Allerlaatste Vlucht Allereerste

4 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl 4,95

MUSEALE MIJLPAAL JAARGANG NR 4 | 2016 € JAARGANG NR 4 | 2016 e ALLERLAATSTE VLUCHT 23 ALLEREERSTE 727

HAI HELI-EXPO 2016 INDUSTRIE MAAKT PAS OP DE PLAATS

VLIEGVELDEMBRAER MIDDENMEER E190-E2 TOT 16%AMBITIEUS MINDER BRANDSTOFVERBRUIK GROEN POLDERVELD INCIDENT DASSAULTTRIP TIP FALCON AMERIKA 7X

BP FOUTWRIGHT GESOLDEERD BROTHERS PINNETJE EN WOLKENKRABBERS BIJNA FATAAL

16PIV004-coverLH.indd 13 21-03-16 20:59 FLY ACROSS CONTINENTS AND OCEANS IN AN UNPARALLELED LEVEL OF COMFORT AND LUXURY INTRODUCING THE NEW FALCON 2000LXS DESIGN : POMME C • IMAGE BACKGROUND SHUTTERSTOCK.COM

WE FLY. YOU ARE THE CAPTAIN

Pub-20150923_210x297.indd 1 2/10/15 07:58 inhoud voorwoord

Column: Statusreport: PILOTENTEKORT? 'Wat ze niet vertellen' – Jan Cocheret 5 Zuid-Afrikaanse AHRLAC 36 Militair: Nieuw & Info 6 Luchtmacht meet geluid JSF 37 In de week waarin ABN AMRO meedeelde de stekker uit de financiering van piloten in opleiding te gaan Statusreport: Column: trekken, trokken nog twee berichten de aandacht die Roll out Embraer E190-E2 14 Analyse – Hans Heerkens 38 hiermee samenhangen. Het ene ging over problemen bij Amerikaanse ‘feeder maatschappijen’, het andere over Column: Ontwikkelingen: een opmerkelijk initiatief van JetBlue. Personal drone – Goof Bakker 18 BAe 146/AVRO RJ als airtanker 39

Ontwikkelingen: Ontwikkelingen: In Amerika is sprake van een dreigend pilotentekort. GUARDS waarschuwt verkeersleider 19 Stank te lijf met licht 41 Dat vertaalt zich bij kleinere ‘feedermaatschappijen’ in dusdanige problemen, dat vluchten worden geschrapt. Simulator: Statusreport: Domweg omdat er te weinig piloten beschikbaar zijn. PREPAR3D V3.1 20 Russische MIL LL PSV vliegt 42 Volgens de Air Line Pilots Association is dit deels te wij- Statusreport: Rubriek: ten aan de lage salarissen. Wie er gaat werken, verdient Irkut MC-21 21 Gespot op Schiphol 43 ongeveer 27.000 dollar per jaar. Bovendien geldt in Amerika de eis van 1.500 vlieguren alvorens men als In the picture: Rubriek: First Officer mag gaan vliegen. Dit, gecombineerd met Boeing 727-100 N7001U 26 Register Nederlandse Burgerluchtvaart 45 een ‘brevetschuld’ van 150.000 dollar, leidt tot onaan- trekkelijke financiële vooruitzichten. Daarbij komt dat Typebeschrijving: Historie: Shin Meiwa US-2 30 Heinkel HE 280 47 grote maatschappijen relatief veel piloten door verplichte pensionering kwijtraken. Voor de slecht betaalde Column: Incidentanalyse: ‘regionale’ piloten reden om massaal door te stromen V(l)uchtigheden – Henk Heiden 33 Bijna ongeval door soldeerfout 51 naar de grotere broers. Om verder onheil te voorkomen heeft GoJet Airlines (als feeder met Historie: 42 CRJ 700’s en zeven CRJ 900’s Ameri- Beechcraft Model 73 Jet Mentor 34 vliegend onder de vlag van Uni- kaanse ted Express en Delta Connection) als eerste de beloningsstructuur aanpak piloot en vliegtuig HEAVY colofon aangepast: minimaal 2.700 dol- volgen! lar voor First Officers en 36,50 per HEAVY-versie van Piloot en Vliegtuig – April 2016 gevlogen uur (minimaal 75 per maand). Voor captains Deze HEAVY-versie is een uitgave van Eisma Businessmedia, Marketingcoördinatie geldt: 5.000 dollar en 67,39 per uur. Reken maar uit wat Celciusweg 41, 8912 AM Leeuwarden Tatjana Eerhart Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden [email protected] dat scheelt! +31 (0)88 29 44 844 telefoon +31 (0)88 29 44 844 Egbert van Hes, algemeen directeur Ook JetBlue ziet de bui hangen. Maar daar is vorig jaar Gerbert Tiecken, uitgeef directeur Advertentieverkoop Patricia van der Werf een programma gestart met echte baangarantie. De Hoofdredacteur [email protected] opleidingsprijs staat vast: 125.000 dollar. Studenten Drs. Ruud Vos Eugenie von Ende [email protected] [email protected] brengen na selectie eerst een maand door bij JetBlue in Orlando. Daarna volgen dertig weken bij de CAE’s Uitgever Klantenservice Flight Academy in Phoenix. Vervolgens terug naar Jet- Gerbert Tiecken [email protected] [email protected] +31 (0)88 22 66 648 Blue voor training op de E190 en het ATP-brevet, dan weer naar CAE voor het behalen van de instructiebe- Redactiemedewerkers Algemene voorwaarden voegdheid. Die wordt ingezet om de sprong naar de Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, mag worden verveelvoudigd, opgeslagen verplichte 1.500 uur te maken. Studenten vliegen deze Edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan in een geautomatiseerd gegevensbestand, of uren ‘vol’ als instructeur op de loonlijst bij CAE. Als laat- Degraef, Henk Duivenvoorden, Enrico Evers, openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef Mols, Kees ste volgt een oriëntatiecursus bij JetBlue, waarna de wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, aanstelling als First Officer op de E190 lonkt. Het traject Hans de Vries, Fred Willemsen fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming is omslachtig, maar biedt wel perspectief. Wie volgt? Aan dit nummer werkten mee: van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes Leo Bakker, Kees van Berkel, Frits van den Berg, en overeenkomsten van Eisma Businessmedia Erik Brouwer, Peter de Jong, José Oortwijn en B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke Thijs Postma zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Leeuwarden. Redactieadres Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden op zorgvuldige wijze en naar beste weten is +31 (0)88 29 44 844 [email protected] samengesteld, evenwel kunnen uitgever en Leveringsvoorwaarden auteurs op geen enkele wijze instaan voor de zie www.eismamediagroep.nl juistheid of volledigheid van de informatie. Ruud Vos Vormgeving © 2016 Eisma Businessmedia Hans de Vries ISSN: 1381-1827 is hoofdredacteur ZeeDesign Piloot en Vliegtuig [email protected] Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 3 Helikopter vliegen: Come ﬂ y with us!

Word privévlieger (PPL/H), beroepsvlieger (CPL/H) of vliegin- structeur (FI/H). Dit kan in verschillende type helikopters.

Ervaar hoe het is om zelf de controls in handen te nemen met een proeﬂ es. Als begin van een opleiding of gewoon een leuk dagje uit!

Arendweg 33 8218 PE Lelystad 088 - 122 122 1 [email protected] www.ﬂ yheli.com

1604_PilootenVliegtuig.indd 1 1-3-2016 20:48:16 LINING UP Door: Jan Cocheret

WAT ZE NIET VERTELLEN (2)

Vorige maand had ik het in mijn column over iets wat ik doen, maar in deze situatie is het in ieder geval volstrekt graag in de opleiding tot beroepsvlieger zou willen introdu- onmogelijk om de vogels te ontwijken. ceren. Een nieuw vak met een iets te lange titel: ‘Alles wat ze je niet leren op een vliegschool, maar toch heel belang- Doordat de motoren op vol vermogen draaien, hebben ze rijk is voor iedere beroepsvlieger.’ De column sloot af met niet alleen veel brandstof nodig, maar ook lucht. Heel veel een van die vele voorbeelden, waar iedere piloot hopelijk lucht! Die enorme hoeveelheid lucht wordt door de moto- ooit eens een keer over heeft nagedacht voordat hij tijdens Welkom ren met grote kracht naar binnen gezogen, en wat vliegt er een gewone vlucht totaal onverwacht in een dergelijke situ- nog meer in die lucht? De situatie is duidelijk. De landing is atie terechtkomt. bij het afgebroken en het vliegtuig klimt nu recht boven de landingsbaan met twee motoren die mogelijk een heel grote Dit was het voorbeeld: je zit na een lange vlucht in de cock- ‘startle- hoeveelheid vogels opzuigen, met alle gevolgen van dien. pit van je 737 op vijfhonderd voet recht voor de landingsbaan van een zonovergoten vakantie-eiland. Je gedachten effect’ Als je ooit ook maar een paar minuutjes over dit scenario gaan al uit naar de lange terugvlucht en dan gebeurt het. hebt nagedacht, dan weet je dat het in de meeste gevallen Honderdduizend lokale eilandvogels besluiten om met z’n veel veiliger is om met een laag vermogen dwars door de allen tegelijk een stukje te gaan vliegen. Plotseling ziet het vogelwolk te vliegen en de landing door te zetten. Dankzij recht voor je neus zwart van de vogels. Wat doe je? het lage vermogen is de kans veel kleiner dat er vogels in de motoren terechtkomen. Mocht er toch verlies van mo- Als je nog nooit over een dergelijke situatie hebt nagedacht torvermogen optreden, dan ben je al zo dicht in de buurt en niemand heeft je er ooit over verteld, dan is het onver- van de landingsbaan, dat niets meer een veilige landing in mijdelijk dat je totaal verrast bent als dit vogelscenario zich de weg staat. voor je neus ontvouwt. Welkom bij het ‘startle-effect’. Plot- seling zit je in een situatie die je niet herkent, je bent er niet Natuurlijk denken we ook aan de verliezende partij. Die ar- speciﬁek voor getraind. Kortom, je schrikt je te pletter en je me vogeltjes hebben nooit om een vliegtuig gevraagd en hebt geen doordacht en passend antwoord. Bovendien is vliegtuigen zijn zeker niet op zoek naar vogels. Daarom geef de situatie urgent, je zit tenslotte op lage hoogte vlak voor ik ook af en toe cursus aan onze gevederde vrienden. Bij de landingsbaan. Er is een probleem! En wat doen wij vlie- ons in de achtertuin hangen een paar vogelhuisjes en voe- gers als we met een probleem geconfronteerd worden? We derpaaltjes en als er genoeg cursisten zijn, dan houd ik een gaan iets doen! We gaan iets doen om het probleem op te korte verhandeling over vogels en vliegtuigen. Vliegen kun- lossen. nen ze natuurlijk wel, maar niemand heeft ze ooit iets over vliegtuigen verteld en wat voor gevaar die kunnen opleve- De meest voorkomende intuïtieve oplossing bij dit scenario ren. Dan vertel ik ze dat ze in het geval van een naderend is: ‘Wegwezen!’ In een vliegtuig betekent dat onmiddellijk Jan Cocheret vliegtuig het best op de grond kunnen blijven tot het gevaar gas geven en doorstarten. Het is een begrijpelijke reactie, is duizendp(il)oot voorbij is. Je hoeft tenslotte niet de hele dag te vliegen. maar laten we eens even kijken wat de gevolgen zijn. Je [email protected] vloog met ruim tweehonderd kilometer per uur richting vo- Het is maar een van de vele voorbeelden die bijna nooit gels. Nog enigszins in verwarring trek je de neus op en aan de orde komen op vliegopleidingen en die toch van le- geeft vol vermogen. De ﬂaps moeten een stukje worden in- vensbelang kunnen zijn. Ik denk dat ik wel een paar interes- getrokken en de wielen moeten omhoog. Er is een hoop te sante cursusdagen zou kunnen vullen. Wie durft?

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 5 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 7

07_ligningup.indd 7 15-03-16 10:16 NIEUWS & INFO www.pilootenvliegtuig.nl

WEBPERIKELEN AANVULLING BEROEPEN SPECIAL Op www.pilootenvliegtuig.nl kunnen Er worden in de recente uitgave twee bedrijven genoemd onder de naam Sky Unlimited. De bijna 1.100 links worden aangetroffen eerste vliegopleiding bevindt zich op vliegveld Hoogeveen. Het tweede bedrijf is SKY unlimi- die verwijzen naar aansprekende lucht- ted met een ATO, gevestigd aan de Emoeweg 3a, 8218 PC op Lelystad Airport waar vaartvideobeelden! LAPL(A), PPL(A), CPL(A), IR NQ Cessna SET en Aerobatic Rating opleidingen worden ver- zorgd. Daarnaast wordt door de SKY academy (de handelsnaam van SKY unlimited voor de Videotip van de maand basisopleidingen) als RTF aan De Zanden 147, 7395 PG op Teuge Airport opgeleid voor het Allerlaatste landing eerste Boeing 727- RPL/LAPL. n 100

ASL-JETNETHERLANDS De ASL-JetNetherlands Group heeft een nieu- rator kreeg tevens toestemming van de (Belgi- we Legacy 650 zakenjet aan de vloot toege- sche) luchtvaartautoriteiten om de recent gear- voegd. Het toestel arriveerde na een recht- riveerde Legacy 450 aan te bieden voor com- streekse vlucht vanaf de fabriek in Sao Jose mercieel gebruik. De eigenaar van dit toestel dos Campos en wordt door ASL-JetNether- vloog er binnen een maand na aankomst al lands beheerd voor een onbekende klant. De meer dan dertig uur mee. n Legacy 650 is van alle (luxe) reisgemakken Ook voor deze uitgave geldt: wanneer bij een voorzien, heeft drie cabinezones en biedt artikel of nieuwsbericht een staat, is er plaats aan dertien passagiers. Het toestel heeft een link op de website te vinden. n een vliegbereik van 3.900 nm (7.200 km) en is beschikbaar voor zakencharters naast vliegtuigen als de Dassault Falcon 2000 LXS en Bombardier Challenger 605. De zakenjetope- AIS FLIGHT ACADEMY De AIS Flight Academy heeft een erkenning gekregen van de overheidsinstelling DUO. De BLACKSHAPE PRIME vliegopleider voldoet aan de ‘Gedragscode In- Begin maart zijn twee fabrieksnieuwe Black- derlandse organisatie Air Combat Europe ternationale Student in het Hoger Onderwijs’ shape Primes, bestemd voor de nieuwe Ne- (ACE), geland op Lelystad-Airport. Binnenkort en is in het bijbehorende register opgenomen. zullen de plannen van deze uit negen (ex-) F- Door deze erkenning mag de vliegschool nu 16-piloten bestaande organisatie bekend wor- wereldwijd piloten opleiden. Om daarvoor in den gemaakt. De toestellen zullen naar alle aanmerking te komen, heeft DUO onderzoek waarschijnlijkheid dayglow-vleugeltips krijgen gedaan naar kwaliteit en procedures van de en door de Koninklijke Luchtmacht geaccor- vliegschool en deze erkend als ‘hoger onder- deerde KLu-roundels op de romp. n wijs’ voor internationale studenten (buiten Eu- ropa). Recent begonnen bij AIS vijf Chileense piloten hun 737-opleiding. De Chileense maat- DDA CLASSIC AIRLINES schappij heeft ook interesse om potentiële DDA Classic Airlines (DDA) gaat een van haar Dakota’s verkopen, de PH-DDZ. Dit is een van de maat- studenten uit Chili op te leiden tot First Ofﬁcer regelen die het bestuur moest nemen na het wegvallen van de ﬁnanciële steun van KLM. Een serieuze Boeing 737. Het trainingscontact werd AIS ge- Nederlandse koper is bereid te investeren in de restauratie en wil zo de PH-DDZ weer luchtwaardig gund vanwege de kennis, ervaring en constant maken. Tevens gaat de DDA met de PH-PBA onder de Regeling Historische Luchtvaart vliegen. n hoge kwaliteit. Atacama Air vliegt momenteel met een enkele 737, maar is voornemens na uitbreiding meerdere verbindingen in Zuid- DELTION COLLEGE Amerika te openen. n Studenten Luchtvaarttechniek aan het Deltion ‘om niet’ en bij wijze van tegenprestatie voor de College in Zwolle kunnen sinds kort hun techni- opdrachten die het Britse Team Turbine van het sche hart ophalen aan een vier ton zware turbo- Nederlandse leger krijgt. n fan. De kolos, een General Electric CF6-50 turbofan, is 2,80 m breed en 7 m lang. Onder een Boeing 747 Jumbo Jet hangen vier van deze motoren en onder een DC-10 drie. Daarnaast wordt een afgeleide versie van de motor gebruikt in elektriciteit- en warmtekrachtcentrales. De turbofan wordt als leermiddel ingezet tijdens de praktijklessen van de opleidingen Luchtvaarttech- niek. Het college ontving de afgeschreven motor

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 6 8 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 8 15-03-16 10:18 FLYINGCIRCUS ROTTERDAM THE HAGUE AIRPORT FlyingCircus kan terugzien op een geslaagd Wheels Hoogeveen, de Oostwold Airshow, Ooms Construction gaat in opdracht van 2015. Voor 2016 kan het gezelschap niet ge- Wheels and Goggles Teuge, de Leaseweb Texel Rotterdam The Hague Airport het hoofdplat- boekt worden omdat het na drie drukke seizoe- Airshow op Texel Airport en het Flaeijel Festival. form renoveren. Het bedrijf zal het betonnen nen dit jaar een sabbatical houdt. Het gezel- Ook internationaal speelden de artiesten zich in platform en de aanliggende rijbanen vervan- schap verzorgde onder leiding van Hans Nord- de kijker tijdens de Siegerland Flugtage in Duits- gen. Tevens wordt de onderliggende infrastruc- siek in 2015 optredens tijdens Wings and land en het Festival de l’air Lille in Frankrijk. n tuur vervangen. De platformverlichting wordt vervangen door energiezuinige ledverlichting. Het bestaande platform is ruim zestig jaar FOKKER TECHNOLOGIES oud en de technische levensduur verstreken. Fokker Technologies mag in opdracht van Amaszonas de komende vijf jaar reparaties en onder- Alle activiteiten zullen zodanig gefaseerd uit- houd uitvoeren aan meerdere CRJ200’s van deze Boliviaanse luchtvaartmaatschappij. Ook staat gevoerd worden, dat de vliegtuigafhandeling Fokker garant voor de tijdige levering van onderdelen. veilig en met zo min mogelijk hinder kan Het contract wordt uitgevoerd binnen het kader van het ABACUS-programma. Dit programma is plaatsvinden. Daarbij dienen ten minste zeven beschikbaar voor meerdere typen waaronder de Bombardier DHC-8-100, -200 en -300 turbo- vliegtuigopstelplaatsen in gebruik te blijven props, de CRJ200 en Fokkers van het type F50, F70 en F100. n tijdens de renovatie. De renovatie zal in vier tot vijf fasen worden uitgevoerd. Het ver- nieuwde platform wordt conform planning MULTI PILOT SOLUTIONS eind april 2017 operationeel opgele- Wizz Air Hungary Ltd heeft bij Multi Pilot Soluti- die door MPS is verkocht aan een Oost-Europe- verd. n ons een MPS A320 FTS Fixed Base Simulator se luchtvaartmaatschappij. Recent bestelde ook besteld. Het bedrijf uit Groenekan zal de simu- Ryanair enkele simulators bij MPS. n lator in augustus leveren en installeren in het door Wizz Air gebruikte dochterbedrijf van de BELGIË Flight Simulation Company op Budapest Airport. Daar zal het worden ingezet voor verschillende PILOTEN GEZOCHT A320-opleidingsaspecten en onder meer on- De pilotenschool EuroPilot Center uit Ant- derdeel zijn van de A320-typerating. Ook zullen werpen is door VLM Airlines geselecteerd bepaalde aanpassingen worden doorgevoerd voor de screening van nieuwe piloten. De om delen van de training van cabinepersoneel eerste sessies bestaan uit een reeks inten- mogelijk te maken. De simulator is de eerste sieve technische en psychologische proeven, gevolgd door een simulatortest. De aanpak van EuroPilot sluit goed aan bij de POSTBELLUM visie van VLM Airlines. De school organi- Stichting Postbellum is op Teuge Airport bezig derlandse Starﬁghter gespoten en krijgt de re- seert in de komende maanden gratis met het opbouwen van een bijzondere collec- gistratie van de D-8060 die ooit op Leeuwar- voorbereidingscursussen voor lijnpiloten tie. Daarin bevinden zich naast de Cessna O-2 den gebaseerd was. De Stichting Postbellum in spe. Het eerstvolgende academiejaar en een MiG-23 Flogger ook een Antonov An-2 (letterlijk Stichting-na-de-oorlog) streeft ernaar bij EuroPilot Center start in september. en een Lockheed F-104G Starﬁghter. De van om, via het tonen en voorvliegen van warbirds, Het aantal kandidaten per semester is be- oorsprong Duitse F-104G (ooit vliegend als de herinnering aan alle oorlogen ‘rond de Kou- perkt. n 24+46) is onlangs in de kleuren van een Ne- de Oorlog’ levend te houden. n

