Republiek Suriname District Para

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 e.v.

Republiek Suriname District Para

DISTRICT PARA

DISTRICT STRATEGISCH ONTWIKKELINGSPLAN

Vicieuze cirkel

Als ik blijf kijken zoals ik altijd heb gekeken blijf ik denken zoals ik altijd dacht. Als ik blijf denken zoals ik altijd heb gedacht blijf ik geloven zoals ik altijd heb geloofd. Als ik blijf geloven zoals ik altijd heb geloofd blijf ik doen zoals ik altijd heb gedaan. Als ik blijf doen zoals ik altijd heb gedaan blijft mij overkomen wat mij altijd overkomt.

Kristien van Eeckhout

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 2 van 116 Republiek Suriname District Para

Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE 3 LIJST VAN ACTIVITEITEN MATRICES, TABELLEN EN FIGUREN 6 VOORWOORD 8 TECHNISCHE NOTITIE 9 GEBRUIKTE METHODOLOGIE 9 INLEIDING 10 DE MAATSCHAPPELIJKE CONTRACTEN 11 Mondiale duurzaamheid 12 ALGEMENE INFORMATIE PARA 13 GEOGRAFISCH 13 CULTUUR 13 DEMOGRAFIE 13 BESTUURLIJK 13 BELEIDSPRIORITEITEN 15 VISIE EN MISSIE 15 Verdienpoten van het district 15 Probleemgebieden 15 Waarden en voorwaarden voor ontwikkeling 15 Waarden 15 Voorwaarden voor ontwikkeling 16 ONTWIKKELINGSBELEID 16 LOKAAL BESTUUR EN DECENTRALISATIE 16 RECHTSHANDHAVING, OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID 20 FACILITERING PRIVATE SECTOR 22 ECONOMISCHE ONTWIKKELING 25 WATER 25

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 3 van 116 Republiek Suriname District Para

Districtsverordeningen Water Autoriteit Para 26 Voorlichting 26 Waterwinning 26 BENUTTING VAN OPPERVLAKTE WATER 28 Recreatie en Toerisme 28 Agrarische sector 32 Agricultuur binnen de Caricom 37 GROND 39 Plantages 39 Dorpen 39 Bosbouw en Houtverwerking 41 Milieuvriendelijke benutting van natuurlijke hulpbronnen 45 HANDEL EN INDUSTRIALISATIE 46 TRANSPORT 48 BOUW EN CONSTRUCTIE 49 Nutsvoorzieningen 51 Energievoorziening 51 Watervoorziening 53 Communicatiesector 54 RUIMTELIJKE ORDENING, GRONDBELEID EN VERSTEDELIJKING 56 Ruimtelijke ordening en bestemming 56 Verstedelijking 58 SOCIALE EN MENSELIJKE ONTWIKKELING 60 Armoedebestrijding 60 Onderwijs en volksontwikkeling, jeugd 62 Sport 66 Gezondheidszorg 67 Huisvesting 69 Milieumanagement 71 BIJLAGEN 73 COMMISSIELEDEN PARA 74 ACTIVITEITEN PER BELEIDSDOMEIN EN BEGROTINGEN 76 VERORDENINGEN 76 TRAINING/VOORLICHTING /CAPACITEITSVERSTERKING 77

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 4 van 116 Republiek Suriname District Para

ONDERZOEK 78 FORMULEREN VAN BELEIDSPLAN 78 INSTELLEN AUTORITEIT 78 BELANGRIJKE ANDERE ACTIVITEITEN: 79 STIMULEREN VAN DUURZAME SAMENLEVINGEN 82 GEZONDE STEDEN - GEZONDE GEMEENSCHAPPEN 84 BIODIVERSITEITSVERDRAG 85 85

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 5 van 116 Republiek Suriname District Para

Lijst van Activiteiten Matrices, tabellen en figuren

Matrix 1: Activiteitenmatrix voor Decentralisatie en Bestuur ...... 18 Matrix 2: Activiteitenmatrix voor Rechtshandhaving, openbare orde en veiligheid ...... 21 Matrix 3: Activiteitenmatrix voor Facilitering private sector ...... 23 Matrix 4: Water ...... 27 Matrix 5: Toerisme ...... 30 Matrix 6: Agrocultuur ...... 34 Matrix 7: Agromatrix Conceptual Framework ...... 38 Matrix 8: Grondbeheer en duurzame grond benutting ...... 40 Matrix 9: Bosbouw en houtverwerking ...... 43 Matrix 10: Natuurlijke hulpbronnen ...... 45 Matrix 11: Handel en industrialisatie ...... 47 Matrix 12: Activiteitenmatrix voor Transport ...... 49 Matrix 13: Activiteitenmatrix voor Bouw en Constructie ...... 50 Matrix 14: Activiteitenmatrix voor Energievoorziening ...... 52 Matrix 15: Activiteitenmatrix voor Watervoorziening ...... 53 Matrix 16: Activiteitenmatrix voor Communicatie ...... 55 Matrix 17: Grondbeleid ...... 57 Matrix 18: Ruimtelijke ordening ...... 57 Matrix 19: Verstedelijking ...... 59 Matrix 20: Armoedebestrijding ...... 61 Matrix 21: Onderwijs en Jeugd ...... 63 Matrix 22: Sport ...... 66 Matrix 23: Gezondheidszorg ...... 68 Matrix 24: Huisvestingsbevordering ...... 69 Matrix 25: Milieumanagement ...... 72

Tabel 1 : Aantal inwoners per ressort 13 Tabel 2 : Oppervlakte van de ressorten in Para 14

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 6 van 116 Republiek Suriname District Para

Lijst van afkortingen DSOP DISTRICT STRATEGISCH ONTWIKKELINGSPLAN

DLGP DECENTRALISATION OF LOCAL GOVERNMENT PROGRAMME

SWOT STRENGHTS WEAKNESSES OPPORTUNITIES THREATS

MOP MEERJAREN ONTWIKKELINGS PROGRAMMA

WRO WET REGIONALE ORGANEN

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 7 van 116 Republiek Suriname District Para

Voorwoord Met duurzaamheid doelen we op de kwaliteit van drie dimensies van onze leefomgeving: de ecologische, de sociaal-culturele en de economi-sche kwaliteit, kortom Planet, People & Profit. People heeft betrekking op Om tot dit district strategisch ontwikkelingsplan te komen is gekozen voor een onderwerpen als veiligheid, sociale contacten en woonklimaat. Planet gaat vernieuwende visie op ontwikkeling. Immers ook voor ontwikkeling geldt, over milieubelasting en het landschappelijke uiterlijk van gebieden. Profit zoals verwoord in het gedicht vicieuze cirkel, dat: “Als je verandering wilt, zul staat voor de welvaart van de burgers en het presteren van het bedrijfsleven. je anders moeten denken en vooral anders moeten handelen”. Samen vormen deze kwaliteiten Triple P, een indicator voor duurzaamheid. Met de start van de decentralisatie heeft de Surinaamse centrale overheid het sein gegeven voor een vernieuwende ontwikkeling. Voor Para zijn water en grond als de voornaamste hulpbronnen geïdentificeerd. Activiteiten en maatregelen zijn geformuleerd om met behulp In dit document hebben belanghebbenden van Para hun droom, hun visie op van deze hulpbronnen het district te ontwikkelen. Tegelijkertijd is aangegeven ontwikkeling, voor het district verwoord. Vanuit hun locaal perspectief hoe deze bronnen beschermd dienen te worden, zodat ook de generaties na hebben zij knelpunten aangegeven en mogelijkheden om hun district tot een ons hiervan nog kunnen genieten. leefbaardere en veiligere leef-, woon-, en werkomgeving te vormen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 8 van 116 Republiek Suriname District Para

Technische notitie Gebruikte methodologie Het DSOP is geschreven in het kader van de gedeeltelijke financiële Om tot dit strategische plan te komen is per piloot district een commissie decentralisatie van Para binnen het Decentralisation of Local Government samengesteld uit vertegenwoordigers van: Programme (DLGP) van de Surinaamse regering. Het is de eerste keer in de 1. Het Bestuur geschiedenis van Suriname dat districten zelf een strategisch plan hebben 2. De Politiek kunnen opstellen. 3. De Burgers

De bevoegdheid, waarbij lokaal wordt aangegeven en beslist welke De commissie is 3 (drie) dagen bijeengekomen waarbij de volgende ontwikkeling noodzakelijk is voor de eigen omgeving, zal leiden naar meer activiteiten zijn ontplooid: duurzaamheid. Ervaring leert dat iedereen voor zijn eigen omgeving weet wat er nodig is om deze meer leefbaar, gezonder en prettiger te maken. Daarnaast 1. Formuleren van een visie, missie, waarden van en voorwaarden voor is het ook zo dat iedereen verlangt naar een gezonde, veilige en aangename de ontwikkeling van het district op basis van een gepresenteerde leef-, woon- en werkomgeving voor zichzelf en voor zijn nageslacht. strategie voor duurzaamheid 2. Identificeren van verdienpoten en aandachtspunten Participatie van alle belanghebbenden i.c. het lokale bestuur, de lokale 3. Maken van SWOT analyses van het district binnen de beleidsdoelen politieke structuren en de districtsbewoners in beleidsformulering en uitvoer van de nationale overheid zoals geformuleerd in het MOP van de gekozen ontwikkeling leidt naar groter draagvlak en grotere 4. Bepalen van activiteiten aan de hand van de voornaamste verdienpoot uitvoeringscapaciteit. Decentralisatie is daarom een belangrijke stap in om het district te ontwikkelen duurzame ontwikkeling van Suriname. De informatie uit deze commissiebijeenkomsten is gebruikt om tot een Met het opstellen van dit plan is er weer een stap genomen in de realisatie van werkbaar plan te komen. een duurzame samenleving volgens de visie, missie en strategie zoals verwoord in het MOP. Het concept DSOP is vervolgens voorgesteld aan de verschillende structuren en burgers om een breed draagvlak te garanderen. De volgende stap is consequente en coherente uitvoering van het DSOP. Het DSOP zelf is niet aan tijd gebonden. Een visie en een missie worden immers opgesteld voor onbeperkte tijd. De activiteiten die geformuleerd zijn ter verwezenlijking van de gestelde doelen zijn wel tijdsgebonden. Deze zijn ingedeeld naar korte, middellange (2012-2017) en lange termijn (2018- e.v.). Onder korte termijn wordt hierbij verstaan tot de beëindiging van het huidige MOP (2006-2011).

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 9 van 116 Republiek Suriname District Para

Kenmerkend voor een optimale aarde zoals verwoord door mensen over de Inleiding gehele wereld en door de commissieleden is: Het formuleren van een strategisch plan begint bij een visie. Visie omvat de 1. Gezonde, overvloedige natuur droom over de meest optimale toestand van datgene waar je naartoe wilt 2. Vredevolle relaties tussen alle levensvormen groeien. 3. Vreugdevolle mensen

Echter moet, aangezien we geen eilanden zijn, deze visie gekaderd zijn in en In lijn met bovenstaande is wereldwijd al overeenstemming dat ontwikkeling aansluiten bij een groter geheel. Zo is een district een integraal onderdeel van duurzaam moet zijn. Bij het opstellen van het District Strategisch Suriname en Suriname een integraal onderdeel van het continent Amerika en Ontwikkeling Plan is dit als uitgangspunt gebruikt. zo verder. Afstemming op dit beeld veroorzaakt in ieder mens een gevoel van vrede en Als persoon zijn we een integraal onderdeel van een gezin dat onderdeel is vreugde. van een familie die onderdeel is van een gemeenschap en ook dit breidt zich uit naar steeds grotere gehelen. Noot : De vaststelling of aanname dat we op dit moment hier ver vanaf staan, leidt bij een aantal mensen tot een gevoel van ongemak en soms fatalisme: Ieder deel is via vele interacties onlosmakelijk verbonden met het grotere “We kunnen dat niet meer bereiken” geheel en de andere samenstellende delen van dat geheel. Elk onderdeel heeft de verantwoordelijkheid om zichzelf en zijn directe omgeving in stand te Duurzaamheid is een zeer populaire term geworden. Om werkelijke houden en moet tegelijkertijd gehoorzamen aan en zich invoegen in het groter duurzaamheid te realiseren zijn toetsingsnormen nodig en moeten bepaalde geheel. principes worden toegepast. Tijdens de commissiebijeenkomsten zijn normen en principes voor duurzaamheid gepresenteerd. Hiervan zal een kort overzicht Noot : We kunnen dit vergelijken met een cel in ons lichaam. Een cel kan gegeven worden. autonoom functioneren en zich dupliceren. Toch zal het moeten functioneren binnen het orgaan waar het deel vanuit maakt, zoals het orgaan moet De eerste toetsing voor duurzaamheid van het plan is: functioneren binnen de integriteit van het volledige lichaam 1. Sluit het aan bij de optimale toestand van de aarde? Dat wil zeggen, ondersteunt het gezonde en overvloedige natuur, vredevolle relaties en Binnen het decentralisatieproces krijgen districten de mogelijkheid om meer vreugdevolle mensen? als autonome cellen te gaan functioneren. Verantwoordelijkheid voor de 2. Resulteert het plan in een gevoel van vreugde en vrede? instandhouding en ontwikkeling van de eigen omgeving is over het algemeen efficiënter en effectiever. Zoals boven gesteld moet dit passen binnen een 3. Voor verdere toetsing van strategie, activiteiten en oplossingen op groter geheel. Het grootste geheel binnen de realiteit van de aarde is de duurzaamheid moeten de dimensies tijd en ruimte in beschouwing planeet zelf. genomen worden. Werkelijke duurzame oplossingen zijn duurzaam voor Het optimale beeld van de aarde zal dus het ruimste beeld zijn waarmee we de gehele planeet voor lange termijn. rekening dienen te houden en waarop moet worden afgestemd.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 10 van 116 Republiek Suriname District Para

Iedereen begrijpt direct dat metabolisme van geen betekenis is als de Schematisch kan dit als volgt worden weergegeven: integriteit van het lichaam als geheel uit elkaar is gevallen.

Lange termijn III IV V De maatschappelijke contracten In elke hedendaagse samenleving bepalen een aantal maatschappelijke Middellange contracten de beleidsvorming en -voering. Beleidsmakers worden vaak II III IV termijn geconfronteerd met het dilemma “ontwikkeling versus natuur” of economie versus ecologie. Om tot werkelijke duurzaamheid te kunnen leiden is een bepaalde volgorde Korte termijn I II III van prioriteit van belang. Wanneer voor deze benadering wordt gekozen zal blijken dat economie niet ten koste hoeft te gaan van ecologie. Deze werd Lokaal Regionaal Mondiaal gehanteerd tijdens de commissiebijeenkomsten als volgt:

Lange termijn: enkele generaties Mondiaal Middellange termijn: een mensenleven 1. Het ecologische contract: Behoud van levensomstandigheden voor Korte termijn: enkele jaren alle bewoners van deze planeet Op dit ogenblik is er zeker sprake van spanning tussen veld I en V, aangezien (De aarde kan zonder de mens, de mens kan niet zonder de aarde) de ontwikkelingen, problemen en oplossingen van de voorbije eeuwen en 2. Het mondiale contract: Ruimte en respect voor alle levensvormen decennia vooral tot veld I of II behoren. op deze planeet Î mondiale ruimtelijke ordening gebaseerd op Echter moet vanaf nu ons streven worden gericht naar oplossingen die steeds bioregio’s (richtlijnen en afspraken voor bodembenutting en – meer in de richting van veld V gaan. bestemming)

4. Als vierde punt moeten we in gedachten houden dat werkelijke Lokaal duurzaamheid alleen kan worden gerealiseerd als er rekening wordt 3. Het culturele contract (betrokkenheid vanwege groepsidentificatie) gehouden met de volgorde van de maatschappelijke contracten. 4. Het sociale contract (mechanismen voor welvaartspreiding) Wereldwijd wordt aangenomen dat het economische contract moet 5. Het economische contract (verhogen van economische weerbaarheid primeren op alle andere contracten. Dat dit niet leidt naar duurzaamheid van de zwakste schakels, verantwoord ondernemen, ondersteunende kunnen we overal om ons heen observeren. economie) 6. Het politieke contract (instituties; ordening; ondersteuning en Noot : De noodzaak om de natuurlijke volgorde van de contracten te volgen verantwoordelijkheid, het naleven van de volgorde van de contracten) kan eenvoudig worden begrepen als we een analogie maken met ons lichaam. Economie zou hierbij het metabolisme in de cellen vertegenwoordigen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 11 van 116 Republiek Suriname District Para

Het toepassen van deze ontwikkelingsbenadering voor duurzaamheid ondersteunt de realisatie van de doelen zoals gesteld door de overheid in het Mondiale duurzaamheid MOP: Internationaal zijn er momenteel een aantal ecologische verdragen die mondiale duurzaamheid moeten bewerkstelligen: Garanderen van basis bestaanszekerheden Rechtvaardige verdeling 1. Biodiversiteitsverdrag Vergroot participatie 2. Verdrag van de strijd tegen woestijnvorming Goed bestuur 3. Klimaatsverdrag Rechtsbeleving

Daarnaast zijn er millennium doelstellingen geformuleerd om op mondiale Het District Strategisch Ontwikkeling Plan is tegen deze achtergrond schaal een rechtvaardiger en daardoor duurzamere samenleving te creëren. opgesteld.

Werkelijke duurzaamheid wordt ons getoond door de natuur. Indien we onze Door in de districten zoveel mogelijk duurzaamheid te toetsen in tijd en activiteiten ontplooien volgens de door de natuur gehanteerde principes is ruimte, de volgorde van de contracten te respecteren en de natuur als duurzaamheid het logische gevolg. Enkele van deze principes zijn: voorbeeld te gebruiken bij de ontwikkeling van het district, zal in ieder geval op lokaal niveau worden gewerkt aan duurzaamheid. Consequente naleving 1. De natuur is opgebouwd uit vele (eco)-systemen. Kenmerken van al zal er zeker toe leiden dat de districten een voorbeeld worden voor de wereld. die systemen zijn: a. Open: er is een voortdurende en harmonieuze uitwisseling tussen verschillende systemen b. De systemen grijpen in elkaar c. De systemen zijn ondersteunend naar elkaar. 2. Het geheel is zo sterk als de zwakste schakel 3. Elk element is multifunctioneel en wordt ook in die zin gewaardeerd 4. Elk element ondersteunt verschillende andere elementen 5. Elk element wordt door verschillende andere elementen ondersteund

Initiatieven verspreid over de hele wereld tonen aan dat het in de praktijk brengen van deze benadering mogelijk is en naar de gewenste duurzaamheid leidt.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 12 van 116 Republiek Suriname District Para

Algemene informatie Para Tabel 1:Aantal inwoners per ressort Geografisch Ressort Census Dichtheid 2004 Para heeft een oppervlakte van 5.393 km² en ligt grotendeels in de oude Para Noord 6.511 27,5 kustvlakte met savanne en savannebos. Verschillende rivieren doorkruisen Para Oost 7.485 16,8 Para. De Para rivier is hier een van en aan deze stroom dankt Para haar naam. Para Zuid 4.409 4,8 Het district is bekend vanwege zijn vele kreken met donker water. Bigi Poika 337 0,1 Cultuur Carolina 216 0,1 Para is bekend om haar plantagecultuur. In Para zijn er nog heel wat plantages Totaal 18.958 3,5 in meer of mindere mate bewoond. Lange tijd heeft de zogenaamde Bron: ABS 2004 boedelproblematiek grondbenutting op de plantages bemoeilijkt. Met het ontwerpen van nieuwe structuren door de Federatie van Paraplantages, ondersteund door juristen, zijn er nieuwe kansen voor dit gebied. Naast Bij vergelijking met oudere censusdata is er een bevolkingstoename te plantages kent het district ettelijke dorpen, waar de inheemse cultuur in meer constateren voor Para Noord en Oost. In de andere ressorten is er een afname of mindere mate intact is. van bevolking. Grondenrechten voor deze groepen zijn echter nog niet wettelijk geregeld. Dit vormt een grote belemmering voor het voortbestaan van de cultuur en Bestuurlijk natuurlijke omgeving van deze groepen en voor hun verdere ontwikkeling. Daarnaast zijn alle andere bevolkingsgroepen vertegenwoordigd in het Para is een gedecentraliseerd, gecertificeerd district. Dit betekent dat Para een district. eigen districtfonds beheert, zelfstandig mag plannen en begroten voor het Over het algemeen is er een sterk bewustzijn van “Paraan” zijn. district, structuren heeft voor bestuur, politiek en burgerparticipatie, en autonome en medebewindstaken mag uitvoeren en districtsbesluiten en verordeningen mag afkondigen. Demografie Tabel 1 verschaft een overzicht van de bevolking in Para, per ressort. Uit het Para is onderverdeeld in vijf (5) administratieve ressorten. Deze zijn de cijfermateriaal van census 2004 van het Algemeen Bureau voor de Statistiek ressorten Para Noord, Para Oost, Para Zuid, Bigi Poika en Carolina. In tabel 1 blijkt dat de bevolking van Para 18.958 inwoners bedraagt. Dit is 3,9% van de zijn de ressorten met hun respectievelijke oppervlakten te zien. De totale Surinaamse bevolking. Het ressort Para Oost heeft de hoogste hoofdplaats van het district is Onverwacht die in het ressort Para Zuid ligt. bevolkingsomvang, gevolgd door Para Noord. Hier kan men het bestuurscentrum, het commissariaat en de overige diensten vinden. In bijlage 2 is de organisatiestructuur van het district ter uitvoering van de interim-regeling financiële decentralisatie opgenomen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 13 van 116 Republiek Suriname District Para

.

Tabel 2 : Oppervlakte van de ressorten in Para Ressort Oppervlakte (km2) Para Noord 236 Para Oost 446 Para Zuid 909 Bigi Poika 2.361 Carolina 1.441 Totaal 5.393 Bron: Stg Planbureau Suriname Dec. 2002 pag. 94

Figuur 1 : kaart van Para

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 14 van 116 Republiek Suriname District Para

Probleemgebieden Beleidsprioriteiten 1. infrastructuur: Visie en Missie o toegankelijkheid van gebieden De visie is het beeld van de optimale toestand van het district. Het is als volgt o waterbeheersing geformuleerd: o Onvoldoende Oost-Westverbindingen in het district 2. onderwijs / jongeren; Visie 3. gezondheidszorg / sociale structuur; Een gezonde, veilige leefomgeving waar de mogelijkheden voor welzijn en 4. landbouw (vanwege de ondergrondse drinkwaterreserves kiezen wij welvaart voor iedere bewoner bereikbaar zijn en waarin de voor biologische landbouw); capaciteitsversterking van de mens centraal staat, met in achtneming van de 5. plantages en dorpen (het doen heropleven van de plantage en dorp ecologische, culturele, sociale en economische voorwaarden van het district activiteiten door stimulering van grondbenutting Para. 6. Afval en milieumanagement Waarden en voorwaarden voor ontwikkeling Missie De volgende zaken worden als waardevol ervaren in het district: Het district Para wil duurzame ontwikkeling realiseren waar alle partners hun mogelijkheden samenbundelen, ondersteund door pro - actieve participatie en transparantie van goed lokaal bestuur. Waarden Hiermee bouwend aan sterke sociale structuren en rechtvaardige o saamhorigheid in Para is goed ontwikkeld welvaartspreiding voor alle districtsbewoners. o er is sprake van een sterke culturele identiteit o het zwarte water (recreatie) Verdienpoten van het district o het witte savanne zand o bezorgdheid en zorg voor de woonomgeving is sterk ontwikkeld in Para 1. Water o diversiteit in flora en fauna a. Drinkwater o diverse bevolkingsgroepen b. Oppervlaktewater voor recreatie en (biologische) agricultuur en - o rijke traditie in traditionele huisvlijt en huisnijverheid industrie o zuiver bronwater 2. Melkvee 3. Pluimvee 4. Plantages en dorpen a. grondbenutting b. continuïteit vanwege onderwijs en training c. heropleving van woonkernen 5. Milieuvriendelijke benutting van natuurlijke hulpbronnen

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 15 van 116 Republiek Suriname District Para

Voorwaarden voor ontwikkeling Het is echter duidelijk dat het volledige gebruik maken van de geboden moge- lijkheden tijd zal vergen. Structuren die al ingesteld zijn werken nog niet opti-

o Ook de jeugd betrekken bij de ontwikkeling maal. Daarnaast zijn er nog onvoldoende overlegstructuren.. Het feit dat het

o Stimuleren van participatie op elk niveau district gecertificeerd is vormt de basis voor de verdere decentralisatie. De Stimuleren van zelfwerkzaamheid, ondernemerschap en zelf- o structuur van de lokale overheid is duidelijk, echter als gevolg van een redzaamheid capaciteitstekort kan geen invulling worden gegeven aan het principe ‘the Aangaan van partnerships o right (wo)man for the right job”.

o Onderwijs gericht op de behoeften van het district

o Beschikbaarheid van veiligheid en gezondheid Het niet kunnen beschikken over een adequaat budget en de besluitvorming Rechtvaardige spreiding van welvaart en welzijn o op centraal niveau werken vertragend. Het beschikken over voldoende eigen Blijvend karakter voor de volgende generaties o middelen zal zowel de lokale overheid als de lokale bevolking de Draagkracht van de aarde en de mens wordt gerespecteerd o mogelijkheid bieden om zichtbare eigen ontwikkeling te brengen in het

district, waardoor de participatie van bestuur en bewoners optimaal zal Ontwikkelingsbeleid worden.

