Grzegorz Bukała Krążowniki Typu „Myôkô”

Grzegorz Bukała Krążowniki typu „Myôkô”

Tarnowskie Góry 2007 OKRĘTY WOJENNE numer specjalny 20

MONOGRAFIE NA TOPIE!

POLECAMY! Okładka: Nachi w okresie walk na Morzu Jawajskim, 1942 r. Mal. Krzysztof Brandt

Strona tytułowa: Ashigara w połowie lat trzydziestych. Fot. „Maru Special” Krążowniki typu „Myôkô” Grzegorz Bukała

Redaktor serii: Jarosław Malinowski Rysunki: Waldemar Kaczmarczyk Plansze kolorowe: Grzegorz Tomczak Opracowanie graficzne: Jarosław Malinowski Skład, druk i oprawa: Drukpol, Tarnowskie Góry Źródła fotografii/Photo credit: Zbiory Lars Ahlberg Zbiory Arthur D. Baker III Zbiory Siegfried Breyer Zbiory Shizuo Fukui Zbiory Jarosław Malinowski National Archives Wright & Logan „Maru Special” „Ships of the World” „Warship International” ISBN EAN 978-83-915653-7-7 ISBN 83-915653-7-8 ISSN 1231-014X

Copyright © Wydawnictwo „Okręty Wojenne” 2007 Wydawca Wydawnictwo „Okręty Wojenne” Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być kopiowana w żadnej formie, ani żadny- Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Góry mi metodami mechanicznymi ani elektronicznymi, www.okretywojenne.pl łącznie z wykorzystaniem systemów przechowywania tel. (032) 384-48-61 i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody właści- ciela praw autorskich. e-mail: [email protected] All right reserved. No part of this book may be repro- duced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, includiong photocopying, Wszelkich informacji dotyczących cen oraz warunków nabycia recording or any information storage and retreival innych naszych tytułów udzielamy listownie, telefonicznie system without written from copyright owner. i e-mailem pod adresem redakcji.

Niniejsza monografia zawiera trzy rozkładówki z 5 planami okrętów w skali 1:400. Uwaga! Stanowią one jej integralną część i nie mogą być sprzedawane oddzielnie. GenezaGeneza budowybudowy okr´tówokr´tów

Ashigara na redzie Spithead mi´dzy 11 a 19 maja 1937 roku. To w∏aÊnie dzi´ki temu europejskiemu tournée okr´t sta∏ si´ najbardziej znanym japoƒskim krà˝ownikiem. Fot. Wright and Logan

Pierwsze za∏o˝enia Polityki Obrony li oraz szeÊciu okr´tów podwodnych. Po W ramach kolejnych Programów z lat Cesarstwa zosta∏y og∏oszone w dniu szeregu spotkaƒ z Ministrem Finansów 1910-14 dla ukrycia przed cywilnymi poli- 4 kwietnia 1907 r. i stanowi∏y g∏ówne wy- program zosta∏ znacznie zmniejszony tykami zamówiono kolejne trzy jednostki tyczne dla japoƒskiego planowania strate- (dwa pancerniki, trzy krà˝owniki pancer- typu Kongô (oficjalnie klasyfikowane ja- gicznego w okresie nast´pnych pi´tnastu ne, trzy krà˝owniki, szeÊç du˝ych i osiem ko krà˝owniki pancerne). Pomimo tego lat. W tajnym za∏àczniku jako g∏ównych ma∏ych niszczycieli oraz szeÊç okr´tów coraz bardziej dawa∏a o sobie znaç po- przeciwników wymieniono na pierwszym podwodnych). Ponownie zrewidowany trzeba posiadania du˝ych krà˝owników miejscu Carskà Rosj´, a nast´pnie USA i okrojony do dwóch pancerników, krà- charakteryzujàcych si´ silnym uzbroje- iFrancj´. Jednak same za∏o˝enia by∏y ˝ownika pancernego, trzech ma∏ych krà- niem i odpowiednim zasi´giem do dzia- oparte na doÊwiadczeniach niedawno za- ˝owników, jednego du˝ego niszczyciela ∏aƒ zwiadowczych na rozleg∏ych wodach koƒczonej wojny rosyjsko-japoƒskiej oraz i dwóch okr´tów podwodnych zosta∏ on Pacyfiku. Du˝e znaczenie wczesnego roz- tez g∏oszonych przez kmdr por. Satô Tet- zatwierdzony do realizacji w czasie 23 se- poznania szybko zosta∏o docenione sutarô wyk∏adowcy w Wy˝szej Szkole sji Parlamentu (28 grudnia 1906-28 mar- wkr´gach japoƒskich admira∏ów i w „No- Morskiej. W ramach tych za∏o˝eƒ Cesar- ca 1907 r.). Pomimo zatwierdzenia reali- wym Programie Uzupe∏nieƒ dla Mary- ska Flota powinna byç skoncentrowana zacja ca∏ego programu by∏a znacznie narki Wojennej” og∏oszonym 15 maja wokó∏ „oÊmiu pancerników i oÊmiu krà- opóêniona z powodu k∏opotów finanso- 1910 r. przez Ministra Marynarki wice- ˝owników pancernych zbudowanych wych. Najbardziej godnym podkreÊlenia adm. Saitô Minoru zarezerwowano miej- w oparciu o jak najnowoczeÊniejsze plany jest fakt, ˝e jedyny zatwierdzony krà˝ow- sce dla nowego typu krà˝ownika. Ca∏y i nie starszych ni˝ osiem lat”. Jednak am- nik pancerny zosta∏ zlecony angielskiej plan zak∏ada∏ wybudowanie siedmiu pan- bitny program od samego poczàtku na- stoczni Vickersa i defakto sta∏ si´ po cerników, trzech krà˝owników pancer- trafia∏ na przeszkody natury finansowej ukoƒczeniu budowy krà˝ownikiem linio- nych, czterech krà˝owników II klasy, krà- i niezrozumienia wÊród cywilnych polity- wym. Tak oto zakoƒczy∏ si´ pewien etap ˝ownika „do zadaƒ specjalnych” (Toku- ków. rozwoju w Cesarskiej Marynarce Wojen- mu janyôkan), dwudziestu szeÊciu nisz- Nieco wczeÊniej Admiralicja przygoto- nej, która po przej´ciu okr´tu nazwanego czycieli i dziesi´ciu okr´tów podwodnych wa∏a kolejny program rozbudowy w∏asnej Kongô i ocenie jego mo˝liwoÊci taktycz- do 1 kwietnia 1919 r. Na posiedzeniu rzà- floty, w którym proponowano budow´ no-technicznych ca∏kowicie porzuci∏a dal- du w dniu 12 lipca 1910 r. program ten zo- trzech pancerników o wypornoÊci szy rozwój krà˝owników pancernych. Od sta∏ w ca∏oÊci odrzucony jako zbyt ambit- 20 000 ton, czterech krà˝owników pan- tego momentu szybkie skrzyd∏o floty mia- ny. W nieznacznie zmienionej formie zo- cernych o wypornoÊci 18 500 ton, trzech ∏y stanowiç krà˝owniki liniowe dysponu- sta∏ on ponownie przedstawiony do za- krà˝owników o wypornoÊci 4500 ton, sze- jàce znacznie wi´kszà pr´dkoÊcià i silniej- twierdzenia we wrzeÊniu 1911 r. i obejmo- Êciu o wypornoÊci 900 ton i dwudziestu szà artylerià od dotychczas budowanych wa∏ on: siedem pancerników, dwa krà- czterech o wypornoÊci 400 ton niszczycie- jednostek. ˝owniki I klasy, dwa krà˝owniki do zadaƒ

3 Protoplastami krà˝owników ci´˝kich by∏y krà˝owniki pancerne. Na fotografii weterani wojny japoƒsko-rosyjskiej Iwate i Yakumo w roli jednostek szkolnych w latach dwudziestych. Fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski specjalnych, z których jeden by∏ przewidy- stanowisko od 10 sierpnia 1915 r. wice- czyli jeszcze przed po∏o˝eniem st´pek na- wany do zastàpienia okr´tu pomocnicze- adm. Katô Tomosaburô zaprezentowa∏ zwy Tenryû iTatsuta (rozpoczćie ich bu- go Anegawa (eks-rosyjski Angara, zasi´g ponownie przedwojenny plan Rady Mi- dowy nastàpi∏o odpowiednio 15 maja i 24 10 000 Mm /11 w´z∏ach, pr´dkoÊç maksy- nistrów, który tylko cz´Êciowo zosta∏ za- lipca 1917 r.). W tym czasie od∏o˝ono na malna 20 w´z∏ów), dwudziestu szeÊciu twierdzony przez Sekcj´ Spraw Obronny póêniej projekt du˝ych krà˝owników niszczycieli i dziesićiu okr´tów podwod- w dniu 10 wrzeÊnia 1915 r. Trzy dni zwiadowczych. nych z realizacjà do 1 kwietnia 1920 r. póêniej sporzàdzono i przes∏ano do raty- Nie oznacza to ˝e nie prowadzono ˝ad- ˚adna z tych jednostek nie doczeka∏a si´ fikacji przez parlament bardzo okrojonà nych prac nad ich wersjami rozwojowymi. realizacji, a ca∏y program zosta∏ odrzuco- wersj´ tego programu. W czasie 37 posie- Arsena∏ Marynarki w Kure otrzyma∏ ny na kolejnych sesjach parlamentu w la- dzenia parlamentu (1 grudnia 1915 - 9 lu- zadanie zmodernizowania dzia∏ kal. tach 1912-1914. ty 1916 r.) zosta∏ on przeg∏osowany i za- 200 mm L/45 Vickersa model z 1908 r., 16 kwietnia 1914 r. nastàpi∏a zmiana na twierdzony 24 lutego 1916 r. Zak∏ada∏ on a 22 wrzeÊnia 1916 r. Morska Rada Tech- stanowisku Ministra Marynarki i miejsce budow´ pancernika Nagato, lekkich krà- niczna przed∏o˝y∏a wst´pny projekt no- swojego poprzednika zajà∏ wiceadm. ˝owników (krà˝owniki II klasy) Tenryû wych jednostek Admiralicji: Yashirô Mutsurô. Nied∏ugo po objćiu i Tatsuta, niszczyciela Tanikaze, okr´tów • WypornoÊç: 7200 t (normalna) swojego stanowiska przedstawi∏ on nowe podwodnych 14, 19 i 20, oraz zbiornikow- • Pr´dkoÊç: 36 w´z∏ów propozycje do „Planu 8-8” (czyli oÊmiu ca Sunosaki. Jak widaç ponownie nie • Uzbrojenie: 12 x 140 L/50 3 Nendo pancerników i oÊmiu krà˝owników pan- uwzgl´dniono budowy krà˝owników Shiki (4 x II) umieszczone na dziobie i ru- cernych, a defakto liniowych). 22 czerwca zwiadowczych. W tej sytuacji wiceadm. fie, kilka (nie mniej ni˝ cztery) na poje- zosta∏y one zatwierdzone przez Sekcj´ Tomosaburô postanowi∏ umieÊciç ich bu- dynczych stanowiskach na Êródokrćiu. Spraw Obronny w Radzie Ministrów. dow´ w programie wnoszàc poprawk´ do W planie uwzgl´dniono równie˝ mo˝li- Kolejnym krokiem by∏o przedstawienie zatwierdzonego i przeg∏osowanego doku- woÊç zainstalowania dzia∏ kal. 200 mm po przez Rad´ Ministrów zredukowanej mentu. zakoƒczeniu ich prac modernizacyjnych. wersji tego programu dla parlamentu ja- Program budownictwa okr´towego za- 8 wyrzutni torped 610 mm (4 x II) w sta- ko pierwszy krok do pe∏nej jego realizacji. twierdzony w 1916 r. przewidywa∏ budo- ∏ych wyrzutniach zamontowanych w ka- W nowym „Programie 8-4” znalaz∏o si´ w´ dwóch ma∏ych krà˝owników, przed d∏ubie. miejsce dla trzech krà˝owników zwia- którymi postawiono zadania przewodni- • Pancerz: 76 mm pas pancerza burto- dowczych uzbrojonych ka˝dy w cztery ków flotylli dla nowych niszczycieli znaj- wego i pok∏adowego z stali o podwy˝szo- dzia∏a kal. 200 mm. Jednak wybuch I woj- dujàcych si´ jeszcze na deskach kreÊlar- nej wytrzyma∏oÊci na rozciàganie. ny Êwiatowej zniweczy∏ wszystkie plany, skich. Jednostki zosta∏y zaprojektowane • Zasi´g operacyjny: 6-8000 Mm/14 które ostatecznie zosta∏y 25 grudnia 1914 przez 4 Sekcj´ Budownictwa Okr´towe- w´z∏ach r. opóênione na kolejnej sesji parlamentu. go Departamentu Technicznego Mary- Godnym zauwa˝enia jest, ˝e po raz Nowy Minister Marynarki piastujàcy to narki w 1915 r. i otrzyma∏y 13 maja 1916 r. pierwszy zaproponowano instalacj´ wy-

4 rzutni torped kal. 610 mm, które stanowi- (tj. osiem pancerników i szeÊç krà˝owni- dowczego zosta∏ wst´pnie ustalony na ∏y najnowsze osiàgnićie japoƒskiego ków liniowych). 11 000 000 yen. Odsun´∏o to w czasie roz- przemys∏u zbrojeniowego. åwierç wieku RównoczeÊnie w Morskim Departa- poczćie prac o rok i pierwsze okr´ty zo- póêniej z ich znacznie udoskonalonà wer- mencie Technicznym trwa∏y prace nad sta∏y autoryzowane w roku bud˝etowym sjà spotka si´ U.S. Navy ponoszàc szereg dalszym ulepszeniem planów du˝ych krà- 1921/22. Zgodnie z planami Admiralicji dotkliwych strat. ˝owników zwiadowczych. Wst´pne prace pierwsze okr´ty mia∏y nale˝eç do serii lek- Podczas 38 posiedzenia parlamentu zakoƒczono w po∏owie 1917 r. i nie majàc kich krà˝owników o wypornoÊci 5500 t. w dniu 25 stycznia 1917 r. odrzucono po- jeszcze wszystkich rysunków technicz- Powodem tej decyzji by∏o to, ˝e Admirali- prawk´ zaproponowanà przez Ministra nych za∏o˝enia zosta∏y przes∏ane do ak- cja i Departament Morski nie mia∏y jesz- Marynarki. Jednak po gruntownym prze- ceptacji przez Admiralicj´, która na po- cze ostatecznych planów dotyczàcych analizowaniu programu rozbudowy U.S. czàtku 1918 r. zaaprobowa∏a przedsta- uzbrojenia jednostek 8000 t, które oficjal- Navy z 29 sierpnia 1916 r. na specjalnym wiony projekt. nie zaklasyfikowano jako „Du˝y Model posiedzeniu parlamentu 14 lipca 1917 r. • WypornoÊç: 8000 t (normalna) Krà˝ownika” (Dai gata Junyôkan) i we- japoƒskie ko∏a polityczne przyzna∏y nie- • Pr´dkoÊç: 35,5 w´z∏a d∏ug obowiàzujàcych norm jako „Krà˝ow- zb´dne fundusze na realizacj´ kolejnego • Uzbrojenie: 10-12 dzia∏ 140 mm L/50 niki I klasy”. kroku „Programu 8-4”. W oparciu o przy- 3 Nendo Shiki (5-6 x II), ustawione w pi- Tymczasem po przeciwnej stronie Pa- znane Êrodki finansowe zaplanowano ramid´. W cz´Êci dziobowej przewidywa- cyfiku U.S. Navy rozpocz´∏a budow´ serii w ciàgu najbli˝szych siedmiu lat wybudo- no monta˝ trzech wie˝, a na rufie dwóch- dziesićiu krà˝owników typu Omaha wanie: trzech pancerników Mutsu, Kaga, trzech wie˝. W momencie za koƒczenia (CL-4). Na prze∏omie paêdziernika i li- Tosa, dwóch krà˝owników liniowych modernizacji dzia∏ kal. 200 mm L/50 za- stopada 1920 r. zapad∏a decyzja o zwi´k- Akagi iAmagi, trzech krà˝owników zwia- k∏adano ich instalacj´ w konfiguracji 4 x II szeniu ich g∏ównego uzbrojenia z oÊmiu dowczych, szeÊciu krà˝owników ulepszo- ustawionych w superpozycji na dziobie dzia∏ ulokowanych w kazamatach do nego typu Tenryû, dwudziestu siedmiu i rufie. Uzbrojenie torpedowe mia∏o si´ dwunastu dzia∏ 152 mm L/53, z których niszczycieli, osiemnastu okr´tów pod- sk∏adaç z oÊmiu wyrzutni torped 610 mm cztery mia∏y znaleêç si´ w wie˝ach usta- wodnych i trzech jednostek pomocni- (po cztery na burcie) zainstalowanych na wionych na dziobie i rufie. Dodatkowo czych. Koszt budowy pojedynczego krà- sta∏e w kad∏ubie. krà˝owniki by∏y uzbrojone w cztery dzia∏a ˝ownika zwiadowczego wst´pnie okreÊlo- • Pancerz: Pok∏ad pancerny i burtowy kal. 76 mm plot, szeÊç wyrzutni torped no na 6 915 078 yen. mia∏ os∏aniaç urzàdzenia nap´dowe i ko- kal. 533 mm (2 x III), dwie katapulty W po∏owie 1917 r. dotar∏y do Japonii mory amunicyjne. i cztery wodnosamoloty. Zasi´g okr´tów pierwsze wiadomoÊci o danych taktycz- • Zasi´g operacyjny: Oko∏o 6000 Mm/ mia∏ wynosiç 8000 Mm /15 w´z∏ach. Po- no-technicznych amerykaƒskich krà˝ow- 14 w´z∏ach. mimo wzrostu wypornoÊci do 7500 t std ników zamówionych w ramach „Navy Przedstawione i zatwierdzone plany zo- i zmniejszeniu pr´dkoÊci do 33,75 w´z∏a Appropriation Act” z 29 sierpnia 1916 r. sta∏y w∏àczone do pierwszego powojenne- salwa burtowa amerykaƒskich okr´tów Porównujàc dane amerykaƒskich okr´- go programu rozbudowy floty japoƒskiej wzros∏a do 381 kg. tów z w∏asnymi projektaqmi Admiralicja znanego jako „Program 8-8” (tj. osiem Drugim wa˝kim argumentem przema- zadecydowa∏a si´ na zmian´ wczeÊniej- pancerników i osiem krà˝owników linio- wiajàcym za wzrostem uzbrojenia no- szych za∏o˝eƒ konstrukcyjnych. Pod kowych). Przewidywa∏ on wprowadzenie do wych japoƒskich krà˝owników by∏a wizy- niec tego roku dokonano kilku zmian s∏u˝by czterech pancerników (Nr 9-12), ta kurtuazyjna z∏o˝ona przez nowy brytyj- w samym „Programie 8-4”. Na miejsce czterech krà˝owników liniowych (Nr 13- ski krà˝ownik Hawkins w 1920 r. Ukoƒ- pierwotnie zatwierdzonych do realizacji 16), czterech du˝ych krà˝owników, oÊmiu czony w lipcu 1919 r. i od paêdziernika te- trzech krà˝owników zwiadowczych i sze- Êrednich krà˝owników, trzydziestu dwóch go samego roku pe∏niàcy funkcj´ jednost- Êciu krà˝owników ulepszonego typu niszczycieli, dwudziestu oÊmiu okr´tów ki flagowej Royal Navy na wodach chiƒ- Tenryû zaproponowano budow´ oÊmiu podwodnych, pićiu kanonierek i osiem- skich zrobi∏ ogromne wra˝enie na krà˝owników II klasy po 5500 t. nastu jednostek pomocniczych. Równo- zwiedzajàcych oficerach japoƒskich. Dokumentacj´ technicznà jednostek czeÊnie zak∏adano budow´ po jednym Szczególnà uwag´ w swoich raportach o wypornoÊci 5500 t przygotowano tego krà˝owniku zwiadowczym i jednym o wy- zwracali oni na uzbrojenie sk∏adajàce si´ samego roku w 4 Sekcji Budownictwa pornoÊci 5 500 t w czterech kolejnych la- z siedmiu dzia∏ kal. 190 mm L/50 Mk VI Okr´towego Departamentu Techniczne- tach bud˝etowych poczàwszy od 1920/21 (7 x I) dajàcà okr´towi salw´ burtowà go Marynarki Wojennej jako plany roz- do 1923/24. Realizacj´ ca∏ego programu o masie 544 kg. Dobre opancerzenie wojowe jednostek typu Tenryû. W po- planowano zakoƒczyç do 1 kwietnia 1928 i pr´dkoÊç w granicach 30 w´z∏ów czyni∏y czàtkowym zamyÊle mia∏y zastàpiç po- r. Zosta∏ on zatwierdzony do realizacji na jednostk´ prawie idealnym krà˝owni- przednio planowane okr´ty o wyporno- posiedzeniu rzàdu w dniu 2 czerwca 1919 kiem zwiadowczym. Zasi´g Hawkinsa Êci 3500 t przeznaczone do pe∏nienia roli r., ale sprzeciwi∏ si´ tym planom Parla- wynosi∏ 5400 Mm /14 w´z∏ach. przewodników flotylli niszczycieli i jed- ment na 43 nadzwyczajnym posiedzeniu Dotychczasowe plany opracowane nostek zwiadowczych dzia∏ajàcych w ra- w dniach 1-29 lipca 1920 r. Ostatecznie w japoƒskich biurach konstrukcyjnych mach zgrupowania floty. Kolejne trzy og∏oszony 1 sierpnia 1920 r. program by∏y zdecydowanie s∏absze od ich zagra- krà˝owniki tego typu zosta∏y zaaprobo- przewidywa∏ min. budow´ czterech krà- nicznych odpowiedników. Salwa burto- wane do budowy w dniu 12 marca ˝owników zwiadowczych o wypornoÊci po wa projektowanych „Krà˝owników 1918 r. na 40 posiedzeniu Parlamentu 8000 t i oÊmiu dodatkowych lekkich krà- I klasy” przy pierwotnie zak∏adanym (25 grudnia 1917 r. -26 marca 1918 r.) ˝owników o wypornoÊci 5500 t. Koszt bu- uzbrojeniu w dziesi´ç-dwanaÊcie dzia∏ w ramach kolejnego „Programu 8-6” dowy pojedynczego krà˝ownika zwia- kal. 140 mm L/50 dawa∏a tylko w grani-

5 Krà˝ownik Yubari pos∏u˝y∏ do przetestowania linii kad∏uba planowanych krà˝owników ci´˝kich. Fot. „Ships of the World” cach 380- 456 kg. Po rozpatrzeniu rapor- przedstawieniu „Podstawowych Planów” wolne przestawienie gospodarki z pro- tów przedstawionych przez japoƒskich (Kihon Keikaku) kmdr Hiraga odby∏ dukcji wojennej na cywilnà nie sprzyja∏o oficerów w Admiralicji podj´to decyzj´ w sierpniu 1921 r. d∏ugà rozmow´ z Mini- forsowaniu wydatków na realizacj´ kolej- o uzbrojeniu projektowanych jednostek strem Marynarki wiceadm. Katô Tomo- nych coraz bardziej ambitnych progra- w dzia∏a o kalibrze 180, 190 lub 200 mm. saburô sugerujàc zastàpienie planów mów zbrojeniowych. Szczególnie ostro Pierwsze zmodernizowane dzia∏a tego opracowanych w 1918 r. nowym projek- powy˝sze zjawisko wystàpi∏o w W. Bryta- ostatniego kalibru rozpocz´to w∏aÊnie te- tem. Po uzyskaniu akceptacji dokona- nii, W∏oszech i Japonii. Natomiast w Sta- stowaç w Arsenale w Kure. nych zmian prace projektowe zosta∏y za- nach Zjednoczonych Ameryki Pó∏nocnej, W lecie 1921 r. kmdr Hiraga Yuzuru koƒczone w po∏owie 1922 r. gdzie gospodarka nie ucierpia∏a w trakcie szef 4 Sekcji Budownictwa Okr´towego Po d∏ugich wahaniach Admiralicja za- dzia∏aƒ wojennych, a wprost przeciwnie Departamentu Technicznego Marynarki aprobowa∏a przedstawione plany w pa´- znacznie wzbogaci∏a si´ handlujàc w po- przedstawi∏ nowe plany krà˝owników dzierniku 1921 r. i poleci∏a do∏àczyç do czàtkowym okresie z obiema stronami zwiadowczych przewy˝szajàce amerykaƒ- „Planu 8-4” budow´ ma∏ego krà˝ownika. konfliktu, dà˝ono do rozbudowy U.S. skie jednostki typu Omaha Jednostka zosta∏a zaprojektowana Navy na niespotykanà dotychczas skal´. • WypornoÊç: 7500 t (normalna) w 1921 r. przez asystenta kmdr Hiragi — Bacznie przyglàdajàca si´ temu z drugiej • Pr´dkoÊç: 35 w´z∏ów kmdr por. Fujimoto Kikuô i mia∏a pos∏u- strony oceanu Japoƒska Admiralicja, która • Uzbrojenie: 6 x 200 mm L/50 (6 x I), ˝yç dla przetestowania za∏o˝eƒ konstruk- w odpowiedzi opracowa∏a w∏asny program, 6 wyrzutni torped 610 mm. cyjnych przewidywanych do zastosowania znany w historii jako „Program 8-8”. Jednak Ci´˝ka artyleria mia∏a byç umieszczona du˝ych krà˝owników zwiadowczych. ju˝ od samego poczàtku zdawano sobie na w pojedynczych wie˝ach ustawionych Po zakoƒczeniu prac projektowych nowy spraw´, ˝e pe∏na realizacja tego ambitne- w kszta∏cie piramidy na dziobie i rufie. lekki krà˝ownik otrzyma∏ nazw´ Yubari go zamierzenia oznacza∏a gospodarczà Przy proponowanym uzbrojeniu ci´˝ar i zosta∏ zbudowany w stoczni Sasebo Ka- ruin´ paƒstwa. Na poczàtku lat salwy burtowej wynosi∏ 691 kg. Wyrzutnie igun Kôshô w ciàgu czternastu miesi´cy. dwudziestych zarówno w USA jak i w po- torped zosta∏y umieszczone na sta∏e w ka- Cofnijmy si´ teraz w czasie. W dniu zosta∏ych paƒstwach da∏o si´ odczuç wy- d∏ubie w konfiguracji trzy stanowiska na 11 listopada 1918 r. zakoƒczy∏a si´ I woj- raêne zm´czenie narastajàcym wyÊcigiem danej burcie. Nowatorsko równie˝ zosta∏ na Êwiatowa b´dàca pierwszà tak krwawà zbrojeƒ morskich. Realizujàc uchwa∏´ zaprojektowany kad∏ub pozwalajàcy na wojnà XX wieku. Pomimo zwyci´stwa si∏ Kongresu USA sekretarz stanu Charles zaoszcz´dzenia jego ci´˝aru i polepszenia Aliantów nad paƒstwami Centralnymi Hughes 10 lipca wystosowa∏ do rzàdów: charakterystyk taktyczno-technicznych. (g∏ównie: Niemcy i Austro-W´gry) oraz W. Brytanii, Japonii, Francji i W∏och za- W cz´Êci dziobowej burtowe i pok∏adowe poszerzeniu brytyjskich i japoƒskich wp∏y- proszenie na konferencj´ rozbrojeniowà, p∏yty pancerne zosta∏y wzniesione dla po- wów kolonialnych o terytoria na odebra- której miejscem mia∏ zostaç Waszyngton. lepszenia wytrzyma∏oÊci wzd∏u˝nej kad∏u- ne Niemcom w Afryce i wodach Pacyfiku, Po wymianie not dyplomatycznych usta- ba, która nast´pnie opada∏a na rufie, bud˝ety zwyci´skich paƒstw zosta∏y po- lono, ˝e obrady konferencji rozpocznà si´ gdzie osiàga∏ najni˝szà wysokoÊç. Po wa˝nie nadszarpni´te. RównoczeÊnie po- 12 listopada tego samego roku.

6 Po uroczystym otwarciu obrad konferencji jako pierwsze na sal´ obrad trafi∏y Limity tona˝owe dla paƒstw — uczestników konferencji pancerniki, b´dàce miernikiem pot´gi Paƒstwo: USA W. Brytania Japonia Francja W∏ochy morskiej danego paƒstwa, a przez to co- tona˝: 135 000 t 135 000 t 81 000 t 60 000 t 60 000 t raz bardziej skomplikowane i dro˝sze. Po d∏ugich obradach uzgodniono maksymalny tona˝ jednostek tej klasy jaki dany kraj tylko do narzucenia górnych limitów wy- cerników admira∏owie widzieli w nowych móg∏ posiadaç i z nazwy wymieniono, pornoÊci i kalibru uzbrojenia dla pojedyn- jednostkach nast´pców du˝ych okr´tów które jednostki mia∏y nadal pozostaç czego okr´tu. WypornoÊç nowo budowa- artyleryjskich mogàcych swobodnie dzia- wczynnej s∏u˝bie. RównoczeÊnie okreÊlo- nych okr´tów okreÊlono na 27 000 t std, ∏aç na liniach komunikacyjnych przeciwno maksymalnà charakterystyk´ po- uzbrojenie nie wi´ksze ni˝ dziesi´ç dzia∏ nika, jak równie˝ os∏aniaç w∏asne konwo- jedynczego pancernika: wypornoÊç kal. 203 mm (8 cali). Zezwolono równie˝ je i podobnie jak w latach I wojny Êwiato- 35 000 t std1 i maksymalny kaliber dzia∏ na przebudow´ niektórych pancerników wej zwalczaç nieprzyjacielskie krà˝owniki artylerii g∏ównej na 406 mm (16 cali). i krà˝owników liniowych znajdujàcych si´ pomocnicze dzia∏ajàce w charakterze raj- Wprowadzono tak˝e zakaz budowy no- w trakcie budowy lub b´dàcych w s∏u˝bie derów. W razie napotkania silniejszego wych okr´tów przez najbli˝sze dziesi´ç na lotniskowce. Po przebudowie pojedyn- od siebie przeciwnika wykorzystujàc du˝à lat. Jedynà furtkà by∏a mo˝liwoÊç moder- cza jednostka nie mog∏a przekroczyç wy- pr´dkoÊç mog∏y uchyliç si´ od spotkania nizacji istniejàcych jednostek pod warun- pornoÊci 33 000 t std i posiadaç maksy- z nim i naprowadziç w∏asne pancerniki. kiem, ˝e wypornoÊç okr´tu nie wzroÊnie malnie uzbrojenie niewi´kszego od Realizujàc to ostatnie za∏o˝enie na pierw- powy˝ej 3000 t std i zostanie spo˝ytkowa- oÊmiu dzia∏ kalibru 203 mm. (USA: typ szych budowanych jednostkach zaowoco- na na wzmocnienie obrony przeciwlotni- Saratoga, Japonia: Kaga, Akagi, W. Bry- wa∏ tzw. „kult pr´dkoÊci”. Dla jej osià- czej oraz zabezpieczeƒ podwodnej cz´Êci tania: typ Glorious, Francja: Béarn). Po- gni´cia poÊwi´cano wiele istotnych dla kad∏uba (tabelka poni˝ej). dobnie jak w przypadku pancerników okr´tu parametrów konstrukcyjnych ta- Kolejnym punktem obrad by∏y okr´ty ustalono równie˝ górne limity tona˝owe kich jak: pancerz, czy warunki mieszka- podwodne, które trafi∏y na sal´ obrad 6 dla ka˝dej z flot (tabelka powy˝ej). niowe dla za∏óg. Szczególnie ostro pierw- stycznia 1922 r. Propozycja przedstawicie- Zajmijmy si´ teraz szerzej kolejnym szy z tych punktów wystàpi∏ na jednost- la W. Brytanii — lorda Lee zaprzestania punktem obrad — krà˝ownikami. Wyko- kach brytyjskich i francuskich, które zo- budowy jednostek tej klasy i z∏omowania rzystywane do tej pory g∏ównie jako os∏o- sta∏y ca∏kowicie pozbawione pancerza wszystkich pozostajàcych w s∏u˝bie spo- na konwojów i linii komunikacyjnych krà- burtowego. tka∏a si´ ze zdecydowanym sprzeciwem ˝owniki pancerne wykaza∏y ca∏kowità Z uwagi na nieprzychylne stanowisko z strony: USA, Francji, Japonii i W∏och. nieprzydatnoÊç do tego rodzaju s∏u˝by. Francji odnoÊnie limitów tona˝owych dla Francja wraz z pozosta∏ymi paƒstwami Ich g∏ównymi wadami by∏y: zbyt ma∏a pozosta∏ych klas okr´tów zosta∏y (po- (z wyjàtkiem USA) czujàcymi si´ skrzyw- pr´dkoÊç i wra˝liwoÊç na atak okr´tu dobnie jak w przypadku okr´tów lotni- dzonymi przy podziale tona˝u pancerni- podwodnego. W czasie pierwszej wojny czych) okreÊlone tylko górne granice, ków i wyczuwajàce nieprzychylne nasta- Êwiatowej Admiralicja Royal Navy razem których nie mog∏y przekroczyç nowo wienie w tej kwestii W. Brytanii ostro ob- zBiurem Projektowym opracowa∏a i skie- projektowane jednostki. Kaliber dzia∏ zo- stawa∏y przy swoim stanowisku. Ostry rowa∏a do realizacji projekt krà˝owni- sta∏ okreÊlony na 203 mm (8 cali) i mak- sprzeciw by∏ jednym z powodów, dla któ- ków, których g∏ównym zadaniem mia∏o symalna wypornoÊç pojedynczego okr´- rego nie okreÊlono maksymalnego tona- byç zwalczanie niemieckich rajderów tu 10 000 t std. ˝u dla poszczególnych paƒstw. Pomimo operujàcych na w∏asnych szlakach ˝eglu- W tabeli (na nast´pnej stronie) zosta∏y podpisania wszystkich koƒcowych posta- gowych. Jednostki typu Hawkins zosta∏y przedstawione pierwsze jednostki zbudo- nowieƒ konferencji przez przedstawicieli ukoƒczone ju˝ po zakoƒczeniu dzia∏aƒ wane przez sygnatariuszy powy˝szego delegacji francuskiej, rzàd Francji odmó- wojennych przy swoich parametrach tak- traktatu. (W tabeli nie zosta∏y uj´te jed- wi∏ ratyfikowania tego punktu. Pomimo tyczno-technicznych (wyp. 9500 t std, ar- nostki japoƒskie b´dàce tematem opra- nacisków dyplomatycznych z stronny in- tyleria g∏ówna sk∏adajàca si´ z siedmiu cowania.). nych paƒstw, g∏ównie W. Brytanii pozo- dzia∏ kal. 190 mm, 29 w´z∏ów) reprezen- Ostatecznie konferencja zakoƒczy∏a sta∏ on niewzruszony, a˝ do kolejnej kon- towa∏y ca∏kowicie nowe podejÊcie do zasi´ podpisaniem traktatu rozbrojeniowe- ferencji morskiej. Jedynym sukcesem gadnienia budowy i wykorzystania du- go w dniu 6 lutego 1922 r. i stanowi∏o to mia∏a byç humanitaryzacja wojny pod- ˝ych krà˝owników. Pragnienie zatrzyma- niewàtpliwy sukces dyplomacji USA. Po- wodnej, jednak jak pokaza∏y doÊwiadcze- nia tych nowoczesnych okr´tów w s∏u˝bie stanowienia konferencyjne obowiàzywa∏y nia póêniejszych lat zosta∏a to tylko mar- oraz amerykaƒskie projekty okr´tów tej do 31 grudnia 1936 r. Przed up∏ywem te- twà litera uk∏adu. kategorii o wypornoÊci 10 000 t std uzbro- go terminu miano zwo∏aç nast´pnà kon- Trzecim zagadnieniem, które trafi∏o na jonych w dzia∏a kal. 203 mm zawa˝y∏y ferencj´, na której miano ponownie roz- sal´ obrad by∏y okr´ty lotnicze. Nie znajàc ostatecznie na koƒcowych parametrach patrzyç problemy zbrojeƒ morskich. Jed- jeszcze pe∏nych mo˝liwoÊci jednostek tej taktyczno-technicznych nowej klasy krà- nak mrzonkà okaza∏o si´ powstrzymanie klasy ograniczono si´ w tym przypadku ˝owników. Po wstrzymaniu budowy pan- wydatków na kolejny wyÊcig zbrojeƒ. Pie-

Limity tona˝owe dla paƒstw — uczestników konferencji 1. Dla lepszego uzgodnienia stanowisk na konferencji wy- pracowano ujednolicony system podawania wypornoÊci pojedynczego okr´tu. Jako jednostk´ wypornoÊci przy- Paƒstwo: USA W. Brytania Japonia W∏ochy Francja j´to ton´ angielskà = 1 016 kg i obejmowa∏a ona jed- tona˝: 525 000 t 525 000 t 315 000 t 175 000 t 175 000 t nostk´ ca∏kowicie wyekwipowanà, ale bez zapasu paliwa i wody kot∏owej.

7 niàdze przeznaczane do tej pory na budo- dziesi´ciu dziewi´ciu jednostek bojo- waç w ramach „1923 Nowego Uzupe∏nia- w´ kolejnych coraz nowoczeÊniejszych wych. Zaakceptowany zosta∏ on przez jàcego Programu Budowy Okr´tów pancerników zosta∏y przesuni´te na roz- parlament na 43 posiedzeniu w marcu (w zgodnoÊci z Konferencjà Waszyngtoƒ- budow´ nieco zaniedbywanych lekkich si∏ 1923 r. skà)” (Taishô 12 Nendo (Washington nawodnych i jakby na zach´t´ dla po- Budow´ nast´pnych szeÊciu krà˝owni- jôyaku niyoru) Kantei Seizô Shinhojû wi´kszenia swych flot nie zosta∏y okreÊlo- ków zatwierdzono na 46 posiedzeniu par- Keikaku). Pieniàdze przeznaczone na ich ne limity tona˝owe krà˝owników, niszczy- lamentu (27 grudnia 1922 r.-27 marca budow´ pierwotnie zosta∏y przyznane na cieli i innych typów jednostek, co w kon- 1923 r.). W czasie posiedzenia parlamen- krà˝owniki liniowe i pancerniki. sekwencji doprowadzi∏o do kolejnej eska- tu zalegalizowano równie˝ budow´ Oficjalna klasyfikacja krà˝owników lacji wyÊcigu zbrojeƒ na morzu. By∏ on dwóch pierwszych jednostek, które opiera∏a si´ na og∏oszonej 21 marca szczególnie forsowany przez paƒstwa, póêniej otrzyma∏y nazwy Kako i Furuta- 1898 r. nocie nr 34 „Kryteria klasyfikacji które w swym mniemaniu zosta∏y skrzyw- ka. Z zatwierdzonej liczby szeÊç nowych okr´tów wojennych i torpedowców” dzone przy podziale limitów tona˝owych krà˝owników dwie jednostki mia∏y nale- przez Morski Departament. Poniewa˝ g∏ównych okr´tów floty jakimi nadal by∏y ˝eç do typu 7100 t dla stworzenia jedno- okr´ty mia∏y wypornoÊç normalnà uwa˝ane pancerniki. OdnoÊnie Japonii rodnego dywizjonu sk∏adajàcego si´ 7000 t metrycznych zosta∏y jeszcze przed Parlament ratyfikowa∏ umow´ 17 sierp- z czterech jednostek. Pieniàdze w wyso- nadaniem nazw zaklasyfikowane jako nia 1923 r. koÊci po 15 000 000 yen za okr´t zatwier- „Krà˝owniki I klasy” (Ittô Junuôkan) OsiemnaÊcie jednostek z „Programu dzono na rok bud˝etowy 1923/24. Prowi- i nieoficjalnie nazywane jako „Ci´˝kie 8-6” i „8-8” zosta∏o ponownie zleconych zorycznie jednostki zosta∏y nazwane: Dai krà˝owniki” (Jûryô Junyôkan). do budowy w lutym i marcu 1922 r. Pie- 3 Kô-kyû Junyôkan i Dai 4 Kô-kyû Ju- Ostatecznie zatwierdzone w sierpniu niàdze na ich budow´ zosta∏y przyznane nyôkan. Cztery nast´pne krà˝owniki mia- 1921 r. plany prezentuje tabelka na z kwot pierwotnie przewidzianych na bu- ∏y mieç wypornoÊç standardowà 10 000 nast´pnej stronie (w nawiasach odchy∏ki dow´ pancerników i krà˝owników linio- tinale˝a∏y ju˝ do typowych przedstawi- po ukoƒczeniu jednostek). wych. Kolejny program zosta∏ og∏oszony cieli „krà˝owników waszyngtoƒskich”. Jak widaç z zestawienia jednostki ju˝ 3 lipca 1922 r i zawiera∏ budow´ pi´ç- Wszystkie te jednostki rozpocz´to budo- w chwili zlecenia do budowy nie dotyka∏y

Paƒstwo: W. Brytania USA Francja W∏ochy

Typ: Kent Pensacola Duquesne Trento WypornoÊç std: 9964 t 9096 t 10 160 t 10 511 t ppw: 13 630 t 13 290 t 12 200 t 13 548 t Wymiary (m): 192 x 20,8 x 6,8 (std) 178,5 x 19,9 x 5,9 (std) 191 x 19 x 6,3 (std) 197 x 20,6 x 6,8 (std) Uzbrojenie: 8 x 203 mm L/50, 10 x 203 mm L/55, 8 x 203 mm L/50, 8 x 203 mm L/50, 4 x 102 mm L/45 plot Mk V, 4 x 127 mm plot L/25, 8 x 75 mm plot L/60, 16 x 100 mm plot L/47, 4 x 40 mm plot Mk II, 6 wt 533 mm, 8 x 37 mm plot, 4 x 40 mm plot L/39, 8 wt 533 mm, 2 katapulty, 4 wodnosamoloty 6 wt 550 mm, 8 wt 533 mm, 1 katapulta, 1 wodnosamolot 1 katapulta, 2 wodnosamoloty 1 katapulta, 3 wodnosamoloty Pancerz (mm): pb: - 76 (102)1 - 70 pp: 76 76 (44)1 30 50 part: 25 38 30 70 pstd: 76 38 30 50 Nap´d: 4 zespo∏y turbin 4 zespo∏y turbin 4 zespo∏y turbin 4 zespo∏y turbin parowych Parsonsa parowych Parsonsa parowych Rateau-Bretagne parowych Parsonsa z przek∏adniami redukcyjnymi, z przek∏adniami redukcyjnymi, z przek∏adniami redukcyjnymi, z przek∏adniami redukcyjnymi, 8 kot∏ów wodnorurkowych, 8 kot∏ów wodnorurkowych, 9 kot∏ów wodnorurkowych, 12 kot∏ów wodnorurkowych, trójwalczakowych Admiralicji trójwalczakowych trójwalczakowych trójwalczakowych Yarrow White - Forster Guyot du Temple Pr´dkoÊç: 31,5 w 32,5 w 33,75 w 36 w Moc maszyn: 80 000 KM 107 000 KM 120 000 KM 150 000 KM Zasi´g: 10 400 Mm /11 w 10 100 Mm /15 w 4500 Mm /15 w 4160 Mm /16 w Za∏oga: 685 ludzi 653 (700)3 ludzi 605 ludzi 723 (781)2 ludzi Jednostki Berwick, Cornwall, Salt Lake City Tourville Trieste bliêniacze: Cumberland, Suffolk, Australia, Canberra

1. Breyer S. Die «Washington - Kreuzer» als «Schlachtsschiff-Ersatz», „Marine Arsenal” Band 18. Podzum-Pallas 1992 2. Breyer S. Die «Washington - Kreuzer» als «Schlachtsschiff-Ersatz», „Marine Arsenal” Band 23. Podzum-Pallas 1993 3. Ewing S. American cruisers of World War II, Missoula 1984

8 Pierwszym japoƒskim krà˝ownikiem ci´˝kim by∏ Kako, na fotografii z lat 1927-30, charakteryzujàcy si´ pojedynczymi wie˝ami artylerii g∏ównej. Jego jednostkà siostrzanà by∏ Furutaka. Fot. zbiory Lars Ahlberg nawet górnych limitów ustalonych na ∏a zamówienie na Dai 3 Kô-kyû Ju- od góry Furutakasan na wyspie Etajima konferencji. nyôkan. 11 sierpnia 1922 r. jednostka le˝àcej w Prefekturze Hiroshima. Tego Zlecenie na budow´ Dai 2 Kô-kyû Ju- otrzyma∏a nazw´ Kinugasa. samego dnia nadana zosta∏a równie˝ nyôkan jak do chwili nadania nazwy Budow´ krà˝owników rozpocz´to nazwa dla Dai 3 Kô-kyû Junyôkan-Kinu- 11 sierpnia 1922 r. nazywano Furutak´ 17 listopada (Kako) i 5 grudnia (Furuta- gasa.Nazwa pochodzi od góry Kinugasa- przekazano 20 czerwca 1922 r do stoczni ka) jeszcze przed oficjalnym autoryzowa- san le˝àcej w Prefekturze Kôtô. Nato- Mitsubishi Shipbuilding & Engineering niem przez parlament ich budowy. Budo- miast losy nazwy Kako sà bardziej nie- Co. w Nagasaki. W czerwcu 1923 r. stocz- w´ drugiej serii rozpocz´to 23 stycznia zrozumia∏e. Zgodnie z decyzjà Ministra nia otrzyma∏a zlecenie na zbudowanie 1924 r. (Kinugasa), a ostatniej jednostki Marynarki Saitô Minoru z 1913 r. krà- Dai 4 Kô-kyû Junyôkan, który 18 wrze- 4 lutego 1924 r. (Aoba). ˝owniki o wypornoÊci mniejszej ni˝ Ênia tego roku otrzyma∏ nazw´ Aoba. Zgodnie z decyzjà z 3 czerwca 1905 r. 7000 t metrycznych otrzymywa∏y nazwy Budowa krà˝ownika Dai 1 Kô-kyû Ju- Ministra Marynarki Yamamoto Gonno- rzek i strumyków. Pierwotnie ta nazwa nyôkan od 9 paêdziernika 1922 rKako hyoe o nazewnictwie „Krà˝owników by∏a przewidziana dla krà˝ownika z serii zosta∏a 20 czerwca 1922 r. przekazana I klasy” mia∏y one nazwy gór. Zgodnie 5500 t. Jego budowa zosta∏a rozpocz´ta stoczni Kawasaki Dockyard Co. w Kobe, z tà decyzjà 11 sierpnia 1922 r. Dai 2 Kô- 15 lutego 1922 r., jednak na podstawie która równie˝ w czerwcu 1923 r. otrzyma- kyû Junyôkan otrzyma∏ nazw´ Furutaka porozumieƒ waszyngtoƒskich jego budo-

Projekt Furutaka Kako Aoba

WypornoÊç: std: 7100 t std 8100 t std 7950 t std 8300 t std normalna: 7500 t std 8500 t std 8500 t std 8840 t std 2/3 na próbach 8586 t 9544 t 9540 t 9820 t Wymiary (m): D∏ugoÊç: 185,17 m, 176,78 pp m, 181,36 (183,53) KLW SzerokoÊç: 16,51 m, 15,48 (15,77) KLW Zanurzenie: dziób: 4,50 (5,67) rufa: 4,50 (5,35) ppw: 10,07

9 Kolejnym stadium rozwoju japoƒskich krà˝owników ci´˝kich by∏y Aoba (na fotografii krótko po wcieleniu do s∏u˝by) i Kinugasa. Za- stosowano na nich dwudzia∏owe wie˝e artylerii g∏ównej. Fot. „Ships of the World” wa zosta∏a przerwana 17 marca. Nie sà nieobrotowychstanowiskach usytuowa- w kad∏ubie za bàblem przeciwtorpedo- bli˝ej znane powody przeniesienia tej na- nych na rufie poni˝ej pok∏adu górnego. wym zwy na Dai 1 Kô-kyû Junyôkan i oficjal- • Pancerz: komory amunicyjne mia∏y • Zmniejszenie zasi´gu operacyjnego nego nadania jej 9 listopada 1922 r. jed- zostaç zabezpieczone przed trafieniem do 8000 Mm/13,5 w´z∏ach pozwalajàcego nostce o wypornoÊci powy˝ej 7000 t me- pociskiem kal. 203 mm, pozosta∏e cz´Êci na swobodne operacje w rejonie wysp trycznych. Potok Kakogawa p∏ynie okr´tu przed pociskami kal. 155 mm. macierzystych. wPrefekturze Hyôgo. Jako ostatni • Bierna ochronna przeciwtorpedowa Rozmieszczenie wyrzutni torpedo- w dniu 18 wrzeÊnia 1923 r. otrzyma∏ na- mia∏a obejmowaç: bàbel przeciwtorpedo- wych w rejonie maszynowni by∏o bardzo zw´ Dai 4 Kô-kyû Junyôkan i brzmia∏a wy w rejonie urzàdzeƒ nap´dowych niebezpiecznym rozwiàzaniem z powodu ona Aoba od góry Aobasan le˝àcej • Pr´dkoÊç maksymalna: 35,5 w´z∏a mo˝liwoÊci w przypadku po˝aru lub eks- wPrefekturze Miyagi. • Zasi´g operacyjny: 10 000 Mm/ plozji g∏owic torpedowych powstania roz- 3 lipca 1922 r. Szef Sztabu Admiralicji 13,5 w´z∏ach leg∏ych uszkodzeƒ. Dodatkowo znacznie wiceadm. Takaeshi Takanabe przedstawi∏ • Mo˝liwoÊç przenoszenia dwóch wi´kszy ci´˝ar nowych torped powodo- kmdr Yuzuru Hiradze wytyczne dla no- wodnosamolotów. wa∏, ˝e po odpaleniu styka∏y si´ z po- wych krà˝owników o parametrach tak- Po szczegó∏owym zapoznaniu si´ z ˝à- wierzchnià morza pod zbyt du˝ym kàtem, tyczno-technicznych zgodnych z za∏o˝e- daniami kontradm. Hiraga wprowadzi∏ który powodowa∏ negatywne oddzia∏ywa- niami podpisanej i ratyfikowanej przez ja- do nich w czasie d∏ugich i za˝artych dys- nie na mechanizmy torpedy. Dla zaradze- poƒski Parlament 17 sierpnia 1923 r. kon- kusji z przedstawicielami Admiralicji nania tym problemom zaproponowano ferencji. Po serii spotkaƒ w ∏onie samej st´pujàce poprawki: przeniesienie stanowisk na poziom po- Admiralicji po Êwi´conych ustaleniu ogól- • Zwi´kszenie uzbrojenia do dziesi´- k∏adu Êredniego. nych za∏o˝eƒ zosta∏y wypracowane nast´- ciu dzia∏ kal. 200 mm rozmieszczonych W 1923 r. nieugi´ty Hiraga zosta∏ skie- pujàce za∏o˝enia nowych okr´tów: w podwójnych wie˝ach poprzez dodanie rowany do USA i W. Brytanii dla zapo- • Uzbrojenie: osiem dzia∏ kal. 200 mm jednej wie˝y ustawionej w superpozycji na znania si´ z nowinkami technicznymi sto- rozmieszczonych w dwudzia∏owych wie- rufie. Powodem wprowadzenia dodatko- sowanymi w budownictwie okr´towym, ˝ach, z których trzy dziobowe mia∏y byç wej wie˝y by∏y raporty wywiadu japoƒ- a dokoƒczenie rozpocz´tej dokumentacji ustawione w „piramid´” i jednej na rufie. skiego pracujàcego w USA donoszàce nowych okr´tów przypad∏o jego bardziej • Ci´˝kie uzbrojenie przeciwlotnicze: o planach krà˝owników uzbrojonych ugodowemu zast´pcy kmdr ppor. Kikuô cztery dzia∏a kal. 120 mm na pojedyn- w dziesi´ç dzia∏ kal. 203 mm. Fujimoto. Przygotowane przez niego czych stanowiskach • Zwi´kszenie skutecznoÊci biernej wst´pne plany zosta∏y przedstawione do • Uzbrojenie torpedowe: osiem wy- os∏ony przeciwtorpedowej przez wprowa- akceptacji 18 maja 1923 r., a w dniu rzutni torped kal. 610 mm w podwójnych dzenie wzd∏u˝nej grodzi rozciàgajàcej si´ 25 sierpnia 1923 r. otrzyma∏y zgod´ na re-

10 alizacj´. Podstawowe parametry taktycz- si z nich kierujàc si´ swojà wizjà przy- twierdzone nazwy. W ten sposób nr 5 sta∏ no-techniczne nowych jednostek zosta∏y sz∏ych dzia∏aƒ wojennych wprowadzili do si´ Myôkô, a nr 6 — Nachi. okreÊlone na nast´pujàco: gotowych planów instalacj´ oÊmiu wy- Ju˝ po z∏o˝eniu zamówienia na budo- • WypornoÊç: 10 000 t std i 11 850 t rzutni torped 12 Nendo Shiki w nieobro- w´ dwóch pierwszych jednostek 1 wrze- metrycznych przy 2/3 wypornoÊci bojo- towych podwójnych stanowiskach na wy- Ênia 1923 r. wielkie trz´sienie ziemi na- wej 2. sokoÊci maszynowni, natomiast drudzy wiedzi∏o prowincj´ Kantô. Spowodowa∏o • Maksymalna pr´dkoÊç 35,5 w´z∏a powi´kszyli ci´˝kie uzbrojenie przeciw- to zmniejszenie Êrodków finansowych przy mocy maszyn 130 000 KM. lotnicze do szeÊciu pojedynczych dzia∏ pierwotnie przeznaczonych na budow´ • Zasi´g: 8000 Mm /13,5 w´z∏ach przy kal. 120 mm. nowych jednostek i powa˝ne zniszczenie pe∏nym zapasie paliwa. W marcu 1923 r. Parlament zaaprobo- infrastruktury technicznej stoczni Yoko- • Uzbrojenie: dziesi´ç dzia∏ kal. wa∏ budow´ czterech krà˝owników i za- suka Kaigun Kôshô. Pomimo tego po∏o- 200 mm (5 x II) i cztery dzia∏a przeciwlot- twierdzi∏ odpowiednie fundusze na reali- ˝enie st´pki pod pierwszà jednostk´ na- nicze kal. 120 mm (4 x I). zacj´ zamierzenia. Dwie pierwsze jed- stàpi∏o 25 paêdziernika 1924 r. na pochyl- • Jedna katapulta i dwa wodnosamo- nostki mia∏y zostaç zbudowane z pieni´- ni nr 2, natomiast budow´ jednostki bliê- loty. dzy zatwierdzonych na Rok Bud˝etowy niaczej rozpocz´to 26 listopada 1924 r. na • Kszta∏ty kad∏uba, uk∏ad nap´dowy 1923/24, natomiast dwie ostatnie mia∏y pochylni nr 3, która zosta∏a wyd∏u˝ona oraz niektóre rozwiàzania konstrukcyjne zostaç sfinansowane z Roku Bud˝etowe- o 50 m przed rozpocz´ciem budowy krà- zosta∏ adoptowane z wczeÊniejszych pla- go 1924/25. Wst´pne koszty budowy zo- ˝ownika. nów krà˝owników typu Kako i Aoba. sta∏y oszacowane na 21 900 000 yen za Jesienià 1924 r. Admiralicja z∏o˝y∏a za- Znacznie powi´kszona zosta∏a dziobowa okr´t. mówienie na dwie kolejne jednostki tym nadbudówka dla polepszenia warunków Zlecenie na budow´ dwóch pierw- razem w prywatnych stoczniach: Kawasa- pracy i pomieszczenia dodatkowego wy- szych jednostek oznaczonych jako Kô- ki Dockyard Company Kôbe Works, posa˝enia. kyu Junyôkan („Du˝e Krà˝owniki”) nr 5 gdzie jednostka o numerze 7 otrzyma∏a Nast´pca kmdr Hiragi i g∏ówny projek- i6 zosta∏y przekazane przez Admiralicj´ numer stoczniowy 545 i stoczni Mitsubi- tant okr´tów kmdr ppor. Fujimoto ju˝ po wiosnà 1923 r. do budowy stoczniom paƒ- shi Shipbuilding & Engeneering Compa- wst´pnej akceptacji przedstawionych pla- stwowym: Yokosuka Kaigun Kôshô i Ku- nów przez Admiralicj´ uleg∏ naciskowi ze re Kaigun Kôshô. 2. Na 2/3 wypornoÊci bojowej sk∏ada∏o si´: 1/4 zapasu pali- strony zwolenników zwi´kszenia uzbroje- 10 grudnia 1923 r. dla dwóch pierw- wa, 3/4 zapasu amunicji, 2/3 zapasu wody pitnej i zasilania torpedowego i artyleryjskiego. Pierw- szych krà˝owników zosta∏y oficjalnie za- jàcej kot∏y.