SUKHOI SUPERJET Zoals het er nu naar uitziet, komen er geen SSJ100-95’s in de vloot van VLM Airlines. De toestellen zouden geleverd worden onder een contract met de Russi- sche leasemaatschappij Ilyushin Finance Co. Maar de aanhoudende vertragingen bij de EASA-certiﬁcatie van de LR-variant, nopen de luchtvaartmaatschappij om te zien naar een ander toestel. VLM Airlines SIM-INDUSTRIES zou de eerste SSJ100-LR niet in april Het voorheen Nederlandse bedrijf Sim-Industries is opnieuw overgenomen. Na overname door 2015, maar in het derde kwartaal van Lockheed Martin Commercial Flight Training in 2011 is nu de Canadese opleidingsgigant CAE de 2016 in ontvangst nemen. De luchtvaart- nieuwe eigenaar. De Nederlandse simulatorbouwer uit Sassenheim werd eind 2011 overgeno- maatschappij tekende in oktober 2014 men door Lockheed Martin. De naam van het bedrijf werd nadien gewijzigd in Lockheed Martin een overeenkomst met Ilyushin Finance Commercial Flight Training. Het in 2004 opgerichte Sim-Industries leverde sinds 2006 ﬁxed-base voor vier Superjets. n en full motion simulators voor de Boeing 737 en Airbus A320. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 7 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 9

08-15_Nieuwspaginas.indd 9 15-03-16 10:18 NIEUWS & INFO www.pilootenvliegtuig.nl

INTERNATIONAAL AIRBUS

AERONAUTICAL ENGINEERS AMERIKAANSE A321 Ombouwspecialist Aeronautical Engineers Inc. In de Amerikaanse staat Alabama is de eerste in de Verenigde Staten geassembleerde (AEI) heeft in de eerste twee maanden van A321ceo de fabriekshal uitgerold en daarna gespoten in de kleuren van launch customer Jet- 2016 meerdere orders opgetekend voor tot Blue. Om beter in te kunnen spelen op de Amerikaanse marktvraag bouwde Airbus op het 400 Special Freighter (SF) om te bouwen Brookley Aeroplex in Mobile een nieuwe assemblagehal waarin momenteel 300 medewer- 737’s. Het eerste toestel is bestemd voor een kers de kost verdienen. In Hamburg geproduceerde onderdelen van de A320 en A321 wor- niet nader genoemde klant die het toestel in den per schip naar Amerika gebracht om daar te worden samengevoegd. n april in ontvangst zal nemen. Ook World Star Aviation uit San Francisco wil een 400SF met plek voor elf pallets. De Ierse ASL Aviation Group bestelde opnieuw drie B737-400SF-varianten met plek voor elf pallets. De toestellen worden in mei, juni en juli geleverd. Ook JMV Aviation uit Luxemburg tekende voor een 400SF. AEI leverde in 2015 negentien 400SF- varianten af bij elf klanten. Het bedrijf heeft voor dit jaar 26 bevestigde ombouwopdrach- ten en werkt momenteel aan tien daarvan. Voor 2016 wordt de eerste CRJ200 SF voorzien, terwijl in 2017 de eerste 737-800 Full Freighter op de rol staat die plaats gaat bieden aan twaalf vrachtpallets. Ook wordt gewerkt aan een 737-800 Combi. n A330 Airbus is in het Chinese Tianjin begonnen en het Aviation Industry Corporation of Chi- met de bouw van het Completion and De- na (AVIC) conglomeraat een raamwerkover- livery Centre (C&DC) voor de A330. Het eenkomst voor de bouw en inrichting van nieuwe gebouw verrijst naast de A320-lijn een A330 C&DC in Tianjin. n waar tot op heden ongeveer 260 A320-varianten zijn geassembleerd en afgeleverd. In het nieuwe centrum moeten vanaf september 2017 ingerichte en gespoten A330’s CESSNA CITATION LATITUDE worden afgeleverd aan klanten uit de Aziati- Cessna heeft het Europese typecertificaat op sche regio. In de zomer van 2014 tekenden zak voor de Citation Latitude midsize zakenjet. Airbus, de Tianjin Free Trade Zone (TJFTZ) Eerder al gaven de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten hun zegen. Met de EASA-certificatie op zak kan Cessna beginnen met de levering A350 XWB aan de eerste Europese klanten. De Latitude Philippine Airlines (PAL) heeft in principe ge- nm (14.816 km) lange route tussen Manila heeft een vliegbereik van 2.850 nm (4.352 tekend voor zes A350-900’s plus opties op en New York. n km) en is recent ook gecertificeerd voor vluch- nog eens zes. PAL zal haar A350-900’s inten vanaf het drukke La Mol Airport bij het richten in een premium drieklassenconfigu- Franse St. Tropez. Voor deze luchthaven gelden ratie. De toestellen zullen worden ingezet strikte eisen voor zakenjets. Cessna sloot on- voor rechtstreekse vluchten van Manila naar langs een charmetournee af met drie Latitudes de Amerikaanse westkust en New York, als- die wereldwijd meer dan twintig landen aan- mede op nieuwe routes in Europa. Met de deden. n A350 XWB kan PAL het hele jaar door rechtstreekse vluchten uitvoeren op de 8.000

C295W Mali heeft bij Airbus Defence and Space getekend voor een C295W en wordt daarmee het 23e land dat met de C295 gaat vliegen. Het voor de Malinese luchtmacht bestemde toestel zal in de tweede helft van dit jaar geleverd worden. De fabrikant maakte gelijktijdig bekend dat de Filipijnse luchtmacht recent de derde en laatste nieuwe C295 uit een serie van drie in ontvangst heeft genomen. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 8 10 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 10 15-03-16 10:18 AMERIKAANSE BOMMENWERPER De nieuwe Long Range Strike-Bomber (LRS-B) ANTONOV voor de Amerikaanse luchtmacht krijgt de typeaanduiding B-21. Voor deze aanduiding is AN-22 ANTAEUS gekozen omdat het de eerste nieuwe bom- Antonov heeft een van de laatste civiele An-22 15.000 pk sterke Kuznetsov NK-12MA turbo- menwerper in de 21e eeuw wordt. Aanvanke- Antaeus transportvliegtuigen weer tot vlieg- props met contraroterende propellers. Het toe- lijk werd uitgegaan van de typeaanduiding B-3. waardige staat teruggebracht. Het in 1974 ge- stel heeft een maximaal startgewicht van De door NorthropGrumman te bouwen B-21 bouwde toestel werd in 2009 aan de grond 250.000 kg en kan tot 80.000 kg vracht of moet rond 2025 als Long Range Strike-Bom- gezet. Volgens de fabrikant bestaat er niet al- 290 passagiers vervoeren. Het heeft een kruis- ber (LRS-B) zowel de Boeing B-52 Stratofor- leen voor de An-124-100 Ruslan en An-225 snelheid van 740 km/h en een vliegbereik tress (54 jaar in dienst) als Rockwell B1B Lan- Myra aanhoudende vraag voor vervoer van la- van 5.000 km met volledige belading. Gaat cer (21 jaar in dienst) gaan vervangen. Voor- ding in de ‘buitencategorie’. Ook de An-22 kan 45.000 kg mee, dan loopt het non-stopbereik eerst wordt uitgegaan van een behoefte aan hierdoor weer een rol gaan spelen bij vracht- op tot 10.950 km. In de periode 1966–1976 honderd B-21’s, maar dit aantal kan oplopen maatschappij Antonov Airlines. De An-22 werden 68 An-22’s gebouwd en afgeleverd bij tot 174. De B-2 Spirit zal naar verwachting tot wordt gevlogen door een vijf- of zeskoppige de Russische luchtmacht. Voor zover bekend 2060 in dienst blijven. n bemanning en aangedreven door vier elk vliegen er daar nog vijf. n

ATR AIRCRAFT ATR Aircraft heeft tijdens de Singapore Airshow 2016 opnieuw enkele ATR72-600 turboprops verkocht aan de Singaporese leasemaatschappij Avation PLC. Aviation tekende ditmaal voor vijf exemplaren waardoor de vloot eind 2018 uit 35 ATR72-600’s zal bestaan. Aviation bestelde de eerste ATR’s in 2011. De twintig inmiddels geleverde toestellen zijn onderge- bracht bij Virgin Australia, Flybe (ingezet bij AN-132 Scandinavian Airlines), UNI Air (Taiwan), Air In- Antonov is tevens druk in de weer met het inmiddels zijn grote delen van de romp dia en Fiji Airways. n nieuwe An-132 turbopropvliegtuig. Het eer- klaar. Binnenkort worden ook de vleugels, ste prototype moet nog dit jaar vliegen en motorgondels en staartsectie toegevoegd waarna begonnen wordt met het aanbren- CIRRUS SF50 VISION gen van de boordsystemen. Het nieuwe Cirrus Aircraft is begonnen met het testen van vrachttoestel voor de korte en middellange het ballistische parachutesysteem van de nieu- afstand moet de An-26 en An-32 op gaan we Vision zakenjet. Daarbij werd een prototype volgen. Het zal tot 9,2 ton vracht kunnen met een gewicht van 2.770 kg op hoogte ge- vervoeren bij een kruissnelheid van 500 bracht met een helikopter en vervolgens los- km/h op een maximale vlieghoogte van gekoppeld. In deze eerste fase is sprake van 9.000 m. De fabrikant denkt tussen 2018 Developmental Drop Tests (DDT). Wanneer en 2025 minimaal 200 An-132’s te kunnen deze naar wens verlopen, volgt in de tweede verkopen aan afnemers in Zuidoost-Azië en fase een In-Flight-Deployment (IFD). Daarbij Latijns-Amerika. n zal de parachute geactiveerd worden door een testpiloot. Het bestaande Cirrus Airframe Para- chute System (CAPS) is voor de SF50 aangepast vanwege het hogere gewicht van het toe- DIAMOND AIRCRAFT stel en heeft een oppervlakte van 550 m2. n De Australische vliegopleider Australian International Aviation College (AIAC) heeft acht nieuwe Diamonds aan de opleidingsvloot toegevoegd. AIAC bestelde met het oog daarop bij Diamond Aircraft twee tweemotorige DA42-VI’s alsmede zes eveneens Austro Engine dieselmotoraangedre- ven DA40 NG’s. De opleider vliegt al met de DA20 C1 en DA40 CS. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 9 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 11

08-15_Nieuwspaginas.indd 11 15-03-16 10:18 NIEUWS & INFO www.pilootenvliegtuig.nl

DASSAULT AVIATION BOEING Dassault Aviation mag in opdracht van de Franse en Britse regering werk gaan maken ONDERONSJE van een FUCAS (Future Unmanned Combat Bij Boeing heeft een opmerkelijke fotoshoot de 787-8 en 787-9 ook in Seattle gebouwd. Air System). Dassault gaat een operationele plaatsgevonden waarbij een 727 en een De 787-10 zal eveneens in Charleston wor- FUCAS demonstrator ontwikkelen en bouwen. 787 gezamenlijk op de foto gingen. De drie- den geassembleerd. n Daarbij zal gebruik worden gemaakt van erva- motorige 727 was het allereerste toestel dat ring die opgedaan is binnen het Britse Taranis- als N7001U in 1962 aan United Airlines project en de door Dassault ontwikkelde Neu- werd overhandigd (zie ook pagina 39 en ron UCAV. Het nieuwe systeem moet rond volgend). De 787 Dreamliner was eveneens 2030 de huidige generatie gevechtsvliegtuigen bestemd voor United Airlines. Boeing lever- als de Rafale of Euroﬁghter Typhoon gaan ver- de tevens de honderdste in Charleston ge- vangen. n bouwde 787-8 Dreamliner af bij American Airlines. Het was de veertiende van 28 door American bestelde Dreamliners. Behalve op de productielijn in South Carolina worden

737-800 BCF Na dertig vaste orders en 25 toezeggingen Freighter (BCF). Daarvoor hebben zich in- durft Boeing het wel aan en biedt de 737- middels zeven gegadigden gemeld die het 800 nu ook aan als Boeing Converted wel zien zitten om ‘oudgediende’ 737 Next- Gen-varianten een tweede leven als vrachtvliegtuig te gunnen. De 737-800BCF kan elf FLIGHT DESIGN standaard pallets gaan vervoeren met daar- De Duitse vliegtuigbouwer Flight Design heeft op maximaal 23,9 ton vracht. Daarbij be- uitstel van betaling aangevraagd. Volgens de vindt zich op het bovendek 141,5 kubieke fabrikant ligt de oorzaak van de penibele ﬁnan- meter vrachtruimte terwijl onderin het toe- ciële situatie in een claim van een leverancier. stel nog eens 43,7 kuub vracht mee kan. De Door uitstel te vragen kan erger worden voor- 737-800BCF krijgt een vliegbereik van komen, volgens Flight Design. De leveringen 2.000 nm (3.690 km). n van onder meer de uitermate succesvolle CTLS gaan gewoon door. Ook aan de ontwikkeling van de nieuwe C4-vierzitter wordt vol- 737 800/MAX 8 gens de fabrikant niet getornd. n SunExpress gaat tien opties voor de 737 omstreeks 2020 geleverd zullen worden. MAX 8 omzetten in vaste orders. SunExpress Ook het Chinese OK Airways ging bij Boeing bestelde in februari 2014 vijftien MAX 8-vari- buurten en bestelde twaalf 737’s: een 737- anten en vijfentwintig 737-800’s. Daarbij 900ER, acht MAX 8- en drie MAX 9-varian- werden opties vastgelegd voor nog eens ten. Tevens zijn opties genomen op nog tien MAX 8-varianten. Door het verzilveren eens acht MAX-varianten. n van de opties kan de maatschappij nu vijftig nieuwe Boeings tegemoetzien. SunExpress is eigendom van Lufthansa en Turkish Airli- nes. Boeing verkocht tijdens de Singapore Airshow 2016 vier 737 MAX 8-varianten aan Air Niugini uit Papoea Nieuw-Guinea die PIPER AIRCRAFT Piper Aircraft heeft via haar dealer Wings over UNITED AIRLINES Asia twaalf Archers en drie Seneca V-trainings- United Airlines bestelt opnieuw vijfentwintig B737-700’s. In januari 2016 werden ook al veer- vliegtuigen afgeleverd bij de Indonesische tig toestellen van dit type besteld die vanaf 2017 geleverd moeten worden. De vliegtuigen vliegopleider Sekolah Tinggi Penerbang Indo- krijgen een Boeing Sky Interior en ledverlichting in de cabine. De luchtvaartmaatschappij wil nesia (STPI). De vliegschool is eigendom van met de extra vliegtuigen inspelen op de reductie van vijftigzitters in de vloot. Ook gaat United de Indonesische staat en bestelde in decem- een bestaande order voor acht in 2020 te leveren 787-8 Dreamliners omzetten in een order ber 2015 twintig Archers en vijf Seneca V-vari- voor vier 777-300ER’s en vijf 787-9 Dreamliners die vanaf 2017 geleverd moeten worden. anten voor vliegopleidingsdoeleinden vanaf De vliegtuigen moeten 747’s bij United gaan vervangen die vanaf eind 2018 de vloot zullen Budiarto Airport in Curug. De toestellen zijn gaan verlaten. n toegevoegd aan een vloot die sinds 2012 bestaat uit achttien Piper Warriors. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 10 12 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 12 15-03-16 10:18 BOMBARDIER VRACHTVARIANT Q300 Bombardier Commercial Aircraft en Air Inuit LEARJET 75 C/N 75 werken samen aan de ombouw van een Bombardier Business Aircraft heeft de 75e Learjet 75 zakenjet afgeleverd. Het in 2012 geïntro- Q300 tot vrachtvliegtuig. Het bijbehorende duceerde toestel is uitgerust met een geavanceerde digitale Global Vision cockpit die ook in de aanvullende typecertiﬁcaat voor deze ‘pas- grotere Global 6000 zakenjets kan worden aangetroffen. De Learjet 75 heeft de romp van de senger-to-freighter’ conversie zal worden Learjet 45XR die niet langer in productie is, en haalt dankzij Honeywell TF731 turbofans een verworven in samenwerking met een gespe- kruissnelheid van ruim 860 km/h bij een vliegbereik van ruim 2.000 nm (3.700 km) op een cialiseerde derde partij. Onderdeel van de vlieghoogte van ruim 15.000 m. Volgens Bombardier bedraagt de inspectie-interval dankzij de conversie tot Q300 Large Cargo Door- nieuwe motoren 600 uur. Het toestel biedt plaats aan maximaal negen passagiers. Eind 2013 vrachtvariant is onder meer het aanbrengen werd de eerste Learjet 75 afgeleverd na typegoedkeuring door de Amerikaanse luchtvaartautori- van een grote vrachtdeur en een verstevigde teiten. n vloer. De vrachtruimte krijgt een capaciteit voor 5,67 ton vracht die los of op standaard pallets vervoerd kan worden. Air Inuit wil CS300 vooreerst drie 300 LCDF-varianten. De vloot Air Canada heeft 45 CS300-varianten besteld CSeries-varianten toegenomen tot 678. Ge- van de Canadese maatschappij telt 25 vliegen opties genomen op nog eens dertig toe- lijktijdig maakte Bombardier bekend in 2016 tuigen waaronder tien Q300 en twee Q100 stellen van dit type. De vliegtuigen worden en 2017 een forse reorganisatie door te gaan turboprops. n vanaf 2019 geleverd waarbij de luchtvaart- voeren om zowel de concurrentie- als de ﬁ- maatschappij het recht krijgt delen van de or- nanciële positie te verbeteren. Dit gaat 5.000 der te gebruiken voor de kleinere CS100. vaste medewerkers en 2.000 uitzendkrach- Door de nieuwe order is het aantal bestelde ten hun baan kosten. n

G6000 Bombardier Business Aircraft heeft tijdens de Singapore Airshow twee Global 6000 ultra-long range zakenjets verkocht aan Zetta Jet. De Singaporese zakenjetoperator nam tevens opties op nog eens twee 6000’s. Door de nieuwe order heeft Zetta Jet nu Q400 drie Global 6000’s in bestelling met opties Bombardier heeft sinds de Singapore Airshow 2016 een Q400 turboprop in de aanbieding met op nog eens vier. De in augustus 2015 op- plek voor maximaal 90 passagiers. Het toestel moet in 2018 op de markt komen. Het grotere gerichte operator gaat met de zakenjets vlie- aantal passagiers is mogelijk door een 1.000 kg hoger startgewicht waardoor er volgens Bom- gen op routes vanaf de Amerikaanse hub in bardier twaalf tot veertien extra passagiers mee kunnen in plaats van de gebruikelijke 72. Bom- Los Angeles. Met vier bemanningsleden en bardier biedt het toestel aan voor vluchten op de korte afstand op druk bevlogen routes. Bij de zes passagiers aan boord heeft de zakenjet nieuwe variant wordt de A-Check verruimd van 600 naar 800 uur en de C-Check van 6.000 bij een kruissnelheid van Mach 0.85 een naar 8.000. Bombardier verkocht tot op heden 547 Q400’s. n vliegbereik van 6.000 nm (11.112 km). n

