Jaarstukken 2018 Mei 2019

Inhoudsopgave Jaarstukken

Samenstelling van het bestuur ...... 4 Leeswijzer ...... 5

1. Inleiding ...... 7

2. Beleidsverantwoording ...... 11 2.1 Thema's ...... 11 2.1.1 Culturele Hoofdstad 2018 ...... 11 2.1.2 Transformatie sociaal domein ...... 13 2.1.3 Werkgelegenheidsaanpak ...... 16 2.2 Programma's ...... 18 2.2.1 Domein Sociaal ...... 18 Programma Sociale basis...... 20 Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning ...... 28 Programma Werk en inkomen ...... 34 2.2.2 Domein Fysiek ...... 40 Programma Economie en toerisme ...... 42 Programma Wonen en milieu ...... 48 Programma Infrastructuur en mobiliteit ...... 61 Programma Ruimtelijke ordening ...... 64 Programma Beheer leefomgeving ...... 69 2.2.3 Domein Veiligheid...... 73 Programma Veiligheid ...... 75 2.2.4 Domein Bestuur en middelen ...... 85 Programma Bestuur ...... 86 Programma Algemene baten en lasten ...... 90 2.2.5 Domein Overige lasten en baten ...... 96 Algemene dekkingsmiddelen ...... 96 Overhead ...... 98 Onvoorziene uitgaven ...... 100 Vennootschapsbelasting...... 101 2.3 Paragrafen ...... 102 2.3.1 Lokale heffingen ...... 102 2.3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing ...... 105 2.3.3 Onderhoud kapitaalgoederen ...... 112 2.3.4 Financiering ...... 118 2.3.5 Bedrijfsvoering/Dienstverlening ...... 122 2.3.6 Verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden ...... 128 2.3.7 Grondbeleid ...... 144 2.3.8 Investeringsprogramma 2018 ...... 147

3. Financiële rekening en balans ...... 149 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling ...... 149 3.1 Financieel resultaat ...... 156 3.1.1 Financieel resultaat 2018 op hoofdlijnen ...... 156 3.1.2 Toelichting op de voor- en nadelen ...... 158 3.1.3 Toelichting verschillen tussen rekening en Turap ...... 161 3.1.4 Overhevelingsreserves ...... 163 3.1.5 Financiële overzichten ...... 170 3.1.6 Begrotingsrechtmatigheid ...... 172 3.1.7 Informatie in het kader van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ...... 179 3.1.8 Overzicht incidentele lasten en baten ...... 181 3.2 Balans ...... 186 3.2.1 Balans per 31-12-2018...... 186 3.2.2 Toelichting op de balans ...... 201

Bijlagen ...... 231 Bijlage A. Overzicht restantkredieten ...... 232 Bijlage B. Verloop reserves en voorzieningen ...... 235 Bijlage C. Overzicht gewaarborgde geldleningen en garanties ...... 239 Bijlage D. Overzicht subsidies aan instellingen ...... 245 Bijlage E. Verantwoordingsinformatie Specifieke Uitkeringen (SiSa) ...... 257 Bijlage F. Berekening financiële kengetallen ...... 269 Bijlage G. Overzicht taakvelden ...... 271

Samenstelling van het bestuur

Vanaf links: de heren van Gelder, Douwstra, Crone, Feitsma, mevrouw Tjeerdema, de heren de Haan en Hoek.

Burgemeester Ferd Crone Wethouder Friso Douwstra (CDA) Verantwoordelijk voor: Portefeuilles:  Veiligheid, openbare orde en handhaving  Economische zaken, acquisitie en werkgelegenheid  Horecabeleid  Campussen, beroeps- en hoger onderwijs  Europese/internationale zaken  Economische samenwerking met regiogemeenten  Groot stedenbeleid  Werk en Participatiewet  Public affairs  Infrastructuur en mobiliteit

Wethouder Hilde Tjeerdema (D66) Wethouder Hein de Haan (PvdA) Portefeuilles: Portefeuilles:  Jeugdbeleid en Jeugdwet  Ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling  Primair en voortgezet onderwijs  Volkshuisvesting  Sport  Stads-, woon- en milieutoezicht  Publieke dienstverlening  Vastgoed  Informatisering & automatisering  Grondbeleid

Wethouder Sjoerd Feitsma (PvdA) Wethouder Herwil van Gelder (PAL/GroenLinks) Portefeuilles: Portefeuilles:  Financiën en coördinatie sociaal domein  Duurzaamheid, volksgezondheid, milieu en Omgevingswet  Personele zaken  Natuur, landbouw, recreatie en toerisme  Cultuur, Legacy LF2018, evenementen, stads- en  Wet maatschappelijke ondersteuning, zorg en opvang regiomarketing  Beheer openbare ruimte en onderhoud kapitaalgoederen  Historisch centrum Leeuwarden  Wijken- en dorpenbeleid  Inkomen, armoedebeleid en schuldhulpverlening

Gemeentesecretaris Reindert Hoek Verantwoordelijk voor: de gemeentelijke organisatie

Leeswijzer

Opbouw gewijzigd Na herindeling met de gemeente Leeuwarderadeel en een deel van Littenseradiel, zijn in januari 2018 een nieuw college en een nieuwe gemeenteraad aangetreden. Het nieuwe collegeprogramma 'De kracht van samen 2018-2022' heeft geleid tot enkele wijzigingen in de indeling van de jaarstukken 2018 ten opzichte van de begroting 2018. De belangrijkste wijzigingen zijn:  indeling Sociaal Domein wijzigt in: 1. Sociale basis 2. Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning en 3. Werk en inkomen;  alle baten en lasten van Stadstoezicht (niet zijnde overhead) zijn gebundeld binnen het domein Veiligheid;  de baten en lasten van Publieke dienstverlening die zien op activiteiten van het Fysiek Domein zijn gebundeld binnen het domein Bestuur en middelen;

Hoofdstructuur jaarstukken De opbouw van de jaarstukken wordt in belangrijke mate voorgeschreven in het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en is als volgt:

Figuur 1 Hoofdstructuur jaarstukken

Toelichting op de structuur In hoofdstuk 2 staat de beleidsverantwoording, ook wel jaarverslag genoemd. De focus is gericht op het bereiken van de in het collegeprogramma 2018-2022 gestelde doelen en of er beleidsinhoudelijke of financiële afwijkingen ten opzichte van de begroting 2018 zijn. Uitgangspunt is dat de uitvoering voor ongeveer 95% uit reguliere activiteiten bestaat. Dat zijn going concern taken (vermeld in de financiële overzichten met beleidsproducten aan het eind van ieder programma) waar minder politieke sturing op nodig is, zolang er geen essentiële afwijkingen zijn.

Het JAARVERSLAG bevat: 1. Drie grote (financiële) opgaven in deze raadsperiode vervat in de thema’s: Culturele Hoofdstad 2018, Transformatie sociaal domein en de Werkgelegenheidsaanpak.

2. Vier domeinen, die zijn afgeleid van het collegeprogramma 2014-2018: Sociaal, Fysiek, Veilig en Bestuur en middelen. Ieder domein bevat:  Een puntsgewijze samenvatting met eindconclusie.

 Een tekstuele toelichting op wat we hebben gedaan om de gestelde doelen te bereiken. Toegelicht wordt of doelstellingen zijn gerealiseerd, of dat het beter kan. Onderbouwd met activiteiten, cijfers en statistieken.  Het overzicht van baten en lasten op het niveau van beleidsproducten. Het resultaat op een programma wordt toegelicht als t.o.v. de begroting sprake is van: · een afwijking op een beleidsproduct (onderwerp) > € 100.000; · afwijkingen die politiek van belang zijn; · structurele ontwikkelingen welke nog niet eerder vermeld zijn.

3. In afzonderlijke paragrafen staat de beleidsverantwoording met betrekking tot de lokale heffingen en een aantal beheersmatige aspecten. Iedere paragraaf is een dwarsdoorsnede van de voorgaande domeinen op het gebied van:  lokale heffingen;  weerstandsvermogen en risicobeheersing;  onderhoud kapitaalgoederen;  financiering;  bedrijfsvoering en dienstverlening;  verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden;  grondbeleid;  meerjaren investeringen.

Aan het eind van ieder domein zijn op basis van verplichte BBV-indicatoren verschillende maatschappelijke effecten van het beleid opgenomen. Voor de vergelijking hiervan met andere gemeenten wordt u verwezen naar: www.waarstaatjegemeente.nl. Voor zover niet specifiek vermeld, hebben statistische gegevens in het jaarverslag als bron: eigen registratie gemeente Leeuwarden.

De financiële rekening (JAARREKENING) vindt u in hoofdstuk 3 en verder. Het financieel resultaat en de toelichting daarop staat na een beschrijving van de waarderingsgrondslagen in paragraaf 3.1. De balans is toegelicht in paragraaf 3.2.

1. INLEIDING

Waar staan we

Culturele Hoofdstad Leeuwarden-Fryslân 2018 heeft veel opgeleverd. De uitstraling van Leeuwarden is versterkt, de werkgelegenheid gegroeid en de betrokkenheid van burgers toegenomen. Die lijn willen we voortzetten. Er ligt namelijk nog steeds een grote sociale opgave.

2018 mag met recht een bruisend jaar worden genoemd. Met de inzet van velen werd LF2018 een groot succes. De terrassen zaten vol. Evenementen en musea trokken meer bezoekers dan verwacht. De kwaliteit van het cultuuraanbod was hoog. Diverse prijzen werden in de wacht gesleept. Zo won de Elfwegentocht de Galjaardprijs voor het beste communicatieproject in het publieke domein. En de Reuzen van Royal de Luxe wonnen de nationale evenementenprijs in de categorie Beste Publieksevenement. Stad en regio zijn er qua wonen en werken aanzienlijk aantrekkelijker op geworden.

LF2018 zorgde ook voor nieuwe werkgelegenheid. In Leeuwarden groeide het aantal vestigingen en banen het afgelopen jaar flink. De werkeloosheidsaanpak wierp zijn vruchten af. Er werden meer mensen naar werk of terug naar school begeleid. Het aantal bijstandsgerechtigden in Leeuwarden daalde. En er werd meer werk gecreëerd voor mensen met een arbeidsbelemmering. Desondanks blijft in een aantal wijken in Leeuwarden de statusscore gebaseerd op opleiding, inkomen en positie op de arbeidsmarkt zeer laag. In die wijken is helaas ook de armoedeproblematiek onverminderd groot. Extra inzet op preventie en vroegsignalering blijft noodzakelijk.

In 2018 brak een nieuwe bestuursperiode aan. Het nieuwe bestuur zag zich meteen gesteld voor een aantal complexe opgaven. De meest in het oog springende was en is nog steeds het tot nul terugbrengen van de tekorten op de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning en Jeugdzorg. Reflectie en koersaanpassing binnen het sociaal domein waren noodzakelijk. Dat laat onverlet dat mensen met een hulpvraag in 2018 de sociale wijken dorpenteams steeds beter wisten te vinden en de geboden ondersteuning veelal als effectief ervoeren.

Gedurende het jaar vergden ook dossiers over de ontwikkeling van de Blokhuispoort en bestemming van het WTC-gebied veel discussie en creatief oplossingsvermogen. Met inzet van alle betrokken partijen konden zaken op het goede spoor worden gezet. In de loop van het jaar werd ook gewerkt aan de nieuwe ambities die het bestuur in haar collegeprogramma ‘De kracht van samen’ bekend maakte. Zo is voor een duurzame en toekomstbestendige leefomgeving structureel geld uitgetrokken. Daarmee is bijvoorbeeld de integrale aanpak van de energietransitie, circulaire economie en klimaatadaptatie voorbereid. Zichtbare resultaten van de duurzaamheidsaanpak zijn de stijgende hoeveelheid zonne-energie en verduurzaamde woningen.

Leeuwarden en Fryslân hebben in 2018 laten zien dat overheid, organisaties, bedrijven én bewoners samen grote projecten en gebeurtenissen tot stand kunnen brengen. Mensen raken steeds meer maatschappelijk betrokken. We zien het ook bij de overdracht van eenvoudige onderhoudswerkzaamheden aan (bewoners)organisaties en aan de groeiende hoeveelheid Mienskips- , groen- en tuininitiatieven. Dit draagt bij aan de leefbaarheid. De komende jaren gaan we door op wat is bereikt in de stad, op het platteland, in wijken en dorpen. Samen met de mensen waar het om gaat.

Financieel resultaat

Het rekeningresultaat over 2018 is € 16,9 mln voordelig. Dit enorme voordeel is voornamelijk te danken aan een niet voorziene eenmalige Rijksbijdrage van € 20,9 mln uit het Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein. Grote tegenvallers zaten op het terrein van Jeugdzorg. Ook blijven binnen de bijzondere bijstand de uitgaven aan noodzakelijk beschermingsbewind tegenvallen.

Leeuwarden bleef financieel gezond door flink te bezuinigen. Over de periode 2011 t/m 2018 is in totaal een bezuiniging van € 29 mln gerealiseerd. Om de tekorten in het sociaal domein tot nul terug te brengen wordt er ook de komende jaren bezuinigd.

Hoe is het geld besteed?

Figuur 2 Lasten Totaal 576,2 mln

Hoe kwam de gemeente aan haar geld?

Figuur 3 Baten Totaal 593,0 mln

Zichtbare resultaten

Veel ging er goed, maar er waren ook zaken die beter konden.

Top 5 van wat goed ging 1. LF2018 was in veel opzichten succesvol, bijvoorbeeld in aantal bezoekers en evenementen. 2. Het aantal mensen met een bijstandsuitkering daalde naar 6.000. 3. Leeuwarden heeft zich samen met andere gemeenten succesvol ingezet voor extra financiële steun van het Rijk voor het sociaal domein. 4. Het aantal geweldsincidenten is afgenomen dankzij stevig toezicht, handhaving en intensieve samenwerking tussen gemeente en politie. 5. De verkeersveiligheid bij bedrijventerrein De Hemrik is verbeterd door aanleg van een rotonde.

Top 5 van wat beter kan 1. Armoede en schulden verlagen door preventie en vroege signalering. 2. Verkleinen afstand tot de arbeidsmarkt voor statushouders. 3. Verbeteren hulp aan personen met verward gedrag die overlast veroorzaken. 4. Aanpakken van hardnekkige jeugdoverlast bij evenementen en in de parken. 5. Versterken van de noordelijke lobby bij het Rijk, door focus aan te brengen in regionale agenda’s.

10 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2. BELEIDSVERANTWOORDING

2.1 Thema's

2.1.1 Culturele Hoofdstad 2018

Met de kracht van de Fryske mienskip toewerken naar een duurzame samenleving Leeuwarden was namens Nederland Culturele Hoofdstad van Europa in 2018, op 24 november 2018 gaven we het stokje door aan Plovdiv2019 en Matera2019. In Leeuwarden-Fryslân 2018 (LF2018) verbonden we cultuur aan de belangrijke thema’s van onze stad en regio. We deden dat onder de titel Iepen Mienskip: met de kracht van de Fryske mienskip gaan we de uitdagingen van openheid en innovatie aan. We werken toe naar een duurzame samenleving en economie, die in goede relatie met onze omgeving nieuwe kansen wil creëren. De jaren 2013-2017 stonden in het teken van voorbereiding en uitvoering. In 2018 kwam het allemaal tot volle bloei én bereidden we ons voor op het vervolg. Er zijn in 2018 resultaten geboekt, maar Leeuwarden en Fryslân zijn nog niet klaar. Voor duurzame effecten op het artistieke klimaat en op de economie is ook na 2018 inzet nodig, onder andere om ervoor te zorgen dat iedereen mee kan doen en dat we dat in goede harmonie met onze omgeving doen. De investeringen hebben in 2018 resultaten en effecten opgeleverd, die resultaten willen we na 2018 verduurzamen. Projecten en programma’s binnen het Leeuwarden-Fryslân-2018-programma, maar ook op allerlei aanpalende terreinen maakten het verschil en zorgden voor structuurversterking. Dat willen we bestendigen op de lange termijn.

Aanpak en aandeel Leeuwarden in 2018 In 2018 zorgde de gemeente Leeuwarden samen met alle stakeholders voor de uitvoering van het LF2018-programma. De stichting LF2018 was verantwoordelijk voor de uitvoering van het culturele programma. Gemeente Leeuwarden en provincie Fryslân ondersteunden de stichting hierbij en hadden bij een aantal events een duidelijke eigen rol in de uitvoering. De stichting heeft ook in 2018 op basis van het eigen werkplan geopereerd. De realisatie van de doelstellingen uit het Bidbook is gemeten en gecommuniceerd via de onafhankelijke Monitoring & Evaluatie LF2018. Daarnaast hebben we goed samengewerkt met de provincie Fryslân en de stichting op het gebied van de faciliterende projecten voor LF2018, zoals Bereikbaarheid, Hospitality, Marketing en Openbare orde en veiligheid.

Resultaten LF2018 Tijdens een bijeenkomst op 28 februari 2019 zijn de resultaten van LF2018 gepresenteerd. Van de 32 indicatoren uit het bidbook uit 2013 noemen we hier enkele. Het aantal bezoeken aan LF2018- evenementen lag met 5,3 miljoen boven verwachting (bidbook: 4 miljoen). Het aantal mensen uit de Mienskip dat actief heeft bijgedragen aan evenementen lag veel hoger dan in 2013 beoogd werd (2013: 30.000; 2018: 16.000 bij het hoofdprogramma, 84.000 bij het Mienskipsprogramma). Onderzoek toonde aan dat ook de beoogde opbrengst aan inkomsten via bezoekers veel hoger lag dan het beoogde bedrag (in het bidbook: € 79 mln). Ook op het bereiken van kinderen onder de armoedegrens en betrokkenheid van groepen met weinig affiniteit met cultuur zijn de doelen behaald.

11 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Werken aan een vervolg ná 2018 De overheden zijn in the lead voor het organiseren van de legacy, onder de titel Leeuwarden- Fryslân 2028 (eerdere werktitel: Agenda2028). Samen met partners uit het culturele veld, het bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid wordt gewerkt aan een agenda voor 2019, 2020 en verder. Daarbij wordt speciale aandacht gegeven aan een nieuw Mienskipsprogramma, naast het hoofdprogramma. Bovendien wordt er blijvend ingezet op de verbinding tussen cultuur en sociale thema’s, economische inzet en opbrengsten, ecologie en biodiversiteit en met meertaligheid. De werkorganisatie die de provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden hiervoor ingericht hebben is in 2018 opgestart en heeft de samenwerking met andere stakeholders gezocht.

Financiën  Voor de periode 2014 t/m 2018 is een bedrag beschikbaar gesteld aan de stichting van € 7,6 mln. Hiervan is t/m 2018 € 7,6 mln uitgekeerd.  Binnen de eigen begroting is nog eens rekening gehouden met een personele inzet ter waarde van € 320.000 per jaar in de periode t/m 2018.  Daarnaast is voor het faciliterende programma van Leeuwarden-Fryslân 2018 een bedrag van € 1,975 mln beschikbaar gesteld voor de periode 2016 t/m 2018, bestaande uit € 300.000 personele inzet, € 100.000 voor initiatieven door derden, € 800.000 voor (fysieke) maatregelen ter facilitering en € 775.000 voor nieuwe activiteiten en het opvangen van ticketrisico’s. Tenslotte is er een voorziening ad € 650.000 gecreëerd en aan de stichting uitgekeerd voor het gemeentelijke aandeel in de BTW-kwestie rondom de Rijksbijdrage voor LF2018.  Inzake het event de Reuzen heeft de gemeente per 2018 een aantal maatregelen moeten nemen (soepel verloop, spreiding publiek, veiligheid). De kosten voor die maatregelen zijn ten dele gedekt uit het beschikbare budget binnen de begroting van de stichting LF2018 en middelen voor veiligheid, het facilitaire programma van LF2018 en onvoorzien binnen de gemeentebegroting. Om het restant tekort te dekken is een bedrag beschikbaar gesteld van € 496.000.

Risico’s In 2017 en halverwege 2018 is veel aandacht gegeven aan de resterende risico’s rondom LF2018. Uit de laatste kwartaalrapportage van stichting LF2018 is duidelijk geworden dat – na het doorvoeren van bovenstaande financiële maatregelen - de stichting het jaar 2018 zonder tekort afsluit.

12 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.1.2 Transformatie sociaal domein

In 2018 is verder invulling gegeven aan het Sociaal domein. Het Koersdocument Hervorming Sociaal Domein (mei 2014) is hiervoor het kader. In 2018 is, vanwege de financiële tekorten in het Sociaal domein, de tussenbalans opgemaakt. Hierop is het Koersdocument Sociaal domein vastgesteld.

Strategische doelen Binnen het vastgestelde kader zijn onderstaande strategische opgaven benoemd: • Binnen Leeuwarden telt sociale duurzaamheid op lange termijn zwaarder dan financieel voordeel op korte termijn. • Leeuwarden voert een integraal en preventief sociaal beleid. • Binnen Leeuwarden gelden minder regels en wordt gehandeld uit vertrouwen. • Inwoners blijven de regie behouden over hun eigen leven. • Leeuwarden streeft permanente innovatie na in het Sociaal domein.

Wat hebben we daarvoor gedaan in 2018?

Een integraal aanvullend voorzieningenaanbod realiseren We sturen op het verminderen van het gebruik van maatwerkvoorzieningen, waarbij een sociaal vangnet voor wie dat echt nodig heeft onverminderd beschikbaar blijft. Daarnaast worden de zogeheten ‘voorliggende voorzieningen’, zoals collectieve activiteiten en voorzieningen in de wijk en voorzieningen van de zorgverzekeraar, optimaal ingezet. Tot op heden is er nog geen afname zichtbaar van het aantal beschikkingen maatwerkvoorzieningen Wmo. De totale waarde van alle beschikkingen is wel afgenomen ten opzichte van 2017. In het tweede kwartaal 2019 zal omtrent de hoogte daarvan meer duidelijk worden.

Inclusieve stad In 2017 is gestart met de pilot citydeal Inclusieve Stad in de wijk Oud Oost. De methodiek is in 2018 verder uitgerold naar meerdere wijken. Deze gekozen aanpak maakt het mogelijk lijnen korter te maken en met maatwerkoplossingen cliënten te helpen die dreigen vast te lopen. In 2018 is een effectrapportage opgesteld. De aanpak laat zien dat we effectiever zijn geworden en er potentie is tot besparing door het anders aan te pakken. Op basis van de effecten en leerervaringen is besloten om de werkwijze in 2019 uit te rollen over alle wijken gebiedsteams van de gemeente Leeuwarden en honderd nieuwe casussen op te pakken.

Meer preventie en minder specialistische ondersteuning De aanname dat door meer gebruik te maken van eigen kracht en netwerk, door het investeren aan de ‘voorkant’ en door aangescherpte toegangscriteria en de sterkere rol van burgerkracht en basisondersteuning, de vraag naar gespecialiseerde hulp af zou nemen, er minder kosten worden gemaakt en de uitvoering binnen de financiële kaders kon plaatsvinden. De afschaling van gespecialiseerde hulp en de activering van de eigen kracht blijven echter achter bij onze verwachtingen. Daardoor ontstaan langdurige tekorten. Deze financiële tekorten hebben geleid tot reflectie en analyse hoe het inhoudelijk anders kan en moet. Dit vereiste ook het herijken van het Koersdocument Herijking Sociaal Domein (2014). Deze herijking was noodzakelijk om de volgende redenen: verdere afschaling van zorg, het versnellen van de transformatie en het toetsen van de leidende principes. Deze herijking heeft geleid tot het Koersdocument Sociaal Domein dat in juli 2018 door de gemeenteraad is vastgesteld.

Financiën

Budget sociaal domein 2018: € 242,0 mln Het budgettaire kader voor het gehele sociaal domein (sociale basis, Jeugdzorg en Maatschappelijke ondersteuning en Werk en inkomen) in 2018 bedraagt € 242,0 mln. Met het vaststellen van het

13 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Koersdocument hervorming sociaal domein in 2014 hebben we als uitgangspunt gehanteerd de decentralisaties Jeugd, Wmo en Participatiewet uit te voeren binnen de financiële kaders van het sociaal domein. Vanuit dit principe is voor 2018 en volgende jaren de begroting van het Sociaal Domein op grond van de tekorten uit de voorgaande jaren incidenteel aangevuld naar het niveau waarvan verwacht wordt dat het toereikend is om daarmee de verwachte kosten af te dekken. We werken binnen deze collegeperiode naar een evenwicht tussen budget en uitgaven door naast de taakstelling maatregelen te treffen om de kosten te reduceren. Extra complexiteit is hierbij de “autonome” stijging van de kosten.

Voor 2018 is het BUIG budget primitief aangevuld met € 5,0 mln tot € 6,7 mln (ons eigen risico) en de Jeugdzorg en Wmo zijn aangevuld met € 13,6 mln. Dit laatste bedrag is voor € 3,4 mln gedekt uit algemene middelen, voor € 4,6 mln uit de reserve Sociaal Domein, voor € 4,0 mln uit taakstellingen in het collegeprogramma en voor € 1,6 mln uit taakstellingen uit de herijking van het Koersdocument Sociaal Domein.

Voor de tekorten van 2016 en 2017 is een bijdrage van het Rijk ontvangen van € 20,9 mln. Dit is verantwoord onder het domein Overige lasten en baten, Algemene dekkingsmiddelen. De lobby voor de tekorten gaat onverminderd voort omdat nog een substantieel deel van het budget voor Jeugdzorg en Wmo uit eigen middelen wordt gedekt. In april 2019 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de tekorten van de jeugdzorg naar aanleiding van landelijke onderzoeken waaraan ook Leeuwarden heeft meegewerkt. In de loop van 2019 wordt duidelijk of het Rijk voor deze tekorten extra middelen beschikbaar stelt. De Friese gemeenten hebben in samenwerking met KPMG de Friese tekorten voor de jeugdzorg in beeld gebracht en aanbevelingen gedaan voor vervolg onderzoek en verbetermaatregelen. In de brief van 25 april 2019 is de raad geïnformeerd over de uitkomsten van het onderzoek.

Resultaat Het gebruik van de regionale en hoog specialistische jeugdzorg is in 2018 met 244 cliënten toegenomen. Met de nieuwe inkoopsystematiek in 2018 stijgen de kosten van de jeugdzorg doordat cliënten ingeschaald zijn in relatief dure zorgprofielen. Dit blijkt vooral het geval bij bestaande cliënten die vanuit 2017 zijn ingestroomd in de nieuwe systematiek (zogenaamde conversiecliënten). Regionaal is een zelfde beeld waarneembeer dat wordt bevestigd door het regionaal onderzoek naar de kostenontwikkeling in de jeugdzorg. Uit landelijke onderzoeken naar knelpunten in de jeugdzorg blijkt sprake van gemiddelde kostenstijging van 3%.

Bij de huishoudelijke Hulp en Algemene Schoonmaakvoorziening is sprake van een verschuiving naar lichtere vormen van zorg en maken cliënten gemiddeld genomen minder uren gebruik van de voorziening. Bij lokale dagbesteding is eenzelfde beeld waarneembaar door een daling van het aantal dagdelen en een lager gemiddeld gebruik per cliënt. Voor de drie onderdelen stabiliseert het aantal cliënten. Het incidentele voordeel ontstaat door lagere tarieven en een daling van het gemiddelde gebruik per cliënt van deze zorg. Daartegenover neemt het aantal cliënten in beschermd wonen lokaal en regionaal verder toe en zorgt financieel voor een tegenbeweging.

Het bevorderen van de uitstroom van het aantal cliënten met een bijstandsuitkering heeft door de inzet van verscheidende instrumenten geleid tot een daling met 474 cliënten. Het tekort ten opzichte van het Rijksbudget daalt hierdoor, maar ook de Vangnetuitkering van het Rijk daalt. In de programma's Jeugdzorg en Maatschappelijke ondersteuning en Werk en Inkomen zijn de resultaten nader toegelicht.

Het nadelig resultaat van de transitie Sociaal Domein 2018 bedraagt € 1,4 mln. Dit is naast de € 13,6 mln voor Jeugd en Wmo en de € 6,7 mln voor BUIG die al in het budget zijn verwerkt. Het bedrag is als volgt opgebouwd.

14 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Tabel 1 Resultaat sociaal domein Bedragen x € 1.000 Onderwerp Resultaat uit normale bedrijfsvoering Zorg voor de Jeugd -2.856 Maatschappelijke ondersteuning 1.601 Arbeidsmarkt en sociale integratie 598 Inkomensvoorziening 371 Armoedebestrijding -1.141 Totaal -1.427

15 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.1.3 Werkgelegenheidsaanpak

Aanpak werkloosheid In het Collegeprogramma staan werk en ondernemerschap in de vorm van (al dan niet tijdelijke) banen centraal. Onderwerpen als verbetering van de werking van de arbeidsmarkt, toeleiding naar werk, marktgerichte scholing, werkervaring en nieuwe vormen van werk zijn nevendoelen.

Uitvoering 2018 Binnen het programma Economie en toerisme zijn de bestaande maatregelen met name gericht op het eigen bedrijfsleven als belangrijkste bron van behoud en groei van werkgelegenheid. In de gesprekken met ondernemers was en is werkgelegenheid één van de gespreksonderwerpen, naast bijvoorbeeld vestigingsklimaat, cluster- c.q. economische ontwikkeling en innovatie. Indien er mogelijkheden zijn om medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt te plaatsen bij een werkgever, wordt team Werk ingezet.

Integrale aanpak Wat in diverse gevallen succesvol is geweest in 2018, was het bieden van dienstverlening. Dat leidde tot integrale overeenkomsten met nieuw te vestigen bedrijven. Daarin zijn afspraken gemaakt over grondaankoop, vergunningsprocedures en netwerk verbinden, maar ook over het beschikbaar stellen van vacatures voor werkzoekenden/uitkeringsgerechtigden. Deze integrale aanpak biedt extra kansen, doordat zowel bij de werkgevers als bij team Werk concrete werkafspraken worden gemaakt inclusief wederzijds commitment. Concrete voorbeelden hiervan zijn Europrovyl, KCS en Loetje; de plaatsing van uitkeringsgerechtigden maakte onderdeel uit van de vestigingsovereenkomst.

Het creëren van banen voor Friezen/Leeuwarders door regionaal samenwerken In 2018 is ingezet op de arbeidstoeleiding van alle werkzoekenden in Fryslân. De prioriteit ging daarbij naar kwetsbare doelgroepen (banenafspraak, jongeren, psychisch belemmerden en statushouders). In 2018 heeft Fryslân Werkt! de lange termijndoelen, samenwerkingsstructuur en - afspraken vernieuwd met de oplevering van de ‘Strategische Werkagenda’. In 2018 heeft het kabinet meerdere programma’s (Perspectief op Werk/Breed offensief) opgestart die aantonen dat zij regionale samenwerking belangrijk vindt en bevordert. Werkgevers en sociale partners willen niet meer alleen met individuele gemeenten afspraken maken. Kandidaten zullen gematcht moeten worden op de vacatures in de regio waar vraag is.

Kwalitatieve mismatch doorbreken 'Vizier op Werk' is succesvol geïmplementeerd en volledig operationeel. Samen met de gemeentelijke buitendienst wordt aan de Orionweg doorlopend plaats geboden aan 35 deelnemers. Zij volgen hier eerst een basisprogramma, daarna stromen zij door in een vakgericht spoor richting één van de kansrijke branches, als techniek, bouw of KCC. Bij het succesvol doorlopen hiervan is er een baangarantie. De arbeidsmarkt wordt steeds krapper, met name in zorgberoepen en techniek. Hiermee worden werkzoekenden/uitkeringsgerechtigden als zij-instromers een steeds interessantere doelgroep voor werkgevers. Vizier op Werk speelt hier zowel actief als proactief op in; huidige kanssectoren en toekomstige kansrijke sectoren/werkgevers worden actief betrokken vanuit het netwerk van zowel team Werk als EZ.

Versterken samenwerkingsklimaat Wij dragen actief bij om nieuwe samenwerkingsvormen binnen de 3 O’s (overheid, ondernemers en onderwijs) te stimuleren. Een voorbeeld hiervan is de Bakery Experience (werknaam). Circa 10 bedrijven, overheid en onderwijs (MBO/HBO) hebben wij in 2018 actief bij elkaar gebracht om innovatie, instroom en opleiding gezamenlijk vorm te geven. Voor de gemeente biedt deze samenwerkingsvorm mogelijkheden zij-instroom te scholen en te bemiddelen in de sector van de bakkerijgrondstoffen en zoetwarenindustrie. En door te kunnen beschikken over voldoende

16 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

geschoold personeel, kunnen ondernemingen, ook in onze gemeente, blijvend goed ondernemen en mogelijk groeien. Dit is goed voor onze regionale economie.

Versterken ondernemersklimaat Bestaande, startende, parttime, arbeid belemmerde en beëindigende ondernemers hebben ondersteuning gekregen, onder meer via Bureau Zelfstandigen Fryslân. Inqubator en BeStart hebben ook het afgelopen jaar tientallen startende ondernemers kwalitatieve ondersteuning verleend. Inqubator heeft in 2018 bedrijven bijgestaan met in totaal 77 medewerkers. BeStart, waarbij de focus op duurzame ondernemers ligt, heeft in 2018 tien bedrijven begeleid. Gezamenlijk hebben zij een uitgebreid regionaal en internationaal netwerk van ondernemers, kennisinstellingen en overheden. Gemeente Leeuwarden wordt op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen van de aangesloten startups en kijkt nauwkeurig naar mogelijkheden om dienstverlening te bieden als launching customer, financier of verbinder. BeStart en Inqubator zijn aangesloten bij het Innovatiepact Fryslân (IPF). In nauwe samenwerking met de gemeente Leeuwarden heeft het IPF het afgelopen jaar het regionale programma Sterk! Fries Ondernemerschap ontwikkeld. Dit programma gaat van start in 2019 en draagt door middel van zeven projecten bij aan: het beperken van braindrain, meer carrièrekansen, meer werkgelegenheid en meer innovatiekracht. Het IPF voert dit programma als platform uit van de drie O’s: ondernemers, onderwijs en overheid. Besluitvorming omtrent Sterk! moet nog plaatsvinden.

17 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.2 Programma's

2.2.1 Domein Sociaal

Onze activiteiten op het gebied van jeugd, onderwijs, sport, cultuur, jeugdzorg, sociaal maatschappelijke ontwikkeling, werk en inkomen.

Betrokken portefeuillehouders: dhr. F. Douwstra, dhr. S. Feitsma, dhr. H. van Gelder en mw. H. Tjeerdema

Strategisch algemeen doel Iedereen doet naar vermogen mee. Bewoners, jong en oud. Gemeente. Ondernemers. Maatschappelijke organisaties. Mensen die maatschappelijk actief zijn, hebben meer binding met de samenleving en hebben bovendien minder zorgvoorzieningen nodig.

Successen 1. Werkwijze Inclusieve stad. 2. Daling aantal bijstandsgerechtigden naar 6.000. 3. Minder gebruik dagbesteding.

Verbeterpunten 1. Verlagen van de armoede en schulden door preventie en vroegsignalering. 2. Verkleinen afstand tot de arbeidsmarkt voor statushouders. 3. Afschalen in de jeugdzorg en beschermd wonen.

Wat heeft het in totaal gekost?

Tabel 2 Bedragen x € 1.000 Domein Begroting Begroting Begroting Rekening Rekening Rekening Resultaat R2DOM001 - Sociaal lasten baten saldo lasten baten saldo saldo R2PRG005 - Werk en 133.202 83.503 -49.699 136.255 86.391 -49.865 -166 inkomen R2PRG020 - Sociale basis 54.985 7.557 -47.427 54.349 7.796 -46.553 874 R2PRG021 - Jeugdzorg en 150.580 5.730 -144.850 156.628 10.523 -146.105 -1.256 maatsch. ondersteuning Totaal 2018 338.767 96.791 -241.976 347.233 104.709 -242.523 -548

Impuls Sociale Investeringen

Tabel 3 Bedragen x € 1.000 Impuls Sociale Investeringen (ISI) 2018 2019 2020 Startbudget (via overheveling) 409,5 135,5 0 Motie: Pilot preventie zelfdoding -50,0 Motie: Sportwijk Nijlân -75,0 Motie: Crowdfunding -17,0 Motie: Noodhulp vluchtelingen -30,0 -30 Motie: Homofobie -55,0 Motie: Sportwijk Nijlân en Frisia -35,0 Motie: Leovardia -10,0 Motie: Project Tienskip -2,0 Motie: Stichting Present -4,0 Motie: Jongerenadviesraad -5,0 Motie: Ervaringsdeskundige armoede en schuldhulpverlening -10,0 Motie: Organisatie Landelijke Dag Kinderburgemeesters -10,0

18 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Impuls Sociale Investeringen (ISI) 2018 2019 2020 Motie: Oprichten sportraad -2,5 Motie: Frysk Taalbelied -8,0 Motie: Social Impact Bonds -30,0 Totaal 135,5 36,0 0

Eindconclusie

2018 stond in het teken van Koersdocument Sociaal domein en de nadere uitwerking daarvan met als doel de tekorten voor de lange termijn terug te dringen. De eerste resultaten zijn hoopgevend. Bij de jeugdzorg heeft de inzet van de praktijkondersteuner effect en in de Wmo zien we minder gebruik van dagbesteding en werpt de werkwijze inclusieve stad haar vruchten af. Maar we zijn er nog lang niet. Het pakket aan maatregelen uit het Koersdocument moet het gebruik van de voorzieningen in de jeugdzorg en Wmo de komende jaren doen afnemen om binnen de financiële kaders uit te komen.

Met een specifieke en gerichte aanpak is de daling van het aantal cliënten met een bijstandsuitkering ingezet. Dit moet in 2022 leiden tot het afgesproken niveau.

Zorgen zijn er om de armoedeproblematiek. De maatregelen hebben effect maar de doelgroep zien we graag kleiner. Minder schulden en armoede heeft direct gevolgen voor het gebruik van overige voorzieningen. De afstand tot de arbeidsmarkt voor statushouders is een zorg. Met een dedicated team in 2019 willen we die afstand verkleinen.

In 2018 is een stevige stap gezet in een solide basis van voorzieningen die toekomstbestendig is en financieel houdbaar. Er is met succes een lobby gevoerd bij het Rijk voor een bijdrage in de tekorten in de jeugd en de Wmo. Dit heeft geleid tot een bijdrage van € 20,9 mln. Voor de conclusies ten aanzien van het financieel resultaat wordt verwezen naar het thema Transformatie Sociaal domein.

19 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Sociale basis

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Versterken, stimuleren en ondersteunen van de Mienskip

Samenwerking wijken dorpshuizen en panels/dorpsbelangen gestimuleerd In veel wijken en dorpen hebben panel en wijkgebouw/dorpshuis al een vorm van samenwerking. Waar nodig en mogelijk hebben we de samenwerking tussen wijkgebouwen en wijkpanels en dorpsbelangen en dorpshuizen verder gestimuleerd. Door in nieuwsbrieven voorbeelden te geven van nieuwe manieren van samenwerken in wijken en dorpen proberen we de organisaties ook te inspireren om samen te werken. De gemeente denkt mee en stimuleert nieuwe bestuursvormen. Hiervoor worden maatwerkgesprekken gevoerd, wordt met betrokken wijk of dorp bekeken of en hoe dit gefaciliteerd kan worden. In de wijk Westeinde heeft dit geleid tot een fusie tussen panel en wijkvereniging in Wijkbelang Westeinde. Over dit onderwerp vinden ook gesprekken plaats met de Samenwerkende Buurt Organisaties (SBO).

Overgangsregeling subsidiëring dorpsbelangen Leeuwarderadeel en Littenseradiel Vanaf begin 2018 is geïnvesteerd in de relatie met de dorpen die vanaf dat moment bij de gemeente Leeuwarden zijn gekomen. Dit om ze zo snel mogelijk te informeren over de manier van gebiedsgericht werken van de gemeente Leeuwarden, die voor hen vanaf 2019 van toepassing is. Vanaf begin 2018 zijn er signalen uit verschillende dorpsbelangen gekomen dat het wegvallen van de verschillende subsidiestromen op het gebied van cultuur wegvallen. Dit heeft geleid tot een overgangsregeling voor cultuursubsidies in 2018. Met betrekking tot het hogere OZB tarief is voor dorpshuizen in de voormalige gemeenten Leeuwarderadeel en Littenseradiel eveneens een overgangsregeling getroffen. Naast deze overgangsregelingen is de regeling Amateurkunsten ingesteld die met ingang van 1 januari 2019 van kracht wordt.

Bewonersinitiatieven faciliteren en stimuleren In 2018 is een evaluatieonderzoek gestart naar de effecten en de werking van het Mienskipsfonds. In 2018 zijn er 39 aanvragen toegekend. Het gaat dan om zowel om kleinere projecten zoals Kidsweek Bilgaard, toneeluitvoering Plankeprikkels, tot grotere aanvragen zoals de Zuiderlooproute en Buitenfitnesspark Wergea. Niet alle aanvragen worden toegekend. In 2018 zijn er 14 afgewezen of niet behandeld. Dit betrof dan voornamelijk aanvragen waarbij onvoldoende aangetoond was dat er sprake was van een bewonersinitiatief, dat er onvoldoende draagvlak voor was of dat er persoonlijk belang bij de aanvrager speelde.

2. Ontwikkelkansen voor de jeugd creëren

De Integrale Kind Centra zijn verder ontwikkeld Integraal Kind Centra (IKC) zijn voor het veilig en kwalitatief goed onderwijs met gelijke kansen voor iedereen als basis van groot belang. Het aantal IKC’s is in 2018 met drie toegenomen en op negentien gekomen en er zijn nog eens tien IKC’s in ontwikkeling. Deze negentien IKC ‘s hebben allemaal subsidie ontvangen op grond van de regeling Kansen voor Kinderen. Deze IKC ’s richten zich vooral op het vergroten van de taalontwikkeling, cultuur gezondheid. Inmiddels zijn nog eens tien IKC’s in ontwikkeling genomen. De IKC’s worden ondersteund door de inzet van sport- , cultuur,- en mediacoaches. Het zogenoemde Centrum voor Talentontwikkeling draagt eveneens bij aan de gelijke kansenvorming en bemiddelde in 2018 80 leerlingen.

20 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Het project ontwikkeling van zorg in en om (basis)school is in 2018 afgerond, zodat drie verdere pilots in het voorjaar 2019 starten in het basisonderwijs. Deze drie pilots draaien op drie verschillende IKC's om de nieuwe steunstructuur verder te ontwikkelen en te onderzoeken. Daarbij wordt een zogenoemde Jeugdondersteuner in het IKC ingezet met kennis van zowel onderwijs als zorg en met de opdracht om de interne zorgstructuur op het IKC te versterken en te borgen met het team en directie. Deze methodiek wordt door lectoraten van NHL/Stenden beschreven en van een monitor voorzien. Het Nederlands Jeugd Instituut is hier eveneens bij betrokken.

Daarnaast is ook ingezet op cultuureducatie. Cultuureducatie draagt bij aan de kwaliteitsimpuls van de voorschoolse educatie door het stimuleren van het aanbod van interactie, spel, beweging, creativiteit en flexibiliteit. Hierop is de samenwerking gezocht met Kunstkade voor het ontwikkelen van een aanbod cultuureducatie voor peuters, “Het Peuterpakhuis”. In 2018 heeft Kunstkade hiertoe een pilot gedraaid op vier speelleergroepen. Creatieve activiteiten worden zowel voor pedagogisch medewerkers als de peuter ontwikkeld. De pilot was een succes en krijgt een vervolg in 2019.

Fries profiel voor IKC’s ontwikkeld In het primair onderwijs heeft de Provincie de ontwikkeling van het zogenoemde Friese profiel voor IKC’s die dat aan hun school willen meegeven, bekostigd. Op basis van zo’n profiel kunnen scholen aandacht besteden aan typische Friese culturele en sociale aspecten waarbij de Friese taal een belangrijke rol krijgt toebedeeld. Het product dat daarvoor is opgeleverd, behelst een curriculumplan over alle leeftijdsgroepen.

Gewijzigde aanpak Laaggeletterdheid: meer educatie op locatie Laaggeletterdheid kent een regionale aanpak waarbij de gemeente Leeuwarden fungeert als centrumgemeente en bepaalt welke richting in de aanpak gewenst is. Activiteiten sluiten aan op lopend beleid in de gemeente Leeuwarden. Het Friesland College (uitvoerder van de educatie) werkt samen met dBieb, Stichting Lezen en Schrijven, Amaryllis, GGD, schoonmaakbedrijven, groenvoorzieningen e.d. om educatie op maat te kunnen verzorgen. De tendens in de aanpak van laaggeletterdheid in 2018 is dat er een verschuiving is opgetreden in de locaties waar de educatie wordt gegeven. Er wordt meer educatie op locatie aangeboden, zoals bij groenvoorzieningen, in bedrijven en in de penitentiaire inrichting. Voorheen vond dit voornamelijk plaats bij het Friesland College en in digitaalhuizen.

Onderwijsachterstanden aangepakt Vroeg- en Voorschoolse Educatie (VVE) is een educatief aanbod voor peuters dat is gericht op taalontwikkeling, samen spelen, motoriek en ruimtelijk inzicht. Het doel van de inzet van VVE is preventie van onderwijsachterstanden. De VVE-professional speelt hierbij een cruciale rol. Om deze rol goed te kunnen vervullen is in 2018 extra ingezet op kwaliteit in de vorm van VVE–coaching en VVE-thuis. Hierbij wordt ingezet op het voortdurend stimuleren van o.a. interactievaardigheden gericht op het kind (VVE-coaching) en daarbij ook in relatie tot ouders (VVE-thuis). In 2018 is de Kadernotitie Beleid Voor- en Vroegschoolse Educatie en kinderopvang 2018 ‘Investeren in kwaliteit voor het jonge kind’ vastgesteld.

3. Goede aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt stimuleren

Een vervolg op het Programma Arbeidsmarkt en Onderwijs ontwikkeld Het Programma Arbeidsmarkt en Onderwijs had een looptijd tot 1 januari 2018. In 2018 werd de behoefte aan een vervolg op zo’n programma manifest. Dat heeft geresulteerd in een schets van de huidige economische en arbeidsmarktstand en de uitdagingen voor het onderwijs daarin. Programmering hier uit volgend wordt in het voorjaar van 2019 afgerond.

21 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Op basis van de zogenoemde Kwaliteitsagenda’s die de MBO’s eind 2018 met het Rijk zijn overeengekomen en die nadrukkelijk ingaan op de zorg voor studenten en de aansluiting van het onderwijs op de regionale arbeidsmarkt wordt, door de gemeente de aansluiting met de MBO’s gezocht.

De RUG/Campus Fryslân verder ontwikkeld Samen met de Provincie is in het kader van de Samenwerkingsagenda op onderwijsterrein de RUG/Campus Fryslân verder ontwikkeld: de verbouwing van de Beurs als onderkomen voor RUG/CF is nagenoeg voltooid en de Kennisagenda is in 2018 geactualiseerd in het zogenoemde HOAF-overleg (HOAF = Hoger Onderwijs Akkoord Friesland) waarover begin 2019 besluitvorming door de Provincie plaatsvindt.

Doorlopende leerlijnen verder ontwikkeld door de RUG/Campus Fryslân De RUG/Campus Fryslân voert introductie- (Kinderuniversiteit) en kennismakingsactiviteiten (laboratoriumdagen) uit met leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs en heeft dit thema ingebracht in het overleg over het HOAF. De partners in het HOAF-overleg hebben nadrukkelijk aangegeven hun curricula met het MBO af te stemmen met een link naar de regionale arbeidsmarkt. NHL/Stenden heeft samen met de gemeente zitting genomen in de zogenoemde citydeal Kennis Maken en een plan van aanpak geschreven waarvoor het Rijk goedkeuring heeft verleend. Doel is om kennis aan de economische en sociale uitdagingen en kansen in de samenleving te verbinden. Ook daarin is de afstemming tussen alle (beroeps)onderwijsvormen noodzakelijk en zullen programma’s in 2019 worden uitgevoerd.

4. Voortijdig schoolverlaten tegengaan

Zorgstructuur MBO doorgelicht De zorgstructuur binnen het MBO is in 2018 door MBO’s, RMC (Regionale Meld- en Coördinatiefunctie) en gemeente gezamenlijk doorgelicht om te komen tot een stroomlijning van een groot tal van aanpakken. Er wordt gestreefd naar een methodische aanpak met heldere resultaatafspraken, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en bewezen goede praktijken. Hierbij wordt de hulp ingeroepen van de onderwijs- en zorglectoraten binnen het HBO voor het ontwikkelen/beschrijven van methodiek en monitoring. In 2019 zullen de eerste aanpassingen in de huidige complexe aanpak plaatsvinden en zal duidelijk worden welke inhoudelijke en financiële resultaten dit kan hebben.

Nog geen daling aantal voortijdig schoolverlaters Het aantal voortijdige schoolverlaters (VSV) is niet gedaald. Deze trend zien we in het hele land. We zien een toename door de ISK leerlingen (Internationale Schakelklas), meer jongeren met psychische problematiek, jongeren die gaan werken, jongeren met keuzestress. De stijging van deze cijfers wordt op dit moment verder onderzocht in de RMC regio Friesland Noord. De inzet van het Jongerenteam is vooral van belang om een verdere stijging te voorkomen en in te zetten op een daling van de VSVcijfers. Op basis van het RMConderzoek wordt de aanpak binnen het Jongerenteam hierop aangepast. Het Jongerenteam werkt daarin nauw samen met het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs.

Tabel 4 Aantal leerlingen en aantal VSV per jaar Jaar Aantal leerlingen Aantal VSV Percentage VSV 2015/2016 21.604 321 1,49% 2016/2017 21.802 328 1,50% 2017/2018 21.743 382 1,76% Bron: RMC Friesland Noord.

22 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Dit zijn de voorlopige cijfers van het schooljaar 2017/2018. Het Ministerie heeft aangegeven dat deze cijfers nog kunnen worden bijgesteld.

Afstemming van Passend onderwijs en zorg versterkt Op provinciaal niveau is de afstemming van Passend Onderwijs en zorg versterkt om te komen tot onderwijszorgarrangementen. De afstemming hierover vind plaats door gemeenten en het Samenwerkingsverband Passend Onderwijs. Een van de doelen daarvan is om dure zorg te voorkomen door waar nodig al in een vroegtijdig stadium in de schooltijd te interveniëren, op individuele en waar mogelijk groepsgewijze schaal om hoge extra kosten te beperken. Dit gaat een plek krijgen in de actielijn inclusief onderwijs 0-23 jaar van het actieplan Foar Fryske Bern, provinciaal actieplan Zorg voor Jeugd.

5. Meer sport en bewegen stimuleren

Het sport-, beweeg- en gezondheidsbeleid is herzien In november 2018 heeft de gemeenteraad de Kadernota ‘Samen bewegen naar een gezonde gemeente’ vastgesteld. Deze nota is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met partners als bijvoorbeeld SPORT, GGD, sportverenigingen, onderwijs en maatschappelijke initiatieven. In de kadernota worden voor het eerst de domeinen sport en gezondheid expliciet aan elkaar verbonden. De speerpunten die gekozen zijn om op in te zetten zijn:  het bevorderen van een gezonde leefstijl;  het stimuleren van sport en beweging;  inzet op vitale sportverenigingen. Hierbij wordt uitgegaan van het vermogen van de Leeuwarder inwoners om zichzelf aan te passen en eigen regie te voeren in het licht van sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven, in lijn met het gedachtegoed omtrent positieve gezondheid. Een onderdeel van de kadernota is een subsidieregeling vaststellen voor het aanjagen en stimuleren van sporten beweeginitiatieven met als doel om zoveel mogelijk inwoners van de gemeente Leeuwarden aan te zetten tot een gezonde leefstijl.

In 2018 is gestart met de bredere inzet van de buurtsportcoaches. Waar deze voorheen veelal binnen het basisonderwijs werden ingezet als vakleerkracht, krijgen zij nu een meer coachende rol en treden ze op als verbinder tussen het onderwijs, de wijken en dorpen en sportverenigingen. 2018 was ook op het gebied van sportevenementen een mooi jaar. Voorbeelden van evenementen zijn: European Sports for All Games, de Zilveren bal en het EK Korfbal.

In 2018 is ook een eerste editie van het magazine Sport Leeuwarden uitgebracht en is een drukbezochte informatiebijeenkomst georganiseerd voor alle Leeuwarder sportverenigingen om hen te informeren over actuele onderwerpen op het gebied van sport.

In de Kadernota is een plan opgenomen hoe de Gezond in de Stad (GIDS) middelen in de periode 2018-2021 worden uitgegeven. Deze worden ingezet voor de continuering van de aanpak Jongeren op Gezond Gewicht, het vergroten van de aandacht voor het thema gezondheid op IKC’s en bij de gemeentelijke buitendienst, alsook het inzetten van een buurtgezondheidscoach bij BV Sport.

23 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

6. De stad een stevige cultuurimpuls geven

Dynamiek in Harmoniekwartier vergroot met kunstruimte De stichting H47 opende in januari 2018 in de Haniahof een kunstruimte voor exposities van hedendaagse beeldende kunst. H47 is een samenwerkingsverband van kunstcollectief Voorheen De Gemeente, Grafisch Atelier Leeuwarden en kunstenaars Haniahof. Vanwege gestegen bouwkosten en problemen bij het Pathé concern is de opleverdatum van de nieuwe bioscoop aan het Ruiterskwartier niet gehaald. In 2019 worden de werkzaamheden hervat.

Projecten lokale cultuurmakers ondersteund Vanuit de regelingen subsidie talentontwikkeling en subsidie beeldende kunst en vormgeving zijn aansprekende projecten van lokale cultuurmakers ondersteund. Het betreft projecten als het 48 Hour film project, het fotofestival Fryslân, een uitwisselingsproject van kunstenaars uit Paphos, Cyprus (culturele hoofdstad 2017) en Friesland (Fanzine 2018) en een uitwisselingsproject met poppodium Het Paard (Den Haag). Deze subsidieregelingen dragen eraan bij dat jonge cultuurmakers zich binden aan de stad en zorgen voor een verbreding van de programmering in Leeuwarden. Dit wordt onder meer zichtbaar bij de Leeuwarder festivals en de programmering in de Harmonie en Neushoorn.

Regeling subsidie amateurkunst vastgesteld De recente herindeling heeft geleid tot een aanzienlijke toename van het aantal amateurkunstverenigingen. Om het voor deze verenigingen eenvoudiger te maken om subsidie aan te vragen is de regeling subsidie amateurkunst per 1 januari 2019 van kracht. 2018 was een overgangsjaar waarbij de regelingen van de voormalige gemeenten werden toegepast. De nieuwe regeling heeft minder zware toetsingscriteria dan de regeling subsidie kleine producties, waarop zij voorheen voor financiële ondersteuning aangewezen waren.

Nota ‘Frysk, Dúdlik yn Byld' vastgesteld In juni 2018 is de nota ‘Frysk, Dúdlik yn Byld' vastgesteld door het college. De gemeenteraad heeft hierop diverse moties ingediend, waarvan de motie “oprichten wurkgroep Frysk” en “het uitbreiden capaciteit met 0,1fte voor 2019”, zijn aangenomen. De wurkgroep Frysk zal, op basis van de uitkomsten van een intern onderzoek (behoefte/kennis van ambtenaren ten aanzien van het Fries) en een extern onderzoek (behoefte/kennis van onze inwoners) in oktober 2019 met een advies komen op het huidige beleid.

Meer ruimte gegeven aan culturele festivals Mede door extra impulsen vanuit de stichting LF2018 konden de festivals -nog meer dan andere jaren- zich in 2018 nadrukkelijk manifesteren. De programmering won het afgelopen jaar aan kwaliteit en kwantiteit. Voor de festivals ligt er de ambitie deze, met name kwalitatieve, bloei vast te houden in de komende jaren.

Nieuwe experimenteerprogramma’s ‘We the North’ gestart Het vierjarige cultuurprogramma 'We the North' is een initiatief van de drie noordelijke provincies en de gemeenten Assen, Leeuwarden, Groningen en Emmen. In 2018 zijn de volgende nieuwe experimenteerprogramma’s opgestart:  Up North, een interdisciplinair talentontwikkelingsprogramma in een samenwerking met drie culturele partijen in Noord Nederland; Jeugdtheatergezelschap Garage TDI Assen, Urban House Groningen en de Popfabryk uit Leeuwarden.  Hit the North, een samenwerking met o.a. Eurosonic/Noorderslag in Groningen, de Popfabryk en het Into the Great Wide Open festival op Vlieland. Een traject rondom ondersteuning van de ontwikkeling van talentvolle Noordelijke popbands naar een nationaal en internationaal niveau.

24 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Samenwerkingsagenda Harmonie – Neushoorn In 2018 is de voorbereiding gestart om te komen tot een samenwerkingsagenda Harmonie – Neushoorn. Hierbij is een kwartiermaker ingeschakeld. Hiermee wordt geanticipeerd op de opdracht vanuit de begroting 2019 en 2020. In 2019 zal de samenwerkingsagenda definitief vorm krijgen, zodat deze per (theater)seizoen 2019-2020 geïmplementeerd kan worden. Zie voor aanvullende informatie over Neushoorn ‘Wat heeft het gekost’.

7. HCL als spin in het web

Record aantal activiteiten en bezoekers In 2018 werd door en in het HCL een record aan activiteiten georganiseerd, die tevens een record aantal bezoekers trokken. Voor een flink deel hadden de activiteiten te maken met LF2018 en dan met name met de projecten DNALWD2018 en Lân fan Taal.

Tabel 5 Aantal bezoekers van activiteiten Historisch Centrum Leeuwarden 2017 2018 HCL 22.043 35.000 Pier Pander Museum 2.732 4.500 Oldehove 28.200 66.000 Onderwijsgroepen in het HCL 133 280 Scholieren en studenten niet gemeten 6.400 Bron: Historisch Centrum Leeuwarden.

De expositie ‘Leeuwarden de mooiste stadsgezichten 1600 tot nu’ was een grote trekker. Voor de zondagmiddaglezingen, boekpresentaties, filmmiddagen en activiteiten als de Dag van de Leeuwarder Archeologie was eveneens veel belangstelling. Het aantal via het HCL geregelde stadswandelingen is in vergelijking met vorig jaar meer dan verdriedubbeld. Paviljoen Liwwadders, de tijdelijke drijvende expositieruimte van het HCL in de Noorderstadsgracht, werd ongeveer 40.000 keer bezocht. De stijging van de bezoekerscijfers heeft verband met LF2018, maar ook met de ruimere openingstijden. Dit was mogelijk door de inzet van ruim 110 vrijwilligers.

Wat heeft het gekost?

Tabel 6 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG020 - Sociale basis Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 59.013 6.774 -52.239 B. Begroting 2018 na wijziging 54.985 7.557 -47.427

C. Rekening 2018 54.349 7.796 -46.553 Resultaat (B-C) 635 239 874

Tabel 7 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG020 - Sociale basis lasten baten R2BLP001 - Kunst en cultuur -26 62 35 R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden -76 110 33 R2BLP114 - Onderwijs -65 490 425 R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen 462 -226 236 R2BLP116 - Burgerkracht 264 -167 97 R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid 76 -29 47 Totaal 635 239 874

25 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Kunst en cultuur (voordeel € 35.000)

Bibliotheek Het afgelopen jaar is er onduidelijkheid ontstaan over de subsidiëring van de bibliotheek in relatie tot de huisvestingslasten in de Blokhuispoort. Een en ander heeft er toe geleid dat de bibliotheek met een exploitatietekort werd geconfronteerd. De bibliotheek kan deze lasten niet opvangen zonder te snijden in haar activiteiten. Daardoor is er in 2018 een overschrijding van € 68.000 ontstaan.

Neushoorn De exploitatie van Neushoorn wijkt af van de oorspronkelijke verwachting. De hoofdoorzaken zitten in de loonkosten, de exploitatie van het café en samenwerking/afstemming tussen gebruikers van het gebouw. Neushoorn heeft de afgelopen jaren hard gewerkt om binnen de begroting te blijven. De bedrijfsvoering is aangepast, maar dit heeft (nog) niet geleid tot het gewenste effect op het exploitatieresultaat van Neushoorn.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 103.000 voordelig

Historisch Centrum Leeuwarden (voordeel € 33.000) Het voordeel op de baten van € 110.000 vloeit voort uit hogere opbrengsten uit leges voor de Oldehove van € 92.000 en voor de Ark van € 11.000. Hogere inkomsten uit overige publieksactiviteiten waren € 7.000. Tegenover deze hogere baten staan echter ook hogere kosten van personele inzet van € 76.000.

Onderwijs (voordeel € 425.000)

Kinderopvang voordeel € 479.000 Het aantal aanvragen voor Sociaal Medische Indicatie (SMI) zorgt voor een overschrijding van € 76.000. Het is een wettelijke taak om alle instellingen te controleren. Het aantal inspecties van kinderopvang is toegenomen door uitvoering van het nieuwe toetsingskader IKK. Daardoor is ook de handhaving die volgt op overtredingen toegenomen. Hierdoor is een nadeel ontstaan van € 75.000. Binnen het Peuterspeelzaalwerk is een voordeel ontstaan van € 630.000 doordat meer kosten ten laste van het Rijksbudget OAB zijn gebracht.

Leerlingenvervoer nadeel € 124.000 Het leerlingen vervoer is qua contractprijs € 124.000 hoger uitgevallen door een incidentele verlenging van het vervoerscontract voor het huidige schooljaar. De structurele meerkosten leerlingenvervoer zullen door de nieuwe aanbesteding in 2019 lager uit gaan vallen en uitkomen op € 40.000.

Voortijdig schoolverlaten (lasten nadeel € 271.000 en baten € 271.000 voordeel) Van het Rijk is ter bestrijding van het voortijdig schoolverlaten een vergoeding van € 271.000 ontvangen. Hierdoor zijn ook de lasten € 271.000 hoger uitgevallen.

Onderwijs Achterstand Bestrijding (lasten nadeel € 240.000 en baten € 240.000 voordeel) In 2018 is € 240.000 meer aan Rijksmiddelen ingezet in het kader van Onderwijs Achterstand Bestrijding. Deze hogere uitgaven worden betaald uit de daartoe gereserveerde Rijksmiddelen voor een bedrag van € 240.000.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 70.000 voordelig

26 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Sociale integratie achterstandsgroepen (voordeel € 236.000)

Maatschappelijke opvang en vrouwenopvang (voordeel € 243.000) De decentralisatie uitkering voor maatschappelijke opvang en vrouwenopvang is regionaal niet volledig uitgegeven. Het voordelige resultaat is over de deelnemende Friese gemeenten verdeeld op basis van het aantal inwoners. Voor Leeuwarden ontstaat hierdoor een voordeel van € 243.000.

Statushouders (lagere baten € 250.000 en lagere lasten € 250.000) De Rijksbijdrage voor statushouders is lager uitgevallen doordat het Rijk de financieringsmethodiek heeft aangepast. Als gevolg hiervan zijn ook de uitgaven lager dan begroot. In de jaarrekening 2017 is via budgetoverheveling € 845.000 beschikbaar gesteld voor de integratie en participatie van de statushouders. Hiervan is in 2018 nog € 331.000 niet besteed. Dit bedrag wordt meegenomen naar 2019 via de reserve Budgetoverheveling.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 7.000 nadelig

Burgerkracht (voordeel € 97.000)

Reserve Buurt- en Wijkbudgetten (lasten voordeel € 138.000 en baten nadeel van € 138.000) Ten laste van de reserve buurten wijkbudgetten is zowel qua lasten als baten € 138.000 minder verantwoord dan was begroot met per saldo een neutraal resultaat.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 97.000 voordelig

Sport, bewegen en gezondheidsbeleid (voordeel € 47.000)

Stimulering van sport en beweeginitiatieven In het collegeprogramma 2018-2021 ‘De kracht van samen’ heeft het college een bedrag van € 80.000 voor 2018 beschikbaar gesteld ten behoeve van een regeling voor het stimuleren van sport en beweeginitiatieven. Na het vaststellen van het collegeprogramma is een sportnota opgesteld waar de eerdergenoemde regeling onderdeel van uitmaakt. De voorbereiding van de nota en de afstemming met de stakeholders heeft meer tijd gevraagd dan voorzien. De definitieve besluitvorming was op 28 november 2018, waardoor in 2018 geen uitgaven konden plaatsvinden. De feitelijke uitvoering is gestart in januari 2019. Het beschikbare budget van 2018 wordt via de reserve Budgetoverheveling meegenomen naar 2019.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 47.000 voordelig

Betrokken verbonden partijen  Stichting Cultureel Centrum De Harmonie Leeuwarden  Stichting Proloog Leeuwarden  BV Sport Leeuwarden

27 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Uitvoering taken Jeugdzorg

Verbeterd inkoopmodel 2018 Met ingang van 2018 is de specialistische jeugdhulp opnieuw regionaal ingekocht. Er wordt nu gewerkt met tien profielen en verschillende bijbehorende intensiteiten. Hieraan worden te behalen resultaten voor de jeugdige gekoppeld aan de (resultaat)financiering). De klassieke p x q financiering (geleverde uren ondersteuning maal een vaste prijs) is hiermee losgelaten. Vanaf 2019 is contractmanagement op sterkte en zal beter gestuurd kunnen worden op resultaat. Ook in het hoog specialistische segment zijn wijzigingen doorgevoerd. Eind 2018 is met zeven zorgaanbieders een convenant afgesloten. Er zijn onder andere afspraken gemaakt over de inzet van kortdurende adequate zorg aan huis, gelimiteerde behandelduur en het ontwikkelen van passende vervolgzorg aan huis in het specialistische segment. Het doel is op de eerste plaats om adequate hulp voor jeugdigen te bieden, de transformatie in de jeugdhulp te versnellen en de kosten beter beheersbaar te maken.

Verbeterde overgang zorg voor jeugd van 18- naar 18+ In 2018 is de pilot ‘Model Soepele Overgang’ afgerond. De pilot was gericht op jongeren in de leeftijd 18-/18+ die geen of weinig kans hadden op stabiele huisvesting, financiën, dagbesteding (bijvoorbeeld school/werk) en/of waarbij een jeugdzorgtraject liep vanuit de gemeente Leeuwarden. De pilot is afgerond en het resultaat is dat alle knelpunten op individueel niveau zijn opgelost. In regionaal verband hebben jeugdhulpaanbieders contractueel ingestemd met het hanteren van het Model Soepele Overgang. De Friese Academische werkplaats heeft in 2018 verschillende casuïstiektafels georganiseerd, waarbij terugkerende problematiek in de jeugdhulp methodisch werd gesignaleerd. Verder is een verkenning uitgevoerd op de toekomst van de Academische werkplaats in relatie tot het regionaal Actieplan Foar Fryske Bern en een meerjarige regionale onderzoeksagenda op jeugdhulp.

2. Een integraal aanvullend voorzieningenaanbod realiseren met een voor de inwoner logische verdeling tussen regionale en lokale voorzieningen

Nieuwe tarieven lokale Maatwerkvoorzieningen Wmo Op 1 juni 2017 is de Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) Reële prijs Wmo in werking getreden. Hierdoor zijn gemeenten verplicht om een reële prijs voor Wmo diensten te bieden. Op basis van een marktconsultatie bij de aanbieders huishoudelijke hulp is een nieuw tarief vastgesteld. Het tarief is vanaf 1 januari 2019 verhoogd van € 20,74 naar € 23,40. Begin mei 2018 is er een akkoord bereikt over een nieuwe Cao voor de Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg (Cao VVT). De nieuwe Cao is ingegaan op 1 april 2018. Er is een extra, hogere loonschaal toegevoegd voor huishoudelijke hulp en er geldt een algemene loonsverhoging van 4% per 1 oktober 2018. Door deze ontwikkelingen is het tarief voor de Algemene schoonmaakvoorziening (ASV) verhoogd per 1 april 2018. De overeenkomst ASV en bijbehorende tarieven voldeed nog niet aan de regels uit de AMvB. De tarieven voor de andere lokale maatwerkvoorzieningen (thuisondersteuning, dagbesteding etc.) worden per 1 januari 2019 verhoogd omdat deze overeenkomst al wel voldeed aan de regels uit de AMvB. De Cao wijziging werkt dan door in een nieuw tarief bij de verlenging van de overeenkomst.

28 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Minder doorverwijzing door inzet Praktijkondersteuner Jeugd bij de huisarts Het grootste deel van de huisartsen in Leeuwarden heeft de beschikking over een Praktijkondersteuner Jeugd bij Huisartsen (POH). Er is in 2018 extra ingezet op het samenwerken met de wijkteams en de scholen, waardoor de eerstelijns voorziening sterker is geworden. De huisartsen zijn samen met Amaryllis de grootste verwijzers naar jeugdzorg en door de inzet van de POH wordt er significant minder doorverwezen. Er zijn in totaal meer dan 800 kinderen met een hulpvraag geholpen en nog geen 25% daarvan is doorverwezen naar duurdere specialistische hulp. (Bron: jaarlijkse rapportage van de POH GGZ).

ThuisPlus moet meer mensen thuisondersteuning gaan bieden In 2018 is het nieuwe product ThuisPlus geïmplementeerd. ThuisPlus betekent dat een aanbieder op geplande en ongeplande momenten thuisondersteuning levert en beschikbaar heeft als dat nodig is. Het streven is om meer mensen vanuit een instelling (beschermd wonen) weer zelfstandig te laten wonen in de wijk of een dorp, met ondersteuning aan huis. In Friesland zien we geen afname in beschermd wonen. Er zijn in 2018 ongeveer 1.330 mensen met een beschikking voor beschermd wonen tegenover 110 mensen met een ThuisPlus indicatie. Voor beschermd wonen is Leeuwarden verantwoordelijk voor een derde van de populatie. Voor ThuisPlus is Leeuwarden verantwoordelijk voor de helft van de populatie. In het laatste kwartaal van 2017 waren er 1.280 mensen met een beschikking voor beschermd wonen. (Bron: dashboard Beschermd Wonen)

Wijziging financiering Maatschappelijke opvang en openbare geestelijke gezondheidszorg Tot aan de decentralisatie in 2020 van de opvangmiddelen worden aanbieders van maatschappelijke opvang en openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) gesubsidieerd. De decentralisatie houdt in dat het budget dat nu beschikbaar is voor regionale inkoop niet meer bij de centrumgemeente terecht komt. Alle gemeenten krijgen zelf een budget om maatschappelijke opvang en OGGZ te organiseren.

Door aanpak personen met verward gedrag minder mensen in de nachtopvang In 2018 is een plan van aanpak Personen met verward gedrag opgesteld, dat in 2019 tot uitvoering komt. De Friese gemeenten werken samen met aanbieders, de Friesland Zorgverzekeraar en andere ketenpartners aan verschillende pilots. Eén van de pilots is Passend Vervoer waarbij iemand niet meer door de politie vervoerd wordt, maar door een onopvallende bus met een sociaal psychiatrisch verpleegkundige. Ook is er een ACT (Assertive Community Treatment) team ingezet vanuit het plan van aanpak om mensen met meervoudige complexe problemen toe te leiden naar onderdak en zorg. Dit heeft geleid tot een afname van de bezetting in de nachtopvang van ZIENN. In 2017 was de gemiddelde bezetting van de Nachtopvang 37 personen per nacht. In 2018 lag het gemiddelde op 28 personen per nacht, gerelateerd aan het aantal plekken in de nachtopvang. Standaard zijn er 40 bedden beschikbaar en dit kan in geval van nood uitgebreid worden naar 52. Al met al een afname. Het ACT team heeft daar een bijdrage aan geleverd, evenals een gewijzigde aanpak bij ZIENN zelf. (Bron: ZIENN).

3. Consolideren van het netwerk van basisvoorzieningen

Programma Sociaal Medisch Eerste Lijn gecontinueerd Het programma Sociaal Medisch Eerste Lijn heeft in 2018 een doorstart gemaakt. In de samenwerking tussen de Friese gemeenten en de Friesland Zorgverzekeraar wordt gewerkt aan een betere afstemming tussen het sociale en het medische domein. Er worden casuïstiektafels georganiseerd waar knelpunten in de financiering en het beleid worden besproken aan de hand van praktijkvoorbeelden. Er wordt gezocht naar oplossingen voor knelpunten op het grensvlak van de Wet langdurige zorg, Zorgverzekeringswet, Jeugdwet en Wet maatschappelijke ondersteuning. Verschillende thema’s worden opgepakt binnen het programma zoals de POH GGZ Jeugd, het verzorgen van een warme overdracht bij wisseling van de financiering van de zorg en geboortezorg.

29 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Gemeenten hebben een presentatie verzorgd over de wet maatschappelijke ondersteuning aan zorgkantoor Friesland. In 2019 organiseert zorgkantoor Friesland een informatiebijeenkomst voor gemeenten en verwijzers over de Wet langdurige zorg.

Project Lab Noord voortgezet In Lab Noord werken gemeente, vrijwilligers, wijkvereniging, studenten van het leer- en werkbedrijf, sociaal wijkteam, zorgverzekeraar en zorgorganisaties samen om met hulp van andere wijkbewoners mensen langer thuis te laten wonen. Zij vormen een netwerk en weten elkaar te vinden. Spil van het project Lab Noord is een sociaal wijkbedrijf waarin bewoners werkzaamheden uitvoeren voor de wijk en wijkbewoners. De vijftien studenten van het leer- en werkbedrijf hebben allemaal hun diploma behaald in september 2018 op niveau 2. Een aantal heeft ook direct werk gevonden. Het wijkservicepunt is een belangrijke vraagbaak en veel zaken kunnen direct en gericht worden afgehandeld. De daginloop is een aanvullende voorziening die tussen de activiteiten van de wijkvereniging en de formele dagbesteding inzit.

Wat heeft het gekost?

Tabel 8 Resultaat R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. Lasten Baten Saldo 2018 ondersteuning A. Begroting 2018 primitief 140.218 5.385 -134.833 B. Begroting 2018 na wijziging 150.580 5.730 -144.850

C. Rekening 2018 156.628 10.523 -146.105 Resultaat (B-C) -6.048 4.793 -1.256

Tabel 9 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning lasten baten R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd -2.858 1 -2.856 R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning -3.190 4.791 1.601 Totaal -6.048 4.793 -1.256

Zorg voor de Jeugd (nadeel € 2.856.000)

Specialistische jeugdzorg (nadeel € 2.886.000) De kosten voor specialistische jeugdzorg zijn € 2.886.000 hoger dan begroot. De overschrijding ontstaat op de regionaal ingekochte zorg. Enerzijds is gedurende het jaar sprake van een stijging van het aantal cliënten voor hersteltrajecten (excl. herindeling) met 222 cliënten. Anderzijds zien we ook een stijging van de gemiddelde kosten t.o.v. 2017. Vanwege het nieuwe inkoopsysteem voor regionaal ingekochte zorg is een vergelijking met 2017 op ‘zorgproductniveau’ lastig te maken. Het nieuwe inkoopsysteem is gebaseerd op resultaatfinanciering waarbij de zorgaanbieders een vast bedrag per zorgprofiel ontvangen. Het oude systeem ging uit van p*q financiering en was gebaseerd op werkelijk geleverde uren zorg x een vast uurtarief. Omdat in de tweede helft van 2018 al de indruk ontstond dat de kosten voor jeugdzorg door het nieuwe inkoopsysteem behoorlijk zouden stijgen, is een regionaal onderzoek uitgevoerd door KPMG. Uit dit onderzoek blijkt dat het nieuwe inkoopsysteem in 2018 op regionaal niveau zou hebben geleid tot een gemiddelde prijsverhoging van 20%-27% voor de regionaal ingekochte zorg. In Leeuwarden zien we een prijsstijging van circa 17% waardoor de kosten met € 4,2 mln zijn gestegen. KPMG beschrijft in het rapport dat een deel van de kostenstijging uit een aantal eenmalige componenten bestaat. Op basis van onze analyse op hoofdlijnen wordt vermoed dat deze eenmalige component voor Leeuwarden circa € 2,6 mln bedraagt. Dit eenmalige effect hangt voor een groot deel samen met de conversie en door proces-inefficiëntie.

30 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Hoogspecialistische hulp (nadeel € 455.000) De totale kosten voor hoogspecialistische hulp bedragen € 3,1 mln (begroot was € 2,6 mln). Het aantal kinderen in hoogspecialistische zorg is eveneens fors gestegen, van 22 cliënten in het 1e kwartaal tot 35 cliënten in het 4e kwartaal. Dat betekent zwaardere zorg, vaker residentieel en dit gaat samen met hoge kosten per traject. Een traject voor Hoog Specialistische zorg kost Leeuwarden gemiddeld zo’n € 120.000 per jaar. In het ‘convenant hoogspecialistisch’ (zie ook toelichting onder 1. ‘uitvoering taken jeugdzorg’ dat eind 2018 is afgesloten) zijn afspraken gemaakt over transformatie van hoogspecialistische zorg zowel inhoudelijk als financieel.

De inzet voor 2019 is aanscherping toezicht op instroom door middel van een triageteam en onderzoek van casussen (als onderdeel van herbeoordeling 100 grootgebruikers). Daarnaast wordt de aanbesteding voorbereid. M.i.v. 1-1-2020 zullen nieuwe contractafspraken van kracht zijn.

Jeugdbescherming en Jeugdreclassering (voordeel € 314.000) De kosten op gebied van jeugdbescherming en jeugdreclassering zijn lager dan begroot en heeft een voordelig effect van € 314.000. Over de gehele linie is het aantal begeleidingen in vrijwillig kader afgenomen en heeft een verschuiving plaatsgevonden naar de gebiedsteams.

Praktijkondersteuning huisartsen (voordeel € 62.000) Het voordeel van € 62.000 is ontstaan doordat een aantal van de huisartspraktijken uit de herindeling later gestart zijn. Ook zijn een aantal praktijken onverwacht gestopt en zijn de werkzaamheden pas later overgenomen door andere praktijken.

Overige (voordeel € 109.000) Op de overige onderdelen is een voordeel ontstaan dat voor een groot deel bestaat uit een voordeel op apparaatskosten.

Reserve Budgetoverheveling

Transformatiefonds Sociaal domein Jeugd (storting € 1.374.000) Om de vernieuwing van het jeugdhulpstelsel een extra impuls te geven hebben Rijk en VNG een transformatiefonds opgericht. Er is voor de komende drie jaar landelijk in totaal € 108 mln beschikbaar. De eerste tranche van € 36 mln is in 2018 beschikbaar gekomen. Het transformatiefonds wordt naar rato van het aantal kinderen tot 23 jaar op 1 januari 2018, per jeugdhulpregio verdeeld. De uitkering wordt verstrekt aan de grootste gemeente in de desbetreffende regio. Aan de gemeente Leeuwarden wordt tot en met 2020 € 1.374 mln per jaar uitgekeerd. Het bedrag dat in de decembercirculaire 2018 beschikbaar is gesteld wordt via de reserve Budgetoverheveling meegenomen naar 2019.

Maatschappelijke ondersteuning (voordeel € 1.601.000)

Sociale wijkteams (voordeel € 122.000) Binnen dit onderwerp worden de grootste afwijkingen toegelicht die per saldo resulteren in een voordeel van € 122.000. Van de middelen die beschikbaar zijn gesteld voor een opleiding voor ervaringsdeskundigen is beperkt gebruik gemaakt. Er bleek weinig animo te bestaan onder de doelgroep van 16 kandidaten voor het volgen van deze opleiding, mogelijk ook vanwege het feit dat deze in Groningen werd gegeven. Dit resulteert in een voordeel van € 53.000. Verder is er een voordeel van € 56.000 doordat de in verstrekte subsidie aan Amaryllis over 2017 lager is vastgesteld. Door een tekort aan (tijdelijke) opvangvoorzieningen moest uitgeweken worden naar duurdere oplossingen, resulterende in een overschrijding op de Aanpak Voorkoming Escalatie van € 10.000.

31 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Mantelzorg (voordeel € 92.000) De onderbesteding is het gevolg van lagere kosten op het gebied van mantelzorg en lagere kosten op het gebied van cliëntondersteuning. Jaarlijks is er enige ruimte voor incidentele activiteiten en projecten op het snijvlak tussen vrijwilligerswerk en mantelzorg te bekostigen. In 2018 zijn er minder initiatieven geweest die gebruik hebben gemaakt van dit budget. Met het oog op de voorgenomen korting op het budget voor mantelzorg zullen toekomstige overschotten verleden tijd zijn.

Wonen, rollen en vervoer (voordeel € 385.000) Het voordeel komt tot stand op het onderdeel woonvoorzieningen en hulpmiddelen. Hier speelt nog het effect van de gewijzigde inkoop – van koop naar huur - van hulpmiddelen. In dit laatste overgangsjaar is er nog een voordeel. Ook heeft de verkoop van overtollige hulp- en overige middelen een voordeel op van bijna € 65.000 opgeleverd. Verder zijn de uitgaven woonvoorzieningen van jaar tot jaar vrij grillig, de kosten per voorziening lopen heel erg uiteen. Op de kosten van collectief vervoer is een incidenteel voordeel van € 145.000 als compensatie van eerder gemaakte (juridische)kosten.

Huishoudelijke Hulp en Algemene Schoonmaakvoorziening (voordeel € 1.020.000) Er zijn meerdere ontwikkelingen die het voordeel tot stand hebben gebracht. Allereerst de afschaling in type voorziening en omvang de uren. Het totaal aantal inwoners dat gebruikt maakt van de voorzieningen is, los van de instroom door de herindeling, gelijk gebleven. Het voordeel zit in de verschuiving binnen deze groep van de duurdere Huishoudelijke Hulp (HH) naar de goedkopere Algemene Schoonmaakvoorziening (ASV). Bovendien ‘verbruikt’ deze groep in vergelijking met 2017 ruim 15.000 uren minder (=5%) en is het gemiddelde aantal uren per cliënt gedaald van 110 naar 104 uren. Beide ontwikkelingen resulteren in een voordeel van € 310.000. De kosten van de PGB’s nemen net als voorgaande jaren af. In veel gevallen is er nog wel HH nodig, maar wordt deze in de vorm van Zorg in Natura afgenomen. Het voordeel op de PGB’s is € 150.000. In de budgetten was rekening gehouden met toenemende aantallen cliënten en uren HH en ASV van in totaal € 560.000.

In 2018 is de Algemene Maatregel van Bestuur ‘reële prijs Wmo 2015’ ingevoerd. De contracten ASV zijn in de loop van het jaar opnieuw afgesloten en zijn op deze AMVB gebaseerd. De tarieven ASV voor 2018 zijn in 2 stappen met 13% gemiddeld toegenomen. De tarieven van de HH zullen in 2019 aan de AMVB worden aangepast. De inschatting is dat dit een kostenverhogend effect heeft van € 1.000.000 waardoor het incidentele voordeel van 2018 wegvalt.

Thuisondersteuning en dagbesteding (voordeel € 1.003.000) Afgezien van de instroom als gevolg van de herindeling is het aantal cliënten en uren thuisondersteuning ten opzichte van het vorig jaar gelijk gebleven. Wel is er een voordeel als gevolg van de lagere tarieven. Bij de dagbesteding is het aantal cliënten ook gelijk aan vorig jaar maar is het totaal aantal ‘verbruikte’ dagdelen door afschaling met 15.000 afgenomen (= 12%) en is het aantal dagdelen per cliënt gedaald van 132 naar 119. Ook bij de thuisondersteuning en dagbesteding neemt – gelijk aan Huishoudelijke Hulp - de zorg in de vorm van PGB’s af en verschuift naar zorg in natura. In totaal resulteren deze ontwikkelingen in een voordeel van ruim € 1.003.000. We zien een deel van de zorg verplaatsen van lokale voorzieningen Wmo en dagbesteding thuisondersteuning naar regionaal Wmo producten ThuisPlus en dagbesteding Beschermd Wonen. Ook zien we dat de zorg in een andere vorm onder de vlag van de Inclusieve Wijk toeneemt.

Eigen Bijdrage (nadeel € 129.000) Voor de afname en gebruik van Wmo voorzieningen betalen cliënten een eigen bijdrage. Zoals hierboven is toegelicht is het gebruik van Huishoudelijke Hulp en Dagbesteding lager dan verwacht. Daaraan gerelateerd is ook de omvang van de eigen bijdrage lager.