Uroczyste wodowanie kad∏uba krà˝ownika Myôkô w dniu 16 kwietnia 1927 roku. UroczystoÊç tà zaszczyci∏ sam cesarz Hirohito. Pochylnia zosta∏a odbudowana po trz´sieniu ziemi z 1923 roku. Fot. Naval Historical Center ny Nagasaki Works, gdzie okr´t o nume- wod´ z oÊmiomiesićznym opóênieniem prawek do planów konstrukcyjnych, rze 8 zosta∏ wpisany do rejestru stocznio- 15 czerwca tego samego roku w obecno- w chwili gdy okr´ty by∏y ju˝ na etapie prac wego pod numerem 420. Êci ksićia Nashimoto Morimasa. Kolej- wykaƒczajàcych spowodowa∏o opóênie- 16 lutego 1925 r. zosta∏y oficjalnie za- nym okr´tem spuszczonym na wod´ by∏ nia w ich przekazaniu do s∏u˝by. Przyk∏a- twierdzone nazwy dla dwóch ostatnich Haguro, którego wodowanie odby∏o si´ dowo Nachi zosta∏ ukoƒczony bez dodat- jednostek tego typu. Nr 7 otrzyma∏ nazw´ 24 marca 1928 r. i jako ostatni zosta∏ wo- kowych pomieszczeƒ i po odbyciu prób Ashigara, natomiast nr 8 — Haguro. dowany w dniu 22 kwietnia tego samego zdawczo-odbiorczych ponownie trafi∏ Jako pierwsza do budowy krà˝ownika roku Ashigara. w rće stoczniowców, którzy dokonali z drugiej pary przystàpi∏a stocznia w Na- W po∏owie 1928 r. do Biura Konstruk- niezb´dnej przebudowy. gasaki, gdzie uroczyste po∏o˝enie st´pki cyjnego zosta∏o skierowane ˝àdanie Podobnie jak w przypadku wczeÊniej- nastàpi∏o 16 marca 1925 r. Prawie miesiàc zwi´kszenia liczby wyrzutni torped szych jednostek nie odstàpiono i w tym póêniej — 11 kwietnia rozpocz´to budo- z oÊmiu do dwunastu w czterech nieobro- wypadku od stosowania nazewnictwa po- w´ ostatniej jednostki tego typu. towych potrójnych stanowiskach 13 Shiki. chodzàcego od nazw wzgórz, gór i wulka- W dniu 24 grudnia 1925 r., kiedy ka- ˚àdanie to zosta∏o spe∏nione i wyrzutnie nów. d∏ub Nachi pozostawa∏ jeszcze na stocz- torpedowe zosta∏y rozmieszczone na po- Myôkô — nazwa pochodzi od wulka- niowej pochylni dosz∏o do nieszcz´Êliwe- ziomie pok∏adu Êredniego. Jednak ich nu Myôkôsan le˝àcego w Prefekturze go wypadku. Na cz´Êç dziobowà okr´tu umiejscowienie spowodowa∏o radykalne Niigata. równoczeÊnie przewróci∏y si´ dwa dêwigi zmniejszenie przestrzeni, na której mia∏a Nachi — nazwa pochodzi od góry Nachi- stoczniowe powa˝nie uszkadzajàc w tym zostaç zakwaterowana za∏oga. Analizujàc san le˝àcej w Prefekturze Wakayama. rejonie kad∏ub jednostki i zabijajàc trzech to zagadnienie za zgodà Admiralicji z ty- Ashigara — nazwa pochodzi od góry robotników stoczniowych. Jak wykaza∏o ∏u dziobowej nadbudówki wokó∏ pierw- Ashigarasan le˝àcej w zachodniej cz´Êci póêniejsze dochodzenie powodem wy- szego komina stworzono dodatkowe po- Prefektury Kanagawa. padku by∏o równoczesne przenoszenie mieszczenia mieszkalne dla za∏ogi po- Haguro — nazwa pochodzi od góry zbyt wielkiego obcià˝enia przez dêwigi. przez podniesienie obu burt o jeden po- Hagurosan le˝àcej w Prefekturze Yama- Uroczyste wodowanie pierwszego k∏ad. Na dachu tych pomieszczeƒ zosta∏y gata. okr´tu, któremu nadano oficjalnie na- po obu stronach komina zainstalowano Wszystkie powy˝sze nazwy zosta∏y zw´ Myôkô nastàpi∏o 16 kwietnia 1927 r., pojedyncze stanowiska dzia∏ kal. 120 mm. nadane po raz pierwszy jednostkà Cesar- a na uroczystoÊci by∏ obecny cesarz Hiro- Kalkulacja wypornoÊci przeprowadzona skiej Marynarki, ale ju˝ wczeÊniej zosta∏y hito. Jednostka bliêniacza pomimo opóê- przez Morski Departament Techniczny zarezerwowane dla planowanych i osta- nienia budowy wypadkiem i pó˝niejszym stwierdzi∏a zwi´kszenie wypornoÊci tecznie nie wybudowanych du˝ych krà- dochodzeniem zosta∏a spuszczona na o oko∏o 500 t std. Wprowadzenie tych po- ˝owników z „Programu 8-8”.

Myôkô w trakcie budowy w stoczni Marynarki Wojennej w Yokosuka, paêdziernik 1928 roku. Fot. zbiory Siegfried Breyer

12 DaneDane taktyczno-taktyczno-technicznetechniczne

Myôkô w stoczni Marynarki Wojennej w Yokosuka, basen Koumi w dniu 20.01.1929 r. Uwag´ zwracajà wyloty dwóch trzyrurowych wyrzutni torped w burcie krà˝ownika.Na drugim planie Aoba w czasie instalacji pierwszej katapulty. Fot. zbiory Lars Ahlberg

KAD¸UB przedzielony na dwa przedzia∏y. W cz´Êci bojowej. Na ukoƒczonym jako pierwszym wewn´trznej znajdowa∏y si´ zbiorniki pa- krà˝owniku Nachi ci´˝ar kad∏uba wynosi∏ Linie kad∏uba wprowadzone przez liwa, natomiast cz´Êç zewn´trzna pozo- 4040 t (30,4% wypornoÊci) i na Myôkô kmdr Hirag´ do planów wczeÊniejszych stawa∏a pusta. Podczas dzia∏aƒ wojen- 3945 t (29,7% wypornoÊci). Stanowi∏o to krà˝owników o wypornoÊci 7100 t std (ty- nych przewidywano wype∏niç przedzia∏ przekroczenie zak∏adanego ci´˝aru py: Kako i Aoba) zosta∏y adoptowane do zaÊlepionymi rurami stalowymi, które o 145-240 t. Jednak musimy pami´taç, ˝e planów omawianych jednostek. G∏adko- zwi´ksza∏y wypornoÊç o oko∏o 200 t std w trakcie budowy nastàpi∏o przekrocze- pok∏adowy typ pok∏adu z silnie wzniesio- jednoczeÊnie polepszajàc mo˝liwoÊci roz- nie wypornoÊci standardowej, która osta- nym dziobem ukszta∏towanym w typowy prowadzenia si∏y wybuchu i utrzymania tecznie osiàgn´∏a 10 980 t std, skutkiem japoƒski kszta∏t sp∏aszczonej litery S dajàc si´ na powierzchni wody w razie uszko- ubocznym by∏o pogorszenie dzielnoÊci na dziobie (zgodnie z planami) wysokoÊç dzenia. Na poszyciu zewn´trznym bàbla morskiej okr´tów i zmniejszenie wysoko- wolnej burty 9,14 (7,94 m rzeczywista po znajdowa∏y si´ st´pki przeciwprzechy∏o- Êci wolnej burty do powy˝ej podanych ukoƒczeniu) m nad konstrukcyjnà lini´ we o d∏ugoÊci 59,60 m i wysokoÊci 1,22 m. wartoÊci. Ogranicza∏o to równie˝ pr´d- wodnà. Na Êródokr´ciu mi´dzy wr´gami Za przedzia∏ami bulges wewnàtrz kad∏u- koÊç maksymalnà okr´tów, zasi´g dzia∏a- 82-302 wysokoÊç wolnej burty wynosi∏a ba znajdowa∏a si´ wzd∏u˝na gródê prze- nia i zapas wypornoÊci na póêniejsze mo- 5,94 m (4,74 m) i na rufie zmniejsza∏a si´ ciwtorpedowa wykonana z dwóch nito- dernizacje i przezbrojenia. do 5,03 m (3,69 m). Poni˝ej linii zanurze- wanych z sobà pasów stali HT majàcych nia rozciàga∏ si´ w rejonie Êródokr´cia na gruboÊç po 29 mm. P∏yty pancerza burto- MODERNIZACJA 1934/35 r. d∏ugoÊci 93 m bàbel przeciwtorpedowy wego tworzàce pas pancerny na wysoko- W czasie prac modernizacyjnych zwià- (ang. bulges), który w rejonie maszynow- Êci pok∏adu Êredniego opiera∏y si´ na zanych z wzmocnieniem uzbrojenia przeni i kot∏owni mia∏ g∏´bokoÊç 2,50 m. Jego wzd∏u˝nikach pok∏adów polepszajàc tym ciwlotniczego na omawianych krà˝owni- poszycie zosta∏o wykonane z p∏yt stali HT samym wytrzyma∏oÊç wzd∏u˝nà kad∏uba. kach zainstalowano nowe bulges poprzez o gruboÊci 12,7-14 mm. Bàbel dla lepsze- W pierwotnie opracowanych planach obudowanie dotychczas istniejàcych. go zabezpieczenia jednostki przed eks- zak∏adano, ˝e ci´˝ar kad∏uba b´dzie wy- Okaza∏o si´ to konieczne z powodu wzro- plozjà miny lub torpedy zosta∏ wzd∏u˝nie nosi∏ 30,8 % (3803 t) przy 2/3 wypornoÊci stu wypornoÊci i zmniejszenia tym samym

13 Haguro w trakcie prac wyposa˝eniowych. Fot. „Ships of the World” statecznoÊci okr´tów. Nowe bàble o wy- kr´ciu jego górna granica przebiega∏a trzymaç kontaktowà eksplozj´ 200 kg sokoÊci 4,04 m zwi´kszy∏o szerokoÊç nieznacznie poni˝ej poziomu Êredniego materia∏u wybuchowego. Masa nowych okr´tów z 17,88 do 18,99 m i rozciàga∏y pok∏adu. Nowe poszycie bulges zosta∏o bàbli wynosi∏a 680 t. si´ od podstawy wie˝y nr 3 na dziobie do wykonane z stali HT o gruboÊci od 5 mm Po przeprowadzeniu wszystkich prac podstawy wie˝y nr 5 na rufie, a na Êródo- (góra) do 14 mm (dó∏) i mog∏y one wy- modernizacyjnych okaza∏o si´, ˝e przy

Nachi w marszu z maksymalnà pr´dkoÊcià podczas prób odbiorczych w listopadzie 1928 roku. Fot. zbiory Shizuo Fukui

14 n o ∏ s o k a r b i j e w o b o i z d

ot. „Ships of the World” i F c Ê ´ z c w

. u d m a ∏ m k 0 o 2 p

1 s

. o l i a n k z

∏ w a i

z y d n z h c c o a d k i s i w

w e o z r n a b t o s

D a

n . r

h 9 c y 2 9 w 1 o . k 8 0 m . a 0 ∏ 2 d o a r w a i g c i e h z s r

A p Ashigara w sierpniu 1929 r. Fotografia dobrze ukazuje poczàtkowy wyglàd kad∏uba krà˝owników z burtowymi wyrzutniami torped oraz pojedynczymi dzia∏ami kal. 120 mm. Fot. „Ships of the World”

2/3 wypornoÊci bojowej (13 963 t std dla przystosowanych do kontrbalastowania Poziom dolnego pok∏adu pomostu Myôkô) zanurzenie zwi´kszy∏o si´ jednostek. Dla usuni´cia lub zmniejsze- Wewnàtrz na lewej burcie znajdowa∏ z 6,23 m do 6,28 m przy d∏ugoÊci na linii nia trymu dziobowego przewidywano wysi´: magazyn, przedzia∏ z akumulatorami wodnej 201,71 m. Z powodu zwi´kszenia korzystanie dwóch przedzia∏ów, a dla try- awaryjnego oÊwietlenia oraz magazyn zanurzenia pr´dkoÊç maksymalna mu rufowego jeden przedzia∏. Pozosta∏e cz´Êci zamiennych do radiostacji. W cz´- zmniejszy∏a si´ do 34 w´z∏ów. s∏u˝y∏y dla zniwelowania przechy∏ów Êci dziobowej usytuowano korytarz i na bocznych. Powy˝sze dane odnoszà si´ dla prawej burcie magazyn z Êrodkami piro- MODERNIZACJA 1939-1941 bulges znajdujàcych si´ na jednej burcie. technicznymi. W cz´Êci Êrodkowej umiej- Zainstalowane w czasie wczeÊniejszej Po przeprowadzeniu kalkulacji okaza∏o scowiono radiostacj´ z przyleg∏à po pra- modernizacji bulges zosta∏y usuni´te. No- si´, ˝e nowe bulges wykonane z stali Du- wej burcie centralà telefonicznà. Idàc da- we bàble zainstalowane na ich miejscu col o gruboÊci 9-16 mm mog∏y wytrzymaç lej w kierunku rufy na prawej burcie znaj- powi´kszy∏y szerokoÊç jednostek do 20,73 kontaktowà eksplozj´ 250 kg materia∏u dowa∏ si´ kolejny magazyn. m oraz znacznie polepszy∏y zdolnoÊci wybuchowego. Nowe st´pki przeciw- okr´tów do utrzymania si´ na powierzch- przechy∏owe mia∏y d∏ugoÊç 61 m i wyso- Poziom pok∏adu Êredniego pomostu ni po kontaktowej eksplozji miny lub tor- koÊç 1,35 m. Wewnàtrz znajdowa∏o si´: nie opance- pedy poni˝ej linii wodnej, a tak˝e w razie rzone stanowisko sternika, magazyn cz´- wypadku. Równie˝ w nowych bulges wy- NADBUDÓWKI Êci zamiennych dla kalkulatora artyleryj- gospodarowano osobny przedzia∏ na wy- Nadbudówka dziobowa mia∏a wyso- skiego, pomieszczenie nawigatora i nad sokoÊci linii wodnej przewidziany po roz- koÊç 32 m od kilu lub 27 m od linii wod- przewodami z dziobowych kot∏owni ma- pocz´ciu dzia∏aƒ wojennych do wype∏nie- nej i by∏a podzielona na osiem poziomów. gazyn instrumentów nawigacyjnych. Na nia zaÊlepionymi rurami. Pozosta∏a prze- Zaczynajàc poziomami od pok∏adu zewnàtrz: po obu burtach usytuowano strzeƒ wewn´trzna zosta∏a podzielona na ochronnego do góry (stanu na 1929 r.): dolne stanowiska obserwacyjne, podsta- pi´tnaÊcie przedzia∏ów wodoszczelnych wy dalmierzy, 40 cm aldisy i 110 cm re- na ka˝dej z burt, z których pi´ç znajdujà- Poziom pok∏adu ochronnego flektory typu „SU”. cych si´ w rejonie kot∏owni mog∏o zostaç Na obu burtach znajdowa∏y si´ wenty- wykorzystane jako zbiorniki paliwowe. latory t∏oczàce do dziobowych kot∏owni Górny pok∏ad pomostu Specjalnie dla nich zainstalowano dodat- powietrze. Nad nimi w cz´Êci dziobowej Wewnàtrz znajdowa∏o si´: w czo∏o- kowe pompy paliwowe pozwalajàce na nadbudówki usytuowano magazyn cz´Êci wych pomieszczeniach kajuta wypoczyn- przet∏aczanie zgromadzonego w nich ma- zamiennych, a za nim kolejno radiostacj´ kowa dla dowódcy okr´tu na lewej i jego zutu do zbiorników rozchodowych znaj- i magazyn z cz´Êciami elektrycznymi. Na zast´pcy na prawej burcie, za nimi po- dujàcych si´ w przedzia∏ach kot∏owni. Po- lewej burcie ulokowano stanowisko od- mieszczenie z mapami razem z zegarem zosta∏ych dziesi´ç przedzia∏ów zosta∏o palania dzia∏ g∏ównej artylerii. okr´towym i stanowisko nawigatora na

16 Dwa uj´cia Myôkô wykonane w Szanghaju, prawdopodobnie w 1933 roku. Dzi´ki tym fotografiom mo˝emy si´ bli˝ej przyjrzeç wy- glàdowi, uzbrojeniu jak i wyposa˝eniu okr´tu z tego okresu s∏u˝by. Fot. zbiory Siegfried Breyer lewej burcie, za klatkà schodowà zlokali- 1,5 m typu 14 Shiki s∏u˝àcy dla celów na- za nim w bogato oszklonym pomieszcze- zowano pomieszczenie centrali telefo- wigacyjnych. niu stanowisko nawigatorów, dalej nicznej i goniometru. Na zewnàtrz po w stron´ rufy usytuowano radiostacj´, obu stronach nadbudówki ustawiono: Platforma kompasów a za nià Centrum Bojowe po∏àczone dwa dalmierze: jeden o bazie optycznej Na Êcianie frontowej znajdowa∏o si´: z magazynem map. Na zewnàtrz znajdo- 3,5 m typu 14 Shiki s∏u˝àcy dla artylerii górne stanowisko obserwacyjne z lune- wa∏ si´: po obu burtach 40 cm aldisy, sta- przeciwlotniczej i drugi o bazie optycznej tami binookularowymi i bezpoÊrednio nowiska kontroli reflektorów, daloce-

17 lownik dla torped 14 Shiki i przekaênik burtach pojedyncze stanowiska dzia∏ stanowiskiem i lewà burtà znajdowa∏y si´ dla ci´˝kich dzia∏ przeciwlotniczych przeciwlotniczych kal. 120 mm. Pomi´dzy nawiewniki do maszynowni. o kursie celu. stanowiskami dzia∏ Êredniej artylerii znaj- W chwili ukoƒczenia budowy Êrednia dowa∏a si´ rusznikarnia. Posuwajàc si´ liczebnoÊç za∏óg krà˝owników wynosi∏a Poziom Sokuteki dalej w kierunku rufy na wysokoÊci koƒca 764 oficerów, podoficerów i marynarzy. Na przedniej Êcianie znajdowa∏o si´: dziobowego komina ulokowano dzia∏a Dla ich zakwaterowania przewidziano stanowisko wykreÊlania kursu i bezpo- kal. 120 mm z stanowiskami ich dowo- trzy rejony okr´tów: na poziomie dolnego Êrednio za nim w oszklonym pomieszcze- dzenia i naprowadzania. Na szczycie ma- pok∏adu w rejonie maszynowni, pok∏ad niu kalkulator artyleryjski (13 Shiki Soku- ∏ej wie˝yczki usytuowanej pomi´dzy ko- Êredni nad kot∏owniami i nadbudówka tekiban) okreÊlajàcy kurs i pr´dkoÊç celu, minami znajdowa∏ si´ samotny 110 cm re- w rejonie dziobowego komina. Kwatery za nim pomieszczenie wypoczynkowe dla flektor „SU”, a pod nim nawiewniki do oficerskie znajdowa∏y si´ w cz´Êci dziobo- obs∏ugi tej cz´Êci dziobowej nadbudówki rufowej kot∏owni. Przed drugim komi- wej na dolnym i Êrednim pok∏adzie. Takie i magazyn flag sygna∏owych. nem na platformie umieszczono dwa po- rozmieszczenie za∏ogi wp∏ywa∏o negatyw- jedyncze karabiny maszynowe Lewisa nie na jej samopoczucie szczególnie w re- Poziom dowodzenia g∏ównà artylerià okal. 7,7 mm. Pomi´dzy nimi przechodzi∏ jonach tropikalnych, gdzie panujàce upa- Wewnàtrz znajdowa∏o si´: stanowisko komin z kuchni okr´towej. Po obu stro- ∏y powala∏y ludzi z powodu udarów ciepl- bezpoÊredniego kierowania dzia∏ami kal. nach rufowego komina znajdowa∏y si´ nych. Jeszcze w czasie budowy zdecydo- 200 mm obs∏ugiwane przez II oficera ar- dwa ostatnie stanowiska pojedynczych wano si´ na nieznaczne ulepszenie syste- tylerii. dzia∏ kal. 120 mm i stereoskopowy dal- mu wentylacyjnego i zastosowania lino- mierz 14 Shiki o bazie optycznej leum w pomieszczeniach szeregowej za- G∏ówne stanowisko 3,5 m s∏u˝àcy artylerii przeciwlotniczej. ∏ogi. Krótko po wcieleniu jednostek do kierowania ogniem artylerii Pomi´dzy kominem i nadbudówkà usta- s∏u˝by stan liczebny za∏óg zosta∏ zwi´k- Znajdowa∏ si´ tutaj g∏ówne stanowisko wiono trójno˝ny maszt, do nogi którego szony do 792 ludzi. kierowania ogniem 14 Shiki, gdzie by∏y przytwierdzono bom ∏adunkowy umo˝li- W chwili wcielenia do s∏u˝by na pok∏ad wypracowywane przez I oficera artylerii wiajàcy podnoszenie wodnosamolotów zabierano nast´pujàcy zestaw Êrodków ra- dane do prowadzenia ognia. Z tego miej- z powierzchni morza i ponownego ich towniczych: dwa 9 m kutry ustawione po sca by∏y przesy∏ane poziom ni˝ej i nast´p- ustawienia na katapulcie. Za kominem obu stronach dziobowej nadbudówki, na nie przekazywane w postaci kàta kurso- znajdowa∏a si´ rufowa nadbudówka obu burtach w rejonie dziobowego masz- wego i kàta podniesienia dzia∏ do po- mieszczàca: stanowisko kierowania re- tu usytuowano dwie 11 m motorówki (po szczególnych wie˝ artyleryjskich. flektorami, hangar dla wodnosamolotów, 1930-31 r. dodatkowo zabierano jeszcze Za dziobowà nadbudówkà znajdowa∏ radiostacj´, stanowisko obserwacyjne dwie), jeden 6 m i jeden 8 m szampan usy- si´ komin, na którego p∏aszczu przebiega- i zapasowe stanowisko kierowania tuowane w rejonie rufowej nadbudówki. ∏y przewody parowe. Poni˝ej komina od- ogniem artylerii wyposa˝one w kalkulator prowadzajàcego dym z kot∏owni nr 1 i 2 artyleryjski 13 Shiki. MODERNIZACJA 1934-1935 umieszczono po obu burtach nawiewniki BezpoÊrednio za rufowà nadbudówkà, Pomi´dzy rufowym kominem i wie˝à do tych kot∏owni. BezpoÊrednio za nad- a przed wie˝ami artyleryjskimi nr 4 i 5 na artylerii g∏ównej nr 4 stworzono „pok∏ad budówkà nad pomieszczeniami mieszkal- prawej burcie by∏a ustawiona katapulta ci´˝kich dzia∏ przeciwlotniczych” lub po- nymi za∏ogi ustawione zosta∏y po obu Kure Shiki 1 Gô Shashutsu. Pomi´dzy jej k∏ad ochronny. Z uwagi na wzrost zasi´gu nowych tor- Jedna z mess za∏ogi po wydaniu posi∏ków. Fot. „Ships of the World” ped do 20 000 m zainstalowano na dziobowej nadbudówce Stanowisko Strzelaƒ To rpedowych (Suiraisen Shiki Sôchi) sk∏adajàce si´ z kalkulatorów przeliczajà- cych kurs i pr´dkoÊç celu. Ich stanowiska zosta∏y ulokowane po obu stronach nad- budówki w wie˝yczkach i dwóch stanowisk odpalania torped 92 Shiki Surai Ho- iban usytuowanych w wie˝yczkach po obu stronach dziobowej nadbudówki na poziomie platformy kompasów. Zmodernizowano równie˝ urzàdzenia ∏àcznoÊci. Istniejàce radiostacje nadaw- czo-odbiorcze zosta∏y zastàpione nowszy- mi. Cz´Êç wygospodarowanego miejsca po zdemontowanych kad∏ubowych wyrzutniach torped przeznaczono na zainstalowanie dodatkowej aparatury radio- wej poniewa˝ istniejàce do tej pory stanowisko przy zapasowym dalocelowniku rufowym okaza∏o si´ za ma∏e dla pomieszczenia nowych zestawów ∏àcznoÊci. Zmo-

18 Ashigara w Kilonii - 14.05.1937 r. Dobrze widoczne Êródokr´cie i brak rufowych wyrzutni torped. Fot. „Ships of the World” dernizowano równie˝ komunikacj´ we- w dziobowej cz´Êci nadbudówki magazyn schronienia dla artylerzystów obs∏ugujà- wnàtrz okr´tów. cz´Êci zamiennych, a za nim kolejno ra- cych wkm-y. Liczebnemu zwi´kszeniu uleg∏y za∏ogi diostacja i magazyn z cz´Êciami elektrycz- poszczególnych okr´tów z powodu za- nymi. Na lewej burcie ulokowano stano- Górny pok∏ad pomostu okr´towania dodatkowych artylerzystów wisko odpalania dzia∏ g∏ównej artylerii. Wewnàtrz znajdowa∏o si´: w czo∏o- dla obs∏ugi dzia∏ przeciwlotniczych, pilo- Na prawej burcie magazyn z Êrodkami pi- wych pomieszczeniach kajuta wypoczyn- tów i mechaników lotniczych. Na ich za- rotechnicznymi. kowa dla dowódcy okr´tu na lewej i jego kwaterowanie przeznaczono reszt´ po- zast´pcy na prawej burcie, za nimi zloka- mieszczeƒ zajmowanych do tej pory przez Poziom dolnego pok∏adu pomostu lizowano pomieszczenie centrali telefo- wyrzutnie torped. Po ponownym wciele- Na obu burtach znajdowa∏y si´ wenty- nicznej nr 3 i punkt pierwszej pomocy niu do s∏u˝by operacyjnej za∏ogi krà˝ow- latory t∏oczàce do dziobowych kot∏owni medycznej. W cz´Êci rufowej ulokowano ników osiàgn´∏y liczebnoÊç od 814 do 832 powietrze. Nad nimi znajdowa∏ si´ Centrum Bojowe. Na zewnàtrz po obu ludzi. Z uwagi na planowane dzia∏ania w dziobowej cz´Êci przedzia∏ kodowania, stronach nadbudówki znajdowa∏y si´: w klimatach ciep∏ych i goràcych zainstalo- korytarz i centrala telefoniczna nr 2, a za cztery dalmierze: dwa o bazie optycznej wano we wszystkich przedzia∏ach zajmo- nim kolejno radiostacja nr 1 i przedzia∏ 3,5 m typu 14 Shiki s∏u˝àcy dla artylerii wanych przez za∏ogi dodatkowe wentyla- z akumulatorami dla jej awaryjnego zasi- przeciwlotniczego (usuni´te na Myôkô) tory, a nowe pomieszczenia mieszkalne lania. Na lewej burcie ulokowano stano- i dwa o bazie optycznej 1,5 m typu 14 Shi- wyposa˝ono w filtry przeciwgazowe. wisko rozkodowywania i pomieszczenie ki s∏u˝àce dla celów nawigacyjnych. W paêdzierniku 1935 r. usuni´to gotowoÊci dla artylerzystów ci´˝kich dzia∏ z dziobowej nadbudówki reflektory typu przeciwlotniczych. Na prawej burcie wy- Platforma kompasów „SU” i na ich miejsce zainstalowano dalo- gospodarowano miejsce na magazyn Na Êcianie frontowej znajdowa∏o si´: celowniki dla dzia∏ przeciwlotniczych 91 przyborów nawigacyjnych. w bogato oszklonym pomieszczeniu sta- Shiki Kôsha Sôchi. Usytuowane do tego nowisko nawigatorów, idàc dalej w stron´ czasu w ich pobli˝u karabiny maszynowe Poziom pok∏adu Êredniego pomostu rufy centrala telefoniczna nr 4 i pomiesz- kal. 7,7 mm zosta∏y przeniesione z plat- Wewnàtrz znajdowa∏o si´: nie opance- czenie z mapami. Na zewnàtrz usytuowa- formy rufowego komina na skrzyd∏a dzio- rzone stanowisko sternika, pomieszcze- no: dalocelownik dla torped 91 Shiki ra- bowej nadbudówki. nie kontroli uszkodzeƒ nr 1, korytarz, po- zem z stanowiskiem odpalania torped 92 mieszczenie nawigatora i nad przewoda- Shiki, 60 cm aldis i stanowiska obserwa- MODERNIZACJA 1939-1941 mi z dziobowych kot∏owni magazyn in- cyjne wyposa˝one w 12 i 18 cm lunety bi- strumentów nawigacyjnych. Na zewnàtrz: nookularowe. Poziom pok∏adu ochronnego po obu burtach usytuowano dolne stano- Na obu burtach znajdowa∏y si´ wenty- wiska obserwacyjne, stanowiska wkm-ów Poziom Sokuteki latory t∏oczàce do dziobowych kot∏owni kal. 13,2 mm; dalocelownik dla ci´˝kich Na przedniej Êcianie znajdowa∏o si´: powietrze. Nad nimi znajdowa∏ si´ dzia∏ przeciwlotniczych 91 Shiki i miejsce stanowisko wykreÊlania kursu i bezpo-

19 Myôkô w 1942 roku. Wzd∏u˝ linii kad∏uba biegnie pas urzàdzenia demagnetyzacyjnego. Fot. zbiory Siegfried Breyer

Êrednio za nim w oszklonym pomieszcze- most z dwoma ostatnimi reflektorami 92 w okresie pokojowym z oko∏o 970 ludzi). niu kalkulator artyleryjski (92 Shiki Soku- Shiki i nieco poni˝ej stanowiska dzia∏ek Ponownie zosta∏y zmodernizowane ra- tekiban) okreÊlajàcy kurs i pr´dkoÊç celu, kal. 25 mm, za którymi w zamkni´tych diostacje, których liczb´ zwi´kszono dla za nim pomieszczenie transmisji danych wie˝yczkach ulokowano 4,5 m dalmierze skutecznego wype∏niania przez okr´ty do dzia∏ artylerii g∏ównej i magazyn flag 89 Shiki dla artylerii przeciwlotniczej. Na- nowych zadaƒ. Jednostki flagowe floty — sygna∏owych. Na zewnàtrz zlokalizowano st´pnie rufowy komin, na którego p∏asz- Myôkô i Ashigara otrzyma∏y dziobowe stanowiska kontroli i naprowadzania re- czu umieszczono stanowiska naprowa- maszty o wysokoÊci 32 m dla zwi´kszenia flektorów oraz stanowiska obserwacji dzania dzia∏ek przeciwlotniczych i z ty∏u zasi´gu nowych urzàdzeƒ ∏àcznoÊci, a an- przeciwlotniczej. niego (patrzàc od dziobu) platform´ teny radiowe zlokalizowane na wie˝ach z dwoma ostatnimi stanowiskami dzia∏ek artylerii g∏ównej nr 2 i 4 na wszystkich G∏ówne stanowisko kierowania przeciwlotniczych kal. 25 mm. Za komi- okr´tach zosta∏y zmodernizowane. ogniem artylerii nem usytuowano ca∏kowicie przebudo- Znajdowa∏ si´ tutaj w os∏oni´tym po- wany maszt z bomem ∏adunkowym prze- NAP¢D mieszczeniu dalocelownik 94 Shiki Hio- znaczonym dla podnoszenia z wody wod- Dla osiàgni´cia wymaganej przez Ad- ban Shôjun Sôchi razem z 6 m dalmie- nosamolotów, który jednà nogà przecho- miralicj´ pr´dkoÊci 35,5 w´z∏a okaza∏o si´ rzem 14 Shiki. Na Myôkô dalmierz znaj- dzi∏ przez rufowà nadbudówk´. Na jej da- niezb´dne zwi´kszenie mocy urzàdzeƒ dowa∏ si´ w oddzielnym zamkni´tym po- chu zainstalowano rezerwowy dalocelow- nap´dowych do 130 000 KM. Za zgodà mieszczeniu znajdujàcym si´ z ty∏u za nik 94 Shiki i stanowisko obserwacyjne. i wiedzà 5 Wydzia∏u Morskiego Departa- dalocelownikiem. W cz´Êci rufowej usy- Pomi´dzy katapultami i szynami na po- mentu Technicznego zaplanowano urzà- tuowano dwie anteny radiotelefonu k∏adzie ochronnym zarezerwowanym dla dzenia nap´dowe stanowiàce ulepszonà 90 Shiki. wodnosamolotów znajdowa∏y si´ na- wersj´ poczàtkowo przewidywanà do za- Za dziobowà nadbudówkà zainstalo- wiewniki do maszynowni. Poni˝ej w rejo- instalowania na krà˝ownikach liniowych wano nowy trójno˝ny maszt palowy. nie katapult na ka˝dej burcie umieszczo- typu Amagi zaprojektowanych przez Mniej wi´cej w jego po∏owie zamontowa- no na sponsorach dwa stanowiska wy- kmdr Hirag´ w 1919 r. no pomieszczenie goniometru z anten´ rzutni torped. Zespó∏ nap´dowy sk∏ada∏ si´ z czte- kierunkowà na szczycie. Poni˝ej masztu Dodatkowe wyrzutnie torped i dzia∏ka rech zespo∏ów turbin parowych Kanpon. pozostawiono nawiewniki t∏oczàce po- przeciwlotnicze zwi´kszy∏y za∏og´ okr´- Jednostrumieniowa turbina mia∏a moc wietrze do kot∏owni. Pomi´dzy masztem tów do oko∏o 891 ludzi. W czasie prac re- 32 500 KM przy 320 obr./min Êruby nap´- i dziobowym kominem zbudowano po- montowych Haguro i Nachi zosta∏y przy- dowej. By∏y to turbiny akcyjne jednoprze- most pod dwa reflektory typu 92 Shiki stosowane do pe∏nienia roli okr´tów fla- p∏ywowe, które by∏y preferowane po nie o Êrednicy lustra 110 cm, a pod nimi ulo- gowych dywizjonów (wówczas za∏oga li- najlepszych doÊwiadczeniach z turbinami kowano stanowiska dzia∏ kal. 127 mm. czy∏a w czasie pokoju oko∏o 920 ludzi), reakcyjnymi niskociÊnieniowymi zastoso- W ich cieniu ustawiono skrzynki z amuni- a dwie pozosta∏e jednostki przystosowa- wanymi na wczeÊniejszych jednostkach. cjà gotowà do natychmiastowego u˝ycia. no do pe∏nienia funkcji okr´tów flago- Turbiny zosta∏y rozmieszczone w czterech Pomi´dzy kominami znajdowa∏ si´ po- wych floty (wówczas za∏oga sk∏ada∏a si´ maszynowniach przedzielonych wzd∏u˝-

20 nymi i poprzecznymi grodziami wodosz- skociÊnieniowych turbin. Ka˝da z maszy- Dla pierwszych dwóch okr´tów urzà- czelnymi. Pojedynczy zespó∏ sk∏ada∏ si´ nowni posiada∏a dwa g∏ówne i dwa po- dzenia nap´dowe zosta∏y wykonane z dwóch cz´Êci wysoko — i dwóch cz´Êci mocnicze wentylatory „Sirocco” oraz przez stocznie marynarki wojennej, niskociÊnieniowych po∏àczonych poprzez pomp´ ch∏odzàcà, ch∏odziark´ oleju i trzy w których by∏y budowane, natomiast dla przek∏adni´ redukcyjnà z Êrubà nap´do- pompy olejowe. Ca∏kowita d∏ugoÊç ma- Ashigary zosta∏y wykonane przez Kure wà. Dziobowa maszynownia nap´dza∏a szynowni wynosi∏a 32,06 m. Kaigun Kôshô, a dla Haguro przez zewn´trze Êruby nap´dowe, a rufowa we- Par´ do zasilania turbin wytwarza∏o Yokosuka Kaigun Kôshô. wn´trzne. dwanaÊcie kot∏ów typu Kanpon RO-Gô Generatory elektryczne mia∏y suma- Cz´Êci niskociÊnieniowe mieÊci∏y si´ przystosowanych wy∏àcznie do opalania rycznà moc 735 kW i wytwarza∏y pràd z ty∏u ka˝dej turbiny, a ich moc zosta∏a paliwem p∏ynnym. CiÊnienie robocze o napićiu wyjÊciowym 225 V. Trzy gene- okreÊlona na 4500 KM przy 180 obr./min. w kot∏ach wynosi∏o 20 kg/cm2 przy tem- ratory nap´dzane przez turbiny majàce CiÊnienie pary przy pe∏nej mocy wynosi∏o peraturze pary 100 ° C i powierzchni moc jednostkowà 200 kW zosta∏y 17,25 kg /cm2 i po wyjÊciu z turbin spada∏o grzejnej pojedynczego kot∏a wynoszàcej umieszczone przed przedzia∏ami ma- do 0,155 kg /cm2. 970 m2. Walczak parowy mia∏ Êrednic´ szynowni na poziomie pok∏adu magazy- WczeÊniej stosowane wyposa˝enie dla 1,27 m i d∏ugoÊç 4,67 m; natomiast dwa nowego. Ka˝dy z okr´tów otrzyma∏ tak- uzyskania pr´dkoÊci krà˝owniczej nie zo- walczaki wodne mia∏y Êrednic´ ˝e awaryjny generator o mocy 135 kW sta∏o wprowadzone do projektu nowych 0,74 m i d∏ugoÊç 4,63 m. Kot∏y zosta∏y nap´dzany przez silnik spalinowy Die- jednostek. Krà˝owniki otrzyma∏y specjal- rozmieszczone w dziewićiu kot∏ow- sla. nie opracowany dla nich nowy system niach, które odprowadza∏y dym do Planowany zasi´g krà˝owników zosta∏ sk∏adajàcy si´ z dwóch turbin krà˝owni- dwóch kominów. W kot∏owniach nr 1-3 okreÊlony na 8000 Mm/14 w´z∏ach przy czych (trójstopniowych o ci´˝arze 3 t, d∏u- kot∏y zosta∏y ustawione parami i nie zo- zapasie paliwa wynoszàcym 2470 t. goÊci 0,96 m i ciÊnieniu roboczym pary sta∏y przedzielone poprzecznymi gro- W rzeczywistoÊci wynosi∏ tylko 17,25 kg /cm2) majàcych moc jednostko- dziami. W pozosta∏ych kot∏owniach ka˝- 7000 Mm/14 w´z∏ach, co by∏o spowodo- wà 3750 KM przy 140 obr./min. Ka˝da dy kocio∏ znajdowa∏ si´ w osobnych wane ma∏à efektywnoÊcià urzàdzeƒ nap´- z nich poprzez sprz´g∏o zosta∏a pod∏àczo- przedzia∏ach stworzonych przez wzd∏u˝- dowych i przekroczeniem zak∏adanej wy- na do cz´Êci wysokociÊnieniowej turbin ne i poprzeczne grodzie wodoszczelne. pornoÊci i zanurzenia. Przyk∏adowo umieszczonych w dziobowej maszynowni Ka˝da kot∏ownia posiada∏a g∏ównà Nachi przy wypornoÊci oko∏o 12 000 t std i nap´dza∏a zewn´trzne Êruby. Para po pomp´ wodnà i jednà na dwa kot∏y pom- i Êredniej pr´dkoÊci 13,9 w´z∏a w czasie wyjÊciu z trzeciego stopnia turbiny krà- p´ pomocniczà. D∏ugoÊç przedzia∏ów godziny spala∏ 4,25 t mazutu, natomiast ˝owniczej i ciÊnieniu 3,59 kg/cm2 by∏a kot∏owni wynosi∏a 49,40 m. Haguro przy wypornoÊci 12 000 t std przesy∏ana na pierwszy stopieƒ cz´Êci wy- sokociÊnieniowej turbiny. Za∏oga maszynowni w trakcie wachty. Fot. „Ships of the World” W czasie rejsu z wykorzystaniem turbin krà˝owniczych dziobowa maszynownia obraca∏a zewn´trzne Êruby nap´dowe i generatory elektryczne. Rufowa maszynownia by∏a ca∏kowicie wy∏àczona z ru- chu i od∏àczona od nap´dzanych przez nià wewn´trznych Êrub. Aby zmniejszyç opory p∏ywania turbiny krà˝ownicze na- p´dza∏y generator, który z kolei przesy∏a∏ pràd elektryczny o napićiu 225 V do silnika elektrycznego obracajàcego nieru- chomymi wewn´trznymi Êrubami nap´- dowymi. Ca∏e to na wskroÊ nowoczesne wyposa˝enie mia∏o jednak wad´: bardzo k∏opotliwe okaza∏o si´ p∏ynne przejÊcie z p∏ywania na dwóch Êrubach do porusza- nia si´ na czterech Êrubach przy gwa∏tow- nej zmianie pr´dkoÊci (np. w czasie akcji bojowej). Dla odzyskania wody z przepracowa- nego czynnika roboczego zastosowano osiem skraplaczy typu „Unfilux” o powierzchni 762 m2. Ka˝dy z kondensato- rów posiada∏ niezale˝nà pomp´ odpro- wadzajàcà skroplonà wod´ z powrotem do zbiorników wody kot∏owej. Na jednostkach zosta∏y rozmieszczone w nast´- pujàcy sposób: cztery znajdowa∏y si´ poni˝ej i cztery wzd∏u˝ wszystkich cz´Êci ni-

21 i Êredniej pr´dkoÊci 14,29 w´z∏a spala∏ w zu˝yciu paliwa. Ponownie zosta∏y zmo- niu, a jeszcze przed próbami morskimi 3,53 t mazutu na godzin´. dernizowane stanowiska kontrolno- okaza∏o si´, ˝e sam pas burtowy wystaje Ci´˝ar urzàdzeƒ nap´dowych wynosi∏ manewrowe przez zainstalowanie w nich nad powierzchni´ wody na dziobie i rufie oko∏o 2730 t std. Przyk∏adowo dla Nachi na miejscu rur g∏osowych telefonów. tylko na 30 cm, natomiast w rejonie Êród- rozk∏ad ci´˝arów by∏ nast´pujàcy: okrćia na wysokoÊç 1,80 m. 268 t std — turbiny, 172 t std — przek∏ad- Zasi´g Za burtowym pasem pancernym znaj- nie redukcyjne, 215 t std — wa∏y i Êruby Maksymalny zapas paliwa zabierany dowa∏a si´ wzd∏u˝na pionowa gród´ pan- nap´dowe, 140 t std — urzàdzenia poprzez okr´ty do g∏ównych zbiorników zo- cerna wykonana z stali HT majàca na gó- mocnicze, 625 t std — kot∏y, 75 t std — sta∏ zmniejszony z 2472 t do 2214 t. Poza rze gruboÊç 4 mm i w cz´Êci dolnej w miej- kominy z p∏aszczami, 235 t std — rurocià- tym istnia∏a mo˝liwoÊç zabierania dodat- scu zetknićia si´ z grodzià przeciwtorpe- gi i przewody, 745 t std — woda w prze- kowych 480 t do dziesićiu przedzia∏ów dowà 5 mm. S∏u˝y∏a ona do wychwytywa- wodach i kot∏ach, olej itp., 75 t std — nie- zlokalizowanych w bulges. Po zakoƒcze- nia od∏amków i nitów, które mog∏y po- znane. niu modernizacji oczekiwano zwi´ksze- wstaç przy bezpoÊrednim trafieniu w pan- Krà˝owniki posiada∏y cztery trój∏opa- nia zasi´gu jednostek do 8500 Mm/14 w´- cerz burtowy i zabezpieczaç przed ich pe- towe Êruby nap´dowe o Êrednicy 3,85 m; z∏ach, jednak po zmniejszeniu zapasu pa- netracjà w g∏àb kad∏uba. które przy „ca∏ej naprzód” obraca∏y si´ liwa i wzroÊcie wypornoÊci oraz zanurze- Grodzie pancerne zamykajàce na koƒ- zpr´dkoÊcià 320 obr./min. Jeden ster zba- nia powy˝szà wartoÊç osiàgn´∏a poziom cach pas burtowy zosta∏y wykonane z sta- lansowany mia∏ powierzchni´ 19,83 m2. 7900 Mm/14 w´z∏ach. W praktyce efek- li NVNC o gruboÊci 76-89 mm. We- tywny zasi´g uzyskany przez Myôkô wy- wnàtrz tak zbudowanej cytadeli pancer- MODERNIZACJA 1935 r. nosi∏ 7463 Mm/14 w´z∏ach. nej usytuowano wszystkie istotne dla pra- Sprawiajàce w czasie p∏ywania du˝o wid∏owego funkcjonowania okr´tu me- k∏opotu wyposa˝enie krà˝ownicze w po- Generatory chanizmy i urzàdzenia. staci generator-silnik elektryczny zosta∏o Moc generatorów zosta∏a zwi´kszona Pancerz horyzontalny zosta∏ umiesz- zastàpione przez dwie ma∏e turbiny in- z 735 kW do 1250 kW poprzez zainstalo- czony na pok∏adzie Êrednim i mia∏ nad dukcyjne dla p∏ynniejszego przejÊcia wanie bardziej wydajnych urzàdzeƒ i do- urzàdzeniami nap´dowymi gruboÊç 35 z pr´dkoÊci ekonomicznej do pe∏nej. Tur- danie piàtego generatora spalinowego na mm (stal NVNC). D∏ugoÊç jego wynosi∏a biny zosta∏y pod∏àczone do wewn´trz- Êrednim pok∏adzie pomi´dzy kot∏ownià 81,65 m. Zewn´trzne krzywizny pok∏adu nych Êrub nap´dzanych przez rufowà ma- nr 5 i 6. by∏y wykonane z p∏yt pancernych o gru- szynowni´ i by∏y zasilane parà z turbin boÊci 32 mm i d∏ugoÊci 1,52 m (stal krà˝owniczych dziobowej maszynowni. PANCERZ NVNC). Dodatkowo górny pok∏ad zosta∏ Pomieszczenia kontrolno-manewrowe Zastosowany na krà˝ownikach typu wzmocniony w rejonie Êródokrćia dwo- w maszynowniach zosta∏y zmodernizo- Myôkô system opancerzenia zapewnia∏ ma p∏ytami pancernymi z stali HT. Górna wane, a ka˝da z kot∏owni zosta∏a wyposa- skutecznà os∏on´ przed bezpoÊrednimi p∏yta mia∏a gruboÊç 12,7-25,4 mm nato- ˝ona w stanowisko kontrolno-manewro- trafieniami pocisków o kalibrze do 155 miast dolna 16 mm gruboÊci. we. mm na Êrednich odleg∏oÊciach walki. Jak ju˝ zosta∏o wspomniane wczeÊniej Rozplanowanie i umiejscowienie pance- (Rozdzia∏: KAD¸UB) podwodne zabez- MODERNIZACJA 1939-1941 rza burtowego pozwala∏o równoczeÊnie pieczenie kad∏uba sk∏ada∏o si´ z bulges na zwi´kszenie wytrzyma∏oÊci wzd∏u˝nej i wzd∏u˝nej grodzi przeciwtorpedowej. Turbiny kad∏uba stanowiàc jego integralnà kon- Gródê zosta∏a wykonana z dwóch odpo- Ma∏e turbiny indukcyjne zainstalowa- strukcj´. wiednio ukszta∏towanych i po∏àczonych ne w po∏owie lat trzydzietych zosta∏y zde- Pancerz burtowy na ca∏ej swej d∏ugoÊci nitami p∏yt stali HT o gruboÊci po 29 mm montowane z powodu ponownych k∏o- posiada∏ jednakowà gruboÊç 102 mm i zo- rozciàgajàc si´ od dolnego kraƒca burto- potów w przejÊciu z pr´dkoÊci krà˝owni- sta∏ wykonany z p∏yt stali NVNC nachylo- wego pasa pancernego do podwójnego czej na maksymalnà. Na ich miejsce nych pod kàtem 12° w g∏àb kad∏uba. dna. Zabezpieczenie to bazowa∏o na sys- wprowadzono udoskonalenie polegajàce Wprzeciwieƒstwie do wczeÊniejszych jed- temie opracowanym przez kmdr Hirag´ na tym, ˝e para po wyjÊciu z dziobowych nostek pancerz burtowy zosta∏ rozcià- dla pancerników typu Nagato i Kaga. turbin krà˝owniczych przep∏ywa∏a do ru- gni´ty od dziobowych do rufowych ko- Praktycznie testy zosta∏y przeprowadzo- fowej maszynowni na cz´Êç wysokociÊnie- mór amunicyjnych. W cz´Êci dziobowej ne na kad∏ubie zwodowanego i nieukoƒ- niowà turbin, co powodowa∏o obracanie mia∏ d∏ugoÊç 24,75 m i wysokoÊç 2 m. czonego pancernika Tosa w dniach 8 i 12 si´ wszystkich czterech Êrub nap´dowych Wrejonie urzàdzeƒ nap´dowych pas bur- czerwca 1924 r. W czasie pierwszego testu w czasie p∏ywania z pr´dkoÊcià ekono- towy posiada∏ d∏ugoÊç 81,65 m i wysokoÊç przy burcie pancernika eksplodowa∏a tor- micznà i podnosi∏o jej wartoÊç. 3,50 m; natomiast na rufie jego d∏ugoÊç peda 8 Nendo Shiki 1 Gô posiadajàca wynosi∏a 17,20 m przy wysokoÊci 2 m. Za g∏owic´ bojowà o masie 300 kg. W czasie Kot∏y wyjàtkiem rejonu maszynowni i kot∏owni kolejnego testu na drugiej burcie eksplo- W kot∏ach zosta∏y wymienione rurki, si´ga∏ on do wysokoÊci dolnego pok∏adu, dowa∏a torpeda 8 Nendo Shiki 2 Gô a przy szeÊciu z nich zainstalowano prze- natomiast przy urzàdzeniach nap´do- omasie g∏owicy bojowej 346 kg. Obie eks- grzewacze pary. Usuni´to dotychczasowe wych do poziomu pok∏adu Êredniego. plozje spowodowa∏y 6 ° przechy∏ i zalanie palniki zast´pujàc je nowymi bardziej Przy planowanych 2/3 wypornoÊci bojo- wodà sàsiadujàcych pomieszczeƒ. Po do- ekonomiczniejszymi oraz polepszono wej (11 850 t std) mia∏ on si´gaç powy˝ej konaniu obliczeƒ stwierdzono, ˝e podob- wentylacj´ samej kot∏owni. Wszystkie po- konstrukcyjnej linii wodnej na wysokoÊç ny system zastosowany na krà˝ownikach wy˝sze zmiany pozwoli∏y na ograniczenia 0,46 m (dziób i rufa); jednak po ukoƒcze- typu Myôkô pozwoli na efektywne po-