GULFSTREAM AEROSPACE Bij Gulfstream Aerospace is voor het eerst een G500. De 600-variant krijgt bij een kruissnel- type is inmiddels in aanbouw. De G600 moet half uur virtueel gevlogen met de nieuwe G600 heid van Mach 0.85 een vliegbereik van 6.200 in 2019 op de markt komen. n zakenjet. Tijdens deze in een ‘iron bird’ uitge- nm (11.482 km) en zal net als de G500 uitge- voerde testvlucht werd niet alleen het taxiën rust worden met een drie-assig volledig digitaal maar ook de start en landing gesimuleerd. Ge- ﬂy-by-wire systeem. In de cockpit bevinden zich durende de vlucht werden bepaalde vluchtpa- een Symmetry Flight Deck, active control side- tronen gesimuleerd alsmede snelheidswisselin- sticks, integrated touchscreen controllers, een gen. De G600 wordt het nieuwe zusje en is ge- next-generation enhanced vision system en Ho- lijktijdig ontwikkeld naast de al even nieuwe neywell Primus Epic avionics. Het eerste proto-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 11 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 13

08-15_Nieuwspaginas.indd 13 15-03-16 10:18 NIEUWS & INFO www.pilootenvliegtuig.nl

F-35 LIGHTNING II LICHTGEWICHT VLIEGTUIGSTOELEN De F-35-luchtvloot heeft de eerste 50.000 Recaro Aircraft Seating gaat in juli 2016 de dan 120 A320-varianten besteld. In juli ont- vlieguren volgemaakt. Dit werd mogelijk door eerste in samenwerking met Airbus ontwikkel- vangen CALC/Jetstar Paciﬁc en ICBC/Interjet de inzet van inmiddels 173 vliegtuigen, 250 F- de 3530 Swift-lichtgewichtstoelen voor de als eerste het BL3530 Swift-meubilair van de 35-piloten en 2.400 onderhoudstechnici af- economy-klasse van de A320 leveren. Er heb- Duitse vliegtuigmeubelleverancier. n komstig uit zes landen. De eerste JSF-vlucht ben zich inmiddels vijf klanten voor het Reca- met BF-1 (een F-35B) vond plaats op 1 juni ro-meubilair gemeld waaronder de leasemaat- 2008. Daarna duurde het tot december 2014 schappijen CALC (voor het interieur van vlieg- voordat de eerste 25.000 uur werd volge- tuigen van Jetstar Paciﬁc uit Vietnam), ICBC maakt. De volgende 25.000 uur werd veertien (voor de inrichting van Interjet-vliegtuigen uit maanden later bereikt. De uren zijn opgete- Mexico), CIT en een niet nader genoemde kend tijdens operationele vluchten met 155 F- Chinese klant. Ook Atlantic Airways van de 35-varianten door gebruikers uit zes landen Faröer-eilanden heeft de stoelen besteld. Ge- die gezamenlijk goed waren voor 37.950 uur. noemde klanten hebben gezamenlijk meer De resterende 12.050 uur kwam voor reke- ning van achttien zogenoemde System Deve- lopment and Demonstration (SDD) toestellen. LOCKHEED MARTIN Deze zijn onderdeel van de Integrated Test Lockheed Martin gaat de in samenwerking kelde T-50A aanbieden bij de U.S. Air Force. Forces die vanaf Edwards AFB en NAS Pax Ri- met Korea Aerospace Industries (KAI) ontwik- De Amerikaanse luchtmacht is op zoek naar ver vliegen. Van de drie verschillende F-35-va- een vervanger voor de T-38 Talon in het kader rianten werd met de F-35A het meest gevlo- van het Advanced Pilot Training (APT) pro- gen: 26.000 uur, gevolgd door de F-35B gramma. Naast vliegtuigen biedt de Ameri- (18.000) en de F-35C (6.000). n kaanse fabrikant ook een Ground-Based Trai- ning System (GBTS) aan om piloten op een eerste vlucht in de T-50 voor te bereiden. Wanneer Lockheed Martin de opdracht krijgt, zal in Greenville een Final Assembly and Checkout (FACO) bedrijf worden ingericht. n

MITSUBISHI AIRCRAFT CORPORATION De Mitsubishi Aircraft Corporation en de Ame- tekend wordt, staan 244 orders en 180 opties rikaanse leasemaatschappij Aerolease Aviation in de boeken. De proefvluchten met het proto- hebben tijdens de Singapore Airshow 2016 type van de MRJ90 zijn inmiddels hervat. n een intentieovereenkomst getekend voor de levering van tien MRJ90 regionale verkeers- ILYUSHIN IL-76M vliegtuigen. Ook werden opties vastgelegd De eerste voor de Russische luchtmacht ge- voor nog eens tien toestellen van dit type. moderniseerde Ilyushin Il-76M heeft op 28 fe- Wanneer de overeenkomst wordt omgezet in bruari 2016 gevlogen. De doorgevoerde up- een vaste order, beginnen de leveringen in grades moeten leiden tot een verlenging van 2018. Mitsubishi heeft momenteel 234 vaste de levensduur oplopend tot veertig jaar. De orders, 170 opties en 24 vastgelegde koop- zware transportvliegtuigen krijgen onder meer rechten voor de MRJ90. Wanneer deﬁnitief ge- nieuwe navigatie- en communicatieapparatuur, nieuwe verlichting en middelen om zichzelf te kunnen beschermen. De vlucht werd uitge- RAYTHEON COMPANY voerd vanaf het vliegveld Gromov in Zhukov- Naast Lockheed Martin heeft ook de Raytheon mogelijke vervanger voor de T-38 Talon. De sky in de omgeving van Moskou. n Company zich in de strijd geworpen met een Raytheon Company biedt de Amerikaanse luchtmacht de T-100 aan en werkt hierbij samen met het Italiaanse Finmeccanica, CAE USA en motorfabrikant Honeywell Aerospace. In tegenstelling tot de eenmotorige T-50A gaat het bij de T-100 om een tweemotorig trainingsvliegtuig dat is afgeleid van de M-346. Volgens Raytheon gaat het om een geavanceerde variant die zal worden geleverd met Honeywell F124 turbofans en een in samenwerking met CAE USA ontwikkeld Ground Based Training System. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 12 14 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 14 15-03-16 10:18 PIPISTREL De Sloveense vliegtuigbouwer Pipistrel heeft in samenwerking Vliegschool met de technische universitei- Niet iedereen mag zomaar in een helikopter vliegen. Hier- voor dient u een opleiding te volgen. Heli Holland is één ten van Maribor en Pisa (Italië) van de weinige helikopterpiloten opleiders van Nederland. de eerste motorproeven uitge- Onze pilootopleiding traint dagelijks aankomende piloten op voerd in het kader van het Hyp- de meest uiteenlopende situaties. U vindt een breed aanbod stair-project. De experimentele certiﬁcaten. aandrijfunit was tijdens deze tests ingebouwd in de neus van een Pipistrel Panthera. Hypstair is een Introductievluchten nieuw hybride-elektrisch aandrijfsysteem waarbij gebruik wordt gemaakt Misschien is een helikopter of een helikopterpiloot opleiding van een krachtige lichtgewicht elektromotor in combinatie met een con- te duur voor u, maar wilt u toch wel een keer voelen hoe ventionele turbonormalized verbrandingsmotor. De combinatie moet in het is om een helikopter te besturen. Met onze introduc- staat zijn tijdens take-off 200 kW (272 pk) te leveren en in vlucht 150 tievlucht is dit mogelijk. In een half uur leert u opstijgen, kw (204 pk) continu. Daarbij kan zowel op accu’s, met de verbrandings- landen en vliegen met een helikopter. Een schitterende ervaring en natuurlijk een te gek cadeau! motor of met een combinatie van beide worden gevlogen. Hypstair wordt mede uitgevoerd in het kader van een technologisch onderzoeks- Helisimulatie programma van de Europese Unie. De onderdelen voor de elektromotor Niet alleen echt vliegen is mogelijk bij Heli Holland, u kunt worden door Siemens geleverd waar inmiddels ook een 260 kW (354 ook in een levensechte helikoptersimulator stappen! Met pk) sterke elektromotor voor kleine vliegtuigen is ontwikkeld. Pipistrel prachtige animatiebeelden en een zeer debuteerde in 2014 met de Alfa Electro trainer. Dat toestel wordt bin- realistisch gevoel door nenkort ook in Nederland verwacht waar Zelf Vliegen op Lelystad er bewegingen is dit pakket vliegopleidingen mee gaat verzorgen. n een mooie ervaring voor jong en oud!

RUSSIAN HELICOPTERS 0591-351251 vestiging Emmen [email protected] Een in Rusland ontwikkelde tiltrotor heeft voor het eerst 0320-288654 vestiging Lelystad www.heliholland.nl gevlogen bij het Skolkovo In- novation Centre. Het door VR- Technologies gebouwde toestel is in het kader van het zogenoemde Speedprogramma STUNTVLUCHT.nl ontwikkeld en werd tijdens Échte piloten kijken voor een waan- de MAKS 2015 voor het eerst getoond. Volgens opdrachtgever Russian Helicopters hebben zich inmiddels zinnige introductieles AEROBATICS op meerdere gegadigden gemeld uit de olie- en gasindustrie. Het helikopter- www.stuntvlucht.nl conglomeraat verkocht tijdens de Singapore Airshow 2016 negen helikopters aan Chinese afnemers. Zo wil het departement van openbare veiligheid in Qingdao twee Ka-31A11BC’s in blusuitvoering toevoegen aan de vliegende brandweerbrigade en wil het Chinese bedrijf Jiangsu Baoli ook vier helikopters van dit type. Daarnaast tekende Easy Best Group eveneens voor een Ka-32A11BC terwijl de China General Aviation Service twee middelzwa- re Mi-171’s bestelde. Alle helikopters worden in 2016 en 2017 geleverd. n

VIKING AIR LIMITED Viking Air Limited gaat een drijvervariant van de Viking Twin Otter aanbieden, de 400S Seaplane die rond de zes miljoen dollar gaat kosten. Viking levert het toestel met zeventien stoelen, maar is op een vlucht volgens de fabrikant al bij acht betalende vlieggasten uit de kosten. De 400S Seaplane krijgt een Honeywell ‘Super-Lite’-cockpit die ontwikkeld is voor vluchten onder zichtomstandigheden. Deze zal worden gevoed door een aparte set accu’s. Om het risico op corrosie zoveel mogelijk te beperken zal de 400S met composiet drijvers, hooggeplaatste Pratt & Whitney PT6A-27-motoren en propellers met platinacoating worden uitgerust. Optioneel verkrijgbaar zijn een IFR-cockpit, een inrichting met negentien stoelen en een passagier/ vrachtvariant (vijftien stoelen). De 400S Seaplane is vanaf begin 2017 lever- baar. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 13

08-15_Nieuwspaginas.indd 15 15-03-16 10:18 STATUSREPORT Door: Ruud Vos - Foto’s: Embraer

E190-2 : HET KAN NOG ZUINIGER

Met de roll out van de eerste E190-E2 op 25 februari 2016 voegt de Braziliaanse fabrikant Embraer een nieuw hoofdstuk toe aan het succesvolle E-Jet-programma. De nieuwe generatie E-Jets wordt daarbij aangeduid als ‘E2’ en aangeboden in drie varianten: E175-E2, E190-E2 en E195-E2. De E190-E2 moet al in 2018 op de vliegvelden ‘gespot’ kunnen worden.

Sinds de aankondiging van de nieuwe E2-reeks tijdens de Paris Airshow ontwerpen van de kleinere E175-E2 die in 2020 op de markt moet ko- 2013 is het nodige werk verzet. Medio juni 2014 werd bijvoorbeeld de men. Medio oktober 2015 werden vervolgens de eerste beelden ver- zogenoemde Joint Deﬁnition Phase (JDP) voor de E190-E2 afgerond. spreid van het prototype van de eerste E190-E2 terwijl in het Portugese Op dat moment waren de eerste windtunnelproeven al uitgevoerd met Evora de eerste zaagsnede voor de E195-E2 werd gezet. een schaalmodel. Tevens hadden technici het nieuwe toestel ‘virtueel’ gevlogen om de vliegkarakteristieken te kunnen beoordelen in de aan- TESTPROGRAMMA loop naar de eerste echte vlucht. In de daaropvolgende fase (de zoge- De E190-E2 moet al in de tweede helft van dit jaar vliegen en in 2018 heten Critical Design Review) werden de puntjes verder op de i gezet. op de markt komen. Het toestel heeft dezelfde romp als de huidige Parallel aan deze ontwikkelingen trof Embraer voorbereidingen voor het E190 maar aerodynamisch geoptimaliseerde vleugels, full ﬂy-by-wire

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 14 16 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

16-17-18-19_embraere190e2.indd 16 15-03-16 10:20 In het oog springend: nieuwe vleugels zonder winglets.

ﬂight controls en andere systeemverbeteringen waardoor zowel het COCKPIT brandstofverbruik als de onderhoudskosten afnemen. Ook zal sprake zijn Alle E2-varianten krijgen volledige ﬂy-by-wire-besturing en de laatste van minder geluid en schadelijke uitstoot. Embraer gaat voor het testpro- generatie Honeywell Primus Epic 2 avionica. Alle relevante informatie gramma vier E190-E2-prototypes gebruiken. Daarnaast zullen twee wordt op vier grote schermen gepresenteerd die elk 33 cm breed en E195-E2-prototypes worden gebouwd. Dat toestel komt in 2019 op de 25 cm hoog zijn. Epic 2 is gekoppeld aan Honeywells Next Generation markt en zal over drie extra stoelrijen kunnen beschikken. Flight Management System (NGFMS) waardoor zaken als vluchtplanning, Ook zullen drie E175-E2’s worden gebouwd. Voor de marktintroductie van deze kleinste Embraer-variant wordt 2020 aangehouden. Dit toestel wordt iets langer dan de huidige E175 en zal plaats gaan bieden aan 88 passagiers.

EFFICIËNTER De nieuwe E2-reeks krijgt Pratt & Whitney PurePowerTM Geared turbofans; de PW1700G voor de E175-E2 en de sterkere PW1900G zal zowel onder de vleugels van de E190-E2 als de E195-E2 gehangen worden. Deze 3.198 kg zware aandrijfunits leveren tussen de 93,3 en 102,3 kN stuwkracht. De ultra-efﬁciënte motoren hebben een bypass ra- tio van 12:1 en een fan-diameter van 1,85 m. Volgens de motorfabrikant produceren de Pure Power turbofans vergeleken met de huidige motoren de helft minder geluid, zijn ze beduidend minder vervuilend en mogelijk goed voor een aanzienlijke brandstofbesparing. De E190-E2 in tweeklassenconﬁguratie zal daardoor 2.450 nm (4.537 km) kunnen overbruggen tussen twee tankbeurten. Het bereik ligt hiermee 600 nm (1.100 km) hoger dan de huidige E190. Zaken die volgens Embraer leiden tot 16% brandstofbesparing per passagiersstoel, waarbij ook de nieuw ontworpen superkritische vleugels een bijdrage le- Het Chinese Tianjin Airlines bestelde twee E190-E2’s. veren.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 15 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 17

16-17-18-19_embraere190e2.indd 17 15-03-16 10:20 STATUSREPORT Door: Ruud Vos - Foto’s: Embraer

Alle E2’s krijgen volledige ﬂy-by-wire-besturing en de laatste generatie Honeywell Primus Epic 2 avionica.

Het nieuwe cabineconcept is al in de prijzen gevallen. Niet alleen grote bagagebakken, ook bergruimte onder de stoelen.

navigatie en vliegtuigprestaties papierloos kunnen worden ingevoerd. interieur modulair te maken kan het sneller gewisseld worden, wat met na- Onderdeel van de informatievoorziening is ook AHEAD-PRO. Daarmee me interessant is voor leasemaatschappijen. worden alle boordsystemen continu bewaakt om zodoende eerder in te kunnen grijpen bij dreigende problemen of onverwacht onderhoud. SUCCESVOL De Braziliaanse fabrikant kan met de E-Jets bogen op een succesvol pro- CABINE gramma. Wat in 1999 begon met de introductie van de E170 leidde op Bij de cabines van de E2 blijft Embraer trouw aan de 2+2-opstelling die in 19 februari 2002 tot de eerste vlucht, gevolgd door indiensttreding in economy 18.3” (46,3 cm) breed worden. Daardoor passen er in een E190- 2004. De grotere E175 vloog in juni 2003 en wordt sinds juli 2005 op E2 tussen de 97 en 106 passagiers. Om bagage eenvoudiger onder de lijndiensten ingezet. Van tachtigzitters verkoopt de E175 nog steeds ‘slim line’-stoelen te kunnen bergen, zijn deze niet op rails geplaatst. Nieuw goed. zijn ook de grotere ramen en de Passenger Service Unit (PSU) waarbij licht- De grotere E190 (eerst vlucht op 12 maart 2004) en de grootste E195 en luchtverversingskoppen recht boven de stoelen zijn geplaatst. Ook aan (eerste vlucht op 7 december 2004) verkochten eveneens goed. Deze de bagagebakken is aandacht besteed: deze zijn 40% groter dan de huidi- vliegtuigen zijn in feite verlengde E170/E175’s met nieuw ontworpen ge. Wiﬁ-internetconnectiviteit en beeldschermen voor in-ﬂight entertainment vleugels, een nieuwe staartsectie en sterkere motoren. Sinds de intro- zijn optioneel. Dit in samenwerking met het Britse Priestmangoode uitge- ductie van het E-Jet E2-programma heeft de Braziliaanse fabrikant 267 werkte interieurconcept heeft ondertussen in Hamburg tijdens de jaarlijkse vaste orders op zak. Daarnaast is sprake van 265 vastgelegde opties en Aircraft Interiors Expo de ‘Crystal Cabin Award’ in de wacht gesleept. Door dit 108 vastgelegde kooprechten.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 16 18 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

16-17-18-19_embraere190e2.indd 18 15-03-16 10:20

E195-E2

Kort voor de roll out van de E190-E2 werden ook meer details bekend gemaakt over de E195-E2. Zo krijgt dit toestel niet alleen een hoger startgewicht, maar ook een grotere spanwijdte. Door de spanwijdte met 1,4 m te vergroten naar 35,1 m, en het startgewicht te verhogen met 2.000 kg, neemt het vliegbereik met 250 nm (478 km) toe tot 2.450 nm (4.537 km). Ook zal het toestel door plaatsing van drie extra rijen met elk vier stoelen in high den- sity uitvoering 144 passagiers kunnen meenemen, twaalf meer dan in de huidige E-195. Door dit besluit moet de Braziliaanse fabrikant echter voor zowel de E175-E2 en de E190-E2 als de E195-E2 nieuwe vleugels ontwerpen. Oorspronkelijk zouden alleen de eerste twee nieuwe vleugels krijgen en zou de E195-E2 ‘meeliften’ op die van de E190-E2. De vleugels krijgen gekromde uiteinden. Volgens Em- braer zijn deze efﬁciënter dan winglets.

Oktober 2015: de eerste beelden. Robots helpen bij de assemblage. Hoort erbij: symbolisch dopen met champagne.

Een PW1900G weegt 3.198 kg en heeft een fan-diameter van 1,85 m. De PW1900G (tegen de romp) tijdens een proefvlucht. (Foto: Pratt & Whitney)

ORDERS EN LEVERING PER 31/12/2015

Orders Opties Geleverd Backlog E170 193 7 190 3 E175 500 296 331 169 E190 578 88 523 55 E195 166 3 147 19 175-E2 100 100 0 100 190-E2 77 85 0 77 195-E2 90 80 0 90 1.704 659 1.191 513

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 17 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 19

16-17-18-19_embraere190e2.indd 19 15-03-16 10:20 TAKE-OFF Door: Goof Bakker

PERSONAL DRONE

Een airliner is een prachtige uitvinding. Maar uiteindelijk willen we helemaal geen vliegende touringcar. We willen onze eigen vliegende au- to. Er wàs er eentje. De Terrafugia. Ziet er prachtig uit. Maar ìs het ook wat?

Neem Flip. Woont in een buitenwijk van Vertrekken Hoogeveen. Flip heeft een garage, waar zijn ‘Fugia’ staat. Flip ontbijt rustig. Rijdt om tien uit je uur naar EHHO. Is om kwart over tien air- borne. Kruist met 110 kts naar Frankrijk. En achtertuin landt om half één in LaChapelle. Zit om één uur aan de lunch bij zijn vrienden, op het ter- ras. Met brie en Beaujolais.

