Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina Entwicklungskonzept Der Grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin

Koncepcja rozwoju transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin

Raport z pierwszego etapu prac / Szczecin – Potsdam Bericht der ersten Arbeitsetappe 2013 – 2015

Koncepcja rozwoju transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin

Raport z pierwszego etapu prac / bericht der ersten Arbeitsetappe Opracowanie techniczne, skład i łamanie – stan na 08.06.2015 / Technische Bearbeitung, Satz und gestaltung – Stand 08.06.2015: Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego, Karolina Kluz tłumaczenie / Die übersetzung: Eva Maria Steiger

Wydawca / Der herausgeber: Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern, Schloßstraße 6-8 19053 Schwerin

Gemeinsame Landesplanungsabteilung Berlin- Brandenburg, Lindenstraße 34a, 14467 Potsdam

Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Wojewdztwa Zachodniopomorskiego pl. Kilińskiego 3, 71-414 Szczecin, nakład / Die auflage: 300 egzemplarzy / 300 Exemplare

Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Szczecin – Potsdam 2013 – 2015 Zachodniopomorskiego Województwo Land Mecklenburg-Vorpommern Zachodniopomorskie

Miasto Szczecin

Miasto Świnoujście AUTORZY

Autorzy / Autoren Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego pod kierownictwem Dyrektora arch. Stanisława Dendewicza: Mirosław Izdebski, Tomasz Jaksina, arch. Leszek Jastrzębski, Mieczysław Jaszczyk, arch. Karolina Kluz, Milena Nowotarska, Jan Smutek, arch. Justyna Strzyżewska, Michał Urbański, arch. Lilli Wolny, Tomasz Zieliński. complan Kommunalberatung GmbH pod kierownictwem Matthias von Popowski: Merten Klementz, Ralf Zarnack, Marc Zimmermann, Anna Dzikowska

Członkowie Grupy Sterującej / Mitglieder der Steuerungsgruppe

strona polska / polnische Seite strona niemiecka / deutsche Seite arch. Stanisław Dendewicz – Koordynator projektu ze Ephraim Gothe / Renate Hoff – koordynator projektu ze strony polskiej, Dyrektor Regionalnego Biura Gospodarki strony niemieckiej, Gemeinsame Landesplanungsabte- Przestrzennej WZ / Koordinator des Projekts auf polnischer ilung Berlin- Brandenburg, Seite; Direktor des Raumplanungsbüros der Woiwodschaft Koordinator des Projekts auf deutscher Seite, Gemeinsame Westpommern Landesplanungsabteilung Berlin- Brandenburg, Lothar Säwert / Petra Schmidt-Kaden – Ministerstwo ds. Energii, Infrastruktury i Rozwoju Kraju Związkowego Meklemburgia- Pomorze Przednie Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern • Krzysztof Czosnowski – Urząd Miasta i Gminy Gryfino • Christiane Falck-Steffens – Urząd ds. Planowania Prze- Stadt- und Gemeindeamt Gryfino strzennego Pomorza Przedniego • Ewa Kurjata – Urząd Miasta Szczecin Amt für Raumordnung und Landesplanung Vorpommern Stadtamt Szczecin • Elgin Förster – Ministerstwo ds. Energii, Infrastruktury • Barbara Michalska - I Zastępca Prezydenta Miasta i Rozwoju Kraju Związkowego Meklemburgia- Pomorze Świnoujście Przednie I Stellvertreter des Stadtpräsidentes von Świnoujście Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung Mecklenburg- Vorpommern • Krzysztof Michalski – Biuro Planowania Przestrzennego Miasta Szczecin • Andrea Gronwald/ Peter Heise – Stowarzyszenie Euro- Büro für Stadtplanung von Szczecin paregion POMERANIA e.V. Kommunalgemeinschaft Europaregion POMERANIA e.V. • Irena Stróżyńska – Stowarzyszenie Gmin Polskich Euro- regionu Pomerania • Claudia Henze – Regionalne Stowarzyszenie Planistycz- Verein der polnischen Gemeinden der Euroregion ne Uckermark- Barnim Pomerania Regionale Planungsgemeinschaft Uckermark Barnim • Anna Szostak – UM Police, SSOM • Hubertus Krüger/ Detlef Herz/ Jürgen Stahl – Wspólny Stadtamt Police, Verein des Metropolraumes Szczecin Wydział Planowania Berlina i Brandenburgii Gemeinsame Landesplanungsabteilung • Roman Walaszkowski – Dyrektor Biura SSOM Berlin- Brandenburg Direktor des Büros der Verein des Metropolraumes Szczecin • Christoph von Kaufmann – Urząd ds. Planowania Prze- strzennego Pojezierza Meklemburskiego Amt für Raumordnung und Landesplanung Mecklenbur- gische Seenplatte • Michael Künzel - Administracja Senatu ds. Rozwoju Miasta i Ochrony Środowiska, Berlin Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt Berlin Abt. 1

4 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac AUTOREN

W opiniowanie dokumentu po stronie polskiej zostały Die Berichtserarbeitung auf deutscher Seite erfolg- zaangażowane następujące instytucje: te in Teilen unter fachlicher Mitwirkung folgender Bei der Erarbeitung des Dokument waren folgenden Institu- Institutionen: tionen auf der polnischen Seite beteiligt: Poszczególne części raportu po stronie niemieckiej zostały • Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju opracowane przy współudziale następujących instytucji zgodnie z ich kompetencjami: • Komitet ds. Gospodarki Przestrzennej Polsko – Niemiec- kiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Regional- • Amt für Raumordnung und Landesplanung Mecklenbur- nej i Przygranicznej gische Seenplatte • Polsko-Niemiecka Komisja Międzyrządowa • Amt für Raumordnung und Landesplanung Vorpommern ds. Współpracy Regionalnej i Przygranicznej • BioCon Valley GmbH • Wojewoda Zachodniopomorski • Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung • Zarząd Portów Morskich Szczecin i Świnoujście • Euroregion Pomerania, Kommunalgemeinschaft Europa- • Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania region POMERANIA e.V. • Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru • Flughafen Heringsdorf Metropolitalnego • Gemeinsame Landesplanungsabteilung • Wydział Zarządzania Strategicznego UM WZ Berlin-Brandenburg • Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad • IHK Berlin w Szczecinie • IHK Neubrandenburg und für das östliche • Zachodniopomorski Zarząd Dróg Wojewódzkich Mecklenburg-Vorpommern • PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. • Landesamt für Bauen und Verkehr Brandenburg • Urząd Morski w Szczecinie • Landkreise: Vorpommern-Greifswald, Vorpommern- -Rügen, Mecklenburgische Seenplatte • Urząd Żeglugi Śródlądowej • Staatskanzlei Mecklenburg-Vorpommern • Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. Oddział w Poznaniu, ENEA Operator Sp. z.o.o. • Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern • ENERGA-OPERATOR S.A. Oddział w Koszalinie • Ministerium für Bildung, Wissenschaft und Kultur • Ośrodek Szkoleniowo-Badawczy w zakresie Energii Mecklenburg-Vorpommern Odnawialnej Ostoja • Ministerium für Infrastruktur und Landesentwicklung • Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej Brandenburg (Abt. Verkehr) • Polskie Towarzystwo Morskiej Energetyki Wiatrowej • Ministerium für Justiz und Europa und Verbraucher- • Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast i gmin, schutz Brandenburg (Abt. Verbraucherschutz) znajdujących się na obszarze regionu metropolitalnego • Ministerium für Justiz und Europa und Verbraucher- Szczecina schutz Brandenburg (Abt. Europaangelegenheiten) • Ministerium für Ländliche Entwicklung, Umwelt und Landwirtschaft Brandenburg • Regionaler Planungsverband Vorpommern • Regionaler Planungsverband Mecklenburgische Seen- platte Berlin • Regionale Planungsregion Uckermark-Barnim • Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt Berlin • Städte: Greifswald, Stralsund, Pasewalk • Technologiezentrum Vorpommern • Unternehmerverband Vorpommern • Förder-und Entwicklungsgesellschaft Uecker-Region • Wirtschaftsfördergesellschaft Vorpommern

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 5 SPIS TREŚCi

Spis treści Inhaltsverzeichnis

1. WSTęP 8 1. Einführung

2. Opis regionu 12 2. Beschreibung der Region

2. 1. Położenie regionu w Europie 12 2. 1. Lage der Region in Europa

2. 2. Główne zadania i wyzwania trms 16 2. 2. Zentrale Aufgaben und Herausforderungen in der MRS

Integracja regionu metropolitalnego z ponadregional- Einbindung der Metropolregion in das überregionale und 16 nym i europejskim systemem przestrzeni europäische Raumsystem Herausforderungen und Anforderungen der regionalen Wyzwania i wymogi rozwoju regionalnego 18 Entwicklung

3. Wizja rozwoju 22 3. Entwicklungsvision

4. Obszary działania 28 4. Handlungsfelder

4. 1. Położenie nad wodą 29 4. 1. Lage am Wasser

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe 29 Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Cele 42 Zielstellungen

Propozycje projektów 45 Projektvorschläge

4. 2. Region modelowy energii odnawialnych 46 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe 46 Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Cele 52 Zielstellungen

Propozycje projektów 58 Projektvorschläge

6 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Inhaltsverzeichnis

4. 3. Ludzie – kultura – język – praca 59 4. 3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe 59 Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Cele 70 Zielstellungen

Propozycje projektów 74 Projektvorschläge

4. 4. Funkcje miast 76 4. 4. Funktion der Städte

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe 76 Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Cele 89 Zielstellungen

Propozycje projektów 90 Projektvorschläge

4. 5. Transport regionalny i mobilność 91 4. 5. Regionaler Verkehr und Mobilität

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe 88 Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Cele 99 Zielstellungen

Propozycje projektów 101 Projektvorschläge

5. W drożenie i kontynuacja koncepcji 5. Umsetzung und Weiterführung 104 rozwoju des Entwicklungskonzeptes 5. 1. Przyporządkowanie celów rozwojowych i obsza- 5.1. Zuordnung der Entwicklungsziele und Handlungsfelder rów działania do warunków ramowych okresu 105 zu den Förderrahmenbedingungen der Förderperiode programowania 2014 do 2020 2014 bis 2020 5.2. Vorschläge für die Organisation und die weitere Zusam- 5. 2. Propozycje organizacji i dalsza współpraca 109 menarbeit 6. Abbildungs-, Tabellen- 6. S pis rysunków, tabel i MAP 113 und Kartenverzeichnis

6. 1. Spis rysunków 113 6. 1. Abbildungsverzeichnis

6. 2. Spis map 114 6. 2. Kartenverzeichnis

6. 3. Spis tabel 115 6. 3. Tabellenverzeichnis

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 7 1. WSTĘP 1 WSTĘP Einführung

W wyniku porozumienia i współdziałania władz samorzą- Durch die Abstimmung und das Zusammenwirken der Kom- dowych Województwa Zachodniopomorskiego, Miasta Świ- munalbehörden der Woiwodschaft Westpommern, der Stadt noujście, Euroregionu Pomerania i Stowarzyszenia Szcze- Świnoujście, der Euroregion Pomerania und des Vereins cińskiego Obszaru Metropolitalnego powstała w 2011 roku des Metropolraums Szczecin (SOM), konnte im Jahr 2011 pierwsza wspólna wizja dla polskiej części Transgranicz- eine erste gemeinsame Vision für den polnischen Teil der nego Regionu Metropolitalnego Szczecina (TRMS). Wizja Grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin (MRS), im ta stanowiła punkt wyjścia dla obejmującej województwo weiteren Text Metropolregion genannt, entwickelt werden. zachodniopomorskie i trzy kraje związkowe inicjatywy Diese Vision stellte den Ausgangspunkt für eine länder- polegającej na wypracowaniu dla tego obszaru wspólnych übergreifende Initiative dar, hier gemeinsame strategische celów rozwoju. W tym celu kierownictwa departamentów Schwerpunkte der Raumordnung für die Grenzregion zu krajów związkowych Berlina, Brandenburgii i Meklembur- erarbeiten. Hierzu unterzeichneten die für die Raumordnung gii-Pomorza Przedniego, odpowiedzialne za gospodarkę bzw. in Berlin für die Stadtplanung zuständigen Abteilungs- przestrzenną, oraz Regionalnego Biura Gospodarki Prze- leitungen der Länder Berlin, Brandenburg und Mecklenburg- strzennej Województwa Zachodniopomorskiego podpisały Vorpommern sowie das Raumplanungsbüro der Woiwod- w listopadzie 2012 r. stosowny list intencyjny. schaft Westpommern im November 2012 eine entsprechende W wyniku ścisłej polsko-niemieckiej współpracy opracowa- Absichtserklärung. no Raport prezentujący pierwszy etap prac nad niniejszą Im Ergebnis wurde in enger deutsch-polnischer Zusammen- Koncepcją Rozwojową Transgranicznego Regionu Metro- arbeit das vorliegende Entwicklungskonzept 2015 entwi- politalnego Szczecina, stanowiącą pierwszą wspólną wizję ckelt, das die erste gemeinsame Vision zur Entwicklung einer rozwoju tego obszaru. grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin darstellt. Współpraca nad wspólną koncepcją rozwoju wpisuje się Die Zusammenarbeit an dem gemeinsamen Entwicklungs- w priorytety Unii Europejskiej oraz zasady rozwoju współ- konzept folgt den Prioritäten der Europäischen Union und pracy międzyregionalnej i transgranicznej. W Koncepcji jest den Grundsätzen zur Entwicklung von interregionaler und również mowa o zaleceniach dotyczących współpracy przy grenzüberschreitender Zusammenarbeit. Darüber hinaus wykonywaniu regionalnych i ponadregionalnych opraco- werden im Konzept Empfehlungen, für die Kooperation bei wań planistycznych oraz wymiany informacji w tym zakre- regionalen und überregionalen Planungen, für den dies- sie między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną bezüglichen Informationsaustausch zwischen der Bun- Niemiec, a także zalecenia dotyczące wzajemnej wymiany desrepublik Deutschland und der Republik Polen und für informacji i obustronnych konsultacji w sprawach zwią- den gegenseitigen Informationsaustausch und bilaterale zanych z zagospodarowaniem przestrzennym obszarów Konsultationen in Fragen der Raumordnung von Räumen leżących po obu stronach granicy. beiderseits der Grenze ausgesprochen. Potencjał społeczno-gospodarczy Szczecina i jego przy- Für das sozioökonomische Potenzial Szczecins bieten sich, graniczne położenie stwarzają możliwości współdziałania in Verbindung mit der grenznahen Lage, sehr gute Möglich- i rozwoju regionu, dla którego miastem rdzeniowym jest keiten in der kooperativen Entwicklung der deutschen und Szczecin i który obejmuje zasięgiem swego oddziaływania polnischen Teilräume für den Aufbau einer grenzüberschrei- obszary po obu stronach granicy. Ten obszar to Transgra- tenden Metropolregion Szczecin, deren Kernstadt Szczecin niczny Region Metropolitalny Szczecina. bildet. Dzięki wspólnym działaniom w zakresie planowania Durch ein gemeinsames Vorgehen in der Raumplanung przestrzennego oraz wypracowanie wspólnych celów dla sowie die Erarbeitung gemeinsamer Zielstellungen in ver- różnych obszarów tematycznych planuje się stworzyć schiedenen Themenfeldern soll eine zentrale Grundlage für zasadnicze podstawy rozwoju Transgranicznego Regio- die Entwicklung der grenzüberschreitenden Metropolregion nu Metropolitalnego Szczecina, w wyniku czego będzie erreicht werden. Im Ergebnis kann so das Potenzial und die można zwiększyć potencjał i atrakcyjność obszaru w ujściu Attraktivität des im Einzugsgebiet Szczecins liegenden Gebie- tes an der Odermündung erhöht und den Nachteilen aus der

8 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 1. Einführung

Odry i przeciwdziałać niekorzystnym aspektom wynika- jeweils nationalen Randlage der Gebiete auf beiden Seiten jącym z jego położenia na obrzeżach obu państw – Polski der Grenze entgegengewirkt werden. i Niemiec. Die grenzüberschreitende Metropolregion Szczecin will sich Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina chce in ihrem Entwicklungskonzept auf den Ausbau von folgenden oprzeć swoją koncepcję rozwoju o budowanie przewag Wettbewerbsvorteilen stützen: konkurencyjnych: Wettbewerbsvorteile aufgrund der geographischen Przewaga konkurencyjna wynikająca z bliskości Nähe zu Skandinavien. Skandynawii. In der MRS nimmt, im Unterschied zu den anderen polni- Obszar TRMS cieszy się większym zainteresowaniem inwe- schen Landesteilen, das Interesse seitens der Investoren storów i turystów ze Skandynawii niż reszta kraju. Szczecin und Touristen aus Skandinavien zu. Szczecin sollte sich wraz z regionem transgranicznym powinien stać się wiodą- zusammen mit der grenzüberschreitenden Region zu einem cym ośrodkiem współpracy ze Skandynawią. Współpraca führenden Zentrum für die Kooperation mit Skandinavien Szczecina w sieci metropolii bałtyckich jest jednym z prio- entwickeln. Die Zusammenarbeit von Szczecin im Ostseeme- rytetów polityki przestrzennej regionu. tropolnetz ist eine der Prioritäten der Raumplanungspolitik Przewaga konkurencyjna wynikająca z lokalizacji der Region. portów morskich. Wettbewerbsvorteile aufgrund der Seehafenstandorte Dobry dostęp do transportu morskiego stanowi istotny Ein guter Zugang zum Seeverkehr ist ein wichtiger Standort- czynnik lokalizacji działalności wymagającej dostarczenia faktor für Unternehmen, die Produkte bzw. Rohstoffe liefern produktów i surowców oraz możliwości eksportu produk- bzw. ihre Produkte auf dem Seewege exportieren können. tów drogą morską. Zespół portów Szczecin i Świnoujście Die Metropolregion Szczecin ist durch eine diversifizierte Ha- jest największym ośrodkiem gospodarki morskiej w Trans- fenlandschaft charakterisiert. Der Seehafenverbund Szczecin granicznym regionie metropolitalnym Szczecina uzupeł- und Świnoujście als größtes Zentrum der maritimen Wirt- nianym przez sieć małych wyspecjalizowanych portów schaft in der gesamten Metropolregion Szczecin wird dabei tj.: Sassnitz, Police i Stralsund. Rolę wyzwań przyszłości durch ein weit verzweigtes Netz von kleineren teils speziali- przyjmie w regionie Port Zewnętrzny w Świnoujściu. sierten Häfen ergänzt (u.a. Sassnitz, Police, Stralsund). Eine Przewaga konkurencyjna w dziedzinie turystyki, wichtige Rolle bei künftigen Herausforderungen spielt der zwłaszcza w segmencie turystyki wodnej. Außenhafen in Świnoujście. Stworzenie i promocja wspólnych polsko-niemieckich ofert Wettbewerbsvorteile im Bereich des Tourismus, i produktów turystycznych może przynieść efekt synergii, insbesondere des Wassertourismus przyczynić się do wzrostu rozpoznawalności i konkurencyj- Die Entwicklung und Vermarktung gemeinsamer deutsch-pol- ności na rynku – w przeciwieństwie do samodzielnych ofert nischer touristischer Angebote und Produkte kann Synergieef- obu stron. fekte hervorbringen und zum Ansteigen des Bekanntheitsgra- Przewaga konkurencyjna wynikająca z oferty des und der regionalen Wettbewerbsfähigkeit auf dem Markt dwujęzycznych zasobów ludzkich. beitragen, im Unterschied zu eigenen Angeboten der beiden Seiten. Szczecin wraz z regionem transgranicznym powinien stać się wiodącym ośrodkiem w zakresie kształcenia dwujęzycz- Wettbewerbsvorteile aufgrund des vorhandenen nego, również na poziomie szkół wyższych. Tak zbudowany zweisprachigen Humankapitals. dwujęzycznych potencjał kadrowy wpłynąłby pozytywnie Szczecin und die grenzüberschreitende Region sollen ein na rozwój aktywności ukierunkowanej na gospodarkę führender Standort im Bereich der zweisprachigen Bildungs- opartą na wiedzy. angebote werden, auch in Bezug auf die Hochschulen. Diese Bildung von Sprachkompetenzen wird einen positiven Einfluss auf die wissensbasierte ökonomische Entwicklung in der Regi- on haben.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 9 1. WSTĘP

Partnerzy z województwa zachodniopomorskiego wraz Die Partner aus der Woiwodschaft Westpommern erstellten z partnerami z krajów związkowych Berlina, Brandenburgii zusammen mit den Partnern aus den Ländern Berlin, Bran- i Meklemburgii – Pomorza Przedniego opracowali niniejszy denburg und Mecklenburg-Vorpommern den vorliegenden Raport prezentujący pierwszy etap prac nad Koncepcją Bericht, der die erste Arbeitsphase zur Erarbeitung eines Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina Entwicklungskonzeptes des Grenzüberschreitenden Metro- (TRMS). Do prac nad projektem została powołana polsko- polregion Szczecin (MRS) darstellt. Zu diesem Zweck wurde -niemiecka Grupa Sterująca. Jej członkami oddelegowani die deutsch-polnische Steuerungsgruppe ins Leben gerufen. ze strony polskiej przedstawiciele województwa zachod- Mitglieder dieser Gruppe sind die von der polnischen Seite ent- niopomorskiego, Stowarzyszenia Szczecińskiego Obszaru sandten Vertreter der Woiwodschaft Westpommern, des Ver- Metropolitalnego, Stowarzyszenia Gmin Polskich Eurore- eins des Metropolraums Szczecin, des Vereins der Polnischen gionu Pomerania, Miasta Świnoujście, Miasta Szczecina Gemeinden der Euroregion Pomerania, der Stadt Świnoujście oraz ze strony niemieckiej przedstawiciele ministerstw und der Stadt Szczecin. Die deutsche Seite entsandte Vertreter odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne na obszarze der für die Raumordnung zuständigen Ministerien der Länder Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Brandenburgii i Ber- Mecklenburg-Vorpommern, Brandenburg und Berlin sowie lina oraz regionalnych związków planistycznych Pomorza der regionalen Planungsverbände und - gemeinschaften Przedniego, Pojezierza Meklemburskiego i Uckermark-Bar- Vorpommern, Mecklenburgische Seenplatte und Uckermark- nim, Europaregion POMERANIA e.V. Barnim sowie der Kommunalgemeinschaft Europaregion POMERANIA e.V.