22 Rys. Waldemar Kaczmarczyk Po modernizacji Po w roku 1941 ) m m

a z r e c n a p

ô i

k c Ê ô y o b

M u

r a g ( k i

ô n

k w ô o y ˝

à M r k u

p 4 y 8 t

w e ó z k skala 1:200 d i ´ n r w w o

˝ a à n r j k Po modernizacji Po w roku 1936

ó r a i k n e e z r z r P e c n a p o

t a m e h c S ukoƒczeniu budowy

23 wstrzymanie i rozproszenie kontaktowej o ponownym skierowaniu do stoczni jed- kach typu Kako dziobowe wie˝e artyle- eksplozji 200 kg trotylu. nostek typu Myôkô. Modernizacja zosta- ryjskie zosta∏y zgrupowane w piramid´. P∏aszcz komina zosta∏ os∏oni´ty p∏yta- ∏a przeprowadzona przez Sasebo Kaigun Same stanowiska mia∏y nast´pujàce wymi pancernymi o gruboÊci 88,5 mm i wy- Kôshô pomi´dzy styczniem-marcem miary: 8 m d∏ugoÊci, 6 m szerokoÊci sokoÊci 1,83 m powy˝ej Êredniego pok∏a- i obejmowa∏a zainstalowanie jednome- i 2,15 m wysokoÊci. Odleg∏oÊç pomi´dzy du i na zewnàtrz p∏ytami o gruboÊci 70 trowej szerokoÊci pasów 25 mm pancerza dzia∏ami w wie˝y wynosi∏a 1,9 m; a Êred- mm. Opancerzenie komina zosta∏o w ca- wykonanego ze stali Ducol na bokach po- nica cz´Êci obrotowej 5,03 m. Opance- ∏oÊci wykonane z stali NVNC. k∏adu Êredniego powy˝ej pancerza burto- rzenie w cz´Êci czo∏owej wykonano Burty w rejonie przedzia∏u maszynki wego i po obu stronach kilu. Mia∏o to po- z25 mm p∏yt stalowych HT lub CNC, bo- sterowej zosta∏y os∏oni´te p∏ytami stalo- lepszyç przenoszenie wzd∏u˝nych obcià- ki 20 mm i dach 6,4 mm. Admiralicja bar- wymi NVNC o gruboÊci 25-50 mm. ˝eƒ przez kad∏ub i nieznacznie wzmocniç dzo naciska∏a na zabezpieczenie wie˝ Stanowisko dowodzenia krà˝owników opancerzenie okr´tów. przed trafieniem pociskami kal. 155-203 nie zosta∏o opancerzone. mm, ale wymaga∏o to pogrubienia pan- Barabety artylerii g∏ównej by∏y chro- UZBROJENIE cerza czo∏owego do 150 mm, 100 mm da- nione powy˝ej pok∏adu dolnego przez cy- W chwili ukoƒczenia budowy okr´ty chu i 50 mm boków. Osiàgni´cie powy˝- lindryczne p∏yty wykonane z stali NVNC zosta∏y uzbrojone w: 10 x 200 mm (5 x II), szych wartoÊci spowodowa∏o zwi´kszenie o gruboÊci 76 mm. Natomiast wie˝e by∏y 6 x 120 mm przeciwlotniczych (6 x I), ci´˝aru pojedynczej wie˝y do oko∏o os∏oni´te 25 mm pancerzem wykonanym 2x7,7 mm (2 x I) i 12 wyrzutni torped 200 t (z dotychczasowych 159 t). Instala- z stali CNC. 610 mm (4 x III). Na poczàtku lat cja zmodernizowanych w ten sposób ¸àczny ci´˝ar opancerzenia na Myôkô trzydziestych dzia∏a g∏ównej artylerii zo- wie˝ pociàga∏a za sobà potrzeb´ wyniós∏ 2033 t co stanowi∏o 15,3% masy sta∏y wymienione na dzia∏a o kal. 203 uwzgl´dnienia dodatkowych 200 t. przy 2/3 wypornoÊci bojowej. Dla jedno- mm. Z ostatecznà decyzjà wstrzymano si´ do stek bliêniaczych wynosi∏ on odpowied- Dzia∏a kal. 200 mm L/50 3 Nendo Shi- prób odbiorczych jednostek, a nast´pnie nio: Nachi — 2024 t (15,2%) i Ashigara ki 1 Gô 20 cm zosta∏y zainstalowane z powodu przecià˝enia okr´tów pomys∏ — 2023 t (15,2%). Nieznane sà nato- w wie˝ach typu „D” zaprojektowanych zosta∏ ca∏kowicie zarzucony. miast dok∏adne wartoÊci dotyczàce specjalnie dla jednostek typu Myôkô Wie˝e mia∏y nap´d elektro-hydraulicz- Haguro. przez in˝. Chiyokichi Had´. Stanowiska ny wykorzystujàcy olej mineralny. Instala- stanowi∏y zmodernizowanà wersj´ wie˝ cja by∏a bardzo ha∏aÊliwa i nie zastosowa- MODERNIZACJA 1936 typu „C”, w które zosta∏y wyposa˝one no dla niej ch∏odzenia pomimo cz´stego Badajàc skutki tajfunu na uszkodzo- dwie wczeÊniejsze jednostki typu Aoba. osiàgania przez olej temperatury 40 ° C . nych okr´tach 4 Floty zapad∏a decyzja Podobnie jak na wczeÊniejszych jednost- Ha∏aÊliwoÊç nap´du negatywnie oddzia-

Ashigara w 1937 r. Dobrze widoczne bulges, skrócony maszt dziobowy oraz dwudzia∏owe stanowiska dzia∏ kal. 127 mm. Warto zwró- ciç uwag´ na stosunkowo ma∏à odleg∏oÊç bulajów dolnego pok∏adu od linii wodnej. Fot. „Ships of the World”

24 Ashigara w ciekawym uj´ciu z dziobu w kierunku wie˝ artylerii g∏ównej i pomostu. Przed wie˝à „A” widoczny p∏ócienny tent chroniàcy za∏og´ przed palàcym s∏oƒcem. Fot. „Maru Special”

∏ywa∏a na artylerzystów obs∏ugujàcych W wie˝ach zainstalowanych na oma- a nast´pnie kierowane do dzia∏ w central- wie˝e i komory amunicyjne. wianych krà˝ownikach komora pocisków nej cz´Êci barabety z pr´dkoÊcià pi´ciu Dwa silniki elektryczne o mocy jed- zosta∏a umieszczona poni˝ej pok∏adu pocisków i ∏adunków miotajàcych na mi- nostkowej 75 KM nap´dza∏y dwie pompy pancernego, a bezpoÊrednio pod nià znaj- nut´. ùadowanie do dzia∏ nast´powa∏o hydrauliczne „Janney” rozmieszczone na dowa∏a si´ komora ∏adunków miotajà- przy kàcie elewacji +5°. ka˝dej burcie w przedziale usytuowanym cych. Z tych pomieszczeƒ pociski i ∏adun- Na prze∏omie 1931 r. i 1932 r. dotych- poni˝ej wie˝y dajàc im pr´dkoÊç obroto- ki miotajàce by∏y wyciàgane r´cznie czasowa artyleria g∏ówna sk∏adajàca si´ wà 650 obr./min. i ciÊnienie robocze i umieszczane pionowo na podajnikach, z dzia∏ kal. 200 mm zosta∏a zastàpiona na 35 kg/cm2. CiÊnienie to by∏o dostarczane silnikowi hydraulicznemu, którym doko- Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia∏ kal. 200 mm L/50 3 Nendo Shiki 1 Gô 20 cm nywano zmiany kàta podniesienia dzia∏ z pr´dkoÊcià 6°/sek. i równoczeÊnie nap´- Kaliber: 200 mm dza∏ windy amunicyjne. Awaryjna instala- D∏ugoÊç lufy: 10,0 m cja wykorzystujàca si∏´ ludzkich mi´Êni Pr´dkoÊç wylotowa: 870 m/sek. pozwala∏a tylko na zmian´ kàta podnie- ˚ywotnoÊç lufy: oko∏o 300 strz. sienia luf. Obrót wie˝ by∏ mo˝liwy dzi´ki SzybkostrzelnoÊç: 5 (efektywna: 2) strz./min silnikowi elektrycznemu o mocy 50 KM Maksymalny zasi´g (kàt 40º): 26 700 m nap´dzajàcemu silnik i pomp´ hydrau- Kàty podniesienia: - 5º + 40º licznà. Samo urzàdzenie do obrotu wie˝y Ci´˝ar pocisku: 110 kg sk∏ada∏o si´ z ko∏a Êlimakowego i ko∏a z´- Ci´˝ar ∏adunku miotajàcego: 32,63 kg batego b´dàcego cz´Êcià suportu. Zapas pocisków na luf´: 130 szt.

25 Rys. Waldemar Kaczmarczyk ) . r

2 m c 3

9 0 1 ) ( 2 .

ô ô 2 k G 3 ô

y 9 2

1 i ( M k

ô h

— k S

ô 4

o y

i d

M n 2

e a r k n N i

n h 3

c w 0 a o ˝ 5 ˝ / e à skala 1:100 i L r

k w

m 1 a

m n r

n z 3

r 0 y e ˝ i 2

e . i m l l a w a

D w a ∏ a i z D

26 Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia∏ kal. 203 mm L/50 3 Nendo Shiki 2 Gô 20 cm

Kaliber: 203 mm D∏ugoÊç lufy: 10,31 m Pr´dkoÊç wylotowa: 835 m/sek. ˚ywotnoÊç lufy: oko∏o 320 strz. SzybkostrzelnoÊç: 4 (efektywna: 3) strz./min Maksymalny zasi´g (kàt 40º): 28 900 m Kàty podniesienia: - 5º + 40º Ci´˝ar pocisku: 125,85 kg Ci´˝ar ∏adunku miotajàcego: 33,8 kg Zapas pocisków na luf´: 120 szt. Si∏a przebicia dla stali NVNC z odleg∏oÊci: 10 000 190 mm 15 000 150 mm 18 000 120 mm 20 000 125 mm 29 400 74 mm

Pojedyncze dzia∏a kal. 120 mm bez os∏on Myôkô i Nachi dzia∏ami o kal. 203 mm. stalowano na wszystkich jednostkach te- przeciwod∏amkowych na Nachi, grudzieƒ Podobna operacja zosta∏a przeprowadzo- go typu przedmuchiwacze luf, które za- 1928 roku. Fot. zbiory Shizuo Fukui na na prze∏omie 1933 i 1934 r. na dwóch pobiega∏y cofnićiu si´ ognia po wystrza- pozosta∏ych jednostkach bliêniaczych — le w g∏àb wie˝y. jedynczych podstawach typu „B”. Stano- Ashigarze i Haguro. Powodem powy˝- Nowy typ wind amunicyjnych zwi´k- wiska jak i same dzia∏a by∏y nie os∏oni´te, szych zmian by∏o dà˝enie do wykorzysta- szy∏ ci´˝ar pojedynczej wie˝y do 168 t. a ich naprowadzanie w p∏aszczyńie pio- nia górnych limitów uzbrojenia ustalo- Za∏oga wie˝y sk∏ada∏a si´ z dziewi´tna- nowej i poziomej odbywa∏o si´ rćznie. nych jeszcze na Konferencji w Waszyng- stu artylerzystów. Maksymalna pr´dkoÊç obrotu stanowi- tonie. Nowe dzia∏a zosta∏y zaprojektowa- Po wejÊciu do s∏u˝by ci´˝ka artyleria ska wynosi∏a 6°/sek., a pr´dkoÊç podno- ne przez in˝. Chiyokichi Had´ i wprowa- przeciwlotnicza sk∏ada∏a si´ z szeÊciu dzia∏ szenia i opuszczania luf 4,5°/sek. ¸adowa- dzone na uzbrojenie od 25 lipca 1931 r. kal. 120 mm L/45 zainstalowanych na po- nie dzia∏ mog∏o odbywaç si´ przy wszyst- pod oznaczeniem 203 mm L/50 3 Nendo Shiki 2 Gô 20 cm. Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia∏ kal. 120 mm L/45 W czasie instalacji nowych dzia∏ wi´k- szego kalibru poczyniono odpowiednie Kaliber: 120 mm modyfikacje komór amunicyjnych i sa- D∏ugoÊç lufy: 5,60 m mych podajników. Zdemontowano stare Pr´dkoÊç wylotowa: 825 m /sek. windy amunicyjne i zastàpiono je nowymi ˚ywotnoÊç lufy: 700-1000 strz. windami typu „kube∏kowego”. Stwarza∏y SzybkostrzelnoÊç: 11 (6-7 efektywny) strz./min one mniejsze niebezpieczeƒstwo, ˝e po Maksymalny zasi´g eksplozji nieprzyjacielskiego pocisku we- poziomy: 15 600 m wnàtrz wie˝y p∏omieƒ przedostanie si´ do pionowy: 10 100 (efektywny: 8450 m) komór amunicyjnych. W czasie póêniej- Kàty podniesienia: - 10º + 75º szej modernizacji zosta∏y wprowadzone Ci´˝ar pocisku: 20,45 kg dodatkowe zabezpieczenia przeciwdeto- Ci´˝ar ∏adunku miotajàcego z ∏uskà: 32,5-34 kg nacyjne, które zmniejszy∏y niebezpieczeƒ- stwo eksplozji samych komór amunicyjnych. Windy typu „kube∏kowego” sk∏ada- Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia∏ kal. 127 mm L/40 89 Shiki ∏y si´ z kub∏ów lub klatek wykonanych z miedzi (dla zapobie˝enia powstania Kaliber: 127 mm iskry) po∏àczonych przewodem bez koƒ- D∏ugoÊç lufy: 5,28 m ca nawijanym przez ko∏o nap´dzane od Pr´dkoÊç wylotowa: 720 m/sek. korbowodu lub hydraulicznego t∏oka ˚ywotnoÊç lufy: 800-1500 strz. i pokonywa∏y drog´ pomi´dzy komorà, SzybkostrzelnoÊç: 14 (efektywna 11-12) strz./min awie˝à w cztery sekundy pozwalajàc na Maksymalny zasi´g dostarczenie czterech pocisków i czterech poziomy: 13 200 m ∏adunków miotajàcych w ciàgu minuty. pionowy: 8100 (efektywny: 7400 m) Jeden podajnik obs∏ugiwa∏ jednà luf´ Kàty podniesienia: - 8º + 90º wwie˝y. Po wypadku na Ashigarze (Patrz Ci´˝ar pocisku: 23,45 kg rozdzia∏: „Kalendarium S∏u˝by”), w któ- Ci´˝ar ∏adunku miotajàcego z ∏uskà: 34,45 kg rym zgin´∏o czterdziestu jeden ludzi zain- Zapas pocisków na luf´: 210 szt.

27 kich kàtach podniesienia. Ci´˝ar stanowiska na tej podstawie wynosi∏ 7,8 t. Dopie- ro w 1930 r. podstawy zosta∏y zastàpione

przez nowszà wersj´ „B2” nap´dzanà elektro hydraulicznie. Pr´dkoÊç obrotu

stanowiska „B2” wynosi∏a 10°/sek., a pr´d- koÊç podnoszenia i opuszczania luf 6,5 °/sek. ¸adowanie mog∏o odbywaç si´ przy wszystkich kàtach podniesienia niezale˝nie od typu stanowiska. Ci´˝ar

pojedynczego stanowiska „B2” razem z 1,6-3,2 mm os∏onà przeciw bryzgowà wynosi∏ 10 t. Po przezbrojeniu w latach 1934/35 ci´˝ka artyleria przeciwlotnicza sk∏ada∏a si´ z oÊmiu dzia∏ kal. 127 mm L/40 zainstalowanych na dwudzia∏owych podsta-

wach „A1 Mod 1”. Prace konstrukcyjne nad nowym modelem dzia∏a majàcego zastàpiç dotychczas stosowane dzia∏a przeciwlotnicze kal. 76 mm L/40 na du- ˝ych jednostkach rozpocz´to w 1928 r. pod kierunkiem in˝. Chiyokichi Hada. Pierwsze próby poligonowe zosta∏y przeprowadzone w 1931 r. i po ich pomyÊlnym zakoƒczeniu zosta∏y wprowadzone do uzbrojenia w dniu 6 lutego 1932 r. pod oznaczeniem 89 Shiki 12,7 cm. Podstawa dzia∏a mia∏a nap´d uzyski- wany z silnika elektrycznego o mocy 10 KM przy 700 obr./min. Pr´dkoÊç obro- Ciekawe uj´cie burty krà˝ownika Myôkô w 1936 roku. W centrum fotografii widocz- tu poziomego przy nap´dzie mechanicz- ne dwulufowe dzia∏o kal. 127 mm. Fot. „Warship International” nym wynosi∏a maksymalnie 6°/sek.,

Dzia∏o uniwersalne kal. 127 mm L/40 89 Shiki skala 1:100

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

28 a maksymalna pr´dkoÊç podnoszenia i opuszczania dzia∏ 12°/sek. W przypadku Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia∏ek kal. 25 mm L/60 96 Shiki Kiju 1 Gata awarii silnika istnia∏a mo˝liwoÊç rćznego Kaliber: 25 mm naprowadzania na cel. Obs∏uga pojedyn- D∏ugoÊç lufy: 1,5 m czego stanowiska sk∏ada∏a si´ z jedenastu Pr´dkoÊç wylotowa: 900 m /sek. artylerzystów. Ci´˝ar stanowiska z pod- ˚ywotnoÊç lufy: 3-15 000 strz. stawà „A1 Mod 1” w sk∏ad której wcho- SzybkostrzelnoÊç: 220-240 (efektywna: 110-120) strz/min dzi∏a 2 mm os∏onie zapewniajàca os∏on´ Maksymalny zasi´g przeciw bryzgom fal wynosi∏a 24,5 t. Pó∏- pionowy (80º): 5250 m (efektywny zasi´g przy zwalczaniu samolotów 1 500 m). wie˝e zosta∏y rozstawione po obu burtach poziomy (50º): 7500 m na wysokoÊci kominów na poziomie po- Kàty podniesienia: - 10º + 80º k∏adu ochronnego. Komory amunicyjne Ci´˝ar pocisku: 243-262 g znajdowa∏y si´ na pok∏adzie Êrednim Zapas pocisków na luf´: 2000 szt. w pobli˝u kot∏owni nr 1. Z tego miejsca by∏y transportowane windami amunicyj- nymi do poziomu pok∏adu ochronnego i rćznie przenoszone do dzia∏. ùadowa- nie odbywa∏o si´ rćznie przy wszystkich kàtach podniesienia. W czasie prac modernizacyjnych przeprowadzonych w latach 1939-1941 na po- k∏adach krà˝owników zainstalowano standardowe dzia∏ka kal. 25 mm. Orygi- nalnie dzia∏ka by∏y francuskà wersjà dzia∏- ka Hotchkissa wz. 1930. Zmodyfikowana wersja przez dodanie t∏umika p∏omieni niemieckiej firmy Rheinmetall by∏a bu- dowana na licencji w Arsenale Yokosuka pod oznaczeniem 96 Shiki 25 mm Kiju 1 Gata. 6 sierpnia 1936 r. wprowadzono na uzbrojenie si∏ japoƒskich zarówno same dzia∏ka jak i podwójne podstawy. Stano- wiska mia∏y nap´d elektryczny (silnik o mocy 1 KM) pozwalajàcego na zapew- Obs∏uga dwulufowego dzia∏ka kal. 25 mm. Fot. „Ships of the World”

Pojedyƒcze dzia∏ko przeciwlotnicze kal. 25 mm L/60 skala 1:50

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

29 Potrójne dzia∏ko przeciwlotnicze kal. 25 mm L/60 skala 1:50

Rys. Waldemar Kaczmarczyk nienie maksymalnej pr´dkoÊci obrotu po- ogniem 95 Shiki. W praktyce z biegiem dwójnego stanowiska wynosi∏ 1,1 t. ziomego w granicach 18°/sek., natomiast czasu okaza∏o si´, ˝e powy˝sze wartoÊci sà (Wprowadzone w 1941 r. potrójne stano- w pionie 12°/sek. Ka˝de z stanowisk zo- zbyt ma∏e dla zwalczania coraz szybszych wisko 1,8 t; natomiast pojedyncze stano- sta∏o wyposa˝one w system kierowania amerykaƒskich samolotów. Ci´˝ar po- wisko z 1943 r. mia∏o ci´˝ar 785 kg). Dzia∏ka mog∏y byç ∏adowane przy ka˝- dym kàcie podniesienia. Charakterystyka taktyczno-techniczna wkm-ów kal. 13,2 mm L/76 Hô Shiki Komory amunicyjne znajdowa∏y si´ Kaliber: 13,2 mm mi´dzy wie˝ami nr 1 i 2. Pi´tnastopoci- D∏ugoÊç lufy: 1 m skowe magazynki by∏y podnoszone przez Pr´dkoÊç wylotowa: 800 m/sek. podajniki na wysokoÊç Êredniego pok∏adu SzybkostrzelnoÊç: 475 (efektywna: 250) strz./min na prawej burcie. Od tego miejsca by∏y Maksymalny zasi´g: transportowane na Êródokr´cie do pod- pionowy (kàt 85º) 4500 m (efektywny zasi´g przy zwalczaniu samolotów 1000 m). noÊników znajdujàcych si´ bezpoÊrednio poziomy (kàt 50º) 6400 m przy stanowiskach dzia∏ek 25 mm. Kàty podniesienia: - 10º + 85º Za∏oga sk∏ada∏a si´ z siedmiu artylerzy- Ci´˝ar pocisku: 49,6-51,8 g stów (w przypadku potrójnego stanowi- Zapas pocisków na luf´: 2500 szt. ska z dziewi´ciu). W trakcie przezbrojenia w 1935 r zainstalowano osiem wkm-ów 13,2 mm plot Dane taktyczno-techniczne karabinu maszynowego kal. 7,7 mm 92 Shiki Hô Shiki (2 x IV). Zosta∏y one rozmieszczone po obu stronach dziobowego ko- Kaliber: 7,7 mm mina na miejscu zajmowanym dotych- D∏ugoÊç lufy: 1,28 m czas przez stanowiska kierowania ogniem Pr´dkoÊç wylotowa pocisku: 745 m/sek. przeciwlotniczym dla dzia∏ kal. 120 mm. SzybkostrzelnoÊç: 550 strz./min Podobnie jak w przypadku dzia∏ek Maksymalny zasi´g: kal. 25 mm równie˝ wkm-y 13,2 mm zo- poziomy (50º): 4000 m (efektywny 1000 m) sta∏y skonstruowane przez francuskà fir- pionowy (85º): 3000 m (efektywny 300 m) m´ Hotchkissa i prawa do budowy licen- Kàty podniesienia: - 15º + 75º cyjnej zakupiono 4 lutego 1933 r. Od Ci´˝ar pocisku: 11,35 g 1935 r. czyli od chwili wprowadzenia ich

30 na uzbrojenie japoƒskich okr´tów otrzyma∏y oficjalne oznaczenie Hô Shiki 13 mm. Pociski by∏y ∏adowne w pi´tnasto- pociskowych magazynkach. Ci´˝ar pojedynczego stanowiska wynosi∏ 213 kg (1 Gata) lub 113 kg (6 i 7 Ga- ta), podwójnego stanowiska 313 kg, po- czwórnego 1 163 kg. Naprowadzanie pio- nowe i poziome stanowisk by∏o r´czne. Poczàtkowe ma∏okalibrowe uzbrojenie sk∏ada∏o si´ z dwóch karabinów maszynowych Lewisa kal. 7,7 mm. Licencja na jego budow´ zosta∏a zakupiona w W.Bryta- nii i od 1926 r. uruchomiono ich produkcj´ w Japonii pod oznaczeniem 92 Shiki 7,7 mm Kijun. Ci´˝ar podstawy wynosi∏ 26 kg. Pociski by∏y ∏adowane w stu pociskowych taÊmach amunicyjnych. Ich demonta˝ z pok∏adów japoƒskich okr´tów rozpocz´to pod koniec lat trzydziestych. Z krà˝owników typu Myôkô zosta∏y usu- Obs∏uga wyrzutni torped na jednym z krà˝owników. Fot. „Ships of the World” ni´te w latach 1939-1941. W chwili wejÊcia do s∏u˝by uzbrojenie torpedowe sk∏ada∏o si´ z: dwunastu wy- Dane taktyczno-techniczne torped 8 Nendo Shiki 2 Gô rzutni torped kal. 610 mm 13 Shiki Kaliber: 610 mm (4 x III) zainstalowanych w nieobroto- D∏ugoÊç: 8,42 m wych stanowiskach na wysokoÊci pok∏adu Ci´˝ar torpedy: 2 362 kg Êredniego w pobli˝u maszynowni. W cza- Ci´˝ar g∏owicy: 346 kg sie pokoju zabierano dwadzieÊcia cztery Maksymalna pr´dkoÊç: 38 w´z∏ów torpedy typu 8 Nendo Shiki 2 Gô, pod- Zasi´g: 20 000 m/27 w czas dzia∏aƒ wojennych istnia∏a mo˝li- 15 000 m/32 w woÊç za∏adowania na okr´t trzydziestu 10 000 m/38 w szeÊciu podwodnych pocisków. W czasie prac zwiàzanych z przezbro- jeniem prowadzonych w latach 1934/35 koƒcem by∏ przytwierdzony do ogona tor- Usuni´to natomiast poczwórne stanowi- zdemontowano dotychczasowe wyrzut- pedy, a drugim do wyrzutni. Torpeda ska wkm-ów kal. 13,2 mm i karabinów nie torped. Nowe obrotowe stanowiska przesuwa∏a si´ na rolkach, a przewód by∏ maszynowych kal. 7,7 mm. Na ich miejsce zosta∏y zainstalowane na wystajàcych po- nawijany na b´ben nap´dzany si∏à mi´Êni. zainstalowano standardowe dzia∏ka kal. za kad∏ub sponsorach pod wyd∏u˝onym Czas potrzebny do przygotowania stano- 25 mm rozmieszczone wokó∏ kominów. pok∏adem ochronnym na rufie. Takie roz- wiska w zale˝noÊci od wyszkolenia i zgra- Dwa podwójne stanowiska wkm-ów kal. wiàzanie zmniejsza∏o niebezpieczeƒstwo nia obs∏ugi wynosi∏ oko∏o trzech-pi´ciu 13,2 mm przeniesione z platformy wokó∏ powstania powa˝niejszych uszkodzeƒ minut. Na lewej burcie przed pomiesz- komina zosta∏y zainstalowane po obu jednostki w razie eksplozji g∏owic torpe- czeniem wyrzutni torped na pok∏adzie stronach dziobowej nadbudówki dla dowych i odsuwa∏o eksplozj´ na otwartà Êrednim zosta∏a umieszczona spr´˝arka przeciwstawienia si´ próbà jej ostrzelania przestrzeƒ. Poczàtkowo planowano zain- dla „specjalnego powietrza” (tlenu). przez atakujàce samoloty. stalowanie szesnastu wyrzutni torped kal. Zmieniono równie˝ dotychczasowe 610 mm 92 Shiki 1 Gata (4 x IV), ale osta- torpedy na typ 90 Shiki. Wyrzutnie torped tecznie zainstalowano tylko osiem wy- Uzbrojenie torpedowe zosta∏o zwi´k- rzutni na rufowych stanowiskach (2 x IV). MODERNIZACJA 1939-1941 szone przez zainstalowanie dodatkowych Zapas torped wynosi∏ szesnaÊcie sztuk oÊmiu wyrzutni torped 92 Shiki 1 Gata (osiem na stanowiskach i osiem w rezer- Ci´˝ka artyleria (2 x IV) na sponsorach poni˝ej pok∏adu wie). Torpedy rezerwowe zosta∏y umiesz- Zmodernizowano instalacj´ komuni- ochronnego pod katapultami. System czone w pobli˝u wyrzutni bok przy boku kacji z wie˝ami artyleryjskimi i zainstalo- szybkiego prze∏adunku wyrzutni zosta∏ i ich g∏owice bojowe zosta∏y os∏oni´te wano krótkolufowe dzia∏a kal. 50 mm zmodernizowany przez dodanie silnika skrzyniami pancernymi o gruboÊci 25 mm przeznaczonej dla treningów artylerzy- pneumatycznego o mocy 7 KM oraz (stal Ducol) dla zmniejszenia uszkodzeƒ stów. przesuni´ty do nowych dziobowych sta- w razie przypadkowej eksplozji. nowisk wyrzutni torped. Wymieniono System szybkiego prze∏adunku wyrzut- Artyleria przeciwlotnicza równie˝ torpedy na 93 Shiki i zwi´kszono ni torped zosta∏ zainstalowany z przodu Ci´˝ka artyleria przeciwlotnicza nie ich zapas do dwudziestu czterech sztuk stanowisk. Sk∏ada∏ si´ on z: systemu rol- zosta∏a zmodernizowana i nadal sk∏ada∏a (osiem w rezerwie przy dziobowych sta- kowego i przewodu. Przewód jednym si´ z: oÊmiu dzia∏ kal. 127 mm (4 x II). nowiskach). Torpedy typu 93 Shiki

31 jeden poziom ni˝ej. Urzàdzenie to zosta- Charakterystyka taktyczno-techniczna torped 90 Shiki ∏o zbudowane przez Aichi Clock & Elec- Kaliber: 610 mm tric Motors Company w Nagoi. Rezerwo- D∏ugoÊç: 8,55 m we stanowisko kierowania ogniem 14 Shi- Ci´˝ar torpedy: 2,54 t ki znalaz∏o swoje miejsce na dachu han- Ci´˝ar g∏owicy: 0,39 t garu. Po modernizacji przeprowadzonej Maksymalna pr´dkoÊç: 46 w´z∏ów w latach 1934/35 jego stanowisko zosta∏o Zasi´g: 15 000 m/35 w przeniesione na rufowà nadbudówk´. 10 000 m/42 w Kierowanie i obliczanie danych dla 7000 m/46 w dzia∏ kal. 120 mm przy prowadzeniu ognia do celów nawodnych i nisko lecà- cych samolotów mog∏o byç dokonywano Charakterystyka taktyczno-techniczna torped 93 Shiki na tych samych stanowiskach, z których kierowano ogniem dzia∏ g∏ównej artylerii. Kaliber: 610 mm W chwili ukoƒczenia budowy krà˝ow- D∏ugoÊç: 9 m ników typu Myôkô rozpocz´∏y wchodziç Ci´˝ar torpedy: 2,7 t na uzbrojenie stanowiska dla kierowania Ci´˝ar g∏owicy: 0,49 t ogniem 89 Shiki Kôsha Shagekiban prze- Maksymalna pr´dkoÊç: 48 w´z∏ów znaczonego dla artylerii przeciwlotniczej. Zasi´g: 40 000 m/36 w Prace nad tym urzàdzeniem w sk∏ad, któ- 32 000 m/40 w rego wchodzi∏ komputer wyliczajàcy kàty 20 000 m/48 w podniesienia i czas nastawy zapalników rozpocz´to w oparciu o dokumentacj´ Gyôrai 1 Gata Mod 2 zosta∏y wprowa- i Aoba. Centralne Stanowisko Kierowa- technicznà stanowiska kierowania dzone na uzbrojenie ci´˝kich krà˝owni- nia Ogniem 14 Shiki zosta∏o zainstalowa- ogniem dzia∏ przy niskich kàtach podnie- ków od 28 listopada 1935 r. ne na szczycie dziobowej nadbudówki. sienia. Pierwsze seryjne stanowiska tego G∏ówne stanowisko dowodzenia artylerià typu zbudowane przez Aichi Clock & Systemy kierowania ogniem zosta∏o ulokowane poni˝ej stanowiska Electric Motors Company w Nagoi zosta- Systemy kierowania ogniem artyleryj- kierowania, podczas gdy kalkulator arty- ∏y zainstalowane w 1931 r. na omawia- skim i torpedowym by∏y takie same jak na leryjski 13 Shiki Sokutekiban okreÊlajàcy nych krà˝ownikach. Poczàtkowo plano- wczeÊniejszych krà˝ownikach typu Kako kurs i pr´dkoÊç celu znalaz∏ swoje miejsce wano ich umiejscowienie po obu stro-

Ujćie Myôkô w trakcie prób po modernizacji — 31.03.1941. Fot. zbiory Lars Ahlberg Myôkô w pierwotnej konfiguracji. Zwraca uwag´ odmienny typ dalocelownika stojàcego na szczycie dziobowej nadbudówki. Widoczne równie˝ pozosta∏e systemy kierowania ogniem. Fot. „Ships of the World” nach dziobowej nadbudówki, jednak Do chwili zakoƒczenia produkcji przez MODERNIZACJA 1939-1941 ostatecznie zosta∏y one zainstalowane zak∏ady macierzyste zbudowano pi´ç- w ma∏ych wie˝yczkach po obu stronach dziesiàt urzàdzeƒ tego typu. G∏ówna artyleria dziobowego komina. Do optycznego pomiaru odleg∏oÊci Po usunićiu oryginalnych stanowisk W 1931 r. w zak∏adach Aichi powsta- s∏u˝y∏y trzy stereoskopowe dalmierze kierowania ogniem artyleryjskim zmo- ∏o ulepszone stanowisko kierowania o bazie optycznej 6 m typu 14 Shiki. Zo- dernizowano górnà czeÊç dziobowej ogniem oznaczone jako 91 Shiki Kôsha sta∏y one zainstalowane w wie˝ach nr 1, 2 nadbudówki. Na Haguro, Nachi i Ashi- Sôchi. Prototyp tego urzàdzenia by∏ od i4 artylerii g∏ównej. Maksymalny zasi´g garze nowy dalocelownik 94 Shiki prze- 11 czerwca tego samego roku testowany pracy wynosi∏ 35 000 m przy b∏´dzie po- znaczony do kierowania ogniem na ni- na pancerniku Yamashiro. Po dokona- miaru na odleg∏oÊci 25 000 m wynoszà- skich kàtach podniesienia dzia∏ zosta∏ niu niezb´dnych poprawek zosta∏o ono cym 235 m. Produkcj´ dalmierzy prowa- wyposa˝ony w dalmierz stereoskopowy oficjalnie wprowadzone do u˝ycia dzono w Nippon Optical Manufakture o bazie optycznej 6 m 14 Shiki zainstalo- 9 paêdziernika 1934 r. Stanowisko mia∏o Company Nagoi. wany na szczycie dziobowej nadbudów- 2 m wysokoÊci, ci´˝ar 3 t std i zajmowa∏o Do walki nocnej okr´ty zosta∏y wypo- ki. Stanowisko mia∏o szerokoÊç 1 m i wy- powierzchni´ 1 m2. Zasi´g pracy wynosi∏ sa˝one w pi´ç reflektorów o Êrednicy lu- sokoÊç 1,70 m przy ci´˝arze 2 t std. Ob- od 1000 do 13 500 m. Pr´dkoÊç podnie- stra 110 cm typu „SU” (150 A i 75 V), s∏ug´ stanowiska zapewnia∏o szeÊciu lu- sienia si∏à mi´Êni wynosi∏a 6°/sek., a ob- które zosta∏y rozmieszczone nast´pujàco: dzi. Maksymalny kàt podniesienia wyno- rotu w p∏aszczyńie horyzontalnej — jeden pomi´dzy kominami na osi si∏ 45°, a depresji 12°. Nowy 92 Shiki So- 6,5°/sek. W przypadku zastosowania na- symetrii jednostek, kutekiban (kalkulator artyleryjski) ob- p´du silnikiem elektrycznym obie warto- — dwa przy podstawie dziobowego s∏ugiwany przez oÊmiu ludzi s∏u˝y∏ do Êci zwi´ksza∏y si´ do 16°/sek. Posiada∏ on komina, okreÊlania kursu, pr´dkoÊci, kàta i d∏u- sprz´˝ony z sobà celownik i komputer, — dwa na dziobowej nadbudówce. goÊci celu zainstalowany zosta∏ pi´tro ale oddzielne stanowiska dalmierzy Reflektory dawa∏y jasnoniebieskie ni˝ej w pomieszczeniu wykreÊlacza o bazie optycznej 4,5 m 89 Shiki. Na Êwiat∏o o intensywnoÊci 9000 kandeli/m2 w∏asnego kursu. Mia∏ on d∏ugoÊç okr´tach zosta∏y one zainstalowane i mia∏y zasi´g pracy 6000 m. Kàty podnie- 1,75 m i szerokoÊç 1,25 m przy ci´˝arze w pa´dzierniku 1935 r. na poziomie sienia wynosi∏y od -15 ° do + 100°. 2tstd. Rezerwowy kalkulator artyleryj- Êredniego pok∏adu dziobowej nadbu- Na prze∏omie paêdziernika i listopada ski 92 Shiki zosta∏ umieszczony na rufo- dówki na miejscu zajmowanym dotych- 1935 r. reflektory umieszczone na dziobowej nadbudówce. Na Myôkô dokonano czas przez reflektory typu „SU”. Dal- wej nadbudówce zosta∏y zastàpione przez tych samych zmian, jednak 6 metrowy mierze dla tego zestawu powsta∏y na ba- dwa reflektory typu 92 Shiki (200 A dalmierz zosta∏ ustawiony w oddzielnym zie wspó∏pracy pomi´dzy Nippon Opti- i80 V) o Êrednicy lustra 110 cm. Dawa∏y stanowisku z ty∏u dalocelownika, a 3,5 m cal Manufacture Company w Nagoi, one bia∏e Êwiat∏o o intensywnoÊci 12 800 dalmierze nawigacyjne zosta∏y zdemon- a niemieckimi zak∏adami Zeissa w Jenie. kandeli/m2 i mia∏y zasi´g pracy 6000 m. towane.

33 Ashigara w Kilonii - 14.05.1937 r. Fotografia bardzo dobrze ukazuje wyglàd Êródokr´cia oraz jego elementów po modernizacji w latach 1934-1935. Fot. „Ships of the World”

Zamontowane w wie˝ach nr 1 dalmie- Prieur — i na uzbrojenie zosta∏y wprowa- ped) znajdowa∏o si´ na szczycie dziobo- rze stereoskopowe o bazie optycznej dzone 7 stycznia 1937 r. Ca∏kowicie za- wego masztu i 93 Shiki Shohoban zain- 6mzosta∏y z nich usuni´te i przeniesione mkni´te stanowiska mia∏y wysokoÊç stalowany w pomieszczeniu wykreÊlacza na szczyt dziobowej nadbudówki. Powo- 1,80 m i szerokoÊç 2 m. Pr´dkoÊç obrotu w∏asnego kursu pod dziobowà nadbu- dem ich demonta˝u by∏o osadzanie si´ na w p∏aszczyńie horyzontalnej przy nap´- dówkà. Mia∏ on d∏ugoÊç 1,80 m; szero- elementach ich optyki bryzgów wody po- dzie silnikiem elektrycznym wynosi∏a koÊç 0,58 m i 0,79 m wysokoÊci przy ci´- wstajàcych od uderzenia dziobu w fale, 18°/sek. (rćznie 13°/sek.), a w p∏aszczyê- ˝arze 880 kg. Obs∏ugiwany by∏ przez pi´- które uniemo˝liwia∏y ich wykorzystywa- nie pionowej 12°/sek. przy zastosowaniu ciu ludzi. Równie˝ na szczycie masztu nia na morzu. silnika elektrycznego i 9°/sek. przy zasto- dziobowego zainstalowano 97 Shiki Ho- sowaniu nap´du rćznego. Maksymalny iban komputer u∏atwiajàcy prac´ oficera Artyleria przeciwlotnicza zasi´g pracy urzàdzeƒ wynosi∏ 3800 m torpedowego poprzez automatyczne wy- Propozycja zastàpienia dalocelowni- przy pr´dkoÊci celu do 380 km/h. Po roz- pracowywanie danych do strzelania. ków dzia∏ kal. 127 mm typu 91 Shiki poczćiu wojny wartoÊç zosta∏a zwi´kszo- Ostatnie z tych stanowisk poczàtkowo Kôsha Sôchi przez nowoczeÊniejsze typu na do 500 km/h, a pod koniec wojny do zainstalowano na Myôkô, ale w 1941 r. 94 Shiki Kôsha Sôchi nie zosta∏a ostatecz- 900 km/h. W czasie modernizacji zosta∏y jeszcze przed rozpoczćiem dzia∏aƒ wo- nie zrealizowana z powodu niewystarcza- ustawione po obu stronach rufowego ko- jennych zosta∏o wprowadzone na wypo- jàcej produkcji nowych urzàdzeƒ. Dal- mina nad stanowiskami dzia∏ek przeciw- sa˝enie pozosta∏ych okr´tów. mierze zosta∏y natomiast rozdzielone od lotniczych. stanowisk naprowadzania — kontroli Reflektory ognia i zainstalowane w oddzielnych wie- Uzbrojenie torpedowe: Ostatnie trzy reflektory typu „SU” zo- ˝yczkach na Êródokrćiu, a póêniej prze- Stanowisko Strzelaƒ Torpedowych sta∏y usuni´te i zastàpione przez dwa typu niesione na dziobowà nadbudówk´. zosta∏o ponownie zmodernizowane 92 Shiki o Êrednicy lustra 110 cm. Zosta∏y Ma∏okalibrowa artyleria przeciwlotni- i przystosowane do strzelaƒ na dystansie one ustawione na platformie bok przy bo- cza: Do naprowadzania dzia∏ek przeciw- 30 000 m. Do naprowadzania stanowisk ku pomi´dzy kominami. Dwa stanowiska lotniczych kal. 25 mm wykorzystywano na cel s∏u˝y∏ 93 Shiki Sokutekiban okre- kierowania reflektorami typu 96 Shiki za- dalocelownik typu 95 Shiki. By∏ on rów- Êlajàcy kurs i pr´dkoÊç celu. 92 Shiki Su- instalowano na platformie obrony przenie˝ znany pod nazwà LPR — lub Le rai Hioban (stanowisko odpalania tor- ciwlotniczej.

34 WYPOSA˚ENIE LOTNICZE

Pojedyncza katapulta powietrzna typu Kure Shiki 1 Gô Shashutsu zosta∏a zainstalowana podczas budowy w pobli˝u prawej burty pomi´dzy hangarem i wie˝à artylerii g∏ównej nr 4. Mia∏a ona d∏ugoÊç 19,4 m i mog∏a wystrzeliwaç samoloty o masie do 2 t z pr´dkoÊcià do 26 m/sek. To nieco dziwne umiejscowienie katapulty wynika∏o z umiejscowienia na przeciwnej burcie nawiewników dla przedzia∏ów turbin. Po ukoƒczeniu budowy krà˝owników na pok∏ady zosta∏ zaokr´towany jeden wodnosamolot typu 15 Shiki. W czasie letnich manewrów w 1930 r. na pok∏adzie Myôkô znajdowa∏ si´ jeden wodnosamo- Wodnosamolot Yokosho E1Y1 nale˝a∏ do poczàtkowego wyposa˝enia krà˝owników lot typu 14 Shiki, który z racji swojej masy typu Myôkô. Fot. „Ships of the World” musia∏ byç opuszczany przy pomocy bomu na powierzchni´ wody dla startu. Dane taktyczno techniczne wodnosamolotów: 15 Shiki (Nakajima E2N1) i 14 Shiki (Yokosho E1Y1) W czasie prac modernizacyjnych w latach 1934-35 usuni´to dotychczasowà ka- Oznaczenie japoƒskie: E2N1 E1Y3 tapult´ i na dobudowanym pok∏adzie Rozpi´toÊç skrzyde∏ (m): 13,52 14,23 ochronnym zainstalowano dwie procho- D∏ugoÊç kad∏uba (m): 9,57 10,73 we katapulty Kure Shiki 2 Gô Shashutsu Nap´d: 1 x 300 KM Mitsubishi 1 x 450 KM Lorraine 3 Gata. Mog∏y one wystrzeliwaç wodno- Pr´dkoÊç maksymalna (km/h): 172 189 samolot o masie 3 t. Zlikwidowano rów- Na wysokoÊci (m): 0 3000 nie˝ hangar i od tego momentu do koƒca Maksymalny zasi´g (km): 600 1156 s∏u˝by okr´tów wodnosamoloty b´dà Przy pr´dkoÊci (km/h): 120 139 ustawiane na pok∏adzie lub bezpoÊrednio Ci´˝ar w∏asny (kg): 1409 1930 Ci´˝ar maksymalny (kg): 1950 2760 Myôkô w Szanghaju, prawdopodobnie Uzbrojenie: 1 x 7,7 mm 1 x 7,7 mm; 220 kg bomb w 1933 roku, z jednà katapultà Kure Liczba zbudowanych maszyn: 77 104 Shiki 1 Gô. Fot. zbiory Siegfried Breyer

35 pok∏adach znajdowa∏y si´ ju˝ trzy wodnosamoloty typu 95 Shiki i od czasu do czasu zabierano tak˝e jeden typu 94 Shiki. By∏ on wówczas ustawiany na prawobur- towej katapulcie. Piloci i mechanicy lotniczy zostali za- kwaterowani w pomieszczeniach po wy- montowanych wyrzutniach torpedowych na poziomie Êredniego pok∏adu. Na gór- nym pok∏adzie stworzono miejsce dla naprawy wodnosamolotów i przechowywania cz´Êci zapasowych.

MODERNIZACJA 1939-1941 Dotychczasowe katapulty zosta∏y usuni´te i na ich miejsce zainstalowano dwie Wodnosamolot E7K2 do maszyna starsza, lecz bardzo udana i u˝ywana z powodze- katapulty prochowe typu Kure Shiki 2 Gô niem do koƒca wojny przez marynark´ japoƒskà do ró˝nych celów. Shashutsu 5 Gata mogàce wystrzeliwaç Fot. „Ships of the World” samoloty o masie do 4 t z pr´dkoÊcià do 100 km/h. Zmodernizowano równie˝ sys- na katapultach. Po pok∏adzie maszyny by- skach. Zmieniono równie˝ wodnosamo- tem szynowego transportu wodnosamo- ∏y przetaczane na specjalnych wózkach loty. Na miejsce poprzednich zaokr´to- lotów do katapult podobnie do tego jaki poruszajàcych si´ na szynach i poprzez wano: dwa typu 95 Shiki (E7K2) i jeden zosta∏ zastosowany na modernizowanych zwrotnice ustawianych na swych stanowi- typu 94 Shiki 2 Gô (E7K1). Od 1936 r. na jednostkach typu Mogami.