Er is een aanzet gegeven voor structurering van burgerparticipatie in buurt- en Al de bovengenoemde zaken zijn meegenomen in de formulering van dit wijkorganisaties, economische sectoren en maatschappelijke doelgroepen strategische plan. De voorgestelde plannen zijn ingedeeld naar korte, binnen Para Force, platform voor burgerparticipatie en ontwikkeling Para. Dit middellange en lange termijn. geeft aan dat burgers willen participeren in lokale ontwikkeling

Lokaal Bestuur en decentralisatie Decentralisatie moet uiteindelijk leiden tot een evenwichtige spreiding van welvaart en welzijn voor de bewoners van Para. Dit kunnen zij bereiken via bevolkingsparticipatie en inkomensgenererende bevoegdheden. Structuren die al ingesteld zijn werken echter nog niet optimaal. Daarnaast zijn er nog onvoldoende overlegstructuren.

Decentralisatie wordt voor de ontwikkeling van het district op elk gebied ervaren als een grote kans. De WRO biedt heel wat instrumenten en mogelijkheden om lokale ontwikkeling richting te geven en te realiseren.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 16 van 116 Republiek Suriname District Para

Gestructureerde burgerparticipatie heeft als voordelen: 5. Het Districtsbestuur functioneert nog niet conform de WRO • Verkleining afstand tussen lokale overheid, politiek en burger • Directe relevante informatie vanuit de basis Deze tekortkomingen (zwaktes en bedreigingen) dienen te worden omgezet • Vergroting van betrokkenheid van de burger bij planningprocessen sterktes en kansen voor het district. • Vergroting van de uitvoeringscapaciteit • Vergroting van draagvlak In Para zijn er 11 dorpen en plantages met een bepaalde bestuursstructuur. • Vergroting efficiëntie van informatiestromen vanuit lokaal bestuur Voor de dorpen is er bij Ministeriële Beschikking erkenning van deze naar burger (tot op huishoud niveau) structuur en de kapiteins en hun basja’s. Erkenning van het plantagebestuur en versterking van de besturen middels trainingen is gewenst. Hierdoor zullen • Vergroting van de efficiëntie bij de aanwending van openbare de besturen op moderne leest gestoeld zijn en over statuten en een middelen huishoudelijk reglement beschikken. Dit zal een positieve werking hebben op • Vergroting van de sociale controle op overheidsactiviteiten en de ontwikkeling van de plantages en bijdragen aan transparantie en goed transparantie bestuur binnen deze gemeenschappen. Erkenning van de plantagebesturen via Ontwikkeling afgestemd op behoefte en capaciteit van de lokale • districtverordening is de eerste gewenste stap. Het is echter wenselijk dat de bevolking besturen erkend worden bij Ministeriële beschikking. In bijlage 3 is er een lijst • Terugkoppelingsmechanismen voor evaluatie van inheemse gemeenschappen en plantages.

Verdere uitbouw, ondersteuning en stimulering van deze structuren zullen de Het District Bestuur, de brug naar de centrale overheid, functioneert echter ontwikkeling van het district ten goede komen. nog niet optimaal, waardoor er nog geen lobby voor de districtsbelangen is bij de respectievelijke ministeries. Bij optimale werking van dit orgaan zal de In het burgerplatform zijn de lokale ondernemers gebundeld. Zij kunnen het participatie van de ministeries buiten het Ministerie van Regionale lokale bestuur ondersteunen om in eigen beheer projecten uit te voeren. Ontwikkeling wellicht zichtbaarder worden voor het district. Het zichtbaar Enkele bestratingprojecten zijn al met succes in eigen beheer uitgevoerd. maken van de districten in de begrotingen van de verschillende ministeries zal al een eerste stap zijn in het creëren van goede samenwerkingverbanden Hiertegenover staan de geconstateerde tekortkomingen:. tussen districten en ministeries. 1. Geen wisselwerking tussen bevolking/burger en de lokale politiek/overheid op basis van gebrek aan transparantie, in het beleid, De operationalisering van de afdeling districtinkomsten op het Commissariaat communicatie en voorlichting; zal ervoor zorgen dat de wettelijke inkomsten zoals huurwaarde belasting ook 2. Het ontbreken van de ownership gedachte bij de bevolking en daardoor werkelijk geïnd worden. Dit zal de kas van het district versterken. onvoldoende burgerparticipatie 3. Niet voldoende middelen beschikbaar vanuit DLGP voor het propageren van het decentralisatie idee 4. IDB als de enige financier van het decentralisatieproces

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 17 van 116 Republiek Suriname District Para

Het district kan voor technische ondersteuning beroep doen op het 2. Internationale Betrekkingen Onderdirectoraat en de Stafcoördinatie van het ministerie van Regionale 3. Planning en monitoring Ontwikkeling . 4. Automatisering en Systeembeheer 5. Voorlichting en Burgerparticipatie Het onderdirectoraat Districtbestuur en Decentralisatie heeft als afdelingen: Mede gelet op het feit dat de overheid heeft aangegeven een meer 1. Wetgeving en Regionale Organen faciliterende rol te willen spelen, is de goede samenwerking tussen de lokale 2. District Inkomsten en Uitgaven overheid en de overige stakeholders in het district van eminent belang. 3. Waterschappen 4. Civiel Technische Planning In de komende jaren zal door toepassing in de praktijk aan decentralisatie 5. Bouwkundig Planning invulling gegeven worden. Dan zal ook blijken hoe het decentralisatieproces verruimd kan en moet worden. De Stafcoördinatie bestaat uit de volgende vijf afdelingen: 1. Juridische afdeling

Matrix 1: Decentralisatie en Bestuur

Doel: Het creëren van sterke lokale structuren zodat het delegeren van institutionele en financiële bevoegdheden v.d. centrale overheid naar de overheid in de districten goed kan verlopen

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Capaciteitsversterking van het lokaal o Optimale dienstverlening X o Vakministeries Nationale/district bestuur en de overige structuren o Voldoende buurt – en X o Lokaal bestuur begroting, DLGP wijkorganisaties aanwezig o NGO’s, II, lokale en o Uitvoering van tevredenheid enquêtes X X X o Burgerplatform externe onder burgers over het functioneren o Nationale en internationale partner ontwikkelingspartn van het lokaal bestuur en de overige relaties ers. structuren WRO daadwerkelijk gebruiken als • Aantal nieuwe inkomensgenerende, X X X o Vakministeries Nationale instrument voor lokale ontwikkeling ontwikkelingsgerichte o Lokaal bestuur begroting, DLGP verordeningen opgesteld en van o DLGP II kracht o Lokale overheid o Overige district stakeholders

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 18 van 116 Republiek Suriname District Para

Capaciteitsversterking van de afdeling Wettelijk vastgestelde belastingen X o Lokaal Bestuur District begroting districtinkomsten worden geïnd Operationaliseren van districtsbestuur DB leden vormen brug van district naar X X o Lokaal Bestuur Nationale/district hun ministeries o Betrokken ministeries begroting, DLGP II Opname van het district als o Zichtbaar in de begrotingen van de X X X o Vakministeries Nationale beleidsmaatregel in de begrotingen van vakministeries. o DLGP begroting alle ministeries o Lokaal bestuur Capaciteitsversterking van het BIC o Het BIC beschikt over een X o Min. RO Nationale/Districts statistisch medewerker o Lokaal Bestuur begroting o BIC is in staat enquêtes uit te voeren X X X DLGP II o Voorlichting naar de bevolking is optimaal X X X o Het BIC beschikt over statistische informatie van het district Voorlichtingsbijeenkomsten voor de o De DNA leden van het district X X X o Lokaal Besstuur Districtsbegroting DNA leden van het district worden geïnformeerd over plannen o DR en RR en activiteiten in het district o Para Force o DNA leden verdedigen de belangen van het district in het parlement Brede voorlichting over decentralisatie o Optimaal functionerend lokaal X X X o Lokaal betruur Nationale / en WRO bestuur o Overige district stakeholders districtsbegroting o Optimale burgerparticipatie DLGP II o Enquêtes om het bereik en besef te kunnen meten. Optimale faciliteiten voor RR en DR o Vergaderruimtes beschikbaar voor X X X o Lokaal bestuur Nationale/district elke RR begroting o Integrale uitvoering v.d district - en o Jaarlijks wordt aangegeven wat er X X X o Lokaal Bestuur Nationale/district ressort plannen uitgevoerd zal worden X begroting o Jaarlijks verslag van wat is X X uitgevoerd een samenhangend pakket van o Er wordt budget vrijgemaakt voor X X X o Betrokken ministeries Nationale/district maatregelen /plannen die voortvloeien de uitvoer uit de district en ressort plannen begroting Verordening voor erkenning o Plantage besturen zijn erkend X X X o Centrale overheid Nationale/district plantagebesturen o Er is transparant en goed bestuur op o Lokaal bestuur begroting de plantages o Plantages districtsbudget

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 19 van 116 Republiek Suriname District Para

Rechtshandhaving, openbare orde en veiligheid Bepaalde milieuaspecten baren ook zorgen. Enerzijds is er bezorgdheid over de chemische vervuiling in het district als gevolg van onder andere de De belangrijkste indicator om te meten of het doel: ‘het bieden van voldoende activiteiten van multinationals. Het feit dat er geen duidelijke informatie rechtsbescherming en veiligheid’ wordt gehaald is als de bewoners van het wordt gegeven over wat er gestort is geeft een gevoel van onveiligheid. district aangeven dat zij zich veilig gevoelen. Dit kan worden gemeten Daarnaast baart de instroom van met kwik vervuild water en besmette vis middels het periodiek uitvoeren van enquêtes. zorgen. Tenslotte zorgt de afvalproblematiek voor overlast. Op heel wat plaatsen in het district wordt er illegaal gestort door burgers. Er is hierop In Para is de politie aanwezig, maar niet in alle ressorten. Op de luchthaven is onvoldoende controle, er zijn geen sancties en het gedumpte afval wordt vaak er brandweer maar die staat niet ter beschikking van het district. Er zijn echter niet opgeruimd. Slechts in enkele delen van het district wordt vuil opgehaald. wel plannen om landelijk het aantal brandweer posten uit te breiden en om in alle districten vrijwilligers op te leiden om bij calamiteiten ondersteuning te Een knelpunt is het feit dat de verkeersboetes centraal moeten worden kunnen bieden. voldaan. Dit heeft tot gevolg dat het politiekorps van het district niet een eigen In Para is er een eenheid van het leger gevestigd. Een vertegenwoordiger van fonds heeft, hetgeen wel gebruikelijk is in andere landen. Het zelf kunnen het leger maakt deel uit van het districtbestuur. innen en beschikken over een eigen fonds zal de efficiëntie en effectiviteit van de korpsen verhogen. De verkeersveiligheid in het district laat wel te wensen over. De laatste jaren zijn er heel wat wegen geasfalteerd. Deze straten worden gebruikt als Het is duidelijk dat naast genoemde korpsen ook de burgers een belangrijke racebaan. Er is nog te weinig snelheidscontrole. Daarnaast zijn er niet rol spelen als het gaat om rechtshandhaving, openbare orde en veiligheid. voldoende fiets- voet en zebrapaden om het langzaam verkeer te beschermen. Gestructureerde burgerparticipatie, in wijk- en buurt organisaties wordt Op vele plaatsen in het district zorgt dit dagelijks voor gevaarlijke situaties gezien als een kans om het veiligheidsgevoel positief te beïnvloeden voor vooral de schoolgaande jeugd. In de regentijd zijn de bermen langs de wegen niet begaanbaar, waardoor zij op de openbare weg moeten lopen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 20 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 2: Rechtshandhaving, openbare orde en veiligheid

Doel: Het bieden van voldoende rechtsbescherming en veiligheid aan de samenleving van het district in het bijzonder en aan het totale grondgebied van Suriname in het algemeen.

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode Periode Periode Ministeries/instanties Financiering 1 2 3 2008 - 2012 - 2018 e.v. 2011 2017 Opzetten van politieposten in alle ressorten o Alle ressorten voorzien van een X o Ministerie J&P Nationale – Districts begroting, politiepost o Lokaal bestuur DLGP II, Sectorfonds o Lokale korpsen

Adequate uitrusting voor de politie o Politie uitgerust confrom geldende X X X o Ministerie J&P Nationale – Districts begroting, normen. o Lokaal bestuur Sectorfonds o Lokale korpsen

Regelgeving m.b.t. weggebruik o Regelgeving op papier X X X o Ministerie van J&P Nationale begroting o Regelgeving in uitvoering o Lokaal bestuur o Lokale korpsen

Aanleg van voet en fietspaden langs alle verharde o Er zijn fiets en voetpaden langs de X X X o Ministerie OW / WAS Nationale begroting wegen verharde wegen Aanbrengen van wegmeubilair om o Bestuurders houden zich aan de X X X o Ministerie OW / WAS Nationele begroting snelheidsovertredingen te beperken maximumsnelheden Gestructureerde burgerparticipatie in wijk en o Burgerparticipatie gestructureerd X X X o Lokaal bestuur Nationale – Districts begroting, buurtorganisaties o Overige districts DLGP II, Sectorfonds stakeholders o Lokale korpsen o Burgerplatform Continue data verzameling ten behoeve van het o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting voeren van goed en transparant beleid o Minimaal 1 enquête per jaar o Overige districts stakeholders o Lokale korpsen o Burgerplatform Zelf innen van boetes o Regelgeving op papier X o Ministerie van J&P Nationale / districtsbegroting o Fonds operationeel o Lokaal bestuur DLGP II o Structuur voor zelf innen en zelf o Lokale korpsen besteden operationeel

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 21 van 116 Republiek Suriname District Para

Facilitering private sector 9. Buitenlandse standaarden worden gekopieerd zonder afstemming op de lokale realiteit Mede gelet op het feit dat de overheid heeft aangegeven een meer facilite- 10. Nog onvoldoende nutsvoorzieningen in het district rende rol te willen spelen, is de goede samenwerking tussen de lokale 11. Vertrek van multinationals zet druk op lokale ondernemers overheid en de overige stake-holders in het district van eminent belang. Het is Door de toename van de bedrijvigheid zal ook het overleg tussen het lokale daarom belangrijk dat het lokale bestuur de private sector in kaart brengt. Ook bestuur en de aanwezige ondernemers moeten worden gestructureerd. dient er in het district een overzicht te zijn van de faciliteiten die er in het Hiervoor is Para Force als structuur al aanwezig Zo moet ook de faciliteiten district geboden kunnen worden aan investeerders. geboden worden voor toekomstige ondernemers om in het district hun informatie in te winnen en formaliteiten af te ronden. Het op een transparante De private sector in Para vervult een belangrijke rol in de ontwikkeling van manier verschaffen van duidelijkheid m.b.t. de investeringsfaciliteiten en het het district. Hierbij staat centraal dat ondernemers het principe van ‘maat- vestigingsbeleid is een vereiste. Suriname als land staat niet hoog schappelijk verantwoord ondernemen’ moeten nastreven. Het faciliteren van aangeschreven in de wereld als het gaat om het hebben van een aantrekkelijk de private sector is enerzijds afhankelijk van wetgeving op centraal niveau, investeringsklimaat. Op lokaal niveau zal hierop moeten worden ingespeeld, maar ook op lokaal niveau kan de lokale overheid faciliterend optreden. om het toch aantrekkelijk te maken.

In Para is er een private sector aanwezig. Er zijn kleine particuliere bedrijven Het stimuleren van ondernemerschap door het bevorderen van het op allerlei gebied zoals landbouw, toerisme, recreatie, bouw en constructie, ondernemersklimaat zal bijdragen aan het creëren van werkgelegenheid voor transport, bosbouw, huisnijverheid. Er is een ondernemerspotentieel. In Para het aanwezige arbeidspotentieel. kunnen zij zich bundelen in het burgerparticipatie platform Para Force. Naast de goede verstandhouding met de lokale ondernemers moet ook worden Naast deze positieve ontwikkelingen zijn ook tekortkomingen geconstateerd. gewerkt aan partnerschappen met andere landen bijvoorbeeld stedenbanden. Deze zijn: De partnerschappen dienen op lokaal niveau te worden afgesloten, waarbij het 1. De Private sector is nog niet georganiseerd district direct betrokken is bij de totstandkoming van het partnerschap. 2. Geen duurzame private sector in het district ten behoeve van ontwikkeling en werkgelegenheidbevordering 3. Onvoldoende voorlichting over de financieringsmogelijkheden 4. Onvoldoende welvaartsspreiding vanuit de activiteiten die er al zijn 5. Informatie is vaak te technisch voor het grote publiek 6. Er is een grote afhankelijkheid van de centrale overheid 7. Er wordt onvoldoende aandacht gegeven aan bescherming van lokale ondernemers en de bevolking tegen ongewenste effecten van globalisatie 8. Deals met multinationals zijn niet voldoende gericht op duurzaamheid

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 22 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 3: Activiteitenmatrix voor Facilitering private sector

Doel: institutionalisering van het partnerschap met de private sector om een zodanig kader te scheppen waarbinnen activiteiten in de private sector uiteindelijk helpen bijdragen aan armoedevermindering

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Voorwaarden scheppen voor een o Lokaal informatiepunt – one X o Lokaal bestuur Nationale / aantrekkelijk ondernemersklimaat. window – voor ondernemers o KKF districtsbegroting X o Verkort vergunningen beleid X X o Vakministeries DLGP II, o Adequate begeleiding van X X X o Overige distrricts stakeholders Bankinstellingen ondernemers o Private sector o Uitbreiding kredietfaciliteiten X X X o Banken o Nieuwe partnerschappen X X X geïdentificeerd o Transparante regelgeving m.b.t. X X X het vergunningenbeleid en de

controle daarop

Inventarisatie van private sector o Informatie over private sector is X X X o Lokaal Bestuur District begroting aanwezig Maken van een overzicht van beschikbare o Brochure voor geïnteresseerde X X X o Lokaal Bestuur District begroting faciliteiten voor ondernemers investeerders Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private o Principe van ‘Werken en X X X sector studeren’ is meetbaar.

Initieren van vervangende activiteiten voor o Alternatievn zijn geformuleerrd X o Lokaal Bestuur Multinationals het wegvallen van de multinationals. o Inventarisatie en masterplan voor X o Biliton en Suralco Nationale Bijvoorbeeld Landschapspark Para Landschapspark o Para Force begroting o Aanleg ontsluitingsweg X o Betrokken vakministeries o Er zij geïnteresseerde X X Externe investeerders financierders o Toename van activiteiten op de X X

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 23 van 116 Republiek Suriname District Para

plantages

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 24 van 116 Republiek Suriname District Para

ECONOMISCHE ONTWIKKELING Dit zal door een team van deskundigen moeten gebeuren. In dit team moeten zeker een hydroloog, milieuspecialist, landbouw- Water deskundige, civiel ingenieur en specialist voor toerisme aanwezig zijn. Een goed beginpunt voor de inventarisatie is het rapport “Water Resources Strategisch kan worden gesteld dat beschikbaarheid van zoet water Assessment of Suriname” uitgevoerd door US Army Corps of Engineers wereldwijd een probleem aan het worden is. Ook vruchtbare bodems (veilige Mobile District & Topographic Engineering Center (In opdracht van United landbouw) beginnen een schaars goed te worden op onze planeet. States Southern Command /dec. 2001)

Voor Para zijn water en grond de speerpunt voor duurzame ontwikkeling. Uit de inventarisatie moet er een districtswaterbeleid worden geformuleerd dat Water en grond vormen de voornaamste hulpbronnen voor het district en via minstens de volgende zaken regelt: deze ingang kunnen alle potentiëlen en aandachtsgebieden van het district 1. Systeem voor onderhoud van natte infrastructuur worden benaderd. Alle verdienpoten zijn dan ook op een of andere wijze 2. Bescherming van oppervlakte- en bronwater dmv. regelgeving op verbonden met, of afhankelijk van, water en grond. Beheersing, bescherming economische activiteiten en duurzame benutting van deze hulpbronnen staan daarom centraal in de 3. Waterwinningsystemen ontwikkeling van dit district. 4. Gebruiker betaalt (geld voor districtfonds) 5. Instelling van een Water Autoriteit Para Voor optimale waterbescherming, beheersing en exploitatie zal een proactief beleid gevoerd moeten worden. Allereerst zal er een goede inventarisatie en Districtsverordeningen analyse gemaakt moeten worden onder andere van: Om het bovenstaande te kunnen realiseren zijn er districtverordeningen nodig 1. Beschikbaar potentieel aan oppervlakte water en zoetwaterbronnen op het gebied van: 2. Water infrastructuur 3. Exploitatiemogelijkheden 1. Het instellen van een Waterautoriteit Para 4. Beheersmogelijkheden met betrekking tot natte infrastructuur 2. Instellen van Waterheffingen 5. Waterkwaliteit a. op gebruik van oppervlaktewater: landbouw en toerisme 6. Niveau van vervuiling b. op waterwinning 7. Bedreigingen van vervuiling en beschermingsmogelijkheden 8. Huidig gebruik en in welke vorm De districtsraad kan hierbij ondersteuning vragen van het Ministerie van 9. Instelling op districtheffingen op watergebruik en –winning Regionale Ontwikkeling die hiervoor een speciale afdeling in het leven heeft 10. Riolering en afvoer/zuivering van huishoudelijk en industrieel geroepen. afvalwater

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 25 van 116 Republiek Suriname District Para

De heffingen gaan naar het districtfonds en zijn bedoeld om de natte 5. Voorlichting aan burgers en ondernemers over efficiënt water gebruik infrastructuur te onderhouden en de waterkwaliteit te beschermen. Daarnaast en bescherming van waterzuiverheid, onderhoud van infrastructuur kan het worden gebruikt om water gerelateerde activiteiten te ondersteunen. 6. Rioleringen en afvoer van huishoudelijk afvalwater In dit orgaan zullen naast deskundigen ook actoren uit het district zitting Water Autoriteit Para moeten hebben. Vanwege het grote belang van water in het district is de instelling van een autoriteit die coördineert en verantwoordelijk is voor alles op gebied van Voorlichting water belangrijk. Dit kan in de vorm van een waterschap. Deze autoriteit zal Water gebruik en bescherming zijn zaken die zowel voor consumenten als moeten zorgdragen voor: voor ondernemers van belang zijn. Goede voorlichting over onderhoud van 1. Het onderhoud en de uitbouw van de natte infrastructuur in infrastructuur, efficiënt watergebruik en behandeling van afvalwater zullen samenwerking met onder andere CTA van het commissariaat, Beheer nodig zijn om tot een goed werkend waterbeleid te komen. en bestuurdienst van de ressorten, Ministerie van OW, Ministerie van LVV. Waterwinning 2. Controle op bescherming van waterzuiverheid Para beschikt over zeer grote ondergrondse zoetwaterreserves. De Paraanse 3. Controle op naleven van onderhoudswetten voor particulieren op aquifer (ondergronds zoetwater reservoir) levert het grootste deel van het trenzen en lozingen in samenwerking met Bestuursopzichters drinkwater voor Paramaribo en omgeving. De omvang en capaciteit hiervan 4. Innen van heffingen op (oppervlakte)watergebruik en winning moet in kaart worden gebracht. Duurzame ontginning door lokale ondernemers, eventueel in coöperatief verband, creëert exportmogelijkheden en werkgelegenheid.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 26 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 4: Water

Doel: Optimaal beschermen en benutten van de hulpbron water

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode Periode Periode Ministeries/instanties Financiering i ii iii 2008 - 2012 - 2018 2011 2017 e.v. Water inventarisatie Water rapport is gemaakt X Team van deskundigen aangesteld in Nationale/districtsbegroting samenspraak met min. Lokaal bestuur, LVV /LVV/OW en lokale actoren Districtsverordening Er is een waterschap X X X District Raad ondersteund door juristen en districtsbegroting Water Authoriteit Para lokale actoren Lokaal bestuur, Para Force Districtsverordening op Er komt geld in het districtsfonds uit de X X X District Raad ondersteund door juristen en districtsbegroting waterheffingen heffingen lokale actoren Lokaal bestuur, Para Force Instellen waterschapschap Waterschap functioneert X X Bestuursopzichters, deskundigen, LVV en districtsbegroting sectorvertegenwoordigers

Voorlichting aan de burgers over: o Burger gaan correct om met water X X X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting o Duurzaam water gebruik o Burgers onderhouden hun deel van o Water Autoriteit Para o Burgerplicht inzake onderhoud de natte infrastructuur conform de X X X o NGO’s natte infrastructuur wettelijke regels en normen o Besherming van water als natuurlijke hulpbron o Waterbeheer Continue data verzameling ten o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting behoeve van het voeren van goed en o Overige districts stakeholders transparant beleid. o Vakministeries

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 27 van 116 Republiek Suriname District Para

Benutting van oppervlakte water Hierdoor ontstaan lokale arbeidsplaatsen en komt er ruimte voor lokaal ondernemerschap. Para is rijk aan kreken en rivieren. Het water hierin is zwart vanwege de kruiden en bladeren. Vandaar de naam “ het zwarte goud “. Grondbeleid en ruimtelijke ordening Daarnaast is de agrarische sector een grote gebruiker van water. Deze twee Voor werkelijke uitbouw van deze sector is een goede ruimtelijke ordening en sectoren zijn dan ook als verdienpoten van het district geïdentificeerd een uitgewerkt bestemmingsplan van het district nodig. Dit kan lokaal voorbereid worden waarna het aan de centrale overheid wordt voorgelegd. Recreatie en Toerisme Grondbeleid behoort immers nog niet tot de bevoegdheid van het district. Infrastructuur Vanwege het feit dat de nationale luchthaven zich in Para bevindt, is Para het Ook goede infrastructuur is van belang. Betere toegankelijkheid van de district met het hoogste aantal bezoekers van ongeveer 1 miljoen mensen per oorden zal het bezoekers aantal verhogen. Inkomsten uit deze sector kunnen jaar. Vanuit de luchthaven vertrekken er ongeveer 200.000 mensen per jaar. onder andere gebruikt worden voor onderhoud van wegdek en kunstwerken op Van de bezoekers die aankomen blijven er weinig in het district vanwege het de toegangswegen. ontbreken van accommodatie. Ook van de gelden die de toeristen betalen bij vertrek ontvangt het district niets. Jeugd, onderwijs en werk De vele water gerelateerde recreatieoorden trekken jaarlijks een groot aantal De sector zal behoefte hebben aan geschoolde arbeiders. Trainingen om te binnenlandse en buitenlandse bezoekers. De grote gebieden met ongerepte kunnen werken in deze sector biedt vele voordelen: natuur, grote biodiversiteit en culturele verscheidenheid zijn andere 1. Opvang en begeleiding van drop-outs hulpbronnen die ingezet kunnen worden. Recreatie en toerisme zijn vanwege 2. Armoedebestrijding de vermakelijkheidsbelasting al een inkomstenbron voor het district. Door 3. Voorkomen van leegloop (stadstrek) van het district. verdere ontwikkeling en structurering van activiteiten kan dit meer worden. Ook dient er een overeenkomst gesloten te worden met toeroperators om als er Ontwikkeling van Onverwacht geen afdracht is in een recreatieoord, een financiële bijdrage te doen bij Voor Para is versterking van de hoofdplaats Onverwacht als diensten- en bezoek aan het district. Tenslotte maakt dit ook deel uit van verantwoord activiteitencentrum niet alleen in het kader van toerisme, maar ook ten ondernemen. Dit kan mogelijk verder uitgebreid worden door een behoeve van de lokale bevolking belangrijk. toeristenbelasting in te voeren. Momenteel is het districtscommissariaat in Onverwacht gevestigd en er is een bevolkingszaal. Er is echter geen bank of betaalautomaat, geen postkantoor, Cultureel en historisch erfgoed geen betalingsmogelijkheid voor telefoon, water en elektriciteit, geen EHBO Het rijke culturele en historische erfgoed leent zich voor verdere uitbouw van en geen toeristisch informatiecentrum. Er is sinds kort een rudimentaire/ deze sector. Hierbij wordt gedacht aan plantage toerisme (eventueel via de beginnende markt voor lokale producenten. Een attractie die hier gevestigd rivieren) en bezoeken aan de vele inheemse dorpen die het district rijk is. zou kunnen zijn is een spoorwegmuseum.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 28 van 116 Republiek Suriname District Para

Transport en openbaar vervoer o Creëren van structuren om toerist heffingen te innen in oorden en bij attracties Optimaal gebruik en bezoek van de faciliteiten in Onverwacht zal alleen o Bescherming tegen nadelige gevolgen van toerisme op gebied van mogelijk zijn als er aandacht komt voor de intra-district verbindingen van het ecologie, cultuur en sociale structuren openbaar vervoer. Op dit moment moet iemand die vanuit Para –Oost naar het o Controle op naleving van verordeningen en regelgeving districtscommissariaat wil, eerst naar Paramaribo om daar een bus te nemen o Promoten van het district in binnen en buitenland naar Onverwacht.