Rysunek 1 Podpisanie komunikatu dotyczącego stanu prac nad wspólną polsko-niemiecką „Koncepcją rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina” w ramach „V Konferencji Transgraniczne planowanie przestrzenne“ 21 listopada 2013 r. w Szczecinie

Abbildung 1 Unterzeichnung des Kommuniqués zum Stand der Arbeiten an dem gemeinsamen deutsch-polnischen Entwicklungskonzept der Grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin anlässlich der 5. Konferenz zur grenzüberschreitenden Raumplanung vom 21. November 2013 in Szczecin

10 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 1. Einführung

Słownik pojęć Glossar

Szczeciński Obszar Metropolitalny (SOM) – obszar funk- Metropolraum Szczecin (SOM) – Verflechtungsraum der mit cjonalny Szczecina, obejmujący polskie gminy w otoczeniu Szczecin verbundenen Gemeinden zur besseren Nutzung des miasta, powiązane funkcjonalnie ze Szczecinem, pozwa- gemeinsamen sozioökonomischen Potenzials. Dem Metropol- lający na lepsze wykorzystanie wspólnego potencjału raum gehören bislang jedoch nur polnische Gemeinden an. społeczno-ekonomicznego. Verein des Metropolraums Szczecin (SSOM) – Der Verein Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru Metropolital- wurde mit dem Ziel gegründet, Vorhaben zur Abstimmung der nego (SSOM) – stowarzyszenie powołane w celu podej- verschiedenen kommunalen Funktionen und Aufgaben im Ver- mowania inicjatyw, realizacji i koordynacji przedsięwzięć flechtungsraum zu initiieren, umzusetzen und zu koordinieren integrujących funkcje związane z obsługą Szczecińskiego sowie die Zusammenarbeit zu verbessern. Dem Verein gehören Obszaru Metropolitalnego. W skład stowarzyszenia wcho- die Woiwodschaft Westpommern, die Stadt Szczecin, die Stadt dzą: Województwo Zachodniopomorskie, Miasto Szczecin, Świnoujście, die Stadt Stargard Szczeciński, der Landkreis Po- Miasto Świnoujście, Miasto Stargard Szczeciński, Powiat lice sowie die Gemeinden Kobylanka, Stare Czarnowo, Police, Policki oraz gminy Kobylanka, Stare Czarnowo, Police, Do- Dobra, Goleniów, Kołbaskowo, Gryfino, Stargard Szczeciński, bra, Goleniów, Kołbaskowo, Gryfino, Stargard Szczeciński, Nowe Warpno und Stepnica an. Nowe Warpno i Stepnica. Grenzüberschreitende Metropolregion Szczecin (MRS) – Der Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina (TRMS) Begriff Metropolregion ist räumlich weiter gefasst, und geht – Region metropolitalny jest pojęciem wykraczającym poza über das stark von den Pendlerverflechtungen dominierte strefę bezpośredniego silnego oddziaływania miasta, jakim nähere Umland Szczecins hinaus. Es handelt sich um einen jest obszar codziennych dojazdów do pracy. Jest to obszar, Raum, der u.a. bezogen auf die wirtschaftliche und kulturelle którego przewagi rozwojowe, przekładające się m.in. na Entwicklung, sowie auf die Entwicklung der Arbeitskräftepo- lokalizację działalności gospodarczej, rozwój kultury, silną tenziale und Neuinvestitionen zusätzliche Entwicklungspo- współpracę społeczno-gospodarczą, potencjał siły roboczej tenziale aufweist, die auf die räumliche Nähe zur Metropole i nowe inwestycje, wynikają z bliskości metropolii Szczeci- Szczecin zurückzuführen sind. Es wird dabei angestrebt, dass na. Dąży się do tego, aby funkcje metropolitalne Szczecina Szczecin u.a. in den Bereichen Verkehr, Wirtschaft, Forschung z zakresu m.in. transportu, gospodarki, badań czy rozwoju und Entwicklung zunehmend metropolitane Funktionen für obejmowały również otoczenie miasta po polskiej i nie- die umgebende Region auf polnischer und deutscher Seite mieckiej stronie. Granica TRMS zmienia się w zależności übernimmt. Die Grenzen der MRS sind je nach funktionalen od rozpatrywanych zagadnień jednakże nie wykracza poza Zusammenhängen variabel und liegen innerhalb der Ver- granice administracyjne województwa zachodniopomor- waltungsgrenzen der Woiwodschaft Westpommern auf der skiego – po stronie polskiej oraz Regionalnego Związku polnischen Seite sowie des Regionalen Planungsverbands Planistycznego Pojezierza Meklemburskiego, (Regionaler Mecklenburgische Seenplatte, des Regionalen Planungsver- Planungsverband Mecklenburgische Seenplatte), Regional- bands Vorpommern und der Regionalen Planungsgemein- nego Związku Planistycznego Pomorza Przedniego (Regio- schaft Uckermark-Barnim auf der deutschen Seite. naler Planungsverband Vorpommern) oraz Regionalnego Związku Planistycznego Uckermark-Barnim (Regionale Planungsgemeinschaft Uckermark-Barnim) – po stronie niemieckiej.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 11 2. OPIS REGIONU 2 OPiS REGiOnU BEScHREIBUNG DER REGION

2. 1. Położenie Regionu w Europie 2. 1. Lage der Region in Europa Szczecin, najbardziej na zachód wysunięte duże polskie Szczecin, die westlichste Großstadt Polens und historische miasto, historycznie stolica Pomorza, do tej pory zoriento- Hauptstadt Pommerns, orientierte sich in funktionaler und wane było bardziej na układ wewnątrzkrajowy, w kierunku wirtschaft licher Hinsicht bisher eher national in Richtung Poznania, Gdańska, Wrocławia i Warszawy, niż w kierunku Poznań, Gdańsk und Warszawa als in Richtung Westen. Aktuell zachodnim. Obecnie intensyfikują się powiązania z zachod- nehmen die Verflechtungen mit den Siedlungen im westlichen nim otoczeniem oraz Berlinem. Umland sowie mit Berlin wieder zu. Mapa 1 Euroregion Pomerania Karte 1 Euroregion Pomerania

Źródło: Euroregion Pomerania Quelle: Euroregion Pomerania

12 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 2. Beschreibung der Region

Wraz z przełomem politycznym roku 1989 w Polsce Mit der politischen Wende 1989 in Polen und Deutschland, i w Niemczech oraz postępującą integracją europejską sowie der fortschreitenden europäischen Integration sind die miasto i region zachodniopomorski przesunęły się z pozycji Stadt und die Region Westpommern von einer nationalen ośrodka krajowego na pozycję ośrodka o coraz silniejszych Position in die Position zunehmender internationaler und powiązaniach międzypaństwowych i transgranicznych. grenzüberschreitender Verflechtungen gerückt. Dies ist unter Wyrazem tego jest m.in. fakt, że Szczecin w 1995 przystąpił anderem darin erkennbar, dass Szczecin 1995 dem Vertrag zur do porozumienia o utworzeniu Euroregionu Pomerania Gründung der Euroregion Pomerania beitrat und Sitz des Ra- i stał się siedzibą najważniejszego gremium Euroregionu tes der Euroregion, des wichtigsten Gremiums der Euroregion Pomerania – Rady Euroregionu oraz jego Sekretariatu Pomerania, wurde. In Szczecin, in den Räumen des Vereins der umiejscowionego w Stowarzyszeniu Gmin Polskich Eurore- Polnischen Gemeinden der Euroregion Pomerania, befindet gionu Pomerania. sich auch die Geschäftsstelle der Euroregion Pomerania. W przyszłej współpracy metropolii Berlina i Szczecina oraz In der zukünftigen Zusammenarbeit der Metropolen Berlin przy realizacji projektów należy uwzględnić to, że Transgra- und Szczecin, sowie bei der Realisierung von Projekten ist niczny Region Metropolitalny Szczecina ma w przestrzeni zu beachten, dass die Metropolregion Szczecin räumliche części wspólne z metropolitalnym Regionem Stołecznym gemeinsame Schnittmengen mit dem Nordosten der Metro- Berlin-Brandenburgia. Po polskiej stronie TRMS obejmuje polregion „Hauptstadtregion Berlin-Brandenburg“ aufweist. zachodnią część województwa zachodniopomorskiego, po Die polnische Seite der Metropolregion Szczecin umfasst den stronie niemieckiej – wschodnie powiaty Meklemburgii-Po- westlichen Bereich der Woiwodschaft Westpommern (Zachod- morza Przedniego oraz Brandenburgii. Konkretna delimita- niopomorskie). Eine konkrete Abgrenzung der Gebietskulisse cja nastąpi w ramach dalszej współpracy w oparciu o szcze- wird im Rahmen der weiteren Zusammenarbeit auf Basis gółowe analizy powiązań funkcjonalno-przestrzennych. einer detaillierteren Analyse der funktionsräumlichen Verfle- W perspektywie międzynarodowej miasto i region przesu- chungen vorgesehen. nęły się z położenia na obrzeżach Polski i Niemiec w kierun- Aus internationaler Perspektive sind Stadt und Region von ku centralnej pozycji na południowym wybrzeżu Bałtyku der jeweils nationalen Randlage damit in eine zentrale i środka Europy. Kluczowym czynnikiem decydującym strategische Position im südlichen Ostseeraum und in die o pozycji Szczecina i regionu w gospodarce morskiej jest Mitte Europas gerückt. Ein wichtiger Faktor für die Bedeutung jego położenie na szlaku Skandynawia – Berlin – Bałkany Szczecins innerhalb der maritimen Wirtschaft im Ostseeraum i jego integracja jako węzła w ramach transeuropejskiej ist heute, genauso wie früher, die günstige geographische transportowej sieci bazowej. Lage, einschließlich des schiffbaren Zugangs zur Ostsee, auf Z uwagi na położenie Szczecina pomiędzy metropoliami der Verbindungsroute Skandinavien – Berlin – Balkan und Berlina (120 km), Warszawy (450 km), Hamburga (300 km) die Einbindung als Knoten in das transeuropäische Verkehrs i Regionem Öresund (250 km) można mówić o potencja- Kernnetz. łach miasta i regionu w układzie zmieniających się europej- Angesichts der Lage Szczecins zwischen den Metropolen skich lokalizacji strategicznych. Region, dzięki współpracy Berlin (120 km), Hamburg (300 km), Warszawa (450 km) und transgranicznej, biorąc pod uwagę potencjał Szczeciń- der Öresundregion (250 km) ergeben sich Potenziale für die skiego Obszaru Metropolitalnego, może stać się ważnym Stadt und die Region in einem sich wandelnden europäischen węzłowym punktem u zbiegu Europy Wschodniej i Zachod- strategischen Standortgefüge. Dank der grenzüberschreiten- niej oraz państw skandynawskich. Mapa pokazuje Szczecin den Zusammenarbeit und des zu beachtenden Potenzials des jako ważny element korytarzy transportowych pomiędzy Verflechtungsraums Szczecin kann die MRS zu einem wichti- Europą Północną a Południową (korytarz Bałtyk-Adriatyk, gen Dreh- und Angelpunkt an der Schnittstelle zwischen Ost- Środkowoeuropejski Korytarz Transportowy i korytarz und Westeuropa sowie den nordischen Staaten werden. So SCANDRIA®).1 zeigt der Blick auf den Ostseeraum den Standort Szczecin als Sytuacja polityczna oraz nowe ukierunkowanie i pozycjo- wichtigen Bestandteil von Verkehrskorridoren zwischen Nord- nowanie regionu nabrało w ostatnich latach większego und Südeuropa (Ostsee-Adria-Korridor, SCANDRIA®-Korridor 1 znaczenia, co w konsekwencji sprzyja integracji z siecią und Mitteleuropäischer Transportkorridor). europejskich regionów metropolitalnych i miejskich. Die politischen Entwicklungen sowie die Neuorientierung und Swoje potwierdzenie fakt ten znalazł ostatnio we włą- -positionierung der Region hatten in den letzten Jahren eine czeniu Szczecina do sieci głównej TEN V2. Na poziomie wachsende Bedeutung und Integration in das Netz der euro- europejskim w dokumencie EUREK (Europejska Koncepcja päischen Metropol- und Stadtregionen zur Folge. Dies wurde jüngst mit der Einbindung Szczecins in das TEN-V-Kernnetz 1 Zobacz też http://ec.europa.eu/transport/infrastructure/ tentec/tentec-portal/main.jsp 1 Siehe dazu auch http://ec.europa.eu/transport/infrastruc- 2 Wynik Trylogu w maju 2013, Dyrekcja Generalna Move. ture/tentec/tentec-portal/main.jsp

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 13 2. OPIS REGIONU

Mapa 2 Miejsce Szczecina w Europie Karte 2 Positionierung Szczecin in Europa

Źródło: http://www. espon.eu/export/ sites/default/Docu- ments/Publications/ ESPON2006Publica- tions/ESPONAtlas/ final-atlas_web.pdf

Quelle: http://www. espon.eu/export/sites/ default/Documents/ Publications/ESPON- 2006Publications/ESPO- NAtlas/final-atlas_web. pdf

Rozwoju Przestrzennego) oraz w przyjętej wspólnie z Kartą bestätigt2. Auf europäischer Ebene wird im EUREK, dem Euro- Lipską Agendzie Terytorialnej Regionu Europejskiego 2020 päischen Raumentwicklungskonzept, und in der zusammen (AT 2020)3 preferowany jest dobrze usieciowiony policen- mit der Leipzig-Charta verabschiedeten Territorialen Agenda tryczny system miast jako przeciwwaga dla dalszej kon- der Europäischen Region 2020 (TA 2020)3 ein gut vernetztes centracji potencjałów na najbardziej rozwiniętym obszarze polyzentrisches Städtesystem favorisiert, um einer weiteren Europy Zachodniej („Pentagon“). Ma to być też gwarancja Konzentration im westeuropäischen Kernraum („Pentagon“) zrównoważonego rozwoju w całej Europie. entgegenzuwirken und eine ausgeglichene Entwicklung in Na poziomie krajowym, w szczególności w Meklemburgii- ganz Europa zu gewährleisten. -Pomorzu Przednim i Brandenburgii oraz w województwie National gesehen wurden insbesondere von den angrenzen- zachodniopomorskim, dostrzeżono duży i zróżnicowany den Ländern Mecklenburg-Vorpommern und Brandenburg potencjał ścisłej współpracy ze Szczecinem. Zarówno stro- sowie der Woiwodschaft Westpommern die großen vielfälti- na polska jak i niemiecka mogą, w szczególności na obsza- gen Potenziale einer grenzüberschreitenden Zusammenarbeit rze pogranicza, realizować korzyści wynikające z integracji mit den Gemeinden des Metropolraums Szczecin und dessen europejskiej. Transgraniczny Region Metropolitalny Szcze- Kernstadt Szczecin wahrgenommen. Sowohl die polnische cina ma stać się przy tym siłą napędową rozwoju gospodar- als auch die deutsche Seite können vor allem in den Grenzre- czego i ścisłej współpracy. Po stronie niemieckiej byłoby to gionen von den Vorteilen des zusammenwachsenden Europas szczególnie korzystne dla regionów położonych bezpośred- profitieren. Die Metropolregion Szczecin soll dabei zum Motor nio przy granicy, jak Pomorze Przednie w Meklemburgii-Po- der wirtschaft lichen Entwicklung und der engen Zusammen- morzu Przednim czy też Uckermark w Brandenburgii. arbeit werden. Dies käme auf deutscher Seite insbesondere W polskich krajowych dokumentach planistycznych i stra- den grenznahen Regionen wie Vorpommern in Mecklenburg- tegiach gospodarki przestrzennej można zauważyć zmie- Vorpommern oder der Uckermark in Brandenburg zu Gute. niony wzorzec rozwojowy Szczecina. Zarówno polska sieć In den nationalen Leitbildern bzw. Strategien der Raumord- miast z Warszawą jako dominującą metropolią krajową, nung veränderte sich die Wahrnehmung der Stadt Szczecin jak i bazujący na podziale funkcji niemiecki system miast ebenfalls. So zeigen sowohl das polnische Städtesystem mit

3 www.bmvi.de, pobrano ze strony internetowej w dniu 2 Ergebnis des Trilogs im Mai 2013, GD Move. 16.09.2014 r. 3 www.bmvi.de, abgerufen am 16.09.2014

14 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 2. Beschreibung der Region

uwzględniają w swoich ostatnich prezentacjach powiąza- Warszawa als dominierender nationaler Metropole, als auch nia przestrzenne i osie rozwojowe w kierunku Szczecina. das arbeitsteilig aufgebaute deutsche Städtesystem in jüngs- W polskiej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania ter Darstellung räumliche Verknüpfungen und Entwicklungs- Kraju 2030 Szczecin zaliczany jest wspólnie z Warszawą, achsen zu Szczecin. aglomeracją górnośląską, Krakowem, Łodzią, Trójmia- Im polnischen Nationalen Raumbewirtschaftskonzept 2030 stem, Poznaniem, Wrocławiem, bipolem Bydgoszcz-Toruń zählt Szczecin zusammen mit Warszawa, dem Oberschlesi- oraz Lublinem do regionów metropolitalnych. Należy przy schen Ballungsraum, Kraków, Łódź, Gdańsk-Gdynia-Sopot tym podkreślić oś transgraniczną, która łączy Szczecin (Trojmiasto), Poznań, Wrocław, Bipol Bydgoszczy mit Toruń z Berlinem i przedstawiana jest na równi z powiązaniami und Lublin zu den polnischen Metropolregionen. Hervorzuhe- krajowymi. ben ist hierbei, dass die Achse, die Szczecin mit Berlin ver- W projektach wzorców kierunkowych i strategiach działa- bindet, auf den Karten gleichermaßen dargestellt ist wie die nia w ramach gospodarki przestrzennej sformułowanych nationalen Verbindungen Szczecins. przez niemiecką konferencję ministrów (MRKO) w roku In dem Entwurf zu den Leitbildern und Handlungsstrategien 2014 obok 11 krajowych wielkoprzestrzennych regio- für die Raumentwicklung der deutschen Ministerkonferenz nów metropolitalnych przedstawiono również cztery (MRKO) von 2014 werden neben den elf nationalen großräumi- metropolitalne regiony graniczne (ImeG) na zachodzie gen Metropolregionen auch vier metropolitane Grenzregionen i południowym zachodzie Niemiec (mapa „Wzmocnienie (IMeG) im Westen und Südwesten Deutschlands dargestellt konkurencyjności”)4. Z uwagi na wspólną granicę Regionu (Karte Wettbewerbsfähigkeit stärken“)4. Durch die gemein- Stołecznego Berlina-Brandenburgii z Rzeczpospolitą Polską same Grenze der „Hauptstadtregion Berlin-Brandenburg“

4 por. projekt „Wzorce kierunkowe i strategie działania na 4 vgl. Entwurf Leitbilder und Handlungsstrategien für die rzecz rozwoju przestrzennego w Niemczech 2014”, Raumentwicklung in Deutschland 2014.

Mapa 3 Wzorce kierunkowe gospodarki przestrzennej (RFN) i Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (Polska) Karte 3 Leitbilder für die Raumordnung und Nationales Raumentwicklungskonzept 2030

Źródło: BBSR 2014 i opracowanie MRR

Quelle: Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung (BBSR) 2014; MRR.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 15 2. OPIS REGIONU

ta współpraca transgraniczna ma szczególne znaczenie. mit der Republik Polen besitzt die diesbezügliche grenzüber- Powiązanie ze Szczecinem podkreślane jest między innymi schreitende Kooperation einen besonderen Stellenwert. Eine poprzez przestrzenne ustalenie przebiegu transnarodowe- Verknüpfung zu Szczecin wird u. a. über die raumordneri- go korytarza transportowego w kierunku Litwy, Łotwy i Es- sche Festlegung eines transnationalen Verkehrskorridors in tonii. We wzorcach kierunkowych transgraniczne znaczenie Richtung des baltischen Raums hervorgehoben. Die grenz- Szczecina znajduje odzwierciedlenie w nowo przyjętym überschreitende Bedeutung Szczecins wird in den Leitbildern elemencie osi Berlin – Szczecin oraz uznaniu go za poten- konkret durch die neu aufgenomme Achse Berlin – Szczecin cjalny transgraniczny obszar powiązań. sowie die neue Darstellung als potenzieller grenzüberschrei- tenden Verflechtungsraum hervorgehoben. 2.2. Główne zadania i wyzwania TRMS 2. 2. Zentrale Aufgaben und Integracja regionu metropolitalnego Herausforderungen in der MRS z ponadregionalnym i europejskim systemem przestrzeni Einbindung der Metropolregion in das überregionale und europäische Region metropolitalny funkcjonuje w układzie większych europejskich i globalnych kontekstów. Na europejskie Raumsystem miasta oddziałują procesy o charakterze nadrzędnym i glo- Die Metropolregion ist eingebettet in größere, europäische balnym, związane przede wszystkim z coraz mniejszymi und globale Zusammenhänge. So werden die europäischen ograniczeniami na światowym rynku towarów i usług, co Städte durch Prozesse mit übergeordneter und globaler związane jest z nowoczesnymi technologiami transportu Ausprägung beeinflusst, allen voran der zunehmenden i komunikowania się, likwidacją taryfowych i pozatary- weltweiten Aufhebung der Grenzen für Waren- und Dienst- fowych ograniczeń w handlu oraz rosnącą mobilnością leistungsmärkte, basierend auf modernen Transport- und kapitału i integracją gospodarek narodowych poprzez Kommunikationstechnologien, der Beseitigung von tarifären inwestycje bezpośrednie (por. Blotevogel 2006). Z uwagi na und nicht tarifären Handelshemmnissen sowie der steigenden zewnętrzne warunki ramowe i zaostrzenie konkurowania Kapitalmobilität und Integration der Volkswirtschaften durch o czynniki mobilne (kapitał, wykwalifikowana siła robocza, Direktinvestitionen (vgl. Blotevogel 2006). Angesichts dieser wiedza) Region metropolitalny Szczecina – tak samo, jak externen Rahmenbedingungen und einer Verschärfung des i inne miasta i regiony w Europie – zadaje sobie pytanie Wettbewerbs um mobile Faktoren (Kapital, qualifizierte Ar- o własne miejsce na mapie Europy. Metropolie i obszary beitskräfte, Wissen) stellt sich für die Metropolregion Szczecin metropolitalne generują przez swoje silne oddziaływanie – wie für andere Städte und Regionen in Europa – die Frage właśnie w układzie kooperacji z innymi miastami i regiona- nach ihrem Platz auf der europäischen Landkarte. Metropolen mi wartość dodaną i funkcjonują jako centra przyczyniają- und Metropolräume schaffen durch ihre stark ausstrahlende ce się do rozwoju swojego szerszego otoczenia”. Wirkung gerade in Kooperation mit anderen Städten und W warunkach funkcjonowania w latach 80-tych XX wieku Regionen einen Zusatznutzen und fungieren als Zentren, die odmiennych systemów gospodarczych (bloków polityczno- einen Beitrag zur Entwicklung ihrer jeweiligen Regionen im -gospodarczych), wschodniego i zachodniego, o rozwoju weiteren Sinne leisten.“ Szczecina decydowała orientacja południowa i docentral- Bedingt durch die in den 1980er Jahren konkurrierenden na. Wraz z upadkiem żelaznej kurtyny oraz w toku integra- wirtschaftspolitischen Blöcke im Osten und im Westen war cji europejskiej Szczecin uzyskał warunki do wzmocnienia die Entwicklung Szczecins im Vergleich mit der Entwicklung swojej pozycji w basenie Morza Bałtyckiego i zajmuje im Süden und im Zentrum Polens vorerst von untergeordne- odpowiadającą mu w Europie Regionów pozycję centrum ter Bedeutung. Erst mit dem Fall des Eisernen Vorhangs und transgranicznego otoczenia po obu stronach Zalewu Szcze- der einsetzenden europäischen Integration entstanden die cińskiego i dolnego biegu rzeki Odry. Jednocześnie musi on Voraussetzungen für eine Stärkung von Szczecins Position uwzględniać specyficzne lokalne i międzyregionalne uwa- im Ostseeraum und für die erneute Wahrnehmung seiner runkowania i potencjały obszaru metropolitalnego. Metro- Funktion als Zentrum einer grenzüberschreitenden Region polizacja Szczecina nadal będzie się odbywać w układzie beiderseits des Stettiner Haffs und der Unteren Oder. Dabei wzajemnego oddziaływania z i na funkcjonalne powiązanie muss sie die Stadt spezifischen lokalen und intraregionalen z otoczeniem w układzie integracji transgranicznej. Konse- Voraussetzungen und Potenziale ihres Metropolenraumes im kwencją będzie ukształtowanie regionalnego lub metropo- Blick haben. Weiterhin steht die Metropolisierung Szczecins litalnego sojuszu rozwojowego samorządów terytorialnych