Wodnosamolot Aichi E13A1 „Jake” skala 1:200

Katapulta Kure Shiki 2 Gô Gata skala 1:200

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

36 lokalizowa∏ grup´ samolotów, a pojedyn- Dane taktyczno-techniczne wodnosamolotów Kawanishi E7K2 i Nakajima E4N2 czà maszyn´ z odleg∏oÊci 120 km przy b∏´- Oznaczenie japoƒskie: E7K2 E7K1 dzie pomiaru ±1-2 km. Oznaczenie alianckie: „Alf” - Pierwszà jednostkà Cesarskiej Mary- Rozpi´toÊç skrzyde∏ (m): 11,5 11 narki Wojennej wyposa˝onà w radar by∏ D∏ugoÊç kad∏uba (m): 10,5 8,8 pancernik Ise, który otrzyma∏ w maju Nap´d: 1 x 870 KM Mitsubishi Zuisei 11 1 x 750 KM Nakajima „Jupiter” 1942 r. ulepszonà wersj´ radaru 11 Gô Pr´dkoÊç maksymalna (km/h): 256 240 pod nazwà 12 Gô Dentan. Próby nowego Na wysokoÊci (m): 2000 500 urzàdzenia na pok∏adzie pancernika po- Maksymalny zasi´g (km): 1900 1900 zwoli∏y na usuni´cie pewnych usterek Przy pr´dkoÊci (km/h): 160 232 technicznych i w wersji poprawionej (21 Ci´˝ar w∏asny (kg): 2100 1252 Gô Dentan) wszed∏ na wyposa˝enie Ci´˝ar maksymalny (kg): 3300 1800 okr´tów japoƒskiej floty. Radar pracowa∏ Uzbrojenie: 3 x 7,7 mm; 120 kg bomb 2 x 7,7 mm; 60 kg bomb na d∏ugoÊci fali 1,5 m i mocy 5 kW. Liczba zbudowanych maszyn: 347 152 (na licencji Vought-Corsaira) Konserwatywni admira∏owie i Admi- ralicja d∏ugo blokowali badania nad nowym wyposa˝eniem. Dopiero pierwsze dotkliwe kl´ski (Midway i bitwy morskie Dane taktyczno-techniczne wodnosamolotów typu Aichi E13A1 i Mitsubishi F1M2 wokó∏ Wysp Salomona), gdzie U.S. Navy skutecznie wykorzystywa∏a radar zarów- Oznaczenie japoƒskie: E13A1 F1M2 no do obrony jak i ataku pokaza∏y jak Oznaczenie alianckie: „Jake” „Pete” wielkà przewag´ daje nowoczesne wypo- Rozpi´toÊç skrzyde∏ (m): 14,50 11 sa˝enie elektroniczne na pok∏adach okr´- D∏ugoÊç kad∏uba (m): 11,3 11,3 tów. Straconego czasu nie uda∏o si´ odro- Nap´d: 1 x 1020 KM Mitsubishi Kinsei 43 1 x 875 KM Mitsubishi Zusei 13 biç i na tym polu japoƒscy naukowcy po- Pr´dkoÊç maksymalna (km/h): 375 375 zostali daleko z ty∏u, pomimo kontaktów Na wysokoÊci (m): 8 730 3 440 z niemieckimi oÊrodkami badawczymi. Maksymalny zasi´g (km): - 740 Pierwsze radary na pok∏adach krà˝ow- Przy pr´dkoÊci (km / h): 220 200 ników typu Myôkô, a dok∏adniej na Ashi- Ci´˝ar w∏asny (kg): 2 642 1964 garze zosta∏a zainstalowana w maju Ci´˝ar maksymalny (kg): 4 000 2 856 1943 r. podczas jej remontu w bazie Sase- Uzbrojenie: 1 x 20 mm; 1 x 7,7 mm; 3 x 7,7 mm; bo. By∏y to radary wczesnego ostrzegania 250 kg bomb 120 kg bomb nawodnego i powietrznego typu 21 Gô Liczba zbudowanych maszyn 1 418 704 Kai 2 produkcji Tôshiba & Nihon Onykô. Pomieszczenie operatorów radaru zosta- Po zakoƒczeniu prac na pok∏ad Ashi- pu Aichi E13A1 i jedna typu F1M2, nato- ∏o zlokalizowane na dziobowym maszcie gary zaokr´towano trzy wodnosamoloty miast dwie bliêniacze jednostki do czerw- w pomieszczeniu goniometru. Materaco- typu 95 Shiki (E8N1), które pozosta∏y na ca 1944 r. posiada∏y dwie maszyny F1M2. wa antena typu Gata 6 przystosowana do jego pok∏adzie do listopada 1941 r. oraz Od paêdziernika tego roku krà˝owniki wysy∏ania i odbierania impulsów radaro- jeden 94 Shiki. Natomiast na Nachi zabiera∏y wy∏àcznie dwa wodnosamoloty wych zamontowana na szczycie dziobo- i Haguro zaokr´towano: jeden typu typu E13A1. wego masztu zastàpi∏a stanowisko strze- 94 Shiki i dwa typu 95 Shiki. Od listopada laƒ torpedowych. Dipole antenowe zosta- 1941 r. wszystkie jednostki tego typu za- WYPOSA˚ENIE RADAROWE ∏y horyzontalnie spolaryzowane i ka˝dy biera∏y: jeden wodnosamolot typu 0 Shiki W Cesarskiej Marynarce urzàdzenia z czterech elementów mia∏ d∏ugoÊç (F1M2) i dwa 95 Shiki. W kad∏ubie z le- radarowe by∏y znane pod nazwà Denta 75 cm. Dotychczasowe stanowisko gonio- wej burty przy wie˝y nr 4 zbudowano spe- (fala elektromagnetyczna) Tanshingi (po- metru i jego antena zosta∏a na wszystkich cjalne pomieszczenie dla czterech bomb szukujàca lub ostrzegajàca) w skrócie krà˝ownikach przeniesiona na dziobowà o masie 250 kg i czterdziestu czterech Dentan (od trzech pierwszych liter obu nadbudówk´. o masie 60 kg bomb razem z windà do ich s∏ów). Ka˝de z urzàdzeƒ by∏o wyszczegól- W czasie pobytu w Ominato (wrzesieƒ transportu na pok∏ad. nione w kolejnoÊci przez Shiki (Typ), Gô 1943 r.) na Nachi zainstalowano ekspery- W czasie dzia∏aƒ wojennych w okresie (Numer lub Model), Gata (Model) i Kai mentalny radar wczesnego ostrzegania marzec-kwiecieƒ 1942 r. na pok∏adach (Modyfikacja). W praktyce przy nazew- powietrznego 21 Gô Dentan Kai 3. okr´tów zosta∏y zamienione wodnosa- nictwie w oficjalnych dokumentach W porównaniu do wczeÊniejszej wersji moloty typu 95 Shiki na 0 Shiki (Aichi opuszczano s∏owo Shiki i u˝ywano tylko Kai 2 posiada∏ on zwi´kszonà moc do 25- E13A1). Krà˝owniki zabiera∏y jeden no- Gô-Gata. 30 kW i wi´ksza materacowà antenà typu wy wodnosamolot i dwa F1M2, ale Pierwsze próby z urzàdzeniami radaro- Gata 7. Antena sk∏ada∏a si´ z czterech ho- w okresie wiosny / lata 1943 r. zwi´kszono wymi przeprowadzi∏a armia japoƒska we ryzontalnie u∏o˝onych elementów. W za- ich liczb´ do dwóch i zmniejszajàc liczb´ wrzeÊniu 1941 r. By∏ to radar wczesnego myÊle mia∏ on byç pomocny w kierowaniu F1M2 do jednego. ostrzegania powietrznego 11 Gô Dentan. ogniem artylerii g∏ównej i przeciwlotni- W marcu 1944 r. na pok∏adzie Myôkô Urzàdzenie mia∏o moc 40 kW i pracowa∏ czej. Jednak nie spe∏ni∏ on pok∏adanych i Haguro znajdowa∏y si´ dwie maszyny ty- na fali d∏ugoÊci 3 m. Z odleg∏oÊci 250 km w nich nadziei i w czasie remontu okr´tu

37 ry w grudniu 1943-marcu 1944 r. w cza- Dane taktyczno-techniczne radaru 21 Gô sie ich pobytu w bazie Sasebo zainstalo- Oficjalne oznaczenie: 2 Shiki 2 Gô Denpa Tanshingi 1 Gata Kai 2 (= Typ 2 Model 2 wano na ich pok∏adach radar wczesnego Radar Model 1 Modernizacja 1) ostrzegania nawodnego typu 22 Gô Wprowadzony na wyposa˝enie: sierpieƒ 1943 r. Dentan Kai 4 M. Pierwsze urzàdzenia Zastosowanie: du˝e jednostki nawodne tego typu zosta∏y eksperymentalnie zain- D∏ugoÊç fali: 150 cm stalowane w marcu 1942 r. na dwóch Moc: 5 kW niszczycielach: Kazegumo i Makigumo. Nadajnik: Oscylator z dwoma lampami elektronowymi T-310 Nast´pnie otrzymywa∏y w miar´ zwi´k- Odbiornik: UN-954 szania produkcji nowy radar wszystkie Detektor: RE-3 wi´ksze japoƒskie okr´ty artyleryjskie od SzerokoÊç wiàzki radarowej: Horyzontalnie – 17º, pionowo – 30º. niszczycieli wzwy˝. Antena radarowa Zasi´g: Grupa samolotów: 100 km, pojedynczy samolot: 70 km, sk∏ada∏a si´ z dwóch rogów: górny s∏u˝y∏ du˝e okr´ty nawodne 20 km. B∏àd pomiaru 5-8º. do odbierania fal radarowych, dolny do Ci´˝ar: 840 kg wysy∏ania fal radarowych. Na krà˝owni- Liczba zbudowanych urzàdzeƒ: 30-40 sztuk kach stanowisko operatorów zosta∏o za- Obs∏uga: 2 radarzystów+2-3 telefonistów instalowane w dolnej cz´Êci trójno˝nego masztu. W czasie prób morskich z odleg∏oÊci Dane taktyczno-techniczne radaru 22 Gô 35 000 m zlokalizowa∏ pancernik Ise z b∏´dem pomiaru odleg∏oÊci ±700 m Oficjalne oznaczenie: 2 Gô Denpa Tanshingi 2 Gata Kai 4 (= Model 2 Radar Model 2 i kierunku ±5°. Podobnie jak wczeÊniej- Modernizacja 4) sze typy radarów, równie˝ on nie by∏ Wprowadzony na wyposa˝enie: grudzieƒ 1942 r. przystosowany do kierowania ogniem Zastosowanie: jednostki nawodne i okr´ty podwodne artylerii. D∏ugoÊç fali: 10 cm Badania i próby przeprowadzane Moc: 2 kW przez armi´ japoƒska pomi´dzy wrze- Nadajnik: Ch∏odzony wodà Magnetron krystaliczny Êniem 1943 r., a lutym 1944 r. nad stwo- Odbiornik: M-312-A rzeniem skutecznego radaru wczesnego SzerokoÊç wiàzki radarowej: Horyzontalna i pionowa po 19º. ostrzegania powietrznego doprowadzi∏y Detektor oscylatorem: Krystaliczny detektor magnetronowy M-60-S z lokalnym do stworzenia urzàdzenia o nazwie Zasi´g: Pancerniki: 35 km ±700 m, krà˝owniki: 20 km ±700 m, 13 Gô Dentan. Du˝e zainteresowanie niszczyciele: 17 km ±600 m, grupa samolotów: 35 km, tym radarem od samego poczàtku wyka- pojedynczy samolot: 17 km. B∏àd pomiaru ±3°. zywa∏a flota japoƒska, która w marcu Ci´˝ar: 1320 kg 1944 r. przeprowadzi∏a prace adaptacyj- Liczba zbudowanych urzàdzeƒ: 300 sztuk ne dla zainstalowania tego radaru na po- Obs∏uga: 2-3 radarzystów + 2-3 telefonistów k∏adach okr´tów. Po pomyÊlnym zakoƒ- czeniu programu badaƒ poczàwszy od (listopad 1943-styczeƒ 1944 r.) zosta∏ tysfakcjonujàcych wyników zosta∏y prze- wiosny 1944 r. zosta∏ wprowadzony na zdemontowany. Dalsze prace rozwojowe rwane w kwietniu 1944 r. wyposa˝enie wielu jednostek ∏àcznie tej wersji prowadzone w laboratoriach Kolejne urzàdzenia radarowe zosta∏y z Êcigaczami okr´tów podwodnych. Marynarki Wojennej z powodu braku sa- wprowadzone na pok∏ad Nachi i Ashiga- W sierpniu 1944 r. zainstalowano na pok∏adach krà˝owników podczas ich pobytu w Japonii radar wczesnego ostrze- Dane taktyczno-techniczne radaru 13 Gô gania lotniczego typu 13 Gô. Na Nachi antena radarowa zosta∏a zainstalowana Oficjalne oznaczenie: 3 Shiki 1 Gô Denpa Tanshingi 3 Gata (= Typ 3 Model 1 z ty∏u dziobowego masztu natomiast Radar Model 3) urzàdzenia radarowe zosta∏y zainstalo- Wprowadzony na wyposa˝enie: marzec 1943 r. wane w strukturze dziobowego masztu. Zastosowanie: du˝e jednostki nawodne Na pozosta∏ych trzech jednostkach ante- D∏ugoÊç fali: 200 cm na radarowa zosta∏a zainstalowana na Moc: 10 kW froncie dziobowego masztu, a pomiesz- Nadajnik: Oscylator typu 2C z dwoma lampami elektronowymi T-311 czenie radarzystów znalaz∏o swoje miej- Odbiornik: UN-954 sce w dziobowej nadbudówce poni˝ej Detektor: RE-3 masztu niedaleko centrali telefonicznej. SzerokoÊç wiàzki radarowej: Horyzontalnie – 34º, pionowo – 17º 30’. Nie by∏ on przystosowany do kierowania Zasi´g: Grupa samolotów: 100 km, pojedynczy samolot: 50 km. ogniem dzia∏ przeciwlotniczych i jego B∏àd pomiaru ±10º. funkcje z powodzeniem by∏y wype∏niane Ci´˝ar: 110 kg przez dwa wczeÊniej opisane radary. Je- Liczba zbudowanych urzàdzeƒ: 1000 sztuk dynà jego zaletà by∏a stosunkowo ma∏a Obs∏uga: 2 radarzystów + 2 telefonistów masa — 110 kg.

38 Pomi´dzy grudniem 1943 i wrzeÊniem 1944 r. w laboratoriach badawczych pro- Dane taktyczno-techniczne radaru 33 Gô wadzono prace nad przystosowaniem ra- Oficjalne oznaczenie: 3 Gô Denpa Tanshingi 3 Gata Kai 4 (= Model 3 Radar daru typu 22 Gô do kontroli ognia artyle- Model 3 Modernizacja 4) ryjskiego. Efektem tych prac by∏ radar 22 Wprowadzony na wyposa˝enie: sierpieƒ 1944 r. Gô Dentan Kai 4 S (w literaturze mo˝na Zastosowanie: jednostki nawodne równie˝ spotkaç okreÊlenie 33 Gô Den- D∏ugoÊç fali: 10 cm tan). Modernizacja polega∏a g∏ównie na Moc: 2 kW wprowadzeniu stabilizatora napićia i za- Nadajnik: Ch∏odzony wodà Magnetron krystaliczny stosowania najnowszego odbiornika su- Odbiornik: M-312-A perheterodynowego, którego pierwsze Detektor: Krystaliczny detektor magnetronowy M-60-S z lokalnym oscylatorem egzemplarze seryjne zosta∏y zbudowane SzerokoÊç wiàzki radarowej: ? wsierpniu 1944 r. Dodatkowo zastosowa- Zasi´g: Pancerniki: 25 km, krà˝owniki: 12 km, niszczyciele: 10 km, no tak˝e regulator napićia pozwalajàcy b∏àd pomiaru kàta ±2-5º, odleg∏oÊci ±100 m. na bardziej stabilne zasilanie nowego Ci´˝ar: 800 kg urzàdzenia z êród∏a zasilania. Zewn´trz- Liczba zbudowanych urzàdzeƒ: ? sztuk nie ró˝ni∏ si´ zastosowaniem du˝ego Obs∏uga: 2-3 radarzystów + 2-3 telefonistów (80 cm) rogu odbiorczego sygna∏ów. Mo- dernizacja radaru 22 Gô na Haguro (li- piec) i Myôkô (sierpieƒ), Nachi i zainstalowanà na obrotowej podstawie URZÑDZENIA HYDROLOKACYJNE i Ashigara (wrzesieƒ 1944 r. w Kure) zo- kierunkowà anten´ „Rocket” usytuowa- Po zakoƒczeniu walk w rejonie Wysp sta∏y przeprowadzone na dwóch pierw- nà na dziobowym maszcie lub szczycie Salomona podj´to decyzj´ o wyposa˝eniu szych okr´tach przez lokalnà sekcj´ na- dziobowej nadbudówki dla dok∏adniej- krà˝owników typu Myôkô w hydrofony prawczà Nr 101 w Singapurze (No. 101 szego okreÊlenia kierunku transmisji ra- typu 93 Shiki Gô 2. By∏o to urzàdzenie ja- Kôsakubu). Nowy radar dokonywa∏ rów- darowej. poƒskiej budowy wprowadzone na wypo- nie˝ pomiaru kursu i odleg∏oÊci do celu. Urzàdzenie do odbioru fal centyme- sa˝enie 11 kwietnia 1935 r. Przy ci´˝arze Spowodowa∏o to usunićie Sokutekiban trowych znane jako Gata 3 mog∏o odbie- 1 t std, sk∏ada∏o si´ z szesnastu mikrofo- iwjego miejsce zainstalowano dodatko- raç fale radarowe o d∏ugoÊci 3-75 cm. Ob- nów w dwóch eliptycznych tablicach. we wyposa˝enie radarowe. rotowa paraboliczna antena w kszta∏cie Membrana g∏oÊnika mia∏a Êrednic´ 14,5 W czasie prób morskich nowa wersja dysku o Êrednicy 4,5 cm by∏a montowana cm pozwalajàcà na wychwytywanie szu- radaru zainstalowana na ci´˝kim krà˝ow- na szczycie dziobowej nadbudówki. mów o cz´stotliwoÊci od 35 dB. niku Nachi zlokalizowa∏a ci´˝ki krà˝ow- Powy˝sze urzàdzenia ostrzegawcze zo- Na omawianych jednostkach zosta∏o nik Tone z odleg∏oÊci 17 000 m przy b∏´- sta∏y ulokowane w tych samych pomiesz- ulokowane w cz´Êci dziobowej poni˝ej dzie pomiaru odleg∏oÊci ±100 m i kierun- czeniach, w których wczeÊniej zainstalo- pok∏adu magazynowego za przedzia∏em ku ±2 - 5°. wano urzàdzenia radarowe. komory ∏aƒcucha kotwicznego.

PASYWNE URZÑDZENIA RADAROWE W kwietniu 1943 r. rozpocz´to prace Dane taktyczno-techniczne E-27 Kai 3 nad urzàdzeniami pozwalajàcymi na wychwytywanie sygna∏ów radarowych emi- Wprowadzony na wyposa˝enie: kwiecieƒ 1944 r. towanych przez amerykaƒskie radary Zastosowanie: jednostki nawodne i podwodne pracujàce na falach metrowych. Oficjal- D∏ugoÊç wychwytywanej fali: 0,75-4 m nie otrzyma∏y one nazw´ Denpa Tansa- Odbiornik: UN-954 kuki stanowiàcà zbitk´ od s∏ów Denpa — Detektor: Pojedynczo strojony superheterodyna fala elektromagnetyczna i Tanshingi — Zasi´g: 300 km. poszukujàca lub ostrzegajàca i Ki-apara- Ci´˝ar: 40 kg tura. W styczniu 1944 r. zakoƒczono suk- Liczba zbudowanych urzàdzeƒ: 2500 sztuk cesem prace nad urzàdzeniem pracujà- Obs∏uga: 2 operatorów + 2 telefonistów cym w zakresie metrowym i drugim wy- chwytujàcym fale centymetrowe. Po za- koƒczeniu prób odbiorniki zosta∏y wpro- Dane taktyczno-techniczne Gata 3 wadzone na wyposa˝enie w kwietniu 1944 r. Wprowadzony na wyposa˝enie: kwiecieƒ 1944 r. Aparatura do odbioru fal radarowych Zastosowanie: jednostki nawodne i podwodne w zakresie metrowym otrzyma∏a ozna- D∏ugoÊç wychwytywanej fali: 3-75 cm czenie „E-27” lub Gata 3 i mog∏a wy- Odbiornik: UZ 6C6 chwytywaç fale radarowe o d∏ugoÊci Detektor: Krystaliczny 0,75-4 m z odleg∏oÊci do 300 km. Do ich Zasi´g: ? odbioru wykorzystywano dwie nieobro- Ci´˝ar: ? towe anteny „Metox” zamontowane po Liczba zbudowanych urzàdzeƒ: 200 sztuk obu stronach dziobowej nadbudówki Obs∏uga: 2 operatorów + 2 telefonistów

39 KalendariumKalendarium s∏u˝bys∏u˝by

Nieukoƒczony Nachi (z prawej strony) na Rewii Koronacyjnej cesarza Hirohito w dniu 4 grudnia 1928 roku. Fotografia wykonana z pok∏adu jednego z pancerników. fot. „Ships of the World”

OKRES MI¢DZYWOJENNY pornoÊci bojowej) tzn. o 956 t std powy˝ej ny do wygodniejszych pomieszczeƒ na Na wiadomoÊç, ˝e podczas Rewii Ko- wyliczeƒ wykonanych przez Morski De- pancerniku. Rejs zakoƒczy∏ si´ 9 czerwca ronacyjnej cesarza Hirohito w dniu partament Techniczny i o 1 480 t std wi´- 1929 r. 4 grudnia 1928 r. b´dà obecne trzy brytyj- cej ni˝ zak∏ada∏y pierwotne plany jednost- Pozosta∏e dwie jednostki zosta∏y wcie- skie ci´˝kie krà˝owniki: Kent, Berwick ki. Stanowi∏o to przekroczenie wyporno- lone w sk∏ad Cesarskiej Marynarki Wo- i Suffolk podj´to decyzj´ o poÊpiesznym Êci o 12% przy dopuszczalnych 2% przy jennej odpowiednio Ashigara 20 sierpnia wykoƒczeniu najbardziej zaawansowanej budowie du˝ych jednostek. i Haguro 25 sierpnia 1929 r. Nieznane sà jednostki. Prowizorycznie ukoƒczony 15 kwietnia 1929 r. do prób zdawczo- daty koƒcowych prób stoczniowych i osià- wdniu 22 paêdziernika 1928 r.Nachi jesz- odbiorczych w pobli˝u Tateyama przystà- gi jakie uzyska∏y krà˝owniki na mili po- cze tego samego dnia przystàpi∏ do prób pi∏ Myôkô. Krà˝ownik na mili pomiaro- miarowej z wyjàtkiem informacji, ˝e zdawczo-odbiorczych w pobli˝u Ukuruji- wej przy wypornoÊci 12 115 t std uzyska∏a Ashigara w dniu 11 kwietnia 1929 r. przy ma i na mili pomiarowej w Zatoce Shu- przy mocy maszyn 131 800 KM pr´dkoÊç wypornoÊci oko∏o 12 295 t std przy mocy kumo przy wypornoÊci 12 200 t std osià- 35,25 w´z∏a. Po zakoƒczeniu prób i krót- maszyn 132 533 KM osiàgnà∏ pr´dkoÊç gnà∏ pr´dkoÊç 35,53 w´z∏a przy mocy ma- kim pobycie w stoczni w dniu 31 lipca 35,13 w´z∏a. Dla Haguro pomiar w czasie szyn 133 670 KM i 322 obr./min Êrub na- 1929 r. jednostka zosta∏ oficjalnie wcielo- jednej z prób na mili w rejonie Koshikiji- p´dowych. Cesarska Marynarka Wojen- ny do s∏u˝by. Przyczynà opóênienia jego ma w dniu 21 grudnia 1928 r. da∏ nast´pu- na ostatecznie przej´∏a okr´t w dniu 26 li- budowy by∏o przecià˝enie stoczni zajmu- jàce wartoÊci: wypornoÊç 12 137 t std, przy stopada 1928 r. Jednak po zakoƒczeniu jàcej si´ jednoczeÊnie przebudowà pan- mocy maszyn 132 568 KM osiàgnà∏ pr´d- rewii Nachi musia∏ powróciç do stoczni cernika Kaga na lotniskowiec i moderni- koÊç 35,79 w´z∏a. celem dokoƒczenia budowy. Polega∏a zacjà krà˝ownika liniowego Haruna. Od 30 listopada 1929 r. czyli od chwili ona na podniesieniu pok∏adu z ty∏u dzio- Po zakoƒczeniu prób morskich Nachi zakoƒczenia szkolenia za∏óg krà˝owniki bowej nadbudówki w rejonie dziobowego razem z pancernikiem Nagato i3 Dywi- wspólnie stworzy∏y 4 Sentai (4 Dywizjon komina dla zwi´kszenia liczby pomiesz- zjonem Niszczycieli z cesarzem Hirohito Krà˝owników) w ramach 2 Floty. Od czeƒ przewidzianych dla zaokr´towania zaokr´towanym w czasie dwóch pierw- dnia sformowania dywizjonu do sierpnia za∏ogi. Po zakoƒczeniu prac zwiàzanych szych dni rejsu na krà˝owniku (28-29 ma- 1930 r. Ashigara zosta∏ jednostkà flagowà z ostatecznym wykoƒczeniem jednostki ja) odby∏ rejs z Yokohamy do Osaki. Po zarówno Sentai jak i 2 Floty. 17 maja na kolejnych próbach odbiorczych drodze odwiedzono: Hachijô Jima, ‚shi- 1930 r. dywizjon razem z 5 Sentai wyp∏y- w kwietniu 1929 r. stwierdzono przekro- m´, Koshimoto i Kobe. Po zwiedzeniu nà z Kure w kierunku po∏udniowym dla czenie wypornoÊci do 13 330 t std (2/3 wy- nowego okr´tu w∏adca zosta∏ przeniesio- dokonania oceny jednostek w warunkach

40 Nachi w 1929 r. Wyglàd po opuszczeniu stoczni z pojedynczymi dzia∏ami kal. 120 mm ulokowanymi schodkowo. Jednostka jest ju˝ po dodaniu dodatkowego pok∏adu wokó∏ dziobowego komina. Fot. „Ships of the World” tropikalnych. Powrót do Yokosuki nastà- kich Manewrach Morskich, po których dziernika na pok∏adzie Haguro goÊci∏ ce- pi∏ 19 czerwca 1930 r., gdzie po dokona- 20 paêdziernika przyby∏y do Kobe uczest- sarz Hirohito. Nie by∏ to najlepszy wybór niu przeglàdu w okresie sierpieƒ- niczàc w Rewii Morskiej. Jeszcze przed poniewa˝ pomieszczenia na krà˝owniku wrzesieƒ jednostki wzi´∏y udzia∏ w Wiel- jej rozpocz´ciem w dniach 22-24 paê- nie by∏ przystosowany do przyj´cia tak

Nachi 26.10.1929 r. Zwracajà uwag´ niskie kominy i zabudowany dodatkowy pok∏ad wokó∏ dziobowego komina. Stanowiska wo- kó∏ dzia∏ kal. 120 mm posiadajà os∏ony przeciwod∏amkowe. Fot. „Ships of the World” Haguro po ukoƒczeniu. Na Êcianach dziobowej nadbudówki ulokowano plywaki tra∏u kontaktowego. Fot. „Ships of the World” dostojnego goÊcia. W dniu 26 paêdzier- oraz zainstalowano kapy na kominach W czasie letnich manewrów (sierpieƒ- nika 1930 r. po zakoƒczeniu Rewii wszyst- chroniàce ich wn´trze przed deszczem. wrzesieƒ) w 1931 r. krà˝owniki typu kie jednostki skierowano do stoczni, gdzie Po zakoƒczeniu pobytu w stoczni Myôkô przeprowadzi∏y çwiczenia podwy˝szono im o oko∏o 2 m kominy dla 4 Sentai razem z ci´˝kimi krà˝ownikami w ostrym strzelaniu do zdalnie kierowa- polepszenia warunków pracy ludzi prze- Aoba i Furutaka wyruszy∏y z Fukuoki na nych samolotów — celów. Maszyny lecia- bywajàcych na dziobowej nadbudówce trwajàcy miesiàc rejs w rejon Tsingtao. ∏y z pr´dkoÊcià 60-70 w´z∏ów na wysoko-

Ashigara w 1929 roku. Dobrze widoczne niskie kominy i brak szalup okr´towych. Fotografia pochodzi prawdopodobnie z prób zdawczo-odbiorczych. Fot. zbiory Lars Ahlberg Krà˝owniki 4 Sentai w 1930 roku. Na pierwszym planie Ashigara (okr´t flagowy), nast´pnie Haguro, Myôkô i Nachi. Pasy na przednim kominie okr´tów oznaczajà kolejnà jednostk´ w dywizjonie. Fot. zbiory Siegfried Breyera Êci 1500-2000 m. Dzi´ki zastosowaniu 3400 m (minimalny 2600 m, maksymalny postanowiono przezbroiç wszystkie znaj- nowego kalkulatora do strzelaƒ przeciw- 5500 m) i pr´dkoÊci w∏asnej okr´tów wy- dujàcych si´ w s∏u˝bie ci´˝kie krà˝owniki lotniczych typu 89 Shiki Kôsha Shageki- noszàcej 18 w´z∏ów. w nowy kaliber dzia∏. Jako pierwsze ban uzyskano 2,2% trafieƒ z dzia∏ kal. Po zakoƒczeniu prób poligonowych z omawianych jednostek w okresie listo- 120 mm przy Êredniej szybkostrzelnoÊci i skierowaniu do produkcji dzia∏ kal. pad 1931- styczeƒ 1932 r. zmianà zosta∏y 6,4 strz./min na Êrednim dystansie 203 mm L/50 3 Nendo Shiki 2 Gô 20 cm poddane Myôkô i Nachi.

Haguro krótko po wcieleniu do s∏u˝by. Wi´ksza cz´Êç dziobowego pok∏adu przykryta zosta∏a p∏óciennym tentem dla ochrony przed s∏oƒcem. Fot. „Maru Special”

43 Haguro na redzie Kure. Okr´t posiada jeszcze oryginalne kominy, które zosta∏y podniesione o 2 metry w paêdzierniku 1930 roku. Fot. zbiory Siegfried Breyer Jeszcze w lipcu 1930 r. Admiralicja • Zaokr´towanie nowych typów wod- siedzenia Parlamentu (26 grudnia 1934- podj´∏a decyzj´ o przeprowadzeniu nosamolotów i modernizacja infrastruk- 26 marca 1935) w wysokoÊci 41 960 494 pierwszej powa˝niejszej modernizacji tury lotniczej na okr´tach. yen. W sumie tej znalaz∏y si´ równie˝ pie- okr´tów. Opracowany przez Kansei • Zainstalowanie dodatkowych radio- niàdze na przebudow´ pancerników Honbu (Departament Techniczny Floty) stacji. Nagato i Mutsu. plan modernizacji zak∏ada∏: • Wprowadzenie zabezpieczeƒ po- Z powodu zaostrzajàcej si´ sytuacji • Modyfikacj´ uzbrojenia torpedowe- mieszczeƒ mieszkalnych przed dzia∏a- w Chinach 4 Sentai zosta∏a wykorzystana go dla zmniejszenia skutków ewentualnej niem gazów. wroli szybkich transportowców. Jednostki eksplozji g∏owic torpedowych w wyrzut- Program modernizacji okr´tów zosta∏ wyruszy∏y z Sasebo 4 lutego 1932 r. zabie- niach znajdujàcych si´ wewnàtrz kad∏uba. nazwany „Dai Ichi Ji Kaisô” („Pierwsza rajàc na swoje pok∏ady ˝o∏nierzy 24 Dywi- • Wzmocnienie uzbrojenia przeciwlot- Modernizacja”). Pieniàdze na jej realiza- zji Piechoty wysadzonych nast´pnie niczego. cj´ zosta∏y zatwierdzone w czasie 67 po- w Shanghaju. Powrót do Sasebo nastàpi∏

Myôkô prawdopodobnie w 1932 roku, gdy s∏u˝y∏ jako transportowiec wojska do Chin. Fot. zbiory Siegfried Breyer

44 a n i m o k m e h c u p o z c i

à w ot. zbiory Siegfried Breyer o F b o i z d

à k w ó d u b d a n y z d ´ i m o p a

, e n o i s e i n d o p

. y ∏ w a ó t r s o o t z k

e y l f n i e r m o o k K s

i . u w k o o n r a

t s 2

3 o 9 n 1 a w w o l o r a t

u s g n i a a

H z

45 Ashigara w po∏owie lat trzydziestych. Fot. „Maru Special”

21 lutego. W porcie ponownie przyj´to na nu Przybrze˝nego w Kure). Równie˝ dwie Jako pierwszy opuÊci∏ stoczni´ w lutym pok∏ady ˝o∏nierzy, tym razem z 11 Dywizji pozosta∏e jednostki Haguro iAshigara zo- 1935 r. Ashigara, a potem kolejno: Piechoty i 27 wyruszono w kierunku Shan- sta∏y tego samego dnia przydzielone do Myôkô (31 marca), Nachi (15 czerwca) ghaju. Powrót nastàpi∏ 7 marca. Dywizjonu Przybrze˝nego, ale w bazie Sa- i Haguro (18 czerwca). Po opuszczeniu W czasie manewrów przeprowadzo- sebo. Faktycznie oznacza∏o to ponowne stoczni w dniu 22 listopada 1935 r. pomiar nych na prze∏omie lipca i sierpnia 1932 r. przeniesienie krà˝owników do rezerwy wypornoÊci dla Nachi da∏ nast´pujàce wy- Myôkô i Nachi przeprowadzi∏y ostre z jednoczesnym zmniejszeniem stanów li- niki: 11 196 t std /14 826 t ppw przy zanu- strzelanie z dzia∏ artylerii g∏ównej na dy- czebnych za∏óg na okr´tach. W czasie po- rzeniu 5,35 std /6,70 ppw m. stansie 15 800 -22 300 m do okr´tu — ce- bytu w Dywizjonie Przybrze˝nym dwie Od chwili zakoƒczenia prac moderni- lu Nr 4 (eks-rosyjski krà˝ownik pancerno- ostatnie jednostki zosta∏y przezbrojone zacyjnych do 10 sierpnia Nachi by∏ wyko- pok∏adowy Bajan w s∏u˝bie pod banderà w dzia∏a o kal. 203 mm L/50. rzystywany jako okr´t szkolny dla artyle- japoƒskà jako stawiacz min Aso) w Zato- Od 20 listopada 1934 r. rozpocz´to rzystów. ce Tokijskiej. Wystrzelono dziewi´çdzie- d∏ugo odwlekanà przebudow´ Myôkô, Wszystkie cztery okr´ty wzi´∏y aktywny siàt jeden pocisków przeciwpancernych a od 24 listopada Ashigary. Dwie pozo- udzia∏ w Letnich Manewrach Morskich 91 Shiki uzyskujàc Êredni rozrzut sta∏e jednostki bliêniacze zosta∏y poddane trwajàcych od po∏owy lipca do 352 m z odleg∏oÊci 22 300 m. modernizacji w okresie: Nachi od 2 lute- 2 paêdziernika 1935 r. w ramach po- Z dniem 1 grudnia 1932 r. wszystkie go i Haguro od 20 lutego. Êpiesznie utworzonej 4 Floty. Przydzielo- cztery jednostki zosta∏y przeniesione do Wszystkie cztery krà˝owniki zosta∏y na do „Si∏ G∏ównych” Ashigara razem stanu pierwszego stopnia rezerwy i sklasy- rozbrojone w Sasebo Kaigun Kôshô, z lekkim krà˝ownikiem Sendai i okr´tem fikowane jako Nr 1 Yobikan. Ich miejsce a Ashigara i Haguro zosta∏y skierowane bazà okr´tów podwodnych Taigei sfor- w sk∏adzie 4 Dywizjonu zaj´∏y krà˝owniki do stoczni Mitsubishi Heavy Industries mowa∏ Sentai 2 zast´pujàc nieobecne na typu Takao. Limited w Nagasaki (do 1 stycznia 1934 r. çwiczeniach pancerniki, natomiast pozo- Wmaju 1933 r. pozostajàce w rezerwie stocznia ta nazywa∏a si´ Mitsubishi Ship- sta∏a trójka operowa∏a jako Sentai 3. Pod- jednostki zosta∏y przydzielone do 5 Sentai building & Engineering Company). Za- czas tych manewrów w dniu 24 wrzeÊnia na miejsce krà˝owników typu Kako kres prac modernizacyjnych objà∏: dosz∏o na Ashigarze w czasie çwiczeb- i Aoba, które utworzy∏y 6 Sentai. • Usuni´cie dotychczasowych wyrzut- nych strzelaƒ w pobli˝u Muroran do eks- W czasie Specjalnych Letnich Manew- ni torped, dzia∏ kal. 120 mm i hangaru lot- plozji w wie˝y nr 2. Czterdziestu jeden lu- rów omawiane jednostki wzi´∏y w nich niczego. dzi z obs∏ugi wie˝y i podajników amuni- aktywny udzia∏, a jednostkà flagowà zo- • Stworzenie pok∏adu ochronnego po- cyjnych zosta∏o zabitych lub rannych jed- sta∏ Myôkô. Okr´ty opuÊci∏y Tateyama 16 mi´dzy rufowym kominem i wie˝à artyle- nak nie dosz∏o do eksplozji amunicji zgro- sierpnia i 21 sierpnia powróci∏y do Kisara- rii g∏ównej nr 4. madzonej w tej cz´Êci okr´tu. Zastosowa- zu. Nast´pnego dnia po zakoƒczeniu çwi- • Zainstalowanie nowych stanowisk nie kube∏kowych podajników amunicyj- czeƒ — 25 sierpnia odby∏a si´ parada kierowania ogniem. nych i odpowiednich zabezpieczeƒ prze- morska na redzie Yokohamy, po zakoƒ- • Zainstalowanie oÊmiu dzia∏ kal. 127 ciwdetonacyjnych uratowa∏o krà˝ownik czeniu której Myôkô wszed∏ do portu mm (4 x II). od zguby. Jakby nie by∏o dosyç nieszcz´Êç i zosta∏ udost´pniony do zwiedzania licz- • Zainstalowanie nowych czteroruro- wdniu 26 wrzeÊnia 4 Flota natkn´∏a si´ na nie przyby∏ym na uroczystoÊç goÊciom wych wyrzutni torped 92 Shiki Mod 1 tajfun, który przysporzy∏ dodatkowych i mieszkaƒcom miasta. pod nowym pok∏adem ochronnym po- zniszczeƒ na okr´tach. Przyk∏adowo 11 grudnia Myôkô i Nachi zosta∏y przy- mi´dzy rufowym kominem i wie˝à artyle- Myôkô mia∏ uszkodzonà nadbudówk´ dzielone do Kure Keibi Sentai (Dywizjo- ryjskà nr 4. irozluênione wzd∏u˝ne wiàzania kad∏uba.

46 Po zakoƒczeniu çwiczeƒ wszystkie jednej modernizacji w Sasebo trwajàcej od na okr´cie zainstalowano dalocelownik nostki typu Myôkô (poza uszkodzonà 25 maja do 29 czerwca. Modernizacja 94 Shiki, który zastàpi∏ dotychczasowy Ashigarà) zosta∏y w pa´dzierniku skiero- ograniczy∏a si´ do wymiany istniejàcego 14 Shiki oraz wykreÊlacz kursu i pr´dko- wane do Sasebo Kaigun Kôshô, gdzie do- bomu ∏adunkowego na ci´˝szy pozwala- Êci celu 92 Shiki. Jakkolwiek dalocelow- konano nast´pujàcych prac moderniza- jàcy na podnoszenie z wody wodnosamo- nik nie zosta∏ wyposa˝ony w 6 m dalmierz cyjnych: lotów typu 94 Shiki. Nowy bom by∏ nap´- przed powrotem okr´tu z wizyty w Euro- • Dwa reflektory typu „SU” zosta∏y dzany przez silnik elektryczny umieszczo- pie. Po zakoƒczeniu prac zosta∏ 1 grudnia usuni´te z dziobowej nadbudówki, pod- ny poni˝ej masztu. przydzielony do 5 Sentai jako czwarta jed- czas gdy rufowa para zosta∏a ustawiona Na prze∏omie sierpnia i wrzeÊnia trzy nostka. w piramid´ przy tylnym kominie. Dwa re- powy˝sze jednostki uczestniczy∏y w „Spe- Po zakoƒczeniu trzeciego etapu prac flektory typu 92 Shiki zosta∏y zainstalowa- cjalnych Wielkich Manewrach” w pobli˝u modernizacyjnych wypornoÊç okr´tów ne na wysokoÊci dziobowego komina. Formozy (obecnie Tajwan). zmieni∏a si´ i wynosi∏a: • Zainstalowano przeniesione z dzio- Ashigara przebywajàcy od 18 paê- • Myôkô (3 marca 1936 r.) — bowego komina dwa stanowiska daloce- dziernika 1935 r. w stoczni Sasebo Kaigun 11 474 t std/15 164 t ppw, zanurzenie lowników dla artylerii 91 Shiki Kôsha Kôshô, gdzie usuni´to uszkodzenia po- 5,44 std/6,79 m ppw. Sôchi na poziomie Êredniego poziomu wsta∏e w wyniku eksplozji oraz dokonano • Nachi (13 marca 1936 r.) — dziobowej nadbudówki na miejscu zaj- modernizacji w podobny sposób jak na 11 625 t std/15 637 t ppw, zanurzenie mowanym dotychczas przez reflektory ty- jednostkach bliêniaczych. Ostatecznie 5,54 std/6,96 m ppw. pu „SU”. wszystkie prace na okr´cie zosta∏y zakoƒ- • Haguro (9 marca 1936 r.) — • Na miejscu dalocelowników 91 Shiki czone 15 czerwca 1936 r. Po powrocie do 11 686 t std/15 622 t ppw, zanurzenie Kôsha Sôchi po obu stronach dziobowe- czynnej s∏u˝by krà˝ownik zosta∏ przydzie- 5,50 std /6,98 m ppw go komina zainstalowano poczwórne sta- lony w okresie 15 czerwiec -1 grudzieƒ • Ashigara (4 stycznia 1936 r.) — nowisko wkm-ów kal. 13,2 mm. 1936 r. do Dywizjonu Przybrze˝nego bio- 11 773 t std/15 587 ppw, zanurzenie • Dwa karabiny maszynowe kal. ràc udzia∏ w „Specjalnych Wielkich Ma- 5,57 std/6,96 m ppw. 7,7 mm zosta∏y przeniesione ze swych newrach”, a po ich zakoƒczeniu w dniu 10 marca 1937 r. Ashigara zosta∏ wy- dotychczasowych stanowisk w pobli˝e no- 26 paêdziernika zosta∏ udost´pniony dla znaczony do reprezentowania Japonii na wych dalocelowników dzia∏ przeciwlotni- zwiedzajàcych w Kobe. W listopadzie Rewii Koronacyjnej Króla Jerzego VI czych na dziobowej nadbudówce. 15 listopada 1935 r. po zakoƒczeniu Dziobowe wie˝e dzia∏ kal. 203 mm krà˝ownika Ashigara przygotowywane do çwiczeb- prac Nachi i Haguro utworzy∏y ponownie nego strzelania. Fot. „Maru Special” razem z Atago (przydzia∏ od 16 grudnia 1935 r.-10 marca 1936 r.) 5 Sentai (5 Dy- wizjon Krà˝owników) z jednostkà flago- wà Myôkô. W okresie od stycznia-marca 1936 r. podczas postoju w bazie Sasebo na krà- ˝ownikach poni˝ej poziomu górnego po- k∏adu dospawano pas pancerza o grubo- Êci 25 mm i szerokoÊci 1 m. Mia∏o to na celu zmniejszenie podatnoÊci kad∏uba na napr´˝enia zginajàce. Po zakoƒczeniu prac stoczniowych okr´ty opuÊci∏y baz´ i na poczàtku kwietnia operowa∏y w Cie- Êninie Terashima. 5 Dywizjon w sk∏adzie Myôkô, Nachi i Haguro wzià∏ w dniach 13-22 kwietnia udzia∏ w wspólnym rejsie z7 Dywizjonem (krà˝owniki typu Mogami) na Morzu ˚ó∏tym w pobli˝u Tsingtao. W czasie wspólnych çwiczeƒ artyleryjskich prowadzonych na dystansie 22 000 m uzyskano Êredni rozrzut poci- sków 330 m, a po zmniejszeniu odleg∏oÊci do 20 000 m rozrzut pocisków wynosi∏ 280 m. Po zakoƒczeniu çwiczeƒ jednostki 22 kwietnia powróci∏y do Sasebo. Nast´p- nego dnia 5 Sentai wyruszy∏a w rejs po Morzu Japoƒskim odwiedzajàc Zatok´ Yuya i 30 kwietnia powróci∏a do portu wyjÊcia. Po zakoƒczeniu tego pracowitego okresu krà˝owniki zosta∏y poddane kolej-

47 Ashigara na redzie Spithead w gali banderowej, 11-19.05.1937 r. Fot. Wright and Logan majàcej odbyç si´ na redzie Spithead (W. 24-31 maja zawinà∏ do Kilonii i nast´pnie rów dosz∏o w dniu 9 kwietnia do zderze- Brytania). Na pok∏adzie okr´tu zainstalo- skierowa∏ si´ w drog´ powrotnà do Sase- nia na po∏udniowy wschód od Kiunsiu wano w pobli˝u dzia∏ przeciwlotniczych bo. Do portu macierzystego powróci∏ Haguro zNachi. Uszkodzenia okaza∏y si´ dwa dzia∏a salutacyjne Yamaguchi kal. 60 8 czerwca i trzy dni póêniej zosta∏ okr´- nieznaczne i zosta∏y szybko usuni´te po mm i wyokr´towano dwa wodnosamolo- tem flagowym 5 Sentai. Na prze∏omie powrocie krà˝owników do portu. ty typu 95 Shiki. Krà˝ownik wyszed∏ czerwca i lipca zosta∏ wyposa˝ony w dal- Po rozpocz´ciu wojny japoƒsko-chiƒ- zYokosuki 3 kwietnia pod flagà kontr- mierz o bazie optycznej 6 m. skiej w lipcu 1937 r. w dniach 20-23 sierp- adm. Kobayashi Seisaburo i p∏ynàc po- Pozosta∏e jednostki 5 Dywizjonu odby- nia przewioz∏y na swych pok∏adach z Na- przez Suez 10 maja zawinà∏ do Ports- ∏y w okresie 27 marzec-15 kwiecieƒ ma- goi do Szanghaju 3 Dywizj´ Piechoty mouth. Po zakoƒczeniu rewii morskiej, newry i rejs szkolny do Tsingtao odwie- (Ashigara, Nachi, Haguro i Maya pod która odby∏a si´ 20 maja i krótkim po- dzajàc 6 kwietnia Zatok´ Ariake. W cza- eskortà 3 Dywizjonu Niszczycieli). Po tym stoju w Portsmouth okr´t w dniach sie tego rejsu podczas nocnych manew- okr´ty odby∏y kilkanaÊcie rejsów na chiƒ-

Ashigara na redzie Spithead pomi´dzy 11 a 19 maja 1937 roku. Fotografia w dobry sposób ukazuje budow´ pomostu bojowego oraz jego otoczenia. Fot. zbiory Lars Ahlberg

48 ot. zbiory Lars Ahlberg F . u k o r

7 3 9 1 j a m

, j e i k s ƒ o l i K e c o t a Z w

a r a g i h s

A Haguro w 1937 r., dobrze widoczna falista linia pok∏adu oraz wszystkie modernizacje dokonane w okresie mi´dzywojennym ∏àcz- nie z skróceniem dziobowego masztu. Fot. „Ships of the World” skie wody wspierajàc i uszczelniajàc blo- nak ju˝ 1 grudnia tego samego roku po- Mitsubishi w Nagasaki. Jako drugi do kad´ morskà wybrze˝y. Dzia∏alnoÊç ta za- wróci∏a do 3 Floty. Ostatecznie w dniu stoczni Sasebo Kaigun Kôshô zosta∏ skie- koƒczy∏a si´ dla Nachi iHaguro 1 grudnia 1 lutego 1938 r. zosta∏ przydzielony do rowany Nachi, na pok∏adzie którego pra- 1937 r. kiedy zosta∏y skierowane do rezer- 5 Floty. Operujàc w oparciu o porty na ce trwa∏y od 15 stycznia 1939 r. do 31 mar- wy w Sasebo oczekujàc na przebudow´. Tajwanie w okresie od 1 wrzeÊnia 1937 r. ca 1940 r. Po zakoƒczeniu prac pomiar Ashigara jako okr´t flagowy 4 Floty od do 15 paêdziernika 1939 r. krà˝ownik wy- wypornoÊci i zanurzenia przeprowadzony sierpnia do paêdziernika 1937 r. wspiera∏ kona∏ dwadzieÊcia trzy patrole na wodach w dniu 17 marca 1940 r. w Sasebo da∏ na- blokad´ Êrodkowych brzegów Chin wy- chiƒskich. (W 1937 r. — pi´ç, 1938 r. — st´pujàce wyniki: wypornoÊç 12 154 t konujàc w pierwszym tygodniu wrzeÊnia dwanaÊcie i w 1939 r. — szeÊç). W tym std/15 840 t ppw, zanurzenie: 5,33 std/ rejs z portu Dairen. W okresie od po∏owy czasie okr´t sporadycznie zawija∏ do Sa- 6,32 ppw m. wrzeÊnia — po∏owy paêdziernika w opar- sebo, gdzie przeprowadzano bie˝àce na- Trzecim okr´tem skierowanym do mo- ciu o baz´ Ryojun wykona∏ rejs na wody prawy. Od 25 listopada 1939 r. przyby∏ do dernizacji by∏ Ashigara (Yokosuka Ka- pó∏nocnych i Êrodkowych Chin. Powrót Sasebo i trzy dni póêniej zosta∏ przenie- igun Kôshô), ale prace rozpocz´to dopie- do Sasebo nastàpi∏ 17 paêdziernika. Trzy siony do rezerwy. ro w czerwcu 1939 r i zakoƒczono dni póêniej krà˝ownik zosta∏ jednostkà W czerwcu 1938 r. Biuro Konstrukcyj- 30 czerwca 1940 r. Powodem tak d∏ugie- flagowà 4 Floty i 14 Sentai. 10 grudnia zo- ne zakoƒczy∏o prace nad planami kolej- go wyczekiwania by∏a wymiana artylerii sta∏ przeniesiony do 12 Sentai, a na jego nej wi´kszej modernizacji krà˝owników na krà˝ownikach Mikuma i Kumano pok∏adzie zaokr´towa∏ si´ wiceadm. So- typu Myôkô. Mia∏y za sobà ju˝ oko∏o je- oraz oczekiwanie na zakoƒczenie prac na emu Toyoda. W okresie 28 paêdziernika denastu lat s∏u˝by i pomimo nieustan- modernizowanych przez stoczni´ ci´˝- 1937-14 marca 1939 r. w oparciu o port nych prac modernizacyjnych ust´powa∏y kich krà˝ownikach Takao i Atago. Okr´t Dairen przeprowadzono dwanaÊcie pa- ju˝ swym zagranicznym odpowiednikom. poczàtkowo mia∏ byç zmodernizowany troli na wodach pó∏nocnych Chin. W li- Zuwagi na przecià˝enie stoczni marynar- przez stoczni´ Kawasaki jednak ostatecz- stopadzie i grudniu 1937 przeprowadzo- ki wojennej zak∏adano, ˝e dwie jednostki nie Admiralicja podj´∏a decyzj´ o prze- no po jednym patrolu na wodach Êrodko- (Haguro i Ashigara) b´dà przekazane do prowadzeniu modernizacji w stoczni ma- wych Chin. 12 marca jednostka zosta∏a modernizacji stocznià prywatnym. Ca∏y rynarki wojennej. Po zakoƒczeniu prac skierowana do rezerwy i po dwudniowym program modernizacyjny zosta∏ nazwany pomiar wypornoÊci i zanurzenia prze- rejsie przyby∏ do Sasebo, gdzie rozpoczà∏ „Dai Ni Ji Kaisô” („Druga Moderniza- prowadzony w dniu 27 kwietnia 1940 r. oczekiwanie na przebudow´. cja”). Szerzej zosta∏a ona omówiona przy wYokosuce da∏ nast´pujàce wyniki: W tym czasie (od 28 lipca 1937 r.) opisie technicznym okr´tów. — wypornoÊç: 12 342 t std/15 933 t ppw, Myôkô jako okr´t flagowy 9 Sentai Jako pierwszy w r´ce stoczniowców — zanurzenie: 5,40 std /6,35 ppw m. w sk∏adzie 3 Floty przebywa∏ na wodach trafi∏ Haguro. Prace na jego pok∏adzie Jako ostatni do stoczni trafi∏ Myôkô. przy po∏udniowych wybrze˝ach Chin. rozpocz´to 10 stycznia 1939 r. i zakoƒczo- Równie˝ w jego przypadku opó´nienie 20 paêdziernika 1937 r. 9 Sentai zosta∏a no 28 grudnia tego samego roku i zosta∏y w przebudowie wynika∏o ze zmiany arty- operacyjnie przydzielona do 4 Floty, jed- przeprowadzone przez prywatnà stoczni´ lerii na krà˝ownikach Mogami i Suzuya.