Milieumanagement In dit document zullen bepaalde aspecten verder worden uitgewerkt Toerisme is afhankelijk van een schone omgeving en natuurschoon. Afvalbeleid en milieumanagement zijn daarom belangrijke aspecten voor deze verdienpoot. Kiezen voor ecologisch verantwoorde productie zal de natuur Overzicht Vakantie / Recreatie Oorden in het district Para vrijwaren en kan binnen de toerisme sector ook als attractie worden Vakantie / Recreatie Oorden Ressort uitgewerkt; Jan Starke Opleiding en Ontspannings Para Zuid Bescherming van lokale voorwaarden Centrum (JSOOC – Zanderij 1) Carolinakreek Para Zuid Naast vele voordelen zijn er ook gevaren verbonden aan recreatie en toerisme Sabana Park Para Zuid vooral als er geen wetgeving en controle is op het uitbaten van recreatieoorden Colakreek Resort Para Zuid en toeristische attracties. Een van de gevaren is het verlies van de eigen Derde Brug / Mambolie kreek Para Zuid culturele identificatie en daarmee verlies van normen en waarden als Blaka Watra Carolina ongebreideld toerisme wordt toegestaan. Daarnaast zijn er de gevaren op Kinderboerderij Para Zuid gebied van veiligheid en gezondheid. Een Toerisme Autoriteit Para kan zowel Bersaba / La Prosperité Para Zuid de vele voordelen voor district op het gebied van toerisme veilig stellen, Eerste Brug Para Zuid tevens bescherming bieden voor eventueel nadelige gevolgen. Gosterie Bigi Poika Deze autotiteit zal onder andere als taken hebben: Powakka Para Oost

Overbridge River Resort Para Oost o Inventarisatie van recreatie en toerisme mogelijkheden in het district Marinalex Para Zuid o Lobby voor deel luchthaven tax tbv Districtsfonds Singrilanti Bigi Poika o Formuleren van Toerisme beleid Para Mast 52 Para Oost o Voorschriften voor standaarden o.a. voor oorden en attracties NV White Beach Resorts i.o. Para Oost o Stimuleren van recreatie en toerisme in de breedste zin Vakantiepark Waterland N.V. i.o. Para Oost Creëren van markt voor kunst en cultuur uitingen o Bron: Districtscommissariaat

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 29 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 5: Toerisme

Doel: Uitbouwen van recreatie en toerisme mogelijkheden met inachtneming van ecologische, culturele, sociale voorwaarden van het district

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode Periode Periode Ministeries/instanties Financiering i ii iii 2008 - 2012 - 2018 2011 2017 e.v. Instellen van een Toerisme Autoriteit Toerisme Autoriteit Para is X o Lokaal Bestuur Stichting Toerisme Suriname, Para geïnstalleerd en o Districtsraad, Nationale/districtsbegroting functioneert o Luchthaven Beheer, o Ministerie TCT, o Lokale actoren o Stichting Toerisme Suriname Instellen van een commissie voor het Er is een plan met een breed draagvlak X X X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting opstellen van een gedragen o Vakministeries ruimtelijke ordening en o Overige districts bestemmingsplan stakeholders Verordening m.b.t. de exploitatie van Er zijn standaarden voor exploitatie van X o Lokaal Bestuur Nationale/districtsbegroting recreatieoorden recreatieoorden o Districtraad, o Toeristen sector o Juridische afd. R.O Uitvaardigen van een verordening Er komt inkomsten uit toerisme en X X X o Lokaal Bestuur Nationale/districtsbegroting voor heffingen op: reclame borden in het districtsfonds o Districtraad, o toerisme o Toeristen sector o reclame borden o Juridische afd. R.O Implementatie structuur Alle plantages hebben een bestuur en X o Lokaal Bestuur Para Plantages ontwikkeling plan Para Plantages een stichting met daarin een o Federatie van de Para Trainingen van bestuursleden plantagefonds Plantages Para Force Erkenning van plantagebestuur per Alle plantagebesturen zijn erkend X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting districtsverordening o Ministerie van RO, o Federatie van Para Plantages, Districtraad o Juristen

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 30 van 116 Republiek Suriname District Para

Stimulering ondernemersinitiatief Er is een toename van midden- klein en X X X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting micro-ondernemingen o NGO’s, o Microkrediet fondsen o Betrokken vakministeries o Para Force Stimuleren organisatie van huisvlijt Handicraft producenten zijn X X X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting en huisnijverheid georganiseerd en hebben inkomen uit o NGO’s, hun activiteiten o Microkrediet fondsen o Betrokken vakministeries o Para Force Tourism awereness onder de Jongeren weten hoe ze met toeristen X X X o Lokaal Bestuur, Nationale/districtsbegroting, bevolking van Para bevorderen moeten omgaan en kunnen een Vakministeries, Stichting Toerisme Suriname loopbaan kiezen in die sector o Para Force o NGO’s Voorwaarden scheppen voor een o Lokaal informatiepunt – one X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting aantrekkelijk ondernemersklimaat window – voor ondernemers o KKF DLGP II, X o Verkort vergunningen beleid X X o Vakministeries Bankinstellingen o Adequate begeleiding van X X X o Overige distrricts Private sector ondernemers stakeholders X o Uitbreiding kredietfaciliteiten X X o Private sector o Nieuwe partnerschappen X X X o Banken geïdentificeerd

Continue data verzameling ten o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting behoeve van het voeren van goed en o Overige districts transparant beleid. stakeholders o Vakministeries

Vakgerichte scholing en training o Trainingsfaciliteiten X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting i.s.m. de private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Overige district DLGP II, private sector o Vakopleidingen X X X stakeholders o Principe van ‘Werken en studeren’ X X X o Private sector is meetbaar

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 31 van 116 Republiek Suriname District Para

Agrarische sector Naast het stimuleren van productie is het creëren van afzetmarkten belangrijk. Door lokaal te beginnen kan er expertise worden opgebouwd voor grotere “Conform regionale, internationale, hemispherische en mondiale visies, is een markten. Onderstaand enkele mogelijkheden: welvarende agricultuur de sleutel naar rurale welvaart, armoede bestrijding, 1. Lokaal: markten en coöperatieve winkels, recreatie oorden en toeristische voedselzekerheid, sociale gelijkheid en duurzame ontwikkeling” (ICCA) verblijven

2. Caricom Landbouw 3. Europa en Amerika Van oudsher is er in Para een erfcultuur en een subsistentie landbouw geweest. Er werd geplant op kostgronden, die enige afstand van de Voor alle sectoren binnen de agricultuur is het noodzakelijk om jongeren weer woonplaats gelegen waren. Voornaamste producten waren knolgewassen, te interesseren om hierin een bestaan te zoeken. Hiervoor zijn opleiding, bananen, ananas en meloen. Daarnaast heeft de veeteelt en pluimveesector goede voorbeelden en aanmoedigingen zoals land en materiaal noodzakelijk. zich in het district ontwikkelt in de laatste decennia. In Para is er nooit Ook de stimulering van het aanleggen van erfculturen voor zelfvoorziening grootschalige machinale en chemische landbouw geweest. Dit is een zouden een onderdeel moeten vormen van het sociale vangnet. gelukkige omstandigheid. Agricultuur heeft geen noemenswaardige vervuiling van grondwater veroorzaakt. Ook gezien de toenemende belangstelling voor Het gebied rond de luchthaven kan als landbouw areaal voor export worden biologische landbouw is dit een gunstige omstandigheid. Bij voorkeur dienen ingezet. Er zijn al koelfaciliteiten op het luchthavencomplex. er kleinschalige, weinig arbeid- en kapitaalintensieve policulturen ontwikkelt te worden. In de tijden die voor ons liggen zal de noodzaak voor eigen productie toenemen. Vanwege de toenemende wereldbevolking, vermindering van de Gezien de goede conditie van de bodem kan na verzadiging van de lokale zoetwater reserves, de afname van beschikbare vruchtbare gronden, , neemt markt gezocht worden naar exportmogelijkheden. Hiervoor is het het beschikbare voedsel af en zullen prijzen steeds verder stijgen. noodzakelijk om te voldoen aan internationale standaarden.. Aangezien dit Ook manipulatie van voedsel en slechte kwaliteit van importgoederen nopen duur is en vraagt om constante productie zowel in kwantiteit als kwaliteit is tot het veiligstellen van voedselsoevereiniteit en voedselveiligheid. coöperatievorming gewenst. Daarnaast is verwerking van producten tot eindproduct belangrijk. Dit werkt waardeverhogend en het maakt de boeren Veeteelt en Pluimvee onafhankelijker van opkopers. Coöperatievorming geeft boeren de kans Deze sector is zowel op melk als vleesproductie gericht. De toenemende grotere invloed uit te oefenen op de prijs die ze krijgen voor hun producten. prijzen voor veevoeder noopt tot vervaardigen van lokaal veevoer. De

Vereniging van Melkboeren Suriname heeft hiermee al ervaring. Naast productie eenheden zijn policulturen ook geschikt als toeristische In Para is er ruimte voor verdere uitbouw van deze sector en wel in het gebied attractie. Dit vanwege het natuurlijke uiterlijk en de verwerking van producten tussen Rijsdijk en Matta. (het zgn. Matrijsgebied). In dat gebied bevinden de tot voor de toerist aantrekkelijke eindproducten.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 32 van 116 Republiek Suriname District Para

gronden zich in de overgangsgordel die bijzondere economische perspectieven Visvangst draagt samen met jacht bij aan de voedselvoorziening. biedt. Gezien de grootte van het aaneengesloten gebied zijn dit voor agrarische doeleinden geschikte gronden. Tevens is uit een studie, verricht Vanwege de vele kreken kan aquacultuur in de toekomst een rol gaan spelen door het Celos in de jaren zeventig, gebleken dat de kosten voor inrichting en in het district. Er moet een inventarisatie gemaakt worden om mogelijkheden ontginning van dit gebied geringer zijn ten opzichte van gebieden in de Jonge en locaties te bepalen. Daarna is het bekendmaken van mogelijkheden en Kustvlakte. trainingen op dit gebied noodzakelijk. Dit middengebied, is door de Dienst Landsbosbeheer bestemd als bosconversiegebied en kan na eventuele kaalkap worden aangewend voor Bijenteelt onder andere veeteelt. In het door het Planbureau opgestelde Matrijsplan (1989 en geactualiseerd in Vanwege de vegetatie en de grote onbewoonde gebieden is bijenteelt een 1997) zijn op grond van bodemkundige analyses en literatuurstudies de inkomstenbron die zeker moet worden ontwikkeld. Teelt van bijen zal ook een navolgende gronden, die geheel en/of ten dele in het bosconversiegebied toename van productie geven bij fruitteelt. vallen, geïdentificeerd voor de gemechaniseerde landbouw en veeteelt: bv Sierteelt, medicinale, pesticidale en aromatische plantenteelt Matrijs-Noord: de Lelydorpritsgronden, groot 5000 ha, waarvan 4000 ha te bestemmen voor melkveebedrijven; Deze teelten spelen nog geen rol in Para. Binnen policulturen zouden deze De Lelydorpplateaugronden, totaal 18500 ha, te bestemmen voor onder andere gewassen echter gemakkelijk geïntegreerd kunnen worden en naast de slachtvee; positieve werking voor het systeem ook een bron van inkomsten kunnen Een areaal groot 10000 ha van de Para scholgronden bezit de potentie voor vormen. onder andere slachtveebedrijven. Internationaal neemt de belangstelling voor deze gewassen toe Ook het Zanderijgebied leent zich goed voor pluim- en varkensvee, vanwege de betere absorptie van de gronden. (Bron Agrarisch potentieel subsector Veetelelt SPS, Mei 2007;)

Voor dit gebied zou er nu reeds een bestemmingsplan gemaakt moeten worden waardoor gebruik voor deze sector gegarandeerd wordt. Visserij Visserij wordt op kleine schaal commercieel beoefend in het district. Een groot probleem is de instroom van met kwik besmet water. Er is wetgeving die de import van kwik verbiedt. Er is echter geen controle op het gebruik ervan. Ook zijn de mensen in het district niet voldoende op de hoogte van de gevaren van kwikvergiftiging. Door de besmetting van de vis komt de verkoop van vis in gevaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 33 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 6: Agricultuur Doel: Het garanderen van de nationale voedselzekerheid en veiligheid en wel zodanig dat deze niet importafhankelijk zijn

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode Periode Periode Ministeries/instanties Financiering i ii iii 2008 - 2012 - 2018 2011 2017 e.v.

Inventarisatie van agrarische activiteiten Het is bekend X X X LVV lokaal bestuur NGO,s Nationale/districtsbegroting o Hoeveel producenten o In welke subsectoren o Welke methoden Bereidheid om ecologische X X productiemethoden te gebruiken Formuleren van een district strategisch Actiepunten van de agromatrix en Jagdeo X X X Lokaal bestuur, Lokale Nationale/districtsbegroting agricultuur plan initiatief zijn uitwerkt voor het district actoren, LVV Stimulering van biologische landbouw Jaarlijkse toename van 10% van boeren die X X X Lokaal bestuur,LVV, NGO’s Nationale/districtsbegroting (training, voorlichting, awareness weten wat bio-landbouw inhoud en bereid Landbouw cooperaties externe financiers programma’s) zijn methode toe te passen Creëren van afzetmogelijkheden o Er zijn verkooppunten op luchthaven en X X X Lokaal Bestuur Nationale/districtsbegroting recreatieoorden X X X LVV, Externe financiers o Lokaal certificaat voor biologische BIOCOPAR productie X X X Verordening om mobiele verkoop te In het hele district zijn er verkoop X o Lokaal Bestuur Nationale/districtsbegroting reguleren punten o Districtsraad DLGP II o Belanghebbenden o Jurist(en) Stimuleren van zelfvoorziening Erfculturen nemen toe X X X LVV, NGO’s Nationale/districtsbegroting opzet compostwerf met o Compostwerf is in productie X X X Lokaal Bestuur externe financiers demonstratietuinen en o Demonstratie tuinen zijn aangelegd X X X NGO’s trainingsfaciliteiten o Er zijn opleidingen X X X Districtsafdeling LVV ressort PARA met o Para is een zelfstandig ressort binnen X Lokaal Bestuur, LVV Nationale/districtsbegroting eigen begroting LVV met een eigen begroting

Opzetten van een producenten Markt te o Er is een producenten markt te X X Lokaal bestuur, LVV,Para Nationale/districtsbegroting DLGP II Onverwacht Onverwacht Force; landbouwcoöperaties Externe financiers Verwerkingsfaciliteiten tbv o Er is een ingerichte verwerkingshal X X Lokaal bestuur, LVV,Para Nationale/districtsbegroting landbouwproducten opzetten o De faciliteiten worden gebruikt door X X Force; landbouwcooperaties Externe financiers lokale producenten

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 34 van 116 Republiek Suriname District Para

Opkoopcentrale voor export en lokale o Er is een centraal opkooppunt voor X X Lokaal bestuur, LVV, Para Nationale/districtsbegroting distributie landbouwproducten Force, partnerschappen externe financiers o Er wordt geëxporteerd Stimuleren coöperatie vorming o Er is een toename van gestructureerde X X X Via cooperatie beschikbaar stellen van samenwerking klein mechanisch materieel o Boeren kunnen klein machines huren X X X

Openstellen van gebied rond de o Gebied rond luchthaven in productie o Lokaal Bestuur Nationale begroting lauchthaven voor landbouw doeleinden voor export o Luchthaven Behuur Externe financiers o Private sector Private ondernemers o Para Force Matrijs gebied openen en beschikbaar o Matrijs gebied ontsloten en in productie X X X o Centrale overheid Nationale begroting stellen voor veeteelt, pluimvee en gebracht X X X o Vakministeries Externe financiers veevoeder productie doeleinden o Gronden uitgegeven ten behoeve van o Lokaal bestuur Private ondernemers pluimvee en veeteelt en voerproductie o Para Force o Vereniging melkveehouders en pluimveehouders Aquacultuur inventarisatie naar o Er is een rapport over mogelijkheden voor X X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting mogelijkheden en belangstelling aquacultuur o Private sector externe financiers o Lokale ondernemers zijn geïnteresseerd o Burgerplatform o Er zijn trainingen op het gebied van aquacultuur Integratie van Medicinale, Aromatische o Er zijn trainingen in aanleg van o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting en Pesticidale planten in policulturen policulturen o Betrokken vakministeries externe financiers o Private sector o Burgerplatform

Stimuleren ontwikkeling bijenteelt o Er is een organisatie van bijentelers in X X X o Lokaal bestuur Nationale/districtsbegroting het district o Betrokken vakministeries externe financiers o Er is een opleiding tot imker X X X o Private sector o Burgerplatform

Maatschappelijk verantwoord o Toename HACCP en ISO X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting DLGP ondernemen’ wordt gestimuleerd gecertificeerde bedrijven o KKF II, private sector. Internationale o Toeleveranciers en werknemers zijn X X X o Vakministeries partners merendeels afkomstig uit het district. o Overige distrricts o Een deel van de winst vloeit terug naar X X X stakeholders het district voor sociale doeleinden. o Private sector o o Banken

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 35 van 116 Republiek Suriname District Para

Strenge controle en sancties op o Er wordt geen kwik meer gebruikt X X X o Milieuinspectie Nationale begroting kwikgebruik o NIMOS o Betrokken vakministeries Voorwaarden scheppen voor een o Lokaal informatiepunt – one window – X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting DLGP aantrekkelijk ondernemersklimaat voor ondernemers o KKF II, Bankinstellingen o Verkort vergunningen beleid X X X o Vakministeries o Adequate begeleiding van ondernemers X X X o Overige distrricts o Uitbreiding kredietfaciliteiten X X X stakeholders o Nieuwe partnerschappen geïdentificeerd X X X o Private sector o o Banken Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting van het voeren van goed en transparant o o Overige districts beleid stakeholders o Vakministeries

Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbegroting DLGP private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Overige district II, private sector o Vakopleidingen X X X stakeholders Private sector o Principe van ‘Werken en studeren’ is X X X o meetbaar o

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 36 van 116 Republiek Suriname District Para

Voor een aantal van de actiepunten zoals aangegeven in de agromatrix zijn er Agricultuur binnen de Caricom activiteiten geformuleerd in dit strategisch plan. Verdere uitwerking hiervan Bij het begin van dit millennium heeft IICA een agromatrix, gekoppeld aan kan gebeuren door een commissie die zich gaat bezighouden met het verder de Millennium Doelen en het Jagdeo Initiatief ontwikkeld voor de Caricom. uitwerken van het strategisch plan op agrarisch gebied. Een aantal zaken kan Hiermee kunnen de verbindingen tussen verwachtingen, acties en prestaties alleen op nationaal niveau worden gerealiseerd. Met input vanuit de districten helder in beeld worden gebracht en activiteiten worden geformuleerd. De kan hier aandacht voor worden gevraagd. situatie van de Surinaamse agricultuur wijkt niet veel af van de andere landen binnen de Caricom. (zie SWOT analyses).Voor toekomstige ontwikkeling en evaluatie van deze sector wordt deze matrix aan dit document toegevoegd.

Jagdeo Initiatief De 10 beperkingen voor ontwikkeling van landbouw in het Caribisch gebied gelden ook voor Suriname.

1. Gelimiteerde en geen passende investeringen in landbouw 2. Achterhaalde en inefficiënte landbouw en voedsel veiligheidssystemen 3. Geen onderzoek afgestemd op behoefte 4. Gefragmenteerde en ongecoördineerde private sector 5. Ontoereikende en ongecoördineerde risicomanagement maatregelen 6. Inefficiënte land en waterverdeling en managementsystemen 7. Ontoereikende transportmogelijkheden 8. Zwak en gefragmenteerde Informatie en marketing netwerken 9. Marketing: zwakke verbinding met en participatie van producenten in groeiende marktsectoren 10. Te kort aan vaardige en getrainde mensen.