16 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 2. Beschreibung der Region

i innych podmiotów publicznych i prywatnych w kontek- in Wechselwirkung mit einer transnationalen und grenz- ście transgranicznym. Współpraca terytorialna na obszarze überschreitenden Integration des funktional verflochtenen pogranicza ma również duże znaczenie dla Unii Europej- Umlandes. In der Konsequenz wird die Herausbildung eines skiej: „Dzięki temu można lepiej wykorzystać takie cechy regionalen oder metropolitanen Entwicklungsbündnisses jak cenne dziedzictwo przyrodnicze, krajobrazowe i kultu- von Gebietskörperschaften und weiteren öffentlichen und rowe, sieci miast i rynki pracy podzielone granicami (…) privaten Akteuren im grenzübergreifenden Kontext ange- Integracja i współpraca terytorialna mogą stworzyć masę strebt. Die Bedeutung einer territorialen Zusammenarbeit in krytyczną potrzebną dla rozwoju, zmniejszenia gospodar- Grenzräumen besitzt auch für die Europäische Union einen czej, społecznej i ekologicznej fragmentacji oraz budowa- hohen Stellenwert: „Auf diese Weise können Potenziale wie ein nia wzajemnego zaufania i kapitału społecznego“5. wertvolles Natur-, Landschafts- und Kulturerbe, durch Grenzen Pod pojęciem metropolizacji rozumie się przestrzenną geteilte Stadtnetze und Arbeitsmärkte besser genutzt werden koncentrację działalności gospodarczej, ważnych poli- [...]. Durch die territoriale Integration und Kooperation kann tyczno-administracyjnych i prywatnych funkcji zarządza- eine kritische Masse für die Entwicklung, die Verringerung der nia oraz usieciowienie i znaczącą rolę działań z zakresu wirtschaftlichen, sozialen und ökologischen Fragmentierung gospodarki opartej o wiedzę. Te rozwojowo-strategiczne sowie für den Aufbau von gegenseitigem Vertrauen und von 5 funkcje stanowią zarówno warunek, jak i rezultat metro- Sozialkapital geschaffen werden“) . polizacji. Szczecin dąży do wykształcenia w metropolital- Unter Metropolisierung wird die räumliche Konzentration von nym systemie Polski wyróżniającej go międzynarodowej wirtschaftlichen Aktivitäten, wichtigen politisch-administra- funkcji powiązań, a jednocześnie w porównaniu z innymi tiven und privaten Steuerungsfunktionen sowie die Vernet- metropoliami ma on kluczowe znaczenie dla innowacyj- zungen und die starke Rolle wissensbasierter wirtschaftlicher ności i konkurencyjności polskiej gospodarki narodowej. Aktivitäten verstanden. Diese entwicklungsstrategischen Ta ważna pozycja kluczowa powoduje silne oddziaływanie Funktionen sind sowohl Voraussetzung als auch Resultat für na powiązania funkcjonalne z obszarami wiejskimi w jego die Metropolisierung. Szczecin will im metropolitanen System otoczeniu. Do zrównoważonego rozwoju odnoszą się Polens eine herausgehobene, internationale Verflechtungs- również najważniejsze ramowe opracowania europejskiej funktion herausbilden und besitzt vergleichbar mit anderen gospodarki przestrzennej i polityki rozwoju przestrzennego polnischen Metropolen eine Schlüsselstellung für die Innova- EUREK (1999) oraz Agenda Terytorialna Unii Europejskiej tionskraft und Wettbewerbsfähigkeit der polnischen Volks- 2020 (2011). W tym układzie sił zadania polegają na tym, wirtschaft. Diese wichtige Schlüsselposition bringt eine starke aby wzmocnić wewnątrzregionalną policentryczność ausstrahlende Funktion für die funktional verflochtenen Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina przy ländlichen Gebiete im Umland mit sich. Auf eine ausgegliche- jednoczesnym rosnącym znaczeniu powiązań funkcjonalne Entwicklung verweisen auch die wichtigsten Rahmenwerke nych polskich i niemieckich miast i centrów z ich własnym der europäischen Raumordnung und Raumentwicklungs- otoczeniem. Szczecin jako historyczne centrum Pomorza politik EUREK (1999) und TA 2020 (2011). In diesem Span- i największe miasto północno-zachodniej Polski zajmuje nungsverhältnis liegen die Aufgaben darin, die intraregionale wyjątkową pozycję i ma szansę na wspieranie bodźców Polyzentralität der Metropolregion Szczecin einschließlich prorozwojowych w układzie powiązań transgranicznych einer zunehmenden funktionalen Verflechtung der deutschen oraz na wzrost konkurencyjności regionu metropolitalnego und polnischen Städte und Zentren mit ihren jeweiligen w układzie krajowym i europejskim przy wykorzystaniu Umlandräumen zu stärken. Szczecin besitzt dabei als histori- potencjałów transgranicznych. sches Zentrum und größte Stadt im Nordwesten Polens eine Pożądane jest włączenie TRMS do sieci europejskich regio- herausgehobene Stellung, und eröffnet die Chance, Anreize für nów metropolitalnych. W porównaniu z innymi metropo- die Entwicklung von grenzüberschreitenden Verflechtungen zu liami w Europie region Szczecina znajduje się jeszcze na befördern und die Wettbewerbsfähigkeit der Metropolregion początku całego toku rozwojowego. Walory i predyspozycje im nationalen und europäischen Vergleich unter Nutzung der wynikające z położenia geograficznego, zasobów natu- grenzüberschreitenden Potenziale zu steigern. ralnych, kulturowych i krajobrazowych, zróżnicowanych Zusammenfassend sehen die im Rahmen des Projekts zusam- struktur przestrzennych, centrów miejskich po stronie menarbeitenden Partner ihre vordringliche Aufgabe darin, polskiej i niemieckiej przed regionem metropolitalnym sich schrittweise als grenzüberschreitende Metropolregion Szczecina otwierają możliwości uzyskania trwałej pozycji Szczecin zu konstituieren. Die angestrebte Einbindung in das

5 Agenda terytorialna 2020, str. 9 (31) W kierunku sprzyja- 5 Territoriale Agenda der Europäischen Union 2020 S. 9 jącej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy (31). Für ein integratives, intelligentes und nachhaltiges Europa der zróżnicowanych regionów, przyjęta na nieformalnym spotkaniu vielfältigen Regionen gemäß Übereinkunft auf dem informellen Tref- ministrów ds. planowania przestrzennego i rozwoju terytorialnego 19 fen der für Raumordnung und territoriale Entwicklung zuständigen maja 2011 r. w Gödöllő na Węgrzech Ministerinnen und Minister am 19. Mai 2011 in Gödöllő, Ungarn

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 17 2. OPIS REGIONU

w kręgu europejskich regionów metropolitalnych jako waż- Netz der europäischen Metropolregionen ist als Entwicklungs- nego obszaru wzmacniającego konkurencyjność i atrakcyj- prozess zu betrachten, bei dem die Region Szczecin verglichen ność w skali Europy. mit anderen Metropolen Europas noch am Anfang steht. Durch die Vorteile und Potenziale, die aus der geographischen Lage, Wyzwania i wymogi rozwoju regionalnego der vorhandenen Natur, Kultur und Landschaft, der unterschiedlichen Raumstrukturen und der städtischen Zentren Region metropolitalny ma charakter policentryczny auf deutscher und polnischer Seite resultieren, eröffnen sich w układzie różnych centrów i w różnych porządkach hierar- für die Metropolregion Szczecin Möglichkeiten im Kreise der chicznych sieci osadniczej w układzie ponadregionalnym. europäischen Metropolregionen eine feste Position als wich- Wyjątkowa pozycja, również patrząc na sytuację demogra- tiger Raum, der die europäische Wettbewerbsfähigkeit und ficzną, przypada Szczecinowi, jako miastu liczącemu około Attraktivität stärkt, zu entwickeln. 408.000 mieszkańców i pełniącemu funkcję stolicy i gospodarczego centrum województwa zachodniopomorskiego. Herausforderungen und Anforderungen der Po stronie polskiej najważniejszymi centrami osadnictwa są, poza Szczecinem, takie większe miasta jak Świnoujście regionalen Entwicklung i Stargard Szczeciński, Goleniów, Police, Pyrzyce i Gryfino. Die Metropolregion ist polyzentrisch geprägt mit verschiede- Szczególne znaczenie dla rozwoju metropolii szczecińskiej nen Zentren, von unterschiedlicher hierarchischer Ordnung in ma Świnoujście, którego dotychczasowa funkcja uzdrowi- den jeweiligen nationalen Räumen. Mit einer Bevölkerung von skowo-rekreacyjna będzie w znaczącym stopniu równo- rd. 408.000 Einwohnern und der Funktion als Hauptstadt und ważona funkcjami gospodarki morskiej w oparciu o rozwój wirtschaftliches Zentrum der Woiwodschaft Westpommern Portu Zewnętrznego oraz terminala promowego. Po stronie nimmt Szczecin auch demografisch eine herausgehobene niemieckiej policentryczny system lokalizacji w regionie Stellung ein. Auf polnischer Seite stellen neben Szczecin metropolitalnym obejmować będzie miasta hanzeatyc- die größeren Städte Świnoujście und Stargard Szczeciński, kie Greifswald i Stralsund, które wspólnie z Rostockiem Goleniów, Police, Pyrzyce und Gryfino in der Metropolregion i Schwerinem tworzą główną oś osadniczo-przestrzenną die wichtigsten Siedlungsschwerpunkte dar. Eine besonde- Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Neubrandenburg re Bedeutung für Entwicklung der Metropole Szczecin hat na terenie Pojezierza Pomorskiego oraz Schwedt nad Świnoujście, da neben der bisherigen Funktion als Kur- und Odrą i Eberswalde dominujące w północno-wschodniej Erholungsort inzwischen auch die maritime Wirtschaft infolge 6 Brandenburgii . der Entwicklung des Außenhafens und des Fährterminals eine Wymienione miasta tworzą obszerną sieć centrów miej- zunehmende Relevanz aufweist. Das polyzentrale Standort- skich realizujących funkcje usługowe dla swojego obsza- system der Metropolregion wird auf deutscher Seite durch die ru powiązań, co znajduje też odzwierciedlenie w opisie Hansestädte Greifswald und Stralsund, die zusammen mit ich funkcji w systemie planowania przestrzennego. I tak Rostock und Schwerin die siedlungsräumliche Hauptachse Neubrandenburg kategoryzowany jest jako centrum nad- von Mecklenburg-Vorpommern bilden, Neubrandenburg in rzędne, miasta hanzeatyckie Stralsund i Greifswald tworzą der Mecklenburgischen Seenplatte sowie Schwedt/Oder und wspólnie centrum nadrzędne o podzielonych funkcjach. Eberswalde im Nordosten Brandenburgs dominiert6. Region Planistyczny Uckermark-Barnim nie ma centrum Die genannten Städte bilden ein grobmaschiges Netz städ- nadrzędnego w rozumieniu hierarchii sieci osadniczej. tischer Zentren mit einer Anker- und Versorgungsfunktion Po stronie polskiej funkcje zaopatrzeniowe dla swojego für ihren jeweiligen Verflechtungsraum, was sich auch in otoczenia pełnią zarówno metropolia szczecińska, jak der Funktionszuweisung der Raumplanung bzw. -ordnung i ośrodki subregionalne Świnoujście i Stargard Szczeciński. widerspiegelt. So ist Neubrandenburg als Oberzentrum Procesy suburbanizacji nastąpiły w znaczącym stopniu wo- kategorisiert, die Hansestädte Stralsund und Greifswald kół Szczecina i Berlina. W stopniu ograniczonym przebiega- bilden gemeinsam ein funktionsteiliges Oberzentrum. Die ją one wokół Stargardu Szczecińskiego, Neubrandenburga, Planungsregion Uckermark-Barnim hat kein Oberzentrum. Stralsundu i Greifswaldu, przy czym w samych suburbiach Auf polnischer Seite nehmen sowohl die Metropole Szczecin nie doszło do procesów miastotwórczych. Poza zagęszcze- als auch die subregionalen Zentren Świnoujście und Star- niem osadniczym wokół miast i na ich obrzeżach oraz poza gard Szczeciński Versorgungsaufgaben für ihr Umland wahr.

6 W tym miejscu należy zwrócić uwagę na to, iż powiązania 6 An dieser Stelle ist darauf hinzuweisen, dass die funktio- funkcjonalne wymienionych miast nie są ukierunkowane wyłącznie nalen Verflechtungen der genannten Städte nicht ausschließlich auf na Szczecin. W przypadku niektórych miast istnieją równoległe silne Szczecin ausgerichtet sind. So bestehen bei einigen Städten parallel powiązania funkcjonalne np. z Rostokiem (Stralsund) lub Berlinem weitere starke funktionale Verflechtungen z.B. mit Rostock (Stral- (Eberswalde). sund) oder Berlin (Eberswalde).

18 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 2. Beschreibung der Region

wymienionymi centrami region metropolitalny charaktery- Suburbanisierungen mit Stadt-Umland-Verdichtungen haben zują obszary o strukturze rolniczej i niewielkim zaludnieniu sich um Szczecin sowie in eingeschränkterem Maße um nacechowane rozproszoną wiejską strukturą osadniczą. Neubrandenburg, Stralsund und Greifswald herausgebildet, Pod względem gospodarczym zaplecze pomorskiego wobei jedoch Verstädterungsprozesse ausblieben. Außerhalb wybrzeża i północna część Brandenburgii pozostawały już dieser städtischen Verdichtungsansätze und Randlagen sowie pod koniec XIX i w XX wieku w znacznej części obszarem der genannten Zentren ist die Metropolregion durch ländlich poza procesem industrializacji, nacechowane były struk- strukturierte und bevölkerungsarme Räume mit dispersen turami wiejskimi i gospodarką rolną. Przemysłową siłą dörflichen Siedlungsstrukturen gekennzeichnet. napędową regionu był i jest Szczecin, który już pod koniec In wirtschaftlicher Hinsicht blieben das Küstenhinterland XVIII wieku dysponował jednym z najbardziej znaczących von Pommern und der nördliche Teil Brandenburgs bereits na Bałtyku portów. Do dnia dzisiejszego port i gospodarka im ausgehenden 19. Jahrhundert und im 20. Jahrhundert morska stanowią znaczący czynnik gospodarczy w mieście in weiten Teilen von einer Industrialisierung unangetastet i w regionie, który jednak ostatnimi czasy stracił swoje und sind stattdessen weiterhin sehr ländlich und agrarisch znaczenie. Również w konsekwencji rosnącego znaczenia geprägt. Industrieller Motor der Region war und ist Szczecin, portu w Świnoujściu oraz portów we wschodniej Me- das bereits Ende des 18. Jahrhunderts über einen der bedeu- klemburgii-Pomorzu Przednim (m.in. Stralsund, Sassnitz, tendsten Häfen an der Ostsee verfügte. Der Hafen und die Greifswald i inne, patrz też tabela nr 1) gospodarka morska maritime Wirtschaft sind für die Stadt und Region bis heute pozostaje potencjalnie najważniejszą gałęzią gospodarki ein prägender Wirtschaftsfaktor, der in der jüngeren Vergan- regionu. Mimo dążenia w czasach Niemieckiej Republiki genheit allerdings an Bedeutung verloren hat. Infolge der Demokratycznej i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej do zunehmenden Bedeutung des Hafens Świnoujście, sowie der gospodarczej aktywizacji i industrializacji regionów pery- Häfen im östlichen Mecklenburg-Vorpommern (u.a. Stralsund, feryjnych – o czym świadczą na przykład PCK Raffinerie Sassnitz, Greifswald u. weitere, siehe auch Tabelle 1) bleibt die GmbH w Schwedt nad Odrą, dawna elektrownia atomowa maritime Wirtschaft für die Region der potenziell wichtigste w Lubmin, elektrownia „Dolna Odra” czy też Grupa Azoty Wirtschaftszweig. Trotz der in der Deutschen Demokratischen Zakłady Chemiczne „Police“ SA – region do dnia dzisiejsze- Republik und der Volksrepublik Polen vorhandenen Bestre- go cechuje stosunkowo niski poziom uprzemysłowienia. bungen zur wirtschaftlichen Aktivierung und Industrialisierung W miastach wybrzeża i na obszarach wiejskich w strukturze von Peripherieregionen, wovon z. B. PCK Raffinerie GmbH in gospodarczej dominują małe i niewielka liczba średnich Schwedt/Oder, das ehemalige Kernkraftwerk in Lubmin, das przedsiębiorstw. Jedynie Schwedt nad Odrą i Police to Kraftwerk „Dolna Odra“ oder die Unternehmensgruppe Stick- ośrodki wielkiego przemysłu ze zlokalizowanymi tu dużymi stoffwerke Chemiewerke „Police“ AG (Grupa Azoty Zakłady przedsiębiorstwami. Poza centrami miejskimi nadal do- Chemiczne „Police“ SA) zeugen, blieb die Region insgesamt minuje gospodarka rolna i leśna oraz usługi turystyczne. industriell schwach entwickelt und weist bis in die Gegenwart Pierwszy sektor jest wprawdzie bardzo wydajny, a ogólno- einen vergleichsweise geringen Industrialisierungsgrad auf. światowy rosnący popyt na surowce i żywność, w szczegól- In den Küsten- und Landstädten ist die Unternehmensstruktur ności produkty mleczarskie i mięso, wzmacnia ekonomicz- durch kleine und wenige mittlere Unternehmen dominiert; nie przedsiębiorstwa rolne i leśne. einzig in Schwedt/Oder, Police und Gryfino blieben großindu- Mimo koniunkturalnie lepszej sytuacji w zakresie bezro- strielle Strukturen durch die Standortpräsenz von Großunter- bocia polskie i niemieckie powiaty znajdują się wysoko nehmen wie PCK Raffinerie und die Gruppe Stickstoffwerke na listach terenów najbardziej nim obciążonych. Region Chemische Werke „Police“ erhalten. Abseits der städtischen podlega coraz większym procesom peryferyzacji, przy Zentren sind dagegen weiterhin die Land- und Forstwirtschaft dużej asymetrii w rozwoju społeczno-gospodarczym. sowie touristische Dienstleistungen vorherrschend. Der Pri- Konsekwencją jest duża wewnątrzregionalna nierówno- märsektor ist sehr leistungsstark und die weltweit steigende waga strukturalna po obu stronach granicy. Skoncentro- Nachfrage nach Rohstoffen und Lebensmitteln, insbesondere wane na wiedzy przedsiębiorstwa usługowe oraz przy- Molkereiprodukten und Fleisch, stärkt die Wirtschaftlichkeit szłościowe branże wysokich technologii koncentrują się der land- und forstwirtschaftlichen Betriebe. przede wszystkim w Szczecinie i okolicznych punktowych Trotz konjunktureller Erholung ist die Arbeitslosigkeit in den lokalizacjach przemysłowych w województwie zachod- deutschen und polnischen Landkreisen im landesweiten niopomorskim (Goleniów, Stargard Szczeciński, Police, Vergleich hoch. Die Region unterliegt zunehmenden Periphe- risierungsprozessen mit großen Asymmetrien hinsichtlich der sozioökonomischen Entwicklung. Die Folge ist eine hohe intraregionale Strukturunausgewogenheit auf beiden Seiten der Metropolregion. Der wissensintensive Dienstleistungsbereich

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 19 2. OPIS REGIONU

Mapa 4 Gęstość zaludnienia w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina i na terenach z nim graniczących Karte 4 Bevölkerungsdichte in der Metropolregion Szczecin und in angrenzenden Gebieten

Źródło: Urząd Statystyczny Berlina i Brandenburgii, Urząd Statystyczny Meklemburgii-Pomorza Przedniego, GUS Szczecin.

Quelle: Amt für Statistik Berlin-Brandenburg, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Statistical Office Szczecin.