32 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Regionale Wmo: Beschermd Wonen (nadeel € 934.000) Het negatieve resultaat op de centrumfunctie Beschermd Wonen bedraagt € 4,9 mln. Dit resultaat wordt over alle gemeenten in Fryslân op basis van het inwoneraantal verdeeld. Leeuwarden draagt € 934.000 bij in het tekort. De oorzaak van het tekort op Beschermd Wonen zit zoals hiervoor is aangegeven deels in de instroom van cliënten vanuit de lokale Wmo en instroom van cliënten vanuit Jeugd in de producten ThuisPlus en dagbesteding. Daarnaast treedt de verwachte afname van het aantal cliënten dat gebruik maakt van de reguliere intramurale Beschermd Wonen voorzieningen niet op. Per saldo resulteert dit in een nadeel van € 934.000 voor Leeuwarden. Vanaf 2019 toetsen en monitoren we samen met SDF scherper op de instroom in Beschermd Wonen en ThuisPlus.

Overige (voordeel € 42.000) Op de overige onderdelen is een gering voordeel ontstaan.

33 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Werk en inkomen

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Sociale deelname en participatie

Aantal bijstandsgerechtigden verlaagd In 2018 is de doelstelling op de uitstroom uit het bijstandsbestand ruimschoots behaald: 10% meer dan in 2017, resulterende in het beëindigen van 2.200 uitkeringen. Hiervan is ruim 30% aan het werk gegaan en ruim 10% is teruggegaan naar school. Door de herindeling is het bestand gestegen met 200. De instroom in 2018 is ook flink lager dan in het jaar er voor. Dat heeft geresulteerd in een netto daling van het bijstandsbestand van 474 uitkeringen: van 6.474 naar 6.000. Naast het bevorderen van de uitstroom door middel van het inzetten van bewezen instrumenten als Eerst Werk en Vizier op Werk, zijn er in 2018 diverse interventies gedaan om het aantal bijstandsgerechtigden te verlagen, onderverdeeld onder de noemers beperken van de instroom, verlagen van de netto prijs per uitkering en het verhogen van de uitstroom. En met succes, blijkt uit bovenstaande cijfers. We liggen hiermee vóór op het schema met betrekking tot het terugdringen van het tekort op de BUIG.

Meer werk gecreëerd voor mensen met een arbeidsbelemmering Met behulp van loonkostensubsidies zijn 160 mensen geplaatst bij werkgevers. Een score van 119% ten opzichte van de doelstelling. Daarnaast is er binnen de gemeente Leeuwarden veel aandacht geweest voor het plaatsen van de doelgroep in de interne organisatie, wat in meerdere sectoren tot plaatsingen heeft geleid. Ook nieuw beschut werken heeft de benodigde aandacht gekregen, alle personen met een indicatie voor beschut werken zijn in traject genomen, waarna men bij verschillende partners en werkgevers, waaronder met name Caparis, aan het werk is gegaan.

Verkleinen afstand tot de arbeidsmarkt voor statushouders Om de afstand tot de arbeidsmarkt voor statushouders te verkleinen zijn verschillende instrumenten ingezet. Zo zijn er taalstages gecreëerd, waarbij statushouders bij werkgevers kunnen werken aan hun taalvaardigheid en tegelijkertijd een beeld kunnen krijgen van de Nederlandse arbeidsmarkt. Daarnaast is in gezamenlijkheid met Vluchtelingenwerk het VIP programma ingezet. Hierin worden statushouders getraind om de kerncompetenties te leren, die nodig zijn om 'arbeidsmarktfit' te worden.

De Sociale Werkvoorziening (SW) anders inrichten In 2018 heeft het college ervoor gekozen geen eigen Leeuwarder participatiebedrijf op te richten. Rond de zomer 2018 is een stuurgroep governance Caparis ingesteld. In december 2018 heeft een bestuurdersconferentie meer zicht gegeven op de mogelijke toekomstige vorm en inhoud van Caparis. Hieruit bleek onder andere dat Caparis de ruimte moet krijgen om zich te onderscheiden met nieuw aanbod, naast de bestaande SW-populatie. Er is een proces ingezet tot het creëren van een nieuwe dienstverlenende organisatie die in 2020 van start moet gaan. In 2019 wordt de vorm van eigenaarschap, bestuur en omvang en aard van de dienstverlening nader uitgewerkt.

Lobby innovatie Participatiewet heeft succes In 2018 is ingezet op beïnvloeding van de doorontwikkeling van de Participatiewet. Zowel vanuit de G40 als de VNG is de inzet geweest om tot een beter werkende regeling te komen voor de onderkant van de arbeidsmarkt. De Participatiewet bevat in de praktijk veel schotten waar cliënten, werkgevers en gemeenten last van kunnen hebben. Er is ingezet op het behoud van onze invloed aan landelijke overlegtafels via de G40 en de VNG commissie. Deze inzet is succesvol geweest.

34 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Deelname van een collegelid in deze overleggen geeft de gemeente Leeuwarden een structurele informatievoorsprong waardoor we goed in staat zijn te anticiperen op veranderingen.

Ambtelijk nemen we deel aan diverse overleggen op het gebied van werk en arbeidsmarkt. Via het strategisch afstemmingsoverleg van de VNG commissie vindt afstemming plaats met de VNG en andere belangenbehartigers van gemeenten (Divosa, G4, NDSD, Cedris). Een concreet resultaat van deze samenwerking is, dat het voornemen om loondispensatie in de Participatiewet in te voeren, is ingetrokken. Een ander voorbeeld van een succesvol traject is dat er meer en structurele middelen komen voor de arbeidsmarktregio Fryslân, waarvan Leeuwarden de centrumgemeente is. In G40 verband is gewerkt aan een breed aangenomen motie voor de Algemene Leden Vergadering van de VNG, die van de VNG vergt dat zij zich inzet voor compensatie voor de tekortschietende budgetten BUIG.

2. Armoedebestrijding

Armoedeproblematiek blijft groot In 2018 is de zesde armoedemonitor opgesteld. De armoedeproblematiek blijft een hardnekkig probleem. Maar we zien ook dat we een steeds beter beeld krijgen van de problematiek en zicht houden op de omvang en samenstelling van de doelgroep. Met de focus op preventie en vroegsignalering valt de meeste effectiviteit te bereiken. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een daling van de instroom bij de curatieve schuldhulpverlening. Ook zien we een toename van het gebruik van de minimaregelingen. Dit heeft een positief effect op de bestaanszekerheid en aan de bestrijding van armoede. In 2018 is verder ingezet op kansrijke ontwikkelingen. Door meer partners te laten aansluiten bij het Convenant 'Iedereen financieel fit' en via het armoedepact het netwerk meer te betrekken bij het gezamenlijk oplossen van de armoedeproblematiek.

Maatregelen beschermingsbewind leiden nog niet geheel tot het gewenste effect Vanaf 2017 wordt actief ingezet op het grip krijgen op de kosten van beschermingsbewind. Zo is het draagkrachtpercentage (de eigen bijdrage) verhoogd van 20% naar 100% en is de vermogensvrijlating aangepast. Bij de bijzondere bijstand is het draagkrachtpercentage verhoogd en is de vermogensvrijlating aangepast. Ook is er een aanpak met preventieve maatregelen om beschermingsbewind te voorkomen en is er een samenwerking aangegaan met bewindvoerders. Toch zijn de uitgaven bijzondere bijstand voor beschermingsbewind in 2018 licht gestegen. Omdat de instroom in 2018 is gestabiliseerd, is de kostenstijging dus het gevolg van een stijging van de gemiddelde kosten per dossier. Hier kunnen verschillende oorzaken aan ten grondslag liggen waarvoor nader onderzoek nodig is.

Het Kindpakket is succesvol Hulp in natura via www.kindpakket.nl blijkt ook in 2018 succesvol. In 2018 hebben meer kinderen gebruik gemaakt van het Kindpakket. Naast hulp in natura is er ook aandacht geweest voor het ontwikkelen van interventies die tot duurzame oplossingen kunnen leiden. Er zijn stappen gezet om te komen tot een vervolg van het project Adje. Daarmee wordt de kans op intergenerationele overdracht van armoede verminderd en de kansen op de arbeidsmarkt worden vergroot.

Gebruik vangnet en de minimaregelingen gestimuleerd Het vangnet en de minimaregelingen zijn een belangrijke ondersteuning voor burgers die tijdelijk of voor langere tijd niet in voldoende mate in hun inkomen kunnen voorzien. De gemeente Leeuwarden heeft in 2018 de toegankelijkheid van de minimaregelingen verder ontwikkeld: - de individuele inkomenstoeslag wordt voor een grote groep bewoners elk jaar automatisch uitbetaald. De toeslag is voor deze groep voor onbepaalde tijd toegekend en hoeft niet meer elk jaar opnieuw te worden aangevraagd. Door een betere communicatie is ook het gebruik van de regeling toegenomen.

35 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

- De AV Frieso, via Gezondverzekerd, kan nu ook digitaal worden aangevraagd. - Om het bereik van kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen te vergroten wordt bij de uitkeringsintake een kort formulier meegegeven waarmee de bewoner kan aangeven graag in aanmerking te komen voor kwijtschelding. Ook zijn de bijstandsgerechtigden die geen kwijtschelding hebben aangevraagd aangeschreven. - Eind 2018 zijn acties ingezet om het bereik van de studietoeslag te vergroten. Er is een filmpje met uitleg over de toeslag op de gemeentelijke website geplaatst. De studietoeslag is tevens opnieuw onder de aandacht gebracht bij verschillende collega’s die met de doelgroep te maken hebben. Het effect hiervan is nog niet bekend.

Wat heeft het gekost?

Tabel 10 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG005 - Werk en inkomen Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 132.778 83.016 -49.761 B. Begroting 2018 na wijziging 133.202 83.503 -49.699

C. Rekening 2018 136.255 86.391 -49.865 Resultaat (B-C) -3.053 2.887 -166

Tabel 11 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG005 - Werk en inkomen lasten baten R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie 3.708 -3.110 598 R2BLP030 - Inkomensvoorziening -5.588 5.959 371 R2BLP031 - Armoedebestrijding -1.178 37 -1.141 R2BLP050 - Lijkbezorging 5 1 6 Totaal -3.053 2.887 -166

Arbeidsmarkt en sociale integratie (voordeel € 598.000)

Wet sociale Werkvoorziening (voordeel € 433.000) In het kader van de herstructurering van Caparis is een budget geraamd voor advies en begeleiding van het proces. De uitgaven zijn zeer beperkt gebleven omdat de inzet op de onderdelen uit de eigen bestaande formatie is gedaan en externe inhuur niet noodzakelijk bleek. Het voordeel bedraagt € 84.000. Daarnaast is er een voordeel van € 349.000 op de uitvoering van de WSW. De Rijksvergoeding hiervoor is gebaseerd op een hoger aantal WSW’ers dan dat er feitelijk werkzaam is bij Caparis en Wijkzaken. Deze afwijking komt doordat de Rijksvergoeding is gebaseerd op de aantallen van 2017 en de toerekening van de aantallen uit de herindeling.

Medische advisering (voordeel € 65.000) De kosten voor medische advisering zijn sterk teruggelopen. Er is minder dienstverlening van derde partijen ingekocht. Het budget voor 2019 is neerwaarts bijgesteld met € 25.000 tot € 50.000.

Arbeidsmarktregio Fryslân ESF (voordeel lasten € 2.279.000 en nadeel baten € 2.279.000) In december 2016 is voor de Arbeidsmarktregio Fryslân een Europese subsidie (ESF) van € 5.444.800 toegekend voor de periode tot december 2018. In 2018 is besloten de projectperiode met een jaar te verlengen tot december 2019. In de begroting zijn ook de regionale budgetten van de ESF subsidie voor de projectpartners bruto begroot (deze begrotingssystematiek is inmiddels gewijzigd; nu wordt alleen het lokale budget begroot). In de jaarrekening zijn alleen de netto lasten voor de gemeente Leeuwarden verantwoord. Dat, samen met het feit dat het project is verlengd, is de reden voor het feit dat de lasten voor 2018 € 2.279.000 lager zijn dan begroot. De bijbehorende baten zijn eveneens € 2.279.000 lager.

36 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Doorbelastingen (voordeel lasten € 920.000 en nadeel baten € 920.000) Als gevolg van een administratieve aanpassing is een begrote opbrengst in de realisatie als negatieve last geboekt, waardoor ten opzichte van de begroting sprake is van zowel lagere lasten als baten van € 920.000. Per saldo is er geen verschil.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 100.000 voordelig.

Inkomensvoorziening (voordeel € 371.000)

Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten (BUIG) nadeel lasten € 5.965.000 en voordeel baten € 5.965.000 In 2018 is voor de bijstandsuitkeringen € 76,2 mln ontvangen. De werkelijke uitgaven in 2018 bedroegen € 88,9 mln. De hogere uitgaven van € 12,7 mln zijn voor € 6,7 mln reeds gedekt in de primitieve begroting. Van het Rijk wordt een aanvullende vangnetuitkering ontvangen van € 6,0 mln. Hierdoor ontstaat zowel op de lasten als de baten een verschil van € 6,0 mln.

Figuur 4 Volume ontwikkeling BUIG

Bron: Cognos analytics.

Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen (voordeel € 151.000) Aan levensonderhoud en kapitaalverstrekkingen is € 151.000 minder uitgegeven dan begroot door verbetering van de economische omstandigheden voor zelfstandigen.

Studietoeslag en inkomenstoeslag (voordeel € 198.000) Er is actief ingezet om het bereik van de voorzieningen studietoeslag en inkomenstoeslag te vergroten. Er komen iets meer aanvragen binnen op de individuele studietoeslag, het aantal is nog steeds gering en er is € 370.000 overgebleven. Op de inkomenstoeslag is het tekort toegenomen naar € 172.000.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 22.000 voordelig.

37 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Armoedebestrijding (nadeel € 1.141.000)

Bijzondere bijstand (beschermingsbewind) en AV Frieso (nadeel € 1.396.000) Beschermingsbewind blijft een belangrijke uitgavenpost binnen de bijzondere bijstand. Dit onderdeel heeft een groot aandeel in een nadelig resultaat van € 1.349.000 waarin een incidentele bijdrage van het rijk is opgenomen van € 255.000. Er is actief ingezet om het bereik van de voorziening AV Frieso te vergroten en dat is geslaagd. Hierdoor is een nadeel ontstaan van € 47.000.

Armoede en schuldhulpverlening (voordeel € 209.000) Het Kindpakket laat een voordeel zien van € 114.000 doordat aan een deel van de beschikbare middelen geen bestemming gegeven is. Dit komt vooral doordat in een kort tijdsbestek het Rijk hiervoor veel middelen beschikbaar gesteld heeft. Er is uitvoering gegeven aan de plannen van het Kindpakket 2017-2020. Hierin staat een vergelijkbaar bedrag nog beschikbaar. In 2019 zullen alle beschikbare middelen Kindpakket ingezet worden. Op de middelen die vooral besteed worden aan Kredietbank Nederland blijft € 95.000 over. Dit komt vooral door de onzekere aard van de gevolgen van de herindeling op dit gebied en een daling in de instroom van de curatieve schuldhulpverlening.

Overige Overige kleine voor- en nadelen per saldo € 46.000 voordelig.

Reserve Budgetoverheveling

Regionaal Werkbedrijf (storting € 395.000) Met de intrede van de Participatiewet heeft de wetgever bepaald dat gemeenten moeten gaan samenwerken in arbeidsmarktregio’s. Elke arbeidsmarktregio heeft een samenwerkingsverband dat wettelijk aangeduid wordt als Regionaal Werkbedrijf. Om het Regionaal Werkbedrijf goed te laten functioneren heeft het ministerie van SZW in drie tranches in 2014, 2015 en 2016 een bedrag van € 1 mln uitgekeerd. Elke centrumgemeente beheert dit budget namens de het Regionaal Werkbedrijf. In ons geval is deze taak gedelegeerd naar Sociaal domein Fryslân. Een deel van het budget is nog niet besteed en zal daarom via de reserve Budgetoverheveling mee worden genomen naar 2019.

Betrokken verbonden partijen  Stichting Kredietbank Nederland (KBNL) Leeuwarden  Caparis NV Drachten  Sociale Werkvoorziening Fryslân Drachten

38 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Maatschappelijke effecten

Tabel 12 Maatschappelijke effecten Sociaal domein Indicator eenheid bron Meting Meting 2017 2018 1. Absoluut verzuim Aantal per 1.000 DUO 1,7 niet bekend inwoners 5-18 jr. 2. Relatief verzuim Aantal per 1.000 DUO 24,9 niet bekend inwoners 5-18 jr. 3. Voortijdige schoolverlaters % deelnemers aan het DUO 1,9% niet bekend zonder startkwalificatie VO en MBO onderwijs (vsv-ers)

4. Niet-sporters % Gezondheidsenq 49% niet bekend uête CBS, RIVM (2016) 5. Banen Aantal per 1.000 LISA 764,4 899,5 inwoners in de leeftijd 15 – 64 jaar 6. Kinderen in uitkeringsgezin % kinderen tot 18 jaar Verwey Jonker 10,5% niet bekend Instituut – (2015) Kinderen in Tel 7. Netto arbeidsparticipatie % van de werkzame CBS 63,3% 65,5% beroepsbevolking t.o.v. de beroepsbevolking 8. Werkloze jongeren % 16 t/m 22 jarigen Verwey Jonker 2,9% niet bekend Instituut – (2015) Kinderen in Tel 9. Personen met een Aantal per 1.000 CBS 75,4 73,8 bijstandsuitkering inwoners (2e helft) (1e helft) 10. Lopende re- Aantal per 1.000 CBS 18,5 20,5 integratievoorzieningen inwoners van 15 – 65 (2e helft) (1e helft) jaar 11. Jongeren met jeugdhulp % van alle jongeren tot CBS 15,8% 13,3% 18 jaar (2e helft) (2e helft) 12. Jongeren met % van alle jongeren tot CBS 1,9% 1,9% jeugdbescherming 18 jaar (2e helft) (2e helft) 13. Cliënten met een Aantal per 1.000 CBS niet 92 maatwerkarrangement inwoners beschikbaar (2e helft) Wmo

Toelichting indicator en vergelijking met andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

39 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.2.2 Domein Fysiek

Onze activiteiten op het gebied van economie en toerisme, wonen en milieu, infrastructuur en mobiliteit, ruimtelijke ordening en beheer leefomgeving.

Betrokken portefeuillehouder(s): dhr. H. de Haan, dhr. H. van Gelder, dhr. S. Feitsma en dhr. F. Douwstra.

Strategisch algemeen doel Een krachtig en aantrekkelijk Leeuwarden en een klimaat dat stad, regio én mensen in beweging brengt.

Successen 1. LF2018 - uitvoering Culturele hoofdstad is voorspoedig verlopen en heeft vele bezoekers naar Leeuwarden getrokken. 2. Er zijn veel extra (inter)nationale publieks- en zakelijke events in 2018 mogelijk gemaakt met een positieve profilering van Leeuwarden en Fryslân. 3. Dankzij de proactieve en integrale aanpak voor toezicht en handhaving zijn de talrijke evenementen in LF2018 voorspoedig verlopen. 4. Er is gestart met de realisatie RUG Campus Fryslân en Energie Campus. 5. De verkeersveiligheid bij bedrijventerrein De Hemrik (Planetenlaan-Saturnusweg) is verbeterd door de aanleg van een rotonde.

Verbeterpunten 1. Bij de voorbereiding van (infrastructurele) projecten nog vroegtijdiger inzetten op participatie van belanghebbenden. Dat levert meer draagvlak op voor de plannen en betaalt zich uiteindelijk (maatschappelijk) terug. 2. Economische marketing meer eenduidig en herkenbaar inzetten met meer focus. Dit geldt o.a. voor proposities, berichten op social media en nieuwsbrieven.

Wat heeft het in totaal gekost?

Tabel 13 Bedragen x € 1.000 Domein Begroting Begroting Begroting Rekening Rekening Rekening Resultaat R2DOM002 - Fysiek lasten baten saldo lasten baten saldo saldo R2PRG003 - Economie en 51.905 39.878 -12.027 45.242 33.391 -11.851 175 toerisme R2PRG006 - Wonen en 25.494 22.202 -3.292 23.562 21.205 -2.358 934 milieu R2PRG007 - Infrastructuur 9.163 5.527 -3.637 9.447 5.822 -3.626 11 en mobiliteit R2PRG012 - Ruimtelijke 1.650 123 -1.527 1.347 113 -1.233 294 ordening R2PRG014 - Beheer 41.141 16.918 -24.223 40.634 16.138 -24.496 -273 leefomgeving Totaal 2018 129.353 84.648 -44.705 120.232 76.669 -43.563 1.142

40 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Eindconclusie

Het voordelig resultaat binnen het Fysiek domein bedraagt € 1.142.000. Het betreft diverse kleine voor- en nadelen (ad € 297.000) en enkele grote, waarvan de grootste zijn:  Programma Wonen en Milieu o Omgevingsvergunning (WABO): voordeel van € 481.000 door per saldo hogere legesopbrengsten. o Handhaving omgevingsrecht: voordeel van € 175.000 door met name niet ingevulde vacatureruimte en lagere advieskosten.  Programma Ruimtelijke ordening o Binnen het product bestemmingsplannen is in 2018 een voordeel ontstaan van € 268.000. Dit wordt veroorzaakt door een vrijval van het project digitalisering bestemmingsplannen. Hierin was budget opgenomen voor het bestemmingsplan 'Buitengebied' welke nu een plek krijgt in het nieuwe project implementatie Omgevingswet.  Programma Beheer leefomgeving o Reiniging verhardingen: nadeel van € 79.000 hoofdzakelijk als gevolg van extra uitgaven aan gladheidsbestrijding.

Met de uitvoering van het programma Economie en Toerisme is het verwachte resultaat bereikt, alsmede extra profilering van Leeuwarden en het stimuleren van toerisme in relatie tot de doelstellingen van LF2018.

De Energie-agenda is doorontwikkeld tot een volwaardig integraal programma 'Volhoudbaar'.

De bruto-productie van nieuwe woningen bedraagt 828 woningen en ligt fors boven het begrote aantal van 700. Er zijn 266 woningen aan de voorraad onttrokken, vooral door herstructurering. Hiermee komt de netto productie uit op 562 woningen.

Het afvalscheidingspercentage is met 4% gestegen en komt uit op 70%. Het deel dat overblijft (30%) wordt op dit moment verbrand als restafval. Het streven is om deze hoeveelheid terug te brengen naar 100 kg en uiteindelijk naar nul, zodat we alleen grondstoffen overhouden. In 2019 wordt de grondstoffenbeleidsvisie over ons huishoudelijk afval aangeboden aan de raad en volgt het uitvoeringsplan.

Ondanks een scherpe prioritering in het toezicht op evenementen en het gebruik van een monitorings- en signaleringssysteem, hebben evenementen meer capaciteit gekost dan aanvankelijk begroot. In het bijzonder als gevolg van juridische procedures en afhandeling van overlast meldingen.

De diverse werkzaamheden aan de hoofdinfrastructuur waren voor het jaar 2018 afgerond. De infrastructuur was daarmee tijdig op orde, voordat de diverse evenementen in het kader van Culturele hoofdstad van start gingen. In 2018 zijn relatief weinig uitvoeringsprojecten gepland om de diverse activiteiten in het kader van de Culturele hoofdstad niet te hinderen. Mede door deze planning is de doorstroming en veiligheid tijdens de evenementen goed verlopen.

Door de aanleg van een rotonde op bedrijventerrein De Hemrik is naast een verbetering van de verkeersveiligheid, ook een goed verdeel(middel)ontsluitingspunt in het hart van de bedrijventerrein-herinrichting ontstaan, waardoor de oriëntatie op het bedrijventerrein is verbeterd.

41 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Economie en toerisme

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Profilering, samenwerking en acquisitie ter bevordering van banen

Door relatiebeheer bedrijven vastgehouden Diverse bedrijven hebben besloten in de gemeente Leeuwarden te blijven. We hebben geholpen bij uitbreidingsplannen, het vinden van alternatieve huisvesting en locaties en waren partner bij business development en financieringsvraagstukken. Het social media-kanaal Ondernemend Leeuwarden is gelanceerd op LinkedIn en Twitter. Het doel van dit kanaal is het informeren en etaleren van ondernemers in Leeuwarden.

De (inter-)nationale acquisitie was gericht op top-sectoren  Leeuwarden ontwikkelt zich in de kenniseconomie. De Dairy- en WaterCampus zijn de afgelopen jaren qua werkgelegenheid gegroeid en staan helder op de kaart. In 2018 is gestart met de realisatie van de RUG Campus Fryslân in de voormalige bibliotheek. Ook is de EnergieCampus inmiddels in aanbouw. In 2019 worden beide campussen geopend.  We willen de samenwerking tussen de campussen in Leeuwarden versterken en tegelijkertijd een onderscheidend profiel neerzetten. Dit doen we vanuit het Innovatie Pact Fryslân en vanuit het Hoger Onderwijsakkoord. Door onze inzet samen met de verschillende partners uit het bedrijfsleven, onderwijs en overheid vestigen zich ook bedrijven in de stad die zich richten op onze focuspunten, waaronder Acquaint, Carver Oisann Engineering en CRV.  De agenda ‘Samenwerken aan Innovatie’ is in 2018 gestart en volgt een deel van het programma ‘Groen Werkt!’ op. De agenda zet in op het stimuleren van innovatie in de topsectoren door samenwerking te bevorderen (o.a. met provincie), launching customership door de gemeente Leeuwarden en de regeling Innovatiefonds. Rond het thema energie wordt ook samengewerkt met de provincie als opvolger van het programma Groen Werkt!, zie hiervoor ook de verantwoording inzake het programma Volhoudbaar.  Door intensieve inzet van Economische Zaken heeft een aantal bedrijven besloten zich te vestigen in Leeuwarden (o.a. Spar, Loetje, Europrovyl, VION, KOM, Kenniscentrum EnergieCampus Leeuwarden). Deze bedrijven zorgen voor nieuwe werkgelegenheid en invulling van de binnenstad en bedrijventerreinen.  Rond het thema Cybersafety zijn diverse activiteiten georganiseerd. Het Hacklab in Leeuwarden is opgericht. Hier kan jong talent kennismaken met het cyberdomein. Ook is CodeGorilla gestart met het opleiden van burgers in de bijstand tot volwaardig IT-personeel.  In nauwe samenwerking tussen het bedrijfsleven, het onderwijs en de overheid is het initiatief genomen tot ontwikkeling van de Bakery Experience. Het business plan is gezamenlijk uitgewerkt. De Bakery Experience moet de plek in Noord-Nederland worden waar in en rond de bakkerij- en zoetwarensector bedrijfsleven, onderwijs en onderzoek op verschillende niveaus in een praktijkomgeving bij elkaar komen.

Agenda ‘Samenwerken aan Innovatie’  Het Innovatiefonds is gelanceerd als opvolger van het Groen Innovatiefonds. Inmiddels heeft het nieuwe fonds geleid tot circa tien concrete leads voor projecten en productontwikkeling. Twee innovatieve projecten zijn met dit nieuwe fonds gefinancierd in 2018. Voor de promotie van het Innovatiefonds worden verschillende kanalen gebruikt. Zo is er een promotiefilm gemaakt; deze is gedeeld via Ondernemend Leeuwarden en de campussen.  Er is een aantal netwerkbijeenkomsten georganiseerd. In het voor- en najaar zijn subsidiespreekuren georganiseerd i.s.m. YnBusiness, SNN en de provincie. Beide keren zijn gesprekken met meer dan twintig ondernemers gevoerd. Ook was de gemeente Leeuwarden

42 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

actief bij o.a. de Startersdag, BCDN, Provada, en uitwisselingen rondom Interreg-project UpGradeSME.  Ter bevordering van innovatieve en circulaire producten en diensten is de gemeente Leeuwarden een aantal keer launching customer geweest voor lokale partijen (o.a. It Erfskip, Bøkers en Fryslân Fungies). We maken daarbij gebruik van het netwerk en de accountmanagers om in contact te komen met deze (startende) ondernemers: o.a. de campussen, IPF en Vereniging Circulair Fryslân. Ook wordt er veel aandacht besteed aan de PR rondom deze activiteiten. Een voorbeeld daarvan is de circulaire kast, waarin producten en diensten die zijn aangeschaft als launching customer tentoongesteld worden in de Business Room van het Stadskantoor.  Het uitwerken van de grondstofstromen analyse van de eigen organisatie is gestart. Hierbij worden de in- en uitgaande grondstofstromen van de gemeentelijke organisatie in kaart gebracht. Op basis hiervan zal de gemeente concrete projecten kunnen starten rondom circulaire inkoop en het aantrekken en stimuleren van innovatieve ondernemers (o.a. door launching customership).  Gezamenlijk met WaterCampus, Dairy Campus, EnergieCampus en IPF ontwikkelen we hun plannen voor de toekomst en faciliteren we deze. Er is nauw contact met alle partijen. Een aantal voorbeelden zijn: Sterk! Fries Ondernemerschap, start van de bouw EnergieCampus Leeuwarden, Bakery Experience, HOAF, citydeal Kennismaken en RIF Gas 2.0.

EU Office & Eurocities  Het EU Office NG4 heeft verschillende ondernemers en instellingen uit Leeuwarden in contact gebracht met het Europese netwerk. Platform GEEF heeft een delegatie van 17 personen uit Zuid-Zweden ontvangen voor een werkbezoek van drie dagen. Centraal tijdens het werkbezoek stond de mogelijke samenwerking op het gebied van e-health en domotica.  Een van de focusgebieden voor Leeuwarden met betrekking tot de inzet van het EU Office is smart mobility. Het EU Office heeft ondersteuning verleend bij de deelname aan de agenda- bepalende sessie van Strategic Transport Research and Innovation Agenda (STRIA) in Graz. Hier werd o.a. de agenda bepaald voor de fondsen van de Europese Commissie op het gebied van infrastructuur en mobiliteit voor de komende jaren.  Vanuit het Eurocities Culture Forum is door een grote delegatie een werkbezoek gebracht aan Leeuwarden. Het thema innovatie op festivals stond centraal tijdens het bezoek, met als één van de hoogtepunten het festival Welcome to the Village.  Er is door de gemeente Leeuwarden op Europese calls geschreven en instellingen in de stad zijn gewezen op interessante Europese calls. Voorbeelden hiervan zijn een call gericht op creative ageing en een call gericht op het ontwikkelen van broedplaatsen.

2. Profilering ter bevordering van het toerisme in stad en regio

Positieve profilering door inzet van extra middelen Er was aanvullend budget beschikbaar voor het ondersteunen en stimuleren van extra (inter)nationale publieks- en zakelijke evenementen in 2018. Dit heeft bijgedragen aan de totstandkoming van evenementen en congressen, verhoging van bezoekersaantallen en bestedingen, positieve pers en groei in de horeca. Voor de exacte cijfers en aantallen wordt verwijzen naar de rapportage LF2018.

Er is ingezet op zakelijk toerisme en diverse congressen en site visits in samenwerking met verschillende organisaties. Er hebben diverse (internationale) congressen plaatsgevonden, waaronder: CirCom congres, Eurocities en European Festival Assiociation congres, De Salon, Nationale Waterdag, Conferentie Cultuur & Gemeenten en Waterconnecting. Daarnaast hebben meerdere site visits plaats gevonden om in 2019, dan wel 2020 congressen en evenementen naar

43 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Leeuwarden te halen met als successen: WK Frisbee, Roze Zaterdag 2020, en op die manier ook de legacy te borgen.

Op het gebied van evenementen, cultuur & toerisme is er door de gemeente inzet gepleegd op: LUNA, Waterlicht van Daan Roosengaarde en is het Fries Museum zowel ondersteund met de blockbusters Escher als Rembrand & Saskia. We hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de stichting Beleef & Herinner voor hun grootschalige project 'De Tocht' welke bijdraagt aan de legacy. Verder is op nationaal niveau de samenwerking met het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen verder doorgezet door onder andere aan te sluiten bij de Royal Lijn welke de koninklijke verhaal lijn verteld tussen vijf steden.

Gezamenlijke inspanningen op het gebied van marketing en bijdragen aan de stichting LF2018 hebben geleid tot extra citydressing in de stad met vlaggen en welkomstkunstwerken tijdens blockbusters van zowel het Fries Museum als LF2018. Verder heeft de gemeente in samenwerking met de drie marketingpartijen, LF2018, Merk Fryslân en Marketing Leeuwarden, ingezet op free publicity bewerking van zowel nationale en internationale pers en allerlei producten offline (zoals kaarten) en online (zoals route app, film, social media). Waar onder andere de nominatie van de Lonely Planet het resultaat van was.

Gastvrije ontvangst toeristen door extra facilitaire inzet De extra facilitaire inzet van de gemeente is gegaan naar het hospitality project met de provincie (uitgevoerd door Stenden, VVV en Merk Fryslân) voor een gastvrije ontvangst van de toerist door inzet van extra cityhosts, vrijwilligers, dienstverlening door VVV en infopunt LF2018, ontvangst van toerist bij wisseldagen bij accommodaties, intermediair bij groepsbezoeken en ondersteunen van ondernemers bij professionalisering voor gastvrije ontvangst (meertaligheid, arrangementen, etc.).

Bestedingsdoelen toeristenbelasting bepaald In 2018 is samen met vertegenwoordigers vanuit toeristische koepelorganisaties in een aantal bijeenkomsten het jaarplan bestedingsdoelen toeristenbelasting opgesteld. De toeristische branche heeft unaniem draagvlak uitgesproken voor de gezamenlijk opgestelde bestedingsdoelen ten gunste van toeristische voorzieningen (producten en programma). De doelen zijn opgesteld, zodat synergie te bereiken is met andere gemeentelijke budgetten in evenementen en festivals, marketing, blockbusters en Agenda 2028, en met private bestedingen in de sector. De gemeente gaat de bestedingen uitvoeren in 2019 en blijft de toeristische branche en ondernemers hierbij betrekken. De definitieve opbrengsten en perceptiekosten waren bij het verschijnen van deze jaarstukken nog niet bekend.

3. Verkoop niet-strategisch vastgoed en erfpacht

Een groot aantal panden dat nog in gemeentelijk eigendom is, kan (op termijn) worden afgestoten, omdat ze geen of een beperkte strategische, functionele of financiële waarde hebben. Hiervoor is een verkoopstrategie opgesteld die ook in 2018 heeft geleid tot verkoop van panden (Wergeasterdyk 45, Hoflân 6, Heer Ivostraatje 38). Wel is het zo dat de verkoop/het afstoten van een aantal panden on-hold staat in verband met andere beleidsontwikkelingen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om Zalen Schaaf (aanpassing prijsvraag), de Westerkerk en de Cornelis Trooststraat. De gemeente hanteert daarnaast een actief beleid wat betreft de mogelijkheid tot afkoop van erfpacht, waarbij het met name gaat om particuliere erfpacht. De gemeente heeft nog een beperkt aantal gronden in erfpacht uitgegeven aan bedrijven.

44 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

4. Herontwikkeling Blokhuispoort in afrondende fase

Blokhuispoort herontwikkeld De herontwikkeling van de Blokhuispoort is onder grote tijdsdruk en met een goed resultaat uitgevoerd. Begin 2018 zijn we geconfronteerd met een aanzienlijk tekort van BOEi bij de uitvoering van de herontwikkeling van de Blokhuispoort, waardoor de bouwwerkzaamheden werden stilgelegd en de herontwikkeling volgens BOEi niet kon worden afgerond. Het financiële deel is voor een deel door BOEi zelf opgelost, voor een deel is een vraag neergelegd voor een lening via de gemeente (voor € 1,35 mln). Door BOEi is op basis van gesprekken met de belangrijkste gebruikers een investeringsagenda opgesteld. Deze investeringsagenda is in totaal € 7 mln en bevat ten eerste het oppakken van de belangrijkste knelpunten, die met name het huurcomfort betreffen en het afmaken van openstaande opleverpunten. Voor de korte termijn gaat het om het verhelpen van koude klachten, aanpak van de luchtbehandeling op verschillende plekken in het complex, het afmaken van de Kapel, de aanpak van de internetverbinding en de beveiliging en verbetering van de routing in het gebouw. De herinrichting van de pleinen staat ook op de investeringsagenda, maar voor een later moment (2021).

Nieuwe samenwerkingsovereenkomst borgt afronding herontwikkeling Behalve deze onderdelen zal door BOEi ook verder geïnvesteerd worden in het complex door de verdere restauratie en verduurzaming van gebouwdelen die nog geen onderdeel waren van de lopende samenwerkingsovereenkomst. Daardoor is een nieuwe samenwerkingsovereenkomst aangegaan met een looptijd van vijf jaar. Hierin wordt geborgd dat de afgesproken herontwikkeling wordt afgerond en dat er wordt geïnvesteerd in het complex en dat daarnaast wordt gekomen tot een programmatische visie voor de Blokhuispoort (o.a. evenementen). Hierbij blijft de huidige rolverdeling gehandhaafd, waarbij BOEi de Blokhuispoort exploiteert voor eigen rekening en risico en de gemeente alleen een publiekrechtelijke taak heeft.

Wat heeft het gekost?

Tabel 14 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG003 - Economie en toerisme Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 50.043 43.665 -6.378 B. Begroting 2018 na wijziging 51.905 39.878 -12.027

C. Rekening 2018 45.242 33.391 -11.851 Resultaat (B-C) 6.663 -6.487 175

Tabel 15 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG003 - Economie en toerisme lasten baten R2BLP005 - Economisch beleid 11 51 62 R2BLP061 - Vastgoedbeheer 2.352 -2.335 16 R2BLP062 - Grondzaken 4.225 -4.205 20 R2BLP066 - Toerisme 31 2 32 R2BLP068 - Sportvoorzieningen 44 0 44 Totaal 6.663 -6.487 175

Vastgoedbeheer (voordeel € 16.000) In januari 2018 is het Beursgebouw met een boekwaarde van € 280.000 verkocht. De verkoop heeft een boekwinst opgeleverd van ca. € 1,9 mln. Deze opbrengst is gestort in de reserve Vastgoed en daarna ten gunste gebracht van de algemene middelen. Dit leidt tot een hogere last en baat van ca. € 2,1 mln. Op de kapitaallasten voor de sportaccommodaties is een voordeel gerealiseerd van € 152.000. Dit is in hoofdzaak (€ 89.000) veroorzaakt door onderuitputting vanwege de investeringen op en aan het sportcomplex Nijlân en de renovatie van de velden bij MKV.

45 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Zoals reeds aangegeven in de Turap 2018 is er door het vertrek van enkele huurders uit de Doperkerk en het Wetsusgebouw en door leegstand van de Westerkerk een huurderving ontstaan van ca. € 136.000.

Grondzaken (voordeel € 20.000)

1. Bouwgrondexploitatie (nihil) De raming van de lasten en baten met betrekking tot de bouwgrondexploitatie is gebaseerd op de hercalculaties per 1-1-2018, zoals vastgesteld in de raadsvergadering van 14 november 2018. Hierbij is een inschatting gemaakt van de verwachte aan- en verkopen, evenals de overige lasten en baten. De lasten werden begroot op € 23,4 mln en de baten op € 14,4 mln. Het verschil van € 9,0 mln betreft de zgn. voorraadmutatie en gaat naar de balans als toename van de grondvoorraad. Voor de exploitatie zijn hiermee de lasten en baten in evenwicht. De werkelijke lasten bedroegen € 19,6 mln en de werkelijke baten € 15,6 mln. Per saldo is de grondvoorraad toegenomen met een bedrag van € 4,0 mln.

Dit geeft de volgende overzichten:

Tabel 16 Bedragen x € 1.000 Omschrijving Begroot Werkelijk Verschil V/N Lasten 23.361 19.613 3.748 Voordeel Baten -14.353 -15.594 1.241 Voordeel Mutatie balans 9.008 4.019 4.989 Toename Saldo exploitatie - - -

Tabel 17 Bedragen x € 1.000 Omschrijving 1-1-2018 31-12-2018 Mutatie Boekwaarde 148.966 153.114 4.148 Af: verliesvoorziening -6.632 -6.762 -130 Af: BBV-voorziening Zuidlanden -7.500 -7.500 0 Netto boekwaarde 134.834 138.852 4.018

De boekwaarde van de grondcomplexen is in 2018 met € 4,0 mln toegenomen. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar paragraaf 2.3.7 Grondbeleid en 3.2.2 Toelichting op de balans.

2. Diverse voor- en nadelen (voordeel € 20.000) Daarnaast nog diverse voor- en nadelen van per saldo € 20.000 voordeel.

Reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling

1. Marketing en toerisme storting (storting € 500.000) In het jaar 2018 stond Leeuwarden als stad volop in de schijnwerpers. In het Collegeprogramma zijn incidentele middelen ad € 1.175.000 beschikbaar gesteld om ook na 2018 deze aantrekkingskracht vast te houden. Door een goed en professioneel aanbod van cultuur en evenementen te blijven garanderen kan dit gerealiseerd worden. Daar hoort ook een vitale binnenstad bij. € 500.000 wordt vooralsnog via de reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling meegenomen naar 2019.

2. Economie, profilering en acquisitie (storting € 490.000) In het Collegeprogramma is voor 2018 € 648.000 beschikbaar gesteld voor het versterken van de economische structuur en het ondersteunen, middels cofinanciering aan kennisinstellingen en bedrijven met innovatieve projecten. Eind 2018 zijn voor € 490.000 de bijdragen nog niet verstrekt. Daarom wordt dit bedrag via de reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling meegenomen naar 2019.

46 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

3. Voorinvesteringen strategische locaties (storting € 80.000) Eind 2018 is in het BO MIRT aandacht besteed voor het versnellen van het spoor van en naar de Randstad. Daarnaast is in het BO MIRT opgenomen dat er onderzoek wordt verricht naar de spoorbrug over het Van Harinxmakanaal. Dit is nader uitgewerkt in de gebiedsvisie spoortracé Leeuwarden-Heerenveen. Uitgangspunt van deze visie is dat mogelijke toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied worden onderzocht en om te beoordelen of toekomstige ontwikkelingen van meerwaarde zijn voor een eventueel verdiepte ligging van het spoor. Samen met de Provincie wordt het verdiept aanleggen van het spoor onderzocht. De verdere uitvoering vindt in 2019 plaats. De middelen uit het budget voorinvestering in strategische locaties ad € 80.000 worden hiervoor ingezet.

Betrokken verbonden partijen  WTC Beheer BV  bv SPORT  Marrekrite

47 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Wonen en milieu

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Verbeteren en verduurzamen bestaande woningvoorraad

Uitvoering prestatieafspraken 2018

 Werkgroep woonlasten van start Afgelopen jaar is door de volkshuisvestingspartijen (gemeente, corporaties en huurdersorganisaties) uitvoering gegeven aan de prestatieafspraken 2018. De aandacht is vooral uitgegaan naar het huisvesten van statushouders, het gezamenlijk vormgeven aan de energietransitie en betaalbaar wonen. Voor dit laatste thema is de werkgroep woonlasten van start gegaan. Zij zijn gestart met het gezamenlijk inventariseren welke verschillende programma’s en subsidieregelingen van de vijf partijen er zijn en de eventuele overlap hierin.

 Inzet VoorzieningenWijzer Ook heeft een nadere verkenning plaatsgevonden naar de mogelijke inzet van de VoorzieningenWijzer, een tool waarmee huishoudens substantieel en duurzaam kunnen bezuinigen op hun uitgaven en tegelijkertijd optimaal gebruik maken van de specifieke regelingen waarop ze recht hebben. Een pilot met ca. 100 huishoudens staat voor 2019 gepland, om ervaring met dit instrument op te doen.

 Lopende projecten uitgevoerd Er is uitvoering gegeven aan lopende projecten, zoals de herstructurering van Heechterp en de herstructureringen in Grou. Ook is verder verkend over hoe en in welke mate er sociale huur in de uitleglocatie Middelsee te realiseren is.

 Woningmarkt onderzocht De gemeente heeft in nauwe samenwerking met partijen in 2018 een woningmarktonderzoek laten uitvoeren gespecificeerd naar de stad Leeuwarden en de dorpen. Hierin is zowel in de breedte gekeken en heeft een verdiepingsslag voor het deelsegment sociale huur plaatsgevonden. De bevindingen uit dit onderzoek vormen mede het fundament onder de nieuwe volkshuisvestingsvisie die in 2019 zal worden opgesteld. De gemeenteraad is dit jaar op een aantal manieren geïnformeerd over de werking van de woningmarkt en de lopende thema’s daarin. Zo heeft er in het najaar van 2018 eerst een informatieavond met en over de corporaties en huurdersorganisaties plaatsgevonden. Vervolgens is er een informatieavond georganiseerd waarin de uitkomsten van het woningmarktonderzoek zijn besproken. Tenslotte is in november 2018, samen met de partners uit Streekwurk Noordwest-Fryslân, een masterclass georganiseerd over de opgaven in de woningmarkt in dit gebied.

Eind 2018 zijn tussen de volkshuisvestingspartijen weer nieuwe prestatieafspraken gemaakt.

Lokaal actieplan Wonen met zorg geactualiseerd Het afgelopen jaar is het lokale actieplan Wonen met zorg geactualiseerd. De veertiental zorgpartners willen graag samen met de gemeente meer focus op een of twee onderwerpen. Bijvoorbeeld de samenwerking tussen zorgaanbieders, woningbouwcorporaties en de gemeente. Ook is de woonzorgkaart geactualiseerd. Sturen op Thuis+ en beschermd wonen is in 2018 ontwikkeld en wordt in 2019 uitgevoerd. Met het voorlichtingsproject 'Mijn huis op maat' hebben we een bijdrage geleverd om langer zelfstandig wonen te faciliteren.

48 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Regionaal plan Wonen met Zorg Door de samenwerkende regio’s Noardwest-Fryslân, Noordoost-Fryslân en Stadsregio Leeuwarden is in het kader van de agenda Stad en platteland het thema wonen en zorg opgepakt. In 2018 is bij allerlei partijen in de regio geïnventariseerd wat er speelt rond dit thema. Zo is zicht verkregen op vraag en aanbod van zorgvastgoed en -woningen in de regio en op ontwikkelingen rond leefbaarheid en betaalbaarheid voor zorgbehoeftigen. Belangrijke opgaven zijn: • Er is een kwalitatieve mismatch tussen vraag naar en aanbod van corporatiewoningen voor mensen met een zorgbehoefte. • Er lijken onvoldoende corporatiewoningen beschikbaar te zijn voor mensen die uitstromen uit de maatschappelijke opvang. Het bieden van voldoende begeleiding bij zelfstandig wonen is hierbij een essentieel aandachtspunt. • Veel particuliere woningen zijn niet geschikt voor mensen met een zorgbehoefte. Bewustwording bij en faciliteren van eigenaar-bewoners is noodzakelijk. • (Verouderd) zorgvastgoed voldoet niet meer aan de vraag en er is (dreigende) leegstand. • Betaalbaarheid van wonen en zorg is een continue aandachtspunt bij alle partijen. Afstemming over wie op welk moment aan welke knop rond betaalbaarheid draait is essentieel. • De leefbaarheid in het noorden van Friesland wordt, ondanks het verdwijnen van voorzieningen, nog steeds hoog gewaardeerd. Blijvende inzet op het versterken van sociale netwerken is noodzakelijk.

Bij de opgaven rond wonen en zorg is er een rol voor alle betrokken partijen (woningcorporaties, zorgorganisaties, bewoners, bouwers en gemeenten). Afstemming en ketensamenwerking tussen partijen is noodzakelijk. Dit gebeurt op lokaal niveau al op meerdere onderdelen.

Begin 2019 wordt de laatste hand gelegd aan het regionale plan wonen en zorg, waarin adviezen voor alle partijen worden geformuleerd. Afronding vindt plaats in de vorm van een conferentie (in april 2019), waarin resultaten en adviezen met elkaar worden gedeeld en een aanzet wordt gegeven tot het vormen van nieuwe coalities rond benoemde opgaven.

Extra aandacht voor energiebesparing en lastenverlichting minima (armoedebestrijding)

 Inzet energiecoaches waardevol In 2018 hebben 445 huishoudens zich aangemeld voor een gesprek met de energiecoach, waarvan reeds 336 huisbezoeken zijn uitgevoerd. Inwoners houden meterstanden bij, denken na over binnentemperatuur, komen met slimme oplossingen en praten hierover in hun buurt en kennissenkring. Inwoners veranderen hun energieverbruik door er bewuster mee om te gaan. Daarnaast ligt er het aanbod voor het duurzamer inregelen van de cv-installatie door de CV-dokters (250 keer in 2018) en het plaatsen van tochtstrippen door de energiejagers. De energiecoach wordt ook tussendoor regelmatig benaderd en is eveneens beschikbaar voor bewoners. De waarde van de energiecoach is daarom niet alleen in getallen van woningbezoeken uit te drukken.

 Gratis energiescan en ledlampen uitgedeeld Er wordt gewerkt aan andere methodes om huishoudens te benaderen dan via de wijkmailingen en eigen aanmeldingen. Een aansprekend voorbeeld hiervan is de ’Led it Glow’ actie tegen het eind van het jaar. Via nieuwe kanalen zoals o.a. de voedselbank, zijn mensen benaderd met een gratis energiescan en 4 ledlampen. In korte tijd zijn er 248 extra aanmeldingen op binnen gekomen. De huisbezoeken hiervan lopen door in 2019.

 Werkzoekenden CV-dokter bij de Energiewacht In het kader van het inzetten van nieuwe mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn met de Energiewachtgroep (die de CV-dokters¹ begeleid en uiteindelijk in dienst neemt) eind 2018 weer

49 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

nieuwe afspraken gemaakt voor het inzetten van twee nieuwe CV-dokters, aangezien de vorige twee CV-dokters in 2018 doorgestroomd zijn naar een dienstverband bij de Energiewachtgroep.

Verduurzamen 1.250-1.400 sociale en 920 particuliere woningen Het verduurzamen van de woningvoorraad in de sociale sector is onderdeel van de prestatieafspraken met de woningbouwcorporaties. Elkien heeft van 503 woningen de energetische kwaliteit verbeterd en WoonFriesland heeft 724 woningen verbeterd in kwaliteit en energieprestatie. Via de Energie-agenda is ingezet op het bereiken van de particuliere woningbezitters. De particuliere woningen monitoren we via de contacten met het Duurzaam Bouwloket. In 2018 zijn er ca. 1.000 contactmomenten geweest, waarop geadviseerd is over te nemen duurzaamheidsmaatregelen.

 Online energieloket gelanceerd In oktober 2018 is een vernieuwde portal gelanceerd via www.energieloket.leeuwarden.nl. Aan het energieloket zijn diverse nieuwe online instrumenten toegevoegd, zoals de online energiebespaarscan via het ‘Verbeter je woning’ portaal van Milieucentraal, of uitgebreide ondersteuning voor monumenten via Groene Grachten. In 2019 wordt verder gewerkt aan het optimaliseren van deze portal.

 Wijk- en dorpsinitiatieven Wielendwinger en Aldlân Het afgelopen jaar zijn diverse initiatieven gestart in de dorpen en wijken van Leeuwarden. Twee mooie voorbeelden zijn ‘Wielendwinger’ en ‘Aldlân’. Met het projectinitiatief Wielendwinger wordt gewerkt aan het gasvrij en energieneutraal maken van deze 20 woningen. Door de unieke ligging aan het water liggen er kansen om het oppervlaktewater te gebruiken als thermische bron. Duurzaam Aldlân is halverwege 2018 nauwer gaan samenwerken met diverse partners, zoals P. de Vries, Jorritsma Bouw, Energie Inspectie Friesland en de gemeente Leeuwarden. Dit heeft geresulteerd in een versnelling en concretisering van het verduurzamingsproces in deze wijk. Op 16 oktober 2018 is er in de wijk een informatieavond georganiseerd met een grote opkomst en een follow-up van 100 unieke bewoners die belangstelling hebben in meer dan 220 besparende maatregelen, warmtepompen, energiescan of een bezoek van de energiecoach. Ook is er een nieuwe website gerealiseerd. Bijzonder is dat op de site een soort mini-scan ingebouwd is, waarmee informatie over de verschillende maatregelen aangevraagd kan worden. Met deze opzet is Duurzaam Aldlân uniek als wijkinitiatief in de gemeente Leeuwarden.

 Woningeigenaren geïnformeerd over energiebesparingsmogelijkheden Aan het eind van 2018 is door de gemeente een informatiebijeenkomst georganiseerd voor de Vve's (verenigingen van eigenaren) van grotere wooncomplexen met gezamenlijke eigendomssituatie. De hoge opkomst (40 Vve’s van de 80 uit Leeuwarden, vertegenwoordigd door 90 personen) mag een succes worden genoemd. Op het door de gemeente georganiseerde symposium hebben het Nationaal Energiebespaarfonds en de Energie Inspectie Friesland (namens de gemeente) met presentaties aan de Vve's informatie verstrekt over wat Vve’s kunnen doen aan isolering en nieuwe installaties. Het bieden van een aanbod aan Vve’s zal in 2019 verder worden uitgewerkt.

Geluidsanering De geluidsanering verkeerslawaai aan de gevels van 184 woningen aan de Julianalaan, Heliconweg en Valeriusstraat is niet gestart in 2018, omdat het Bureau Sanering Verkeerslawaai door ziekte en personeelsgebrek geen positief besluit kon afgeven. De planning is hiermee minimaal een jaar opgeschoven.

50 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2. Passende nieuwbouw

Stimuleren van bouwers en ontwikkelaars om duurzaam goed en goedkoop te bouwen

 Bruto productie in 2018: 828 woningen De bruto woningbouwproductie in 2018 is uitgekomen op 828 (Basisadministratie gebouwen), dat is fors meer dan de 700 waarmee rekening is gehouden in de begroting. Ook zijn er 266 woningen onttrokken aan de voorraad (vooral als gevolg van herstructureringsprojecten), zodat de netto woningbouwproductie in 2018 uitkomt op 562 woningen.

 Nieuwe initiatieven studentenhuisvesting ondersteund In 2018 zijn diverse nieuw-/verbouwprojecten t.b.v. studentenhuisvesting gestart met de uitvoering. De gemeente heeft initiatiefnemers actief ondersteund, met name bij de nieuwbouw van twee appartementengebouwen van Student Stay op de Kenniscampus (Ubbo Emmiuslaan), de verbouwing van het kantorencomplex Oostergoweg/hoek Garderniersweg tot studentenstudio’s en de verbouwing van het voormalig Aegon-complex aan de Lange Marktstraat tot studentenappartementen dat in 2019 zal worden opgeleverd.

 Initiatieven in Mantgum en Jorwert gefaciliteerd In 2018 zijn we betrokken geweest bij het initiëren van twee projecten van Collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO). Het gaat hierbij om een project van ca. 12 woningen in Mantgum en een project van ca. 6 woningen in Jorwert. Ook is de insteek geweest om in De Zuidlanden meer mogelijkheden te bieden aan particulieren om via een CPO te ontwikkelen. Dit krijgt in 2019 mogelijk zijn beslag. CPO geeft de toekomstige eigenaar meer vrijheid om zijn eigen droomhuis te verwezenlijken, ook in een rij- of 2^1kapwoning.

3. Versterken cultureel erfgoed door archeologie en monumentenzorg

Nieuwe agenda Erfgoed voorbereid Op 18 april 2018 heeft de gemeenteraad de Evaluatie Erfgoed 2008-2017 in het Forum besproken. De gemeenteraad heeft op basis van 4 dilemma’s: ‘verduurzaming, bescherming, betaalbaarheid en versterken bewustwording cultuurhistorische waarden’, aandachtspunten op hoofdlijnen meegegeven om uit te werken in de Erfgoedagenda van de toekomst. Vanwege prioritering inzet van uren voor wettelijke taken en het procesvoorstel voor het aanwijzen van gemeentelijke monumenten in de nieuwe gebieden van Leeuwarden, is de Erfgoedagenda niet verder uitgewerkt in 2018. De Erfgoedagenda zal in 2019 worden opgesteld.

Aanpassing van de archeologische waardenkaart gestart In het najaar van 2018 is een begin gemaakt met de aanpassing van de Archeologische Waardenkaart Leeuwarden aan de uitbreiding van het gemeentelijke grondgebied met voormalig Leeuwarderadeel en Littenseradiel. De kaart zal in 2019 gereed zijn.

Uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst voorbereid B&W hebben op 12 november 2018 het Plan van Aanpak voor de uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst vastgesteld. Het aanwijzingsproject is eind 2018 gestart met de eerste inventarisaties. De aanwijzingsprocedures zullen naar verwachting doorlopen tot eind 2023/begin 2024.

Restauratie en herbestemming gefaciliteerd De ombouw van twee monumentale boerderijen aan de Overijsselseweg 16 en 18, tot dubbele woning resp. Fries Landbouw Museum, is in 2018 voltooid.

51 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

De bouwprojecten van Voorstreek 6 en Korfmakersstraat 7 worden naar verwachting in het eerste kwartaal van 2019 opgeleverd. Voor Voorstreek 24 t/m 28 c.a. (panden-Slauerhoff) is de vergunning verleend. Alleen van Turfmarkt 10 en 18 t/m 24 (inbouw van woningen in oude Fries Museum- panden) wordt de vergunningverlening in 2019 afgerond. De restauratie van twee waardevolle kassen in Snakkerburen zit nog in de beginfase: fondswerving door de eigenaar (Doarpstún Snakkerburen) is gaande. De verbouwing van de Beurs tot University Campus Fryslân (UCF) verloopt volgens planning, evenals de verbouw en restauratie van het trafohuis bij Wirdum tot ‘trekkershut’.

Historisch verantwoorde kleurtoepassing monumentale panden gestimuleerd In 2018 zijn er 6 kleuronderzoeken gedaan naar oud kleurgebruik op monumentale panden. Daarnaast zijn er voor een 31-tal panden voorstellen voor kleurstellingen gemaakt, die ook zijn uitgevoerd. De stichting Kleuren van Leeuwarden heeft in 2018 nog geen kleurwaaier gerealiseerd; zij zijn hiervoor afhankelijk van de inzet van vrijwilligers. Er zijn voorbereidingen getroffen en afgerond voor een groot onderzoek. Verdere ontwikkeling vindt plaats in 2019.

Promotie en educatie

 Open Monumentendag blijft op één dag De Open Monumentendag Leeuwarden 2018 had als onderwerp monumentale schoolgebouwen. Hierover is een boek verschenen, waar de gemeente ook een bijdrage aan heeft geleverd. Hoewel onze inzet gericht was om de Open Monumentendag uit te breiden van één dag in september naar een klein aantal weekenden verspreid over het jaar, zodat meer monumenten kunnen worden opengesteld en de grote betrokkenheid van het algemeen publiek gevoed blijft, heeft dit voornemen niet geresulteerd in meer Open Monumentendagen, omdat het lastig is om hiervoor voldoende vrijwilligers te vinden.

 Pilot ‘Levend Erfgoed’ In 2018 is een inventarisatie van cultuurhistorische waarden van de gemeentelijke begraafplaatsen in Grou, Jirnsum, Reduzum, Warten en Wergea opgeleverd. Bij het onderhoud van de begraafplaatsen (inclusief het evt. ruimen van graven) wordt met deze cultuurhistorische waarden rekening gehouden. Er is afgezien van deelname aan de pilot ‘Levend Erfgoed’, dat inmiddels ‘Noordergraf’ heet, omdat deze partij niet binnen het gewenste tijdsbestek de inventarisatie kon opleveren.

4. Stevige wijkaanpak

Herziening wijkaanpak Met de woningcorporaties is afgesproken dat de aandachtswijken aanpak wordt gecontinueerd voor de periode 2019-2022/23 in de 6 wijken die nu ook aandachtsgebied zijn. Het gaat om de 3 wijken van Oud-Oost, Valeriuskwartier, Schepenbuurt en Heechterp-Schieringen. In de prestatieafspraken is de regie voor het maken van 6 nieuwe Wijkactieplannen bij de gemeente gelegd, waarbij de corporaties vanuit hun verantwoordelijkheid bijdrages leveren aan hun woningen in en de leefbaarheid van de betreffende 6 wijken. Afspraak is het 1e kwartaal 2019 de concept Wijkactieplannen af te ronden en ze daarna ter goedkeuring voor te leggen aan de besturen.

Vervolg plannen in Oud-Oost, Valeriuskwartier en Schepenbuurt in 2018 De uitvoering van de Wijkactieplannen is doorgelopen in 2018. Gezien de beoogde afgesproken continuering van de wijkaanpak met de corporaties zal het Netwerkcentrum- en Werkplaats Oud- Oost ook in 2019 doorlopen.

52 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

 Balistraten: gestart met sloop 42 woningen De 1e fase van de nieuwbouw van 45 woningen inclusief het woonrijp maken is afgerond. De 2e fase is eind 2018 gestart met de sloop van 42 woningen. De planning is dat de nieuwbouw van 35 woningen zo rond de zomer klaar is. De 3e fase start in 2019 en de 4e fase in 2020, zodat het hele project in de zomer van 2021 zal zijn afgerond.

 Planvorming in Valeriuskwartier doorgeschoven naar 2019 Vanwege een wijziging in de plannen en planning van Heechterp (de aandachtswijk met de hoogste prioritiet qua ingrepen in de woningvoorraad bij Elkien en gemeente) heeft Elkien de planvorming voor het Valeriuskwartier doorgeschoven naar 2019. Omdat de school Albertina Agnes en het wijkgebouw het Westenkwartier in het Valeriuskwartier het er over eens zijn dat een gezamenlijk nieuw gebouw/IKC niet langer de bedoeling is, is het wijkgebouw het Westenkwartier aangemeld voor de verduurzamingsoperatie van gemeentelijke gebouwen. Naar verwachting zal dit rond de zomer 2019 uitgevoerd worden.

 Verbouw in Oldegalileën vertraagd De verbouw in Oldegalileën van het oude wijkcentrum tot een nieuw gebouw voor de Stichting M. Gandhi en de wijk is vertraagd. In december 2018 is er met de verbouw gestart.

Corporatiewoningen Wielenpôlle verduurzaamd De herstructurering van de Wielenpôlle is afgerond en alle corporatiewoningen zijn verduurzaamd. Voor de herstructurering van Heechterp is in 2018 gewerkt aan de planvorming. Hier zijn nog geen besluiten genomen, aangezien er eerst overeenstemming moet worden verkregen met de huurders over de plannen.

5. Inzameling afval: 70% afvalscheiding in 2018 gehaald

Nieuw grondstoffenbeleid ontwikkeld In 2018 is een start gemaakt met het ontwikkelen van nieuw grondstoffenbeleid. Van al het huishoudelijk afval in onze gemeente, dat is ca. 530 kg per inwoner per jaar, wordt verreweg het grootste deel gescheiden ingezameld en verwerkt, zodat het afval voor recycling en hergebruik kan worden aangeboden. Het scheidingspercentage in 2018 is daarmee 70%. Het deel dat overblijft, 30%, wordt op dit moment verbrand als restafval. Dit is ongeveer 170 kg per inwoner per jaar. Ons streven is om deze hoeveelheid terug te brengen naar 100 kg en uiteindelijk naar 0, zodat we alleen grondstoffen overhouden. Begin 2019 wordt de grondstoffenbeleidsvisie over ons huishoudelijk afval aangeboden aan de raad. Hierna volgt het uitvoeringsplan.

Quick wins hebben bijgedragen aan beter scheidingspercentage

 Pilot BEST-tas In Grou is gestart met de inzameling van de BEST-tas. Dit is de huis-aan-huis inzameling van Boeken, Elektrische apparaten, Speelgoed, Textiel en kringloopgoederen. Hiermee willen we de afvalscheiding verbeteren en voorkomen dat waardevolle materialen in het restafval komen, waardoor recycling niet meer mogelijk is. We doen de pilot in samenwerking met o.a. Korfbalvereniging MID-Fryslân en de Kringloopwinkel Grou. Bij de pilot wordt samengewerkt met de dagbesteding vanuit Kringloopwinkel Grou, zodat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt weer werkervaring kunnen opdoen. Tijdens deze pilot worden ook biobakjes via de Kringloop Grou uitgedeeld ter bevordering van de scheiding van het keukenafval. De pilot loopt tot september 2019.

53 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

 Dumping en bijzet van afval aangepakt In onze strijd tegen de dumping en bijzet is afgelopen jaar op een aantal plekken de ombouw van de ondergrondse containers aangepakt. Zo zijn als proef bij een aantal containers kunstgrasmatten met bloemen geplaatst om zodoende een drempel op te werpen om grofvuil te dumpen. De resultaten worden in het eerste halfjaar van 2019 geëvalueerd. Dit jaar is de gezamenlijke controle van Stadstoezicht en Omrin geïntensiveerd van drie naar vijf keer per week. Hierbij worden hotspots (bekende dumplocaties) extra gecontroleerd en wordt indien mogelijk naar daderinformatie gezocht. In 2018 zijn er door Stadstoezicht 113 afval-gerelateerde bekeuringen uitgeschreven (t.o.v. 55 bekeuringen in 2017). Het tegengaan van dumping heeft tot een financieel nadeel geleid. Meer hierover staat bij ‘Wat heeft het gekost’.

6. Verbeteren bodemkwaliteit De afspraken die gemaakt zijn met het Rijk over het verbeteren van de bodemkwaliteit (Bodemconvenant 2016-2020) zijn uitgevoerd. Hieronder een overzicht van noemenswaardige onderwerpen.

Maatregelen spoedlocaties De Saiter en Aldlân-Oost gecontinueerd De gemeente controleert voortgang en effectiviteit vanuit haar rol als bevoegd gezag Wet bodembescherming. De provincie Fryslân, één van de terreineigenaren van De Saiter, heeft de beheersmaatregelen (aanleg hekwerk en verondiepen van de opvaarten) nog niet afgerond. De sanering van de spoedlocatie De Saiter in de Alde Feanen loopt door in de volgende jaren. De nazorgmaatregelen op de spoedlocaties Aldlân-Oost en de grondwatermonitoring op het voormalige Philipsterrein zijn gecontinueerd over 2018 en lopen door in volgende jaren. Vanuit de bevoegd gezag rol Wet bodembescherming worden deze werkzaamheden gevolgd en zo nodig aangejaagd.

Nazorgverplichtingen geïnventariseerd Naast de aanpak van spoedlocaties bevat het bodemconvenant de opdracht om te inventariseren op welke locaties nog nazorgverplichtingen openstaan die aandacht verdienen. Het betreft een controle op verplichtingen waar geen gehoor aan gegeven is, of die administratief onterecht nog niet afgerond zijn. Deze inventarisatie is in 2018 afgerond. Hieruit volgde een klein aantal locaties met onvolkomenheden. Waar dit kan zijn deze administratief opgelost. Op die locaties waar aanvullende gegevens nodig zijn, zijn de terreineigenaren aangeschreven deze gegevens te leveren en dit proces loopt.

Enkele niet-spoedlocaties gesaneerd Er is ook aandacht voor locaties met een minder risicovolle bodemverontreiniging, de zogeheten niet-spoedlocaties. In 2018 heeft sanering van de aanlegplaats van recreatie-arken aan De Mear in Grou plaatsgevonden, is gestart met de sanering van de voormalige zoutloods aan de Skillaerderdyk te Mantgum en zijn voorbereidingen getroffen voor een aanvullende sanering van het voormalig Phoenixterrein.

Actualisatie en kwaliteitsslag overgedragen provinciale bodemdossiers gestart De provinciale bodemdossiers van de locaties in Leeuwarderadeel en Littenseradiel zijn opgenomen in het gemeentelijke bodeminformatiesysteem. Als vervolg hierop is gestart met een kwaliteitsslag om het informatieniveau van de data te verhogen en op het niveau van Leeuwarden te brengen. Hierdoor is ook de informatie uit de nieuwe gemeentelijke gebieden volledig digitaal beschikbaar. Ook is gestart met het samenvoegen en actualiseren van de bodemkwaliteitskaart van Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Littenseradiel. Dit om de regels voor grondverzet binnen de gemeente te harmoniseren en hergebruik te stimuleren. Op dit front is door het bodemcluster ook een digitale slag gemaakt. Het ontwikkelen van de website www.zichtopgrond.nl maakt verdere automatiseren van advisering, toetsing en de administratieve afhandeling van grondverzet mogelijk.

54 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Geadviseerd over bodembeheer in relatie tot omgevingsvisie en energietransitie Voor de ondergrond is advies uitgebracht aan het ministerie van EZK over de gaswinningsplannen van Vermilion. Het advies aan het ministerie voor beide winningsplannen ‘Eernewoude’ en ‘Leeuwarden-Nijega’ is gestoeld op zo spoedig mogelijke afbouw van gaswinning in onze gemeente; eventuele gaswinning in de komende jaren is alleen acceptabel als dit noodzakelijk is in het kader van de energietransitie. Er wordt gewerkt aan een brede inventarisatie hoe bodem in ondergrond kan bijdragen aan de omgevingsvisie en een rol kan spelen in de bijdrage aan deze maatschappelijke opgaven. In 2019 volgt een verdiepende slag op de uitkomsten/speerpunten.

7. Waarborgen leefbaarheid bij evenementen

Grote evenementen gecontroleerd op geluid, ecologie, constructieve- en brandveiligheid Om het jaar van LF2018 zo veilig mogelijk te laten verlopen is ook de inzet voor het toezicht op geluid, constructieve- en brandveiligheid gemaximaliseerd. De omvang en intensiteit is bepaald op basis van het risicoprofiel per evenement. Voor 2018 heeft de prioriteit gelegen bij controle van de grotere evenementen. Vanuit het bouwtoezicht zijn 13 evenementen bezocht, waarbij is gekeken naar de constructieve veiligheid van de podia en brandveilig gebruik. Milieutoezicht kijkt hoofdzakelijk naar de geluidsaspecten, waarvoor 16 evenementen zijn bezocht. Deze evenementen hebben tevens gebruik gemaakt van een Munisense account voor de monitoring van het muziekgeluid. Daarnaast is aan 14 evenementen een Munisense account ter beschikking gesteld, en heeft fysiek toezicht plaatsgevonden. Vooral bij grote muziekevenementen is het Munisense systeem uitermate geschikt om als monitorings- en signaleringssysteem te gebruiken. Het is naast onze reguliere, formele geluidsmetingen, een meerwaarde waarmee we een verbeterslag maken op het gebied van toezicht en handhaving.

De inzet van toezicht en handhaving heeft een structureel karakter gekregen. Denk hierbij aan de voorbereiding, het toezicht tijdens en de nasleep van de meerdaagse evenementen in De Groene Ster en de grote evenementen in de stad. Meer inzet van toezicht op evenementen is niet mogelijk en zou ten koste gaan van andere risicovolle/geprioriteerde onderwerpen. Het streven is dan ook om deze toezichttaken zo efficiënt en effectief mogelijk uit te voeren en daarbij mee te gaan met de meest recente ontwikkelingen. Over de inzet van toezicht en handhaving wordt jaarlijks verslag gedaan middels het Handhavingsjaarverslag.

8. Energietransitie

Energie-agenda Leeuwarden vernieuwd De Energie-agenda bestaat uit zeer uiteenlopende thema’s, waarvoor de verantwoordelijkheid zowel binnen als buiten de gemeente ligt, zoals zonnestroom, warmteregie en de gebouwde omgeving. In 2018 is hiervoor de samenwerkingsagenda met de provincie opnieuw vastgesteld. Hiermee is de oorspronkelijke Leeuwarder Energie-agenda vernieuwd t/m 2020; de doelstellingen wijken niet af van de oorspronkelijke. De raad heeft over de uitvoering in 2018 een Rekenkameronderzoek laten uitvoeren. De resultaten worden in 2019 met de raad besproken.

Europees Horizon2020-project succesvol afgerond Het project is in oktober 2018 succesvol afgerond. De Europese Commissie heeft het project als ‘flagship project’ aangemerkt, als beloning voor de hoge kwaliteit. Door deelname aan het project hebben we een beter beeld gekregen van de drijfveren bij gebouweigenaren en bouwbedrijven om mee te doen aan de energietransitie. Het zijn vooral ‘de goede aanbiedingen, die je niet kunt weigeren’ waardoor ze meedoen. De eindbijeenkomst met alle partners in het Culturele jaar was

55 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

een succes door de kennisuitwisseling en de positieve ervaringen die uit het buitenland zijn opgehaald. Deze kennis gaan we verankeren in de energiebesparingsprojecten in wijken en dorpen.

Ontwikkeling regionale Energiestrategie In lijn met de concepten van het Klimaatakkoord en het InterBestuurlijke Plan (IBP) heeft Leeuwarden de regierol tussen provincie, alle Friese gemeenten en Wetterskip om ook in Fryslân op verzoek van het Rijk de Regionale Energiestrategie in te vullen. De ervaring die is opgedaan binnen de Friese Energiestrategie wordt nu benut voor de invulling van deze vraag van het Rijk. Doordat het Klimaatakkoord in 2018 niet is ondertekend, komt ook de Regionale (Friese) Energiestrategie later. Het ‘Bod’ met de potentie voor het duurzaam opwekken van regionale energie en besparingsprogramma’s van Fryslân wordt, zodra het Klimaatakkoord is ondertekend, aan het Rijk overhandigd.

9. Lokale duurzaamheidsdoelstellingen In december 2018 is het programma ‘Volhoudbaar Leeuwarden, samenwerken voor het klimaat’ vastgesteld door het college. Klimaatmitigatie, klimaatadaptatie en circulaire economie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dit programma wordt in 2019 verder uitgewerkt. We moeten verdere klimaatverandering tegengaan en ons aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. En we zien dat grondstoffen steeds vaker schaars zijn.

Programma Volhoudbaar gestart Het programma Volhoudbaar Leeuwarden is eind 2018 van start gegaan. Het richt zich op het speerpunt duurzame en toekomstbestendige leefomgeving uit het collegeprogramma. Het programma draagt bij aan een aantal maatschappelijke opgaves. Dit is ten eerste het verder tegengaan van klimaatverandering en ten tweede het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. We willen bijdragen aan CO2-reductie en onze gemeente klimaatbestendig en water robuust inrichten. Ten derde gaat het over de transitie van een lineaire naar een circulaire economie. Voor het gewenste resultaat is een integrale benadering nodig. Belangrijke dragers in het programma zijn de warmtevisie, geothermie en warmtenetten, sociaal energiebeleid, gemeentelijk rioleringsplan en een grondstoffenstroomanalyse. Deze en andere projecten en activiteiten uit de hiervoor beschreven programma’s komen in 2019 samen in het programma Volhoudbaar. De Leeuwarder Energieagenda is ondergebracht in het programma Volhoudbaar.

Verkenning kansrijke gebieden natuurinclusief platteland uitgevoerd De gemeente Leeuwarden heeft samen met de gemeente de Fryske Marren, de gemeente Súdwest- Fryslân, het Wetterskip en de provincie Fryslân de eerste stappen gezet in de ontdekkingstocht ’transitie naar een natuurinclusief platteland’. Vanuit ieder van deze organisaties werkt een kwartiermaker mee in een team, dat het project Greidhoeke plus uitvoert. Er is een verkenning naar kansrijke gebieden uitgevoerd en er zijn veel gesprekken geweest met betrokken partijen en mensen. In maart 2019 wordt het projectplan opgeleverd.

Natuurinclusief in plannen woonwijk Unia en stedenbouwkundig ontwerp Middelsee Op het vlak van natuurinclusieve stedenbouw is het goed onderscheid te maken tussen nieuwe bebouwing en bestaande bebouwing. Het natuurinclusief maken van bestaande bebouwing vraagt om nauwe samenwerking met meerdere partijen in het complexe speelveld. Voor nieuwe projecten is het natuurinclusief maken veel eenvoudiger, door vanaf de eerste stappen ecologie en biodiversiteit in de plannen mee te nemen. Dit is in 2018 gedaan voor de nieuwe woonwijk Unia. Voor Middelsee is een traject gestart om vanuit een gemeentelijke visie het groen in het stedenbouwkundig ontwerp nader in te vullen met bewoners. Versterking van ecologie en biodiversiteit is hier een belangrijk uitgangspunt.

56 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Visievorming vergroening buitenruimte Natuurinclusieve stedenbouw gaat niet alleen over bebouwing, maar ook over vergroening van de buitenruimte, zoals: pleinen, gevels, stoepen, bermen en dergelijke. Ook hier liggen binnen de gemeente veel mogelijkheden. We hebben een korte visie opgesteld, waarin aangegeven wordt waar vergroening (vlakvormig of lijnvormig) grote aandacht zou moeten hebben. in 2019 vindt verdere vertaling plaats naar concrete projecten danwel opname in bestaande projecten.

Profilering met stadslandbouw en eetbare stad

 Informatieuitwisseling en meer aandacht voor voedsel en gezondheid Binnen Leeuwarden is de gemeente deelnemer en medeorganisator van 4 Groencafés geweest, waar de groeninitiatieven uit de stad een podium hebben voor uitwisseling van informatie. In 2018 is de Leeuwarder Voedselagenda gemaakt, welke begin 2019 naar de raad gaat. Hierin wordt een verbreding van het onderwerp “Eetbare stad” uitgewerkt. Het verband tussen voedsel en gezondheid zal daarin prominenter worden uitgewerkt. Daarop vooruitlopend is er voor de 3 aandachtswijken in Oud-Oost contact gezocht met Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland om samen met gemeente en bewoners hiervoor een programma te maken.

 Lichte toename groen/tuin-initiatieven Het aantal groen/tuin-initiatieven in de stad neemt nog steeds licht toe, veelal los van gemeentelijke bemoeienis. De gemeente heeft een actieve faciliterende rol gehad in de grootschaligere initiatieven, zoals die van de tuin in Techum (2 ha) en de stadstuin Potmarge (een samenwerking van een 10-tal organisaties).

Klimaatopgave

 Friese klimaatstresstest opgeleverd en klimaatatlas gelanceerd Op maandag 26 november 2018 is tijdens het Friese klimaatevent ‘Oer de Grinzen’ de Friese klimaatstresstest opgeleverd en de Friese klimaatatlas officieel gelanceerd. De atlas biedt inzicht in de effecten van klimaatverandering: waar bij droogte of extreme regenval problemen ontstaan. De atlas, een gezamenlijk product van Wetterskip Fryslân, Provincie Fryslân en alle Friese gemeenten, is online voor iedereen beschikbaar: Fout! De hyperlinkverwijzing is ongeldig.. Met dit hulpmiddel zijn wij, zowel intern als extern, begonnen met het voeren van de klimaatdialoog en het adviseren van onze burgers en bedrijven over de klimaatopgave.

 Klimaatopgave onderdeel van Gemeentelijk rioleringsplan Onder de paraplu van het in 2018 vastgestelde Gemeentelijk Rioleringsplan worden ook diverse maatregelen genomen om te werken aan de klimaatopgave (zie verder bij de paragraaf 2.3.3 Onderhoud kapitaalgoederen).

Wat heeft het gekost?

Tabel 18 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG006 - Wonen en milieu Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 22.247 19.353 -2.894 B. Begroting 2018 na wijziging 25.494 22.202 -3.292

C. Rekening 2018 23.562 21.205 -2.358 Resultaat (B-C) 1.932 -997 934

57 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Tabel 19 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG006 - Wonen en milieu lasten baten R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer 66 -18 48 R2BLP008 - Woningmarktbeleid 62 17 79 R2BLP009 - Overige huisvesting 13 4 17 R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht 13 -7 6 R2BLP029 - Omgevingsvergunning (WABO) 276 205 481 R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht 229 -54 175 R2BLP043 - Inzameling afval -125 158 33 R2BLP045 - Milieubeleid -56 87 31 R2BLP046 - Bodem en geluid 1.454 -1.397 57 R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving 7 0 7 R2BLP082 - Stadsvernieuwing -8 8 0 Totaal 1.932 -997 934

Omgevingsvergunning WABO (voordeel € 481.000)

Onderdeel bouwen (voordeel € 473.000) Bij het opstellen van de begroting 2018 is een opbrengst geraamd van € 2,9 mln. De werkelijke opbrengst is uitgekomen op een bedrag van € 3,1 mln en is daarmee € 196.000 (voordeel baten) hoger dan begroot. Zowel het aantal aanvragen als het aantal vergunningen is ongeveer gelijk aan 2017. Het hogere bedrag aan legesinkomsten wordt veroorzaakt door de gestegen bouwkosten (ongeveer 6%) en de hogere legestarieven. In 2018 zijn ruim 700 aanvragen met de activiteit bouwen afgehandeld.

Op de reprokosten bouwvergunningen was sprake van een nadeel van € 156.000 (nadeel lasten) doordat de benodigde koppelingen tussen de verschillende systemen nog niet optimaal zijn. Er wordt gewerkt aan een digitale oplossing (VTH project). Naar verwachting zal dit in de loop van 2019 klaar zijn.

Op apparaatskosten is sprake van een voordeel van € 432.000 (voordeel lasten) doordat er minder uren aan afhandeling bouwaanvragen en bouwtoezicht zijn gemaakt. Dit wordt met name veroorzaakt doordat niet de gehele beschikbare capaciteit in de flexibele schil is ingezet.

Overige onderdelen WABO (voordeel € 9.000) Op overige onderdelen was per saldo nog sprake van een voordeel van € 9.000.

Handhaving omgevingsrecht (voordeel € 175.000) Dit voordeel wordt deels veroorzaakt door een voordeel op apparaatskosten van € 160.000 (voordeel lasten). Dit wordt verklaard door aanwezige vacatureruimte. Hier staat tegenover een lagere doorbelasting van € 54.000 (nadeel baten) voor milieucontroles. Tevens is er in 2018 minder extern advies ingewonnen. Dit levert een voordeel op van € 69.000 (voordeel lasten).

Inzameling afval (voordeel € 33.000) Het resultaat van het product inzameling afval wordt, met uitzondering van de post onvoorzien (€ 33.000 voordeel lasten), verrekend met de voorziening egalisatie heffingen en heeft daardoor geen invloed op het resultaat. In het dienstjaar 2018 is een hogere bijdrage opgevraagd van € 56.000 uit de voorziening egalisatie heffingen.

Het saldo van de voorziening egalisatie heffingen onderdeel afvalinzameling bedraagt per 31-12- 2018 € 191.000. In 2019 is een onttrekking geraamd van € 33.000.

Op de volgende onderdelen zijn resultaten ontstaan:

58 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Inzameling en verwerking huishoudelijk afval (nadeel € 233.000) De verwerkingskosten van afval op diverse onderdelen zijn ca. € 296.000 hoger dan geraamd. Met name de stromen van grof gescheiden afval en GFT zijn toegenomen. Er is ca. 800 ton meer verwerkt tegen een tarief van € 90,50 (incl. € 9,50 verbrandingstax). In totaliteit heeft dit geleid tot een nadeel van € 210.000. Tegenover dit nadeel als gevolg van grotere hoeveelheden dan geraamd, staat een voordeel op de opbrengsten van € 58.000 als gevolg van meer betaald grof gescheiden afval. In de begroting is uitgegaan van 11.052 ton gft afval. In werkelijkheid is er 794 ton meer verwerkt tegen een uurtarief van € 60,50. Dit heeft geleid tot een nadeel van € 86.000 Tot slot zijn er nog diverse voor- en nadelen van per saldo € 15.000 voordeel.

Inzameling oud papier (nadeel € 170.000) Dit nadeel is hoofdzakelijk het gevolg van lagere marktprijzen voor oud papier t.o.v. de prijs waarmee gerekend is in de begroting 2018. Hier is uitgegaan van een gemiddelde marktprijs voor oud papier van € 100 per ton, terwijl de prijs in werkelijkheid op gemiddeld ca. € 85 per ton lag.

Afvalscheiding (voordeel € 108.000) De kosten voor nascheiding kunststoffen zijn in 2018 meegevallen door lagere tonnage dan begroot (voordeel lasten € 260.000). De hiermee samenhangende opbrengsten vanuit een bijdrage van afvalfonds is ook lager (nadeel baten € 152.000)

Afvalstoffenheffing (voordeel € 356.000) De opbrengst afvalstoffenheffing is € 202.000 (voordeel baten 1,6%) hoger dan begroot (€ 12,6 mln) doordat er meer aanslagen zijn opgelegd dan begroot. Voor kwijtschelding is een bedrag geraamd van € 1.226.000, zijnde 9,7% van geraamde opbrengst. Het beroep hierop was € 35.000 (voordeel lasten) lager dan begroot. Het dividend is € 189.000 (voordeel baten) hoger dan begroot als gevolg van een fors hoger dividend van NV Fryslân Miljeu Noordwest (FM). Over 2017 had FM een positief resultaat van € 1.157.000 waarvan op basis van het aandelenkapitaal € 287.714 is uitgekeerd aan Leeuwarden. Tot slot zijn er nog diverse voor- en nadelen van per saldo € 70.000 nadeel.