Wordt het dus wat? Nee! In druk stadsverkeer rondrijden is niks met zo’n kwetsbaar apparaat. En laat u een vliegtuig onbeheerd achter in een winkelstraat? Waar iedereen een stuk kauwgom in de static port kan proppen?

Nog honderd redenen meer. Je hebt een vliegveld nodig, bijvoorbeeld. Flut. Flop. Je hoort ook niks meer over Terrafugia. Geen wonder. Het werkt niet.

Veel meer verwacht ik van de personal drone. Vliegt vanuit de achtertuin. Thuis in Hoog- eveen ga je erin liggen(!) Je klikt Google Maps aan, gaat Wordfeud spelen, en drie kwartier later sta je in een achtertuin aan de Keizers- Goof Bakker gracht. Kijk, dàt is nou vooruitgang. is luchtvaartpublicist [email protected] Meer lezen? www.goofbakker.nl

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 18

21_adv4takeoff.indd 21 15-03-16 10:21 ONTWIKKELINGEN Door: Ruud Vos - Foto: LVNL

‘GARDS’ WAARSCHUWT LUCHTVERKEERSLEIDERS

Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) heeft een signaal ingebouwd in het verkeersleidingsysteem dat afgaat als een vliegtuig een doorstart maakt. Dit zogenoemde Go-Around Detection System (GARDS) is uniek in de wereld en geeft naast een geluidssignaal ook een waarschuwing op het radarscherm.

Door invoering van GARDS neemt de kans op een onveilige situatie af. GELUIDSSIGNAAL Luchtverkeersleiding Nederland heeft het Go-Around Detection System De luchtverkeersleider geeft vanuit de verkeerstoren op Schiphol instructies zelf ontwikkeld. Het systeem is uitgebreid getest en geëvalueerd. De aan landende en startende vliegtuigen. Om de luchtverkeersleider extra te luchtverkeersleiders die op de verkeerstoren werken hebben een trai- attenderen op een doorstart is een automatisch systeem ontwikkeld waarbij ning gehad over het systeem. Het vooron derzoek is mede uitgevoerd zowel een geluidssignaal klinkt als een waarschuwing op het radarscherm door NLR en ﬁnancieel mogelijk gemaakt door Knowledge & Develop- zichtbaar wordt bij een doorstart. In het verleden is het voorgekomen dat ment Centre Mainport Schiphol. een luchtverkeersleider een vliegtuig de baan zag raken en er uiteindelijk toch een doorstart werd gemaakt. Dit heeft tot risicovolle situaties geleid. GO AROUND Een doorstart komt regelmatig voor en is een standaardprocedure. BANENSTELSEL SCHIPHOL Er zijn jaarlijks zo’n 230.000 landingen op Schiphol waarbij onge- Schiphol heeft starten landingsbanen die bij verschillende windrichtingen veer 350 keer per jaar een ‘go around’ wordt gemaakt. Bij zo’n worden ingezet. Een aantal van de baancombinaties kan leiden tot vlieg- doorstart wordt de landing van het vliegtuig afgebroken. Dat kan verkeer dat elkaar kruist in de lucht. Omdat een doorstart nooit gepland is, verschillende redenen hebben, zoals bijzondere weersomstandig- treedt het kruisen van het vliegverkeer onverwacht op. Daarom is het be- heden, technische omstandigheden of een situatie waarbij het voor- langrijk om goed overzicht te hebben van de situatie. Robert van Diemen, gaande vliegtuig nog op de landingsbaan staat. Ook kan het zijn directeur Operations Luchtverkeersleiding Nederland, is overtuigd van de dat het cabinepersoneel van het vliegtuig nog niet alle voorbereidingen waarde van het nieuw ontwikkelde systeem: ”Door het Go-Around Detec- heeft kunnen treffen voor de landing. Een doorstart wordt, afhankelijk tion System krijgt de luchtverkeersleider een signaal dat een vliegtuig een van de situatie, op initiatief van de piloot of de luchtverkeersleider doorstart maakt. Hierdoor wordt zeker gesteld dat de luchtverkeersleider gemaakt. de doorstart opmerkt en zo nodig actie kan ondernemen.”

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 19 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 25

25_luchtverkeersleiding.indd 25 15-03-16 10:24 SIMULATOR Door: Hans Heerkens PREPAR3D V3.1

Extra 300 boven Brabant. In de Robinson R22 boven Hawaii.

Sinds Microsoft is gestopt met de bekende Flight Simulator- Vertical Reality Simulations nodig. Van dit programma is er reeks hebben diverse partijen geprobeerd het stokje over te momenteel alleen een versie voor P3D v1 t/m 2.5, niet nemen. Maar simulatoren zoals Aerofly of X-plane kunnen voor v3.1. Maar een versie voor v3.1 is in aantocht. nog niet tippen aan de populariteit van Flight Simulator. Een groot voordeel van P3D ten opzichte van FSX is dat de DCS World is een kanshebber, maar simuleert tot nu toe al- meegeleverde vliegtuigen veel beter zijn. Bij FSX zijn de leen militair materieel en omvat slechts enkele geografische vliegtuigen eigenlijk kwalitatief niet goed genoeg voor de regio’s. De meest succesvolle opvolgers zijn afgeleid van de serieuze PC-piloot, maar voor P3D hebben fabrikanten zo- laatste versie van Flight Simulator: FSX. Dovetail Games als Iris en Just Flight vliegtuigen ter beschikking gesteld. Niet brengt een versie van FSX voor Steam uit. Lockheed Martin P3D op altijd toppers, maar zeer acceptabel. Heel mooi is dat sche- produceert de F-35 en andere vliegtuigen niet alleen in pen meedeinen op het water. Dat maakt het landen met metaal en kunststof, maar ook in nullen en enen, in de alle punten een helikopter op een schip tot een extra interessante uit- vorm van een doorontwikkelde versie van FSX, Prepar3D daging. Verder lijkt P3D stabieler dan FSX. Gebrek aan ge- genaamd. even goed heugenruimte komt – bij mijn computer – niet meer voor. Het nieuwe besturingsprogramma Windows 10 lijkt ook Prepar3D, oftewel P3D, is al enige tijd uit. Bij de huidige als FSX geen problemen te geven, mits de nieuwste besturingspro- versie 3.1 lijken verreweg de meeste aanloopproblemen gramma’s voor de grafische kaart zijn geïnstalleerd. die eerder op fora werden gerapporteerd, te zijn verholpen. Op het eerste gezicht lijken de verschillen met FSX niet Mijn indruk is dat P3D op alle punten minstens even goed groot, maar het basislandschap is gedetailleerder. Er zijn presteert als FSX, en op veel punten beter. De kans bestaat meer mogelijkheden voor het weergeven van vegetatie zowel dat sommige aanvullingsprogramma’s voor FSX niet als gras, hoewel mij nog geen aanvullingsprogramma’s be- goed werken in P3D, of moeten worden aangepast. En het kend zijn waarbij de nieuwe grafische mogelijkheden volle- blijft uitkijken bij het overzetten van vliegtuigen van FSX dig worden benut. naar P3D: bij het kopiëren van de files die visuele effecten zoals uitlaatgassen weergeven, mag het file effects.cfg niet De meeste ontwikkelaars zoals ORBX en Just Flight maken vanuit FSX worden gekopieerd naar P3D. Dit soort details aanvullingsprogramma’s voor FSX die ook geschikt zijn voor kunt u vinden op fora zoals Avsim of Sim-Outhouse. Het P3D. In zekere zin is de kracht van P3D, namelijk het feit feit dat er naast een ‘Academic’-versie ook een professione- dat de meeste FSX-vliegtuigen en -landschappen ook wer- le uitvoering is van P3D, zegt het nodige over de kwaliteit ken in het nieuwe programma, ook zijn zwakte. Maar de en veelzijdigheid van dit programma. Meer informatie op: Italiaanse virtuele vliegtuigbouwer Dino Catteneo toont de http://prepar3d.com/product-overview/. weg voorwaarts. De nieuwste versie van zijn F-35 Joint Strike Fighter is uitgerust met een Helmet Mounted Display INTERNETTIP VAN DE MAAND: met nachtzichtapparatuur waarmee de virtuele vlieger de http://marcoh.gratisim.fr/paris_en.html wereld rondom zich kan zien met behulp van het infrarood- beeld van het Distributed Aperture System – uniek voor NB: de screenshots zijn gemaakt met ORBX Global FTX en P3D. Daarvoor is wel het aanvullingsprogramma TacPac van Vector geïnstalleerd

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 20 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 33

33_simulator.indd 33 15-03-16 10:27 STATUSREPORT Door: Jozef Mols - Foto’s: Irkut

IRKUT MC-21

Sukhoi is momenteel behoorlijk succesvol met de relatief nieuwe SSJ100-95. En wederom staat een nieuw Russisch vliegtuigontwerp in de startblokken: de Irkut MC 21 (Magiztralnyy Samolyet XXI Veka of Hoofdvliegtuig voor de 21e Eeuw). Maar het gaat hier niet om een nagelnieuw ontwerp. Want aan het eind van de vorige eeuw ontwierp Yakovlev het model dat toen nog Yak-242 heette, bedoeld als opvolger van de verouderde Tu-154- en Yak-42-vliegtuigen.

Irkut is ontstaan door een fusie tussen Yakovlev, Beriev en Irkutsk. Het MC- 21-project. Irkut zal van dit bedrag op termijn de helft moeten terugbeta- 21-project staat ingeschreven in de ontwikkelingsprogramma’s van de len, maar mag de andere helft behouden als subsidie. Russische federale overheid sinds het einde van de vorige eeuw. Door onder meer het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was er toen onvoldoende COMPOSIET kapitaal om nieuwe civiele vliegtuigen te subsidiëren zodat het hele pro- Bij de bouw van de MC-21 wordt veelvuldig gebruikgemaakt van koolstofve- ject op de plank kwam te liggen. Recent besloot de Russische overheid zel. Oorspronkelijk werkte Irkut samen met Diamond Aircraft uit Oostenrijk echter om 164 miljard roebel (US$ 4,6 miljard) te investeren in het MC- en FACC om de onderdelen uit kunststof te ontwikkelen, maar later werd dit

Dit prototype van de MC-21-300 moet al in 2016 vliegen.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 21 34 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

34-35-36-37_irkutmc21.indd 34 15-03-16 10:28 Het tweede prototype wordt een MC-21-200. Naar keuze: P&W PW1400 G of Aviadvigatel PD-14 (afgebeeld).

Moderne glass cockpit

werk overgenomen door het Russische bedrijf AeroComposite. Een hele Short Brothers mag hiervoor de voorste behuizing van de nieuwe motoren reeks Russische en buitenlandse bedrijven is inmiddels betrokken bij het ontwikkelen, bouwen en leveren. MC-21-project. Zo worden de vleugels uit kunststof vervaardigd door Sukhoi. Het vliegtuig zal sidestick-besturing krijgen terwijl piloten tevens de beschik- Romponderdelen uit titanium en koolstofvezel worden vervaardigd door king hebben over een Head Up Display (HUD) dat belangrijke gegevens af- Aviastar uit Ulyanovsk. Hamilton Sundstrand neemt deel aan het project, komstig uit de glass cockpit zal projecteren. naast Rockwell Collins en zijn Russische partner Avionika die de avionica zullen leveren. Daarnaast zal Goodrich in samenwerking met United Technolo- VARIANTEN gies Corporation en Aviapribor geïntegreerde systemen leveren. Voor het ca- Irkut voorziet drie varianten. Daarbij zal de MC-21-300 plaats bieden aan bine-ontwerp tekende Zodiac Aerospace samen met C&D Zodiac uit het 180 passagiers en het is dit model waarop de fabrikant nu alle aandacht Amerikaanse Huntington Beach in Californië. De Irkut MC-21 zal aangebo- concentreert. Een kortere MC-21-200 moet plaats gaan bieden aan 150 den worden met een keuze tussen twee motoren: de Pratt & Whitney passagiers. Beide varianten zitten in hetzelfde marktsegment als de Air- PW1400 G en de Aviadvigatel PD-14. Bombardiers Ierse dochterbedrijf bus 320 en Boeing 737. De grotere MC-21-400 met 220 stoelen is wel-

Papierloos en uitgerust met HUD. (Foto: Ruud Vos)

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 22 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 35

34-35-36-37_irkutmc21.indd 35 15-03-16 10:28 STATUSREPORT Door: Jozef Mols - Foto’s: Irkut

Er wordt inmiddels getraind in een mockup van de cabine.

iswaar voorzien, maar zal vooralsnog niet worden aangeboden. Met dit type wil Irkut zich op de (vervangings)markt voor onder meer de Boeing 757 richten. De eerder geplande MC-21-100 met 130 stoelen zal niet worden gebouwd omdat Sukhoi actief is met de SSJ100-95 in dit marktsegment. Irkut wil eventuele concurrentie met dit bedrijf (dat overigens deelneemt aan het MC-21-project) vermijden. Opmerkelijk is dat de cabine van de MC-21 twaalf centimeter breder wordt dan die van de A320 en 28 dan die van de Boeing 737. Hierdoor kunnen passagiers makkelijk door het middenpad lopen. De bagagebakken boven de stoelen zijn ook veel groter dan die in de westerse modellen. Gehoopt wordt dat passagiers die aan boord gaan, daardoor sneller hun handbagage zullen kunnen opbergen, wat een positieve zal hebben op de turn-around tijd. Bredere romp, extra breed gangpad en grote bagegebakken. PROTOTYPES De proefvluchten met het eerste prototype (een MC-21-300-variant) starten over enkele maanden, terwijl de assemblage van een tweede exemplaar (een MC-21-200) goed vordert. Dat betekent wel een vertra- ging van circa twee jaar ten opzichte van de oorspronkelijke plannen van Irkut. “Geen enkel vliegtuigprogramma wordt volgens schema afge- werkt”, voert Irkut-directeur Oleg Demchenko ter verontschuldiging aan. Momenteel staan meer dan 175 orders in de boeken, waarvan een tien- tal voor de exportmarkt. Met de MC-21 richt Irkut zich dus op hetzelfde marktsegment als Airbus met de A320 en Boeing met de 737-familie. Demchenko blijft daar nuchter onde. “Wij zijn geen Airbus of Boeing”, zegt hij. “Het is ook niet onze ambitie deze bedrijven te verdringen, ook al is ons vliegtuig met een prijskaartje vanaf 78 miljoen dollar beduidend goedkoper dan de modellen van onze concurrenten. Als we echter een graantje mee kunnen pikken in deze markt, is onze opzet geslaagd. Op die wijze kunnen we immers stilaan groeien en misschien later ook grotere vliegtuigmodellen aanbieden waarmee we weer een klein deeltje van de markt veroveren”. In de windtunnel van TsAGI wordt reeds geëxperimenteerd met een nieuw ontwerp dat enigszins lijkt op de Bombardier-CRJ-serie waarvoor Ir- kut overigens onderdelen bouwt. Het lijkt wel of sinds de lancering van de Sukhoi SuperJet de Russische luchtvaartindustrie nieuw elan heeft gekregen.

YAK-242 Eind 2013 werd bekend dat de typeaanduiding MC-21 zal worden geschrapt. Wanneer het vliegtuig gecertiﬁceerd is, zal het als Yak-242 worden aangeboden. In Ulyanovsk, net naast de fabrieken van Aviastar, is het MC-21-opleidingscentrum inmiddels al in bedrijf. Daar worden piloten in de MC-21-simulator getraind, terwijl cabinepersoneel een oplei- Eigentijds ‘Inﬂight Entertainment’. (Foto: Ruud Vos) ding krijgt in mockups van de cabine.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 23 36 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

34-35-36-37_irkutmc21.indd 36 15-03-16 10:29 Compacte galley.

Hoge entree…

Model MC-21 tijdens ILA Berlijn in 2008, 2010 en 2012. (Foto’s: Ruud Vos)

DE IRKUT MC-21 IN HET KORT

MC-21-200 MC-21-300 Bemanning 2 2 Passagiers 176 (eenklasse-uitvoering) 211 (eenklasse-uitvoering) 153 (eenklasse-uitvoering standaard) 181 (eenklasse-uitvoering standaard) 135 (twee klassen) 163 (twee klassen) Lengte 36,8 m 42,3 m Spanwijdte 35,9 m 35,9 m Hoogte 11,5 m 11,5 m MTOW 72.390 kg 79.250 kg Max. landingsgewicht 61.650 kg 69.100 kg Vliegbereik bij MTOW 6.000 km 5.900 km

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 24 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 37

34-35-36-37_irkutmc21.indd 37 15-03-16 10:29

Binnenkort…ALLEEN VOOR BEROEPSVLIEGERS DIE NOG Try-outGEEN BAAN vanaf HEBBEN Rotterdam IN DE LUCHTVAART Airport. !

Te huur tegen KOSTPRIJS !!! Cessna 172 vliegtuigen In de maanden november december 2014 en januari, februari en maart 2015.

€ 100,00 per uur exclusief BTW en landingsgelden vanaf EHTE Reserveren!! en NOG informatie via: [email protected] Ook voor RPL/PPL opleiding,VOORJAAR SEP verlengingen luchtreclamevluchten, !! zeppelinreclame,fotovluchten, inspectievluchten, incentives, hangaar verhuur, incentives, paradroppings, rondvluchten. Erkend vliegbedrijf AOC/NL59

Aanmeldingen, vragen & informatie viaSky [email protected] Service Netherlands of bel bv dhr. – de ZandenFlores 55op – 06-19933827 7395 PA TEUGE Telefoon: 055-32 32 201, op maandag gesloten.

increased safety

Complete Hydraulic Brake System

Developped and produced by Tost Wheel hub with vented brake disk 3-piston brake assembly Hydraulic brake control Parking valve

Tost GmbH Flugzeuggerätebau München Thalkirchner Straße 62 D-80337 München Tel. +49-(0) 89-544 599-0 [email protected] Fax +49-(0) 89-544 599-70 www.tost.de IN THE PICTURE Door: Ruud Vos - Foto’s: The Boeing Company

(Foto: Museum of Flight) BOEING 727-100 N7001U

In deze editie zijn de middenpagina’s gereserveerd voor N7001U, een Boeing 727-100. Het toestel rolde in 1962 van de band waarna het tussen oktober 1964 en januari 1991 bij United Airlines vloog. Op 2 maart 2016 heeft deze 727 echt voor het laatst gevlogen. Sindsdien is N7001U te bewonderen in het Museum of Flight in Seattle.

De komst van de Boeing 727 is geen vanzelfsprekende zaak. Want Boeing staat op achterstand omdat de catalogi van Lockheed, Convair en later ook Douglas al een vergelijkbaar presterend toestel vermelden, terwijl vliegtuigen als de de Havilland Trident, Sud Aviation Caravelle en British Aircraft Corp. BAC 1-11 ook al verkrijgbaar zijn. Boeing heeft bovendien te maken met maatschappijen die allemaal iets anders willen: vier motoren of zelfs twee terwijl weer andere nog steeds tevreden zijn over hun zuigermotoraange- dreven toestellen. De directie heeft er dan ook een hard hoofd in of de tweehonderd toestellen die nodig zijn om uit de kosten te komen, wel verkocht zullen worden. Men besluit echter door te zetten, waarna op 5 december 1960 de driemotorige 727-100 wordt aangekondigd na eerste orders van zowel United Airlines als Eastern Air Lines die er elk veertig bestellen. De komst van de ‘tri-jet’ betekent ook dat Boeing voor het eerst zeer uitgebreide vermoeidheidtests uit laat voeren op een statisch prototype. Bovendien krijgt het toestel hydraulisch ondersteunde besturingsorga- nen, drie slotted ﬂaps per vleugel en een auxiliary power unit (APU).