Gryfino, Świnoujście) oraz w Stralsundzie, Greifswaldzie7 und die zukunftsorientierten Hochtechnologiebranchen, wie i w Neubrandenburgu w Meklemburgii-Pomorzu Przednim. z. B. Biotechnologie und Medizintechnik, oder Energie- und Cieszące się również międzynarodowym uznaniem tutejsze Umwelttechnik konzentrieren sich vor allem auf Szczecin inicjatywy takie jak BioCon Valley czy też Scan Balt przyczy- und umliegende Gewerbeinseln in Westpommern (Goleniów, niają się do transgranicznej i interdyscyplinarnej wymia- Stargard Szczeciński, Police, Gryfino und Świnoujście) sowie ny oraz pozwalają wejść na nowe rynki. W uzupełnieniu auf Stralsund, Greifswald7 und Neubrandenburg in Mecklen- usytuowały się tu poza tym ukierunkowane na eksport burg-Vorpommern. Hier tragen beispielsweise (inter-) national i intensywnie przyczyniające się do wzrostu PKB i zatrud- beachtete Initiativen wie BioCon Valley oder Scan Balt zum nienia przedsiębiorstwa reprezentujące takie dziedziny, jak interdisziplinären und grenzüberschreitenden Austausch bei przemysł spożywczy, usługi zdrowotne, turystyka i gospo- und öffnen neue Märkte. Ergänzend haben sich zudem Wirt- darka morska. schaftsbranchen mit hohem Wertschöpfungs- und Beschäf- Z uwagi na malejącą liczbę ludności w wyżej wymienionych tigungspotenzial aus den Bereichen Ernährungsindustrie, powiatach, utrzymanie i wykorzystanie infrastruktury tech- Gesundheitsdienstleistungen, der Tourismuswirtschaft und nicznej i społecznej oraz dostępność całego obszaru zwią- der maritimen Wirtschaft angesiedelt. zane są z dużymi wyzwaniami. W szczególności edukacja i Angesichts zurückgehender Einwohnerzahlen in den genannten Landkreisen sind die Aufrechterhaltung und Tragfähigkeit 7 W szczególności miasto Greifswald stało się ważnym von technischen und sozialen Infrastrukturausstattungen regionem technologii, nauki i gospodarki w regionie z uwagi na zlokalizowanych tu kilka międzynarodowych, renomowanych placówek 7 Mit mehreren international renommierten Forschung- badawczych jak np. Instytut Fryderyka Loefflera oraz Instytut Maxa sinstituten wie z.B. dem Friedrich-Loeffler-Institut oder dem Plancka Fizyki Plazmy oraz uniwersytet. Max-Planck-Institut für Plasmaforschung sowie der Universität hat sich insbesondere die Stadt Greifswald als wichtiger Technologie, Wissenschafts- und Wirtschaftsstandort in der Region etabliert.

20 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 2. Beschreibung der Region

opieka zdrowotna oraz problemy związane z komunikacją sowie deren flächendeckende Erreichbarkeit mit großen to poważny problem dla rozwoju peryferyjnych części Herausforderungen verbunden. Besonders der Bildungs- und regionu metropolitalnego. Poza tym liczne gminy wiejskie Gesundheitsbereich und der Verkehr stellen ein ernstzuneh- z uwagi na swoją sytuację finansową nie mają już prawie mendes Problem für die Entwicklung der peripheren Teile żadnego pola manewru w tym zakresie, w szczególności der Metropolregion dar. Hinzu kommt, dass die zahlreichen w odniesieniu do dobrowolnych zadań z zakresu usług ländlichen Gemeinden aus kommunalfiskalischer Sicht publicznych. W tym kontekście utrzymanie i udostępnia- nahezu keine Handlungsspielräume mehr aufweisen, insbe- nie funkcjonującej infrastruktury wymaga dokładnego sondere bei den freiwilligen Aufgaben der Daseinsvorsorge. dopasowania struktury ofert i podmiotów realizujących te Vor diesem Hintergrund verlangt die Aufrechterhaltung und zadania oraz nowych koncepcji i form, które odchodząc od Bereitstellung einer funktionierenden Infrastrukturausstat- technicznych norm pójdą w kierunku spełniania specyficz- tung passgenaue Angebots- und Trägerstrukturen sowie neue nych potrzeb mieszkańców. Podkreślić należy konieczność Konzepte und Formen, die sich weg von technisch abgeleite- mobilizacji potencjałów wewnętrznych oraz stworzenia ten Normwerten hin zur Erfüllung der spezifischen Bedürfnisse warunków instytucjonalnych samodzielnego rozwoju der Bewohner vor Ort entwickeln. Die Betonung liegt auf regionalnego, który opierałby się na odpowiedzialności der Mobilisierung endogener Potenziale und der Schaffung własnej regionu. Podmioty regionu metropolitalnego są institutioneller Voraussetzungen für eine eigenständige und świadome tej sytuacji i wynikających z tego potrzeb dzia- selbstverantwortete Regionalentwicklung. Die Akteure in der łania. Założenia rokujące nadzieję to w chwili obecnej na Metropolregion sind sich dieser Situation und den daraus re- przykład opieka medyczna, w ramach której trwa budowa sultierenden Handlungsbedarfen bewusst. Erfolgversprechen- sieci telemedycznej Euroregionu Pomerania. de Ansätze sind derzeit beispielsweise in der Gesundheitsver- Dalszy rozwój rozwiązań stosowanych wobec wymienio- sorgung vorhanden, in der der Aufbau eines telemedizinischen nych wyzwań ma ogromne znaczenie również w kontekście Netzwerkes in der Euroregion POMERANIA verfolgt wird. przyszłej konkurencyjności Transgranicznego Regionu Der weiteren Entwicklung von passfähigen Lösungsansätzen Metropolitalnego Szczecina w porównaniu z gęściej zalud- für die genannten Herausforderungen kommt auch mit Hin- nionymi innymi regionami metropolitalnymi. blick auf die zukünftige Wettbewerbsfähigkeit der Region im Podsumowując można stwierdzić, iż w planowaniu wspól- Vergleich mit deutlich dichter besiedelten Metropolregionen nego rozwoju należy uwzględnić przede wszystkim hete- eine hohe Bedeutung zu. rogenną z punktu widzenia struktur osadniczych strukturę Zusammenfassend lässt sich konstatieren, dass für die regionu metropolitalnego. Wymaga to zróżnicowanych gemeinsame Entwicklung, vor allem die nach siedlungsstruk- strategii rozwojowych dla poszczególnych części regionu. turellen Gesichtspunkten heterogene Struktur der Metropol- Po stronie polskiej poza obszarem aglomeracji szczeciń- region zu berücksichtigen ist, die differenzierte Entwicklungs- skiej funkcjonują duże obszary wiejskie o słabych struktu- strategien für einzelne Teilregionen erfordert. Neben dem rach gospodarczych8 (por. mapa 2). Agglomerationsraum Szczecin existieren weitläufige, ländlich 8 Po niemieckiej stronie regionu metropolitalnego tylko w geprägte strukturschwache Räume (vgl. Karte 2). trzech większych miastach funkcjonują centra nadrzęd- Auf der deutschen Seite der Metropolregion sind mit den ne realizujące funkcje ponadlokalne. Poza tym istnieją genannten Oberzentren nur drei größere Städte mit überre- regionalne dysproporcje pomiędzy miejscowościami na gionalen Versorgungsfunktionen vertreten. Darüber hinaus wybrzeżu o silnie rozwiniętej turystyce i z zapleczem o nie- sind bestehende regionale Disparitäten zwischen den stark zbyt rozwiniętej dostępności. Aby dalej prowadzić rozwój touristisch geprägten Küstenorten und dem oftmals nur regionu w oparciu o wspólne (transgraniczne) projekty, unzureichend angebundenen Hinterland zu beachten. Um należy przezwyciężyć, poza wymienionymi wyzwaniami die gemeinsame Entwicklung der Region mit gemeinsamen strukturalnymi i gospodarczymi, również bariery kulturowe (grenzüberschreitenden) Projekten voranzutreiben, sind i językowe. neben den genannten strukturellen und wirtschaftlichen Herausforderungen auch die sprachlichen und kulturellen Barrieren zu überwinden.

8 Vgl. auch Grenzüberschreitendes Entwicklungs- und 8 Por. Transgraniczna Koncepcja Rozwoju i Działania Handlungskonzept der Euroregion POMERANIA 2014-2020, Teil- Euroregionu Pomerania na lata 2014-2020, koncepcje dla polskiej i konzept für den deutschen und polnischen Teil der Euroregion und niemieckiej części Euroregionu oraz Program Współpracy INTERREG Kooperationsprogramm INTERREG V A Mecklenburg-Vorpommern/ V A Meklemburgia - Pomorze Przednie/ Brandenburgia/ Polska (Woje- Brandenburg/ Polen (Woiwodschaft Westpommern) Entwurf vom wództwo Zachodniopomorskie) projekt z dnia 26.06.2014 R., S. 6 Fm. 26.06.2014, S. 6 ff.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 21 3. WIZJA ROZWOJU 3 Wizja rozwoju Entwicklungsvision

Dobre podstawy z uwagi na stworzoną kooperację Gute Basis durch gewachsene Kooperation Współpracę w północnej części polsko-niemieckiego po- Die Zusammenarbeit im nördlichen deutsch-polnischen granicza charakteryzuje od czasu przemian politycznych po Grenzraum ist seit der politischen Wende 1989 durch eine 1989 r. rosnąca liczba podejmowanych działań i projektów zunehmende Zahl an Aktivitäten und Kooperationsprojekten kooperacji na różnych poziomach administracyjnych i te- auf verschiedenen administrativen und thematischen Ebenen matycznych, których w tym miejscu nie sposób wymienić gekennzeichnet, die an dieser Stelle nicht vollständig benannt w całości.9 Jednym z decydujących politycznych funda- werden können9. Eine entscheidende politische Grundlage mentów polsko-niemieckiej współpracy na poziomie krajo- für die deutsch-polnische Kooperation wurde auf nationaler wym stanowi Polsko-Niemiecki Traktat o Dobrym Sąsiedz- Ebene mit dem Deutsch-Polnischen Nachbarschaftsvertrag twie i Przyjaznej Współpracy z 1991 r. Oraz powołanie na tej von 1991 sowie der daraus resultierenden Deutsch-Polnischen podstawie Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej do Regierungskommission für grenznahe und regionale Zusam- spraw Współpracy Przygranicznej i Regionalnej wraz z jej menarbeit mit ihren Ausschüssen10 gelegt. Mit dem Beitritt komitetami10. W następnych latach wraz z przystąpieniem Polens zur EU (2004), zum Schengener Abkommen (2007) Polski do Unii Europejskiej (2004), Porozumieniem z Schen- sowie der erreichten vollständigen Arbeitnehmerfreizügigkeit gen (2007) oraz po wprowadzeniu pełnej swobody przepły- (2011) haben sich die politischen Rahmenbedingungen in den wu siły roboczej (2011) warunki transgranicznej wymiany folgenden Jahren für den grenzüberschreitenden Austausch i współpracy uległy zdecydowanej poprawie. und die Zusammenarbeit entscheidend verbessert. Również na poziomie regionalnym współpraca polsko-nie- Auch auf Landesebene hat die deutsch-polnische Zusammen- miecka ma za sobą dłuższą historię. Województwo zachod- arbeit eine längere Historie. Die Woiwodschaft Westpommern niopomorskie i Meklemburgia-Pomorze Przednie podpisały und Mecklenburg-Vorpommern unterzeichneten hierzu im Juni w czerwcu 2000 r. „Wspólne Oświadczenie o Współpracy 2000 eine „Gemeinsame Erklärung über die grenzüberschrei- Transgranicznej”11 Współpracę obu regionów koordynuje tende Zusammenarbeit”11. Die Kooperation der beiden Regio- powołany w tym celu Komitet. Długoletnia sprawdzona nen wird in einem gemeinsamen Ausschuss koordiniert. Auch współpraca np. W zakresie edukacji pomiędzy wojewódz- zwischen Brandenburg und Westpommern ist die langjährig twem zachodniopomorskim a Brandenburgią ma również 9 Beispielhaft können hier zahlreiche Infrastrukturvorhaben 9 Przykładowo można tu wymienić liczne przedsięwzięcia in- im Rahmen des Projektes DPERON, oder das von der IHK Neubran- frastrukturalne w ramach projektu DEPERON bądź prowadzony przez denburg und für das östliche Mecklenburg-Vorpommern betriebene Izbę Przemysłowo-Handlową w Neubrandenburgu dla wschodniej Haus der Wirtschaft in Szczecin genannt werden. Meklemburgii - Pomorza Przedniego Dom Gospodarki w Szczecinie. 10 Die Deutsch-Polnische Regierungskommission ist erstmals 10 Polsko-Niemiecka Komisja Międzyrządowa spotkała się po 1991 zusammengetreten und ist zuständig für die Pflege der Kontakte raz pierwszy w 1991 r. Odpowiada za pielęgnowanie kontaktów oraz und der Zusammenarbeit zwischen regionalen, kommunalen und współpracę pomiędzy instytucjami regionalnymi, komunalnymi i in- sonstigen Institutionen sowie für die Anregung von weiterführenden nymi oraz służy podejmowaniu dalszych inicjatyw w polsko-niemiec- Initiativen in den deutsch-polnischen Grenzregionen. Die Regierungs- kich regionach granicznych. Komisja Międzyrządowa powołała też w kommission umfasst insgesamt die vier folgenden Ausschüsse: sumie cztery komitety: Komitet Gospodarki Przestrzennej, Komitet Ausschuss für Raumordnungsfragen, Ausschuss für grenznahe Zusam- Współpracy Przygranicznej, Komitet Współpracy Międzyregionalnej i menarbeit, Ausschuss für interregionale Zusammenarbeit, Ausschuss Komitet do spraw Edukacji. für Bildungszusammenarbeit. 11 Oświadczenie jest kontynuacją podpisanego w marcu 1991 11 Die Erklärung bildete die Fortsetzung der im März 1991 r. Wspólnego Oświadczenia Meklemburgii-Pomorza Przedniego i von Mecklenburg-Vorpommern und den damaligen Woiwodschaften ówczesnych województw: szczecińskiego, koszalińskiego, i pilskiego. Szczecin, Koszalin und Piła unterzeichneten „Gemeinsame Erklärung” Patrz: http://www.regierung-mv.de/cms2/Regierungsportal_prod/ siehe: http://www.regierung-mv.de/cms2/Regierungsportal_prod/ Regierungsportal/de/stk/Themen/Ostseekooperation_und_regiona- Regierungsportal/de/stk/Themen/Ostseekooperation_und_regiona- le_Partnerschaften/Polen/index.jsp le_Partnerschaften/Polen/index.jsp

22 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 3. Vision der Entwicklung

duże znaczenie. Premier Brandenburgii, Pan Dietmar bewährte Kooperation z. B. im Bildungsbereich von hoher Woidke, jest równocześnie obecnym koordynatorem Rządu Bedeutung. Der brandenburgische Ministerpräsident Dietmar Federalnego do spraw polsko-niemieckiej współpracy Woidke ist zudem der derzeitige Koordinator der Bundesre- międzyspołecznej i przygranicznej. W jej ramach otwarto gierung für die deutsch-polnische zwischengesellschaftliche w grudniu 2013 r. Biuro Kontaktowe w Szczecinie, którego und grenznahe Zusammenarbeit. Im Rahmen dieser Funktion głównym zadaniem jest tworzenie i rozwijanie dwustron- wurde im Dezember 2013 das deutsch-polnische Verbindungs- nego partnerstwa kooperacyjnego. Na najniższym pozio- büro in Szczecin eröffnet, dessen Hauptaufgabe der Auf- und mie współpraca pomiędzy trzema regionami uzupełniana Ausbau bilateraler Kooperationspartnerschaften sein wird. jest poprzez liczne partnerstwa komunalne, szkolne, szkół Auf kleinteiliger Ebene wird die Kooperation zwischen den wyższych oraz równie liczne partnerstwa organizacji i pod- drei Regionen durch eine Vielzahl von kommunalen Partner- miotów realizujących projekty. schaften, Schulpartnerschaften und Hochschul- und Fach- W Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina hochschulpartnerschaften sowie zahlreichen Partnerschaften do dobrych podwalin polsko-niemieckiej współpracy zali- zwischen Organisationen und Projektträgern ergänzt. czyć należy również powołanie do życia 15 grudnia 1995 r. Im Raum der Metropolregion Szczecin wurden darüber hinaus Euroregionu Pomerania12. Utworzenie Euroregionu dało durch die Gründung der Euroregion Pomerania12 am 15. podstawę współpracy transgranicznej na rzecz rozwoju Dezember 1995 in Szczecin für die grenzüberschreitende Zu- długotrwałych relacji, których celem jest trwały i zrów- sammenarbeit gute Grundlagen zur Entstehung langfristiger noważony rozwój zaangażowanych regionów. Istniejąca Beziehungen mit dem Ziel einer nachhaltig ausgewogenen polsko-niemiecka współpraca w ramach Euroregionu Entwicklung der beteiligten Regionen gelegt. Mit der etablierten deutsch-polnischen Kooperation im 12 Euroregion Pomerania jest transgranicznym regionem z udziałem związków komunalnych z Polski i Niemiec. Aktualnie 12 Die Euroregion POMERANIA ist eine grenzüberschreitende obejmuje on województwo zachodniopomorskie, wschodnią część Region mit Beteiligung von Kommunalverbänden Deutschlands und Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Region Planistyczny Uckermark- Polens. Sie umfasst aktuell den östlichen Bereich Mecklenburg-Vor- -Barnim w Brandenburgii. pommerns, die Planungsregion Uckermark-Barnim in Brandenburg sowie die Woiwodschaft Westpommern (Zachodniopomorskie)

Mapa 5 Kierunki wzmacniania kooperacji endogennej i egzogennej Karte 5 Wirkungsraum der Metropolregion Szczecin, Kooperation nach innen und außen stärken

Podstawa kartograficzna: CORINE Land Cover (CLC2006).

Kartengrundla- ge: CORINE Land Cover (CLC2006). Quelle: complan Kommunalberatung

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 23 3. WIZJA ROZWOJU

Pomerania i zgromadzone doświadczenia TRMS stanowią Rahmen der Euroregion Pomerania und den in der MRS dobrą bazę do kontynuowania dalszej wymiany i kontak- gesammelten Erfahrungen wurde eine gute Grundlage für tów transgranicznych w przyszłości. den weiteren Austausch und zukünftige grenzüberschreitende Na poziomie nieformalnym współpraca sprawdziła się Kontakte geschaffen. w szczególności w ramach powołanego do życia w 2006 r. Auf informeller Ebene hat sich die Zusammenarbeit insbeson- Partnerstwa Odry, w ramach którego ma miejsce regularna dere im Rahmen der 2006 gegründeten Oder-Partnerschaft wymiana poglądów na temat rozwoju na całym polsko-nie- bewährt, in deren Rahmen ein regelmäßiger Austausch zur mieckim pograniczu. Entwicklung im gesamten deutsch-polnischen Grenzraum erfolgt. Zadanie główne: stworzenie funkcjonujących regionalnych powiązań i współpracy Zentrale Zielstellung: Aufbau funktionierender Ważnymi dla ukształtowania Transgranicznego Regionu regionaler Verflechtungen und Kooperationen Metropolitalnego Szczecina aspektami są przestrzenna Wichtige Eckpunkte für die Herausbildung einer grenzüber- bliskość i wspólne dziedzictwo historyczne, które determi- greifenden Metropolregion Szczecin sind die räumliche Nähe nują jako cele rozwój wspólnej tożsamości oraz wzmocnie- und das gemeinsame historische Erbe. Mit den sich daraus nie postrzegania szczecińskiego regionu metropolitalnego ergebenden Zielen, ein gemeinsames Selbstverständnis zu na zewnątrz i wewnątrz dla osiągnięcia wspólnej pozycji entwickeln, die Innen- und Außenwahrnehmung der Metropol- w politykach rozwoju przestrzennego na poziomie krajo- region Szczecin zu stärken und eine gemeinsame Positionie- wym i europejskim. rung in den Raumentwicklungspolitiken auf nationaler und Region metropolitalny dysponuje wieloma potencjałami europäischer Ebene zu erreichen, besitzt die Metropolregion rozwojowymi dotyczącymi zarówno rozwoju gospodar- Szczecin eine Vielzahl von regionalen Entwicklungspoten- czego, jak i technologiczno-innowacyjnego, społecznego zialen, sowohl was die wirtschaftliche, als auch die technolo- i kulturowego. W ścisłym pionowym i poziomym układzie gisch-innovative, soziale und kulturelle Entwicklung betrifft. partnerskim Transgraniczny Region Metropolitalny Szczeci- Im engen partnerschaftlichen Verbund auf vertikaler und na chce aktywnie wykorzystywać swoje szanse i potencjały horizontaler Ebene will die grenzüberschreitende Metropol- rozwojowe w konkurencji pomiędzy regionami. Dąży on region Szczecin ihre Entwicklungschancen und -potenziale do stworzenia podziału zadań pomiędzy miastami i gmi- im Wettbewerb der Regionen aktiv wahrnehmen und strebt nami regionu oraz do ścisłej i dobrej współpracy pomię- eine funktionierende Aufgabenteilung zwischen den Städten dzy zaangażowanymi partnerami. Poprzez wykształcenie und Gemeinden der Region sowie eine enge Kooperation und intensywnych powiązań w różnych dziedzinach, takich jak gute Zusammenarbeit mit den beteiligten Partnern an. Über klastry gospodarcze, rynki pracy, oferta edukacyjna, usługi, die Herausbildung intensiver Verflechtungen, die sich auf handel detaliczny i opieka zdrowotna, sieci transportowe, unterschiedliche Bereiche wie Wirtschaftscluster, Institutionen instytucje naukowe, placówki kultury można wykorzysty- der Wissenschaften, Arbeitsmärkte und Ausbildungsangebote, wać synergię transgraniczną i wskazywać mieszkańcom Dienstleistungen im Handel oder Gesundheitswesen, Logistik i przedsiębiorstwom regionu perspektywy rozwojowe. oder auch Kultureinrichtungen beziehen, können grenzüber- Szczecin powoli ukierunkowuje się transgranicznie i nie schreitende Synergien nutzbar gemacht und Perspektiven jest to już miasto na obrzeżach, tylko centrum regionu. für Menschen und Unternehmen eröffnet werden. Szczecin eröffnet sich langsam eine grenzüberschreitende Perspektive Długookresowa perspektywa docelowa: integracja und ist nicht mehr eine Stadt am Rande, sondern das Zentrum Szczecina z siecią europejskich regionów dieser Region. metropolitalnych Langfristige Zielperspektive: Einbindung in das Netz Jak zostało to już opisane, w ostatnich latach zmieniała się europäischer Metropolregionen wyraźnie, wraz z nabierającą tempa integracją europejską, pozycja strategiczna Szczecina (porównaj rozdział 2.1). Wie eingangs beschrieben, hat sich die strategische Position Związana z tym jest rola Szczecina jako ogniwa łączącego Szczecins in den vergangenen Jahren durch die beginnende regiony metropolitalne południowego wybrzeża Bałtyku europäische Integration deutlich verändert (vgl. Kapitel 2.1). oraz Europy Środkowej. Taka pozycja pozwala postrzegać Damit verknüpft ist die Rolle Szczecins als Bindeglied zu den Szczecin jako europejską metropolię dla ludzi, gospodarki, Metropolregionen im südlichen Ostseeraum sowie in Mittel- nauki oraz kultury w kontekście zadań transgranicznych. europa. In dieser Positionierung sieht sich Szczecin als eu- ropäische Metropole für Menschen, Wirtschaft, Wissenschaft Jednocześnie z integracją Szczecina z europejską siecią sowie Kultur mit grenzüberschreitender Verantwortung. metropolii tworzą się gospodarcze i społeczne powiąza- nia z historycznie ukształtowanym otoczeniem po stronie Zeitgleich mit der Einbindung Szczecins in das europä- polskiej i niemieckiej. Postępująca integracja europejska ische Metropolennetz bilden sich wirtschaftliche und