50 Prace na jego pok∏adzie prowadzone dziernika 1940 r. opuÊci∏ Sasebo kierujàc W lipcu Ashigara powróci∏ na wody przez stoczni´ Kure Kaigun Kôshô roz- si´ w stron´ wyspy Hanin. Operujàc na po∏udniowych Chin i wzià∏ udzia∏ 12 lipca pocz´to 19 marca 1940 r i zakoƒczono tych wodach w dniach 16-20 grudnia krà- w operacji okupacji po∏udniowej cz´Êci 18 kwietnia 1941 r. W czasie prób odbior- ˝ownik odwiedzi∏ Shanghaj. W czasie Indochin. 25 lipca krà˝ownik wyszed∏ czych przeprowadzonych w dniu 31 mar- konfliktu Francusko-Syjamskiego o nad- z portu Samah i w dniach 29 lipca- ca 1941 r. w pobli˝u Ukuruijmy uzyska∏ graniczne prowincje jednostka zosta∏a 11 sierpnia przebywa∏ w okupowanym przy wypornoÊci 14 984 t std i mocy ma- wstyczniu 1941 r. skierowana do Sajgonu. Sajgonie jako demonstracja si∏y. Nast´p- szyn 132 830 KM pr´dkoÊç 33,88 w´z∏a. 22 stycznia uczestniczy∏ w ekspedycji do nie powróci∏ 13 sierpnia do Samah. Po Po zakoƒczeniu prac modernizacyj- po∏udniowej cz´Êci Francuskich Indochin dwudniowym postoju okr´t zosta∏ skiero- nych 1 maja 1940 r. Nachi i Haguro sfor- i nast´pnie powróci∏ do portu Samah le- wany na wody po∏udniowych Chin mowa∏y w ramach 2 Floty 5 Sentai. Na ˝àcego na wyspie Hanin. Nast´pnie okr´t i23 wrzeÊnia powróci∏ do Sasebo, gdzie prze∏omie lipca i sierpnia dywizjon w sk∏a- zawinà∏ do Sajgonu, gdzie przebywa∏ od przeprowadzono gruntowny przeglàd. Po dajàcy si´ z trzech jednostek (Ashigara, 29 do 31 stycznia 1941 r. Po zakoƒczeniu jego zakoƒczeniu 10 paêdziernika zosta∏ Nachi i Haguro) wzià∏ udzia∏ w manew- wizyty krà˝ownik powróci∏ do patrolowa- przydzielony do 16 Sentai jako jednostka rach morskich na wodach macierzystych. nia wód po∏udniowych Chin i pozosta∏ na flagowa 3 Floty pod flagà wiceadm. Ibô 17 lutego 1941 r. dwie z wy˝ej wymie- nich do kwietnia 1941 r. Takahashi. nionych jednostek (Nachi i Haguro) po- W kwietniu 1941 r. przystàpiono do W pierwszych dniach wrzeÊnia doko- nownie skierowa∏y si´ na wody po∏udnio- pierwszych wst´pnych przygotowaƒ ma- waniu w Sasebo zosta∏y poddane pozo- wych Chin i po wyjÊciu z Sasebo poprzez jàcych na celu podniesienie wartoÊci tech- sta∏e trzy jednostki i po jego zakoƒczeniu Okinaw´, Takaô na Formozie powróci∏y nicznych okr´tów na wypadek nag∏ego 17 wrzeÊnia zosta∏y przebazowane do do bazy 12 marca. Po zadokowaniu wybuchu wojny. Na Nachi, Haguro Murozumi. Po miesi´cznym oczekiwaniu w dniach 13-20 marca obie jednostki zo- i Ashigarze odgazowano zbiorniki z pali- na dalsze rozkazy 14 paêdziernika wyp∏y- sta∏y skierowane do Zatoki Ariake, z któ- wem znajdujàce si´ w bulges, odpowied- n´∏y z dotychczasowej bazy i poprzez Za- rej 29 marca wyruszy∏y w stron´ Wysp Pa- nie przedzia∏y w nich wype∏niono zaÊle- tok´ Ariake, Sukumo, Saeki i Beppu lau. Po postoju w dniach 8-12 kwietnia pionymi stalowymi rurami, zainstalowa- 17 listopada przyby∏y do Kure. W dniach iYokosuce w dniach 20-23 kwietnia po- no przewody do demagnetyzacji kad∏uba 17-23 listopada pobrano w bazie paliwo wróci∏y do Sasebo 26 kwietnia. Nieco oraz zainstalowano na szczycie dziobowe- i amunicj´. wczeÊniej 10 kwietnia jednostkà flagowà go masztu stanowisko strzelaƒ torpedo- 4 listopada zapad∏a decyzja o rozpo- 5 Sentai zosta∏ Myôkô. wych. Nie przeprowadzono tych prac na cz´ciu dzia∏aƒ wojennych w dniu 8 grud- Ashigara po zakoƒczeniu prac moder- Myôkô poniewa˝ zosta∏y one wykonane nia 1941 r. Nazajutrz na poszczególne nizacyjnych i manewrach zosta∏ skierowa- w czasie jego modernizacji. 5 Sentai po okr´ty zosta∏y rozes∏ane rozkazy opera- ny jako okr´t flagowy zast´pcy dowódcy zakoƒczeniu prac rozpocz´∏y intensywne cyjne okreÊlajàce zadania w pierwszym 2 Floty Ekspedycyjnej i 15 Sentai na wo- treningi na wodach macierzystych i przy etapie wojny. Po trzydniowym postoju dach Chin, gdzie zastàpi∏ Chôkai. 10 paê- wybrze˝u pó∏nocnych Chin. Myôkô (jednostka flagowa kontradm. Ta-

Ashigara po Drugiej Modernizacji na wodach Zatoki Tokijskiej, 14.06.1940. Fot. zbiory Shizuo Fukui

51 Myôkô - 31.03.1941 r. Próby morskie w rejonie wyspy Ukuru po zakoƒczeniu modernizacji. Na szczycie wie˝y nr 2 i 4 znajdujà si´ maszty antenowe, a na szczycie pomostu nowy dalocelownik. Fot. zbiory Lars Ahlberg keo Takagi), Haguro i Nachi zosta∏y skie- santowa rozpocz´∏a si´ 10 grudnia nie wysz∏y z portu i wzi´∏y udzia∏ w desan- rowane na Wyspy Palau. Dwa pierwsze w Aparri i Vigan. Pomimo ataku pićiu cie przeprowadzonym 20 grudnia na Da- krà˝owniki przyby∏y na miejsce 1 grudnia, bombowców B-17 E z 14 Dywizjonu ˝a- vo. Powrót nastàpi∏ 28 grudnia. Po uzu- natomiast ostatni z nich dopiero 6 grud- den z okr´tów nie odniós∏ uszkodzeƒ. Do pe∏nieniu zapasów paliwa nast´pnego nia. 23 listopada Nachi wyszed∏ z Kure portu wyjÊcia ci´˝kie krà˝owniki powróci- dnia skierowa∏y si´ ponownie do Zatoki i tego samego dnia przyby∏ do Sasebo. Po ∏y 14 grudnia i po pićiodniowym odpo- Davo, gdzie przyby∏y 31 grudnia. trzydniowym postoju opuÊci∏ baz´ i poczynku za∏óg ponownie eskortowa∏y kon- 4 stycznia 1942 r. ci´˝kie krà˝owniki: przez Makaô (3 grudnia) przyby∏ na miej- wój z wojskami desantowymi tym razem Myôkô, Nachi i Haguro, lekkie Nagara, sce zbiórki. wy∏adowanymi 22 grudnia w Zatoce Lin- Naka i Jintsu, okr´t — baza wodnosamo- Ashigara po uzupe∏nieniu zapasów gayen. Po wysadzeniu na làd 14 armii gen. lotów Mizuho w towarzystwie lekkich opuÊci∏ Sasebo 29 listopada i 1 grudnia Hommy okr´ty bez przeciwdzia∏ania si∏ jednostek nawodnych sta∏y zakotwiczone przyby∏ do portu Makaô na Formozie amerykaƒskich powróci∏y do portu wyj- w Zatoce Malang (zachodnia strona za- (obecnie Tajwan). Êcia nast´pnego dnia. 26 grudnia toki Davo). O godz. 11.55 zosta∏y zaata- Ashigara opuÊci∏ port i skierowa∏ si´ do kowane przez osiem bombowców B-17 OKRES WOJENNY Takaô. Dz19 Grupy Bombowej bazujàcej na Pozosta∏e trzy jednostki razem z lotni- lotnisku w Malang na Jawie. Ka˝dy DZIA¸ANIA NA WODACH skowcem Ryujo, okr´tami — bazami zbombowców zosta∏ za∏adowany w czasie FILIPI¡SKICH I HOLENDERSKICH wodnosamolotów Chitose i Mizuho, lek- mi´dzylàdowania w Samarinda na Bor- INDII WSCHODNICH kim krà˝ownikiem Nagara, stawiaczami neo czterema bombami o masie 227 kg. PO WYBUCHU WOJNY min Itsukushima i Yaeyma oraz cztere- Po pićiogodzinnym locie przeprowadzi- Operujàce z Makaô ci´˝kie krà˝owni- ma niszczycielami wysz∏y 6 grudnia z Pa- ∏y pomimo os∏ony desantu przez w∏asne ki: Ashigara, Maya i lekkie Kuma, Naka, lau w os∏onie wojsk desantowych (33 pu∏k myÊliwce atak na zgromadzone w zatoce Natori, okr´ty — bazy wodnosamolotów piechoty — 2500 ˝o∏nierzy) wysadzonych okr´ty i statki. Jedna z bomb zrzuconych Kamikawa Maru, Sanyo Maru i szesna- 11 grudnia w Legaspi. Po zakoƒczeniu z wysokoÊci 7500 m trafi∏a o godz. 12.01 Êcie niszczycieli rozpocz´∏y wojn´ w ra- desantu ci´˝kie krà˝owniki powróci∏y do w pok∏ad Myôkô w rejonie wie˝y artylerii mach operacji „M” (M Sakusen) os∏ania- punktu wyjÊcia 16 grudnia. Dwa dni g∏ównej nr 2 z lewej burty. Eksplozja na- jàc konwój z wojskami desantowymi skie- póêniej ci´˝kie krà˝owniki wraz z lekkim stàpi∏a na Êrednim pok∏adzie w kwate- rowanymi do zajćia Filipin. Operacja de- Jintsu i oÊmioma niszczycielami ponow- rach oficerskich. Trzydziestu pićiu ludzi

52 zosta∏o zabitych, dwudziestu dziewićiu 20 lutego. Na miejsce przeznaczenia przy- spy Ambon le˝àcej na pó∏nocny- wschód rannych z tego dziesićiu ci´˝ko. Jeden by∏ po szeÊciodniowym rejsie3. od Celebesu. Przeprowadzony nast´pne- z oficerów znajdujàcych si´ na pok∏adzie 2 stycznia 1942 r. Ashigara wyszed∏ go dnia desant 2500 ˝o∏nierzy zakoƒczy∏ tak wspomina moment ataku: „Zostali- zTakaô i po czterodniowym rejsie przyby∏ si´ zajćiem wyspy w ciàgu jednego dnia. Êmy zaatakowani przez dziewi´ç nieprzy- do Zatoki Malalag, gdzie przebywa∏y po- Powrót zespo∏u nastàpi∏ 31 stycznia. jacielskich samolotów. Niski pu∏ap chmur zosta∏e jednostki 5 Dywizjonu. W zatoce Kolejne wyjÊcie w os∏onie konwoju utrudnia∏ jakàkolwiek obserwacj´. pozosta∏ na kotwicy do 13 lutego. z wojskami desantowymi mia∏o miejsce Myôkô otrzyma∏ trafienie w wie˝´ Nr 2 9 stycznia Nachi (okr´t flagowy) 5 lutego i jego celem by∏ Makassar le˝àcy i by∏o wiele ofiar. Widzia∏em, ˝e dowódca i Haguro operujàce w oparciu o Zatok´ w po∏udniowo-zachodniej cz´Êci Celabe- zosta∏ trafiony w plecy. Uszkodzony zo- Davo wysz∏y w rejs jako os∏ona làdowania su. Operacja „H” (H Sakusen) mia∏a na sta∏ reflektor sygnalizacyjny, a oficer kie- japoƒskiej piechoty wysadzonej 11 stycz- celu zajćie ca∏ej wyspy i kolejnego przy- rujàcy ogniem artylerii zosta∏ ranny w oko nia z jedenastu transportowców w rejonie bli˝enia do rejonu operacyjnego w∏asnych od∏amkami bomb”. Pićiu patrolujàcym Mando i Kema (Celebes). Do punktu jednostek lotnictwa. Tym razem os∏ona myÊliwcom Zero nie uda∏o si´ przechwy- wyjÊcia powróci∏y 14 stycznia. Nast´pne konwoju sk∏ada∏a si´ z dwóch ci´˝kich ciç amerykaƒskich bombowców i dopiero wyjÊcie okr´tów mia∏o miejsce w dniu krà˝owników: Nachi i Haguro, lekkiego po zakoƒczeniu ataku w∏àczy∏y si´ do wal- 22 stycznia, kiedy os∏ania∏y desant na Nagara i kilkunastu niszczycieli. Eskorta ki. Od∏amki innych bomb uszkodzi∏y rów- Kendarii wysadzony 24 tego miesiàca. mia∏a za zadanie os∏on´ dwudziestu trans- nie˝ cztery wodnosamoloty ustawione na Powrót nastàpi∏ 26 bez przeciwdzia∏ania portowców wype∏nionych po brzegi woj- pok∏adzie Mizuho. Dowódca zgrupowa- si∏ alianckich. Po paru dniach potrzeb- skami làdowymi. Dalekà os∏on´ desantu nia kontradm. Takagi przeniós∏ swà flag´ nych na zorganizowanie zaplecza ta wa˝- stanowi∏y dwa lotniskowce: Soryu i Hiryu, tego samego dnia na pok∏ad Nachi, na aliancka baza lotnicza zosta∏a prze- które swym lotnictwem pok∏adowym za- a uszkodzony krà˝ownik po przeprowa- kszta∏cona w miejsce postoju japoƒskiej pewnia∏y os∏on´ lotniczà oraz mia∏y inter- dzeniu najpotrzebniejszych napraw zosta∏ 21 Flotylli Powietrznej. W ten sposób weniowaç w razie pojawienia si´ alianc- skierowany do Sasebo. Samoloty amery- w zasi´gu jej samolotów znalaz∏a si´ kich okr´tów. Przeciwko si∏om japoƒskim kaƒskie po mi´dzylàdowaniu w Samari ostatnia dobrze wyposa˝ona aliancka ba- (wschodnie Borneo) powróci∏y do bazy za morska w tym rejonie (poza oblega- 3. Bombowiec B-17 D by∏ pilotowany przez kpt. Colina nast´pnego dnia. Do portu przeznacze- nym ju˝ Singapurem) w Surabaji. Kelly’ego. W czasie drogi powrotnej samolot zosta∏ do- Êcigni´ty przez interweniujàce po nalocie japoƒskie my- nia uszkodzony krà˝ownik przyby∏ Ponowne wyjÊcie obu okr´tów mia∏o Êliwce Mitsubishi A6M2 „Zero” i ci´˝ko uszkodzony. Pi- 9 stycznia 1942 r. i po przeprowadzeniu miejsce 29 stycznia, kiedy razem z 2 Dywi- lot zginà∏, a reszta za∏ogi bezpiecznie wyskoczy∏a na spa- dochronach w rejonie w∏asnego lotniska. Po pewnym napraw po∏àczonych z dokowaniem wy- zjonem Niszczycieli i jedenastoma trans- czasie U.S. Navy potwierdzi∏a zatopienie przez kpt. Kel- szed∏ ponownie w kierunku Makassar portowcami skierowano si´ w stron´ wy- ly’ego krà˝ownika liniowego Haruna!

Nachi - 1942 r., dobrze widoczne bulges i stanowiska dzia∏ kal. 127 mm. Fot. „Ships of the World”

53 skierowano zespó∏ alianckich okr´tów Sekusen” razem z lekkimi krà˝ownikami: („Idêcie za mnà”). Przyczynà tego rozka- w sk∏adzie: ci´˝ki krà˝ownik Houston Naka i Jintsu oraz dziesićioma niszczy- zu by∏o wykrycie przez alianckie rozpo- (CA-30, amerykaƒski), lekkie krà˝owniki cielami z 2 i 4 Flotylli Niszczycieli4 os∏a- znanie lotnicze w odleg∏oÊci 20 Mm na De Ruyter (okr´t flagowy dowódcy ze- nia∏y konwój desantowy sk∏adajàcy si´ zachód od wyspy Bawean okr´tów japoƒ- spo∏u kontradm. K. W. F. M. Doormana), z czterdziestu jeden transportowców ma- skich. Po wykonaniu zwrotu na czele ze- Tromp (holenderskie), Marblehead jàcych na swych pok∏adach 48 Dywizj´ spo∏u znalaz∏y si´ brytyjskie niszczyciele (CL-12, amerykaƒski) i oÊmiu niszczycieli Piechoty przeznaczonà do zajćia Bor- i za nimi kolejno: De Ruyter, Exeter, Ho- (cztery holenderskie i cztery amerykaƒ- neo. 26 lutego holenderski wodnosamo- uston, Perth i Java. Krà˝àce nad zespo- skie). Przeciwko temu zespo∏owi japoƒ- lot typu Dornier „Wal” dostrzeg∏ konwój ∏em japoƒskie wodnosamoloty natych- czycy skierowali trzydzieÊci siedem bom- i po paru godzinach zosta∏ on zaatakowa- miast przes∏a∏y wiadomoÊç o kolejnych bowców Mitsubishi G3M2 w kodzie ny przez alianckie samoloty poderwane manewrach zespo∏u. Dla wszystkich sta∏o alianckim „Nell” bazujàcych na lotnisku z lotnisk na Jawie. Nalot nie przyniós∏ si´ jasne, ˝e kontradm. Doorman szed∏ w niedawno zaj´tej Kendarii. O godz. ˝adnych strat stronie japoƒskiej. Tego sa- do ataku. Nachi i Haguro zwi´kszy∏y 09.54 bombowce, których pierwotnym ce- mego dnia o godz. 18.005 kontradm. Do- pr´dkoÊç do 30 w´z∏ów i stopniowo doga- lem mia∏a byç Surabaja zaatakowa∏y okr´- orman wyszed∏ w morze z Surabaji z zania∏y p∏ynàcy w odleg∏oÊci 150 Mm przed ty alianckie znajdujàce si´ w pobli˝u por- miarem odnalezienia i zniszczenia kon- nimi konwój. Z pok∏adów japoƒskich tu. W nast´pstwie nalotu uszkodzenie zo- woju. W sk∏ad jego zespo∏u wchodzi∏y: krà˝owników wystrzelono dodatkowe sta∏y oba amerykaƒskie krà˝owniki. Mar- ci´˝kie krà˝owniki Exeter (brytyjski) wodnosamoloty i usuni´to wszystkie ∏a- blehead zosta∏ trafiony dwiema bombami i Houston (amerykaƒski), lekkie krà˝ow- twopalne materia∏y. i po powrocie do portu podj´to decyzj´ niki De Ruyter (flagowy), Java (holen- O godz. 16.06 z pok∏adu brytyjskiego o skierowaniu okr´tu do USA, gdzie mia- derskie), Perth (australijski) oraz niszczy- niszczyciela Electra dostrze˝ono niewiel- no przeprowadziç jego napraw´. Drugi ciele Witte de With (WW), Kortenaer kà kresk´ na tle nieba. WiadomoÊç o tym zkrà˝owników — Houston mia∏ zniszczo- (KN, holenderskie); Electra (H 27), En- odkryciu zosta∏a natychmiast przes∏ana nà trójdzia∏owà wie˝´ rufowà dzia∏ kal. counter (H 10), Jupiter (F 85, brytyjskie); na okr´t flagowy. Dziesi´ç minut po 203 mm, ale pozosta∏ w sk∏adzie zespo∏u John D. Edwards (DD-216), Paul Jones nadaniu meldunku do si∏ japoƒskich do- alianckiego nadal dysponujàc szeÊcioma (DD-230), John D. Ford (DD-228), Al- ∏àczy∏y ci´˝kie krà˝owniki, które z odle- dzia∏ami g∏ównej artylerii zgrupowanych den (DD 211, amerykaƒskie). Zamiarem g∏oÊci 25 600 m otwar∏y ogieƒ do czo∏o- w dziobowych wie˝ach. Dodatkowo na holenderskiego dowódcy by∏o patrolowa- wych okr´tów alianckich. Cztery minuty okrćie flagowym zniszczeniu uleg∏a cen- nie z pr´dkoÊcià 20 w´z∏ów od wyspy Ma- póêniej z pok∏adu niszczyciela przes∏ano trala artyleryjska. Po za˝egnaniu niebez- dury do miasta Rembang w pó∏nocno-za- kolejny meldunek okreÊlajàcy dostrze˝o- pieczeƒstwa z strony alianckich okr´tów chodniej cz´Êci Jawy. Noc min´∏a spokoj- ne jednostki na jeden krà˝ownik i nie- desant japoƒski zosta∏ wysadzony na làd nie za to nast´pnego dnia od godz. 09.00 okreÊlonà liczb´ niszczycieli p∏ynàcych 9 lutego. Po zakoƒczeniu operacji wspar- nad alianckim zespo∏em pojawi∏y si´ ja- kursem 220 z pr´dkoÊcià 18 w´z∏ów. cia wojsk desantowych krà˝owniki w to- poƒskie bombowce. Ich ataki nie spowo- W rzeczywistoÊci by∏ to krà˝ownik Jintsu warzystwie kilku niszczycieli skierowa∏y si´ dowa∏y ˝adnych uszkodzeƒ, ale naprowa- i siedem niszczycieli. Mniej wićej w tej do Zatoki Staring, do której przyby∏y na- dzi∏y wodnosamoloty rozpoznawcze ka- samej chwili obserwatorzy na Exeterze st´pnego dnia. Po tygodniowym odpo- tapultowane z japoƒskich krà˝owników. dostrzegli drugi zespó∏ w sk∏adzie krà˝ow- czynku za∏óg i uzupe∏nieniu zapasów obie O godz. 10.30 dowódca alianckiego ze- nik Naka i szeÊç niszczycieli. jednostki wzi´∏y udzia∏ w wysadzeniu spo∏u podjà∏ decyzj´ o powrocie do Sura- Po alianckiej stronie zespo∏u jako wojsk desantowych 20 lutego w Dilli i Ku- baji i uzupe∏nieniu paliwa oraz dania od- pierwszy do walki w∏àczy∏ siÉxeter strze- pang na Timorze. Zajćie tej wyspy po- poczynku wyczerpanym za∏ogà. lajàc z szeÊciu dzia∏ kal. 203 mm na odle- zbawi∏o obroƒców Jawy i Sumatry mo˝li- W tej samej chwili dowódca japoƒskie- g∏oÊç 24 700 m. Pierwsze salwy z powodu woÊci uzupe∏nieƒ drogà lotniczà. Sama go konwoju kontradm. Nischimura na b∏´dnej oceny odleg∏oÊci i pr´dkoÊci nie- operacja desantowa przebieg∏a bez prze- swym flagowym lekkim krà˝owniku Na- przyjaciela okaza∏y si´ niecelne i dopiero ciwdzia∏ania si∏ alianckich, jednak wojska ka otrzyma∏ wiadomoÊç o ruchach alianc- dziesiàta obramowa∏a Haguro. Japoƒczy- holendersko-australijskie stawi∏y za˝arty kiego zespo∏u od jednego z japoƒskich cy strzelali pokazowo uzyskujàc raz po raz opór i wobec przewagi wojsk japoƒskich wodnosamolotów: „Pi´ç nieprzyjaciel- nakrycia celu jednak bez trafieƒ. Brak po tygodniowych walkach wycofa∏y si´ do skich krà˝owników i szeÊç niszczycieli sukcesów irytowa∏ dowódc´ zespo∏u d˝ungli skàd prowadzi∏y dzia∏ania party- 63 Mm od Surabaji p∏ynà kursem 80°. kontradm. Takagi’ego, który swà z∏oÊç zanckie do po∏owy 1943 r. Pr´dkoÊç zespo∏u 12 w´z∏ów”. Natych- przelewa∏ na I oficera artylerii flagowego W mi´dzyczasie Ashigara 13 lutego miast po otrzymaniu tej wiadomoÊci z po- krà˝ownika Nachi. W mi´dzyczasie nad wyszed∏ z Zatoki Davo i poprzez wysp´ k∏adu Nachi wystartowa∏ wodnosamolot polem bitwy pojawi∏y si´ trzy amerykaƒ- Jolo (14 luty), Balikpapan (18 luty), Ken- z zadaniem Êledzenia alianckich okr´tów. skie bombowce nurkujàce w eskorcie dari (22 luty), przyby∏ 25 do Makassar, RównoczeÊnie ci´˝kie krà˝owniki stano- gdzie nast´pnego dnia ponownie zebra∏ wiàce dalekà os∏on´ konwoju zwi´kszy∏y 4. 2 Eskadra w sk∏adzie: okr´t flagowy lekki krà˝ownik Jintsu, 16 Dywizjon — Yukikaze, Amatsukaze, Tokitsu- si´ pe∏ny sk∏ad 5 Dywizjonu Krà˝owni- pr´dkoÊç dà˝àc do przechwycenia nie- kaze i Hatsukaze; 7 Dywizjon — Ushio, Sazanami; 24 ków. przyjacielskiego zespo∏u. Dywizjon — Yamakaze i Kawakaze. 4 Eskadra w sk∏adzie: okr´t flagowy Naka, 2 Dywizjon O godz. 14.15 niszczyciel Electra roz- — Murosame, Samidare, Harusame i Yudachi; 9 Dywi- BITWA NA MORZU JAWAJSKIM poczà∏ przejÊcie przez pola minowe chro- zjon — Asagumo i Minegumo. 5. Podawany czas lokalny ró˝ni si´ od Êrodkowoeuropej- 24 lutego Nachi i Haguro opuÊci∏y Za- niàce port, gdy De Ruyter nagle wykona∏ skiego o 7,5 godziny; a od czasu tokijskiego o 1,5 godzi- tok´ Starling i w ramach Operacji „Java ostry zwrot i nada∏ sygna∏ „Follow me” ny.

54 Holenderski krà˝ownik lekki De Ruyter b´dàcy okr´tem flagowym zespo∏u alianckiego. Fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski dziesićiu myÊliwców P-40. Nalot nie spo- ka i zredukowa∏ jego pr´dkoÊç maksy- póêniej zespó∏ zmieni∏ kurs na pó∏nocno- wodowa∏ ˝adnych strat wÊród statków ja- malnà do 11 w´z∏ów. Efektem tego trafie- zachodni pragnàc ochroniç odp∏ywajàce- poƒskiego konwoju. O godz. 16.29 Door- nia by∏o wyjÊcie brytyjskiej jednostki z szy- go do Surabaji Exetera i holenderski nisz- man zmieni∏ kurs z 295° na 248° skraca- ku, co spowodowa∏o zamieszanie wÊród czyciel Witte de With. Jednak skoordyno- jàc odleg∏oÊç do 23 800 m. Dwie minuty pozosta∏ych alianckich okr´tów. Podà˝a- wany atak przyniós∏ trafienie o godz. póêniej pocisk pochodzàcy prawdopo- jàce za krà˝ownikiem jednostki sàdzàc, ˝e 17.13 torpedà wystrzelonà zHaguro ho- dobnie z Nachi trafi∏ w flagowà jednostk´ jest to manewr ca∏ego zespo∏u wykona∏y lenderskiego niszczyciela Kortenaer. alianckà i nie eksplodujàc przedosta∏ si´ zwrot na lewà burt´ rozrywajàc szyk „D∏uga lanca” ugodzi∏a jednostk´ w pra- do pomocniczej maszynowni. Po tym tra- alianckiego zespo∏u. W tym samym czasie wà burt´ na wysokoÊci Êródokrćia i prze- fieniu alianckie okr´ty ponownie zmieni- japoƒskie ci´˝kie krà˝owniki stopniowo po∏owi∏a okr´t. Wszystko to dzia∏o si´ ∏y kurs na 267°. W tym samym momencie skracajàc odleg∏oÊç zaj´∏y odpowiednie pod skoncentrowanym ogniem obu ja- do ataku przystàpi∏a 4 Flotylla Niszczycie- pozycje do wykonania ataku torpedowe- poƒskich krà˝owników, który nie przy- li pod dowództwem wiceadm. Nishimury go. Z ich wyrzutni wystrzelono szesnaÊcie niós∏ na tym etapie bitwy kolejnych tra- wsparta przez Nachi, które z odleg∏oÊci torped, które nie dosi´g∏y celu, a cz´Êç fieƒ. 15 000 m wystrzeli∏y czterdzieÊci trzy tor- z nich eksplodowa∏a po pokonaniu pra- Nachi i Haguro w czasie pierwszej fazy pedy. Cz´Êç z nich eksplodowa∏a przed- wie czterdziestu kilometrów na jawajskim walki ∏àcznie wystrzeli∏y 1 271 pocisków wczeÊnie, natomiast reszta nie trafi∏a brzegu. Chwil´ póêniej obserwatorzy na kal. 203 mm (52,96% zapasów amunicji w cel. W czasie odpierania ataku Ho- szczytach dziobowych nadbudówek ja- do dzia∏) uzyskujàc tylko pi´ç trafieƒ. uston zosta∏ trafiony 203 mm pociskiem poƒskich krà˝owników meldowali, ˝e Przyczynà tak niskiej skutecznoÊci w prawà burt´ poni˝ej kluzy kotwicznej, w polu widzenia znajduje si´ latarni´ (0,39%) by∏o prowadzenie walki na dy- który wyszed∏ nie eksplodujàc przez lewà morskà zlokalizowana przy wejÊciu do stansie rz´du 20 -25 000 m. Dodatkowo burt´ na wysokoÊci linii wodnej. Kolejny Surabaji. Dopiero w pi´ç minut po trafie- Haguro wystrzeli∏ dwadzieÊcia torped ci´˝ki pocisk otrzyma∏ równie˝ De Ruy- niu Exetera kontradm. Doorman zorien- 91 Shiki uzyskujàc jedno trafienie, które ter, który podobnie jak wczeÊniejszy oka- towa∏ si´, ˝e szyk zespo∏u zosta∏ rozerwa- zatopi∏o holenderski niszczyciel. Nachi za∏ si´ on niewypa∏em. O godz. 17.08 pra- ny, a natychmiastowe zebranie zespo∏u wystrzeli∏ szesnaÊcie torped 91 Shiki nie wie 126 kg pocisk kal. 203 mm wystrzelo- jest niemo˝liwe poniewa˝ poszczególne uzyskujàc ˝adnego trafienia. ny z Haguro trafi∏ w Exetera. Pocisk prze- okr´ty manewrowa∏y indywidualnie dla Poczàtkowo kontradm. Takagi nie doszed∏ przez os∏on´ rufowego prawoburto- uniknićia japoƒskich torped wystrzelo- strzeg∏ ubytku jednego z alianckich krà- wego stanowiska dzia∏ kal. 102 mm, na- nych z pok∏adów krà˝owników i niszczy- ˝owników, ale krótko po godzinie 18.00 st´pnie przez wentylator kot∏owni A i eks- cieli. Dopiero o godz. 17.20 uda∏o si´ ze- zorientowa∏ si´, ˝e ogieƒ aliancki straci∏ na plodowa∏ pod wp∏ywem goràca w kotle braç rozproszone okr´ty w szyku toro- swej intensywnoÊci i ponownie skierowa∏ znajdujàcym si´ w kot∏owni B. Wybuch wym za De Ruyterem, który przyjà∏ kurs do ataku w∏asne niszczyciele z 2 Flotylli. zniszczy∏ szeÊç z oÊmiu kot∏ów krà˝owni- po∏udniowo-wschodni. Kilka minut Pomimo zbli˝enia si´ na odleg∏oÊç 4500 m

55 Haguro w czasie bitwy na Morzu Jawajskim. Przed nim strzelajàcy salw´ bliêniaczy Nachi. Fot. „Maru Special” wszystkie torpedy zosta∏y wymanewrowa- molotu obserwator na pomoÊcie zamel- O godz. 22.30 ponownie z pok∏adu De ne przez alianckie okr´ty. O godz. 18.06 dowa∏: „Nadciàga 3 Dywizjon Pancerni- Ruytera sygnatalista dostrzeg∏ nieprzyja- kmdr Binford dowodzàcy czterema ame- ków”. Oficerowie zgromadzeni na stano- cielskie krà˝owniki. „Nieprzyjaciel na ho- rykaƒskimi niszczycielami otrzyma∏ roz- wisku dowodzenia natychmiast chwycili ryzoncie. Odleg∏oÊç ponad 20 000 m. kaz kontrataku. Jednak ju˝ dwie minuty za lornetki i chwil´ póêniej rozpoznali SzybkoÊç 22 w´z∏y.” W tym czasie Nachi póêniej nadesz∏o odwo∏anie rozkazu i po- nadciàgajàce okr´ty jako alianckie krà- i Haguro samotnie dà˝y∏y do spotkania lecenie os∏ony w∏asnych krà˝owników. ˝owniki. Odleg∏oÊç w tym momencie wy- z alianckimi jednostkami odsy∏ajàc dwie Nie zwa˝ajàc na nowe rozkazy amerykaƒ- nosi∏a 12 000 m, za∏ogi znajdowa∏y si´ flotylle niszczycieli pozbawionych ju˝ tor- skie niszczyciele przeprowadzi∏y o godz. w wi´kszoÊci w swych pomieszczeniach ped do bezpoÊredniej eskorty konwoju. 18.22 atak torpedowy na Nachi i Haguro lub otwartych pok∏adach odpoczywajàc Po wykonaniu zwrotu na prawà burt´ wystrzeliwujàc czterdzieÊci osiem torpedy po trudach dziennego boju, a okr´ty sta∏y i przyj´ciu kursu 180° w szk∏ach japoƒ- z odleg∏oÊci oko∏o 10 000 m. Pomimo sza- zastopowane. skich dalmierzy ukaza∏ si´ przepi´kny leƒczego ataku „czterofajkowców” wy- Na alianckich krà˝ownikach tak˝e do- nocny pokaz alianckich okr´tów oÊwie- strzelone z tak du˝ej odleg∏oÊci torpedy strze˝ono zastopowane ci´˝kie krà˝owni- tlonych wschodzàcym ksi´˝ycem. Poczàt- zosta∏y z ∏atwoÊcià wymanewrowane ki i natychmiast wystrzelono pociski kowa odleg∏oÊç 18 000 m zacz´∏a si´ gwa∏- przez japoƒskie okr´ty. W czasie odpiera- oÊwietlajàce. W tym czasie japoƒskie townie zmniejszaç, kiedy ci´˝kie krà˝ownia ataku oba ci´˝kie krà˝owniki wystrze- okr´ty poÊpiesznie koƒczy∏y podnoszenie niki zwi´kszy∏y pr´dkoÊç i zmieni∏y kurs li∏y trzysta dwa pociski kal. 203 mm nie wodnosamolotów na pok∏ady i natych- dla zaj´cia odpowiedniej pozycji do wyko- uzyskujàc ˝adnych trafieƒ. Na tym zakoƒ- miast po zakoƒczeniu tej operacji rusza∏y nania ataku torpedowego. Gdy odleg∏oÊç czy∏a si´ druga faza walki. z miejsc otoczone gejzerami wybuchajà- spad∏a do 8000 m do pracy przystàpili ofi- W tym momencie obie strony by∏y ju˝ cych pocisków i w∏asnej zas∏ony dymnej. cerowie broni podwodnej, którzy doko- wyczerpane fizycznie i psychicznie dzien- RównoczeÊnie rozpocz´to stawiaç zas∏o- nywali ostatnich obliczeƒ przed wystrzele- nà bitwà. Na wi´kszoÊci japoƒskich okr´- n´ dymnà i pod jej os∏onà zerwano kon- niem z prawoburtowych wyrzutni Êmier- tów po zerwaniu kontaktu wzrokowego takt bojowy z nieprzyjacielem. Uparty cionoÊnych pocisków. O godz. 23.22 na odwo∏ano alarm bojowy i za∏ogi mia∏y kontradm. Doorman pod os∏onà nocy obu okr´tach zabrzmia∏y identyczne ko- chwil´ na relaks. W tym czasie wydano usi∏owa∏ wykonaç podstawowe zadanie mendy: „Cel nieprzyjacielskie krà˝owni- rozkaz podniesienia z wody w∏asnych — odnaleêç i zniszczyç japoƒski konwój ki, kàt strza∏u 60°. Uwaga na aparatach wodnosamolotów rozpoznawczych, które wiozàcy oddzia∏y desantowe. W czasie te- ...” i po chwili „Pal”. W stron´ alianckich w czasie walki odda∏y nieocenione us∏ugi. go starcia ci´˝kie krà˝owniki wystrzeli∏y okr´tów rozpocz´∏o swój bieg dwanaÊcie Nagle o godz. 20.50, gdy Nachi manewro- czterdzieÊci szeÊç pocisków kal. 203 mm podwodnych pocisków. Po wykonaniu wa∏ dla podniesienia kolejnego wodnosa- nie uzyskujàc ˝adnego trafienia. ataku Haguro i Nachi na krótko wesz∏y

56 w przelotny szkwa∏ deszczowy i poprzez ter. Jednak kontradm. Takagi rozkaza∏ nika kmdr Gordon nie wiedzia∏, ˝e w tym deszcz na pomostach dostrze˝ono eks- oszcz´dzaç amunicj´. W tym czasie w ko- czasie z pok∏adów japoƒskich krà˝owni- plozj´. morach amunicyjnych obu jednostek po- ków wystartowa∏y wodnosamoloty, które Jako pierwszy z dalszej walki zosta∏ wy- zosta∏o tylko czterysta trzydzieÊci trzy po- podobnie jak dwa dni wczeÊniej mia∏y eliminowany po trafieniu jednà z oÊmiu ciski kal. 203 mm i dwanaÊcie torped, kierowaç ogniem artylerii w∏asnych jed- torped wystrzelonych z oddalonego awperspektywie spotkanie z dwoma nostek. Pó∏torej godziny póêniej ponow- o 5000 m Nachi holenderski lekki krà- alianckimi okr´tami. nie ujrzano maszty zbli˝ajàcych si´ okr´- ˝ownik Java. G∏owica bojowa torpedy Natychmiast po otrzymaniu wiadomo- tów, które zmaterializowa∏y si´ w postaci eksplodowa∏a w cz´Êci rufowej niedaleko Êci o alianckim przeciwdzia∏aniu na Mo- Haguro i Nachi w eskorcie dwóch nisz- komory amunicyjnej i natychmiast zasto- rzu Jawajskim z Makassar wyruszy∏y pod czycieli. Kilka minut póêniej dostrze˝ono powa∏a okr´t. DwadzieÊcia minut póêniej dowództwem wiceadm. Takahashi kolejne jednostki nadciàgajàce z pó∏no- trafiony krà˝ownik pogrà˝y∏ si´ w mor- Myôkô i Ashigara jako wsparcie dla ju˝ cy, którymi okaza∏y si´ Myôkô skiej g∏´binie. zaanga˝owanych si∏. i Ashigara. Pomimo natychmiastowego Kilka sekund po pierwszym trafieniu W tym czasie na przebywajàcym w Su- zwi´kszenia pr´dkoÊci do maksymalnej torpeda odpalona z odleg∏ego o 7000 m rabaji Exeterze koƒczono ostatnie prace Exeter nie móg∏ osiàgnàç wi´cej ni˝ 25 Haguro uderzy∏a w okr´t flagowy zespo- majàce na celu doprowadzenie jak naj- w´z∏ów, natomiast Japoƒczycy mogli bez ∏u — De Ruytera. Trafienie nastàpi∏o wi´kszej iloÊci kot∏ów do stanu u˝ywalno- trudu osiàgnàç pr´dkoÊç w granicach w ruf´ w pobli˝u zbiornika z paliwem, Êci. Wieczorem 28 lutego 1942 r. krà˝ow- 30-32 w´z∏y. Jako pierwszy o godz. 10.20 które p∏onàc zala∏o pok∏ad rufowy. Pomi- nik pod eskortà brytyjskiego niszczyciela z odleg∏oÊci 23 000 m walk´ rozpoczà∏ mo akcji ratunkowej ostatni holenderski Encounter oraz amerykaƒskiego Pope zwie˝ obróconych na lewà burt´ brytyjski krà˝ownik zosta∏ skazany na Êmierç. Za- ruszy∏ w kierunku CieÊniny Sunda i dalej krà˝ownik wyprzedzajàc o par´ sekund tonà∏ trzy godziny póêniej z wi´kszoÊcià w kierunku Cejlonu. Odcumowanie na- Myôkô i Ashigar´. W miar´ skracania swej za∏ogi. stàpi∏o o godz. 19.00 i jednostki wyruszy- odleg∏oÊci z poczàtkowych 18 000 m na Po demonstracji podr´cznikowego ∏y w niebezpieczny rejs. Jednak ju˝ celnoÊci zyskiwa∏ ogieƒ japoƒczyków. sposobu wykonania ataku torpedowego o godz. 04.00 1 marca dostrze˝ono z od- O godz. 11.00 w serca aliantów wstàpi∏a japoƒskie krà˝owniki skierowa∏y si´ na leg∏oÊci 10 Mm sylwetki dwóch nieziden- nadzieja — na scenie walki pojawi∏y si´ pó∏noc i nast´pnie powróci∏y na miejsce tyfikowanych okr´tów. Natychmiastowa szkwa∏y deszczowe, które pozwoli∏y na walki poszukujàc dwóch ostatnich alianc- zmiana kursu pozwoli∏a zejÊç z drogi nie- chwilowà ochron´. Dziesi´ç minut kich krà˝owników. Jednak amerykaƒski znanym okr´tom. Po nastaniu dnia póêniej z pok∏adu krà˝ownika wystrzelo- Houston i australijski Perth wykona∏y za- o godz. 07.50 z górnego stanowiska ob- no trzy torpedy w kierunku Myôkô raz po serii pora˝ajàcych ciosów zwrot na serwacyjnego na Exeterze dostrze˝ono i Ashigary. Cztery minuty póêniej szeÊç prawà burt´ i nast´pnie pe∏nà pr´dkoÊcià maszty dwóch okr´tów, które nied∏ugo torped wystrzeli∏ do tych samych celów skierowa∏y si´ w stron´ Batawii. Podczas potem schowa∏y si´ za horyzontem. Po- amerykaƒski niszczyciel. Z powodu odle- przeszukiwania akwenu niedawnej walki nowna zmiana kursu pozwoli∏a na ostat- g∏oÊci wszystkie torpedy nie przynoszà japoƒscy oficerowie pragn´li wykoƒczyç nie chwile wytchnienia na pok∏adach trafieƒ. O godz. 11.15 do walki z odleg∏o- p∏onàcy holenderski krà˝ownik De Ruy- alianckich jednostek. Dowódca krà˝ow- Êci 18-16 000 m przy∏àczajà si´ Nachi

Holenderski krà˝ownik lekki Java zatopiony torpedami krà˝ownika Nachi. Fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski

57 Brytyjski krà˝ownik ci´˝ki Exeter, który nie mia∏ ˝adnych szans w starciu z czwórkà jednostek typu Myôkô w dniu 1 marca 1942 roku. Fot. „Ships of the World” i Haguro. Pi´ç minut póêniej pocisk kal. 203 mm (z ∏àcznego zapasu 1100 szt.), wszystkich krà˝ownikach zainstalowano 203 mm trafia wExetera i po dotarciu do a Haguro 892 kal. 203 mm. dwie wyrzutnie bomb g∏´binowych, do kot∏owni A eksploduje. Natychmiast Po zakoƒczeniu walki Nachi i Haguro których zabierano szeÊç-dwanaÊcie bomb przestajà funkcjonowaç wszystkie urzà- skierowa∏y si´ do Kendari, gdzie dotar∏y g∏´binowych. Bomby by∏y sk∏adowane dzenia zasilane energià elektrycznà, po dwudniowym rejsie, a Myôkô w komorze amunicyjnej amunicji lotni- a jednostka zwalnia do czterech w´z∏ów. i Ashigara skierowa∏y si´ do Makassar czej i jej podnoÊnikiem transportowane Jest to wyrok Êmierci na ostatni krà˝ow- przybywajàc na miejsce 5 marca. Dzieƒ na stanowiska. RównoczeÊnie podczas nik kontradm. Doormana. Na rozkaz póêniej na miejsce zbiórki przyby∏y rów- pobytu w stoczni Nachi zosta∏ przystoso- kmdr Gordona za∏oga rozpoczyna ewa- nie˝ Nachi i Haguro. wany do pe∏nienia funkcji okr´tu flago- kuacj´ po wczeÊniejszym otwarciu zawo- wego 5 Floty. Prace na pok∏adach rów dennych i grodzi wodoszczelnych. PIERWSZA WOJENNA krà˝owników zakoƒczono 7 (Nachi) lub Japoƒczycy widzàc ostatnie chwile okr´- MODERNIZACJA 8 kwietnia. tu nie przerywajà ostrza∏u jednak nie Po kapitulacji Jawy 9 marca 1942 r. osiàgajà ju˝ ˝adnych trafieƒ. Ostateczny rozpocz´to powoli kierowaç wi´kszoÊç DZIA¸ANIA MYÔKÔ I HAGURO cios zada∏ niszczyciel Inazuma wystrzeli- ci´˝kich krà˝owników Cesarskiej Floty W CZASIE BITWY wujàc pojedynczà torped´, która przypie- do baz po∏o˝onych w Japonii. Jednym NA MORZU KORALOWYM cz´towa∏a los Exetera. O godz. 11.35 do- zwyjàtków by∏ Ashigara, który od 10 mar- Po zakoƒczeniu pierwszego etapu pe∏ni∏ si´ los kolejnego okr´tu-niszczy- ca zosta∏ okr´tem flagowym „2 Ekspedy- dzia∏aƒ wojennych Cesarska Kwatera ciela Encounter, który otrzyma∏ pora˝a- cyjnej Floty Po∏udniowej”. Równie˝ G∏ówna podj´∏a decyzj´ o kontynuowa- jàcy cios w kot∏owni´. Po ewakuacji za∏o- Nachi otrzyma∏ przydzia∏ do „Si∏ Pó∏noc- niu dalszych dzia∏aƒ w kierunku po∏u- gi okr´t zostaje samozatopiony. Na placu nych”. Myôkô zosta∏ okr´tem flagowym dniowym. Planujàc zaj´cie Port Moresby boju pozosta∏ samotny Pope, który 5 Sentai, w sk∏ad której wchodzi∏ tylko iTulagi (MO Sekusen) rozpocz´to gro- o godz. 12.50 zosta∏ zatopiony przez ja- Haguro. Jako pierwszy miejsce postoju madziç jednostki w bazie Truk na Karoli- poƒskie bombowce nurkujàce startujàce opuÊci∏ Nachi, który po siedmiodniowym nach. 8 kwietnia Myôkô i Haguro wyru- z pok∏adu lotniskowca Ryujo. Ogó∏em rejsie 17 marca przyby∏ do Sasebo. 13 szy∏y z Sasebo i po jednodniowym rejsie w czasie starcia ci´˝kie krà˝owniki po- marca Makassar opuÊci∏y dwie pozosta∏e wp∏yn´∏y do Hashirajimy. W czasie szko- nownie wystrzeli∏y ogromne iloÊci amu- jednostki, które przyby∏y do Sasebo 20 lenia 5 Sentai amerykaƒskie samoloty nicji. Myôkô i Ashigara wystrzeli∏y ∏àcz- marca. Po przybyciu na miejsce w dniach startujàce z pok∏adu lotniskowca Hornet nie 1171 pocisków kal. 203 mm i szesna- 21 marca- 4 kwietnia Nachi i Haguro zo- (CV-8) po raz pierwszy uderzy∏y na ja- Êcie torped. Nachi 170 pocisków kal. sta∏y zadokowane, a na pok∏adach wszyst- poƒskie miasta. Natychmiast krà˝owniki 203 mm i cztery torpedy, a Haguro 118 kich trzech jednostek wymieniono zu˝yte zosta∏y wys∏ane w morze i rozpocz´∏y po- pocisków kal. 203 mm i cztery torpedy. lufy dzia∏ kal. 203 mm, zmodernizowano szukiwania nieprzyjacielskich jednostek. ¸àcznie w okresie 27 luty- 1 marca wentylacj´ i wymieniono wodnosamoloty Po czterodniowym bezowocnym rejsie Nachi wystrzeli∏ 1015 pocisków kal. 95 Shiki na 0 Shiki. Dodatkowo na jednostki 22 kwietnia zawin´∏y do Yoko-

58 suki. Nast´pnego dnia po uzupe∏nieniu Nast´pnego dnia o godz. 08.00 rano ja- które zosta∏y zidentyfikowane jako lotni- paliwa wyruszy∏y z zadaniem przy∏àczenia poƒscy ˝o∏nierze opanowali bez przeciw- skowiec w eskorcie krà˝ownika. W rze- si´ do Rengô Kantai (Floty Ruchomej)6 dzia∏ania wysp´ Tulagi i rozpocz´li prace czywistoÊci by∏ to pusty zbiornikowiec w atolu Truk. Na miejsce jednostki majàce na celu zbudowanie bazy dla wod- Nesho i niszczyciel Sims. Natychmiast na przyby∏y 27 kwietnia spotykajàc si´ na nosamolotów. Kolejne cztery dni up∏yn´- pok∏adach lotniskowców rozpocz´to kotwowisku z lotniskowcami Shokaku ∏y obu stronà na wzajemnych poszukiwa- przygotowania do wys∏ania grupy ude- i Zuikaku. niach i manewrach majàcych na celu za- rzeniowej przeciwko nieprzyjacielskim 1 maja lotniskowce, ci´˝kie krà˝owniki j´cie dogodnej pozycji do przechwycenia jednostkà. Z pok∏adów lotniskowców i szeÊç niszczycieli pod dowództwem wi- nieprzyjaciela. Wieczorem 6 maja oba ze- wystartowa∏o trzydzieÊci szeÊç bombow- ceadm. Takagi na Haguro opuÊci∏y baz´ spo∏y znalaz∏y si´ w odleg∏oÊci 70 Mm od ców nurkujàcych Aichi D3A1 „Val”, jako Zespó∏ Uderzeniowy przeznaczony siebie wzajemnie nic o sobie nie wiedzàc. dwadzieÊcia jeden samolotów torpedo- do rozprawienia si´ z napotkanymi na Nast´pnego dnia o godz. 08.15 jeden wych Nakajima B5N2 „Kate” w eskorcie drodze alianckimi okr´tami. W sk∏adzie z amerykaƒskich samolotów rozpoznaw- osiemnastu myÊliwców „Zero”. Kilka mi- Grupy Inwazyjnej przeznaczonej do zaj´- czych wypatrzy∏ Zespó∏ Przykrycia i po nut po godz. 11.00 japoƒskie samoloty cia Port Moresby znajdowa∏o si´ jedena- odebraniu jego meldunku z pok∏adów znalaz∏y si´ nad celem i w bezpoÊrednim Êcie transportowców os∏anianych przez lotniskowców wystartowa∏o pi´çdziesiàt ataku zatopi∏y niszczyciel oraz ci´˝ko eskadr´ niszczycieli. Si∏y Przykrycia posu- dwa bombowce nurkujàce SBD-3 uszkodzi∏y zbiornikowiec, który zatonà∏ wajàce si´ w pobli˝u transportowców „Dauntless”, dwadzieÊcia dwa samoloty kilka dni póêniej. i sk∏ada∏y si´ z lekkiego lotniskowca Sho- torpedowe TBD-1 „Devastator” i osiem- W chwili, gdy japoƒskie samoloty znaj- ho weskorcie czterech ci´˝kich krà˝owni- naÊcie myÊliwców F4F-3 „Wildcat”. dowa∏y si´ w drodze do celu inny samolot ków (typu Aoba i Furutaka) i niszczycie- O godz. 11.20 amerykaƒskie samoloty zwiadowczy pochodzàcy z ci´˝kiego krà- la. Zadaniem okr´tów by∏o zapewnienie wzi´∏y na cel lotniskowiec Shoho iwsko- ˝ownika Furutaka dostrzeg∏ o godz. 08.20 parasola powietrznego nad konwojem. ordynowanym ataku pomimo zaporowe- zespó∏ amerykaƒskich lotniskowców. Kil- Tymczasem wywiad aliancki na pod- go ognia prowadzonego z dzia∏ ci´˝kich ka minut póêniej jego meldunek zosta∏ stawie cz´Êciowego z∏amania kodu J-25 b, krà˝owników i interweniujàcych myÊliw- potwierdzony przez kolejny samolot danych uzyskanych od tzw. „stra˝ników ców A6M3 „Zero” oraz A5M4 „Claude” zwiadowczy, tym razem z ci´˝kiego krà- wybrze˝a” i lotnictwa rozpoznawczego uzyska∏y siedem trafieƒ torpedami oraz ˝ownika Kinugasa. Nie by∏o ju˝ mo˝liwo- pozna∏ w ogólnych za∏o˝eniach plan ja- szesnastoma bombami o masie 453 kg Êci zawrócenia grupy uderzeniowej i do- poƒskiego ataku. Dla zatrzymania japoƒ- i trzema 227 kg. SzesnaÊcie minut póêniej skiego pochodu na po∏udnie Alianci pierwszy japoƒski lotniskowiec skry∏ si´ 6. Flota Ruchoma (ang. Mobile Fleet, jap. Rengô Kantai) — najwartoÊciowszy zespó∏ okr´tów floty japoƒskiej zgromadzili wszystkie dost´pne si∏y na pod falami Morza Koralowego. przeznaczonych do samodzielnych operacji na morzu. Morzu Koralowym7 izniecierpliwoÊcià Nieco wczeÊniej o godz. 06.00 rano W sk∏adzie 2 Flotylli znajdowa∏y si´ pancerniki przeznaczone do wsparcia 3 Flotylli, w ramach której operowa- oczekiwali na rozwój wypadków. Wieczo- kontradm. Hara dowodzàcy lotniskow- ∏y lotniskowce. Poza jednostkami bojowymi w sk∏ad rem 2 maja cz´Êç amerykaƒskich okr´tów cami Shokaku i Zuikaku skierowa∏ na zgrupowania wchodzi∏y jednostki pomocnicze i specjal- ne (zbiornikowce, transportowce i itp.). uzupe∏ni∏a paliwo i skierowa∏a si´ w stro- rozpoznanie w∏asne samoloty. O godz. 7. Lotniskowce Lexington i Yorktown, osiem krà˝owni- n´ nadciàgajàcego nieprzyjaciela. 07.36 jeden z nich dostrzeg∏ dwa okr´ty, ków (w tym dwa australijskie) i dwanaÊcie niszczycieli.