MATIGE BELANGSTELLING Het eerste prototype wordt met de registratie N7001U op 27 november 1962 naar buiten gerold, gevolgd door een eerste vlucht op 9 februari De roll out vond op 27 november 1962 plaats. 1963. Maar de euforie wordt overschaduwd doordat er nog geen twee-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 26 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 39

39-40-41-42_itp.indd 39 15-03-16 10:31 IN THE PICTURE Door: Ruud Vos - Foto’s: The Boeing Company

Eerste vlucht op 9 februari 1963.

honderd exemplaren verkocht zijn. Daarom wordt een wereldtournee op ONDERDELEN touw gezet waarbij 26 landen worden bezocht en bijna 76.000 nm Hoewel N7001U onderdak krijgt bij het Paine Field Restoration Center, (ruim 140.000 km) wordt gevlogen. Dat heeft effect, want langzaam zal de restauratie meer dan 25 jaar in beslag nemen. Dit wordt mede maar zeker beginnen de orders binnen te druppelen, zodat Boeing toch veroorzaakt doordat United op dat moment nog meerdere 727’s in ge- maar besluit er meer dan de oorspronkelijk geplande 250 te gaan pro- bruik heeft. Daarom is N7001U ontdaan van vrijwel alle nog bruikbare duceren. Het worden er uiteindelijk 582 waarbij de in 1967 geïntrodu- onderdelen. Het museum komt voor een enorme uitdaging te staan om ceerde en 6,2 meter langere 727-200 met plek voor maximaal 189 het toestel weer in topconditie te krijgen. De benodigde onderdelen ko- passagiers nog meer kopers trekt: 1.250. Als de productie in 1984 men pas beschikbaar als Federal Express in 2004 een 727-100 doneert wordt beëindigd, hebben 1.832 727-varianten de fabriek in Renton in (inclusief de benodigde motoren) en luchtvaarttycoon Clay Lacey een de Amerikaanse staat Washington verlaten. jaar later een uitgediende 727-200 schenkt. Daarna verlopen nog eens tien jaar voordat het door tientallen vrijwilligers gerestaureerde toestel N7001U niet alleen in showroomconditie verkeert, maar ook nog eens luchtwaar- De eerste Boeing 727-100 is niet alleen een prototype maar tegelijkertijd dig is. In de nadagen van het restauratieproces wordt besloten de ook een productietoestel, zodat het vliegtuig ruim anderhalf jaar na de Boeing niet in de oorspronkelijke testkleuren te houden, maar in United eerste vlucht op 9 februari 1963 wordt overhandigd aan ‘kickoff customer’ Airlines livery te spuiten. United Airlines. Deze neemt N7001U op 6 oktober 1964 in ontvangst waarna tot 1991 met het toestel wordt gevlogen. Daarbij worden tijdens LAATSTE VLUCHT een dienstverband van 27 jaar ongeveer drie miljoen passagiers vervoerd. Op 2 maart 2016 verleent de Federal Aviation Administration een ‘speci- Ook wordt er 48.060 keer gestart en geland. Het destijds voor US$ 4,4 al permit’ voor de laatste vlucht van Paine Field in Everett naar Boeing miljoen aangeschafte toestel is goed voor een omzet van ruim driehon- Field in Seattle waar het Future of Flight Museum is gevestigd. Dit hopje derd miljoen dollar. In 1988 zegt United Airlines N7001U toe aan het Mu- duurt minder dan een kwartier. Een schijntje vergeleken met de operati- seum of Flight waar het na uitdienststelling op 13 januari 1992 arriveert. onele geschiedenis van het toestel.

BOEING 727-100 IN HET KORT

Cockpitbemanning 3 Cabinepersoneel 4 Aantal passagiers 131 Motoren 3 x Pratt & Whitney JT8D-1, 62 kN elk Lengte 40,59 m Spanwijdte 32,92 m Hoogte 10,36 m Doorsnee cabine 3,51 m Leeggewicht 36.560 kg MTOW 77.000 kg Max. kruissnelheid 917 km/h Dienstplafond FL361 (11.000 m) Vliegbereik 2.300 nm (4.300 km) De restauratie vergde meer dan 25 jaar.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 27 42 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

39-40-41-42_itp.indd 42 15-03-16 10:32 Foto: Boeing Company in the picture Boeing 727 VLIEGERS OPGELET! VLIEGERS OPGELET! • WijVLIEGERS verzorgen trainingen, profchecks OPGELET! en examens VLIEGERS• WijVoor verzorgen alle Europese trainingen, brevetten profchecks en OPGELET!ratings en examens • VoorZowel alle Single Europese als Multi brevetten Engine en ratings • Wij verzorgen trainingen, profchecks en examens • ZowelProfessioneel, Single als snel Multi en Enginedoeltreffend • Wij• Voorverzorgen alle Europese trainingen, brevetten profchecks en ratings en examens • Professioneel, snel en doeltreffend • Voor• Zowel alle Europese Single als Multibrevetten Engine en ratings Breda• Zowel• Professioneel, Single Aviation, als snelMulti en Engine dedoeltreffend erkende ATO inBreda• Professioneel, Zuidwest Aviation, snel Nederland. en doeltreffendde erkende ATO in BredaZuidwest Aviation, Nederland. de erkende ATO Bredain Zuidwest Aviation, Nederland. de erkende ATO in Zuidwest Nederland.

KIJKKIJK VOOR VOOR MEER MEER INFORMATIE OP INFORMATIE OP KIJKBREDA-AVIATION.NL VOOR MEER INFORMATIEBREDA-AVIATION.NL OP BREDA-AVIATION.NL KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP BREDA-AVIATION.NL

Wil je alles weten over opleidingen in de luchtvaart? Ga dan naar www.luchtvaartopleiding.nl

Wil je gaan werken in de luchtvaart maar weet je nog niet waar? Keuzestress is niet nodig! Hier ben je aan het juiste adres! Met alle informatie over jouw toekomstige luchtvaartberoep.

Ga je voor techniek, of heb je iets met dienstverlening? Of is logistiek helemaal jouw ding? Dan vind je hier alle MBO-opleidingen die je daar op voorbereiden.

En natuurlijk een overzicht van de plekken waar je later zou kunnen werken. Wat wil je nog meer? Een baan natuurlijk! Want niets is zo spannend of afwisselend als een luchtvaartberoep!

Naast de website is er ook een handige app. Ga naar de Appstore en download de gratis AERO’DROOM App!

Ga naar www.luchtvaartopleiding.nl en ontdek wat er allemaal mogelijk is in de luchtvaart! TYPEBESCHRIJVING Door: Cor van Gent - Foto’s: archief Cor van Gent

OUDGEDIENDEN IN NIEUW JASJE

Grote vliegboten (al dan niet in amﬁbie-uitvoering) zijn tegenwoordig zeldzaam. De meest bekende is wel de Canadair 415 in de uitvoering van blusvliegtuig. Opmerkelijk is dan ook dat Japan nog steeds met grote viermotorige Shin Meiwa-amﬁbievliegboten opereert, en sinds kort zelfs weer een nieuwe variant hiervan in dienst heeft genomen.

Deze vliegboot, de Shin Meiwa US-2, is de derde generatie van een se- duid als PS-X. Al op 5 oktober 1967 maakte het eerste prototype zijn rie grote vliegboten waarvan de ontwikkeling teruggaat naar het begin eerste vlucht. Het testprogramma verliep voorspoedig en in 1969 werd van de zestiger jaren. In die periode had Japan, evenals vele andere lan- het toestel in productie genomen als Shin Meiwa PS-1 ASW. De JMSDF den, de Grumman HU-16 Albatros in gebruik. Eigenlijk de laatste amfi- bestelde 21 van deze toestellen die tussen 1971 en 1978 afgeleverd bie-vliegboot die wereldwijd in gebruik was en grotendeels door helikop- werden. Deze kleine order stond in geen verhouding tot de ontwikke- ters en patrouillevliegtuigen vervangen zou worden. lingskosten van het toestel, en het was dan ook vanaf het begin politiek omstreden. Het toestel was een echte vliegboot, die weliswaar van een PS-1 landingsgestel was voorzien, maar dat diende enkel om vanuit het water Eind vijftiger jaren gebruikte Shin Meiwa, het vroegere Kawanishi, een via een helling de kant op of af te taxiën. In 1989 werden de toestellen van deze Albatros-vliegboten om diverse nieuwe technieken op los te la- vervangen door de P-3 Orion en uit dienst genomen. ten. Zo werd het toestel van een nieuw controlesysteem voorzien voor betere STOL-prestaties. De romp werd verfijnd, en misschien wel het US-1 meest opmerkelijk, er werden twee extra motoren in de vleugels ge- Toen de PS-1 operationeel bleek te voldoen, kreeg Shin Meiwa Industrie bouwd. Als UF-XS maakte deze nauwelijks nog herkenbare Albatros in van de JMSDF opdracht om vanuit het basisconcept een Search and 1960 haar eerste vlucht en volgde een uitvoerige testperiode. De Japan- Rescue (SAR) versie te ontwikkelen. Dit vroeg om geheel nieuwe ont- se Marine Self Defence Force (JMDSF) volgde de ontwikkeling op de werpeisen want het toestel moest amfibische eigenschappen krijgen. voet en verleende Shin Meiwa in 1966 een contract om deze technie- Dezelfde zeewaardigheidseisen bleven van kracht, maar het toestel ken verder te ontwikkelingen en toe te passen op een ASW-patrouille- moest ook van conventionele startbanen gebruik kunnen maken. Dit vliegtuig. Dit leidde tot de bouw van twee prototypen die werden aange- vroeg om een sterk intrekbaar landingsgestel. Ook het vliegbereik moest

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 30 44 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

44-45-46_shinmeiwa.indd 44 15-03-16 10:41 Een PS-1 ASW met zicht op het zwakke landingsgestel.

aanzienlijk toenemen, dat weer in grotere brandstoftanks resulteerde. tries met Shin Meiwa als hoofdaannemer. Het nieuwe vliegtuig wordt Verder moest het toestel vanuit een SAR-confi guratie snel omgebouwd aanvankelijk aangeduid US-1A Kai en het prototype maakt zijn eerste kunnen worden voor ondersteuning van troepentransport. Als VS-1A vlucht in december 2003. maakte het prototype zijn eerste vlucht op 15 oktober 1974 en de order Hoewel uiterlijk nog steeds op de US-1 gelijkend zijn zoveel nieuwe zou uiteindelijk negentien toestellen bedragen. Tijdens de productie on- technieken toegepast dat het eigenlijk een nieuw toestel betreft. Door derging het toestel een update en kreeg vervolgens de aanduiding Shin toepassing van een fl exibel casco-ontwerp kan het ingezet worden als Meiwa US-1. Het hoofdlandingsgestel werd aan weerszijden van de brandbestrijdingsamfi bie, vervoer van passagiers of voor multi-purpose romp in een soort houder aangebracht en hoewel dat een opmerkelijk taken. De vleugels en de romp zijn vervaardigd uit composietmaterialen. smalle wielbasis opleverde, functioneerde het schijnbaar naar tevreden- Het toestel is uitgerust met een glazen cockpit en een fl y-by-wire bestu- heid. Met de hoge romp moest het bij sterke crosswind toch zeker geen ringssysteem. Als motoren heeft het vier Rolls-Royce AE 2100J turbo- makkelijk toestel zijn om te landen. Tussen 1976 en 1999 werden met props die zesbladige Dowty R414 propellers aandrijven. het toestel ruim 500 reddingen verricht. Na een aantal wijzigingen aan het prototype wordt het eerste productie- model in februari 2009 als US-2 aan het ministerie van Defensie gele- US-2 verd. Vanaf het vijfde toestel zijn ze vanaf 2011 rechtstreeks aan de In oktober 1996 krijgt Shin Meiwa van het ministerie van Defensie op- JMSDF overgedragen. In 2012 wordt het toestel getoond op de Aero Ex- dracht om een nieuwe geavanceerde versie van de bestaande US-1 te po in India dat er belangstelling voor toont. In 2015 krijgt dat een ver- ontwikkelen. Daartoe wordt een consortium opgericht, bestaande uit Ka- volg en de verwachting is dat India uiteindelijk twaalf tot zestien van de- wasaki Heavy Industries, Nippi Corporation en Mitsubishi Heavy Indus- ze toestellen zal bestellen.

Het toestel was uitermate zeewaardig. De PS-1 werd op enig moment vervangen door de P-3 Orion.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 31 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 45

44-45-46_shinmeiwa.indd 45 15-03-16 10:41 TYPEBESCHRIJVING Door: Cor van Gent - Foto’s: archief Cor van Gent

De mens is nietig vergeleken met de US-1. Geschikt voor landingen op beton.

De US-1 heeft een smalle wielbasis.

De moderne Shin Meiwa US-2 loste de US-1 grotendeels af.

SHIN MEIWA US-2 IN HET KORT

Bemanning 11 man, capaciteit voor 20 passagiers of 12 brancards Motoren 4 x R-E AE-2100J, elk 3.424 kW Propeller Dowty R414, 6-bladig Lengte 33,46 m Spanwijdte 33,15 m Hoogte 9,80 m Max. startgewicht 47.700 kg Max. snelheid 560 km/h Kruissnelheid 480 km/h Plafond 7.195 m Vliegbereik 4.700 km Waterstarts zijn spectaculair om te zien.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 32 46 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

44-45-46_shinmeiwa.indd 46 15-03-16 10:42 (V)LUCHTIGHEDEN Door: Henk Heiden

AFZETTARIEF OP LUCHTHAVENS

BETALEN VOOR AFZETTEN die na die datum in dienst kwamen, mochten alleen een Niet alleen doen veel luchtvaartmaatschappijen er alles aan rok dragen. Als uitzondering hierop golden religieuze of om klanten voor van alles en nog wat extra te laten betalen medische redenen. (het zogenoemde ontbundelen), een aantal luchthavens heeft in dit kader nog een kasvuller ontdekt. Dat betreft het Ruim 82 procent van de vrouwelijke Unite-leden bij BA heffen van entree aan de ingang van het luchthaventerrein wilde de mogelijkheid hebben om een broek te dragen. voor auto’s, waardoor wegbrengers en ophalers moeten be- Volgens een woordvoerder van Unite hoeft de vrouwelij- talen om met de auto bij de vertrek- of aankomsthal te ko- ke cabinebemanning nu niet meer te huiveren in de kou, men. Met recht kan dit een afzet(terij)tarief worden ge- regen of winterse klimaten. En kunnen de dames met noemd. een broek meer bescherming hebben tegen bijvoorbeeld malaria en het zikavirus. BA wil dit jaar overigens 1.600 Overigens is door dit systeem het standaardtarief voor re- man/vrouw voor de cabine aannemen en zo’n 350 pilo- guliere parkeerders bij een enkele luchthaven nu hoger Op Schiphol ten. Daarmee komt het totaal vliegende personeel bij BA geworden. Relatief dicht bij huis is Weeze Airport zo’n voor het eerst boven 20.000 personen. luchthaven die de gewone parkeerders extra laat betalen. 15 minuten Want daar kom je zonder 2 euro te betalen ook het ter- OP 100-JARIG SCHIPHOL: “KOM VAN DE rein niet meer op. De tarieven die Weeze voor haar par- gratis TRAP” keerterreinen op de website heeft staan, liggen derhalve In april 1916 werd besloten om in de noordoosthoek van altijd 2 euro hoger. Dat neigt naar misleiding. Schiphol de Haarlemmermeerpolder een militair vliegveld in te heeft nog gratis ‘korte-stop parkeren’ bij de aankomsthal richten. Dat werd Schiphol. voor 15 minuten. Op 19 september 1916 landden er voor het eerst enkele (militaire) vliegtuigen, waarmee de feitelijke vlieggeschie- SCHIPHOL OP 5 IN EUROPA denis van Schiphol van start ging. Dit jaar viert de lucht- Uit de voorlopige cijfers van luchthavenorganisatie ACI in haven derhalve het 100-jarig bestaan. Het Amsterdam Genève blijkt dat Schiphol in 2015, evenals in 2014, op de Museum organiseert hiertoe vanaf september een ten- vijfde plaats in Europa staat wat betreft de verwerking van toonstelling. Schiphol zelf organiseert dit jaar allerlei festi- het aantal passagiers. Alle luchthavens in de Europese top viteiten onder de noemer ‘Schiphol verbindt al 100 jaar’. tien van 2015 behaalden groeicijfers. Hieronder respectievelijk het aantal passagiers in miljoenen en de groei in procen- Door almaar voortdurende verbouwingen en omleidin- ten ten opzichte van 2014. gen in het stationsgebouw is het de laatste tijd overigens niet prettig om vanaf Schiphol te reizen of, erger nog, aan 1. Londen-Heathrow 75,0 2,2 te komen. Vooral dat laatste is regelmatig een ‘(tijd)ramp’ 2. Parijs-Charles de Gaulle 65,8 3,1 als je door de paspoortcontrole Nederland in moet. Re- 3. Istanbul-Atatürk 61,8 9,1 cent weer met honderden reizigers om 21.30 uur in de 4. Frankfurt 61,0 2,5 Henk Heiden rij gestaan bij ‘Aankomst 2’. Op een trap en in een be- 5. Amsterdam 58,2 6,0 Voor reacties e-mail: krompen ruimte met slechts twee beambten van de Ko- 6. Madrid-Barajas 46,8 12,0 [email protected] ninklijke Marechaussee (KM) bij de paspoortcontrole. 7. München 41,0 5,0 Een in burgerkleding gestoken medewerker van de KM 8. Rome-Fiumicino 40,4 5,0 riep om: “Mensen, kom van de trap af en sluit ook aan in 9. Londen-Gatwick 40,3 5,7 de rij voor niet-Europa ingezetenen.” Dat werkte drie mi- 10. Madrid El-Prat 39,7 5,7 nuten en toen stond de trap door de aanwas van reizigers weer barstenvol mensen die ook ons land in wilden. STEWARDESSEN MET DE BROEK AAN Gevraagd naar het waarom van de minimale KM-bezet- Na een strijd van twee jaar heeft de Engelse vakbond ting: “Dit is de nachtdienst”, aldus de employee. “Wisten Unite het voor de stewardessen van British Airways (BA) jullie dan niet dat wij eraan kwamen?” “Jawel, maar we in een interne procedure bij de luchtvaartmaatschappij hebben er elders in Nederland zoveel beveiligingstaken voor elkaar gekregen dat zij allemaal de broek aan mo- bijgekregen dat we het hier niet meer goed aankunnen.” gen. Stewardessen die bij BA voor 2012 in dienst zijn gekomen, hadden de keus uit een rok of broek. Degenen E-mail: [email protected]

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 33 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 47

47_vluchtigheden.indd 47 15-03-16 10:43 HISTORIE Door: Jozef Mols - Foto’s: archief Jozef Mols

BEECHCRAFT MODEL 73 JET MENTOR

Op 18 december 1955 maakt Tom Gillespie de eerste vlucht met de Beechcraft Model 73 Jet Mentor. Dat was ruim een jaar na de Cessna T37, maar wel vier maanden voor de komst van de Temco Pinto. Beechcraft moest niet alleen alle kennis zelf bij elkaar sprokkelen, maar ook het ontwikkelingsproces zelf ﬁnancieren.

De Jet Mentor stamt uit de periode van de Koude Oorlog. De Ameri- De Mentor mag dan wel een uitstekende trainer zijn, toch worden op kaanse luchtmacht gebruikt dan nog steeds lesvliegtuigen die dateren dat moment de Amerikaanse troepen geconfronteerd met Noord-Ko- van voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar door de toenemende reaanse straalvliegtuigen, waaronder de Mig-15. Het is dus duidelijk dat spanningen tussen Amerika en de landen van het Warschaupact is een ook in Amerika gevechtspiloten een gedegen opleiding op jetvliegtuigen dringende modernisering van de luchtvloot noodzakelijk en moeten in nodig hebben. Beechcraft besluit daarom in 1955, zonder hierom ge- eerste instantie nieuwe piloten worden opgeleid. Ook de oorlog in Korea vraagd te zijn door de overheid, om met eigen middelen een jettrainer zet druk op de Amerikaanse strijdkrachten om het arsenaal én het per- te ontwikkelen. soneelsbestand drastisch uit te breiden. JET MENTOR EIGEN INITIATIEF Om de ontwikkelingskosten te beperken maakt de Jet Mentor zoveel In het begin van de vijftiger jaren lanceert Beechcraft de Model 45 Men- mogelijk gebruik van componenten die ook in de Mentor worden aange- tor. Het gaat om een trainingsvliegtuig (tweezitter in tandemconﬁguratie) wend. De cockpit van het nieuwe vliegtuig staat echter verder naar vo- dat vele gelijkenissen vertoont met de Beechcraft Bonanza, maar de ren op de romp dan die van de Mentor. Het staartroer wordt hoger ge- Mentor is veel steviger uitgevoerd. Het vliegtuig wordt aangedreven door plaatst teneinde daaronder ruimte vrij te maken voor de straalpijp. Aan een Continental E-185-motor van 185 pk. In 1955 wordt begonnen met de vleugelwortels worden de luchtinlaten ingebouwd voor de Continen- de serieproductie ten behoeve van de USAF, waar het vliegtuig de type- tal J69-T-9-straalmotor die zijn brandstof ontvangt uit twee tanks in de aanduiding T-34A meekrijgt. Een marinevariant krijgt de aanduiding T- vleugels. Die krachtbron is eigenlijk een in Amerika onder licentie ge- 34B. In totaal worden 1.904 exemplaren gebouwd waarvan 125 in Ca- bouwde Franse Turbomeca Marbore II-motor die ook de Fouga Magister nada (bij Canadian Car and Foundry), 173 in Japan (bij Fuji Heavy aandrijft. De cockpitkap van het vliegtuig is afwerpbaar en de piloten be- Industries) en 75 in Argentinië (bij FMA). schikken over rudimentaire schietstoelen.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 34 48 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

48-49_beechcraftjetmentor.indd 48 15-03-16 10:43 Het enige vliegende prototype. Ruim zestig jaar na de eerste vlucht: verkeren in deplorabele staat.