24 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 3. Vision der Entwicklung

i związana z nią likwidacja barier granicznych jest wspar- gesellschaftliche Verflechtungen mit dem historisch ciem dla tego procesu. Od dekady Polska jest już członkiem gewachsenen Umland auf deutscher und polnischer Seite Unii Europejskiej. W roku 2007 przystąpiła do porozumienia heraus. Dieser Prozess wird durch die fortschreitende z Schengen o ruchu osobowym bez kontroli granicznych. europäische Integration und mit ihr durch den Abbau Od 2011 r. również polscy obywatele mogą korzystać ze der Grenzbarrieren befördert. Polen ist bereits seit einer swobody przepływu siły roboczej. Mimo tego, że granice Dekade Mitglied der Europäischen Union. Im Jahr 2007 międzypaństwowe w Europie tracą swój charakter bariery, trat Polen dem Schengener Abkommen zum kontrollfreien to właśnie przede wszystkim w regionach przygranicz- Personenverkehr bei und seit 2011 gilt die Arbeitnehmer- nych odczuwa się nadal ich różnorodne oddziaływanie. freizügigkeit auch für polnische Staatsbürger. Obgleich Różnice strukturalne i komplementarność narodowych Staatsgrenzen in Europa ihre Barrierewirkung zuneh- obszarów cząstkowych, chociażby poprzez różne systemy mend verlieren, sind sie vor allem in Grenzregionen auf prawne, kompetencje i systemy administracyjne, języki vielfältige Art und Weise spürbar. Strukturunterschiede i kultury spotykają się tu bezpośrednio. Mogą one dawać und Komplementaritäten der nationalen Teilräume, etwa korzyści i szanse, jeśli dzięki nim generowana jest wartość durch verschiedene Rechtssysteme, Zuständigkeiten und dodana, a region metropolitalny będzie mógł się rozwi- Verwaltungssysteme sowie Sprachen und Kulturen, treffen jać w kierunku nawiązywania kontaktów na poziomie direkt aufeinander. Hieraus können sich Vorteile und Chan- wewnątrzregionalnym i europejskim z innymi obszarami cen ergeben, wenn ein Mehrwert generiert werden kann metropolitalnymi. und sich die Metropolregion zu einem internationalen

Mapa 6 Pozycjonowanie Szczecina w strukturze metropolii europejskich Karte 6 Positionierung Szczecins im europäischen Metropolengefüge

Źródło: complan Kommunalberatung na podstawe portalu TEN-tec Podstawa kartograficzna: CORINE Land Cover (CLC2006). Quelle: complan Kommunalberatung auf Grundlage des TEN-tec Portals Kartengrundlage: CORINE Land Cover (CLC2006).

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 25 3. WIZJA ROZWOJU

Celem dalszego rozwoju i wzmocnienia znaczenia politycz- Kontaktraum auf binnenregionaler und europäischer Ebene nego Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina dąży entwickelt. do odpowiedniego umiejscowienia w krajowych politykach Für die weitere Entwicklung und landespolitische Bedeu- rozwoju przestrzennego. Po stronie niemieckiej cel ten tung strebt die Metropolregion Szczecin eine Verankerung in polega na tym, aby włączyć region do Inicjatywnej Grupy den jeweiligen nationalen Raumpolitiken an. So bestehen Roboczej Metropolitalne Regiony Graniczne (IMeG) i i włą- auch die Ziele, die Region in den Initiativkreis Metropolitane czeniu jako metropolitalny region graniczny do wzorców Grenzregionen (IMeG) einzubinden und als Metropolitane kierunkowych i strategii działania w rozwoju przestrzen- Grenzregion in den Leitbildern und Handlungsstrategien für nym w Niemczech. Po stronie polskiej przyjęto politykę die Raumentwicklung in Deutschland zu berücksichtigen. rozwoju przestrzennego ukierunkowaną na koncepcję re- Auch auf polnischer Seite hat sich eine an dem Konzept der gionów metropolitalnych. Przy coraz większym zauważaniu Metropolregionen orientierte Raumentwicklungspolitik w Polsce roli metropolii, uwzględnienie regionu transgra- entwickelt. Unter zunehmender Beachtung von Metropolen nicznego powinno nastąpić przy ewentualnej aktualizacji in Polen sollte die grenzüberschreitende Region bei einer Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. eventuellen Aktualisierung des Nationalen Raumentwick- Z uwagi na bliskość Transgranicznego Regionu Metropoli- lungskonzepts 2030 mehr berücksichtigt werden. „Aufgrund talnego Szczecina oraz Stołecznego Regionu Berlin – Bran- der räumlichen Nähe der Metropolregion Szczecin und der denburgia szczególną rolę odgrywa rozwój wzajemnych Hauptstadtregion Berlin-Brandenburg spielt die Entwick- powiązań gospodarczych, transportowych i kulturalnych lung der wirtschaftlichen, verkehrlichen und kulturellen między Berlinem a Szczecinem. Proces rozwoju TRMS Wechselbeziehungen zwischen Berlin und Szczecin eine należy ukształtować w taki sposób, aby porozumieć się besondere Rolle. Der Prozess zur Entwicklung der Metro- na zasadach partnerskich co do interesów obu regionów polregion Szczecin soll dazu genutzt werden, die Interessen metropolitalnych. beider Metropolregionen partnerschaftlich aufeinander Przy uwzględnieniu przedstawionych zadań i wyzwań abzustimmen.“ wewnątrz regionu, jak i na poziomie europejskim Transgra- Unter Berücksichtigung der dargelegten Aufgaben und niczny Region Metropolitalny Szczecina dąży do realizacji Herausforderungen innerhalb der Region und auf europä- następujących celów strategicznych dalszego rozwoju: ischer Ebene verfolgt die Metropolregion Szczecin folgende 1. Region metropolitalny Szczecina dąży do poprawy strategische Zielstellungen für ihre weitere Entwicklung: konkurencyjności gospodarczej poprzez lepsze wykorzy- 1. Die Metropolregion Szczecin verfolgt die Verbesserung der stanie regionalnych warunków lokalizacji działalności wirtschaftlichen Wettbewerbsfähigkeit durch eine bessere gospodarczej i rozwój wspólnego rynku pracy oraz obszaru Nutzung der regionalen Standortrahmenbedingungen und gospodarczego. die Entwicklung eines gemeinsamen Arbeitsmarktes und 2. Region metropolitalny Szczecina stawia na poprawę po- Wirtschaftsraumes. łączeń transportowych i wzmocnienie przyjaznego środo- 2. Die Metropolregion Szczecin setzt auf die Verbesserung der wisku transportu przy uwzględnieniu transportu kolejowe- verkehrlichen Verbindungen in der Region und die Stärkung go oraz komunikacji publicznej. umweltverträglicher Verkehre unter besonderer Berücksich- 3. Region metropolitalny Szczecina dąży do trwałego roz- tigung des Bahnverkehrs und des ÖPNVs. woju jako region modelowy energii odnawialnych w Euro- 3. Die Metropolregion Szczecin strebt die nachhaltige Ent- pie i chce się w znaczący sposób przyczynić do dostosowa- wicklung zu einer Modellregion für die Nutzung erneuerbarer nia do zmian klimatycznych. Energien in Europa an und berücksichtigt in ihrer Entwick- 4. Region metropolitalny Szczecina dąży do wypracowania lung die notwendige Anpassung an den Klimawandel. profilu dwujęzycznego obszaru językowego, kulturowego 4. Die Metropolregion Szczecin strebt die Profilierung zu i zamieszkania. einem zweisprachigen Kultur- und Lebensraum an. 5. Region metropolitalny Szczecina zwraca w swoim rozwo- 5. Die Metropolregion Szczecin beachtet in ihrer Entwick- ju uwagę na konsekwencje wynikające z rozwoju demogra- lung die aus dem demografischen Wandel resultierenden ficznego i tworzy celowe zachęty i strategie (warunki pracy, Auswirkungen und entwickelt gezielt Anreize und Strategien warunki dla rodzin, możliwości spędzania czasu wolnego) (Arbeits-, Familien- und Freizeitbedingungen) zum Verbleib ukierunkowanie na pozyskanie nowych i utrzymaniu und zur Gewinnung jüngerer Bevölkerungsgruppen. dotychczasowych mieszkańców reprezentujących młodsze 6. Die Metropolregion Szczecin agiert zugunsten von Innova- grupy wiekowe. tionen, Forschung und Entwicklung im eigenen Raum und 6. Region metropolitalny Szczecina działa na rzecz arbeitet in diesem Bereich auch im Ostseeraum zusammen.

26 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 3. Vision der Entwicklung

przyciągania innowacji, badań i rozwoju do obszaru 7. Die Metropolregion Szczecin strebt die Bewahrung der własnego i współpracuje w tym zakresie w obszarze Morza Vielfalt der Natur- und Kulturgüter an. Auf der Grundlage die- Bałtyckiego. ser Werte will sie die Zusammenarbeit und die Annäherung 7. Region metropolitalny Szczecina dąży do zachowania der örtlichen Bevölkerung beiderseits der Grenze gemeinsam różnorodności dóbr przyrody i kultury. W oparciu o te gestalten. wartości chce wspólnie kształtować współpracę i zbliżenie 8. Die Metropolregion Szczecin setzt auf eine komplementäre społeczności lokalnych po obu stronach granicy. Aufgabenteilung zwischen der Metropole und den Städten 8. Region metropolitalny Szczecina stawia na komple- und Gemeinden der Region. mentarny podział zadań pomiędzy metropolią a miastami 9. In der Metropolregion Szczecin übernimmt Szczecin als i gminami regionu. Kernstadt des Metropolraumes die wichtigsten Metropol- 9. W regionie metropolitalnym Szczecin, jako miasto funktionen und nimmt eine zentrale Rolle als überregionaler rdzeniowe obszaru metropolitalnego, skupia najważniej- Knotenpunkt in den Bereichen, Verkehr, Wirtschaft, For- sze funkcje metropolitalne, zajmuje centralną rolę jako schung und Entwicklung, Innovation und Kultur ein. ponadregionalny węzeł w zakresie transportu, gospodarki, 10. Die Metropolregion Szczecin strebt die Einbindung in das nauki, badań i rozwoju, innowacji i kultury. Netz der europäischen Metropolregionen an und will damit 10. Region metropolitalny Szczecina dąży do integracji neue Entwicklungsimpulse für den Ostseeraum setzen. z siecią europejskich regionów metropolitalnych i chce tym samym dawać nowe impulsy rozwojowe dla obszaru południowego Bałtyku.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 27 2.2. Główne zadania i wyzwania TRMS Obszary działania 4 Obszary działania Handlungsfelder

Niniejsza koncepcja rozwojowa stanowi pierwszy etap Das vorliegende Entwicklungskonzept stellt die erste Etap- polsko-niemieckiej współpracy mającej na celu tworzenie pe der deutsch-polnischen Zusammenarbeit zur Gründung Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina. einer grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin dar. Polsko-niemiecka Grupa Sterująca postanowiła, iż w fazie Im vorliegenden Konzept wurde durch die deutsch-polnische startowej wspólnych prac merytorycznych zdefiniowany Steuerungsgruppe entschieden, zunächst eine Auswahl von zostanie najpierw pewien wybór obszarów działania, które Handlungsfeldern, die mit den Themenschwerpunkten und w odniesieniu do tematów i celów korespondują z listem Zielsetzungen der Absichtserklärung vom November 2012 intencyjnym z listopada 2012 r. Wytypowano następujące korrespondieren, als Startphase für die gemeinsame inhalt- obszary: liche Arbeit zu definieren. Folgende Handlungsfelder wurden 1. Położenie nad wodą im Rahmen der Erarbeitung des Entwicklungskonzeptes bearbeitet: 2. Region modelowy – energie odnawialne 1. „Lage am Wasser“, 3. Ludzie – kultura – język – praca 2. „Modellregion Erneuerbare Energien“, 4. Funkcje miast 3. „Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit“, 5. Transport regionalny i mobilność 4. „Funktion der Städte“, W ramach dalszej współpracy przewidziano rozwój wymienionych obszarów działania oraz ich uzupełnienie o kolejne 5. „Regionaler Verkehr und Mobilität“. wspólne obszary tematyczne13. Poszczególne obszary dzia- Im Rahmen der nachfolgenden Zusammenarbeit ist vorgese- łania zostały poniżej opisane w oparciu o sytuację wyjścio- hen, dass die benannten Handlungsfelder weiterentwickelt wą w regionie, ustalone cele oraz wybrane przedsięwzięcia und durch weitere gemeinsame Themenfelder13 ergänzt wer- modelowe i projekty. Wybór przedsięwzięć modelowych den sollen. Die einzelnen Handlungsfelder sind nachfolgend i projektów w poszczególnych obszarach działania nastąpi mit ihrer Ausgangssituation in der Region, den vereinbarten na podstawie następujących kryteriów: Zielstellungen sowie ausgewählten Modellvorhaben und Pro- • Przedsięwzięcia powinny być zgodne ze Strategią jekten beschrieben. Die Entwicklung bzw. Auswahl der nach- Europa 2020. folgend für die Handlungsfelder genannten Modellvorhaben und Projekte erfolgte auf Grundlage der folgenden Kriterien: • Przedsięwzięcia mają przyczyniać się do wzrostu atrakcyjności/konkurencyjności całego regionu bądź • Vorhaben sollen in Einklang mit den Europa 2020-Zielen wspierać integrację regionu. stehen. • Przedsięwzięcia powinny wykazywać charakter mode- • Vorhaben sollen zu einer Steigerung der Attraktivität / lowy lub innowacyjny i dawać możliwości zastosowa- Wettbewerbsfähigkeit der Gesamtregion beitragen bzw. nia ich w układzie transgranicznym. das Zusammenwachsen der Region befördern. • Przedsięwzięcia powinny być możliwe do rzeczywiste- • Vorhaben sollen einen Modell- oder innovativen Charak- go wdrożenia przez zaangażowane podmioty w no- ter aufweisen und eine grenzüberschreitende Übertrag- wym okresie programowania. barkeit bieten. • Przedsięwzięcia modelowe powinny spełniać przynaj- • Eine realistische Umsetzbarkeit durch Vorhabenträger in mniej trzy z wyżej wymienionych kryteriów. der neuen Förderperiode sollte gegeben sein. • Modellvorhaben sollen mindestens drei der vorgenannten Kriterien erfüllen. 13 Przyszłe wspólne obszary tematyczne zostały już uzgodnione i zostaną konkretnie wymienione w przygotowywanym obecnie 13 Zukünftige gemeinsame Themenfelder wurden bereits wspólnym oświadczeniu o dalszej współpracy w regionie metropo- abgestimmt und werden in einer derzeit in Vorbereitung befindlichen litalnym. Podpisanie tego oświadczenia przewidziane jest na drugą Gemeinsamen Absichtserklärung zur weiteren Zusammenarbeit in połowę 2015 r. der Metropolregion konkret benannt. Die Unterzeichnung dieser Erklärung ist für die zweite Jahreshälfte 2015 vorgesehen.

28 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

Projekty i przedsięwzięcia modelowe, zawarte w po- Die nachfolgend in den einzelnen Handlungsfeldern aufge- szczególnych obszarach tematycznych, służą wsparciu führten Projekte und Modellvorhaben dienen der Unterset- poszczególnych celów. Projekty będą omawiane i wy- zung der jeweiligen Zielstellungen. Die Projekte wurden in bierane w drodze wspólnej, polsko- niemieckiej dyskusji einem gemeinsamen Diskurs mit deutschen und polnischen zainteresowanych partnerów współpracy. W obecnej fazie Akteuren entwickelt bzw. ausgewählt. Es handelt sich in der zostały opracowane koncepcje i pomysły na projekty, które jetzigen Phase zumeist um Projektideen und –ansätze, die zostaną skonkretyzowane i rozwinięte w ramach dalszej im Rahmen der weiteren Zusammenarbeit konkretisiert und współpracy. W TRMS celem jest przy tym wspieranie już weiterentwickelt werden. In der Metropolregion Szczecin wird istniejących skutecznych działań, które dzięki dalszym zudem das Ziel verfolgt, auch bereits bestehende erfolgreiche komplementarnym projektom i przedsięwzięciom kształ- Aktivitäten zu fördern und durch weitere komplementäre tują obszary działań i przyczyniać się będą do wzrostu Projekte und Vorhaben die benannten Handlungsfelder zu obszaru metropolitalnego. profilieren und so zu einem Zusammenwachsen der Metropol- Wymienione w dalszej części tekstu przedsięwzięcia mo- region beizutragen. delowe nie są kompletnym zestawieniem, lecz wyborem Die im weiteren Text aufgeführten Modellvorhaben erfüllen przedsięwzięć priorytetowych na początek nowego okresu keinen Anspruch auf Vollständigkeit, sondern sind als eine programowania UE w latach 2014-2020. Dalsze przedsię- Auswahl an prioritären Vorhaben für den Beginn der neuen wzięcia zostaną opracowane w ramach przyszłej współpra- EU-Förderperiode 2014-2020 zu verstehen. Weitere Vorhaben cy w regionie metropolitalnym. werden im Rahmen der zukünftigen Kooperation in der Metro- polregion entwickelt. 4. 1. Położenie nad wodą 4. 1. Lage am Wasser Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe Ausgangssituation und Rahmenbedingungen Położenie nad wodą i jego maksymalne wykorzystanie jest punktem wyjścia przyszłych działań konsolidacyjnych i roz- Die Lage am Wasser, verbunden mit einer maximalen Nut- wojowych na obszarze TRMS – również przy uwzględnieniu zung dieser Lage, auch unter Berücksichtigung der natur- wymogów prawnych i interesów ochrony przyrody i środo- schutz- und umweltschutzbezogenen Belange und rechtlichen wiska naturalnego. Stanowi o przewadze konkurencyjnej Vorgaben, gilt als Ausgangspunkt für zukünftige Konsolidie- wynikającej z dostępności do akwenów żeglownych: Bałty- rungs- und Entwicklungsmaßnahmen innerhalb der grenz- ku, Zalewu Szczecińskiego, jeziornych i rzecznych. Korzyści überschreitenden Metropolregion Szczecin (MRS). Damit lässt z położenia nadwodnego są rozpatrywane w kontekście sich der Wettbewerbsvorteil ausschöpfen, den der Zugang osadniczym, gospodarczym i turystycznym. zu den schiffbaren Gewässern – auf der Ostsee (Pommersche Rozwój funkcji metropolitalnych Szczecina musi być rozpa- Bucht) im Stettiner Haff, auf den Seen und Flüssen – liefert. trywany w ścisłym związku ze zmianą sposobu postrzega- Die aus der Lage am Wasser resultierenden Vorteile in diesem nia miasta. Obszary nadwodne posiadają duży potencjał Kapitel werden in den siedlungsbezogenen, wirtschaftlichen w budowaniu przestrzeni symbolicznych skupiających und touristischen Zusammenhang gebracht. ludzi, ich działalność, a także poczucie wspólnoty. W tym Der Aufbau der Metropolitanen Funktionen von Szczecin ist in kontekście wspierany jest rozwój budownictwa usługo- engem Zusammenhang mit einer veränderten Wahrnehmung wego i mieszkaniowego zlokalizowanego w obszarach der Stadt zu betrachten. So weisen Wasserlagen durch ihre nadwodnych korzystających z atrakcyjnego krajobrazu oft besondere imageprägende Funktion sowie die oft hohe miejskiego. Rozwijane jest także powstawanie przestrze- Aufenthaltsqualität eine große städtebaulich funktionale ni publicznych zwróconych w stronę wody, a więc takich Bedeutung auf. In diesem Zusammenhang wird der Dienstleis- obszarów, które umożliwiają pieszym łatwy dostęp do linii tungs- und Wohnungsbau in Wasserlagen unterstützt, wobei brzegu lub swobodne spędzanie czasu wolnego w zabudo- auch die attraktive städtische Landschaft einbezogen wird. wie miejskiej poprzez korzystanie z nadwodnych walorów Auch dem Wasser zugewandte öffentliche Räume werden krajobrazowych. entwickelt, also solche, die den Fußgängern einen leichten Funkcjonowanie portów morskich i śródlądowych na styku Zugang zum Ufer und eine Freizeitgestaltung innerhalb der morza, lądu i rzek stanowi podstawę gospodarki całego städtischen Bebauung ermöglichen, da sie die Vorzüge der obszaru. Działalność portowa zlokalizowana jest głównie wasserreichen Landschaft genießen können. w Szczecinie, Świnoujściu, Stralsund, Sassnitz, Policach, Für die ökonomische Entwicklung der gesamten Region sind Eberswalde oraz Schwedt i stanowi znaczącą podstawę ich funktionierende See- und Binnenhäfen an den Schnittstellen