Jedna z nielicznych Fotografii krà˝owników japoƒskich z lotu ptaka. Na Fotografii Ashigara prawdopodobnie w Surabaji w po∏owie 1942 roku. Fot. zbiory Siegfried Breyer

59 Myôkô pod koniec 1942 roku w sztormowej pogodzie. Fot. „Maru Special” piero po jej powrocie i ponownym odno- nastu myÊliwców F4F-3. Po mniej wi´cej mimo tego przyj´to jeszcze na pok∏ad po- wieniu zdolnoÊci bojowych o godz. 16.30 godzinnym locie oczom amerykaƒskich wracajàce samoloty i dopiero kolejna eks- z pok∏adów Zuikaku i Shokaku wystarto- pilotów ukaza∏y si´ japoƒskie okr´ty. Nad plozja o godz. 14.45 przypiecz´towa∏a los wa∏o dwanaÊcie bombowców nurkujà- zespo∏em patrolowa∏o dziesi´ç myÊliw- okr´tu. Po zakoƒczeniu ewakuacji o godz. cych D3A1 i pi´tnaÊcie samolotów torpe- ców A6M3, które prawie natychmiast 20.00 niszczyciel Phelps wystrzeli∏ cztery dowych B5N2, których za∏ogi posiada∏y rozpocz´∏y ataki majàce na celu rozbicie torpedy i po ich eksplozji kad∏ub okr´tu najwi´ksze doÊwiadczenie bojowe. amerykaƒskiej formacji. Lotniskowce pogrà˝y∏ si´ w morzu razem ze zw∏okami O godz. 17.50 samoloty zosta∏y zlokalizo- próbowa∏y wykorzystaç zbli˝ajàcy si´ 220 ludzi swej za∏ogi. Znacznie mniejszy wane przez radar zainstalowany na lotni- front burzowy, ale uda∏o si´ to tylkoZu- i zwinniejszy Yorktown otrzyma∏ jedno skowcu Lexington (CV-2) i natychmiast ikaku. Pomimo postawienia g´stej zapory trafienie bombà o masie 242 kg i wieczo- zpok∏adów amerykaƒskich lotniskowców przeciwlotniczej wspieranej pociskami rem na rozkaz adm. Nimitza skierowa∏ si´ rozpocz´∏o start osiemnaÊcie myÊliwców kal. 203 mm z ci´˝kich krà˝owników do Pearl Harbor. ¸àcznie w czasie walki F4F-3 „Wildcat”, które w powietrzu do∏à- bombowce nurkujàce zaj´∏y dogodnà po- amerykanie stracili siedemdziesiàt osiem czy∏y do dwunastu maszyn patrolu bojo- zycj´ do ataku i trafi∏y Shokaku czterema samolotów, natomiast japoƒczycy szeÊç- wego. W wyniku interwencji myÊliwców bombami o masie 453 kg. dziesiàt dziewi´ç maszyn. i ognia dzia∏ przeciwlotniczych zestrzelo- W tym samym czasie, gdy startowa∏y Do 10 maja japoƒskie samoloty rozpo- no jeden bombowiec nurkujàcy i osiem samoloty z amerykaƒskich lotniskowców znawcze prowadzi∏y poszukiwania alianc- samolotów torpedowych przy stracie jed- pok∏ady Shokaku i Zuikaku opuÊci∏o kich okr´tów i dopiero nie odnajdujàc nego myÊliwca. osiemnaÊcie samolotów torpedowych ˝adnych Êladów przeciwnika skierowano Nast´pnego dnia — 8 maja — samolo- B5N2, trzydzieÊci trzy bombowce nurku- si´ do Truk, które osiàgni´to 16 maja. Na- ty zwiadowcze obu stron prawie równo- jàce D3A1 w eskorcie osiemnastu myÊliw- st´pnego dnia po uzupe∏nieniu paliwa czeÊnie odnalaz∏y jednostki przeciwnika. ców A6M3. O godz. 11.09 dostrze˝ono Myôkô i Haguro wyruszy∏y do Kure, Pierwsze amerykaƒskie samoloty rozpo- amerykaƒskie okr´ty i ruszono do ataku. gdzie przyby∏y 22 maja. cz´∏y startowaç z Yorktowna (CV-5) Lexington b´dàcy najwi´kszà jednostkà o godz. 09.15 i w ciàgu dwudziestu minut i jednoczeÊnie najmniej zwrotnà otrzyma∏ DZIA¸ANIA ASHIGARY w stron´ japoƒskiego zespo∏u wyruszy∏o trafienie dwóch torped i dwóch bomb NA WODACH PO¸UDNIOWYCH trzydzieÊci dziewi´ç bombowców nurku- o masie 242 kg. O godz. 12.47 dosz∏o do Po przybyciu 5 marca do Makassar jàcych SBD-3, dwadzieÊcia jeden samolo- eksplozji opar wydobywajàcych si´ krà˝ownik pozosta∏ na kotwicy do tów torpedowych TBD-1 w eskorcie pi´t- z uszkodzonego zbiornika z benzyna. Po- 26 marca. Tego dnia otrzyma∏ przydzia∏

60 jako wsparcie operacji „X Sekusen” — przebieg i wyniki niedawno zakoƒczonej warunków atmosferycznych na jedynà zajćia Wyspy Bo˝ego Narodzenia le˝à- bitwy u wrót Australii. Po podjćiu decy- amerykaƒskà baz´ w tym rejonie — cej na po∏udnie od Jawy. Po wykonaniu zji o ataku na Midway postanowiono Dutch Harbor nastàpi∏ 3 czerwca. Do zadania okr´t powróci∏ do portu wyjÊcia podjàç dzia∏ania dywersyjne na pó∏nocy, ataku skierowano dwadzieÊcia trzy bom- 6 kwietnia. Cztery dni póêniej Ashigar´ których podstawowym celem mia∏o byç bowce nurkujàce D3A1 „Val” w eskorcie podporzàdkowano operacyjnie Flocie wywabienie z Pearl Harbor ocala∏ych dwunastu myÊliwców A6M3 „Zero”, ale Obszaru Po∏udniowo-Wschodniego amerykaƒskich okr´tów. Do przeprowa- nad samà baz´ dotar∏o tylko jedenaÊcie (Nansei Homen Kantai). Jednak dopiero dzenia ataku na Attu i Kisak´ le˝àcych bombowców w eskorcie szeÊciu myÊliw- 23 kwietnia okr´t opuÊci∏ dotychczasowe w ∏aƒcuchy Aleutów przeznaczono dwa ców. Efektem ich nalotu by∏o zniszczenie miejsce postoju i po czterodniowym rejsie lotniskowce Ryujo i Junyo, trzy ci´˝kie radiostacji i podpalenie kilku zbiorników przyby∏ do Surabaji. W bazie pozosta∏ do krà˝owniki Takao, Maya i Nachi, pi´ç z paliwem. W czasie odwrotu piloci ja- 25 maja, kiedy otrzymano rozkaz przeba- niszczycieli Inazuma, Ikazuchi, Akebono, poƒskich samolotów dostrzegli w Zatoce zowania do Sasebo. Na miejsce przezna- Uisho, Sazanami, których zadaniem by∏a Makushin pi´ç amerykaƒskich niszczy- czenia jednostka przyby∏a 2 czerwca. daleka os∏ona i wsparcie 1 750 ˝o∏nie- cieli. Radiogram o tym odkryciu spowo- Wdniach 10-20 czerwca krà˝ownik zosta∏ rzom przeznaczonym do zajćia wysp dowa∏ wys∏anie drugiej fali ataku wspartej zadokowany, a na jego pok∏adzie doko- i przewo˝onych na pok∏adach okr´tów czterema wodnosamolotami z krà˝owni- nano Pierwszej Wojennej Modernizacji. baz wodnosamolotów Kinugasa Maru ków. Jednak fatalne warunki pogodowe Po zakoƒczeniu prac 25 czerwca jednost- (8407 BRT) i Kamikawa Maru (6853 spowodowa∏y, ˝e wodnosamoloty nie od- ka zosta∏a ponownie skierowana do Ma- BRT) oraz by∏ym liniowcu pasa˝erskim nalaz∏y maszyn z lotniskowców, a same kassar docierajàc na miejsce 1 lipca. Hakusam Maru (10 380 BRT). Na ca∏ej zosta∏y przechwycone w czasie samotne- W porcie pozosta∏ tydzieƒ i nast´pnie po trasie konwoju by∏ on os∏aniany przez trzy go lotu przez amerykaƒskie myÊliwce jedno dniowym rejsie 8 lipca przyby∏ do lekkie krà˝owniki Abukuma, Kiso i Ta- P-40. Efektem tej walki by∏o zestrzelenie Surabaji, gdzie ponownie zosta∏ okr´tem ma, siedem niszczycieli Wakaba, Nenohi, dwóch japoƒskich maszyn i ci´˝kie uszko- flagowym „2 Ekspedycyjnej Floty Po∏u- Hatsuhimo, Hatsuharu, Hibiki, Akatsuki, dzenie dwóch pozosta∏ych, które przy dniowej”. Zacumowany w bazie pozosta∏ Hokaze, krà˝ownika pomocniczego Asa- próbie wodowaƒ w pobli˝u macierzystych do 11 sierpnia 1942 r. ka Maru, stawiacza min Magane Maru okr´tów rozpad∏y si´ na cz´Êci. Za∏ogi i trzech tra∏owców Kaiho Maru (eks- obu maszyn zosta∏y uratowane. W mi´- DZIA¸ANIA NACHI trawler 223 t std), Shunkotsu Maru i Ha- dzyczasie jedna z rozpoznawczych „Cata- NA WODACH PÓ¸NOCNYCH kuho Maru (1274 BRT). Zgodnie z pla- lin” dostrzeg∏a zespó∏ lotniskowców i po Po zakoƒczeniu prac stoczniowych nem wiezione oddzia∏y mia∏y zostaç wysa- przekazaniu meldunku zosta∏a zestrzelo- Nachi 7 kwietnia wyruszy∏ w stron´ Zato- dzone na làd 3 czerwca. na przez patrolujàce japoƒskie myÊliwce. ki Akkashi, do której przyby∏ 11 kwietnia. 20 maja Takao i Maya zosta∏y przy- Nast´pnego dnia 4 czerwca inna „Catali- Po przybyciu na miejsce zosta∏ okr´tem dzielone do Si∏ Pó∏nocnych 5 Floty, która na” odnalaz∏a ponownie lotniskowce i jej flagowym wiceadm. Hosogoya Boshiro otrzyma∏a zadanie opanowania kilku meldunek spowodowa∏ start z lotniska dowódcy 5 Kantai (5 Floty). 15 kwietnia wysp w archipelagu Aleutów (Operacja Kodiak szeÊciu B-17. Tylko dwa z nich od- wyp∏ynà∏ w kierunku Muroran osiàgajàc AL). Na odprawie w bazie przeprowa- nalaz∏y okr´ty japoƒskie i przeprowadzi∏y miejsce przeznaczenia nast´pnego dnia. dzonej jeszcze tego samego dnia powia- atak. Jeden z czterech zgubionych bom- Po ataku w dniu 18 kwietnia 1942 r. ame- domiono dowódców o planie ataku bowców odnalaz∏ Grup´ Transportowà rykaƒskich samolotów B-25 „Mitchell” na i przydziale okr´tów do poszczególnych i po zrzuceniu niecelnych bomb sta∏ si´ Tokio, Nagoj´, Kobe i Osak´ krà˝ownik grup. Do Grupy Wsparcia Lotniskowców ∏upem artylerzystów obs∏ugujàcych dzia∏a wyruszy∏ w morze dla przechwycenia skierowano krà˝owniki Takao i Maya przeciwlotnicze na ci´˝kim krà˝owniku amerykaƒskich okr´tów i nie natrafiwszy os∏aniane przez niszczyciele: Akebono, Nachi. Kolejny atak kilku B-26 uzbrojo- na przeciwnika po odwo∏aniu poszukiwaƒ Uisho, Sazanami oraz zbiornikowiec Te- nych dla odmiany w torpedy zakoƒczy∏ si´ zawinà∏ 25 kwietnia do Yokosuki. Po czte- iyo Maru (9849 BRT). Nachi zosta∏ przy- fiaskiem. Niejako w odpowiedzi lotni- rodniowym postoju wyruszy∏ ponownie dzielony razem z niszczycielami Inazuma skowce wys∏a∏y w powietrze jedenaÊcie do Zatoki Akkashi, którà osiàgnà∏ 3 maja. i Ikazuchi do Grupy Zaopatrzeniowej bombowców nurkujàcych „Val” i szeÊç Wdniach 6-12 maja Nachi wykona∏ patrol sk∏adajàcej si´ z dwóch zbiornikowców samolotów torpedowych B5N2 „Kate” na zachód od Chishima (Kuryle). W cza- i trzech transportowców. 26 maja Nachi w os∏onie pi´tnastu myÊliwców „Zero”. sie tego rejsu 10 maja razem z lekkim krà- opuÊci∏ baz´ w Ominato i 2 czerwca przy- Ich atak spowodowa∏ zniszczenie kolej- ˝ownikiem Tama przyholowano do portu by∏ do Paramushir, gdzie uzupe∏ni∏ paliwo nych zbiorników z paliwem i uszkodzenie zbiornikowiec floty Shiriya (14 050 t std), zzbiornikowca Nissan Maru (6800 BRT). jednego z transportowców, który wyrzuci∏ który dozna∏ powa˝nych uszkodzeƒ steru. Nast´pnego dnia wyruszy∏ ponownie si´ na brzeg. W drodze powrotnej amery- Nast´pnie poprzez Zatok´ Akkashi zawi- wmorze i krà˝àc na po∏udnie od Aleutów kaƒskie myÊliwce P-40 zestrzeli∏y dwa nà∏ 15 maja do Ominato. oczekiwa∏ pojawienia si´ amerykaƒskich bombowce nurkujàce i dwa myÊliwce Jeszcze w trakcie bitwy na Morzu Ko- okr´tów. przy stracie dwóch w∏asnych maszyn. ralowym Cesarska Kwatera G∏ówna ule- WyjÊcie z bazy si∏ g∏ównych nastàpi∏o O godz. 16.00 adm. Yamamoto odwo∏a∏ g∏a namowom adm. Yamamoto wydajàc 30 maja. Zespó∏ Zaopatrzeniowy wyru- japoƒskie lotniskowce spod Aleutów rozkaz zajćia Aleutów i Midway. 25 maszy∏ w morze trzy dni póêniej i zajà∏ pozy- i przydzieli∏ do w∏asnych si∏ wycofujàcych ja na pok∏ad pancernika Yamato przyby∏ cj´ wyczekujàcà na po∏udnie od japoƒ- si´ spod Midway. wiceadm. Takagi, który przedstawi∏ zgro- skich lotniskowców. Zgodnie z planem Powrót Nachi do bazy wyjÊcia nastàpi∏ madzonym oficerom Po∏àczonej Floty pierwszy nalot pomimo niesprzyjajàcych 23 czerwca. Kolejny rejs na nieprzyjazne

61 arktyczne wody rozpoczà∏ si´ 28 czerwca ∏aniach na wodach Oceanu Spokojnego. Marynarki pozwoli∏y na przygotowanie i po bezowocnym krà˝eniu na po∏udnie Po uzupe∏nieniu paliwa i pobraniu zapa- w sierpniu 1942 r. wst´pnych szkiców od Attu zakoƒczy∏ si´ w Ominato 7 lipca. sów (w tym ciep∏ej odzie˝y dla za∏óg) przebudowy krà˝owników. Po uzupe∏nieniu paliwa krà˝ownik wyru- 28 czerwca jednostki opuÊci∏y baz´ i krà- • Pok∏ad lotniczy: 200 x 23,5 m. szy∏ do Yokosuki, którà osiàgnà∏ 14 lipca. ˝àc do 7 lipca na po∏udnie od Aleutów • Liczba zabieranych samolotów: 30. Tego samego dnia zosta∏ przydzielony do oczekiwa∏y amerykaƒskiego przeciwdzia- • Czas przebudowy: 9 miesićy. 21 Sentai (sk∏adajàcej si´ z lekkich krà- ∏ania na tym akwenie. Nie napotkawszy Pomimo przygotowania dokumentacji ˝owników Tama i Kiso) w sk∏adzie 5 Flo- przeciwnika 12 lipca okr´ty zawin´∏y do i wytypowania okr´tów prace nie zosta∏y ty. Podczas pobytu w bazie zosta∏ od 24 do Hachirajimy. podj´te. Przyczynà by∏o przecià˝enie 30 lipca zadokowany i poddany przeglà- stoczni budowà nowych i remontami jed- dowi technicznemu. 2 sierpnia opuÊci∏ ba- PROJEKT PRZEBUDOWY nostek znajdujàcych si´ w s∏u˝bie. z´ i po czterodniowym rejsie przyby∏ do KRÑ˚OWNIKÓW Paramushir. NA LOTNISKOWCE DZIA¸ANIA NA WODACH Po zakoƒczeniu bitwy pod Midway ARCHIPELAGU SALOMONA MIDWAY i utracie w ciàgu miesiàca pićiu lotni- 7 sierpnia 1942 r. amerykaƒska 1 Dywi- Dà˝àc do ostatecznego pokonania skowców flota japoƒska prze˝y∏a szok. zja Marines pod dowództwem genera∏a amerykaƒskiej Floty Pacyfiku adm. W dniach 20-21 czerwca 1942 r. na pok∏a- majora A. Vandegrifta wylàdowa∏a przy Yamamoto opracowa∏ plan zaatakowa- dzie pancernika Yamato dosz∏o do spo- wsparciu U.S. Navy na wyspach: Tulagi, nia wyspy Midway le˝àcej na pó∏nocny tkania wy˝szych oficerów Cesarskiej Flo- Florida, Gavutu, Tanambogo i Guadalca- wschód od Hawajów. Dodatkowym bo- ty, na którym przedyskutowano Êrodki za- nalu w archipelagu Wysp Salomona roz- dćem do zajćia tej wyspy by∏ opisany radcze dla przeciwdzia∏ania drastyczne- poczynajàc dzia∏ania ofensywne przeciw- wczeÊniej atak amerykaƒskich bombow- mu obni˝enia zdolnoÊci bojowej pozosta- ko dotychczasowym posiad∏oÊcià Japonii. ców B-25. W opinii Japoƒczyków samo- ∏ej cz´Êci Marynarki Wojennej. Na spo- Po pierwszym zaskoczeniu Cesarska loty wystartowa∏y w∏aÊnie z tej wyspy do tkanie przybyli: kontradm. Suzuki (De- Kwatera Naczelna 10 sierpnia przystàpi∏a pierwszego w czasie II wojny Êwiatowej partament Mobilizacyjny i Uzbrojenia), do organizowania przeciwdzia∏ania ataku na japoƒskie miasta, a zajćie atolu kontradm. Onishi Takijiro (Szef Sztabu i zniszczenia zarówno si∏ desantu wysa- mia∏o w przysz∏oÊci udaremniç ponowne 11 Floty Powietrznej), kontradm. Ezaki dzonego na Guadalcanalu jak i jego mor- próby nalotów. Iwakichi (szef Departamentu Technicz- skiej os∏ony. Nast´pnego dnia Flota Dwie jednostki 5 Sentai — Myôkô nego, 4 Sekcja — Budownictwo Okr´to- Kombinowana w sk∏adzie 4 Sentai (Ata- i Haguro zosta∏y operacyjnie przydzielo- we) i kontradm. Kusaka Ryunosoke (Szef go — okr´t flagowy 2 Floty, Takao ne do „Si∏ Inwazyjnych Midway”. Oprócz Sztabu wiceadm. Nagumo) oraz liczni i Maya), 5 Sentai (Myôkô i Haguro) pod nich w sk∏ad dalekiej eskorty wchodzi∏y: przedstawiciele wy˝ej wymienionych de- dowództwem wiceadm. Kondo Nobuta- krà˝owniki liniowe Kongo i Hiei, ci´˝kie partamentów i dowództw. ke przystàpi∏a do wykonywania operacji krà˝owniki Atago (jednostka flagowa wi- Wczasie spotkania po raz pierwszy po- „KA Sekusen” — odbicia zaj´tych wysp ceadm. Kondo) i Chôkai, lotniskowiec twierdzono dominacj´ lotniskowców i sa- z ràk amerykaƒskich ˝o∏nierzy i rozgro- Zuiho, lekki krà˝ownik Yura w os∏onie molotów nad jednostkami uzbrojonymi mienia zgromadzonych przy brzegach oÊmiu niszczycieli z 2 i 9 Dywizjonu Nisz- w ci´˝kie dzia∏a i podj´to radykalne kroki wyspy amerykaƒskich okr´tów. Tego dnia czycieli w sk∏adzie: Murasame, Samidare, dla zwi´kszenia liczby lotniskowców jednostki wyruszy∏y z Hachirajimy i po Harusame, Yudachi, Asagumo, Minegu- w sk∏adzie floty. RównoczeÊnie zrewido- pićiodniowym rejsie przyby∏y do bazy mo i Natsugumo. Okr´ty opuÊci∏y Hachi- wano dotychczasowe zabezpieczenia wTruk. rajim´ 29 maja. Grupa transportowców techniczno-organizacyjne jednostek Pierwsze ofensywne wyjÊcie 4 i 5 Sen- desantowych, które opuÊci∏y Saipan przed atakiem amerykaƒskich okr´tów tai z Truk na nowy rejon operacyjny na- 27 maja z pićioma tysiàcami ˝o∏nierzy na i samolotów dà˝àc do polepszenia ich od- stàpi∏o 9 wrzeÊnia, kiedy wiceadm. Kon- pok∏adach zosta∏a wykryta 3 czerwca pornoÊci na trafienia bombami i torpeda- do poprowadzi∏ swoje jednostki na przez pilota rozpoznawczej „Cataliny” mi. akwen le˝àcy na pó∏noc od Wysp Salo- w odleg∏oÊci oko∏o 600 Mm od celu. Mel- Opracowany na spotkaniu Nowy Pro- mona w oczekiwaniu na làdowe rozstrzy- dunek o tym odkryciu spowodowa∏ start gram Budowy Lotniskowców zosta∏ gnićie walk na wyspie i zajćie amery- dziewićiu B-17, które zaatakowa∏y kon- przedstawiony Ministrowi Marynarki kaƒskiego lotniska. 14 wrzeÊnia ame- wój. Ich atak nie spowodowa∏ ˝adnych Shimida Shigetaro i Szefowi Sztabu Ge- rykaƒskie rozpoznanie lotnicze zlokali- strat, ale wprowadzi∏ w zaniepokojenie neralnego Marynarki adm. Nagano Osa- zowa∏o japoƒskie jednostki, które tego adm. Yamamoto. Po zatopieniu w dniu mi, którzy z∏o˝yli pod nim podpisy 30 samego dnia sta∏y si´ celem dla dziesi´- 4 czerwca czterech japoƒskich lotniskow- czerwca 1942 r. Program przewidywa∏ ciu bombowców B-17 E z 11 Grupy ców przez amerykaƒskie lotnictwo pok∏a- zbudowanie w ciàgu pićiu lat (1942-47) Bombowej. W czasie nalotu Myôkô zo- dowe zapad∏a decyzja o wycofaniu dwudziestu dziewićiu lotniskowców oraz sta∏ nieznaczne uszkodzony przez wszystkich okr´tów do punktów wyjÊcia. przebudow´ szeregu jednostek wojen- od∏amki bomb w rejonie stanowiska Dotyczy∏o to równie˝ os∏ony si∏ desantu. nych i handlowych na lotniskowce. dzia∏ek przeciwlotniczych kal. 25 zlo- Myôkô i Haguro zosta∏y skierowane na WÊród wytypowanych do przebudowy kalizowanym na Êródokrćiu. Dwa dni pó∏noc i 23 czerwca zawin´∏y do Omina- jednostek zaproponowano równie˝ czte- póêniej krà˝owniki uzupe∏ni∏y w rejonie to (Haguro) lub Sendai (Myôkô). Prak- ry jednostki typu Myôkô. póêniejsze równika zapasy paliwa i nadal oczekiwa∏y tycznie nie oddawszy ani jednego strza∏u szczegó∏owe studia projektowe przepro- razem z pozosta∏ymi jednostkami na roz- w bitwie, która by∏a prze∏omowà w dzia- wadzone przez Departament Techniczny wój dzia∏aƒ làdowych. Jednak 20 wrze-

62 Ênia zawieszono wykonanie operacji i po REMONT W SASEBO HAGURO tów i do Ominato przyby∏ 18 wrzeÊnia. trzydniowym rejsie zespó∏ powróci∏ do I MYÔKÔ 30 wrzeÊnia wyp∏ynà∏ w kolejny rejs jako Truk. Wymagajàcy przeglàdu stocznio- Do bazy w Sasebo jako pierwszy 5 paê- daleka os∏ona dla konwojów z zaopatrze- wego Haguro po uzupe∏nieniu paliwa dziernika przyby∏ Haguro. Nast´pnego niem kierowanych dla wojsk okupacyj- w bazie jeszcze tego samego dnia wyru- dnia jednostka zosta∏a zadokowana nych Kisak´. Z braku przeciwdzia∏ania szy∏ do Sasebo, które osiàgnà∏ 5 paê- i poddana przeglàdowi stoczniowemu amerykaƒskich si∏ 2 paêdziernika po- dziernika. Pozosta∏e okr´ty pozosta∏y na w P∏ywajàcym Doku nr 5. Po wydokowa- wróci∏ do Ominato. W bazie pozosta∏ do wodach atolu oczekujàc na przybycie niu 13 paêdziernika okr´t zosta∏ przeho- 22 paêdziernika, kiedy otrzyma∏ rozkaz 2 Dywizjonu Lotniskowców. Po jego lowany do nabrze˝a, gdzie kontynuowa- dalekiej os∏ony akcji reokupacji wyspy przybyciu 9 paêdziernika przystàpiono do no prace remontowe. W tym czasie zain- Attu. Po postoju w dniu 26 paêdziernika opracowywania za∏o˝eƒ kolejnej operacji stalowano nowy dêwig pok∏adowy po- wParamushir skierowa∏ si´ do Zatoki polegajàcej na nocnym bombardowaniu dobny do zainstalowanego wczeÊniej na Kataoka (1 listopada), nast´pnie do Shi- lotniska Hendersona na Guadalcanalu. Myôkô. Prace na krà˝owniku zakoƒczo- mushu (2 listopada) powracajàc do Omi- Okr´ty wyruszy∏y w morze 11 paê- no 27 listopada. nato 6 listopada. 18 listopada wyp∏ynà∏ na dziernika i po zaj´ciu pozycji 200 Mm na 10 listopada do bazy przyby∏ Myôkô, kolejny patrol w rejonie Aleutów powra- pó∏noc od wyspy przystàpi∏y do realizacji który nast´pnego dnia zosta∏ wprowadzo- cajàc do bazy 1 grudnia. Pozostajàc w go- powierzonego zadania. W czasie kolejny do doku. Po dwutygodniowym prze- towoÊci do wyjÊcia szkolàc w mi´dzycza- nych nocy od 13/14 paêdziernika z zespo- glàdzie podwodnej cz´Êci kad∏uba po∏à- sie za∏og´ pozosta∏ w bazie do 13 stycznia ∏u wiceadm. Kondo delegowano kolejno czony z jego oczyszczeniem zosta∏ wydo- 1943 r. Tego dnia zosta∏ skierowany do jednostki, które przeprowadza∏y nocny kowany i przeprowadzony do nabrze˝a. Paramushir, gdzie przyby∏ 17 stycznia. ostrza∏ lotniska. Ostatniej nocy (15/16 27 listopada zakoƒczono wszystkie prace W bazie przebywa∏ do 29 stycznia stano- paêdziernika) do tego zadania zosta∏ skie- i stoczniowcy opuÊcili jednostk´. wiàc dalekà os∏on´ dla kolejnych konwo- rowany Myôkô i Maya. W czasie akcji W czasie pobytu jednostek w stoczni jów z zaopatrzeniem kierowanych dla Ki- jednostki wystrzeli∏y odpowiednio 462 nastàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy saki. Tego dnia otrzyma∏ rozkaz udania i450 pocisków kal. 203 mm. Po zakoƒcze- 5 Sentai. 10 listopada na miejsce kontr- si´ do Yokosuki docierajàc na miejsce niu ostrza∏u krà˝owniki skierowa∏y si´ adm. Takagi Takeo przyby∏ kontradm. przeznaczenia 1 lutego. Po dwudniowym w stron´ si∏ g∏ównych. Myôkô po uzupe∏- Omori Sentaro. postoju wyruszy∏ do Sasebo, które osià- nieniu paliwa w dniu 18 paêdziernika po- gni´to po dwudniowym rejsie. zosta∏ w sk∏adzie ugrupowania. DALSZE DZIA¸ANIA W REJONIE 6 lutego krà˝ownik zosta∏ wprowadzo- W czasie, gdy na wyspie trwa∏y zaci´te WYSP SALOMONA ny do p∏ywajàcego doku i poddany prze- walki 21 paêdziernika japoƒski wodnosa- 27 listopada obie jednostki wyruszy∏y glàdowi kad∏uba, który zakoƒczono 25 lu- molot patrolowy typu Kawasaki H6K4 z Sasebo do Yokosuki, gdzie przyby∏y po tego. Po wydokowaniu na jednostce zain- „Mavis” dostrzeg∏ w rejonie Nowych He- dwudniowym rejsie. W bazie na pok∏ady stalowano dodatkowe os∏ony ochraniajà- brydów amerykaƒski zespó∏, którego jà- okr´tów za∏adowano Specjalna Jednostk´ ce przed wiatrem i deszczem, szczególnie dro stanowi∏ lotniskowiec. Trzy dni Desantowà nr 6 z Kure. 30 listopada krà- dokuczliwym na Dalekiej Pó∏nocy. 27 lu- póêniej nastàpi∏o w rejonie Santa Cruz ˝owniki skierowa∏y si´ do Rabaul z jedno- tego z pok∏adu okr´tu zeszli ostatni ro- po∏àczenie dwóch grup amerykaƒskich dniowym postojem 5 grudnia w Truk. Po botnicy i 4 marca Nachi przyby∏ do Para- i ostatecznie do bitwy przystàpi∏y dwa wy∏adowaniu na miejscu przeznaczenia mushir. amerykaƒskie lotniskowce: Hornet i En- przywiezionych ˝o∏nierzy 5 Sentai powró- terprise (CV-6) w os∏onie pancernika, ci∏a do Truk 10 grudnia, gdzie pozosta∏y DZIA¸ANIA ASHIGARY szeÊciu krà˝owników i dwunastu niszczy- w gotowoÊci do dalszych dzia∏aƒ. W CZASIE WALK W REJONIE cieli. 26 paêdziernika japoƒski zwiad lot- Dla zapewnienia odpowiedniej os∏ony WYSP SALOMONA niczy ponownie dostrzeg∏ amerykaƒskie dla niszczycieli ewakuujàcych w∏asne od- 11 sierpnia Ashigara wyruszy∏ z Sura- lotniskowce i po potwierdzeniu tego mel- dzia∏y z Guadalcanalu w ramach operacji baji w kierunku Makassar, które osiàgni´- dunku z pok∏adów japoƒskich lotniskow- KE 4 Sentai (Atago i Takao) i 5 Sentai to nast´pnego dnia. Po postoju trwajàcym ców Shokaku, Zuikaku i Zuiho wys∏ano (Myôkô i Haguro) w os∏onie dwóch nisz- do 21 sierpnia poprzez Singapur krà˝ow- w powietrze pierwszà fal´ samolotów. czycieli w dniach 31 stycznia - 9 lutego nik powróci∏ do Surabaji. 15 wrzeÊnia do- W wyniku tego nalotu ci´˝ko uszkodzony krà˝y∏y na pó∏noc od Wysp Salomona. sz∏o do zmiany na stanowisku dowódcy zosta∏ lotniskowiec Hornet, który zosta∏ Nie natrafiwszy na amerykaƒskie prze- 2 Floty Ekspedycyjnej. Na miejsce wice- ostatecznie dobity ju˝ nast´pnego dnia ciwdzia∏anie po zakoƒczeniu operacji po- adm. Takahashi Ibo przyby∏ wiceadm. Ta- o godz. 01.35 torpedami z japoƒ- wróci∏y do Truk. kasu Shiro. skich niszczycieli na pozycji 08°38’ S 30 wrzeÊnia na jednostk´ za∏adowano i 166° 43’ E. Po stronie japoƒskiej amery- DZIA¸ANIA NACHI NA WODACH elementy 2 Dywizji Piechoty przenoszo- kaƒskie samoloty ci´˝ko uszkodzi∏y lotni- PÓ¸NOCNYCH W CZASIE WALK nej z Jawy na Wyspy Shortland i Salomo- skowce: Shokaku i Zuiho oraz ci´˝ki krà- W REJONIE WYSP SALOMONA na. W czasie rejsu odwiedzono Davo (3-4 ˝ownik Chikuma. 12 sierpnia 1942 r. Nachi wyruszy∏ z Pa- paêdziernika), Rabaul (8 paêdziernika), Powrót do Truk nastàpi∏ 30 paêdzier- ramushir do Ominato, które osiàgnà∏ po Wyspy Shortland (9 paêdziernika) i Palau nika. 4 listopada potrzebujàcy przeglàdu czterodniowym rejsie. Dwa tygodnie (14 paêdziernika). Powrót do Surabaji na- stoczniowego Myôkô zosta∏ skierowany póêniej rozpoczà∏ rejs powrotny przyby- stàpi∏ 20 paêdziernika. W bazie krà˝ow- do Sasebo dokàd przyby∏ po szeÊciodnio- wajàc na miejsce 2 wrzeÊnia. Nast´pnego nik pozosta∏ do 23 grudnia i nast´pnie zo- wym rejsie. dnia wyruszy∏ na patrol w rejonie Aleu- sta∏ skierowany do Singapuru, który osià-

63 Ashigara w doku “King George VI” w zdobytym Singapurze, 31 grudnia 1942 rok. Dobrze widoczny jest pas urzàdzenia demagnetyzacyjnego wzd∏u˝ kad∏uba. Fot. „Warship International” gni´to po dwudniowym rejsie. Jeszcze te- ma, oraz pi´ç niszczycieli otrzyma∏y roz- 127 mm trafi∏ w pok∏ad lotniczy uszka- go samego dnia Ashigara zosta∏ wprowa- kaz eskorty konwoju sk∏adajàcego si´ dzajàc katapult´ i dwa wodnosamoloty. dzony do p∏ywajàcego doku (dok „King trzech transportowców: Asaka Maru, Od∏amki tego pocisku przenikn´∏y do sta- George VI”) w bazie Seletar. Po wydoko- Sankô Maru (5461 BRT) i Sakito Maru nowiska wyrzutni torped zabijajàc z jej waniu 2 stycznia 1943 r. i pobraniu zapa- wiozàcych zaopatrzenie dla garnizonu ja- obsady dwóch ludzi i raniàc pi´ciu na- sów nast´pnego dnia skierowano si´ do poƒskiego na wyspie Attu. st´pnych. Wszystkie powy˝sze pociski Surabaji przybywajàc na miejsce 5 stycz- W dniu 27 marca eskorta konwoju na- eksplodowa∏y na prawej burcie okr´tu. nia. W bazie jednostka pozosta∏a do tkn´∏a si´ na amerykaƒski zespó∏ TF 16.6 Po serii zwrotów amerykaƒskiego ze- 1kwietnia, kiedy zosta∏a wys∏ana do Sase- sk∏adajàcy si´ z: ci´˝kiego krà˝ownika spo∏u majàcego na celu oderwanie si´ od bo na remont. 9 kwietnia krà˝ownik do- Salt Lake City(CA-25), lekkiego krà˝ow- nieprzyjaciela okr´ty japoƒskie uplasowa- tar∏ na miejsce przeznaczenia. nika Richmond (CL-9, okr´t flagowy ∏y si´ za ich rufami i rozpocz´∏y drugà fa- kontradm. McMorrisona) i czterech nisz- z´ boju. W czasie manewrowania o godz. BITWA W REJONIE WYSP czycieli. O godz. 08.40 japoƒskie ci´˝kie 10.48 kolejny pocisk kal. 127 mm trafi∏ KOMANDORSKICH krà˝owniki otworzy∏y ogieƒ bioràc na cel w prawà stron´ wie˝´ nr 1 ci´˝kich dzia∏ Po przybyciu na wody arktyczne Nachi jednostk´ flagowà kontradm. McMorri- na Nachi. Jego eksplozja spowodowa∏a do∏àczy∏ do ci´˝kiego krà˝ownika Maya son’a rozpoczynajàc tym samym bitw´. zablokowanie stanowiska i Êmierç jedne- i lekkich krà˝owników Tama i Abuku- Dwie minuty póêniej Salt Lake City od- go oraz zranienie czternastu artylerzy- ma. Pierwszym zadaniem zespo∏u krà- powiedzia∏ ogniem i ju˝ w pierwszych sal- stów. O godz. 11.03 pocisk kal. 203 mm ˝owników ubezpieczanych przez szeÊç wach uzyska∏ trafienie w dziobowà nad- prawdopodobnie pochodzàcy z dziobo- niszczycieli otrzymano ju˝ 7 marca i pole- budówk´ Nachi. Eksplozja 127 mm poci- wych wie˝ Mayi trafi∏ w amerykaƒski ci´˝- ga∏o na eskorcie konwoju sk∏adajàcego sku pozbawi∏a ˝ycia osiemnastu ludzi i ra- ki krà˝ownik na wysokoÊci linii wodnej. si´ z dwóch transportowców Asaka ni∏a dwudziestu jeden. Od∏amki pocisku Efektem tego trafienia by∏a chwilowa Maru (krà˝ownik pomocniczy — spowodowa∏y uszkodzenie obwodów utrata mocy na amerykaƒskiej jednostce. 7399 BRT) i Sakito Maru z zaopatrze- elektrycznych nakierowywania dzia∏. Cztery minuty póêniej japoƒski krà˝ow- niem na wysp´ Attu. Powrót Paramushir Spowodowa∏o to unieruchomienie luf nik z odleg∏oÊci oko∏o 18 000 m wystrzeli∏ nastàpi∏ 13 marca. w wie˝ach na maksymalnym kàcie pod- salw´ torped, które rozmin´∏y si´ z celem. 23 marca ci´˝kie krà˝owniki Nachi niesienia przez najbli˝sze trzydzieÊci mi- W tym czasie okr´ty japoƒskie skraca∏y (okr´t flagowy wiceadm. Hosogaya), nut. Kolejny pocisk kal. 127 mm uszko- odleg∏oÊç prowadzàc nieprzerwany Maya, lekkie krà˝owniki Tama i Abuku- dzi∏ jedna z podpór masztu, a trzeci kal. ostrza∏. Widzàc nadciàgajàce niebezpie-

64 czeƒstwo dowódca amerykaƒskich nisz- poƒskie wykona∏y zwrot na zachód roz- by∏ 13 maja, jednak z powodu làdowania czycieli kmdr Rodgers o godz. 11.54 skie- poczynajàc odwrót w kierunku w∏asnych si∏ amerykaƒskich dwa dni wczeÊniej na rowa∏ swoje cztery jednostki do ataku tor- brzegów wystrzeliwujàc ostatnie salwy Attu krà˝owniki zosta∏y tymczasowo skie- pedowego na Nachi i May´. P∏ynàcy jako w tej bitwie o godz. 12.12. Przyczynà tego rowane do Floty Pó∏nocnej. Po uzupe∏- pierwszy niszczyciel Bailey (DD-492) manewru i przerwania walki by∏ niski stan nieniu paliwa i ˝ywnoÊci 15 maja wyruszy- otrzyma∏ pierwsze trafienie 203 mm poci- paliwa, amunicji na japoƒskich okr´tach ∏y do Paramushir, gdzie dotar∏y 19 maja. skiem z dzia∏ Nachi wmagazyn kuchen- oraz obawa przed amerykaƒskim lotnic- Wbazie pozosta∏y w gotowoÊci do wyjÊcia ny, który zabi∏ trzech marynarzy, kolejny twem. W czasie walki Nachi wystrzeli∏ w morze do 11 czerwca i nast´pnego dnia eksplodowa∏ w wodzie na wysokoÊci dzio- 707 pocisków kal. 203 mm i szesnaÊcie zosta∏y skierowane na remont do Sasebo. bowej kot∏owni, trzeci wy∏àczy∏ z pracy torped. ˚aden z konwojowanych trans- Po czterodniowym rejsie okr´ty zacumo- dziobowe kot∏ownie i przerwa∏ dop∏yw portowców nie dotar∏ na wysp´. wa∏y do nabrze˝a i na ich pok∏ady weszli pary do turbin. W ciàgu czterech minut Zespó∏ powróci∏ do Paramushiru robotnicy stoczniowi. grupy awaryjno-ratownicze prowizorycz- 28 marca i po dokonaniu poÊpiesznych nie naprawi∏y uszkodzenia i niszczyciel napraw i uzupe∏nieniu paliwa Nachi PIERWSZA WOJENNA ruszy∏ z miejsca. W tym samym momen- 31 marca wyruszy∏ do Yokosuki dla doko- MODERNIZACJA cie nadlecia∏ czwarty pocisk, który odbi∏ nania kompleksowych napraw uszkodzeƒ Po zakoƒczeniu kampanii w rejonie si´ od maski dziobowego dzia∏a. W czasie odniesionych w bitwie. Do stoczni Yoko- Wysp Salomona Admiralicja dosz∏a do odpierania ataku niszczycieli po raz szósty suka Kaigun Kôshô przyby∏ 3 kwietnia. przekonania, ˝e dotychczasowe uzbroje- krà˝ownik zosta∏ trafiony pociskiem kal. nie przeciwlotnicze okr´tów nie odpowia- 127 mm, który uderzy∏ w platform´ sy- DZIA¸ANIA MYÔKÔ I HAGURO da ju˝ wymogà stawianym przez coraz sil- gna∏owà prawej burty. Jego eksplozja PO ZAKO¡CZENIU WALK niejsze i skuteczniejsze lotnictwo przeciw- spowodowa∏a powierzchowne uszkodze- W REJONIE WYSP SALOMONA nika. nia. Kolejny w szyku niszczyciel Mona- Po powrocie do Truk jednostki pozo- Jako pierwszy dozbrojeniu zosta∏ pod- gham (DD-354) nie zajà∏ odpowiedniej stawa∏y w gotowoÊci operacyjnej. Dopie- dany Nachi, który od 3 kwietnia przeby- pozycji, ale równie˝ nie otrzyma∏ ˝adnego ro 8 maja zosta∏y skierowane jako eskor- wa∏ w stoczni Yokosuka Kaigun Kôshô. trafienia. Planowany atak torpedowy nie ta superpancernika Yamato kierujàcego W czasie remontu uszkodzeƒ odniesio- doszed∏ do skutku poniewa˝ okr´ty ja- si´ do Yokosuki. Na miejsce zespó∏ przy- nych przez jednostk´ w czasie bitwy zde-

Stary amerykaƒski krà˝ownik lekki Richmond, który wraz z Salt Lake City, star∏ si´ z zespo∏em japoƒskich ko∏o Wysp Komandor- skich. Fot. zbiory Arthur D. Baker III Nie najlepszej jakoÊci, lecz bardzo interesujàca, Fotografia krà˝ownika Nachi wykonana 10 lipca 1943 roku podczas ewakuacji garnizonu wyspy Kiska na Aleutach. Fot. zbiory Shizuo Fukui montowano dwa stanowiska wkm-ów wyjÊcia w morze do 10 lipca. Tego dnia tego krà˝ownik zosta∏ przesuni´ty do kal. 13,2 mm instalujàc na ich miejsce ci´˝kie krà˝owniki Nachi i Maya (okr´t 21 Sentai w sk∏adzie 5 Floty (Obszaru Pó∏- dwa podwójne stanowiska z dzia∏kami flagowy wiceadm. Shirô Kawase) zapew- nocno-Wschodniego). Dwa dni póêniej kal. 25 mm, a stanowiska obserwacji prze- nia∏y dalekà os∏on´ operacji „KE” — nastàpi∏o wyjÊcie z Singapuru do Sasebo, ciwlotniczej zosta∏y poddane szeroko za- ewakuacji garnizonu z wyspy Kiska. Z po- które osiàgni´to 3 marca 1944 r. krojonej modernizacji. Dwa kolejne dwu- wodu szalejàcego sztormu operacja zo- dzia∏owe stanowiska dzia∏ek zosta∏y zainsta∏a odwo∏ana i obie jednostki nie do- BITWA W ZATOCE stalowane na Êródokrćiu. Dodatkowo strze˝one przez si∏y amerykaƒskie powró- CESARZOWEJ AUGUSTY zainstalowano na pok∏adzie krà˝ownika ci∏y do bazy 15 lipca. 5 sierpnia rozwiàza- Po zakoƒczeniu remontu Myôkô radar wczesnego ostrzegania nawodnego no oficjalnie „Northen Butai” i na jej i Haguro 19 lipca wyruszy∏y z Sasebo do typu 21 Gô Dentan. Remont i moderni- miejsce sformowano Flot´ Obszaru Pó∏- Hashirajimy, którà osiàgn´∏y nast´pnego zacj´ zakoƒczono 11 maja 1943 r. nocno-Wschodniego, w sk∏adzie której dnia. Na miejscy pozosta∏y do 30 lipca, Jako kolejny w dniu 9 kwietnia do znajdowa∏ si´ ci´˝ki krà˝ownik Nachi kiedy zosta∏y skierowane do Nagahamy stoczni Sasebo Kaigun Kôshô wp∏ynà∏ oraz lekkie krà˝owniki Tama i Kiso. po ∏adunek wojska przeznaczonego do Ashigara. W dniach 12-13 kwietnia jed- Wsparcie z powietrza mia∏a zapewniç wzmocnienia garnizonu w Rabaulu. Na- nostka zosta∏a zadokowana, a na jej po- 21 Flota Powietrzna. st´pnego dnia jednostki wyruszy∏y w rejs k∏adzie dokonano takiej samej moderni- i po postoju w dniach 5-6 sierpnia w Truk zacji uzbrojenia i wyposa˝enia (z pomi- DZIA¸ANIA ASHIGARY NA 9 sierpnia przyby∏y do portu przeznacze- nićiem wyposa˝enia radarowego) jak na AKWENIE INDONEZJI nia. Nast´pnego dnia okr´ty powróci∏y do jednostce bliêniaczej. Remont okr´tu za- Po zakoƒczeniu remontu krà˝ownik atolu Truk. W bazie krà˝owniki pozosta∏y koƒczy∏ si´ 9 maja. 10 maja wyp∏ynà∏ z Sasebo z przydzia∏em w gotowoÊci do wyjÊcia przez tydzieƒ i na- Jako ostatnie w dniu 18 czerwca do do Surabaji. W drodze na miejsce prze- st´pnego dnia razem z: lotniskowcami stoczni w Sasebo przyby∏y Myôkô znaczenia w dniach 17-18 maja odwiedzi∏ Shokaku iZuikaku oraz ci´˝kimi krà˝ow- iHaguro. W czasie remontu i moderniza- Tarakan. Na miejsce jednostka przyby∏ nikami: Takao, Atago (4 Dywizjon), cji (taki sam zakres przezbrojenia i wypo- 20 maja i pozosta∏ do 22 paêdziernika. Mogami (7 Dywizjon), Tone i Chikuma sa˝enia z pominićiem wyposa˝enia ra- 20 wrzeÊnia okr´t przeszed∏ pod bezpo- (8 Dywizjon) w os∏onie niszczycieli opu- darowego) w dniach 1-13 lipca zadoko- Êrednie dowództwo Obszaru Po∏udnio- Êci∏y Truk kierujàc si´ na wysp´ Einwetok. wany zosta∏ Myôkô, a Haguro w dniach wo-Zachodniego pozostajàc jednoczeÊnie Po otrzymaniu wiadomoÊci o ataku sa- 1-14 lipca. Prace na pok∏adach jednostek okr´tem flagowym 16 Sentai sk∏adajàcej molotów z amerykaƒskich lotniskowców zakoƒczono 18 lipca. si´ z lekkich krà˝owników: Ooi, Kitakami, na Wyspy Gilberta. Na miejsce jednostki Kinu i Kuma. 23 paêdziernika Ashigara przyby∏y 20 sierpnia i pozosta∏y do DALSZE DZIA¸ANIA NACHI zawinà∏ do Singapuru, gdzie zosta∏ tego 23 wrzeÊnia. Powrót do Truk nastàpi∏ po NA WODACH ARKTYCZNYCH samego dnia wprowadzony do p∏ywajàce- dwudniowym rejsie. 11 maja amerykaƒskie wojska rozpo- go doku i po oczyszczeniu kad∏uba 1 listo- Z powodu wzrastajàcej aktywnoÊci si∏ cz´∏y làdowanie na Attu. Tego samego pada wydokowany. W oparciu o baz´ Se- amerykaƒskich na pó∏noc od Wysp Salo- dnia z Yokosuki wyp∏ynà∏ Nachi zponow- letar krà˝ownik prowadzi∏ rejsy szkolne mona Cesarska Kwatera G∏ówna zdecy- nym przydzia∏em na wody arktyczne. Po w rejonie Lingga Roads przerwane dowa∏a si´ na wzmocnienie 8 Floty wice- czterodniowym rejsie wp∏ynà∏ do Para- w dniach 3-9 stycznia 1944 r. rejsem z ˝o∏- adm. Samejimy Tomoshige. Zgodnie z tà mushiru, gdzie pozosta∏ w gotowoÊci do nierzami armii làdowej do Merugi. 25 lu- decyzjà 9 paêdziernika Myôkô i Haguro