BEECHCRAFT MODEL 73 JET MENTOR De opmerkelijke luchtinlaat. Verpieteren op het platform van het Wichita Kansas Aviation Museum. GEEN BELANGSTELLING Maar ook de Canadese militairen happen niet toe, zodat het Jet Mentor- Op 18 december 1955 voert de Jet Mentor een eerste testvlucht uit. ontwerp een roemloos einde kent. Het enige exemplaar van de Jet Vervolgens wordt het model ter beschikking gesteld aan de luchtmacht Mentor wordt vervolgens geschonken aan een technische school in voor verdere evaluatie. Maar er volgen geen bestellingen. De US Navy Wichita, als studie-object voor de studenten. Begin van deze eeuw werd opteert voor de Temco TT-1 Pinto, terwijl de USAF de Cessna T37 aan- het vliegtuig overgebracht naar het Wichita Kansas Aviation Museum schaft. Even wordt nog onderhandeld met Canada waar Canadian Car waar het momenteel staat te verkommeren tussen zovele ‘overblijfselen’ and Foundry Co Ltd belangstelling toont voor mogelijke licentiebouw. van historische vliegtuigen.

MODEL 73 JET MENTOR IN HET KORT

Aantal plaatsen 2 in tandem Motor Continental YT69 T-9 Lengte 9,14 m Spanwijdte 9,98 m Hoogte 2,98 m Leeggewicht 1.295 kg MTOW 2.018 kg Max. snelheid 463 km/h Kruissnelheid 395 km/h Vliegbereik 805 km/h Overtreksnelheid 112 km/h Plafond 8.105 m Klimvermogen 7,3 m/sec Dit is wat rest van het prototype.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 35 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 49

48-49_beechcraftjetmentor.indd 49 15-03-16 10:43 STATUSREPORT Door: Ruud Vos - Foto’s: Paramount Group

‘WHO LIVES IN THE SKY’

Een van de meest opmerkelijke en geheimzinnige vliegtuigen van de afgelopen jaren is de Zuid-Afrikaan- se Mwari. Het door de Paramount Group in samenwerking met Aerosud ontwikkelde toestel wordt aangeboden als Advanced, High Performance, Reconnaissance, Light Aircraft (AHRLAC). De dubbelstaarter heeft sinds begin maart 2016 ook een type-naam: Mwari.

Die naam is ontleend aan de Afrikaanse mythologie en staat voor de al- temen als de technologie benodigd voor de ISR-taken ontwikkelen en ziende godheid ‘Who lives in the sky’ (‘Die in de hemel woont’). De die- leveren. Algemeen wordt aangenomen dat de Amerikaanse fabrikant pere betekenis moet maar voor lief genomen worden, want feitelijk (als houder van alle rechten van en voor de iconische OV-10 Bronco) wordt deze pusherprop-voortbewogen hoogdekker in de markt gezet als wil proberen het OV-10-concept nieuw leven in te blazen. licht aanvalsvliegtuig en grensbewaker. Daarnaast wordt het ook geschikt gemaakt voor zowel civiele als militaire Intelligence, Surveillance and Re- POTENT connaissance (ISR) taken. Om dit takenpakket mogelijk te maken is een De Mwari heeft een lengte van 10,5 m terwijl de spanwijdte en hoogte aantal ophangpunten onder de vleugels aangebracht. Gebruikers kun- respectievelijk 12 en 4 m bedragen. Dankzij een 950 pk sterke Pratt & nen het toestel naar keuze voorzien van maximaal 800 kg geavanceerde Whitney PT6A-66B turboprop zijn op FL310 (9.449 m) kruissnelheden verkenningsapparatuur of bewapening die kan worden opgehangen aan mogelijk tot 272 kts (504 km/h) bij een vliegbereik van 2.130-3.700 vier tot zes punten onder de romp en beide vleugels. Ook kan onder de km. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van 3.800 kg, en kan neus een 20 mm-kanon worden aangebracht. bijna acht uur non-stop patrouilleren.

SAMENWERKING De in 1994 opgerichte Paramount Group is een privéonderneming die zowel in de civiele als militaire sector actief is. Er worden nauwe banden onderhouden met overheden in meer dan dertig landen op het gebied van defensie, vredeshandhaving en binnenlandse veiligheid. Daarbij moet niet alleen gedacht worden aan de ontwikkeling van mijnbestendi- ge voertuigen, maar ook aan de levering van onderdelen voor Mirage F1 gevechtsvliegtuigen. Kort na de eerste vlucht op 13 augustus 2014 wordt duidelijk dat Boeing wel brood ziet in het project. Een door Paramount en Boeing ge- tekende intentieverklaring tot samenwerking wordt begin maart 2016 geformaliseerd. Boeing zal in het verlengde daarvan zowel de wapensys-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 36 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 51

51_mrawi.indd 51 15-03-16 10:45 MILITAIR Door: Ruud Vos - Foto’s: MDC

DEFENSIE GAAT GELUID F-35 METEN

Defensie gaat rond de vliegbases Leeuwarden en Volkel permanent het geluid meten van het nieuwe F-35-jachtvliegtuig. Defensieminister Jeanine Hennis-Plasschaert neemt daarmee een advies over van de stuurgroep motie Eijsink. Deze stuurgroep bestaat uit omwonenden, lokale overheden en Defensie.

Het is de bedoeling dat eind mei of begin juni 2016 voor het eerst een minimum te beperken. Bijvoorbeeld door de adviezen uit het rapport sa- F-35 tijdelijk naar Nederland komt voor zogenoemde belevingsvluchten. men met de omwonenden ter hand nemen. Daarom heeft de minister Dit toestel maakt, vergezeld door een F-16, enkele starts en landingen de Friese gedeputeerde Michiel Schrier gevraagd om voorlopig door te en vliegt oefencircuits. Zo kunnen omwonenden het geluid van beide gaan met zijn werk als voorzitter van de stuurgroep. Dit om de uitvoering toestellen ervaren en vergelijken. Daarna zal in de loop van 2017 be- van de adviezen te begeleiden. gonnen worden met de metingen. Zo wordt voor de komst van de F-35 in 2019 alvast ervaring met het meten opgedaan.

STUURGROEP De stuurgroep, die is opgericht naar aanleiding van de motie Eijsink over het geluid van de F-35, komt tot dit advies op basis van rapporten van het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. De geluidsmetingen rondom de vliegbases Leeuwarden en Volkel geven een beeld van de betrouwbaarheid van de geluidsberekeningen en inzicht in de piekniveaus.

METINGEN Voor zo betrouwbaar mogelijke resultaten zullen de metingen permanent worden uitgevoerd. Daarnaast stelt Defensie voor zowel Leeuwar- den als Volkel een mobiele meetpost beschikbaar. Als er behoefte aan is, kan daarmee ook op grotere afstand van de bases worden gemeten. Defensie wil de stuurgroep actief betrekken bij de keuze van de meetlo- caties en de meetmiddelen. Dat geldt ook voor het openbaar maken van de meetresultaten en de beoordeling daarvan.

DOORGAAN Het vervullen van de defensietaken door vliegtuigen en helikopters zorgt voor geluid. De minister is zich er terdege van bewust dat dit rond vliegbases overlast kan veroorzaken en wil er alles aan doen om dit tot het

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 37 52 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

52_luchtmacht.indd 52 15-03-16 10:45 ANALYSE Door: Hans Heerkens

HOE STERK EN SLIM IS HET WESTEN?

Toen zo’n 25 jaar geleden de Koude Oorlog voorbij leek, zetgebieden worden gevonden. Potentiële tegenstanders werd voorspeld dat het minstens twintig jaar zou duren krijgen toegang tot westerse technologie, mede omdat in- voordat de vroegere aartsvijand weer een militaire macht novaties steeds vaker worden gestimuleerd door vraag van- van betekenis zou kunnen worden. Het vredesdividend uit de civiele markt. werd geïnd en de twintig jaar gleden voorbij. Rusland is momenteel, althans militair gezien, geen existentiële be- Tijdens de Koude Oorlog kon het Westen zijn technologi- dreiging voor het Westen, maar laat in Oekraïne en Georgië sche voorsprong mede handhaven door essentiële kennis zien dat het zich weinig gelegen laat liggen aan Europese niet te delen. Dat wordt steeds moeilijker nu de rest van de omgangsvormen. De Russische strijdkrachten zijn sterk ge- wereld steeds meer verwestert en de onderlinge relaties professionaliseerd. Een snelle, beperkte aanval op een NA- Integratie steeds inniger worden. De VS, Europa en Japan moeten dus VO-land, bijvoorbeeld een land met een grote Russische op zoek naar voordelen die door de rest van de wereld minderheid, zou de solidariteit van de Europese NAVO-le- van moeilijk zijn te imiteren. De Amerikaanse minister van De- den, vaak ook lid van de EU, zwaar op de proef stellen. fensie Ashton Carter wil de banden tussen de defensie-in- Zo’n actie zou irrationeel zijn, maar dat zijn bijna alle aan- complexe dustrie en Silicon Valley aanhalen. Heel slim; in de kapitalis- valsoorlogen. Die worden niet zelden begonnen door lan- tische, individualistische Amerikaanse maatschappij worden den die tijdelijk een militair overwicht denken te hebben systemen veel innovaties gegenereerd door kleine bedrijven. Door de maar zich op termijn de mindere weten van hun tegenstan- goede infrastructuur en de relatief goed functionerende ders. Duitsland en Japan zijn onheilspellende voorbeelden steeds overheid kunnen innovaties snel worden opgepakt door gro- uit de vorige eeuw. te bedrijven. In een land als Rusland is dat veel moeilijker, belangrijker en dat zal niet snel veranderen. Het goede onderwijs in het De snelle technische ontwikkelingen van de afgelopen Westen levert mensen af die goed kunnen omgaan met eeuw maken het voor een aanvaller steeds beter mogelijk complexe combinaties van innovaties. Dit is belangrijk bij de om een initieel voordeel uit te buiten. Tijdens de Eerste ontwikkeling van nieuwe wapensystemen. Amerika’s zesde Wereldoorlog kwam het Duitse leger niet verder dan generatie gevechtsvliegtuig waaraan momenteel wordt ge- Noord-Frankrijk. Dertig jaar later werden de geallieerde werkt, zal integratie vergen op het gebied van aerodynamica, strijdkrachten verdreven van het Europese vasteland. In bei- lichte en hittebestendige materialen, compacte energiewa- de gevallen kostte het de geallieerden jaren om het initia- pens en stealthy sensoren. Integratie op die schaal vergt tief te herwinnen. Kortom: een al dan niet beperkte aan- hoogopgeleide, creatieve mensen, uitgekiende manage- valsoorlog kan door de toegenomen mobiliteit en vuur- menttechnieken en een brede basis van toeleveranciers. kracht van een modern leger, vooral van de luchtstrijdkrach- ten, op korte termijn grote winst opleveren. Dit geldt niet al- TEN SLOTTE leen voor Rusland maar ook voor China, dat onenigheid Integratie van complexe systemen wordt steeds belangrijker heeft met een aantal buren over het bezit van eilanden om de zwakheden van individuele componenten, zoals waaronder zich soms grote voorraden grondstoffen bevin- hun afhankelijkheid van software en dataverbindingen, te den. Ook China moderniseert zijn strijdkrachten ingrijpend. compenseren. Ook om de juiste balans te vinden tussen taken die kunnen worden geautomatiseerd en die zijn voor- DE PRIJS VAN SUCCES behouden aan mensen. Maar er is politieke wil nodig om Het opvallende aan de modernisering van vrijwel alle strijd- de kracht van het Westen zich te laten manifesteren. Een krachten ter wereld is dat ze steeds meer op die van het voorbeeld: hogere investeringen in speciﬁek militaire tech- Westen gaan lijken. Multirole gevechtsvliegtuigen, slimme Hans Heerkens nologieën zoals energiewapens maken het gemakkelijker wapens, minder dienstplichtigen, nadruk op informatievoor- is docent om de verspreiding van die technologieën tegen te gaan, ziening, logistiek, mobiliteit en ‘out of area’ operaties, de luchtvaartindustrie zoals de ontwikkeling van stealthy vliegtuigen heeft bewe- wereld volgt het Westen. Dat wordt mede mogelijk door de Universiteit Twente zen. Politieke wil vereist een minimaal niveau van consen- grondoorzaak van het westerse succes: de liberale, of zo u [email protected] sus, en daar schort het aan bij bijvoorbeeld het toenemend wilt kapitalistische maatschappijstructuur die innovatie en aantal confrontaties met Rusland. Toch meen ik een groei- ondernemerschap stimuleert. Daarvoor is een vrij verkeer end besef te zien dat militaire confrontaties niet per se ver van mensen, goederen en ideeën nodig. En markten; de van huis hoeven plaats te vinden. Hopelijk delen potentiële voortdurende productiviteitsgroei leidt paradoxaal genoeg tegenstanders deze observatie en trekken ze er de juiste tot economische stagnatie als niet voortdurend nieuwe af- conclusies uit.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 38 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 53

53_analyse.indd 53 15-03-16 10:46 ONTWIKKELINGEN Door: Ruud Vos - Foto’s: BAE Systems Regional Aircraft

AIRTANKERROL BAE 146/AVRO RJ

De rol van de viermotorige BAe 146/AVRO RJ is nog lang niet uitgespeeld. Dat werd overduidelijk tijdens de eind maart gehouden Amerikaanse brandweervakbeurs Aerial Fireﬁghting International Conference & Exhibition. Liefst 21 Britse toestellen bleken op dat moment dienst te doen als vliegende brandweer. En er volgen nog meer…

De BAe 146 en de latere AVRO RJ zijn de meest succesvolle naoorlogse BRANDWEER Britse verkeersvliegtuigen. Ze werden tussen 1978 en 2002 gebouwd Naast een nieuw leven als vracht- of speciale-missievariant blijken en vonden gretig aftrek. Wereldwijd zijn nog 59 van de 221 geprodu- blustaken nu ook een zinvolle nieuwe levensvervulling te kunnen zijn ceerde BAe 146’s en 101 van de 166 BAE Systems AVRO RJ’s in dienst voor de viermotorige schouderdekkers. Vergeleken met hele vloten ver- bij luchtvaartmaatschappijen. Dat aantal neemt echter door het steeds ouderde Grumman Trackers, Lockheed P2V Neptunes, P3V Orions en vaker bereiken van het eind van de economische levensduur gestaag af. zelfs C130 Herculessen die hiervoor gebruikt worden, blijken de Britse Toch zijn de vliegtuigen nog lang niet aan het eind van hun ‘design life’ vliegtuigen uitstekend te voldoen aan de criteria voor zogenoemde Type gekomen. Dat leven kan zelfs met relatief eenvoudige ingrepen worden 1 Airtankers. Dat type vliegtuigen moet in staat zijn ten minste 3.000 opgerekt tot 60.000 starts en landingen, waardoor de huidige conces- gallons (11.356 l) blusvloeistof mee te nemen. Daarnaast zijn ze bedui- siehouder BAE Systems Regional Aircraft er alles aan doet ‘nieuwe taken’ dend sneller en minder gevoelig voor technische problemen door over- voor de vliegtuigen te bedenken. belasting van de romp en vleugels.

GEBRUIKERS Van de 21 tot Airtanker omgebouwde toestellen bevinden zich er negentien in Amerika. Zo heeft Conair Aerial Fireﬁghting vijf AVRO RJ85 Airtankers in gebruik terwijl twee andere bijna klaar zijn voor inzet in 2016. Een daarvan zal na ombouw worden gebruikt boven Brits Columbia. Daarnaast vliegen er zeven BAe 146-200’s bij Neptune en vijf toestellen van hetzelfde type bij Airspray. Bij dit bedrijf wordt tevens gewerkt aan nog eens twee BAe- 146’s.

CONTRACTEN Bos- en natuurbrandbestrijding en het voorkómen van uitbreiding genie- ten in Amerika en Canada hoge prioriteit. Met het oog daarop werkt Uni- Conair RJ85 tijdens in missie in Australië. ted States Forest Service (USFS) met zogenoemde ‘Exclusive Use’ con-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 39 54 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

54-55_vliegendebrandweer.indd 54 15-03-16 10:47

VLAT

Vergeleken met de Very Large Air Tankers (VLAT) zijn de Britse toestellen maar ‘kleine jongens’. De meest aansprekende VLAT was ongetwijfeld de 747-100 Super Tanker van Evergreen International Aviation die niet minder dan 76.000 l blusmiddelen mee kon nemen. Tijdens een run vloog het toestel met een snelheid van ongeveer 300 km/h boven een vuur- haard op een hoogte van 120 tot 250 m. Daarbij kon in één keer een gebied bestreken worden met een lengte van bijna 9 km. Ook trajectwor- pen bleken mogelijk. De Super Tanker kon evenveel water afwerpen als zeven P-3 Orions. Een bijkomend voordeel was dat de Super Tanker door de hoge vliegsnelheid binnen drie uur na de eerste oproep boven vrijwel het hele Amerikaanse continent kon worden ingezet. De Super Tanker vloog tussen 2009 en 2013 niet alleen boven Amerika, maar werd ook internationaal ingezet. Zo riep Israël in 2010 de hulp van Evergreen in om een brand op de Karmel te bestrijden. Het bedrijf ging echter eind 2013 failliet waarmee intellectuele rechten en alle (reserve)onderdelen werden overgenomen door Global SuperTanker Services, LLC. Bij dit Amerikaanse bedrijf wordt momenteel een Boeing 747-400BCF omgebouwd tot derde generatie blusvliegtuig dat 75.000 l kan vervoeren. Het toestel zal na af- bouw het staartnummer T944 voeren.

Straks goed voor 75.000 l blusvloeistof. (Illustratie: Global SuperTanker Services) De Super Tanker loste zijn lading via vier pijpen. (Foto’s: Justin Marchand)

DC10-30

Andere aansprekende VLAT’s zijn drie aangepaste DC10-30’s van 10 Tanker Air Carrier die sinds 2006 als T910, T911 en T912 worden ingezet. Aan boord van elk van deze toestellen bevinden zich drie tanks die gezamenlijk vijftig ton blusmiddel kunnen bevatten. Het toestel kan daarbij 45.000 l dumpen in pakweg acht seconden. Na terugkeer kan dankzij een snelvulsysteem binnen acht minuten een nieuwe lading worden ingenomen. (Foto: U.S. Forest Service/Mike McMillan)

tracten die meerjarig werk garanderen voor operators van de 21 vliegtuigen. BAE zit hierbij ‘op rozen’ omdat hiervoor liefst vijf van de zes BAe 146 Airtankers van Neptune, en vier van AVRO RJ’s van Conair/Ae- ro Flite zijn geselecteerd. Tevens worden door het USFS zogenoemde ‘Call When Needed’ (CWN) contracten voor 22 vliegtuigen afgesloten met een looptijd van zes jaar. En ook hier scoren de Britse producten hoog omdat Conair/Aero Flite, Neptune en Airspray gezamenlijk goed zijn voor zestien Airtankers. Dat er veel gevlogen wordt, laten de cijfers zien. De zes BAe 146’s van Neptune dropten tijdens het ‘bosbrandseizoen 2015’ tijdens 1.269 missies liefst 14.062.805 l blusvloeistoffen. Maar ook buiten Amerika kan het raak zijn. Zo werd een Conair RJ85 Airtanker in januari 2016 naar Australië gestuurd om op drie kwartier vliegen van Melbourne te helpen bij de bestrijding van grote branden in Victoria en Tasmanië. Tanker 162 Bij Airspray worden twee BAe 146’s omgebouwd tot Airtanker. dropte daarbij tijdens 55 missies bijna 600.000 l blusvloeistof.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 40 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 55

54-55_vliegendebrandweer.indd 55 15-03-16 10:47 ONTWIKKELINGEN Door: Ruud Vos - Foto: The Boeing Company

STANK TE LIJF MET UV-LICHT

Ingenieurs en ontwerpers van Boeing hebben een prototype ontwikkeld voor een zelfreinigend toilet. Het schoonmaaksysteem gebruikt ultravioletlicht (uv-licht) om 99,99 procent van de bacteriën te doden en desinfecteert na elk gebruik alle oppervlakken in slechts drie seconden. Boeing gelooft dat deze zelfreinigende technologie de passagierservaring op commerciële vluchten zal verbeteren.