Overige onderdelen inzameling afval (nadeel € 28.000) Op diverse onderdelen zijn nog voor- en nadelen ontstaan van € 28.000 (nadeel).

Bodem en geluid (voordeel € 57.000) Dit voordeel wordt hoofdzakelijk verklaard door lagere personeelskosten bij bodem. Enerzijds het gevolg van langdurige ziekte van een toezichthouder en anderzijds door vacatureruimte bij vergunningverlening. Tevens nog een voordeel op apparaatskosten voor geluid.

Reserve Budgetoverheveling

Decentralisatie uitkering bodem (storting € 475.000) Voor de periode 2016/2020 hebben het Rijk, IPO, de VNG en de Unie van Waterschappen een nieuw convenant ‘Bodem en Ondergrond’ ondertekend. Om invulling te geven aan dit convenant heeft Leeuwarden het uitvoeringsprogramma ‘Bodemprogramma inzet DUB 2016-2020’opgesteld. De funding van de benodigde middelen is niet gelijkmatig over de jaren verdeeld. De uitgaven vinden eveneens schoksgewijs plaats. De uitvoering verloopt volgens planning. Naar verwachting zullen eind 2018 de uitgaven ca. € 625.000 bedragen. Het restant ad. € 475.000 wordt via de reserve Budgetoverheveling meegenomen naar 2019.

Energie agenda Volhoudbaar (storting € 300.000) Een duurzaam Leeuwarden is een grote opgave. Daarvoor moeten we verdere klimaatverandering tegengaan en ons aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. We willen bijdragen aan CO2-

59 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

reductie en onze gemeente klimaatbestendig en waterrobuust inrichten. Voor het gewenste resultaat is een integrale benadering nodig. Klimaatmitigatie en klimaatadaptatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Eind 2018 is hiervoor een programma Volhoudbaar gemaakt. Samen met inwoners en bedrijven zetten we vanaf 2019 in op een klimaat-actieve gemeente. De beschikbaar gestelde middelen in 2018 ad € 300.000 worden meegenomen naar 2019.

Innovatieve aanpak Energiebesparing (storting € 170.000) In de meicirculaire 2017 is € 298.000 beschikbaar gesteld voor de innovatieve aanpak energiebesparing in het kader van regionale energiestrategie. De gemeente Leeuwarden is hiervan penvoerder. Het betreft gelabeld geld. Gemeente Achtkarspelen heeft hiervoor een project gestart van € 149.000 en de gemeente Leeuwarden is gestart met de pilot ‘Fryske Stream deal’ in de wijk Adlân. Naar verwachting zullen de kosten nog voor € 170.000 in 2019 plaatsvinden.

Gemeentelijke monumentenlijst (storting € 150.000) Bij het vaststellen van de begroting 2018 is via een motie € 150.000 beschikbaar gesteld voor het aanwijzen van gemeentelijke monumenten in de herindelingsgebieden. Hiervoor is een projectplan opgesteld welke eind 2018 door het College is behandeld. Het projectplan gaat in 2019 van start en loopt tot het jaar 2022. Vanwege de meerjarige looptijd van het project zal het bedrag ad. € 150.000 in de komende jaren worden uitgegeven.

Implementatie VTH (storting € 30.000) Begin 2018 is door een extern bureau een nulmeting in het kader van de Wet Vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) afgerond. Het werken volgens de gestelde wettelijke kwaliteitseisen moet aantoonbaar zijn en getoetst kunnen worden. Hiervoor is € 81.000 beschikbaar gesteld. Van het opleidingspakket worden in 2019 nog voor € 30.000 aan opleidingskosten gemaakt.

Betrokken verbonden partijen  Afvalsturing Friesland NV (Omrin)  NV Fryslân Miljeu (Omrin)  GR FUMO  GR Hûs en Hiem

60 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Infrastructuur en mobiliteit

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Veilig fietsverkeer

Fase 2 fietspad Leechlân voorbereid In 2018 bestonden de voorbereidende werkzaamheden vooral uit het verwerven van de grond. De start van de uitvoering is afhankelijk van de aankoop van de grond. De plan(technische) voorbereidingen zijn in gang gezet, zoals aanvraag van vergunningen en ontheffingen, zodat - als de grond beschikbaar is - direct gestart kan worden met de uitvoering. De snelheidsremmende maatregelen zullen ook in dit project worden meegenomen.

Aanpak fietsstraten duurt langer dan voorzien De uitvoering van de fietsstraten binnen de bebouwde kom als onderdeel van de snelfietsroutes is niet gestart in 2018. De benodigde voorbereidingstijd was langer dan vooraf voorzien. De oorzaak hiervan was o.a. de complexiteit van de opgave in combinatie met het communicatieproces. Zo conflicteert het streven naar een fietsstraat (Emmakade zuidzijde) in asfalt met de status van beschermd stadsgezicht van de Oranjewijk. Dit heeft er toe geleid dat er een ander (langduriger) proces moet worden doorlopen om hier tot een gedragen oplossing te komen.

2. Verkeersveiligheid

Knelpunten nieuwe grondgebied geïnventariseerd Het jaar 2018 is benut om in overleg met de ‘nieuwe dorpen’ de verkeersknelpunten te inventariseren, zodat een prioriteitsvolgorde kan worden bepaald t.b.v. de uitvoering.

Rotonde Planetenlaan gerealiseerd De rotonde is, naar tevredenheid van de bedrijven op het bedrijventerrein De Hemrik, gerealiseerd. Daarmee is een verkeersveilig kruispunt gerealiseerd en een goed verdeel(middel)ontsluitingspunt in het hart van het bedrijventerrein. Naast de rotonde is in overleg met vertegenwoordigers van het bedrijventerrein ook het weggedeelte van de Planetenlaan tussen de Anne Vondelingweg en de Saturnusweg voorbereid. Er heeft een inloopbijeenkomst plaatsgevonden. Bedrijven kunnen zich vinden in de gekozen oplossing. De uitvoering zal in 2019 plaatsvinden.

3. Parkeren

Bouw parkeergarage Tesselschadestraat aanbesteed In 2018 is de aanbesteding geweest, zodat de parkeergarage medio 2019 in gebruik kan worden genomen.

Pilot spitsmijdend parkeren loopt in 2019 af De pilot spitsmijdend parkeren aan de Harlingertrekweg was gekoppeld aan de opgave van Vrij Baan en de bouw van de parkeergarage Tesselschadestraat. Nu de parkeergarage Tesselschadestraat rond de zomer klaar is, is met de bedrijven afgesproken dat het spitsmijdend parkeren in 2020 stopt. Gemiddeld waren er circa 50 spitsmijders per dag.

61 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Pilot parkeren Druifstreek geëvalueerd De pilot Druifstreek is geëvalueerd met de winkeliersvereniging Oosterstraat en met de binnenstadmanager. De gemiddelde parkeerduur is afgenomen, waardoor er meer plek is ontstaan voor kortparkeerders. Alle partijen zijn content met de resultaten. De parkeerduur is definitief op maximaal 1 uur gezet.

Geen parkeeronderzoek Grou vanwege bouwwerkzaamheden In Grou is in 2018 een parkeerterrein voor 165 auto’s gerealiseerd op het terrein van voormalig Halbertsma pallets. Dit terrein heeft tijdens het watersport-/vaarseizoen als overloop parkeerterrein gefunctioneerd. In 2018 is er in overleg met de verkeerscommissie van Plaatselijk Belang Grou voor gekozen geen parkeeronderzoek te doen. Vanwege de diverse (bouw)werkzaamheden in het centrum van Grou waren parkeerterreinen en parkeervakken niet of slechts gedeeltelijk beschikbaar. Een parkeeronderzoek was derhalve niet representatief geweest.

Wat heeft het gekost?

Tabel 20 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 8.729 5.527 -3.203 B. Begroting 2018 na wijziging 9.163 5.527 -3.637

C. Rekening 2018 9.447 5.822 -3.626 Resultaat (B-C) -284 295 11

Tabel 21 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit lasten baten R2BLP012 - Openbaar vervoer 19 -20 -1 R2BLP018 - Verkeer en vervoer -26 -32 -57 R2BLP019 - Parkeren -347 347 0 R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken 69 0 69 Totaal -284 295 11

Parkeren (resultaat nihil) Het product parkeren is een zogenaamd rendabel product, waarvan het resultaat wordt verrekend met de reserve Parkeren. Over 2018 is een nadelig resultaat behaald van € 361.000. Bij het opstellen van de begroting was uitgegaan van een nadeel van € 139.000. Hiermee komt de reserve, na de onttrekking van € 500.000, per 31-12-2018 op € 0,8 mln.

Het resultaat kan als volgt worden verklaard.

Kapitaallasten (voordeel € 420.000) Het voordeel is voor € 355.000 ontstaan door vertraging in de bouw van de parkeergarage Revius waarvan de volledige kapitaallast al wel in de begroting 2018 was opgenomen. Daarnaast vindt de afwikkeling van de bijdrage aan het stationsgebied definitief plaats in 2018 waardoor op dit onderdeel ook sprake is van een voordeel van € 44.000. Op overige onderdelen is nog een onderuitputting van € 21.000 gerealiseerd.

Resultaat CV Parkeren (nadeel € 781.000) Bij het opstellen van de begroting was een positief resultaat uit de CV Parkeergarages geraamd van € 381.000. Op basis van de laatste kwartaalrapportage van de CV werd een positief resultaat verwacht van € 800.000. Een voordelig saldo derhalve van € 419.000. De toename van het aantal bezoekers aan de stad kwam hoofdzakelijk door de vele LF2018 evenementen. Daarnaast viel de afrekening over het jaar 2017 ook positief uit, een voordeel van € 140.000.

62 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Echter door (nieuwe) BBV voorschriften zijn behaalde resultaten van de verbonden partij niet meer verrekenbaar. Als gevolg hiervan zijn de resultaten van 2016 en 2017 (per saldo € 540.000) gecorrigeerd en is het verwachte resultaat over 2018 ad € 800.000 niet verrekend met het product parkeren. Per saldo een nadelig effect in de reserve van € 1,3 mln.

Betrokken verbonden partijen  Parkeergarages Leeuwarden CV

63 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Ruimtelijke ordening

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Gebiedsvisie Oostelijk deel van de stad De oostelijke binnenstad bestaat uit meerdere delen, o.a. het Speelmanskwartier en het gebied rond de Amelandsstraat ten oosten van de Voorstreek en ten noorden van de Tuinen.

Ontwikkelschets gemaakt voor gebied rond de Amelandsstraat e.o. In dit gebied wordt gekoerst op een geleidelijke transformatie, waarbij het voortouw ligt bij de pandeigenaren. Het gebied biedt de nodige kansen om ruimtelijk op te waarderen. In 2018 heeft een nadere verdiepingsslag plaatsgevonden in de vorm van een ontwikkelschets welke verder zal worden uitgewerkt tot een ontwikkelkader, welke uiteindelijk ter vaststelling zal worden aangeboden aan de gemeenteraad.

Wijziging visie Speelmanskwartier voorbereid In 2014 heeft de gemeenteraad de toekomstvisie Speelmanskwartier 2020 vastgesteld. Marktpartijen worden benaderd om met plannen voor Zalen Schaaf te komen voor een invulling van deze locatie na 2018. In november 2018 heeft de raad de motie ‘Prijsvraag Zalen Schaaf’ aangenomen. Hiermee heeft de raad het college opgedragen om de huidige prijsvraag stop te zetten, de visie Speelmanskwartier aan te passen en vervolgens een aangepaste prijsvraag uit te schrijven. De wijziging bestaat er in hoofdlijnen uit dat sloop van Zalen Schaaf niet langer een optie is en dat openstelling in de avonduren (tot 01:00 uur) mogelijk is. De wijziging op de visie zal in 2019 aan de raad ter vaststelling worden voorgelegd.

2. Nieuw bestemmingsplan Energiecampus Leeuwarden, werkzaamheden gestart Op de voormalige vuilstortplaats Schenkenschans wordt een terrein met duurzame bedrijvigheid gerealiseerd. De doelstelling voor dit gebied is het realiseren van een Energiecampus die zichzelf van energie voorziet en die groene stroom, gas of warmte levert aan minimaal 4.000 huishoudens in de stad Leeuwarden. Een locatie van ca. 48 hectare met een ‘hart’ van minimaal 20 hectare ‘duurzame bedrijvigheid’ overlopend in een landschappelijke (groene) inpassing van 28 hectare. Voor de Energiecampus is een nieuw bestemmingsplan en beeldkwaliteitsplan opgesteld. Het in eerste instantie ingestelde beroep is ingetrokken, waarmee het bestemmingsplan onherroepelijk is geworden. Na vaststelling van het bestemmingsplan zijn de werkzaamheden gestart.

3. Ontwikkelingen in De Zuidlanden

Techum en Goutum-Súd grotendeels gereed Techum, het eerste buurtschap in De Zuidlanden, en Goutum-Súd zijn grotendeels verwezenlijkt. Op één van de buitenplaatsen nabij Techum is gestart met de bouw van het Tiny House project.

Woningbouw in Wiarda voorbereid In Wiarda is naast de vrije kavels ook een groot deel van de projectgebonden kavels verkocht. De afronding van het bouwrijp maken van fase 3 en de verkoop van de resterende projectgebonden kavels is eerste helft van 2019 gereed, waarna daar de woningbouw in het voorjaar van 2019 zal starten. Begin 2020 start het woonrijp maken van fase 1 en de havenkom (o.a. bruggen).

Verkoop gestart van woningen en kavels in De Klamp De Klamp is een nieuw buurtschap en voorziet in het realiseren van woning nieuwbouw (ca. 400 woningen) in een sub-urbaan woonmilieu met enkele voorzieningen, zoals een integraal

64 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

kindcentrum (basisschool met opvang) en een (horeca)paviljoen in het plangebied. Er is een start gemaakt met het bouwrijp maken van de eerste fase van de gronden. De verkoop van de eerste woningen en kavels is begin 2018 gestart. In het voorjaar van 2019 is de start van de bouw van de woningen voorzien. Fase 2 wordt dit jaar voorbelast, waarna het het eind dit jaar en begin 2020 bouwrijp wordt gemaakt. Vanaf 2e helft 2019 start de verkoop van fase 2. De school (IKC De Srong) is eind 2019 gereed.

Stedenbouwkundige plannen De Hem en Unia voorbereid In het buurtschap De Hem zullen 300–350 woningen (rij, 2-onder-1-kap en vrijstaand) worden gebouwd. In 2019 wordt een aanvang gemaakt met de werkzaamheden voor het stedenbouwkundig plan. De vaststelling van het stedenbouwkundig plan door de gemeenteraad is voorzien in het vierde kwartaal van 2019. De bestemmingsplanprocedure volgt hierna. Het stedenbouwkundig plan voor het buurtschap Unia is in 2018 voorbereid en dit wordt in het eerste kwartaal van 2019 ter vaststelling voorgelegd aan de gemeenteraad. De bestemmingsplanprocedure volgt hierna, eveneens in 2019.

Masterplan en stedenbouwkundig plan Middelsee vastgesteld Naast de buurtschappen wordt er ook een meer stedelijk gebied ontwikkeld: Middelsee. Middelsee is ten westen van de Overijsselselaan gesitueerd en wordt ingesloten door het Van Harinxmakanaal en het spoor Leeuwarden-Zwolle. Het masterplan en het stedenbouwkundig plan voor fase 1 (sportterreinen, voorstad en waterstad en het landbouwmuseum) zijn in juni 2018 vastgesteld. Het bestemmingsplan is in 2018 in procedure gebracht en wordt naar verwachting in 2019 vastgesteld.

4. Positie Grou als watersportdorp versterken

Halbertsma’s plein gereed Het Halbertsma’s plein is opnieuw ingericht. De werkzaamheden hiervoor zijn in 2018 afgerond.

Eerste woningen aan de Minne Finne en Volmawei in aanbouw Er zijn particuliere plannen in het dorpscentrum en aan het Pikmeer voor woningbouw. Het betreft woningen aan de Minne Finne, Volmawei en de Hellingshaven. Op de Minne Finne en aan de Volmawei zijn de eerste woningen in aanbouw. Er zal waarschijnlijk tot 2020/2021 gebouwd worden.

5. Voorbereiden invoering Omgevingswet

Deelgenomen aan Friese aanpak Omgevingsvisie Op grond van de Omgevingswet dient iedere gemeente een Omgevingsvisie op te stellen. Een strategisch, integraal document gericht op de lange(re) termijn, voor het gehele grondgebied en gericht op de fysieke leefomgeving in de brede betekenis. In 2017 en 2018 heeft de gemeente Leeuwarden geparticipeerd in De Friese Aanpak, een samenwerking tussen Provincie, Wetterskip en een groot deel van de Friese gemeenten. Een samenwerking gericht op het aandragen van bouwstenen voor de opstelling van de Omgevingsvisies van de deelnemende partijen. In 2018 zijn die bouwstenen beschikbaar gekomen. Daarnaast is vanuit de gemeente gereageerd op het provinciale Koersdocument Omgevingsvisie, zijn aanvullende gegevens verzameld, is deelgenomen aan Places of Hope en zijn gesprekken gevoerd met externe deskundigen. In 2019 zal op basis van deze eerste inventarisatie en oriëntatie een dialoog worden gestart met de raad, met inwoners en andere stakeholders. Het besluitvormingstraject voor de gemeentelijke Omgevingsvisie zal naar verwachting in 2020 starten.

65 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Bewoners betrokken in voorbereiding Omgevingsplan Leeuwarden Buitengebied Zuid De pilot Omgevingsplan Leeuwarden Buitengebied Zuid is, naast het realiseren van een nieuw bestemmingsplan met verbrede reikwijdte, bedoeld om ervaring op te doen voor het maken van het omgevingsplan voor de gehele gemeente in de geest van de Omgevingswet. Inmiddels zijn in 2017 en 2018 twee ronden van dialoogavonden georganiseerd voor bewoners van Buitengebied Zuid met als thema ‘Ruimte voor Romte’. Begin 2018 is op basis van de opbrengsten het Richtinggevend document Omgevingsplan Leeuwarden – Buitengebied Zuid opgesteld dat in mei 2018 door de raad is vastgesteld. De keuze om het plan en de verbeelding zelf op te stellen, vraagt veel inzet van de ambtelijke organisatie, maar is tegelijkertijd verhelderend en essentieel om het gedachtegoed van de Omgevingswet op goede wijze te internaliseren. Halverwege 2019 wordt het voorontwerp en de Notitie Reikwijdte en Detailniveau gepresenteerd. Aansluitend zullen inwoners opnieuw betrokken worden, en zal ook de raad daarbij steeds uitgenodigd worden om het proces te volgen.

Kosten invoering Digitaal Stelsel Omgevingswet nog niet goed in te schatten Het invoeringsmoment van de Omgevingswet is voorzien per 1 januari 2021. Door uitstel van invoering van de wet lijkt de urgentie tot implementatie minder groot, maar de opgave is fors en de filosofie achter de Omgevingswet werkt door in de organisatie en in de instrumenten, vooruitlopend op de formele inwerkingtreding. De noodzakelijke investeringen door de gemeente met betrekking tot invoering van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) zijn op dit moment nog niet in te schatten.

6. Herijken welstand/ruimtelijke kwaliteit

Eerste fase herijkingsproces ruimtelijke kwaliteit afgerond In de samenwerking van de Friese gemeenten, onder de vlag van de VFG, is een kennisdelingsproject uitgevoerd. Dit project is gericht op verbeteringsmogelijkheden voor de huidige aanpak van de borging en versterking van ruimtelijke kwaliteit (zowel op inhoud als organisatorisch). De eerste fase van het herijkingsproces ruimtelijke kwaliteit is in 2018 afgerond. Er zal binnen de gemeente een eigen traject in gang worden gezet en een gesprek met de raad over dit onderwerp worden gevoerd. Hiervoor zijn vanuit het kennisdelingsproject handvaten gegeven. Daarnaast zal binnen de gemeente Leeuwarden het welstandsbeleid binnen twee jaar na de harmonisatie opnieuw moeten zijn vastgesteld (vóór 1 januari 2020), anders komt dit te vervallen.

7. WTC/Cambuur Op 17 juli 2017 heeft de raad het besluit genomen om medewerking te verlenen aan de uitwerking van de businesscase ‘Cambuur Boulevard’ van 17 mei 2017. Op 23 januari 2019 is het stedenbouwkundig plan, de visie profilering en de MER-aanmeldnotitie vastgesteld door de gemeenteraad. Er wordt gewerkt aan het ontwerpbestemmingsplan. Het is de bedoeling dat dit plan in het eerste kwartaal van 2019 in procedure wordt gebracht. Gelijktijdig worden ook de welstandsrichtlijnen in procedure gebracht. Vaststelling is voorzien vóór de zomervakantie 2019.

8. RO-beleidstaken

3 bestemmingsplannen vastgesteld Uitgangspunt bij de vast te stellen bestemmingsplannen voor de gemeente Leeuwarden is ‘een goede ruimtelijke ordening’, conform hetgeen hierover is opgenomen in artikel 3.1 lid 1 Wet ruimtelijke ordening (Wro). Uitgangspunt bij de Leeuwarder bestemmingsplannen is te komen tot eenduidige bestemmingsplannen voor de verschillende plangebieden. Te denken valt hierbij aan uniforme

66 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

regelingen voor de verschillende bestemmingen, standaard regels voor aan- uit- en bijgebouwen, voor beroep- en bedrijvigheid aan huis en een regeling voor bed and breakfast. Daarnaast worden er ook bestemmingsplannen opgesteld voor bijvoorbeeld nieuwe woongebieden en bedrijventerreinen. Tevens zijn in 2018 de nodige vorderingen gemaakt met de pilot voor een ‘omgevingsplan’ (bestemmingsplan verbrede reikwijdte) voor het buitengebied Zuid. In 2018 zijn 3 bestemmingsplannen vastgesteld door de gemeenteraad.

3 wijzigingsplannen vastgesteld In 2018 zijn er 3 wijzigingsplannen vastgesteld door het college. Er zijn geen beheersverordeningen vastgesteld door de gemeenteraad.

Tabel 22 Overzicht vastgestelde bestemmings- en wijzigingsplannen in 2018 Naam plan Vaststellingsdatum Bestemmingsplan Leeuwarden – Gedeeltelijke omlegging gasleiding 31-01-2018 Wijzigingsplan Leeuwarden – De Stove en de Hove 05-06-2018 (realisatie 10 woningen tussen Techum en De Klamp) Wijzigingsplan Leeuwarden Buitengebied – Gronden vm. Rijksweg 31 12-06-2018 Bestemmingsplan Leeuwarden – Nijlân 18-07-2018 Wijzigingsplan Stiens – Harnsterdyk 7 (uitbreiding agrarisch bedrijf) 02-10-2018 Bestemmingsplan Leeuwarden – Tussen Van Harinxmakanaal, Wâldwei en Drachtsterweg 09-10-2018

10 omgevingsvergunningen verleend Daarnaast zijn er in 2018 10 uitgebreide omgevingsvergunningen op grond van artikel 2.12 eerste lid aanhef, onderdeel a, onder 3 van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (WABO) verleend. Hiervoor was een algemene dan wel specifieke verklaring van geen bedenkingen (vvgb) van de gemeenteraad vereist.

Tabel 23 Overzicht verleende omgevingsvergunningen in 2018 Omschrijving omgevingsvergunning Datum vergunningverlening Functiewijziging Wergeasterdyk 45 Leeuwarden naar wonen 16-04-2018 Bouw kapschuur, paardenstalling en bijbehorende voorzieningen Bearsterdyk 19 26-04-2018 Bears Bouw 4 vrijstaande woningen Volmawei Grou 14-05-2018 Bouw appartementengebouw Volmawei Grou 14-05-2018 74 appartementen VondelParck (voormalige LPF-terrein aan de 18-06-2018 Tesselschadestraat) Realisatie manege en woning Boksumerdyk Leeuwarden (Middelsee) 16-08-2018 Bouw appartementengebouw en supermarkt LPF-locatie Leeuwarden 25-10-2018 Bouw maximaal 15 woningen Minne Finne Grou 25-10-2018 25 grondgebonden woningen De Waring Grou (locatie verzorgingshuis Nij 05-11-2018 Friesmahiem) Bouw bedrijf met bedrijfswoning Garde Jagerswei Grou 07-11-2018

67 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Wat heeft het gekost?

Tabel 24 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG012 - Ruimtelijke ordening Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 1.676 66 -1.610 B. Begroting 2018 na wijziging 1.650 123 -1.527

C. Rekening 2018 1.347 113 -1.233 Resultaat (B-C) 304 -10 294

Tabel 25 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG012 - Ruimtelijke ordening lasten baten R2BLP036 - Ruimtelijke ordening 317 -3 314 R2BLP037 - Geometriebeheer -13 -7 -20 Totaal 304 -10 294

Ruimtelijke ordening (voordeel 314.000)

1. Bestemmingsplannen (voordeel 268.000) Binnen het product bestemmingsplannen is in 2018 een voordeel ontstaan van € 268.000. Dit wordt veroorzaakt door een vrijval van het project digitalisering bestemmingsplannen. Hierin was budget opgenomen voor het bestemmingsplan 'buitengebied' welke nu een plek krijgt in het nieuwe project implementatie Omgevingswet.

2. Overige verschillen (voordeel € 46.000) Op diverse onderdelen in zijn voor- en nadelen ontstaan van per saldo € 46.000

Reserve budgetoverheveling

Omgevingswet (storting € 120.000) Voor de invoering van de Omgevingswet is na de MTR-behandeling in 2016 een totaalbedrag beschikbaar gesteld van € 375.000 (€ 150.000 in 2016; € 150.000 in 2017 en € 75.000 in 2018). Tot en met 2017 zijn er voor € 160.000 aan kosten gemaakt en in 2018 € 95.000. Het restant ad. € 120.000 zal in 2019 worden ingezet voor de verdere implementatie van deze wet.

Betrokken verbonden partijen  Blitsaerd Beheer BV  CV Blitsaerd

68 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Beheer leefomgeving

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

Slim en duurzaam onderhouden openbare ruimte

Onderhoud anders georganiseerd De financiële opgaven, zoals die in 'Slimmer en duurzamer onderhoud' zijn bepaald, zijn inmiddels structureel ingebed in de meerjarenbegroting en/of de organisatie van het onderhoud. Samenwerking, areaalbeperking en risico-gestuurd beheer zijn hierbij de leidende principes geweest die ook in de komende jaren sterk van invloed zijn op het slimmer en duurzamer organiseren van het onderhoud van de fysieke openbare ruimte.

Stage-, leer- en werkplekken georganiseerd door buitendienst Vanwege de grote diversiteit aan werkzaamheden op het gebied van beheer en onderhoud worden er in het kader van Vizier op Werk (zie ook Thema Werkgelegenheidsaanpak) stage-, leer- en werkplekken georganiseerd door de buitendienst zonder dat dit additionele kosten met zich meebrengt. In 2018 zijn o.a. de volgende trajecten samen met Vizier op Werk ontwikkeld: civiele techniek (stratenmakers), houten metaalbewerking en groen. Deze samenwerking wordt voortgezet en mogelijk uitgebreid.

Meer buurten, wijken en dorpen betrokken bij onderhoud In plaats van 5 (bewoners)organisaties hebben nu 15 organisaties zich aangesloten en zijn samenwerkingsovereenkomsten afgesloten voor de overdracht van eenvoudige onderhoudswerkzaamheden. Uit de evaluatie van oktober 2018 blijkt dat ruim 250 personen betrokken zijn bij deze werkzaamheden. De wijkbewoners reageren enthousiast: “We werken aan een 'zelfvertrouwensfabriek'. Iedereen is welkom om de handen uit de mouwen te steken”. De vrijwilligers doen graag mee, ze hebben het gevoel erbij te horen. De conclusie is dat de pilot naast het fysieke, ook met name in sociaal opzicht, meerwaarde heeft. Onderzocht wordt nog of we de samenwerking met de bewonersorganisaties structureel een onderdeel kunnen laten zijn van de Sociale Onderneming, waar de Buitendienst zich toe ontwikkeld.

Minder last van zwerfafval door milieu-educatie en bewonersparticipatie Zwerfafval behoort nog steeds, samen met hondenpoep, tot één van de grootste ergernissen van bewoners. In 2018 was er € 140.000 extra beschikbaar voor de aanpak van zwerfafval (Verpakkingsconvenant VNG met looptijd tot 2023). Dit budget is door de samenvoeging met Littenseradiel en Leeuwarderadeel iets gegroeid ten opzichte van eerdere jaren. Het budget is besteed aan: Milieu-educatie, o.a. Himmelwike, Kerstbomenactie en zakgeldprojecten. Hiermee zijn circa 3.500 jongeren bereikt. Daarnaast hebben bewonersorganisaties een deel gekregen voor het opruimen van zwerfafval door bewoners. Dit is een belangrijk onderdeel van de hiervoor genoemde samenwerkingsovereenkomsten. En de Grote Schoonmaakactie in Stiens is er mee bekostigd. Dit was een groot succes. Er zijn goede contacten gelegd met de aanwezige zorginstellingen en basisscholen, waardoor meer dan 300 personen aan de slag zijn gegaan eind maart.

Beheer en onderhoud op onderdelen herzien voor hele grondgebied De budgetten voor voormalig Leeuwarderadeel, Littenseradiel (deels) en Leeuwarden waren het uitgangspunt voor beheer en onderhoud na de herindeling. In 2018 zijn de voorbereidingen gestart om te komen tot herziening en harmonisatie van het beheerbeleid voor onder andere speelvoorzieningen, wegbeheer en monumentale/waardevolle bomen. Er is geharmoniseerd en herzien beleid vastgesteld in het gemeentelijk rioleringsplan (GRP 2019-2022) voor de riolering en klimaatmaatregelen.

69 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Bij de vaststelling van de begroting 2019 in november 2018 is de bekostiging van de onkruidbestrijding met de heetwatermethode structureel geregeld.

Bewoners betrokken bij nieuw speelruimtebeleid Het beheer en onderhoud van speel- en beweegvoorzieningen is ondergebracht bij de sector Wijkzaken. In vervolg daarop is begonnen met het maken van nieuw beleid voor spelen, in combinatie met bewegen, groen en ontmoeten. Het nieuwe beleid wordt in samenspraak met bewoners vormgegeven. Als startpunt is daarvoor in november een bijeenkomst met alle wijkpanels, dorpsbelangen en speeltuinverenigingen geweest. Ook is in 2018 een klankbordgroep opgericht, waarmee een eerste bijeenkomst is geweest. Belangrijk punt, wat zowel tijdens de bijeenkomst als uit de klankbordgroep naar voren komt, is dat men graag betrokken wordt bij wat er in de eigen omgeving gebeurt. Ook werd meerdere keren aangegeven o.a. vanuit Goutum en Techum dat bij de inrichting van gebieden ruimte gereserveerd moet worden voor spelen en bewegen en dat de gemeente hier kaders voor moet stellen. Het conceptbeleid wordt verder in nauw overleg met de Klankbordgroep opgesteld. Daarna krijgen de wijkpanels, dorpsbelangen en speeltuinverenigingen de gelegenheid hierop te reageren. Streven is om het nieuwe beleid 'Spelen en bewegen' medio 2019 vast te stellen.

Begraafbeheer geactualiseerd In 2018 heeft de raad het begraafbeleid en de nieuwe daarop gebaseerde verordening vastgesteld. Dit nieuwe beleid vormt het formele kader voor het begraven op de gemeentelijke begraafplaatsen. Ook is het organisatievoorstel voor de nieuwe organisatie vastgesteld en per 1 januari 2019 is dit geïmplementeerd. De grootste verandering is dat vanwege de kwetsbaarheid en een helder aanspreekpunt voor de klant, de administratie nu bij het KCC is ondergebracht. Het gastheerschap, beheer en onderhoud vormen per 1 januari 2019 de kernactiviteiten van het team begraafplaatsen.

Gefaseerde inrichting Huizumer begraafplaats In 2018 is gewerkt aan verdere optimalisatie administratie van de begraafplaatsen en is een start gemaakt met de uitvoering van het plan van aanpak voor de Huizumer begraafplaats.

Wat heeft het gekost?

Tabel 26 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG014 - Beheer leefomgeving Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 42.693 16.492 -26.201 B. Begroting 2018 na wijziging 41.141 16.918 -24.223

C. Rekening 2018 40.634 16.138 -24.496 Resultaat (B-C) 507 -780 -273

Tabel 27 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG014 - Beheer leefomgeving lasten baten R2BLP013 - Spoorlijnen -4 0 -4 R2BLP014 - Waterwerken -313 321 7 R2BLP015 - Verhardingen -286 284 -2 R2BLP016 - Kunstwerken 50 -38 12 R2BLP017 - Verkeersmaatregelen 5 2 8 R2BLP026 - Wijkaanpak 49 -43 6 R2BLP035 - IJswegen -2 0 -2 R2BLP044 - Riolering 442 -442 0 R2BLP049 - Begraafplaatsen -4 4 0 R2BLP051 - Voorzieningen honden -30 30 0 R2BLP054 - Straatverlichting -21 0 -22 R2BLP055 - Reiniging verhardingen 719 -800 -82 R2BLP056 - Openbaar groen -6 -39 -46

70 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG014 - Beheer leefomgeving lasten baten R2BLP057 - Zwerfvuilbestrijding 173 -183 -10 R2BLP059 - Markten -58 -7 -65 R2BLP060 - Standplaatsen 8 0 9 R2BLP063 - Recreatiegebieden -7 -3 -10 R2BLP064 - Recreatievaart -183 123 -61 R2BLP065 - Kermissen 27 -59 -32 R2BLP085 - Speelplaatsen -57 44 -13 R2BLP090 - Buitenreclame 6 26 33 Totaal 507 -780 -273

Waterwerken (voordeel € 7.000)

Onderdeel Walkeringen (nadeel € 5.000) Er zijn meer onderhoudskosten aan walkeringen gemaakt ad € 202.000 (nadeel lasten) bij de voormalige herindelingsgemeenten. Dit is gecompenseerd door een bijdrage vanuit de voorziening herindeling ad € 197.000 (voordeel baten).

Onderdeel Waterlopen (voordeel € 16.000) Vanwege het waterambassadeurschap 2018 zijn er meer apparaatskosten aan waterlopen uitgegeven ad € 127.000 (nadeel lasten), wat is gecompenseerd door extra bijdragen van aangrenzende gemeenten ad € 96.000 (voordeel baten), bijdragen Provincie Fryslân onder de noemer 'aanjager RAWIS 2018' ad € 33.000 (voordeel baten) en een bijdrage vanuit het Gemeentelijke Rioleringsplan 2014-2018 ad € 14.000 (voordeel baten).

Overige onderdelen Waterwerken (nadeel € 4.000) Op overige onderdelen was per saldo nog sprake van een nadeel van € 4.000.

Verhardingen (nadeel € 2.000)

Onderdeel Kabelleggingen (resultaat nihil) Al naar gelang er werkzaamheden zijn, worden er kosten gemaakt waar een 1 op1 vergoeding tegenover staat. In 2018 zijn er meer onderhoudskosten en apparaatskosten aan kabelleggingen gemaakt ad € 284.000 (nadeel lasten), welke door hogere opbrengsten leges kabels en leidingen ad € 284.000 (voordeel baten) zijn gecompenseerd.

Overige onderdelen Verhardingen (nadeel € 2.000) Op overige onderdelen was per saldo nog sprake van een nadeel van € 2.000.

Riolering (resultaat nihil) Het resultaat van het product riolering wordt verrekend met de voorziening egalisatie heffingen en heeft daarom geen invloed op het resultaat. Voor 2018 was een bijdrage vanuit de voorziening egalisatie heffingen begroot van € 702.000. Door een voordelig resultaat van € 169.000 op het product Riolering is de werkelijke bijdrage lager uitgevallen ad € 533.000. Er is over 2018 dus € 169.000 minder aan de voorziening onttrokken. Per 31-12-2018 bedraagt de voorziening voor het onderdeel riolering € 541.000.

De stand van de voorziening riolering bedraagt per 31 december 2018 € 15,3 mln en wordt aangewend voor de vervanging van de rioleringen.

Reiniging verhardingen (nadeel € 82.000) Er is in 2018 € 105.000 (nadeel lasten) meer uitgegeven aan gladheidsbestrijding. Tevens is € 44.000 (nadeel lasten) meer aan schoonmaakkosten gemaakt. Dit is deels gecompenseerd door een hogere doorbelasting van kosten naar de vervuilers (bijvoorbeeld markten, e.d.) ad € 70.000 (voordeel baten). Op overige onderdelen was per saldo nog sprake van een nadeel van € 3.000.

71 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Recreatievaart (nadeel € 61.000) De taakstelling op het pontje de Burd van € 40.000 kan niet worden ingevuld. Dit leidt op het product veerdiensten tot een nadeel van € 31.000. Daarnaast heeft er, vanwege langdurige ziekte bij medewerkers in de haven van Grou, extra inhuur van personeel plaatsgevonden wat leidt tot een nadeel van € 30.000.

Maatschappelijke effecten

Tabel 28 Maatschappelijke effecten Fysiek domein Indicator eenheid bron Meting Meting 2017 2018 1. Functiemenging % LISA 54,4% 54,7%

2. Vestigingen (van bedrijven) Aantal per LISA 128,4 133,9 1.000 inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar 3. Omvang huishoudelijk Kg/inwoner CBS 212 niet bekend restafval (bruto) Omvang huishoudelijk Kg/inwoner Gemeente restafval (netto, na 176 nascheiding) (2016)

4. Hernieuwbare elektriciteit % RWS 10,6% niet bekend

5. Nieuw gebouwde woningen Aantal per Basisregistratie 7 niet bekend 1.000 adressen en gebouwen (2016) woningen 6. Demografische druk % CBS 64,4% 65,4%

7. Gemeentelijke woonlasten In Euro’s COELO 550 543 eenpersoonshuishouden

8. Gemeentelijke woonlasten In Euro’s COELO 662 658 meerpersoonshuishouden

Toelichting indicator en vergelijking met andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

72 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.2.3 Domein Veiligheid

Verantwoordelijke portefeuillehouder: burgemeester Ferd J.M. Crone

Strategisch algemeen doel In Leeuwarden weet en voelt iedereen zich veilig. Criminaliteit, overlast, (georganiseerde) misdaad en andere veiligheidsrisico’s worden preventief en repressief aangepakt. De openbare orde en veiligheid wordt gehandhaafd en op naleving van vigerende regelgeving wordt adequaat toezicht gehouden.

Successen 1. Het aantal geweldsincidenten is afgenomen mede dankzij een volhardende inzet van toezicht en handhaving en intensieve samenwerking tussen gemeente en politie. 2. De drugshandel is afgenomen. Op dit terrein gaat bestuurlijke en strafrechtelijke samenwerking hand-in-hand. De overheid treedt hierin doortastend op. 3. De nieuwe veiligheidsthema’s ondermijning en cybercrime zijn van het stadium 'ontwikkeling' getransformeerd tot een integrale en vernieuwende aanpak.

Verbeterpunten 1. De overlast van personen met verward gedrag is gestegen. Wij continueren onze gezamenlijke inzet (sociaal- en veiligheidsdomein) op dit thema. Hierbij wordt wel de kanttekening geplaatst dat doelmatige GGZ zorg een voorwaarde is voor het slagen van de aanpak. 2. De jeugdoverlast is gestegen. We zien de ontwikkeling van een nieuwe jonge groep met hardnekkige problematiek die zich bij evenementen en in de parken vervelend manifesteert. De Taskforce jeugdoverlast zit bovenop deze ontwikkeling. 3. Hoewel de drugshandel is gedaald, is juist de overlast op gebied van drugs en drank gestegen. Dit zien we in de binnenstad en wijken, waarbij de drugsoverlast vooral te maken heeft met de aanloop naar hennep- en gebruikerspanden. De drankoverlast heeft alles te maken met het uitgaan. We constateren veel misstanden, registreren de incidenten en bij voldoende dossier worden panden gesloten.

Wat heeft het in totaal gekost?

Tabel 29 Bedragen x € 1.000 Domein Begroting Begroting Begroting Rekening Rekening Rekening Resultaat R2DOM003 - Veiligheid lasten baten saldo lasten baten saldo saldo R2PRG010 - Veiligheid 11.867 1.479 -10.388 10.637 371 -10.266 123 Totaal 2018 11.867 1.479 -10.388 10.637 371 -10.266 123

73 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Eindconclusie

Leeuwarden blijft stabiel op hetzelfde veiligheidsniveau zitten. We zien fluctuaties op incidentniveau en op wijkniveau. Het aantal misdrijven Jeugdoverlast, de overlast van personen met verward gedrag, burengerucht en drugs- en drankoverlast zijn gestegen. Overlast van zwervers/dak- en thuislozen is daarentegen fors gedaald, de drugshandel, bedreigingen en het aantal zedendelicten is eveneens gedaald. Het aantal woninginbraken is stabiel gebleven.

Er is in het evenementenjaar LF2018 extra capaciteit vrijgemaakt om evenementen zo veilig mogelijk te laten verlopen, wat in de praktijk ook is gebleken. Deze inzet werd mogelijk door aan een aantal andere onderwerpen in 2018 wat minder aandacht te geven. Deze worden in 2019 weer opgepakt.

De stijgende trend dat voordoende incidenten veelal complexe casuïstiek betreft, waarbij de aanpak veel ambtelijke inzet vergt, blijft voortduren. Dit geldt ook voor het stijgende aantal bestuursrechtelijke maatregelen zoals woningsluitingen op basis van de Opiumwet (13B). De groei in bevoegdheden van de burgemeester in het veiligheidsdomein heeft wat dat betreft ook gevolgen voor de ambtelijke capaciteit in dat domein.

De nieuwe thema’s ondermijning en cybercrime/cybersafety hebben we goed doorontwikkeld met als resultaat dat er voor onze cyberaanpak een kleine ton aan subsidie is verkregen van het ministerie van Justitie en veiligheid. Leeuwarden manifesteert zich hierin landelijk als één van de koplopers. Op gebied van ondermijning is geïnvesteerd in de realisatie van een lokale casustafel waar alle signalen bij elkaar komen. De uitdaging voor de komende periode ligt erin dat we erin slagen snel en goed te kunnen handhaven. Dat vraagt om een combinatie van het voldoende voor handen hebben van kennis, kunde én capaciteit.

Het voordelig resultaat binnen domein Veiligheid bedraagt € 123.000. Dit voordeel is met name ontstaan, doordat een interne bijdrage voor ondersteuning bij LF2018 niet nodig bleek.

74 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Veiligheid

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Terugdringen criminaliteit en overlast in binnenstad en prioritaire wijken

Minder geweldsdelicten en spreiding van het aantal incidenten Het aantal geweldsdelicten neemt verder af, zowel in de stad Leeuwarden als in de binnenstad. In de cijfers van de Veiligheidsprestatie-index 2018 zien we dan ook dat de binnenstad er qua veiligheid op vooruit is gegaan. Inzoomend op de afzonderlijke delicten constateren we:  een stijging van de incidenten openlijke geweldpleging tegen personen, straatroof, drugs/drank overlast en eenvoudige mishandelingen;  een stabiel beeld van incidenten (inclusief pogingen) moord/doodslag, overvallen en schietpartij;  een daling van de incidenten bedreigingen, zware mishandelingen, drugshandel, vuurwapenbezit en bezit overige wapens.

Een substantieel deel van de problemen is direct gerelateerd aan het uitgaansgebied, maar ook aan de vele voorzieningen voor dak- en thuislozen die in de binnenstad en directe omgeving liggen.

Tabel 30 Aantal geweldsincidenten Gemeente, stad Leeuwarden en Binnenstad Bedreiging/misdrijf 2016 2017 2018 Gemeente 308 252 231 Stad 291 228 217 Binnenstad 66 44 42 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

Tabel 31 Overlast alcohol/drugs Periode 2016 2017 2018 jan - april 190 135 179 mei - aug 203 194 263 sep - dec 184 169 196 Totaal 577 498 638 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

We zien twee ontwikkelingen, de eerste is dat er een grote spreiding is van incidenten over de rest van de stad en de tweede is dat ondanks deze spreiding we nog een oververtegenwoordiging hiervan in de binnenstad zien. De binnenstad was afgelopen jaren aangewezen als veiligheidsrisicogebied waarmee de burgemeester over meer bevoegdheden beschikt om te handhaven. Ten opzichte van voorgaand jaar is het totaal beeld in de Binnenstad stabiel en is er een stijging te zien in de wijken ’t Vliet, Tjerk Hiddes, Oldegalileën, Heechterp en Camminghaburen.

De Vlietzone: problematiek in kaart gebracht en meer handhaving Dit gebied behoort tot Oud-Oost. De drugsoverlast is specifiek in de Vlietzone toegenomen van 110 naar 185; de jeugdoverlast is hier echter afgenomen van 143 naar 113. In het afgelopen jaar is er extra inzet geweest in het gebied. Er is een start gemaakt met het in kaart brengen van de (veelal brede) problematiek in de wijk vanwege de overlast op het gebied van leefbaarheid. Op basis van de uitkomsten van deze analyse is een aantal integrale controles uitgevoerd bij panden en bedrijven en waar nodig hebben we gehandhaafd. Deze aanpak wordt gecontinueerd in 2019. Op gebied van schoon, heel en veilig zien we dat de klachten over afval zijn toegenomen. Hier ligt voor ons dus nog een opdracht.

75 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Anders dan voorgaande jaren is er in het najaar gestart met het dagelijks aanwezig zijn van een handhaver stadstoezicht in het gebied. Ook het toezichtsmodel heeft meer inzet in het gebied, vooral op het Vliet dat hiervoor is aangewezen als aandachtsgebied.

Heechterp: aanpak van drugs, overige overlast en geweld noodzaak samen met Sociaal domein Over het algemeen is het beeld van de veiligheid hier stabiel. We zien enkele fluctuaties: de drugsoverlast is toegenomen van 20 naar 37 incidenten, het aantal mishandelingen is licht gestegen van 185 naar 197, maar de jeugdoverlast is gedaald van 22 naar 13 meldingen en op gebied van schoon en heel zijn de klachten/meldingen over afval gedaald van 936 naar 471. Het komend jaar moet de focus zich richten op de aanpak van drugsoverlast en mishandelingen.

Wielenpôlle: Projectleider integrale aanpak zorg, werk en veiligheid aangesteld Deze wijk maakt deel uit van het Potmargebied, waar we de volgende ontwikkelingen zien: De drugsoverlast is ook hier toegenomen van 48 naar 61 incidenten, de jeugdoverlast is afgenomen van 67 naar 55 en de burenoverlast is gestegen van 41 naar 56. Afgelopen jaar is op sociaal en veiligheidsgebied geïnvesteerd in de aanpak van de Wielenpôlle en is in het najaar een projectleider aangesteld die de komende jaren zorg draagt voor de integrale aanpak op gebied van zorg, werk/participatie en veiligheid.

Minder overlast door dak- en thuislozen Een opmerkelijke daling voor het tweede jaar op rij, is de overlast veroorzaakt door dak- en thuislozen. We zien hier een directe relatie met de inzet en samenwerking met het ACTteam en het plaatsen van diverse dak- en thuislozen in een begeleide woonvorm. De outreachende methodiek werpt duidelijk vruchten af.

Tabel 32 Meldingen overlast zwervers Periode 2016 2017 2018 jan - april 114 123 28 mei - aug 136 94 38 sep - dec 117 48 43 Totaal 367 265 109 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

2. Het voorkomen van woon-, drugs- en jeugdoverlast in wijken en dorpen

Veiligheidssituatie in Leeuwarden stabiel Over het algemeen is de veiligheidssituatie in Leeuwarden stabiel gebleven, zo blijkt uit politiecijfers. De cijfers van het Meldpunt Overlast (MOL) tonen wel een toename van het aantal meldingen t.o.v. 2017, maar de aantallen zitten nog ruim onder het aantal meldingen van 2016.

Tabel 33 Meldingen Meldpunt Overlast Subcategorie 2016 2017 2018 Burengerucht 501 360 403 Jongeren op Straat 150 79 119 Kamerverhuur 83 66 38 Buren Complex 106 54 134 Drugs & Alcohol 82 37 56 Dieren 92 55 78 Uitspreken Zorg 52 22 41 Fysiek 83 54 51 Verkeer 28 2 5 Vuurwerkoverlast 22 6 36

76 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Subcategorie 2016 2017 2018 Horeca 14 5 28 Zwervers 21 10 6 Prostitutie 1 1 0 Overig 34 5 0 Totaal aantal meldingen 1276 756 1001 Bron: Meldpunt Overlast.

Figuur 5 Gemiddelde score veiligheidsprestatie-index naar wijk 2018 totaalcijfer 7,42 (2017: 7,46)

Er is geen verschuiving in de kleurcodes van de wijken en dorpen: 2 code rood wijken (Binnenstad en Oud Oost) 2 code geel wijken: (Bilgaard/Havankpark en Heechterp/Schieringen) 6 code blauw wijken 11 code groen wijken De Binnenstad kent nog wel code rood, maar is er in de VPI op vooruit gegaan van rapportcijfer van 3.88 in 2017 naar 4.13 in 2018. Het andere code rood gebied Oud-Oost is vrijwel stabiel gebleven (4,85 in 2017 naar 4,80 in 2018).

Bron: VPI Leeuwarden 2018, statistiek & onderzoek.

Tabel 34 Meldingen burengerucht (relatieproblemen) Periode 2016 2017 2018 jan - april 161 158 158 mei - aug 209 222 255 sep - dec 173 167 169 Totaal 543 547 582 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

De stijging van de incidenten burengerucht is ontstaan in de tweede helft van afgelopen jaar. Dit is mogelijk gerelateerd aan het warme weer waarop mensen meer en later buiten leven en dus overlast veroorzaken.

Tabel 35 Meldingen zedenmisdrijven Periode 2016 2017 2018 jan - april 33 34 18 mei - aug 39 40 30 sep - dec 24 34 29 Totaal 96 108 77 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

77 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Aanpak overlast door licht verstandelijk beperkten bepaald In navolging van de landelijke citydeal Zorg voor veiligheid is de gemeente Leeuwarden gestart met het ontwikkelen van een effectieve aanpak voor mensen met LVB problematiek met als doel de overlast en criminaliteit te verminderen. De aanpak richt zich op preventie/vroegsignalering, waarbij we de meest effectieve benadering en passend zorgaanbod voor personen met lvb problematiek ontwikkelen en toepassen voordat zij ontspoord zijn. We hebben hiertoe landelijke onderzoeken geanalyseerd en een aantal casussen met complexe problematiek besproken met professionals. De uitkomsten daarvan zijn tijdens een georganiseerde expertmeeting met elkaar gedeeld. De conclusie luidt dat het waardevol is om te investeren in een samenhangend beleid m.b.t. vroegsignalering en passende zorg waaronder langdurige begeleiding. Een eerste aanzet is gedaan voor het ontwikkelen van een training om LVB te herkennen, passend te bejegenen en deskundigheid in te schakelen.

Maatwerk en pilots in antwoord op stijgende overlast personen met verward gedrag

Tabel 36 Meldingen overlast personen met verward gedrag Periode 2016 2017 2018 jan - april 619 429 426 mei - aug 561 347 530 sep - dec 495 353 452 Totaal 1675 1129 1408 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

Na de forse daling in 2017, zien we nu weer een stijgende trend van het aantal meldingen. De overlast vindt, naast een concentratie in de binnenstad, vooral verspreid plaats. In een aantal wijken zorgt een aantal personen voor meerdere meldingen. Dit kan een verklaring zijn van de stijging. Er is een toename van het aantal verwarde oudere mensen in de wijken. In samenwerking met het Sociaal domein, het Veiligheidshuis en andere ketenpartners wordt maatwerk geleverd om personen met verward gedrag die hulp te bieden die zij nodig hebben. Een voorbeeld daarvan is het organiseren van een tijdelijke onconventionele woonoplossing op een bedrijventerrein. Daarnaast lopen bij diverse instanties pilots om een sluitende aanpak voor personen met verward gedrag te ontwikkelen. Een daarvan is de pilot 'Triage, Beoordeling en Passend Vervoer'. Deze pilot houdt in dat er een sociaal psychiatrisch verpleegkundige met chauffeur in een onopvallende bus, de Rapid Responder GGZ, naar meldingen die binnen komen bij de Meldkamer Noord Nederland rijdt waarbij een vermoeden is van verward gedrag. De uitkomsten van deze proef zijn bemoedigend.

Verbeterde aanpak Jeugdoverlast

Tabel 37 Meldingen overlast jeugd Periode 2016 2017 2018 jan - april 277 225 169 mei - aug 350 300 396 sep - dec 234 206 199 Totaal 861 731 764 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

De gemeente Leeuwarden heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in de werkwijze en samenwerking bij het terugdringen van hinderlijke overlast gevende jeugdgroepen. In Leeuwarden hebben we geen criminele jeugdgroepen. Er zijn wel drie problematische groepen bekend waarop specifiek ingezet is. Daarnaast is er voor deze jongeren sprake van een overgang van de groepsgerichte aanpak naar een persoonsgerichte aanpak. In Leeuwarden hebben we geen vaste maar meer fluïde jeugdgroepen: jongeren komen in verschillende samenstelling en verspreid over de stad bijeen. De parken zijn hierbij aandachtsgebieden. Opvallend was de sterke stijging van overlastmeldingen in

78 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

de zomerperiode, waarschijnlijk veroorzaakt door een lange periode van mooi en warm weer. Door de huidige aanpak is er goed zicht op de jongeren, zodat zo nodig vroegtijdig maatregelen kunnen worden getroffen. Het toegenomen gebruik van social media heeft grote invloed op het gedrag. Punt van zorg is dat jongeren relatief jong in beeld komen en dan al behoorlijk grensoverschrijdend en buitensporig gedrag vertonen.

Tegengaan alcoholmisbruik/hokken en ketenbeleid De aanleiding om het hokken en ketenbeleid te herzien is dat de gemeente Leeuwarden meer dorpen heeft vanwege de gemeentelijke herindeling. Hierbij werd verondersteld dat in het nieuwe grondgebied meer hokken en keten zouden zijn waarom het ketenbeleid herzien moest worden. Omdat er geen signalen bekend zijn misstanden in de bekende keten, is het hokken- en ketenbeleid in 2018 niet geactualiseerd. Er is in 2018 wel uitvoering gegeven aan het alcohol- en preventieplan.

Aanpak woninginbraken voortgezet

Tabel 38 Aantal woninginbraken/diefstal uit woningen Periode 2016 2017 2018 jan - april 228 162 164 mei - aug 163 167 195 sep - dec 245 202 178 Totaal 636 531 537 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

De gemeente Leeuwarden heeft samen met politie Noord Nederland de aanpak van woninginbraken gecontinueerd, waarbij in hotspotwijken inbraakpreventieavonden georganiseerd zijn. Het doel van de preventieavonden is om inbraken te voorkomen en te bewerkstelligen dat bewoners afwijkende situaties herkennen en signaleren. En daarnaast stimuleert en faciliteert de gemeente bestaande buurtpreventieteams en teams in oprichting. Om de 'heterdaadkracht' verder te vergoten is gecontroleerd op de registerplicht voor handelaren in tweedehands goederen. Door de registerplicht is het mogelijk om gestolen goederen op te sporen, omdat het digitale register een technische verbinding heeft met de database Stop Heling en de politie een e-mail ontvangt als een gestolen goed ingevoerd wordt. De controles hebben geresulteerd in vier waarschuwingen, één voornemen voor sluiting van drie maanden en twee processen verbaal. Bovendien zijn er diverse gestolen goederen opgespoord.

Continue aandacht voor preventie radicalisering en polarisatie In 2018 heeft dit thema niet gespeeld in Leeuwarden. Er is een casustafel waar politie, gemeente en het Veiligheidshuis signalen delen en onderzoeken ism OM. We hebben meegewerkt aan de totstandkoming van het regionale protocol gegevensdeling en de daaruit voortvloeiende werkwijze. Vanwege veel extra inzet op personen met verward gedrag/toegenomen casuïstiek en op grote LF2018 evenementen hebben we geen preventie-activiteiten uitgevoerd. Dit thema wordt in 2019 weer opgepakt.

Verkeersveiligheid in de dorpen Er is gestart met de voorbereiding van fase 2 van het fietspad Leechlân. In 2018 is overleg gevoerd met de dorpen in het nieuwe grondgebied om inzicht te krijgen in de verkeersknelpunten om vervolgens een prioriteitsvolgorde te bepalen ten behoeve van de uitvoering.

79 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

3. Bestrijden georganiseerde criminaliteit en aanpakken ondermijning

Tabel 39 Resultaten afpakken politie Leeuwarden Doel 2016 2017 2018 Afpakken waardebeslag 365.562 418.289 561.000 Afpakken aantallen 14 36 40 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

Het afpakken van crimineel verkregen geld is een belangrijk instrument in de aanpak van Ondermijnende criminaliteit. De afgelopen jaren is hierop al geïnvesteerd en de komende jaren wordt nog extra geïnvesteerd in deze manier van werken waarbij naast de justitiepartners ok de gemeente een prominentere rol krijgt.

Aanpak hennepteelt arbeidsintensief In 2018 heeft de burgemeester op basis van de Opiumwet 13b 17 panden gesloten en 9 waarschuwingen uitgedeeld. Dit aantal is hoger dan voorgaande jaren. We hebben 6 keer een voorlopige voorziening gehad inzake besluit tot sluiten van een pand en zijn daarbij elke keer in het gelijk gesteld door de voorzieningenrechter. De lijnen met toezicht en handhaving, veiligheidszaken, MOL en politie zijn kort waardoor signalen eerder naar boven komen en kunnen worden aangepakt. Wel moeten we constateren dat achter deze hennepplantages een (onder)wereld schuil gaat die niet makkelijk te traceren is en intensief en langdurig rechercheonderzoek vereist.

Gezamenlijke aanpak ondermijning Ondermijning is een prioriteit op de landelijke veiligheidsagenda, dus er is veel Rijksgeld beschikbaar gesteld om de aanpak vorm te geven in de komende jaren. Dit betreft budget dat naar het RIEC Noord Nederland, als coördinerend orgaan wordt overgeheveld. Er komt bij het RIEC capaciteitsuitbreiding en de kennis en expertise wordt vergroot. Voor Leeuwarden betekent dit dat wij een beroep kunnen doen op extra ondersteuning in de uitwerking van de casuïstiek en de handhaving. Wij hebben ook een eerste aanzet gemaakt om de gemeentelijke intelligence positie te verbeteren. Dit is een weerbarstig proces waarbij we goede afwegingen hebben moeten maken in het kader van de AVG. De lokale casustafel (gemeentelijke sectoren en politie) Ondermijning is gestart. Alle signalen komen hier binnen en worden besproken en verdeeld. Afhankelijk van de ernst van de problematiek wordt lokaal gehandhaafd of de casus wordt via de lokale driehoek opgeschaald naar het RIEC voor de integrale aanpak. Het lokale Privacyprotocol Gegevensdeling Ondermijning is ontwikkeld en wordt binnenkort vastgesteld. Het RIEC heeft 5 casussen in behandeling die vanuit gemeente Leeuwarden zijn aangedragen.

Subsidie voor aanpak van Cybercrime

Tabel 40 Aangiftes cybercrime Periode 2016 2017 2018 jan - april 4 7 10 mei - aug 6 9 16 sep - dec 5 6 14 Totaal 15 22 40 Bron: Politiecijfers team Leeuwarden 2016-2018.

80 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

De stijging in aangiftes gaat in de meeste gevallen om Microsoftfraude, hacken en phishing. De stijging is mogelijk te relateren aan de toename van het aantal incidenten en de aandacht voor het onderwerp in de media en de mogelijkheden om aangifte te doen. Dit thema is goed ontwikkeld in het afgelopen jaar. Zowel op preventief als repressief gebied is beleid ontwikkeld en zijn projecten opgestart. Er is een subsidieaanvraag van €100.000,- gedaan bij het ministerie van Justitie en Veiligheid en gehonoreerd waardoor wij de volgende projecten hebben opgestart in 2018 die in 2019 vervolg krijgen:  Crisisoefening Cybercrime: diverse overheden, waaronder gemeente Leeuwarden ontwikkelen samen met private partijen als Ziggo/Vodafone en KPN, de stichting Cybersafety, Data Trust center, de VRF en het landelijk Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement (COT) een programma waarbij bewustzijn wordt gecreëerd bij ambtenaren en bestuurders als het gaat om cyber-gerelateerd crisismanagement wat uitmondt in een grote oefening in oktober 2019 waarin de kennis wordt getoetst en bevindingen aan de VNG worden gepresenteerd in een factsheet met handelingsperspectief voor elke bestuurslaag.  Cyber to go roadshows: We hebben een drietal bijeenkomsten georganiseerd met het MKB waarbij het Keurmerk Veilig Ondernemen en cybersecurity en –safety ook op het programma stonden. Dit alles stond in het teken van voorlichting en faciliteren om veilig internetgebruik te realiseren. Ook hebben we een roadshow georganiseerd locatie Nieuwestad Waagplein voor burgers met vrije in- en uitloop voor informatie en praktische tips op gebied van computergebruik. We hebben tijdens genoemde bijeenkomsten opgemerkt dat bewustwording van de cyberrisico’s die een bedrijf of burger loopt nog een degelijk ontwikkelkader behoeft. Daarom is gestart met het ontwikkelen van een preventieprogramma dat in 2019 gaat draaien. We richten ons hierbij niet alleen op Leeuwarden maar ook het Friese bedrijfsleven en beogen 30% van het bedrijfsleven te kunnen “bedienen”. We werken ook in dit proces nauw samen met het Data Trust Center St. Cybersafety Noord Nederland (Fryslân), de VRF, politie, OM, Friese Poort en Friesland college en het lectoraat Cybersafety van de NHL.

4. Waarborgen veiligheid bij evenementen en wedstrijden SC Cambuur

Veiligheid bij opening LF2018 en de Reuzen gewaarborgd We hadden twee LF2018 evenementen waarbij wij veel extra inzet hebben gepleegd: de Opening in januari en het bezoek van de Reuzen van Royal de Luxe. Voor wat betreft de opening waren niet zozeer de aantallen bezoekers de uitdaging maar de weersomstandigheden. Dankzij een gedegen integrale voorbereiding op gebied van verkeer, veiligheid en crowdmanagement is dit evenement prima verlopen. Dat geldt eveneens voor het bezoek van de Reuzen waarbij het crowdmanagement en de talloze verkeersmaatregelen heel veel voorbereiding vergden en tijdens de showdagen veel inzet vereiste. Het resultaat was dan ook dat deze inzet zich heeft vertaald in een vrijwel vlekkeloos en veilig verlopen evenement waar iedereen met veel plezier op terugkijkt. Het werken in een projectstructuur is aanbevelenswaardig voor dergelijk grote evenementen.

Nieuwe plannen gemaakt voor eventuele Elfstedentocht te schaats Het najaar zijn we aan de slag gegaan met de vertaling van nieuw verworven kennis en expertise voor de organisatie van de Elfstedentocht te schaats. De sterk toegenomen mobiliteit inzichten nopen ons tot het maken van aangepaste verkeers- en crowdmanagement-plannen.

Ook procesmatig is een slag gemaakt in 2018, in overleg met organisatoren en werkveld zijn formats ontwikkeld tbv draaiboeken en veiligheidsplannen zodat op eenduidige en correcte wijze invulling gegeven kan worden aan de vergunningsvereisten.

81 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Normalisatie1 en preventief supportersbeleid Het is afgelopen seizoen weer gelukt om veel laag risico wedstrijden te organiseren waarbij supporters van de bezoekende partij met auto’s of een auto-buscombi kunnen komen. De politie- inzet rondom de wedstrijden is dit jaar eveneens afgenomen. Enkele kleine incidenten in het stadion betroffen het afsteken van vuurwerk vanaf de tribunes. Sc Cambuur treedt hier strak in op. Eind 2018 is landelijk een convenant opgesteld waarbij de KNVB, de BVO’s, politie, OM en BVO-gemeentes hebben afgesproken strenger en directer te zullen optreden bij het voorhanden hebben of afsteken van vuurwerk. Daarnaast is het alcoholprotocol voor jeugd in het stadion aangescherpt. Er is intensieve samenwerking ontstaan op gebied van de jeugdoverlast: de overlastgevende groepen op straat en de nieuwe overlastgevende jeugdgroepen bij sc Cambuur. Dit moet uitmonden in een gezamenlijke aanpak.

5. Crisisbeheersing en rampenbestrijding op orde

Regionaal beleidsplan en risicoprofiel vastgesteld De Wet veiligheidsregio’s (Wvr) schrijft voor dat het bestuur van de Veiligheidsregio ten minste één maal in de vier jaar een regionaal beleidsplan en een regionaal risicoprofiel vaststelt. De bestuurscommissie veiligheid heeft het regionaal risicoprofiel 2018-2021 en het regionaal beleidsplan 2019-2022 vastgesteld na zienswijze van de gemeenteraden.

Samenwerking met andere gemeenten bevorderd Sinds de doorontwikkeling van het crisisplan werkt de gemeente nauw samen met de bijstandsgemeenten uit het district Noord West Fryslân. De samenwerking heeft betrekking op de voorbereiding maar is uiteraard gericht op de uitvoering van de crisisbeheersing tijdens incidenten. Samen met de veiligheidsregio Fryslân en gemeenten is uitvoering gegeven aan het opleiding- trainings en oefenprogramma. Op basis van ervaringen en behoeften van crisisfunctionarissen is het concept oefenprogramma 2019 vorm gegeven. De noodzaak om de crisisorganisatie voldoende toe te rusten blijkt uit het aantal incidenten. In de gemeente Leeuwarden was op 1 juni de plofkraak in het winkelcentrum Camminghaburen en dit betrof een GRIP-1, op 22 juni de brand in het belastingkantoor Leeuwarden en dit is opgeschaald naar GRIP-2 en op 3 juli een GRIP-1 situatie vanwege een woningbrand in een flat op twaalf hoog in Bilgaard. Vanwege aanhoudende en extreme droogte is een pre-ROT ingezet en daarnaast heeft de gemeente Leeuwarden gedurende deze periode met een kernteam afgestemd over de aanpak, zoals het uitvoeren van extra metingen en beluchting van de waterkwaliteit.

Havenbeveiligingsplan opgesteld De gemeente Leeuwarden is aangemerkt als zogenaamde havengemeente, omdat commerciële zeegaande schepen gebruikmaken van havenfaciliteiten van bedrijven binnen de gemeente. Het gevolg daarvan is dat de gemeente Leeuwarden uitvoering moet gegeven aan Europese weten regelgeving waaronder de International Ship and Port Security Code (ISPS-code) en de Havenbeveiligingswet. Om hieraan te voldoen is een havenveiligheidsbeoordeling uitgevoerd en vervolgens is een havenveiligheidsplan opgesteld die beide aan de Inspectie van Leefomgeving en Transport zijn voorgelegd. De Inspectie concludeerde dat voornoemde stukken aan de wettelijke vereisten voldoen. Vanwege de complexiteit van de Havenbeveiligingswet en de geringe omvang van zeegaande schepen heeft gemeente Leeuwarden een verzoek ingediend bij de gemeente Harlingen voor de uitvoering van toezicht en handhaving.

1 Normalisatie (betaald voetbal)is de wens om vanaf 2020 op een normale manier wedstrijden kunnen bezoeken zonder draconische veiligheidsmaatregelen.

82 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Wat heeft het gekost?

Tabel 41 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG010 - Veiligheid Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 10.583 91 -10.492 B. Begroting 2018 na wijziging 11.867 1.479 -10.388

C. Rekening 2018 10.637 371 -10.266 Resultaat (B-C) 1.230 -1.108 123

Tabel 42 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG010 - Veiligheid lasten baten R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid 338 -1.248 -910 R2BLP022 - Rampenbestrijding 880 192 1.072 R2BLP052 - Evenementen 12 -51 -39 Totaal 1.230 -1.108 123

Integraal veiligheidsbeleid en rampenbestrijding (voordeel € 162.000) In de begroting is rekening gehouden met een ontvangst van € 1,3 mln van het ministerie van justitie en veiligheid, welk bedrag diende te worden doorbetaald aan het RIEC. Later bleek het niet juist te zijn dit bedrag in onze exploitatie te verantwoorden, aangezien wij slechts "doorgeefluik" zijn. Dat veroorzaakt aan zowel de batenkant (de ontvangst van het ministerie) als lastenkant (de doorbetaling aan het RIEC) een verschil van € 1,3 mln ten opzichte van de begroting. Tussen de beleidsproducten integraal veiligheidsbeleid en rampenbestrijding is sprake van een verschuiving: uren zijn ten onrechte voornamelijk begroot op het product rampenbestrijding in plaats van op het product integraal veiligheidsbeleid, waar ze verantwoord zijn. Het voordelige verschil in dit programma wordt met name veroorzaakt door een niet begrote ontvangst van de veiligheidsregio voor piketdiensten van € 73.000.

Evenementen (nadeel € 39.000) Er is een nadeel op de baten vanwege lagere ontvangen leges van € 39.000.

Betrokken verbonden partijen  Veiligheidsregio Fryslân

83 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Maatschappelijke effecten

Tabel 43 Maatschappelijke effecten Domein Veiligheid Indicator eenheid bron Meting 2017 Meting 2018 1. Verwijzingen Halt Aantal per 10.000 Bureau Halt 104 niet bekend jongeren 2. Winkeldiefstallen Aantal per 1.000 CBS 3,6 3,9 inwoners 3. Geweldsmisdrijven Aantal per 10.000 CBS 63,8 67,4 inwoners 4. Diefstallen uit woning Aantal per 1.000 CBS 4,4 4,4 inwoners 5. Vernielingen en Aantal per 10.000 CBS 74,2 80,5 beschadigingen (in de inwoners openbare ruimte)

6. Misdrijven Aantal per 10.000 CBS 558,1 571,1 inwoners

7. Jongeren met een delict % jongeren (12 t/m 21 Verwey Jonker 1,8% niet bekend voor de rechter jaar) Instituut – (2015) Verdachten) Kinderen in Tel 8. Jongeren met % van alle jongeren van CBS 0,4% 0,4%% jeugdreclassering 12 tot 23jaar

Toelichting indicator en vergelijking met andere gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

84 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.2.4 Domein Bestuur en middelen

Betrokken portefeuillehouder(s): burgemeester F.J.M. Crone, dhr. S. Feitsma en dhr. R.F. Douwstra

Strategisch algemeen doel Het bestuur en beleid van Leeuwarden komt democratisch tot stand. Het is transparant, effectief en kenmerkt zich door overtuigend optreden en enthousiaste samenwerking.

Successen 1. Actieve bestuurlijke inbreng binnen VNG en G40 heeft geleid tot in het instellen van een Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein, waar ook Leeuwarden middelen uit heeft ontvangen. 2. Samen met de provincies Groningen en Drenthe heeft Leeuwarden de regiodeal Verduurzaming landbouw gesloten. Hiervoor is geld beschikbaar gesteld door het Rijk.

Verbeterpunten Na de Provinciale Staten verkiezing focus aanbrengen in de regionale agenda's om tot een sterke noordelijke lobby te komen.

Wat heeft het in totaal gekost?

Tabel 44 Bedragen x € 1.000 Domein Begroting Begroting Begroting Rekening Rekening Rekening Resultaat R2DOM004 - Bestuur en lasten baten saldo lasten baten saldo saldo middelen R2PRG009 - Bestuur 4.208 10 -4.199 4.390 5 -4.385 -186 R2PRG015 - Algemene 43.965 44.202 237 50.633 32.808 -17.824 -18.061 baten en lasten Totaal 2018 48.173 44.211 -3.962 55.022 32.813 -22.209 -18.247

Eindconclusie

Door herindeling en raadsverkiezing vormde 2018 bestuurlijk en beleidsmatig een overgangsjaar. Raad en college veranderden van samenstelling. Er werden nieuwe ambities geformuleerd voor 2018 t/m 2021. En er werd gewerkt aan goede onderlinge verhoudingen tussen raad en college. Na jaren van voorbereiding overtrof LF2018 alle verwachtingen. Er was veel ruimte voor initiatieven 'van onderaf'. Dit bracht de gewenste dynamiek in de samenleving teweeg. Vooralsnog blijft het zoeken naar het op een goede manier betrekken van inwoners bij politieke besluitvorming.

Bestuurlijke samenwerking speelt een belangrijke rol in het behalen van doelstellingen voor Leeuwarden. De samenwerking met de provincie (LF2018) en Friese gemeenten (sociaal domein Fryslân) intensiveerde. Ook regionaal (regiodeal 'Voedsel'), nationaal (op het gebied van veiligheid en sociaal domein) en internationaal (op het gebied van toerisme) waren bestuurders actief met positief resultaat. Onderzocht wordt welke samenwerkingsverbanden het meeste aansluiten bij de nieuwe ambities. En waar nodig wordt de bestuurlijke samenwerking komende periode versterkt.

Het negatief resultaat van het domein Bestuur en middelen is € 18,2 mln. Dit heeft vooral een financieel-technische oorzaak. De exploitatie wordt namelijk sluitend gemaakt door overboeking van het positieve rekeningresultaat van € 16,9 mln naar de balans. Tevens van invloed op het negatief resultaat waren doorbelaste personeelskosten, een storting in de voorziening Arbeidsgerelateerde verplichtingen en diverse verrekeningen met reserves.

85 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Bestuur

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

1. Coalitie- en collegevorming na gemeenteraadsverkiezing

Samenstelling raad en college gewijzigd Op 22 november 2017 vonden in Leeuwarden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. Eerder dan in de rest van het land door de herindeling. Per 1 januari 2018 maken Leeuwarderadeel en delen van Littenseradiel deel uit van het grondgebied van Leeuwarden. PvdA, PAL/GroenLinks, CDA en D66 vormden een coalitie. In korte tijd werd het collegeprogramma ‘De kracht van samen’ opgesteld. De nieuwe raadsleden werd op 2 januari geïnstalleerd. Op 17 januari 2018 is het collegeprogramma besproken in een politiek podium en werd ook het nieuwe college benoemd. Dat wordt gevormd door 5 wethouders: 2 wethouders van de PvdA en van GroenLinks, CDA en D66 elk één wethouder. Het samenspel tussen college en raad was een thema van bespreking: hoe geef je in complexe dossiers in een vroeg stadium van voorbereiding het samenspel vorm? De gezamenlijke koersbepaling van de digitale agenda is in dit verband een voorbeeld van de beoogde werkwijze.

Van regeerakkoord naar Interbestuurlijk Programma Het Interbestuurlijk Programma (IBP) vloeit voort uit het regeerakkoord (2017). In het IBP staan negen maatschappelijke opgaven centraal. Die opgaven pakken het Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen gezamenlijk aan. IPO, VNG en Unie van Waterschappen volgen een traject met BZK om een aantal onderwerpen voortaan in gezamenlijkheid op te pakken. In de Algemene Ledenvergadering VFG van 4 juni 2018 legde algemeen directeur Jantine Kriens van de VNG uitdrukkelijk de koppeling tussen IBP en regiodeals (die verderop nog aan de orde komen). Tijdens de VFG vergadering op 4 juni is de uitwerking van het IBP toegelicht en besproken. Vanuit de Provincie is als vervolg hierop een Toogdag georganiseerd.

2. Andere invulling rol bestuur en politiek

Dialoog gevoerd en krachten gebundeld binnen samenleving Het afgelopen jaar is in het kader van LF2018 veel aandacht besteed aan de dialoog en de bundeling van krachten binnen de Leeuwarder samenleving. De dialoog werd gezocht in Places of Hope en University of Hope, onder andere over het thema Nieuwe Democratie. Maar ook in Iepen Up Live. En in het programma van Kening fan de Greide, Fossylfrij Fryslân en vele andere events. De samenwerking was vast onderdeel in het hele LF2018-programma. Hoewel het lastig is uit de zeer vele goede voorbeelden één specifiek te benoemen is de inzet op openbare orde bij de Reuzen toch de moeite van het vermelden waard (geen dranghekken en nadrukkelijk aanwezige politie, maar vrijwilligers met lintjes; een evenement met honderdduizenden bezoekers dat tot 4 klachten bij de gemeente leidt) en mag ook de rol van de cliënten van Talant niet onvermeld blijven, die volop als publiek, als vrijwilliger en als artiest hebben meegedaan. Leeuwarden en Fryslân hebben in 2018 laten zien dat overheid, organisaties, bedrijven én bewoners samen grote projecten en gebeurtenissen tot stand kunnen brengen. In vervolg op het Leeuwarden Anders-traject uit 2016 hebben we de opgedane kennis van dat traject verspreid binnen de organisatie en binnen college en raad, en blijven we werken aan innovatieve projecten en werkwijzen die onze gemeente samen met haar inwoners en partners ontwikkelt en uitvoert. Onder andere rondom de Omgevingsvisie zien we op dit punt een opgave, die in de loop van 2019 invulling moet krijgen.

86 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Inwoners gingen in gesprek met nieuwe raadsleden Na installatie van de nieuwe raadsleden is veel tijd besteed aan het inwerken. Niet alleen binnen in het gemeentehuis, ook daarbuiten is met diverse instellingen en organisatie kennis gemaakt. Met het aantreden van de nieuwe gemeenteraad in januari 2018 is ook de werkwijze van de gemeenteraad aangepast. Met als titel ‘open podium’ wordt aan de inwoners van Leeuwarden de mogelijkheid geboden om in gesprek te gaan met de raadsleden. Dit kan in de vorm van een inspraakbijdrage over een geagendeerd onderwerp maar behoeft niet daartoe beperkt te blijven. Belangrijke doelstelling is de betrokkenheid doordat burgers met deze laagdrempelige mogelijkheid het direct contact en interactie met de raadsleden verkrijgen.

3. Regionale bestuurlijke samenwerking

Start Economic Board Noord Nederland ter versterking van de Noordelijke economie Met ingang van mei 2018 is het Economic Board Noord Nederland (EBNN) actief. Deze samenwerking is bedoeld voor het ontwikkelen én uitvoeren van economische projecten op het gebied van energietransitie (van het gas af), gezond eten en logistiek. Zowel de overheden als vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en het onderwijs participeren hierin. Wethouder Friso Douwstra vertegenwoordigt Leeuwarden in dit gremium. Concrete acties vinden plaats vanuit de uitvoeringstafels die op de diverse onderwerpen zijn ingericht.

Bepalen prioriteiten in de samenwerking met de provincie Sinds de actieve betrokkenheid van Leeuwarden bij culturele hoofdstad LF2018 is dit dossier een belangrijk ingrediënt geweest in de samenwerking tussen de gemeente Leeuwarden en de provincie Fryslân. De omvang en impact van LF2018 op Leeuwarden en Fryslân was dusdanig dat het culturele hoofdstadjaar nauwe samenwerking tussen onze beide overheden vroeg. Aan het einde van het culturele hoofdstadjaar 2018 constateren we dat we met Leeuwarden-Fryslân 2028 (hierna: LF2028; eerder: legacy c.q. Agenda 2028) opnieuw een doel hebben om intensief samen te werken met de provincie Fryslân. Die samenwerking komt naast c.q. is aanvullend op de bestaande samenwerkingen op terreinen als bijvoorbeeld infrastructuur, gebiedsontwikkeling, duurzaamheid en klimaatadaptatie, ondersteunen van initiatieven en economische ontwikkelingen. Begin 2019 wordt een Samenwerkingsovereenkomst met de provincie gesloten rondom LF2028.

Voortzetting samenwerking met buurgemeenten na herindeling 2018 In 2018 is met de Stadsregio en de Streekagenda’s NW en NO samengewerkt in de agenda Stad en Platteland en in 4 concrete projecten: aanpak leegstaande panden, spreiding voorzieningen, regiomarketing recreatie & toerisme, vertalen Friese energiestrategie. De betrokken gemeenten in noord Friesland hebben besloten na 2019, het jaar waarin de convenanten aflopen, de samenwerking te willen voortzetten. Over de vorm waarin wordt na de provinciale verkiezingen in maart 2019 een besluit genomen.

4. Actief in landelijke bestuurlijke netwerken

Vertegenwoordiging in VNG-commissies en G40 geborgd De samenstelling van de VNG-commissies en de bestuurlijke G40 werkgroepen wijzigde door de gemeenteraadsverkiezingen. Burgemeester Ferd Crone werd herkozen als lid van het bestuur van de VNG. Wethouder Friso Douwstra is lid van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie en wethouder Hilde Tjeerdema is lid van de VNG-commissie Informatiesamenleving. Op 14 en 15 juni vond de G40 startconferentie plaats. Een brede delegatie van het Leeuwarder college was hierbij aanwezig. Wethouder Friso Douwstra werd gekozen tot vicevoorzitter van de themagroep Sterke keten van Participatie, Leren, Werken en Ondernemen. Burgemeester Ferd Crone werd herkozen als voorzitter van de G40.

87 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Binnen de VNG en G40 is Leeuwarder intensief betrokken bij landelijke ontwikkelingen op het gebied van veiligheid en de bekostiging van het sociaal domein. Leeuwarden was medeopsteller van een aantal moties op het VNG-jaarcongres. Die moties hebben geleid tot een hardere inzet vanuit de gemeenten richting kabinet en hebben geresulteerd in het instellen van een ‘stroppenpot’ (Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein) waar ook Leeuwarden middelen uit heeft ontvangen. Zie ook 'Lobby innovatie Participatiewet' in het programma Werk en inkomen. Op het veiligheidsdomein is een actieve lobby richting Tweede Kamer gevoerd over personen met verward gedrag (voortgang Wet verplichte GGZ) en de positie van buitengewone opsporingsambtenaren. De G40 themagroep Veiligheid en het Platform Stedelijke Veiligheid zijn samengevoegd tot een breed landelijk veiligheidsoverleg. Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid blijft dit platform ondersteunen en ook ministeries hebben hun deelname toegezegd.

Mogelijke regiodeals in Friesland onderzocht In februari 2018 heeft het ministerie van LNV het proces van regiodeals ingezet. Het kabinet wil met regiodeals en het beschikbaar stellen van € 950 mln bijdragen aan het aanpakken van regionale opgaven. Onderzocht is welke mogelijke regiodeals in Friesland en noordelijk verband in voorbereiding zijn. Het bestuurlijk overleg tussen provincie, gemeente Leeuwarden, VFG en Wetterskip (Friese samenwerking) werd benut om tot een scherpe aansluiting met het IBP te komen. Uiteindelijk is Leeuwarden betrokken bij één regiodeal: Verduurzaming landbouw. Deze regiodeal maakt onderdeel uit van een bredere ambitie in Noord-Nederland om op weg te gaan naar een natuur-inclusieve landbouw. Het is een regiodeal die samen met de provincies Groningen en Drenthe wordt uitgevoerd.

Deelname aan vier citydeals Citydeals onderscheiden zich van regiodeals. Citydeals zijn het middel om de doelstelling van Agenda Stad te halen: het versterken van groei, innovatie en leefbaarheid in de Nederlandse steden. Leeuwarden participeert in 4 citydeals op het gebied van inclusieve stad, voedsel, veiligheid en kenniseconomie. De citydeal ‘Inclusieve Stad’ is begin 2018 afgerond en heeft een vervolg gekregen in het traject citydeal ‘Eenvoudig Maatwerk’, als onderdeel van het programma Sociaal Domein. De citydeal ‘Voedsel op de stedelijke agenda’ is in uitvoering, waarbij vanuit Leeuwarden actief is bijgedragen een het thema gezondheid en sociale inclusiviteit. Het experiment van Leeuwarden, waarbij de focus ligt op licht verstandelijk beperkten en criminaliteit/overlast is vanwege de planning buiten de context van citydeal ‘Zorg voor Veiligheid in de Stad’ voortgezet. Hierover staat meer in het programma Veiligheid. Tot slot is Leeuwarden is toegetreden tot de citydeal 'Kennis Maken'. Deze citydeal wordt gezamenlijk uitgewerkt door overheid, onderwijs en bedrijfsleven. Innovatiepact Fryslân speelt hierin een belangrijke rol. Hiermee kan Leeuwarden zich profileren als: stad als campus en regio als proeftuin.

5. Samenwerking op Europees niveau

Europabeleid geanalyseerd Er is een analyse van het Europa beleid gemaakt door een student van de universiteit van Leiden. Het advies luidt om een concrete, afgebakende agenda op te stellen van waaruit acties kunnen worden benoemd. Belangrijke randvoorwaarde daarbij is het beschikbaar stellen van voldoende cofinanciering en menskracht. Naar aanleiding van dit advies wordt verkend in hoeverre Leeuwarden kan optrekken met de provincie Fryslân. Vooral de Agenda 2028 zal hiervoor als leidraad worden gebruikt.