De opheffing van hier aangehaalde beperkingen zal naar verhoging van de competitiviteit van de sector leiden. Binnen de agromatrix valt het dus in de velden VII, VIII en IX.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 37 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 7: Agromatrix Conceptual Framework

Systemisch concept

Agrarische voedselwaarde Duurzame Rurale gebieden Beleidssysteem Strategische doelen keten ontwikkeling benadering I II III Ecologisch Stimuleren van ecologisch Stimuleer geïntegreerd Bouw een pro-Eco Duurzaamheid verantwoorde methoden milieumanagement Institutioneel Framework

IV V VI Faciliteren van verhogen van Cultureel Sociaal Ontwikkel vaardigheden, Stimuleer beleid dat leven en Gelijkwaardigheid levenskwaliteit en toegang tot expertise en innovatie levensonderhoud verbeterd diensten VIII Economisch VII IX Vorm netwerken. Integreer (productie en Stimuleer competitieve rurale Werk aan een stimulerende Concurrentiekracht ketens en stimuleer handel) ondernemingen bedrijfsomgeving productiviteit

X XI XII Politiek Versterk public en private Versterk dialoog, relaties en Stimuleer nationale beleid en Goed bestuur Institutioneel partnerships verbindingen externe samenwerking

Rurale ontwikkeling Voedsel zekerheid Duurzame ontwikkeling van Strategiesch doelen Voedsel soevereiniteit agrocultuur en rurale Plaats voor agrocultuur gemeenschappen

Naar agromatrix van Institute for Inter American Cooperation on Agriculture IICA

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 38 van 116 Republiek Suriname District Para

Grond Plantages Dorpen

Para kent drie soorten gronden: In Para zijn er 11 inheemse dorpen gevestigd. De meeste van deze dorpen zijn 1. Plantage gronden ver van het centrum en vrij moeilijk te bereiken. Elk dorp heeft een 2. Dorpsgronden dorpsbestuur. De structuur en werking van het bestuur is niet in alle dorpen 3. Domeingronden gelijklopend. Ook de manier waarop en de criteria voor verkiezing van het bestuur verschilt van dorp tot dorp. Kapiteins en hun besturen zijn wel bij wet Lange tijd is grondbenutting op de plantages vanwege de boedel problematiek erkend. een probleem geweest. De Federatie van Para Plantages heeft hier een oplossing voor gevonden waarbij plantage gronden wettelijk in huur kunnen Het grootste obstakel voor ontwikkeling is het feit dat grondenrechten niet bij worden afgestaan aan derden. Ze verlenen hiermee dan gebruiksrecht. Om dit wet geregeld zijn en conventie 161 van de ILO nog niet wordt nageleefd. te kunnen toepassen is er echter noodzakelijk om uitvoering te geven aan het Rond de dorpen worden concessies uitgegeven zonder medeweten van de structuur ontwikkelingsplan van de federatie. Vanuit de federatie wordt dorpsbewoners. De dorpsbewoners zouden zelf economische activiteiten ondersteuning gegeven aan de plantages die dit willen uitvoeren. Uitvoer van willen uitoefenen om zo werk gelegenheid voor de eigen gemeenschap te dit structuurplan creëert vele ontwikkelingsmogelijkheden voor de plantages, creëren. Er zou bij uitgifte van gronden rond dorpen consultatie moeten zijn doordat het interessant wordt voor ondernemers om in plantages te investeren. van het hele dorp middels een dorpsvergadering. Ook moet er meer gekeken Initiatieven om het culturele erfgoed van de plantages te bewaren door worden naar partnerschappen waarbij de dorpsbewoners delen in de voordelen documentatie en verzameling van materiaal zal bijdragen aan behoud van de van de gronden rond hun dorpen en waarbij ze zelf invloed hebben op het plantage cultuur en kan worden ingezet bij de ontwikkeling van het beperken van de nadelen. toeristische potentieel van het district. Naar voorbeeld van Powaka en Bigi Poika zouden de dorpen begeleiding Erkenning van plantagebesturen zoals dit gebeurd voor dorpsbesturen zal moeten krijgen bij het formuleren van de door hen gewenste ontwikkeling. zorgen voor transparantie en legitimiteit. Dit zal bij districtsverordening Net als bij de plantages kan behoud van het eigen culturele erfgoed bijdragen moeten worden vastgelegd. Daarnaast is het noodzakelijk dat elke plantage aan de samenhang van de gemeenschap en tegelijkertijd worden ingezet voor een goed ruimtelijk ordening- en bestemmingsplan formuleert alvorens het ontwikkelen van toerisme. gronden uit te geven. Ook zaken in verband met de natte infrastructuur dienen geregeld te zijn. Plantages zullen dus in de structuur van het waterschap moeten worden opgenomen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 39 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 8: Grondbeheer en duurzame grond benutting Doel: Het verhogen van de bijdrage van grond aan de distircts economie en het welzijn van huidige en toekomstige generaties met inachtneming van het behoud van de biodiversiteit.

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Instellen van een commissie voor het Er is een gedragen plan X X X o Lokaal bestuur Nationale/districts opstellen van een gedragen ruimtelijke o Vakministeries begroting ordening en bestemmingsplan o Overige district stakeholders Grondenrechten worden geregeld o Grondrechten zijn wettelijk X o Centrale overheid Nationale Naleven van ILO conventie 161 geregeld o Lokale overheid begroting o ILO conventie 161 wordt nageleefd X X X Transparant uitgifte beleid en consultatie o Dorpen worden in kennis gesteld X X X o Centrale overheid Nationale / van inheemse gemeenschappen bij uitgifte voor uitgifte van gronden rond hun o Lokaal bestuur districtsbegroting van gronden en concessies dorpen o Vakministeries Via een dorpsvergadering wordt er X X X o NIMOS consensus bereikt over de uitgifte Erkenning en training van o Plantage besturen zijn erkend X o Lokaal bestuur districtraad RO districtbegroting plantagebesturen o Plantage besturen hebben statuten en huishoudelijk reglement Training van alle dorpsgemeenschappen Dorpsgemeenschappen zijn getraind X X X o Lokaal bestuur Nationale/districts in: o Vakministeries begroting o Organisatie o Para Force o formuleren van ontwikkelingsplan, o NGO’s burgerparticipatie, o onderhandeling voor partnerschappen Certificering van de houtexploitatie en o Ondernemers gecertificeerd X X X o Lokaal bestuur Nationale / houtverwerking. o Vakministeries en NIMOS districtsbegroting o Private sector DLGP II, private o Internationale organisaties sector Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid Vakministerie Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private o Principe van ‘Werken en studeren’ X X X sector is meetbaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 40 van 116 Republiek Suriname District Para

Bosbouw en Houtverwerking De houtsector in Para wordt beheerst en geëxploiteerd door externe concessionarissen. Laatstgenoemde ondernemers zijn, zover bekend, niet

gecertificeerd waardoor er geen garantie is voor duurzaam gebruik van de Para is van oudsher een leverancier van houtproducten. Heel wat plantages hulpbron bos. SBB is wel vertegenwoordigd in het district, maar het toezicht produceerden hout. wordt als onvoldoende ervaren. Thans zijn enkele houtverwerkingsbedrijven Er is dan ook een grote algemene biodiversiteit en een grote houtdiversiteit in gevestigd in woongebieden. het bijzonder aanwezig. Niet alleen hout maar ook bos bijproducten zowel met medicinale als culturele toepassing, worden geoogst. Binnen de tribale De noodzaak voor een goed bestemmingsplan speelt ook in deze sector een gemeenschappen is er nog veel kennis op het gebied van bosbehoud en belangrijke rol als het gaat om optimaal landgebruik. duurzame bosontginning aanwezig. Binnen de economische zones van de dorpen is er bos aanwezig. Doordat grondenrechten niet zijn geregeld, gebeurt het echter dat er binnen deze gebieden concessies worden uitgegeven zonder medeweten van de dorpsbewoners. Ook komen er ondernemers uit de stad die partnerschappen willen sluiten met de dorpelingen. Hun slechte financiële positie en onervarenheid plaatst de inheemsen echter in een zwakke onderhandelingspositie. Beter toegang tot kredietfaciliteiten en ondersteuning in onderhandelingen, b.v. door Para Force kunnen hier verbetering in brengen.

Om de duurzaam behoud van het bos te garanderen moet per verordening van kracht worden dat er alleen bosontginning mag plaatsvinden volgen het CELOS systeem. Dorpen en plantages die bos willen ontginnen moeten hierin training ontvangen. Ondertussen heeft SBB een document uitgegeven: Duurzame Bosontwikkeling Suriname. Richtlijnen uit dit document zullen uiteraard ook gevolgd moeten worden.

Wettelijke regelingen en overheidsinstituten tot behoud en bescherming van het bos zijn er ook en Para is vertegenwoordigd in het Houtsector platform . Over het algemeen is er onvoldoende planning voor behoud, herstel en bescherming van het bos. Er vind geen bosverjonging plaats.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 41 van 116 Republiek Suriname District Para

De geïdentificeerde tekortkomingen zijn: - inventarisatie van de aanwezige houtsoorten en medicinale - De houtkap wordt niet op een duurzame manier uitgevoerd. plantsoorten; - Controle op selectieve houtkap ontbreekt. - inventarisatie van de schade aan het milieu en de gevolgen voor de - Onvoldoende voorlichting over rechten en plichten van alle toekomst. stakeholders. - Opraken van de hulpbron door onverantwoorde houtkap. Op internationaal niveau is Suriname partij bij de belangrijkste conventies op - Erosie en andere schadelijke milieueffecten a.g.v. onverantwoorde het gebied van milieu, waaronder de VN – conventies over Biodiversiteit, houtkap Klimaatsveranderingen, Handel in bedreigde dier en – plantsoorten en ter - Geen grondenrechten voor tribale groepen bescherming van natte ecosystemen. (bron: MOP 2006 – 1011). Deze - Desintegratie van cultuur en sociale structuren door houtkap in conventies bevatten regelingen c.q. afspraken met betrekking tot het duurzaam gebieden en efficiënt gebruikmaken van bossen. Het naleven van deze afspraken voor het behoud van de bossen voor de volgende generaties zal een gezamenlijke Als gevolg van de vele onduidelijkheden in deze sector is het voorbarig om te inspanning vergen van alle actoren. stellen dat de productie en de export moeten worden verhoogd. Hieraan voorafgaand zal eerst duidelijkheid moeten komen in o.a.: Infrastructuur vormt een grote belemmering voor deze sector. Al geruime tijd - het aantal uitgegeven concessies en nog beschikbare gronden voor is bijvoorbeeld de weg naar Tibiti gebied en de brug bij Pikin Saron houtkap; onbegaanbaar. Herstel van deze toegangsweg en de brug is van belang voor de - de huidige wetgeving en afstemming van deze wetgeving op de concessionarissen en voor de bewoners van dit gebied. internationale verdragen; - houdt men zich aan de concessie eisen; Aan de andere kant brengt het zware houttransport ook beschadiging aan de - zijn de concessiehouders gecertificeerd; infrastructuur in het district. - het aantal houtverwerkingsbedrijven en de mate waarin zij zich aan de Van belang is dat de veroorzakers van deze situatie –de houtexploitanten – vergunningseisen houden; opdraaien voor het onderhoud van de wegen. Dit kan door een verordening op - historische en huidige productie – en exportcijfers; te stellen op basis van de WRO, die het district in de gelegenheid stelt om heffingen te innen op de houttransporten. .

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 42 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 9: Bosbouw en houtverwerking

Doel: Het verhogen van de bijdrage van de bossen aan de nationale economie en het welzijn van huidige en toekomstige generaties met inachtneming van het behoud van de biodiversiteit.

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Transparant uitgifte beleid en o houtconcessie beleid aangepast X X X o Lokaal bestuur Nationale / evaluatie en aanpassing van het aan de standaarden voor o Private sector districtsbegroting houtconcessie beleid optimaal landgebruik en o Vakministeries bosbeheer o NIMOS

Herstel infrastructuur naar o Gebied is toegankelijk voor X X X o Min. OW Nationale Tibitigebied concessionarissen en bewoners begroting Verordening voor heffing op o Verordening opgesteld en in X o Lokaal bestuur Nationale / houttransporten uitvoering o Overige district stakeholders districtsbegroting X o Middelen in het districtsfonds X X o Vakministeries DLGP II, private voor onderhoud van de o Private sector sector infrastructuur

Erkenning en training van o Plantage besturen zijn erkend X o Lokaal bestuur districtraad RO districtbegroting plantagebesturen o Plantage besturen hebben statuten en huishoudelijk reglement Verordening voor toepassen van o Celos systeem wordt toegepast X X X o Lokaal bestuur Nationale/district Celossysteem en Duurzaam Bosbeheer o Richtlijnen uit SBB document X X X o Vakministeries sbegroting Suriname worden nageleefd o Nimos Private sector o Actoren worden getraind X X X o SBB oefent controle uit. X X X Externe financiers

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 43 van 116 Republiek Suriname District Para

Training in CELOS systeem van alle o Actoren worden getraind X X o Lokaal bestuur NGO’s actoren o SBB oefent controle uit. X X o Dorpen en plantages Private sector o SBB o NGO’s Financieringsfaciliteiten voor o Kredieten zijn beschikbaar en X X X o Lokaal bestuur Financieringsinst gemeenschap bosontginnings- bereikbaar o Financieringsinstellingen ituten activiteiten beschikbaar stellen o Para Force Certificering van de houtexploitatie en o Ondernemers gecertificeerd X X X o Lokaal bestuur Nationale / houtverwerking. o Vakministeries en NiMOS districtsbegroting o Private sector DLGP II, private o Internationale organisaties sector Continue data verzameling ten o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / behoeve van het voeren van goed en o Overige districts stakeholders districtsbegroting transparant beleid. o Vakministeries

Vakgerichte scholing en training i.s.m. o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / de private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private o Principe van ‘Werken en X X X sector studeren’ is meetbaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 44 van 116 Republiek Suriname District Para

Milieuvriendelijke benutting van natuurlijke hulpbronnen Om dit op te vangen zullen er verordeningen moeten komen die ervoor zorgen dat er een goed rehabilitatieplan is voor de gaten die ontstaan door het mijnen voor de concessie wordt verleend. Dit plan moet op zijn duurzaamheid Andere bouwmaterialen zijn steenslag en zand. Exploitatie hiervan gebeurd op beoordeeld worden door de verschillende actoren in het district: concessies die door de overheid zijn verleent en op plantages en rond de 1. Het bestuur dorpen. Momenteel heeft het district hier geen voordelen van. In tegendeel de 2. De politieke structuren grote gaten die na de afgravingen overblijven, bezorgen alleen overlast. Ook 3. De burgerstructuur veroorzaakt transport van deze materialen ernstige beschadiging aan de wegen. De beschadiging aan infrastructuur kan worden opgevangen door heffingen op gebruik van de openbare weg door zwaar transport. Ook dit zal door middel van een districtsverordening moeten worden afgedwongen.

Matrix 10: Natuurlijke hulpbronnen

Doel: benutting van natuurlijke hulpbronnen

Indicatoren Periode Periode Periode Ministeries/Instanties Financiering Maatregelen / Activiteiten I II III 2008 - 2012 - 2018 e.v. 2011 2017 Transparant uitgifte beleid en evaluatie houtconcessie beleid aangepast aan de X X X o Lokaal bestuur Nationale / en aanpassing van het houtconcessie standaarden voor optimaal landgebruik en o Private sector districtsbegroting beleid bosbeheer o Vakministeries NIMOS Verordening heffing zwaar transport Districtsfonds ontvangt inkomsten uit X Lokaal Bestuur, Districtsraad, Districtsbudget zwaar transport heffingen lokale actoren, juristen DLGPII Verordening heffing op ontginning Districtsfonds ontvangt inkomsten uit X Lokaal Bestuur, Districtsraad, Districtsbudget natuurlijke hulpbronnen heffingen lokale actoren, juristen DLGPII Verordening rehabilitatie mijnputten op Er is herstel van uitgemijnde gebieden X Lokaal Bestuur, Districtsraad, Districtsbudget kosten van ondernemer lokale actoren, juristen DLGPII

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 45 van 116 Republiek Suriname District Para

Handel en Industrialisatie Met betrekking tot de handel zal zowel op centraal als lokaal niveau een goede informatiestroom op gang moeten komen over de handelsmogelijkheden in de regio en de rest van de wereld. De informatie Ten behoeve van deze sector beschikt Para over grondstoffen en hulp- moet praktisch en begrijpbaar zijn. Ook hier is de actieve participatie van de bronnen, havenfaciliteiten, arbeidskrachten en ondernemers. Voor het lokale ondernemers van belang. optimaal kunnen functioneren van deze sector zijn enkele cruciale factoren van belang. Deze zijn: Er zijn financieringsfaciliteiten, maar deze zijn niet voldoende bekend bij de ondernemers. Het beschikken over een one window stop faciliteit is ook voor - de faciliteiten die de centrale overheid biedt om het voor lokale deze sector een noodzaak. De informatie moet bij het lokaal bestuur ondernemers aantrekkelijk te maken een exportgerichte industriële beschikbaar zijn. Dit is één drempel minder. onderneming op te zetten a. transparante regelgeving gericht op de ontwikkeling van de sector In het district zijn diverse NGO’s die trainingen aan ondernemers verzorgen b. investeringsincentives op het gebeid van o.a. bedrijfsvoering, financieel management etc. c. exportkredietverzekering faciliteit d. voldoende bescherming van lokale ondernemers Het sluiten van de bauxiet mijnen is een bedreiging, maar kan ook direct e. financieringsfaciliteiten worden gezien als een kans. Herbestemming geven aan uitgemijnde en f. infrastructuur omliggende gebieden kan gebeuren op basis van goede planning en g. utiliteiten bestemming in overleg met de multinationals, lokale overheid en de burgers. - aanwezigheid van lokale inputs Hiervoor is het wel nodig dat er inzage wordt gegeven in de - kennis van internationale kwaliteitsstandaarden toepassingsmogelijkheden van uitgemijnde gronden en mudlakes? Het uitwerken van Landschapspark Para rond om de Para rivier zal ontsluiting van Op lokaal niveau zullen de burgers actief moeten participeren in het het gebied tot gevolg hebben. Hierdoor komt er heel wat grond vrij. Op basis produktieproces, door innovatief te zijn en op basis van een goed van een masterplan kan vanuit milieubewuste ontwikkeling en verantwoord bestemmingsplan strategische besluiten te nemen voor de ontwikkeling van ondernemersschap een grote stimulans gegeven worden aan ontwikkeling van deze sector. het district.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 46 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 11: Handel en industrialisatie

Doel: effectieve participatie van het district in regionale handels - en economische blokken en versterking van groei van klein ondernemerschap en diversificatie richting minder prijsgevoelige en meer unieke producten die sterker kunnen concurreren op de internationale markt.

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Instelling ‘one window stop’ o One window stop operationeel X o Lokaal bestuur Nationale / Private sector districtsbegroting Maatschappelijk contract sluiten met de o Contract getekend X o Lokaal bestuur Nationale / bedrijven o Implementatie sociaal – X X X o Vakministeries districtsbegroting/ maatschappelijke projecten in het o Private sector private sector district Overige districts stakeholders Uitwerken van een integraal plan voor o Er is een master plan X o Lokaal bestuur Nationale / uitgemijnde gebieden o Alle burgers van Para hebben X X o Vakministeries districtsbegroting/ voordeel van de ontwikkelde o Private sector private sector activiteiten Overige districts stakeholders Landschaps Park Para wordt uitgevoerd o Master plan geformuleerd X o Lokaal bestuur Nationale / o Weg langs linker oever Para rivier X X o Vakministeries districtsbegroting/ aangelegd X o Private sector private sector o Toename activiteiten op de X o Federatie Para Plantages externe financiers plantages o Para Force o Awareness campagnes m.b.t. de o Campagnes worden uitgevoerd X X X o Lokaal bestuur Nationale / internationale handelsverdragen o Toename export X o Vakministeries districtsbegroting/ o Private sector private sector Overige districts stakeholders Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid. o Vakministeries Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private Principe van ‘Werken en studeren’ is X X X sector meetbaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 47 van 116 Republiek Suriname District Para

Transport Er gaat veel zwaar verkeer met bouwmaterialen door Para en dit eist zijn tol voor de wegen. Voor het district betekent dit grote kosten om de wegen in goede toestand te houden. Financiering hiervan zou door de transportsector De meeste primaire wegen in het district zijn verhard. De verharding van de opgebracht moeten worden en liefst rechtstreeks in het districtsfonds gestort weg naar Afobakka en de verbinding van Powakka naar Marowijne via Redi moeten worden. Doti is in uitvoering. De brug naar Carolina is nog steeds niet hersteld en hierdoor is de toegankelijkheid tot dit gebied slecht. Inventarisatie van alle infrastructuur die hersteld moet worden is te vinden in de districtjaarplannen van 2008 en 2009. Daarnaast is er een door het In het hele district zijn er weinig Oost-west verbindingen. Tussen de al ingenieursbedrijf Ilaco een inventarisatie gemaakt en een overzicht over ontsloten gebieden zijn de verbindingen ook ontoereikend. kosten voor rehabilitatie en onderhoud.

Er is wet en regelgeving op gebied van transport dat op bepaalde wegen mag komen . Controle op naleving is echter niet altijd optimaal. Overzicht primaire, secundaire en tertiaire wegen district Para.

Per KM Lateriet/zand Bestraat Geasfalteerd Totaal In heel wat gebieden is er voldoende openbaar vervoer om naar de stad te gaan, maar niet om van oost naar west in het district te reizen. Primaire wegen 180 - 45 225 Secundaire wegen 13 - 2 15 De verharding van de wegen heeft wel voor onveiligheid in het verkeer Tertiaire wegen 55 5 22 82 gezorgd. Snelheid van auto’s is hoger geworden. Voor langzaam verkeer, voetgangers en fietsers, zijn er echter geen voorzieningen getroffen. Ook de Totaal 248 5 69 322 bermen zijn vaak niet bruikbaar als voetpad. Dit veroorzaakt een groot gevaar Bron : Rapport no. ILACO/DLGP 003 Inventarisatie wegen district Para voor zwakke weggebruikers. Het aanleggen van voet- en fietspaden, verkeersremmers kan hierin verlichting brengen, vooral voor schoolkinderen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 48 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 12: Activiteitenmatrix voor Transport

Doel: het totstandbrengen van ordening en verbetering van het verkeerswezen

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Verordening heffing van tol voor zwaar o Verordening van kracht X o Lokaal bestuur Nationale / transport o Tol wordt geïnd X X X o Vakministeries districtsbegroting/ o Districtsfonds wordt voorzien van X X X o Private sector DLGP II / middelen t.b.v onderhoud en transporteurs / uitbreiding infrastructuur weggebruikers Aanleg van fiets en voetpaden vooral in de o Fiets en voetpaden langs X X X o Lokaal bestuur Nationale / buurt van scholen geasfalteerde wegen zijn aangelegd o Vakministeries districtsbegroting/ DLGP II Interdistrict verbindingen van openbaar o Onverwacht is vanuit hele district X X o Lokaal Bestuur Nationale / vervoer met openbaar vervoer bereikbaar o Vakministeries districtsbegroting Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid. Vakministeries Bouw en Constructie Activiteiten in deze sector zijn ongecontroleerd en vormen derhalve een Hiertegenover staat dat voldoende componenten aanwezig zijn om die bedreiging voor de duurzame ontwikkeling van het district. invulling te geven aan de sector waardoor het wel een duurzame bijdrage kan Het wettelijk kader ontbreekt: leveren aan de economische ontwikkeling van het district - geen bestemmingsplan 1. Voldoende land beschikbaar - geen ruimtelijke ordening 2. Voldoende zelfbouw - geen huisvestingsbeleid 3. Voldoende bouwmaterialen - bouwwet niet van toepassing voorbij 500 m van primaire wegen 4. Voldoende bouwvakkers 5. Afdeling OW&V aanwezig Lokaal kader vb. Architecten en Ingenieursbureaus zijn niet aanwezig in het district, net als de mogelijkheden om een technische opleiding te volgen. Daarnaast is er een afdeling CTD binnen het commissariaat die belast is met civieltechnische en bouwkundige werken.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 49 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 13: Activiteitenmatrix voor Bouw en Constructie

Doel: het optimaliseren van de controle op de bouw en van de dienstverlening ten einde een goed en gezond leefmilieu te creëren alwaar een kwalitatief hoge woonkwaliteit en hoog woongenot primair staan

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Wettelijk kader formuleren en vaststellen o Bestemmingsplan X o Lokaal bestuur Nationale / o Ruimtelijke ordening o Vakministeries districtsbegroting o Huisvestingsbeleid o Overige districts stakeholders DLGP II o Bouwwet van kracht

Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid. o Vakministeries

Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private o Principe van ‘Werken en studeren’ X X X sector is meetbaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 50 van 116 Republiek Suriname District Para

Nutsvoorzieningen Energie en water zijn basisvoorzieningen voor de duurzame sociaal – economische ontwikkeling van het district en het land. Gezien de huidige mondiale energie en drinkwatersituatie is het van belang om te zoeken naar voor Suriname geschikte alternatieve energie en optimale bescherming van beschikbare zoetwaterbronnen Energievoorziening Grote delen van het district zijn niet aangesloten op het elektriciteitsnet. Tekort aan energie geeft grote fluctuaties in de energie voorziening. Voor de dorps bewoners is energie duur. Er wordt daar gebruik gemaakt van dieselgeneratoren. Aanvoer van diesel is onregelmatig Stijgen van de dieselprijs en energieprijzen als gevolg van internationale stijging van de prijs voor ruwe olie creëert druk op het gezinsinkomen en is een drempel voor opstartende industrie. Vanwege het feit dat Overbridge een hoogspanningslijn heeft getrokken vanuit Paranam, kunnen de omliggende dorpen ook op het elektriciteitsnet worden aangesloten. De huisaansluitingen zullen door de bewoners zelf bekostigd moeten worden. De stijging van de prijs voor fossiele brandstoffen stimuleert de ontwikkeling van alternatieve energievormen. Deze vormen laten een meer gedecentraliseerde energievoorziening toe. Verwacht wordt dat dit gunstig is voor de elektriciteitsvoorziening van vele afgelegen gebieden in het district.

Recent is er een kredietmogelijkheid gecreëerd om meer mensen in staat te stellen om een aansluiting te realiseren.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 51 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 14: Activiteitenmatrix voor Energievoorziening

Doel: optimale energievoorziening voor duurzame sociaal-economische ontwikkeling voor het district in 2010

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Energiebeleid formuleren en ratificeren o Energiebeleid in uitvoering X o Lokaal bestuur Nationale / o Oplossingen voor vergelegen o Vakministeries districtsbegroting gebieden o Overige districts stakeholders DLGP II o Toepasbare alternatieve energie o EBS oplossingen

Voldoende energie leveren voor o Directe aansluitingen voor X X X o Lokaal bestuur Nationale / industriële ontwikkeling bedrijven o Vakministeries districtsbegroting / o EBS EBS Voldoende energie leveren voor o Alle gebieden voorzien van energie X X X o Lokaal bestuur Nationale / huishoudens (regulier of alternatief) o Vakministeries districtsbegroting o Overige districts stakeholders /EBS o EBS Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting / beleid. o o Vakministeries EBS o EBS o Vakgerichte scholing en training i.s.m. o Trainingsfaciliteiten X X X o Lokaal bestuur Nationale / EBS. o Trainingsprogramma’s X X X o Overige district stakeholders districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o EBS DLGP II,/ EBS o Principe van ‘Werken en studeren’ X X X is meetbaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 52 van 116 Republiek Suriname District Para

Watervoorziening Ondanks het feit dat het district over waterbronnen beschikt van waaruit de stad wordt voorzien, is nog niet iedereen op het waterleiding net aangesloten.