Het zelfreinigend toilet gebruikt zogenoemd ‘ver uv-licht’ (Far UV light) HYGIËNISCH dat alleen geactiveerd wordt wanneer het toilet vrij is. Dit type uv-licht is Het schoonmaaksysteem, waarvoor verder onderzoek nodig is voordat niet hetzelfde als uv-A- of uv-B-licht dat bij zonnebanken wordt gebruikt, het aangeboden kan worden aan luchtvaartmaatschappijen, zet zelf de en is niet schadelijk voor mensen. Ingenieurs van Boeing hebben hun toiletbril omhoog en omlaag zodat tijdens de schoonmaakcyclus alle op- prototype getest en aangetoond dat deze innovatie de groei en het pervlakken aan ver uv-licht blootgesteld worden. Het ontwerp bevat ook eventueel overdragen van micro-organismen kan minimaliseren. een kraan, zeeppomp, vuilnisemmer, toiletdeksel en handdroger die niet aangeraakt hoeven worden. Een handsfree-deurklink en vacuüm ventila- GEURVRIJ tiesysteem voor de vloer worden nog onderzocht en zijn er allemaal op “We proberen de afkeer te verminderen die we allemaal ervaren wan- gericht om het toilet zo hygiënisch mogelijk te houden tussen schoon- neer we naar een veelgebruikt toilet moeten tijdens een vlucht ”, zegt maakbeurten. Jeanne Yu, Commercial Airplanes Director of Environmental Perfor- “Een aantal van deze functionaliteiten is al in gebruik in sommige mance van Boeing. “In het prototype positioneren we de lampen op Boeing-toestellen”, zegt Yu. “Maar gecombineerd met het nieuwe uv- zo’n manier in het toilet dat het uv-licht op de aangeraakte oppervlakken sanitair zijn passagiers nog beter beschermd tegen bacteriën, waardoor valt, zoals de toiletbril en wasbak. Het wordt geactiveerd zodra een per- de vliegervaring nog beter wordt.” soon het toilet verlaat. Deze manier van reinigen helpt zelfs bij het be- Boeings Clean Lavatory is genomineerd voor een prestigieuze Crystal strijden van geuren.” Cabin Award. Ook heeft Boeing patent aangevraagd op dit concept.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 41 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 61

61_boeingwc.indd 61 15-03-16 10:49 STATUSREPORT Door: Jozef Mols

DE MIL LL PSV IN HET KORT

Aantal plaatsen 1 + 24 Motoren 2 x Klimov VK 2500, 2.400 pk MTOW 11.000 kg Max. snelheid 400 km/h Kruissnelheid 360 km/h Klimvermogen 20 m/sec

MIL LL PSV LUCHTWAARDIG

Rusland was in het verleden de specialist in de bouw van helikopters en wil dat in de toekomst blijven. Daar- om willen Russische producenten in navolging van hun westerse collega’s ook snelle helikopters bouwen. De MIL LL PSV (Prospective Speedy Helicopter) ‘technology demonstrator’ is daar goed een voorbeeld van.

De MIL LL PSV (product van de Rostec-holding) is voor het eerst ge- toren zijn elk goed voor 2.400 pk en drijven gloednieuwe rotoren aan. toond tijdens de MAKS 2015 luchtvaartbeurs in Rusland. Het model is Deze zijn vervaardigd uit composietmateriaal en voorzien van gebogen afgeleid van de traditionele Mi-24 aanvalshelikopter, maar onderhuids is rotortips. Die nieuwe rotorbladen dragen niet alleen bij aan een betere sprake van een gloednieuw ontwerp. Uiterlijk valt onmiddellijk de aero- stabiliteit tijdens de vlucht, maar leiden ook tot minder geluidsoverlast. dynamische vormgeving op. Leek de Mi-24 nog enigszins log, dan heeft Dankzij deze motoren zou de kruissnelheid van de LL PSV dertig procent de LL PSV een gestroomlijnde romp. Dat komt onder meer omdat de hoger liggen dan die van de Mi-24. tweepersoonscockpit van de Mil Mi-24 vervangen werd door een cockpit voor één piloot. Om de werkdruk van deze piloot te verlichten, wordt de SERIEPRODUCTIE? LL PSV uitgerust met een nieuwe glass cockpit met modulaire architec- Op 29 december 2015 voltooien testpiloot Vladimir Kutanin en testingeni- tuur die ontworpen werd door KRET (Radio-Electronic Technologies). De eur Tatiana Demyanenko de eerste vlucht met de nieuwe helikopter. Of belangrijkste vluchtgegevens worden bovendien op de voorruit geprojec- het model ooit in serie gebouwd zal worden, is nog niet zeker. Wel staat teerd. Deze ruit is uit hetzelfde materiaal vervaardigd als hoge-resolutie- inmiddels vast dat de nieuwe rotorbladen worden aangeboden als retroﬁt computerschermen. De LL PSV is voorzien van zowel GPS als Glonas voor de Mil Mi-24 en Mi-35. Ook hebben civiele gebruikers interesse ge- (het Russische GPS-systeem). Via een camera kan de vrachtruimte (of toond in een variant die passagiers kan vervoeren. Naast deze nieuwe eventueel de passagiersruimte) worden geobserveerd. snelle helikopter heeft Rusland nog andere projecten voor ogen. Zo heeft Russian Helicopters een akkoord gesloten met het Chinese AVIC voor de POTENT CONCEPT gezamenlijke ontwikkeling en bouw van een nieuwe, van de Mi-26 afge- De LL PSV wordt aangedreven door de meest moderne en krachtigste leide zware helikopter. Dat toestel moet een laadvermogen hebben van Russische helikoptermotoren van dit moment. De Klimov VK-2500-mo- vijftien ton en zou worden aangedreven door een PD-14 turbofan.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 42 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 65

65_milllpsv.indd 65 15-03-16 10:50 GESPOT OP SCHIPHOL Door: Dennis Jonkers

De eerste van de momenteel vier aan KLM afgeleverde Boeing 787-900 Dreamliners, de PH-BHA.

Deze A320 F-GHQE van Air Corsica voerde in januari een charter uit en verbleef Op 5 februari 2016 voerde de A330-200 PH-AOL een testvlucht uit. De PH-AOL nadien op het U-platform. en PH-AOH krijgen Shaheen-kleuren en de registraties 2-PA OL en 2-PA OH.

Bij KLM worden de drie B777-300’s van Kenya Airways overgespoten in de kleu- Russische vliegtuigen zijn zeldzaam. Deze Yakolev Yk40 van de Czech Air Force ren van Turkish Airlines. (Foto: Ad-Jan Altevogt) was daarom een welkome gast.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 43 66 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

66-67_gespotopschiphol.indd 66 15-03-16 10:51 Op andere Spaanse Falcons staat ‘Fuerza Aérea Española’. Deze Falcon 900 vermeldt echter ‘Ejercito Del Aire’. Beide staan voor leger/luchtmacht.

Veel verschil tussen het oude en nieuwe kleurenschema van Alitalia is er niet. Zie Op 26 februari 2016 verscheen de nieuw in het Nederlandse register ingeschre- deze Airbus A320 EI-DSY. ven Falcon 900 PH-STB. (Foto: Ad-Jan Altevogt)

Onze zuiderburen kwamen langs met hun Embraer 145 CE-04. Ditmaal geen Embraer maar een ‘ouderwetse’ Poolse Casa CN295 018.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 44 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 67

66-67_gespotopschiphol.indd 67 15-03-16 10:51 REGISTER Door: Henk Duivenvoorden

NEDERLANDS BURGERLUCHTVAARTREGISTER

Deze maand een Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit wat langere lijst. KLM ontving een Motorvliegtuigen UAV’s nieuwe Dream- liner en is haar Inschrijvingen Inschrijvingen ‘korte’ Airbus PH-BHD Boeing 787-9 38763 09-02-2016 PH-1FM DJI Inspire I W13DCA04020241 10-02-2016 330’s aan het af- PH-BVP Boeing 777-306ER 44555 25-02-2016 PH-1GY DJI Inspire I W13DCB15020104 16-02-2016 stoten. Deze gaan via Guernsey naar PH-EHW Robin DR400-180 1373 12-02-2016 PH-1HB AscTec Falcon 8 30398 16-02-2016 het Pakistaanse PH-EVB Aero AT-3 R100 AT3-057 05-02-2016 PH-1HC AscTec Falcon 8 30399 16-02-2016 Saheen Air. AIS PH-FAN Cessna 172S 172S-11185 04-02-2016 PH-1KS DJI Phantom Professional SS3-WM3231507 16-02-2016 Airlines voegde opnieuw een PH-FCI Bae Jetstream 3200 854 25-02-2016 Jetstream toe aan PH-LHA Van’s RV-7A 71437 12-02-2016 Doorhalingen haar vloot. Maar PH-STB GAMD Falcon 900 194 11-02-2016 PH-1CZ Aeri Group Altura Zenith ATX8 AT-2490425 Teloorgegaan 22-01-2016 liefst drie nieuwe Blackshape Primes werden Doorhalingen Buitenlanders ingeschreven, PH-AOL Airbus A330-203 0900 naar Guernsey 12-02-2016 D-ECKF Reims- Cessna F-177RG F177RG-0021/00154 gebaseerd Hilversum waarvan twee gebruikt gaan PH-HZF Boeing 737-8K2 28378 naar Engeland 29-02-2016 D-KRPM Schleicher ASW 27 18E 29607 gebaseerd Malden worden voor ‘air PH-KZO Fokker 70 11538 naar Papoea Nieuw-Guinea 10-02/2016 G-CMPA Piper PA-28RT-201 28R-7918119 gebaseerd Hilversum combat experien- PH-SDN Piper PA-28R-200 28R-7535132 naar Paraguay 04-02-2016 G-IMPX Rockwell Commander 112A 512 gebaseerd Lelystad ce’, iets wat in de VS erg populair PH-VDS Mooney M20K 25-1001 naar Engeland 11-02-2016 G-IPPL Reims- Cessna F-172M F172-01348 gebaseerd Lelystad is. In de buiten- G-OBFS Piper PA-28-161 28-42039 gebaseerd Lelystad landerslijst zien Zweefvliegtuigen/motorzwevers N1RQ Piper PA-46-500TP 46-97112 gebaseerd Groningen Eelde we een Champion Citabria, een op Inschrijvingen N67NC Champion 7GCAA 125 gebaseerd Midden-Zeeland Guernsey geregi- PH-236 Schleicher KA-4 154 12-02-2016 N72RK Cessna T206H T206-08315 gebaseerd Midden-Zeeland streerde Eclipse N126DG Grumman AA-5B AA5B-0099 gebaseerd Lelystad en een viertal Cessna Statio- Doorhalingen N756QV Cessna TU-206G U206-04280 gebaseerd Midden-Zeeland nairs. PH-935 Grob Twin Astir 3087 Geëxporteerd 02-02-2016 N929MA Cessna T-206H T206-08107 gebaseerd Midden-Zeeland PH-1001 Grob 103 Twin III Acro 34187 Naar België 26-02-2016 N989DE Cessna T-206H T206-08001 gebaseerd Midden-Zeeland OO-PKX Cessna 750 750-0313 gebaseerd Eindhoven Microlights OO-XLS Cessna 560XL 560-6162 gebaseerd Amsterdam Schiphol Inschrijvingen OO-A44 Air Creation GT BI 503S 069 gebaseerd Budel PH-2R4 Aviasud Mistral 144 09-02-2016 2-LIFE Eclipse EA500SE 50000023 gebaseerd Lelystad PH-4M9 Blackshape Prime BS 100 BPU018-14 22-02-2016 PH-4N3 Blackshape Prime BS 100 BPU030 25-02-2016 PH-4N4 Blackshape Prime BS 100 BPU031 25-02-2016

Paramotors Inschrijvingen PH-7R7 FlyProduct Race C 0266 04-02-2016

Doorhalingen PH-9J6 Freshbreez Snap 120 104 Teloorgegaan 01-02-2016

Ballonnen Doorhalingen In Nederland bevindt zich een ﬁks aantal klassieke zweefvliegtuigen. PH-PCI Cameron N-120 3606 naar Litouwen 25-02-2016 Deze zijn te bewonderen op de rally’s van de VHZ (Vereniging voor Historische Zweefvliegtuigen) of, zoals in dit geval, tijdens de internationale Vintage Glider Club rally die in de zomer van 2016 op Terlet werd gehouden. Daar viel onder andere deze fraaie gele Schleicher KA-4 ‘Rhönlerche’ PH-246 te bewonderen. E-mail: planespot- [email protected] Bron: ILT/DL, Airnieuws (buitenlanders)

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 45 68 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

68_registernl.indd 68 15-03-16 10:52 ST& SINGLES & TWINS FLYING SCHOOL LELYSTAD

Aero AT-3 € 105,-* Alle vliegtuigen zijn uitgerust Katana DA 20 € 105,- met een GPS 430 Cessna 172 IFR € 130,- Piper Warrior II IFR € 130,- Piper Warrior III IFR € 150,- Als ATO in Nederland bieden * Actie 2016: 12 uur vliegen, 11 uur betalen. wij EIR en CBIR opleidingen aan.

Vliegschool Singles and Twins B.V. Flamingoweg 12, 8218 NW Lelystad 0320-288200 | www.singlesandtwins.nl

Ook adverteren bij E-Book See & Avoid Piloot en Vliegtuig? 56 pagina’s over zaken aangaande een veilige vlucht- voorbereiding en uitvoering. Bel voor de mogelijkheden met Eugenie von Ende 06-46261686 5,49

Ga naar de webshop op: www.pilootenvliegtuig.nl HISTORIE Door: Thijs Postma - Foto’s: collectie Postma

HEINKEL HE 280

De He 280 had een schietstoel die op perslucht werkte en een neuswielonderstel. Om de aerodynamische eigenschappen van de destijds geavanceerde He 280 te testen voordat de motoren waren geïnstal- leerd, werden twee dummy-motorgondels met ballast als vervanging voor de motoren en de brandstof aangebracht. Op 11 september 1940 volgde de eerste vlucht.

Vliegtuigbouwer Ernst Heinkel had reeds in het voorjaar van 1936 be- stuwdruk van 500 kg, werd geïnstalleerd in de experimentele Heinkel langstelling voor gasturbines (straalmotoren) als voortstuwingsbron voor He 178 V1. Op 27 augustus 1939 werd te Marienehe met succes de vliegtuigen. Dr. Hans-Joachim Pabst von Ohain werd ingehuurd om een eerste vlucht gemaakt met deze combinatie. Intussen was een krachtiger door hem zelf ontworpen straalmotor te ontwikkelen (Von Ohain was centrifugale straalmotor ontwikkeld; de HeS 8A met een kleinere diame- voormalig assistent van professor Pohl aan de universiteit van Göttin- ter. gen). Von Ohains eerste motor, de HeS 2A, werd met succes getest in september 1937 en leverde een stuwdruk van 80 kg. De daaropvolgen- DESINTERESSE de HeS 2B leverde 130 kg. Hierna werd gestart met het bouwen van Heinkel, die het RLM (Reichs Luftfahrt Ministerium) had benaderd met een gespecialiseerde vliegtuigmotor, de HeS 3 met een stuwdruk van een project voor een tweemotorige straaljager, werd met volkomen on- 450 kg. verschilligheid afgepoeierd. Hij besloot toen maar om voor eigen risico Tegelijkertijd nam Heinkel de ontwikkeling van een vliegtuig met deze de jager te bouwen. Heinkels technisch directeur, Ing. Robert Lüsser, was motor ter hand. In het voorjaar van 1939 werd de HeS 3 getest onder in het voorjaar van 1939 begonnen met een voorstudie voor een een- een Heinkel He 118. Een verdere ontwikkeling, de HeS 3B met een persoons, tweemotorige straaljager, die met de nieuwe motoren moest

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 47 70 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

70-71-72-73_heinkehe280.indd 70 15-03-16 10:53 De He 280 V3 na haar noodlanding op 31 juli 1943. Het licht beschadigde toestel vloog alweer na drie dagen.

De He 280 V2 landt na de eerste vlucht op 30 maart 1941. Eerste vlucht He 280 met straalmotoren.

worden uitgerust. Beide projecten werden voor eigen risico uitgevoerd. vlucht gemaakt. De He 280 werd opgetrokken door een Heinkel He 111 Het Technische Ambt van het RLM was niet ofﬁciëel geïnformeerd. Op 1 en kwam in glijvlucht terug. Op deze manier werden 41 vluchten ge- november 1939 werd de He 178 te Marienehe gedemonstreerd. Tot de maakt voordat de motoren werden geïnstalleerd. genodigden behoorden General Flugzeugmeister Ernst Udet en gene- raal-veldmaarschalk Milch. Beiden toonden zich zeer kritisch ten aanzien HE 280 V2 van de straalmotor als voortstuwingmiddel voor vliegtuigen. Desondanks Op 30 maart 1941 maakte de He 280 V2 met twee HeS 8A-straalmoto- ging Heinkel verder met de ontwikkeling. Toen Messerschmitt in maart ren met elk 585 kg stuwdruk zijn eerste vlucht. Piloot was Fritz Schäfer. 1940 van het RLM een ontwikkelingscontract kreeg voor drie prototypes De brandstoftanks waren voor de helft gevuld, voldoende om te starten van zijn Projekt 1065 straaljager, kreeg Heinkel enige steun voor zijn He en een low-level circuit over het veld van Marienehe te vliegen. De mo- 178 project, dat nu de ofﬁciële aanduiding He 280 kreeg. torbekleding was tijdens deze eerste vlucht niet aangebracht omdat tijdens de grondproeven brandstof in de motorgondels was gelekt met al- HEINKEL HE 280 le brandgevaar van dien. Het landingsgestel werd tijdens de vlucht niet De Heinkel He 280 was een geheel metalen vrijdragende laagdekker ingetrokken en de maximumvlieghoogte was 274 m. met intrekbaar landingsgestel. De cockpit had een schietstoel die werd De beplating van de motorgondels werd weer aangebracht en op 5 april aangedreven door perslucht; de eerste van zijn soort in de wereld. In het 1941 demonstreerde piloot Bader de He 280 V1 voor een gezelschap oorspronkelijke ontwerp was voorzien in een drukcabine. De ovale mo- met onder andere Udet, Ing. Lucht van het Generalluftzeugmeister nocock romp had twee kielvlakken. De motoren waren opgehangen in Ambt, en Ing. Eissenlohr van het Technische Ambt. Dit keer was er meer gondels onder de hoofdvleugelligger, net buiten het ophangpunt van het enthousiasme, maar het leverde weinig op. Udet bleef zich afvragen of hydraulische landingsgestel. Aan weerszijden van de motoruitlaten be- zo’n revolutionaire jager wel nodig was. Duitsland zou de oorlog toch vonden zich de landingskleppen. Een bewapening van drie 20 mm-ka- binnen hooguit een paar jaar winnen. Milch, Udets opvolger na zijn zelf- nonnen in de neus was voorzien. moord, had hetzelfde standpunt. Het gelukkige gevolg was, dat de Luft- waffe het tot het einde met de Bf 109 en de Fw 190 moest doen, ter- PROTOTYPE wijl de Duitse straaljagers de geallieerden een hoop hoofdbrekens In september 1940 was het eerste prototype van de He 280 V1 com- hadden kunnen bezorgen. De He 280 V1 bereikte een snelheid van pleet. Twee verdere prototypes waren in aanbouw. Met een schietstoel 780 km/u op 6.000 m. Verwacht werd, dat de HeS 8A-motor een ver- die op perslucht werkte en een neuswielonderstel was de He 280 een mogen zou gaan leveren van 720 kg, hetgeen zou moeten leiden tot geavanceerd vliegtuig. Om de aerodynamische eigenschappen van de een maximumsnelheid van 928 km/u. Een nogal optimistische aanna- He 280 te testen voordat de motoren waren geïnstalleerd, werden twee me. Het tweede prototype, de He 280 V2, maakte zijn eerste vlucht in dummy-motorgondels met ballast als vervanging voor de motoren en mei 1941, twee maanden later gevolgd door de He 280 V3. Nog zes de brandstof aangebracht. Op 11 september 1940 werd de eerste prototypes waren in bestelling.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 48 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 71

70-71-72-73_heinkehe280.indd 71 15-03-16 10:53 HISTORIE Door: Thijs Postma - Foto’s: collectie Postma

18 juli 1942. De Messerschmitt Me 262 maakt haar eerste vlucht met straalmotoren. 1 oktober 1942. De Amerikaanse Bell XP-59A maakt haar eerste vlucht.