Sterker Europees netwerk en actievere inzet op binnen halen Europese fondsen Leeuwarden is sinds oktober 2017 lid van het cultuurforum van Eurocities, een netwerk van grote Europese steden. Wethouder Sjoerd Feitsma vertegenwoordigd Leeuwarden hierin. Ons lidmaatschap heeft bijgedragen aan een sterker Europees netwerk en actievere inzet op het binnen

88 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

halen van Europese fondsen. Het heeft onze kennis op het gebied van toerisme via best practices en forumbijeenkomsten vergroot. Het heeft Leeuwarden ook een Europees podium geboden om zich met LF2018 te profileren. Samen met Assen, Emmen en Groningen heeft Leeuwarden een EU office waarin 2 lobbyisten actief zijn voor het MKB-bedrijfsleven in deze steden. Meer over EU office en Eurocities staat in het programma Economie en toerisme.

Wat heeft het gekost?

Tabel 45 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG009 - Bestuur Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 4.149 10 -4.140 B. Begroting 2018 na wijziging 4.208 10 -4.199

C. Rekening 2018 4.390 5 -4.385 Resultaat (B-C) -181 -5 -186

Tabel 46 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG009 - Bestuur lasten baten R2BLP071 - Gemeenteraad 279 5 283 R2BLP072 - College van B&W -460 -10 -470 Totaal -181 -5 -186

Gemeenteraad (voordeel 283.000) Het voordeel van € 279.000 op de lasten wordt met name veroorzaakt doordat er bij de griffie vacatures waren die niet zijn ingevuld (voordeel € 294.000).

College van B & W (nadeel € 470.000) In 2018 moest ten opzichte van de begroting een extra bedrag van € 511.000 worden gestort in de voorziening arbeidskosten gerelateerde verplichtingen in verband met pensioenen wachtgeldverplichtingen van voormalige wethouders. Als gevolg van een lagere rekenrente dient een extra bedrag in de voorziening te worden gestort. Een tweede oorzaak ligt in het feit, dat vanuit de herindeling met Leeuwarderadeel een te lage voorziening is overgekomen, omdat Leeuwarderadeel niet voor alle (voormalige) wethouders een voorziening had gevormd, maar in een aantal gevallen betalingen ten laste van de exploitatie bracht. Middels een extra storting is dit hersteld.

89 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Programma Algemene baten en lasten

Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan?

Stand van zaken bezuinigingsprogramma’s vorige collegeprogramma’s De bezuinigingspakketten uit de Collegeprogramma’s “Doorpakken in nieuwe tijden” en “Iedereen is Leeuwarden” zijn op een drietal onderdelen na volledig afgerond. Daarmee is over de periode 2011 t/m 2018 in totaal een bezuiniging gerealiseerd van circa € 29 mln. Op een tweetal onderdelen, betrekking hebbende op het doorvoeren van efficiencyvoordelen door middel van verdergaande digitalisering van bedrijfsprocessen op het terrein van documentaire Informatievoorziening en publieke dienstverlening, is vertraging opgetreden. De hiermee samenhangende beoogde besparing die volgens de eerdere planning uiterlijk in 2017 had moeten zijn gerealiseerd, bedraagt in totaal € 550.000. De oorzaak van dit uitstel is gelegen in de vertraging die is opgetreden in de implementatie van de benodigde software en het inregelen van de daarmee samenhangende nieuwe werkprocessen. Voor beide efficiency maatregelen zijn nieuwe business cases opgesteld die naar verwachting vanaf 2020 tot de eerste resultaten zullen leiden. In de jaarrekening 2018 is het incidentele nadeel als gevolg van deze vertraging voor € 350.000 opgevangen door gerichte besparingen op andere posten. Het restant van de tegenvaller is verwerkt in de jaarrekening. Voor een kleine bezuiniging uit het programma “Iedereen is Leeuwarden”, namelijk een kostenbesparing van € 40.000 op het beheer van veerpont De Burd, moet definitief worden vastgesteld dat deze niet uitvoerbaar is. Deze tegenvaller wordt verwerkt in de nieuwe financiële positie t.b.v. de begroting 2020. Zowel de uitgestelde besparingen verband houdende met de digitalisering als het mogelijk afstel van de besparingen op de veerpont zijn op eerdere rapportagemomenten al gemeld.

Stand van zaken bezuinigingsprogramma “De kracht van samen” De in het Collegeprogramma opgenomen ombuigingen voor de jaarschijf 2018 zijn conform plan gerealiseerd. Dat geldt zowel voor de opgenomen ombuigingen in het sociaal domein (Wmo/Jeugd/BUIG) als de overige ombuigingen (waaronder de taakstelling op de gemeentelijke bedrijfsvoering). Dat laat onverlet dat zowel de ombuigingen in het sociaal domein als de taakstelling op bedrijfsvoering voor de komende jaren nog veel bestuurlijke en ambtelijke inzet zullen vragen en geenszins vrij van risico’s zijn.

Wat heeft het gekost?

Tabel 47 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG015 - Algemene baten en lasten Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 29.016 30.177 1.161 B. Begroting 2018 na wijziging 43.965 44.202 237

C. Rekening 2018 50.633 32.808 -17.824 Resultaat (B-C) -6.668 -11.393 -18.061

Tabel 48 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG015 - Algemene baten en lasten lasten baten R2BLP006 - Dienstverlening voor derden 2.108 -2.142 -33 R2BLP053 - Stelposten c.a. -47 0 -47 R2BLP067 - Burgerzaken 284 -172 112 R2BLP079 - Algemene baten en lasten -9.010 -9.080 -18.090 R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving -2 0 -2 Totaal -6.668 -11.393 -18.061

90 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Dienstverlening voor derden (nadeel € 33.000) Op dienstverlening voor derden is per saldo sprake van een klein nadeel van € 33.000. De lasten zijn € 1.921.000 lager, terwijl ook de baten € 1.954.000 lager zijn dan begroot.

Sociaal domein Friesland De gemeente Leeuwarden voert regionale taken binnen het Sociaal domein Friesland uit. De kosten hiervan lopen op het product dienstverlening voor derden budgettair neutraal omdat de lasten worden vergoed door bijdragen van de gemeenten (waaronder dus ook de gemeente Leeuwarden). De lasten en baten in 2018 waren € 1,2 mln hoger dan begroot.

In 2018 is een bedrag van € 625.000 gestort in een voorziening dubieuze debiteuren. Het betreft een zorgverlener die in 2015/2016 was bevoorschot in het kader van de Jeugdwet en Wmo/Beschermd Wonen. Daar staat tegenover dat de bedrijfsvoering van de centrumregeling Sociaal Domein Fryslân € 106.000 goedkoper is uitgevallen dan voorzien. Dit wordt veroorzaakt door minder inhuur en enkele kleinere meevallers. Als gevolg van een administratieve aanpassing is een begrote opbrengst in de realisatie als negatieve last geboekt, waardoor ten opzichte van de begroting sprake is van zowel lagere lasten als baten van € 1,7 mln. Per saldo is er geen verschil.

DDFK gemeenten De begrote omzet is een raming waarbij gerekend is met aannames omtrent de afname van de vaste diensten en producten m.b.t. hosting, werkplekvoorziening en de uren voor functioneel beheer. Verder is ook sprake van ad hoc diensten met een projectmatig karakter. In enkele projecten, bijvoorbeeld de ondersteuning bij de herindeling NO- Fryslân, is hierbij een vertraging ontstaan in de uitvoering, waardoor een deel van de geraamde baten pas in 2019 gerealiseerd zal worden. Zowel de lasten als de baten zijn hierdoor € 161.000 lager uitgevallen.

Bureau zelfstandigen Friesland Als gevolg van de herindelingen in Friesland en een verbetering in het economisch klimaat is de dienstverlening voor derden door Bureau Zelfstandigen Fryslân afgenomen. Zowel de lasten als de baten zijn hierdoor € 373.000 lager uitgevallen.

Op diverse andere werkzaamheden voor derden zijn de lasten per saldo € 40.000 en de baten € 7.000 hoger dan begroot.

Stelposten (voordeel € 47.000)

Datalab Fryslân In het collegeprogramma is de digitalisering van Leeuwarden aangemerkt als prioriteit, waarvoor incidenteel in de jaren 2018 (€ 160.000) en 2019 (€ 500.000) geld beschikbaar is gesteld. Aan deze budgetten liggen twee inhoudelijke dossiers ten grondslag: het realiseren van een digitale agenda met een daarbij behorende bewustwordingscampagne, waarvan de uitvoering grotendeels in 2019 plaatsvindt. Daarnaast is sprake van een bestuurlijke toezegging om samen met zes andere partners te gaan participeren in DataFryslân. De oprichting is echter vertraagd en vindt in februari 2019 plaats. Van het in 2018 beschikbare bedrag van € 160.000 is € 34.000 besteed (en verantwoord op een ander beleidsproduct). Het resterende bedrag ad. € 126.000 is gestort in de reserve Budgetoverheveling.

Resultaat project herindeling Leeuwarderdeel/Littenseradiel (voordeel € 137.000) De uitkering van het Rijk voor de herindeling van Leeuwarderadeel en een deel van Littenseradiel is hoger dan de gemaakte kosten. De implementatie van de herindelingsgemeenten is soepel verlopen en binnen de gereserveerde middelen gebleven. Een drietal onderwerpen krijgt zijn beslag in 2019. Hiervoor is een bedrag van € 310.000 gestort in de reserve budgetoverheveling. Zie voor een verdere toelichting paragraaf 3.1.4.

91 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vrijval kapitaallasten investeringen Stedelijke vernieuwing (ISVIII) (voordeel € 351.000) Bij het collegeprogramma 2014 – 2018 heeft de gemeenteraad vastgesteld dat een deel van de reserve Stedelijke vernieuwing door middel van activering aan de openbare ruimte wordt besteed. Eind 2018 moet een groot deel van deze investeringen nog plaatsvinden. De hiermee gepaard gaande investeringen zijn daarmee niet besteed wat leidt tot een voordeel van € 351.000.

Leeuwarden- Fryslân 2018 (nadeel € 496.000) De gemeente Leeuwarden is samen met de provincie Fryslân verantwoordelijk voor de risico’s van de werving van inkomsten van sponsors en fondsen voor LF2018. Daarnaast heeft de gemeente de eindverantwoordelijkheid voor het event de Reuzen van de stichting LF2018 overgenomen. Voor een soepel verloop van het evenement, spreiding van het publiek over de routes en om de veiligheid van het publiek en de betrokken vrijwilligers en professionals te garanderen zijn door de gemeente maatregelen getroffen. De kosten voor die maatregelen zijn ten dele gedekt uit het beschikbare budget binnen de begroting van de stichting LF2018 en middelen voor veiligheid, het facilitaire programma van LF2018 en Onvoorzien binnen de gemeentebegroting. Per saldo resteert er een nadeel van € 496.000.

Kosten juridische procedures (nadeel € 254.000) Ten laste van 2018 komt een niet begroot bedrag van € 254.000 wegens claims en juridische kosten. Voor een bedrag van € 160.000 betreft dit een aanvullende storting in de voorziening lopende procedures.

Bijdrage Sociaal domein Friesland wegens korting gemeentefonds (voordeel € 142.000) Uit de decembercirculaire blijkt dat de gemeente Leeuwarden op het totale budget Beschermd Wonen (ruim € 54 mln) wordt gekort met een bedrag van € 142.000 vanwege een herverdeling van middelen. Deze korting wordt doorgegeven aan Sociaal domein Friesland en betekent een voordeel op het product Stelposten. Hier staat tegenover een nadeel tegenover voor eenzelfde bedrag op de algemene uitkering.

ISI – Impuls Sociale Investeringen Conform de afspraak in de Financiële verordening is het restant van het budget van het ISI van € 136.000 gestort in de reserve Budgetoverheveling

Burgerzaken (voordeel € 112.000) In 2018 is ter dekking van de kosten van een raadgevend referendum over de Aftapwet een decentralisatie-uitkering ontvangen van € 216.000. Dit bedrag is nagenoeg niet nodig gebleken waardoor een voordeel is ontstaan van € 194.000. Verder zijn er in 2018 minder reisdocumenten verstrekt. Hierdoor zijn zowel de lasten (€ 114.000) als de baten (€ 256.000) lager dan begroot. De overige mee- en tegenvallers bedragen per saldo € 60.000 voordelig.

Algemene baten en lasten (nadeel € 18.090.000) 1. Kosten personeel (voordeel € 475.000) In een aantal programma's staan voor- of nadelen voor kosten personeel opgenomen. Dit programma geeft het verschil weer dat niet in die programma's opgenomen staat. Voor een overzicht van de totale personele kosten verwijzen we naar paragraaf 2.3.5 Bedrijfsvoering/Dienstverlening.

Per saldo is op het product Algemene baten en lasten sprake van een voordeel van € 475.000 op kosten personeel. Dit voordeel wordt enerzijds veroorzaakt door lagere salariskosten voor vast personeel (onder andere wegens vacatures) en anderzijds door hogere kosten wegens inhuur van personeel. De hogere kosten van inhuur zijn ontstaan door bijvoorbeeld ziektevervanging, vacatures of het uitvoeren van additionele taken met een tijdelijk karakter.

92 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2. Doorbelaste apparaatskosten (nadeel € 314.000) Dat Leeuwarden in 2018 Culturele hoofdstad was van Europa heeft ambtelijk de nodige inzet gekost. Bij uiteenlopende activiteiten, promotie en veiligheid is de gemeente vaak het aanspreekpunt. De inzet (van uren) en adviseren en promoten (programmakosten) leiden tot een nadeel van € 200.000.

Verder zijn In 2018 minder uren (apparaatskosten) doorbelast naar programma’s (en balansposten) dan begroot. Dit levert op het product Algemene baten en lasten een nadeel op van € 114.000. Op de overige programma's wordt dit voordeel grotendeels weer geneutraliseerd.

3. Lagere kapitaallasten (voordeel € 174.000) De kapitaallasten tractie van Wijkzaken waren € 174.000 lager dan begroot door vertraging in de aanschaf van nieuwe tractie vanwege een langere technische levensduur dan verwacht.

4. Voorziening Arbeidskosten gerelateerde verplichtingen (nadeel € 179.000) Ten laste van het product Algemene baten en lasten is per saldo een niet begroot bedrag van € 179.000 gestort in de voorziening Arbeidskosten gerelateerde verplichtingen in verband met WW verplichtingen voormalig personeel.

5. Afwikkeling reserve Sociaal domein herindelingsgemeenten (voordeel € 1.078.000) Aan de reserve Sociaal domein is vanuit de herindelingsgemeenten per 1 januari 2018 een bedrag van € 1,2 mln toegevoegd. Deze reserve is dit jaar volledig vrijgevallen waardoor er een voordeel op de baten van € 1,2 mln is ontstaan. Daarnaast is € 193.000 aan nagekomen baten en € 356.000 aan nagekomen lasten verantwoord ter afwikkeling van de herindeling. Deze nagekomen baten en lasten hebben betrekking op de Sociale Verzekeringsbank, diverse zorgaanbieders en de afrekening met de Dienst SZW NW Friesland. Per saldo ontstaat vanuit de herindeling een voordeel van € 1,1 mln.

6. Diverse mutaties reserves (nadeel € 29.000) Per saldo is een bedrag van € 29.000 minder aan reserves onttrokken dan was begroot.

Een bedrag van € 1,4 mln is in de reserve Budgetoverheveling gestort. Het betreft de volgende stortingen: - Groen werkt € 290.000 - Werkplan/profilering € 200.000 - Marketing en toerisme € 500.000 - Omgevingswet € 120.000 - Herindeling € 310.000 Totaal € 1.420.000

Dekking hiervoor was aanwezig binnen de betreffende projecten en daarom vindt er in 2018 een doorstorting plaats van € 1,4 mln naar het product Algemene baten en lasten.

7. Uitgezette geldleningen (nadeel 139.000) In de begroting werd nog rekening gehouden met een doorbelasting van rente aan WTC Beheer. In verband met de op handen zijnde overeenkomst is de financiële situatie bevroren en heeft geen doorbelasting meer plaatsgevonden met genoemd nadeel als gevolg.

8. Zorg voormalig personeel (voordeel € 188.000) In 2018 is de voorziening arbeidskosten gerelateerde verplichtingen FLO overgedragen aan de Veiligheidsregio Friesland. Het betreft verplichtingen ten aanzien van het voormalige beroepsbrandweerpersoneel dat tot 2014 in dienst was van de gemeente Leeuwarden. Bij de overdracht van de voorziening is onder andere bepaald, dat indien door het betreffende personeel wordt gekozen voor een tweede loopbaan, en daardoor de verplichting komt te vervallen, het

93 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

voordeel dan toekomt aan de gemeente. In 2018 hebben twee voormalige personeelsleden hiervoor gekozen hetgeen een voordeel oplevert van € 188.000.

9. Boeking rekeningresultaat naar balans (nadeel € 16.899.000) Het voordelig rekeningresultaat bedraagt € 16,9 mln. Omdat dit bedrag wordt overgeboekt naar de balans in afwachting van de resultaatbestemming bij de vaststelling van de jaarrekening 2018, is het op dit product een nadeel.

10. Middelen herijking Koersdocument Voor de uitvoering van het Koersdocument Sociaal Domein is € 3,8 mln voor frictiemiddelen beschikbaar. Deze frictiemiddelen zijn over de jaarschijven 2018 t/m 2020 verdeeld waarbij er rekening mee is gehouden dat de realisatie niet parallel loopt met de prognose. De ontwikkelingen en de besluitvorming rond de uitwerking van het Koersdocument hebben tot gevolg dat er een vertraging optreedt in de voorgenomen bestedingen. De uitgaven vinden plaats in 2019. Om de uitgaven in 2019 te dekken is het saldo van de frictiemiddelen 2018 van € 458.000 in de reserve Budgetoverheveling gestort.

11. Lasten project Wijkaanpak (nadeel € 2.367.000) In het vastgestelde raadsbesluit ‘compensatie tegenvallers begroting 2018’ van 17 oktober 2017 is een bedrag van € 1,5 mln opgenomen om de lasten in het lopende project Wijkaanpak te activeren, in plaats van te dekken uit de reserve ISV III. Daarnaast was het de bedoeling om de in 2017 gemaakte lasten voor € 0,9 mln in ditzelfde project te activeren conform de richtlijnen in het BBV. Het is echter niet mogelijk gebleken om deze investeringen met terugwerkende kracht alsnog te activeren. Hiermee is een incidenteel nadeel ontstaan van € 2,4 mln. Hier staat een structureel voordeel tegenover van € 0,1 mln in de vorm van lagere kapitaallasten.

12. Overige mee- en tegenvallers (nadeel € 77.000) Diverse overige mee- en tegenvallers leveren per saldo een nadeel op van € 77.000. Reserve Budgetoverheveling

Verplichtingen lopende projecten ICT (storting € 841.000) De huidige systematiek voor het toekennen van investeringsmiddelen voor ICT maakt deel uit van het gesloten systeem voor de gezamenlijke ICT/IM-investeringen van Leeuwarden. In dit systeem is ieder jaar een vast budget aan kapitaallasten beschikbaar voor de dekking van investeringen op het terrein van ICT en IM. In de financiële verordening van de gemeente is opgenomen dat onderuitputting op kapitaallasten van het totaal beschikbare ICT/IM - budget (door bijvoorbeeld lagere investeringsuitgaven of door vertraging in de uitvoering van projecten), ingezet mogen worden voor incidentele uitgaven voor automatisering- en informatisering. In 2018 was € 841.000 niet helemaal besteed. Dit restant wordt via de reserve Budgetoverheveling meegenomen naar 2019.

Reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling

Decentralisatie-uitkeringen decembercirculaire (storting € 1.543.000) Uit de decembercirculaire blijkt dat er over 2018 nog decentralisatie-uitkeringen worden ontvangen die dat jaar niet meer besteed kunnen worden. Het gaat om een bedrag van in totaal € 1,5 mln. Het betreft geoormerkte incidentele middelen die nog vragen om formele besluitvorming over de exacte inzet ervan. Daarom wordt dit bedrag in eerste instantie gestort in de reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling. Zie voor verdere toelichting paragraaf 3.1.4 Reserves Budgetoverheveling en Voorwaardelijke Budgetoverheveling.

94 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Ticketrisico Legacy LF2018 (voorgenomen storting € 150.000) De garantieregeling voor producties met een hoog ticketrisico, die door onze gemeente met de provincie en het Fonds Podiumkunsten voor 2018 is ingericht, willen we na 2018 doorzetten. Besluitvorming hierover moet nog plaatsvinden. De gemeentelijke bijdrage hiervoor zou € 150.000 zijn en is vanuit het project LF2018 in eerste instantie gestort in de reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling.

Betrokken verbonden partijen  NV Bank Nederlandse Gemeenten te Den Haag

Kengetallen

Tabel 49 Kengetallen Bestuur en middelen Indicator eenheid bron Meting Meting 2017 2018 1. Formatie Fte per 1.000 Eigen gegevens 12 fte 11,50 inwoners (108.667 (122.415 inw.) inw.)

2. Bezetting Fte per 1.000 Eigen gegevens 13,15 fte 11,50 inwoners (108.667 (122.415 inw.) inw.)

3. Apparaatskosten Kosten per inwoner Eigen begroting 878 829

4. Externe inhuur Kosten als % van Eigen begroting 23,4% 18,7 totale loonsom + totale kosten inhuur externen 5. Overhead % van totale lasten Eigen begroting 6,4% 6,9%

6. Gemiddelde WOZ waarde Duizend euro CBS 141 143

Toelichting indicatoren:  Formatie: de toegestane formatie in fte op peildatum 1 januari. Het gaat om formatieplaatsen ongeacht of die worden ingevuld door iemand met een vaste aanstelling, een tijdelijke aanstelling of nog openstaan in de vorm van een vacature. Fte is het equivalent van een 36- urige werkweek.  Bezetting: het werkelijk aantal fte dat werkzaam is, inclusief boventallige medewerkers.  Apparaatskosten: alle personele en materiële kosten die verbonden zijn aan het functioneren van de organisatie, exclusief griffie en bestuur.  Externe inhuur: uitzendkrachten, zzp'ers en gedetacheerden.  Overhead: alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces.

Toelichting gemiddelde WOZ waarde en vergelijking daarvan met anderen gemeenten: www.waarstaatjegemeente.nl.

95 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.2.5 Domein Overige lasten en baten

Algemene dekkingsmiddelen

Tabel 50 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 2.654 332.104 329.450 B. Begroting 2018 na wijziging 2.450 342.472 340.022

C. Rekening 2018 5.018 361.728 356.711 Resultaat (B-C) -2.567 19.256 16.689

Tabel 51 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen lasten baten R2BLP077 - Algemene belastingen 66 151 217 R2BLP086 - Gemeentefonds -3.019 20.749 17.730 R2BLP094 - Dividend -30 38 8 R2BLP100 - Financiering 416 -1.682 -1.266 Totaal -2.567 19.256 16.689

Algemene belastingen (voordeel € 217.000) Bij de berekening van de tarieven is rekening gehouden met nieuwbouw, hiervoor is met een gemiddelde WOZ-waarde gerekend. Omdat de werkelijke getaxeerde waarde hoger ligt, door minder waarde-verlagingen en toekenning van minder bezwaren is een bedrag van € 100.000 meer aan OZB opbrengsten gerealiseerd dan vooraf geraamd was. Op de invordering is ten opzichte van voorgaande jaren een voordeel gerealiseerd van € 104.000 als gevolg van meer verhaalbare vorderingen ten opzichte van voorgaande jaren. Diverse kleine mee- en tegenvallers leveren een voordeel van € 13.000 op.

Gemeentefonds (voordeel € 17.730.000) Op een totale begrote uitkering uit het Gemeentefonds van ruim € 307 mln is in 2018 sprake van een positief verschil van ongeveer € 20,7 mln. Dit verschil kan als volgt worden verklaard: A. De gemeenteraad is over de uitkomsten van de septembercirculaire 2018 separaat bij brief geïnformeerd. De uitkomsten gaven voor 2018 per saldo een negatief budgettair effect van € 3,1 mln; B. De gemeente heeft in 2018 met succes een beroep gedaan op het Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein. In de decembercirculaire 2018 zijn de bedragen aan de desbetreffende gemeenten toegekend. De gemeenten Leeuwarden heeft als decentralisatie-uitkering een bedrag van € 20,9 mln ontvangen; C. Naast de vorenstaande decentralisatie-uitkering vanwege de knelpunten in het sociaal domein zijn in de decembercirculaire 2018 nog diverse andere decentralisatie-uitkeringen beschikbaar gesteld. Een bedrag van ruim € 3,0 mln kan gezien het late tijdstip waarop deze Rijksmiddelen beschikbaar zijn gekomen, niet meer in 2018 worden besteed. Via de reserves Budgetoverheveling en Voorwaardelijke budgetoverheveling komen deze budgetten ter uitvoering beschikbaar in 2019.

Door de storting van € 3,0 mln in de beide reserves, resteert per saldo op het Gemeentefonds en voordeel van € 17,7 mln.

Dividend (voordeel € 8.000) Het voordeel van per saldo € 8.000 is ontstaan doordat meer dividend is ontvangen van BNG Bank.

96 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Financiering (nadeel € 1.266.000) Het resultaat op de financiering is het gevolg van hogere rentelast dan in de begroting is opgenomen en een lagere doorbelasting van rente aan de producten/grondexploitaties. In de Turap was reeds een melding gemaakt van € 1,1 mln. Het resterende tekort is het gevolg van een correctie van een ten onrechte opgenomen balanspost in het verleden.

97 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Overhead

Tabel 52 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG017 - Overhead Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 40.737 2.010 -38.727 B. Begroting 2018 na wijziging 42.136 3.196 -38.940

C. Rekening 2018 38.097 -53 -38.149 Resultaat (B-C) 4.039 -3.249 791

Tabel 53 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG017 - Overhead lasten baten R2BLP102 - Management -415 31 -385 R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle 625 -240 385 R2BLP104 - P&O/HRM 1.372 80 1.452 R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. 2 0 2 R2BLP106 - Interne en externe communicatie 143 0 143 R2BLP107 - Juridische zaken -5 0 -5 R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning 173 -57 116 R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. 2.534 -3.001 -467 R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting -193 8 -185 R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening -276 0 -276 R2BLP112 - Managementondersteuning -208 -70 -278 R2BLP113 - Correctie overhead 288 0 288 Totaal 4.039 -3.249 791

1. Kosten (voormalig) personeel (voordeel € 116.000) In het programma Overhead worden de salariskosten opgenomen van alle medewerkers van de gemeente die niet in het primaire proces werkzaam zijn. Voor een overzicht van de totale personele kosten verwijzen we naar paragraaf 2.3.5 Bedrijfsvoering/Dienstverlening.

Door inhuur van personeel ter invulling van tijdelijke vacatures (o.a. bij projecten) stijgen zowel de personele als facilitaire kosten. In 2018 leidt dit binnen het programma Overhead tot een overschrijding op de post personeelslasten van € 426.000.

Daarnaast is binnen het programma Overhead in 2018 een bedrag van € 337.000 gestort in de voorziening Arbeidskosten gerelateerde verplichtingen in verband met (WW) verplichtingen ten aanzien van voormalig personeel.

Ter dekking van bovenstaande kosten staat een stelpost in de begroting van € 879.000 zodat per saldo sprake is van een voordeel van € 116.000.

2. Lagere apparaatskosten door minder doorbelaste uren (voordeel € 172.000) In 2018 zijn minder productieve uren doorbelast naar overhead dan begroot. Dat leidt in dit overzicht tot een voordeel van € 172.000.

3. Hogere facilitaire kosten (nadeel € 214.000) Door de hogere inhuur van personeel ter invulling van tijdelijke vacatures stijgen ook de facilitaire kosten zoals huisvestingskosten, kosten van postdistributie, extra kosten kantoorartikelen en kosten arbopreventie. In totaal leidt dit tot een nadeel van € 214.000.

4. Verplichtingen lopende projecten ICT (nihil) De huidige systematiek voor het toekennen van investeringsmiddelen voor ICT maakt deel uit van het gesloten systeem voor de gezamenlijke ICT/IM -investeringen van Leeuwarden. In dit systeem is ieder jaar een vast budget aan kapitaallasten beschikbaar voor de dekking van investeringen op het terrein van ICT en IM. In de financiële verordening van de gemeente is opgenomen dat

98 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

onderuitputting op kapitaallasten van het totaal beschikbare ICT/IM - budget (door bijvoorbeeld lagere investeringsuitgaven of door vertraging in de uitvoering van projecten), ingezet mogen worden voor incidentele uitgaven voor automatisering- en informatisering. Mocht aan het einde van het jaar dit incidentele deel van de onderuitputting alsnog niet helemaal zijn besteed, dan mag dit restant gestort worden in de reserve Budgetoverheveling. In 2018 resteert een bedrag van € 841.000 dat in de reserve budgetoverheveling wordt gestort.

5. Bijdrage in dekking kosten overhead (voordeel € 845.000) Voor de inhuur van personeel ten laste van tijdelijke formatie wordt ter dekking van het variabel deel van de facilitaire diensten een bedrag van € 6.500 per fte op jaarbasis berekend. In de begroting is niet voor alle personeel met deze vergoeding rekening gehouden. Dat leidt tot een voordeel van € 458.000. Daarnaast mag het deel van de kosten overhead dat betrekking heeft op bovenbedoelde inhuur van personeel in mindering worden gebracht op de overhead en worden toegerekend aan de betreffende investeringswerken, projecten en dienstverlening voor derden. Ten opzichte van de begroting leidt dit tot een voordeel van € 387.000.

6. Onderhoud licentiekosten (nadeel € 179.000) Al enige jaren is het budget van ICT voor onderhoud niet toereikend m.b.t. het onderhoud licentiekosten. Dit structurele tekort is bekend en wordt in 2019 binnen het nieuwe verrekenmodel voor ICT diensten opgelost.

7. Overige mee- en tegenvallers (voordeel € 54.000) Diverse overige mee- en tegenvallers leveren per saldo een voordeel op van € 54.000.

99 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Onvoorziene uitgaven

Tabel 54 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 133 0 -133 B. Begroting 2018 na wijziging 0 0 0

C. Rekening 2018 0 0 0 Resultaat (B-C) 0 0 0

Tabel 55 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo lasten baten

Totaal

In de begroting 2018 was voor onvoorzien een bedrag geraamd van € 133.000. Gedurende het jaar 2018 is (via begrotingswijziging) dit bedrag ingezet ter dekking van het tekort van Leeuwarden- Fryslân (3e verzamelvoorstel begrotingswijzigingen).

100 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vennootschapsbelasting

Tabel 56 Bedragen x € 1.000 Resultaat R2PRG019 - Vennootschapsbelasting Lasten Baten Saldo 2018 A. Begroting 2018 primitief 0 0 0 B. Begroting 2018 na wijziging 50 0 -50

C. Rekening 2018 0 0 0 Resultaat (B-C) 50 0 50

Tabel 57 Bedragen x € 1.000 Resultaat 2018 gespecificeerd naar Beleidsproduct Resultaat Resultaat Saldo R2PRG019 - Vennootschapsbelasting lasten baten R2BLP101 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 50 0 50 Totaal 50 0 50

Met ingang van 1 januari 2016 hebben overheidslichamen te maken met de Wet modernisering Vennootschapsbelastingplicht Overheidsondernemingen. Dit betekent dat de gemeente vennootschapsbelastingplichtig is over winstgevende ondernemingsactiviteiten.

Gemeente Leeuwarden wordt vennootschapsbelastingplichtig voor de exploitatie van haar parkeergarages. In de begroting was in eerste instantie rekening gehouden met een last van € 50.000. Op basis van een nadere inschatting is de last begroot op nihil. Derhalve is in 2018 geen vennootschapsbelasting als last verantwoord.

101 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3 Paragrafen

2.3.1 Lokale heffingen

De paragraaf lokale heffingen gaat over de verantwoording van de gerealiseerde opbrengsten van de gemeentelijke belastingen, heffingen, retributies en de uitvoering van het kwijtscheldingsbeleid.

2.3.1a Algemeen De totale opbrengst aan belastingen en overige heffingen bedraagt in 2018 ruim € 67 mln. Dit komt overeen met ruim 11% van de totale gemeentelijke baten.

In onderstaande tabel wordt inzicht verschaft in de gerealiseerde opbrengsten in verhouding tot de raming lokale heffingen en retributies.

Tabel 58 Opbrengsten van de diverse lokale heffingen Bedragen x € 1.000 Omschrijving heffing Rekening Begroting Rekening Resultaat 2016 2018 2018 2018

R2KDH001 - Algemene heffingen R2KDH110 - Onroerende-zaakbelastingen 27.895 30.945 31.045 100 R2KDH111 - Precariobelasting 386 348 440 92 Subtotaal 28.280 31.293 31.485 192

R2KDH002 - Bestemmingsheffingen R2KDH101 - Afvalstoffenheffing 11.198 12.620 12.821 201 R2KDH102 - Hondenbelasting 455 541 515 -26 R2KDH103 - Rioolheffing 11.225 11.354 11.703 349 R2KDH104 - Begraafrechten 811 797 734 -63 R2KDH105 - Bruggelden 120 112 116 4 R2KDH107 - Leges omgevingsvergunning 3.513 3.023 3.231 208 R2KDH108 - Havengelden 285 226 372 147 R2KDH109 - Parkeerbelasting 3.227 3.184 3.222 38 R2KDH112 - Toeristenbelasting 0 350 475 125 R2KDH113 - Leges Burgerzaken 2.110 2.396 2.203 -193 R2KDH114 - Veerdiensten 105 55 82 28 R2KDH199 - Overige heffingen 209 93 505 412 Subtotaal 33.259 34.750 35.980 1.230

Totaal 61.539 66.043 67.465 1.422

2.3.1b Onroerende-zaakbelastingen Op het moment van de vaststelling van de begroting was de herwaardering van alle panden in Leeuwarden nog niet geheel afgerond. De prognose van de stijging van waarden is uiteindelijk bijgesteld naar 5,6% voor de woningen en 3,6% voor de niet-woningen. Gelijkertijd is hierop aansluitend bij raadsbesluit van 19 december 2018 het tarief onroerende zaakbelastingen bijgesteld. Op grond van het resultaat kunnen we stellen dat de gerealiseerde opbrengst slechts 0,3% afwijkt in relatie tot de begrote opbrengst. De meeropbrengst is voor het overgrote deel toe te rekenen aan nog niet afgeronde waardevaststellingen op het moment van tariefbepaling en minder toegekende bezwaren.

2.3.1c Afvalstoffenheffing De opbrengst afvalstoffenheffing laat een positief resultaat zien van € 201.000. De extra opbrengst is deels veroorzaakt door aanscherping van de controles en het vaststellen van de belastingplicht op achterblijvende gezinsleden bij vertrek van de hoofdbewoner. Tevens wordt het resultaat deels beïnvloed door de controle op leegstand van woningen en is er een lichte toename van het aantal huishoudens (netto toename 562 woningen) geconstateerd.

102 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.1d Rioolheffing De realisatie van de rioolheffing laat een positief resultaat zien van € 349.000. Op basis van de raming is dit een toename van 3%. De gerealiseerde opbrengst is voor het merendeel een gevolg van de netto toename van het aantal woningen.

2.3.1e Leges omgevingsvergunning Bij het opstellen van de begroting 2018 is een opbrengst geraamd van € 3,0 mln. De werkelijke opbrengst is uitgekomen op een bedrag van € 3,2 mln. Zowel het aantal aanvragen als het aantal vergunningen is ongeveer gelijk aan 2017. Het hogere bedrag aan legesinkomsten wordt veroorzaakt door de gestegen bouwkosten (ongeveer 6%) en de hogere legestarieven. In 2018 zijn ruim 700 aanvragen met de activiteit bouwen afgehandeld.

2.3.1f Havengelden De meeropbrengst havengelden is een gevolg van een toename door LF2018 in de bezetting van ligplaatsen in de havens Grou-Warten en de Prinsentuin.

2.3.1g Toeristenbelasting Het jaar 2018 is het eerste jaar waarin toeristenbelasting en watertoeristenbelasting geheven wordt. In 2019 is voor € 410.000 aangifte over 2018 gedaan. Een deel van deze aangiften moet nog worden beoordeeld. Daarnaast heeft het gemeentelijk havenbedrijf € 65.000 aan ingehouden watertoeristenbelasting afgedragen. Dat brengt de totaalopbrengst op € 475.000.

2.3.1h Leges burgerzaken De realisatie leges Burgerzaken laat een negatief effect zien ten opzichte van de raming. Het verschil is met name een gevolg van een fors aantal minder aanvragen tot afgifte van reisdocumenten. Een toename in het aantal huwelijksvoltrekkingen heeft daarentegen een positief effect op het resultaat tot gevolg gehad.

2.3.1i Uitvoering wet Waardering onroerende zaken

Algemeen De gemeente Leeuwarden omvat circa 62.000 objecten waarvan circa 8.100 niet-woningen. Deze aantallen zijn exclusief de bouwpercelen, objecten in aanbouw en garageboxen. Daarnaast voert de gemeente Leeuwarden de waardering uit voor de gemeente Vlieland. Het betreft hier respectievelijk 1.125 te taxeren objecten.

Waardeontwikkeling In vergelijking met het jaar 2017 is de waarde van de woningen gemiddeld met 4% gestegen. Bij de niet-woningen was sprake van een stijging van gemiddeld 0,5%. De Waarderingskamer (toezichthouder kwaliteitsbewaking waarden) heeft geoordeeld dat de waardebepaling correct is uitgevoerd.

Bezwaar en beroep 2018 Tegen de waardevaststelling van circa 1078 woningen en 716 niet-woningen is bezwaar gemaakt (exclusief bulk- en ingetrokken bezwaren). Dit komt neer op ongeveer 1,7% van het woningbestand en ongeveer 8,8 % van het niet-woningbestand. Verder geldt dat bij de bezwaarafhandeling bij 262 van de 1078 woningen een No Cure No Pay bureau is ingeschakeld. Bij de categorie niet-woningen geldt dat voor 385 niet-woningen een No Cure No Pay bureau is ingeschakeld.

In 2018 zijn 23 beroepsprocedures ingediend, waarvan 15 door een gemachtigde. Bij de afhandeling van de bezwaren worden de panden veelal inpandig opgenomen. Hierbij wordt de burger de mogelijkheid geboden om inzicht te krijgen in alle aspecten van de waardebepaling en de daarbij behorende onderbouwing. De werkwijze van afhandeling van de bezwaren draagt bij aan de beperking van het aantal beroepszaken.

103 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Proces- en gerechtskostenvergoeding De vergoeding van proceskosten aan commerciële rechtsbijstandverleners en no cure, no pay- bureaus is ten opzichte van 2017 nagenoeg gelijk gebleven. In 2018 is een bedrag van ruim € 30.000 uitgekeerd. Dit bedrag is exclusief de nog te vergoeden proceskosten die in beroep kunnen worden toegewezen. Op dit moment heeft de rechtbank achterstand in afhandeling van beroepszaken. Eventueel te vergoeden proceskosten die samenhangen met toegekend bezwaar, kunnen oplopen tot circa € 750. Gaat het om een uiteindelijk toegekend beroep, dan kunnen de kosten oplopen tot circa € 1.800.

2.3.1j Kwijtscheldingsbeleid Het toepassen van kwijtscheldingsregeling wordt in de gemeente Leeuwarden, binnen de wettelijke mogelijkheden, in de meest ruime zin toegepast.

Tabel 59 Kwijtgescholden belastingbedragen per belastingsoort Bedragen x € 1.000 Omschrijving heffing Rekening Begroting Rekening Resultaat 2017 2018 2018 2018 Kwijtschelding afvalstoffenheffing 1.278 1.226 1.191 35 Kwijtschelding OZB 19 15 22 -6 Kwijtschelding rioolheffing 468 444 428 16 Totaal 1.764 1.685 1.641 44

Of iemand in aanmerking komt voor kwijtschelding gemeentelijke belastingen wordt getoetst aan de betalingscapaciteit en de hoogte van het vermogen van een belastingschuldige. Hier zijn landelijke normeringen voor. Daarnaast is in samenwerking met sociaal-domein actief ingestoken op de categorie burgers die geen kwijtschelding aanvragen maar daar wel recht op hebben. Deze categorie wordt actief benaderd. Naast het voorkomen van een oplopende schuldenlast voor de burger wordt bereikt dat een intensief invorderingstraject niet hoeft te worden opgestart. Het Noordelijk Belastingkantoor heeft een achterstand in de behandeling van kwijtscheldings- aanvragen, die naar verwachting wordt weggewerkt in het eerste halfjaar van 2019.

104 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In deze paragraaf staat in welke mate de gemeente in staat is om onverwachte gebeurtenissen (risico’s) met een financiële impact op te vangen, zonder ingrijpende beleidswijzigingen: het weerstandsvermogen.

2.3.2a Aanleiding en achtergrond Net als in de afgelopen jaren is ook in deze jaarrekening het risicoprofiel weer opnieuw bekeken. Ten opzichte van de laatste actualisatie (begroting 2019) van het risicoprofiel is er sprake van een aantal wijzigingen dat verderop in deze paragraaf wordt toegelicht. Voor alle te onderscheiden risicogebieden geldt dat de benodigde weerstandscapaciteit beschikbaar is. In deze paragraaf komen de risico’s t.a.v. de weerstandscapaciteit en weerstandsvermogen van de grondexploitaties verder niet aan de orde; deze worden toegelicht in paragraaf 2.3.7 Grondbeleid.

2.2.2b Resultaten risicoanalyse In de volgende figuur staan de risicogebieden en de bijbehorende weerstandscapaciteit weergegeven alsmede de bedragen die uit de risicosimulatie zijn gerold.

Figuur 6 Risicogebieden en bijbehorende weerstandscapaciteit

Algemene risico's De actuele positie m.b.t. de algemene risico’s is ten opzichte van de begroting 2019 gedaald naar € 2,0 mln. Ten opzichte van de begroting zijn er geen risico’s bij gekomen, maar er zijn wel risico's afgevoerd. Het risico 'Waardering balansposten Herindelingsgemeenten' is afgevoerd omdat met het opstellen van de jaarrekening de betreffende balansposten in de juiste omvang zijn vastgesteld. Er kan dus geen sprake meer zijn van een risico op dat punt. Het risico 'Vertraging Koersdocument

105 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Sociaal Domein' is eveneens afgevoerd. Dat is niet gedaan omdat het risico op vertraging is verdwenen, maar omdat het inschatten van de omvang van het risico op het moment van opstellen van de jaarrekening niet mogelijk is. De verwachting is dat dat bij het opstellen van de begroting 2020-2023 wel kan. Ten eerste omdat dan de besluitvorming over de invulling van de taakstellingen belangrijk verder gevorderd zal zijn en ten tweede omdat dan de uitkomsten van de mei circulaire bekend zijn. Op moment van schrijven van de jaarrekening zijn beraadslagingen in het kabinet over de Voorjaarsbrief nog niet afgerond. Onderdeel daarvan is het eventueel beschikbaar stellen van extra middelen voor de Jeugdzorg. Door deze twee oorzaken is het inschatten van het risico niet mogelijk. Gevolgen van een eventuele vertraging in de uitvoering van het Koersdocument en andere ontwikkelingen zullen verwerkt worden de begroting 2020-2023. Door het verdwijnen van deze risico's en een herbeoordeling van de kans en eventuele schadelast is de rangorde van de risico's gewijzigd.

In de volgende tabel staan de algemene risico’s die zijn geïnventariseerd en zijn ingevoerd in de risicosimulatie NARIS.

106 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Tabel 60 Overzicht algemene risico's Nr. Gebeurtenis Kans Max € Opmerking Invloed Maatregel 1 Hoger beroep op BTW 99% € 2.000.000 De BTW op investeringen kan gedeclareerd worden bij 81,1% Tegen dit risico kunnen geen andere dan (-) Compensatie Fonds het BTW-compensatiefonds maar dat is aan een budgettaire maatregelen worden getroffen. Er maximum gebonden. Het meerdere wordt verrekend met kan ook geen betrouwbare schatting gemaakt het Gemeentefonds. Voorheen werd dat risico op worden van de kans op optreden. Daarom is rekeningbasis afgewikkeld maar het Rijk heeft wijziging dit risico voor 99% meegenomen bij de in die systematiek aangebracht waardoor nu bij het bepaling van de benodigde opstellen van de begroting rekening gehouden moet weerstandscapaciteit. worden met dit risico. Dit mede op voorspraak van de provinciale toezichthouder. 2 Garantstellingen 15% € 3.033.646 De gemeente heeft voornamelijk in het kader van 12,3% Het risico ontstaat zodra een (2) economisch beleid een aantal garantstellingen verstrekt privaatrechtelijke rechtspersoon niet meer aan privaatrechtelijke rechtspersonen. Indien deze kan bijsturen en dientengevolge ook niet meer personen niet aan de verplichtingen voldoen, dan loopt aan de verplichtingen tegenover de gemeente de gemeente risico. kan voldoen. Bij tijdig bericht kan de gemeente over het algemeen nog meesturen en nader onheil voorkomen. Als tegenmaatregel bezoeken accounthouders nu frequenter de rechtspersonen aan wie de garantstelling is verstrekt met als doel de meest actuele informatie te krijgen. 3 Leningen 40% € 386.300 De gemeente heeft voornamelijk in het kader van 4,1% Het risico ontstaat zodra een (4) economisch beleid een aantal leningen verstrekt aan privaatrechtelijke rechtspersoon niet meer privaatrechtelijke rechtspersonen. Indien deze partijen kan bijsturen en dientengevolge ook niet meer niet aan de verplichtingen voldoen, dan bestaat de kans aan de verplichtingen tegenover de gemeente dat de betreffende leningen afgewaardeerd moeten kan voldoen. Bij tijdig bericht kan de worden. gemeente over het algemeen nog meesturen en nader onheil voorkomen. Als tegenmaatregel bezoeken accounthouders nu frequenter de rechtspersonen aan wie de lening is verstrekt met als doel de meest actuele informatie te krijgen.

107

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Nr. Gebeurtenis Kans Max € Opmerking Invloed Maatregel 4 Niet realiseren 5% € 630.000 Er wordt een uitgebreid en verfijnd calculatiemiddel 1,1% De raming wordt op basis van nacalculaties 2 (5) geraamde inkomsten gehanteerd t.b.v. de raming van de OZB-inkomsten. keer in het jaar, bij de Turap en jaarstukken OZB Toch zullen er altijd verschillen zijn tussen de raming en bijgesteld. de OZB-opbrengsten. 5 Misbruik, diefstal, 5% € 500.000 Ondanks alle beveiligingsmaatregelen bestaat er een 1,0% Generieke IT controls waaronder de back-up & (6) vernietiging en kleine kans op misbruik, diefstal, vernietiging en recoveryprocedures, uitwijkprocedures en vernieling van vernieling van apparatuur, informatie en documenten fysieke beveiliging (pasreaders en apparatuur, informatie waardoor financiële schade kan ontstaan. beveiligingspersoneel in de hal van het en documenten Gemeentehuis). In 2012 zijn extra maatregelen getroffen waaronder een nieuw camerasysteem (preventief) en extra pasreaders in de hal ter verscherping van de beveiliging (de rest van de ruimte is al afgesloten). Bij diefstal wordt direct een melding gemaakt waarna onderzoek volgt. Verder zijn user-controls aanwezig, bijvoorbeeld inloggen met gebruikersnaam en wachtwoord dat periodiek gewijzigd wordt. Ondanks al deze beheersmaatregelen bestaan er restrisico's. 6 Juridische procedures 30% € 100.000 Binnen het Sociaal domein loopt een juridische 0,45% (1) en schadeclaims procedure met mogelijke financiële gevolgen. Daarnaast is er ook met een ICT-leverancier een conflict waar mogelijke juridische kosten uit voort kunnen vloeien. Tot aan het moment van de rechterlijke uitspraak worden voor deze zaken voorzichtigheidshalve bedragen meegenomen.

108

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.2.2c Weerstandsvermogen De actuele positie m.b.t. de algemene risico's is in totaal € 2,0 mln. Die risico’s moeten opgevangen kunnen worden door de aanwezige weerstandscapaciteit, voornamelijk in de vorm van de Algemene Reserve (AR). Alvorens in te gaan op de gewenste omvang van de AR in relatie tot de risicopositie, noemen we alle functies van de AR nog een keer: a. De AR is bedoeld voor het afdekken van algemene risico’s. Door het aanhouden van een reserve voor dit doel wordt voorkomen dat het beleid (drastisch) moet worden aangepast als één of meer risico’s zich in de werkelijkheid voordoen. Aldus wordt de stabiliteit en rust in het uitvoeren van beleid gecreëerd. De AR is dus een risicoreserve. b. De AR is bedoeld voor het verwerken van de jaarlijkse begrotingsresultaten. De gemeente Leeuwarden is gehouden om een structureel sluitende meerjarenbegroting vast te stellen. Dit betekent dat de structurele uitgaven en inkomsten in de laatste jaarschijf van de meerjarenraming minimaal aan elkaar gelijk moeten zijn. Begrotingstekorten en overschotten in de jaarschijven daaraan voorafgaand worden verrekend met de AR. Ook dit zorgt voor rust en stabiliteit omdat hierdoor geen bezuinigingen hoeven te worden doorgevoerd mocht in enige jaarschijf voorafgaand aan de laatste een begrotingstekort ontstaan. De AR is dus ook een egalisatiereserve. c. De AR dient bovendien als buffer voor het opvangen van diverse onvoorziene kosten die niet als een risico kunnen worden bestempeld of simpelweg niet als zodanig zijn herkend. Als er bijvoorbeeld iets voorgefinancierd moet worden of een bepaalde uitgave in tijd naar voren of naar achteren schuift. De AR fungeert dan in een begrotingsjaar als smeermiddel.

Als beleidsuitgangspunt geldt dat de verhouding tussen de risico’s en de weerstandscapaciteit 1,5 zou moeten zijn. Ofwel dat de AR 1,5 keer zo groot moet zijn als de uitkomst van de risicosimulatie. Toepassing van deze norm betekent, dat de weerstandscapaciteit 1,5 x € 2,0 mln zou moeten bedragen. Het werken met een ‘overdekking’, moet gezien worden als een extra veiligheidsklep. Hierdoor daalt het weerstandsvermogen, ook wanneer daar een fors beroep op wordt gedaan, minder snel c.q. in mindere mate onder het absolute minimum. Daardoor ontstaat wat meer rust en ruimte om het weerstandsvermogen weer op het gewenste niveau te krijgen. Met absoluut minimum wordt bedoeld het berekende minimaal benodigde weerstandsvermogen voor het eerstvolgende jaar, afgezien van de overdekking. Het werken met een norm voor het weerstandsvermogen die hoger ligt dan de uitkomst van de risicoanalyse werkt dus in zekere zin stabiliserend. In de praktijk van het risicomanagement wordt de volgende classificatie gebruikt als het gaat om de beoordeling van de ratio tussen de aanwezige weerstandscapaciteit (beschikbare reserves) en de uitkomst risicoanalyse:

Ratio Betekenis >2.0 Uitstekend 1.4-2.0 ruim voldoende 1.0-1.4 Voldoende 0.8-1.0 Matig 0.6-0.8 onvoldoende <0.6 ruim onvoldoende

De ratio van 1,5 bevindt zich dus aan de onderkant van de klasse die als ruim voldoende wordt aangemerkt en lijkt daarmee een evenwichtige norm (niet te krap, niet te ruim). De gewenste weerstandscapaciteit van € 3,0 mln moet dus om te beginnen worden afgezet tegen de meest actuele prognose van de AR. Die prognose is nu € 10,5 mln. In de begroting is nog een post Onvoorzien opgenomen van € 0,1 mln die ook aangemerkt kan worden als weerstandscapaciteit. Het totaal van deze twee (AR € 10,5 mln + post Onvoorzien € 0,1 mln) bedraagt € 10,6 mln. Dit zit dus boven het streefniveau dat voor het weerstandsvermogen is gedefinieerd. Hierbij moet de nadrukkelijke kanttekening worden geplaatst dat in de meerjarenraming met ingang van 2019

109 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

substantiële taakstellingen zijn ingeboekt op het beleidsterrein Sociaal domein en BUIG (bijstandsuitkeringen). Daarmee kan de beschikbare weerstandscapaciteit als ruim voldoende worden gekwalificeerd.

2.2.2d Financiële kengetallen Met ingang van 2016 maken de kengetallen deel uit van de van de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheer. Doel is inzicht te geven in de ontwikkeling van de schuldpositie van de gemeente Leeuwarden. De volgens het BBV verplichte balans (Zie 3.2.1) is de basis voor de kengetallen m.b.t. de schuldpositie. Het betreft de volgende kengetallen: 1. Netto Schuldquote 2. Solvabiliteit 3. Kengetal Grondexploitatie 4. Structurele exploitatieruimte 5. Belastingcapaciteit

Tabel 61 Schematische toelichting op de kengetallen kengetal: duidt op: relevantie:

Netto Schuldquote  Beslag van de rentekosten op de De schuldquote is het kengetal baten en de grondexploitaties. waarmee de ontwikkeling van de  Risico van onhoudbare schuld. schuldpositie wordt gevolgd en het beslag van de rentekosten op de totale baten en de grondexploitaties. Indien nodig kan op basis hiervan worden bijgestuurd.

Solvabiliteit Vermogen om aan de langlopende Dit kengetal is niet of nauwelijks verplichtingen te voldoen. relevant voor het financieel beleid.

Grondexploitatie  Omvang van het deel van de schuld Het is een correctie op de dat samenhangt met de financiering berekende Netto Schuldquote van de grondpositie en afgelost kan omdat een deel van de schuld uit worden uit de opbrengsten van de grondverkopen kan worden grondverkopen. afgelost en de rentekosten voor  Omvang van de rentekosten die niet rekening van de grondexploitaties ten laste van de reguliere exploitatie komen. komen maar van de grondexploitaties.

Structurele Mate waarin structurele lasten gedekt Niet relevant, gelet op ons exploitatieruimte worden door structurele baten. begrotingsbeleid.

Belastingcapaciteit Verschil tussen de gemiddelde lokale Met name relevant voor de lasten en het landelijk gemiddelde. politieke afweging over de hoogte van de lokale lasten.

De kengetallen In de tabel hieronder staan de kengetallen. De kengetallen realisatie 2017 zijn gebaseerd op werkelijke cijfers.

110 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Tabel 62 Financiële kengetallen (%) realisatie begroting realisatie 31-12-2017 31-12-2018 31-12-2018 1 Netto schuldquote 88,0 90,2 83,8 2 Solvabiliteit 6,2 6,0 9,0 3 Grondexploitatie 26,5 26,8 25,4 4 Structurele exploitatieruimte 1,9 0,18 -0,20 5 Belastingcapaciteit 90,6 88,1 88,1

Zie bijlage F voor de achterliggende berekening van de financiële kengetallen.

De netto-schuldquote is in 2018 uitgekomen op 83,8 en wijkt daarmee iets af van begroting 2018. De ontwikkeling van de schuld is in belangrijke mate het resultaat van investeringsbeslissingen waarbij andere overwegingen dan de ontwikkeling van de schuld een hoofdrol spelen. Het sturen op de omvang van de baten met als doel het realiseren van een bepaalde schuldquote vindt dan ook niet plaats: de omvang daarvan wordt, voor zover daar invloed op uitgeoefend kan worden, bepaald binnen de kaders van het begrotingsbeleid. Met betrekking tot de solvabiliteit is in eerdere documenten aangegeven dat deze voor ons financieel beleid niet relevant is. De afwijking (hoger) ten opzichte van begroting 2018 komt door de ontvangst van een aanzienlijke bijdrage uit het Fonds Tekortgemeenten Jeugd en Wmo (de "stroppenpot") en de toevoeging daarvan aan de AR. De ontwikkeling van het eigen vermogen (met name de AR) wordt door het periodiek vaststellen van de financiële positie bewaakt. Dit geldt ook voor de kengetallen Grondexploitatie en Structurele exploitatieruimte; ook deze zijn niet of nauwelijks van belang voor het financieel beleid van de gemeente Leeuwarden. De ontwikkeling van die kengetallen is daarmee ook niet van groot belang. Voor de volledigheid wordt opgemerkt dat de negatieve waarde van het kengetal Structurele exploitatieruimte ontstaat door het incidenteel afdekken van de tekorten Sociaal domein ten laste van de AR. Het kengetal Belastingcapaciteit geeft de verhouding weer tussen de totale woonlasten in Leeuwarden (bij een gemiddelde WOZ-waarde) en het landelijke gemiddelde.

111 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.3 Onderhoud kapitaalgoederen

2.3.3a Omvang van het te onderhouden areaal Om inzicht te bieden in de onderhoudsopgave van de gemeente wordt in onderstaande tabel aangegeven wat de omvang van het te onderhouden areaal is en wat de bijbehorende financiële middelen zijn.

Tabel 63 Te onderhouden areaal in 2018 Begroting 2018 Jaarrekening Resultaat 2018 Te onderhouden areaal Leeuwarden in 2018 na wijziging 2018 Onderhoud wegen 8.309 8.246 63 Onderhoud van ca. 762 ha verharding

Riolering 10.949 11.132 -183 Onderhoud van ca. 734 km riool Onderhoud van ca. 17.050 inspectieputten Schoonmaken van ca. 56.600 straatkolken

Kunstwerken 3.324 3.312 12 39 beweegbare bruggen 675 civiele kunstwerken (vaste bruggen, tunnels, viaducten en steigers)

Water 2.211 2.204 7 ca. 14 km walmuren ca. 38 km zware walbeschoeiing ca. 59 km lichte walbeschoeiing ca. 1.790 ha wateroppervlak (meren, kanalen en vaarten) ca. 495 km (berm)sloot

Groen 10.769 10.828 -59 Groene Ster (ca. 400 ha), Froskepôlle (ca. 13 ha), Lwd. Bos (ca. 110 ha), Hempenser Bos (110 ha), diverse locaties bos (ca. 5 ha) Gras ca. 500 ha Gazons ca. 262 ha Beplanting ca. 175 ha Bomen ca. 61.000

Reiniging verhardingen 1.974 2.056 -82 Schoonhouden wegen en pleinen incl. onkruidbestrijding op verharding

Zwerfvuilbestrijding 121 128 -7 Zwerfvuilbestrijding

Totaal 37.656 37.906 -249

Het te beheren areaal aan kapitaalgoederen in de openbare ruimte (zoals wegen, riolering, groen) is opgenomen in diverse beheersystemen. Binnen het beheerpakket GBI (Geïntegreerd Beheer Informatiesysteem) is de vervolgstap gezet naar de Meerjaren Onderhouds Planning (MJOP). Daarbij is er een integrale afstemming gedaan tussen de verschillende disciplines, in eerste instantie

112 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

verharding, kunstwerken en riolering. Intern is het systeem GBI al maximaal benut, waarmee onze beheerinformatie goed wordt ontsloten en integraal gebruikt.

Ten behoeve van een goed beheer van de kapitaalgoederen zijn er voorzieningen ingesteld voor verhardingen, civiele kunstwerken, en waterwegen/baggeren (en rioleringen). Ter onderbouwing van deze voorzieningen zijn er in 2018 beheerplannen opgesteld en vastgesteld door de raad. Daarmee wordt voldaan aan de daartoe gestelde BBV-regels.

In het kader van Slim duurzaam zijn de verschillende onderdelen in drie hoofdgroepen gebundeld: anders aanbesteden, invoering assetmanagement (inclusief areaalbeperking) en samenwerking overheden. De verdere uitwerking wordt in 2019 opgepakt.

De diverse onderdelen van de openbare ruimte worden onderhouden in overeenstemming met de vastgestelde kwaliteitsniveaus bij Beheer Openbare Ruimte (BOR) in Beeld. In 2018 is er in de zomer één schouwronde gedaan. Gemiddeld is op alle aspecten het basisniveau gehaald. De aspecten zwerfvuil, afvalbakken/meubilair, graffiti en hondenpoep scoorden daarbij bovengemiddeld. De onderdelen onkruid op verharding en onkruid in groen zaten gemiddeld op basis niveau.

De herindeling per 1-1-2018 met Littenseradiel en Leeuwarderadeel heeft zijn beslag gekregen, vanaf die datum worden de arealen ook daar beheerd. Het uitgangspunt is gehanteerd dat het huidige beleid ten aanzien van beheer en onderhoud in de drie te onderscheiden gemeenten gehandhaafd blijft tot het moment van harmonisatie.

2.3.3c Wegen In 2018 zijn er, op basis van de tweejaarlijkse cyclus, wederom weginspecties uitgevoerd. Deze weginspecties worden uitgevoerd volgens de CROW-publicatie 147. Aan de hand van deze kwantiteits- en kwaliteitsgegevens is een meerjarenplanning opgemaakt voor verhardingen. Het streefdoel is om de staat van de verhardingen gemiddeld op kwaliteitsniveau ‘basis’ te onderhouden. We zien vanuit de cyclische doorrekening de vraag in onderhoud – en daarmee in onderhoudskosten – toenemen. Gemiddeld is binnen de gemeente Leeuwarden het niveau ‘basis’ (rapportcijfer 5,5 tot 7,5) net niet gerealiseerd. Het gemiddelde voor asfaltverhardingen is een 6,2 en voor elementenverhardingen een 5,0. Opvallend is het aandeel boomwortelschades (22% van het aantal schades) en zetting in de wijken ten noorden en oosten van de Binnenstad. Met de middelen binnen de voorziening kan het benodigde onderhoud, door optimalisatie van maatregelen voortkomend uit de inspectieronde, worden uitgevoerd. In 2018 is opnieuw het hele areaal geïnspecteerd. In 2018 zijn er in verband met LF2018 geen onderhoudswerkzaamheden gepland op de (hoofd)verkeerswegen en in de Binnenstad. De onderhoudswerkzaamheden zijn onder andere uitgevoerd in Huizum-West en de Muziekwijk (verschillende straten) en in Camminghaburen (diverse wegen en fietspaden). Ook is de voorbereiding gestart van de aanpassing van de kruising Poptawei- Jan Jelles Hofleane. In verband met Culturele Hoofdstad wordt deze in 2019 uitgevoerd. Daarnaast hebben ook kleinschaligere onderhouds- en herstelwerkzaamheden plaatsgevonden.

2.3.3d Riolering en water

Riolering In december 2018 is het nieuwe Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) 2019-2022 vastgesteld, een klimaatactief GRP dat ons voorbereid op de toekomst. Door klimaatverandering krijgen we andere weersomstandigheden, wat mogelijk leidt tot vaker voorkomende overlast en/of eventuele schade. De ambitie om in 2035 een klimaat adaptieve gemeente te zijn en daarvoor gezamenlijk klimaatactief te zijn, is door de raad omarmd.

113 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

De rioleringswerkzaamheden (vervanging en verbetering) worden uitgevoerd op basis van het gemeentelijk rioleringsplan (GRP 2015-2018). Verharding- en rioleringswerkzaamheden vonden voor zover mogelijk tegelijkertijd plaats in verband met efficiëntere uitvoering en het verminderen van de overlast voor omwonenden en weggebruikers. In 2018 is in totaal circa 2,5 kilometer riool vervangen. Dit heeft plaatsgevonden in de wijk Nijlân: Antillenweg (ook aanleg regenwaterriool), Marowijnestraat en Paramaribostraat, de Bloemenbuurt: Begoniastraat en Primulastraat en in Grou: de Volmawei.

Water Ook in 2018 zijn er (reguliere) hekkelwerkzaamheden aan de in gemeentelijk beheer zijnde waterlopen uitgevoerd. Er is circa 330 kilometer sloot gehekkeld. Daarnaast zijn er baggerwerkzaamheden uitgevoerd in o.a. het sportpark Nijlân. Er zijn voorbereidingen gedaan voor het baggeren in het poldersysteem Camminghaburen en diverse kleine wateren rond Grou en Jirnsum. Voor het baggeren van het Boksumer Soal zijn afspraken gemaakt met gemeente de Waadhoeke, die daar de uitvoering op zich heeft genomen.

In het kader van de diepteschouw hebben aanliggende eigenaren tientallen kilometers schouwsloot gebaggerd, waarbij de landeigenaren de halve bermsloot van de gemeente tegen een vergoeding hebben ‘mee-gebaggerd’. De gemeente heeft in het kader van diepteschouw circa 5 kilometer schouwsloot zelf (door een aannemer) laten baggeren. Het schoonhouden van het oppervlaktewater (drijfvuil) is aan twee partijen uitbesteed.

2.3.3e Water, walkeringen, bruggen e.d.

Beweegbare-, vaste bruggen, viaducten en tunnels Eind 2018 is er (weer) gestart met een technische inspectie voor de vaste kunstwerken. Deze resultaten, in combinatie met de inspectieresultaten van de eerder verkregen beweegbare kunstwerken, vormen weer input voor de planning. De inhaalslag achterstallig onderhoud in voormalig Boarnsterhim is voortgezet, diverse bruggen zijn opgeknapt of zelfs vervangen. Verder is in 2018 aan het gehele areaal van bruggen qua onderhoud gewerkt, zoals het vervangen van dekken, leuningen en voegovergangen en het uitvoeren van schilderwerk. Ook zijn er walkeringen vervangen bij onder andere een deel van de damwand van de Bonkevaart bij de Vrijheidswijk, damwand ter plaatse van de Nieuwe Hoek te Wergea en de damwand langs de Swettehaven. Daarnaast is er veel kleinschalig onderhoud uitgevoerd. In verband met de activiteiten rondom de Culturele hoofdstad zijn er in 2018 geen werkzaamheden aan de beschoeiing in de Prinsentuin uitgevoerd.

Voor de centralisering van de brugbediening zijn verdere voorbereidingen gedaan, in samenwerking met de provincie Fryslân. Met deze partij is overleg gevoerd over een samenwerkingsovereenkomst, waarin onder andere de verdeling van de kosten is opgenomen. Ook is de nadere werkverdeling hierbij afgesproken. De provinciale medewerkers zijn inmiddels (deels) gehuisvest in het 'Swettehûs'. De beschikbaarstelling van de kredieten wordt begin 2019 aan de raad voorgelegd, waarna eind 2019 de uitvoering zal starten.

Openbare verlichting De openbare verlichting (ca. 21.000 masten en armaturen) is in eigendom van de gemeente Leeuwarden. Deels vindt beheer en onderhoud (en vervanging) rechtstreeks plaats in opdracht van de gemeente Leeuwarden. Een klein deel (ca. 2.500 lichtpunten) is ondergebracht binnen de Stichting Openbare verlichting Fryslân. Dit laatste geldt voor met name de lichtpunten in het Groene Ster gebied en in Leeuwarden Zuid.

Op basis van het beleidsplan Openbare verlichting 'Het donker belicht’ wordt uitvoering gegeven aan de aanleg, instandhouding en verwijdering van verlichting. In dit kader zijn er lichtmasten in de wijk Zuiderburen verwijderd, ook zijn er bij vervangingsprojecten waar mogelijk lichtpunten

114 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

verwijderd. Bij de jaarlijkse vervangingsronde van de lampen is een aanzienlijk deel van de conventionele lampen met een levensduur van 2 tot 4 jaar vervangen door ledlampen die minimaal 10 jaar meegaan. De ledlampen hebben een lager energieverbruik en hoeven minder vaak vervangen te worden. Grootschalige vervanging (van armaturen en/of lichtmasten) heeft in 2018 plaatsgevonden in de wijken Sonnenborgh, Bloemenbuurt, Goutum-Noord, Grou (verschillende gebieden, o.a. Halbertsmaplein), Jirnsum, Wergea en Warten.

Verkeersvoorzieningen De ruim 16.000 objecten, zoals verkeersborden en bewegwijzeringsinstallaties, zijn opgenomen in een beheerapplicatie. Het reguliere onderhoud en de vervanging wordt in eigen beheer uitgevoerd, dit naast de inzet van marktpartijen. Vervanging van verkeersborden heeft in 2018 plaatsgevonden in o.a. de Vrijheidswijk, Wytgaard, Hempens-Teerns, De Hemrik en in delen van het Valeriuskwartier.

2.3.3f Groen Aan het beheer van het openbaar groen is gewerkt volgens de systematiek ‘BOR in Beeld’, waarbij een relatie is gelegd tussen de kosten en het gewenste kwaliteitsniveau van de openbare ruimte. Voor de binnenstad, de parken en de kantorenhaak geldt het kwaliteitsniveau ‘hoog’. Voor alle overige gebieden geldt het niveau ‘basis’. Daarnaast is het groenbeleidsplan de basis voor de dagelijkse werkzaamheden.

In verschillende wijken zijn delen van verouderd openbaar groen omgebouwd, waarbij een beter aanzicht én efficiënter beheer en de doelen uit het groenbeleidsplan worden nagestreefd. Waar mogelijk wordt overgestapt van intensief naar extensief beheer, onder andere om de biodiversiteit te verhogen. Het maaibeheer is in 2018 verder ingezet op verhoging van de biodiversiteit. Vanwege de beschikbare financiële ruimte was dit niet overal mogelijk.

In 2018 zijn naast de verschillende kleinschalige groenbeheeractiviteiten ook groenprojecten uitgevoerd. Op veel plaatsen zijn ter vervanging of bij projecten nieuwe bomen aangeplant. In 2018 is er extra geld beschikbaar gesteld voor het vervangen van slechte bomen. Er is gestart met de voorbereiding op het Vrijheidsplein en Grove Stins en de realisatie van mobiel groen. Grote bospercelen in Leeuwarden stierven af door aantasting met essentaksterfte en zijn gedeeltelijk gekapt. Er is een begin gemaakt met de herplant van de bospercelen. Hiervoor wordt een gemengd loofbos aangeplant. Dit is minder vatbaar voor ziekten en plagen en biedt een hogere biodiversiteit. De essentaksterfte heeft zich ook weer geopenbaard bij de reguliere essen in de gemeente, ook in voormalig Littenseradiel en Leeuwarderadeel. In 2018 is voor het eerst de eikenprocessierups aangetroffen in de gemeente Leeuwarden, hier is een bestrijdingsactie opgezet. De verwachting is dat de eikenprocessierups in de toekomst vaker gesignaleerd gaat worden.

Voor het Rengerspark en de Algemene Begraafplaats zijn er BRIM subsidies verleend. In 2018 is gestart met het historisch onderzoek van beide parken, de uitwerking van het plan volgt daarop.

Ook is de uitvoering gestart voor de grootschalige aanpak van de herinrichting groen in Camminghaburen-Noord. Deze ombouw van groen richt zich vooral op verouderd groen, waarbij een beter aanzicht én goedkoper beheer wordt nagestreefd.

De invasieve soorten rukken ook in Leeuwarden op. Voor de bestrijding van de reuzenberenklauw zijn in 2018 (en 2019) extra middelen beschikbaar gesteld vanuit het Rijk om te beginnen met de aanpak ervan. Er is in 2018 ook een inventarisatie gedaan om de Japanse duizendknoop en de berenklauw in kaart te brengen. Er is begonnen met de bestrijding van de reuzenberenklauw, o.a. met diverse proeven.

115 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Bij de speelvoorzieningen is in 2018 de renovatie van het Skatepark aan de Van Loonstraat het grootste project geweest. Dat is in goed overleg met de gebruikers en omgeving tot stand gekomen. Met betrekking tot de burgerinitiatieven en bewonersbedrijven in relatie tot onderhoud wordt verwezen naar het programma Beheer leefomgeving in het Domein Fysiek.

2.3.3g Gebouwen Er zijn ca. 162 objecten (exclusief onderwijs) in beheer en onderhoud. Hiervan is ca. 25.000 m² voor eigen gebruik (Stadhuis, Gemeentehuis, Historisch Centrum Leeuwarden, pand Groeneweg 3: Stadstoezicht). Voor eigen gebruik wordt bovendien nog ca. 6.800 m² van derden gehuurd. Naast deze gebouwen worden ca. 180 kunstwerken, verspreid over de gemeente, beheerd en onderhouden.

De objecten kunnen als volgt nader worden getypeerd:

Tabel 64 Typering objecten Gemeentelijk vastgoed (objecten die in gebruik zijn bij gemeentelijke 12 organisatieonderdelen) Sociaal-cultureel vastgoed (buurthuizen, MFC's, Harmonie e.d.) 37 Kantoren/bedrijfspanden (Watercampus, de Waag, etc.) 13 Woningen 11 Was- en kleedgebouwen 20 Sporthallen 8 Zwembaden 3 Gymzalen 29 Overige objecten 29 Totaal 162

Van de genoemde objecten vallen er ca. 25 onder de categorie Rijks - of gemeentemonumenten. In 2018 zijn 3 panden verkocht, te weten: De Beurs, Bagijnestraat 57D en bovenwoning Zuiderplein 26.

Dagelijks onderhoud Voor het dagelijks onderhoud was in 2018 € 1.482.000 beschikbaar. Aan dagelijks onderhoud is in 2018 € 1.355.000 besteed.

Planmatig onderhoud De uitgaven voor planmatig onderhoud bedroegen in 2018 € 3,2 mln. Deze kosten zijn ten laste van de onderhoudsvoorziening gebracht. € 270.000 is ontvangen ter dekking van de kosten voor legionella en brandveiligheid eind 2017. Bij de verbouwing van het stadskantoor worden diverse werkzaamheden meegenomen, die in voorgaande jaren in de meerjaren-onderhoudsbegroting voor het Stadskantoor waren opgenomen. Hiervan is in 2018 € 337.000 ten gunste van het project AGW gebracht. Vanuit herindeling Littenseradiel is € 164.000 overgekomen voor de sanering van de zoutloods in Mantgum. Dit bedrag is in 2018 overgeheveld naar de reserve Bodemsanering. Door verkoop van een tweetal panden is € 73.000 terugbetaald aan vooruit ontvangen BRIM subsidies. Ten behoeve van groot onderhoud aan de panden is derhalve € 2,6 mln uitgegeven, waarvan € 400.000 is uitgekeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen als vergoeding voor achterstallig onderhoud aan de Beurs.

De reguliere storting voor het toekomstig groot onderhoud was in 2018 € 2.158.000. Voor toekomstig onderhoud van kunstgrasvelden is € 38.900 in de voorziening gestort.

In 2018 is € 326.000 extra in het onderhoudsfonds gestort. In 2018 is € 140.000 van het Rijk ontvangen voor onderhoudswerkzaamheden aan Rijksmonumenten. Uitgaven hiervoor zijn in

116 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

voorgaande jaren c.q. komen in komende jaren ten laste van de onderhoudsvoorziening. Van derden is € 98.000 ontvangen voor toekomstig uit te voeren onderhoud c.q. aanpassingen aan panden. Eind 2018 is een deel van de gemeentewerf in Stiens verkocht. De gerealiseerde opbrengst ad € 88.000 wordt in 2019 aangewend voor aanpassingen van het resterende deel, waarbij onder andere nieuw sanitair moet worden geplaatst.

Ultimo 2018 bedraagt de stand van de voorziening Groot onderhoud vastgoed € 4,3 mln. De voorziening is daarmee toereikend om het planmatig onderhoud voor de komende tien jaar uit te voeren.

117 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.4 Financiering

In deze paragraaf wordt het financieringsbeleid van de gemeente verantwoord.

2.3.4a Inleiding In de door de raad vastgestelde financiële verordening 2017 van de gemeente Leeuwarden liggen algemene uitgangspunten vast om uitvoering te geven aan het financieringsbeleid van de gemeente.

2.3.4b Uitgangspunten renteontwikkeling in de begroting In de begroting 2018 werd rekening gehouden met een zeer laag renteniveau, met een dalende gemiddelde rente op de langlopende schuld tot gevolg. In 2018 zijn twee langlopende leningen aangetrokken, waardoor de gemiddelde rente op de langlopende schuld verder is gedaald. Daarnaast is een kasgeldlening aangetrokken met een negatieve rente (opbrengst voor de gemeente).

2.3.4c Financiering en omslagrente De omslagrente voor de grondexploitaties kent zijn eigen verplichte systematiek en kwam in 2017 uit op 2,35%. Met ingang van 2018 is niet langer rente toegerekend op annuïtaire basis. Voor alle activa geldt een toerekening van rente op lineaire basis. Daardoor daalt de rentetoerekening aan investeringen in riolering en gebouwen en stijgt de renteomslag voor de resterende investeringen naar 2,00%.

Tabel 65 Treasury resultaat 2018 Bedragen x € 1.000 Omschrijving a. De externe rentelasten over de korte en lange financiering 11.610 b. De externe rentebaten (idem) -263

Saldo rentelasten en rentebaten 11.347 c1. De rente die aan de grondexploitaties moet worden 3.501 doorberekend c2. De rente van projectfinanciering die aan het 0 betreffende taakveld moet worden toegerekend c3. De rentebaat van doorverstrekte leningen indien 0 daar een specifieke lening voor is aangetrokken, die aan het betreffende taakveld moet worden toegerekend

Aan taakvelden toe te rekenen rente -3.501 d1. Rente over eigen vermogen - d2. Rente over voorzieningen -

Totaal aan taakvelden toe te rekenen rente -7.846 e. De aan taakvelden toegerekende rente (renteomslag) -9.461 f. Renteresultaat op het taakveld Treasury (positief resultaat) -1.615

118 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.4d Renterisicobeheer De gemiddelde netto vlottende schuld per kalenderkwartaal wordt getoetst aan de kasgeldlimiet. Bij de begroting 2018 is de toegestane kasgeldlimiet vastgesteld op € 46,3 mln. Dit is 8,5% van de begrotingsomvang van € 544,7 mln. Uit onderstaande tabel blijkt dat in 2018 de vlottende schuld in de eerste twee kwartalen de door de wet FIDO vastgestelde kasgeldlimiet is overschreden. In het laatste kwartaal 2017 is de kasgeldlimiet ook overschreden. Omdat de kasgeldlimiet niet langer dan drie kwartalen achtereen mag worden overschreden, is er in het derde kwartaal voor gekozen om langlopende leningen aan te trekken.

Tabel 66 Rapportage wet FIDO Bedragen x € 1.000 kwartaal 1 kwartaal 2 kwartaal 3 kwartaal 4

Gemiddeld per kwartaal -96.668 -67.208 -10.639 -29.100 kasgeldlimiet wet FIDO 8,5% van € 544.669 -46.297 -46.297 -46.297 -46.297 Resultaat 50.371 20.911 -35.658 -17.197

De hoogte van de jaarlijks verplichte aflossingen en renteherzieningen van opgenomen leningen wordt getoetst aan de renterisiconorm. In de wet FIDO is het renterisico bepaald op 20% van het begrotingsvolume. In de Financiële verordening Leeuwarden 2017 wordt in afwijking daarvan 10% gehanteerd. Uit onderstaande tabel blijkt dat we in 2018 op realisatiebasis binnen de renterisiconorm zijn gebleven.

Tabel 67 Renterisiconorm en renterisico (per 1/1 van het jaar) Bedragen x € 1 mln Begroting Rekening 2018 2018 1a Renteherziening op vaste schuld o/g 0 0 1b Renteherziening op vaste schuld u/g 0 0 2 Netto renteherziening (1a-1b) 0 0 3 Aflossing 38,4 40,7 4 Rente risico (2+3) 37,9 40,7

5 Begroting- rekeningvolume 544,7 572,7 6 Het normpercentage 10 10 7 Rente risiconorm 54,5 57,2

8 Ruimte (+) (5*6/100) 16,1 16,5

Conform de financiële verordening wordt er geen gebruik gemaakt van financiële derivaten. Het toegestane gebruik hiervan is door de Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden (Ruddo) overigens al beperkt tot het afdekken van financiële risico’s.

2.3.4e Kredietrisico op verstrekte geldleningen Van de uitgezette gelden kan het volgende overzicht worden gegeven.

Tabel 68 Verstrekte geldleningen Bedragen x € 1 mln Met/zonder Restant- Restant- Risicogroep (hypothecaire) vordering 31- vordering 31- zekerheid 12-2017 12-2018 Woningcorporaties met garanties WSW Zonder 0,3 0,1 Leningen uit hoofde van leenbijstand en bijzondere bijstand Zonder 6,7 6,7 Leningen uit hoofde van krediethypotheken bijstand Met 0,9 1,0

119 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Met/zonder Restant- Restant- Risicogroep (hypothecaire) vordering 31- vordering 31- zekerheid 12-2017 12-2018 Leningen aan deelnemingen en verbonden partijen Zonder 5,9 5,7 Overige toegestane instellingen (volgens de Wet FIDO) Zonder 7,2 8,8 Totale nominale restantvordering 21,0 22,3 Voorziening 3,4 3,4 Boekwaarde verstrekte geldleningen 17,6 18,9

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw staat garant voor de leningen aan de woningcorporaties, het risico op deze leningen voor de gemeente is zeer klein.

Voor een belangrijk deel van de verstrekte leningen uit hoofde van bijstand geldt dat indien de lening wordt geïncasseerd, er een terugbetalingsplicht (van 75%) is aan het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid; deze is opgenomen onder de overige schulden. Daarnaast is voor deze leningen een additionele voorziening opgenomen.

Voor de verstrekte krediethypotheken uit hoofde van de bijstand geldt dat er hypothecaire zekerheden zijn verkregen, waardoor de risico's zijn afgedekt.

De leningen aan deelnemingen en verbonden partijen hebben geen hoog risico en geven geen aanleiding tot het opnemen van een voorziening.

De overige leningen hebben in een aantal gevallen een aanzienlijk risicoprofiel. In die gevallen zijn de leningen voor 100% voorzien. Zie de paragraaf 2.3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing. Informatie over deze bedrijven is opgenomen in de paragraaf 2.3.6 Verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden.

2.3.4f Financieringsstrategie Bij de financiering van de gemeentelijke activiteiten wordt uitgegaan van integrale financiering. Steeds wordt gekeken naar de totale financieringsbehoefte. In 2018 is ervoor gekozen om de financieringsbehoefte voor dit jaar deels af te dekken met kortlopende (kasgeld) leningen en deels met een tweetal langlopende leningen. Er is in totaal voor € 55 mln aan langlopende leningen aangetrokken.

Tabel 69 Overzicht leningen en aflossingen Omschrijving Bedrag x € 1 mln Gemiddeld rente % Invloed op gemiddelde rente Stand op 31 december 2017 446,7 2,67% Toevoeging Leeuwarderadeel 10,2 3,06% 0,00% Stand op 1 januari 2018 457,0 2,67% Nieuwe leningen 55,0 0,28% 0,08% Reguliere aflossingen 38,4 2,66% 0,00% Vervroegde aflossingen 2,4 3,25% 0,00% Renteaanpassing (oud percentage) 0 0,00% 0,00% Renteaanpassing (nieuw percentage) 0 0,00% 0,00% Stand per 31 december 2018 471,2 2,59% 0,08%

120 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.4g Schatkistbankieren Eind 2013 is het zogenaamde schatkistbankieren ingevoerd. Gemeenten, provincies en waterschappen zijn verplicht hun overtollige liquide middelen in ’s-Rijks schatkist aan te houden. Uit onderstaande tabel blijkt dat de gemeente Leeuwarden ook in 2018 aan deze verplichting heeft voldaan.

Tabel 70 Schatkistbankieren kwartaal 1 kwartaal 2 kwartaal 3 kwartaal 4 Kwartaalcijfer op dagbasis buiten 's Rijks schatkist aangehouden middelen 0 26 70 412 drempel bedrag 0,075% van 500.000 en 2% van 44.669 3.822 3.822 3.822 3.822 ruimte (+) overschrijding (-) 3.822 3.796 3.752 3.410

2.3.4h Betalingsgedrag In 2018 werd ca. 80% van de facturen door de gemeente Leeuwarden tijdig betaald. Dit is in lijn met de trend van de afgelopen jaren.

2.3.4i Gewaarborgde geldleningen De gemeente staat borg voor diverse leningen. Voor een overzicht van de gewaarborgde geldleningen, wordt verwezen naar Bijlage C Overzicht gewaarborgde geldleningen en garanties. Dit betreft hoofdzakelijk garantstellingen in het kader van de Nationale Hypotheek Garantie en garantstellingen aan Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Voor de garantstellingen aan Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw geldt dat de gemeente optreed als achtervang. In 2018 hebben geen uitbetalingen plaatsgevonden uit hoofde van garantstellingen.

121 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.5 Bedrijfsvoering/Dienstverlening

Deze paragraaf geeft inzicht in de bedrijfsvoering en publieke dienstverlening van de gemeente Leeuwarden.

2.3.5a Inleiding Het college ziet het als haar taak om te zorgen dat de organisatie de veranderende rol van de overheid in de samenleving uitdraagt en ondersteunt. Het traject van organisatieontwikkeling van de afgelopen jaren is daarom onverkort doorgezet.