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 29 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

gospodarki. Z tego względu uwzględnienie planów rozwo- von Meer, Festland und Flüssen grundlegend wichtig. Hä- jowych portów i wzmacnianie wspólnej pozycji konkuren- fen bilden vorwiegend in Szczecin, Świnoujście, Stralsund, cyjnej jest istotne dla rozwoju gospodarczego TRMS. Sassnitz, Police, Eberswalde und Schwedt eine bedeutende Położenie nad wodą jest elementem łączącym większą wirtschaftliche Grundlage. Daher ist es für die ökonomische część regionu metropolitalnego i daje możliwości wykorzy- Entwicklung der MRS wichtig, die Entwicklungspläne der stania ogromnej liczby zlokalizowanych tutaj akwenów do Häfen zu berücksichtigen und die gemeinsame Wettbewerbs- uprawiania turystyki wodnej. Jest to działalność stosunko- position zu stärken. wo dobrze rozwinięta po stronie niemieckiej, a w ostatnim Die Lage am Wasser ist ein verbindendes Element für große czasie dynamicznie rozwijająca się po stronie polskiej. Moż- Teilräume der Metropolregion und bietet die Möglichkeit, die liwość uprawiania turystyki wodnej stanowi wyróżniający hier zahlreich vorhandenen Gewässer für den Wassersport zu walor i stanowi o atrakcyjności zamieszkiwania i spędzania nutzen. Auf der deutschen Seite ist der Wassersporttourismus czasu wolnego w obszarze TRMS. Wyróżniający walor vglw. stark entwickelt, doch in letzter Zeit entwickelt er sich nadwodnego położenia TRMS wpływa na to, że obszar ten auch auf der polnischen Seite recht dynamisch. Die Wasser- może być idealnym miejscem do organizacji zawodów sportangebote stellen einen großen Vorteil dar und machen die w sportach wodnych, w tym w szczególności w żeglarstwie MRS als Wohn- und Erholungsstandort besonders attraktiv. Die i surfingu, na skalę krajową, europejską czy światową. hervorragende wassernahe Lage der MRS trägt dazu bei, dass dieser Raum ein idealer Standort für nationale, europäische Rozwój urbanistyczny obszarów und globale Segel- und Surfwettbewerbe werden könnte. nadwodnych Städtebauliche Entwicklung von Poza funkcjami metropolitalnymi decydujące znaczenie dla wassernahen Gebieten metropolii ma wewnętrzne i zewnętrzne jej postrzeganie, co związane jest z jej pozytywnym wizerunkiem. Ze wzglę- Neben den Metropolfunktionen ist die innere und äußere du na otwarcie krajobrazowe obszary nadwodne są prede- Wahrnehmung für die Metropole, verbunden mit der Schaf- stynowane do budowania swojego wizerunku w oparciu fung eines positiven Images von entscheidender Bedeutung. o takie wartości. Przestrzeń akwenów oraz bogactwo Wegen der offenen Landschaften sind wassernahe Gebiete i rozległość terenów zielonych w połączeniu z wybitnymi prädestiniert für die Entwicklung eines eigenen, auf diesen walorami krajobrazowymi są dobrą zachętą do lokowania Werten basierenden Images. Sowohl die wasserreichen w obszarze TRMS różnych form aktywności. Rozwój funkcji Räume als auch die landschaftliche Vielfalt und die Weite der wielkomiejskich w obszarach nadwodnych, z którymi wiążą grünen Flächen sind ein guter Anreiz dafür, dass sich verschie- się wyjątkowe układy urbanistyczne, przyczynia się do dene Aktivitäten in der MRS entwickeln. Durch die Entwicklung stwarzania warunków dla rozwoju środowiska kreatywne- von Großstadtfunktionen in wassernahen Gebieten, die mit go (ang. creative milieux). einmaligen städtebaulichen Vorzügen verbunden sind, wird Szczecin jako ośrodek portowy o tradycji hanzeatyc- zur Schaffung von Voraussetzungen für die Entfaltung von kiej pełni funkcje ważnego węzła transportu morskiego, Kreativräumen (creative milieu) beigetragen. lądowego i śródlądowego. Miasto charakteryzuje poło- Szczecin ist als Hafenstadt mit einer langen hanseatischen żenie w ujściowym odcinku Odry, w odległości 65 km od Geschichte ein wichtiger Knotenpunkt für den See-, Land- und

Rysunek 2 Obszary nadwodne w Szczecinie – widok w stronę mostu Długiego Abbildung 2 Wassernahe Räume in Szczecin – Blick auf die Lange Brücke und die Altstadt

Źródło: RBGPWZ 2014 Quelle: RBGPWZ 2014

30 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

otwartego morza. Położenie to, w tym bliskość znajdują- Binnengewässerverkehr. Die Stadt liegt an der Odermündung, cego się w granicach miasta jeziora Dąbie (54,08 km²), sta- ca. 65 km vom offenen Meer entfernt. Diese Lage und die nowi o dużym potencjale miasta w zakresie jego związków Nähe zu dem innerhalb der Stadtgrenzen liegenden Damm- urbanistycznych, gospodarczych i turystycznych z wodą. schen See (mit 54,08 km² der viertgrößte See in Polen) zeigt, Aspekt położenia Szczecina nad wodą może ulec wzmoc- dass die Stadt ein großes Potenzial besitzt, was die auf das nieniu z uwagi na nowe uwarunkowania gospodarcze. Wasser bezogenen städtebaulichen, wirtschaftlichen und W wyniku globalnych zmian gospodarczych związanych touristischen Beziehungen betrifft. Durch neue wirtschaftli- z postępem technicznym następuje rozwój działalności che Entwicklungen kann die Wasserlage gestärkt werden. portowej na nowych obszarach stanowiących dotychczaso- Aufgrund der globalen wirtschaftlichen Veränderungen, die wą rezerwę rozwoju portu. Jednocześnie przeznaczane są mit dem technischen Fortschritt einhergehen, verlagert sich na cele zabudowy mieszkaniowej i usługowej byłe tereny die traditionelle Hafentätigkeit zunehmend in neue, bisher für portowe znajdujące się w centrum miasta i zajmowane do- den Hafenausbau reservierte, Gebiete. Im Gegenzug werden tychczas przez przedsiębiorców prowadzących działalność Bereiche im Stadtzentrum freigegeben, die bisher den Produk- produkcyjno-składową i magazynową. tions-, Lager- und Logistikunternehmen vorbehalten waren. Odpowiedzią na te wyzwania jest strategia marki „Szczecin Eine Antwort auf diese Herausforderungen bietet die Strategie Floating Garden 2050” wyrażająca się w długoterminowej der Marke „Szczecin Floating Garden 2050“, die eine langfris- wizji rozwoju Szczecina jako miasta nad wodą o unikalnej tige Vision zur Entwicklung von Szczecin zu einer Stadt am wartości przyrodniczej i kulturowej. Przestrzennym aspek- Wasser mit einmaligen Natur- und Kulturwerten darstellt. tem realizacji tej marki jest rozwój urbanistyczny obszarów Den räumlichen Fokus der Strategie bildet die städtebauliche nadwodnych. Położone na terenach śródmiejskich i sąsia- Erschließung der wassernahen Gebiete. Die in der Innenstadt dujące przez rzekę ze Starym Miastem wyspy Międzyodrza – und nahe der Altstadt am anderen Ufer liegenden Inseln von Łasztownia, Wyspa Grodzka, Kępa Parnicka i Wyspa Zielona Międzyodrze – Łasztownia, Wyspa Grodzka, Kępa Parnicka, – to wyeksploatowana, obecnie ekstensywnie użytkowana Wyspa Zielona – beherbergen eine zurzeit extensiv betriebene struktura przemysłowo-składowa, położona w granicach Industrie- und Logistikstruktur innerhalb des Seehafenge- portu morskiego i częściowo zajęta przez firmy działające ländes, die zum Teil von den im Hafen tätigen Firmen genutzt na tym obszarze. Polityka Szczecina koncentruje się na wird. Die Szczeciner Politik befasst sich verstärkt mit der rewitalizacji tego obszaru i obejmuje stworzenie wielo- Revitalisierung dieses Gebietes und will eine multifunktio- funkcyjnej struktury śródmiejskiej na wyspach Śródodrza, nale innerstädtische Struktur auf den Inseln von Śródodrze

Mapa 7 Planowana transformacja nadwodnych terenów portowych na wyspach Międzyodrza Karte 7 Geplante Umgestaltung der zur Wasserseite liegenden Hafengebiete auf den Międzyodrze-Inseln

Źródło: Prezentacja „Modelowy ład przestrzenny terenów nadwodnych na przykładzie Szczecina, rozwój przemysłu i turystyki oraz miasta” wygłoszo- na przez prezydenta Szczecina Piotra Krzystka podczas i Międzynarodowe- go Kongresu Morskiego w dniach 13-15 czerwca 2013 r. W Szczecinie.

Quelle: Präsentation „Modellhafte Raumordnung von wassernahen Gebieten am Beispiel Szczecin – industri-elle, touristische und städtische Entwicklung”, vorge- stellt von Piotr Krzystek, Stadtpräsident von Szczecin, auf dem 1. Internationen Seekongress vom 13.-15. Juni 2013 in Szczecin

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 31 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

przekształcaniu terenów nabrzeżnych pod nowe funkcje schaffen sowie den Uferbereichen neue Funktionen geben und oraz budowę marin m.in. na Wyspie Grodzkiej. Projekt po- Marinas errichten, z.B. im Bereich der Insel Wyspa Grodzka. wiązany jest funkcjonalnie z projektami o mniejszej skali, Dieses Projekt ist funktional mit den etwas kleineren Projekten jak rewitalizacja Starówki i „Szczecińska Wenecja”. Jest wie der Revitalisierung der Altstadt und dem Projekt „Szczeci- także realizowany miejscowo przez podmioty prywatne ner Venedig“ verbunden. Die Umsetzung erfolgt sehr zeitnah w ramach inwestycji własnych, co wspólnie pozwala przy- auf lokaler Ebene durch private Träger im Rahmen von eige- śpieszyć długotrwały proces transformacji obszaru. nen Investitionen, so dass der lange Transformationsprozess Obowiązujące plany miejscowe dla obszaru wysp Mię- dieses Gebiets beschleunigt werden kann. dzyodrza otworzyły warunki dla realizacji wielkoprze- Die geltenden Bebaungspläne für den Inselbereich schufen die strzennego projektu urbanistycznego – nowego centrum Voraussetzungen, um ein großflächiges Stadtentwicklungs- miejskiego. Zaowocowało to pojawieniem się pierwszych projekt zu verwirklichen – ein neues Stadtzentrum. Inzwischen inwestycji komercyjnych na tym terenie (np. biurowiec sind erste kommerzielle Investitionen erkennbar (z.B. das Lastadia Office, rewitalizacja Starej Rzeźni, Odra Park przy Bürohaus Lastadia Office, die begonnene Revitalisierung der ulicy Gdańskiej), wspieranych budową nowych, miejskich Alten Schlächterei oder der Oder-Park an der Straße Gdańska), przestrzeni publicznych (m.in. Bulwar Piastowski i Gdyń- unterstützt durch die Errichtung von neuen öffentlichen ski). Nowe centrum na wyspach zostanie zintegrowane städtischen Räumen (u.a. der Piastowski- und der Gdyński- komunikacyjnie ze Starym Miastem przez przygotowy- Boulevard). Das auf den Inseln entstehende neue Zentrum waną obecnie nową przeprawę mostową – Most Kłodny. wird mit einer verkehrlichen Anbindung an die Altstadt – der Stworzona została przestrzeń dla lokowania i koncentracji demnächst gebauten neuen Brückenverbindung, der Kłodny- nowych miejsc pracy, usług finansowo-biznesowych obsłu- Brücke – ausgestattet sein. Inzwischen wurden Flächen für gujących miasto i port, również zabudowy mieszkaniowej die Einrichtung und Konzentration von neuen Arbeitsplätzen, i apartamentowej. Planowane usługi wysokiej kultury i biz- Finanz- und Geschäftsdienstleistungen für die Stadt und den nesu (np. Muzeum Morskie, zespół teatrów dramatycznych Hafen, aber auch für eine Wohnbebauung erschlossen. Die ze scenami plenerowymi, centrum wystawienniczo-kon- geplanten besonderen Kultur- und Geschäftsdienstleistungen gresowe, opera) wzmocnią pozycję Szczecina jako ośrodka (z.B. ein Meeresmuseum, ein Theaterkomplex mit Freilichtbüh- metropolitalnego, mają ogromne znaczenie wizerunkowe, nen, ein Ausstellungs- und Kongresszentrum, eine Oper) wer- służą przyciągnięciu nowych mieszkańców i kreacji nowego den Szczecin in seiner Metropolfunktion stärken. Sie werden wielkomiejskiego centrum ściśle powiązanego z odbudową das Bild der Stadt prägen, neue Einwohner anziehen und ein prestiżowych frontów wodnych i integracją tych obszarów neues großstädtisches Zentrum schaffen, für das die Bebau- z obszarem rewitalizowanej Starówki. ung der prestigeträchtigen Wasserseite und der Integration Inne miasta TRMS posiadają równie interesujące przestrze- dieser Gebiete mit der revitalisierten Altstadt wichtige Impulse nie nadwodne. Przykładowymi miastami w TRMS w kon- geben wird. tekście położenia nad wodą są: In der MRS gibt es noch weitere Städte, die ebenso interessan- • Neubrandenburg. W związku z położeniem nad te wassernahe Räume aufweisen. Als Beispiele für die Lage am jeziorem Tollensesee na Pojezierzu Meklemburskim Wasser sind hier die nachstehenden Städte zu nennen: miasto stanowi dobry punkt wyjścia dla przedsięwzięć • Neubrandenburg – Aufgrund der Lage am Tollensesee in związanych z rozwojem sportów wodnych. Zachowa- der Mecklenburgischen Seenplatte bietet die Stadt einen ne prawie w całości mury obronne wraz z czterema guten Ausgangspunkt für Wassersportaktivitäten. Die fast bramami oraz kościół koncertowy stanowiący część vollständig erhaltene mittelalterliche Wehranlage mit den Szlaku Architektury Gotyku stanowią elementy silnie vier Toren stellt ebenso wie die Konzertkirche als Teil der przyciągające turystów. Podobnie jak bezpośrednie Route der europäischen Backsteingotik einen starken An- sąsiedztwo jeziora Tollensesee z centrum sportów ziehungspunkt dar. Der direkt angrenzende Tollensesee mit wodnych, które wraz z rzeką Tollensesee są wykorzy- dem Wassersportzentrum, wird zusammen mit der Tollense stywane turystycznie (mariny, kampingi oraz turystyka touristisch genutzt (Marinas, Campingplätze, Segel- und żeglarska i kajakowa). Kanusport). • Stralsund. Przez miasto przebiega jedyne połączenie • Stralsund – Durch die Stadt verläuft die einzige Straßen- drogowe i kolejowe przez cieśninę Strelasund łączące und Schienenverbindung zwischen dem Festland und der stały ląd z wyspą Rugią. Starówka położona jest na Insel Rügen über den Strelasund. Die Altstadt liegt auf einer wyspie. Ze swoją zachowaną i odrestaurowaną archi- Insel. Sie ist mit ihrer erhaltenen und sanierten Backstein- tekturą z cegły palonej i ponad 520 indywidualnymi architektur und über 520 Einzeldenkmalen ein überregio- zabytkami jest silnie przyciągającym turystów ma- nal stark anziehender Touristenmagnet. Die Altstadt von gnesem o znaczeniu ponadregionalnym. Stare Miasto Stralsund gehört zusammen mit der Altstadt von Wismar

32 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

w Stralsundzie wraz ze Starym Miastem w Wismarze zum UNESCO-Welterbe. Ein weiterer touristischer Anzie- jest wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturo- hungspunkt ist das in unmittelbarer Hafennähe gelegene wego UNESCO. Kolejnym magnesem turystycznym jest Ozeaneum, das zur Stiftung Deutsches Meeresmuseum ge- położone w bezpośrednim pobliżu portu Oceaneum, hört. Auch die Strelasundbrücke zur Insel Rügen ist ein weit należące do Fundacji Niemieckiego Muzeum Morskie- sichtbares architektonisch dominierendes Bauwerk. go. Rozpoznawalny jest też most na Rugię nad Cieśni- • Greifswald – Die Stadt ist historisch geprägt durch eine ną Strelasund, będący dominantą architektoniczną. Universität mit ca. 12.000 Studenten. Die Hansestadt Greifs- • Greifswald. Miasto zostało historycznie ukształtowane wald liegt am Ryck, einer Flussverbindung zum Greifswal- przez liczący około 12 000 studentów uniwersytet. Mia- der Bodden. Die Lage der Stadt am Wasser ist nördlich des sto hanzeatyckie Greifswald położone jest nad rzeką Stadtzentrums durch Wohnen, maritimes Gewerbe und Ryck, uchodzącą do Zatoki Greifswaldzkiej. Nadwodne maritimen Tourismus geprägt. Nach anfänglich starker Ab- położenie miasta to również takie funkcje jak mieszkal- nahme der Einwohnerzahl bis Anfang der 2000er Jahre hat nictwo, przemysł morski i turystyka morska na północ sich die Einwohnerzahl in den letzten Jahren wieder positiv od jego centrum. Po początkowym silnym spadku entwickelt, so dass Pläne zum Umbau der Stadt (inzwischen liczby ludności na początku tego stulecia sytuacja größtenteils) umgesetzt, und ein attraktiver innerstädti- demograficzna ponownie rozwija się pozytywnie, tak scher Raum am Ryck-Nordufer geschaffen, eine Fußgänger- że plany przebudowy zostały w międzyczasie w więk- brücke gebaut und ein Museumshafen eingerichtet wurden. szości zrealizowane i na północnym brzegu rzeki Ryck Geplant ist eine Weiterentwicklung der städtischen Gebiete stworzono atrakcyjne tereny w samym mieście, zbu- zwischen dem Ryck und der Altstadt. Eine touristische Nut- dowano most dla ruchu pieszego i muzeum portowe. zung der Lagepotenziale am Wasser erfolgt insbesondere Turystyczne wykorzystanie potencjału związanego im neu gestalteten ehemaligen Fischerdorf Wieck, sowie in w położeniem nad wodą widać w szczególności w no- der nahe gelegenen Klosterruine Eldena. wym wykorzystaniu dawnej wioski rybackiej Wieck • Świnoujście – Die Lage der Stadt Świnoujście ist durch oraz pobliskich ruin klasztoru Eldena. die Nähe zum Meer und dem Rückstromdelta der Świna • Świnoujście. Nadwodne położenie Świnoujścia zwią- geprägt. Durch die Nähe zur Ostsee, die Lage auf 44 Inseln zane jest z morzem i deltą wsteczną Świny. Sąsiedztwo und das gesunde Klima, weshalb die Stadt auch ein Kurort morza, położenie na 44 wyspach i klimat, będące pod- ist, ist Świnoujście zu einer touristischen Attraktion gewor- stawą uznania za uzdrowisko, przekłada się na atrak- den. Insbesondere die Ostseenähe befördert den weiteren cyjność turystyczną miasta. Nadmorskie położenie jest Ausbau der touristischen Funktionen. Im Rahmen von atutem w rozwoju funkcji turystycznych, a ze względu Landgewinnungsmaßnahmen, konnten neue investitionsre- na przyrost powierzchni lądowej otwarte zostały nowe levante Gebiete direkt am Seeufer erschlossen werden. Eine tereny inwestycyjne w bezpośrednim sąsiedztwie brze- besondere städtebauliche Bedeutung weisen die land- gu morskiego. Szczególne znaczenie urbanistyczne schaftliche Öffnung entlang der Straße Władysława IV, aber posiada otwarcie krajobrazowe wzdłuż ulicy Władysła- auch die an der Stadt liegende Marina auf. Der Meeresarm wa IV, a także położona w sąsiedztwie miasta marina. Świna stellt einerseits einen attraktiven innerstädtischen Cieśnina stanowi jednocześnie przestrzeń uatrakcyj- Erholungsraum dar und bildet andererseits eine städte- niającą miasto, a z drugiej strony barierę przestrzenną bauliche Barriere für eine funktionierende ganzheitliche w jego funkcjonowaniu, gdyż część miejska zlokali- Stadtentwicklung, da sich der städtische Wohnschwerpunkt zowana jest po lewobrzeżnej stronie, a przemysłowa am linken Flussufer und die Industriegebiete am rechten po drugiej. O urbanistycznej specyfice miasta stanowi Ufer befinden. Eine städtebauliche Besonderheit ist die przeprawa promowa pomiędzy jej wschodnią i zachod- Fährverbindung zwischen dem östlichen und dem westli- nią częścią, która stanowi jedyną obecnie możliwość chen Stadtbereich – die zurzeit einzige Verkehrsverbindung transportu pomiędzy obiema częściami miasta. zwischen beiden Stadtteilen. • Police. Rozwój miasta, w tym przemysłu chemicznego, • Police – Für die Stadtentwicklung und die chemische Indus- jest uwarunkowany położeniem nadwodnym, co wiąże trie ist die Wasserlage entscheidend, denn über den Seeweg się z dostawą drogą morską surowców i odbiorem pro- werden Rohstoffe geliefert und die Produkte der chemischen duktów w Zakładach Chemicznych Police, największe- Werke der Gruppe Azoty Police, dem größten Arbeitgeber in go pracodawcy w mieście. Występuje jednak pewien der Stadt, transportiert. Allerdings ist hier ein gewisses Defizit deficyt zagospodarowania obszarów nadrzecznych in der Bewirtschaftung der Flussufergebiete in der Stadt er- w tym mieście, a przykładem inwestycji zbliżających kennbar. Dass nun eine stärkere Orientierung der Stadt zum miasto do wody jest oddanie mariny MOSiR na rzeką Wasser verfolgt und entsprechend investiert wird, zeigt die Łarpią. Inbetriebnahme der zum Sport- und Erholungszentrum der Stadt gehörenden Marina am Fluss Łarpia.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 33 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

• Schwedt/Oder. Miasto położone nad Odrą Zachodnią. • Schwedt/Oder – Die Stadt liegt an der Westoder. Vor Zrealizowano niedawno plan przywracania miasta kurzem wurde der Plan umgesetzt, die Stadt dem Wasser do rzeki. Na Starówce, w sercu miasta, zrealizowano zuzuwenden. In der Altstadt, dem Herzen der Stadt, wurde duży zakres renowacji, a sąsiednie bloki z wielkiej płyty viel saniert, die benachbarten Plattenbausiedlungen wur- zostały z uwagi na spadek liczby ludności wyburzone. den aufgrund des Bevölkerungsrückgangs rückgebaut. Po udanej przebudowie Centrum Sportów Wodnych Nach dem gelungenen Ausbau des Wassersportzentrums planowana jest dalsza rozbudowa obszarów nad ist ein weiterer Ausbau der Uferzone in der Planung. So ist brzegiem rzeki. Zamiarem jest przy tym takie ukształ- beabsichtigt, neben der Freiraumgestaltung zur Steige- towanie terenów wolnych od zabudowy, aby poprawić rung der Aufenthaltsqualität die Anzahl der Liegeplätze jakość pobytu, zwiększyć liczbę miejsc w marinie i dalej in den Marinas aufzustocken und die Binnenschifffahrt rozwijać żeglugę śródlądową. Przebudowy dokona- weiterzuentwickeln. Die Umbaumaßnahmen wurden in no w ramach wspólnego projektu z polskim miastem Einklang mit Ausbauten des Bollwerks im polnischen Gryfi- Gryfino. Kolejnym potencjałem dla trwałego rozwoju no vorgenommen. Weiteres Potenzial für eine nachhaltige w zakresie turystyki wodnej jest położenie miasta przy wassertouristische Entwicklung bietet die Lage der Stadt parku narodowym Doliny Dolnej Odry. am Nationalpark Unteres Odertal. • Gryfino. Obecność dużych zasobów wodnych była • Gryfino – Die großen Wasserressourcen waren für die warunkiem zlokalizowania tutaj elektrowni, będącej Standortwahl des hiesigen Kraftwerks ausschlaggebend, podstawą gospodarki miasta. Położenie miasta nad das gleichzeitig die wirtschaftliche Grundlage der Stadt wodą było jednak przez długi czas zaniedbywane. Pod- bildet. Allerdings wurde die Wasserlage der Stadt lange jęte zostały działania mające na celu zagospodarowanie Zeit vernachlässigt. Als neue Maßnahmen in unmittelba- terenów w bezpośrednim sąsiedztwie mostu przez Odrę rer Nachbarschaft zur Brücke über die Ostoder wurden Wschodnią, gdzie w uzgodnieniu z zakresem rozbudowy in Abstimmung mit dem Ausbau der wassertouristischen infrastruktury turystyki wodnej w Schwedt nad Odrą Infrastruktur in Schwedt/Oder Kais für die Binnenschiffe powstały nabrzeża dla statków żeglugi śródlądowej. errichtet. • Kamień Pomorski. Miasto położone na wzgórzu w • Kamień Pomorski – Die Stadt liegt auf einem Hügel am sąsiedztwie Zalewu Kamieńskiego i z trzech stron oto- Kamminer Bodden und ist von drei Seiten von Wasser czone wodą W mieście zlokalizowane są dwie mariny. umgeben. In der Stadt befinden sich zwei Marinas. Hier Łącznie może tu cumować do 280 jednostek. Stanowi können insgesamt bis zu 280 Wasserfahrzeuge anlegen. ono znaczący ośrodek żeglarstwa na europejskim Die Stadt ist ein europaweit wichtiges Zentrum für den poziomie. Segelsport.