Dit is vooral het geval in Oost-Para waar de grootste concentratie van Paranen In vergelijking met energie is water zelfs belangrijker voor een gezonde is. In het district zijn er verschillende instanties die verantwoordelijk zijn voor samenleving. Het ontberen van gezond water heeft directe gevolgen voor de de watervoorziening. Dit werkt verwarrend. Positief hierbij is dat het proces volksgezondheid. Gelukkig is het doel ‘schoon drinkwater’ voor een ieder om alle bevoegdheid bij SWM onder te brengen, al is ingezet. gelet op de waterreserves van Suriname geen illusie. Er zijn voldoende waterbronnen in het district en tot nu toe voldoende spreiding van regenwater De districtbewoners zelf gaan niet altijd correct om met deze kostbare door het jaar heen hulpbron. Zo worden er leidingen doorgesneden als er weinig druk is. Ook wordt er niet genoeg gelet op zuinig water gebruik.

Matrix 15: Activiteitenmatrix voor Watervoorziening

Doel: het streven naar een adequate water voorziening voor de bevolking van het district in 2010

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. waterbeleid/ planning bekendmaken aan o Beleid en planning bekend bij de X o Lokaal bestuur Nationale / de districtbewoners districtbewoners o Vakministeries districtsbegroting o SWM DLGP II o Overige districts stakeholders Voldoende schoon water leveren voor de o Alle gebieden voorzien van X X X o Lokaal bestuur Nationale / districtsbewoners voldoende en schoon water o Vakministeries districtsbegroting o Overige districts stakeholders /SWM o SWM Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid. o Vakministeries

Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / SWM. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private o Principe van ‘Werken en studeren’ X X X sector is meetbaar.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 53 van 116 Republiek Suriname District Para

Communicatiesector

Wijde verbreiding van communicatiemogelijkheden heeft ook nadelen, zoals In Suriname ontbreekt een nationale ICT – Strategie. Om van een 1. Beïnvloeding van cultuur door aangeboden media producten kenniseconomie te kunnen praten is dit een basis vereiste. 2. Nadelige beïnvloeding van de jeugd door Internet (geen controle)

3. Manipulatie In het district zijn verschillende faciliteiten aanwezig, waaronder 4. Verkeerde informatie

5. Straling van de masten en mobiele telefoons en andere apparatuur met

1. Providers nadelige invloed op volksgezondheid

2. huis aansluitingen van Telesur 3. Internet via GSM of huislijn Daar tegenover staan de vele mogelijkheden die ICT bieden voor de 4. in ICT getrainde mensen ontwikkeling van het district 5. BIC met faciliteiten

6. Cybercafe’s 1. Regionale communicatie (radio, televisie) 2. Kennis verruiming De beschikbaarheid van de faciliteiten is echter niet gekoppeld aan een 3. Snelle informatiestroom ontwikkelingsstrategie. Er zijn geen bestemmingsplannen voor het plaatsen 4. Vergroten van goed, transparant bestuur van masten, terwijl er internationaal literatuur is die schadelijkheid voor de 5. Distance learning gezondheid beschrijft.

Door duidelijke nationale ICT strategie te formuleren en het instellen van een controle commissie kunnen nadelen beperkt en de voordelen optimaal benut worden

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 54 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 16: Activiteitenmatrix voor Communicatie

Doel: het streven om het district te ondersteunen in zijn transformatie naar een kenniseconomie en het district te voorzien van adequate en kwalitatieve hoge ICT- infrastructuur

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. ICT – strategie formuleren en ratificeren o ICTstrategie wordt uitgevoerd en X o Lokaal bestuur Nationale / geïmplementeerd conform strategie o Overige districts stakeholders districtsbegroting o Beleid en planning bekend bij de DLGP II districtbewoners

Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private X X X sector

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 55 van 116 Republiek Suriname District Para

RUIMTELIJKE ORDENING, GRONDBELEID en 3. Advies afhankelijk van verschillende instanties (LVV, DC, VERSTEDELIJKING Grondinspectie) weegt niet even zwaar. 4. Grote achterstand van de verwerking van de aanvragen 5. Nog geen totstandkoming van GLIS- wet Ruimtelijke ordening en bestemming 6. De politiek c.q. regeringsleiders streven het doel zoals geformuleerd in het MOP niet na. In het district is er grond beschikbaar. Door het ontbreken van een degelijk en 7. Weinig inspraak vanuit het district in grond toekenning uitvoerbaar bestemmingsplan is het niet mogelijk om de ontwikkeling van het district te plannen. Dit heeft invloed op alle sectoren van het district. De tekortkomingen hebben allemaal een verband, aangezien ze allemaal

kunnen worden opgelost door een door het district gedragen Grond is de basis waarop de meeste sociale, culturele en economische bestemmingsplan. activiteiten van de mens zich voltrekken. Derhalve dient het grondbeleid als instrument te fungeren voor de productieontwikkeling in de diverse sectoren, Hiertegenover staat dat het district zich wel wilt inzetten om deze voor het scheppen van zelfontplooiing van burgers in de diverse regio’s en tekortkomingen op te lossen. De samenwerking tussen het lokaal bestuur en mede als toetssteen voor het verantwoord omgaan met het milieu (bron: MOP de overige stakeholders van het district is goed, hetgeen de basis vormt voor 2006 – 1011). een positieve verandering.

Uit het bovenstaande wordt weer het belang benadrukt van een goed Op het gebied van de regionale ontwikkeling zijn naast de genoemde grondbeleid. tekortkomingen voor de ruimtelijke ordening nog enkele aandachtpunten te

noemen nl. Gebleken is dat in Para er vele tekortkomingen zijn die ertoe leiden dat er 1. Onvoldoende contact en samenwerking tussen de overheidsdiensten geen sprake kan zijn van beleid gericht op duurzaam gebruik van de hulpbron 2. De structuren functioneren niet optimaal ‘grond’ en de hiermee gepaard gaande ontwikkeling van het district. Enkele 3. Onvoldoende kader van de tekortkomingen zijn: 4. Faciliteiten onvoldoende voor optimale uitvoering van taken van de

ambtenaren. 1. Geen transparant beleid m.b.t. gronduitgifte 2. Het ontbreken van bestemmingsplannen

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 56 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 17: Grondbeleid

Doel: Het scheppen van condities om de natuurlijke hulpbron grond efficiënt en effectief in te zetten als basis voor duurzame economische en sociale ontwikkeling als mede ten behoeve van milieubescherming samen met Matrix 18: Ruimtelijke ordening

Doel: het tot stand brengen en onderhouden van adequate voorzieningen voor groei en duurzame ontwikkeling van de verschillende ressorten van het district Dit door zich hoofdzakelijk te richten op 4 aandachtsgebieden het wettelijk kader, urbanisatie, creatie werkgelegenheid en armoedebestrijding

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Instellen van een commissie voor het o Uitvoerbaar en gedragen ruimtelijk X X X o Lokaal bestuur Nationale / opstellen van een gedragen ruimtelijk ordening en bestemmingsplan o Vakministeries districtsbegroting ordening en bestemmingsplan o Overige districts stakeholders DLGP II Implementatie van voorstellen uit Integraal o Informatie uit beide plannen is X X X o Lokaal bestuur Nationale / Ontwikkelingsplan Para en structuurana- gebruikt bij het formuleren van o Vakministeries districtsbegroting lyse van 1976 van Stg Plan Bureau bestemming en structuurplan o Overige districts stakeholders DLGP II Suriname Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid Vakministeries

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 57 van 116 Republiek Suriname District Para

Bewoners van Para worden naar Paramaribo gezogen Verstedelijking o o De organisatiegraad van de plantages vertraagt investeringen van Binnen de infrastructuur van Suriname ligt Onverwacht centraal. Doordat er buiten weinig ontwikkelt is aan diensten en activiteiten is het momenteel een plaats o Terugtrekken van multinationals waar men voorbijraast op weg naar en van de luchthaven. Het district heeft o Er is nog geen beleid geformuleerd ten aanzien van gewenste echter alle mogelijkheden om van Onverwacht een stadscentrum te maken met ontwikkeling verschillende voorzieningen. Rondom Onverwacht zijn er voldoende plantage gronden beschikbaar. Factoren die centrumvorming kunnen stimuleren: o Er zijn verschillende ondernemers in het district Het luchthaven gebied, Zanderij, heeft ook voldoende potentie om uit te o Er is interesse om in Para te investeren vanuit buiten en binnenland groeien tot een stadsgebied. Hiervoor is goede infrastructuur in dit gebied o Ontwikkelingsplannen van de luchthaven noodzakelijk. Door landbouw en andere ondernemingen zoals accommodatie o Ontwikkeling van de toerismesector voor toeristen te stimuleren kan werkgelegenheid worden gecreëerd. o Landschapspark Para o Markt in Onverwacht Remmingen voor de ontwikkeling hiervan zijn; o Ontbreken van een ruimtelijk ordening en bestemmingsplan

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 58 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 19: Verstedelijking Doel: de ontwikkeling van diensten en activiteiten kernen in het district

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 Vaststelling bestemmingsplan o Uitvoerbaar en gedragen X o Lokaal bestuur Nationale / bestemmingsplan o Vakministeries districtsbegroting o Overige districts stakeholders DLGP II Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid. o Vakministeries

Dienstencentrum oprichten o Betaalmogelijkheid voor X X TCT private sector TCT Private sector nutsvoorzieningen o Bank of betaalautomaat Afdeling Surpost EHBO dienst instellen X X Min. VGZ/RGD VGZ Vestigen van een Busterminal in o Er is openbaar vervoer in het hele X X Lokaal Bestuur Min. TCT TCT Onverwacht district o Er zijn Intra-distriktsverbindingen o Er zijn toeristische dagtochten Uitwerken masterplan voor o Er is een masterplan X Lokaal Bestuur Nationale / Landschapspark, Onverwacht en o Externe ondernemers en financiers X X X Betrokken Ministeries districtsbegroting Luchthaven gebied zijn benaderd Luchthaven beheer Externe financiers o Infrastructuur wordt aangelegd X X Para Force o Er is toenemende activiteit in het X X Federatie Para Plantages Binnen en gebied Binnen en buitenlands partners buitenlandse partners Uitbreiding markt en opzetten Er is een markt voor lokale X X Lokaal Bestuur LVV/ Para DLGP II verwerkingshal producenten met verwerkingshal Force/Biocopar LVV externe financierders Opzetten van een Toeristen Er is een toeristeninformatiecentrum X Lokaal Bestuur STS/Toerisme STS BIC informatiecentrum Autoriteit Para Opzetten Nucleus – centrum Para Er is een nucleuscentrum in X X Lokaal Bestuur R.O. RO Onverwacht

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 59 van 116 Republiek Suriname District Para

SOCIALE EN MENSELIJKE ONTWIKKELING

Armoedebestrijding Suriname heeft met een kleine bevolkingsdichtheid en voldoende hulpbronnen alle mogelijkheid om verpaupering te voorkomen. Onderwijs is voor iedereen

toegankelijk, maar niet voor alle districtskinderen bereikbaar. Vooral Rekeninghoudend met doelen van de regering en de MDG’s heeft het district vervolgonderwijs na het basisonderwijs is vaak een probleem. Er zijn hiervoor haar eigen visie op armoede en de bestrijding daarvan. onvoldoende faciliteiten in het district en ook het aanbod is niet afgestemd op districtsbehoeften. Sociale voorzieningen zijn er in de vorm van AOV en on- Er zijn verschillende vormen van capaciteitsversterking, veel micro- en minvermogenkaart. Dit is niet toereikend maar het ondersteund toch ondernemers menselijke en natuurlijke hulpbronnen in het district. De sterke enigszins. De tribale gemeenschappen zijn nu ondergebracht bij de medische culturele identiteit geeft een goede sociale samenhang en mensen zijn zeer zending. Dit leidt tot problemen als er specialistische hulp nodig is. De kaart creatief en hebben een grote inzet om in eigen behoeften te voorzien. van medische zending dekt deze hulp niet. Er moet dan apart een on en minvermogende kaart worden aangevraagd. In spoedeisende situaties is dit Daartegenover staat dat er weinig werkgelegenheid is . Ook de toegang tot niet mogelijk. kredieten is ontoereikend Na inventarisering van de mate van armoede, scholingsniveau van de groep,

etc kan een gericht beleid geformuleerd worden. Hierbij moet zeker gekeken Ten behoeve van het district zijn er niet voldoende data beschikbaar om aan te worden naar stimulering van zelfvoorziening, stimuleren van geven of en in welke mate sprake is van armoede. Ook is er geen eigen ondernemerschap en eventueel schuldsanering. definitie van armoede geformuleerd, waardoor er geen duidelijk beeld kan ontstaan van de omvang van dit probleem. Het creëren van werkgelegenheid en praktijkgerichte scholing dienen

simultaan te worden aangepakt

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 60 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 20: Armoedebestrijding

Doel: Vermindering van armoede met 4,4% per jaar en met 22% in 2010, in lijn met de MDG voor armoedebestrijding ( het aantal mensen dat in armoede leeft moet in 2015 ten minste tot de helft zijn teruggebracht ten opzichte van 1990

Maatregelen / activiteiten Indicqtoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Creëren werkgelegenheid o Stimuleren midden en klein bedrijf X o Lokaal bestuur Nationale / o Kredietmogelijkheden zijn X X o Private sector districtsbegroting / vergroot X o Overige districts stakeholders private sector o Toegang tot kredieten is verhoogd X

Stimuleren van micro-ondernemers o Toegang tot microfinanciering is X X X o Lokaal bestuur Nationale / toegenomen X X X o Private sector districtsbegroting / o Afzet voor microondernemers is X X X o Overige districts stakeholders private sector toegenomen o o Toename van cooperaties Uitbreiding van dekking van de kaart van Gelijkschakeling van de kaart heeft X X Lokaal Bestuur Nationale de medische zending zodat het dezelfde plaatsgevonden Relevante Ministeries begroting dekking heeft als een on en minvermogen Medische zending kaart Vakgerichte scholing en training i.s.m. de o Trainingsfaciliteiten X X X o Private sector Nationale / private sector. o Trainingsprogramma’s X X X o Lokaal bestuur districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Overige district stakeholders DLGP II, private X X X sector Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting beleid. o Vakministeries

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 61 van 116 Republiek Suriname District Para

7. Toename van onderwijsfaciliteiten houdt geen gelijke tred met Onderwijs en volksontwikkeling, jeugd toename van leerplichtigen 8. Onderwijs niet afgestemd op behoeften van het district 9. Te weinig vervolg onderwijs in het district Goed onderwijs is het fundament voor ontwikkeling. In het district is er lager, 10. Wegtrekken van jongeren middelbaar, voortgezet en speciaal onderwijs aanwezig. Er is een inspecteur 11. Huiselijk geweld gevestigd en jongeren hebben toegang tot onderwijs. Er is leerplicht en de 12. Drugs en alcohol gerelateerde misdrijven uitbreiding van het basis onderwijs zal ervoor zorgen dat jongeren langer naar 13. Criminaliteit school gaan en voldoende algemene vorming krijgen. 14. Geen controle op uitvoering leerplicht 15. Geen werkgelegenheid Niet overal in het district zijn er voldoende onderwijsfaciliteiten. Op Zanderij 16. Onvoldoende betrokkenheid van ouders bij onderwijs bijvoorbeeld is er geen voortgezet onderwijs. Veel kinderen moeten na de 17. Geen duidelijk jeugdbeleid lagere school naar de stad vertrekken om verder onderwijs te kunnen genieten. 18. Geen begeleiding (naschoolse en andere opvang) Ook het inschrijven van de kinderen in de stad is een probleem. Er zou 19. Te grote klassen hiervoor een centrale inschrijving moeten zijn en er moeten plaatsen op de 20. Geen optimale recreatie en sportmogelijkheden onderwijs instellingen in de stad gereserveerd worden voor de kinderen uit de 21. Geschikt schooltransport onvoldoende districten. 22. Tienerzwangerschappen 23. Ontbreken van data m.b.t. jeugdproblematiek De onderwijsfaciliteiten die er zijn worden onvoldoende benut. In de 24. Weinig geschoolde leerkrachten willen naar afgelegen gebieden middaguren staan scholen leeg. De gebouwen kunnen dan naschoolse activiteiten accommoderen of verhuurd worden voor activiteiten. Oplossen van deze problemen ligt op ruimer dan alleen op het gebied van onderwijs. Binnen de ECD programma’s wordt er ook aandacht gegeven aan Er zijn heel wat factoren die een negatieve invloed hebben op deelneming aan begeleiding van ouders. Onderzocht kan worden hoe naschoolse opvang en het onderwijs en ontwikkeling van de jeugd: huiswerkbegeleiding kan worden gestructureerd. Scholing gericht op de verdienpoten van het district is wenselijk om 1. Te weinig beroepsgericht onderwijs in het district leegstromen van het district te voorkomen.. Een educatief en 2. Geen gericht beleid voor begeleiding van drop-outs vormingscentrum met internaat op verschillende locaties in het district kan 3. Zwakke sociaal –economische toestand van ouders en gebroken hierin voorzien. gezinnen 4. slechte huisvesting Weinig geschoolde leerkrachten willen naar afgelegen gebieden omdat de 5. transport niet adequaat mogelijkheden voor verdere ontplooiing daar ontbreken. Het opzetten van 6. gebrek aan motivatie bij onderwijzend personeel distance learning programma’s kan hierin verandering brengen.

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 62 van 116 Republiek Suriname District Para

De communicatie providers moeten dan natuurlijk wel de fysieke infrastructuur hiervoor aanleggen. Overzicht van GLO-scholen in het district Para

Agrarische sector is als verdienpoot van het district geïdentificeerd. Om groei School Soort Ressort van deze sector te bewerkstelligen zullen jongeren geïnteresseerd moeten 1 A. Wellesschool (EBGS) GLO Para Zuid worden om een loopbaan in deze sector te kiezen, zowel in de directe 2 Bersabaschool (EBGS) GLO Para Zuid agrarische sectoren, als de verwerking .Hiervoor is opleiding en aanmoedigingen nodig. Microkrediet fondsen zullen ondersteunend zijn in dit 3 OS Zanderij GLO Para Zuid proces. Goede voorlichting over financieringsmogelijkheden blijft echter 4 OS Matta/OS Pikin Saron GLO Para Zuid noodzakelijk. Daarnaast is ondersteuning door het creëren van een 5 St. Bernharddusschool (RK) GLO Para Noord aantrekkelijk investering- en ondernemersklimaat belangrijk. Dit zal 6 OS Rijsdijk GLO Para Noord voornamelijk vanuit het nationale beleid moeten worden gerealiseerd. 7 St. Ferdinandschool GLO Para Noord 8 OS Onverdacht GLO Para Oost De instelling van het jeugdparlement kan bijdragen aan de oplossing van 9 St Martinus de Porreschool (RK) GLO Para Oost bovengenoemde problematiek 10 Einaartschool (EBGS) GLO Para Oost

Bij veel van de genoemde tekortkomingen ontbreekt de data om te 11 Fajalobieschool GLO Para Oost kwantificeren 12 Heilig hartschool (RK) GLO Para Oost 13 Djamiatul Islamiaschool (SIS) GLO Para Oost 14 OS Simonspolder GLO Para Oost Overzicht van VOJ-scholen in het district Para 15 St. Wilhelmusschool (RK) GLO Para Oost School Soort Ressort 16 Johan Cheliusschool (RK) GLO Para Oost 1 MULO Paranam MULO Para Oost 17 OS Bigi Poika GLO Bigi Poika 2 MULO Onverdacht MULO Para Oost 18 Basisschool Onverwacht GLO Zuid Para 3 MULO Onverwacht MULO Para Zuid Bron: Districtscommissariaat Para 4 LBGO/ULO/MULO Combinatie Para Oost (Combinatie) Paranam 5 Giovanni Montinischool (LBGO) LBGO Para Oost Bron: Districtscommissariaat Para

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 63 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 21: Onderwijs en Jeugd Doel: In 2015 moeten alle kinderen, jongens en meisjes, toegang hebben tot kwalitatief hoogstaand onderwijs, zal het onderwijs- en opleidingstelsel in staat zijn zich gemakkelijk aan te passen aan de veranderende wereld van arbeid, en zal levenslang leren worden bevorderd

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode Periode Periode Ministeries/instanties Financiering i ii iii 2008 - 2012 - 2018 2011 2017 e.v. Inventarisatie van drop-outs en werkloosheid Er is een duidelijk beeld van de omvang X o MINOV, Nationale en districtsbegroting scholingsniveau en de mogelijkheden van deze o UNICEF groepen o jeugdparlement • Aantal drop outs/ werklozen • Ruimtelijke spreiding • Achtergrond Scholingsmogelijkheden

Voorlichting en begeleiding van ouders i.v.m. Er zijn voorlichtingsbijeenkomsten en X X X o NGO’s Lokaal bestuur Unicef opvoeding van jeugdigen workshops voor ouders en verzorgers Afname o Unicef van geweld tegen kinderen o Jeugdparlement Opnemen van tourist awareness en landbouw in o Paraanse kinderen weten met toeristen om X X X o Lokaal bestuur Ntionale begroting het curriculum van GLO te gaan en zijn geïnteresseerd in een o Betrokken loopbaan in deze sector vakministeries o Paraanse kinderen zijn geïnteresseerd in X X X o Landbouw en toerisme een loopbaan in de agrarische sector organisaties Infrastructuur voor communicatie technologie Internetaansluiting in verre gebieden is X X o Lokala bestuur Communicatieproviders aanleggen aanwezig en betaalbaar o Betrokken vakministeries o Communicatie providers Mogelijkheden voor distance learning in de o Door het ministerie erkende distance X X X o Betrokken Nationale begroting afgelegen gebieden learning programma’s zijn ontwikkeld vakministeries Externe partners o Er kan examen gedaan worden voor een X X X o NGO’s Sectorfonds erkend diploma Opzetten Nucleus – centrum Para Er is een nucleus centrum in Para X o Min RO, Nationale / districtsbegroting / o lokaal bestuur Sectorfonds Minov

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 64 van 116 Republiek Suriname District Para

Vakgerichte scholing en training i.s.m. de private o Trainingsfaciliteiten X o Private sector Nationale / districtsbegroting sector door aanbieden van beurzen en o Trainingsprogramma’s X o Lokaal bestuur DLGP II, private sector stageplaatsen voor werk en leerprogramma’s o Vakopleidingen X o Overige district stakeholders o MINOV, ATM

Beschikbaar stellen van onderwijs faciliteiten in Er zijn voldoende scholingsfaciliteiten op X X X o MINOV OW Lokaal Nationale begroting relatie tot de bevolkingsontwikkeling verschillend niveau in het district om alle bestuur leerplichtigen op te vangen Opzetten scholencomplex in Paranam Er is een scholencomplex met vakgerichte X X o Lokaal Bestuur Nationale begroting opleidingen en VOJ o Vakministeries Optimaler benutten van onderwijs faciliteiten Er zijn middag en avondactiviteiten in de X X X o Schoolbesturen gebouwen o MINOV

Toename van naschoolse activiteiten in het district Opzetten vormingscentra met internaat Er zijn vormingscentra en internaten in het X X X o Para Force, Nationale / districtsbegroting district o Federatie Para DLGP II, private sector Plantages Min. ATM o Donoren Stimuleren van ouderbetrokkenheid door Elke school heeft een oudercommissie X Lokaal Bestuur Nationale begrotinh oudercommissies Schoolbesturen Aanpassen curriculum naar districtsbehoefte Jeugd worden opgevoed binnen realiteit en de X Lokaal bestuur, NGO s MINOV ATM verdienpoten van het district, blijven wonen en Minov ATM werken in het district

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 65 van 116 Republiek Suriname District Para

Sport League zijn er activiteiten om jong talent op te sporen en te trainen. Dit is een grote ondersteuning in de sportontwikkeling in Para. Sport en beweging zijn de basis van menselijke ontwikkeling. Binnen het onderwijs is lichamelijke opvoeding een verplicht onderdeel. Over het Overall ontbreekt een nationaal sportbeleid, waardoor deze menselijke algemeen wordt het belang van beweging wel ingezien. hulpbron niet optimaal wordt benut en derhalve verloren gaat. Het Staatsolie In het district worden diverse sporten beoefend.. Er is een Para Sport Bond; sportfonds biedt enkele mogelijkheden, maar dit fonds zou niet de enige, maar 2 voetbal stadions, voetbal velden in de verschillende dorpen en plantages en één van de vele beschikbare fondsen moeten zijn voor de ontwikkeling van de er is een afdeling Sport zaken aanwezig; sport in Suriname. Er is een tekort aan gediplomeerde sportleraren en er zijn onvoldoende geschikte sportfaciliteiten. Vanuit het Clarence Seedorf stadion en de Para

Matrix 22: Sport Doel: Verhogen van bijdragen van sport aan fysieke en geestelijke vorming en welzijn van de gemeenschap van Para

Maatregelen o Activiteiten Periode I Periode II Periode III o Ministeries/Instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Capaciteitsversterking afdeling sport en o Afdeling sport en jeugdzaken X X X o Lokaal bestuur Nationale / jeugdzaken functioneert optimaal o Vakminsteries (MINOV) districtsbegroting Formuleren en vaststellen Sportbeleid o Sportbeleid in uitvoering X X X o Lokaal bestuur Nationale / o Vakminsteries (MINOV) districtsbegroting Overige district stakeholders Opleiden sportleraren o Elke school en sportvereniging X X X o Lokaal bestuur Nationale / heeft de beschikking over een o Vakminsteries (MINOV) districtsbegroting gediplomeerde sportleraar. Overige districts stakeholders Herintroductie gestructureerde o Lichamelijk opvoeding ge- X X X o Lokaal bestuur Nationale / lichamelijke opvoeding op de scholen herintroduceert o Vakminsteries (MINOV) districtsbegroting Overige district stakeholders Opzetten van kwalitatieve sportfaciliteiten o 2 Multifunctionele sportcentra X X X o Private sector Nationale / gebouwd en operationeel o Lokaal bestuur districtsbegroting o Overige district stakeholders DLGP II, private o Vakministeries (MINOV) sector

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 66 van 116 Republiek Suriname District Para

Gezondheidszorg Gezondheid vormt de kern van duurzame ontwikkeling. Zie hiervoor ook de samenhang tussen schoon drinkwater en de volksgezondheid. Als gevolg van het feit dat BOG niet adequaat functioneert, vindt er geen structurele monitoring en data verzameling plaats. Dit geldt ook in het kader De uitgestrektheid en in bepaalde ressorten lage bevolkingsdichtheid zijn een van HIV/Aids. uitdaging om primaire gezondheidszorg dicht bij onze bewoners te brengen. Om de grotere kruispunten zijn er gelukkig polikliniek en of centra van de De moeilijke sociaal economische situatie, gebruik van chemicaliën en Regionale Gezondheidsdienst. Ook is er een rijdende poli die de dorpen milieuvervuiling, vormen bedreigingen voor de gezondheid van de bewoners regelmatig aandoet. Op verschillende plaatsen wordt er gevraagd voor een van het district. permanente poli met een gezondheidswerker. In deze poli’s zou er ook voorlichting gegeven moeten worden over HIV/AIDS, SOA (seksueel overdraagbare ziekten), tienerzwangerschappen en drugs. Daarnaast is er de Overzicht basispoliklinieken en de hulpklinieken in het district behoefte aan enkele goed uitgeruste gezondheidscentra waarin specialisten Para aanwezig zijn. Ressort Basis Hulp polikliniek polikliniek Para Onverwacht De geconstateerde tekortkomingen zijn: Noord Bernharddorp 1. Medicamenten niet betaalbaar en niet optimaal 2. Beschikbaarheid van deskundigen onvoldoende Para Oost Pierre Kondre Powakka, La Vigilantia 3. Slechte faciliteiten/Organisatie Para Zuid Zanderij Bersaba, Matta, Republiek, 4. Weinig aandacht voor preventie Pikin Saron Cabendadorp, Berlijn 5. Ongecontroleerde consultatie tarieven Bigi Poika Bigi Poika 6. Artsen weinig betrokken bij patiënten Carolina Carolina, Cassipora, Redi Doti 7. Geen EHBO in het district Totaal 5 11 8. Onvoldoende controle op functioneren van artsen 9. Onvoldoende thuiszorg .