2.3.5b Uitgangspunten organisatieontwikkeling Belangrijke uitgangspunten voor de relatie met burgers, bedrijven en instellingen zijn onverkort van toepassing op onze organisatie en de bedrijfsvoering:  samenwerken, niet alleen binnen de organisatie, maar ook met inwoners en hun vertegenwoordigers zoals wijkpanels en dorpsbelangen, instellingen, bedrijven en medeoverheden;  ondernemerschap, staat voor een organisatiecultuur waarin professionals verantwoordelijkheid nemen en verantwoording afleggen over hun activiteiten en prestaties;  vertrouwen, levert niet alleen een goede en inspirerende werksfeer op waarin professionals zich gewaardeerd voelen en beter presteren, het levert ook een bijdrage aan de noodzakelijke vermindering van regel- en controledruk. Zonder vertrouwen, is ondernemerschap onmogelijk.

2.3.5c Wat wilden we bereiken en wat hebben we daarvoor gedaan? Het college bouwt, samen met management en medewerkers aan een compacte en lenige organisatie waarin mensen het beste uit zichzelf kunnen en willen halen, die in staat is om de ambities van het (nieuwe) collegeprogramma te helpen realiseren en die adequaat kan inspelen op Rijksbeleid en maatschappelijke vraagstukken. Daarbij streeft het college naar:  Een plattere organisatie, waarbij verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie worden belegd.  Meer ruimte voor professionals, minder leidinggevenden.  Efficiënte inrichting van de werkprocessen.  Een organisatie die integraal werkt én denkt.

2.3.5d De belangrijkste prestaties die de bedrijfsvoering en de dienstverlening hebben verbeterd

Organisatieontwikkeling Zoals gezegd, is het traject van organisatieontwikkeling van de afgelopen jaren onverkort doorgezet en hierdoor heeft de ambtelijke organisatie zich ontwikkeld tot wat ze nu is, een energieke organisatie met een verscheidenheid aan boeiende vraagstukken. Met een divers team wordt in verschillende rollen en samenwerkingsverbanden gewerkt aan de ambities van de stad Leeuwarden en de 35 omliggende dorpen. De ambtelijke organisatie is continu op zoek naar vernieuwing, is gefocust op toekomstige ontwikkelingen en veranderingen in de samenleving. Eind 2018 is daarom opnieuw richting gegeven aan de verdere ontwikkeling van de ambtelijke organisatie, naar een organisatie die nog meer robuust, lenig én in verbinding is. In 2019 wordt deze richting van de ambtelijke organisatie verder uitgewerkt.

Sociaal akkoord 2019 In 2018 zijn de afspraken uit het bestaande sociaal akkoord 2016-2018, verlengd met één jaar. Dit met het oog op de invoering van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) per 1 januari 2020. Vanaf dat moment vallen alle ambtenaren onder het private arbeidsrecht en niet meer onder het bestuursrecht. Halverwege 2018 is er een projectgroep ingesteld om alle benodigde voorbereidingen te treffen om deze nieuwe wet in te voeren.

122 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

HR op Koers Onze medewerkers spelen een cruciale rol om de ambities van het collegeprogramma te realiseren. Daarom is op basis van de uitgangspunten van de organisatie een nieuwe HR-strategie opgesteld ‘HR op Koers’ die zich richt op:  aantrekken en ontwikkelen van talenten, gericht op verjonging van de organisatie;  duurzame inzetbaarheid, door onder andere mobiliteitsbeleid en vitaliteitsprogramma’s;  aantrekkelijk werkgeverschap, arbeidsmarktcommunicatie om onze positie als aantrekkelijk werkgever positief te beïnvloeden bij medewerkers en potentiële medewerkers. HR op koers is daarmee het kader voor ons personeelsbeleid en zullen de verschillende HR- activiteiten verder worden uitgewerkt, die passen bij deze ‘HR op Koers.

Programma verbetering bedrijfsvoering In 2018 is gestart met het opzetten van het programma verbetering bedrijfsvoering. Aanleiding hiervoor zijn de steeds hogere eisen die aan de bedrijfsvoeringsfunctie worden gesteld. Denk hierbij aan landelijke wijzigingen in wetgeving, de schaalvergroting door de herindelingen en de regionale samenwerking, strenger toezicht door de accountant. Het doel van dit programma is om de bedrijfsvoering naar een hoger niveau te brengen, zodat deze effectief, efficiënt en ook stabiel blijft, om zo een hoogwaardige ondersteuning van het primaire proces te kunnen blijven garanderen, teneinde de doelen uit het collegeprogramma te kunnen bereiken.

Shared Servicecentrum Binnen het SSC is in 2018 een ontwikkeling in gang gezet, waarbij de focus ligt op het continu verbeteren van de SSC-dienstverlening, ook aan onze samenwerkingspartners. Belangrijke resultaten voor 2018 zijn: · in januari is een ambitie-bijeenkomst georganiseerd. Daarin is de ambitie uitgesproken binnen 5 jaar de samenwerkingspartners de SSC-dienstverlening met minimaal een 8 te laten waarderen; · de SSC-Academie, -een interne trainingsacademie- is opgericht. Daarin zijn ondergebracht de basistrainingen ‘Ken Je Gemeente’, ‘Klantgerichtheid’ en ‘Continu Verbeteren’; · circa één derde van alle SSC-medewerkers hebben de basistrainingen gevolgd (twee derde volgt de training in 2019); · met de externe samenwerkingspartners zijn de ‘SSC-tafels’ gestart. Een overlegvorm waarbij wordt besproken: o verdeling van de kosten die samenhangen met de dienstverlening; o niveau en mogelijke verbetering van de huidige SSC-dienstverlening; o gezamenlijk ontwikkelen dienstverlening en ICT-functionaliteiten. · Vanuit het Programma Digitaal Werken is in 2018 gestart met een nieuwe aanbesteding. Afronding daarvan vindt plaats in 2019. · Uitbreiding van het SSC-dienstverleningsaanbod heeft plaatsgevonden onder andere bij de gemeenten Vlieland en Waadhoeke op het terrein van Financiële dienstverlening en Administratie. Voor gemeente Waadhoeke was dit een tijdelijke ondersteuning. Gemeente Vlieland maakt nu structureel gebruik van deze SSC-dienstverlening. Verder is er extra ICT- dienstverlening ingezet bij de herindeling van gemeente Noardeast-Fryslân.

Publieke dienstverlening In gemeente Leeuwarden werkt het college, samen met het management en medewerkers, in de periode 2016-2020 aan drie ambities en negen doelstellingen over dienstverlening. In 2018 is hard doorgewerkt aan een eigentijdse overheid, die positief bijdraagt aan de versterking van de samenleving. Er is gewerkt aan de verbetering van ons taalgebruik, om in 2020 nog meer in verbinding te staan met de inwoners, ondernemers, bezoekers, instellingen en partners van de gemeente Leeuwarden. De duizenden contacten met inwoners hadden maar 9 klachten over bejegening door medewerkers van Publieke Dienstverlening tot gevolg. Verder is de overgang van de dienstverlening na de herindelingen soepel verlopen. Er zijn geen klachten of strubbelingen geweest

123 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

over de dienstverlening door inwoners door de herindeling. Het dienstverleningsloket is definitief gesloten. Ook dit heeft niet geleid tot vragen of opmerkingen van inwoners.

2.3.5e Personele krimp In het nieuwe collegeprogramma ‘de kracht van samen’ is een taakstelling op de bedrijfsvoering opgenomen, waarbij medewerkers die de ambtelijke organisatie verlaten vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd voor 70% worden vervangen. Deze taakstelling bedraagt € 2,3 mln en betekent een formatiereductie van ongeveer 30 fte over de periode 2018 tot 2023. Het realiseren van deze taakstelling vraagt de nodige inspanning van het management en de medewerkers.

Tabel 71 Bestedingsoverzicht reserve frictiemiddelen 2018 (€)

Beginstand 2018 216.707 Toegekende frictiemiddelen uit hoofde van het Collegeprogramma ‘kracht van samen’ 200.000 Dekking vertraging taakstelling ‘niet volledige herbezetting natuurlijk verloop -6.000 Eindstand 2018 410.707

2.3.5f Kengetallen personeel en formatie

Tabel 72 Overzicht personele sterkte 2018 (in fte's)

Formatie Formatie 01-01-2018 31-12-2018 Raadsleden 39 39 Burgemeester en Wethouders 6,6 6,6

Overig gemeentepersoneel Griffie en concern 30,14 30,64 Sociaal domein 304,37 303,81 Fysiek domein 505,76 505,76 Sociaal domein Fryslân 21,56 21,56 Shared Servicecentrum 244,56 245,21 Publieke dienstverlening 169,59 169,59 Veiligheidsdomein 88,63 88,63 Totaal 1.410,21 1.410,79 Bron: Personeels informatiesysteem (PIMS).

De totale formatie (vast en tijdelijke formatie) bedroeg 1.410,79 fte op peildatum 31-12-2018. Ten opzichte van 01-01-2018 een kleine stijging van 0,58 fte.

Tabel 73 Personele kosten Bedragen x € 1.000 Primitieve Rekening Begroting 2018 Kosten personeel 83.816 74.926 Inhuur personeel 7.944 18.920 Vergoedingen voor personeel -645 -1.636 Totaal 91.114 92.210

De totale personele lasten bedroegen ca. € 92,2 mln. Dit is € 1.096.000 meer dan was begroot. Deze personeelskosten zijn volledig gedekt binnen projecten en investeringen.

124 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

De kosten van vast personeel zijn lager uitgevallen dan geraamd, namelijk € 74,9 mln tegen € 83,8 mln geraamd. De kosten van inhuur personeel zijn hoger dan geraamd. Dit heeft onder andere te maken met het invullen van vacatureruimte en het uitvoeren van additionele taken met een tijdelijk karakter, zoals voor projecten, waarvoor tijdelijk personeel is ingehuurd.

Ziekteverzuim Het ziekteverzuim (excl. zwangerschapsverlof) bedroeg 6,7%. Dit is nagenoeg gelijk aan 2017 (6,8%). Het hoge ziekteverzuim wordt met name veroorzaakt door langdurig verzuim. De ambtelijke organisatie Landelijke cijfers van vergelijkbare gemeenten over 2018 zijn nog niet beschikbaar. Over 2017 bedroeg het verzuimpercentage van alle gemeenten van de 100.000+ gemeenten (excl. G4) gemiddeld 5,4% (bron: PIMS en A&O).

Leeftijdsopbouw De gemiddelde leeftijd van de medewerkers met een vaste aanstelling of een tijdelijk dienstverband was eind 2018, 48 jaar en 1 maanden. Dit is lager dan in 2017 (48 jaar en 8 maanden). Het aantal medewerkers jonger dan 30 jaar is gestegen van 30 in 2017 naar 55 in 2018. Het aantal 60 plussers is eveneens gestegen van 210 eind 2017 naar 219 per 31 december 2018 (bron: PIMS).

Stages In het afgelopen jaar zijn er 117 stagiair(e)s en scholieren op een leer-werkplaats geweest. Het totaal aantal stageplaatsen en werkervaringsplaatsen over 2017 bedroeg 130. De verdeling van het aantal stageplaatsen en werkervaringsplaatsen in 2018 ziet er als volgt uit: MBO stagiaires 50 HBO stagiaires 56 WO stagiaires 4 Werkervaringsplaatsen 7 Totaal 117 Bron: PIMS.

Wet Banenafspraken De Wet banenafspraken komt voort uit het Sociaal akkoord 2013, waarbij is afgesproken 125.000 extra banen te creëren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Hiervan moeten gemeenten er 4.430 realiseren. Voor Leeuwarden komt dit neer op 45 extra banen per 2024. Doelstelling voor 2018 was om 7 plaatsen te realiseren voor collega’s met een beperking. Dit is gelukt. Van de 45 extra banen per 2024 zijn er vanaf 2016 in totaal 17 plaatsen gerealiseerd.

Meldingen vermoeden misstanden In het afgelopen jaar zijn 7 meldingen gedaan van vermoeden van misstanden. Deze meldingen hadden betrekking op (seksuele) intimidatie, onheuse bejegening, pesten en integriteit. De meeste meldingen zijn via de interne vertrouwenspersonen binnengekomen. Alle meldingen zijn onderzocht en sommige meldingen hebben geleid tot disciplinaire maatregelen.

Informatiebeveiliging In 2018 is weer de nodige aandacht besteed aan het vergroten van de bewustwording op het vlak van informatieveiligheid bij onze medewerkers. Dit is gedaan door het aanbieden van een e-learning traject aan alle medewerkers van de gemeente Leeuwarden. Het beveiligingsbewustzijn van medewerkers speelt een belangrijke rol bij het beheersen van risico’s en vereist continue aandacht door de snel veranderende digitale wereld en maatschappij.

Per brief d.d. 24 april 2018 is de raad uitgebreid geïnformeerd over informatieveiligheid binnen de gemeente Leeuwarden op basis van de ENSIA systematiek (Eenduidige Normatiek Single Information Audit). ENSIA heeft tot doel het ontwikkelen en implementeren van een zo effectief en efficiënt

125 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

mogelijk ingericht verantwoordingsstelsel voor informatieveiligheid gebaseerd op de Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse Gemeenten (BIG). ENSIA moet daarnaast zorg dragen voor een vermindering van de auditlast voor landelijke toezichthouders.

Ook is in 2018 veel energie gestoken in de implementatie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming(AVG). Er is een functionaris gegevensbescherming aangesteld, is geïnvesteerd in het kennisniveau van medewerkers, zijn analyses op gegevensverwerkingen uitgevoerd, waaronder diverse Privacy Impact Assessments. Er zijn afspraken gemaakt met samenwerkingspartners en leveranciers. Verder zijn er registers opgezet voor datalekken en verwerkingen van persoonsgegevens, zoals de AVG dit vraagt.

In 2018 zijn 7 datalekken beoordeeld als meldplichtig en daarom gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens.

Klachten De klachtenbemiddelaar heeft in 2018 315 klachten ontvangen, tegenover 376 klachten in 2017. Dat zijn er 61 minder dan vorig jaar, terwijl het inwoneraantal in 2018 hoger was dan in 2017. Van de 315 klachten zijn er 291 (92%) informeel opgelost. Er zijn in de formele afhandeling geen klachten gegrond verklaard.

Interbestuurlijk toezicht (IBT) In het kader van de Wet Revitalisering Generiek toezicht (wet RGT) voert de provincie ieder jaar het toezicht uit op de medebewindstaken van de gemeenten. Op basis van de aangeleverde informatie over 2017 heeft de provincie Fryslân de uitvoering van de volgende medebewindstaken beoordeeld: archief en informatiebeheer, monumentenzorg, omgevingswet, ruimtelijke ordening en water. Op 18 december 2018 heeft het college de beoordeling 2017 ontvangen. Het totaalbeeld van deze beoordeling en die van het jaar daarvoor ziet er als volgt uit:

Tabel 74 Beoordeling door de provincie Fryslân Jaar Archief en Monumentenzorg Omgevingswet Ruimtelijke Water informatiebeheer ordening 2018 onvoldoende Goed Goed Goed Goed 2017 matig Goed Goed Goed Goed 2016 Geen oordeel Goed Goed tot matig Goed Goed 2015 Geen oordeel Goed Matig tot goed Matig Goed

De informatie op het onderdeel archiefbeheer is niet op tijd aangeleverd en heeft daardoor een “rode” beoordeling gekregen. De oorzaak hiervan is dat op grond van onze Verordening Informatiebeheer Leeuwarden 2016 het verrichten van inspecties op het vlak van archiefbeheer en de verantwoording daarover een andere frequentie en tijdspad kent dan de uitvraag door de Provincie. De uitkomsten van het laatste onderzoek van de gemeentearchivaris dat zich uitstrekte over de periode maart 2018-juni 2018 is in december 2018 aangeboden aan de raad. Het onderzoek heeft zich onder meer gericht op de scores voor de Key Performances Indicators (KPI’s) die in VNG verband voor het informatiebeheer zijn vastgesteld en die ook het object vormen van het IBT- onderzoek van de Provincie. Bij het onderzoeksrapport was onder meer een zogenoemde ‘verbeteragenda archiefbeheer’ bijgevoegd. Aan de hand van deze verbeteragenda wordt onder leiding van een stuurgroep bestaande uit CIO, concerncontroller en gemeentearchivaris systematisch gewerkt aan het doorvoeren van de verschillende verbeterpunten. Afgesproken is dat vanaf 2020 de interne onderzoekscyclus en de IBT-verantwoording in tijd synchroon zullen lopen.

WNT verantwoording De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) verplicht gemeenten sinds 2013 verantwoording af te leggen over het totaal aan betalingen aan een

126 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

werknemer in enig jaar dat uitgaat boven het toetsloon. In 2018 bedroeg de algemene norm € 189.000 incl. belaste onkostenvergoedingen en pensioenbijdrage. Voor leidinggevende topfunctionarissen zonder dienstbetrekking gelden afwijkende normen en bedraagt het toetsloon € 256.500 en een maximaal uurtarief van € 176 per uur. Ook moeten gewezen topfunctionarissen nog vijf jaar verantwoord worden, tenzij men eerder uit dienst gaat.

Voor de gemeentesecretaris (de heer R.J. Hoek) komt het totaal van de bezoldigingscomponenten op een bedrag van € 151.349. Voor de voormalig griffier (mevrouw A.E.M. Randsdorp) is dit € 97.391 en voor de griffier (de heer F. van der Heide) luidt dit bedrag voor de periode 01/09/18 tot en met 31/12/18 € 37.072. Zie overzichten in paragraaf 3.1.7 Informatie in het kader van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT).

Naast de hierboven vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen die in 2018 een bezoldiging boven het toepasselijke WNT-maximum hebben ontvangen, of waarvoor in eerdere jaren een vermelding op grond van de WOPT of de WNT heeft plaatsgevonden of had moeten plaatsvinden. Er zijn in 2018 geen ontslaguitkeringen aan overige functionarissen betaald die op grond van de WNT dienen te worden gerapporteerd.

127 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.6 Verbonden partijen en andere samenwerkingsverbanden

Deze paragraaf biedt informatie over alle partijen waarmee de gemeente bestuurlijke en financiële banden onderhoudt. Het verscherpt toezicht op verbonden partijen met een hoog risicoprofiel wordt hierin toegelicht.

2.3.6a Inleiding

Definitie verbonden partijen Een verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de gemeente zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft. Van een bestuurlijk belang is sprake wanneer de gemeente zeggenschap heeft door een vertegenwoordiging in het bestuur of door stemrecht. Het financiële belang betreft het bedrag dat de gemeente aan de verbonden partij ter beschikking heeft gesteld en dat zij kwijt is in geval van een faillissement van de verbonden partij, respectievelijk het bedrag waarvoor de gemeente aansprakelijk kan worden gesteld als de verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt. Instellingen waarmee alleen een subsidierelatie is aangegaan zonder dat het hiervoor beschreven bestuurlijk en financieel belang aanwezig is, vallen buiten de definitie van verbonden partij.

Informatie eisen volgens Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) Om de begroting en jaarstukken van gemeenten ook voor niet financieel deskundigen toegankelijker te maken heeft het Rijk in 2016 een aantal vernieuwingen doorgevoerd in het BBV. Rode draad hierbij was het versterken van de sturing en verantwoording door de raad. Een van de BBV regels is dat in de beleidsbegroting de bijdrage van de verbonden partijen aan een programma wordt toegelicht. Daarnaast worden de mogelijke risico’s van deze samenwerking in deze paragraaf opgenomen.

Kadernota Verbonden partijen Op 13 november 2017 is de Kadernota Verbonden partijen 2017 geamendeerd door de raad vastgesteld. In deze kadernota komt vooral de rol van de verbonden partijen aan de orde, belicht vanuit een gemeentebrede visie en beleid op deze partijen.

Andere samenwerkingsverbanden Naast de verbonden partijen bevat deze paragraaf ook de centrumregelingen die op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen zijn getroffen. Deze vorm van samenwerking kent geen eigen rechtspersoonlijkheid en is formeel gezien geen gemeenschappelijke regeling en in die zin geen verbonden partij. Omdat in de afgelopen tijd meerdere centrumregelingen zijn ontstaan als variant voor diverse samenwerkingsverbanden tussen onze gemeente en andere Friese gemeenten is onder 2.3.6d een overzicht van deze regelingen opgenomen. Hiermee wordt ook voldaan aan het verzoek van de raad om een dergelijk overzicht.

2.3.6b Bijzonderheden met betrekking tot de verbonden partijen met een hoog risicoprofiel Er wordt onderscheid gemaakt tussen partijen op basis van het risicoprofiel. Hieronder staat informatie over partijen met een hoog risicoprofiel. Die informatie gaat verder dan wat voorgeschreven is voor de lijst van verbonden partijen.

Bijzonderheden Stichting Cultureel Centrum De Harmonie Met ‘Strangers on Stage’ heeft De Harmonie in 2018 een serie internationale toptheaterproducties neergezet. Dit was mede mogelijk door een eenmalige verlenging van de incidenteel toegevoegde uitzetting van de subsidie van € 300.000. De incidentele uitzetting is in 2014 ingesteld om tegenvallende exploitatieresultaten ten gevolge van de financiële crisis het hoofd te bieden. Nu de economie is aangetrokken wordt De Harmonie geacht om vanaf 2019 de exploitatie rond te krijgen zonder deze incidentele injectie.

128 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Er is € 300.000 in 2019 beschikbaar gesteld voor een samenwerkingsagenda Harmonie - Neushoorn. Deze agenda zoomt in op de samenwerking op het gebied van programmering, marketing en bedrijfsvoering. De voorbereidingen hiertoe zijn in 2018 in gang gezet. Na een evaluatie in 2019 wordt bepaald of financiering vanaf 2020 nodig is.

Bijzonderheden Caparis NV en Sociale Werkvoorziening Fryslân In 2018 heeft het college ervoor gekozen geen eigen Leeuwarder participatiebedrijf op te richten. Rond de zomer is een stuurgroep governance Caparis ingesteld. In december 2018 heeft een bestuurdersconferentie meer zicht gegeven op de mogelijke toekomstige vorm en inhoud van Caparis. Hieruit bleek o.a. dat Caparis de ruimte moet krijgen om zich te onderscheiden met nieuw aanbod, naast de bestaande SW- populatie. Er is een proces ingezet tot het creëren van een nieuwe dienstverlenende organisatie die in 2020 van start moet gaan. In 2019 wordt de vorm van eigenaarschap, bestuur en omvang, en aard van de dienstverlening nader uitgewerkt.

Bijzonderheden WTC Beheer BV In verband met de ontwikkelingen in het WTC-gebied en de afspraken en besluitvorming daaromtrent zijn de vorderingen op WTC Beheer BV begin 2019 gecedeerd. Hiermee is WTC geen verbonden partij meer.

Bijzonderheden gemeenschappelijke regeling FUMO

Organisatorisch en financieel De FUMO werkt sinds het najaar van 2016 op basis van een ontwikkelagenda samen met de deelnemers aan een stabiele en goed functionerende organisatie. De ontwikkelagenda bevat de volgende onderwerpen: de basis op orde, werken aan vertrouwen, streven naar meer uniformiteit en werken aan een gezamenlijk uitvoeringsprogramma. In 2018 is er vooral gewerkt aan meer financiële stabiliteit: de normen zijn bijgesteld waardoor capaciteitsuitbreiding heeft plaatsgevonden, er heeft versterking van de bedrijfsvoering plaatsgevonden en er is begonnen met het opbouwen van het weerstandsvermogen.

Ontwikkelingen Op 1 juli 2017 is het besluit VTH van kracht geworden. Hoewel aanvankelijk vanuit het Rijk de indruk werd gewekt dat het besluit een formalisatie van de eerdere packagedeal was die ten grondslag ligt aan het ontstaan van de RUD's, is gebleken dat het besluit VTH achteraf toch meer omvat. De FUMO is bezig met de implementatie van het besluit VTH, heeft een stuurgroep in het leven geroepen en heeft een projectleider aangesteld. De afspraak is dat de deelnemers de taken die op grond van het besluit VTH aanvullend moeten inbrengen bij de regionale uitvoeringsdienst, deze uiterlijk per 1 januari 2020 hebben ingebracht. We hebben de gevolgen van de wet globaal in kaart gebracht. De impact is het grootst op het gebied van de wettelijke bodemtaken. Dit werk, in totaal ca. 4 fte, zal in 2019 overgaan naar de FUMO. De komende tijd wordt gezamenlijk deze overdracht voorbereid.

129 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.6c Lijst van de verbonden partijen

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Sociale basis Stichting Cultureel Centrum De Harmonie te Leeuwarden Risicoprofiel Hoog De stichting De Harmonie beheert en exploiteert de gemeentelijke schouwburg in de stad Leeuwarden. Zij programmeert en distribueert een gevarieerd aanbod aan Openbaar belang theater- en muziekvoorstellingen. Tevens ondersteunt de stichting een aantal festivals (doel verbonden partij) en speciale culturele projecten en verhuurt zij zaalruimten aan uiteenlopende organisaties en instellingen. Met haar activiteiten levert de stichting De Harmonie een bijdrage aan begrotingsdoelen die in het programma Cultuur zijn opgenomen. Dit betreft bijvoorbeeld het ontwikkelen van het cultureel bewustzijn van bewoners, het zorgen Gemeentelijk belang van een sterke culturele basis-infrastructuur en het aanbieden van een breed geschakeerd cultureel aanbod. De visie van de gemeente ten aanzien van deze verbonden partij is dat op deze wijze de uitvoering van de hiermee verbonden taken zo goed mogelijk is gediend. Het bestuur van de stichting wordt benoemd door de gemeente. Bestuurlijk belang Bestuursbesluiten met belangrijke financiële gevolgen hebben de goedkeuring nodig van het college. Financieel belang De gemeente is gehouden eventuele exploitatietekorten met een bijdrage te dekken. Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro) jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen 2017 49 3.023 52 3.840 2018 52 3.840 289* 3.662* Financiële kerngegevens NB: eigen vermogen is zonder egalisatiereserves voor rente en afschrijving. De cijfers 2018 zijn voorlopig en nog niet gecontroleerd door een externe accountant. jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 47 (voor resultaatbestemming) 2018 370 (voor resultaatbestemming, voorlopige cijfers) Naam directeur A. Oostvogel Naam voorzitter RvT S. Jansen Overige informatie www.harmonie.nl

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Werk en inkomen Stichting Kredietbank Nederland (KBNL) te Leeuwarden Risicoprofiel Laag De stichting Kredietbank Nederland is een kredietbank die mensen met financiële problemen helpt. De belangrijkste diensten die de bank in dit verband aanbiedt zijn Openbaar belang o.a.: sociale kredietverlening, schuldhulpverlening, inkomensbeheer, preventie en (doel verbonden partij) beschermingsbewind. Een ander openbaar belang dat gediend wordt is de uitoefening van het toezicht op de bank door de gemeente op basis van de Wet op het Financieel Toezicht. Voorkoming en bestrijding van armoede is ook in het belang van de gemeente. Om die reden participeert de gemeente in de kredietbank. Gemeentelijk belang Daarnaast voert de kredietbank in het kader van het gemeentelijk minimabeleid de schuldhulpverlening uit op basis van de gemeentelijke visie dat de positie en taken

130 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Werk en inkomen Stichting Kredietbank Nederland (KBNL) te Leeuwarden van de toenmalige gemeenschappelijke kredietbank Friesland versterkt diende te worden. De gemeente heeft de bevoegdheid om 2 leden in de Raad van Toezicht te benoemen. Bestuurlijk belang Verder dient de gemeente de begroting en de jaarrekening goed te keuren. Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro) jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen 2017 2.450 32.684 2.392 35.692 Financieel belang 2018 2.392 35.692 2.800 45.240 De KBNL wordt door veel gemeenten waarin zij actief is gefinancierd met langlopende, soms achtergestelde leningen. De KBNL gebruikt deze middelen om leningen te verstrekken aan de inwoners van de betreffende gemeenten. NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) Financiële kerngegevens 2017 - 58 2018 - 90 (prognose) Naam directeur C.W. de Niet (m.i.v. 3 december 2018 H. van der Meulen) Naam voorzitter RvT T. van Mourik Overige informatie

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Sociale basis Stichting Proloog te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Openbaar belang De instandhouding van het openbaar basisonderwijs. (doel verbonden partij) Gemeentelijk belang Volgens de onderwijswetgeving is de raad verantwoordelijk voor het doen geven van kwalitatief goed openbaar primair onderwijs in de gemeente. Bestuurlijk belang Vanaf juni 2011 heeft de gemeente verscherpt toezicht op Proloog gevoerd vanwege de toen zorgelijke financiële situatie. In de governance-statuten is het verscherpt toezicht van de gemeente op Proloog vastgelegd. Sinds het verscherpt toezicht van de raad op Proloog is de financiële situatie sterk verbeterd. De Inspectie van het onderwijs heeft op basis van de behaalde positieve resultaten de Stichting Proloog weer in het normale (basis)-toezichtsarrangement geplaatst. In overleg met de Stichting Proloog wordt het gemeentelijk verscherpte toezicht in het governance-statuut aangepast naar het wettelijke niveau. Het risicoprofiel is laag. Financieel belang In 2011 heeft de gemeente een kredietfaciliteit van € 1,5 mln ter beschikking gesteld aan Proloog. In 2015 heeft Proloog deze geheel afgelost. Proloog heeft reeds een aantal jaren positieve rekeningresultaten. Financiële kerngegevens Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro) jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen 2017 3.365 4.501 3.568 4.686 2018 3.568 4.686 niet bekend niet bekend jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 203

131 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Stichtingen en verenigingen Sociaal: Sociale basis Stichting Proloog te Leeuwarden 2018 706 (prognose) Naam directeur A. Helder Naam voorzitter Raad van A. Aalbers Toezicht

Vennootschappen Fysiek: Economie en toerisme WTC Beheer BV te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Openbaar belang Het stimuleren van de economie en werkgelegenheid door middel van het organiseren (doel verbonden en faciliteren van beurzen en congressen. partij) Het WTC draagt bij aan de economische profilering van de gemeente Leeuwarden. Gemeentelijk belang Verder draagt het WTC indirect bij aan het creëren van werkgelegenheid. Bestuurlijk belang De gemeente heeft statutair instemmingsrecht bij belangrijke bestuursbesluiten De gemeente heeft een restant lening uitstaan aan WTC Beheer van € 2,6 mln. Verder Financieel belang heeft de gemeente een vordering van € 2 mln als gevolg van opgeschorte betalingen ( voor rente en aflossing en zakelijke lasten).

Stand 1 juni (x 1.000 euro) Stand 31 mei (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017/18 -12.493 19.161 Nog niet bekend Nog niet bekend 2018/19 Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017/18 Nog niet bekend 2018/19 Nog niet bekend Naam directeur P. Ouresma Naam voorzitter Raad W. Sierksma van Commissarissen Met het cederen van de vorderingen en geldleningen is WTC Beheer BV geen verbonden Overige informatie partij meer

Vennootschappen Fysiek: Infrastructuur en mobiliteit Parkeergarages Leeuwarden CV te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Het in eigendom verwerven, behouden, beheren en exploiteren van parkeergarages Openbaar belang (doel in Leeuwarden en in het bijzonder de parkeergarages Klanderij, Oldehoofsterkerkhof, verbonden partij) Hoeksterend, Zaailand en Oosterstraat.

Voorzien in een adequate hoeveelheid toegankelijke overdekte parkeervoorzieningen, primair voor de bezoekers aan de binnenstad. Hierbij wordt gestreefd naar een Gemeentelijk belang (financieel evenwicht) tussen parkeergarages aan de rand van de binnenstad en het hart van de binnenstad. Tevens voorzien de parkeergarages in reductie van ongeoorloofd parkeren in de openbare ruimte. Bestuurlijk belang Zeggenschap bedraagt 50%. Het resultaat van de parkeergarages CV wordt conform statuten verrekend met het Financieel belang commanditair kapitaal van de gemeente in de CV. Het commanditaire kapitaal van de

132 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vennootschappen Fysiek: Infrastructuur en mobiliteit Parkeergarages Leeuwarden CV te Leeuwarden gemeente bedraagt op 1 januari 2018 € 2.756.000. Ter financiering van de parkeergarage Zaailand heeft de gemeente een lening verstrekt aan de Parkeergarages Leeuwarden BV waarvan het restant op 31 december 2018 € 4,2 mln bedraagt.

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 2.585 1.136 3.090 489 2018 3.090 489 4.033 221

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 505 2018 942 Naam directeur A. Zantman Naam voorzitter n.v.t. bestuur Overige informatie

Vennootschappen Fysiek: Ruimtelijke ordening Afvalsturing Friesland NV te Leeuwarden (handelsnaam Omrin) Risicoprofiel (hoog of Laag laag) Afvalsturing Friesland richt zich op de nascheiding van herbruikbare materialen uit Openbaar belang (doel huishoudelijk afval. Daarvoor ontvangt zij afvalstromen van ondermeer de gemeente verbonden partij) Leeuwarden. De gemeente heeft een verantwoordelijkheid als het gaat om het verwerken van huishoudelijk afval op een efficiënte en milieuvriendelijke manier. Tevens is de doelstelling van de gemeente om met een goede afvalscheiding (ook bij de bron) de verwerkingskosten laag te houden. Om deze doelstellingen te bereiken wordt de uitvoering door Afvalsturing Friesland NV uitgevoerd. Gemeentelijk belang De Reststoffen Energiecentrale (REC) die door Afvalsturing in 2011 is gestart, beschikt over een grote capaciteit die – naast de scheiding van afvalstromen – zorgt voor acceptabele verwerkingskosten. Dit gewenste effect wordt teruggezien in de lokale heffingen.

Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. Financieel belang De gemeente Leeuwarden bezit 426 aandelen ofwel een belang van 14,2%

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 44.721 180.871 48.680 160.130 2018 48.680 160.130 50.585 152.203

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 4.080 2018 2.026

133 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vennootschappen Fysiek: Ruimtelijke ordening Afvalsturing Friesland NV te Leeuwarden (handelsnaam Omrin) Naam directeur J. Vernooij Naam voorzitter RvC J.G. Vlietstra Overige informatie

Vennootschappen Fysiek: Ruimtelijke ordening NV Fryslân Miljeu te Leeuwarden (handelsnaam Omrin) Risicoprofiel (hoog of Laag laag)

Openbaar belang (doel Inzameling van (huishoudelijk) afval. verbonden partij) De gemeente heeft een wettelijke taak om huishoudelijk afval in te zamelen. Dit in de breedste zin van het woord. De operationele taak van deze inzameling wordt gedaan door Fryslân Miljeu. Gemeentelijk belang Het gemeentelijk belang is om op deze manier, naast adequate afvalinzameling, ook het daarbij behorende tarief dat wordt doorbelast aan bewoners onder controle te houden. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. De gemeente Leeuwarden bezit 41.612 aandelen A ofwel een belang van 51,7 % in de Financieel belang regio Noordwest respectievelijk 26,5 % in de NV.

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 7.412 16.871 7.908 16.979 2018 7.908 16.979 8.414 16.388

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 1.167 2018 1.192 Naam directeur J. Vernooij Naam voorzitter RvC G. Krol Overige informatie

Vennootschappen Sociaal: Sociale basis BV Sport te Leeuwarden Risicoprofiel Laag Openbaar belang (doel Uitvoering van het gemeentelijke sportbeleid met als strategisch doel: een sportieve, verbonden partij) gezonde en leefbare samenleving.

Gemeentelijk belang De BV Sport beheert en exploiteert de gemeentelijke sportaccommodaties en voert een breed scala aan activiteiten uit om de doelstellingen van het gemeentelijke sportbeleid te realiseren. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder Financieel belang De gemeente Leeuwarden is enig aandeelhouder van de BV Sport. Het geplaatst en gestort aandelenkapitaal bedraagt € 45.000. Financiële Stand per 1 januari (x 1.000 euro) Stand per 31 december (x 1.000 euro)

134 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vennootschappen Sociaal: Sociale basis BV Sport te Leeuwarden kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen 2017 2.838 3.813 2.728 3.482

2018 2.728 3.482 2.763 12.021

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 -30 na belasting 2018 35 Naam directeur J. Smaal Naam voorzitter RvC G. v.d. Berg

Vennootschappen Sociaal: Werk en inkomen Caparis NV te Drachten Risicoprofiel Hoog Openbaar belang (doel Caparis NV is een bedrijf waar mensen met een WSW-indicatie werken. Caparis NV verbonden partij) werkt in opdracht van de GR SW Fryslân. Gemeentelijk belang Caparis NV heeft de opdracht om de arbeidsmogelijkheden van WSW-ers te ontwikkelen en zo goed mogelijk te benutten. Als het moet binnen het eigen bedrijf, maar als het kan daar buiten. Deze opdracht moet bovendien binnen de financiële kaders van de WSW uitgevoerd worden. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder en via de GR als opdrachtgever. Financieel belang De gemeente Leeuwarden bezit 9.954 aandelen ofwel een beland van 22,12%. Het geplaatst aandelenkapitaal bedraagt € 45.000. Financiële Stand per 1 januari (x 1.000 euro) Stand per 31 december (x 1.000 euro) kerngegevens jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2017 13.812 9.799 16.091 7.505

2018 16.091 7.505 17.305 6.995

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 2.171 2018 1.425 Naam directeur A. Bonnema Naam voorzitter A. Aalberts bestuur

135 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vennootschappen Bestuur en middelen: Algemene baten en lasten NV Bank Nederlandse Gemeenten te Den Haag Risicoprofiel Laag Openbaar De BNG is de bank van en voor overheden evenals instellingen voor het maatschappelijk belang. belang (doel De bank draagt duurzaam bij aan het laag houden van de kosten van maatschappelijke verbonden voorzieningen voor de inwoners. partij) Gemeentelij De BNG is de huisbankier van de gemeente. Daarnaast deelt de gemeente mee in een eventuele k belang dividenduitkering op grond van de aandelen die de gemeente in de BNG bezit. Bestuurlijk Zeggenschap in BNG Bank via het stemrecht op de aandelen die in bezit zijn (een stem per belang aandeel van EUR 2,50). Financieel De gemeente Leeuwarden (nieuw) bezit 207.990 aandelen (geplaatst en volgestort belang aandelenkapitaal van de BNG bedraagt 55.690.720 aandelen). Het dividend over 2018 bedraagt € 2,85 aandeel. Financiële Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro) kerngegeven jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen s 2017 4.486 149.514 4.953 135.072

2018 4.687* 135.041 4.991 132.518

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving * Met ingang van 2018 rapporteert BNG Bank volgens IFRS9. Dat leidt tot een bijstelling van het eigen vermogen t.o.v. IAS39 met -/- 266 mln. jaar jaarresultaat verbonden partij 2016 393 2017 337 Overige www.bngbank.nl informatie

Vennootschappen Bestuur en middelen: Algemene baten en lasten Diverse rechtspersonen voortvloeiend uit de verkoop van Essent Als gevolg van de invoering van de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) in Nederland is Essent per 30 juni 2009 gesplitst in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf. De aandelen van de productie-en leveringsbedrijf zijn daarop verkocht aan het energiebedrijf RWE. Het netwerkbedrijf is Enexis Holding NV geworden. Enexis Holding NV heeft eind 2016 onze aandelen teruggekocht. Daarnaast omvatte Essent ook een milieubedrijf, Essent Milieu Holding NV, dat zich richtte op afvalverwijdering en afvalverwerking. Dit bedrijf bleef achter en kreeg de naam Attero BV. In 2014 zijn de aandelen van deze laatste BV verkocht aan Waterland private equity investments. Verder leidde de verkoop van Essent tot verzelfstandiging van het 50% belang dat Essent had in de Elektriciteitsproductiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ), eigenaar van de kerncentrale in Borssele. Hiervoor is een nieuwe BV opgericht, Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV (PBE), waarvan de aandelen worden gehouden door de voormalige publieke aandeelhouders van Essent. De splitsing en verkoop van Essent leidde verder tot een aantal vennootschappen dat meer technisch van aard is, in de zin dat ze als tijdelijke constructie dienen om mogelijke verplichtingen, claims en overige zaken, voortvloeiende uit de verkoop van Essent, te dekken respectievelijk definitief af te wikkelen. Deze vennootschappen zijn: CBL Vennootschap BV, Claim Staat Vennootschap BV, Verkoop Vennootschap BV en Vordering op Enexis BV. Deze laatste 4 vennootschappen lichten we niet verder toe vanwege hun geringe financiële en bestuurlijke belang.

136 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Vennootschappen Bestuur en middelen: Algemene baten en lasten Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV te Den Bosch Risicoprofiel Laag Openbaar belang (doel Bij de verkoop van Essent aan RWE heeft de rechter Essent verboden het 50% belang verbonden partij) van Essent in de Elektriciteitsproductiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ) mee te vervreemden (EPZ is een groot energieproductiebedrijf waartoe ook de kerncentrale van Borssele behoort). Het belang van Essent is daarna verzelfstandigd en de aandelen van dit belang worden sindsdien gehouden door deze BV waarvan de aandelen op hun beurt weer gehouden worden door de voormalige publieke aandeelhouders van Essent. De vennootschap heeft als Special Purpose Vehicle ten doel alle financiële transacties rondom de verkoop van Essent verder af te handelen. Gemeentelijk belang Er is geen directe relatie tussen de activiteiten van de verbonden partij en de gemeentelijke begrotingsdoelstellingen. Bestuurlijk belang Zeggenschap als aandeelhouder. Financieel belang Aantal aandelen 155.738 stuks. Financiële kerngegevens Niet opgenomen vanwege het geringe financiële en bestuurlijke belang

Fysiek: Wonen en milieu, Vennootschappen Ruimtelijke ordening a. Blitsaerd Beheer BV te Drachten b. CV Blitsaerd te Drachten Risicoprofiel (hoog Hoog of laag) Openbaar belang (doel verbonden Woningbouw in het hogere segment. partij) Voor een evenwichtige woningvoorraad heeft de gemeenteraad in 2003 (en 2005) besloten Gemeentelijk tot het aangaan van een PPS waarmee marktpartijen het hogere segment bedienen. belang Hierbij zijn kaders vastgesteld voor een maximum van 400 woningen. De gemeente is alleen commanditaire vennoot in de CV en aandeelhouder van de BV. a. BV Zeggenschap als aandeelhouder (50%). Bestuurlijk belang b. CV Commanditair of stille vennoot (49%). a. BV Aandelenkapitaal € 9.000. Financieel belang b. CV Commanditair kapitaal € 2.262.094.

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

a. BV: Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 -3.954 3.970 -3.163 3.179 2018 -3.163 3.179 -3.387 3.402

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 791 2018 -223 b. CV: Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens 2017 -3.965 17.099 -3.175 15.775 2018 -3.175 15.775 -3.397 12.133 NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro)

137 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Fysiek: Wonen en milieu, Vennootschappen Ruimtelijke ordening a. Blitsaerd Beheer BV te Drachten b. CV Blitsaerd te Drachten 2017 791 2018 -222 Naam directeur H. Wind Overige Er wordt gewerkt aan plandeel oost. De kaders hiervoor zijn op dit moment nog niet informatie vastgesteld.

Fysiek: Economie en toerisme, Gemeenschappelijke regeling Infrastructuur en mobiliteit De Marrekrite te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag)

Openbaar belang (doel Aanleg en onderhoud aanlegvoorzieningen watersport, onderhoud fietsknooppunten. verbonden partij) De gemeente Leeuwarden heeft tot doel de voorzieningen op het gebied van watersport en het onderhoud van fietsknooppunten op een goed niveau te houden. Hieronder valt ook het verwijderen van afval op de recreatieplaatsen. Een Gemeentelijk belang beleidsvoornemen dat vele andere gemeenten en ook de provincie hebben. Om dit beleid uniform gestalte te geven nemen deze partijen deel in de gemeenschappelijke regeling Marrekrite die uitvoerend is voor de beleidsvoornemens. Vertegenwoordiging in het algemeen bestuur door de wethouder (stemverhouding: Bestuurlijk belang 1/18). Financieel belang Jaarlijkse bijdrage

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 4.410 635 4.012 1.521 2018 4.012 1.521 4.137 1.380

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 -398 2018 341 Naam directeur L. Touwen Naam voorzitter K. Kielstra bestuur Overige informatie

Gemeenschappelijke regelingen Fysiek: Wonen en milieu Hûs en Hiem te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Laag laag)

Openbaar belang (doel Het objectief en onafhankelijk laten toetsen van bouwvoornemens. verbonden partij) De gemeente heeft tot doel kritisch te zijn op bouwvoornemens die effect hebben op het aanzien van de stad. Om die reden neemt de gemeente deel in een onafhankelijk Gemeentelijk belang toetsing- en beoordelingsorgaan dat bouwvoornemens toetst op architectonische waarde en inpassing in de omgeving.

138 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Gemeenschappelijke regelingen Fysiek: Wonen en milieu Hûs en Hiem te Leeuwarden Sinds kort is de ‘kan bepaling’ van toepassing waarmee de Rijksoverheid beoogt dat gemeenten zelfstandig (dus niet via een extern orgaan) mogen toetsen. Hiervan zijn beschermde stads- en dorpsgezichten uitgezonderd. De gemeente heeft zich vooralsnog niet uitgesproken of deze bepaling actief zal worden toegepast. Vertegenwoordiging in zowel het dagelijks als algemeen bestuur. Bestuurlijk belang Elke gemeente in Friesland heeft 1 stem (stemverhouding: 1/18) Financieel belang Verrekening resultaat naar rato inwoneraantal

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 166 107 322 94 2018 322 94 369 120

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 156 2018 2 Naam directeur M. Visser Naam voorzitter G. Wielinga bestuur Overige informatie

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal en Veiligheid Veiligheidsregio Fryslân te Leeuwarden Risicoprofiel Laag Openbaar belang (doel De Veiligheidsregio, bestaande uit de GGD, Geneeskundige Hulpverlening bij verbonden partij) Ongevallen en Rampen (GHOR) en de Brandweer Fryslân, is een gemeenschappelijke regeling van alle Friese gemeenten en verzorgt de wettelijke taken op het gebied van veiligheid en gezondheid voor alle inwoners van Fryslân. Gemeentelijk belang Uitvoering van wettelijke taken, zoals bepaald in de Wet Publieke gezondheid (WGP) en de wet Veiligheidsregio. De beleidsvoornemens van de Veiligheidsregio Fryslân zijn vertaald in de begroting 2019 van de Veiligheidsregio, waarin met de komst van de regionale brandweer onderscheid wordt gemaakt in drie programma’s: gezondheid, crisisbeheersing en brandweer. Aansluitend hierop is de governance aangepast door het instellen van twee gelijkwaardige bestuurscommissies, te weten gezondheid en veiligheid. Bestuurlijk belang Elke gemeente in Friesland heeft 1 stem (stemverhouding: 1/24) Financieel belang Ongeveer € 11,1 mln Financiële kerngegevens Stand per 1 januari (x 1.000 euro) Stand per 31 december (x 1.000 euro) jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen

2018 3.041 55.526 5.266 58.560

2019 5.266 58.560 4.093 74.302

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving. jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2018 1.873

139 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal en Veiligheid Veiligheidsregio Fryslân te Leeuwarden 2019 0 Overige informatie www.veiligheidsregiofryslan.nl

Gemeenschappelijke regelingen Sociaal: Werk en inkomen Sociale Werkvoorziening Fryslân te Drachten Risicoprofiel (hoog of Hoog laag)

Openbaar belang (doel Beleidsontwikkeling en –uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening verbonden partij) In 2018 heeft het college ervoor gekozen geen eigen Leeuwarder participatiebedrijf op te richten. Rond de zomer is een stuurgroep governance Caparis/GR SW Fryslân ingesteld. In december 2018 heeft een bestuurdersconferentie meer zicht gegeven op de mogelijke toekomstige vorm en inhoud van Caparis/GR SW Fryslân. Hieruit bleek Gemeentelijk belang o.a. dat Caparis de ruimte moet krijgen om zich te onderscheiden met nieuw aanbod, naast de bestaande SW- populatie. Er is een proces ingezet tot het creëren van een nieuwe dienstverlenende organisatie die in 2020 van start moet gaan. In 2019 wordt de vorm van eigenaarschap, bestuur en omvang en aard van de dienstverlening nader uitgewerkt. Vanaf 1 januari 2008 is er sprake van vertegenwoordiging in zowel het dagelijks als Bestuurlijk belang algemeen bestuur (stemverhouding: 1/8 ). Financieel belang Mogelijke bijdrage ter verrekening van een nadelig resultaat (via Caparis NV) Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens 2017 690 8.266 625 6.394 2018 625 6.394 600 5.661 NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij 2017 0 2018 -25 Naam directeur Naam voorzitter E. Van Esch bestuur Overige informatie

Gemeenschappelijke regelingen Fysiek: Wonen en milieu Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) te Leeuwarden Risicoprofiel (hoog of Hoog laag)

Openbaar belang (doel Het doen uitvoeren van diverse handhavingstaken. Het betreft hier een RUD verbonden partij) (Regionale Uitvoeringsdienst). Het effectief uitvoeren van vergunning en handhavingstaken door expertise in de Provincie Friesland te bundelen binnen een uitvoeringsorgaan. Het taakgebied is primair de complexere en risicovolle bedrijven, waarbij ook een bovenlokale Gemeentelijk belang handhavingsaanpak nodig is. Secundair kan de FUMO aanvullende taken op verzoek van de deelnemers uitvoeren. Alle gemeenten, de provincie en het Wetterskip in Friesland nemen deel in de FUMO. De gemeente Leeuwarden streeft correcte handhaving en vergunningverlening na, de FUMO voert uit. Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in het dagelijks bestuur.

140 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Gemeenschappelijke regelingen Fysiek: Wonen en milieu Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) te Leeuwarden Financieel belang Verrekening resultaat naar rato van de begrote afname in enig jaar (ligt rond de 5,4%)

Stand 1 januari (x 1.000 euro) Stand 31 december (x 1.000 euro)

Financiële jaar eigen vermogen vreemd vermogen eigen vermogen vreemd vermogen kerngegevens

2017 431 1.653 6 3.883 2018 6 3.883 647 4.240

NB: eigen vermogen is zonder de egalisatiereserves voor rente en afschrijving jaar jaarresultaat verbonden partij (x 1.000 euro) 2017 -193 2018 448 Naam directeur P. Hofstra (sinds 1 november 2018) Naam voorzitter M. Waanders bestuur Overige informatie -

141 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.6d Lijst van de centrumregelingen

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking sociaal domein Friese gemeenten Risicoprofiel Laag Startjaar 2015 Openbaar belang Beleidsvoorbereiding ten behoeve van de wettelijke taken op terrein van jeugdzorg, (doel van de maatschappelijke ondersteuning en participatie en de inkoop ten behoeve van wettelijke samenwerking) taken op het terrein van jeugdzorg en maatschappelijke ontwikkeling doelmatig en kwalitatief hoogwaardig te organiseren met de gezamenlijke Friese gemeenten. Gemeentelijk De gemeente Leeuwarden is centrumgemeente en voert voor alle 20 Friese gemeenten de belang inkoop, de daarmee samenhangende beleidsvoorbereiding en het financieel beheer uit. Bestuurlijke belang Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. Financieel belang De kosten voor uitvoering van de taken van de centrumgemeente worden verdeeld onder alle Friese gemeenten, deels op basis van inwonersaantal en deels op basis van het percentuele aandeel cliënten Jeugdwet.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking gemeenten Menameradiel, Franekeradeel, het Bildt (Waadhoeke) en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel Laag Startjaar 2015 Openbaar belang De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van facilitaire (doel van de voorzieningen ter ondersteuning van de uitvoering van de aan de gemeentelijke samenwerking) bestuursorganen opgedragen taken. Gemeentelijk belang Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Bestuurlijke belang Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. Financieel belang De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking Dienst Sociale zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel Laag Startjaar 2015 Openbaar belang De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van facilitaire (doel van de voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de uitvoering van de aan samenwerking) de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Gemeentelijk belang Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Bestuurlijke belang Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden.

142 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking Dienst Sociale zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân en de gemeente Leeuwarden Financieel belang De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking DDFK-gemeenten en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel Laag Startjaar 2015 Openbaar belang De centrumregeling is getroffen in verband met de Gemeenschappelijke Regeling DDFK- (doel van de gemeenten, het samenwerkingsverband van de colleges en de burgemeesters van de samenwerking) gemeenten Dantumadeel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland c.a., in verband met het tot stand brengen van facilitaire voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de uitvoering van de aan de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Gemeentelijk belang Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de bedrijfsvoering, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Bestuurlijke belang Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. Financieel belang De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

Centrumgemeente regeling (Art.8, lid 4 WGR, geen rechtspersoonlijkheid) Centrumregeling samenwerking gemeenten Ameland, Schiermonnikoog, Terschelling, Texel en Vlieland en de gemeente Leeuwarden Risicoprofiel Laag Startjaar 2016 Openbaar belang De centrumregeling is getroffen in verband met het tot stand brengen van facilitaire (doel van de voorzieningen (in dezen vooreerst ICT) ter ondersteuning van de uitvoering van de samenwerking) aan de gemeentelijke bestuursorganen opgedragen taken. Gemeentelijk belang Intensieve samenwerking met diverse overheidspartners op het terrein van de bedrijfsvoering en belastingen, past binnen de ambitie van de gemeente Leeuwarden om de regionale samenwerking te intensiveren en uit te breiden. Bestuurlijke belang Het college van de gemeente Leeuwarden heeft mandaat, volmacht en machtiging verkregen om alle besluiten te nemen ter uitvoering van de taken die in deze regeling zijn opgedragen aan de gemeente Leeuwarden. Financieel belang De kosten voor uitvoering van de opgedragen taken van de centrumgemeente worden op basis van een integrale kostprijsberekening en op basis van evenredigheid van de afname.

143 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.7 Grondbeleid

2.3.7a Kaders van het grondbeleid In de nota Grondbeleid (2012) zijn de kaders van het grondbeleid vastgelegd. Leeuwarden kent een actieve grondpolitiek. Aan de hand van een tweetal thema’s, ontwikkelen en beheren, wordt het grondbeleid voor de komende jaren uitgevoerd. Daarbij bepalen de marktvraag en het woningbouwprogramma de mogelijkheden tot ontwikkeling. Locaties die vooralsnog niet in ontwikkeling worden genomen, krijgen een tijdelijke invulling waarbij deze invulling een meerwaarde heeft voor de directe omgeving.

2.3.7b Uitvoering van het grondbeleid Voor 2018 geldt net als vorig jaar het uitgestippelde beleid van de nota Grondbeleid. Ondanks dat de signalen op groen staan voor de uitgifte van bouwterreinen zijn de marktomstandigheden (denk aan veranderingen op het gebied van financiering, bevolkingsgroei c.q. krimp etc.) blijvend veranderd en is een andere werkwijze bij het ontwikkelen van gronden noodzakelijk. Het stellen van prioriteiten is hierbij erg belangrijk. Waar liggen de (ontwikkelings)kansen? Hierbij dienen het prijsbeleid en uitgiftevormen aan te sluiten bij de ontwikkeling. Uitgangspunt van het grondbeleid is dat het woningbouwprogramma en de marktvraag de mogelijkheden tot ontwikkeling bepalen waarbij de opbrengst hiervan een afgeleide is. Doordat ontwikkelingen van locaties vertraging oplopen of hebben opgelopen, blijft het beheren ervan nog steeds belangrijk. Er moeten nog steeds tijdelijke oplossingen worden gezocht voor locaties die niet direct te ontwikkelen zijn. Oplossingen zijn voor binnenstedelijke locaties anders dan bij agrarische percelen in het buitengebied. Bij binnenstedelijk locaties speelt vaak de keuze tussen sloop en tijdelijk hergebruik waarbij altijd voorop moet staan dat er geen verloedering op deze locaties mag ontstaan. Leidend bij de keuze is de waarde toevoeging voor de directe omgeving. Voor het buitengebied is het uitgangspunt om zoveel mogelijk langjarige pachtcontracten af te sluiten. Voorop staat echter altijd dat de keuze van een tijdelijke oplossing nooit de toekomstige ontwikkeling mag belemmeren.

Woningbouw De opleving in de markt heeft zich in 2018 merkbaar voortgezet. Er is meer vraag en interesse merkbaar in de woningmarkt. In De Zuidlanden zijn het afgelopen jaar weer een flink aantal kavels verkocht. Toch is het geraamde aantal kavels in 2018 niet helemaal gehaald. In plaats van de geraamde 122 kavels zijn in 2018 83 kavels verkocht. Dit is met name een gevolg van het feit dat het deelgebied De Klamp later bouwrijp gemaakt is dan geraamd waardoor er een tekort aan bouwkavels is ontstaan. In deelgebied Techum worden de laatste kavels verkocht. Evenals vorig jaar lag het accent op het woonrijp maken van de diverse straten in Techum. In deelgebied Jabikswoude is het bouwrijp maken van de Súdertrimdielsdyk afgerond. Deze weg is nodig als ontsluitingsweg voor het volgende te ontwikkelen deelgebied De Klamp. Tevens zijn ook wederom een aantal straten woonrijp gemaakt of gedeelten hiervan. In deelgebied Wiarda is begonnen met het aanbrengen van de bouwwegen in de 3e fase. In het afgelopen jaar hebben er in zowel de 2e alsmede in de 3e fase verkopen plaats gevonden. Ook is verder doorgegaan met de voorbereiding van De Klamp en is het bestemmingsplan van een nieuw deelgebied aan de westkant van de Overijsselselaan Waterstad Middelsee fase 1 in voorbereiding. In 2018 is gestart met de voorbereiding van het stedenbouwkundig plan voor Unia en De Hem.

In de dorpen Wirdum en Wytgaard is de woningbouwontwikkeling in 2018 gestaag doorgegaan. In Wirdum is in 2018 één kavel verkocht en in Wytgaard 3 kavels. In Grut Palma zijn in 2018 18 kavels verkocht. Per 1 januari 2018 is het bouwplan Steenslân na de herindeling overgekomen van de voormalige gemeente Leeuwarderadeel. De uitgifte van kavels gaat daar heel voorspoedig. In 2018 zijn er 24 kavels verkocht en zijn er eind 2018 nog slechts enkele kavels beschikbaar. De laatste beschikbare kavel in Baard is in 2018 verkocht.

144 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

In de bestaande stad lopen de ontwikkelingen minder snel. In Vrijheidswijk Centrum loopt de ontwikkeling van zorgwoningen vertraging op. De ontwikkeling van appartementen is door de coöperatie teruggegeven.

Bedrijventerreinen Uitbreiding van bedrijventerrein vindt plaats aan de westkant van de stad door Zwette 4 en Zwette 5. Alhoewel in het afgelopen jaar alleen op Zwette 4 een kavel is verkocht (3.405 m2) zijn de vooruitzichten voor 2019 positief. Eind 2018 zijn er op Zwette IV reserveringen afgegeven voor in totaal 6300 m2 en op Zwette V voor ca. 5 ha. Het afgelopen jaar zijn op Frisia 3 kavels (5.098 m2) verkocht. Op het zuidelijk deel resteren nog enkele kavels. Gelet op de toenemende vraag naar kavels op Frisia zal in 2019 een voorstel naar de raad worden gebracht om het noordelijk deel op korte termijn te ontwikkelen.

In de ontwerp structuurvisie ‘Nieuw Stroomland’ is Zwette 6 als toekomstig bedrijventerrein bestempeld, evenals Schenkenschans. Tevens zijn voor de verdere toekomst zoekgebieden aangegeven. Ook biedt het gebied ruimte voor de ontwikkeling van de Dairycampus.

Second opinion De Zuidlanden en de Zwette 5 Er is een second-opinion uitgevoerd inzake de gehanteerde uitgangspunten van de grondexploitaties De Zuidlanden en Zwette 5. Hierbij is met name gekeken of de aangepaste BBV-richtlijnen goed zijn toegepast in de door de raad vastgestelde hercalculaties. Deze opdracht was uitgezet bij REAS en het rapport geeft een oordeel over de waardering van de Zuidlanden en Zwette 5. Dit heeft niet geleid tot financiële aanpassingen en de belangrijkste conclusies en/of aanbevelingen uit het rapport worden meegenomen bij de nieuwe hercalculaties per 1-1-2019.

Overige ontwikkelingen In 2018 is gestart met de ontwikkeling van het voormalig LPF terrein. Het gaat om de bouw van 115 appartementen, ca. 50 grondgebonden woningen en een supermarkt (1450 BVO).

Op de voormalige Bakker Postma locatie is in 2018 gestart met de 2e fase. De 2e fase betreft het terrein langs het water voor 31 grondgebonden woningen.

2.3.7c Financiële verantwoording grondexploitaties Jaarlijks worden alle grondexploitaties volledig herzien, in 2018 zijn de hercalculaties op 11 december door de gemeenteraad vastgesteld. De voorziening negatieve complexen bedraagt € 6,8 mln en is gevormd ter afdekking van het verwachte negatieve resultaat van de grondexploitaties Businesspark 4, Newtonpark 4, Frisia, Wirdum-Hekkemieden, Wytgaard en Grut Palma. Het totale resultaat op contante waarde per 31 december 2018 van de overig lopende grondexploitaties bedraagt € 11,4 mln (voordelig).

2.3.7d Reserve grondexploitaties De reserve grondexploitatie is bedoeld om de risico’s in de grondexploitatie op te vangen. Ten gunste van de reserve worden de positieve exploitatieresultaten gebracht.

In de rapportage voortgang grondexploitaties 2018 was het verwachte saldo van de reserve per 31 december 2018 € 2.657 mln. Het verschil ten opzichte van de werkelijke stand per 31-12-2018 bedraagt afgerond € 1.759 (voordelig). Dit wordt in hoofdzaak veroorzaakt door enerzijds de onttrekking aan de reserve door een bijdrage aan het project Binnenstad Plus, waarbij de gemeente in het bezwaar tegen lagere vaststelling subsidie SNN in het ongelijk is gesteld en anderzijds door de afwikkeling van de VAG's (voorziening voor afgesloten complexen) ten bedrage van € 1.894 mln.

145 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

In grote lijnen bestonden de mutaties van de reserve grondexploitaties in 2018 uit:

Tabel 75 Mutaties reserve Grondexploitaties Bedragen x € 1.000 Stand reserve Grondexploitatie 1-1-2018 2.663 V Tekort Binnenstad Plus -643 N Afwikkeling VAG's 1.894 V Boekwinst afkoop erfpachtpercelen 120 V Boekwinst niet exploitatiegebonden complexen 105 V Bijdrage gebiedsontwikkeling -55 N Aanvulling voorziening negatieve complexen -130 N Resultaat afgesloten complexen 322 V Rente strategische verwervingen en ontwikkellocaties -127 N Boekwinst verkoop Hôflân 6 223 V Boekwinst verkoop Bagijnestraat 57D 44 V Stand reserve grondexploitaties 31-12-2018 4.416 V

In paragraaf 2.3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing is voor ontwikkelrisico’s en risico’s gronden in voorraad (exclusief De Zuidlanden) voor de korte termijn rekening gehouden met een risico van € 1,4 mln. De hoogte van de reserve Grondexploitatie van € 4,4 mln is daarmee toereikend om het huidige risicoprofiel af te dekken.

Voor De Zuidlanden is een risico berekend van totaal € 10,8 mln. Dit risico wordt opgevangen binnen de grondexploitatie door het resultaat ad. € 10,3 mln (netto contante waarde) en de getroffen verliesvoorziening De Zuidlanden.

146 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

2.3.8 Investeringsprogramma 2018

In deze paragraaf wordt een toelichting gegeven op de belangrijkste investeringen en op de verschuivingen in de stand van het Strategisch investerings- en ontwikkelingsfonds (SIOF).

2.3.8a Toelichting Investeringsprogramma 2018

Sociaal

 Jeugd en Onderwijs Binnen het programma Jeugd en onderwijs is er in totaal € 5,2 mln uitgegeven aan investeringen in onderwijshuisvesting. Aan nieuwbouw en uitbreidingsinvesteringen is er € 4,1 mln geïnvesteerd, met name in IKC Oud-Oost (Aventurijn), Mauritsschool en Gomarus nieuwbouw. Daarnaast is er voor een 2e schoollocatie in de Zuidlanden € 0,8 mln uitgegeven. Aan tijdelijke huisvesting en 1e inrichtingskosten is in 2018 € 0,3 mln besteed.

Fysiek

 Economie en toerisme In diverse grondexploitatiegebieden zijn in 2018 investeringen gedaan in de infrastructuur. Het gaat hierbij met name om het bouwen woonrijp maken van de deelgebieden in De Zuidlanden, te weten het buurtschap De Klamp en Middelsee.

In 2018 is er voor € 0,8 mln geïnvesteerd in nieuwe kunstgrasvelden (kurkinfill). Voor verbeteringen aan de sportaccommodaties, waaronder de zwembaden, is € 0,5 mln uitgegeven.

Voor de herontwikkeling van de Blokhuispoort is in 2018 een begrote investeringsbijdrage aan stichting BOEi verstrekt van € 1,5 mln.

 Infrastructuur en mobiliteit De herinrichting van de Planetenlaan is in volle gang. Er is een rotonde aangelegd op het kruispunt met de Saturnusweg. Tevens is het programma Leeuwarden Vrij-Baan afgerond. In 2018 zijn de fietsvoorzieningen verder sterk verbeterd. In de uitvoering van de Modelaanpak Veiliger Fietsen zijn de fietspaden opgeknapt en aangepakt, waaronder fietspaden in Camminghaburen en is gestart met het fietspad Grou-Warten. De bouw van de parkeergarage Revius aan de Tesselschadestraat is in 2018 definitief van start gegaan.

In de begroting is jaarlijks een krediet opgenomen voor het doen van kleine aanpassingen op het gebied van infrastructuur, verkeersveiligheid en openbaar vervoer. In 2018 zijn op diverse locaties voor € 162.000 aan maatregelen getroffen.

 Beheer leefomgeving Binnen dit programmaonderdeel valt de vervanging van rioleringen. Dit gebeurt op basis van het gemeentelijk rioleringsprogramma. In 2018 is voor € 4,4 mln aan rioleringswerkzaamheden uitgevoerd. Zo is de riolering in Reduzum (Headstrjitte e.o.) vervangen en het riool aan de Antillenweg e.o. is aangepakt. In Grou is verder gegaan met het vervangen van de riolering aan de Oostergostrjitte, in het vervolg op de vervanging aan de Meersweg.

Verder zijn er binnen dit programmaonderdeel nog diverse, zeer uiteenlopende investeringen gepleegd voor vervanging van auto's en ander materieel (€ 0,5 mln), levensduur verlengende reconstructie (€ 2,3 mln), investeringen in stedelijke vernieuwing (ISV) (€ 3,0 mln), openbare verlichting (€ 0,3 mln) en aan overige zaken (€ 0,6 mln). In totaal is € 6,7 mln uitgegeven.

147 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarverslag

Bestuur en middelen In 2018 zijn er voor € 3,2 mln aan vervangingsinvesteringen in de ICT gepleegd, met name voor de ICT-migratie, netwerkbekabeling, nieuw zaaksysteem en de waarborging van de continuïteit van de technische infrastructuur.

2.3.8b Strategisch investerings- en ontwikkelingsfonds (SIOF) Hieronder is de bijgewerkte raming van het verloop van de stand van het SIOF tot eind 2019 weergegeven waarbij tevens rekening is gehouden met de geplande onttrekkingen en stortingen in 2019.

Tabel 76 Verloop stand van het SIOF Bedragen x € 1.000 Beginstand 1-1-2018 8.529

Onttrekkingen in 2018 (door de raad vastgesteld) Compensatiepakket begroting 2018 -4.500 Stadionbouw en gebiedsontwikkeling WTC -86 Dairy Campus -360 Culturele Hoofdstad 2018 -450 University campus Fryslân -350 Totaal onttrekkingen 2018 -5.746

Tussenstand 31 december 2018 2.783

Totaal reserveringen 2019 (door de raad vastgesteld) University campus Fryslân -2.775

Eindstand 31 december 2019 8

148 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3. FINANCIËLE REKENING EN BALANS

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

Deze uiteenzetting van de grondslagen van waardering en resultaatbepaling is bedoeld als leidraad voor een juiste interpretatie van de in de jaarrekening gepresenteerde financiële gegevens.

Algemene grondslagen voor waardering en resultaatbepaling De jaarrekening is opgesteld met inachtneming van de voorschriften zoals opgenomen in het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en de Financiële verordening ex artikel 212 Gemeentewet, waarin door de gemeenteraad de uitgangspunten voor het financiële beleid en de regels voor het financiële beheer en voor de inrichting van de financiële organisatie zijn vastgesteld.

Waardering van passiva en activa en de bepaling van het resultaat vinden in principe plaats op basis van historische kosten. Activa en passiva zijn opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben, onverschillig of zij tot inkomsten of uitgaven in dat jaar hebben geleid. Baten en lasten, waaronder ook begrepen de heffing van de vennootschapsbelasting, worden daarbij verantwoord tot hun brutobedrag. De waarderingsgrondslagen per balansonderdeel worden hieronder verder toegelicht.

De in de jaarrekening genoemde bedragen zijn opgenomen in euro's, tenzij anders is vermeld.

Balans

Vaste activa

Immateriële vaste activa Het BBV kent de volgende drie soorten immateriële vaste activa:  kosten die zijn verbonden aan het sluiten van geldleningen en het saldo van agio en disagio;  kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief;  bijdragen aan activa in eigendom van derden.

De immateriële vaste activa zijn gewaardeerd tegen de oorspronkelijke verkrijgingsprijs (de inkoopprijs en de bijkomende kosten) of vervaardigingsprijs (de aanschaffingskosten van de gebruikte gronden hulpstoffen en de overige directe kosten), verminderd met de ontvangen subsidies en bijdragen van derden, de jaarlijkse afschrijvingslasten en afwaarderingen vanwege duurzame waardeverminderingen. Duurzame waardeverminderingen van vaste activa worden onafhankelijk van het resultaat van het boekjaar in aanmerking genomen. De kosten van het sluiten van geldleningen (inclusief de betaalde boeterente) en het saldo van agio en disagio worden geactiveerd en over maximaal de looptijd van de lening volledig afgeschreven, te starten vanaf het moment van het in gebruik nemen van het gerelateerde materieel of financieel vast actief. Als geen nieuwe lening wordt aangetrokken zijn de kosten van vervroegde aflossing (boeterente) niet geactiveerd, maar als last verantwoord.

De kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief zijn onder de volgende voorwaarden geactiveerd:  het voornemen bestaat het actief te gebruiken of te verkopen;  de technische uitvoerbaarheid om het actief te voltooien staat vast;

149 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

 het actief in de toekomst economisch of maatschappelijk nut genereert;  de uitgaven die aan het actief toe te rekenen zijn, zijn betrouwbaar vast te stellen.

De kosten van onderzoek en ontwikkeling worden volledig afgeschreven in maximaal vijf jaar.

De onder de kosten van onderzoek en ontwikkeling geactiveerde voorbereidingskosten voor grondexploitaties voldoen aan de volgende voorwaarden:  de kosten passen binnen de kostensoortenlijst van het Besluit Ruimtelijke Ordening (artikel 6.2.4);  de kosten blijven maximaal vijf jaar geactiveerd staan onder de immateriële vaste activa. Na maximaal vijf jaar hebben de kosten geleid tot een actieve grondexploitatie, of worden deze afgeboekt ten laste van het jaarresultaat; en  plannen tot ontwikkeling van de grond waarvoor de voorbereidingskosten worden gemaakt, hebben bestuurlijke instemming, blijkend uit een raads- of — indien gedelegeerd — collegebesluit.

Bijdragen aan activa in eigendom van derden worden geactiveerd op het moment dat aan de volgende vereisten is voldaan:  er is sprake van een investering door een derde;  de investering draagt bij aan de publieke taak;  de derde heeft zich verplicht tot het daadwerkelijk investeren op een wijze zoals is overeengekomen;  de bijdrage kan door de gemeente worden teruggevorderd, als de derde in gebreke blijft of de gemeente anders recht kan doen gelden op de activa die samenhangen met de investering.

Op de geactiveerde bijdragen aan activa in eigendom van derden wordt afgeschreven, waarbij de afschrijvingsduur maximaal gelijk is aan de verwachte gebruiksduur van de activa waarvoor de bijdrage aan derden wordt verstrekt.

Materiële vaste activa Materiële vaste activa zijn fysiek aanwezige activa. Het BBV kent de volgende soorten materiële vaste activa:  investeringen met een economisch nut;  investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven;  investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut.

Alle investeringen worden geactiveerd.

Op grond van de financiële verordening (art. 9) worden investeringen beneden de € 10.000 bij voorkeur niet geactiveerd, met uitzondering van gronden en terreinen.

Erfpacht In erfpacht uitgegeven gronden worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, waarbij de uitgifteprijs van eerste uitgifte geldt als verkrijgingsprijs. Ook de in eeuwigdurende erfpacht uitgegeven gronden zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. Omdat deze prijzen per m2 erg laag zijn, is er feitelijk sprake van waardering tegen registratiewaarde.

Financiële vaste activa Het BBV kent de volgende soorten financiële vaste activa: 1. kapitaalverstrekkingen aan: 1.1. deelnemingen;

150 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

1.2. gemeenschappelijke regelingen; 1.3. overige verbonden partijen; 2. leningen aan: 2.1. openbare lichamen als bedoeld in artikel 1, onderdeel a, van de Wet financiering decentrale overheden; 2.2. woningbouwcorporaties; 2.3. deelnemingen; 2.4. overige verbonden partijen; 3. overige langlopende leningen; 4. uitzettingen in ’s Rijks schatkist met een rentetypische looptijd van één jaar of langer; 5. uitzettingen in de vorm van Nederlands schuldpapier met een rentetypische looptijd van één jaar of langer; 6. overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van één jaar of langer.

Waardering, activeren en afschrijven Op grond van artikel 63, lid 1 BBV worden alle activa gewaardeerd op basis van de verkrijgings- of vervaardigingsprijs (de verkrijgingsprijs omvat de inkoopprijs en de bijkomende kosten; de vervaardigingsprijs omvat de aanschaffingskosten van de gebruikte gronden hulpstoffen en de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend; voor in erfpacht uitgegeven gronden geldt de uitgifteprijs van eerste uitgifte als verkrijgingsprijs). Eventuele van derden verkregen specifieke investeringsbijdragen worden in mindering gebracht op het geactiveerde bedrag (artikel 62, lid 2 BBV).

De afschrijvingen zijn niet afhankelijk van het resultaat van het boekjaar. Er wordt afgeschreven volgens een stelsel dat is afgestemd op de verwachte toekomstige gebruiksduur. Er wordt lineair afgeschreven. Op gronden wordt niet afgeschreven, tenzij de grond deel uitmaakt van een investering in de openbare ruimte met maatschappelijk nut. Afschrijving start op het moment dat een investering nut afwerpt.

Naar verwachting duurzame waardeverminderingen van vaste activa worden onafhankelijk van het resultaat van het boekjaar in aanmerking genomen. Een actief dat buiten gebruik is gesteld, wordt afgewaardeerd op het moment van buitengebruikstelling als de restwaarde lager is dan de boekwaarde. Eventuele boekwinsten bij inruil of afstoting van een kapitaalgoed zijn als incidentele bate in de jaarrekening verwerkt.

De volgende afschrijvingstermijnen gelden:  Erfpachtgronden (EN) geen afschrijving  Cultuurgronden (EN) geen afschrijving  Gronden en terreinen wegens waardevermindering (EN) 25 tot 40 jaar  Overige gronden en terreinen (EN) geen afschrijving  Woonruimten (EN) 40 jaar  Woonruimten bij ontvangst huuropbrengsten 40 jaar annuïtair  Woonruimten wegens strategische aankoop (EN) geen afschrijving  (Bedrijfs-)gebouwen (EN) 40 jaar  Inrichting gebouwen, m.u.v. schoolgebouwen (EN) 10 jaar  Noodgebouwen (EN) 10 jaar  Verbouw gebouwen (EN) 5 - 20 jaar  Sportvoorzieningen (EN) 40 jaar  Grond-, wegen waterbouwkundige werken (MN) 40 jaar  Voorzieningen parkeerterreinen (MN) 10 jaar  Aanleg plantsoenen, openbaar groen (MN) 20 jaar  Vervoermiddelen en auto's (EN) 5 tot 12 jaar

151 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

 Computerapparatuur en programmatuur (EN) 5 jaar  Machines, apparaten, installaties (EN) 5 tot 20 jaar  Rioleringen: uitbreidingsinvesteringen (EN) 60 jaar annuïtair  Rioleringen: vervangingsinvesteringen (EN) geen afschrijving, maar via voorziening  Voorziening parkeerterreinen (EN) 10 jaar  Overige materiële vaste activa (MN) 5 jaar  Vervanging verkeersborden/speelvoorzieningen (MN) 10 jaar  Eerste inrichting/inventaris schoolgebouwen (MN) 1 jaar  Inventaris gebouwen, m.u.v. schoolgebouwen (MN) 10 jaar  Overige materiële vaste activa (EN) 5 jaar  Inventaris gebouwen, m.u.v. schoolgebouwen (EN) 10 jaar  Bijdrage aan activa van derden afschrijven als was het actief waarvoor de bijdrage wordt verstrekt in bezit van de gemeente  Verkeersregelinstallaties (VRI) 20 jaar  Overige machines, apparaten en installaties (MN) 5 tot 10 jaar

Voor bedrijfsgebouwen geldt in de volgende twee situaties dat rekening wordt gehouden met een restwaarde van 10% van de oorspronkelijke aanschafwaarde: 1. wanneer een externe partij huur betaalt aan de gemeente en de externe partij tevens wordt gesubsidieerd door de gemeente; 2. wanneer de gemeente zelf huurder en gebruiker is.

Vlottende activa

Voorraden De voorraden hebben betrekking onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie en overige voorraden.

De bouwgronden in exploitatie worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs, vermeerderd of verminderd met de voorraadmutaties. De vervaardigingsprijs omvat de aanschaffingskosten van de gebruikte gronden hulpstoffen en de overige kosten (limitatief opgesomd in de kostensoortenlijst, zoals opgenomen in artikel 6.2.4 van het Besluit ruimtelijke ordening), die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend. In de vervaardigingsprijs worden daarnaast een redelijk deel van de indirecte kosten opgenomen en is de werkelijk over vreemd vermogen betaalde rente over het boekjaar toegerekend. De rente is toegerekend over de boekwaarde van de grondexploitatie per 1 januari van het betreffende boekjaar. De voorraadmutaties omvatten de toe te rekenen jaarlijkse baten en lasten (o.a. rente) gecorrigeerd met de gerealiseerde winsten of de op contante waarde berekende voorzienbare verliezen. Voor exploitaties die naar verwachting verlieslatend zijn, worden voorzieningen opgenomen. De disconteringsvoet die is gehanteerd in de berekening van de contante waarde voor het treffen van een verliesvoorziening voor negatieve grondexploitaties is gelijkgesteld aan het maximale meerjarig streefpercentage van de Europese Centrale Bank voor de inflatie binnen de Eurozone (voor 2018: 2,0%).

Indien de boekwaarde de marktwaarde van de grond overschrijdt, wordt een afwaardering naar de lagere marktwaarde verantwoord/wordt een voorziening voor het verwachte negatieve resultaat getroffen.

De overige voorraden worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs.

152 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar De uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voor verwachte oninbaarheid is een voorziening in mindering gebracht. Deze voorziening wordt statisch bepaald.

Liquide middelen De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde.

Overlopende activa De waardering van de overlopende activa vindt plaats tegen nominale waarde.

Vaste passiva

Algemeen De vaste passiva zijn gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij bij het betreffende balanshoofd anders staat vermeld.

Eigen vermogen/reserves In het BBV worden reserves omschreven als vermogensbestanddelen die als eigen vermogen zijn aan te merken en die vanuit bedrijfseconomisch oogpunt vrij te besteden zijn. De vaststelling van de noodzakelijke omvang van reserves is een zaak van de gemeenteraad. Daarom worden reserves ook wel onderverdeeld in algemene en bestemmingsreserves. Zodra de raad aan een reserve een bepaalde bestemming heeft gegeven, is er sprake van een bestemmingsreserve. Om die reden kunnen bestemmingsreserves naar de situatie per ultimo verslagjaar geen negatieve stand kennen. Heeft een reserve geen bestemming, dan wordt het een algemene reserve genoemd.

Voorzieningen Voorzieningen behoren tot het vreemd vermogen (schulden) van de gemeente. Om die reden kunnen voorzieningen naar de situatie per ultimo verslagjaar geen negatieve stand kennen. Voorzieningen worden gewaardeerd op de contante waarde/het nominale bedrag van de betrokken verplichting c.q. het voorzienbare verlies.

Voorzieningen worden gevormd als er sprake is van:  verplichtingen en verliezen waarvan de omvang op de balansdatum onzeker is, maar wel redelijkerwijs te schatten;  op de balansdatum bestaande risico’s ter zake van bepaalde te verwachten verplichtingen of verliezen waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten;  kosten die in een volgend begrotingsjaar zullen worden gemaakt, mits het maken van die kosten zijn oorsprong vindt in het begrotingsjaar of in een voorafgaand begrotingsjaar en de voorziening strekt tot gelijkmatige verdeling van lasten over een aantal begrotingsjaren;  bijdragen (spaarcomponent) aan toekomstige vervangingsinvesteringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing wordt geheven;  middelen verkregen van derden, die specifiek besteed moeten worden, met uitzondering van de voorschotbedragen verkregen van Europese en Nederlandse overheidslichamen met een specifiek bestedingsdoel, die dienen ter dekking van lasten van volgende begrotingsjaren.

De vorming van een voorziening, of een dotatie aan een bestaande voorziening, is als een last in het betreffende boekjaar verantwoord. Alle aanwendingen aan voorzieningen zijn rechtstreeks ten laste van de voorziening gebracht en in het verslagjaar niet ten laste van de exploitatie verantwoord.

Aan voorzieningen ter egalisatie van (onderhouds)lasten van kapitaalgoederen over meerdere

153 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

begrotingsjaren ligt een actueel (beheer)plan ten grondslag. Uitgevoerd achterstallig onderhoud is daarbij ten laste van de exploitatie verantwoord. Deze lasten zijn niet ten laste van de gevormde voorziening gebracht.

Voorzieningen worden niet gevormd voor jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van vergelijkbaar volume. Voor het bepalen van het “jaarlijks vergelijkbaar volume” is een tijdsperiode van vier jaar gehanteerd. Voor de actuariële pensioenberekeningen wethouders gelden de grondslagen zoals gepubliceerd bij circulaire van het ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) op 15 december 2017. Deze grondslagen zijn: Berekeningsdatum: 31 december 2018 Rekenrente: 1,648% Sterftetafel: GBM/GBV 2010/2015 (met leeftijdsterugstellingen conform wettelijk tarief individuele waardeoverdrachten).

Rentetoevoegingen aan voorzieningen zijn niet toegestaan.

Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer Voor zover van toepassing worden hieronder afzonderlijk opgenomen de obligatieleningen, onderhandse leningen, door derden belegde gelden en de waarborgsommen. De vaste schulden zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde (hoofdsom) verminderd met het totaal van de gedane aflossingen. De vaste schulden hebben een rentetypische looptijd van één jaar of langer.

Vlottende passiva

Algemeen De vlottende passiva zijn gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij bij het betreffende balanshoofd anders staat vermeld.

Netto-vlottende schulden met een rentetypische looptijd korter dan één jaar De netto-vlottende schulden kunnen bestaan uit kasgeldleningen, banksaldi en overige schulden.

Overlopende passiva De overlopende passiva zijn tegen nominale waarde opgenomen.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

De bedragen waarvoor borgstelling of garantstellingen zijn verstrekt zijn buiten de balanstelling opgenomen. Het betreft hier waarborgen van geldleningen en leasecontracten. Op grond van artikel 53 BBV worden de belangrijke niet in de balans opgenomen financiële verplichtingen, waaraan de gemeente voor toekomstige jaren is gebonden, in de toelichting bij de balans beschreven.

Grondslagen ter bepaling van het resultaat

De programmarekening bevat:  de gerealiseerde baten en lasten per programma;  het overzicht van de gerealiseerde algemene dekkingsmiddelen;  de kosten van overhead;  het bedrag voor de heffing voor de vennootschapsbelasting;  inzicht in het gebruik van het geraamde bedrag voor onvoorzien;

154 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

 het gerealiseerde resultaat voor bestemming;  de werkelijke toevoegingen en onttrekkingen aan reserves; en  het gerealiseerde resultaat na bestemming. Daarnaast is voor genoemde onderdelen een analyse gegeven van de afwijkingen tussen de begroting ná wijziging en de programmarekening.