Porty morskie i śródlądowe na obszarze TRMS See- und Binnenhäfen in der MRS

Obecność portów podnosi atrakcyjność inwestycyjną Durch die bestehenden Häfen wird die Attraktivität der całego obszaru i jest czynnikiem sprzyjającym lokalizacji gesamten Region erhöht. Sie sind ein Faktor, der die An- działalności przemysłowej i usługowej okołoportowej (po- siedlung von Industrie und Dienstleistungen für die Hafen- wiązanej z działalnością portu). Po obu stronach granicy wirtschaft in der Nachbarschaft zu dem jeweiligen Hafen porty, jako punkty węzłowe korytarzy transportowych, begünstigt. Auf beiden Seiten der Grenze unterstützen die wspierają lokalizację przemysłu oraz innej działalności Häfen als Knotenpunkte innerhalb der Verkehrskorridore die gospodarczej, w tym powiązanej z obsługą transportową. Entwicklung von Industrie und Gewerbe, einschließlich der Lokalizacja portów wiąże się z koniecznością zapewnienia transportbezogenen Dienstleistungen. Die Hafenstandorte infrastruktury logistycznej. benötigen eine gute logistische Infrastruktur. Transport morski i śródlądowy odgrywa kluczową rolę Für die Wirtschaft in der grenzüberschreitenden Metropol- w gospodarce Transgranicznego Regionu Metropolital- region Szczecin spielt die See- und Binnenschifffahrt eine nego Szczecina. Bazuje on na pięciu portach morskich Schlüsselrolle. In diesen Bereich gehören fünf Seehäfen mit o rocznych przeładunkach powyżej miliona ton (po stronie einem Umschlag von mehr als einer Million Tonnen im Jahr polskiej są to Świnoujście, Szczecin i Police, po stronie nie- (auf polnischer Seite sind dies die Häfen in Świnoujście, mieckiej Stralsund, Sassnitz) oraz kilka mniejszych portów Szczecin und Police, auf der deutschen Seite die Häfen in morskich. Stralsund und Sassnitz) sowie mehrere kleine Seehäfen. Porty TRMS wykazują dużą koncentrację przeładunków na In den Häfen der MRS werden vor allem Frachten, insbeson- kierunkach przewozów europejskich, w tym w szczególno- dere Ostseefrachten, aus und in verschiedene europäische ści bałtyckich (udział kierunków europejskich prawie 80%).

34 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac HANDLUNGSFELDER 4. 1. Lage am Wasser

Rysunek 3 Udział przeładunków w roku 2013 w portach TRMS Rysunek 4 Udział przeładunków w roku 2012 w portach TRMS – strona niemiecka (Sassnitz, Stralsund, Wolgast, – strona polska (Szczecin, Świnoujście, Police) wg Vierow) wg kierunków geograficznych kierunków geograficznych

Abbildung 3 Anteil des Umschlags 2013 in den MRS-Häfen – Abbildung 4 Anteil des Umschlags 2013 in den MRS-Häfen – deutsche Seite (Sassnitz, Stralsund, Wolgast, Vierow), polnische Seite (Szczecin, Świnoujście, Police), nach nach geographischer Lage geographischer Lage

19% Europa (nie UE) / 14% Europa (nie UE) / ohne EU ohne EU

3% pozostałe / 19% pozostałe / sonstige sonstige

5% krajowe / Inland

1% krajowe / Inland

73% UE / EU 66% UE / EU

Źródło: Statistische Berichte. Seeschiff fahrt Schiff s- und Güterverkehr in Mecklenburg-Vorpommern 2013 (miesiące I-XII), Statistisches Amt Mecklen- burg-VorpommernMorskiego w dniach 13-15 czerwca 2013 r. W Szczecinie. Quelle: Statistische Berichte. Seeschiff fahrt Schiff s- und Güterverkehr in Mecklenburg-Vorpommern 2013 (Monate I-XII), Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern

Szczególnie istotne są kierunki skandynawskie. Po stronie Richtungen umgeschlagen (Anteil Europa 80%). Einen niemieckiej dynamicznie wzrastają przewozy w kierunku besonderen Schwerpunkt bilden hier die skandinavischen rosyjskim. Bardzo duże znaczenie, ze względu na liczbę Richtungen. Auf der deutschen Seite nehmen Transporte pasażerów, mają połączenia promowe wychodzące z Świ- nach Russland stark zu. Des Weiteren sind die Fährverbin- noujścia (880 tys. pasażerów w 2012 r.) i Sassnitz (625 tys. dungen von Świnoujście (880 Tsd. Passagiere in 2012) und pasażerów w 2012 r.). Sassnitz (625 Tsd. in 2012) aufgrund des hohen Passagierauf- Największymi portami TRMS są port morski w Szczecinie kommens besonders wichtig. i port morski w Świnoujściu, w których w latach dziewięć- Die größten Häfen der MRS sind der Seehafen Szczecin und dziesiątych przeładowywano rocznie razem do 22 mln der Seehafen Świnoujście, wo in den 90er Jahren bis zu 22 t, natomiast w 2013 r. przeładowano 21,3 mln t. Przeła- Mio. Tonnen jährlich umgeschlagen wurden. Im Jahr 2013 dunki w Świnoujściu mają tendencje wzrostową (z 8 mln wurden 21,3 Mio. Tonnen umgeschlagen. In Świnoujście t w 1995 r. do 11 mln t w roku 2012). Znaczącym źródłem nehmen die Umschlagsmengen tendenziell zu (von 8 Mio. t dochodów portu jest przeładunek ładunków ro-ro na in 1995 auf 11 Mio. t im Jahr 2012). Vor allem RoRo-Frachten promach w kierunku skandynawskim, a w dalszej kolejno- auf Fähren nach Skandinavien und Kohletransporte sorgen ści węgla. Nowe możliwości rozwoju tego portu wiążą się für den größten Umsatz. Dem Hafen eröff nen sich neue z otwarciem portu zewnętrznego, budową terminalu LNG Entwicklungsmöglichkeiten durch die Inbetriebnahme des i budową nowych nabrzeży. Wyróżniającym Świnoujście Außenhafens, den Bau eines LNG-Terminals und neuer Kais. jest funkcjonowanie największego w Polsce promowego Besonders erwähnenswert ist das im Landesmaßstab größte terminalu pasażerskiego. Szczecin natomiast jest por- Terminal für Personenfähren in Świnoujście. Dieser Hafen ist tem uniwersalnym, w którym przeładowuje się jednak universell nutzbar, dort werden vor allem Massengüter (Koh- głównie towary masowe (węgiel, zboża) oraz drobnicę le, Getreide) und Stückgut, das nicht in Containern transpor- nieskonteneryzowaną. tiert wird, umgeschlagen.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 35 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

Tabela 1 Roczne przeładunki w portach morskich w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina i na obszarze sąsiadującym

Tabelle 1 Jahresumschlag in den Häfen der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin und im benachbarten Raum

Porty Roczne przeładunki w 2012 r. Długość nabrzeży w 2012 r. Maksymalne zanurzenie statku Hafen Jahresumschlag im Jahr 2012 Kailänge im Jahr 2012 maximaler Tiefgang

(PL) Stepnica 0,1 mln t 329 m 3,9 m

(PL) Świnoujście 11,3 mln t 6 326 m 13,20 m (PL) Szczecin 7,6 mln t 13 742 m 9,15 m (DE) Fährhafen Saßnitz 1,9 mln t 2 000 m 9,50 m (PL) Police 1,7 mln t 1 000 m 9,15 m (DE) Seehafen Stralsund 1,1 mln t 2 700 m 6,60 m (DE) Hafen Vierow 0,6 mln t 260 m 6,50 m (DE) Hafen Wolgast 0,4 mln t 1 250 m 6,50 m (DE) Hafen 0,1 mln t 290 m 6,10 m Greifswald-Ladebow (DE) Industriehafen Lubmin 0,3 mln t 875 m 6,10 m (DE) Industriehafen 0,2 mln t 410 m 4,00 m Ueckermünde (DE) Hafen Anklam 0,2 mln t 935 m 2,50 m (DE) Rostock* 16,9 mln t 11 000 m 13,50 m (PL) Kołobrzeg* 0,3 mln t 882 m 4,70 m (PL) – porty położone w Polsce / Häfen in Polen, (DE) – porty położone w Niemczech / Häfen in Deutschland *port poza obszarem TRMS / außerhalb MRS Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Gospodarki Morskiej 2012; Statistische Berichte. Seeschifffahrt Schiffs- und Güte- rverkehr in Mecklenburg-Vorpommern 2012, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern Quelle: Statistisches Jahrbuch der Seewirtschaft 2012; Statistische Berichte. Seeschifffahrt Schiffs- und Güterverkehr in Mecklenburg-Vorpommern 2012, Statisti- sches Amt Mecklenburg-Vorpommern8*

Port w Sassnitz specjalizuje się w przeładunku towarów Der Hafen Sassnitz spezialisiert sich auf RoRo-Frachtum- ro-ro. Jest to jedyny port w Niemczech przystosowany do schlag. Deutschlandweit ist dies der einzige Hafen, der odbioru i załadunku wagonów szerokotorowych, co daje Breitspurwaggons entladen und beladen kann, wodurch ein mu szczególną przewagę konkurencyjną w przewozach na bedeutender Wettbewerbsvorteil im Verkehr nach Russland kierunku rosyjskim. Wybitnie masową specjalizację związa- besteht. Besonders breit aufgestellt ist der Hafen Police – dank ną z obsługą Zakładów Chemicznych ma port w Policach. der von den chemischen Werken benötigten Dienstleistungen. Port w Stralsundzie jest portem uniwersalnym i specjalizu- Der Hafen Stralsund ist universell nutzbar, und hat sich auf je się w przeładunków elementów metalowych. den Umschlag von Metall spezialisiert. Port Rostock, leżący poza obszarem Transgranicznego Auf deutscher Seite wird die Hafenlandschaft zudem in hohem Regionu Metropolitalnego Szczecina, wpływa w dużym Ausmaß durch den benachbart zur MRS liegenden Hafen stopniu na niemiecką gospodarkę portową. Roczny przeła- Rostock geprägt. Das Umschlagvolumen betrug in 2012 ca. dunek w tym porcie wyniósł w 2012 r. 16,9 miliona ton. 16.9 Mio T. Dalszy rozwój i funkcjonowanie portów TRMS uwarunko- Damit sich die Häfen in der MRS weiterentwickeln und funkti- wane są ich dobrą dostępnością od strony lądu i morza. onieren können, muss deren gute Erreichbarkeit sowohl von Jednym z podstawowych parametrów decydujących o kon- der Festland- als auch von der Seeseite gewährleistet sein. kurencyjności portu jest maksymalna wielkość statku, Dabei sind die Grundparameter – zum Beispiel die maximale który może do niego wpłynąć. Porty w TRMS nie cha- Schiffsgröße, die den jeweiligen Hafen ansteuern kann – für rakteryzują się w tym zakresie takim stanem rozbudowy die Wettbewerbsfähigkeit entscheidend. In diesem Fall bieten

36 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

infrastruktury, jak inne duże ośrodki w bezpośrednim są- die Häfen in der MRS nicht den infrastrukturellen Ausbaustand siedztwie. Warunkiem utrzymania konkurencyjności portu wie andere große Zentren in der Nachbarschaft. Um jedoch w Szczecinie jest zapewnienie głębokości 12,5 m i szero- die Wettbewerbsfähigkeit des Hafens Szczecin zu sichern, kości 110 m toru wodnego Świnoujście – Szczecin. W Świ- muss die Fahrrinne von Świnoujście – Szczecin 12,5 m Tiefe noujściu celem jest osiągnięcie głębokości zapewniającej und 110 m Breite betragen. Ziel ist es, dass in Świnoujście możliwości wpływania statków o największym możliwym Schiffe, die den größten Tiefgang auf der Ostsee aufweisen, zanurzeniu na Bałtyku. Kolejnym koniecznym elemen- einlaufen können. Eine weitere wichtige Aufgabe besteht tem jest zapewnienie dobrej dostępności transportowej darin, eine gute verkehrliche Erreichbarkeit der Häfen durch portów: połączeń z siecią autostrad i dróg ekspresowych die Anbindung an das Autobahn- und Schnellstraßennetz (ukończenie drogi S3, budowa dróg S6 i S10, zachodnie (Bauabschluss der Schnellstraße S3, Bau der S6 und der S10, drogowe obejście Szczecina), sieci linii kolejowych (trasy Bau der West-Umgehungsstraße Szczecins einschließlich der międzynarodowe E-59 i CE-59 jak równie projektowana Überfahrt Police – Święta), an das Eisenbahnnetz (internatio- obwodnica kolejowa Szczecina do portu w Policach) oraz nale Strecken E-59 und CE-59 sowie Bahnumfahrung Szczecins dróg śródlądowych (Odrzańska Droga Wodna). bis zum Hafen Police) und an die Binnenwasserstraßen (Oder- Porty TRMS oferują bardzo dużo terenów inwestycyjnych Wasserstraße) sicherzustellen. pod działalność przeładunkową oraz inną związaną z go- Die in der MRS liegenden Häfen bieten sehr viel Platz für Um- spodarką morską. Wśród realizowanych obecnie ważniej- schlagstätigkeiten und andere mit der maritimen Wirtschaft szych inwestycji po stronie polskiej wymienić należy budo- verbundene Dienstleistungen. Zu den zurzeit wichtigsten wę terminalu gazowego LNG w Świnoujściu oraz budowę Investitionen auf der polnischen Seite gehört der Bau eines mostu w Szczecinie, który umożliwi logistyczną obsługę LNG-Terminals in Świnoujście, aber auch der Bau einer Brücke Gryfia Biznes Park, przygotowywanego do realizacji na in Szczecin, um die logistischen Dienstleistungen für den wyspach Gryfia i Ostrów Brdowski (budowa fabryki funda- „Gryfia Biznes Park“ auf den Inseln Gryfia und Ostrów Brdow- mentów dla morskich elektrowni wiatrowych). W kilkulet- ski (Errichtung einer Fabrik für Stahlfundamente für Offshore- niej perspektywie planowana jest modernizacja dostępu Windkraftanlagen) zu ermöglichen. In den nächsten Jahren drogowego do portu w Szczecinie, która zakłada przebudo- soll die Straßenverbindung zum Szczeciner Hafen ausgebaut wę układu komunikacyjnego w rejonie Międzyodrza, w tym werden, indem das Verkehrssystem bei Międzyodrze umge- budowę nowej przeprawy przez Odrę Zachodnią. Poza baut und eine neue Überfahrt über die Westoder eingerichtet tym w dłuższym horyzoncie czasowym tor podejściowy do wird. Zudem soll der Ansteuerungsweg nach Świnoujście Świnoujścia ma zostać pogłębiony tak, aby umożliwić ruch langfristig ausgebaggert werden, so dass Schiffe mit einem statków o zanurzeniu maksymalnym dla Bałtyku (obec- in der Ostsee maximalen Tiefgang (zurzeit 15,0 m) fahren nie 15,0 m), limitowanym głębokością tras żeglugowych können, wobei der Tiefgang durch die Tiefe der Schiffsrouten w Cieśninach Duńskich. Rozwiązania wymaga w tym za- von Belte und Sunde begrenzt ist. Dabei muss eine Lösung für kresie kwestia kolizji z przyszłościowymi parametrami toru die Nutzungskonflikte zwischen dem angestrebten Ausbau der wodnego, a gazociągiem Nordstream. Szczególnie ważnym Fahrrinnen und der Nordstream-Pipeline gefunden werden. działaniem inwestycyjnym jest przebudowa układu komu- Besonders wichtig ist auch die Umgestaltung des Verkehrssys- nikacyjnego w Szczecinie w rejonie Międzyodrza. tems im Międzyodrze-Bereich in Szczecin. Po stronie niemieckiej przewidywany jest wzrost po- Auf der deutschen Seite soll bis 2030 das Hafengelände in wierzchni wykorzystywanych przez porty w Stralsundzie Stralsund und Sassnitz-Mukran auf 380 ha ausgedehnt wer- i Sassnitz-Mukran o 380 ha do 2030 r., co ewentualnie den, wodurch ca. 1,2 Tsd. zusätzliche Arbeitsplätze entstehen przyczyni się do wzrostu zatrudnienia o ok. 1,2 tys. Osób. könnten. Ein Informationsaustausch über die Entwicklungs- Funkcjonowaniu portów służyć będzie wymiana informacji pläne soll das Funktionieren der Häfen verbessern. Gemeinsa- na temat planów rozwojowych. Zidentyfikowanie wspól- me räumliche Hindernisse müssen identifiziert und beseitigt nych barier przestrzennych, a następnie ich likwidacja werden, um so zu einer besseren Zusammenarbeit bei der przyczyni się do rozwoju współpracy w zakresie rozwoju Entwicklung der Häfen in der MRS und Stärkung ihrer Wettbe- portów TRMS oraz ich pozycji konkurencyjnej w gospodar- werbsfähigkeit in der europäischen und globalen Wirtschaft ce europejskiej i globalnej. beizutragen. Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina dzięki Die grenzüberschreitende Metropolregion Szczecin ist über połączeniu kanałem Odra-Hawela ma dogodne powiązanie Kanäle wie den Oder-Havel-Kanal mit dem Berliner Ballungs- z aglomeracją berlińską oraz zachodnią częścią kontynentu raum und Westeuropa verbunden. Da die Oder ein Grenzfluss europejskiego. Odra jest rzeką graniczną, przez co wymaga ist, müssen gemeinsame Lösungen gefunden werden, die wspólnych rozwiązań integrujących systemy transportowe das deutsche und das polnische Verkehrssystem integrieren, Polski i Niemiec, przy czym zawsze uwzględnione musi być wobei die stets drohende Hochwassergefahr beachtet werden

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 37 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

zagrożenie powodziowe, jakie ze sobą niesie. Wymagana muss. Einer Modernisierung bedürfen die Wasserbauwer- jest modernizacja zabudowy hydrotechnicznej Odrzań- ke auf der Oder-Wasserstraße, insbesondere im Abschnitt skiej Drogi Wodnej na odcinku Szczecin-Hohensaaten Szczecin-Hohensaaten, um die technischen Parameter der w celu osiągnięcia parametrów eksploatacyjnych IV klasy Wasserstraßenklasse IV sowie eine Anpassung an die Parame- śródlądowej drogi wodnej oraz zrównanie z parametrami ter des deutschen Oder-Havel-Kanals zu erreichen. Mit diesem niemieckiego odcinka kanału Odra-Hawela. Powyższa Vorhaben werden wichtige Voraussetzungen für eine dyna- inwestycja umożliwi dynamiczny rozwój transportu rzecz- mische Entwicklung des Flussverkehrs beiderseits der Grenze nego po obu stronach granicy i jednocześnie pełne wyko- geschaffen und eine bessere Nutzung der Entwicklungspoten- rzystanie szans rozwojowych związanych z transportem ziale der Binnenschifffahrt erreicht. śródlądowym.

Tabela 2 Porty śródlądowe w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina i w bezpośrednim jego sąsiedztwie w 2012 r.