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 67 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 23: Gezondheidszorg

Doel: Het waarborgen van de beschikbaarheid, bereikbaarheid en kwaliteit van de gezondheidszorg met als doel de gehele bevolking in een optimale gezondheidstoestand te houden cq brengen.

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Volledig ingerichte o Er zijn goed ingerichte en X X X o Lokaal bestuur Nationale / Gezondheidscentra opzetten op bemande gezondheidscentra in o Overige district stakeholders districtsbegroting verschillende locaties in district het district op strategische o Vakministeries bemand met specialisten locaties o Uitbreiding van dekking van de kaart Gelijkschakeling van de kaart X X Lokaal Bestuur Nationale van de medische zending zodat het heeft plaatsgevonden Relevante Ministeries begroting dezelfde dekking heeft als een on en Medische zending minvermogen kaart Continue data verzameling ten o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / behoeve van het voeren van goed en o Overige district stakeholders districtsbegroting transparant beleid. o Vakministeries

Vakgerichte scholing en training. o Trainingsfaciliteiten X X X o Lokaal bestuur Nationale / o Trainingsprogramma’s X X X o Overige district stakeholders districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o VG DLGP II / sectorfonds VG/ externe financiers

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 68 van 116 Republiek Suriname District Para

3. Voldoende bouwmaterialen Huisvesting 4. Voldoende bouwvakkers 5. Aanwezigheid van bankinstellingen Het hebben van een ‘dak boven je hoofd’ is een basis behoefte. In Suriname is 6. Bouwwet is van toepassing in een groot deel van het district het kunnen beschikken over een eigen huis op een eigen stuk grond niet voor iedereen weggelegd. De beschikbaarheid, procedures en politiek maken het Door de volgende tekortkomingen worden de oplossingen van de problemen haast onmogelijk om op een transparante manier invulling te kunnen geven vertraagd: aan deze basisvoorwaarde voor economische en sociale ontwikkeling. 1. Geen controle op naleving van de bouwwet De grondsituatie in Para maakt het moeilijk om leningen te krijgen om te 2. Geen ruimtelijke ordening bouwen. Op plantagegronden is dit onmogelijk. 3. Grondbeleid is centraal en niet transparant Met een brief van kapitein of plantagebestuur kan er wel een subsidie 4. Hoge prijzen van technici en bouwmaterialen aangevraagd worden van LISP en LMISP. 5. Geen huisvestingsbeleid 6. Geen betrokkenheid van districts stakeholders bij het uitgifte beleid. In het district zijn voldoende inputs aanwezig om te werken aan de oplossing: 7. Uitgifte van grond vindt centraal plaats en is niet transparant 8. Internationale prijsstijgingen 1. Voldoende land beschikbaar 9. Afdeling huisvesting niet aanwezig in het district 2. Voldoende zelfbouw

Matrix 24: Huisvestingsbevordering

Doel: het bereikbaar maken van adequate huisvesting voor alle huishoudens in het district

Maatregelen / activiteiten Indicatoren Periode 1 Periode 2 Periode 3 Ministeries/instanties Financiering 2008 - 2011 2012 - 2017 2018 e.v. Vaststelling: o Uitvoerbaar en gedragen X X X o Lokaal bestuur Nationale / Bestemmingsplan bestemmingsplan en ruimtelijke o Vakministeries districtsbegroting Ruimtelijke ordening ordering o Overige districts stakeholders DLGP II / Sectorfonds Huisvesting Van toepassing verklaring bouwwet o Bouwwet is van kracht X X X o Lokaal bestuur Nationale / o Lokaal bestuur ziet toe op naleving X X X o Vakministeries districtsbegroting bouwwet o Overige districts stakeholders DLGP II / Sectorfonds Huisvesting

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 69 van 116 Republiek Suriname District Para

Upgraden infrastructuur o Ontsluiting conform X X X o Lokaal bestuur Nationale / bestemmingsplan en ruimtelijke o Vakministeries districtsbegroting ordening o Overige districts stakeholders DLGP II / o Bouwrijpe kavels voorzien van X X X Sectorfonds aansluitingsmogelijkheden t.b.v. Huisvesting nutsvoorzieningen beschikbaar Transparant maken uitgifte beleid o Uitgifte beleid conform X X X o Lokaal bestuur Nationale / bestemmingsplan en ruimtelijke o Vakministeries districtsbegroting ordening o Overige districts stakeholders DLGP II / o District betrokken bij X X X Sectorfonds besluitvorming over gronduitgifte Huisvesting

Financieringsfaciliteiten t.b.v. huizenbouw o Informatiepunt bij de diverse X X X o Lokaal bestuur Nationale / ressortskantoren over de o Vakministeries districtsbegroting beschikbare o Overige districts stakeholders DLGP II / financieringsfaciliteiten o Financieringsinstellingen Sectorfonds o Huisvesting / Private sector Vakgerichte scholing en training. o Trainingsfaciliteiten X X X o Lokaal bestuur Nationale / o Trainingsprogramma’s X X X o Overige district stakeholders districtsbegroting o Vakopleidingen X X X o Private sector DLGP II / Sectorfonds Huisvesting Continue data verzameling ten behoeve o Statistieken beschikbaar X X X o Lokaal bestuur Nationale / van het voeren van goed en transparant o Overige districts stakeholders districtsbegroting / beleid. o Vakministeries Sectorfonds Huisvesting

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 70 van 116 Republiek Suriname District Para

Milieumanagement transparantie van de multinationals af te dwingen. Lokaal Bestuur, politieke structuren, burgers moeten hierop aandringen bij de bevoegde instanties.

Er is een toenemende bewustwording van het belang van instandhouden en Bedreigingen voor het milieu in het district worden gevormd door: beschermen van het milieu. De instelling van NIMOS en de milieuafdeling 1. Geen milieu beleid binnen het district van het ministerie van ATM geven hier ook uitdrukking aan. Daarnaast heeft 2. Geen systeem voor afvalverwerking Suriname een aantal internationale verdragen op milieugebied getekend. 3. Geen adequate vuilophaal en verwerkingssysteem

4. Geen voorlichting over milieu aanpak (w.o. vuilproblematiek) Een groot zorgpunt in het district is de kwikvervuiling van het oppervlakte 5. Geen milieu management systemen water. In Para wordt er nog geen goud gewonnen. Via de rivieren komt er 6. Geen naleving van de regelgeving echter wel met kwik vervuild water en vergiftigde vis naar het district. Dit is 7. Geen controle en sancties een bedreiging voor de gezondheid en economische activiteiten in het district. 8. Vervuilde rivieren en kreken (waterhuishoudingen) Aanpak van deze problematiek is een taak van de overheid. Het district moet 9. Vervuilend gedrag van toeristen dit bij de bevoegde instanties aankaarten. 10. Vervuiling door economische activiteiten van multinationals 11. Vervuiling en beschadiging van kreken door houtexploitanten Een ander zorgpunt zijn de mudlakes en uitgemijnde gebieden. Informatie over de daar gedumpte chemicaliën wordt niet vrijgegeven door de multinationals. Dit maakt het onmogelijk om risico’s in te schatten en beleid Binnen de decentralisatie heeft het district een eigen afdeling voor te formuleren. Ook hier is het de taak van de Centrale Overheid om milieubeheer. Vuilophaal en verwerking zal dan een autonome taak zijn van het district alsook het toezicht houden op naleving van regelgeving .

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 71 van 116 Republiek Suriname District Para

Matrix 25: Milieumanagement

Doel: de instandhouding en het duurzaam gebruik van het milieu alsook de kwaliteit daarvan

Maatregelen / Activiteiten Indicatoren Periode I Periode Periode Ministeries/Instanties Financiering 2008 - II III 2011 2012 - 17 2018 e.v. Lobby bij de centrale overheid voor Er is bekend waarvoor mudlakes en uitgemijnde X X X o Lokaal Bestuur Nationale transparantie van multinationals gebieden nog bruikbaar zijn o Politiekestructuren /districtsbegroting Er is bekend wat de gezondheidsrisico’s zijn van o Para Force dumpgebieden.

Strenge controle en sancties op kwikgebruik Er wordt geen kwik meer gebruikt X X X o Milieuinspectie Nationale begroting o NIMOS o Betrokken vakministeries

Stimuleren van lokale verwerking van Districtbewoners weten organisch afval te verwerken X X X Lokaal bestuur Nationale en districts organisch afval NGO’s begroting DLGP II

Stimuleren van afvalscheiding Bewoners weten welk afval recycleerbaar is en X X X Lokaal bestuur Nationale en districts houden dit apart NGO’s begroting DLGP II Organiseren van vuilophaal Er is geregelde vuilophaal X X X Lokaal bestuur Nationale en districts begroting DLGP II Creëren van een sanitary landfill voor restafval Er is een sanitary landfil voor het restafval X X X Lokaal bestuur Nationale en districts begroting DLGP II Verhogen van milieubewustzijn Bewoners zijn zich bewust van het belang van een X X X Lokaal bestuur Nationale en districts schoon mileu NGO’s begroting DLGP II

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 72 van 116 Republiek Suriname District Para

BIJLAGEN

Bijlage 1 Samenstelling commissie ...... 74 Bijlage 2: Organisatie structuur……………………………………………………………………………………………………………………..73 Bijlage 3: Activiteiten per beleidsdomein en begrotingen ...... 76 Bijlage 4: Overzicht van de dorpen en aanwezige voorzieningen ...... 80 Bijlage 5: overzicht van de plantages in Para ...... 81 Bijlage 6: Teksten ter inspiratie...... 82 Bijlage 7 :Triple P indicatoren ...... 86 Bijlage 8: Opdrachten bij presentatie ...... 87 Bijlage 9: SWOT analyses ...... 89 Bijlage 10 Handout Powerpoint presentatie ...... 116

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 73 van 116 Republiek Suriname District Para

Bijlage 1 Samenstelling commissie Commissieleden Para

Nr Naam + Structuur Sector/functie/Afdeling 18 Palmtak Rudolgo Lokaal District Secretaris Voornaam Bestuur 1 Afata Albert Districtsraad 19 Sabajo Shirley Para Force Vrouwen 2 Linger Arnold Districtsraad Onder voorzitter 20 Herman-Naarden Para Force Onderwijs/oudercommissie 3 Sabajo- NGO Stg. Projekta Sylvia Cederboom Betty 21 Oliviera Tjark Distict Defensie 4 Hunsel Carlo Para Force Plantages Bestuur 5 Spier Esmeralda Para Force Bureau 22 Vandenbergh J. Suralco Environmental Health Sector 6 Sabajo Harold Para Force Dorpen 23 Donokarijo L; Suralco PR Supervisor 7 Hart Herman Para Force Landbouw 24 Immanuel A.J. District TCT Luchthaven Beheer 8 Cronie Hildegard Districtsraad Bestuur 9 Bean Humro Centrale Stg. Plan Bureau 25 Pique M. Lokaal ADS Hoofd Milieu en overheid Bestuur gezondheis 10 Poerschke Iwan Para Force Toerisme 26 Kaberfodi M. Para Force Vrouwen 11 Bruinhart Izaak Ressortraad 27 Kamdi T Para Force Dorpen Zuid 28 Sabajo H.A. Para Force Dorpen 12 King Jean Lokaal District Administrateur 29 Jubithana Para Force Dorpen Bestuur 30 Sabajo R. Para Force Dorpen 13 Crab Jozef Para Force Wetenschappelijk Bureau 14 Caron Mavis NGO Stg. Projekta 15 Cairo-Haagstam NGO Stg. Projekta Mireille 16 Pinas Monique Para Force Vrouwen 17 Kensenhuis Para Force Wetenschappelijk Bureau Patrick

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 74 van 116 Republiek Suriname District Para

District Strategisch Ontwikkelingsplan 2008 Pagina 75 van 116 Republiek Suriname District Para

Bijlage 2: Activiteiten per beleidsdomein en begrotingen

Verordeningen

Beleidsdomein Verordening Begroting in SRD Decentralisatie en bestuur Erkenning van de plantagebesturen 35.000 Water Instelling Water Autoriteit Para 25.000 Water Heffingen op gebruik van oppervlakte water en waterwinning 10.000 Toerisme Instellen Toerisme Autoriteit Para 25.000 Toerisme Verordening op exploitatie van recreatie oorden 10.000 Toerisme Verordening heffing op toerisme en reclameborden 10.000 Agricultuur verordening voor regulering mobile verkoop agrarische producten 10.000 Bosbouw en houtverwerking Verordening op houttransport en houtwinning 10.000 Bosbouw en houtverwerking Verordening op toepassen van CELOS systeem 10.000 Natuurlijke hulpbronnen Verordening heffing zware transporten 10.000 Natuurlijke hulpbronnen Verordening heffing op ontginning van natuurlijke hulpbronnen 10.000 Natuurlijke hulpbronnen Verordening op rehabilitatie van mijnputten op kosten van ondernemer 10.000 Transport Verordening op heffing weg belasting 10.000

District Strategisch Plan Para 2008 76 Republiek Suriname District Para

Training/voorlichting /capaciteitsversterking Beleidsdomein Training/voorlichting /capaciteitsversterking Begroting in SRD Decentralisatie en bestuur Capaciteitsversterking van lokaal bestuur en overige structuren 150.000 Decentralisatie en bestuur Voorlichting over decentralisatie en WRO 50.000 Decentralisatie en bestuur Trainingen plantage besturen 35.000 In alle economische activiteiten Vakgerichte trainingen ook in de formule werken en leren 100.000 Water Voorlichting aan de bevolking: 25.000 • Onderhoud infrastructuur • watergebruik • waterzuivering • water behoud Agricultuur Inventarisatie agrarische activiteiten ASP Agricultuur Trainingen in biologische landbouw, aanleg policulturen en bijenteelt 25.000 Agricultuur Trainingen aquacultuur 25.000 Grondbeheer en duurzame bodembenutting Trainingen van dorpsgemeenschappen in: 25.000 Organisatie Formuleren van dorpsontwikkelingsplannen Burgerparticipatie Onderhandelen voor partnerschappen Bosbouw en houtverwerking Training in toepassing van CELOS systeem 25.000 Handel en industrialisatie Trainingen m.b.t. internationale handelsverdragen 35.000 Sport Capaciteitsversterking afdeling sport en jeugdzaken Para 25.000 Sport Opleiden sportleraren 50.000 Onderwijs Distance learning mogelijkheden voor leerkrachten in afgelegen gebieden 50.000 Milieumanagement Verhogen van milieubewustzijn en afvalscheiding 50.000

District Strategisch Plan Para 2008 77 Republiek Suriname District Para

Onderzoek

Beleidsdomein Begroting in SRD Decentralisatie en bestuur Tevredenheid enquêtes over functioneren van bestuur en overige structuren 25.000 Vrijwel alle beleidsgebieden Continue data verzameling ten behoeve van goed en transparant beleid en bestuur 150.000 Water Inventarisatie water 35.000 Agricultuur Inventarisatie agrarische activiteiten ASP Agricultuur Inventarisatie mogelijkheden en belangstelling voor aquacultuur 25.000 Onderwijs Inventarisatie van drop -outs en werkeloosheid 15.000 Facilitering Private sector Inventarisatie van private sector 25.000

Formuleren van beleidsplan

Beleidsdomein Formuleren van beleidsplan Begroting in SRD Vele beleidsgebieden Instellen van een commissie voor het formuleren van een gedragen 35.000 ruimtelijk ordening en bestemmingsplan Agricultuur Formuleren van een district agrarisch plan 15.000 Handel en industrialisatie Uitwerken van een integraal plan voor de uitgemijnde gebieden 15.000 Energie Energiebeleid formuleren en ratificeren 15.000 Communicatie ICT strategie formuleren en ratificeren 15.000 Sport Formuleren district sportbeleid 15.000

Instellen Autoriteit

Beleidsdomein Instellen Autoriteit Begroting in SRD Water Water Autoriteit Para 25.000 Toerisme Toerisme Autoriteit Para 25.000

District Strategisch Plan Para 2008 78 Republiek Suriname District Para

Belangrijke andere activiteiten:

1. Voorwaarden scheppen voor een aantrekkelijk ondernemersklimaat. a. Lokaal informatiepunt – one window – voor ondernemers b. Alle actoren zijn op elkaar ingesteld voor het verlenen van vergunningen c. Adequate begeleiding van ondernemers d. Uitbreiding kredietfaciliteiten e. Nieuwe partnerschappen geïdentificeerd f. Transparante regelgeving m.b.t. het vergunningenbeleid en de controle daarop

2. Transparantie in gronduitgifte 3. Goede regelgeving op het gebied bestemming en bestemmingswijziging 4. Opname van het district als beleidsmaatregel in de begroting van alle ministeries 5. Maatschappelijk contract met ondernemers 6. Landschap Park Para 7. Opkoopcentrale ten behoeve van distributie en export van agrarische producten 8. Ontsluiten gebied rond luchthaven voor ondernemers in agrarische en toeristische sector en voor woonkernen 9. Ontsluiten van Matrijs gebied ten behoeve van veeteelt, pluimvee en veevoeder productie 10. Controle op kwikgebruik en kwikvervuiling 11. Herstel infrastructuur naar Tibitigebied 12. Aanleg Fiets en voetpaden, vooral langs geasfalteerde wegen 13. Implementatie Integraal Ontwikkeling Plan en Structuur analyse 1976 van Stg Plan Bureau Suriname 14. Afvalmanagement in het district

District Strategisch Plan Para 2008 79 Republiek Suriname District Para

Bijlage 3: Overzicht van de dorpen, en aanwezige voorzieningen

Dorp Stam Ressort GLO-scholen Polikliniek Water Elektra Bernhard dorp Caraiben / Arowakken Para Oost Polikliniek Ja Powakka Arowakken Para Oost RKBO St. Wilhelmus Polikliniek Ja Hollandse Kamp Caraiben Para Zuid Ja x Wit’ Santi Caraiben Para Oost Hulp Poli x Tibiti Caraiben Bigi Poika Cabendadorp Caraiben Para Zuid Hulp Poli Ja x Matta Arowakken Para Zuid OS Matta Hulp Poli Ja x Pikien Saron Caraiben Para Zuid OS Pikin Saron Poli (M.Z.) x Bigi Poika Caraiben Bigi Poika OS Bigi Poika Hulp Poli Ja Ja Cassipora Arowakken Carolina Hulp Poli Bron x water Pierre kondre Caraiben Carolina Poli (M.Z.) Bron water x Redi Doti Caraiben Carolina RKBO Johan Chelius Regenwater x

District Strategisch Plan Para 2008 80 Republiek Suriname District Para

Bijlage 4: overzicht van de plantages in Para

Plantage 1. Berlijn 2. Bersaba (La Prosperité) 3. Hannover 4. L’ Inquietude (Limtoetoe) 5. La Diligence 6. Matuaribo 7. Onoribo 8. Onverwacht 9. Osembo 10. Overtoom 11. Princie 12. Republiek 13. Sabakoe 14. Vierkinderen 15. Waakzaamheid 16. Zwitsersegrond / De Vrede

District Strategisch Plan Para 2008 81 Republiek Suriname District Para

Bijlage 5: Teksten ter inspiratie hulpbronnen. Deze visie sneed dwars door de traditionele ecologische, Stimuleren van duurzame samenlevingen economische ontwikkeling en gemeenschap ontwikkeling strategieën.

Het instituut voor locale zelfvoorziening (ILSR) is een kleine organisatie met In 1978 en 1980 werd door middel van twee ILSR studies heel concreet het een opmerkelijke aanpak om duurzame gemeenschappen te promoten. concept van economische “lekkages” zichtbaar gemaakt. Het gerenommeerde tijdschrift RAIN heeft beschreven als een organisatie die ILSR was de eerste organisatie die de moeite nam om heel nauwkeurig de “harde nummers plakt op zachte dromen” stroom van energie, gerelateerd aan geld te volgen doorheen de stad Sinds haar oprichting heeft ILSR jaarlijks de haalbaarheid van een toenemend economie. aantal gemeenschappen onderzocht en daarbij een opmerkelijke hoeveelheid In hun rapport "Planning for Energy Self-Reliance: The Case of the District of rijkdom gegenereerd van lokale hulpmiddelen. Columbia" concludeerden ze dat van elke energie dollar 85 cent uit de gemeenschap verdween. Dit was een veel groter verlies dan in welk ander In hun begin jaren hebben ze zich vooral gericht op hun omgeving in huishoud uitgavenpatroon vastgesteld kon worden. Washington DC. Hun stadsbehuizing gebruikte de organisatie als werkmodel voor hun ideeën. Hieruit werd de conclusie getrokken dat energiebehoud een grote rol diende te Op de daken werden hydroponic tuinen met zonnecollectoren aangebracht. In spelen in strategieën voor urbane ontwikkeling. de kelders werd een commercieel bedrijf voor gro pesi aangelegd en een compost toilet. De inkomsten stromen en patronen van eigenaarschap binnen In 1980 was ILSR de eerste die de energie behoudende potentie van zonne de gemeenschap werden bestudeerd en er werd ondersteuning verleend in de energie bepaalde voor een grote stad (Baltimore) and zij waren een van de opbouw van coöperatieve bedrijven. eerste groepen die formeel voor een commissie van NUTS voorzieningen verklaarden dat investeren in energiebehoud een goedkoper alternatief is dan Later werd hun focus vergroot en warden hele steden en regio’s onder de loep investeren in nieuwe energie voorzieningen. genomen. Toen breidde de samenwerking zich uit tot op lokaal en nationaal overheids niveau. Toch bleef de aandacht bij gemeenschapsprojecten, ILSR onderzocht ook de geldstroom van een buurtfranchise (in dit geval Mc netwerking met grassroots organisaties, kleine bedrijven, boeren en lokale Donalds). Door dit onderzoek werd duidelijk dat van de $750,000 die de overheden. buurtbewoners daar uitgaven, ongeveer 66% niet alleen uit de buurt IN 1974 was het conceptueel kader van ILSR volledig nieuw. Zij waren de wegvloeide, maar uit de gehele stad. Tegengesteld aan de conventionele eersten die systematisch het concept van zelfvoorziening toepasten in urbane overtuiging dat deze ondernemingen werkplaatsen creëren werd duidelijk dat gebieden tot die tijd werd dit concept alleen toegepast in rurale gebieden. elke keer dat een fast food restaurant werd geopend er banen verdwenen in de ILSR bood een visie van duurzame, zelfvoorzienende steden, die optimaal gemeenschap. gebruik maakten van hun locale menselijke, financiële en natuurlijke

District Strategisch Plan Para 2008 82 Republiek Suriname District Para

ILSR is er altijd van overtuigd geweest, dat juiste beleidskeuzes ervoor kunnen zorgen dat gemeenschappen veel productiever worden. Hun werk op gebied van energie en afval bewijst deze overtuiging. ILSR definieert afval niet alleen als “dingen die we niet meer gebruiken” maar ook als “hulpbronnen die we ongebruikt laten liggen”. Ten aanzien van solid waste, heft ILSR altijd naar voren gebracht dat dit een kostbare hulpbron is, die als het word gebruikt een waardevolle hulpbron vormt voor locale economieën. Eind 70 begin 80 was ILSR de voornaamste nationale groep die locale CBO’s ondersteunde in hun strijd tegen afvalverbrandingsovens. Midden van de jaren 80 werd door de ILSR trainingen aan lokale bevolking de bouw van 150 grootschalige afvalverbrandingsovens voorkomen. Door tussenkomst van ILSR werden 30 voorstellen voor verbrandingsovens van de tafel geveegd met de argumenten dat verbrandingsovens duur en vervuilend zijn en dat ze de inkomensgenererende optie van recyclage onmogelijk maken.