5 maart 1943. De Britse Gloster Meteor maakt haar eerste vlucht.

SCHIETSTOEL verlegd van Marienehe naar Schwechat. In juni 1942 werd de He 280 Op 9 april 1941 had Heinkel de Hirth-fabriek in Zuffenhausen overgeno- V2 uitgerust met twee Junkers Jumo 004A straalmotoren omdat de men voor de bouw van de HeS 8A-motoren, nu met de aanduiding Heinkel-Hirth 001 nog steeds de beloofde prestaties niet waar maakte. Heinkel-Hirth 001. De motoren in de He 280 V3 waren opgepept tot De Jumo’s leverden elk 839 kg stuwdruk. Met een geladen gewicht van 600 kg stuwdruk en hadden gezorgd voor een snelheid van 800 km/u. 5.200 kg werd een maximumsnelheid van 790 km/u gehaald. In juli Tijdens een testvlucht op 31 juli 1943 met Fritz Schäfer aan de knuppel, werd voor het eerst een bewapening van drie 20 mm kanonnen geïn- brak kort na de start een turbineblad af. Het toestel begon hevig te trillen stalleerd en werd het testprogramma met de nieuwe motoren hervat. en een steekvlam kwam uit de rechtermotorgondel. Tijdens de daarop- De He 280 V4 was intussen voltooid met BMW 003A-0-motoren met volgende noodlanding met ingetrokken landingsgestel, liep het toestel 760 kg stuwdruk. De He 280 V5, die door Heinkel werd beschouwd als weinig schade op. Het vloog drie dagen later al weer. In januari 1942 prototype voor de He 280A-1, werd uitgerust met Heinkel-Hirth was de He 280 V1 overgebracht naar de Erprobungsstelle te Rechlin. 001-motoren. De He 280 V6 kreeg Jumo 004-motoren en bewapening Daar werden de straalmotoren vervangen door vier pulserende straal- en hij werd getest te Rechlin. Begin 1943 diende Heinkel een voorstel motoren. Hiermee werden proeven genomen in het kader van het test- in bij het Technische Ambt voor een He 280B-1 jager-bommenwerper programma voor de V1 vliegende bom. Omdat de He 280 in deze vorm met twee Jumo 004B-motoren en een maximumsnelheid van 880 niet op eigen kracht kon starten, werd hij opgetrokken door twee Mes- km/u. Het RLM, dat tot dan toe steeds de boot had afgehouden, nam serschmitt Bf 110’s. Bij een van de proeven liep het toestel in een nu een totaal andere houding aan en er werd onderhandeld over 300 sneeuwbui zoveel ijsafzetting op dat het onbestuurbaar werd. De piloot He 280B’s. Omdat Heinkel deze order niet aan zou kunnen in verband ontkoppelde de sleeplijn en redde zich met zijn schietstoel. Hiermee met zijn lopende productieprogramma, werd besloten om de order on- was hij de eerste piloot ter wereld die zichzelf redde met een schiet- der subcontract te laten uitvoeren door Siebel. stoel. GENADEKLAP HE 280 VERSUS FW 190 Het testprogramma met de Messerschmitt Me 262 V4 gaf inmiddels de Intussen nam het RLM nog steeds een lauwe houding aan ten aanzien indruk dat dit toestel met dezelfde motoren als de He 280 betere pres- van Heinkels voorstellen om de He 280 in productie te nemen. Om de taties zou leveren. Vooral het afstandsbereik van de Heinkel was een zaak een beetje leven in te blazen, organiseerde Heinkel een pseudo- zwak punt. Op 27 maart 1943 viel het doek voor Heinkel. Het Techni- luchtgevecht tussen een Focke Wulf Fw 190 en de He 280. De Heinkel sche Ambt verbood Heinkel alle verdere ontwikkeling van de He 280 als won het gevecht met gemak en het RLM gaf toestemming om dertien jachtvliegtuig. De prototypes mochten worden afgebouwd en werden He 280A-0 pre-productiemachines te bouwen. Het testprogramma werd gebruikt voor diverse testprogramma’s.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 49 72 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

70-71-72-73_heinkehe280.indd 72 15-03-16 10:53 Heinkel 178. De rechter HeS 8A-motor van de He 280 V3. Het neuswiel was nieuw voor gevechtsvliegtuigen.

De He V7 zonder motoren werd gebruikt door DFS voor snelheidsmetingen.

HEINKEL HE 280 V3 IN HET KORT

Bemanning 1 Motoren 2 × Heinkel HeS 8 turbojet Spanwijdte 12,20 m Lengte 10,40 m Leeggewicht 3.215 kg Max. startgewicht 4.300 kg Max. snelheid 820 km/h Afstandsbereik 370 km Diensthoogte 10.000 m Klimsnelheid 1.145 m/min Bewapening 3 × 20 mm MG 151/20-kanonnen De He 280 V2 zonder motorgondels in de landing.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 50 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 73

70-71-72-73_heinkehe280.indd 73 15-03-16 10:53 INCIDENTANALYSE Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network - Foto’s: BEA

(Foto: John Taggart) BIJNA-ONGEVAL DOOR SOLDEERFOUT

Op 24 mei 2011 zorgt een ernstig incident dat alle driemotorige Dassault Falcon 7X zakenjets aan de grond moeten blijven. Wat was de aanleiding voor deze drastische maatregel?

De Franse vliegtuigbouwer Dassault kent een lange historie die teruggaat vlucht plaats en binnen twee jaar heeft Dassault de typegoedkeuring van tot 1929 toen Marcel Bloch het bedrijf Société des Avions Marcel Bloch de FAA en EASA op zak. oprichtte. De Joodse Marcel Bloch veranderde na de Tweede Wereldoor- De snelheid en wendbaarheid van het vliegtuig zijn twee van de zaken log zijn naam naar Marcel Dassault, naar de codenaam die zijn broer ge- waarmee de 7X zich probeert te onderscheiden van de concurrentie. bruikte in het Franse verzet. Begin jaren ’60 zag hij hoe de ontwikkeling Dassault gebruikt technologie uit de Rafale straaljager en past als eerste van zakenjets in Amerika een vlucht nam. Dassault ontwikkelde daarop digitale ﬂy-by-wire-besturing toe in een zakenjet. de Dassault-Breguet Mystère 20, een tweemotorige zakenjet. Dat was In 2014 breekt een 7X het transatlantische snelheidsrecord. De vlucht het begin van een hele familie van twee- en driemotorige Falcon zaken- van Teterboro Airport bij New York naar Londens City Airport duurt 5 uur jets. en 54 minuten. Een gemiddelde snelheid van Mach 0.88. Het jaar erop showt Dassault het paradepaardje op de National Champi- FALCON 7X onship Air Races in Reno. Het vliegtuig doet niet mee aan deze wereld- De driemotorige Falcon 7X wordt ontwikkeld als opvolger van de even- beroemde snelheidsrace, maar vliegt elke dag een demo op het wed- eens driemotorige Falcon 900EX en is bedoeld voor langeafstandsvluch- strijdparcours om de snelheid en wendbaarheid te demonstreren. ten met maximaal negentien passagiers. In mei 2005 vindt de eerste Inmiddels zijn er ruim 270 Falcon 7X’en afgeleverd.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 51 74 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

74-75-76-77_incidentanalyse.indd 74 15-03-16 10:54 Een Mirage 2000 van de Franse Luchtmacht, waar de copiloot belangrijke ervaring op had. (Foto: H. Ranter)

HB-JFN De neus van het vliegtuig komt omhoog en de g-krachten nemen toe. De 116e Falcon 7X (een week voor het incident gefotografeerd op London- De copiloot pakt de sidestick om de neus weer naar beneden te duwen (Foto: John Taggart) Heathrow; zie openingsfoto) wordt in maart 2011 afgeleverd. De eigenaar en hij brengt de gashendels in ‘take off’-positie. is Wallenmount Ltd uit Hong Kong, een bedrijf dat vliegtuigen verhuurt. De De snelheid is inmiddels gezakt naar 220 knopen en de neus blijft om- feitelijke uitvoering van vluchten is in handen van Jet-Link AG uit Zwitserland hoogkomen. Hierbij rolt het toestel iets naar rechts. De copiloot corri- en het vliegtuig heeft dan ook een Zwitserse registratie: HB-JFN. geert dit, maar nu rolt het vliegtuig door naar links. De neusstand is in- Ook de bemanning is in dienst van Jet-Link. De incidentvlucht wordt uit- middels opgelopen tot +25 graden. Op basis van zijn militaire BIJNA-ONGEVAL DOOR SOLDEERFOUT gevoerd door een gezagvoerder met tien dienstjaren bij Jet-Link. Hij achtergrond weet de copiloot een manier om uit deze ongewenste posi- heeft typekwaliﬁcaties op de Falcon 900 en 7X. De copiloot stapte in tie te komen. Hij laat het toestel 98 graden (!) over rechts doorrollen tot 2008 over van het leger naar de zakenluchtvaart. Bij de Franse lucht- het helemaal op z’n kant licht. macht vloog hij ook op Dassault-vliegtuigen, maar dan op de Mirage Ondertussen probeert de gezagvoerder deze voor hem ongewone ma- 2000 en Mirage IV jets. noeuvre te stoppen en begint ook de sidestick te bewegen. Hierdoor werkt hij de copiloot tegen. VERLIES VAN CONTROLE Als gevolg gaat het ‘Dual Input’ alarm af. De copiloot vraagt de gezag- Op dinsdag 24 mei 2011 staat de HB-JFN op het vliegveld van Nürn- voerder om te stoppen en hij gebruikt de prioriteits-schakelaar op de si- berg, Duitsland. De bemanning moet het vliegtuig overvliegen naar Kua- destick om de controle volledig over te nemen. la Lumpur-Subang Airport in Maleisië. De copiloot is Pilot Flying. Tot aan Door deze bruuske manoeuvre is de neusstand teruggezakt van +42 de daling verloopt de vlucht zonder problemen. graden naar +10 graden. Ook de g-krachten worden weer dragelijk, van De verkeersleiding geeft de vlucht toestemming om te dalen naar een +4.5 g terug naar 1.25-1.5 g. hoogte van 11.000 voet. De automatische piloot is ingeschakeld en de autothrottle is ingesteld op een snelheid van 300 knopen. Terwijl het Vervolgens rolt de copiloot het vliegtuig naar links met een helling van vliegtuig 13.000 voet passeert begint plotseling het stabilo te trimmen. 50 graden. Deze positie houdt hij veertig seconden aan om de neus- Van een neutrale positie trimt het in vijftien seconden tot de maximale stand te kunnen blijven controleren. Dan begint de gezagvoerder weer (nose up) positie van twaalf graden. tegen te sturen met zijn sidestick. Hierdoor rollen de vleugels weer hori- Gedurende de eerste acht seconden reageert de automatische piloot zontaal, waardoor de neus prompt weer tot 30 graden omhoogkomt. De hierop door de positie van het hoogteroer aan te passen om de gepro- snelheid zakt hierdoor tot 125 knopen. grammeerde daling te kunnen blijven volhouden. De gezagvoerder neemt formeel de controle over van de copiloot. Daarna lukt het de autopilot niet langer om de trim tegen te werken en Het vliegtuig klimt door naar een hoogte van 22.500 voet, en dan, om schakelt uit. onverklaarbare redenen, beweegt het stabilo weer naar de neutrale

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 52 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 75

74-75-76-77_incidentanalyse.indd 75 15-03-16 10:54 INCIDENTANALYSE Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network - Foto’s: BEA

Schema van besturingscomputers. Schema bediening stabilo.

positie. In vijftien seconden zakt het naar een positie van 1 graad no- OORZAAK se-up. Al vrij snel traceert Dassault de fout tot een component met de naam ‘Hori- Het is nu eindelijk weer mogelijk om het vliegtuig normaal te besturen. zontal Stabilizer Electronic Control Unit’, afgekort tot HSECU. Dit is een on- De bemanning houdt het vliegtuig op handmatige besturing en ver- derdeel van het besturings- en controlesysteem van de 7X. Deze HSECU volgt de vlucht naar Kuala Lumpur, waar ze een normale landing uit- geeft besturingscommando’s door aan de elektro-hydraulische actuator die voeren. de trim van het stabilo aandrijft. In een normale situatie worden alle vluchten besturingsgegevens verza- AAN DE GROND meld door vijf Flight Data Concentrators. Deze FDC’s krijgen bijvoorbeeld Vliegtuigbouwer Dassault en de Europese autoriteiten realiseren zich dat door wanneer een vlieger de sidestick beweegt, of wanneer de automati- het eigenlijk maar nét goed gegaan is. Door de machine te besturen als sche piloot het stabilo wil bijtrimmen. Deze commando’s worden doorgege- een gevechtsvliegtuig is een ongeval voorkomen. Al snel is duidelijk dat ven aan zes computers: drie primaire en drie secundaire ﬂight control com- er sprake was van een spontane activering van het trimmechanisme van puters. het stabilo. Dassault vindt het risico te groot en neemt in samenspraak Deze computers geven de commando’s weer door aan vier Actuator Con- met EASA het besluit om alle 7X-vliegtuigen aan de grond te houden. trol Monitoring Units. De ACMU’s controleren deze commando’s en, wan- EASA publiceert hiervoor op 26 mei een speciale nood-Airworthiness Di- neer het stabilo getrimd moet worden, is de HSECU aan de beurt. rective. In totaal worden zo’n 120 vliegtuigen getroffen door de maatregel. SOLDEERFOUT Nader onderzoek leerde dat een van de componenten op de printplaat van de HSECU een soldeerdefect bevatte. Het ging letterlijk om één mi- nuscuul pinnetje dat niet goed was gesoldeerd. Tijdens fabricage bereikte het soldeersel niet de juiste temperatuur omdat de printplaat warmte onttrok aan het soldeersel. Hierdoor ontstonden na verloop van tijd kleine breukjes in het soldeersel bij één pinnetje. Het gevolg was dat foutieve commando’s doorgestuurd werden naar de actuator die vervolgens het stabilo volledig nose-up liet trimmen. Snel kwam Dassault met een aanpassing, waardoor onder voorwaarden de vliegtuigen weer mochten vliegen. Vanaf 16 juni werd het voor de ei- genaren weer mogelijk om met de Falcon 7X te gaan vliegen. De Franse onderzoeksraad BEA deed langer over haar onderzoek dat uiteindelijk in 2016 is gepubliceerd. De BEA stelde vast dat de fabrikant van de HSECU de productiefouten had moeten ontdekken. Daarnaast is onvoldoende in kaart gebracht wat de gevolgen zouden kunnen zijn van Oude en nieuwe solderingen op de HSECU-printplaat. bepaalde fouten.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 53 76 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016

74-75-76-77_incidentanalyse.indd 76 15-03-16 10:54 EERDER BEA verwijst in haar onderzoek ook naar een eerder incident dat te wij- ten was aan een soldeerfout. Want in april 2007 ging de landing van een Airbus A321 van Alitalia behoorlijk mis. Tijdens de nadering van Na- pels, Italië besloot de bemanning om na de landing alleen de straalom- keerders van de motoren te gebruiken. De automatische remfunctie werd niet ingeschakeld. Maar tijdens de landing kwam er plots een fout- melding van de automatische remfunctie, terwijl ze die niet hadden geselecteerd. Het vliegtuig remde maar een beetje af en het einde van de baan kwam steeds dichterbij. Uiteindelijk stuurde de gezagvoerder het vliegtuig de laatste taxibaan op, die aan het platform grensde. Een vertrekkende helikopter moest een uitwijkmanoeuvre maken, waarop de gezagvoerder de Airbus bij de volgende taxibaan weer de startbaan op stuurde. Uiteinde- lijk kwam de A321 in omgekeerde richting tot stilstand op de baan. Uit onderzoek bleek dat een soldering in de remcontrole-unit defect was, waardoor het onderdeel verkeerde signalen begon af te geven. Op- gemerkt werd dat deze storing voorafgegaan werd door abnormale vari- aties in voltage.

AANBEVELINGEN BEA stelt dat fabrikanten van belangrijke elektronische onderdelen nog beter analyses moeten uitvoeren op de gevolgen van mogelijke fouten en storingen in die onderdelen. Bovendien moeten onderdelen na productie beter op fouten worden gecontroleerd, bijvoorbeeld met röntgenstralen. Daarnaast moet het uitvoeren en monitoren van besturingscommando’s niet in één onderdeel zijn verwerkt, maar in twee afzonderlijke. Om eventuele storingen vroegtijdig te ontdekken zouden onderdelen als de HSECU voorzien moeten zijn van voltagemonitoring. Tot slot moeten bemanningen van vliegtuigen met ongekoppelde sidesticks beter getraind worden om te voorkomen dat twee vliegers tegelijkertijd het vliegtuig proberen te besturen met tegengestelde bewegingen van de sidesticks. Gegevens van de vluchtrecorder.

HET VLIEGTUIG

Type Dassault Falcon 7X Registratie HB-JFN Constructienummer 116 Eerste vlucht 2011 Motoren 2 x Pratt & Whitney Canada PW307A turbofans Vlieguren 164 uur Vluchten 67

DE BEMANNING

Gezagvoerder man, 39 jaar Vliegervaring 3.917 uur Vliegervaring op type 134 uur

Copiloot man, 40 jaar Vliegervaring 2.685 uur Vliegervaring op type 83 uur

Bron: Incident grave survenu le 24 mai 2011 en descente

vers l’aéroport de Subang (Malaisie) à l’avion Dassault Falcon

7X immatriculé HB-JFN exploité par Jet Link AG / BEA Staartstuk van een Falcon 7X. (Foto: Robert Frola)

Piloot en Vliegtuig HEAVY - APRIL 2016 54 PILOOT EN VLIEGTUIG APRIL 2016 77

74-75-76-77_incidentanalyse.indd 77 15-03-16 10:54 Upgrade nu naar een Combinatie-abonnement!

Wie het gemak wil ervaren van papier en digitaal, neemt nu een upgrade naar een combinatie-abonnement. Dan ontvangt u het magazine zowel in de brievenbus als in uw digitale postvak op uw tablet of smartphone.

Voor €15,- per jaar extra leest u het magazine nu waar en wanneer u maar wilt.

Interesse? Bel dan met onze abonneeservice op 088-2266648. Zij maken het voor u in orde!

Of ga naar www.pilootenvliegtuig.nl en sluit nu het abonnement af dat bij u past! COCKPIT B50 THE ULTIMATE PILOT’S INSTRUMENT

Aviation enters a new era with a multifunction chronograph delivering unprecedented performance. At the heart of this high-tech feat beats a (COSC) chronometer-certiﬁ ed SuperQuartzTM movement specially developed by Breitling for aviation. Equipped with a sturdy and light titanium case, the Cockpit B50 innovates with its huge range of functions, extreme user friendliness, rechargeable battery and an ultra-legible high-intensity display mode. Reliable, accurate, efﬁ cient: the ultimate pilot’s instrument.

BREITLING.COM

CA107275_Cockpit_B50_236x306_Piloot Vliegtuig.indd 1 18.05.15 14:10