Voor bepaling van het resultaat wordt het stelsel van baten en lasten gehanteerd. Verliezen worden verantwoord op het moment dat deze voorzienbaar zijn. Winsten worden pas verantwoord nadat deze daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Daarbij worden de baten en lasten opgenomen ongeacht of zij tot inkomsten of uitgaven in het jaar hebben geleid. De baten en lasten worden verantwoord tot hun brutobedrag.

Overig

Afschrijvingen De afschrijvingen worden maandelijks conform de afschrijvingsmethodiek berekend. De rentelasten worden op basis van de afgesproken percentages ten laste van de exploitatie gebracht.

Kostenplaatsen De lasten van de kostenplaatsen zijn op basis van voorcalculatie (begroting), dan wel op basis van tijdschrijven ten laste van de programma’s, investeringen en de grondexploitatie gebracht. Het resultaat op de kostenplaatsen komt tot uitdrukking binnen het programma Algemene baten en lasten (Bestuur en middelen).

Begroting De begrotingscijfers zijn ontleend aan de door de gemeenteraad op 6 november 2017 vastgestelde primitieve begroting 2018 en aan de in 2018 door de gemeenteraad geautoriseerde begrotingswijzigingen.

Eigen bijdrage op grond van de Wmo Een aanvrager van een voorziening, hulp in de huishouding, beschermd wonen of een financiële tegemoetkoming (persoonsgebonden budget) is op grond van de Wmo een bijdrage verschuldigd. De wetgever heeft bepaald dat de berekening, oplegging en incasso van deze eigen bijdrage wordt uitgevoerd door het CAK. De informatie van het CAK (om privacy redenen beperkt) is ontoereikend om als gemeente de juistheid op persoonsniveau en volledigheid van de eigen bijdragen als geheel te kunnen vaststellen. Door de systematiek te kiezen van het vaststellen van de eigen bijdragen door het CAK, bepaalt de wetgever in feite, dat de verantwoordelijkheid voor de juistheid en volledigheid van de eigen bijdragen op grond van de Wmo geen gemeentelijke verantwoordelijkheid is. Dit betekent dat door de gemeenten geen zekerheden over omvang en hoogte van de eigen bijdragen kunnen worden verkregen. De door de gemeente van het CAK ontvangen eigen bijdrage bedroeg in 2018 € 5.909.000.

Vakantiegeld bijstandsuitkeringen De kosten van bijstandsuitkeringen worden in principe toegerekend aan het boekjaar waarop ze betrekking hebben. Als gevolg van het formele verbod op het opnemen van voorzieningen c.q. schulden uit hoofde van jaarlijks terugkerende verplichtingen van vergelijkbaar volume, wordt het opgebouwde vakantiegeld behorende bij deze uitkeringen toegerekend aan de periode waarin uitbetaling ervan plaatsvindt.

155 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1 Financieel resultaat

3.1.1 Financieel resultaat 2018 op hoofdlijnen

De rekening 2018 sluit met een voordelig resultaat van € 16,9 mln ten opzichte van de actuele begroting 2018. In dit resultaat is verwerkt een storting in de reserve Budgetoverheveling van € 5,3 mln en een storting van € 2,8 mln in de in te stellen reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling. In de volgende tabel staan de belangrijkste voor- en nadelen.

Tabel 77 Voor- en nadelen op hoofdlijnen Bedragen x € 1.000 Onderwerpen Rekening 2018 Sociaal 1. Sociale basis BLP114 – Onderwijs 425 BLP115 – Sociale integratie achterstand groepen 236

2. Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning BLP084 – Zorg voor de Jeugd -2.856 BLP118 – Maatschappelijke ondersteuning 1.600

3. Werk en inkomen BLP027 – Arbeidsmarkt en sociale integratie 598 BLP030 - Inkomensvoorziening 371 BLP031 - Armoedebestrijding -1.141

Fysiek

Economie en toerisme BLP061 Vastgoedbeheer 4. Wonen en milieu BLP029 – Omgevingsvergunning (Wabo) 481 5. Ruimtelijke ordening BLP036 – Ruimtelijke ordening 314

Veiligheid BLP020 – Integraal veiligheidsbeleid -910 BLP022 - Rampenbestrijding 1.071

Bestuur en middelen 6. Bestuur BLP071- Gemeenteraad 283 BLP072 – College van B&W -469 7. Algemene baten en lasten Algemene baten en lasten -1.190 8. Algemene dekkingsmiddelen BLP077 - Algemene belastingen 217

156 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Onderwerpen Rekening 2018 BLP086 - Gemeentefonds 17.730 BLP100 - Financiering -1.266

Overhead 9. Diverse beleidsproducten 791

Diverse mee- en tegenvallers programma’s Overige beleidsproducten 615

Totaal 16.899

157 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.2 Toelichting op de voor- en nadelen

In het onderstaande worden de belangrijkste voor- en nadelen toegelicht. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de financiële verantwoording bij de programma's.

Sociaal

1. Sociale basis

Onderwijs (voordeel € 425.000) Dit voordeel is hoofdzakelijk ontstaan doordat binnen het Peuterspeelzaalwerk meer kosten (€ 630.000) ten laste van het Rijksbudget OAB zijn gebracht. Daar staan nadelen tegenover die het gevolg zijn van een hogere aantal aanvragen voor Sociaal Medische Indicatie (€ 76.000), intensievere handhaving (€ 75.000) en leerlingenvervoer (€ 124.000).

Sociale integratie achterstand groepen (voordeel € 236.000) Dit voordeel komt omdat in regionaal verband de decentralisatie uitkering voor maatschappelijke opvang en vrouwenopvang niet volledig is uitgegeven. Alle Friese gemeenten hebben een deel terugontvangen.

2. Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning

Zorg voor de jeugd (nadeel € 2.856.000) De kosten voor specialistische jeugdzorg zijn € 2.886.000 hoger dan begroot door een stijgend aantal Jeugdzorg cliënten en een stijging van de gemiddelde kosten per cliënt.

Maatschappelijke ondersteuning (voordeel € 1.600.000) Dit voordeel betreft vooral de huishoudelijke hulp (HH) en algemene schoonmaakvoorziening (€ 1.020.000). Naar verwachting is dit een eenmalig voordeel, omdat de tarieven van de HH in 2019 zijn aangepast. Dat zal een kostenverhogend effect hebben.

3. Werk en inkomen

Arbeidsmarkt en sociale integratie (voordeel € 598.000) Het voordeel is ontstaan door een hogere Rijksvergoeding (€ 349.000) voor de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening en doordat de daadwerkelijke uitgaven aan advies en begeleiding van de herstructurering van Caparis lager waren dan begroot (€ 84.000). De inzet is uit de eigen bestaande formatie gedaan.

Inkomensvoorziening (voordeel € 371.000) In het kader van het Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen is aan levensonderhoud en kapitaalverstrekkingen € 151.000 minder uitgegeven dan begroot door verbetering van de economische omstandigheden voor zelfstandigen. Op de Studietoeslag en inkomenstoeslag is per saldo een voordeel ontstaan van € 198.000.

Armoedebestrijding (nadeel € 1.141.000) Dit nadeel is vooral het gevolg van de aanhoudende kosten voor beschermingsbewind (€ 1.396.000).

158 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Fysiek

4. Wonen en milieu

Omgevingsvergunning (Wabo) (voordeel € 481.000) Dit verschil is ontstaan door een hogere opbrengst van € 196.000 uit legesinkomsten en doordat er minder uren zijn besteed aan de afhandeling van bouwaanvragen en bouwtoezicht (€ 432.000). Daar staan hogere reprokosten van € 156.000 tegenover.

5. Ruimtelijke ordening

Ruimtelijke ordening (voordeel € 314.000) Het voordeel wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een vrijval ad € 268.000 binnen het project digitalisering bestemmingsplannen. Hierin was budget opgenomen voor het bestemmingsplan 'Buitengebied' welke nu een plek krijgt in het nieuwe project implementatie Omgevingswet.

Bestuur en middelen

6. Bestuur

Gemeenteraad (voordeel € 283.000) Het voordeel op de lasten wordt met name veroorzaakt doordat er bij de griffie vacatures waren die niet zijn ingevuld (voordeel € 294.000).

College van B&W (nadeel € 470.000) Het nadeel is het gevolg van een hogere storting in de voorziening arbeidsgerelateerde verplichting in verband met pensioenen wachtgeldverplichtingen van voormalige wethouders van € 511.000.

7. Algemene baten en lasten

Algemene baten en lasten (nadeel € 1.190.000) Dit bedrag wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een voordeel als gevolg van de afwikkeling van de herindeling van € 1.078.000 en een nadeel van € 2.367.000 als gevolg van het niet kunnen activeren van kosten in het kader van project Wijkaanpak.

8. Algemene dekkingsmiddelen

Algemene belastingen (voordeel € 217.000) Dit voordeel komt voornamelijk uit hogere OZB opbrengsten van € 100.000 en een voordeel op invordering van € 104.000.

Gemeentefonds (voordeel € 17.730.000) Het voordeel is voornamelijk ontstaan door een bijdrage van € 20,9 mln uit het Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein. Daarnaast zijn nog diverse andere decentralisatie-uitkeringen ontvangen. Het voordeel op de algemene uitkering bedraagt in totaal € 20,7 mln, waarvan na storting in de reserves Budgetoverheveling en Voorwaardelijke budgetoverheveling een bedrag resteert van € 17,8 mln.

Resultaat op rente (nadeel € 1.266.000) Het resultaat op de financiering is het gevolg van hogere rentelasten dan in de begroting is opgenomen en een lagere doorbelasting van rente aan de producten/grondexploitaties.

159 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

9. Overhead (voordeel € 791.000) Op het programma Overhead is sprake van een positief resultaat van € 791.000. Dit bedrag bestaat uit diverse kleinere posten. Het betreft o.a. een voordeel op salariskosten personeel en minder kosten voor facilitaire diensten t.b.v. ingehuurd personeel.

160 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.3 Toelichting verschillen tussen rekening en Turap

In de Turap 2018 werd ervan uitgegaan dat het resultaat ten opzichte van de begroting nagenoeg nihil zou zijn. In werkelijkheid is er een voordelig rekeningresultaat € 16,9 mln.

Tabel 78 Voor- en nadelen rekening en Turap Bedragen x € 1.000 Onderwerpen Rekening Turap 2018 2018 Sociaal 1. Sociale basis BLP114 – Onderwijs 425 313 BLP115 – Sociale integratie achterst. groepen 236

2. Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning BLP084 – Zorg voor de Jeugd -2.856 BLP118 – Maatschappelijke ondersteuning 1.600 865

3. Werk en inkomen BLP027 – Arbeidsmarkt en sociale integratie 598 BLP030 - Inkomensvoorziening 371 290 BLP031 - Armoedebestrijding -1.141 -1.915

Fysiek

Economie en toerisme BLP061 Vastgoedbeheer -200 4. Wonen en milieu BLP029 – Omgevingsvergunning (Wabo) 481 230 5. Ruimtelijke ordening BLP036 – Ruimtelijke ordening 314

Veiligheid BLP020 – Integraal veiligheidsbeleid -910 BLP022 - Rampenbestrijding 1.071

Bestuur en middelen 6. Bestuur BLP071- Gemeenteraad 283 BLP072 – College van B&W -469 -25 7. Algemene baten en lasten Algemene baten en lasten -1.190 329 8. Algemene dekkingsmiddelen BLP077 - Algemene belastingen 217 BLP086 - Gemeentefonds 17.730 BLP100 - Financiering -1.266 -1.140

161 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Onderwerpen Rekening Turap 2018 2018 Overhead 9. Diverse beleidsproducten 791

Diverse mee- en tegenvallers programma’s Overige beleidsproducten 615 Kosten personeel -762 Lagere kapitaallasten 750 Facilitaire kosten Bijdrage gemeente Littenseradiel aan algemene reserve 1.267

Totaal 16.899 2

De grootste verschillen ten opzichte van Turap 2018 betreffen: Bedragen x € 1.000 Extra tekort op Zorg voor de Jeugd -2.856 Extra voordeel Maatschappelijke ondersteuning 735 Voordeel op Arbeidsmarkt en sociale integratie 598 Lager nadeel op Armoedebestrijding 774 Extra voordeel op WABO 251 Voordeel op ruimtelijke ordening 314 Voordeel als gevolg van minder productieve uren gemeenteraad 283 Nadeel als gevolg van hogere storting voorziening arbeidsgerelateerde verplichtingen -444 Nadeel algemene baten en lasten 1.519 Voordeel op uitkering gemeentefonds 17.730 Voordeel op overhead 791 Andere verwerking Algemene Reserve Littenseradiel -1.267

De genoemde verschillen laten zich allemaal verklaren door gebeurtenissen na het opstellen van de Turap. De uitkering van € 20,9 mln, onderdeel van het voordeel op het gemeentefonds, is hiervan een duidelijk voorbeeld. Dat geldt ook voor verschillende beleidsonderdelen waarvan het resultaat bepaald wordt door het uiteindelijke aantal aanvragen en gebruikers. Uitzondering hierop vormt de verwerking van de Algemene Reserve Littenseradiel.

162 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.4 Overhevelingsreserves

Tabel 79 Voorgenomen stortingen in overhevelingsreserves Bedragen x € 1.000 Rekening Turap

2018 2018 In reserve Budgetoverheveling

Sociaal 1 Sociale basis Statushouders 331 Stimulering van sport en beweeginitiatieven 80 2 Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning Transformatiefonds SD Jeugd regio 1.374 3 Werk en inkomen Regionaal Werkbedrijf 395

Fysiek 4 Wonen en milieu Decentralisatie-uitkering Bodem 475 500 Energie agenda Volhoudbaar 300 0 Innovatieve aanpak energiebesparing 170 120 Gemeentelijke monumentenlijst 150 140 Implementatie VTH 30 0 5 Infrastructuur en mobiliteit Slimme en duurzame mobiliteit 0 200 6 Ruimtelijke ordening Implementatie Omgevingswet 120 120

Bestuur en middelen 7 Algemene baten en lasten Verplichtingen lopende projecten ICT 841 400 Middelen herijkingen Koersdocument 458 p.m. Herindeling 310 Impuls sociale investeringen (ISI) 136 136 Datalab Fryslân 126 115

Totaal reserve Budgetoverheveling 5.296 1.731

In reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling

Fysiek 8 Economie en toerisme Marketing en toerisme 500 280 Economie, profilering en acquisitie 490 162 Voorinvestering strategische locaties 80

163 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Rekening Turap

2018 2018 Bestuur en middelen 9 Algemene baten en lasten Decentralisatie-uitkeringen decembercirculaire 1.543 0 Ticketrisico Legacy LF2018 150 0

Totaal reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling 2.763 442

Totaal 8.059 2.173

Toelichting reserve Budgetoverheveling

Sociaal

1. Sociale basis

Statushouders (voorgenomen storting € 331.000) Per 1 januari 2018 is de tegemoetkoming van het Rijk in de extra kosten van gemeenten voor de integratie en participatie van statushouders vervallen. Vanaf die datum ontvangt de gemeente uitsluitend nog een uitkering voor uitvoering van de wettelijke taak van maatschappelijke begeleiding, inclusief het organiseren van het participatieverklaringstraject. Deze uitkering is gebaseerd op het aantal gehuisveste, inburgeringsplichtige statushouders dat in de gemeente is gehuisvest en wordt eenmaal per jaar, achteraf uitgekeerd. We verwachten dat per 1 juli 2020 de Inburgeringswet wijzigt en er opnieuw Rijksmiddelen beschikbaar komen. De gemeente krijgt dan een groot deel van de regie op de inburgering. Het Rijk overweegt om ter overbrugging van de periode 1-1-2019 tot 1-7-2020 een incidentele bijdrage te verlenen, maar daarover zijn op dit moment nog geen concrete toezeggingen. Om in aanloop naar de nieuwe wet de opgebouwde structuren voort te kunnen zetten, wordt een beroep gedaan op de reserve Budgetoverheveling. Bij de jaarrekening 2017 is via budgetoverheveling € 845.000 beschikbaar gesteld voor de integratie en participatie van de statushouders. Hiervan is nog € 331.000 niet besteed. Dit bedrag is nodig ter dekking van het bestedingsplan 2019.

Stimulering van sport en beweeginitiatieven (voorgenomen storting € 80.000) In het collegeprogramma 2018-2021 ‘De kracht van samen’ heeft het college een bedrag van € 80.000 voor 2018 beschikbaar gesteld ten behoeve van een regeling voor het stimuleren van sport en beweeginitiatieven. De feitelijke uitvoering is gestart in januari 2019. Het beschikbare budget is nodig voor de uitvoering in 2019.

2. Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning

Transformatiefonds Sociaal domein Jeugd (voorgenomen storting € 1.374.000) Om de vernieuwing van het jeugdhulpstelsel een extra impuls te geven hebben Rijk en VNG een transformatiefonds opgericht. Het transformatiefonds wordt naar rato van het aantal kinderen tot 23 jaar op 1 januari 2018, per jeugdhulpregio verdeeld. Aan de grootste gemeente in de desbetreffende regio, zijnde Leeuwarden is, in 2018 € 1.374 mln uitgekeerd. Voor de besteding van de middelen is het Friese Actieplan Zorg voor Jeugd opgesteld, waarover op 9 oktober 2018 door B&W een besluit is genomen.

164 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3. Werk en inkomen

Regionaal Werkbedrijf (voorgenomen storting € 395.000) Leeuwarden werkt samen in het Regionaal Werkbedrijf. Het Regionaal Werkbedrijf heeft van het ministerie van SZW in drie tranches in 2014, 2015 en 2016 een bedrag van € 1 mln ontvangen. Het Sociaal domein Fryslân beheert dit budget namens het Regionaal Werkbedrijf. In een samenwerkingsovereenkomst zijn Friese gemeenten overeengekomen dat het bestuur van het Regionaal Werkbedrijf bepaalt hoe de middelen ingezet worden. Een deel van het budget is nog niet besteed en wordt daarom mee genomen naar 2019 ten behoeve van uiteenlopende projecten en bijeenkomsten in het kader van de werkgeversdienstverlening. Begin 2019 is in het regionale bestuur van het Werkbedrijf een begroting opgesteld.

Fysiek

4. Wonen en milieu

Decentralisatie uitkering bodem (voorgenomen storting € 475.000) Om invulling te geven aan het convenant ‘Bodem en Ondergrond’ heeft Leeuwarden het uitvoeringsprogramma ‘Bodemprogramma inzet DUB 2016-2020’opgesteld. De funding van de benodigde middelen is niet gelijkmatig over de jaren verdeeld. De uitgaven vinden eveneens schoksgewijs plaats. De uitvoering verloopt volgens planning. De uitgaven tot en met eind 2018 bedragen ca. € 625.000. Het restant aan uitgaven ad. € 475.000 zal in 2019 plaatsvinden om de werkzaamheden en afspraken uit het bodemconvenant verder uit te voeren.

Energie agenda Volhoudbaar (voorgenomen storting € 300.000) Een duurzaam Leeuwarden is een grote opgave. Eind 2018 is hiervoor een programma Volhoudbaar gemaakt. Samen met inwoners en bedrijven zetten we vanaf 2019 in op een klimaat-actieve gemeente. De beschikbaar gestelde middelen in 2018 zijn nodig om het programma in de komende jaren uit te voeren. Dit programma bestaat uit: - zorgen voor betaalbare en groene energie voor iedereen; - versneld verduurzamen bebouwde omgeving; - leefomgeving klimaatbestendig inrichten; - duurzame landbouw bevorderen; - betere voeding bevorderen.

Innovatieve aanpak Energiebesparing (voorgenomen storting € 170.000) In de meicirculaire 2017 is € 298.000 beschikbaar gesteld voor de innovatieve aanpak energiebesparing in het kader van regionale energiestrategie. De gemeente Leeuwarden is hiervan penvoerder. Het betreft gelabeld geld. Gemeente Achtkarspelen heeft hiervoor een project gestart van € 149.000 en de gemeente Leeuwarden is gestart met de pilot ‘Fryske Stream deal’ in de wijk Adlân. Naar verwachting zullen de kosten nog voor € 170.000 in 2019 plaatsvinden.

Gemeentelijke monumentenlijst (voorgenomen storting € 150.000) Bij het vaststellen van de begroting 2018 is via een motie € 150.000 beschikbaar gesteld voor het aanwijzen van gemeentelijke monumenten in de herindelingsgebieden. Hiervoor heeft het College eind 2018 een projectplan vastgesteld. De uitvoering gaat in 2019 van start en loopt tot het jaar 2022. Vanwege de meerjarige looptijd van het project stellen we voor de middelen mee te nemen naar 2019.

Implementatie VTH (voorgenomen storting € 30.000) Begin 2018 is een nulmeting in het kader van de Wet Vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) afgerond. Het werken volgens de gestelde wettelijke kwaliteitseisen moet aantoonbaar zijn en getoetst kunnen worden. Hiervoor is € 81.000 beschikbaar gesteld. In 2019 worden nog

165 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

opleidingskosten gemaakt om de kwaliteit van de capaciteit op het niveau te brengen zoals voorgeschreven. We stellen voor de restantmiddelen over te hevelen naar 2019.

6. Ruimtelijke ontwikkeling

Omgevingswet (voorgenomen storting € 120.000) Voor de invoering van de Omgevingswet is na de MTR-behandeling in 2016 een totaalbedrag beschikbaar gesteld van € 375.000 (€ 150.000 in 2016; € 150.000 in 2017 en € 75.000 in 2018). Tot en met 2017 zijn er voor € 160.000 aan kosten gemaakt en in 2018 € 95.000. Het restant ad. € 120.000 zal in 2019 worden ingezet voor de verdere implementatie van deze wet.

Bestuur en middelen

7. Algemene baten en lasten

Verplichtingen lopende projecten ICT (voorgenomen storting € 841.000) In de financiële verordening van de gemeente is opgenomen dat onderuitputting op kapitaallasten van het totaal beschikbare ICT/IM - budget (door bijvoorbeeld lagere investeringsuitgaven of door vertraging in de uitvoering van projecten), ingezet mogen worden voor incidentele uitgaven voor automatisering- en informatisering. Het bedrag dat in 2018 niet is besteed is bestemd, blijft beschikbaar voor automatiserings- en informatiseringsprojecten in 2019. In 2018 gaat het om een bedrag van € 841.000 aan onderuitputting dat conform de financiële verordening wordt meegenomen naar 2019.

Middelen herijking Koersdocument (voorgenomen storting € 458.000) Voor de uitvoering van het Koersdocument Sociaal Domein is € 3,8 mln voor frictiemiddelen beschikbaar. Door vertraging in de voorgenomen bestedingen is het saldo van de frictiemiddelen 2018 van € 458.000 alsnog voor dekking van de uitgaven in 2019 nodig.

Herindeling (voorgenomen storting € 310.000) Vanuit het herindelingstraject zijn nog drie onderdelen die hun beslag krijgen in 2019. Het gaat om een vervolg van maatwerkplaatsing voor personeel ad € 50.000 en om een verbeterslag te realiseren in de gemeentelijk datakwaliteit vanuit het digitaliseringstraject, inclusief de overgekomen data uit de herindelingsgemeenten. De verwachte kosten hiervoor bedragen € 60.000. Daarnaast worden nog mogelijke grenscorrecties in Alde Leie en enkele dorpen uit voormalig Menameradiel verwacht. De kosten voor deze aanpassing van de gemeentegrenzen wordt geraamd op € 200.000. Deze bestaan uit de nodige onderzoeken die nog moeten plaatsvinden als voorbereiding op en onderbouwing van de bestuurlijke besluitvorming. Ook zullen de nodige aanpassingen moeten worden voorbereid en uitgevoerd (nieuwe grenzen, harmonisatie van beleid en belastingen, formatie en personeel, ICT en archieven).

ISI – Impuls Sociale Investeringen (voorgenomen storting € 136.000) Conform de Financiële verordening wordt het restant van het budget van het ISI van € 136.000 gestort in de reserve Budgetoverheveling.

Datalab Fryslân (voorgenomen storting € 126.000) In 2018 kon € 126.000 die bestemd was voor het op zetten van DataFryslân, niet worden besteed. Het niet uitgegeven geld moet beschikbaar blijven, om in 2019 te kunnen voldoen aan de bestuurlijke toezegging om samen met zes andere partners te gaan participeren in DataFryslân. Het college heeft hierover op 4 februari 2019 besloten. In februari 2019 is DataFryslân van start gegaan. De financiële verplichtingen van Leeuwarden voor Datalab Fryslân schuiven met een jaar op (2019 en 2020).

166 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Toelichting reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling

Fysiek

8. Economie en toerisme

Marketing en toerisme storting (voorgenomen storting € 500.000) In het jaar 2018 stond Leeuwarden als stad volop in de schijnwerpers. In het Collegeprogramma zijn incidentele middelen ad € 1.175.000 beschikbaar gesteld om ook na 2018 deze aantrekkingskracht vast te houden. Door een goed en professioneel aanbod van cultuur en evenementen te blijven garanderen kan dit gerealiseerd worden. Daar hoort ook een vitale binnenstad bij. De uitvoering hiervan vindt ook nog voor een gedeelte in 2019 en verder plaats waaronder: - € 192.000 Legacy en binnenstad; - € 69.000 Citydressing events; - € 78.000 Roze Zaterdag dat in 2020 plaatsvindt; - € 100.000 WK Frisbee dat in 2020 plaatsvindt; - € 61.000 Overige bijdragen waaronder Regionale Samenwerkingen.

Economie, profilering en acquisitie (voorgenomen storting € 490.000) In het Collegeprogramma is voor 2018 € 648.000 beschikbaar gesteld voor het versterken van de economische structuur en het ondersteunen, middels cofinanciering aan kennisinstellingen en bedrijven met innovatieve projecten. Eind 2018 zijn voor € 490.000 de bijdragen nog niet verstrekt en deze lopen door in 2019 waaronder: - € 290.000 Programma funding op het gebied van kenniseconomie en duurzaamheid - € 200.000 Cofinanciering Watercampus en speerpunten economie

Voorinvesteringen strategische locaties (voorgenomen storting € 80.000) Eind 2018 is in het BO MIRT aandacht besteed voor het versnellen van het spoor van en naar de Randstad. Daarnaast is in het BO MIRT opgenomen dat er onderzoek wordt verricht naar de spoorbrug over het Van Harinxmakanaal. Dit is nader uitgewerkt in de gebiedsvisie spoortracé Leeuwarden-Heerenveen. Uitgangspunt van deze visie is dat mogelijke toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied worden onderzocht en om te beoordelen of toekomstige ontwikkelingen van meerwaarde zijn voor een eventueel verdiepte ligging van het spoor. Samen met de Provincie wordt het verdiept aanleggen van het spoor onderzocht. De verdere uitvoering vindt in 2019 plaats. De middelen uit het budget voorinvestering in strategische locaties ad € 80.000 worden hiervoor ingezet.

Bestuur en middelen

9. Algemene baten en lasten

Decentralisatie-uitkeringen decembercirculaire (voorgenomen storting € 1.543.000) Uit de decembercirculaire blijkt dat er over 2018 nog decentralisatie-uitkeringen worden ontvangen die dat jaar niet meer besteed kunnen worden. Het gaat om de volgende bedragen:

Tabel 80 Decentralisatie uitkeringen decembercirculaire Bedragen x € 1.000 Omschrijving Bedrag Transformatiefonds Sociaal domein Jeugd Regio 1.374 Baankansen 871 Aanpak tegen eenzaamheid 250 Innovatieve aanpak energiebesparing 153 Verschuiving schulden en armoede 76

167 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Omschrijving Bedrag Mutatie vrouwenopvang 74 Progamma Geweld hoort nergens thuis 40 Bodemsanering 35 Ondersteuning beschermd wonen en maatschappelijke opvang 25 Informatieplicht energiebesparende maatregelen 19 Totaal ontvangen decentralisatie-uitkeringen 2.917

Omdat over het Transformatiefonds Sociaal Domein Jeugd Regio ad € 1.374.000 reeds besluitvorming heeft plaatsgevonden wordt dit bedrag hierboven afzonderlijk meegenomen bij de voorstellen voor stortingen in de reserve Budgetoverheveling. Over de overige geoormerkte middelen ad € 1.543.000 moet nog besluitvorming plaatsvinden over de exacte inzet ervan. Deze worden daarom in eerste instantie gestort in de reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling.

 Baankansen (voorgenomen storting € 871.000) Het Rijk stelt extra geld beschikbaar om extra baankansen te creëren voor kwetsbare jongeren uit het voortgezet speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs. Ter uitvoering wordt eenmalig landelijk € 17 mln beschikbaar gesteld aan de 17 centrumgemeenten van de 35 arbeidsmarktregio’s om in samenspraak met betrokken regiogemeenten en scholen de genoemde impuls vorm en inhoud te geven. Leeuwarden ontvangt hiervoor in 2018 € 871.000.

 Versnelling lokale aanpak tegen eenzaamheid (voorgenomen storting € 250.000) In het kader van de het programma 'Een tegen eenzaamheid' is landelijk € 3,5 mln beschikbaar gesteld voor versnelling van bestaande en startende lokale aanpakken. De gemeente Leeuwarden ontvangt hiervoor in 2018 € 250.000.

 Innovatieve aanpak energiebesparing (voorgenomen storting € 153.000) Het programma 'Innovatieve aanpak energiebesparing bestaande koopwoningen', heeft tot doel aanpakken te realiseren die de verduurzaming van de particuliere woningvoorraad versnellen. De gemeente Leeuwarden ontvangt in 2018 € 153.000.

 Schulden en armoede (voorgenomen storting € 76.000) Ter versterking van het gemeentelijk armoede- en schuldenbeleid heeft het kabinet voor drie jaar middelen ter beschikking gesteld voor het voorkomen van schulden en bestrijden van armoede, in het bijzonder onder kinderen. Van het beschikbare geld, wordt landelijk € 8 mln naar voren gehaald en in december 2018 uitbetaald in plaats van in de loop van 2019.

 Mutatie Vrouwenopvang (voorgenomen storting € 74.000) De decentralisatie-uitkering wordt vanwege een andere verdeling beperkt gewijzigd. Voor onze gemeente betekent dit een meeropbrengst van € 74.000 in 2018.

 Programma Geweld hoort nergens thuis (voorgenomen storting € 40.000) Het programma 'Geweld hoort nergens thuis' stelt per centrumgemeente vrouwenopvang in 2018 een vergoeding van € 25.000 beschikbaar voor het aanstellen van een regionale projectleider. Voor de jaren daarna wordt een vergoeding van € 75.000 per jaar beschikbaar gesteld welke in de meicirculaire 2019 wordt verwerkt. Daarnaast ontvangt de gemeente Leeuwarden namens de regio Fryslân voor 2018 € 15.000 ten behoeve van het uitvoeren van pilots.

168 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

 Bodemsanering (voorgenomen storting € 35.000) De gemeente Leeuwarden neemt als bevoegd gezag Wet Bodemsanering, een deel van het grondgebied van de provincie Fryslân over. Als uitvloeisel daarvan wordt de decentralisatie- uitkering Bodemsanering van Leeuwarden in 2018 met een bedrag van € 35.000 verhoogd.

 Ondersteuning beschermd wonen en maatschappelijke opvang (voorgenomen storting € 25.000) Het Rijk en de VNG zijn overeengekomen dat elk van de 46 regio’s voor beschermd wonen en maatschappelijke opvang via de centrumgemeente in 2018 een impuls van € 25.000 krijgt voor het organiseren van bestuurlijke samenwerkingsafspraken in de regio. Daarnaast is de impuls bedoeld voor inhoudelijke vraagstukken zoals de beschikbaarheid van voldoende woningen voor kwetsbare doelgroepen e.d. Per regio is hiervoor een bedrag van € 25.000 beschikbaar.

 Informatieplicht energiebesparende maatregelen (voorgenomen storting € 19.000) Per 1 juli 2019 treedt de informatieplicht in werking voor bedrijven met een middelgroot energieverbruik. Deze bedrijven moeten uiterlijk voor 1 juli 2019 rapporteren welke energiebesparende maatregelen zij hebben genomen met een terugverdientijd van vijf jaar of langer. Bedrijven worden verplicht te rapporteren aan het bevoegd gezag, de gemeenten of namens deze de omgevingsdiensten. Voor de implementatie is landelijk een bijdrage van € 3 mln verstrekt. Leeuwarden ontvangt in 2018 € 19.000.

Ticketrisico Legacy LF2018 (voorgenomen storting € 150.000) De garantieregeling voor producties met een hoog ticketrisico, die door onze gemeente met de provincie en het Fonds Podiumkunsten voor 2018 is ingericht, willen na 2018 doorzette. De gemeentelijke bijdrage hiervoor zou € 150.000 zijn en is vanuit het project LF2018 in eerste instantie gestort in de reserve Voorwaardelijke budgetoverheveling.

169 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.5 Financiële overzichten

In de primitieve begroting 2018 stond met een storting van € 8.858.000 in de Algemene Reserve het saldo op € 0. In de begroting 2018 na wijziging stond het saldo met een storting in de Algemene Reserve van € 11.731.000 op 0. In deze jaarstukken valt het uiteindelijke resultaat € 16.899.000 hoger uit dan de begroting na wijziging. Daardoor kan er in 2018 daadwerkelijk € 28.630.000 gestort worden in de Algemene Reserve. In de Turap 2018 werd er van uitgegaan dat het resultaat nagenoeg nihil zou zijn. Het voordeliger resultaat ten opzichte van de Turap 2018 wordt grotendeels veroorzaakt door de toegekende decentralisatie-uitkering van € 20,9 mln. uit het Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein. In de volgende tabel is weergegeven hoe het resultaat na mutaties reserves zich ontwikkeld heeft.

170 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 81 Overzicht van baten en lasten (1) Bedragen x € 1.000 Programma's Begroting 2018 primitief Begroting 2018 na wijziging Rekening 2018 Resultaat 2018 Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Saldo R2DOM001 - Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen 132.778 83.016 -49.761 133.202 83.503 -49.699 135.861 86.391 -49.470 229 R2PRG020 - Sociale basis 59.013 6.324 -52.689 54.685 6.507 -48.177 53.876 6.990 -46.887 1.291 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. 140.218 5.385 -134.833 150.580 5.730 -144.850 156.628 10.523 -146.105 -1.256 ondersteuning R2DOM002 - Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme 49.957 43.544 -6.413 49.369 36.077 -13.292 40.351 28.924 -11.428 1.864 R2PRG006 - Wonen en milieu 22.004 19.353 -2.651 25.251 20.053 -5.198 22.194 19.665 -2.529 2.669 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 8.729 5.426 -3.303 9.163 5.387 -3.776 9.447 5.321 -4.126 -350 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 1.676 66 -1.610 1.650 123 -1.527 1.347 113 -1.233 294 R2PRG014 - Beheer leefomgeving 42.693 16.492 -26.201 41.141 16.918 -24.223 40.634 16.138 -24.496 -273 R2DOM003 - Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid 10.583 91 -10.492 11.867 1.479 -10.388 10.637 371 -10.266 123 R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 - Bestuur 4.149 10 -4.140 4.208 10 -4.199 4.390 5 -4.385 -186 R2PRG015 - Algemene baten en lasten 18.020 13.351 -4.669 19.203 11.072 -8.132 23.569 14.258 -9.312 -1.180 R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene 2.354 331.804 329.450 2.150 342.172 340.022 1.602 361.728 360.127 20.105 dekkingsmiddelen R2PRG017 - Overhead 40.737 2.010 -38.727 42.136 3.196 -38.940 37.256 -53 -37.308 1.632 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 133 0 -133 0 0 0 0 0 0 0 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting 0 0 0 50 0 -50 0 0 0 50 Totaal saldo van baten en lasten 533.044 526.872 -6.172 544.656 532.227 -12.429 537.791 550.373 12.582 25.011

Tabel 82 Overzicht van baten en lasten (2) Bedragen x € 1.000 Programma's Begroting 2018 primitief Begroting 2018 na wijziging Rekening 2018 Resultaat 2018 Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Saldo A. Totaal saldo van baten en lasten 533.044 526.872 -6.172 544.656 532.227 -12.429 537.791 550.373 12.582 25.011 B. Totaal mutaties reserves 2.767 17.797 15.030 16.410 40.569 24.160 26.716 42.764 16.048 -8.111 Totaal A + B 535.811 544.669 8.858 561.065 572.796 11.731 564.507 593.137 28.630 16.899 C. Totaal geraamde vs. gerealiseerde 8.858 0 -8.858 11.731 0 -11.731 11.731 0 -11.731 0 resultaat Totaal na mutaties reserves 544.669 544.669 0 572.796 572.796 0 576.238 593.137 16.899 16.899

Voor een toelichting op het resultaat van € 16,9 mln wordt verwezen naar de toelichtingen op de resultaten per programma in de beleidsverantwoording en de toelichting op het resultaat op hoofdlijnen in de financiële rekening (zie 3.1.2).

171

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.6 Begrotingsrechtmatigheid

Namens het college is binnen de organisatie getoetst in hoeverre in 2018 is voldaan aan het begrotingscriterium. Hierbij is beoordeeld of er gehandeld is binnen de regels die hiervoor zijn vanuit externe en interne weten regelgeving (onder andere gemeentewet, BBV, financiële verordening). De toetsing is uitgevoerd zoals uitgewerkt in de Kadernota Rechtmatigheid van de commissie BBV.

In het algemeen geldt dat de belangrijkste afwijkingen ten opzichte van de begroting zijn toegelicht in de analyse per programma. Met de jaarstukken vraagt het college de gemeenteraad om deze begrotingsoverschrijdingen ter accorderen. Het systeem van budgetbeheer en -bewaking moet gedurende het jaar waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven en dat het college belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig meldt aan de gemeenteraad, zodat de gemeenteraad hierover tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen.

Begrotingsrechtmatigheid programma’s Conform de financiële verordening wordt de begroting op productniveau vastgesteld. Derhalve wordt bij de lastenoverschrijdingen naar de lasten op productniveau gekeken (zie onderstaand overzicht). Beoordeeld is in hoeverre de lastenoverschrijdingen zijn gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten, deze passen binnen het beleid of dat er sprake is van kostenoverschrijdingen bij open-einderegelingen, terwijl de begroting daar niet (meer) voor aangepast kon worden. Een deel van de overschrijdingen is in de Turap gemeld, maar niet in de begroting verwerkt. Hierdoor zijn de uitgaven rechtmatig geweest, maar omdat we de Turap niet in de begroting verwerken valt dit wel in de categorie 'onrechtmatig'. Middels vaststelling van de jaarrekening worden deze overschrijdingen alsnog formeel door de raad geautoriseerd.

Onderstaande tabel bevat een overzicht van de lasten en baten op productniveau in 2018. Er is een toelichting wanneer: 1. de lastenoverschrijding op productniveau groter is dan € 50.000 én 2. het resultaat na verrekening met de extra baten nog steeds een overschrijding van € 50.000 laat zien. Indien sprake is van een lastenoverschrijding waar extra baten tegenover staan, is de betreffende post groen gearceerd.

R2DOM001 - Sociaal  R2BLP031 Armoedebestrijding (nadeel € 1,2 mln) betreft een open einde regeling. Een tekort was al in de Turap gemeld. Derhalve is de overschrijding rechtmatig  R2BLP084 Zorg voor de Jeugd betreft een open einde regeling. Een tekort was al in de Turap gemeld. Derhalve is de overschrijding rechtmatig.

R2DOM002 - Fysiek  R2BLP059 Markten In 2018 is er door de vele extra evenementen meer gebruik gemaakt van de stroomkasten. Dit heeft onder andere geleid tot meer onderhouds- en storingskosten van de PUTkasten. De extra lasten bedroegen circa € 28.000 Daarnaast zijn door de extra evenementen de kosten voor energie en schoonmaak ook beduidend hoger dan geraamd, zijnde € 27.000. De extra kosten zijn in lijn met de doelstelling van het product en zijn het gevolg van een toename van gebruik/aantallen. Aangezien dit past binnen het beleid is dit rechtmatig.  R2BLP064 Recreatievaart De taakstelling op het pontje de Burd van € 40.000 kan niet worden ingevuld. Dit leidt op het product veerdiensten per saldo tot een nadeel van € 31.000. Daarnaast heeft er,

172 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

vanwege langdurige ziekte bij medewerkers in de haven van Grou, extra inhuur van personeel plaatsgevonden wat leidt tot een nadeel van € 80.000. Het vele bezoek aan de haven in Grou heeft zowel meer lasten als baten opgeleverd. De kosten voor energie, alsmede ook de schoonmaak zijn ruim € 49.000 hoger, terwijl voor afvoer afval ook € 21.000 meer is uitgegeven. Daar staan ook meer inkomsten tegenover van € 123.000. De extra kosten zijn in lijn met de doelstelling van het product en zijn het gevolg van een toename van gebruik/aantallen. Aangezien dit past binnen het beleid is dit rechtmatig.

R2DOM003 - Veiligheid  R2BLP020 Integraal veiligheidsbeleid Het grootste deel van de overschrijding wordt veroorzaakt doordat personeelskosten op ander beleidsproduct binnen het programma zijn begroot dan geboekt. Binnen het programma zijn de personeelslasten per saldo lager dan begroot. Indien de lasten voor de personeelskosten worden gecorrigeerd blijft er na verrekening met de baten een overschrijding van € 54.155 over. Dit is toe te schrijven aan de bijdrage voor een nieuw toezichtsmodel welke voortvloeit uit het handhavings- en uitvoeringsprogramma 2018 (€ 60.000). Op programmaniveau is er na saldering van de lasten en de baten een overschot van € 125.697. Aangezien deze uitgaven passen binnen het beleid is dit rechtmatig.

R2DOM004 - Bestuur en middelen  R2BLP072 - College van B&W In de voorziening Arbeidskosten gerelateerde verplichtingen is een bedrag gestort van € 777.000 in verband met pensioenverplichtingen voormalige wethouders. Deze storting wordt niet begroot omdat pas aan het einde van het jaar bij het opstellen van de jaarrekening de hoogte van de voorziening kan worden bepaald. In december 2018 wordt het % van de rekenrente gepubliceerd waarmee rekening mee moet gehouden bij het bepalen van de hoogte van de voorziening. Verder bleek bij het opstellen van de jaarrekening dat de hoogte van de van Leeuwarderadeel afkomstige voorziening niet toereikend was omdat bij deze gemeente een deel van de kosten voor pensioenen wethouders via de exploitatie liepen. Aangezien dit past binnen het bestaande beleid is deze overschrijding rechtmatig.  R2BLP079 - Algemene baten en lasten Betreft voor een bedrag van € 5 mln doorstortingen van onttrekkingen aan reserves naar projecten en investeringen die hier worden geboekt omdat deze via het taakveld mutaties reserves moeten lopen. Er wordt in dat geval geen begrotingswijziging meer gemaakt omdat deze al in voorgaande jaren gemaakt en het niet opnieuw aan de gemeenteraad ter besluitvorming wordt aangeboden. Een bedrag van € 5,9 mln betreft stortingen in de reserve Budgetoverheveling. In de financiële verordening is bepaald dat storting in de reserve mag plaatsvinden zonder begrotingswijziging. Derhalve is dit rechtmatig. Verder is er sprake van een correctie van lasten voor project Wijkaanpak die in beginsel geactiveerd zouden worden. Deze kosten zijn ten laste van de exploitatie gebracht. Pas na afloop van het boekjaar is dit geconstateerd, zodat het niet mogelijk was de Raad nog te vragen om te lasten te autoriseren.

R2DOM005 - Overige lasten en baten  R2PRG017 Programma overhead Binnen het programma zijn een viertal beleidsproducten waarop sprake is van een lastenoverschrijding. Het betreft de beleidsproducten: - Management (R2BLP102) nadeel € 415.000 - Facilitaire zaken en huisvesting (R2BLP110) nadeel € 193.000 - Documentaire informatievoorziening (R2BLP111) nadeel € 276.000 - Managementondersteuning (R2BLP112) nadeel € 208.000

173 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Deze nadelen worden hoofdzakelijk veroorzaakt doordat meer productieve uren aan een bepaald product worden toegerekend dan was begroot. Het nadeel op een bepaald beleidsproduct wordt dan weer gecompenseerd door een voordeel op een ander beleidsproduct. Verder is onder het beleidsproduct P&O/HRM een stelpost opgenomen van € 879.000 ter dekking van personele en facilitaire kosten. Daarnaast wordt een niet begrote bijdrage ontvangen voor de extra kosten overhead in verband met de invulling van tijdelijke formatie. Wanneer rekening wordt gehouden met deze posten dan is er geen sprake van een onrechtmatige overschrijding van de kosten binnen het programma Overhead.

Begrotingsrechtmatigheid afgesloten kredieten Uit intern onderzoek is gebleken, dat er geen overschrijdingen op afgesloten investeringen waren.

Tabel 83 Lasten 2018 Bedragen x € 1.000 Programma's Begroting Begroting Rekening Resultaat na primitief wijziging

R2DOM001 - Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie 26.393 27.353 23.645 3.708 R2BLP030 - Inkomensvoorziening 97.985 96.967 102.555 -5.588 R2BLP031 - Armoedebestrijding 8.374 8.856 10.035 -1.178 R2BLP050 - Lijkbezorging 26 26 21 5 Totaal lasten R2PRG005 - Werk en inkomen 132.778 133.202 136.255 -3.053 R2PRG020 - Sociale basis R2BLP001 - Kunst en cultuur 9.568 9.827 9.853 -26 R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden 1.003 1.018 1.094 -76 R2BLP114 - Onderwijs 18.449 19.070 19.135 -65 R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen 20.226 19.942 19.480 462 R2BLP116 - Burgerkracht 2.678 3.406 3.142 264 R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid 7.089 1.722 1.646 76 Totaal lasten R2PRG020 - Sociale basis 59.013 54.985 54.349 635 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd 39.882 44.403 47.260 -2.858 R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning 100.336 106.177 109.368 -3.190 Totaal lasten R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning 140.218 150.580 156.628 -6.048 Totaal lasten R2DOM001 - Sociaal 332.009 338.767 347.233 -8.466

R2DOM002 - Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme R2BLP005 - Economisch beleid 1.199 2.233 2.222 11 R2BLP061 - Vastgoedbeheer 10.321 15.420 13.068 2.352 R2BLP062 - Grondzaken 35.568 24.403 20.177 4.225 R2BLP066 - Toerisme 2.955 3.820 3.790 31 R2BLP068 - Sportvoorzieningen 0 6.029 5.985 44 Totaal lasten R2PRG003 - Economie en toerisme 50.043 51.905 45.242 6.663 R2PRG006 - Wonen en milieu R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer 647 632 566 66 R2BLP008 - Woningmarktbeleid 561 1.128 1.066 62 R2BLP009 - Overige huisvesting 172 170 157 13 R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht 88 88 76 13 R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) 3.424 3.722 3.446 276 R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht 627 687 458 229 R2BLP043 - Inzameling afval 14.721 14.720 14.845 -125 R2BLP045 - Milieubeleid 393 1.229 1.285 -56 R2BLP046 - Bodem en geluid 1.593 3.096 1.642 1.454 R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving 21 21 15 7 R2BLP082 - Stadsvernieuwing 0 0 8 -8

174 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Programma's Begroting Begroting Rekening Resultaat na primitief wijziging Totaal lasten R2PRG006 - Wonen en milieu 22.247 25.494 23.562 1.932 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit R2BLP012 - Openbaar vervoer 74 74 55 19 R2BLP018 - Verkeer en vervoer 703 1.048 1.073 -26 R2BLP019 - Parkeren 3.408 3.471 3.818 -347 R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken 4.545 4.571 4.501 69 Totaal lasten R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 8.729 9.163 9.447 -284 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening R2BLP036 - Ruimtelijke ordening 1.085 1.061 745 317 R2BLP037 - Geometriebeheer 591 589 602 -13 Totaal lasten R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 1.676 1.650 1.347 304 R2PRG014 - Beheer leefomgeving R2BLP013 - Spoorlijnen 236 236 240 -4 R2BLP014 - Waterwerken 2.204 2.707 3.020 -313 R2BLP015 - Verhardingen 5.992 3.595 3.881 -286 R2BLP016 - Kunstwerken 3.511 3.510 3.461 50 R2BLP017 - Verkeersmaatregelen 896 895 890 5 R2BLP026 - Wijkaanpak 113 218 169 49 R2BLP035 - IJswegen 14 14 15 -2 R2BLP044 - Riolering 11.059 11.057 10.615 442 R2BLP049 - Begraafplaatsen 929 929 933 -4 R2BLP051 - Voorzieningen honden 474 471 501 -30 R2BLP054 - Straatverlichting 2.139 2.126 2.148 -21 R2BLP055 - Reiniging verhardingen 2.791 2.774 2.056 719 R2BLP056 - Openbaar groen 9.867 10.157 10.164 -6 R2BLP057 - Zwerfvuilbestrijding 217 217 44 173 R2BLP059 - Markten 75 75 133 -58 R2BLP060 - Standplaatsen 34 34 25 8 R2BLP063 - Recreatiegebieden 763 760 767 -7 R2BLP064 - Recreatievaart 686 645 828 -183 R2BLP065 - Kermissen 45 45 18 27 R2BLP085 - Speelplaatsen 493 519 576 -57 R2BLP090 - Buitenreclame 158 158 151 6 Totaal lasten R2PRG014 - Beheer leefomgeving 42.693 41.141 40.634 507 Totaal lasten R2DOM002 - Fysiek 125.388 129.353 120.232 9.121

R2DOM003 - Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid 2.601 3.678 3.341 338 R2BLP022 - Rampenbestrijding 7.982 7.885 7.005 880 R2BLP052 - Evenementen 0 304 291 12 Totaal lasten R2PRG010 - Veiligheid 10.583 11.867 10.637 1.230 Totaal lasten R2DOM003 - Veiligheid 10.583 11.867 10.637 1.230

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 - Bestuur R2BLP071 - Gemeenteraad 2.305 2.342 2.063 279 R2BLP072 - College van B&W 1.845 1.867 2.327 -460 Totaal lasten R2PRG009 - Bestuur 4.149 4.208 4.390 -181 R2PRG015 - Algemene baten en lasten R2BLP006 - Dienstverlening voor derden 10.626 12.323 10.215 2.108 R2BLP053 - Stelposten c.a. 2.635 2.641 2.689 -47 R2BLP067 - Burgerzaken 3.136 3.339 3.055 284 R2BLP079 - Algemene baten en lasten 11.104 23.939 32.949 -9.010 R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving 1.514 1.722 1.724 -2 Totaal lasten R2PRG015 - Algemene baten en lasten 29.016 43.965 50.633 -6.668

175 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Programma's Begroting Begroting Rekening Resultaat na primitief wijziging Totaal lasten R2DOM004 - Bestuur en middelen 33.165 48.173 55.022 -6.849

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen R2BLP077 - Algemene belastingen 2.585 2.367 2.301 66 R2BLP086 - Gemeentefonds 0 0 3.019 -3.019 R2BLP094 - Dividend 69 63 94 -30 R2BLP100 - Financiering 0 20 -396 416 Totaal lasten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 2.654 2.450 5.018 -2.567 R2PRG017 - Overhead R2BLP102 - Management 3.754 3.834 4.249 -415 R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle 6.394 6.838 6.213 625 R2BLP104 - P&O/HRM 4.767 4.713 3.341 1.372 R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. 130 130 128 2 R2BLP106 - Interne en externe communicatie 1.265 1.226 1.083 143 R2BLP107 - Juridische zaken 1.621 1.691 1.696 -5 R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning 2.036 2.119 1.946 173 R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. 13.136 14.097 11.563 2.534 R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting 5.929 5.222 5.415 -193 R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening 1.735 1.425 1.701 -276 R2BLP112 - Managementondersteuning 3.552 3.596 3.804 -208 R2BLP113 - Correctie overhead -3.583 -2.754 -3.042 288 Totaal lasten R2PRG017 - Overhead 40.737 42.136 38.097 4.039 R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven R2BLP091 - Onvoorzien 133 0 0 0 Totaal lasten R2PRG018 - Onvoorziene uitgaven 133 0 0 0 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting R2BLP101 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 0 50 0 50 Totaal lasten R2PRG019 - Vennootschapsbelasting 0 50 0 50 Totaal lasten R2DOM005 - Overige lasten en baten 43.524 44.636 43.114 1.522

Totaal lasten 2018 544.669 572.796 576.238 -3.442

Tabel 84 Baten 2018 Bedragen x € 1.000 Programma's Begroting Begroting Rekening Resultaat na primitief wijziging

R2DOM001 - Sociaal R2PRG005 - Werk en inkomen R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie 3.196 4.466 1.356 -3.110 R2BLP030 - Inkomensvoorziening 79.820 79.037 84.996 5.959 R2BLP031 - Armoedebestrijding 0 0 37 37 R2BLP050 - Lijkbezorging 0 0 1 1 Totaal baten R2PRG005 - Werk en inkomen 83.016 83.503 86.391 2.887 R2PRG020 - Sociale basis R2BLP001 - Kunst en cultuur 50 300 362 62 R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden 62 62 172 110 R2BLP114 - Onderwijs 5.646 5.698 6.188 490 R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen 966 1.047 821 -226 R2BLP116 - Burgerkracht 0 400 233 -167 R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid 50 50 21 -29 Totaal baten R2PRG020 - Sociale basis 6.774 7.557 7.796 239 R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd 0 0 1 1

176 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Programma's Begroting Begroting Rekening Resultaat na primitief wijziging R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning 5.385 5.730 10.521 4.791 Totaal baten R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning 5.385 5.730 10.523 4.793

Totaal baten R2DOM001 - Sociaal 95.175 96.791 104.709 7.919

R2DOM002 - Fysiek R2PRG003 - Economie en toerisme R2BLP005 - Economisch beleid 210 210 261 51 R2BLP061 - Vastgoedbeheer 7.787 13.728 11.393 -2.335 R2BLP062 - Grondzaken 35.664 25.940 21.735 -4.205 R2BLP066 - Toerisme 3 0 2 2 R2BLP068 - Sportvoorzieningen 0 0 0 0 Totaal baten R2PRG003 - Economie en toerisme 43.665 39.878 33.391 -6.487 R2PRG006 - Wonen en milieu R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer 37 37 19 -18 R2BLP008 - Woningmarktbeleid 32 922 939 17 R2BLP009 - Overige huisvesting 212 212 216 4 R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht 12 12 5 -7 R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) 2.839 3.039 3.244 205 R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht 54 91 37 -54 R2BLP043 - Inzameling afval 15.386 15.386 15.544 158 R2BLP045 - Milieubeleid 0 219 305 87 R2BLP046 - Bodem en geluid 783 2.286 889 -1.397 R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving 0 0 0 0 R2BLP082 - Stadsvernieuwing 0 0 8 8 Totaal baten R2PRG006 - Wonen en milieu 19.353 22.202 21.205 -997 R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit R2BLP012 - Openbaar vervoer 88 88 68 -20 R2BLP018 - Verkeer en vervoer 95 95 64 -32 R2BLP019 - Parkeren 5.343 5.343 5.690 347 R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken 0 0 0 0 Totaal baten R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 5.527 5.527 5.822 295 R2PRG012 - Ruimtelijke ordening R2BLP036 - Ruimtelijke ordening 15 72 69 -3 R2BLP037 - Geometriebeheer 51 51 44 -7 Totaal baten R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 66 123 113 -10 R2PRG014 - Beheer leefomgeving R2BLP013 - Spoorlijnen 0 0 0 0 R2BLP014 - Waterwerken 69 495 816 321 R2BLP015 - Verhardingen 93 93 377 284 R2BLP016 - Kunstwerken 186 186 148 -38 R2BLP017 - Verkeersmaatregelen 2 2 4 2 R2BLP026 - Wijkaanpak 43 43 0 -43 R2BLP035 - IJswegen 0 0 0 0 R2BLP044 - Riolering 12.629 12.629 12.187 -442 R2BLP049 - Begraafplaatsen 801 801 805 4 R2BLP051 - Voorzieningen honden 498 498 528 30 R2BLP054 - Straatverlichting 1 1 0 0 R2BLP055 - Reiniging verhardingen 800 800 0 -800 R2BLP056 - Openbaar groen 51 51 12 -39 R2BLP057 - Zwerfvuilbestrijding 183 183 0 -183 R2BLP059 - Markten 72 72 65 -7 R2BLP060 - Standplaatsen 56 56 57 0 R2BLP063 - Recreatiegebieden 54 54 51 -3 R2BLP064 - Recreatievaart 361 361 484 123 R2BLP065 - Kermissen 71 71 12 -59 R2BLP085 - Speelplaatsen 0 0 44 44

177 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Programma's Begroting Begroting Rekening Resultaat na primitief wijziging R2BLP090 - Buitenreclame 522 522 548 26 Totaal baten R2PRG014 - Beheer leefomgeving 16.492 16.918 16.138 -780

Totaal baten R2DOM002 - Fysiek 85.102 84.648 76.669 -7.979

R2DOM003 - Veiligheid R2PRG010 - Veiligheid R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid 91 1.376 128 -1.248 R2BLP022 - Rampenbestrijding 0 0 192 192 R2BLP052 - Evenementen 0 103 52 -51 Totaal baten R2PRG010 - Veiligheid 91 1.479 371 -1.108

Totaal baten R2DOM003 - Veiligheid 91 1.479 371 -1.108

R2DOM004 - Bestuur en middelen R2PRG009 - Bestuur R2BLP071 - Gemeenteraad 0 0 5 5 R2BLP072 - College van B&W 10 10 0 -10 Totaal baten R2PRG009 - Bestuur 10 10 5 -5 R2PRG015 - Algemene baten en lasten R2BLP006 - Dienstverlening voor derden 10.616 12.326 10.185 -2.142 R2BLP053 - Stelposten c.a. 0 0 0 0 R2BLP067 - Burgerzaken 2.582 2.582 2.411 -172 R2BLP079 - Algemene baten en lasten 16.978 29.293 37.112 7.819 R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving 0 0 0 0 Totaal baten R2PRG015 - Algemene baten en lasten 30.177 44.202 49.708 5.506

Totaal baten R2DOM004 - Bestuur en middelen 30.186 44.211 49.712 5.501

R2DOM005 - Overige lasten en baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen R2BLP077 - Algemene belastingen 31.984 32.251 32.402 151 R2BLP086 - Gemeentefonds 297.373 307.452 328.202 20.749 R2BLP094 - Dividend 266 266 305 38 R2BLP100 - Financiering 2.482 2.502 820 -1.682 Totaal baten R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 332.104 342.472 361.728 19.256 R2PRG017 - Overhead R2BLP102 - Management 0 0 31 31 R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle 59 26 -214 -240 R2BLP104 - P&O/HRM 0 0 80 80 R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. 0 0 0 0 R2BLP106 - Interne en externe communicatie 0 0 0 0 R2BLP107 - Juridische zaken 0 0 0 0 R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning 63 63 6 -57 R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. 1.635 3.021 20 -3.001 R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting 216 86 95 8 R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening 0 0 0 0 R2BLP112 - Managementondersteuning 0 0 -70 -70 R2BLP113 - Correctie overhead 37 0 0 0 Totaal baten R2PRG017 - Overhead 2.010 3.196 -53 -3.249 R2PRG019 - Vennootschapsbelasting R2BLP101 - Vennootschapsbelasting (Vpb) 0 0 0 0 Totaal baten R2PRG019 - Vennootschapsbelasting 0 0 0 0

Totaal baten R2DOM005 - Overige lasten en baten 334.114 345.668 361.676 16.008

Totaal baten 2018 544.669 572.796 593.137 20.341

178 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.7 Informatie in het kader van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT)

Op 1 januari 2013 is de Wet normering topinkomens (WNT) in werking getreden. De WNT is van toepassing op gemeente Leeuwarden. Het voor gemeente Leeuwarden toepasselijke bezoldigingsmaximum is in 2018 € 189.000.

Voor gemeente Leeuwarden kwalificeren de gemeentesecretaris en de griffier als topfunctionarissen. Tevens is de voormalige griffier verantwoord.

Bezoldiging topfunctionarissen

Tabel 85 Bezoldiging topfunctionarissen Bedragen x € 1 R.J. Hoek A.E.M. Randsdorp F. van der Heide Functiegegevens Gemeentesecretaris Griffier Griffier Aanvang en einde functievervulling 01/01 – 31/12 01/01 – 31/08 01/09 – 31/12 in 2018 Omvang dienstverband (als 1 1 1 deeltijdfactor in fte) Dienstbetrekking? ja nee ja Bezoldiging Beloning plus belastbare 132.794,29 97.391,02 31.776,32 onkostenvergoedingen Beloningen betaalbaar op termijn 18.554,76 0 5.295,20 Subtotaal 151.349,05 97.391,02 37.071,52

Individueel toepasselijke 189.000 125.827,40 63.172,60 bezoldigingsmaximum

-/- Onverschuldigd betaald en nog N.v.t. N.v.t. N.v.t. niet terugontvangen bedrag Totale bezoldiging 151.349,05 97.391,02 37.071,52

Reden waarom de overschrijding al N.v.t. N.v.t. N.v.t. dan niet is toegestaan Toelichting op de vordering wegens N.v.t. N.v.t. N.v.t. onverschuldigde betaling Gegevens 2017 [NAAR.J. Hoek A.E.M.Randsdorp2] F. van der Heide Functiegegevens Gemeentesecretaris Griffier Griffier Aanvang en einde functievervulling 01/01 – 31/12 01/01 – 31/12 N.v.t.

in 2017 Omvang dienstverband (als 1 1 N.v.t. deeltijdfactor in fte) Dienstbetrekking? ja nee N.v.t. Bezoldiging Beloning plus belastbare 137.554 129.191 N.v.t. onkostenvergoedingen Beloningen betaalbaar op termijn 17.433 0 N.v.t. Subtotaal 154.987 129.191 N.v.t.

179 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

R.J. Hoek A.E.M. Randsdorp F. van der Heide Functiegegevens Gemeentesecretaris Griffier Griffier Individueel toepasselijke 181.000 230.122 N.v.t. bezoldigingsmaximum

Totale bezoldiging 154.987 129.191 N.v.t.

De binnen onze organisatie geïdentificeerde leidinggevende topfunctionarissen met een dienstbetrekking hebben geen dienstbetrekking bij andere WNT-plichtige instelling(en) als leidinggevende topfunctionaris (die zijn aangegaan vanaf 1 januari 2018).

Overige rapportageverplichtingen op grond van de WNT Naast de hierboven vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen die in 2018 een bezoldiging boven het toepasselijke WNT-maximum hebben ontvangen, of waarvoor in eerdere jaren een vermelding op grond van de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (WOPT) of de WNT heeft plaatsgevonden of had moeten plaatsvinden. Er zijn in 2018 geen ontslaguitkeringen aan overige functionarissen betaald die op grond van de WNT dienen te worden gerapporteerd.

180 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.1.8 Overzicht incidentele lasten en baten

Hieronder volgt een overzicht van de incidentele baten en lasten evenals de structurele stortingen en onttrekkingen aan reserves. Incidenteel houdt in dat het gaat om baten en lasten die een tijdelijk karakter hebben die normaal gesproken bij ongewijzigd beleid en omstandigheden voor maximaal drie jaar vaststaan.

Belang van dit overzicht voor de vaststelling van een structureel evenwicht voor 2018 Uit het overzicht valt te herleiden of er in het verslagjaar sprake is geweest van een structureel evenwicht. Hierbij zijn de structurele lasten afgedekt met structurele baten. De bepaling van het structureel evenwicht verloopt als volgt: Totaal saldo van de lasten en baten voor mutaties reserves af: de incidentele lasten en baten Blijft over het totaal van het saldo van de structurele lasten en baten voor mutaties en reserves bij: de structurele verrekening met de reserves Geeft het totaal structureel rekeningsaldo

Hieronder volgt de berekening van dit evenwicht.

Tabel 86 Specificatie van de incidentele lasten per programma Bedragen x € 1.000 Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening Lasten Lasten Sociaal Werk en inkomen Bonus beschut werken 33 0 Economische zelfstandigheid 40 41 Integratieuitkering wsw 635 635 BUIG 3.500 3.500 Schulden en armoede 255 255 Frictiekosten AV Frieso (herindeling) 20 20 Schuldaanpak Jongeren 177 177 Armoedebeleid (kindpakket) 225 111 Armoedebestrijding ouderen 37 0 Herstructurering Caparis 102 18 5.024 4.757

Sociale basis Temporisering onderwijshuisvesting -250 -250 Combinatiefunctionarissen (frictie herindeling) 70 70 Evenementen - sport 50 50 ISI : continuering sportwijk 75 75 ISI : Sport transitievergoeding 45 45 Ondersteunen/aanjagen beweeginitiatieven sport 80 0 Bibliotheek 210 210 Gezond in de stad (aanvulling) 225 212 Harmonie 300 300 Evenementen - festivalbudget 100 100 Cultuurprogramma Noord-Nederland 100 100 ISI : Crowdfunding 17 14 Mienskipsfonds 243 326 ISI : Suïcidepreventie 50 36 Leeuwarden Studiestad/Studieklimaat 50 50 ISI : Homofobie 55 55

181 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening Lasten Lasten Emancipatiebeleid (LHBT) 20 20 Versterken ontwikkeling jonge kind (0 - 12 jaar) 160 160 ISI : Noodhulp Vluchtelingen 30 19 Vluchtelingen 806 576 2.436 2.168

Jeugdzorg en maatschap. ISI : Tienskip 2 0 ondersteuning Ervaringsdeskundigheid 55 2 Praktijkondersteuning huisartsen 125 63 Mutatie WMO huishoudelijke verzorging 237 237 Jeugdzorg 522 522 941 824

Fysiek Economie en toerisme Evenementen 200 200 Activeren ontwikkelfonds vastgoed -2.000 -2.000 Latere besteding reservering sportaccommodaties Zuidlanden -1.500 -1.500 Programma funding - kenniseconomie en duurzaamheid 200 200 Cofinanciering Watercampus en speerpunten 400 400 Relatiebeheer, acquisitie en stimuleringsfonds 400 400 Agenda 2028: cofinanciering 40 40 Marketing 280 280 Toerisme 120 120 VVV 24 24 Binnenstad Fysiek 40 40 Organisatie Binnenstad 40 40 Agenda 2028: 2 jaarlijkse blockbusters, monitoring 80 80 Voorinvesteringen strategische locaties 80 80 Programmamanagement energieagenda 48 48 SNN 125 125 WTC 50 50 NG4 75 75 Noordelijke innovation board 25 25 F4 50 50 Innovatiepact Fryslân 15 15 Eurocities 11 11 Brandveiligheid Haniahof 170 170 Legionella diverse gebouwen 100 100 Compensatie BV Sport tarieven Leeuwarderadeel 56 56 Sport-vastgoed 50 50 Verkoop percelen grond Oldegalileën 500 Verkoop pand Bagijnestraat 57 236 Verkoop cultuugrond Grou Noord 188 Verkoop pand Oan E Slink 3 Alde Leie 30 Verkoop pand De Beurs Wirdumerdijk 34 280 -821 413

182 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening Lasten Lasten Wonen en milieu Overb. DU Convenant bodemsontwikkelingsbeleid 645 645 Motie gemeentelijke monumentenlijst 150 150 Activeren reserve stadsherstel -800 -800 Vrijval voorziening onrendabele top soc. woningbouw -500 -500 Vervallen garantieregeling PWVB -10 -10 -515 -515

Infrastructuur en mobiliteit Aanlichten monumenten binnenstad 150 150 Onderuitputting kapitaalasten -400 -400 -250 -250

Ruimtelijke ordening Implementatie omgevingswet 75 75 75 75

Beheer leefomgeving Heetwatermethode 40 Activeren onderhoudsmiddelen verhardingen -2.500 -2.500 Europese regelgeving m.b.t. invasieve exoten 55 55 -2.405 -2.445

Bestuur en middelen Algemene dekkingsmiddelen Belastingharmonisatie 200 177 200 177

Algemene baten en lasten Storting ISI - budget 409 273 Frictie- en transitiekosten Sociaal Domein 720 262 DU Leeuwarden culturele hoofdstad 2.066 2.066 Faciliterend programma 200 200 Projectkosten herindeling Littenseradiel 500 47 Digitaliseringsagenda 160 37 Referendum aftapwet 214 0 4.269 2.885

Overhead Beveiliging stadshal / stadhuis 115 119 115 119

Totaal saldo van de incidentele lasten 9.069 8.208

Tabel 87 Specificatie van de incidentele baten per programma Bedragen x € 1.000 Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening Baten Baten Sociaal Sociale basis Reserve kunst in de openbare ruimte (afroming) 250 250 250 250

Fysiek Economie en toerisme Verkoop percelen grond Oldegalileën 500 Verkoop pand Bagijnestraat 57 236 Verkoop cultuugrond Grou Noord 476 Verkoop pand Oan E Slink 3 Alde Leie 30

183 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening Baten Baten Verkoop pand De Beurs Wirdumerdijk 34 2.250 0 500

Bestuur en middelen Algemene dekkingsmiddelen Fonds tekortgemeenten Sociaal Domein 0 20.906 Belastingharmonisatie 200 177 200 21.083

Totaal saldo van de incidentele baten 450 21.833

Tabel 88 Specificatie van de structurele stortingen in de reserves per programma Bedragen x € 1.000 Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening stortingen stortingen Bestuur en middelen Algemene baten en lasten Reserve egalisatie voorzieningen 135 138

Totaal saldo van de structurele stortingen 135 138

Tabel 89 Specificatie van de structurele onttrekkingen aan de reserves per programma Bedragen x € 1.000 Domein en Programma Omschrijving Begroting Rekening onttrekking onttrekking Bestuur en middelen Algemene baten en lasten Reserve egalisatie voorzieningen 135 135

Totaal saldo van de structurele onttrekkingen 135 135

Tabel 90 Samenvatting van de structurele lasten Bedragen x € 1.000 Begroting Rekening Lasten Lasten Totaal saldo van de exploitatielasten voor mutaties reserves 544.656 537.791

Totale incidentele lasten (af): 9.069 8.208

Totaal saldo van de exploitatielasten minus incidentele lasten 535.587 529.583

Structurele stortingen reserves (bij): 135 138

Totaal saldo van de structurele lasten 535.722 529.721

Tabel 91 Samenvatting van de structurele baten Bedragen x € 1.000 Begroting Rekening Baten Baten Totaal saldo van de exploitatiebaten voor mutaties reserves 532.227 550.373

Totale incidentele baten (af): 450 21.833

Totaal saldo van de exploitatiebaten minus incidentele lasten 531.777 528.540

Structurele onttrekkingen reserves (bij): 135 135

184 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Begroting Rekening Baten Baten

Totaal saldo van de structurele baten 531.912 528.675

Bedragen x € 1.000 Begroting Rekening Structureel saldo (structurele baten minus structurele lasten) -3.810 -1.046

185 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.2 Balans

3.2.1 Balans per 31-12-2018

Als gevolg van de herindeling met de gemeente Leeuwarderadeel en een deel van de gemeente Littenseradiel per 1 januari 2018 sluit de beginbalans op 1 januari 2018 niet één op één aan met de eindbalans per 31 december 2017. De overgekomen balanswaarden zijn immers verwerkt in de beginbalans. Hieronder treft u de verwerking daarvan aan, met daarbij een toelichting.

Daarna treft u het gebruikelijke balansoverzicht aan, met de standen per 1 januari 2018 (na verwerking van de effecten van de herindeling) en per 31 december 2018.

186 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 92 Geconsolideerde beginbalans 01-01-2018 Bedragen x € 1.000 Conversie Conversie Geconsolideerde Leeuwarden Leeuwardera- splitsingsbalans beginbalans volgens JR 2017 deel Littenseradiel 01-01-2018 Activa Vaste activa Immateriële vaste activa Kosten van sluiten van geldleningen en saldo van agio en disagio 0 0 0 0 Kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief 280 0 101 381 Bijdragen aan activa in eigendom van derden 9.016 21 0 9.037 Totaal immateriële vaste activa 9.296 21 101 9.418

Materiële vaste activa Investeringen met een economisch nut 232.690 8.828 2.802 244.320 Investeringen met economisch nut met mogelijke heffing ter bestrijding 71.001 4.888 1.428 77.317 van kosten Investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut 90.988 2.128 2.532 95.648 Totaal materiële vaste activa 394.679 15.844 6.762 417.284

Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 3.053 205 13 3.271 - gemeenschappelijke regelingen 163 20 6 190 - overige verbonden partijen 0 0 0 0 Leningen aan: 0 - openbare lichamen 0 0 0 0 - woningbouwcorporaties 272 0 0 272 - deelnemingen 164 0 0 164 - overige verbonden partijen 5.713 38 0 5.752 Overige langlopende leningen 50 0 0 50 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd van 1 jaar of 0 0 0 0 langer Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd van 1 0 0 0 0 jaar of langer Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer 22.046 124 44 22.213 Totaal financiële vaste activa 31.461 388 63 31.912 Totaal vaste activa 435.435 16.253 6.926 458.614

Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen 0 0 0 0 Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie 133.725 1.221 19 134.964 Gereed product en handelsgoederen 0 0 0 0 Vooruitbetalingen 0 0 0 0 Totaal voorraden 133.725 1.221 19 134.964

Uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Vorderingen op openbare lichamen 47.277 3.390 0 50.666 Verstrekte kasgeldleningen aan openbare lichamen 0 0 0 0 Overige verstrekte kasgeldleningen 0 0 0 0 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd korter dan 1 0 0 0 0 jaar Rekening-courantverhouding met het Rijk 0 0 0 0 Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen -1 0 0 -1 Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd korter 0 0 0 0 dan 1 jaar Overige vorderingen 19.446 658 0 20.103 Overige uitzettingen 0 0 0 0 Totaal uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar 66.721 4.047 0 70.768

187 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Conversie Conversie Geconsolideerde Leeuwarden Leeuwardera- splitsingsbalans beginbalans volgens JR 2017 deel Littenseradiel 01-01-2018 Liquide middelen Kassaldi 38 0 0 38 Banksaldi 0 563 0 563 Totaal liquide middelen 38 563 0 601

Overlopende activa Voorschotbedragen ontstaan door voorfinanciering op uitkeringen met specifiek bestedingsdoel, nog te ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0 0 0 - het Rijk 1.744 0 0 1.744 - overige Nederlandse overheidslichamen 0 0 0 0 Overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen 51.987 14 0 52.001 Totaal overlopende activa 53.731 14 0 53.745 Totaal vlottende activa 254.215 5.845 19 260.078

Totaal activa 689.650 22.098 6.945 718.692

Bedrag waarvan het recht op verliescompensatie krachtens de Wet op de 0 0 0 0 Vennootschapsbelasting 1969 bestaat.

Conversie Conversie Geconsolideerde Leeuwarden Leeuwardera- splitsingsbalans beginbalans volgens JR 2017 deel Littenseradiel 01-01-2018 Passiva Vaste passiva Eigen vermogen Reserves: - algemene reserve 9.097 2.396 1.498 12.991 - bestemmingsreserves 38.343 1.457 1.048 40.848 Gerealiseerd resultaat volgens het overzicht van baten en lasten -4.917 1.432 104 -3.381 jaarrekening Totaal eigen vermogen 42.523 5.285 2.650 50.458

Voorzieningen 53.845 2.659 1.229 57.733

Vaste schulden, met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer Obligatieleningen 0 0 0 0 Onderhandse leningen van: 0 - binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 0 0 0 0 - binnenlandse banken en overige financiële instellingen 446.771 7.697 0 454.468 - binnenlandse bedrijven 0 0 0 0 - openbare lichamen 0 2.500 0 2.500 - overige binnenlandse sectoren 3.902 0 0 3.902 - buitenl. instellingen, fondsen, banken, bedrijven en ov. sectoren 0 0 0 0 Door derden belegde gelden 0 0 0 0 Waarborgsommen 17 0 0 17 Totaal vaste schulden 450.691 10.197 0 460.888 Totaal vaste passiva 547.059 18.141 3.879 569.079

Vlottende passiva Netto-vlottende schulden, met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Kasgeldleningen aangegaan bij openbare lichamen 0 0 0 0 Overige kasgeldleningen 55.000 0 0 55.000 Banksaldi 17.818 0 0 17.818 Overige schulden 16.075 3.329 0 19.404 Totaal netto-vlottende schulden 88.893 3.329 0 92.222

188 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Conversie Conversie Geconsolideerde Leeuwarden Leeuwardera- splitsingsbalans beginbalans volgens JR 2017 deel Littenseradiel 01-01-2018

Overlopende passiva Nog te betalen bedragen 52.255 619 3.066 55.940 Voorschotbedragen voor uitkeringen met specifiek bestedingsdoel ter dekking van lasten volgende begrotingsjaren, ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0 0 0 - het Rijk 739 0 0 739 - overige Nederlandse overheidslichamen 0 0 0 0 Overige vooruitontvangen bedragen 704 9 0 712 Totaal overlopende passiva 53.698 627 3.066 57.392 Totaal vlottende passiva 142.591 3.957 3.066 149.614

Totaal passiva 689.650 22.098 6.945 718.692

Totaalbedrag waartoe aan natuurlijke en rechtspersonen borgstellingen 706.715 17.431 2.147 726.293 of garantstellingen zijn verstrekt

189 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 93 Leeuwarderadeel: balans 31-12-2017 en aandeel in openingsbalans Leeuwarden 01-01-2018 Bedragen x € 1.000

Leeuwarde- Herallocatie Beginbalans radeel 31-12-17 Leeuwarden

Activa Vaste activa Immateriële vaste activa Kosten van sluiten van geldleningen en saldo van agio en disagio 0 0 Kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief 0 0 0 Bijdragen aan activa in eigendom van derden 21 0 21 Totaal immateriële vaste activa 21 0 21

Materiële vaste activa Investeringen met een economisch nut 8.725 103 8.828 Investeringen met economisch nut met mogelijke heffing ter bestrijding van 4.806 82 4.888 kosten Investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut 2.313 -185 2.128 Totaal materiële vaste activa 15.844 0 15.844

Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 264 -59 205 - gemeenschappelijke regelingen 0 20 20 - overige verbonden partijen 0 0 0 Leningen aan: - openbare lichamen 0 0 0 - woningbouwcorporaties 0 0 0 - deelnemingen 0 0 0 - overige verbonden partijen 0 38 38 Overige langlopende leningen 0 0 0 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd van 1 jaar of 0 0 0 langer Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd van 1 jaar 0 0 0 of langer Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer 124 0 124 Totaal financiële vaste activa 388 0 388 Totaal vaste activa 16.253 0 16.253

Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen 0 0 0 Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie 1.221 0 1.221 Gereed product en handelsgoederen 0 0 0 Vooruitbetalingen 0 0 0 Totaal voorraden 1.221 0 1.221

Uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Vorderingen op openbare lichamen 3.390 0 3.390 Verstrekte kasgeldleningen aan openbare lichamen 0 0 0 Overige verstrekte kasgeldleningen 0 0 0 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd korter dan 1 0 0 0 jaar

190 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Leeuwarde- Herallocatie Beginbalans radeel 31-12-17 Leeuwarden

Rekening-courantverhouding met het Rijk 0 0 0 Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen 0 0 0 Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd korter 0 0 0 dan 1 jaar Overige vorderingen 657 1 658 Overige uitzettingen 0 0 0 Totaal uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar 4.047 0 4.047

Liquide middelen Kassaldi 0 0 0 Banksaldi 563 0 563 Totaal liquide middelen 563 0 563

Overlopende activa Voorschotbedragen ontstaan door voorfinanciering op uitkeringen met specifiek bestedingsdoel, nog te ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0 0 - het Rijk 0 0 0 - overige Nederlandse overheidslichamen 0 0 0 Overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen 14 0 14 Totaal overlopende activa 14 0 14 Totaal vlottende activa 5.845 0 5.845

Totaal activa 22.098 0 22.098

Bedrag waarvan het recht op verliescompensatie krachtens de Wet op de 0 0 0 Vennootschapsbelasting 1969 bestaat.

Leeuwarde- Herallocatie Beginbalans radeel 31-12-17 Leeuwarden

Passiva Vaste passiva Eigen vermogen Reserves: - algemene reserve 2.396 0 2.396 - bestemmingsreserves 1.457 0 1.457 Gerealiseerd resultaat volgens het overzicht van baten en lasten 1.432 0 1.432 jaarrekening Totaal eigen vermogen 5.285 0 5.285

Voorzieningen 2.659 0 2.659

Vaste schulden, met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer Obligatieleningen 0 0 0 Onderhandse leningen van: - binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 0 0 0 - binnenlandse banken en overige financiële instellingen 10.197 -2.500 7.697

191 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Leeuwarde- Herallocatie Beginbalans radeel 31-12-17 Leeuwarden

- binnenlandse bedrijven 0 0 0 - openbare lichamen 2.500 2.500 - overige binnenlandse sectoren 195 -195 0 - buitenl. instellingen, fondsen, banken, bedrijven en ov. sectoren 0 0 0 Door derden belegde gelden 0 0 0 Waarborgsommen 0 0 0 Totaal vaste schulden 10.392 -195 10.197 Totaal vaste passiva 18.336 -195 18.141

Vlottende passiva Netto-vlottende schulden, met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Kasgeldleningen aangegaan bij openbare lichamen 0 0 0 Overige kasgeldleningen 0 0 0 Banksaldi 0 0 0 Overige schulden 3.524 -195 3.329 Totaal netto-vlottende schulden 3.524 -195 3.329

Overlopende passiva Nog te betalen bedragen 237 381 619 Voorschotbedragen voor uitkeringen met specifiek bestedingsdoel ter dekking van lasten volgende begrotingsjaren, ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0 0 - het Rijk 0 0 0 - overige Nederlandse overheidslichamen 0 0 0 Overige vooruitontvangen bedragen 0 9 9 Totaal overlopende passiva 237 390 627 Totaal vlottende passiva 3.762 195 3.957

Totaal passiva 22.098 0 22.098

Totaalbedrag waartoe aan natuurlijke en rechtspersonen borgstellingen of 17.431 0 17.431 garantstellingen zijn verstrekt

192 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 94 Littenseradiel: aandeel Leeuwarden in splitsingsbalans Littenseradiel 31-12-2017 en aandeel in openingsbalans 01-01-2018 Bedragen x € 1.000 Littenseradiel vlgs Herallocatie Beginbalans splitsingsbalans Leeuwarden 31-12-17 Activa Vaste activa Immateriële vaste activa Kosten van sluiten van geldleningen en saldo van agio en disagio 0 0 Kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief 0 101 101 Bijdragen aan activa in eigendom van derden 0 0 Totaal immateriële vaste activa 0 101 101

Materiële vaste activa Investeringen met een economisch nut 2.779 23 2.802 Investeringen met economisch nut met mogelijke heffing ter bestrijding van 1.428 1.428 kosten Investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut 2.555 -23 2.532 Totaal materiële vaste activa 6.762 0 6.762

Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 63 -50 13 - gemeenschappelijke regelingen 0 6 6 - overige verbonden partijen 0 0 Leningen aan: 0 - openbare lichamen 0 0 - woningbouwcorporaties 0 0 - deelnemingen 0 0 - overige verbonden partijen 0 0 Overige langlopende leningen 0 0 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd van 1 jaar of 0 0 langer Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd van 1 jaar 0 0 of langer Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer 0 44 44 Totaal financiële vaste activa 63 0 63 Totaal vaste activa 6.825 101 6.926

Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen 0 0 Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie 120 -101 19 Gereed product en handelsgoederen 0 0 Vooruitbetalingen 0 0 Totaal voorraden 120 -101 19

Uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Vorderingen op openbare lichamen 0 0 Verstrekte kasgeldleningen aan openbare lichamen 0 0

193 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Littenseradiel vlgs Herallocatie Beginbalans splitsingsbalans Leeuwarden 31-12-17 Overige verstrekte kasgeldleningen 0 0 Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd korter dan 1 0 0 jaar Rekening-courantverhouding met het Rijk 0 0 Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen 0 0 Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd korter 0 0 dan 1 jaar Overige vorderingen 0 0 Overige uitzettingen 0 0 Totaal uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar 0 0 0

Liquide middelen Kassaldi 0 0 Banksaldi 0 0 Totaal liquide middelen 0 0 0

Overlopende activa Voorschotbedragen ontstaan door voorfinanciering op uitkeringen met specifiek bestedingsdoel, nog te ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0 - het Rijk 0 0 - overige Nederlandse overheidslichamen 0 0 Overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen 0 0 Totaal overlopende activa 0 0 0 Totaal vlottende activa 120 -101 19

Totaal activa 6.945 0 6.945

Bedrag waarvan het recht op verliescompensatie krachtens de Wet op de 0 0 0 Vennootschapsbelasting 1969 bestaat.