In verschillende rapporten vanaf 1986 heeft ILSR aangetoond dat recyclage en composteren de eerste optie zouden moeten zijn in omgang met solid waste. ILSR heeft onderzoek altijd gekoppeld aan actie. Vanaf 1990 is in nauwe samenwerking met een handvol steden, die overtuigd waren van de naar voorgebrachte economische strategie, een 15 tal grote lokaal beheerde bedrijven opgezet met meer dan 250 werknemers. Deze activiteiten hebben meer dan $20 miljoen nieuwe investeringen aangetrokken in lage inkomens en lage sociale klasse gemeenschappen binnen de steden.

District Strategisch Plan Para 2008 83 Republiek Suriname District Para

die alle energie en creativiteit vragen van allen die iets kunnen bijdragen binnen de Gezonde steden - gemeenschap. Gezonde gemeenschappen In het midden van de 80er jaren is Trevor Hancock geïnspireerd door de artikelen van Len Iedereen weet wat een gezonde gemeenschap is. Eens, ergens heb je ervaren wat dit betekent- DuhlI, begonnen om "Healthy Toronto 2000" te organiseren. Deze inspanning inspireerde een gemeenschap die zorg draagt voor zijn leden, een gemeenschap waarin we door de totaliteit Ilona Kickbush van de WHO en andere internationale organisaties om beginnend bij 34 meer worden dan we als individu zijn. Maar wat zorgt ervoor dat een gemeenschap gezond is? Europese steden het idee wereldwijd te verspreiden. Wil je een wereld waarin dit gerealiseerd wordt, probeer het volgende dan eens. Hoewel er in de wereld heel wat goedbedoelende, hardwerkende mensen zijn, zie je dat chaos, honger, Over de hele wereld heeft de WHO seminars en workshops georganiseerd om steden te helpen oorlog en criminaliteit toenemen. Misschien wil je een bijdrage leveren om dit te veranderen. om met de eerste stappen naar het creëren van een beeld over hun eigen toekomst. Honderden Misschien wil je iets doen dat een verschil maakt, maar het lijkt alsof niets helpt. Hier is iets steden hebben de “vision workshop” gevolgd om te leren hoe het proces gestart kan worden. wat bewezen heeft wel te werken. Het begint op de plaats waar jij woont. De methode is zeer eenvoudig. De bewoners van een stad vragen buitenstaanders voor hulp. In Op honderden plaatsen hebben onze teams aan mensen gevraagd: “Wat moet er gebeuren om een of meerdere conferenties worden door het lokale comité en hun aangestelde ondersteuners, deze plaats gezonder te maken?” De antwoorden zijn verbazend en krachtig en verschillend alle mensen uit de gemeenschap bij elkaar gebracht die een verschil kunnen maken voor de voor elke gemeenschap. De antwoorden hebben betrekking op van alles van vervoer, werk, gemeenschap, zoals media, politici, voorzitters van vakbonden, schoolhoofden, mensen uit huisvesting tot sex - en de antwoorden zijn altijd zeer accuraat. zakenleven en producenten etc. Aan al deze mensen wordt gevraagd: “Wat moet er gebeuren om van jullie woonplaats een gezondere plaats te maken?” De antwoorden kunnen gericht zijn Het gevoel van welbevinden en gezondheid van mensen is van heel wat zaken afhankelijk. op, werkgelegenheid, huisvesting, milieu, misdaad, schoon drinkwater, beter eten, of zelfs Goede voeding, schoon drinkwater, goede contacten met buren en familie, onderwijs, transport. De consensus is over het algemeen bijzonder sterk. bevredigend en zinvol werk, etc. Gezondheidszorg en medicijnen zijn zelden boven aan de lijst van de mensen. Geschoolde Zodra er overeenstemming is over wat er zou moeten veranderen, helpen de organisatoren de medici, juiste medicijnen en machines dragen bij tot gezondheid, maar ze zijn niet genoeg. aanwezigen om te ontdekken wat zij kunnen doen om deze veranderingen te weeg te brengen en hoe ze dit kunnen doen door samen te werken. De resultaten zijn over het algemeen Zaken die bijdragen aan gezondheid, zoals openbare veiligheid, welvaart, en gezonde families indrukwekkend en hartverwarmend. blijken ook bij te dragen aan de opbouw van gemeenschappen. Dit zijn taken van het systeem

.

District Strategisch Plan Para 2008 84 Republiek Suriname District Para

Biodiversiteitsverdrag Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

In 1992 heeft Nederland, samen met 186 andere landen inclusief de EU, het Biodiversiteitsverdrag van Rio de Janeiro ( Het Verdrag inzake Biologische Diversiteit) ondertekend. De VS heeft het verdrag echter nog niet ondertekend. Het verdrag kon vanaf 5 juni 1992 worden ondertekend en is in werking getreden op 29 december 1993. Het verdrag is tot stand gekomen op de Conferentie van de Verenigde Naties over Milieu en Ontwikkeling, die plaats had in Rio de Janeiro van 3 tot 14 juni 1992. De landen verplichten zich de biodiversiteit zowel in hun eigen land te beschermen als ook geëigende maatregelen te nemen ter ondersteuning van de bescherming van de biodiversiteit in de ontwikkelingslanden. Het verdrag onderstreept dat landen soevereine rechten hebben op hun genetische bronnen. Zonder toestemming van een land kunnen niet zomaar zaden en planten uit het betreffende land worden meegenomen. Belangrijke onderwerpen van het Biodiversiteitsverdrag zijn:

1. Identificeren en bewaking van de biodiversiteit 2. Bescherming van de biodiversiteit in de natuurlijke omgeving (in situ), zowel binnen als tussen soorten als ook in ecosystemen en buiten de natuurlijke omgeving (ex situ) zoals het bewaren van zaad in genenbanken 3. Onderzoek, opleiding en Public relations 4. Regeling van de toegang en het gebruik van genetische bronnen 5. Technologieoverdracht, wetenschappelijke samenwerking en informatie-uitwisseling 6. Bij het toepassen van de genenbronnen in de plantenveredeling en biotechnologie het regelen van een redelijke verdeling van het gebruik en de voordelen. 7. Bij de financiering van de toepassing van het Biodiversiteitsverdrag hebben de ontwikkelde landen een speciale verantwoordelijkheid. 8. Het nationaal rapporteren van de inspanningen van het toepassen van de in het verdrag gemaakte afspraken.

Sinds Rio is het denken over natuurbeheer in brede kring veranderd en is er ook een duidelijk toenemende belangstelling voor autochtone bomen en struiken.

District Strategisch Plan Para 2008 85 Republiek Suriname District Para

Bijlage 6 Triple P indicatoren PEOPLE PLANET PROFIT Sociale cohesie Milieuverontreiniging Intensiteit van de economie contact familie & vrienden autovervuiling t.o.v. bevolking brp per werknemer restaurantbezoek afvalkosten werkgelegenheidsfunctie actief in vereniging afvalscheiding investeringen bedrijven éénpersoons huishoudens geluidsbelasting intensiteit bedrijventerreinen opkomst verkiezingen autovervuiling t.o.v. oppervlakte zakelijke verplaatsingen mestproductie Veiligheid & gezondheid Natuur en landschap Ondernemingsklimaat ervaren gezondheid natuurlijkheid bereikbaarheid medische consumptie reliëf beschikbaarheid bedrijventerreinen sterftecijfer historische kenmerkendheid opleidingsniveau beroepsbev. zorgaanbod horizonvervuiling studenten HBO & WO wachtlijsten stedelijkheid Zelfstandigen geweldsdelicten & vernielingen bebouwd gebied verkeersveiligheid Woonklimaat Kracht van het bedrijfsleven culturele voorzieningen Productiestructuur winkelvoorzieningen Bedrijfsdynamiek horecavoorzieningen exportgerichtheid sportvoorzieningen Investeringsbereidheid scholen tevredenheid woonomgeving Sociaal-economische welvaart Vraagdruk woningen Huishoudensinkomen Lage inkomens Voertuigen bezit Wereknden t.o.v. bevolking Werkloosheid beroepsniveau

District Strategisch Plan Para 2008 86 Republiek Suriname District Para

Bijlage 7: Opdrachten bij presentatie

Opdracht 1: Formuleer de ecologische begrenzing voor de ontwikkeling van het district

1. Omschrijf de elementaire voorwaarden voor leefbaarheid van jouw omgeving.(bedreigingen en beschermende maatregelen) 2. Maak een lijst van het gebruik van de vijf soorten hulpbronnen.(welke wijze van gebruik is wenselijk voor elke groep, hoe kan dat in de praktijk?) 3. Geef maatstaven en indicatoren voor het begrenzen van de ecologische voetafdruk in jouw omgeving.

Opdracht 2: Noem culturele kenmerken van de bewoners van dit district, die gericht zijn op duurzaam onderhoud van de natuurlijke omgeving

1. Wat zijn zaken die beschermd moeten worden om “Herkenbaar te blijven als groep? (uitwerken met betrekking tot jouw leefgroep). Welke bedreigingen zijn er? Hoe moet er hiermee worden omgegaan? 2. Welke cultuuruitingen zijn activerend voor de duurzame ontwikkeling van jouw district? 3. Welke cultuuruitingen zijn remmend voor de duurzame ontwikkeling van jouw district?

Opdracht 3: Omschrijf de mechanismen voor welvaartsspreiding in het district / jouw groep

1. Noem structuren voor participatie die al aanwezig zijn in het district. 2. Hoe ondersteunen deze structuren duurzame ontwikkeling? 3. Noem structuren voor samenwerking die al aanwezig zijn in het district. 4. Hoe ondersteunen deze structuren duurzame ontwikkeling? 5. Welke vormen van spontane en geïnstitutionaliseerde zorg zijn aanwezig in het district? 6. Welke mechanismen / structuren kunnen nog worden toegevoegd om duurzaamheid te garanderen? 7. Aan welke voorwaarden moeten deze structuren voldoen om ondersteunend te zijn? 8. Hoe moet de sociale structuur worden beschermd tegen afbrokkeling?

District Strategisch Plan Para 2008 87 Republiek Suriname District Para

Opdracht 4: Voorwaarden voor economische bedrijvigheid het district

1. Welke sectoren ondersteunen onze primaire behoeften? 2. Hoe kan dit verder worden uitgebouwd? 3. Welke economische activiteiten in het district ondermijnen duurzaamheid? 4. Aan welke voorwaarden moeten activiteiten beantwoorden om het lokale contract te ondersteunen? 5. Geef richtlijnen aan voor investeerders.

Opdracht 5: Politieke ordening en facilitering 1. Welke bevoegdheden zouden nog wenselijk zijn op lokaal niveau? 2. Hoe kunnen structuren de gekozen ontwikkeling waarborgen? 3. Hoe ondersteunen de structuren elkaar? 4. Welke terugkoppelingsmechanismen zijn ingebouwd of moeten ingebouwd worden om te blijven evalueren of de gekozen weg wordt gevolgd?

District Strategisch Plan Para 2008 88 Republiek Suriname District Para

Bijlage 8: SWOT analyses 1.DECENTRALISATIE OPENBAAR BESTUUR

Doel: delegeren van institutionele en financiële bevoegdheden v.d. centrale overheid naar de overheid in de districten.

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. district Para is formeel gecertificeerd op 9 november 2006 op het 1e 1. het verwezenlijken van uitvoeringsregelingen verloopt moeizaam niveau en op 21 december 2006 op het 2e niveau. 2. de uitvoering van delen uit de WRO 2. wettelijk kader is aanwezig (WRO etc.) 3. Onvolledige invulling vanwege kader probleem in het district; 4. 3. Organisatie structuur is per beschikking aanwezig m.u.v. R.O. hebben de andere ministeries nog geen middelen gestort in 4. Districtsfonds is actief het DF en onvolledige uitvoering van zaken. 5. Districtsbestuur is per beschikking ingesteld 5. het districtsbestuur is inactief 6. er is een districtsplan en districtsbegroting 6. deze wordt nog steeds door R.O. en de eigen inkomsten uit art.4 7. het genereren van eigen inkomsten o.b.v. de wet gefinancierd 7. deze zijn nog miniem en dekken de begroting niet 8.verzwakking van uitvoeringscapaciteit van het bestuursapparaat 9.het niet optimaal functioneren van de regionale organen

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. verandering van beleidsinzichten 1. Aandacht van de overheid voor ‘Public sector reform’ 2. corruptie en gebrek aan transparantie 2. Aangaan van lokale en internationale partnerschappen 3. globalisatie zonder bescherming van lokale voorwaarden 3. globalisatie met bescherming van lokale voorwaarden

District Strategisch Plan Para 2008 89 Republiek Suriname District Para

2. REGIONALE ONTWIKKELING

Doel: het tot stand brengen en onderhouden van adequate voorzieningen voor groei en duurzame ontwikkeling van de verschillende regio’s van het land. Dit door zich hoofdzakelijk te richten op 4 aandachtsgebieden het wettelijk kader urbanisatie creatie werkgelegenheid en armoedebestrijding. STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN: 1. planwet van 1973 en stedenbouwkundige wet van 1972 is in place 2. streekontwikkelingsplan Para 1976 1. gebrekkige uitvoering van het streekontwikkelingsplan Para 3. Grote delen van een concept Integraal Ontwikkelingsplan Para (I.O.P.) 2. gebrekkige uitvoering v.h districtsplan Para 2008 ; zijn opgenomen in het Districtsplan 2008 3. er is geen continuïteit en aanpassing van beleidsvisie; 4. Meerjaren Ontwikkelingsplan 2006 2011; 4. het I.O.P. is een concept gebleven; 5. een wettelijk kader om regionale plannen te schrijven zie punt 1 planwet 5. geringe uitvoering capaciteit bij het district bestuur 6. Districtsplan en begroting Para 2009;

BEDREIGINGEN: KANSEN: 1. voortzetting van wildgroei in de ruimtelijke ordening 1. het aangaan van public private partnership (PPP) 2. geen doelmatige benutting van de beschikbare grond vanuit het beleid 2. het KYOTO contract 3. verandering van beleidsinzichten 3. het behalen van de MDG’s 4. betere mogelijkheden buiten Para 4. Toerisme sector 5. er vindt geen herinvestering plaats in het district vanuit de overheid 5. gevarieerde belangstelling naar producten en diensten uit Para 6. drink- en zoetwater potentie in het district ; 7. het aanwezig agrarisch potentieel v.h district;

MAATREGELEN 1. Het Distrcits bestuur versterken waardoor haar plan en uitvoering capaciteit wordt vergroot.versterkt 2. Integrale uitvoering v.d district - en ressort plannen 3. een samenhangend pakket van maatregelen /plannen die voortvloeien uit de district en ressort plannen

District Strategisch Plan Para 2008 90 Republiek Suriname District Para

3. WELZIJNSBEVORDERING

Doel: het garanderen van basis zekerheden aan personen en huishoudens die tijdelijk of structureel niet in staat zijn een eigen inkomen te verwerven.

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. districtsafdeling SOZAVO 1. de districtsafdeling SOZAVO functioneert niet optimaal 2. Wettelijke regeling Algemene Ouders Voorziening /Algemene 2. de dienstverlening aan de sociaal zwakkeren Kinder Bijslag verder is er een ziektekostenregeling voor on- en 3. bekendheid m.b.t. de regelingen is gering minvermogenden 4. het totaal basis pakket aan voorzieningen is niet toereikend de 3. er is een regeling voor mensen met een beperking subsidie regeling c.q uitkering moet worden aangepast; 4. er is een subsidie regeling 5. niet voldoende bekwame dienstverleners een gebrek aan deskundig kader waaronder sociaal maatschappelijke werkers ; 6. het verzamelen van data vindt onvoldoende plaats 8. gebrek aan adequate equipement; 9. de spreiding van de kantoren c.q. dienstverlening van SOZAVO is niet optimaal in het district bv gebieden als Para Zuid bv Matta , Bigi Poika en omstreken , Para Zuid Oost Redit Doti, Powakak en omgeving.

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. milieu verontreiniging 1. Partnerschappen met NGO’s en CBO’s 2. verdwijning van cultuur door invloeden van buiten 2. Institutionele versterking van de lokale structuren vanuit de centrale 3. beleidsinzichten zijn niet afgestemd op de districtsbehoeften overheid 4. gebrek aan structurele aanpak door de overheid 3. Implementatie van de Algemeen Ziektekosten Verzekering; 5. desintegratie van sociaal-economische structuur 4. Het versterken van lokale district hoofden van SOZAVO middels trainingen en het faciliteren met equipement ;

District Strategisch Plan Para 2008 91 Republiek Suriname District Para

4. JEUGD

Doel: maximale ontplooiing en verbetering van de maatschappelijke positie van de jeugd.

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. veel jeugdigen in Para 1. er is geen doelgericht Paraans jeugdbeleid vanuit de centrale overheid ; 2. Jeugdparlement vertegenwoordiging in het district geen Visie; 3. de jongeren hebben zich gecommitteerd aan het realiseren van de 2. geen afdoende scholingsmogelijkheden in zowel kwaliteit als kwantiteit MDG’s en geen afdoende vervolg onderwijs, vakgericht 4. aanwezigheid van jongeren organisaties 3. gebrek aan werkgelegenheid 5. situatie analyse voor de Paraanse jeugd is samengesteld 4. gebrek aan multifunctionele centra’s en geringe ontplooiingskansen 5. drop-outs 6. jeugdcriminaliteit 7. tienerzwangerschappen 8. Drugs en alcoholgebruik 9. gebrek aan adequate voorlichting voor de jeugd 10. gebrekkige infrastructuur (geografisch) 11. zwakke jongerenorganisaties in het district geen platform aanwezig; 12. gebrek aan vakbekwame jeugdleiders .werkers /trainers ; 13. het ontbreken van sociaal - maat schappelijke dienst tbv jongeren

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. HIV/Aids en andere sexueel overdraagbare ziekten (SOA’s) 1. kinderrechten verdrag 2. culturele en sociale desintegratie met als gevolg verval van normen en 2. Early Childhood Development (ECD) waarden 3. Media en ICT 3. Gebrek aan censuur beleid op de media en informatie technologie (ICT); 4. Nationaal Jeugdparlement 4. Alcohol – en drugsgebruik onder jongeren 5. Nationaal Jeugdbeleid ? 6. Partnerschappen nationaal en internationaal

District Strategisch Plan Para 2008 92 Republiek Suriname District Para

5. ENERGIE VOORZIENING

Doel: optimale energievoorziening voor duurzame sociaal-economisch ontwikkeling voor het district in 2010

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. delen van Para zijn al voorzien van elektriciteit 1. delen v.h. district (dorpen en gemeenschappen) zijn nog niet 2. mogelijkheden voor het ontwikkelen en opzetten van alternatieve voorzien van elektriciteit energiebronnen bv bio –zonne energie 2. er zijn geen alternatieve energie bronnen ontwikkeld 3. energie is duur voor de lokale bewoners 4. dieselgebruik (generatoren) leiden tot milieuvervuiling 5. onregelmatige aanvoer van diesel voor de generatoren 6. sterke fluctuatie van elektriciteit spanning op het net 7. niet in staat te voorzien in de grote vraag naar energie

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. beperkt vermogen van de huidige beschikbare energie beperkt 1. Het gebruik van alternatieve energie daardoor economische ontwikkeling en groei v.h district m.n. 2. zonne - energie equipement wordt goedkoper toerisme en kleinnijverheid , micro ondernemers /onderneming 3. implementatie milieuverdragen 2. gevoelig voor blikseminslag

District Strategisch Plan Para 2008 93 Republiek Suriname District Para

6. WATER VOORZIENING

Doel: het streven naar een adequate water voorziening voor de bevolking van het district in 2010

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. district beschikt over voldoende drinkwaterbronnen 1. dorpen en woongemeenschappen die niet zijn aangesloten op een 2. delen van het district zijn aangesloten op een waterleidingssysteem waterleidingssysteem 2. geen controle op de drinkwaterbronnen in de woongemeenschappen 3. slechte mogelijkheden tot aansluiting op het waterleidingnet 4. geen regelgeving ter bescherming en beheer van de waterbronnen

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. vervuiling van drinkwaterbronnen door economische 1. grote omvang van ondergronds water reservoir m.n zoet water t.b.v activiteiten(landbouw en industrie) drinkwater voorziening, aanwezig 2. toename van de vraag vanuit de stad plaatst een grote druk op het 2. Ramsar verdrag de bescherming van de zoetwaterbronnen en waterreservoir wetlands 3. klimaatsveranderingen 3. samenwerking met buitenlandse partners (Water ned)

MAATREGELEN

1. Inventariseren van alle waterbronnen in het district 4. Voorlichting over water gebruik en waterbescherming 2. Instellen Water Autoriteit Para 5. Stimuleren van gecontroleerde waterwinning 3. (Waterschap) incl. regelgeving m.b.t heffingen op waterwinningen (1, 2, 18, 6, 14, 23,11)

District Strategisch Plan Para 2008 94 Republiek Suriname District Para

7. HUISVESTINGSBEVORDERING

Doel: het bereikbaar maken van adequate huisvesting voor alle huishoudens in het district

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. voldoende grond aanwezig 1. geen huisvestingsbeleid in Para 2. voldoende bronnen voor bouwmaterialen 2. geen financieringsmogelijkheden voor het bouwen van een woning 3. aangename woonomgeving in Para. aanwezig in het district; 3. geen structuur en bestemmingsplannen 4. gebrekkige informatie en voorlichting over mogelijkheden 5. gebrek aan betaalbare huurwoningen 6. gebrek aan nutsvoorzieningen en infrastructuur 7. lage inkomensklasse van veel Paranen 8. verkrotting en wilde occupatie als gevolg van de trek uit het district 9. gebrek aan adequate data van woning zoekende, huisvesting situatie in de dorpen en plantages

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. grondenrechten kwestie is dit hier van toepassing 1. partnerschappen met NGO’s 2. verandering van beleidsinzichten 2. Low Income Shelter Program en Stg Habitat 3. Grond en land informatie systeem (GLIS) 4. GODO Foundation

District Strategisch Plan Para 2008 95 Republiek Suriname District Para

8. FACILITERING PRIVATE SECTOR

Doel: institutionalisering van het partnerschap met de private sector om een zodanig kader te scheppen waarbinnen activiteiten in de private sector uiteindelijk helpen bijdragen aan armoedevermindering in het district

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Kleine particuliere bedrijven aanwezig (landbouw, toerisme, 1. Slechte organisatie van de verschillende productie sectoren recreatie, bouw en constructie, transport, bosbouw, huisnijverheid) 2. Geen gericht beleid naar ontwikkeling van de sectoren 2. Ondernemerspotentieel 3. Geen financieringsfaciliteiten t.b.v productie sector 3. Er is een platform voor burgerparticipatie (Para Force) 4. Gebrek aan infrastructuur en nutsvoorzieningen 5. Gebrek aan informatie over financiering mogelijkheden BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. sterke afhankelijkheid van de centrale overheid (vergunningen, 1. Public Private Partnerships aangaan belastingen, controle etc) 3. Caricom als afzet markt naast de lokale markt 2. trage besluitvorming vanuit de centrale overheid 4. Instelling van fondsen ( microkredieten, Agrarisch kredietfonds) 3. vertrek van multinationals uit het district

District Strategisch Plan Para 2008 96 Republiek Suriname District Para

9. BOUW EN CONSTRUKTIE

Doel: het optimaliseren van de controle op de bouw en van de dienstverlening ten einde een goed en gezond leefmilieu te creëren alwaar een kwalitatief hoge woonkwaliteit en hoog woongenot primair staan.