66 zosta∏y w∏àczone pod rozkazy dowódcy póêniej z pok∏adu uszkodzonego krà˝ow- 127 mm nr 2, trafienia w katapult´, zbior- Obszaru Po∏udniowo-Wschodniego. nika katapultowano jeden wodnosamo- nik z paliwem lotniczym i przedzia∏ wy- Dwa dni póêniej jednostki opuÊci∏y Truk lot, który zameldowa∏ o dostrze˝eniu jed- kreÊlacza kursu. Straty za∏ogi wynosi∏y: je- i 13 paêdziernika przyby∏y do Rabaulu. nego krà˝ownika i trzech niszczycieli 50 den zabity i pićiu rannych. Jednostka Wbazie pozosta∏y w gotowoÊci do wyjÊcia Mm w namiarze 3300 od Przylàdka Ma- bliêniacza nie zosta∏a wprawdzie trafiona w morze do 30 paêdziernika i nast´pnego tupina. jednak uderzy∏a dziobem w niszczyciel dnia pod dowództwem kontradm. Omo- O godz. 02.27 radar zamontowany na Hatsukaze, który nast´pnie ocierajàc si´ ri Sentaro razem z lekkimi krà˝ownikami lekkim krà˝owniku Montpellier (CL-57) o lewà burt´ uszkodzi∏ struktur´ g∏ówne- Sendai i Agano w os∏onie szeÊciu niszczy- zasygnalizowa∏ zbli˝anie si´ nieprzyjaciel- go pok∏adu oraz oderwa∏ dwie wyrzutnie cieli zosta∏y skierowane jako eskorta kon- skich jednostek w odleg∏oÊci 32 900 m. torped. W tym samym czasie trzy ci´˝kie woju wiozàcego zaopatrzenie dla bazy. Po W miar´ up∏ywu czasu na ekranie stop- 203 mm pociski dosi´g∏y amerykaƒski doprowadzeniu rankiem 1 listopada niowo pojawia∏y si´ kolejne jednostki lekki krà˝ownik Denver (CL-58), jednak transportowców okr´ty rozpocz´∏y przy- nadp∏ywajàce z pó∏nocnego-zachodu. okaza∏y si´ niewypa∏ami i spowodowa∏y gotowania do zniszczenia jednostek ame- Ogodz. 02.49 jako pierwsi rozpocz´li wal- tylko nieznaczne uszkodzenia. rykaƒskich os∏aniajàcych desant wysadzo- k´ Amerykanie bioràc na cel swych Nie majàc pe∏nego rozeznania w sytu- ny rankiem tego dnia na wyspie Bouga- 152 mm pocisków kierowanych nieza- acji kontradm. Omori podjà∏ decyzj´ inville. Z Rabaulu okr´ty wyp∏yn´∏y wodnym radarem lekki krà˝ownik Sen- o wycofaniu w∏asnych jednostek z powro- o godz. 15.20 i po przyjćiu szyku marszo- dai. W ciàgu kilku minut celne pociski tem do Rabaulu. G∏ówne zadanie-znisz- wego z pr´dkoÊcià 18 w´z∏ów wyruszy∏y zmasakrowa∏y okr´t wzniecajàc po˝ary czenie amerykaƒskich transportowców w rejon amerykaƒskiego przyczó∏ka. i blokujàc ster. W tym momencie w szyk nie zosta∏o osiàgni´te pomimo wystrzele- W czasie drogi o godz. 19.45 1 listopada japoƒskiego zespo∏u wkrad∏ si´ chaos. nia przez obie strony ogromnej iloÊci w rejonie Przylàdka Molkte patrolujàcy Manewrujàce pod ogniem amerykaƒ- amunicji. Poturbowany zespó∏ powróci∏ ten obszar amerykaƒski bombowiec B-24 skich dzia∏ okr´ty rozerwa∏y uporzàdko- do bazy wyjÊcia rankiem 2 listopada. dostrzeg∏ japoƒskie okr´ty. Kolejny „Li- wane kolumny powodujàc powi´kszajàce W czasie drogi powrotnej artylerzyÊci ja- berator” nale˝àcy do 5 Grupy Bombowej si´ zamieszanie. O godz. 03.24 oba ci´˝- poƒscy skutecznie udaremnili nalot ame- pojawi∏ si´ nad okr´tami o godz. 23.30 kie krà˝owniki znalaz∏y si´ pod skoncen- rykaƒskich bombowców nale˝àcych do iwykona∏ atak bombowy wed∏ug wskazaƒ trowanym ogniem amerykaƒskich lek- 3 Grupy Bombowej. Po uzupe∏nieniu pa- pok∏adowego radaru. Jedna z 227 kg kich krà˝owników. W ciàgu dwudziestu liwa 4 listopada Myôkô i Haguro wyru- bomb eksplodowa∏a w pobli˝u kad∏uba minut Haguro zosta∏ trafiony dziesićio- szy∏y w kierunku Truk, który osiàgn´∏y po na wysokoÊci Êródokrćia Myôkô, a jej ma pociskami kal. 152-127 mm, z których trzydniowym rejsie. W czasie rejsu po- od∏amki uszkodzi∏y dziobowà nadbudów- siedem okaza∏o si´ niewypa∏ami. Uszko- wrotnego Haguro zluzowa∏ ci´˝ki krà- k´ redukujàc jednoczeÊnie pr´dkoÊç dzenia ograniczy∏y si´ do zablokowania ˝ownik Chôkai w operacji holowania maksymalnà do 26 w´z∏ów. Kwadrans obrotu lewoburtowej pó∏wie˝y dzia∏ kal. zbiornikowca Nisshô (10 526 BRT)

Amerykaƒski krà˝ownik lekki Montpellier, który tak dobrze spisa∏ si´ w trakcie bitwy z eskadrà japoƒskà w Zatoce Cesarzowej Augusty. Fot. zbiory Arthur D. Baker III Ostatnia znana fotografia krà˝ownika lekkiego Sendai wykonana w Rabaul w paêdzierniku 1943 roku. Fot. „Maru Special” uszkodzonego przez amerykaƒskie sa- bo i po dwudniowej podró˝y przyby∏ na dokowany, a na pok∏adzie zainstalowano moloty 4 listopada 130 Mm na zachód od miejsce przeznaczenia. radar 22 Gô z antenà „A 6”. Dodatkowo Kavieng. 12 listopada po uzupe∏nieniu za- na pok∏adzie dla celów testowych zainsta- pasów paliwa, ˝ywnoÊci i amunicji krà- DRUGA WOJENNA lowano radar 21 Gô Kai 4. Podobnie jak ˝owniki opuÊci∏y baz´ Truk i skierowa∏y MODERNIZACJA na jednostkach bliêniaczych polepszono si´ do Sasebo, które osiàgni´to po pi´cio- Po przybyciu 17 listopada do Sasebo niezatapialnoÊç okr´tu i wzmocniono dniowym rejsie. natychmiast rozpocz´to remont Myôkô uzbrojenie przeciwlotnicze. 29 marca za- i Haguro. Pierwszy z nich zosta∏ zadoko- koƒczono prace i jednostka zosta∏a skie- DZIA¸ANIA NACHI wany w dniach 18 listopada-13 grudnia, rowana do Kure. W SK¸ADZIE FLOTY OBSZARU podczas gdy drugi z nich w dniach 19 li- W czasie postoju w bazie na wszystkich PÓ¸NOCNO-WSCHODNIEGO stopada -12 grudnia. Na rufach okr´tów jednostkach zainstalowano wyposa˝enie Od 13 sierpnia krà˝ownik pozostawa∏ zainstalowano osiem pojedynczych dzia- hydrolokacyjne 93 Shiki 2 Gô. Mikrofony w gotowoÊci do dzia∏aƒ w bazie Ominato. ∏ek kal. 25 mm. Polepszono równie˝ nie- zosta∏y umieszczone w cz´Êci dziobowej W ostatnich dniach sierpnia i w pierw- zatapialnoÊç jednostek poprzez zaspawa- poni˝ej pok∏adu magazynowego za prze- szych dniach wrzeÊnia na pok∏adzie jed- nie wszystkich w∏azów na poziomie dol- dzia∏em ∏aƒcucha kotwicznego. nostki przeprowadzano próby morskie nego pok∏adu oraz cz´Êci w∏azów na po- nowego radaru wczesnego ostrzegania ziome pok∏adu Êredniego. Prace zakoƒ- MARIANY nawodnego i kierowania ogniem artylerii czono 16 grudnia. W trakcie pobytu w stoczni zasz∏a 21 Gô Dentan Kai 3. W czasie jednego 22 listopada do Sasebo przyby∏ Nachi. zmiana na stanowisku dowódcy 5 Sentai. z rejsów próbnych na trasie Ominato-Pa- W dniach 9 grudnia-15 stycznia 1944 r. Na miejsce kontradm. Omoriego przyby∏ ramushir krà˝ownik zosta∏ trafiony na po- okr´t zosta∏ zadokowany, a z jego pok∏adu kontradm. Hashimoto Shintoro. Zmiany zycji 42° 07’ N i 142° 29’ E torpedà wy- zdemontowano doÊwiadczalny zestaw ra- dotkn´∏y równie˝ dowódców okr´tów. Po strzelonà przez amerykaƒski okr´t pod- darowy. Na jego miejsce zainstalowano zakoƒczeniu remontu obie jednostki skie- wodny Halibut (SS-232). Torpeda okaza- radar 22 Gô z antenà „A 6”. Podobnie jak rowa∏y si´ do Kure, które osiàgn´∏y ∏a si´ niewypa∏em i nieznacznie uszko- na jednostkach bliêniaczych polepszono 21 grudnia. Dwa dni póêniej wyruszy∏y do dzony Nachi tego samego dnia przyby∏ do niezatapialnoÊç okr´tu i wzmocniono Truk przybywajàc na miejsce 29 grudnia. celu swej podró˝y. W bazie pozosta∏ do uzbrojenie przeciwlotnicze. Ostatni robot- Nast´pnie 2 stycznia 1944 r. wyp∏yn´∏y do 24 paêdziernika i nast´pnego dnia wyru- nicy stoczniowi opuÊcili pok∏ad jednostki Kavieng przewo˝àc na swych pok∏adach szy∏ do Zatoki Akkashi, gdzie pozosta∏ od 21 stycznia i nast´pnego dnia krà˝ownik najpotrzebniejsze zaopatrzenie. Powrót 27 paêdziernika do 1 listopada. Powrót do zosta∏ skierowany do Hashirajimy. do bazy wyjÊcia nastàpi∏ 5 stycznia. Po Ominato z ∏adunkiem 600 t ˝ywnoÊci na- Jako ostatni modernizacji zosta∏ pod- przybyciu na miejsce pozostawa∏y w goto- stàpi∏ po kilkugodzinny rejsie. 20 listopa- dany Ashigara. Przyby∏ on do Sasebo woÊci do wyjÊcia w morze do 10 lutego. da krà˝ownik zosta∏ skierowany do Sase- 3 marca i w dniach 7-22 marca zosta∏ za- Tego dnia razem zChôkai i Atago wyru-

68 szy∏y w trzydniowy rejs w kierunku Palau. 30 maja 5 Sentai wyruszy∏a z bazy jako adm. Ozawa zwo∏a∏ na narad´ sztabowà Uchroni∏o to japoƒskie jednostki przed eskorta konwoju z zaopatrzeniem dla dowódców wszystkich okr´tów i przed- nalotem przeprowadzonym na Truk w∏asnych wojsk walczàcych na wyspie stawi∏ im aktualnà sytuacj´. WyjÊcie 12 lutego przez samoloty startujàce z lot- Biak. 1 czerwca krà˝owniki przyby∏y do w morze zosta∏o ustalone na dzieƒ niskowców amerykaƒskiej 5 Floty. Po Davo i nast´pnego dnia wyp∏yn´∏y w kie- 13 czerwca rozpoczyna∏a si´ operacja „A- przybyciu na miejsce pozosta∏y w gotowo- runku wyspy. 3 czerwca wykonanie ope- Gô”, która mia∏a przynieÊç nast´pne de- Êci wyjÊcia w morze do 8 marca. Nast´p- racji zosta∏o zawieszone i jednostki dwa cydujàce starcie z flotà amerykaƒskà. Po nego dnia 5 Sentai wyp∏yn´∏a jako eskor- dni póêniej powróci∏y do Davo. Drugie opuszczeniu kotwicowiska w Tawi-Tawi ta zbiornikowców Irô (14 050 t std) iÔse podejÊcie do wykonania zadania mia∏o zespó∏ obra∏ kurs na pó∏nocny-zachód (eks holenderski Genota, 7987 BRT) kie- miejsce 7 czerwca i cztery dni póêniej jed- poprzez Morze Sulu i Visayan w kierun- rujàc si´ poczàtkowo do Balikpapanu nostki przyby∏y do Batjan Halmahera. ku CieÊniny San Bernardino. 15 czerwca (12-13 marca) i nast´pnie do Tarakan Kolejny trzeci termin wykonania rozkazu cz´Êç okr´tów japoƒskich uzupe∏ni∏a za- (14-20 marca). Powrót na Palau nastàpi∏ operacyjnego wyznaczono na 15 czerwca, pasy paliwa w CieÊninie Guimaras i tego 22 marca. ale wykonanie operacji „KON” zosta∏o samego dnia o godz. 18.55 zosta∏y po raz Nieco wczeÊniej —1 marca — krà˝ow- zawieszone na rzecz wykonania operacji pierwszy dostrze˝one przez amerykaƒski niki zosta∏y operacyjnie w∏àczone do „A-Gô” zniszczenia amerykaƒskich okr´- okr´t podwodny Flying Fish (SS-229, Pierwszej Floty Ruchomej i 29 marca tów w rejonie Wysp Mariaƒskich. Razem dow. kmdr ppor. R. D. Risser). opuÊci∏y dotychczasowe miejsce postoju z superpancernikami Yamato i Musashi 19 czerwca o godz. 21.00 wiceadm. bacznie Êledzone przez amerykaƒskie sa- wyruszy∏y Myôkô i Haguro w eskorcie Ozawa wydzieli∏ ze swojego sk∏adu Stra˝ moloty zwiadowcze operujàce z pok∏a- czterech niszczycieli na spotkanie z Si∏ami Przednià pod dowództwem wiceadm. dów lotniskowców. 1 kwietnia jednostki G∏ównymi. Do po∏àczenia obu zespo∏ów Kurity w sk∏adzie: 3 Dywizjon Lotni- przyby∏y do Davo i po trzydniowym po- dosz∏o w dniu 16 czerwca na pozycji skowców, 1 (bez Nagato) i 3 Dywizjon stoju skierowa∏y si´ do Lingga Roads, 11°30’ N i 130° 40’ E i krótko po spotka- Pancerników; 4, 5 i 7 (bez Mogami) Dy- które osiàgni´to 9 kwietnia. Pragnàc zbli- niu przystàpiono do uzupe∏niania paliwa wizjon Krà˝owników oraz 2 Flotyll´ ˝yç si´ do akwenu przysz∏ych dzia∏aƒ bo- z towarzyszàcych zbiornikowców. Niszczycieli. Zadaniem tego zespo∏u by∏o jowych w dniu 12 maja Myôkô i Haguro Rankiem 11 czerwca amerykaƒskie sa- rozbicie ogniem w∏asnych dzia∏ przeciw- zosta∏y przebazowane do bazy Tawi-Tawi moloty z lotniskowców 5 Floty pod do- lotniczych ewentualnej fali amerykaƒ- w Archipelagu Sulu. Na miejsce dotar∏y wództwem adm. Spruance’a przeprowa- skich samolotów pok∏adowych, je˝eli tego samego dnia rankiem, ale wieczo- dzi∏y pierwszy nalot na Saipan i le˝àcà skierowa∏aby si´ w stron´ lotniskowców rem zosta∏y skierowane do Tarakan i po w pobli˝u wysepk´ Tinian. Dla japoƒskie- floty. Nast´pnego dnia japoƒskie samo- kilku godzinach przyby∏y na miejsce prze- go dowództwa sta∏o si´ oczywiste, ˝e ko- loty zwiadowcze szybko zlokalizowa∏y znaczenia. Po uzupe∏nieniu zapasów pali- lejnym celem b´dzie ca∏y archipelag amerykaƒskie okr´ty i po potwierdzeniu wa 18 maja powróci∏y do Tawi-Tawi. Wysp Mariaƒskich. Nast´pnego dnia meldunku pok∏ady japoƒskich lotni-

Atak lotniczy na Rabaul w dniu 2 listopada 1943 roku. Na pierwszym planie krà˝ownik Haguro, za nim transportowiec Hakusan Maru. Fot. Naval Historical Center

69 skowców opuÊci∏a pierwsza fala ataku 15.38 samolot rozpoznawczy typu TBF- lowana na bliêniaczej jednostce nie spe∏- sk∏adajàca si´ z: szeÊçdziesićiu jeden 1C „Avenger” z lotniskowca Enterprise ni∏ pok∏adanych nadziei. myÊliwców A6M3 „Zero” i oÊmiu samo- zlokalizowa∏ si∏y wiceadm. Ozawy. Na 19 czerwca obie jednostki zosta∏y skie- lotów torpedowych B6N1 „Jill”. O godz. wieÊç o tym z pok∏adów amerykaƒskich rowane do Yokosuki na remont. Po dwu- 10.36 japoƒskie samoloty usi∏owa∏y prze- lotniskowców wystartowa∏o o godz. 16.24 dniowym rejsie przyby∏y na miejsce i po prowadziç atak na amerykaƒskie okr´ty ∏àcznie: osiemdziesiàt pi´ç myÊliwców tygodniowym postoju powróci∏y do Omi- jednak szczelna kurtyna myÊliwców F6F- F6F4 „Hellcat”, siedemdziesiàt siedem nato 1 lipca. Postój w bazie w charakterze 4 „Hellcat”, które zestrzeli∏y czterdzieÊci bombowców nurkujàcych SB2C „Helldi- jednostek stra˝niczych trwa∏ do 30 lipca. dwie maszyny zapobieg∏a atakowi. Dru- ver” i pi´çdziesiàt cztery samoloty torpe- Nast´pnego dnia skierowa∏y si´ do Kure, ga fala ataku sk∏ada∏a si´ z: czterdziestu dowe TBF-1C „Avenger”. Piloci tych sa- gdzie zakotwiczy∏y 2 sierpnia. Na redzie oÊmiu myÊliwców „Zero”, pi´çdziesićiu molotów dostrzegli japoƒskie okr´ty portu pozosta∏y w gotowoÊci do wyjÊcia trzech bombowców nurkujàcych D3Y3 ogodz. 18.40 na granicy zasi´gu w∏asnych w morze do 13 paêdziernika. W czasie „Judy” i dwudziestu siedmiu samolotów samolotów i przystàpili do ataku na naj- postoju w drugim tygodniu wrzeÊnia zo- torpedowych „Jill”. Formacja ta najbli˝sze jednostki. Okr´ty postawi∏y zapo- sta∏y skierowane do stoczni celem prze- prawdopodobniej dotar∏a by w pe∏nym r´ ognia przeciwlotniczego i rozpocz´∏y prowadzenia na ich pok∏adach kolejnej sk∏adzie do brzegów Saipanu gdyby nie gwa∏townie manewrowaç. Pomimo roz- modernizacji. artylerzyÊci obs∏ugujàcy dzia∏a przeciw- paczliwej obrony zatopiony zosta∏ lotni- lotnicze na okr´tach wiceadm. Kurity, skowiec Hiyo, a ci´˝ko uszkodzony zo- TRZECIA WOJENNA którzy przez pomy∏k´ zestrzelili dwa sa- sta∏ inny - Zuikaku i l˝ej ci´˝ki krà˝ownik MODERNIZACJA moloty i uszkodzili osiem dalszych. Maya. Po zakoƒczeniu nalotu japoƒskie Po zakoƒczeniu Bitwy w rejonie Ma- O godz. 11.15 samoloty japoƒskie zosta∏y niszczyciele dobi∏y torpedami dwa ci´˝ko rianów i powrocie ocala∏ych jednostek do przechwycone przez amerykaƒskie my- uszkodzone przez samoloty zbiornikow- Japonii przystàpiono do poÊpiesznego Êliwce, które razem z artylerzystami ce floty: Genyo Maru (10 018 BRT) iSe- wzmacniania uzbrojenia przeciwlotnicze- zniszczy∏y dziewi´çdziesiàt siedem samo- iyo Maru. Straty amerykaƒskie w czasie go. Jako pierwsze do stoczni Kure Kaigun lotów. Trzecia fala ataku sk∏ada∏a si´ z: nalotu by∏y równie˝ wysokie osiàgajàc Kôshô ju˝ 25 czerwca zosta∏y skierowane czterdziestu myÊliwców A6M3 i siedmiu poziom: szeÊciu myÊliwców oraz czterna- jednostki 5 Sentai. samolotów torpedowych B6N1. Straty Êcie samolotów bombowych i torpedo- Na pok∏adzie Myôkô iHaguro zainsta- tej formacji ograniczy∏y si´ do siedmiu wych zestrzelonych nad celem przez in- lowano cztery potrójne stanowiska dzia- maszyn. Czwarta fala ataku, która wy- terweniujàce myÊliwce i artyleri´ prze- ∏ek przeciwlotniczych kal. 25 mm (dwa na startowa∏a o 11.30 sk∏ada∏a si´ z czter- ciwlotniczà, a dalszych osiemdziesiàt ma- Êródokrćiu i dwa w cz´Êci dziobowej) dziestu myÊliwców „Zero”, trzydziestu szyn zosta∏o straconych w czasie nocnego oraz szesnaÊcie pojedynczych stanowisk szeÊciu bombowców nurkujàcych „Judy” làdowania. Pomimo druzgoczàcych strat dzia∏ek kal. 25 mm. Po zakoƒczeniu prac i szeÊciu samolotów torpedowych „Jill”. o godz. 19.00 wiceadm. Ozawa przekaza∏ ∏àczna liczba dzia∏ek osiàgn´∏a iloÊç pi´ç- Straty tej fali zamkn´∏y si´ liczbà siedem- Stra˝y Przedniej rozkaz stoczenia nocnej dziesićiu dwóch (4 x III, 8 x II i 24 x I). dziesićiu trzech samolotów zestrzelo- walki artyleryjskiej z okr´tami amerykaƒ- Zmianie uleg∏o równie˝ wyposa˝enie ra- nych w walkach powietrznych lub rozbi- skimi u brzegów Saipanu. Szef Sztabu darowe. Na frontowej stronie dziobowe- tych na wczeÊniej zbombardowanych lot- adm. Toyoda na wieÊç o tym rozkazie na- go masztu zainstalowano anten´ radaru niskach làdowych. Rankiem tego same- kaza∏ natychmiastowy powrót do Japo- wczesnego ostrzegania przeciwlotniczego go dnia okr´t flagowy wiceadm. Ozawy nii. O godz. 21.00 wiceadm. Ozawa pod- 13 Gô. Pomieszczenie operatorów rada- lotniskowiec Taiho znalaz∏ si´ na drodze jà∏ ostatecznà decyzj´ o przerwaniu bitwy rowych zlokalizowano w dziobowej nad- amerykaƒskiego okr´tu podwodnego i odwrocie. Równie˝ wiceadm. Kurita budówce poni˝ej masztu w rejonie cen- Albacore (SS-218), którego dowódca o godz. 22.05 skierowa∏ si´ w drog´ po- trali telefonicznej. Dodatkowo zainstalo- kmdr Blanchard nie zmarnowa∏ okazji wrotnà i poprzez Okinaw´ (22 czerwca) wano równie˝ radar wczesnego ostrzega- wystrzeliwujàc o godz. 08.55 z odleg∏oÊci japoƒskie okr´ty przyby∏y do Zatoki Ha- nia nawodnego 22 Gô Kai 4 M. Pomiesz- 4700 m szeÊç torped. Do celu dosz∏a jed- chirajima 24 czerwca. czenie radarzystów zosta∏o ulokowane na na, która trafi∏a w rejonie dziobowego miejscu Sokuteki. Anteny radarowe podnoÊnika. Poczàtkowo nie wywo∏a∏o DZIA¸ANIA NACHI I ASHIGARY w postaci rogów zosta∏y ulokowane na to ˝adnego efektu, ale opary z uszkodzo- NA WODACH PÓ¸NOCNYCH obu bokach górnej cz´Êci dziobowej nad- nych zbiorników paliwowych rozprze- 23 stycznia Nachi przyby∏ do Hashiraji- budówki. Prace na obu krà˝ownikach za- strzeni∏y si´ po ca∏ej jednostce. O godz. my i po zakotwiczeniu na redzie Kure po- koƒczono 29 czerwca 1944 r. 15.30 dosz∏o do eksplozji oparów paliwa zosta∏ na miejscu do 7 lutego. Nast´pnie Kolejne dwie jednostki Ashigara i lotniskowiec wypad∏ z szyku pogrà˝ajàc zosta∏ skierowany do Ominato, które i Nachi zosta∏y poddane dozbrojeniu si´ w wodzie. Gdy zdano sobie spraw´ osiàgnà∏ po dwudniowym rejsie. w drugim tygodniu wrzeÊnia. W cz´Êci z beznadziejnoÊci po∏o˝enia do burty to- Po krótkim postoju w Kure Ashigara dziobowej okr´tów zainstalowano dwa nàcego okr´tu podszed∏ Haguro, na któ- wyruszy∏ w rejs do Ominato, gdzie przyby∏ podwójne stanowiska dzia∏ek kal. 25 mm rego pok∏ad przeniesiono portret cesarza 2 kwietnia. W bazie obie jednostki two- razem z dwudziestoma pojedynczymi ze- i ca∏y sztab ∏àcznie z wiceadm. Ozawà. rzàce operacyjnie 21 Sentai pozosta∏y stawami rozsianymi po ca∏ym pok∏adzie. Nied∏ugo po ewakuacji Taiho wstrzàsn´- w pe∏nej gotowoÊci operacyjnej do Po zakoƒczeniu prac krà˝owniki posiada- ∏a kolejna eksplozja i okr´t zatonà∏ po- 19 czerwca. W maju zdemontowano z po- ∏y czterdzieÊci osiem dzia∏ek kal. 25 mm grà˝ajàc si´ rufà do przodu. Teraz g∏os k∏adu Ashigary radar 21 Gô Kai 4, który (10 x II i 28 x I). Podobnie jak na wczeÊniej zabrali amerykanie. 20 czerwca o godz. podobnie jak wczeÊniejsza wersja zainsta- modernizowanych okr´tach zainstalowa-

70 no radar wczesnego ostrzegania lotnicze- LEYTE dziernika wczesnym rankiem wyszed∏ go 13 Gô. Tylko w przypadku Nachi po- z portu zespó∏ wiceadm. Kurity, a o godz. mieszczenie operatorów radarowych zo- Nast´pnego dnia po zakoƒczeniu prac 15.00 zespó∏ wiceadm. Nishimury w sk∏a- sta∏o zlokalizowane w strukturze dziobo- na pok∏adach Myôkô i Haguro jednostki dzie pancerniki Fuso i Yamashiro, krà- wego masztu. Posiadajàc ju˝ doÊwiadcze- zosta∏y skierowane do Hashirajimy, gdzie ˝ownik - lotniskowiec Mogami w os∏onie nie w pos∏ugiwaniu si´ radarami typu na pok∏ady przyj´to zaopatrzenie i ˝o∏nie- czterech niszczycieli zosta∏ skierowany do 22 Gô na miejsce usuni´tych zestawów za- rzy armii làdowej. 1 lipca po raz ostatni CieÊniny Surigao, natomiast wiceadm. instalowano w czasie remontu ulepszone oddano cumy na rdzennej japoƒskiej zie- Kurita pop∏ynà∏ w kierunku CieÊniny San urzàdzenie oznaczone jako 22 Gô Kai 4 S. mi, którà miano ju˝ nigdy wi´cej nie zoba- Bernardino. Dla zmniejszenia ci´˝arów topowych czyç z pok∏adów krà˝owników. Powodem W tym samym czasie 21 Sentai (Nachi z wszystkich czterech jednostek zdemon- tej decyzji by∏y kurczàce si´ zapasy paliw i Ashigara) razem z lekkim krà˝owni- towano dziobowà par´ reflektorów oraz p∏ynnych w bazach na Wyspach Japoƒ- kiem i siedmioma niszczycielami otrzy- rufowe wyrzutnie torped. IloÊç zabiera- skich. Po trzydniowym rejsie jednostki ma∏a rozkaz wyp∏yni´cia z Amami-Ô- nych torped zosta∏a zmniejszona z dwu- przyby∏y do Manili wysadzajàc cz´Êç przy- Shima i przy∏àczenia si´ do 2 Zespo∏u dziestu czterech do szesnastu (osiem wiezionych ˝o∏nierzy i zaopatrzenia, a na- Uderzeniowego w Manili. 18 paê- w wyrzutniach i osiem w rezerwie). Uzy- st´pnie przez Zamboanga (8 lipca) przy- dziernika o godz. 10.30 okr´t podwodny skane w ten sposób miejsce zosta∏o wyko- by∏y 12 lipca do Singapuru. W bazie Sterlet (SS-392) z odleg∏oÊci 15 Mm do- rzystane dla pomieszczenia dodatkowych w dniach 19-28 lipca Haguro zosta∏ zado- strzeg∏ zespó∏ krà˝owników i przekaza∏ cz∏onków za∏ogi, która teraz zwi´kszy∏a kowany i 31 lipca obie jednostki zosta∏y meldunek o spotkaniu. Po odebraniu si´ do oko∏o 1100 ludzi i zwi´kszeniu po- przebazowane do Lingga Roads. ostrze˝enia przeciwko nim skierowa∏y si´ jemnoÊci komór amunicyjnych dla dzia- W wrzeÊniu podczas çwiczeƒ zgrywajà- cztery kolejne okr´ty podwodne, ale tylko ∏ek kal. 25 mm posiadajàcych przydzia∏ cych wspó∏dzia∏anie jednostek w szyku, Tigger (SS-237) i Tang (SS-306) zdo∏a∏y po 2500 pocisków na luf´. indywidualnego manewrowania oraz çwi- odnaleÊç cel. Pierwszy z nich szykowa∏ si´ czebnych strzelaƒ do celów nawodnych do ataku w odleg∏oÊci 5 Mm zosta∏ do- DZIA¸ANIA NACHI I ASHIGARY i powietrznych na pok∏adzie Myôkô strze˝ony i zaatakowany przez samolot, Po zakoƒczeniu prac jednostki pozo- i Haguro Lokalna Sekcja Remontowa nr który zmusi∏ go do zanurzenia i przerwa- sta∏y w Kure w pe∏nej gotowoÊci do 101 (No. 101 Kôsakubu) zainstalowa∏a nia ataku. Drugi z nich nie móg∏ wypraco- opuszczenia bazy. 14 paêdziernika 21 nowà wersj´ radaru typu 22 Gô Kai waç odpowiedniej pozycji do ataku na Sentai i dywizjonu niszczycieli pod do- 4S przystosowanà do kierowania ogniem jednostki p∏ynàce z pr´dkoÊcià 19 w´z∏ów wództwem wiceadm. Shima Kiyohide zo- artylerii. ostatecznie da∏ za wygranà. Po postoju sta∏ skierowany do zniszczenia resztek Dla japoƒskich strategów po zakoƒ- wTakaô na Formozie (20-21 paê- U.S. Navy, które w dniu 10 paêdziernika czeniu kampanii na Marianach sta∏o si´ dziernika), gdzie uzupe∏niono zapasy pa- 1944 r. zaatakowa∏a lotniska po∏o˝one na oczywiste, ˝e nast´pne uderzenie si∏ ame- liwa. Po wyjÊciu z portu zespó∏ natrafi∏ na Formozie. Po kontrataku, który spowo- rykaƒskich zostanie skierowane na Filipi- kolejne okr´ty podwodne (Shark /SS-314, dowa∏ uszkodzenie dwóch amerykaƒ- ny. Do dnia 26 lipca 1944 r. zosta∏ opraco- Seadragon /SS-194 i Blackfish /SS-221). skich krà˝owników japoƒscy lotnicy z∏o- wany plan Shô Gô majàcy doprowadziç Pierwszy z nich przeprowadzi∏ atak na ˝yli fantastyczne meldunki o zniszczeniu do kolejnej decydujàcej bitwy z U.S. Na- krà˝ownik i „lotniskowiec” czterema tor- wielu amerykaƒskich pancerników i lotni- vy. W ramach tego planu krà˝owniki pedami elektrycznymi, które chybi∏y. Po- skowców i pozostajàcych na wodzie 4 Sentai (Takao, Atago, Maya, Chôkai) zosta∏ej amerykaƒskie jednostki nawiàza- uszkodzonych krà˝ownikach. Ju˝ kilka i5 Sentai zosta∏y przydzielone do „Pierw- ∏y kontakt, ale nie zdo∏a∏y zajàç pozycji do godzin po wyjÊciu z portu jednostki zosta- szego Zespo∏u Uderzeniowego” (No. 1 ataku. Rankiem 22 paêdziernika o godz. ∏y dostrze˝one z pok∏adu amerykaƒskie- Butai). 08.00 dowódca Icefish (SS-367, kmdr Pe- go okr´tu podwodnego Besugo (SS-321), Rankiem 17 paêdziernika amerykaƒ- tersen) ponownie dostrzeg∏ japoƒskie który natychmiast przes∏a∏ meldunek skie jednostki desantowe stan´∏y przy okr´ty i ponownie nie zdo∏a∏ zajàç pozycji o spotkaniu. Po odebraniu wiadomoÊci brzegach wyspy Leyte (Filipiny). Nast´p- do ataku. Po dwugodzinnym poÊcigu po- natychmiast na przewidywane miejsce nego dnia o godz. 11.10 z Lingga Roads stanowi∏ si´ wynurzyç i nadaç meldunek spotkania ruszy∏ Skate (SS-305), który wysz∏a w morze grupa operacyjna rozpo- o kursie zespo∏u. Najpierw wzburzone o godz. 22.24 15 paêdziernika wystrzeli∏ czynajàc operacj´ „Shô 1” (Zwyci´stwo morze, a potem japoƒskie samoloty unie- w stron´ ci´˝kich krà˝owników trzy tor- 1). Dowódcà „Pierwszego Zespo∏u Ude- mo˝liwi∏y nawiàzanie ∏àcznoÊci i dopiero pedy elektryczne. Wszystkie rozmin´∏y rzeniowego” zosta∏ wiceadm. Kurita, któ- wieczorem zdo∏ano po∏àczyç si´ z Austra- si´ z celami. Jednak po dwóch dniach rej- ry poprowadzi∏ do walki superpancerniki: lià i przekazaç meldunek. Pomimo su japoƒski zespó∏ sk∏adajàcy si´ z ci´˝- Yamato i Musashi, pancerniki Nagato, wszystkich przeciwnoÊci nie naruszony kich krà˝owników Nachi i Ashigara, lek- Fuso i Yamashiro; krà˝owniki liniowe zespó∏ wiceadm. Shimy 23 paêdziernika kiego krà˝ownika Abukuma i siedmiu Kongo i Haruna, ci´˝kie krà˝owniki o godz. 08.00 przybyto do Zatoki Colon. niszczycieli: Akebono, Ushio, Kasumi, Takao, Atago (jednostka flagowa), Maya, Jeszcze przed wejÊciem do CieÊniny Shiranui, Wakaba, Hatsuhimo i Hatsu- Chôkai, Haguro, Myôkô, Kumano, Palawan zespó∏ wiceadm. Kurity zosta∏ haru zosta∏ powstrzymany „dla wyjaÊnie- Suzuya, Tone i Chikuma, krà˝ownik-lot- uformowany w dwie kolumny: na lewym nia sytuacji”. Kilka godzin póêniej nad- niskowiec Mogami; lekkie krà˝owniki skrzydle jako pierwszy p∏ynà∏ krà˝ownik szed∏ rozkaz powrotu do Amami-Ô-Shi- Noshiro i Yahagi w os∏onie dziewi´tnastu Atago (jednostka flagowa), za nim kolej- ma, gdzie jednostki uzupe∏ni∏y zapasy pa- niszczycieli. Po dwudniowym rejsie ca∏y no: Takao, Chôkai, Nagato, Kumano, liwa. zespó∏ przyby∏ do Burneii. 22 paê- Suzuya iHaruna; na prawym skrzydle po-

71 dà˝a∏y kolejno: Myôkô, Haguro, Maya, rwanych zbiorników z paliwem zosta∏ topi∏a ten przedzia∏ oraz przyleg∏y do nie- Yamato, Musashi, Tone, Chikuma ugaszony i okr´t pod eskortà dwóch nisz- go przedzia∏ generatora elektrycznego. i Kongo. Obie kolumny by∏y ubezpiecza- czycieli Naganami i Akishimo zosta∏ Prawoburtowe rufowe Êruby zamar∏y ne na skrzyd∏ach przez dwa lekkie krà- w nocy skierowany do Bruneii. P∏ynàc i pr´dkoÊç maksymalna spad∏a do 15 w´- ˝owniki i pi´tnaÊcie niszczycieli. Odle- z ograniczonà pr´dkoÊcià przyby∏ na z∏ów. Uszkodzony krà˝ownik odpad∏ g∏oÊç mi´dzy kolumnami wynosi∏a miejsce 25 paêdziernika i po przeprowa- z formacji, a na wezwany Haguro zosta∏ 4000 m, a okr´ty zygzakowa∏y z pr´dko- dzeniu poÊpiesznych napraw 8 listopada przetransportowany dowódca 5 Sentai. Êcià 16 w´z∏ów. W zespole japoƒskim pa- zosta∏ skierowany do Singapuru dla do- Wszystko to dzia∏o si´ na wschód od nowa∏a nerwowoÊç i co pewien czas ob- konania kompleksowych napraw. Do ba- wyspy Maestre de Campo (pozycja serwatorzy meldowali pojawienie si´ zy Seletar przyby∏ po czterodniowym 12° 55’ N i 121° 52’ E). Uszkodzona jed- amerykaƒskich okr´tów podwodnych. rejsie. nostka otrzyma∏a rozkaz dotarcia do Za- Tymczasem na drodze zespo∏u rzeczywi- Nast´pnie o godz. 05.54 zaatakowa∏ toki Colon. Po prowizorycznych napra- Êcie czai∏y si´ dwa amerykaƒskie okr´ty Dace, którego cztery z szeÊciu torped tra- wach i uzupe∏nieniu paliwa w eskorcie podwodne: Darter (SS-227, dow. kmdr fi∏y o godz. 06.56 w lewà burt´ ci´˝kiego niszczyciela Kishinami i tra∏owca W 34 ppor. D. H. McClintock) iDace (SS-247, krà˝ownika Maya. Gwa∏towne wdarcie skierowano si´ do Burneii (przybycie 29 dow. kmdr ppor. B. D. Claggett), które si´ setek ton wody do kad∏uba poprzez paêdziernika) i po jednodniowym posto- patrolowa∏y wspomnianà cieÊnin´. wyrwy w poszyciu spowodowa∏o natych- ju w dodatkowej w eskorcie Haguro 3 li- O godz. 01.16 24 paêdziernika 1944 r. na miastowy 30° przechy∏ krà˝ownika na tra- stopada okr´ty przyby∏y do Singapuru. radarze Dartera pojawi∏ si´ Êwietlny im- fionà burt´, a po˝ar w dziobowej cz´Êci Pierwszy nalot przyniós∏ poza uszko- puls oznaczajàcy kontakt z jednostkà na- okr´tu po kilku minutach doprowadzi∏ do dzeniem Myôkô trafienia dwoma torpe- wodnà. Po przeprowadzeniu rozpozna- eksplozji dziobowych komór amunicyj- dami w superpancernik Musashi. Pozo- nia wzrokowego przez peryskop natych- nych. Po ich eksplozji Maya zaton´∏a na stajàc po trzecim ataku z ty∏u zespo∏u miast zosta∏ przes∏any meldunek o tym pozycji 09° 27’ N i 117° 23’ E razem z do- otrzyma∏ poczàtkowo do os∏ony ci´˝ki odkryciu do Fremantle w Australii, wódcà okr´tu kmdr Ranji Oe i 336 ofice- krà˝ownik Tone, a póêniej dwa niszczy- a stamtàd do sztabu adm. Halseya. rami i marynarzami swej za∏ogi. Pomimo ciele i zosta∏ pozostawiony niejako same- Po wyjÊciu na odpowiednià pozycj´ do eksplozji i szybkiego zatoni´cia jednostki mu sobie. O godz. 16.00 wiceadm. Kurita salwy torpedowej o godz. 06.32 dowódca 769 ludzi zosta∏o podniesionych z wody pod wp∏ywem ataków lotniczych wyda∏ Dartera z odleg∏oÊci 900 m odpali∏ szeÊç przez niszczyciel Akishimo i przekaza- rozkaz zawrócenia i przerwania bitwy. torped Mk 14 (300 kg materia∏u wybu- nych w ciàgu dnia na superpancernik Jednak interwencja adm. Toyody spowo- chowego Torpex w g∏owicy bojowej) Musashi. Po zatopieniu dzieƒ póêniej i te- dowa∏a zmian´ decyzji i zespó∏ o godz. w kierunku ci´˝kiego krà˝ownika Atago go okr´tu niszczyciel Shimakaze podjà∏ 17.15 ponownie ruszy∏ do akcji kierujàc i pod wodà wykona∏ zwrot po czym zaata- z wody 653 ludzi z by∏ej za∏ogi krà˝ow- si´ w stron´ CieÊniny San Bernardino. kowa∏ z odleg∏oÊci 1400 m kolejny ci´˝ki nika. krà˝ownik Takao czterema torpedami Wiceadm. Kurita po krótkim pobycie PRZECIW LOTNISKOWCOM z wyrzutni rufowych. Z szeÊciu pocisków na pok∏adzie niszczyciela Kishinami za ESKORTOWYM — USZKODZENIE wystrzelonych w kierunku flagowej jed- jednostk´ flagowà obra∏ sobie tym razem HAGURO nostki wiceadm. Kurity o godz. 06.34 tra- superpancernik Yamato, z pok∏adu któ- O godz. 06.46 25 paêdziernika radar fi∏y cztery, które przypiecz´towa∏y los rego dowodzi∏ w nadchodzàcej bitwie. lotniskowca eskortowego Fanshaw Bay okr´tu. Przy przechylne wynoszàcym 540 W czasie dnia nastàpi∏y równie˝ zmiany (CVE-70) zarejestrowa∏ kontakt z jed- podj´to decyzj´ o ewakuacji z Atago za∏o- organizacyjne w zespole. Nale˝àcy do- nostkà nawodnà. Par´ minut póêniej za gi. Niszczyciele Kishinami i Asashimo tychczas organizacyjnie do 4 Sentai horyzontu zacz´∏y wy∏aniaç si´ nadbu- przyj´∏y na swoje pok∏ady oko∏o 700 ludzi Chôkai zosta∏ przydzielony po rozbiciu dówki w kszta∏cie pagody — bez wàtpie- ∏àcznie z wiceadm. Kurità i cz´Êcià jego swego dywizjonu do 5 Sentai. nia nale˝àce do japoƒskich okr´tów. Na sztabu. O godz. 06.53 krà˝ownik przewró- wieÊç o tym dowódca trzeciej grupy lotni- ci∏ si´ na prawà burt´ i zatonà∏ dziobem USZKODZENIE MYÔKÔ skowców eskortowych TU 77.4.3 (krypto- na pozycji 09° 30’ N i 117° 13’ E. Wraz Tego samego dnia o godz. 08.20 nad nim radiowy „Taffy 3”) kontradm. z okr´tem posz∏o na dno 360 oficerów zespo∏em wiceadm. Kurity pojawi∏ si´ C. Sprague nie straci∏ g∏owy i skierowa∏ imarynarzy razem z dowódcà okr´tu amerykaƒski samolot rozpoznawczy z lot- ca∏y zespó∏ w stron´ najbli˝szego szkwa∏u kmdr Tsutô Araki. niskowca Cabot (CVL-28). W dwie go- deszczowego oraz rozkaza∏ niszczycielom Z czterech torped wystrzelonych z wy- dziny (o godz. 10.26) póêniej nad g∏owa- postawienie zas∏ony dymnej. O godz. rzutni rufowych do Takao dosz∏y tylko mi Japoƒczyków rozp´ta∏o si´ istne pie- 06.59 dzia∏a pancernika Yamato odda∏y dwie. Pierwsza z nich trafi∏a na wysokoÊci k∏o. Krótko po rozpocz´ciu ataku torpe- pierwszà salw´ w stron´ amerykaƒskich wr´gi nr 180 powodujàc zalanie kot∏owni da zrzucona z TBM-1C „Avenger” nale- jednostek. W miar´ zmniejszania odle- nr 4, 6 i 8. Druga eksplodowa∏a na wyso- ˝àcego do dywizjonu VT-18 (lotniskowiec g∏oÊci do walki wchodzi∏y kolejne jednost- koÊci wr´gi nr 335 i spowodowa∏a uszko- Interpid / CV 11) lub do dywizjonu VT-29 ki celujàc w aktualnie dostrze˝one amery- dzenie steru i obu prawoburtowych wa- (lotniskowiec Cabot) trafi∏a w prawà bur- kaƒskie okr´ty. Po stronie przeciwnej do ∏ów Êrub nap´dowych. Krà˝ownik zatrzy- t´ Myôkô. Torpeda Mk 13 kal. 570 mm akcji stopniowo wesz∏y samoloty z dwóch ma∏ si´ z 10° przechy∏em, ale dzi´ki z g∏owicà bojowà zawierajàcà 272 kg Tor- pozosta∏ych zespo∏ów lotniskowców sprawnej pracy grup awaryjnych i zatopie- pexu uderzy∏a pomi´dzy wr´gami nr 248- eskortowych, które zaatakowa∏y japoƒ- niu cz´Êci lewoburtowych przedzia∏ów 250 na wysokoÊci rufowej maszynowni nr czyków zmuszajàc ich do gwa∏townych utrzyma∏ si´ na powierzchni. Po˝ar roze- 4. Wdzierajàca si´ woda natychmiast za- zwrotów, a to z kolei obni˝a∏o celnoÊç ar-

72 tylerii. W tym czasie bezpoÊrednia eskor- wewnàtrz pozbawi∏a ˝ycia trzydziestu w lekki krà˝ownik wy∏àczajàc jednostk´ ta trzeciego zespo∏u sk∏adajàca si´ dwóch ludzi. Szybkie zamknićie prze- z dalszej walki. z trzech niszczycieli typu Fletcher: Heer- gród przeciwdetonacyjnych oraz zatopie- W tym czasie kontradm. Oldendorf mann (DD-672), Hoel (DD-533) i John- nie magazynu amunicyjnego uratowa∏o oczekiwa∏ z pancernikami: Mississippi ston (DD-557) oraz niszczycieli eskorto- jednostk´ przed zniszczeniem. (BB-41), West Virginia (BB-48), Ma- wych: Dennis (DE-405), Samuel B. Ro- O godz. 08.33 nad pole walki nadlecia- ryland (BB-46), Tennessee (BB-43), berts (DE-413), Raymond (DE-341) ∏o siedemdziesiàt dziewi´ç samolotów California (BB-44) i Pennsylvania (BB- i John C. Butler (DE-339) — wszystkie pochodzàcych z TU 77.4.2 („Taffy 2”)8 38); ci´˝kimi krà˝ownikami: Louisville typu John C. Butler szykowa∏a si´ do pod dowództwem kontradm. Felixa B. (CA-28, jednostka flagowa), Portland przeprowadzenia ataku torpedowego na Stumpa. Przed startem lotnicy otrzymali (CA-33), Minneapolis (CA-36) i australij- japoƒskie okr´ty. wyrańe instrukcje nie koncentrowania ski Shropshire (D 73); lekkimi krà˝owni- Pomimo druzgoczàcej przewagi ame- si´ na pojedynczych celach, ale na atako- kami: Denver (CL-58), Columbia rykaƒskie niszczyciele podj´∏y walk´ z ja- waniu mo˝liwie jak najwi´kszej liczby (CL-56), Phoenix (CL-46) i Boise poƒskim zespo∏em. Przy zdecydowanej okr´tów. W chwili, gdy nad polem walki (CL-47) na zbli˝enie si´ zespo∏u wice- przewadze amerykaƒskiego lotnictwa pojawi∏a si´ druga fala dowódca grupy adm. Nishimury. Pierwszy kontakt rada- i odwa˝nej postawie okr´tów eskorty za- powietrznej lotniskowca Kitkun Bay rowy zosta∏ z∏apany o godz. 03.23 z odle- owocowa∏o to doÊç niezwyk∏ym przebie- kmdr ppor. Fowler prowadzàc bombow- g∏oÊci 30 000 m. O godz. 03.50, gdy odle- giem spotkania. ce nurkujàce dostrzeg∏ pod sobà nadzwy- g∏oÊç spad∏a do 14 300 mLouisville otwo- O godz. 07.10 polecenie wykonania czaj kuszàcy cel. Na jego celownik wszed∏ rzy∏ ogieƒ. W tej samej chwili pozosta∏e ataku torpedowego otrzyma∏y amerykaƒ- ci´˝ki krà˝ownik Chôkai. Szybki atak alianckie okr´ty uczyni∏o to samo. skie niszczyciele typu Fletcher. Pierwszym spowodowa∏ trafienie jednà bombà o ma- O godz. 04.10 wiceadm. Shima zbli˝y∏ ich celem mia∏y staç si´ ci´˝kie krà˝owni- sie 227 kg, która zapoczàtkowa∏a po˝ar si´ do akwenu, na którym dopala∏y si´ ki, które niebezpiecznie zbli˝a∏y si´ do i zmusi∏a jednostk´ do zastopowania. Nie resztki zatopionego kilka minut wczeÊniej prawie bezbronnych lotniskowców eskor- mogàc ugasiç rozprzestrzeniajàcego si´ japoƒskiego pancernika Fuso. Kilka mi- towych. Na rozkaz wykonawczy dowódcy po˝aru niszczyciel Fujinami przyjà∏ na po- nut póêniej wÊród szczepów postawionej zespo∏u kontradm. Cliftona Sprague k∏ad ocala∏ych marynarzy i salwà torped wczeÊniej zas∏ony dymnej dostrze˝ono z godz. 07.15 odpowiedzia∏y dwa niszczy- zatopi∏ p∏onàcy krà˝ownik. uszkodzony i zastopowany niszczyciel ciele: Hoel i Johnston, podczas gdy pozo- Dopiero zatopienie tego okr´tu otrze- Shigure. P∏ynàc dalej na pó∏noc okr´ty ze- sta∏e niszczyciele eskortowe nadal stano- ´wi∏o wiceadm. Kurit´. Podjà∏ on decyzj´ spo∏u wesz∏y w obszar pokryty zas∏onà wi∏y bezpoÊrednià os∏on´ lotniskowców. zerwania kontaktu bojowego i ponowne- dymnà i pod jej os∏onà o godz. 04.24 Po otrzymaniu rozkazu dowódca eskorty go sformowania zespo∏u dla zapewnienia Nachi wystrzeli∏ osiem torped celujàc na kmdr ppor. William D. Thomas natych- bardziej skutecznej obrony przeciwlotni- wyb∏yski ognia dzia∏owego dostrze˝one miast skierowa∏ podleg∏e mu jednostki do czej. Dodatkowy wp∏yw na podjćie decy- na horyzoncie. Kilka minut póêniej do- ataku torpedowego. W czasie jego wyko- zji o wycofaniu si´ mia∏y meldunki strze˝ono p∏onàcy Mogami ipomimo wy- nywania uszkodzony zosta∏ ci´˝ki krà- o zniszczeniu Zespo∏u Po∏udniowego konania przez Nachi nag∏ego zwrotu ˝ownik Kumano (pojedyncze trafienie w CieÊninie Surigao. O godz. 09.11 wyda- o200 na prawà burt´ o godz. 04.30 dosz∏o torpedà w dziób) i prawdopodobnie no rozkaz przerwania walki i zebranie si´ do kolizji. Uszkodzenia na Mogami oka- Haguro (nie zosta∏o to po wojnie po- na kursie pó∏nocnym wokó∏ flagowego za∏y si´ niegroêne (metrowa dziura na twierdzone przez japoƒskie êród∏a). Yamato. Znajdujàce si´ o krok od zwy- wysokoÊci wie˝y nr 1 powy˝ej linii wod- Ostatni z niszczycieli Heermann z racji ci´stwa Haguro i Tone wykona∏y rozkaz nej). Natomiast Nachi mia∏ 15 m dziur´ swej pozycji (znajdowa∏ si´ po drugiej o godz. 09.20. Bitwa by∏a skoƒczona. na lewej burcie w cz´Êci dziobowej powy- stronie szyku lotniskowców) ruszy∏ do 28 paêdziernika Haguro przyby∏ z po- ˝ej linii wodnej na wysokoÊci komory ∏aƒ- ataku o godz. 07.42. W tym czasie japoƒ- zosta∏ymi jednostkami „Pierwszego Ze- cucha kotwicznego. Sam przedzia∏ zosta∏ skie krà˝owniki znajdowa∏y si´ w odleg∏o- spo∏u Uderzeniowego” do Burneii i na- szybko zatopiony, ale pod bacznym Êci oko∏o 12 000 m od lotniskowców st´pnie eskortujàc uszkodzonego Myôkô okiem I oficera mechanika kmdr Kawa- eskortowych. Nag∏e pojawienie si´ ame- zosta∏ skierowany do Singapuru. saki podparto grodzie wodoszczelne i jed- rykaƒskiego niszczyciela wprowadzi∏o nostka mog∏a poruszaç si´ z pr´dkoÊcià ma∏e zamieszanie w japoƒskim szyku, ale DZIA¸ANIA NACHI I ASHIGARY maksymalnà zredukowanà do 18 w´z∏ów ju˝ po chwili zosta∏ on obramowany sal- W CIEÂNINIE SURIGAO dla przeciwstawienia si´ przedostawaniu wami dzia∏ kal. 203 i 127 mm. Kilka minut 24 paêdziernika Nachi i Ashigara, lek- wody do kad∏uba. póêniej do bitwy przy∏àczy∏y si´ równie˝ ki krà˝ownik Abukuma w eskorcie czte- WstrzàÊni´ty scenerià pobojowiska amerykaƒskie niszczyciele eskortowe rech niszczycieli Akebono, Ushio, Kasu- i zderzeniem wiceadm. Shima podjà∏ nie- wprowadzajàc dodatkowe zamieszanie mi i Shiranui o godz. 02.00 wyruszy∏y zwyk∏à jak na japoƒskiego admira∏a decy- na pole bitwy. W tym czasie na czele po- z Colon jako wsparcie Zespo∏u Po∏u- zj´ — zarzàdzi∏ wykonanie zwrotu o 180° Êcigu znajdowa∏y si´ ci´˝kie krà˝owniki: dniowego wiceadm. Nishimury. Nast´p- i odwrót z placu boju. Pomimo zarzàdzo- Tone iChikuma, a w Êladzie torowym lot- nego dnia oko∏o pó∏nocy u wlotu do Cie- nego przez kontradm. Oldendorfa poÊci- niskowców p∏yn´∏y Haguro i Chôkai. Êniny Surigao dosz∏o do pierwszego star- gu odnaleziono tylko wczeÊniej uszkodzo- Oko∏o godz. 08.25 jeden z atakujàcych cia z amerykaƒskimi Êcigaczami torpedo- „Avengerów” osiàgnà∏ trafienie 45 kg wymi patrolujàcymi akwen. W czasie 8. Lotniskowce eskortowe: Natoma Bay (CVE-62), Mani- la Bay (CVE-61), Marcus Island (CVE-77), Kadashan bombà w wie˝´ dzia∏owà nr 2 naHaguro . gwa∏townego starcia o godz. 03.15 jedna Bay (CVE-76), Savo Island (CVE-78) i Ommaney Bay Bomba przebi∏a dach wie˝y i eksplodujàc z torped wystrzelona z PT 134 trafi∏a (CVE-79).