Littenseradiel vlgs Herallocatie Beginbalans splitsingsbalans Leeuwarden 31-12-17 Passiva Vaste passiva Eigen vermogen Reserves: - algemene reserve 1.498 0 1.498 - bestemmingsreserves 1.048 0 1.048 Gerealiseerd resultaat volgens het overzicht van baten en lasten 104 0 104 jaarrekening Totaal eigen vermogen 2.650 0 2.650

Voorzieningen 1.229 0 1.229

194 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Littenseradiel vlgs Herallocatie Beginbalans splitsingsbalans Leeuwarden 31-12-17 Vaste schulden, met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer Obligatieleningen 0 0 Onderhandse leningen van: - binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 0 0 - binnenlandse banken en overige financiële instellingen 0 0 - binnenlandse bedrijven 0 0 - openbare lichamen 0 0 - overige binnenlandse sectoren 0 0 - buitenl. instellingen, fondsen, banken, bedrijven en ov. sectoren 0 0 Door derden belegde gelden 0 0 Waarborgsommen 0 0 Totaal vaste schulden 0 0 Totaal vaste passiva 3.879 0 3.879

Vlottende passiva Netto-vlottende schulden, met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Kasgeldleningen aangegaan bij openbare lichamen 0 0 Overige kasgeldleningen 0 0 Banksaldi 0 0 Overige schulden 0 0 Totaal netto-vlottende schulden 0 0 0

Overlopende passiva Nog te betalen bedragen 3.066 3.066 Voorschotbedragen voor uitkeringen met specifiek bestedingsdoel ter dekking van lasten volgende begrotingsjaren, ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0 - het Rijk 0 0 - overige Nederlandse overheidslichamen 0 0 Overige vooruitontvangen bedragen 0 0 Totaal overlopende passiva 3.066 3.066 Totaal vlottende passiva 3.066 0 3.066

Totaal passiva 6.945 0 6.945

Totaalbedrag waartoe aan natuurlijke en rechtspersonen borgstellingen of 0 2.147 2.147 garantstellingen zijn verstrekt

Toelichting op de geconsolideerde beginbalans 01-01-2018

Algemeen Als gevolg van de herindeling met Leeuwarderadeel en een deel van Littenseradiel per 01-01-18 zijn de balansen 31-12-17 van Leeuwarden en Leeuwarderadeel en een deel van de balans van Littenseradiel samengevoegd. Uitgangspunt is de balans 31-12-17 conform de jaarstukken 2017 van gemeente Leeuwarden. Daaraan is toegevoegd de balans 31-12-17 conform de jaarstukken 2017 van gemeente Leeuwarderadeel waarbij tevens enkele herallocaties van balansposten zijn doorgevoerd. Tevens is toegevoegd het aandeel van de gemeente Leeuwarden in de splitsingsbalans 31-12-17 van gemeente

195 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Littenseradiel, welke is opgesteld naar aanleiding van de balans 31-12-17 conform de jaarstukken 2017 van gemeente Littenseradiel. Ook hierbij zijn enkele balansposten anders gerubriceerd.

Herallocaties

Leeuwarderadeel  Materiële vaste activa: overheveling van enkele posten van investeringen in de openbare ruimte met maatschappelijk nut naar investeringen met economisch nut  Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen: overheveling van belang in Afvalsturing Friesland NV naar kapitaalverstrekkingen aan gemeenschappelijke regelingen en overheveling van belang in Stichting Kredietbank Nederland naar leningen aan overige verbonden partijen  Reserves en voorzieningen: Leeuwarderadeel kende een drietal reserves welke Leeuwarden niet kende, met daarin onderstaande saldi per ultimo 2017:

RES Onderhoud wegen 322 RES Culturele activiteiten/kunstwerken 63 RES Onderhoud kerktorens 28 Totaal 413

In de consolidatiebalans per 01-01-2018 zijn deze reserves één op één overgenomen. Bij het raadsbesluit vaststelling van deze jaarrekening wordt voorgesteld deze reserves op te heffen en de betreffende bedragen te storten in reeds bestaande voorzieningen:

VRZ519 Groot Onderhoud Vastgoed 28 VRZ571 Onderhoud verhardingen 322 VRZ573 Onderhoud civiele kunstwerken 63 Totaal 413

 Onderhandse leningen van binnenlandse banken/onderhandse leningen van openbare lichamen: herclassificatie van leningen van gemeente Giessenlanden  Onderhandse leningen van overige binnenlandse sectoren: herclassificatie van lening bibliotheek naar nog te betalen bedragen  Overige schulden: herallocatie naar overlopende passiva  Nog te betalen bedragen: met name herclassificatie van lening bibliotheek en overige schulden

Littenseradiel  Immateriële activa: overheveling van onderhanden werk, waaronder in exploitatie genomen gronden  Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen: overheveling van belang in Afvalsturing Friesland NV naar kapitaalverstrekkingen aan gemeenschappelijke regelingen en overheveling van belang in Stimuleringsfonds Volkshuisvesting naar overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van één jaar of langer  Onderhanden werk, waaronder in exploitatie genomen gronden: overheveling immateriële vaste activa  Reserves en voorzieningen: o Conform besluit van de werkgroep kapitaalgoederen herindeling Littenseradeel is een voorbeslag gemaakt op een bedrag van € 335 van de algemene reserve ten gunste van de voorziening openbare verlichting (€ 160) en de voorziening onderhoud wegen (€ 175). In de consolidatiebalans maken deze bedragen onderdeel uit van de algemene reserve. Bij het raadsbesluit vaststelling van deze jaarrekening wordt voorgesteld deze bedragen te onttrekken aan de algemene reserve en te storten in

196 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

de voorziening onderhoud wegen (we kennen geen voorziening openbare verlichting meer). o Littenseradiel kende verder een drietal reserves welke Leeuwarden niet kende, met daarin onderstaande saldi per ultimo 2017:

RES Onderhoud wegen 458 RES Onderwijs huisvesting 103 RES Opschonen vaarten 18

Totaal 579

VRZ571 Onderhoud verhardingen 458 VRZ519 Groot Onderhoud Vastgoed 103 VRZ575 Waterwegen/baggeren 18 Totaal 579

197 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 95 Balans 31-12-18: Activa Bedragen * € 1.000 1-1-2018 31-12-2018 Activa

Vaste activa Immateriële vaste activa Kosten van sluiten van geldleningen en saldo van agio en disagio 0 0

Kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een bepaald actief 381 515

Bijdragen aan activa in eigendom van derden 9.036 11.900

Totaal immateriële vaste activa 9.417 12.415

Materiële vaste activa Investeringen met een economisch nut 244.320 241.249

Investeringen met economisch nut met mogelijke heffing ter bestrijding 77.317 75.725 van kosten Investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut 95.648 96.798

Totaal materiële vaste activa 417.285 413.772

Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 3.271 3.271

- gemeenschappelijke regelingen 190 190

- overige verbonden partijen 0 0

Leningen aan: - openbare lichamen 0 0

- woningbouwcorporaties 272 146

- deelnemingen 164 164

- overige verbonden partijen 5.752 5.552

Overige langlopende leningen 50 50

Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd van 1 jaar of 0 0 langer Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd van 1 0 0 jaar of langer Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer 22.213 18.970

Totaal financiële vaste activa 31.912 28.342

Totaal vaste activa 458.614 454.529

Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen 0 0

Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie 134.964 139.831

Gereed product en handelsgoederen 0 0

Vooruitbetalingen 0 0

Totaal voorraden 134.964 139.831

Uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Vorderingen op openbare lichamen 50.666 33.743

198 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

1-1-2018 31-12-2018 Verstrekte kasgeldleningen aan openbare lichamen 0 0

Overige verstrekte kasgeldleningen 0 0

Uitzettingen in ’s Rijks schatkist met rentetypische looptijd korter dan 1 0 0 jaar Rekening-courantverhouding met het Rijk 0 0

Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen -1 -1

Uitzettingen Nederlands schuldpapier met rentetypische looptijd korter 0 0 dan 1 jaar Overige vorderingen 20.103 13.207

Overige uitzettingen 0 0

Totaal uitzettingen met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar 70.768 46.949

Liquide middelen Kassaldi 38 60

Banksaldi 563 0

Totaal liquide middelen 601 60

Overlopende activa Voorschotbedragen ontstaan door voorfinanciering op uitkeringen met specifiek bestedingsdoel, nog te ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 573

- het Rijk 1.744 7.855

- overige Nederlandse overheidslichamen 0 3.362

Overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen 52.001 37.412 Totaal overlopende activa 53.745 49.201

Totaal vlottende activa 260.078 236.041

Totaal activa 718.692 690.570

Bedrag waarvan het recht op verliescompensatie krachtens de Wet op de 0 0 Vennootschapsbelasting 1969 bestaat.

Tabel 96 Balans 31-12-18: Passiva Bedragen * € 1.000 1-1-2018 31-12-2018 Passiva Vaste passiva Eigen vermogen Reserves: - algemene reserve 12.991 20.123

- bestemmingsreserves 40.848 25.406

Gerealiseerd resultaat volgens het overzicht van baten en lasten -3.381 16.899 jaarrekening Totaal eigen vermogen 50.458 62.429

199 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

1-1-2018 31-12-2018 Voorzieningen 57.733 45.979

Vaste schulden, met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer Obligatieleningen 0 0

Onderhandse leningen van: - binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 0 0

- binnenlandse banken en overige financiële instellingen 454.468 468.723

- binnenlandse bedrijven 0 0

- openbare lichamen 2.500 2.500

- overige binnenlandse sectoren 3.902 3.961

- buitenl. instellingen, fondsen, banken, bedrijven en ov. sectoren 0 0

Door derden belegde gelden 0 0

Waarborgsommen 17 18

Totaal vaste schulden 460.888 475.202

Totaal vaste passiva 569.079 583.609

Vlottende passiva Netto-vlottende schulden, met rentetypische looptijd korter dan 1 jaar Kasgeldleningen aangegaan bij openbare lichamen 0 0

Overige kasgeldleningen 55.000 20.000

Banksaldi 17.818 16.969

Overige schulden 19.404 20.522

Totaal netto-vlottende schulden 92.222 57.491

Overlopende passiva Nog te betalen bedragen 55.940 43.133

Voorschotbedragen voor uitkeringen met specifiek bestedingsdoel ter dekking van lasten volgende begrotingsjaren, ontvangen van: - Europese overheidslichamen 0 0

- het Rijk 739 2.038

- overige Nederlandse overheidslichamen 0 0

Overige vooruitontvangen bedragen 712 4.299

Totaal overlopende passiva 57.392 49.470

Totaal vlottende passiva 149.614 106.961

Totaal passiva 718.692 690.570

Totaalbedrag waartoe aan natuurlijke en rechtspersonen borgstellingen of 720.821 771.721 garantstellingen zijn verstrekt

200 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

3.2.2 Toelichting op de balans

Alle volgende tabellen zijn bedragen x € 1.000 tenzij anders aangegeven.

Tabel 97 Wijzigingen ten opzichte van vorig boekjaar Omschrijving Bij Af Mutatie Activa Immateriële vaste activa 100 100 Materiële vaste activa 4.742 4.742 Overlopende passiva 4.842 -4.842 Totaal 4.842 4.842 0

Bij een nadere analyse is gebleken, dat een aantal projecten met een negatieve boekwaarde, die per eind 2017 waren gerangschikt onder de vaste activa, niet voldeed aan de kwalificaties voor te activeren investeringen. Deze projecten zijn geherclassificeerd onder de overlopende passiva.

Ontwikkeling op hoofdlijnen van de balans ten opzichte van vorig boekjaar:

Tabel 98 Ontwikkeling op hoofdlijnen van de balans ten opzichte van vorig boekjaar Omschrijving 1-1-2018 31-12-2018 Mutatie Activa Vaste activa 459 455 -4 Voorraden 135 140 5 Uitzettingen looptijd < 1 jaar 71 47 -24 Liquide middelen 1 0 -1 Overlopende activa 54 49 -5 Totaal activa 719 691 -28 Passiva Eigen vermogen (reserves) 50 62 12 Voorzieningen 58 46 -12 Vaste schulden 461 475 14 Kasgeldleningen en banksaldi 73 37 -36 Overige schulden 19 21 1 Overlopende passiva 57 49 -8 Totaal passiva 719 691 -28

De activa zijn gedaald doordat in 2018 de resterende voorschotten, welke in het verleden aan diverse zorgverleners zijn betaald, zijn terugontvangen. De passiva daalden, doordat er in 2018 weliswaar langlopende financiering is aangetrokken, maar daar staat een fors lager bedrag aan aangetrokken kasgeldleningen tegenover.

201 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

De vaste activa worden onderscheiden in:

Tabel 99 Specificatie vaste activa Omschrijving Boek- Herrubricering Boekwaarde Boek- waarde 01-01-18 waarde 01-01-18 31-12-18

Immateriële vaste activa 9.418 100 9.518 12.415 Materiële vaste activa 417.285 4.742 422.027 413.770 Financiële vaste activa 31.912 0 31.912 28.342 Totaal vaste activa 458.615 4.842 463.457 454.527

De post immateriële vaste activa wordt onderscheiden in:

Tabel 100 Specificatie immateriële vaste activa Omschrijving Boekwaarde Herrubricering Boekwaarde Boekwaarde 1-1-18 1-1-18 31-12-18

Kosten onderzoek en ontwikkeling 381 381 515 Bijdragen aan activa in eigendom van derden 9.037 100 9.137 11.900 Totaal 9.418 100 9.518 12.415

Het verloop van de immateriële vaste activa kan als volgt worden weergegeven:

Tabel 101 Verloop immateriële vaste activa Omschrijving Boek- herrubri- Investe- Desinves- Afschrij- Bijdragen Afwaar- Boek- waarde cering ringen teringen vingen van deringen waarde 1-1-18 derden 31-12-18

Kosten onderzoek en 381 134 515 ontwikkeling Bijdragen aan activa in 9.037 100 3.000 237 11.900 eigendom van derden Totaal immateriële vaste 9.418 100 3.134 0 237 0 0 12.415 activa

De belangrijkste mutaties in immateriële vaste activa in 2018 zijn:

Tabel 102 Belangrijkste mutaties immateriële vaste activa Omschrijving Bedrag Bijdragen aan activa in eigendom van derden Investeringen Fietsenstalling Stationsgebied 2.400 Blokhuispoort/Blokhuisplein 512

202 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

De materiële vaste activa kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 103 Specificatie materiële vaste activa Omschrijving Boek- Herrubricering Boekwaarde Boek- waarde 1-1-18 waarde 1-1-18 31-12-18

Investeringen met economisch nut 244.319 2.116 246.435 241.247 Investeringen met econom. nut m/mogelijke heffing 77.318 -620 76.698 75.725 ter bestrijding v/kosten Investeringen in de openbare ruimte met een 95.648 3.246 98.894 96.798 maatschappelijk nut Totaal 417.285 4.742 422.027 413.770

Het volgende overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa met economisch nut gedurende het jaar 2018:

Tabel 104 Verloop materiële vaste activa met economisch nut Omschrijving Boek- herrubri- Investe- Desinves- Afschrij- Bijdragen Afwaar- Boek- waarde cering ringen teringen vingen van deringen waarde 1-1-18 derden 31-12-18

Investeringen met economisch nut Gronden en terreinen 34.183 96 1.294 493 3 35.077 Woonruimten 2.393 401 766 26 1 2.001 Bedrijfsgebouwen 188.225 2.020 6.381 4.390 7.526 184.710 Grond-, wegen 335 0 9 326 waterbouwk.werken Vervoermiddelen 2.168 674 2 475 2.365

Machines, apparaten en 16.556 3.437 550 2.965 197 16.281 installaties Overige materiële vaste 459 104 76 487 activa Totaal invest. 244.319 2.116 12.291 6.201 11.080 198 0 241.247 m/economisch nut

Invest. met economisch nut met mogelijke heffing ter bestrijding van kosten Gronden en terreinen 70 5 65 Woonruimten 0 Bedrijfsgebouwen 24.482 -315 1.812 745 77 25.157

Grond-, wegen 51.504 -305 1.621 116 49.462 waterbouwk.werken Vervoermiddelen 84 17 67

Machines, apparaten en 1.041 203 838 installaties Overige materiële vaste 137 31 32 136 activa Totaal invest. m/ec.nut 77.318 -620 1.843 0 2.623 193 0 75.725 bestrijd. kn

203 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

De belangrijkste mutaties in investeringen in vaste activa met economisch nut in 2018 zijn:

Tabel 105 Belangrijkste mutaties investeringen met economisch nut Omschrijving Bedrag Investeringen met economisch nut Gronden en terreinen Investeringen Erfpachtsterreinen diverse verspreide percelen 794 2e schoollocatie Zuidlanden - grond 500 Totaal toegelicht gronden en terreinen 1.294 Woonruimten Investeringen Oldegalileën (Bakker Postma) 401 Desinvesteringen Oldegalileën (Bakker Postma) 500 Bedrijfsgebouwen Investeringen Gomarus-uitbreiding en nieuwbouw 2.219 Boerderij Zuidlanden 958 IKC Prins Mauritsschool 936 Vervanging kunstgras KD Noord/MKV 728 IKC De Sprong 325 totaal toegelicht investeringen bedrijfsgebouwen 5.166 Desinvesteringen Rengershal (vestiging opstalrecht) 4.110 Verkoop de Beurs 280 totaal toegelicht desinvesteringen bedrijfsgebouwen 4.390 Vervoermiddelen Investeringen Diverse investeringen (alle kleiner dan € 150.000) 674 Machines, apparaten en installaties Investeringen Diverse investeringen in hardware en software 3.213 Desinvesteringen Installaties Rengershal (vestiging opstalrecht) 550

Invest. met economisch nut met mogelijke heffing ter bestrijding van kosten Bedrijfsgebouwen Investeringen Parkeergarage Revius 1.812

204 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Het volgende overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa met maatschappelijk nut gedurende het jaar 2018:

Tabel 106 Verloop materiële vaste activa met maatschappelijk nut Omschrijving Boek- herrubri- Investe- Desinves- Afschrij- Bijdragen Afwaar- Boek- waarde cering ringen teringen vingen van deringen waarde 1-1-18 derden 31-12-18

Gronden en terreinen 0 Woonruimten 0 Bedrijfsgebouwen 0 Grond-, wegen 93.340 3.246 6.135 7 3.126 4.957 94.631 waterbouwk.werken Vervoermiddelen 0

Machines, apparaten en 1.749 79 150 1.678 installaties Overige materiële vaste 559 81 151 489 activa Totaal invest. met maatsch. 95.648 3.246 6.295 7 3.427 4.957 0 96.798 nut

De belangrijkste mutaties in investeringen in vaste activa met maatschappelijk nut in 2018 zijn:

Tabel 107 Belangrijkste mutaties investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Omschrijving Bedrag

Grond-, wegen waterbouwk.werken Investeringen Verharding - reconstructie wegen 2018 2.308 Stationsgebied 1.286 ISV 630 Gebiedsontwikkeling Grou 803 Station Werpsterhoek 358 Strategie Bereikbaarheid Leeuwarden 260 totaal toegelicht grond-, wegen waterbouwk.werken 5.645 Bijdragen van derden Strategie Bereikbaarheid Leeuwarden 3.044 Binnenstad Plus 643 Station Werpsterhoek 459 Waterfront Leeuwarden 339 totaal toegelicht grond-, wegen waterbouwk.werken 4.485

205 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

De post financiële vaste activa wordt onderscheiden in:

Tabel 108 Specificatie financiële vaste activa Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18

Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 3.271 3.271 - gemeenschappelijke regelingen 190 190 - overige verbonden partijen 0 0 Totaal kapitaalverstrekkingen 3.461 3.461

Leningen aan: - openbare lichamen 0 0 - woningbouwcorporaties 272 146 - deelnemingen 164 164 - overige verbonden partijen 5.752 5.552 Totaal leningen u/g 6.187 5.862

Overige langlopende leningen 50 50

Uitzett. in ’s Rijks schatkist m/rentetyp. looptijd > 1 jr 0 0

Uitzett. Ned. schuldpapier m/rentetyp. looptijd > 1 jr 0 0

Overige uitzettingen m/rentetyp. looptijd > 1 jr 22.213 18.970

Totaal financiële vaste activa 31.912 28.342

W.v. Voorziening 3.440 3.445

De boekwaarde per 31 december 2018 van de post overige uitzettingen met een looptijd langer dan één jaar is inclusief een voorziening voor eventuele oninbaarheid ter hoogte van € 3.445.

Het volgende overzicht geeft het verloop van de financiële vaste activa gedurende het jaar 2018:

Tabel 109 Verloop kapitaalverstrekkingen Omschrijving Boek- Investe- Desinves- Afschrij- Afwaar- Boek- waarde ringen teringen vingen/ deringen waarde 1-1-18 aflossingen 31-12-18 Kapitaalverstrekkingen aan: - deelnemingen 3.271 3.271

- gemeenschappelijke regelingen 190 190

- overige verbonden partijen 0

Totaal kapitaalverstrekkingen 3.461 0 0 0 0 3.461

Tabel 110 Verloop leningen en overige uitzettingen, rentetypische looptijd >1 jaar Omschrijving Boek- Investe- Desinves- Afschrij- Waardever- Boek- waarde ringen teringen vingen/ mindering waarde 1-1-18 aflossingen 31-12-18

Leningen aan: - openbare lichamen 0

206 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Omschrijving Boek- Investe- Desinves- Afschrij- Waardever- Boek- waarde ringen teringen vingen/ mindering waarde 1-1-18 aflossingen 31-12-18

- woningbouwcorporaties 272 126 146

- deelnemingen 164 164 - overige verbonden partijen 5.752 200 5.552

Totaal leningen u/g 6.188 0 0 326 0 5.862

Overige langlopende leningen 50 50

Uitzett. in ’s Rijks schatkist m/rentetyp. looptijd > 1 jr 0 Uitzett. Ned. schuldpap. m/rentetyp. looptijd > 1 jr 0 Overige uitzettingen m/rentetyp. 22.213 9.857 10.846 2.255 18.969 looptijd > 1 jr Totaal leningen & ov.uitzettingen 28.451 9.857 10.846 2.581 0 24.881

De belangrijkste investeringen in financiële vaste activa in 2018 zijn:

Tabel 111 Belangrijkste mutaties in financiële activa Omschrijving Bedrag Overige uitzettingen m/rente-typische looptijd > 1 jr Investeringen Vordering Vangnetuitkering 2018 (te ontvangen in 2020) 6.012 Uitzettingen uit hoofde van leenbijstand 2.281 Duurzaamheidslening SVn 1.300 Totaal uitzettingen toegelicht 9.593 Desinvesteringen Vordering vangnetuitkering 2017 naar overlopende activa 7.057 Vordering vangnetuitkering 2016 ontvangen in 2018 3.580 Totaal uitzettingen toegelicht 10.637 Afschrijvingen/aflossingen Uitzettingen uit hoofde van leenbijstand 2.255

De vorderingen inzake de Vangnetuitkering betreffen vorderingen op het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De gemeente Leeuwarden heeft tekorten op de Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten (BUIG) welke hoger zijn dan het eigen risico. en Leeuwarden komt dus zoals aangegeven in het programma Werk en inkomen in aanmerking voor een vangnetuitkering. Deze vordering over 2018 wordt, na toekenning, in 2020 uitbetaald aan de gemeente. De vordering inzake 2017 is overgeboekt naar de overlopende activa, omdat deze naar verwachting binnen een jaar na balansdatum wordt ontvangen. De vordering over 2016 is in 2018 ontvangen.

207 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

De vlottende activa bestaan uit de volgende posten:

Tabel 112 Specificatie vlottende activa Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 1-1-18 31-12-18 Voorraden 134.964 139.831 Uitzettingen met een rente-typische looptijd korter dan één jaar 70.768 46.949 Liquide middelen 601 60 Overlopende activa 53.745 49.201 Totaal vlottende activa 260.079 236.041

De voorraden kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 113 Specificatie van de voorraden Boek- Boek- Omschrijving waarde waarde 01-01-18 31-12-18 Bouwgronden in exploitatie 134.964 139.831 Totaal voorraden 134.964 139.831

De onderhanden werken grondexploitatie zijn opgenomen tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs, verminderd met de opbrengst wegens verkopen. Indien de boekwaarde de marktwaarde van de grond overschrijdt, wordt een afwaardering naar de lagere marktwaarde verantwoord/een voorziening voor het verwachte negatieve resultaat getroffen.

Voor het totaal van de in exploitatie zijnde complexen kan van het verloop in 2018 het volgende overzicht worden weergegeven:

Tabel 114 Verloop in exploitatie genomen gronden Over- Voorzie- heve- Boek- ning Boek- ling Vermeer- waarde verlies- Balans waarde vanuit de- Vermin- Winst- 31-12- latend waarde Omschrijving 01-01-18 NIEGG ringen deringen uitname 18 complex 31-12-18 Zuidlanden: Grondbank 67.757 1.759 -504 69.012 69.012 Plankosten 45.852 5.889 -1.961 49.780 49.780 De Klamp 10.394 2.115 -1.100 11.409 11.409 Overijsselselaan 10.023 1.210 -384 10.849 10.849 Wiarda 3.767 1.955 -3.824 1.898 1.898 Techum -1.214 1.085 -420 -549 -549 Jabikswoude -3.182 95 -406 -3.493 -3.493 Middelsee fase 1 0 1.379 -415 964 964 Unia 0 308 0 308 308 Verliesvoorzienin g -7.500 -7.500 Subtotaal 133.397 0 15.795 -9.014 0 140.178 -7.500 132.678

Overige

208 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Over- Voorzie- heve- Boek- ning Boek- ling Vermeer- waarde verlies- Balans waarde vanuit de- Vermin- Winst- 31-12- latend waarde Omschrijving 01-01-18 NIEGG ringen deringen uitname 18 complex 31-12-18 Woningbouw: Grut Palma 2.309 224 -1.477 1.056 -1.437 -381 Wirdum 1.491 108 -139 1.460 -331 1.129 Wytgaard 654 50 -263 441 -89 352 Steenslân 1.221 626 -1.890 -43 -43 Baerdersleat 59 1 -73 -13 -40 -53 Voorm. schoollocaties 0 912 0 912 912 Afgesloten WB 593 1.133 -805 921 921 Subtotaal 6.327 0 3.054 -4.647 0 4.734 -1.897 2.837

Bedrijventerreine n: De Zwette V (vh NP 4) 5.766 240 -113 5.893 -2.034 3.859 De Zwette IV (BP 4) 1.319 100 -2 1.417 -1.498 -81 Frisia 1.711 95 -289 1.517 -1.333 184 Afgesloten BT 577 166 -388 355 355 Subtotaal 9.373 0 601 -792 0 9.182 -4.865 4.317

Totaal 149.097 0 19.449 -14.453 0 154.093 -14.262 139.831

Voorziening verlieslatende complexen -14.132 -14.262 Balanswaarde 134.965 139.831

Tabel 115 Totaal onderhanden werk, gronden in exploitatie Geraamde Geraamde te Geraamd Geraamd Boek- nog te realiseren resultaat resultaat waarde maken opbrengst- (eindwaar- (contante Verlies 31-12-18 kosten en de) waarde) voorziening Zuidlanden 140.178 232.831 -387.755 -14.746 -10.324 -7.500 Woningbouw overig 4.734 8.286 -11.261 1.759 799 -1.897 Bedrijventerreinen 9.182 13.496 -16.902 5.776 4.841 -4.865 Totaal onderhanden werk (BIE) 154.093 254.613 -415.918 -7.212 -4.684 -14.262

Toelichting op de investeringen en desinvesteringen 2018:

Zuidlanden In de plankosten voor De Zuidlanden zit een bedrag van € 4,71 mln voor de bijdrage aan RSP projecten. Aan voorbereidingskosten voor de ontwikkeling van de nieuwe plangebieden Middelsee en Unia is respectievelijk € 0,54 mln en € 0,31 mln uitgegeven. De bijdrage van de deelgebieden ter dekking van de algemene plankosten was in 2018 € 0,74 mln en de bijdrage voor bovenwijkse

209 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

voorzieningen € 0,65 mln. Aan plankosten en kosten voor tijdelijk beheer is in 2018 € 1,88 mln besteed. Op alle deelgebieden is in 2018 € 3,15 mln aan rente bijgeschreven. De kosten bouwrijp en woonrijp maken bedroegen in 2018 € 3,7 mln. De kosten in verband met overdacht van verkochte percelen bedroegen € 0,11 mln.

In de deelgebieden Techum, Jabikswoude en Wiarda zijn in 2018 in totaal 83 kavels verkocht (opbrengst verkopen totaal € 5,22 mln). Tevens is een bedrijventerrein verkocht (€ 0,29 mln), een perceel grond vanuit de grondbank overgedragen aan onderwijs (€ 0,5 mln) en extra grond overgeheveld naar het complex Overijsselselaan € 0,4 mln). Vanuit Plankosten is in 2018 aan de deelgebieden € 0,5 mln teruggestort. In verband met aansluitingen op de warmtekrachtcentrale is € 0,57 mln ontvangen. Zoals hierboven reeds vermeld is vanuit de deelgebieden € 1,39 mln bijgedragen aan algemene plankosten en bijdragen bovenwijks en voor tijdelijke uitgifte pacht van gronden is € 0,14 mln ontvangen.

De investeringen in de overige woningbouwgebieden en bedrijventerreinen betreffen voor € 1,13 mln kosten bouwrijp en woonrijp maken, voor € 0,35 mln rentebijschrijving en voor € 0,62 mln planontwikkeling, tijdelijk beheer en verkoopkosten. In verband met gerealiseerde winsten op verkopen is € 0,3 mln gestort in de reserve Grondexploitatie. In de overige woningbouwgebieden zijn in totaal 46 kavels verkocht (opbrengst verkopen totaal € 3,8 mln). Op bedrijventerrein Frisia zijn 3 kavels verkocht (€ 0,3 mln) Vanuit het project Drachtsterweg is een bijdrage van € 0,4 mln ontvangen in de kosten van aanpassing rioolgemaal. Verspreid door de stad zijn diverse percelen land en water verkocht met een opbrengst van € 0,58 mln en is middels pachten en bijdragen nog € 0,08 mln van derden ontvangen.

De waardering van de in exploitatie genomen gronden is gebaseerd op de inzichten van februari- 2019 en de daarbij behorende inschatting van uitgangspunten, parameters en risico’s. Uiteraard betreft dit een inschatting die omgeven is door onzekerheden, die periodiek wordt herzien en waarbij de waardering in het komende jaar zowel positief als negatief kan uitvallen. Op basis van de huidige informatie en inzichten is de beste schatting gemaakt voor de waardering van de in exploitatie genomen gronden.

De volgende algemene uitgangspunten worden gehanteerd ten aanzien van de schattingen: rentepercentage bedraagt 2.35%; kostenindexatie bedraagt 2%; opbrengstenindexatie bedraagt 2%.

De risico’s zijn nader toegelicht in paragraaf 2.3.7 Grondbeleid en de paragraaf 2.3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing.

De post uitzettingen met een rente-typische looptijd korter dan één jaar wordt onderscheiden in:

Tabel 116 Specificatie uitzettingen met een rente-typische looptijd korter dan één jaar Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18 Vorderingen op openbare lichamen 50.666 33.743

Verstrekte kasgeldleningen a/openbare lichamen 0 0 Overige verstrekte kasgeldleningen 0 0 Uitzett. in ’s Rijks schatkist m/rente-typische looptijd < 1 jr 0 0 Rekening-courantverhouding met het Rijk 0 0

Rek.crt.verhoudingen m/niet-financiële instellingen -1 -1 Uitzett. Ned. schuldpap. m/rente-typische looptijd < 1 jr 0 0

210 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18 Overige vorderingen 20.103 13.207

Overige uitzettingen 0 0 Totaal uitzettingen met rente-typische looptijd <1 jr 70.768 46.949

De daling van de vordering openbare lichamen betreft de ontvangst in 2018 van incidentele vorderingen op provincie en gemeenten, welke eind 2017 open stonden.

Schatkistbankieren

Drempelbedrag In principe dienen alle overtollige middelen in de schatkist te worden aangehouden. Er is echter een aantal uitzonderingen. Eén daarvan is het drempelbedrag. Dat is een minimumbedrag (afhankelijk van de omvang van de decentrale overheid) dat gemiddeld per kwartaal buiten de schatkist mag worden gehouden. Voor gemeente Leeuwarden is dat voor 2018 € 3.822.000.

Berekening benutting drempelbedrag schatkistbankieren Het drempelbedrag is bedoeld om het dagelijkse kasbeheer te vereenvoudigen: niet elke laatste euro hoeft in de schatkist te worden aangehouden. In principe hoeven dus alleen de liquide middelen die boven het drempelbedrag uitgaan in de schatkist te worden aangehouden. In 2018 hebben geen overschrijdingen plaats gevonden van het drempelbedrag. De volgende tabel laat zien wat de benutting van het drempelbedrag schatkistbankieren gedurende de vier kwartalen 2018 is geweest:

Tabel 117 Schatkistbankieren Omschrijving Verslagjaar 2018

Drempelbedrag (1) 3.822

1e kwart. 2e kwart. 3e kwart. 4e kwart. Kwartaalcijfer op dagbasis buiten ’s

Rijks schatkist aangeh. middelen (2) 0 26 70 412 Ruimte onder het drempelbedrag (3a)=(1)>(2) 3.822 3.796 3.752 3.410 Overschrijving van het drempelbedrag (3b)=(2)<(1) 0 0 0 0

Tabel 118 Berekening drempelbedrag Omschrijving Verslagjaar 2018 (1) Begrotingstotaal verslagjaar (4a) 535.811 Deel v/h begrotingstotaal < 500 mln (4b) 500.000 Deel v/h begrotingstotaal> 500 mln (4c) 35.811 Drempelbedrag (1)=(4b)*0,0075+(4c)*0,002 (min. € 250.000) 3.822

211 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 119 Berekening kwartaalcijfer op dagbasis buiten ’s Rijks schatkist aangehouden middelen Omschrijving Verslagjaar 2018 (2) 1e kwart. 2e kwart. 3e kwart. 4e kwart. Som van de per dag buiten ’s Rijks schatkist aangehouden middelen (5a) (negatieve bedragen tellen als nihil) 0 2.332 6.413 37.904 Dagen in het kwartaal (5b) 90 91 92 92 Kwartaalcijfer op dagbasis buiten ’s (2)-(5a)/(5b) Rijks schatkist aangeh. middelen 0 26 70 412

De post overige vorderingen wordt onderscheiden in:

Tabel 120 Specificatie overige vorderingen Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18

- vorderingen bijstandsverlening 9.568 10.563 - belastingvorderingen 5.433 5.097 - overige vorderingen op derden 13.321 7.640 Totaal overige vorderingen 28.322 23.299 Af: voorziening voor: - vorderingen bijstandsverlening 3.231 4.488 - belastingvorderingen 1.874 1.664 - overige vorderingen op derden 3.113 3.941 Totaal voorziening overige vorderingen 8.219 10.092

Balanswaarde overige vorderingen 20.103 13.207

De ouderdom van de belastingvorderingen kan als volgt worden weergegeven:

Tabel 121 Ouderdom belastingvorderingen Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18

nog niet vervallen 712 576 < 6 maanden vervallen 566 572 7 - 12 maanden vervallen 1.314 1.385 > 1 jaar vervallen 2.842 2.564 Ouderdomsanalyse belastingdebiteuren 5.434 5.097

Per medio mei staat van het saldo per 31-12-18 nog € 3.465 open.

De ouderdom van de overige vorderingen op derden geeft het volgende beeld:

Tabel 122 Ouderdom van overige vorderingen op derden

212 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18

< 3 maanden oud 5.514 3.372 3 tot 6 maanden oud 105 54 6 maanden tot 1 jaar 5.049 296 ouder dan 1 jaar 2.653 3.918 Ouderdomsanalyse overige vorderingen op derden 13.321 7.640

De totale overige vorderingen op derden liggen ultimo 2018 op een beduidend lager niveau dan eind 2017. Met name de vorderingen met een ouderdom tussen 6 maanden en één jaar namen af. Dit betreft met name per ultimo 2017 openstaande vorderingen uit hoofde van het Sociaal Domein Fryslân, welke in 2018 zijn ontvangen. De gebruikelijke voorzieningen zijn getroffen. Per medio mei staat van het totale saldo per 31-12-18 nog € 4.638 open.

De liquide middelen kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 123 Liquide middelen Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18

Kassaldo 38 60 Banksaldi 563 0 Totaal liquide middelen 601 60

De overlopende activa kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 124 Specificatie overlopende activa Omschrijving Boek- Herrubrice- Boekwaarde Boek- waarde ring 1-1-18 waarde 01-01-18 31-12-18 Nog te ontv. voorschotten v/Eur. en Ned. overheden 1.744 1.413 3.157 11.790 voor spec. uitkeringen Overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde 52.001 37.412 bedragen -1.413 50.588 Totaal overlopende activa 53.745 0 53.745 49.201

Een aantal posten, dat in de jaarrekening 2017 ten onrechte is verantwoord bij 'overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde bedragen' i.p.v. 'nog te ontvangen voorschotten van overheden met een specifiek bestedingsdoel', is geherclassificeerd. De nog te ontvangen voorschotten van Europese en Nederlandse overheden voor uitkeringen met een specifiek doel zijn met name gestegen door het overhevelen van de vordering op het Rijk ad € 7.057 inzake de Vangnetuitkering 2017. Deze vordering stond eind 2017 nog onder de financiële vaste activa. Omdat deze in 2019 wordt ontvangen vond overheveling plaats naar de overlopende activa. De overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde bedragen liepen terug door verdere afwikkeling van vooruitbetalingen aan zorgverleners (Sociaal Domein Fryslân).

213 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 125 Nog te ontvangen voorschotten van overheden van uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel Omschrijving Boek- Toevoe- Ontvangen Boek- waarde gingen bedragen waarde 01-01-18 31-12-18 EU ESF - Brug naar werken 2 - Gemeenten* 609 882 1.148 342 ESF - Brug naar werken 1.744 1.744 0

Project EGF-Bancaire Sector 0 231 231

Totaal EU 2.353 1.113 2.892 573

Rijk Vangnetuitkering 2017 0 7.109 7.109

Bom- en vliegtuigruiming * 563 82 645

Uitv.kosten Besluit Zelfstandigen 0 58 58

Afrek G3 rijksbijdrage en declaratiedeel Bbz 0 42 42

Totaal Rijk 563 7.292 0 7.855

Provincie

Stationsgebied 1.000 1.000

Strategie Bereikbaarheid Leeuwarden 0 5.387 3.600 1.787 Bom- en vliegtuigruiming * 241 35 276

Waterconnecting* 0 299 299

Totaal Provincie 241 6.721 3.600 3.362

Nog te ontv. voorschotten v/Eur. en Ned. 3.157 15.125 6.492 11.790 Overheden voor specifieke uitkeringen

* Een aantal posten is in de jaarrekening 2017 ten onrechte verantwoord bij 'overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde bedragen' i.p.v. 'nog te ontvangen voorschotten van overheden met een specifiek bestedingsdoel'. Dit is in de beginbalans gecorrigeerd.

De vaste passiva worden onderscheiden in:

Tabel 126 Specificatie vaste passiva Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18 Eigen vermogen 50.458 62.429 Voorzieningen 57.733 45.979 Vaste schulden, met een rente-typische looptijd > 1 jaar 460.888 475.202 Totaal vaste passiva 569.079 583.609

214 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Het eigen vermogen kan als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 127 Specificatie eigen vermogen Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18 Reserves, gespecificeerd naar: Algemene reserve 12.991 20.123 Bestemmingsreserves 40.848 25.406 Gerealiseerd resultaat dit jaar -3.381 16.899 Totaal eigen vermogen 50.458 62.429

Het verloop van de reserves kan als volgt worden weergegeven:

Algemene Reserves Algemene Reserve Saldo Saldo 31-12-17 9.097 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 3.894 Beginbalans 12.991 Resultaatbestemming Resultaatbestemming Leeuwarden 2017 -4.917 Resultaat Leeuwarderadeel 821 Resultaat Littenseradeel 104 -3.992 Stortingen Structureel begrotingsresultaat 2018 11.731 Versterking A.R. n.a.v. compensatie tegenvallers BGR 18 7.900 Diverse incidentele stortingen via beslisdocument 2.793 Jaarlijkse storting ter versterking van deze reserve 2.000 Winst erfpachtspercelen 86 24.510 Onttrekkingen Diverse incidentele onttrekkingen via beslisdocument 13.386 13.386 Saldo 31 december 2018 20.123

Bestemmingsreserves SIOF (Besl. 7-6-2014) Saldo Doel: Realisatie van strategische langetermijndoelen in hoofd -, economische -, woningmarktversterkende - en sociale infrastructuur Saldo 31-12-17 8.530 Onttrekkingen Storting in algemene reserve 4.500 Culturele hoofdstad 450 Nieuw Stroomland 360 Bijdrage Culturele Universiteitscampus 350 Stadion WTC 86

215 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

5.747 Saldo 31 december 2018 2.783

Budgetoverheveling (Besl. 15-12-2010) Saldo Doel: Het overhevelen van budgetten naar het volgende begrotingsjaar mits wordt voldaan aan de bepalingen van artikel 11 lid 3 van de financiële verordening van de gemeente Leeuwarden Saldo 31-12-17 9.965 Stortingen Decentralisatie uitkeringen 1.543 Transformatie SD Jeugd 1.374 Verplichtingen O&I-prioritering 841 Marketing vrije tijd 500 Werkplan profilering/acquisitie 490 Decentralisatie uitkering bodem 475 Sociaal Domein 458 Regionale uitvoeringsdiensten 395 Vluchtelingen 332 Herindeling 310 Energie agenda Volhoudbaar 300 Innovatieve aanpak energiebesparing 170 Ticketrisico Legacy LF2018 150 Gemeentelijke monumentenlijst 150 Impuls Sociale Investeringen (ISI) 136 Data Fryslân 126 Omgevingswet 120 Sportaccommodaties 80 Voorinvestering strategische locaties 80 Wonen boven winkels 30 8.059 Onttrekkingen Faciliterend programma LF2018 1.800 Sportcomplex Wiarda 1.500 Herindeling 1.130 Vluchtelingen 845 Verplichtingen O&I-prioritering 835 Regionale uitvoeringsdiensten 611 Decentralisatie uitkering bodem 536 Impuls Sociale Investeringen (ISI) 410 Versnellingsgelden woningverdeling 380 Sportaccommodaties 275 Mienskipfonds 243 Innovatieve aanpak energiebesparing 219 Bibliotheek 209 Werkplan profilering/acquisitie 200 Schuldaanpak jongeren 177 Gebiedsontwikkeling 150

216 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Omgevingswet 140 Marketing vrije tijd 115 Arbeidsparticipatie mensen met psychische beperking 76 Burgerzaken loket Grou 70 Wonen boven winkels 37 9.958 Saldo 31 december 2018 8.066

Grondexploitatie (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Dekking nadelige saldi en risico's grondplannen Saldo 31-12-17 2.663 Stortingen Storting voorziening afgesloten complexen 1.894 Resultaat complex 77/99 322 Resultaat grondzaken 225 Storting boekwinst Hoflan 6 223 Boekwinst Bagijnestraat 57d 44 2.708 Onttrekkingen Uitspraak vonnis Neushoornbijdrage 643 aanpassing voorziening verliescomplexen 130 Rente strategische verwervingen 127 Bijdrage Gebiedsontwikkeling 46 Bijdrage Schieringerweg 9 955 Saldo 31 december 2018 4.416

Parkeren (Besl. 10-10-1994) Saldo Doel: Financiering en vervanging/uitbreiding parkeervoorzieningen en flankerend beleid Saldo 31-12-17 1.254 Onttrekkingen Resultaat parkeren 2018 501 Saldo 31 december 2018 753

Garantie financiering PWVB (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Afdekken van risico's in verband met verstrekte gemeentegaranties bij particuliere woningverbetering Saldo 31-12-17 10 Onttrekkingen Uitvoering collegeprogramma 10 Saldo 31 december 2018 0

Stimulering werkgelegenheid (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Werkgelegenheidsbevordering en versterking economische structuur Saldo 31-12-17 719 Geen mutaties in 2018 Saldo 31 december 2018 719

217 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Stadsvernieuwing (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Financiering stadsvernieuwingsprojecten Saldo 31-12-17 88 Onttrekkingen Onttrekkingen res. Stadsvernieuwing 8 Saldo 31 december 2018 81

ISV III(Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Financiering stadsvernieuwingsprojecten Saldo 31-12-17 391 Onttrekkingen Bijdrage reserve Wijkenaanpak ISV III is investering geworden -924 Bijdrage aan Geluidsanering ISV III 9 -915 Saldo 31 december 2018 1.306

Afschrijvingen (Besl. 21-5-2007) Saldo Doel: Egalisatie van kapitaallasten activa met economisch nut Saldo 31-12-17 866 Onttrekkingen Activering Nesserdyk Grou 866 Saldo 31 december 2018 0

Egalisatie Verkiezingen (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Egalisatie van lasten begrotingspost verkiezingen Saldo 31-12-17 232 Stortingen Storting verkiezigen regulier 138 Onttrekkingen Onttrekking verkiezingen regulier 135 Saldo 31 december 2018 235

Frictiemiddelen (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Dekken van frictiekosten als gevolg van invullen taakstellingen Saldo 31-12-17 217 Stortingen Mutaties reserve frictiemiddelen 200 Onttrekkingen Mutaties reserve frictiemiddelen 6 Saldo 31 december 2018 411

BWS Volkshuisvesting (Besl. 11-10-2004) Saldo Doel: Afdekken van renterisico's jaarlijkse bijdragen sociale huur- en koopwoningen Saldo 31-12-17 65 Geen mutaties in 2018

218 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Saldo 31 december 2018 65

Revolving Fund Monumenten (Besl. 10-10-1994) Saldo Doel: Het afdekken van kapitaallasten van uitgezette geldleningen bij het Nat. Restauratie Fonds Saldo 31-12-17 221 Geen mutaties in 2018 Saldo 31 december 2018 221

Kunst in de openbare ruimte (Besl. 21-5-2007) Saldo Doel: Het loskoppelen van middelen die voortkomen uit de nieuwe 'percentageregeling kunst in de openbare ruimte' van de projectlocatie (bouwwerk) Saldo 31-12-17 389 Onttrekkingen Onttrekking conform besteding BKV beleid 245 Saldo 31 december 2018 144

Stedelijke vernieuwing (Besl. 7-6-2004) Saldo Doel: Realisering stedelijke vernieuwing Saldo 31-12-17 197 Geen mutaties in 2018 Saldo 31 december 2018 197

Bijdrage subsidie Filmhuis (Besl. 31-3-2009) Saldo Doel: Jaarlijkse subsidie Centrum v. Film in Friesland Saldo 31-12-17 1.500 Onttrekkingen Vrijval t.g.v. exploitatie 1.500 Saldo 31 december 2018 0

Economische participatie (Besl. 19-12-2011) Saldo Doel: Economische participatie Saldo 31-12-17 1.514 Onttrekkingen Kwijtschelding lening Sustainable Winner 13 Saldo 31 december 2018 1.501

Duurzaamheidslening (Besl. 25-3-2013) Saldo Doel: Verduurzamen particuliere woningvoorraad Saldo 31-12-17 1.161 Stortingen Storting in algemene reserve 1.000 Saldo 31 december 2018 161

Sociaal Domein (Besl. 23-9-2014) Saldo Doel: Opvangen van financiële risico's en het egaliseren van overschotten en tekorten die samenhangen met de decentralisatie opgaven. Op deze reservemiddelen rust geen bestedingsverplichting Saldo 31-12-17 5.841

219 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Onttrekkingen Onttrekking als gevolg van tekort Wmo/Jeugd 5.841 Saldo 31 december 2018 0

Stadsherstel (Besl. 9-3-2015) Saldo Doel: Aankopen, in stand houden, renoveren en verbeteren van panden in de binnenstad, met het doel de panden vervolgens te verkopen Saldo 31-12-17 780 Stortingen Onttrekkingen Vervallen reserve Stadsherstel 800 Uitvoering collegeprogramma -19 781 Saldo 31 december 2018 0

Achterstallig onderhoud Verhardingen Boarnsterhim (Besl. 29-6-2015) Saldo Doel: Dekken van achterstallig onderhoud dat is gebleken uit een geactualiseerd beheerplan en waarvoor in het kader van de Artikel-12 status van de voormalige gemeente een aanvullende bijdrage is ontvangen van het Rijk Saldo 31-12-17 1.394 Onttrekkingen Bijdrage aan Onderhoud Boarnsterhim 167 Saldo 31 december 2018 1.227

Vastgoed (Besl. 12-9-16) Saldo Doel: Optimaliseren en verduurzamen van de bestaande vastgoedportefeuille Saldo 31-12-17 0 Stortingen Bijdrage uit exploitatie panden Vastgoed (reserve) 2.000 Storting boekwinst Zuiderplein 17 2.017 Onttrekkingen Uitvoering collegeprogramma 2.000 Saldo 31 december 2018 17

Bodemsanering (Besl. 11-7-2016) Saldo Doel: Het financieren van bodemsaneringen die in bodemsaneringsprogramma's zijn opgenomen en waarvan de uitvoering zich veelal over meerdere jaren uitstrekt. Saldo 31-12-17 862 Stortingen Reguliere storting 2018 243 Onttrekkingen Bijdrage aan Bodemprojecten (VRZ) 246 Bijdrage aan Sanering De Meer 147 Bijdrage sanering Ype Kramer 54 Sanering zoutloods -96 350 Saldo 31 december 2018 755

220 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Wijkbudgetten (Besl. Vaststellen Jaarrekening 2016) Doel: Opvangen toekomstige verplichtingen wijkpanelbudgetten Saldo 31-12-17 897 Stortingen Bijdrage geraamde wijkbudgetten 177 Onttrekkingen Bestedingen 2018 213 Saldo 31 december 2018 860

Reserve toeristenbelasting (Besl. 17-7-2017) Doel: Financiering voor uitgaven aan fysieke toeristische voorzieningen Saldo 31-12-17 0 Stortingen Bijdrage exploitatie 2018 397 Saldo 31 december 2018 397

Dorpen en platteland (nog vaststellen bij Jaarrekening 2018) Doel: Voorziening voor bodemsanering Saldo 31-12-17 0 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 99 Beginbalans 99 Geen mutaties in 2018 Saldo 31 december 2018 99

Reserves voormalig Littenseradiel/Leeuwarderadeel Doel: Divers Saldo 31-12-17 0 Toevoeging Leeuwarderadeel Onderhoud wegen 322 Culturele activiteiten/kunstwerken 63 Onderhoud kerktorens 28 Totaal 413 Toevoeging Littenseradiel Onderhoud wegen 458 Onderwijs huisvesting 103 Opschonen vaarten 18 Totaal 579 Beginbalans 992 Geen mutaties in 2018 Saldo 31 december 2018 992

221 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

De voorzieningen kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 128 Specificatie voorzieningen Omschrijving voorzieningen Boek- Resultaat- Vrijgevallen Stortingen Aanwen- Boek- waarde bestemmin bedragen dingen waarde 1-1-18 g 31-12-18 verplichtingen, verliezen en 20.238 1.894 1.648 9.603 10.388 risico’s ter egalisering van kosten 19.353 611 710 7.758 7.905 19.107 voor bijdragen aan toekomstige vervangingsinvesteringen waarvoor een heffing geheven kan worden 2.092 0 -58 1.209 825 middelen van derden waarvan bestemming gebonden is 16.050 0 3.962 4.354 15.659

Totaal voorzieningen 57.733 611 2.604 13.311 23.072 45.979

Het verloop van de voorzieningen kan als volgt worden weergegeven:

1ab Diverse voorzieningen afgesloten complexen (Besl. vaststelling div. jaarrekeningen) Doel: Middelen voor planschade en voor afrondende werkzaamheden na afsluiting grondexploitatie Saldo 31-12-17 1.933 Stortingen Bijdrage reserve bodemsanering 54 Onttrekkingen Diverse nagekomen bestedingen afgesloten exploitaties 93 Vrijval voorziening 1.894 Saldo 31 december 2018 0

1ab Specifieke risico's (Besl. 7-6-2004) Doel: Opvangen risico's nog lopende procedures Saldo 31-12-17 88 Stortingen Storting i.v.m. risico's 160 Onttrekkingen Overige kosten 88 Saldo 31 december 2018 160

1c Exploitatie en onderhoud gymlokalen (Besl. 14-12-1998) Doel: Egalisatie van (grote) onderhoudskosten Saldo 31-12-17 1.802 Stortingen Storting onderhoudsmiddelen 203 Saldo 31 december 2018 2.005

1c Groot onderhoud vastgoed (Besl. 7-6-2004) Doel: Egalisatie (grote) onderhoudskosten vastgoed

222 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Saldo 31-12-17 3.606 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 601 Beginbalans 4.207 Resultaatbestemming Resultaatbestemming Leeuwarderadeel 392 Stortingen Reguliere storting 2.049 Brim subsidie 2018 diverse panden 140 Dotatie 2018 Oostergoweg 9 90 Storting verkoop gemeentewerf 88 Reservering verbouw plannen HCL 40 Onderhoud kunstgras MKV en Leovardia 39 Bijdrage vervangen keuken Groeneweg 3 39 Bijdrage brandscheiding deuren 19 Onderhoud molens vml L'deel 17 Storting gemeentewerf 2 2.523 Onttrekkingen Groot onderhoud en adviezen 2018 2.620 Bijdrage koudeopwekking 240 Bijdrage zoutloods Mantgum 164 Bijdrage herinrichting Stadskantoor 97 Verrekening Brim ivm verkoop panden 73 Personeel van derden 39 Correctie Bouwconsultancy -56 Correctie voorfinanciering brandveiligheid en legionella -270 2.907 Saldo 31 december 2018 4.215

1ab Arbeidsgerelateerde kosten (Besl. 26-5-2014) Doel: Afdekken van verplichtingen aan voormalige bestuurders en voormalig personeel Saldo 31-12-17 17.558 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 659 Beginbalans 18.217 Stortingen Pensioenen bestuurders storting t.l.v. exploitatie 921 Storting voorziening voormalige ambtelijk personeel 513 1.434 Onttrekkingen Overdracht voorziening FLO aan Veiligheidsregio 7.835 Voormalig ambtelijk personeel: betalingen 2018 780 Pensioenen bestuurders: betalingen 2018 538 Vrijval voorziening pensioenen wachtgeld 270 9.423 Saldo 31 december 2018 10.228

223 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

1c Zadelfonds monumentenzorg (Besl. 13-3-1995) Doel: Financiering kleinschalige projecten monumentenzorg Saldo 31-12-17 470 Stortingen Storting t.l.v. de exploitatie 21 Onttrekkingen Bestedingen 2018 19 Saldo 31 december 2018 472

1c Openbaar vervoer (Besl. 7-6-2004) Doel: Verbeteren infrastructuur openbaar vervoer Saldo 31-12-17 163 Onttrekkingen Bestedingen 2018 33 Saldo 31 december 2018 130

1d Egalisatie heffingen (Besl. 29-6-2015) Doel: Egalisatie opbrengsten kostendekkende tarieven Saldo 31-12-17 1.946 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 146 Beginbalans 2.092 Stortingen Aanvulling resultaat riolering 2018 -58 Onttrekkingen Onttrekking 2018 545 Resultaat riolering 2018 475 Belastingcompensatie 2018 177 Bestrijding hondenoverlast 13 Mutatie voorziening egalisatie heffingen 1.210 Saldo 31 december 2018 824

1c Afkoopsommen onderhoud graven (Besl. 16-12-2002) Doel: Dekken kosten onderhoud grafbedekkingen Saldo 31-12-17 254 Onttrekkingen Resultaat begraafplaatsen 70 Saldo 31 december 2018 184

2 Onderhoud graven familie Zadel (Besl. 13-3-1995) Doel: Dekking kosten onderhoud grafbedekking familie Zadel Saldo 31-12-17 359 Onttrekkingen Resultaat begraafplaats Zadel 1 Saldo 31 december 2018 358

224 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

2 Riolering (Besl. 11-10-2004) Saldo Doel: Realiseren Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) Saldo 31-12-17 13.721 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 1.970 Beginbalans 15.691 Stortingen Bijdrage exploitatie 2018 3.962 Onttrekkingen Bijdrage RIO's 4.315 Bijdrage project Groene Long 38 4.353 Saldo 31 december 2018 15.300

1c Compensatie groen (Besl. 26-9-2011) Doel: Opvangen van kosten voldoen aan compensatieplicht bij kappen van 10 of meer bomen middels herplanting of financiële compensatie Saldo 31-12-17 272 Stortingen Afkoop projecten 179 Onttrekkingen Bomen Bilgaard 23 Bomen overige 6 28 Saldo 31 december 2018 423

1c Onderhoud verhardingen (Besl. 6-11-2012) Doel: Egalisatie van Bestedingen voor het in goede staat hebben/houden van verhardingen Saldo 31-12-17 1.994 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 0 Beginbalans 1.994 Stortingen Reguliere storting 1.897 Onttrekkingen Bijdrage projecten onderhoud 2.252 Saldo 31 december 2018 1.639

1c Onderhoud civiele kunstwerken (Besl. 6-11-2012) Doel: Egalisatie van Bestedingen voor het in goede staat hebben/houden van civiele kunstwerken Saldo 31-12-17 4.387 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 311 Beginbalans 4.698 Stortingen Reguliere storting 2.056 Resultaatsbestemming 139 2.195 Onttrekkingen

225 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Bijdrage onderhoud projecten 1.571 Saldo 31 december 2018 5.322

1c Waterwegen/baggeren (Besl. 31-3-2014) Doel: Het egaliseren van Bestedingen voor onderhoud van waterwegen en baggerwerkzaamheden 2014- 2016 Saldo 31-12-17 2.212 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 0 Beginbalans 2.212 Stortingen Bijdrage waterlopen 395 OSW-middelen 2018 tbv uitvoeringsplan 2019 234 Bijdrage vijvers 231 Afwikkeling waterambassadeur 6 Bijdrage baggerfonds Frisia 3 869 Onttrekkingen Baggerwerkzaamheden 449 Saldo 31 december 2018 2.632

1c Baggeren voormalige gemeente Boarnsterhim (Besl. 26-3-2014) Doel: Dekken van achterstallig onderhoud dat is gebleken uit een geactualiseerd beheerplan en waarvoor in het kader van de Artikel-12 status van de voormalige gemeente een aanvullende bijdrage is ontvangen van het Rijk Saldo 31-12-17 981 geen mutaties in 2018 Saldo 31 december 2018 981

1c Recreatieve voorzieningen Sylsbrêge (Besl. 26-3-2014) Doel: Bevordering recreatie en toerisme in Jirnsum door verhoging van de Sylsbrêge Saldo 31-12-17 186 Onttrekkingen Vrijval restant voorziening 186 Saldo 31 december 2018 0

1c Bijdrage huurwoningen (Boarnsterhim) (Besl. 26-3-2014) Doel: Subsidieverstrekkingen bij realisatie van woningen in het kader van herstructurering Saldo 31-12-17 524 Onttrekkingen Vrijval restant voorziening 524 Saldo 31 december 2018 0

1c Onderhoud oevers en steigers voormalige gemeente Boarnsterhim (Besl. 26-3-2014) Doel: Dekken van achterstallig onderhoud dat is gebleken uit een geactualiseerd beheerplan en waarvoor in het kader van de Artikel-12 status van de voormalige gemeente een aanvullende bijdrage is ontvangen van het Rijk Saldo 31-12-17 398 Toevoeging Littenseradiel/Leeuwarderadeel 200 Beginbalans 598

226 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Stortingen Resultaatsbestemming 80 Onttrekkingen Bijdrage bruggen Boarnsterhim 59 Saldo 31 december 2018 619

1c Onderhoud bruggen voormalige gemeente Boarnsterhim (Besl. 26-3-2014) Doel: Dekken van achterstallig onderhoud dat is gebleken uit een geactualiseerd beheerplan en waarvoor in het kader van de Artikel-12 status van de voormalige gemeente een aanvullende bijdrage is ontvangen van het Rijk Saldo 31-12-17 991 Stortingen Storting exploitatie 2018 12 Onttrekkingen Onderhoud bruggen Boarnsterhim 517 Saldo 31 december 2018 486

De onderverdeling van de in de balans opgenomen vaste schulden is als volgt:

Tabel 129 Vaste schulden met rente-typische looptijd van 1 jaar of langer Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 01-01-18 31-12-18 Obligatieleningen 0 0 Onderhandse leningen van: – binnenl. pensioenfondsen en verzek.instellingen 0 0 – binnenl. banken en ov. financiële instellingen 454.468 468.723 – binnenlandse bedrijven 0 0

– openbare lichamen 2.500 2.500

– overige binnenlandse sectoren 3.902 3.961

– buitenlandse instellingen, fondsen, banken, bedrijven en overige 0 0 sectoren Door derden belegde gelden 0 0 Waarborgsommen 17 18 Totaal vaste schulden 460.888 475.202

In volgend overzicht wordt het verloop weergegeven van de vaste schulden in 2018:

Tabel 130 Verloop vaste schulden Omschrijving Boek- Vermeer- Aflossing- Boek- Rentelast waarde deringen en waarde voor het 01-01-18 31-12-18 jaar Obligatieleningen

Onderhandse leningen van:

– binnenl. pensioenfondsen en

verzek.instellingen – binnenl. banken en ov. financiële 454.468 55.000 40.745 468.723 11.746 instellingen – binnenlandse bedrijven

227 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Omschrijving Boek- Vermeer- Aflossing- Boek- Rentelast waarde deringen en waarde voor het 01-01-18 31-12-18 jaar – openbare lichamen 2.500 2.500 8

– overige binnenlandse sectoren 3.902 59 3.961

– buitenl. instell., fondsen, banken,

bedrijven en overige sectoren

Door derden belegde gelden

Waarborgsommen 17 17

Totaal vaste schulden 460.887 55.059 40.745 475.201 11.754

De vlottende passiva worden als volgt onderscheiden:

Tabel 131 Specificatie vlottende passiva Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 1-1-18 31-12-18 Netto-vlottende schulden met rente-typische looptijd < 1 jaar 92.222 57.491 Overlopende passiva 57.392 49.470 Totaal vlottende passiva 149.614 106.961

De netto-vlottende schulden met rente-typische looptijd korter dan 1 jaar kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 132 Netto-vlottende schulden met rente-typische looptijd korter dan 1 jaar Omschrijving Boek- Boek- waarde waarde 1-1-18 31-12-18 Kasgeldleningen aangegaan bij openbare lichamen 0 0 Overige kasgeldleningen 55.000 20.000 Banksaldi 17.818 16.969 Overige schulden 19.404 20.522 Totaal netto-vlottende schulden 92.222 57.491

In 2017 is geen langlopende financiering aangetrokken, maar is de financieringsbehoefte volledig met kort geld afgedekt. In 2018 zijn voor (her-)financiering wel weer langlopende leningen aangetrokken. In het vierde kwartaal is nog een kasgeldlening afgesloten ter dekking van de financieringsbehoefte. Hierdoor zijn de kasgeldleningen per ultimo 2018 sterk gedaald.

Tabel 133 Specificatie overlopende passiva Omschrijving Boek- Herrubrice- Boekwaarde Boek- waarde ring 1-1-18 waarde 1-1-18 31-12-18 Nog te betalen bedragen 55.940 4788 60.728 43.133 Vooruitontv.voorschotten v/Eur. en Ned. overheden 739 51 790 2.038 voor specifieke uitkeringen Overige vooruitontvangen bedragen 712 3 715 4.299 Totaal overlopende passiva 57.392 4.842 62.234 49.470

228 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

Tabel 134 Verloop van overheden ontvangen voorschotbedragen van uitkeringen met specifiek bestedingsdoel Omschrijving Boek- Ontvan- Vrijgeval- Boek- waarde gen len waarde 1-1-18 bedragen bedragen 31-12-18

SU - RMC voortijdig schoolverlaten 316 929 825 420 ESF - Brug naar werken 3 0 1173 0 1.173 SU - Educatiemiddelen 146 83 0 229 Nazorg ex-gedetineerden 2016/7/8 31 67 31 67 SU - Onderwijsachterstandenbeleid 189 1.419 1.608 0 SU - Regeling Heroïnebehandeling 54 732 715 71 Subsidie aanpak verwarde personen 31 12 19

Subsidie woninginbraken 2015/6/7/8 23 60 24 59 Totaal vooruitontv. voorschotten v/Eur. en 790 4.463 3.215 2.038 Ned. overheden voor specifieke uitkeringen

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

 Garantstellingen en leaseverplichtingen:

Tabel 135 Garantstellingen x € 1 mln Omschrijving Leningen waarvan Leningen waarvan 01-01-18 gewaar- 31-12-18 gewaarborgd borgd Nationale Hypotheek Garantie (t/m 2010) 762.000 381.000 875.000 437.500 Gemeentelijke achtervang geldleningen geborgd door WSW 635.517 317.759 607.668 303.834 Geborgde particuliere leningen voor start NHG 1994 10.086 10.086 8.999 8.999 Overige door gemeente geborgde leningen 12.691 11.976 22.078 21.388 Totaal garanties 1.420.294 720.821 1.513.745 771.721

De beginstanden per 1 januari 2018 van de van de diverse instellingen ontvangen opgaven wijken op enkele plaatsen af van de gegevens zoals deze zijn ontvangen van de herindelingspartners. Daarom sluiten de gegevens per 1 januari niet aan met de gegevens van de herindelingsbalans.

Tabel 136 Leaseverplichtingen Omschrijving Verplichting Verplichting 31-12-17 31-12-18

Auto's t.b.v. m.n. College van B&W en sociale recherche 277 258 Totaal leaseverplichtingen 277 258

De vergelijkende cijfers over 2017 zijn aangepast, aangezien is gebleken dat toen niet alle leaseverplichtingen waren opgenomen.

229 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Jaarrekening

 Inkoopverplichtingen ten behoeve van exploitatie groter dan € 1.000.000:

Tabel 137 Inkoopverplichtingen per ultimo 2018 Begin- Verval- Verplich- Leverancier naam datum datum Overeenkomst ting Opmerking BV Fryslân Miljeu 01-01-99 onbepaald Afvalinzameling Noordwest 6.768 jaarbedrag Afvalsturing Friesland 03-08-07 01-01-25 Leveringsverplichting NV huishoudelijk afval 3.952 jaarbedrag Stichting 01-01-10 31-12-35 Huur WoonFriesland Wijk/voorzieningencentrum restant- Zuiderburen (Wite Mar 7-9) 1.402 verplichting Stichting 01-09-09 31-08-29 Huur WoonFriesland Wijkvoorzieningencentrum en Jongerencentrum Camminghaburen restant- (Lieuwenburg 2) 1.342 verplichting BV Fryslân Miljeu 01-01-05 onbepaald Milieustraat Noordwest 1.590 jaarbedrag FUMO 01-01-14 onbepaald Uitvoering deel van milieutaken op gebied van omgevingsrecht 584 jaarbedrag

 Inkoopverplichtingen ten behoeve van investeringen: In bijlage A is een overzicht van de restantkredieten weergegeven. Voor maximaal het nog openstaande bedrag van de restantkredieten kunnen verplichtingen zijn aangegaan.

 Subsidieverplichtingen: De subsidies aan instellingen, welke zijn vastgelegd met een maximum te verlenen bedrag per subsidie, zijn overwegend structureel van aard, maar worden steeds voor een jaar verleend. Een eventuele beëindiging van een subsidies vereist echter een redelijke termijn. Zie ook bijlage E Overzicht subsidies aan instellingen.

230 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

BIJLAGEN

231 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage A. Overzicht restantkredieten

In deze bijlage staan alle restantkredieten die niet in 2018 zijn afgesloten en waarvan het restant overgeheveld wordt naar 2019.

Artikel 5, lid 6 van de Financiële verordening bepaalt dat investeringen als deze nog niet zijn gestart na twee jaar vrij vallen. In onderstaande lijst lijken 3 kredieten nog niet gestart. Voor investeringen INV341408 en INV391611 geldt, dat deze wel zijn gestart, maar dat er nog geen uitgaven werden geactiveerd. Voor INV240307 geldt, dat de bouw van de sporthal in 2018 is gestart, en dat inrichting in 2019 volgt. Daarom worden ook deze kredieten overgeheveld naar 2019.

Tabel 138 Overzicht restantkredieten Bedragen x € 1.000 Code Omschrijving Begin periode Krediet Besteed Restant INV340912 Breedstraat 48 2009 1.271 1.190 82 INV341012 Verbouw Heer Ivostraatje 38 2010 116 122 -6 INV331217 Kademuur Nieuweweg 2012 150 109 41 INV331406 PI14 - Mobiliteits- en verkeersman. 2014 1.055 657 398 INV341408 Aanpassingen Carré Zuid 2014 900 0 900 INV331505 PI15 - Fietspad Grou-Warten 2e fase 2015 574 173 401 INV331506 PI15 - Rotondes Camminghaburen 2015 1.040 1.218 -178 INV541502 Vernieuwing Digitaal Loket 2015 695 541 154 INV561504 Optimalisatie inr, Belastingsysteem 2015 153 119 34 INV240301 IKC Prins Mauritsschool 2016 3.000 1.300 1.700 INV240307 1e inrichting sporthal Nijlân 2016 221 0 221 INV240309 Eigen Wijs (Wester & Trilker) 2016 3.500 300 3.200 INV240312 Thomasschool uitbr (excl KO + RO) 2016 500 14 486 INV240313 2e schoollocatie Zuidlanden 2016 3.200 484 2.716 INV361601 Ontvangers/armaturen 2016 98 120 -22 INV361616 Herinrichting groen Camminghaburen 2016 587 342 245 INV391611 Digi. Onderst. projectmatig werken 2016 119 0 119 INV391620 Ontwikkelkosten schoollocaties 2016 257 1.084 -827 INV391621 Ontwikkelkosten Zwette VI 2016 352 263 89 INV391622 Ontwikkelkosten Watercampus 2016 2 1 1 INV391623 Schoollocaties 2016 508 508 0 INV391624 Zwette VI 2016 3.890 4.038 -148 INV561604 Onderz. verv. WOZ-waard.module 2016 64 40 24 INV561608 Themakaarten GIS Soc.domein 2016 44 16 28 INV271701 Nieuwbouw IKC Constantijn PCBO 2017 2.500 200 2.300 INV331710 Parkeergarage Revius 2017 6.740 1.378 5.362 INV361702 Incidentele verbeteringen OV 2017 20 17 3 INV361703 Vervanging verkeersborden 2017 47 19 28 INV361704 Spel- en speelvoorzieningen 2017 75 39 36 INV361705 Opbouw en inrichting 2017 67 0 67

232 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Code Omschrijving Begin periode Krediet Besteed Restant INV361706 Maaimachine 5-delig Toro4000D 2017 73 0 73 INV361707 Compressor Ecoair 2017 25 0 25 INV361708 Aanhangwagen (monteurs) 2017 9 0 9 INV361715 Grafdelfmachine Boki 2561 2017 96 0 96 INV361717 Auto's Caparis 2017 575 0 575 INV391711 Instandhouding bouwkundig BG 2017 2017 75 0 75 INV391719 Verbeterpunten Watercampus 2017 60 0 60 INV521706 Vervanging digitale werkplek fase 1 2017 1.218 676 542 INV561702 Knelpuntenbudg 2017 (kleine B.C.'s) 2017 150 133 17 INV561703 Voorber. Uitv. Belastingheff Texel 2017 112 5 106 INV561707 Doorontw. Inform.voorz. SD 2017 144 136 8 INV561711 Vervanging roosterappl. Harmony 2017 186 75 111 INV561712 Duurzaam digitaal opslaan 2017 82 85 -3 INV561714 Genealogische data HCL - Allefriezen 2017 4 3 1 INV271801 Maurits tbv Sinne kinderopvang 2018 643 0 643 INV271803 Zuidlanden tbv Sinne Kinderopvang 2018 820 0 820 INV271804 Constantijn tbv Sinne Kinderopvang 2018 659 0 659 INV271807 Eigen Wijs tbv St Kinderopvang Fr 2018 390 0 390 INV271808 IKC De Sprong 2018 325 325 0 INV271809 Tijdelijke voorziening 2018 260 0 260 INV271810 Spoedeisende voorzieningen 2018 83 0 83 INV271811 IKC Dr. Algraschool 2018 325 7 318 INV271812 Nieuwbouw Albertine Agnes 2018 200 24 176 INV331804 Fietspad Leechlân fase 2 2018 626 0 626 INV331807 Snelfietsroutes / fietsstraten 2018 850 52 798 INV331808 Knelpunten nieuwe grondgebied 2018 200 0 200 INV331811 Stelpost verkeersveiligheid 2018 175 78 97 INV331812 Kleine aanpassingen 2018 205 84 121 INV331813 Parkeerautomaten, betaalterminal 2018 250 0 250 INV331815 Verv. opleggers Stephensonviaduct 2018 636 46 590 INV331816 Stationsgebied 2018 1.000 811 189 INV361801 Opbouw en inrichting 2018 28 0 28 INV361802 Iveco Daily 3,5T (5 stuks) 2018 276 0 276 INV361803 VW Caddy Dichte bus (2 stuks) 2018 56 0 56 INV361804 VW Transporter 2018 46 0 46 INV361805 Tractor John Deere (BoHi) 2018 80 0 80 INV361806 Havenboot met motor (BoHi) 2018 15 0 15 INV361807 Maaimachines Jacobson 2018 80 0 80 INV361809 Silagewagen 2018 20 0 20 INV361811 Vervanging motoren veerpont Grou 2018 160 132 28 INV361812 Ontvangers en armaturen 2018 2018 100 68 32 INV361813 Incidentele verbeteringen OV 2018 2018 20 8 12 INV361814 Vervanging verkeersborden 2018 2018 47 3 44

233 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Code Omschrijving Begin periode Krediet Besteed Restant INV361815 Speelvoorzieningen 2018 2018 40 0 40 INV361816 Openbare verlichting masten 2018 400 0 400 INV361817 Openbare verlichting armaturen 2018 200 0 200 INV361819 Skatepark van Loonstraat 2018 100 0 100 INV361821 Verharding - recontructie wegen 2018 2018 2.500 2.308 192 INV361831 ISV openbare ruimte Coll.prg 2014-18 2018 6.100 1.497 4.603 INV361832 Aanpassen / inrichting Orionweg 2018 100 86 14 INV391803 Reconstructie velden 2018 108 0 108 INV391804 Vervanging kunstgrasvelden 2018 250 0 250 INV391805 Instandhouding infrastr. sportparken 2018 50 0 50 INV391806 Installatietechniek Blauwe Golf 2018 120 75 45 INV391808 Bijdr. Gebiedsontw. WTC / stadion 2018 4.500 88 4.412 INV391809 Vervanging kunstgras KD Noord 2018 354 364 -10 INV391810 Vervanging kunstgras MKV 2018 354 364 -10 INV391811 Renovatie hoofdveld MKV 2018 20 8 12 INV391812 Renovatie veld 2 Texaco 2018 28 18 10 INV391814 Vervanging plafond 2018 225 0 225 INV391815 Instandhouding SH Kalverdijkje 2018 25 0 25 INV391816 Was/kleedgebouw Pallas 2018 300 0 300 INV391817 Was/kleedkamers Zwaluwen 2018 480 0 480 INV391819 Infrastructuur sportgebied 2018 528 0 528 INV521801 Infra externe dienstverlening 2018 2018 500 262 238 INV521803 Waarb.cont. technische infra 2018 2018 182 189 -6 INV521804 Dig. werkplek fase 2 2018 145 6 139 INV561801 Stelpost Investeringen O&I /ICT 2018 2018 0 0 0 INV561803 Knelpuntenbudg 2018 (kleine B.C.'s) 2018 50 16 34 INV561804 Verkenning datagestuurd werken 2018 5 3 2 INV561805 Update Coda, Corsa en E facturering 2018 213 42 171 INV561806 Programmatuur herindeling L3 2018 0 4 -4 INV561807 Bijdrage O&I Programma PDW 2018 2018 258 101 157 INV561808 Invoering microsegmentatie 2018 20 0 20 Totaal 61.283 22.472 38.810

234 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage B. Verloop reserves en voorzieningen

235 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Tabel 139 Reserves Bedragen x € 1.000 Volgnummer Naam van de reserve Saldo Resultaat- Stortingen Onttrek- Verminde- Saldo 01-01-18 bestemming kingen ringen i.v.m. 31-12-18 afschrijvingen Algemene reserve RES001ab Algemene reserve 12.991 -3.992 24.510 13.386 20.123 Totaal algemene reserve 12.991 -3.992 24.510 13.386 20.123

Bestemmingsreserves RES003 SIOF 8.530 0 5.746 2.783 RES005 Budgetoverheveling 9.965 8.059 9.958 8.066 RES015 Grondexploitatie 2.663 2.708 955 4.416 RES016 Parkeren 1.254 0 501 753 RES018 Garantie financiering PWVB 10 0 10 0 RES019 Stimulering werkgelegenheid 719 0 0 719 RES020 Stadsvernieuwing 88 0 8 81 RES027 Reserve ISV III 391 0 -914 1.306 RES031 Reserve afschrijvingen 866 0 866 0 RES034 Reserve Egalisatie Verkiezingen 232 138 135 235 RES036 Reserve frictiemiddelen 217 200 6 411 RES038 BWS Volkshuisvesting 65 0 0 65 RES045 Reserve Revolving Fund Monumenten 221 0 0 221 RES048 Reserve kunst in de openbare ruimte 389 0 245 144 RES049 Reserve stedelijke vernieuwing 197 0 0 197 RES052 Bijdrage subsidie Filmhuis 1.500 0 1.500 0 RES053 Economische participatie 1.514 0 13 1.501 RES054 Reserve duurzaamheidslening 1.161 0 1.000 161 RES055 Reserve Sociaal Domein 5.841 0 5.841 0 RES056 Reserve Stadsherstel 781 0 781 0 RES057 Res. achterstallig onderh. verhardingen B'him 1.394 0 167 1.227 RES058 Reserve Vastgoed 0 2.017 2.000 17 RES059 Reserve Bodemsanering 862 243 350 755 RES060 Reserve Wijkbudgetten 897 177 213 860

236

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Volgnummer Naam van de reserve Saldo Resultaat- Stortingen Onttrek- Verminde- Saldo 01-01-18 bestemming kingen ringen i.v.m. 31-12-18 afschrijvingen RES061 Reserve Toeristenbelasting 0 397 0 397 RES062 Reserve dorpen en platteland 99 0 0 99 Res.onderhoud wegen (herindeling) 780 780 Res.onderh.kerktorens (herindeling) 28 28 Res. culturele activit./kunstwerken 63 63 Res.opschonen vaarten 18 18 Res. onderwijshuisvesting 103 103 Totaal bestemmingsreserves 40.848 0 13.938 29.380 0 25.406

Totaal reserves 53.839 -3.992 38.449 42.766 0 45.529

RES099 Saldo van rekening baten en lasten -3.381 3.381 0 -16.899 16.899

Tabel 140 Voorzieningen Bedragen x € 1.000 Volgnummer Naam van de voorziening Saldo Resultaat- Vrijgevallen Stortingen Aanwen- Saldo 01-01-18 bestemming bedragen dingen 31-12-18 Voorzieningen VAG802 Afgesloten complex Goutum Noord 22 22 0 0 0 VAG804 Afgesl complex Jelsumerstr-Dammelaan 18 18 0 0 0 VAG813 Afgesloten complex Hemrik 204 203 0 1 0 VAG814 Afgesloten complex Newtonpark 1 6 6 0 0 0 VAG815 Afgesloten complex Newtonpark 2 66 66 0 0 0 VAG817 Afgesloten complex Businesspark-III 255 253 0 2 0 VAG818 Afgesloten complex Marnixveld 0 2 54 52 0 VAG819 Afgesloten complex Leeuwarden Oost 168 168 0 0 0 VAG820 Afgesloten complex Vrijheidswijk Tol 392 385 0 7 0 VAG821 Afgesloten complex Wetterpolle 218 223 0 -5 0 VAG822 Afgesloten complex Omgeving FEC 115 113 0 2 0 VAG823 Afgesloten complex Zuiderburen 274 243 0 31 0 VAG824 Afgesl.complex Vrijheidswijk Centrum 195 192 0 3 0

237

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Volgnummer Naam van de voorziening Saldo Resultaat- Vrijgevallen Stortingen Aanwen- Saldo 01-01-18 bestemming bedragen dingen 31-12-18 VRZ502 Specifieke risico's 88 160 88 160 VRZ510 Expl. en onderh. gymnastieklokalen 1.802 203 0 2.005 VRZ519 Groot Onderhoud Vastgoed 4.207 392 2.523 2.906 4.215 VRZ528 Arbeidskosten gerel. verplichtingen 18.217 1.434 9.423 10.228 VRZ547 Zadelfonds monumentenzorg 470 21 19 471 VRZ548 Openbaar vervoer 163 0 33 130 VRZ549 Egalisatie heffingen 2.092 -58 1.209 825 VRZ550 Afkoopsommen onderhoud graven 254 0 70 184 VRZ551 Onderhoud graven fam. Zadel 359 0 1 358 VRZ552 Riolering 15.691 3.962 4.353 15.301 VRZ570 Compensatie groen 272 179 28 422 VRZ571 Onderhoud verhardingen 1.994 1.897 2.252 1.639 VRZ573 Onderhoud civiele kunstwerken 4.698 139 2.056 1.571 5.322 VRZ575 Waterwegen / baggeren 2.212 869 449 2.632 VRZ576 Baggeren Boarnsterhim 981 0 0 981 VRZ577 Recreatieve voorzieningen Sylsbrêge 186 186 0 0 0 VRZ579 Bijdrage huurwoningen (BH) 524 524 0 0 0 VRZ581 Onderhoud oevers & steigers (BH) 598 80 0 59 619 VRZ582 Onderhoud bruggen (BH) 991 12 517 486 Totaal voorzieningen 57.733 611 2.604 13.311 23.072 45.979

238

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage C. Overzicht gewaarborgde geldleningen en garanties

239 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Tabel 141 Gewaarborgde geldleningen en garanties Bedragen x € 1.000 Oorspronkelijk Doel van de Naam van de Geldverstrekker Rente Percentage Restant lening Door gemeente Restant lening Door bedrag van de lening geldnemer in borgstelling per 01-01-18 gewaarborgd per 31-12-18 gemeente lening % bedrag van de gewaarborgd lening per bedrag van de 01-01-18 lening per 31-12-18 1 2 3 4 5 6 7 8 210 renovatie en voetbalvereniging LAC Rabo Bank 5,25 50,00 104 52 92 46 uitbreiding Frisia 1883 clubhuis 200 aankoop St. Cultuurcentrum Rabo Bank 5,95 100,00 136 136 130 130 dienstencentrum Leeuwarden Dirk Boutstraat 36 155 renovatie Tennisclub Nijlân Rabo Bank 5,65 50,00 205 102 182 91 tennisbanen 810 financiering Doarpskorporaasje Rabo Bank 31,72 810 250 788 250 Jirnsum Heerenveen

604 borgstellingen Kredietbank Nederland nvt 100,00 721 721 681 681 div.personen 2.760 Ver- en Stichting Zorggroep BNG 6,10 100,00 1.472 1.472 1.288 1.288 nieuwbouw Noorderbreedte

3.582 Ver- en Stichting Zorggroep BNG 5,97 100,00 2.149 2.149 1.911 1.911 nieuwbouw Noorderbreedte

1.576 Omzetting St Jeugdzorg Friesland BNG 5,15 100,00 525 525 467 467 garanties vml. St. L'der Buitenschool 1.715 nieuwbouw Fries St. Het Fries Museum BNG 4,15 100,00 1.478 1.478 1.439 1.439 Museum 3.500 investeringen stichting Elkien BNG 0,00 0,00 3.500 3.500 0 0 60 investeringen Coöperatieve BNG 0,00 100,00 52 52 48 48 Vereniging Fryslanring U.A. 750 liquiditeit Cambuur Rabo Bank 3,89 100,00 137 137 24 24 566 Fries Stichting Alde Fryske Nationaal 1,50 100,00 566 566 562 562 Landbouwmuseum Pleatsen Restauratiefonds

240

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Oorspronkelijk Doel van de Naam van de Geldverstrekker Rente Percentage Restant lening Door gemeente Restant lening Door bedrag van de lening geldnemer in borgstelling per 01-01-18 gewaarborgd per 31-12-18 gemeente lening % bedrag van de gewaarborgd lening per bedrag van de 01-01-18 lening per 31-12-18 34 Fries Stichting Alde Fryske Nationaal 2,00 100,00 34 34 34 34 Landbouwmuseum Pleatsen Restauratiefonds

800 herontwikkeling Stichting De Blauwe BNG 1,88 100,00 800 800 780 780 van het Poarte Ruiterskwartier 5.058 aankoop BV sport NWB Bank 1,82 100,00 0 0 7.107 7.107 nieuwbouw Renge rslaan 3.300 klimhal BV sport NWB Bank 1,48 100,00 0 0 1.185 1.185 Rengerslaan 5.406 St. sporthal Nijlân BV sport ABN Amro - 100,00 0 0 4.706 4.706

30 renoveren Roeivereniging Stichting - 50,00 0 0 30 15 clubhuis Wetterwille Waarborgfonds Sport

375 investeringen Christelijke ABN Amro - 100,00 0 0 375 375 Sportvereniging "De Leeuwarder Zwaluwen"

250 investeringen BV Sport NWB Bank 1,48 100,00 0 0 250 250

12.691 11.976 22.078 21.388

Geborgde particuliere leningen voor start NHG 1994 Particuliere Diversen Obvion (Stichting 2.160 2.160 1.617 1.617 hypotheken Pensioenfonds ABP)

Particuliere Diversen Aegon 718 718 682 682 hypotheken Particuliere Diversen Westland / Utrecht 294 294 111 111

241

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Oorspronkelijk Doel van de Naam van de Geldverstrekker Rente Percentage Restant lening Door gemeente Restant lening Door bedrag van de lening geldnemer in borgstelling per 01-01-18 gewaarborgd per 31-12-18 gemeente lening % bedrag van de gewaarborgd lening per bedrag van de 01-01-18 lening per 31-12-18 hypotheken Particuliere Diversen ASR 7 7 59 59 hypotheken Levensverzekering Particuliere Diversen SNS Bank 109 109 53 53 hypotheken Particuliere Diversen Delta Loyd 87 87 0 0 hypotheken Levensverzekering

Particuliere Diversen Rabobank Leeuwarden 851 851 681 681 hypotheken Particuliere Diversen SRLEV N.V. (Reaal 162 162 162 162 hypotheken verzekeringen)

Particuliere Diversen Florius vh Bouwfonds 704 704 948 948 hypotheken Hypotheken BV

Particuliere Diversen OHRA 77 77 77 77 hypotheken Particuliere Diversen ING bank 1.992 1.992 1.564 1.564 hypotheken Particuliere Diversen PVF/Syntrus Achmea 95 95 64 64 hypotheken Particuliere Diversen Rabobank Sneek/z.w. 13 13 5 5 hypotheken Friesland

Particuliere Diversen Rabo Surhuisterveen 71 71 63 63 hypotheken Particuliere Diversen Rabo Heerenveen 127 127 180 180 hypotheken Particuliere Diversen Nationale 12 12 0 0 hypotheken Nederlanden Particuliere Diversen ABN AMRO 2.379 2.379 2.513 2.513 hypotheken Particuliere Diversen Generali overzicht 149 149 149 149 hypotheken

242

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Oorspronkelijk Doel van de Naam van de Geldverstrekker Rente Percentage Restant lening Door gemeente Restant lening Door bedrag van de lening geldnemer in borgstelling per 01-01-18 gewaarborgd per 31-12-18 gemeente lening % bedrag van de gewaarborgd lening per bedrag van de 01-01-18 lening per 31-12-18 Particuliere Diversen Rabo Eindhoven 77 77 70 70 hypotheken 10.086 10.086 8.999 8.999

Nationale Hypotheek Garantie verstrekt in 1995 Diversen Diversen 5.000 2.500 5.000 2.500

verstrekt in 1996 Diversen Diversen 6.000 3.000 8.000 4.000 verstrekt in 1997 Diversen Diversen 10.000 5.000 13.000 6.500 verstrekt in 1998 Diversen Diversen 12.000 6.000 15.000 7.500 verstrekt in 1999 Diversen Diversen 18.000 9.000 23.000 11.500 verstrekt in 2000 Diversen Diversen 20.000 10.000 25.000 12.500 verstrekt in 2001 Diversen Diversen 16.000 8.000 18.000 9.000 verstrekt in 2002 Diversen Diversen 21.000 10.500 24.000 12.000 verstrekt in 2003 Diversen Diversen 39.000 19.500 45.000 22.500 verstrekt in 2004 Diversen Diversen 54.000 27.000 63.000 31.500 verstrekt in 2005 Diversen Diversen 88.000 44.000 98.000 49.000 verstrekt in 2006 Diversen Diversen 106.000 53.000 124.000 62.000 verstrekt in 2007 Diversen Diversen 89.000 44.500 101.000 50.500 verstrekt in 2008 Diversen Diversen 81.000 40.500 90.000 45.000 verstrekt in 2009 Diversen Diversen 86.000 43.000 94.000 47.000 verstrekt in 2010 Diversen Diversen 111.000 55.500 129.000 64.500 762.000 381.000 875.000 437.500

Per 1 januari 2011 is de achtervangfunctie van de gemeenten voor nieuw af te geven hypotheekgaranties vervallen en vanaf deze datum is voor nieuw af te geven hypotheekgaranties sprake van een 100% Rijksachtervang. Om die reden zijn alleen de bedragen t/m het jaar 2010 meegenomen.