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Wettelijke regelingen aanwezig (bouwwet, aanbestedingswet etc) 1. Geen ruimtelijke ordening (structuur en bestemmingsplan) 2. Prettige natuurlijke omgeving 2. Geen controle op naleving van de wettelijke regelingen 3. Voldoende grond aanwezig in het district 3. Zwakke sancties 4. Infrastructuur 5. Lokale bouwvakkers niet georganiseerd 6. Geen bouw en constructie sector in het district 7. Gebrek aan scholing en/of trainingsfaciliteiten voor bouwvakkers

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Zandafgravingen 1. PPP (bouw en woningcorporaties, stedenband etc.) 2. Geen milieuvriendelijke houtkap 2. Low income Shelter program ; 3. Biodiversiteit (bodemgesteldheid, vegetatie) 3. Habitat Suriname 4. Klimaatsverandering

District Strategisch Plan Para 2008 97 Republiek Suriname District Para

10. HANDEL EN INDUSTRIALISATIE

Doel: effectieve participatie van het district in regionale handels - en economische blokken en versterking van groei van klein ondernemerschappen en diversifiëring richting minder prijsgevoelige en meer unieke die sterker kunnen concurreren op de internationale markt.

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

4. Aanwezigheid van het platform Para Force 1. Zwak beleid ten aanzien van handel en industrie 5. Aanwezigheid van klein ondernemerschap 2. Ordening binnen de sectoren 6. Wettelijke regelgeving 3. Zwak ondernemerschap 7. Internationale luchthaven 4. Gebrekkige controle op de naleving van de wettelijke regelingen; 8. Toerisme en recreatie 5. Geen industrie zone met faciliteiten in het district; 9. Natuurlijke hulpbronnen (bronwater, zandsoorten, hout, lateriet, 6. Geen handels / businesscentrum met faciliteiten voor goud, grind, steenslag etc) ondernemingen 10. Huisnijverheid 11. Havenfaciliteiten m.n. de JAP internationale luchthaven te Zanderij, haven complex te Paranam; interna BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Import van verschillende producten en goederen zonder 1. Import grondstoffen? bescherming van de lokale producenten 2. Globalisatie met voorwaarden voor bescherming producenten 2. Globalisatie zonder bescherming van lokale productie en lokale markt 3. Caricom als afzet markt

District Strategisch Plan Para 2008 98 Republiek Suriname District Para

11. COMMUNICATIE

Doel: het streven om het district te ondersteunen in zijn transformatie naar een kenniseconomie en het district te voorzien van adequate en kwalitatieve hoge ICT- infrastructuur

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN: 1. De verschillend e radio en tv stations zijn goede tot redelijk te 1. Niet alle delen van het district ontvangen radio en tv; beluisteren en te zien in de diverse delen vh district 2. Idem hebben de mogelijkheid voor internet aansluiting; 3. De spreiding van internet cafe’s is ongelijk verdeeld over het district 4. De telecommunicatie infrastructuur is niet over al in het district optimaal;

BEDREIGINGEN: KANSEN: 1. De samenleving blijft verstoken van de ontwikkelingen op het 1. Er is een braakliggend terrein voor de ITC sector om die vlak van ITC; ontwikkelen; welke gebruik kan worden op het vlak voor long distance learning; 2. Het aangaan van partnerschappen met NGO’s op het vlak van long distance learning bv EDUCONS

District Strategisch Plan Para 2008 99 Republiek Suriname District Para

12. SPORT

Doel: verhogen van bijdragen van sport aan fysieke en geestelijke vorming en welzijn van de Paraanse gemeenschap

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN: 1. Er is een Para Sport Bond; 1. Geen gericht sport beleid voor het district vanuit de centrale 2. 2 voetbal stadions in het district; overheid; 3. Voetbal velden in de verschillende dorpen en plantage 2. Een zwakke interne structuur binnen de verschillende sport aanwezig; organisaties; 4. Afdeling Sport zaken aanwezig; 3. Geen sterk overkoepelend sport overlegorgaan 5. Goed voor de volksgezondheid 4. Onvoldoende adequate sport accommodaties en sport infrastructuur aanwezig; 5. Gebrek /tekort aan goed opgeleide sport en jeugd leiders, 6. Gebrek aan kader personeel t.b.v de afdeling Jeugd en Sport zaken in het district; 7. Geen decentralisatie van de afdeling Sport zaken in het district; 8. Delen van het district ontberen adequate sport faciliteiten

BEDREIGINGEN: KANSEN: 1. Volksgezondheid van de bevolking m.n. de jongeren; 1. Jongeren aanwezig /scholen 2. Het verschijnsel van hangjongeren; 2. Volwassen 3. Behoefte aan sport onder jongeren en volwassenen aanwezig

District Strategisch Plan Para 2008 100 Republiek Suriname District Para

13. GENDER

Doel: i.s.m. civil society genderevenwicht creëren binnen o.a het onderwijs

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Onvoldoende invulling van het genderbeleid 1. Er is sprake van genderafdeling bij het ministerie van BIZA 2. Attitudeombuiging, die moet zorgen voor meer gelijkheid. 2. Actieve vrouwenorganisaties 3. Gender gelijkheid is niet opgenomen in lesprogramma’s 3. Actieve participatie van vrouwen in de economische sector 4. Eenoudergezinnen

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Politiek systeem 1. Hogere opleiding 2. Attitude verandering van de vrouw t.o.v. de man 2. Private Public Partnerships 3. Instroom van internationale informatie 4. Attitude verandering van de man t.o.v. de vrouw Opmerking gender is croscutting zie blz 193 MOP ;

District Strategisch Plan Para 2008 101 Republiek Suriname District Para

14. AGRARISCHE PRODUCTIE EN AGRO-INDUSTRIE

Doel: Het garanderen van de nationale voedselzekerheid en veiligheid en wel zodanig dat deze niet importafhankelijk zijn

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN: 1. Vruchtbare grond 1. Er is geen gericht agrarisch beleid voor Para 2. Agrarisch potentieel in district 2. Geen agro-verwerkings industrieën 3. Agrarische ondernemers produceren landbouwproducten 3. Geen gestructureerde organisatie (geen eenheid) w.o. ananas, meloen, aardvruchten etc. 4. Geen specifieke facilitering t.b.v. agrarische productie en agro-industrie 5. Gebrek aan know how (geen training en scholingsfaciliteit op het gebied van agrarische productie en agro-industrie) 6. Slechte infrastructuur (o.a. de waterhuishouding) 7. Geen promotie van de ecologisch verantwoord productie BEDREIGINGEN: KANSEN: 1. Verandering van beleidsinzichten 1. De Caricom als afzetmarkt naast de lokale markt; 2. Het opkoopsysteem 2. Ontwikkelen c.q opstellen van Bestemmingsplannen vanuit het Planbureau 3. De internationale markt i.s.m. RGB, OW/Planologische Dienst/ ;LVV; 4. Geen eigen standaarden voor kwaliteiten 3. Microfinancieringsmogelijkheden 4. Standaarden Bureau 5. Bevolkingsgroei 6. Partnerschappen nationaal en internationaal;

District Strategisch Plan Para 2008 102 Republiek Suriname District Para

MAATREGEL / ACTIVITEIT:

1. Stimulering van biologische landbouw (training, voorlichting, 7. Opslagfaciliteiten awareness programmas) 8. Stimuleren coöperatie werkzaamheden vanuit Para Force met 2. Creëren van afzetmogelijkheden gebruikmaking van partnerschappen. 3. opzet compostwerf 9. Melkvee en pluimvee 4. Subsidies voor de ondernemer 5. Districtsafdeling LVV ressort PARA met eigen begroting 6. Verwerkingsfaciliteiten t.b.v landbouwproducten

District Strategisch Plan Para 2008 103 Republiek Suriname District Para

15: BOSBOUW EN HOUTVERWERKING

Doel: Het verhogen van de bijdrage van de bossen aan de nationale economie en het welzijn van huidige en toekomstige generaties met inachtneming van het behoud van de biodiversiteit

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Diversiteit van houtsoorten 1. Er vindt geen bosverjonging plaats 2. Aanwezigheid van biodiversiteit 2. Geen adequate controle en sancties 3. Er zijn wettelijke regelingen 3. Bestaande regelgeving wordt niet nauwgezet nageleefd 4. Overheidsinstituten in het district 4. De voordelen uit de sector komen het district niet ten goede 5. Aanwezigheid van houtverwerkingsbedrijven 5. De houtsector wordt beheerst en geëxploiteerd door externe 6. Aanwezigheid van bosbijproducten (medicinale en culturele) concessionarissen geen lokale ondernemers 7. Kennis van tribale gemeenschappen voor duurzame bosontginning 6. Geen structuur en bestemmingsplannen 8. Vertegenwoordiging van Para in Houtsector platform 7. Grondrechten voor tribale groepen

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Illegale houtkap 1. Boswet is in concept voorbereid 2. Verandering van beleidsinzichten 2. Oprichten van BosNas 3. Desintegratie van cultuur en sociale structuren door houtkap in gebieden 3. Celos management systeem 4. Milieu verdragen (Kyoto) MAATREGEL / ACTIVITEIT: 1. Toepassen controle en sancties op het naleven van wettelijke regelingen 2. Maatregelen ter verkrijging van inkomsten uit natuurlijke hulpbronnen

District Strategisch Plan Para 2008 104 Republiek Suriname District Para

16 TOERISME

Doel: het inzetten van eigen erfgoed, creativiteit en fysieke omstandigheden ter ontwikkeling van de toerisme sector in Para

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Enorme potentie aan recreatieoorden niet ver van Paramaribo 1. Geen wettelijke regeling voor het exploiteren van recreatieoorden 2. Lokale en Buitenlandse Bezoekers 2. Er wordt onvoldoende gebruik gemaakt van de potentie van het historisch 3. Er vloeit uit toerisme vermakelijkheidsbelasting terug naar districtsfonds en cultureel erfgoed 4. Aanwezigheid van historische en culturele erfgoed 3. Zwakke plantage organisatie t.a.v. inkomstenmogelijkheden 5. Aanwezigheid van biodiversiteit 4. Onvoldoende beleidsinitiatieven tot ordening van de sector 6. “Zwarte” water (zwart goud) 5. Onvoldoende faciliteiten (logeer) om toeristen in Para te accommoderen 7. “Wit” Savannezand 6. Slechte infrastructuur 8. Ongerepte natuur 7. Ondersteunende diensten van de toerisme sector zijn onvoldoende 9. Aanwezigheid van de enige internationale luchthaven van Suriname in georganiseerd om er goed op in te spelen. Para 8. Mogelijkheden voor meer recreatiemogelijkheden z.a. speeltuinen, parken 10. Platform Para Force mn de sectoren Toerisme, Plantage zijn er niet besturen/inheemse dorpen; 9. Geen profijt van inkomsten uit luchthavenbezoekers (naar districtsfonds) Geen structuur van de sector Toerisme Para

BEDREIGINGEN: KANSEN

1. Afhankelijkheid van externe touroperators 1. Stichting Toerisme ontwikkelt mogelijkheden tot upgraden en 2. Massatoerisme leidt tot desintegratie van cultuur, sociale structuren en ontwikkeling van toerisme in Suriname. milieu (w.o. gemeenschapsverval, seks, drugs, ziekten) 2. Inventariseren van alle mogelijkheden die kunnen bijdragen tot 3. Geen bestemmingsplannen voor het opzetten van recreatie en ontwikkeling van toerisme vakantieoorden 3. Internationale standaarden. 4. Werkgelegenheid voor o.a. de Paranen 5. Toename bevolking Tourist-tax model Stichting Toerisme Suriname

District Strategisch Plan Para 2008 105 Republiek Suriname District Para

MAATREGEL / ACTIVITEITEN TOERISME

1. Instellen van een Toerisme Autoriteit Para 2. Maken van een verordening m.b.t de exploitatie van recr.oorden 3. Implementatie structuur ontwikkeling Para Plantages 4. Stimulering ondernemersinitiatief 5. Stimuleren organisatie van huisvlijt, handycraft 6. Tourism awereness onder de bevolking van Para bevorderen 7. Toerisme school 8. Maatregelen ter verkrijging van inkomsten uit toerisme (tourist tax, reclame borden etc.)

District Strategisch Plan Para 2008 106 Republiek Suriname District Para

17 GRONDBELEID

Doel: Het scheppen van condities om de natuurlijke hulpbron grond efficiënt en effectief in te zetten als basis voor duurzame economische en sociale ontwikkeling als mede ten behoeve van milieubescherming

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Beschikbaarheid van grond (Plantage-, dorps- en domeingronden) 1. Er is geen adequaat grondbeleid voor het district Para 2. Er is een platform van inheemse dorpen van Para 2. Er is geen zichtbare ruimtelijke ordening (structuur en 3. Er is een Federatie van Para Plantages bestemmingsplannen) in het district alsook in de plantages en de 4. Er is een platform Para Force dorpen aanwezig 5. Wettelijke regelingen zijn aanwezig 3. Toewijzing gronden geschied te vaak zonder inspraak van lokale

gemeenschappen 4. Gebrek aan technische deskundigheid voor gebruikmaking van financieringsmogelijkheden 5. Grondenrechten zijn van met name inheemsen niet geregeld BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Geen transparante gronduitgifte beleid dat vanuit Paramaribo wordt 1. Waardestijging van grond bepaald 2. Partnerschappen aangaan met organisaties (ontwikkeling landschapspark 2. Grote investeerders lokaal en internationaal (ze komen met kant en klare PARA) plannen zonder overleg met district) Internationale ondersteuning voor regeling grondenrechten (w.o. ILO, OAS)

MAATREGEL / ACTIVITEIT

1. Transparant gronduitgifte beleid (GLIS) 2. Opstellen van een goed structuur en bestemmingsplan voor Para 3. Implementatie partnerschappen (aantrekken deskundigheid). 4. Markeren van leefgebieden van de inheemsen 5. Implementatie voorstellen concept IOP en streekontwikkelingsplan 1976

District Strategisch Plan Para 2008 107 Republiek Suriname District Para

18 ONDERWIJS

Doel: In 2015 moeten alle kinderen, jongens en meisjes, toegang hebben tot kwalitatief hoogstaand onderwijs, zal het onderwijs- en opleidingstelsel in staat zijn zich gemakkelijk aan te passen aan de veranderende wereld van arbeid, en zal levenslang leren worden bevorderd

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Wettelijke leerplicht 1. Onvoldoende basisscholen (in alle regio’s) 2. Er is voldoende ruimte en draagvlak om onderwijsontwikkeling en 2. Basis onderwijs is niet binnen bereik voor alle gemeenschappen scholenbouw te stimuleren. 3. Onderwijscurriculum niet relevant voor de Paraanse samenleving 3. Basis onderwijs 4. Geen gestructureerd informeel onderwijs

5. Onvoldoende mogelijkheden voor vervolgonderwijs 6. Gebrekkige infrastructuur 7. Onvoldoende transportmogelijkheden voor leerlingen 8. Geen opvang van drop-outs en tienermoeders 9. Onvoldoende onderwijsdata tav drop outs ; 10. Idem m.b.t de onderwijsbehoefte m.n van vervolg onderwijs 11. Idem m.b.t behoefte aan tweede kans onderwijs ; BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Het onderwijsbeleid is uniform en wordt vastgelegd vanuit Paramaribo 1. Mogelijkheden voor distance learning en opzetten van 2. Afhankelijkheid van leerkrachten uit Paramaribo die geen affiniteit vakscholen hebben met de gemeenschappen. 2. MDG’s de doelen zijn vastgesteld 3. Het beleid m.b.t. scholenbouw houdt geen gelijke tred met de groei aan 3. Samenwerking met organisaties w.o. NGO’s zoweel lokaal als leerlingen. internationaal 4. PPP Public Private Partnership 5. Decentralisatie programma opgang gebracht

District Strategisch Plan Para 2008 108 Republiek Suriname District Para

MAATREGEL / ACTIVITEIT

1. Vakonderwijs en on the job training op het gebied van de verdienpoten van Para 2. Opzetten Nucleus – centrum Para 3. Verbetering communicatie faciliteiten (internet, adsl etc.) 4. Opzetten vormingscentrum met internaat 5. Aanpassen curriculum naar districtsbehoefte.

District Strategisch Plan Para 2008 109 Republiek Suriname District Para

19. BINNENLAND

Doel: Het binnenland transformeren van een verzorging- en toeleveringsgebied naar een welvarend geïntegreerde regio, die als productiegebied mede als katalysator zal dienen voor verdere duurzame ontwikkeling van Suriname

Doel: Het binnenland v.h. district transformeren van een verzorging- en toeleveringsgebied naar een welvarend geïntegreerde regio binnen het district; STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Goede dorpstructuren 1. Beperkte informatievoorziening m.b.t. bewustwording van 2. Actieve NGO’s en CBO’s in de dorpen maatschappelijke problemen. 2. Afname beschikbaarheid van mogelijkheden voor zelfvoorziening die de omgeving biedt 3. Gebrekkige nutsvoorzieningen

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Desintegratie van cultuur, sociale structuur en milieu door o.a. 1. Samenwerking met NGO’s en andere partners in economische activiteiten ontwikkelingsprocessen.

District Strategisch Plan Para 2008 110 Republiek Suriname District Para

20. ARMOEDEBESTRIJDING

Doel: Vermindering van armoede in lijn met de MDG doel armoedebestrijding

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN: 1. Verschillende vormen van capaciteitsversterking van organisaties 1. Geringe werkgelegenheid vinden plaats 2. Onvoldoende trainingsfaciliteiten aanwezig voor drop outs en jong 2. Veel micro-ondernemers volwassenen; 3. Sterke culturele identiteit 3. Gebrekkige toegang tot informatie om zelfontwikkeling te 4. Creativiteit en inzet voor zelfvoorziening stimuleren. 5. Menselijke en natuurlijke hulpbronnen 4. Gebrekkige toegang tot kredieten; 5. Zwakke organisatie structuur van de lokale ondernemers;

BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Inkomsten uit de grote productie sectoren vloeien niet terug naar 1. Partnership lokaal en internationaal het district 2. Decentralisatie programma 2. Er vindt geen herinvestering plaats door grote ondernemingen 3. Wettelijke regeling voor minimumlonen instellen; 3. Gebrek aan regeling voor minimumlonen Maatregel / Activiteit

1. Stimuleren van huisvlijt en nijverheid 2. Creëren van faciliteiten voor de afzet van producten; 3. Creëren van afzetmogelijkheden 4. Opzetten van samenwerkingsverbanden (PPP) 5. Coöperaties stimuleren 6. Regulerende maatregelen ter bescherming van het klein ondernemerschap 7. Trainings faciliteiten /mogelijkheden opzetten voor startende ondenemers ;

District Strategisch Plan Para 2008 111 Republiek Suriname District Para

21: CULTUUR

Doel: Vergroten van de mogelijkheden van alle inwoners van het district om vrijelijk deel te nemen aan het cultureel leven van Para

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Enorme verscheidenheid aan cultuur-uiting (dans, verhalen etc.) 1. Geen duidelijk cultuurbeleid vanuit de centrale overheid 2. Sterke culturele identiteit 2. Geen conservering vastlegging van de verschillende 3. Aanwezigheid van identiteitsproducten t.w. dosies, awarra en cultuurelementen; cassave 3. De organisatie graad van de verschillende cultuur groepen is vrij 4. groot cultureel en historisch erfgoed zwak ; 5. Verschillende soorten van kunstnijverheid 4. geen platform van de verschillende cultuur groepen en of organisaties aanwezig 5. Geen afdeling cultuur in het district aanwezig 6. Geen data van de diverse culturele organisaties binnen de verschillende bevolkingsgroepen 7. De overdracht van cultuur is zwak 8. De cultuur is gebrekkig vastgelegd. 9. Commercialisering en verwatering van cultuur 10. Onderwaardering en vervreemding van de eigen identiteit BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Massa toerisme 1. Er zijn organisaties (nationaal en internationaal) die initiatieven 2. Milieu vernietiging ondersteunen m.b.t. cultuurbehoud. 3. Onevenwichtige industriële ontwikkeling 2. Decentralisatie 3. Eco, natuur en cultuur toerisme

District Strategisch Plan Para 2008 112 Republiek Suriname District Para

22. GEZONDHEIDSZORG

Doel: Het waarborgen van de beschikbaarheid, bereikbaarheid en kwaliteit van de gezondheidszorg met als doel de gehele bevolking in een optimale gezondheidstoestand te houden c.q brengen

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. RGD, MZ en particuliere artsen zijn in het district aanwezig 1. Primaire en secundaire gezondheidszorg zijn niet voor iedereen 2. Traditionele genezers in het district bereikbaar de toegankelijkheid a.g.v de infrastructuur en het 3. Samenwerking met NGO’s armoede vraagstuk 2. Er is geen secundaire gezondheidsvoorziening 3. De meeste personen kunnen zich slechts een on-en minvermogen kaart veroorloven. 4. Kennis over traditionele geneeskunde neemt af 5. Geloof in traditionele geneeskunde neemt af 6. Geen spoedeisende hulp in het district (gelet op de internationale luchthaven) BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Gebrekkige Infrastructuur 1. Er komt een AZV 2. Geen decentralisatiebeleid m.b.t. ziekenhuizen en andere 2. Trainingsmogelijkheden op gezondheidsgebied secundaire gezondheidsvoorzieningen.

District Strategisch Plan Para 2008 113 Republiek Suriname District Para

23 MILIEUMANAGEMENT

Doel: de instandhouding en het duurzaam gebruik van het milieu alsook de kwaliteit daarvan

Sterkte ZWAKKE PUNTEN: 1. Toename bewustwording van het belang milieu 2. Wettelijke regelingen zijn aanwezig 1. Geen milieu beleid binnen het district 2. Geen adequate vuilophaalsysteem 3. Geen systeem voor afvalverwerking 4. Geen voorlichting over milieu aanpak (w.o. vuilproblematiek) 5. Geen milieu management systemen 6. Geen naleving van de regelgeving 7. Geen controle en sancties 8. Vervuilde rivieren en kreken (waterhuishoudingen) BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Vervuilde rivieren en kreken 1. de mogelijkheid van het toepassen van de internationale verdragen 2. Instroom van met kwik besmet water en vis 2. NIMOS, het BOG,Milieubeheer 3. Ongecontroleerde economische activiteiten 4. Vervuilend gedrag van Toeristen 5. Vervuiling door o.a. BHP Billiton en LLC Suralco in het district 6. Geen transparantie van de multinationals over dumpen van gevaarlijk chemisch afval

District Strategisch Plan Para 2008 114 Republiek Suriname District Para

24 TRANSPORT

Doel: de totstandbrenging van ordening en verbetering van het verkeerswezen

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Er is openbaar vervoer in Para 1. Geen regelgeving en controle ten aanzien van tonnage op de weg 2. Er zijn geasfalteerde primaire wegen, 2. Bussen houden zich niet aan de voorgeschreven routes 3. het openbaar is niet optimaal en voldoet helaas niet aan de eisen van deze tijd 4. Er is geen inter- district vervoer b.v van Oost naar west van zuid naar het centrum 5. Slechte secundaire wegen 6. Slecht onderhoud van de natte infrastructuur 7. niet alle primaire wegen zijn geasfalteerd b.v de weg achter Zanderij richting Matta, .Pikien Saron , Bigi Poika , de weg achte r Zanderij richting Berlijn , Cabaenda dorp , Affobakka weg BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Zware transporten van bouwmaterialen over de openbare wegen 1. Wetgeving op ligging van zagerijen

District Strategisch Plan Para 2008 115 Republiek Suriname District Para

26 VERSTEDELIJKING

Doel: De ontwikkeling van een diensten en activiteiten kern in het district

STERKE PUNTEN: ZWAKKE PUNTEN:

1. Onverwacht ligt binnen de infra van Suriname centraal. 1. De centrale positie van onverwacht wordt onvoldoende benut het te 2. Er is genoeg plantagegrond rond Onverwacht om onder condities veranderen van een plaats waar men maar even voorbij raast,tot diensten te vestigen en activiteiten te ontplooien. een stand met duurzame minimale voorzieningen en diensten van 3. Para is instaat binnen de decentralisatie richting binnen het beleid een stad. af te dwingen. 2. De organisatiegraad van plantages werken vertragend op 4. Er zijn ondernemers van diverse aard gevestigd in investeringen van uit zowel de overheid als particulieren. Para(grote,middelmatige en kleine) 3. De listing, coördinatie en regelgeving van gewenste en mogelijke 5. Er is potentie voor vele nieuwe ondernemingsvormen. ondernemingen in onvoldoende ontwikkeld(planning en sturing) BEDREIGINGEN: KANSEN:

1. Het potentieel van werkers van Para zelf wordt negatief beïnvloed 1. Beleidsinzicht van de centrale overheid. door de zuigkracht van Paramaribo door zowel meer activiteiten en 2. Investeringsbehoefte van uit binnen en buitenland. diensten als studie en trainingsmogelijkheden. 3. Ontwikkelingsplannen voor de luchthaven. 2. Ontwikkelingen bij Billiton en Suralco. 4. MDG,S 3. Beleidsinzicht en het tempo van de centrale overheid. 4. Wanordelijke milieubeheersing.

Bijlage 9 Handout Powerpoint presentatie

District Strategisch Plan Para 2008 116