73 ne okr´ty, które zosta∏y dobite i ponownie si´ na trafionà burt´ i zatonà∏ o 13.07 fienia bombà. 2 listopada jednostka zo- uszkodzono kilkoma pociskami artyleryj- w odleg∏oÊci 38 Mm na po∏udniowy-za- sta∏a wydokowana i zakotwiczy∏a w rejo- skimi oddalajàcy si´ ci´˝ki krà˝ownik-lot- chód od Przylàdka Binit. Przypuszczalna nie Cavite oczekujàc na dalsze rozkazy. niskowiec Mogami. pozycja zatopienia jest okreÊlana na 09° 5 listopada Task Grup 38.3 (dow. kontr- O godz. 06.14 Mogami ponownie na- 40’ N i 124° 50’ E. Razem z okr´tem zgi- adm. Frederick C. Sherman) zaatakowa∏a wiàza∏ kontakt z Nachi iwczterdziestu n´∏o 192 oficerów i marynarzy. ˝eglug´ w Zatoce Manilskiej. W czasie pićiu minut póêniej przy∏àczono si´ do ataku trzeciej fali o godz. 12.50 krà˝ownik jego grupy. W mi´dzyczasie opanowano ZATOPIENIE NACHI znajdowa∏ si´ na torze wodnym prowa- po˝ar na Êródokrćiu krà˝ownika i w to- W czasie drogi powrotnej do zespo∏u dzàcym na otwarte morze, gdzie móg∏by warzystwie niszczyciela Akebono krà˝ow- do∏àczy∏ inny uszkodzony krà˝ownik- swobodnie manewrowaç. Jednak szeÊç- nik otrzyma∏ rozkaz odp∏ynićia do Co- Kumano i razem z nimi przyby∏ do Zato- dziesiàt samolotów zaatakowa∏o pozba- lon. Krà˝ownik nigdy nie dotar∏ na miej- ki Colon. W zatoce rzucono kotwic´ wionego os∏ony lotniczej Nachi. W czasie sce przeznaczenia. O godz. 08.30 z powo- 25 paêdziernika o godz. 16.27 i po po- ataku zosta∏ trafiony torpedà w prawà du awarii w przecià˝onej maszynowni nr Êpiesznym pobraniu pobraniu paliwa ze burt´ na wysokoÊci dziobowych kot∏owni 4 okr´t zosta∏ zmuszony do zastopowa- zbiornikowca floty Nichei Maru i 906 kg bombà pomi´dzy wie˝ami nr 2 i 3 nia. Dryfujàcy i pozbawiony os∏ony lotni- 27 paêdziernika wyruszono w kierunku dziobowej artylerii. Trafienia spowodowa- czej okr´t zosta∏ o godz. 09.00 zaatakowa- Zatoki Manilskiej dla wsparcia eskorty ∏y zatrzymanie jednostki i po radiowym ny przez siedemnaÊcie bombowców konwojów przerzucajàcych posi∏ki do Za- wezwaniu na pomoc zosta∏ skierowany TBM-1C „Avenger” startujàcych z po- toki Ormoc. Po przybyciu nast´pnego niszczyciel Akebono. W chwili gdy we- k∏adu lotniskowców grupy TG 77.4.1 (wi- dnia na miejsce obie jednostki sta∏y si´ ce- zwana jednostka zbli˝a∏a si´ nastàpi∏ atak ceadm. Sprauge). Nalot spowodowa∏ tra- lem dla amerykaƒskich samolotów z TG czwartej fali amerykaƒskich samolotów, fienia dwiema bombami o masie 250 kg 38.2. 29 paêdziernika Nachi otrzyma∏ tra- które wystartowa∏y z lotniskowca przed dziobowà nadbudówkà. W miejscu fienie bombà o masie 227 kg w pok∏ad Lexington (CV-16). W skoordynowanym trafieƒ natychmiast wybuch∏ grońy po- lotniczy, ale uszkodzenia jednostki okaza- ataku samoloty uzyska∏y: dziewi´ç trafieƒ ˝ar. O godz. 10.47 pe∏niàcy obowiàzki do- ∏y si´ minimalne. Znacznie gorzej przed- torpedami, dwudziestoma bombami wódcy oficer artylerii wyda∏ rozkaz zato- stawia∏y si´ straty za∏ogi, które osiàgn´∏y i szesnastoma rakietami. W czasie ataku pienia okr´tu po zakoƒczeniu ewakuacji liczb´ pi´çdziesićiu trzech rannych lub na krà˝owniku wybuch po˝ar w komorze ocala∏ej z walki za∏ogi. O godz. 12.40 nisz- zabitych. Tego samego dnia krà˝ownik amunicyjnej, a mnogoÊç eksplozji spowo- czyciel Akebono wystrzeli∏ torped´ zosta∏ wprowadzony do p∏ywajàcego do- dowa∏a oderwanie si´ dziobu na wysoko- 93 Shiki, która trafi∏a w lewà burt´ na wy- ku Nr 103, w którym usuni´to uszkodze- Êci wie˝y nr 1 i rufy za maszynowniami. sokoÊci Êródokrćia. Mogami przewróci∏ nia spowodowane kolizjà zMogami i tra- Ostatecznie Nachi zatonà∏ na p∏ytkiej

Nachi atakowany 5 listopada 1944 roku ko∏o wyspy Corregidor. Fot. National Archives wodzie 5 Mm na po∏udniowy-zachód od Carregidoru (pozycji 14° 23’ N i 120° 25’ E). Straty wÊród za∏ogi wynios∏y 807 ludzi. WÊród nich znajdowa∏ si´ do- wódca okr´tu kmdr Kanoka Enkyo i Szef Sztabu 5 Floty kmdr Matsunaga Chichara razem z 74 cz∏onkami sztabu. 20 stycznia 1945 r. okr´t zosta∏ skreÊlony z listy jednostek floty. Po zdobyciu Manili na prze∏o- mie marca i kwietnia 1945 r. amerykaƒscy p∏etwonurkowie w oparciu jednostk´ ra- towniczà Chanticleer (ASR-7) spenetro- wali wn´trze Nachi wydobywajàc wiele cennych dokumentów min. poÊwi´conych jego wczeÊniejszym walkom. Osamotniony Ashigara opuÊci∏ Manil´ 13 listopada i po postoju w dniach 16-17 listopada w Burneii 22 listopada przyby∏ do Lingga Roads.

PONOWNE USZKODZENIE MYÔKÔ Po zakoƒczeniu najniezb´dniejszych napraw 12 grudnia 1944 r. Myôkô w eskorcie niszczyciela Uisho zosta∏ skierowany na gruntowny remont do Japonii. Nast´pnego dnia na odcinku drogi wio- dàcej do Zatoki Camranh, gdzie g∏´bo- koÊç wody wynosi∏a zaledwie 25 metrów na pozycji 08° 08’ N i 105° 40’ E o godz. 21.30 w krà˝ownik zosta∏ trafiony jednà Koƒcowy efekt ataków na Nachi. Cz´Êç dziobowa krà˝ownika od∏amana, cz´Êç rufowa ∏amie si´ i zanurza pod wod´. Fot. National Archives z szeÊciu amerykaƒskich torped kal. 533 Mk 14 wystrzelonych z odleg∏oÊci 3000 m przez okr´t podwodny Bergall Pomimo tego i rozkazu zniszczenia okr´- dodatkowe zabezpieczenie przed ponow- (SS-230, dow. kmdr Hyde), który znajdo- tu po ewakuacji na inne amerykaƒskie nymi atakami alianckich okr´tów pod- wa∏ si´ w drodze na miejsce postawienia okr´ty podwodne skierowane na jego po- wodnych. Natychmiast po przybyciu na transportowanych min w rejonie wybrze- zycj´ kmdr Hyde doprowadzi∏ w∏asnà Kasumi rozpocz´to przygotowania do ˝y indochiƒskich. Torpeda trafi∏a w lewà jednostk´ w dniu 20 grudnia 1944 r. na przej´cia holu, ale z powodu sztormu bar- burt´ na rufie i zapoczàtkowa∏a po˝ar, miejsce przeznaczenia. dzo wolno zmniejszano odleg∏oÊç od bazy który trawi∏ unieruchomionà jednostk´ Tymczasem po odebraniu radiowego w Singapurze. Dopiero zakoƒczenie do- do 15 grudnia. Po ataku natychmiast we- wezwania o pomoc z pok∏adu krà˝owni- kowania Haguro 18 grudnia pozwoli∏o na zwano drogà radiowà pomoc z bazy ka z bazy na miejsce ataku skierowano skierowanie tej jednostki w eskorcie fre- w Camranh. Próba dobicia uszkodzone- jednostk´ pomocniczà Tatebe Maru gaty Chiburi na pomoc bliêniaczej jedno- go okr´tu podj´ta przez dowódc´ amery- (4514 BRT), pomocniczy Êcigacz okr´tów stce. Spotkanie z zespo∏em holowniczym kaƒskiego okr´tu zakoƒczy∏a si´ z zdecy- podwodnych Kaiko Maru (223 BRT) nastàpi∏o nast´pnego dnia o godz. 10.50 dowanà postawà japoƒskiego niszczycie- i dwa tra∏owce, które przyby∏y na miejsce na pozycji 05° 14’ N i 107° 47’ E. Z powo- la, który z odleg∏oÊci 8900 m trafi∏ poci- 15 grudnia. Tatebe Maru wzià∏ krà˝ow- du sztormu Haguro poda∏ hol dopiero skiem kal. 127 mm w pokryw´ luku do ∏a- nik na hol i z pr´dkoÊcià 5 w´z∏ów skiero- 23 grudnia i po dwudniowym rejsie dowania torped znajdujàcym si´ nad wa∏ si´ w stron´ Przylàdka St. Jacques ogodz. 03.00 rano okr´ty przyby∏y do Sin- dziobowym przedzia∏em torpedowym. jednak z powodu wysokich fal i silnego gapuru. Po ogl´dzinach w doku i stwier- Tylko dzi´ki gwa∏townym manewrom wiatru przed pó∏nocà 16 grudnia podj´to dzeniu niemo˝liwoÊci usuni´cia uszko- i du˝ej pr´dkoÊci Bergall oderwa∏ si´ od decyzj´ o skierowaniu si´ do Singapuru. dzeƒ w oparciu o miejscowe zaplecze przeÊladowcy i uniknà∏ zatopienia. Nast´pnego dnia o godz. 05.10 uszko- stoczniowe zapad∏a decyzja o przekszta∏- Uszkodzenie okaza∏o si´ na tyle powa˝- dzona i wypalona rufa na skutek gwa∏- ceniu Myôkô w stacjonarnà bateri´ arty- ne, ˝e uniemo˝liwia∏o zanurzenie i nie ist- townych uderzeƒ sztormowego morza lerii przeciwlotniczej w bazie Seletar prze- nia∏a mo˝liwoÊç jego naprawy si∏ami za∏o- od∏ama∏a si´ na wysokoÊci wr´gi nr 325. ciwko bombowcom B-29. Oznacza∏o to gi. Najbli˝sza baza — zatoka Exmouth Natychmiast zmniejszono pr´dkoÊç holo- koniec okr´tu jako jednostki bojowej. w pó∏nocnej Australii znajdowa∏a si´ wania do 2,5 w´z∏a. 18 grudnia o godz. w odleg∏oÊci 2000 Mm, a droga do niej 15.00 eskorta uszkodzonego okr´tu zo- USZKODZENIE ASHIGARY wiod∏a przez terytorium patrolowane sta∏a wzmocniona przez dwa niszczyciele W grudniu 1944 r. Ashigara razem przez lotnictwo i okr´ty nieprzyjaciela. Kasumi i Hatsushimo, które zapewni∏y z lekkim krà˝ownikiem Ôyodo i szeÊcio-

75 ma niszczycielami pod dowództwem kowa∏o japoƒskie okr´ty. Jedna z 227 kg pr´dkoÊç japoƒskich okr´tów (25 w´z∏ów) kontradm. Kimura Masatomi, którego bomb trafi∏a w Êródokr´cie z lewej burty nie zdo∏a∏y zajàç odpowiedniej pozycji do flaga powiewa∏a na niszczycielu Kasumi ci´˝kiego krà˝ownika wyrywajàc 2 m dziu- ataku. Nast´pnego dnia o godz. 06.35 ze- zosta∏ przydzielony do przeprowadzenia r´, zabijajàc lub raniàc dziesi´ciu maryna- spó∏ przyby∏ do Zatoki Camranh. 29 grud- akcji ofensywnej na wodach filipiƒskich. rzy i rozpoczynajàc po˝ar zagra˝ajàcy tor- nia Ashigara wyruszy∏ do Singapuru, gdzie Operacja otrzyma∏a nazw´ „Niepokoje- pedà i rufowym komorà amunicyjnym. dotar∏ 1 stycznia 1945 r. nie San Jose”. Niszczyciele zosta∏y zgrupo- Wszyscy dost´pni marynarze zostali na- wane w Zespole Uderzeniowym nr 1, tychmiast skierowani do gaszenia po˝aru, ZATOPIENIE HAGURO podczas gdy krà˝owniki znalaz∏y si´ w Ze- a nieuzbrojone torpedy zosta∏y wystrzelo- Po przybyciu do Lingga Roads Ashiga- spole Uderzeniowym nr 2. 12 grudnia ne za burt´. Pomimo uszkodzeƒ o godz. ry obie jednostki utworzy∏y ponownie Ashigara opuÊci∏a Lingga Roads i po dwu- 22.10 jednostki zaj´∏y pozycje ogniowe 5 Sentai pod dowództwem wiceadm. Ha- dniowym rejsie przyby∏a do Zatoki Cam- irozpocz´∏y ostrza∏ pla˝y w rejonie San Jo- shimoto Shintaro jednoczeÊnie pozosta- ranh. Po zebraniu si´ obu zespo∏ów se. Do godz. 0.04 27 grudniaAshigara wy- jàc w gotowoÊci do wyjÊcia w morze. Do- o godz. 09.00 24 grudnia opuszczono baz´ strzeli∏ sto pi´çdziesiàt osiem pocisków datkowo znajdowa∏y si´ w pobli˝u rafine- i skierowano si´ w stron´ Mindoro (Fili- od∏amkowo-burzàcych i szeÊçdziesiàt rii, tak ˝e nie zachodzi∏o niebezpieczeƒ- piny). Na krótko przed otwarciem ognia osiem oÊwietlajàcych. W czasie drogi po- stwo unieruchomienia jednostek z powo- 26 grudnia o godz. 21.24 trzynaÊcie amery- wrotnej zespó∏ zosta∏ wypatrzony przez du niedoborów paliwa. W okresie od lu- kaƒskich bombowców B-25 „Mitchell” okr´ty podwodne Guitarro (SS-363) tego do maja 1945 r. krà˝owniki wykony- z 71 Dywizjonu Rozpoznawczego zaata- i Gurnard (SS-254), ale z uwagi na du˝à wa∏y krótkie rejsy z zaopatrzeniem i ˝o∏- nierzami do portów dzisiejszej Indonezji Myôkô po atakach lotnictwa amerykaƒskiego na poczàtku 1945 roku. Uwag´ zwraca i zachodniej cz´Êci Zatoki Bengalskiej. od∏amana w dniu 17 grudnia 1944 roku rufa okr´tu w nast´pstwie trafienia torpedà. 9 maja 1945 r. Haguro w eskorcie nisz- Fot. U.S. Air Force czyciela Kamikaze opuÊci∏ Singapur z zadaniem dostarczenia zaopatrzenia i cz´- Êciowej ewakuacji japoƒskiego garnizonu na Wyspach Andamaƒskich. W CieÊninie Malakka obie jednostki zosta∏y kolejno dostrze˝one przez brytyjskie okr´ty podwodne Statesman i Subtle, które przekaza∏y odpowiednie ostrzenia radiowe. Zdrugiej strony jeden z japoƒskich samo- lotów dostrzeg∏ brytyjskie okr´ty w rejonie CieÊniny Malakka i na radiowy rozkaz jednostki zawróci∏y do Singapuru, który osiàgn´∏y 11 maja. Trzy dni póêniej okr´- ty ponownie wyruszy∏y z Singapuru z zadaniem dostarczenia zaopatrzenia dla odci´tego garnizonu. W tym czasie na po∏udnie od Kana∏u Nikrobar-Sumatra znajdowa∏ si´ brytyjski zespó∏ Task Force 61 w sk∏adzie: dwa pancerniki Queen Elizabeth iRichelieu, cztery lotniskowce eskortowe Hunter, Khedi- ve, Shah i Emperor, trzy krà˝owniki: ci´˝- ki Cumberland, lekki Tromp (holenderski), przeciwlotniczy Royalist w eskorcie niszczycieli Saumarez, Venus, Verulam, Vigilant, Virago, Tartar, Eskimo, Nubian i Paladin. Krótko po pó∏nocy ju˝ 15 maja otrzymano meldunek z samolotu rozpoznawczego B -24 „Liberator” nale˝àcego do RAF-u o dostrze˝eniu nieprzyjacielskich jednostek przy pó∏nocnym kraƒcu CieÊniny Malakka w pobli˝u Diamont Point. O godz. 02.17 na rozkaz dowódcy zespo∏u wiceadm. Walkera odnalezienia i zatopienia dostrze˝onych jednostek zosta∏ przes∏any kmdr M. L. Powerowi do- wódcy 26 Flotylli Niszczycieli w sk∏adzie: Saumarez (okr´t flagowy flotylli), Veru- lam, Vigilant, Venus i Virago. Na wszyst-

76 kich jednostkach zbiorniki z paliwem by- przekazano rozkaz utrzymania kontaktu. poƒskiego okr´tu zosta∏ zmuszony do ∏y prawie puste i do dnia 15 maja nie zdà- O godz. 23.47 odleg∏oÊç spad∏a do wykonania gwa∏townego zwrotu dla ˝ono z ich ca∏kowitym nape∏nieniem. Sta- 19 Mm i trzy minuty po pó∏nocy flagowy uniknićia kolizji. Wszystkie wykonane nowi∏o to powa˝ne utrudnienie w razie Saumarez w namiarze 10° i odleg∏oÊci przez Saumareza manewry ostatecznie ewentualnego poÊcigu, ale pozosta∏e nisz- 14 Mm równie˝ z∏apa∏ kontakt na w∏a- wyprowadzi∏y niszczyciel na pozycj´ w le- czyciele mia∏y jeszcze mniejsze iloÊci pali- snym radarze. Natychmiast flotylla zmie- woburtowej çwiartce dziobowej krà˝ow- wa w swych zbiornikach. ni∏a kurs na 170° i kilka minut póêniej nika. O godz. 01.10 równoczeÊnie z wy- O godz. 11.50 jeden z patrolujàcych ponownie skorygowano kurs na po∏u- konaniem zwrotu na lewà burt´ do walki „Avengerów” przes∏a∏ meldunek, ˝e do- dniowy zmniejszajàc pr´dkoÊç do 12 w´- w∏àczy∏y si´ z odleg∏oÊci 4630 mHaguro strzeg∏ japoƒski krà˝ownik w towarzy- z∏ów. Pozwalano japoƒczykom stopnio- strzelajàc z czterech dzia∏ kal. 203 mm za- stwie niszczyciela p∏ynàce w odleg∏oÊci wo wejÊç g∏´biej w zastawionà pu∏apk´, instalowanych w wie˝ach 1 i 3 (nr 2 by∏a 100 Mm na pó∏nocny-zachód od Dia- odcinajàc drog´ powrotnà do Singapuru zosta∏a zniszczona 25 paêdziernika mond Point kursem 140 0 z pr´dkoÊcià oraz wypracowaç odpowiednià pozycj´ 1944 r. amerykaƒskà bombà i nie zosta∏a 20 w´z∏ów. W ciàgu dnia rozpoznawcze do ataku w∏asnym niszczycielom. Pomi- naprawiona) i dzia∏ kal. 127 mm wyko- „Avengery” na przemian Êledzi∏y japoƒ- mo tego, ˝e krà˝ownik posiada∏ na swym rzystujàc tak˝e pociski oÊwietlajàce. Po- skie okr´ty w pobli˝u pó∏nocnych brze- pok∏adzie pracujàcy radar wczesnego mimo skoncentrowania ognia na jednym gów Sumatry przesy∏ajàc meldunki radio- ostrzegania nawodnego nadal utrzymy- dobrze widocznym celu japoƒscy artyle- we o ich pozycji. Meldunki by∏y jednocze- wa∏ pr´dkoÊç 25 w´z∏ów i kurs pó∏nocny rzyÊci nie osiàgn´li poczàtkowo ˝adnych Ênie przechwytywane przez radiostacje wchodzàc coraz g∏´biej w zastawionà sieç trafieƒ, a fontanny wody zalewa∏y brytyj- zainstalowane na niszczycielach i wspa- nie zdajàc sobie z tego sprawy. O godz. skich marynarzy znajdujàcych si´ na niale pozwala∏y na zastawienie pu∏apki. 00.39 przez krótkofalówk´ kmdr Power otwartych stanowiskach. Jednak nowy O godz. 13.35 z lotniskowca Emperor przekaza∏ rozkaz: „Zamierzam o godz. kurs pozwoli∏ na nie postrze˝one zbli˝e- wystartowa∏y trzy uderzeniowe „Avenge- 01.00 wystrzeliç torpedy. Musicie syn- nie si´ i zajćie odpowiedniej pozycji ry” uzbrojone w dwanaÊcie 227 kg bomb chronizowaç swoje ataki. Ustawiç torpe- niszczycielowi Verulam. Po trzech minu- przeciwpancernych. Na odprawie przed dy na 3 m.” Natychmiast niszczyciele wy- tach od otwarcia ognia pierwszy pocisk lotem piloci otrzymali zadanie zmniejsze- kona∏y zwrot na pó∏noc i zwi´kszy∏y kal. 127 mm trafi∏ wSaumareza. Ugodzi∏ nia pr´dkoÊci japoƒskiego zespo∏u. Po pr´dkoÊç do 20 w´z∏ów. W tym momen- on w prawoburtowy kocio∏ przecinajàc nieco nerwowym locie odnaleziono cel cie Saumarez znajdowa∏ si´ w odleg∏oÊci jednoczeÊnie g∏ówny rurociàg parowy iogodz. 15.41 przystàpi∏y do ataku. Pomi- 6 Mm przed dziobem krà˝ownika powodujàc spadek pr´dkoÊci do nieca- mo silnej obrony przeciwlotniczej piloci zmniejszajàc odleg∏oÊç z sumarycznà ∏ych 24 w´z∏ów. Wymiana ognia trwa∏a po powrocie na lotniskowiec zameldowa- pr´dkoÊcià 40 w´z∏ów. oko∏o dwóch minut, kiedy obie jednostki li o jednym trafieniu w dziobowà nadbu- Niespodziewanie dla dowódców nisz- mija∏y si´ przeciwnymi kursami. Ostatni- dówk´ ci´˝kiego krà˝ownika. Powojenne czycieli o godz. 00.54 Haguro raptownie mi salwami krà˝ownik trafi∏ 203 mm po- zeznania uratowanych japoƒskich ofice- zmieni∏ kurs na pó∏nocno-zachodni ciskiem w komin niszczyciela niszczàc je- rów potwierdzi∏y jednà bliskà eksplozj´ i zwi´kszy∏ pr´dkoÊç do 30 w´z∏ów. Przy- go górnà cz´Êç na d∏ugoÊci 9,2 m. Na- bomby w wodzie na wysokoÊci dziobowej czynà nag∏ego zwrotu by∏a informacja tychmiast rozleg∏ si´ huk uchodzàcej pa- nadbudówki. Po powrocie na macierzysty o zlokalizowaniu jednego lub wićej nie- ry i fontanny iskier z resztek komina. lotniskowiec zawieszono wysy∏anie kolej- przyjacielskich niszczycieli przed dziobem Chwil´ póêniej kolejny pocisk kal. 203 nej fali samolotów z powodu szybko zaokr´tu. Manewry krà˝ownika pokrzy˝o- mm trafi∏ w górnà cz´Êç dziobowej nad- padajàcych ciemnoÊci. wa∏y plan ataku przez flagowy niszczyciel budówki i rykoszetujàc zniszczy∏ anten´ O godz. 22.45 z ostatniego w szyku na prawoburtowà cz´Êç dziobowà i skon- radiostacji. W tym samym czasie (godz. niszczyciela Venus nap∏ynà∏ meldunek centrowania si´ na cz´Êci rufowej. Rów- 01.13) obs∏ugi wyrzutni torped otrzyma∏y okontakcie radarowym z niewiarygodnej noczeÊnie Saumarez dà˝àc do zajćia od- rozkaz wystrzelenia wszystkich oÊmiu jak na tamte czasy odleg∏oÊci 34 Mm na powiedniej pozycji zwi´kszy∏ pr´dkoÊç do torped Mk IX (masa g∏owicy bojowej kursie 45°. Poczàtkowo dowódca okr´tu 30 w´z∏ów. O godz. 01.05 cel ponownie 340 kg) do odleg∏ego o 2 280 m celu. kmdr por. Graham de Chair niedowie- zmieni∏ kurs na pó∏nocny majàc teraz Wczasie tego gwa∏townego starcia zgin´- rza∏ danym radarowym uzyskanym przez Saumareza z lewej burty od dziobu w od- ∏o dwóch cz∏onków za∏ogi, a trzech zosta- marynarza H. F. Poolego jednak utrzy- leg∏oÊci 3 Mm. W tym samym momencie ∏o rannych, a Haguro wystrzeli∏ oko∏o mywano kontakt przez nast´pne trzy- dostrze˝ono na ekranie radaru w odleg∏o- szeÊçdziesićiu pocisków kal. 203 mm dzieÊci minut, a gdy odleg∏oÊç spad∏a do Êci 9 Mm japoƒski niszczyciel, który po i kilkadziesiàt kal. 127 mm. 23 Mm zidentyfikowano obiekt jako wykonaniu wymiatania w kierunku Podczas gdy okr´t flagowy flotylli od- Haguro p∏ynàcy kursem 135° z pr´dko- wschodnim zajà∏ pozycj´ w prawoburto- p∏ywa∏ z miejsca walki pozosta∏e niszczy- Êcià 25 w´z∏ów. W tym czasie flotylla p∏y- wej dziobowej çwiartce Haguro. Nowy ciele szykowa∏y si´ do przeprowadzenia n´∏a kursem pó∏nocnym z pr´dkoÊcià kurs krà˝ownika prowadzi∏ na spotkanie ataku. Jako pierwszy o godz. 01.14 z odle- 20 w´z∏ów, a cel znajdowa∏ si´ na prawo z Venus i nast´pnie o godz. 01.07 ponow- g∏oÊci 1800 m zaatakowa∏ niezauwa˝ony od dziobu w namiarze 40°. Pomimo tak nie zmieni∏ kurs na po∏udniowo wschod- Verulam salwà oÊmiu torped meldujàc szczegó∏owych danych kmdr Power na- ni wiodàcy do Singapuru. jedno trafienie w dziób. Po stronie japoƒ- dal by∏ sceptyczny i ponownie przes∏a∏ na W mi´dzyczasie Kamikaze znalaz∏ si´ skiej kilka minut po rozpoczćiu walki Venus polecenie jego potwierdzenia po- w odleg∏oÊci 1850 m od brytyjskiego nisz- niszczyciel Kamikaze otrzyma∏ rozkaz dejrzewajàc, ˝e Êledzony obiekt jest czyciela, który prowadzàc ogieƒ z dzia∏ skierowania si´ do Penangu. O godz. chmurà. Po uzyskaniu potwierdzenia kal. 120 mm i dzia∏ek kal. 40 mm do ja- 01.15 brytyjscy obserwatorzy dostrzegli

77 trzy eksplozje — nieprzyjaciel zosta∏ tra- ria∏ów wojennych, które miano prze- ca okr´tu podwodnego wykona∏ zwrot fiony. Uszkodzony japoƒski krà˝ownik transportowaç do Singapuru. O godz. i odpali∏ dwie torpedy z wyrzutni rufo- broni∏ si´ jeszcze wykorzystujàc jednà 10.00 7 czerwca okr´ty opuÊci∏y baz´. wych. Jedna z nich trafi∏a w krà˝ownik pó∏wie˝e dzia∏ kal. 127 mm i dzia∏ka prze- Znajdujàcy si´ na pozycji wyczekiwania i ostatecznie przypiecz´towa∏a jego los. ciwlotnicze kal. 25 mm. Nast´pnym ata- przed portem amerykaƒski okr´t pod- Pomimo wysi∏ków za∏ogi podejmujàcej kujàcym by∏ Venus, który wystrzeli∏ szeÊç wodny Blueback (SS-326) i Chub próby kontrbalastowania i prób osadze- torped z odleg∏oÊci 2300 m meldujàc tra- (SS-329) nie zdo∏a∏y zajàç odpowiedniej nia jednostki na brzegu o godz. 12.39 fienie pojedynczà torpedà w prawà burt´ pozycji do ataku torpedowego, ale prze- Ashigara powoli pogrà˝y∏ si´ w morzu na na dziobie. Dwie minuty póêniej zaatako- kaza∏y informacj´ o spotkaniu i kursie ja- pozycji 01° 59’ S i 104° 56’ E. Wezwany wa∏ siedmioma torpedami Virago trafia- poƒskiego krà˝ownika. O godz. 04.00 drogà radiowà Kamikaze podjà∏ z wody jàc Haguro dwiema z nich. Ich eksplozje 8 czerwca radiostacja na brytyjskim okr´- 853 marynarzy i oko∏o 400 ˝o∏nierzy, któ- spowodowa∏y zastopowanie krà˝ownika. cie podwodnym Trenchant (dow. kmdr rych wysadzono nast´pnego dnia w Sin- O godz. 01.51 pozycj´ do strza∏u torpedo- A. R. Hezlet) przechwyci∏a wiadomoÊç gapurze. 20 czerwca 1945 r. krà˝ownik wego zajà∏ Viligant i pomimo uszkodze- z amerykaƒskiego okr´tu podwodnego. zosta∏ skreÊlony z listy jednostek floty. nia radaru wczesnego ostrzegania na- DwadzieÊcia minut póêniej z kierunku wodnego z odleg∏oÊci 1700 m uzyska∏ jed- po∏udniowego dostrze˝ono p∏ynàcy PO WOJNIE no trafienie. „Coup de grâce” zada∏ przodem japoƒski niszczyciel, który mi- 21 wrzeÊnia 1945 r. zdemobilizowany o godz. 02.02 ostatnimi dwoma torpeda- nà∏ brytyjskà jednostk´ w odleg∏oÊci Myôkô zosta∏ przej´ty w bazie Seletar mi Venus, który z odleg∏oÊci 1100 m uzy- 500 m. Dopiero w miar´ oddalania si´ przez Royal Navy. Po usunićiu reszty ja- ska∏ dwa trafienia. obu jednostek na Kamikaze dostrze˝ono poƒskiej za∏ogi pozosta∏ na miejscu Ostatecznie Haguro zatonà∏ o godz. okr´t podwodny i natychmiast otwarto w charakterze okr´tu ∏àcznoÊci i jednost- 02.09 (czas zniknićia impulsu z ekranów ogieƒ z dzia∏a kal. 120 mm. W odpowie- ki pomocniczej dla ma∏ych jednostek ob- radarów) trafiony dziewićioma torpe- dzi Trenchant wystrzeli∏ niecelnà torpe- s∏ugujàcych okr´ty w bazie. Wiosnà dami i wieloma pociskami artyleryjskimi dà z rufowej wyrzutni. Po tym krótkim 1946 r. Admiralicja podj´∏a decyzj´ o za- wystrzelonymi przez okr´ty 26 Flotylli. starciu obie jednostki straci∏y siebie topieniu krà˝ownika w CieÊninie Malak- Tyle jeÊli chodzi o raport sporzàdzony po z oczu. ka w rejonie Port Swettenham. akcji przez kmdr Powera. Natomiast we- Patrolujàcy bardziej na pó∏noc w rejo- 2 lipca 1946 r. Myôkô zosta∏ wyholowa- d∏ug uratowanych cz∏onków za∏ogi krà- nie pó∏ minowych kolejny brytyjski okr´t ny z bazy Seletar przez japoƒskie holow- ˝ownika w jednostk´ trafi∏y tylko trzy tor- podwodny Stygian (dow. por. G. S. C. niki i po odpaleniu ∏adunków wybucho- pedy. Pierwsze dwie eksplodowa∏y na Clarabut) dostrzeg∏ japoƒski niszczyciel wych umieszczonych w podwójnym dnie wysokoÊci wie˝ 1 i 3 powodujàc zmniej- o godz. 09.55 i nie widzàc ˝adnego innego kad∏uba o godz. 03.10 8 lipca 1946 r. krà- szenie pr´dkoÊci oraz 30° przechy∏ na celu w pobli˝u o godz. 10.50 wystrzeli∏ ˝ownik zatonà∏ na pozycji 03° 05’ 06’’ N lewà burt´. Ostatnia (prawdopodobnie dwie torpedy z odleg∏oÊci 730 m. Obie i 100° 40’ 06’’ E. 10 sierpnia 1946 r. z Virago) trafi∏a w lewà burt´ na wysoko- okaza∏y si´ niecelne, a kontratakujàcy Myôkô zosta∏ skreÊlony z listy jednostek Êci maszynowni. Spowodowa∏a ona stop- niszczyciel zrzuci∏ dwadzieÊcia siedem floty. niowe zwi´kszanie si´ przechy∏u na le- bomb g∏´binowych, które spowodowa∏y Jest w tym wszystkim pewna ironia lo- wà burt´. Wed∏ug danych japoƒskich niewielkie uszkodzenia. su. Zatopiony w jego pobli˝u 29 paê- o godz. 02.32 Haguro pogrà˝y∏ si´ O godz. 11.48 oficer wachtowy na dziernika 1946 r. Takao rozpocz´to bu- dziobem w wodzie na pozycji 5° 00’ N Trenchant dostrzeg∏ z odleg∏oÊci 6 Mm dowaç na tej samej pochylni stoczni i 99° 30’ E (oko∏o 27 Mm na po∏udniowy w kierunku po∏udniowym krà˝ownik ty- Yokosuka, którà kilka dni wczeÊniej opu- zachód od Penangu). Popo∏udniu tego pu Nachi p∏ynàcy z pr´dkoÊcià 20 w´z∏ów Êci∏ kad∏ub Myôkô. Do dnia dzisiejszego samego dnia na miejsce walki przyby∏ w kierunku pó∏nocnym. O godz. 12.09 obie jednostki spoczywajà obok siebie da- niszczyciel Kamikaze, który podniós∏ kmdr Hezlet zajà∏ odpowiednià pozycj´ leko od kraju, którego bander´ nosi∏y z wody trzystu dwudziestu rozbitków. izodleg∏oÊci 3660 m (lub 4200 m) odpa- w czasie swej d∏ugiej i aktywnej s∏u˝by na Razem z krà˝ownikiem zgin´∏o oko∏o li∏ pe∏nà salw´ oÊmiu torped z dziobo- wodach Dalekiego Wschodu. oÊmiuset osiemdziesićiu ludzi razem wych wyrzutni. z dowódcà okr´tu kmdr Sugirua Kaju Na krà˝owniku w ju˝ z du˝ej odleg∏o- KAMUFLA˚ i dowódcà 5 Sentai (5 Dywizjonu Krà- Êci dostrze˝ono szeÊç nadp∏ywajàcych tor- W poczàtkowym okresie s∏u˝by jed- ˝owników) wiceadm. Hashimoto Shinta- ped, ale w p∏ytkiej kamienistej i silnie za- nostki by∏y w ca∏oÊci pomalowane na jed- ro. 20 czerwca 1945 r. Haguro zosta∏ minowanej cieÊninie zdo∏ano tylko nie- nolicie ciemnoszary kolor, nast´pnie skreÊlony z listy jednostek floty. znacznie zmieniç kurs usuwajàc si´ z dro- szary. Dopiero w 1943 r. Nachi i Ashigara gi dwóm podwodnym pociskom, ale czte- otrzyma∏y jako pierwsze malowanie ma- ZATOPIENIE ASHIGARY ry torpedy uderzy∏y w prawà burt´. Ich skujàce. Polega∏o ono na pomalowaniu Krà˝ownik w eskorcie niszczyciela Ka- eksplozje spowodowa∏y oderwanie si´ rufowego komina bia∏à farbà. W 1945 r. mikaze wyruszy∏ 4 czerwca z Singapuru cz´Êci dziobowej i wznieci∏y po˝ar na po- pozostajàcy w bazie Selater Myôkô jako z zadaniem dotarcia do Batawii przez k∏adzie. Z pok∏adu ci´˝ko uszkodzonego p∏ywajàca bateria przeciwlotnicza otrzy- CieÊnin´ Bangka. Po jednodniowym krà˝ownika otwarto niecelny ogieƒ celu- ma∏ trójkolorowe malowanie. Górna spokojnym rejsie jednostki przyby∏y na jàc w peryskop usi∏ujàc zniechćiç do- cz´Êç nadbudówki i dziobowego masztu miejsce przeznaczenia. W bazie na po- wódc´ okr´tu podwodnego z wykonania zosta∏y pomalowane na bia∏o, a reszta k∏ad krà˝ownika zaokr´towano 1600 kolejnego ataku. Widzàc niezwyk∏e wido- okr´tu zosta∏a pokryta pasami w kolorach ˝o∏nierzy oraz 480 t zaopatrzenia i mate- wisko w szk∏ach swego peryskopu dowód- szarym i ciemnoszarym.

78 e n d o w d o p y t ´ r k o e n a ot. zbiory Lars Ahlberg F w o m u c a z a k i n w o ˝ à r k e i c r u b y z r P

. r .

) 5 2 4 6 9 8 1

U k i - s n r k e e i ( z

2 d

ê 0

a 5

p I -

z ƒ a e r i s o e ) z

r 1

8 w

1 , r

a U t

i e l k e c S e i e i m z e i a n b - s k w e ( ô k 1 ô 0 y 5

M I DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

Myôkô Nachi Ashigara Haguro Rozpocz´cie budowy: 25 paêdziernika 1924 r. 26 listopada 1924 r. 16 marca 1925 r. 11 kwietnia 1926 r. Wodowanie: 16 kwietnia 1927 r. 15 czerwca 1927 r. 22 kwietnia 1928 r. 24 marca 1928 r. Ukoƒczony: 31 lipca 1929 r. 26 listopada 1928 r. 20 sierpnia 1929 r. 25 sierpnia 1929 r. Stocznia: Yokosuka Kaigun Kôshô Kure Kaigun Kôshô Kawasaki Dockyard Company Mitsubishi Kôbe Works Shipbuilding & Engeenering Company Nagasaki Works

WypornoÊç: 10 545 t std /14 663 t ppw (dane dlaNachi ) Wymiary: 203,73 (192,02 pp; 201,76 KLW) x 17,88 x 6,23 m std. Uzbrojenie 10 x 200 mm L/50 (5 x II), 6 x 120 mm L/45 (6 x I) plot, 2 x 7,7 mm plot, 12 wyrzutni torpedowych kal. 610 mm (4 x III), 1 katapulta, 1 wodnosamolot * Pancerz: pb: 102 mm pp: 35 mm part: 25 mm std: - Nap´d: 4 zespo∏y turbin parowych Kanpon z przek∏adniami redukcyjnymi, 12 kot∏ów wodnorurkowych, trójwalczakowych Kanpon. Moc maszyn: 130 000 KM Pr´dkoÊç: 35,13-35,79 w´z∏a Zasi´g: 7000 Mm /14 w´z∏ach * Zapas paliwa: 2470 t * Za∏oga: 704 ludzi * Koszt budowy: 21 900 000 yen

* Wszystkie zmiany zosta∏y uj´te w tekÊcie g∏ównym.

BIBLIOGRAFIA Flisowski Z., Leyte 1944, Warszawa 1994. Lecroix E. The Development of the «A class» cruisers in the Flisowski Z., Bitwy w mroku, Gdynia 1965. Imperial Japanese Navy, cz. 1-3 i 5-6, „Warship International” Conway’s all the World’s Fighting Ships 1905-1921, Lon- Fock H., Zum Kreuzerbau zwischen den Weltkriegen, cz. 1 4/1977, 1/1979, 4/1979, 4/1981 i 3/1984. dyn 1999. Die Schweren Kreuzer, „Marine-Rundschau” 7/1981. Lecroix E., Linton II W., Japanese Cruisers of the Pacyfik Conway’s all the World’s Fighting Ships 1922-1946, Lon- Fuchida M., Okumiya M., Midway, Gdaƒsk 1996. War, Annapolis 1997. dyn 1992. Gilbert N. J., British Submarine Operations in World War II, Pajdosz W., Zalewski K., Amerykaƒskie lotnictwo pok∏adowe Anon, Japanese aircraft carriers and destroyers, Londyn 1964. „USNIP” 3/1963. 1941-1942, Warszawa. 1996 Apalkow W., Wojennyje korabli japoƒskow f∏ota. Krejsera Gill H., Royal Australian Navy 1939-1941, t. 1-2., Canberra Pejcoch I., Nov∫k Z., H∫jek T., V∫lecné. Druhv svetov∫ v∫lka, X 18-VIII 45, Sankt-Petersburg 1999. 1957-1968. t. 4, Praga 1993. Blair C., Ciche zwyci´stwo. Amerykaƒska wojna podwodna Hrabek I., Hrabek J.. Krvavé oceány, t. 2 Praga 1994. Perepeczko A., Atak na Mariany, Gdaƒsk 1965. przeciwko Japonii, Warszawa 2001. Horan H. E.. Sinking the «Haguro», „USNIP” 1/1960. Preston A., Jane’s Fighting Ships of World War II, Lon- Borkowski M., Midway 1942, Warszawa 1992. Januszewski T., Zalewski K., Japoƒskie samoloty marynarki dyn 1990. Breyer S., Die Washington-Kreuzer als Schlachtschiff-Ersatz, 1912-1945, cz. 1-2, Warszawa 2000-2001. Richardson D., Boeing B-17 Flying Fortess, Warszawa 1993. cz. 2 Marine-Arsenal nr 23. Podzun-Pallas 1993. Jentschura H., Jung D., Mickel P., Warships of the Imperial Roskill S., The Navy at War 1939-1945, Londyn 1998. Buka∏a G., Dwie niebezpieczne japoƒskie góry, „Okr´ty Wo- Japanese Navy 1869-1945, Londyn 1999. Shores Ch., Cull B., Izawa Y., Krwawa jatka. Od poczàtku jenne” 4/1993. Kaczkowski R., Lotnictwo w dzia∏aniach na morzu, Warsza- walk do upadku Singapuru, Warszawa 1997. Calnan D., The SAUMAREZ and the Haguro, „USNIP” wa 1986. Skwiot M., SHOKAKU & ZUIKAKU, Gdaƒsk 1994. 10/1968. Komorowski A., Broƒ torpedowa, Warszawa 1995. Skwiot M., Nagato i MUTSU,. Gdynia 1996. Celarek A., Bitwa o Zatok´ Leyte, Gdynia 1960. Kosiarz E., Wojna na morzach i oceanach 1939-1945, Gdaƒsk Skwiot M., Jarski A., AKAGI, Gdaƒsk 1994. Dyskant J., Konflikty i zbrojenia morskie 1918-1939, 1988. Skulski J., Superpancernik Yamato, Kraków 1994, Gdaƒsk 1983. Kosiarz E., Dzia∏ania flot w drugiej wojnie Êwiatowej, Gdaƒsk Supiƒski W., Tajemnice okr´tów japoƒskich, cz. 1, „Morze” Ewing S., American cruisers of World War II, Missoula 1984. 1989. VIII/1965. Favorite M., Japanese Radar Equipment in World War II, za- Krala Z., Kampanie powietrzne II wojny Êwiatowej, cz. 1-9. Whitley M., Cruisers of World War Two. An International czerpni´te z sieci komputerowej Internet. Daleki Wschód,Warszawa 1990-2001. Encyclopedia, Londyn 1995. Flisowski Z., Burza nad Pacyfikiem, t. 1-2 Poznaƒ 1986-1989. Lengerer H., AKAGI & KAGA, cz. 1-3 Warship nr 22-24.