243

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Oorspronkelijk Doel van de Naam van de Geldverstrekker Rente Percentage Restant lening Door gemeente Restant lening Door bedrag van de lening geldnemer in borgstelling per 01-01-18 gewaarborgd per 31-12-18 gemeente lening % bedrag van de gewaarborgd lening per bedrag van de 01-01-18 lening per 31-12-18 Door het WSW geborgde geldleningen met de gemeente als achtervang (indirecte borgstelling) 245.525 Diversen Stichting Diversen 0,00 245.378 122.689 233.193 116.597 WoonFriesland 346.555 Diversen Elkien Diversen 0,00 347.390 173.695 336.935 168.468

38.816 Diversen Stichting Habion Diversen 0,00 26.294 13.147 26.091 13.046 v.h.Woonpalet

10.703 Diversen Woonzorg Nederland Diversen 0,00 16.455 8.228 11.449 5.725

635.517 317.759 607.668 303.834

Totaal 1.420.294 720.820 1.513.745 771.721

Er hebben in 2018 geen betalingen plaatsgevonden uit hoofde van bovenstaande borgen garantstellingen.

244

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage D. Overzicht subsidies aan instellingen

Tabel 142 Overzicht subsidies instellingen Programma Sociale basis € 50+ Soos 50+ soos 200 Afûk Cursusjaar 2018/2019 8.500 Aris Media B.V. Seniorenclinics 1.550 Aris Media B.V. Basketbalclinics voor senioren 1.550 B.C. Epker Project Fanzine 5.000 Beheersstichting Camminghaburen Accommodatiebeheer MFC Camminghastins 22.500 Beheersstichting Camminghaburen Variabele huisvestingslasten MFC 16.500 Bewonersplatform Valeriuskwartier WijkpanelsCamminghastins en dorpsbelangen 11.000 Bibliotheekservice Fryslan Tomke-projekt 5.934 Boarterstún De Pôle Onderhoud speeltuin 680 Boarterstúnferiening It Boarterskampke Onderhoud speeltuin 500 Brassband “De Nije Bazún” Britsum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 7.799 Brassband Wirdum Kinderconcert Musyk foar dy 300 Britsenburgh Dorpsbudget 2.323 Buurt- en Speeltuinvereniging de Vluchtheuvel Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 6.500 Buurt- en Speeltuinvereniging Insulinde Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 9.000 Buurt- en Speeltuinvereniging Welgelegen | Indische Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 4.250 Buurtcomitébuurt Sinnewizer Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 250 Buurtvereniging Hollanderwijk Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 5.500 Buurtvereniging Lautastins Stiens Onderhoud speeltuin 250 Buurtvereniging Stienservaart Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 250 Buurtvereniging Tusken Wetter en Lân Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 250 BV Sport Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 665.684 C.V.V. Blauw Wit '34 Blauw Wit op zijn best 2.000 Cambuur Culture Zaalvoetbal toernooi Cambuur supporters 887 Cedin Leerlingenzorg 6.741 Chr. Muzykferiening Wilhelmina Welzijn en sport 3.145 CMV Crescendo Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 5.341 CMV Crescendo Uitbreiding van instrumentarium 1.000 COC Friesland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 71.170 Coöperatie Amaryllis Leeuwarden Begeleiding van statushouders 249.500 CSG Comenius Sport Oriëntatie en Keuzeprogramma 500 CSV De Leeuwarder Zwaluwen Nieuwbouw kantine Leeuwarder Zwaluwen 40.000 Damclub Hijken DTC WK-match dammen 5.000 Dance Company 058 Dance bootcamp 1.550 Dance Company 058 Dansbootcamp 1.450 Danscentrum Saco Velt Finale van de Saco Velt Bokaal 1.950 Dbieb Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 2.395.64 Dbieb Ontwikkeltraject 51.1477 Dbieb Aankoop bibliotheekwerkcollectie Stiens 72.152 De commissie Kerk en Kunst Kunst in de grote kerk 750 Doarpsbelang Baard Stimulering en waardering 200

245 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Doarpsbelang Easterlittens Stimulering en waardering 200 Doarpsbelang Húns/Leons e.o. Onderhoud speeltuin 340 Doarpsbelang Húns/Leons e.o. Stimulering en waardering 200 Doarpsbelang Jellum-Bears Stimulering en waardering 200 Doarpsbelang Jellum-Bears Onderhoud sportveld 2.677 Doarpsbelang Jellum-Bears Onderhoud speeltuin 340 Doarpsbelang Jellum-Bears Verlichtingsplan voor het sportterrein 497 Doarpsbelang Jorwert Stimulering en waardering 200 Doarpsbelang Mantgum Stimulering en waardering 300 Doarpsbelang Reduzum Wijkpanels en dorpsbelangen 9.705 Doarpsbelang Weidum Stimulering en waardering 200 Doarpshûs De Bining Dorpshuizen Leeuwarderadeel 4.450 Doarpshûs De Murdhoun Onderhoud dorpshuizen 774 Doarpsmienskip Mantgum De man dy't hout dûnsje liet 2.000 Doarpsmienskip Mantgum Hardloopwedstrijd 900 Doarpsnut Jorwert / Ons Huis Onderhoud dorpshuizen 751 Documentatiestichting Leeuwarderadeel Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 1.500 Dora van der Veen Warme Winterdag 500 Dorpsbelang Alde Leie Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 365 Dorpsbelang Alde Leie Wijkpanels en dorpsbelangen 2.000 Dorpsbelang Feinsum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 365 Dorpsbelang Feinsum Wijkpanels en dorpsbelangen 2.000 Dorpsbelang Hempens-Teerns Wijkpanels en dorpsbelangen 6.030 Dorpsbelang Hijum Dorpsbudget 480 Dorpsbelang Hijum Wijkpanels en dorpsbelangen 2.000 Dorpsbelang Hijum het project Nij Begjiin II 2.500 Dorpsbelang Hilaard Stimulering en waardering 200 Dorpsbelang Lekkum, Miedum en Snakkerburen Wijkpanels en dorpsbelangen 9.180 Dorpsbelang Lekkum, Miedum en Snakkerburen 110 jarig bestaan van Dorpsbelang LMS 4.000 Dorpsbelang Wirdum Swichum Wijkpanels en dorpsbelangen 10.180 Dorpsbelang Wytgaard Wijkpanels en dorpsbelangen 9.180 Dorpsbelangen Warten Wijkpanels en dorpsbelangen 9.180 Dorpshuis De Twatine Onderhoud dorpshuizen 2.809 Dorpskrant De Pet Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 115 Dorpskrant De Rattelwacht Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 115 Dorspbelang Goutum Wijkpanels en dorpsbelangen 16.100 E. de Jong Midnightwalk 1.400 Fanfare Studio Stiens Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 7.729 Federatie Kaatsen Littenseradiel Schoolkaats kampioenschap 230 Ferhaletocht Aide Leie 6e Ferhaletocht 400 Film in Friesland Noordelijk Film Festival 89.000 Fries Symfonie Orkest Muzikale poppenkastvoorstelling 1.821 Friesland College Preventie en vroeg-signalering in het MBO 134.280 Friesland College School als Werkplaats (SAW) 15.000 Friesland College MBO Rebound Fryslân 70.000

246 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Frisian Colorists & Restorers Uitgeven van een boekje 4.000 Froukje van Wengerden Project OL Meu Sonho/ Mijn Droom 4.000 Frysk Fanfare Orkest Galaconcert ter ere van het 35 jarig jubileum 1.500 Gearhing primair onderwijs Verbouwen keuken de Gielguorde 15.000 Gehandicaptensportvereniging Door Ontspanning Gehandicaptensport 12.750 GerdieValide de Jong Project Kunst en Kids 1.000 GGZ Friesland OGGz 1.038.28 Golazo Noord Nederland Leeuwarden Urban Trail 2.0506 Gospelkoor The Young Christian Singers Gospel Event Leeuwarden 1.000 Grafisch Atelier Friesland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 25.300 Grafisch Atelier Friesland Aanschaffen van een RISO printer 5.950 Gymnastiekvereniging KVV Weidum Welzijn en sport 882 Gymnastiekvereniging LONGA Welzijn en sport 1.936 Harmonie Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 3.430.00 HaSpo Leeuwarden Interprovinciaal volleybaltoernooi 9500 HT Mudrace HT mudrace 1.617 IKC Albertine Agnesschool IKC-profielplan 15.151 IKC Aventurijn IKC-profielplan 49.220 IKC de Kinderkoepel IKC-profielplan 45.238 IKC de Weide IKC-profielplan 14.616 IKC Eigenwijs IKC-profielplan 27.277 IKC Franciscus IKC-profielplan 49.978 IKC Het Palet IKC-profielplan 8.495 IKC Het Palet Realiseren van een keuken voor IKC Palet 15.000 IKC Johan Willem Friso IKC-profielplan 11.244 IKC Prins Constantijn/Sinne Kinderopvang IKC-profielplan 28.915 IKC Prins Maurits IKC-profielplan 35.473 IKC Sint Thomas IKC-profielplan 47.284 IKC Trianova IKC-profielplan 24.600 IKC Wiarda IKC-profielplan 22.547 IKC Willem Alexanderschool IKC-profielplan 24.820 Interkerkelijk Kontaktwerk Stiens Herdenkingsbijeenkomst op 4 mei 95 Interkerkelijke Stichting Het Aanloophuis Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 10.800 It 4 maaie komitee 4 mei herdenking 240 It Frysk Amateur Toaniel Foarlêsprojekt Ljouwert 3.000 Jamila Faber Activiteitenplan Lupus 4.000 Jank Foddekoar Tuzen Triennen Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 587 Jeugdsoos De Roekeflecht Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 3.000 Judo Ryu Camminghaburen Leeuwarden JRC Judo toernooi 1.650 JvM Connect Evenement Techniek Tastbaar 1.000 Kaatsvereniging Onder Ons 20ste iepen frysk kampioenskip Jeu de Pelote 2.100 KCZB Regio Noord Frisia Cantat 1.000 Keatsferiening Baerd Welzijn en sport 420 Keatsferiening Baerd Onderhoud sportveld 1.216 Keatsferiening Hâld moed Welzijn en sport 267

247 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Keatsferiening Húns-Leons Welzijn en sport 72 Keatsferiening Húns-Leons Onderhoud sportveld 2.099 Keatsferiening Jacob Klaver Welzijn en sport 246 Keatsferiening Nije kriich Welzijn en sport 511 Keatsferiening Nije kriich Onderhoud sportveld 2.595 Keatsferiening Onder Ons Welzijn en sport 228 Keramiekmuseum Princessehof Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 280.000 Kerkkoor Jelsum, Koarnjum, Britsum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 476 Keunstwurk Kunstbende 1.000 Kids First COP groep VVE 27.150 Kindcentrum Wytgaard IKC-profielplan 6.105 KinderResto Project KinderResto 18.400 Korfbalvereniging W.W.C. Welzijn en sport 761 Kring van Draaiorgelvrienden Draaiorgelevenement 1.000 Kunstkade Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 1.051.34 Kunstkade Programma talentontwikkeling van kinderen en 15.0006 Kunstkade Zomerschool058jongeren 45.000 Kunstkade Peuterproject 20.000 Leeuwarden Student City Leeuwarder Studentenkampioenschap 1.750 Leeuwarden Student City AcademischVeldvoetbal Klimaat 259.500 Leeuwarder Bachvereniging Voorjaarsconcert in de Grote Kerk 1.000 Leeuwarder Badminton Club Badmintontoernooi voor basisscholen 750 Leeuwarder Collectief Project Risin’ Up 5.000 Leeuwarder Historische Vereniging Aed Levwerd Open Monumentendag 2.000 Leeuwarder Kamerkoor Concert: "Ne timeas, Maria" 1.500 Leger des Heils Welzijns & Gezondheidszorg Noord Dagopvang De Tuinen 388.900 LKC "Sonnenborgh" Oldehovedag 2018 1.900 Lokale Organisatie Open IKF EK U19 1.950 LTV De Bontekoe Nationale Ranglijsttoernooi 1.850 M.F.C. De Jister Onderhoud dorpshuizen 371 Maarten van der Weijden Foundation 11stedenzwemtocht 3.000 Mantgumer Tennis Club Welzijn en sport 1.305 Mantgumer Tennis Club Scholentennis 1.803 Maritieme Academie Harlingen / Nova College Preventie en vroegsignalerinq in het MBO 2.205 Mind Up Leeuwarden Inloopvoorziening Groot Schavernek 150.000 Mingd Koar Grou Passieconcert 500 Montessori College, Organisatiecomité Art Trip Art Trip Ljouwert 972 MontessoriLjouwert Kindcentrum Leeuwarden IKC-profielplan 9.988 Multi-functioneel Centrum "It Kattehûs" Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 9.000 Music Battle 058 Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 2.500 Muziekvereniging Harmonie Welzijn en sport 4.090 Muziekvereniging Takostu Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 10.000 Nationaal Ouderenfonds Multicultureel Sportfestival OldStars 2.100 Nederlandse Bach Academie Weihnachtsoratorium 4.500 Neushoorn Procesbegeleiding 60.000

248 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € NHL Hogeschool Project Up to Us - Community art festival 1.000 Non Rewind Aurora 3.000 Non Rewind 48 Hour Film Project 3.000 Nordwin College Preventie en vroegsignalering in het MBO 22.245 OBS Eestroom IKC-profielplan 50.000 OBS Plataanschool Projectplan De Reis 4.000 Omroep LEO Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 113.000 Operakoor Amadeus Uitvoering van de Canto General 3.000 Organisatie van Muziekverenigingen in Fryslân Project Grutsk 4.500 Osg Piter Jelles School als Vindplaats 140.000 PCBO Leeuwarden e.o. Verbouwen van de keuken voor IKC Prins 15.000 PCBO Leeuwarden e.o. BuiteninrichtingConstatijn voor IKC Prins Maurits 15.000 Plaatselijk belang Friens Wijkpanels en dorpsbelangen 2.950 Plaatselijk Belang Friens Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 6.000 Plaatselijk Belang Warstiens Wijkpanels en dorpsbelangen 1.050 Plaatselijk Nut Weidum Onderhoud speeltuin 340 Pleatslik Belang Grou Wijkpanels en dorpsbelangen 26.200 Pleatslik Belang Ideard, Eagum en Hoflân Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 6.000 Pleatslik Belang Ideard, Eagum en Hoflân Wijkpanels en dorpsbelangen 3.325 Pleatslik Belang Wergea Wijkpanels en dorpsbelangen 12.100 Pleatslik Belang Wergea Buitenfitnesspark 25.000 Pleatslik Belang Wergea Aanpassen Jeu de Boulesbaan Wergea 2.000 Popfabryk Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 40.000 Popfabryk Artist-in-residence de ZOO 4.000 Rederikerskeamer Halbertsma Stiens Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 579 Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Veilig Thuis en de Multidisciplinaire aanpak 913.334 Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Aanscherping(MDA+ + ) van de meldcode 119.044 ROC Friese Poort School als Vindplaats 62.500 ROC Friese Poort Preventie en vroegsignalering in het MBO 162.525 RUG/ Campus Fryslân Versterking van het Academisch Klimaat 78.500 's Lands Welvaren bv Kwaliteitsimpuls Café 's Landswelvaren Wergea 40.000 Samenwerkende Bewoners Organisaties Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 1.700 Samenwerkende Muziekverenigingen Leeuwarden Lûd fan de Middelsee 12.500 Samenwerkende Muziekverenigingen Leeuwarden Lûd fan de Middelsee 5.000 SC Leovardia Nationaal weekendtoernooi 2.050 SC Leovardia Project Su we even? 25.000 SC Leovardia Project Su we even? 10.000 Sinne Kinderopvang Programma's Instapje en Opstapje 182.549 Sinne Kinderopvang VVE Thuis en VVE Coaching 102.370 Slieker Film Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 101.000 Slieker Film Inhoudelijke ontwikkeling 20.000 Soli Brass Leeuwarden Kinderconcert 750 Solidair Friesland Project Walk of Piece 2.500 Soos 'Us Fertier' in Jelsum en Koarnjum Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 200 Speeltuin De Smidshoeke Onderhoud speeltuin 680

249 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Sport Fryslân FREEZE! Experience the ice 2.150 Sportworx DELA Eredivisie Beachvolleybal en Beachweek 5.000 Stichting 8ste Dag Project 8ste dag 5.000 Stichting Aanzet Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 67.628 Stichting Alde Fryske Tsjerken Slauerhoff: In Memoriam Patris 2.750 Stichting Appassionata Drie concerten in het tweede kwartaal 4.000 Stichting Appassionata Drie concerten in het derde kwartaal 1.500 Stichting Appassionata Vier concerten in het vierde kwartaal 5.000 Stichting Asgaard Bouwen van een dak op het Ierdehûs 5.000 Stichting Asteriks Leeuwarder Huiskamerfestival 5.000 Stichting Befrijdingsfestival Fryslân Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 25.000 Stichting Beheer Warten Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 1.230 Stichting Bewoners Platform Achter de Hoven Wijkpanels en dorpsbelangen 14.800 Stichting Bewoners Swettehiem-Westeinde Festival Swettehiem 3.500 Stichting Bruist Prinsentuinconcerten 20.000 Stichting Buurthuis Tjerk Hiddes Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 8.500 Stichting Cultureel Platform OOGST Project Buiten de Boot – DE OARE 10.550 Stichting Cultuur Regio Stiens Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 7.800 Stichting Cultuur Regio Stiens Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 40.000 Stichting De Jonge Republiek Project Holstmeer 3.000 Stichting de Natte Haring The Man Who Changed in Appearance 2.000 Stichting de Skalm Huur en de gemeentelijke heffingen 87.500 Stichting De Zilveren Bal De Zilveren Bal 1.900 Stichting Doarpshûs De Weeme Nieuwe biljarttafels in het dorpshuis 4.500 Stichting Doarpshûs Lekkum Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 12.484 Stichting Doarpstûn Snakkerbuorren Theater academy 3.000 Stichting Dorpsaccommodatie Hempens/Teerns Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 7.500 Stichting dorpscentrum de Twirre Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 14.678 Stichting Dorpscentrum Weidum e.o. Onderhoudskosten 24.366 Stichting dorpshuis Baard Verbouwing dorpshuis 4.537 Stichting Dorpshuis De Kampioen Dorpshuizen Leeuwarderadeel 5.695 Stichting Dorpshuis Us Gebou Dorpshuizen Leeuwarderadeel 2.147 Stichting Dorpshuis Wirdum-Swichum Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 15.154 Stichting Fier Fryslan Vrouwenopvang 1.842.20 Stichting Filosofie in Fryslân Nacht van de Filosofie 1.8009 Stichting Filosofie in Fryslân Nacht van de Filosofie 5.000 Stichting Friese 11-steden Wandeltochten Friese Elfsteden wandeltocht 2.050 Stichting Friesland Pop Talentprogramma 11.000 Stichting Friesland Pop Freeze festival 17.500 Stichting Froulju fan Fryslân Eregalerij der Friezinnen 7.500 Stichting Fryslân Hartveilig Projectplan Leeuwarden Hartveilig 18.300 Stichting FryslânPhoto FryslânPhoto Festival 1.000 Stichting Gezonde Stad Leeuwarden Loop Leeuwarden 2.400 Stichting Harmoniekwartier Begroting Neushoorn 622.735 Stichting Heksenhamer Stichting Heksenhamer 1.000

250 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Stichting Het Buro S(choolTalent)-Team 85.000 Stichting Het Buro Project S(choolTalent)-Team 66.536 Stichting Hoor Friesland WereldDovenDag en Sencity Pop-Up 4.000 Stichting Hothouse Redbad Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 15.000 Stichting Ijshockeyclub Capitals Leeuwarden Internationaal voorjaars jeugdtoernooi 1.550 Stichting Illustere Figuren Voorstelling Mannen naar Mars 1.500 Stichting Illustere Figuren Voorstelling Daar 5.000 Stichting J&M Teaterwurk Project Bokwert Kulturele Hoofdplaats 1.664 Stichting Jeugd Dans Opleiding Fryslân Talentontwikkeling 11.000 Stichting Jeugd Dans Opleiding Fryslân Gebruik van de danszalen van Neushoorn 5.335 Stichting Jeugdcircus Saranti Circusvoorstelling Oost West Circus Best 3.000 Stichting Kerk Lions Welzijn en sport 1.000 Stichting Kinderopvang Friesland VVE Thuis en VVE Coaching 28.420 Stichting Klompkesilen Iepen Frysk Kampioenskip Klompkesilen 1.500 Stichting Koorprojekt Opus Uitvoering van Opus 9 2.500 Stichting Kunstruimte H47 Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 25.000 Stichting Liet 91 Liet 8.000 Stichting Limor Algemene crisisopvang in Fryslan 1.854.62 Stichting Media Art Friesland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 40.0005 Stichting Meeuw | Jonge Theatermakers Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 73.000 Stichting MFC Het Westenkwartier Accommodatiebeheer MFC Het Westenkwartier 25.744 Stichting MFC Het Westenkwartier Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 17.000 Stichting Noorderbeeld Filmplan Tedere Taal 3.200 Stichting Orgelconcerten Grote Kerk Leeuwarden Kerstconcert 3.000 Stichting Panorama-Fryslân 2018 Projectplan InsideOut 5.000 Stichting Popwaarts De Popronde 5.000 Stichting Pro Kite Kite & Fun evenement 2.500 Stichting Proloog Internationale Taalschool 40.000 Stichting Proloog Gidsgelden voor IKC De Wester en De Trilker 15.000 Stichting Ritmyk Welzijn en sport 12.938 Stichting Sociaal Cultureel Centrum Ien en Mien Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 16.034 Stichting Spelend Sporten Leeuwarden e.o. Gehandicaptensport 8.400 Stichting Sportbelangen Reduzum e.o. Realiseren van een sportbar 5.000 Stichting sportontwikkeling Jorwert Onderhoud sportveld 2.257 Stichting Stand Up Paddle Kidsrace 1.850 Stichting Stand Up Paddle SUP11 CityTour recordpoging 2.200 Stichting Surinaamse Hindoestaanse Ouderen Project Ontdek Elkaars Wereld door middel van 5.000 StichtingOrganisatie Survivalrun Leeuwarden Friesland BikkelrunOntmoetingen 2.050 Stichting ter Herdenking van de Gevallenen Herdenking 4.415 Stichting Theaterconcert Jochanan van Patmos Project ‘Jochanan van Patmos’ 2.000 Stichting Top Basketbal Friesland Basketbalclinics op basisscholen 1.600 Stichting Top Basketbal Friesland Basketbalclinics op basisscholen 1.650 Stichting Transvaalwijk e.o. Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 6.000 Stichting Triatlon Friesland Triatlon Friesland 1.640 Stichting Tsjerke & Uniastate Bears Littenseradie: Poarte Poadium 1.000

251 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Stichting Tsjerke & Uniastate Bears Tentoonstellingen 1.135 Stichting Túnmanswente Project oud worden Jelsum en Koarnjum 2.500 Stichting Uitmarkt Leeuwarden UITfestival 40.000 Stichting UP Nederlandse tournee 3.200 Stichting Veteranendag Friesland 11de Provinciale Veteranendag 4.157 Stichting VHDG Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 35.000 Stichting VHDG SRV project 5.000 Stichting Voedselbossen Noord Nederland Project Beter benutten Leeuwarder Bos 39.790 Stichting Wartenster Wetterwille Project In ikoan mei in knypeach 7.500 Stichting Welmoed Muziekproducties Vocaal drieluik: 'Rondom Schubert 2’ 1.250 Stichting WFD Wereldkampioenschap Fries dammen 2.500 Stichting Wielenpôlle Wijkpanels en dorpsbelangen 9.150 Stichting Wielenpôlle Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 8.000 Stichting Wijkcentrum Heechterp-Schieringen Accommodatiebeheer 33.990 Stichting Wijkcentrum Heechterp-Schieringen Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 12.500 Stichting Wijkcentrum Heechterp-Schieringen Houten tuinschuur 14.000 Stichting Wijkcentrum Nijlân Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 10.000 Stichting Wijkcentrum Nijlân Accommodatiebeheer 18.541 Stichting Wijkcentrum Nijlân Nationale Sportweken 2.150 Stichting wijkcomite Schepenbuurt Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 10.000 Stichting Wijkorganisatie Aldlân Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 9.000 Stichting Wijkorganisatie Huzum Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 9.000 Stichting Wijkpanel Aldlân Wijkpanels en dorpsbelangen 29.300 Stichting wijkpanel Bilgaard Verplaatsbaar podium 6.500 Stichting Wijkpanel De Zuidlanden Wijkpanels en dorpsbelangen 12.400 Stichting Wijkpanel Nijlân Wijkpanels en dorpsbelangen 18.800 Stichting Wijkpanel Vrijheidswijk Wijkpanels en dorpsbelangen 18.400 Stichting Wijkwerk Cambuursterhoek Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 3.250 Stichting Wjukken Onderhoud dorpshuizen 5.460 Stichting Zeezicht Project DNALWD 10.000 Stichting Zomerfestival Leeuwarden Into the Void en Into Darkness 5.000 Stifting lepenloftspul Jorwert lepenloftspul Jorwert 1.250 SV Osiris Sloeproeiwedstrijd 't Liwwadster Rondje 1.700 Sweelinck Cantorij Stiens Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 579 T. Dijkstra Storytelling & Poetry Festival 425 Theaterkoor Animato Project Op Reis 2.000 Toneelvereniging “Us Nocht” Hijum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 470 Toneelvereniging de Plankeprikkels Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 250 Toneelvereniging de Plankeprikkels Toneeluitvoering 225 Toneelvereniging de Plankewrotters Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 230 Toneelvereniging Vriendenkring Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 500 Tresoar Pilot Avondopenstelling 12.500 Tryater Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 50.000 Tûmba Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 77.020 Tûmba LHBT Regenboogsteden 20.000

252 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Uitgeverij Louise Biografie over Joost Halbertsma 1.360 Uitgeverij Louise Boek Vier van het front? - Friesland en de 500 Uitgeverij Wijdemeer ProjectFriezen Dein WO strijd-1 van Grutte Pier 3.000 Us Doarpshûs Wergea Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 9.000 Vereniging Emphasis / Library project Leeuwarden Wijd&Zijd festival 2.500 Vereniging Friejam Programma Talentontwikkeling Cultuur 4.000 Vereniging Friejam Talentontwikkeling 2.000 Vereniging PEL Project schuldhulpverlening 825 Vereniging Plaatselijk Belang Jirnsum Wijkpanels en dorpsbelangen 10.430 Vereniging van Dorpsbelangen Jelsum-Koarnjum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 615 Vereniging van Dorpsbelangen Jelsum-Koarnjum Wijkpanels en dorpsbelangen 4.000 Vereniging voor Dorpsbelangen Britsum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 845 Vereniging voor Dorpsbelangen Britsum Wijkpanels en dorpsbelangen 2.000 Vereniging voor Plaatselijk Belang Stiens Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 115 Vereniging voor Plaatselijk Belang Stiens Wijkpanels en dorpsbelangen 2.000 Verslavingszorg Noord Nederland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 2.973.52 VituStins Cantorij Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 5458 VluchtelingenWerk Noord-Nederland Juridische begeleiding 32.500 VluchtelingenWerk Noord-Nederland Noodhulp vluchtelingen 24.000 Vocaal Ensemble Cantatrix Concert: "Lux Aeterna" 2.500 Vocaal Ensemble Leeuwarden Herdenkingsconcert in de Grote Kerk 2.500 Voetbalvereniging Easterlittens Schoolvoetbaltoernooi 115 Voetbalvereniging Easterlittens Welzijn en sport 4.440 Volksdansvereniging Stiens Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 378 Volleybalvereniging VC058 Detobeach 1.450 WELLZO Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 390.786 WELLZO Project vergroten taalvaardigheid 38.800 Wijk- en Recreatievereniging de Blokkendoos BuurtStatushouders-, Wijk- en Dorpshuizen 4.300 Wijk- en Recreatievereniging de Blokkendoos Sinterklaasfeest 1.000 Wijk- en Speeltuinvereniging "Oranjewijk" Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 3.150 Wijk- en Speeltuinvereniging Gerard Dou Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 6.000 Wijk- en Speeltuinvereniging K.I.O. Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 4.250 Wijkbelang Westeinde Accommodatiebeheer MFC Eeltsje’s Hiem 12.500 Wijkbelang Westeinde Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 10.500 Wijkbelang Westeinde Wijkpanels en dorpsbelangen 19.800 Wijkinitiatief Bloemenbuurt Oldegalileen Wijkpanels en dorpsbelangen 17.300 Wijkpanel Bilgaard Wijkpanels en dorpsbelangen 29.600 Wijkpanel Binnenstad Wijkpanels en dorpsbelangen 24.100 Wijkpanel Blitsaerd Wijkpanels en dorpsbelangen 7.605 Wijkpanel Camminghaburen Wijkpanels en dorpsbelangen 43.500 Wijkpanel Heechterp-Schieringen Wijkpanels en dorpsbelangen 18.800 Wijkpanel Heechterp-Schieringen Kunstroute 2.500 Wijkpanel Huizum-Oost Wijkpanels en dorpsbelangen 15.300 Wijkpanel Huizum-West Wijkpanels en dorpsbelangen 29.700 Wijkpanel Muziek-Transvaal- en Vogelwijk Wijkpanels en dorpsbelangen 28.400

253 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Sociale basis € Wijkpanel Oranjewijk Wijkpanels en dorpsbelangen 12.100 Wijkpanel Schepenbuurt Wijkpanels en dorpsbelangen 9.180 Wijkpanel Tjerk Hiddes/Cambuursterhoek Wijkpanels en dorpsbelangen 21.200 Wijkpanel Vlietzone Wijkpanels en dorpsbelangen 23.700 Wijkpanel Vosseparkwijk Wijkpanels en dorpsbelangen 20.800 Wijkpanel Zuiderburen Wijkpanels en dorpsbelangen 26.300 Wijkvereniging Bilgaard Accommodatiebeheer 30.281 Wijkvereniging Bilgaard Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 15.500 Wijkvereniging Cammingaburen Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 4.482 Wijkvereniging de Toekomst-Vosseparkwijk Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 12.500 Wijkvereniging 't Knooppunt Accommodatiebeheer van MFC Knooppunt 25.744 Wijkvereniging 't Knooppunt Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 12.500 Wijkvereniging Zuiderburen Buurt-, Wijk- en Dorpshuizen 19.500 Wijkvereniging Zuiderburen Accommodatiebeheer van MFC Markant 25.000 Wintersportclub Bilgaard Wintersportactiviteiten 1.000 Youth of European Nationalities Diversity festival 1.500 Zanggroep De Welle Britsum Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 549 Zangkoor De Sneinsjongers Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 400 Zangvereniging Frisia Cantat Welzijnsprogramma Leeuwarderadeel 625 Zienn Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 5.987.00 Zwemvereniging Orca Orca's Christmas Swim 1.5500 Subtotaal 29.828. 703 Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning € AdviesraadProgramma Sociaal Jeugdzorg Domein en MaatschappelijkeLeeuwarden OndersteuningAlgemene subsidie t.b.v. activiteiten 26.000 Coöperatie Amaryllis Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 10.547.000 Friesland College School als Werkplaats (SAW) 10.000 Humanitas district noord, afdeling Humanitas aanvraag 2018 223.550 IxtaLeeuwarden Noa Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 151.554 Jeugdclub Jorwert Jeugd- en jongerenwerk 988 Jeugdhonk 't Bargebakje Jeugd- en jongerenwerk 435 MEE Inzet van MEE experts 57.200 Mind Up Leeuwarden Inloopvoorziening Dammelaan 57.018 Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Veilig Thuis en de Multidisciplinaire aanpak (MDA+ 961.126 Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Jeugd+ ) - en gezinsbescherming 2.753.683 Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Plaatsingscoördinatie Noord voor Gesloten 92.208 ROC Friese Poort Schooljeugdzorg als Vindplaats 30.000 Stichting Aanzet Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 42.446 Stichting Fier Fryslan Vrouwenopvang 70.526 Stichting Het Buro RMC Ouderen 75.000 Stichting KinderWerk in Leeuwarden Talentendag 2.000 Stichting KinderWerk in Leeuwarden Kinderspelweek Jeugdland 12.500 Stichting Leger des Heils Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 444.668 Stichting Spulwike Spulwike Littenseradiel 6.667 Stichting Support Fryslân Maatjesprojecten Support Jongeren en Support Kids 60.000

254 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning € StichtingProgramma Wijkcentrum Jeugdzorg Heechterp en Maatschappelijke-Schieringen OndersteuningVakantieweek 8.500 Vereniging Gehandicaptenbelangen Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 6.700 VerslavingszorgLeeuwarden Noord Nederland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 10.010 WELLZO Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 1.851.358 William Schrikker Stichting JB/JR Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 755.929 Subtotaal 18.257.06 5 Programma Werk en inkomen € Coöperatie Amaryllis Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 156.000 Coöperatie Amaryllis Leeuwarden Het Doorpakbudget 10.690 De Brege PJ Financiële educatie 1.814 Fryslân Milieu Diensten B.V. Loonkosten voormalige ID-banen 5.205 Huishoudelijke Hulp Kwadrantgroep B.V. Loonkosten voormalige ID-banen 13.150 Humanitas district noord, afdeling Humanitas aanvraag 2018 9.876 HumanitasLeeuwarden district noord, afdeling Project Jongeren helpen Jongeren 12.586 IKCLeeuwarden Dr. Algraschool IKC-profielplan 24.574 IKC OBS Plataanschool / Sinne Kinderopvang IKC-profielplan 50.000 Jeugdcultuurfonds Friesland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 80.000 Jeugdfonds Sport Friesland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 200.000 JINC Leeuwarden Continueren en uitbouwen JINC Leeuwarden 35.000 Kredietbank Nederland Ping loket 65.910 Kunstkade Programma talentontwikkeling van kinderen en 60.000 Natuurmuseum Fryslân Loonkostenjongeren voormalige ID-banen 21.040 OSG Piter Jelles Leeuwarder Lyceum Ffinanciële educatie 2.479 Reax Deta B.V. Loonkosten 60-plus 28.267 ROC Friese Poort Financiële educatie 13.112 Stichting Aanzet Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 22.000 Stichting KwadrantGroep Loonkosten voormalige ID-banen 12.054 Stichting Leergeld Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 350.000 Stichting Leeuwarder Uitdaging Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 10.000 Stichting Present Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 11.650 Stichting Urgente Noden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 18.250 Stichting Verstandig Met Inkomen Schuldhulpmaatje 21.500 Voedselbank Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 15.000 Zienn Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 215.000

Subtotaal 1.465.157

Programma Algemene baten en lasten € Zorgbelang Fryslân Belangenbehartiging Cliënten Jeugdhulp 30.000

Subtotaal 30.000

Programma Beheer leefomgeving € Boarterstún ’t Hofke Onderhoud speeltuin 340 Doarpsbelang Easterlittens Onderhoud speeltuin 340

255 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Programma Beheer leefomgeving € Dorpsbelang Hilaard Onderhoud speeltuin 680

Subtotaal 1.360

Programma Economie en toerisme € BV Sport Leeuwarden Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 6.221.141 Stichting Befrijdingsfestival Fryslân Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 95.000

Subtotaal 6.316.141

Programma Veiligheid € Slachtofferhulp Nederland Algemene subsidie t.b.v. activiteiten 31.828

Subtotaal 31.828

Totaal subsidies 55.930.254

256 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage E. Verantwoordingsinformatie Specifieke Uitkeringen (SiSa)

257 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Tabel 143 Verantwoordingsinformatie Specifieke Uitkeringen (SiSa) SiSa bijlage verantwoordingsinformatie 2018 op grond van artikel 3 van de Regeling informatieverstrekking sisa - d.d. 10 januari 2019 OCW D1 Regionale meld- en coördinatiecentra voortijdig Besteding (jaar Opgebouwde schoolverlaten T) reserve ultimo (jaar T-1) Besluit regionale meld- en coördinatiefunctie voortijdig Aard controle R Aard controle R schoolverlaten Indicatornummer Indicatornummer

: D1 / 01 : D1 / 02 Contactgemeenten € 788.492 € 0 OCW D10 Volwasseneducatie Verstrekte Besteding (jaar T) Reservering Onttrekking uitkering (jaar T) van educatie besteding van besteding van educatie in jaar T educatie in voor volgend jaar T van Contactgemeenten kalenderjaar volgend (jaar T+1 ) kalenderjaar (jaar T+1 ) Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm : D10 / 01 : D10 / 02 : D10 / 03 er: D10 / 04 € 1.937.745 € 1.854.675 € 229.153 € 0 OCW D1A Regionale maatregelen voortijdig schoolverlaten 2016-2021 Besteding (jaar Besteding aan Besteding (jaar Opgebouwde T) contactschool T) van educatie reserve ultimo Besluit regionale meld- en coördinatiefunctie voortijdig (jaar T) totaal (jaar T-1) schoolverlaten (automatisch)

Contactgemeenten Aard controle R Aard controle R Aard controle nvt Aard controle R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm : D1A / 01 : D1A / 02 : D1A / 03 er: D1A / 04 € 212.732 € 0 € 212.732 € 316.449 OCW D9 Onderwijsachterstandenbeleid 2011-2018 (OAB) Besteding (jaar Besteding (jaar T) Besteding (jaar Opgebouwde Besluit T) aan aan overige T) aan afspraken reserve ultimo specifieke uitkeringen gemeentelijke voorzieningen activiteiten over voor- en (jaar T-1) onderwijsachterstandenbeleid 2011-2018 voor (naast VVE) voor vroegschoolse Gemeenten voorschoolse leerlingen met educatie met Deze indicator educatie die een grote bevoegde is bedoeld voor voldoen aan de achterstand in de gezagsorganen de tussentijdse wettelijke Nederlandse taal van scholen, afstemming

258

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

kwaliteitseisen (conform artikel houders van van de (conform artikel 165 WPO) kindcentra en juistheid en 166, eerste lid peuterspeelzalen volledigheid WPO) (conform artikel van de 167 WPO) verantwoordin gsinformatie

Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm : D9 / 01 : D9 / 02 : D9 / 03 er: D9 / 04 € 509.969 € 1.012.652 € 85.591 € 189.109 Hieronder per Aan andere Hieronder per Van andere Eindverantwoor regel één gemeenten (in regel één gemeenten in ding Ja/Nee gemeente(code) jaar T) gemeente(code) (jaar T) selecteren en in overgeboekte selecteren en in overgeboekte de kolommen middelen (lasten) de kolommen middelen ernaast de uit de specifieke ernaast de (baten) uit de verantwoordingsi uitkering verantwoordingsi specifieke nformatie voor onderwijsachterst nformatie voor uitkering die gemeente andenbeleid die gemeente onderwijsacht invullen invullen erstandenbelei d Bedrag Bedrag

Aard controle Aard controle R Aard controle Aard controle Aard controle n.v.t n.v.t R n.v.t. Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm : D9 / 05 : D9 / 06 : D9 / 07 er: D9 / 08 er: D9 / 09 1 2

259

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

IenW E27 Brede doeluitkering verkeer en vervoer (SiSa tussen Hieronder per Besteding (jaar T) Overige Correctie ten Correctie ten B medeoverheden) regel één ten laste van bestedingen (jaar opzichte van opzichte van beschikkingsnum provinciale T) tot jaar T tot jaar T Provinciale beschikking en/of verordening mer en in de middelen verantwoorde verantwoorde kolommen bestedingen overige Gemeenten en Gemeenschappelijke Regelingen ernaast de ten laste van bestedingen verantwoordingsi provinciale nformatie middelen Indien de Indien de correctie een correctie een vermeerdering vermeerderin van g van bestedingen bestedingen betreft, mag betreft, mag het alleen het alleen gaan over nog gaan over nog niet eerder niet eerder verantwoorde verantwoorde bestedingen bestedingen Aard controle Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R n.v.t. R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm : E27B / 01 : E27B / 02 : E27B / 03 er: E27B / 04 er: E27B / 05 1 01306660 € 21.538 € 55.161 Manifest Verkeersveilighei d Kopie Cumulatieve Cumulatieve Toelichting Eindverantwoor beschikkingsnum besteding ten overige ding Ja/Nee mer laste van bestedingen tot provinciale en met (jaar T) Als u kiest voor middelen ‘ja’, betekent tot en met (jaar Deze indicator is dit dat het T) bedoeld voor de project is tussentijdse afgerond en u Deze indicator is afstemming van voor de bedoeld voor de de juistheid en komende jaren tussentijdse volledigheid van geen afstemming van de bestedingen de juistheid en verantwoordingsi meer wilt volledigheid van nformatie verantwoorden

260

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

de verantwoordingsi nformatie

Aard controle Aard controle Aard controle Aard controle Aard controle n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm : E27B/ 06 : E27B / 07 : E27B / 08 er: E27B / 09 er: E27B / 10 1 01306660 € 64.615 € 55.171 Nee Manifest Verkeersveilighei d FRL FRL Verkeer en vervoer Fryslàn Hieronder per Welke regeling Totale besteding Correctie Cumulatieve Toelichting 2C regel één betreft het in jaar T t.o.v. jaar T-1 totale beschikkingsnum van besteding tot mer en in de verantwoorde en met jaar T kolommen totale ernaast de besteding verantwoordingsi nformatie SiSa tussen medeoverheden - provinciale middelen Fryslan De besteding in Tussentijds Tussentijds Hier jaar T ten laste afstemmen van afstemmen van eventueel van zowel juistheid en juistheid en opmerkingen provinciale volledigheid volledigheid of middelen als van de van de toelichtingen overige middelen verantwoordin verantwoording gsinformatie sinformatie ten ten laste van laste van zowel zowel provinciale als provinciale als overige overige middelen middelen Aard controle Aard controle Aard controle R Aard controle Aard controle Aard controle n.v.t. n.v.t. R n.v.t. n.v.t. Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum

261

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

: FRL2C / 01 : FRL2C / 02 : FRL2C / 03 er: FRL2C / 04 er: FRL2C / 05 mer: FRL2C / 06 1 1265331 - 2.1 Verkeer, € 1.410.266 € 20.775.488 Stadsring wegen en water 2 1474396 - PBL 2.1 Verkeer, € 180.938 € 259.254 Beter Benutten 1 wegen en water t/m 2017 3 1474396 - PBL 2.1 Verkeer, € 18.290 € 1.158.300 Beter Benutten wegen en water Vervolg 4 1474163 - 2.1 Verkeer, € 5.951.573 € 21.345.906 Stationsgebied wegen en water 5 1605078 - 2.1 Verkeer, € 146.836 € 172.647 Fietspad wegen en water Leechlan fase 2 Kopie De besteding in Correctie t.o.v. Cumulatieve Eindverantwoor beschikkingsnum jaar T ten laste jaar T-1 van besteding tot ding Ja/Nee mer van alleen besteding ten en met jaar T provinciale laste van alleen ten laste van middelen provinciale alleen middelen provinciale middelen

Alleen de Als de correctie Tussentijds Als u kiest voor besteding in jaar een afstemmen van ‘ja’, betekent T ten laste van vermeerdering is, juistheid en dit, dat alleen provinciale gaat het om nog volledigheid hiervoor alle middelen niet van de besteding is verantwoorde verantwoordin afgerond en u besteding ten gsinformatie er de komende laste van alleen ten laste van jaren geen provinciale alleen besteding meer middelen provinciale voor wilt middelen verantwoorden Aard controle Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle n.v.t. n.v.t. n.v.t. Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm : FRL2C / 07 : FRL2C / 08 : FRL2C / 09 er: FRL2C /10 er: FRL2C / 11 1 1265331 - € 1.924.928 € 8.455.072 Ja Stadsring

262

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

2 1474396 - PBL € 45.246 € 64.813 Ja Beter Benutten 1 t/m 2017 3 1474396 - PBL € 2.318 € 146.800 Ja Beter Benutten Vervolg 4 1474163 - € 961.668 € 3.449.118 Ja Stationsgebied 5 1605078 - € 58.734 € 69.059 Nee Fietspad Leechlan fase 2 SZW G2 Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Besteding (jaar Baten (jaar T) Besteding (jaar Baten (jaar T) Besteding (jaar Baten (jaar Participatiewet_gemeentedeel 2018 T) algemene algemene T) IOAW IOAW T) IOAZ T) IOAZ bijstand bijstand (exclusief Rijk) (exclusief Alle gemeenten verantwoorden hier het gemeentedeel (exclusief Rijk) Rijk) over (jaar T), ongeacht of de gemeente in (jaar T) geen, Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente enkele of alle taken heeft uitbesteed aan een Openbaar Gemeente Gemeente lichaam opgericht op grond van de I.1 I.2 Wet I.2 Wet I.3 Wet Wgr. Participatiewet I.1 Participatiew inkomensvoorzien inkomensvoorz inkomensvoorzi I.3 Wet (PW) et (PW) ing oudere en iening oudere ening oudere inkomensvoor gedeeltelijk en gedeeltelijk en gedeeltelijk ziening arbeidsongeschikt arbeidsongesch arbeidsongesch oudere en e werkloze ikte werkloze ikte gewezen gedeeltelijk werknemers werknemers zelfstandigen arbeidsonges (IOAW) (IOAW) (IOAZ) chikte gewezen zelfstandigen (IOAZ) Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R Aard controle R R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum : G2 / 01 : G2 / 02 : G2 / 03 er: G2 / 04 er: G2 / 05 mer: G2 / 06 € 82.700.757 € 1.707.477 € 5.605.530 € 114.655 € 585.624 € 2.043

263

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Besteding (jaar Baten (jaar T) Baten (jaar T) Besteding (jaar Baten (jaar T) Volledig T) Bbz 2004 Bbz 2004 WWIK (exclusief T) Loonkostensubs zelfstandige levensonderhoud levensonderhoud Rijk) Loonkostensub idie o.g.v. art. uitvoering beginnende beginnende sidie o.g.v. 10d Ja/Nee zelfstandigen zelfstandigen art. 10d Participatiewet Gemeente Participatiewe (excl. Rijk) Gemeente Gemeente t I.6 Wet werk en Gemeente I.4 Besluit I.4 Besluit inkomen Gemeente bijstandverlening bijstandverlening kunstenaars I.7 zelfstandigen zelfstandigen (WWIK) I.7 Participatiewet 2004 2004 Participatiewe (PW) (levensonderhoud (levensonderhoud t (PW) beginnende beginnende zelfstandigen) zelfstandigen) (Bbz 2004) (Bbz 2004) Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R Aard controle R n.v.t. Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum : G2 / 07 : G2 / 08 : G2 / 09 er: G2 / 10 er: G2 / 11 mer: G2 / 12 € 1.225.669 € 172.701 € 457 € 828.846 € 5.148 Ja SZW G2A Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Hieronder per Besteding (jaar T- Baten (jaar T-1) Besteding (jaar Baten (jaar T- Besteding Participatiewet_totaal regel één 1) algemene algemene T-1) IOAW 1) IOAW (jaar T-1) 2017 Geme gemeente(code) bijstand bijstand (exclusief Rijk) IOAZ enten die uitvoering in (jaar T-1) geheel of gedeeltelijk uit (jaar T-1) (exclusief Rijk) hebben uitbesteed aan een Openbaar lichaam o.g.v. Wgr selecteren en in inclusief inclusief inclusief verantwoorden hier het totaal (jaar T-1). de kolommen geldstroom naar inclusief geldstroom geldstroom inclusief (Dus: deel Openbaar lichaam uit SiSa (jaar T-1) regeling ernaast de openbaar lichaam geldstroom naar naar openbaar naar openbaar geldstroom G2B + deel gemeente uit (jaar T-1) regeling G2A) verantwoordingsi openbaar lichaam lichaam lichaam naar nformatie voor I.1 openbaar die gemeente Participatiewet I.1 I.2 Wet I.2 Wet lichaam invullen (PW) Participatiewet inkomensvoorz inkomensvoorzi (PW) iening oudere ening oudere I.3 Wet en gedeeltelijk en gedeeltelijk inkomensvoor arbeidsongesch arbeidsongesch ziening ikte werkloze ikte werkloze oudere en werknemers werknemers gedeeltelijk (IOAW) (IOAW) arbeidsonges chikte gewezen zelfstandigen (IOAZ)

264

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Aard controle Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R Aard controle n.v.t. R R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum : G2A / 01 : G2A / 02 : G2A / 03 er: G2A / 04 er: G2A / 05 mer: G2A / 06 1 060081 € 2.226.717 € 76.705 € 258.405 € 0 € 19.352 Gemeente Leeuwarderadeel Hieronder Baten (jaar T-1) Besteding (jaar Baten (jaar T- Baten (jaar T- Besteding verschijnt de IOAZ (exclusief T-1) Bbz 2004 1) Bbz 2004 1) WWIK (jaar T-1) gemeente(code) Rijk) levensonderhoud levensonderho (exclusief Rijk) Loonkostensu conform de beginnende ud beginnende bsidie o.g.v. keuzes gemaakt inclusief zelfstandigen zelfstandigen inclusief art. 10d bij indicator G2A geldstroom naar geldstroom Participatiew / 01 openbaar lichaam inclusief inclusief naar openbaar et geldstroom naar geldstroom lichaam In de kolommen I.3 Wet openbaar lichaam naar openbaar inclusief hiernaast de inkomensvoorzien lichaam I.6 Wet werk geldstroom verantwoordingsi ing oudere en I.4 Besluit en inkomen naar nformatie voor gedeeltelijk bijstandverlening I.4 Besluit kunstenaars openbaar die gemeente arbeidsongeschikt zelfstandigen bijstandverleni (WWIK) lichaam invullen e gewezen 2004 ng zelfstandigen (levensonderhoud zelfstandigen Participatiew (IOAZ) beginnende 2004 et (PW) zelfstandigen) (levensonderho (Bbz 2004) ud beginnende zelfstandigen) (Bbz 2004) Aard controle Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R Aard controle n.v.t. R R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum : G2A / 07 : G2A / 08 : G2A / 09 er: G2A / 10 er: G2A / 11 mer: G2A / 12 1 060081 € 0 € 84.528 € 3.891 € 0 € 19.127 Gemeente Leeuwarderadeel

265

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Hieronder Baten (jaar T-1) verschijnt de Loonkostensubsid gemeente(code) ie o.g.v. art. 10d conform de Participatiewet keuzes gemaakt (excl. Rijk) bij indicator G2A / 01 inclusief geldstroom naar In de kolommen openbaar lichaam hiernaast de verantwoordingsi Participatiewet nformatie voor (PW) die gemeente invullen Aard controle Aard controle R n.v.t. Indicatornummer Indicatornummer : G2A / 13 : G2A / 14 1 060081 € 0 Gemeente Leeuwarderadeel SZW G3 Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exclusief Besteding (jaar Besteding (jaar T) Baten (jaar T) Baten (jaar T) Besteding (jaar Besteding levensonderhoud beginnende T) kapitaalverstrekki levensonderhoud kapitaalverstre T) aan (jaar T) Bob zelfstandigen)_gemeentedeel 2018 levensonderhoud ng (exclusief Bob) gevestigde kking onderzoek als gevestigde zelfstandigen (exclusief Bob) bedoeld in Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) 2004 zelfstandigen (exclusief Bob) (exclusief Rijk) artikel 56 Bbz (exclusief Bob) (exclusief Rijk) 2004 (exclusief Alle gemeenten verantwoorden hier het gemeentedeel Bob) over (jaar T), ongeacht of de gemeente in (jaar T) geen, Aard controle R Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R Aard controle enkele of alle taken heeft uitbesteed aan een Openbaar R R lichaam opgericht op grond van de Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum Wgr. : G3 / 01 : G3 / 02 : G3 / 03 er: G3 / 04 er: G3 / 05 mer: G3 / 06 € 471.753 € 241.147 € 63.004 € 406.634 € 64.721 € 0 Baten (jaar T) Besteding (jaar T) Volledig Bob (exclusief aan zelfstandige Rijk) uitvoeringskosten uitvoering Bob als bedoeld Ja/Nee in artikel 56 Bbz 2004 Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t.

266

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer : G3 / 07 : G3 / 08 : G3 / 09 € 0 € 0 Nee SZW G3A Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exclusief Hieronder per Besteding (jaar T- Besteding (jaar Baten (jaar T- Baten (jaar T- Besteding levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_totaal 2017 regel één 1) T-1) 1) 1) (jaar T-1) aan gemeente(code) levensonderhoud kapitaalverstrekk levensonderho kapitaalverstre onderzoek als Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) 2004 uit (jaar T-1) gevestigde ing (exclusief ud gevestigde kking (exclusief bedoeld in selecteren en in zelfstandigen Bob) zelfstandigen Bob) (exclusief artikel 56 Bbz Gemeenten die uitvoering in (jaar T-1) geheel of de kolommen (exclusief Bob) (exclusief Bob) Rijk) 2004 gedeeltelijk hebben uitbesteed aan een Openbaar lichaam ernaast de (exclusief Rijk) (exclusief o.g.v. Wgr verantwoorden hier het totaal (jaar T-1). verantwoordingsi inclusief inclusief Bob) (Dus: deel Openbaar lichaam uit SiSa (jaar T-1) regeling nformatie voor inclusief geldstroom naar inclusief geldstroom G3B + deel gemeente uit (jaar T-1) regeling G3) die gemeente geldstroom naar openbaar lichaam geldstroom naar openbaar inclusief invullen openbaar lichaam naar openbaar lichaam geldstroom lichaam naar openbaar lichaam Aard controle Aard controle R Aard controle R Aard controle Aard controle R Aard controle n.v.t. R R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm Indicatornumm Indicatornum : G3A / 01 : G3A / 02 : G3A / 03 er: G3A / 04 er: G3A / 05 mer: G3A / 06 1 060081 € 30.072 € 26.200 € 8.233 € 3.203 € 8.526 Gemeente Leeuwarderadeel Hieronder Besteding (jaar T- Baten (jaar T-1) Besteding (jaar verschijnt de 1) Bob Bob (exclusief T-1) aan gemeente(code) Rijk) uitvoeringskost conform de en Bob als keuzes gemaakt bedoeld in bij G3A / 01 inclusief inclusief artikel 56 Bbz geldstroom naar geldstroom naar 2004 In de kolommen openbaar lichaam openbaar lichaam hiernaast de inclusief verantwoordingsi geldstroom nformatie voor naar openbaar die gemeente lichaam invullen Aard controle Aard controle R Aard controle R Aard controle n.v.t. R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer Indicatornumm : G3A / 07 : G3A / 08 : G3A / 09 er: G3A / 10

267

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

1 060081 € 0 € 0 € 0 Gemeente Leeuwarderadeel VWS H1 Ministeriële regeling heroïnebehandeling Feitelijke Feitelijke Besteding (jaar bezetting bezetting T) Gemeenten behandelplaatsen behandelplaatsen (jaar T) (jaar T)

Afspraak Realisatie Aard controle D1 Aard controle D1 Aard controle R Indicatornummer Indicatornummer Indicatornummer : H1 / 01 : H1 / 02 : H1 / 03 30 30 € 691.758

268

Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage F. Berekening financiële kengetallen

Tabel 144 Kengetallen Bedragen x € 1.000 Jaarrek. 2017 Pri.begr. 2018 Jaarrek. 2018 1a Netto Schuldquote Vaste schulden 450.691 474.589 475.202 Netto vlottende schuld 88.893 66.970 57.491 Overlopende passiva 53.698 65.000 49.470 A Bruto Schuld 593.282 606.559 582.163

Financiële activa 22.046 14.600 18.970 Uitzettingen < 1 jaar 66.721 50.000 46.949 Liquide middelen 38 35 60 Overlopende activa 53.731 60.000 49.201 B Vorderingen 142.536 124.635 115.180

C Netto Schuld (A-B) 450.746 481.924 466.983 D Totale baten 505.145 526.872 550.373

1a Netto schuldquote % 89,2 91,5 84,8

1b Netto Schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte geldleningen Vaste schulden 450.691 474.589 475.202 Netto vlottende schuld 88.893 66.970 57.491 Overlopende passiva 53.698 65.000 49.470 A Bruto Schuld 593.282 606.559 582.163

Financiële activa 28.245 21.317 24.881 Uitzettingen < 1 jaar 66.721 50.000 46.949 Liquide middelen 38 35 60 Overlopende activa 53.731 60.000 49.201 B Vorderingen 148.735 131.352 121.091

C Netto Schuld (A-B) 444.547 475.207 461.071 D Totale baten 505.145 526.872 550.373

1b Netto gecorrigeerde schuldquote % 88,0 90,2 83,8

2 Solvabiliteitsratio A Eigen vermogen 42.523 42.566 62.429 B Balanstotaal 689.650 706.650 690.570

269 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Jaarrek. 2017 Pri.begr. 2018 Jaarrek. 2018 2 Solvabiliteit (A/B*100) % 6,2 6,0 9,0

3 Grondexploitatie NIEG bouwgronden 0 0 0 Bouwgronden in exploitatie 133.725 141.378 139.831 A Totale boekwaarde grond 133.725 141.378 139.831

B Totale baten 505.145 526.872 550.373

3 Grondexploitatie % 26,5 26,8 25,4

4 Structurele expl.ruimte Structurele baten 499.655 526.872 528.540 Structurele lasten 488.265 523.834 529.583 verschil 11.390 3.038 -1.043

Struct. onttrekkingen aan reserves 400 50 135 Struct. toevoegingen aan reserves 2.278 2.135 135 verschil -1.878 -2.085 0

A Totaal verschil struct. baten/lasten 9.512 953 -1.043 B Totaal structurele baten 499.655 526.872 528.540

4 Structurele exploitatieruimte % 1,90 0,18 -0,20

5 Belastingcapaciteit (in €) (in €) (in €) OZB-lasten gezin gem. WOZ-waarde 229 211 211 Rioolheffing gezin gem. WOZ-waarde 173 162 162 Afvalstoffingheffing gezin 252 256 256 Eventuele heffingskorting 0 0 0 A Totale woonlasten 654 629 629 B Woonlasten landelijk gemiddelde t-1 722 714 714

gemiddelde WOZ-waarde 134.000 138.000 138.000

5 Belastingcapaciteit % 90,6 88,1 88,1

270 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Bijlage G. Overzicht taakvelden

Tabel 145 Overzicht taakvelden Bedragen x € 1.000 Rekening 2018 Taakvelden Lasten Baten

R2TKV00 - Bestuur en ondersteuning R2TKV0001 - Bestuur 4.830 32 R2TKV0002 - Burgerzaken 2.917 2.276 R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 6.601 7.722 R2TKV0004 - Overhead 37.256 -53 R2TKV0005 - Treasury -368 1.497 R2TKV0007 - Uitkeringen Gemeentefonds 0 328.202 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 13.215 8.466 R2TKV0010 - Mutaties reserves 38.447 42.764 R2TKV0061 - OZB woningen 177 13.474 R2TKV0062 - OZB niet-woningen 0 17.572 R2TKV0063 - Parkeerbelasting 0 3.222 R2TKV0064 - Belastingen overig 2.125 1.920 Totaal R2TKV00 - Bestuur en ondersteuning 105.200 427.094

R2TKV01 - Veiligheid R2TKV0110 - Crisisbeheersing en Brandweer 6.918 74 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 4.966 1.343 Totaal R2TKV01 - Veiligheid 11.883 1.417

R2TKV02 - Verkeer, vervoer en waterstaat R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 17.722 366 R2TKV0220 - Parkeren 3.976 1.621 R2TKV0230 - Recreatieve havens 828 484 R2TKV0240 - Economische havens en waterwegen 3.020 815 R2TKV0250 - Openbaar vervoer 295 68 Totaal R2TKV02 - Verkeer, vervoer en waterstaat 25.841 3.354

R2TKV03 - Economie R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 6.185 1.582 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 446 436 R2TKV0340 - Economische promotie 4.019 553 Totaal R2TKV03 - Economie 10.649 2.571

R2TKV04 - Onderwijs R2TKV0410 - Openbaar basisonderwijs 1.145 248 R2TKV0420 - Onderwijshuisvesting 8.411 762 R2TKV0430 - Onderwijsbeleid en leerlingenzaken 9.048 4.821 Totaal R2TKV04 - Onderwijs 18.605 5.831

R2TKV05 - Sport, cultuur en recreatie R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 379 21 R2TKV0520 - Sportaccommodaties 9.788 1.641 R2TKV0530 - Cultuurpresentatie, prod. en partic. 7.099 117 R2TKV0540 - Musea 2.044 191 R2TKV0560 - Media 2.502 0 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 12.307 210 Totaal R2TKV05 - Sport, cultuur en recreatie 34.118 2.180

R2TKV06 - Sociaal domein R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 7.078 104 R2TKV0620 - Wijkteams 13.767 52 R2TKV0630 - Inkomensregelingen 113.777 85.997

271 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Taakvelden Lasten Baten R2TKV0640 - Begeleide participatie 15.853 6 R2TKV0650 - Arbeidsparticipatie 7.361 1.320 R2TKV0660 - Maatwerkvoorzieningen (WMO) 2.118 2 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 24.776 6.074 R2TKV0672 - Maatwerkdienstverlening 18- 33.024 1 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 88.237 5.169 R2TKV0682 - Geëscaleerde zorg 18- 7.944 0 Totaal R2TKV06 - Sociaal domein 313.935 98.725

R2TKV07 - Volksgezondheid en milieu R2TKV0710 - Volksgezondheid 4.905 0 R2TKV0720 - Riolering 10.187 12.187 R2TKV0730 - Afval 13.654 15.544 R2TKV0740 - Milieubeheer 2.929 97 R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 956 807 Totaal R2TKV07 - Volksgezondheid en milieu 32.631 28.635

R2TKV08 - Volkshuisv., RO en stedelijke vern. R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 1.182 113 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 17.283 19.252 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 4.911 3.966 Totaal R2TKV08 - Volkshuisv., RO en stedelijke vern. 23.375 23.331

Totaal 576.238 593.137

272 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Tabel 146 Overzicht baten en lasten per beleidsproduct per taakveld Bedragen x € 1.000 Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten

R2PRG003 - Economie en toerisme R2BLP005 - Economisch beleid R2TKV0005 - Treasury 13 35 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 13 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 2.210 214 Totaal R2BLP005 - Economisch beleid 2.222 261

R2BLP061 - Vastgoedbeheer R2TKV0001 - Bestuur 543 28 R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 6.580 7.693 R2TKV0010 - Mutaties reserves 2.017 2.000 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 69 0 R2TKV0240 - Economische havens en waterwegen 1 0 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur -4 31 R2TKV0420 - Onderwijshuisvesting 4 0 R2TKV0520 - Sportaccommodaties 3.528 1.641 R2TKV0540 - Musea 311 0 R2TKV0560 - Media 17 0 R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 2 0 Totaal R2BLP061 - Vastgoedbeheer 13.068 11.393

R2BLP062 - Grondzaken R2TKV0003 - Beheer overige gebouwen en gronden 21 28 R2TKV0010 - Mutaties reserves 2.874 2.455 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 17.282 19.252 Totaal R2BLP062 - Grondzaken 20.177 21.735

R2BLP066 - Toerisme R2TKV0340 - Economische promotie 3.790 2 Totaal R2BLP066 - Toerisme 3.790 2

R2BLP068 - Sportvoorzieningen R2TKV0520 - Sportaccommodaties 5.985 0 Totaal R2BLP068 - Sportvoorzieningen 5.985 0

Totaal R2PRG003 - Economie en toerisme 45.242 33.391

R2PRG005 - Werk en inkomen R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie R2TKV0010 - Mutaties reserves 395 0 R2TKV0620 - Wijkteams 31 31 R2TKV0630 - Inkomensregelingen 21 0 R2TKV0640 - Begeleide participatie 15.853 6 R2TKV0650 - Arbeidsparticipatie 7.346 1.320 Totaal R2BLP027 - Arbeidsmarkt en sociale integratie 23.645 1.356

R2BLP030 - Inkomensvoorziening R2TKV0630 - Inkomensregelingen 102.555 84.996 Totaal R2BLP030 - Inkomensvoorziening 102.555 84.996

R2BLP031 - Armoedebestrijding R2TKV0064 - Belastingen overig 76 37 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 12 0 R2TKV0620 - Wijkteams 272 0 R2TKV0630 - Inkomensregelingen 8.580 0 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 1.094 0

273 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten Totaal R2BLP031 - Armoedebestrijding 10.035 37

R2BLP050 - Lijkbezorging R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 21 1 Totaal R2BLP050 - Lijkbezorging 21 1

Totaal R2PRG005 - Werk en inkomen 136.255 86.391

R2PRG006 - Wonen en milieu R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer R2TKV0010 - Mutaties reserves 150 0 R2TKV0530 - Cultuurpresentatie, prod. en partic. 23 0 R2TKV0540 - Musea 347 19 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 46 0 Totaal R2BLP003 - Cultuurhistorisch beheer 566 19

R2BLP008 - Woningmarktbeleid R2TKV0005 - Treasury -1 -1 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 390 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 1.067 550 Totaal R2BLP008 - Woningmarktbeleid 1.066 939

R2BLP009 - Overige huisvesting R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 28 40 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 129 176 Totaal R2BLP009 - Overige huisvesting 157 216

R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht R2TKV0830 - Wonen en bouwen 76 5 Totaal R2BLP025 - Bouw- en milieutoezicht 76 5

R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) R2TKV0008 - Overige baten en lasten 102 0 R2TKV0740 - Milieubeheer 1.311 8 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 2.033 3.236 Totaal R2BLP029 - Omgevingsvergunning (Wabo) 3.446 3.244

R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht R2TKV0010 - Mutaties reserves 30 37 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 428 0 Totaal R2BLP039 - Handhaving omgevingsrecht 458 37

R2BLP043 - Inzameling afval R2TKV0630 - Inkomensregelingen 1.191 0 R2TKV0730 - Afval 13.654 15.544 Totaal R2BLP043 - Inzameling afval 14.845 15.544

R2BLP045 - Milieubeleid R2TKV0010 - Mutaties reserves 470 219 R2TKV0740 - Milieubeheer 815 87 Totaal R2BLP045 - Milieubeleid 1.285 305

R2BLP046 - Bodem en geluid R2TKV0010 - Mutaties reserves 718 886 R2TKV0740 - Milieubeheer 804 2 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 121 0 Totaal R2BLP046 - Bodem en geluid 1.642 889

274 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving R2TKV0830 - Wonen en bouwen 15 0 Totaal R2BLP058 - Kwaliteit gebouwde omgeving 15 0

R2BLP082 - Stadsvernieuwing R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 8 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 8 0 Totaal R2BLP082 - Stadsvernieuwing 8 8

Totaal R2PRG006 - Wonen en milieu 23.562 21.205

R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit R2BLP012 - Openbaar vervoer R2TKV0250 - Openbaar vervoer 55 68 Totaal R2BLP012 - Openbaar vervoer 55 68

R2BLP018 - Verkeer en vervoer R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 1.073 64 Totaal R2BLP018 - Verkeer en vervoer 1.073 64

R2BLP019 - Parkeren R2TKV0005 - Treasury 0 347 R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 501 R2TKV0063 - Parkeerbelasting 0 3.222 R2TKV0220 - Parkeren 3.818 1.621 Totaal R2BLP019 - Parkeren 3.818 5.690

R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 4.501 0 Totaal R2BLP074 - Grond-, wegen waterbouwk. werken 4.501 0

Totaal R2PRG007 - Infrastructuur en mobiliteit 9.447 5.822

R2PRG009 - Bestuur R2BLP071 - Gemeenteraad R2TKV0001 - Bestuur 2.063 5 Totaal R2BLP071 - Gemeenteraad 2.063 5

R2BLP072 - College van B&W R2TKV0001 - Bestuur 2.225 0 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 102 0 Totaal R2BLP072 - College van B&W 2.327 0

Totaal R2PRG009 - Bestuur 4.390 5

R2PRG010 - Veiligheid R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 3.341 128 Totaal R2BLP020 - Integraal veiligheidsbeleid 3.341 128

R2BLP022 - Rampenbestrijding R2TKV0110 - Crisisbeheersing en Brandweer 6.918 74 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 87 117 Totaal R2BLP022 - Rampenbestrijding 7.005 192

R2BLP052 - Evenementen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 291 52 Totaal R2BLP052 - Evenementen 291 52

275 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten

Totaal R2PRG010 - Veiligheid 10.637 371

R2PRG012 - Ruimtelijke ordening R2BLP036 - Ruimtelijke ordening R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 745 69 Totaal R2BLP036 - Ruimtelijke ordening 745 69

R2BLP037 - Geometriebeheer R2TKV0064 - Belastingen overig 208 0 R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 394 44 Totaal R2BLP037 - Geometriebeheer 602 44

Totaal R2PRG012 - Ruimtelijke ordening 1.347 113

R2PRG014 - Beheer leefomgeving R2BLP013 - Spoorlijnen R2TKV0250 - Openbaar vervoer 240 0 Totaal R2BLP013 - Spoorlijnen 240 0

R2BLP014 - Waterwerken R2TKV0064 - Belastingen overig 0 1 R2TKV0240 - Economische havens en waterwegen 3.020 815 Totaal R2BLP014 - Waterwerken 3.020 816

R2BLP015 - Verhardingen R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 3.505 0 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 376 377 Totaal R2BLP015 - Verhardingen 3.881 377

R2BLP016 - Kunstwerken R2TKV0064 - Belastingen overig 0 1 R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 3.461 148 Totaal R2BLP016 - Kunstwerken 3.461 148

R2BLP017 - Verkeersmaatregelen R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 890 4 Totaal R2BLP017 - Verkeersmaatregelen 890 4

R2BLP026 - Wijkaanpak R2TKV0620 - Wijkteams 134 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 35 0 Totaal R2BLP026 - Wijkaanpak 169 0

R2BLP035 - IJswegen R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 15 0 Totaal R2BLP035 - IJswegen 15 0

R2BLP044 - Riolering R2TKV0630 - Inkomensregelingen 428 0 R2TKV0720 - Riolering 10.187 12.187 Totaal R2BLP044 - Riolering 10.615 12.187

R2BLP049 - Begraafplaatsen R2TKV0750 - Begraafplaatsen en crematoria 933 805 Totaal R2BLP049 - Begraafplaatsen 933 805

R2BLP051 - Voorzieningen honden

276 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten R2TKV0064 - Belastingen overig 37 528 R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 464 0 Totaal R2BLP051 - Voorzieningen honden 501 528

R2BLP054 - Straatverlichting R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 2.148 0 Totaal R2BLP054 - Straatverlichting 2.148 0

R2BLP055 - Reiniging verhardingen R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 2.056 0 Totaal R2BLP055 - Reiniging verhardingen 2.056 0

R2BLP056 - Openbaar groen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 10.164 12 Totaal R2BLP056 - Openbaar groen 10.164 12

R2BLP057 - Zwerfvuilbestrijding R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 44 0 Totaal R2BLP057 - Zwerfvuilbestrijding 44 0

R2BLP059 - Markten R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 133 65 Totaal R2BLP059 - Markten 133 65

R2BLP060 - Standplaatsen R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 25 57 Totaal R2BLP060 - Standplaatsen 25 57

R2BLP063 - Recreatiegebieden R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 767 51 Totaal R2BLP063 - Recreatiegebieden 767 51

R2BLP064 - Recreatievaart R2TKV0230 - Recreatieve havens 828 484 Totaal R2BLP064 - Recreatievaart 828 484

R2BLP065 - Kermissen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 18 12 Totaal R2BLP065 - Kermissen 18 12

R2BLP085 - Speelplaatsen R2TKV0570 - Openbaar groen en (openlucht) recr. 576 44 Totaal R2BLP085 - Speelplaatsen 576 44

R2BLP090 - Buitenreclame R2TKV0340 - Economische promotie 151 548 Totaal R2BLP090 - Buitenreclame 151 548

Totaal R2PRG014 - Beheer leefomgeving 40.634 16.138

R2PRG015 - Algemene baten en lasten R2BLP006 - Dienstverlening voor derden R2TKV0008 - Overige baten en lasten 8.116 8.086 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 1.098 1.098 R2TKV0630 - Inkomensregelingen 1.001 1.001 Totaal R2BLP006 - Dienstverlening voor derden 10.215 10.185

R2BLP053 - Stelposten c.a.

277 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten R2TKV0008 - Overige baten en lasten 2.427 0 R2TKV0010 - Mutaties reserves 262 0 Totaal R2BLP053 - Stelposten c.a. 2.689 0

R2BLP067 - Burgerzaken R2TKV0002 - Burgerzaken 2.917 2.276 R2TKV0010 - Mutaties reserves 138 135 Totaal R2BLP067 - Burgerzaken 3.055 2.411

R2BLP079 - Algemene baten en lasten R2TKV0005 - Treasury 0 20 R2TKV0008 - Overige baten en lasten 2.570 381 R2TKV0010 - Mutaties reserves 26.664 35.315 R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 0 150 R2TKV0310 - Economische ontwikkeling 3.715 1.246 Totaal R2BLP079 - Algemene baten en lasten 32.949 37.112

R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving R2TKV0064 - Belastingen overig 154 0 R2TKV0120 - Openbare orde en Veiligheid 371 0 R2TKV0210 - Verkeer en vervoer 44 0 R2TKV0220 - Parkeren 157 0 R2TKV0810 - Ruimtelijke Ordening 43 0 R2TKV0830 - Wonen en bouwen 955 0 Totaal R2BLP120 - Vergunningen & leefomgeving 1.724 0

Totaal R2PRG015 - Algemene baten en lasten 50.633 49.708

R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen R2BLP077 - Algemene belastingen R2TKV0010 - Mutaties reserves 397 0 R2TKV0061 - OZB woningen 177 13.474 R2TKV0062 - OZB niet-woningen 0 17.572 R2TKV0064 - Belastingen overig 1.649 1.354 R2TKV0340 - Economische promotie 78 3 Totaal R2BLP077 - Algemene belastingen 2.301 32.402

R2BLP086 - Gemeentefonds R2TKV0007 - Uitkeringen Gemeentefonds 0 328.202 R2TKV0010 - Mutaties reserves 3.019 0 Totaal R2BLP086 - Gemeentefonds 3.019 328.202

R2BLP094 - Dividend R2TKV0005 - Treasury 17 277 R2TKV0320 - Fysieke bedrijfsinfrastructuur 74 28 R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 3 0 R2TKV0640 - Begeleide participatie 0 0 R2TKV0820 - Grondexploitatie (niet-bedr.terr.) 0 0 Totaal R2BLP094 - Dividend 94 305

R2BLP100 - Financiering R2TKV0005 - Treasury -396 820 Totaal R2BLP100 - Financiering -396 820

Totaal R2PRG016 - Algemene dekkingsmiddelen 5.018 361.728

R2PRG017 - Overhead R2BLP102 - Management

278 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten R2TKV0004 - Overhead 4.249 31 Totaal R2BLP102 - Management 4.249 31

R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle R2TKV0004 - Overhead 6.213 -214 Totaal R2BLP103 - Financiën, toezicht en controle 6.213 -214

R2BLP104 - P&O/HRM R2TKV0004 - Overhead 3.341 80 Totaal R2BLP104 - P&O/HRM 3.341 80

R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. R2TKV0004 - Overhead 128 0 Totaal R2BLP105 - Inkoop, aanbest. & contractman. 128 0

R2BLP106 - Interne en externe communicatie R2TKV0004 - Overhead 1.083 0 Totaal R2BLP106 - Interne en externe communicatie 1.083 0

R2BLP107 - Juridische zaken R2TKV0004 - Overhead 1.696 0 Totaal R2BLP107 - Juridische zaken 1.696 0

R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning R2TKV0004 - Overhead 1.946 6 Totaal R2BLP108 - Bestuurszaken en best.ondersteuning 1.946 6

R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. R2TKV0004 - Overhead 10.722 20 R2TKV0010 - Mutaties reserves 841 0 Totaal R2BLP109 - Informatievoorziening & automatis. 11.563 20

R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting R2TKV0004 - Overhead 5.415 95 Totaal R2BLP110 - Facilitaire zaken en huisvesting 5.415 95

R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening R2TKV0004 - Overhead 1.701 0 Totaal R2BLP111 - Documentaire informatievoorziening 1.701 0

R2BLP112 - Managementondersteuning R2TKV0004 - Overhead 3.804 -70 Totaal R2BLP112 - Managementondersteuning 3.804 -70

R2BLP113 - Correctie overhead R2TKV0004 - Overhead -3.042 0 Totaal R2BLP113 - Correctie overhead -3.042 0

Totaal R2PRG017 - Overhead 38.097 -53

R2PRG020 - Sociale basis R2BLP001 - Kunst en cultuur R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 245 R2TKV0530 - Cultuurpresentatie, prod. en partic. 7.076 117 R2TKV0540 - Musea 292 0 R2TKV0560 - Media 2.485 0 Totaal R2BLP001 - Kunst en cultuur 9.853 362

279 Jaarstukken gemeente Leeuwarden 2018 Bijlagen

Rekening 2018 Beleidsproducten Lasten Baten R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden R2TKV0540 - Musea 1.094 172 Totaal R2BLP002 - Historisch Centrum Leeuwarden 1.094 172

R2BLP114 - Onderwijs R2TKV0010 - Mutaties reserves 0 350 R2TKV0410 - Openbaar basisonderwijs 1.145 248 R2TKV0420 - Onderwijshuisvesting 8.407 762 R2TKV0430 - Onderwijsbeleid en leerlingenzaken 9.048 4.821 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 534 6 Totaal R2BLP114 - Onderwijs 19.135 6.188

R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen R2TKV0010 - Mutaties reserves 230 0 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 1.020 89 R2TKV0650 - Arbeidsparticipatie 16 0 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 18.129 732 R2TKV0710 - Volksgezondheid 86 0 Totaal R2BLP115 - Sociale integratie achterst.groepen 19.480 821

R2BLP116 - Burgerkracht R2TKV0010 - Mutaties reserves 163 211 R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 1.741 1 R2TKV0620 - Wijkteams 1.238 21 Totaal R2BLP116 - Burgerkracht 3.142 233

R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid R2TKV0010 - Mutaties reserves 80 0 R2TKV0510 - Sportbeleid en activering 361 21 R2TKV0520 - Sportaccommodaties 275 0 R2TKV0710 - Volksgezondheid 930 0 Totaal R2BLP117 - Sport, bewegen en gezondheidsbeleid 1.646 21

Totaal R2PRG020 - Sociale basis 54.349 7.796

R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 1.330 0 R2TKV0620 - Wijkteams 1.073 0 R2TKV0672 - Maatwerkdienstverlening 18- 33.024 1 R2TKV0682 - Geëscaleerde zorg 18- 7.944 0 R2TKV0710 - Volksgezondheid 3.889 0 Totaal R2BLP084 - Zorg voor de Jeugd 47.260 1

R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning R2TKV0610 - Samenkracht en burgerparticipatie 2.441 8 R2TKV0620 - Wijkteams 11.020 0 R2TKV0660 - Maatwerkvoorzieningen (WMO) 2.118 2 R2TKV0671 - Maatwerkdienstverlening 18+ 23.682 6.074 R2TKV0681 - Geëscaleerde zorg 18+ 70.108 4.437 Totaal R2BLP118 - Maatschappelijke ondersteuning 109.368 10.521

Totaal R2PRG021 - Jeugdzorg en maatsch. ondersteuning 156.628 10.523

Totaal 576.238 593.137

280