Tabelle 2 Binnenhäfen in der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin und in der unmittelbaren Nachbarschaft im Jahr 2012

Port / Hafen Roczne przeładunki / Jahresumschlag Długość nabrzeży / Kailänge (PL) Szczecin 1 780,0 tys. t Brak danych / keine Angabe (DE) Eberswalde 615,0 tys. t 420 m (DE) Jarmen 250,0 tys. t 500 m (DE) Schwedt 220,0 tys. t 700 m (PL) Police 43,2 tys. t 400 m (PL) Świnoujście 34,2 tys. t Brak danych / keine Angabe (DE) Demmin 13,5 tys. t 320 m (DE) Malchin 2,5 tys. t 230 m (DE) Loitz Brak danych / keine Angabe Brak danych / keine Angabe Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Transportu Województwa Zachodniopomorskiego GUS; Generalsdirektion Wasser- straßen und Schifffahrt, Außenstelle Nord. Quelle: Eigenes Material auf der Grundlage des Statistischen Jahrbuchs der Woiwodschaft Westpommern, Statistisches Hauptamt; Generalsdirektion Wasserstra- ßen und Schifffahrt, Außenstelle Nord Rozwój turystyki wodnej Entwicklung des Wassertourismus

Turystyka stanowi jeden z filarów gospodarki obszaru Der Tourismus gehört zu den Wirtschaftssäulen der MRS, wo- TRMS. Szczególne znaczenie ma turystyka związana z ob- bei dem Tourismus in den Wassergebieten besondere Bedeu- szarami wodnymi. Atrakcją turystyczną o największej sile tung zukommt. Die größte touristische Anziehungskraft inner- oddziaływania jest wybrzeże Morza Bałtyckiego wraz ze halb der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin ist znajdującymi się tu uzdrowiskami w Świnoujściu, Kamie- dabei der Ostseeküste mit ihren Kurorten Świnoujście, Kamień niu Pomorskim i Międzyzdrojach po stronie polskiej, jak Pomorski und Międzyzdroje auf der polnischen Seite, den drei również trzema cesarskimi uzdrowiskami w Ahlbeck, He- Kaiserbädern Ahlbeck, Heringsdorf und Bansin sowie den See- ringsdorf i Bansin oraz uzdrowiskami morskimi na wyspie bädern auf der Insel Rügen auf der deutschen Seite vorbehal- Rugia po stronie niemieckiej. Częścią Morza Bałtyckiego ten. Direkt an der Ostsee liegt das Stettiner Haff. Dieses nicht jest Zalew Szczeciński. Ten polsko-niemiecki akwen o nie- sehr tiefe, aber flächenmäßig sehr große deutsch-polnische wielkiej głębokości i dużej powierzchni w połączeniu z Odrą Gewässer ist zusammen mit der Oder und dem Dammschen i jeziorem Dąbie (54,08 km²) stanowi preferowane miejsce See (mit 54,08 km²) ein bevorzugter Ort für den Segelsport. do uprawiania żeglarstwa. Na tej bazie po stronie polskiej Diesem Umstand folgend wird auf der polnischen Seite die realizowana jest idea Zachodniopomorskiego Szlaku Idee einer Westpommerschen Segelroute umgesetzt, die sich Żeglarskiego, który wspólnie z infrastrukturą zlokalizowaną zusammen mit der Infrastruktur auf der deutschen Seite zu po stronie niemieckiej stanowić może unikalny i rozpozna- einem europaweit einmaligen und einzigartigen touristischen walny w skali europejskiej produkt turystyczny. Na Odrze, Angebot entwickeln kann. An der Oder, am Dammschen See, jeziorze Dąbie, Zalewie Szczecińskim i w miejscowościach am Stettiner Haff und in den Orten entlang der Ostseeküste nad Bałtykiem powstaje sieć przystani i marin wraz z całym entsteht ein ganzes Netz von Anlegestellen und Marinas, aus- zapleczem niezbędnym do obsługi ruchu turystyczne- gestattet mit entsprechenden Dienstleistungseinrichtungen go. Wyjątkowe walory turystyczne posiada atrakcyjny, für den Tourismusverkehr. Über einmalige touristische Werte

38 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

Mapa 8 Przeładunki w portach Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina i na obszarze sąsiadującym

Karte 8 Umschlag der Häfen in der Metropolregion und in angrenzenden Gebieten

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Transportu Województwa Zachodniopomorskiego GUS; Generaldirektion Was- serstraßen und Schifffahrt, Außenstelle Nord, 2012 r., Urząd Statystyczny Meklemburgii-Pomorza Przedniego Quelle: Kartenbearbeitung RBGP auf Grundlage des Statistischen Jahrbuchs der Woiwodschaft Westpommern, Statistisches Hauptamt; Generaldirektion Wasser- straßen und Schifffahrt, Außenstelle Nord, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 39 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

naturalny obszar ujścia Odry. Istotnym elementem rozwoju verfügt Międzyodrze, das attraktive natürliche Mündungsge- obszarów nadwodnych jest wspieranie rozwoju turystyki biet der Oder. Für die Weiterentwicklung der Wassergebiete ist wodnej poprzez inicjatywy klastrowe tj. np. transgraniczny es wichtig, dass der Wassertourismus über Clusterinitiativen klaster wodny szlak Berlin-Szczecin-Bałtyk. (zum Beispiel das Grenzüberschreitende Cluster Wasserstraße Oprócz wybrzeża Morza Bałtyckiego głównymi nadwod- Berlin – Szczecin – Ostsee) gefördert wird. nymi obszarami turystycznymi po stronie niemieckiej są Zu den wichtigsten touristischen Wassergebieten auf der rzeki Peene, Tollenses i Ucker oraz jeziora Zierker See, deutschen Seite der MRS gehören neben der Ostseeküste Werbellinsee i Tollensesee. Dążąc do rozwoju trwałej die Flüsse Peene, Tollense und Ucker sowie die Seen: Zierker i zrównoważonej turystyki wodnej należy sprawdzić moż- See, Werbellinsee und Tollensesee. Für die Entwicklung eines liwości wykorzystania obszarów chronionych o znaczeniu nachhaltigen Wassertourismus sind hier auch Möglichkeiten ponadregionalnym, krajowym i międzynarodowym, np. po zur Inwertsetzung der überregional und national/internatio- stronie polskiej Woliński Park narodowy, Park Krajobrazo- nal bedeutsamen Schutzgebiete zu prüfen (z.B. Nationalpark wy Doliny Dolnej Odry i Cedyński Park Krajobrazowy, po Wolin (Woliński Park Narodowy), Nationalpark Unteres Oder- stronie niemieckiej: Park Narodowy Doliny Dolnej Odry. tal, Landschaftsschutzpark Unteres Odertal (Park Krajobra- Rozwijają się tam w ostatnim czasie następujące typy tu- zowy Dolina Dolnej Odry) und Landschaftsschutzpark Zehden rystyki nadwodnej: wędkarstwo, żeglarstwo i kajakarstwo. (Cedyński Park Krajobrazowy). Seit einiger Zeit gibt es dort Obserwowaną prawidłowością jest większa mobilność immer mehr Wassertourismusangebote, vor allem in den Be- turystów wodnych, czyli przemieszczanie się z jednego reichen Angeln, Segeln und Kanu. Immer häufiger spielt auch miejsca do drugiego w trakcie urlopu i różne miejsca spę- die hohe Mobilitätsbereitschaft der Wassertouristen eine Rolle, dzania urlopu w następujących po sobie latach. Rodzi to also der Ortswechsel während des Urlaubs sowie wechselnde konieczność dostosowania infrastruktury do przyjmowania Urlaubsaufenthaltsorte in den aufeinanderfolgenden Jahren. większej liczby gości i spadku liczby stałych najemców np. Deshalb muss die Infrastruktur an die zunehmende Gästezahl miejsc w marinach. und an die abnehmende Zahl von Dauermietern, z.B. von Nową w obszarze TRMS działalnością turystyczną jest ob- Liegeplätzen in den Marinas, angepasst werden. sługa rejsowych statków pasażerskich lub wycieczkowców Als ein neues touristisch relevantes Betätigungsfeld in der MRS (cruiserów). Obecnie do portu w Szczecinie zawija rocznie ist die Bereitstellung von Dienstleistungen für Passagierschif- średnio od 3 do 6 pełnomorskich wycieczkowców i ok. fe, d.h. Kreuzfahrt- und Ausflugsschiffe (Cruiser), anzusehen. 3-4 tys. pasażerów rocznie. W innych znaczących portach In Szczecin laufen jährlich im Durchschnitt 3 bis 6 Hochsee- morskich Morza Bałtyckiego liczba ta jest wielokrotnie kreuzfahrtschiffe mit ca. 3–4 Tsd. Passagieren ein. Andere większa (ok. 100 statków rocznie). Do portu w Sassnitz/ größere Ostseehäfen werden von viel mehr Kreuzfahrtschiffen Mukran przybija rocznie około 20 pełnomorskich statków angesteuert (ca. 100/Jahr). Im Hafen Sassnitz/Mukran legen

Rysunek 5 Turystyka wodna – Molo w Ahlbeck na wyspie Uznam Abbildung 5 Wassertourismus – Seebrücke bei Ahlbeck auf Usedom

Źródło: Landesmarketing Mecklenburg-Vorpommern Quelle: Landesmarketing Mecklenburg-Vorpommern

40 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

wycieczkowych, co przekłada się na ok. 10 tys. pasażerów. jährlich ca. 20 Hochseekreuzfahrtschiffe an, was etwa 10 Tsd. Średniej wielkości pełnomorskie statki zawijają także do Passagieren entspricht. Mittelgroße Hochseeschiffe laufen Stralsundu. Przewiduje się dalszy rozwój tego typu działal- auch in den Hafen Stralsund ein. Es ist davon auszugehen, ności, w tym szansę dla rozwoju turystyki w regionie w pro- dass der Schiffsverkehr weiterhin zunimmt und sich somit gramach wycieczek fakultatywnych (na teren TRMS albo auch eine Chance für den Tourismus in der Region in Form von np. w stronę oddziaływującego ponadregionalnie ośrodka Ausflugsangeboten (in die MRS oder z.B. auch in Richtung des turystycznego Berlina) dla uczestników tych rejsów. überregional ausstrahlenden Tourismuszentrums Berlin) für Dużo mocniej rozwinięta jest obsługa rzecznych statków die Passagiere dieser Kreuzfahrten bietet. pasażerskich, których przyjmowane jest rocznie w Szcze- Viel stärker entwickelt sind dagegen die Dienstleistungen cinie ok. 90 (6-8 tys. pasażerów). Trochę większa liczba für Flusskreuzfahrtschiffe, von denen in Szczecin ca. 90 pro zawinięć jest obserwowana w Stralsundzie (ok. 100-130 Jahr ankommen (6–8 Tsd. Passagiere). Etwas mehr Schiffe i 13-14 tys. pasażerów). Otwarcie nowej podnośni statków steuern Stralsund an (ca. 100–130 bzw. 13–14 Tsd. Passagie- w Niederfinow, planowane na 2016 rok, umożliwi prze- re). Sobald das Schiffshebewerk Niederfinow im Jahr 2016 in pływanie z kierunku Berlina do portów TRMS dwukrotnie Betrieb gehen sein wird, werden Flusskreuzfahrtschiffe mit der większych niż dziś rzecznych statków pasażerskich (110 doppelten Kapazität im Vergleich zu heute (100 m lang, 11 m m długości, 11 m szerokości, liczba pasażerów do ok. breit, bis zu 150 Passagiere) von Berlin zu den Häfen der MRS 150 osób). Unikalną atrakcją turystyczną, a jednocześnie auslaufen können. Eine weitere einmalige touristische Attrak- alternatywnym środkiem transportu, jest wodolot na trasie tion, aber auch ein alternatives Beförderungsmittel, sind die Szczecin – Świnoujście. Tragflächenboote auf der Strecke Szczecin – Świnoujście. Jedną z gałęzi rozwoju turystyki nadwodnej jest kajakar- Der Kanusport gehört zu den sich weiterentwickelnden Mög- stwo, które można uprawiać także na niewielkich płytkich lichkeiten des Wassertourismus, die auch in relativ flachen rzekach. Popularne stały się spływy, także jednodniowe, Flüssen betrieben werden können. Besonders populär ist określonymi odcinkami rzek. Obszarami szczególnie prede- Kanuwandern, egal ob ein- oder mehrtägig, auf bestimmten stynowanymi do rozwoju tej formy turystyki w TRMS są po Flussabschnitten. Für diese vielversprechende Tourismusform polskiej stronie: Międzyodrze, rzeki Płonia i Ina, po stronie eignen sich in der MRS insbesondere das Gebiet Międzyodrze niemieckiej: rzeki Ucker, Tollensee i Peene, kanały dolnej und die Flüsse Płonia und Ina auf der polnischen Seite sowie Odry oraz kanał Finow. die Flüsse Ucker, Tollense und Peene sowie der Finowkanal Planowane działania rozwijające turystykę wodną obej- und das Untere Odertal auf der deutschen Seite. mują po stronie niemieckiej m.in. optymalizację wielkości In den Plänen der deutschen Seite zur Weiterentwicklung des i możliwości wykorzystania śluz, rozbudowę infrastruktury Wassertourismus werden unter anderem die Optimierung der kajakowej, rozwój jakościowy istniejącej infrastruktury (w Schleusengröße und –nutzung sowie der Ausbau der Kanuinf- tym poprawę warunków sanitarnych). Rozwój infrastruk- rastruktur und die qualitative Verbesserung der bestehenden tury powinien być dostosowywany przede wszystkim do Infrastruktur (z.B. bessere sanitäre Anlagen) verfolgt. Diese In- potrzeb turystów korzystających z niezmotoryzowanych frastruktur soll vor allem den Touristen zur Verfügung stehen, środków transportu wodnego. die nicht motorisierte Boote nutzen. Wśród planów rozwojowych po stronie polskiej wskazać Die polnische Seite sieht in ihren Entwicklungsplänen można rozwój turystyki na jeziorze Dąbie, budowę tzw. vor, den Tourismus am Dammschen See weiterzuentwi- Zakątków wodnych na Międzyodrzu. Ważnymi działaniami ckeln einschließlich der Einrichtung von „Wasserecken“ im jest rozwój atrakcji turystycznych o charakterze stałym Międzyodrze-Bereich sowie dem Aufbau eines Segelschu- oraz produktów turystycznych, które mają przyczyniać się lungszentrums in Trzebież. Außerdem geht es um dauerhafte do wzrostu ogólnej atrakcyjności turystycznej obszaru. touristische Attraktionen sowie um touristische Angebote, die zur Steigerung der touristischen Attraktivität der gesamten Region beitragen.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 41 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

Tabela 3 Lokalizacja marin – sumaryczna ilość miejsc postojowych w marinach w danej miejscowości

Tabelle 3 Standorte der Marinas – Summierte Zahl der Liegeplatze je Standort

Lp. Państwo / Staat Miejscowość / Standort Liczba miejsc / Liegeplätze 1 PL Szczecin 545 2 DE Kröslin 500 3 DE Putbus 400 4 DE Uckermünde 350 5 PL Świnoujście 300 6 PL Kamień Pomorski 280 7 PL Stepnica 250 8 DE Stralsund 250 9 DE Schaprode 220 10 DE Lubmin 180 11 DE Gustow 157 12 DE Vitte 150 13 PL Trzebież 120 14 DE Sagard 120 15 PL Kołobrzeg 100 16 DE Wolgast 95 17 DE Gager 80

Cele Zielstellungen Bei der geplanten Entwicklung der MRS wird unter Berück- Planując rozwój TRMS w oparciu o wykorzystanie nadwod- sichtigung der Nutzung der Lage am Wasser von Szczecin die nego położenia Szczecina dąży się do realizacji następują- Realisierung von folgenden Zielen angestrebt: cych celów: • Nutzung des Stadtentwicklungspotenzials von städti- • Wykorzystanie urbanistycznego potencjału miejskich schen Wasserlagen unter Berücksichtigung des Hoch- przestrzeni nadwodnych przy uwzględnieniu ochrony wasserschutzes, insbesondere durch Einrichtung von przeciwpowodziowej, w tym w szczególności przez qualitativ wertvollen öffentlichen Räumen, zur Schaffung zagospodarowanie przestrzeni publicznych wysokiej eines kreativen Umfelds, das den Metropolcharakter der jakości w rozwoju kreatywnego otoczenia wzmacniają- MRS stärkt; cego metropolitalność TRMS. • Steigerung der Bedeutung der Seehäfen auf europäischer • Wzrost znaczenia portów morskich w kontekście euro- Ebene als wichtiger Faktor für die wirtschaftliche Entwick- pejskim jako istotnego czynnika rozwoju gospodarki lung der Region (durch die Prüfung der Erarbeitung einer regionu poprzez poszukiwanie wspólnej strategii ich gemeinsamen Entwicklungsstrategie auf Basis der Häfen rozwoju komplementarnego i sieciowego w oparciu in Świnoujście und Rostock); o porty w Świnoujściu i w Rostoku. • Steigerung der Bedeutung der Binnenhäfen in der Regi- • Wzrost znaczenia portów śródlądowych w regionie, on, insbesondere entlang der Oder-Wasserstraße und des szczególnie wzdłuż Odrzańskiej Drogi Wodnej i kanału Oder-Havel-Kanals14; Odra-Hawela.14

14 Przy dalszym rozwoju Odrzańskiej Drogi Wodnej należy 14 Für die weitere Entwicklung entlang der Oderwasserstraße uwzględnić „Aktualizację koncepcji regulacji Odry granicznej”, która ist die „Aktualisierung der Stromregelungskonzeption für die Gren- została opracowana na podstawie „Tez do późniejszego uregulowa- zoder“ zu berücksichtigen, welche auf der Grundlage der zwischen nia prawnego celem wspólnej poprawy sytuacji na drogach wodnych den deutschen und polnischen Wasserstraßenverwaltungen am na pograniczu polsko-niemieckim (ochrona przeciwpowodziowa, wa- 29.10./24.11.2008 abgestimmten „Thesen für eine spätere rechtliche runki przepływu i żeglugi)”, uzgodnionych w dniach 29.10.2008 r. oraz Regelung zur gemeinsamen Verbesserung der Situation an den Was- 24.11.2008 r. między polską a niemiecką administracją dróg wodnych serstraßen im deutsch-polnischen Grenzgebiet (Hochwasserschutz śródlądowych. Abfluss- und Schifffahrtsverhältnisse)“ erarbeitet wurde.

42 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

Mapa 9 Infrastruktura turystyki wodnej w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina Karte 9 Wassertouristische Infrastruktur in der Metropolregion Szczecin

Źródło: RBGPWZ 2014, Krajowy Urząd ds. Budownictwa i Transportu Brandenburgii, Ministerstwo Energetyki, Infrastruktury i Rozwoju Kraju Związkowego Meklemburgii-Pomorza Przedniego, 2014 r. Quelle: RBGPWZ 2014, Landesamt für Bauen und Verkehr Brandenburg, Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung Mecklen- burg-Vorpommern 2014

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 43 4. 1. Położenie nad wodą Obszary działania

• Utrzymanie, wykorzystanie i zwiększanie potencjału • Erhaltung, Nutzung und Steigerung des Humankapital- kapitału ludzkiego związanego z gospodarką morską. Potenzials in der maritimen Wirtschaft; • Rozbudowa powiązań naukowych i technologicznych • Ausbau der wissenschaftlichen und technologischen w obszarze współpracy z przemysłem oraz w zakresie Verflechtungen in der Zusammenarbeit mit der Industrie wymiany eksperckiej wewnątrz regionu, jak również sowie beim Expertenaustausch innerhalb der Region als z innymi ośrodkami metropolitalnymi. auch mit anderen Metropolzentren; • Wykształcenie transgranicznych centrów obsługi ruchu • Ausgestaltung grenzüberschreitender Dienstleistungszen- turystyki wodnej. tren für den Wassertourismus; • Poprawa współpracy transgranicznej w zakresie przy- • Verbesserung der grenzüberschreitenden Zusammen- gotowania i promowania produktów turystycznych, arbeit in den Bereichen Entwicklung und Vermarktung wdrażania wspólnych standardów i zasad współdziała- von touristischen Produkten, Einführung gemeinsamer nia podmiotów gospodarczych. Standards und Grundsätze für das Zusammenwirken von • Poprawa efektywności gospodarki wodnej i wzmocnie- Unternehmen; nie współpracy w zakresie aktywnej ochrony przeciw- • Verbesserung der Effizienz der Wasserwirtschaft und powodziowej celem ustanowienia transgranicznego Stärkung der Kooperation im Bereich des aktiven Hoch- systemu zarządzania ryzykiem powodziowym na wasserschutzes mit dem Ziel, ein grenzüberschreitendes całym obszarze. flächendeckendes Hochwasserrisikomanagement zu etablieren.

44 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 1. Lage am Wasser

Propozycje projektów Projektvorschläge

• Studium miejskich przestrzeni nadwodnych w ob- • Studie zu städtischen Räumen am Wasser in der MRS. Im szarze TRMS. W ramach tego projektu przewiduje się Rahmen dieses Projekts soll Folgendes identifiziert werden: sformułowanie: a) potrzeb rewitalizacyjnych obszarów a) Revitalisierungsbedarf von Wasserlagen, b) öffentliche nadwodnych, b) nadwodnych przestrzeni publicznych Räume am Wasser, die von hoher Qualität sowie von prägender o wysokim znaczeniu dla funkcji wizerunkowej miasta, städtebaulicher Bedeutung sind, c) best practice, Möglichkei- c) dobrych praktyk możliwości współpracy pomiędzy ten der Zusammenarbeit zwischen den einzelnen Städten und poszczególnymi miastami i wymiany doświadczeń. Erfahrungsaustausch; • Analiza możliwości współpracy, konkurujących na co • Untersuchung der Möglichkeiten der Zusammenarbeit zwi- dzień, portów morskich w obszarze TRMS. Celem tego schen den im täglichen Wettbewerb zueinander stehenden opracowania byłaby poprawa wspólnej pozycji konku- Seehäfen in der MRS. Mit dieser Arbeit wird das Ziel verfolgt, rencyjnej względem innych portów w basenie Morza Bał- eine Verbesserung der gemeinsamen Wettbewerbsfähigkeit im tyckiego. Przy czym na plan pierwszy wysuwa się analiza Vergleich zu anderen Ostseehäfen zu erreichen. Dabei steht die potencjałów współpracy niepodlegających wewnętrznej Analyse von nicht dem internen Wettbewerb unterliegenden konkurencji, np. poprzez sprawdzenie uzgodnionego Kooperationspotenzialen im Vordergrund, z.B. durch Prüfung wykorzystania zasobów czy też pożądanej specjalizacji. der abgestimmten Nutzung vorhandener oder angestrebter • Modernizacja zabudowy hydrotechnicznej Odrzań- Spezialisierungen; skiej Drogi Wodnej (ODW) na odcinku Szczecin-Hohen- • Modernisierung der Wasserbauwerke an der Oder-Wasser- saaten w celu osiągnięcia parametrów eksploatacyjnych straße im Abschnitt Szczecin-Hohensaaten. Hiermit sollen IV klasy śródlądowej drogi wodnej i dopasowania jej do die technischen Parameter der Binnenwasserstraßenklasse IV parametrów niemieckiego odcinka kanału Odra-Hawela erreicht und die Wasserstraße an die Parameter des deutschen (realizacja zgodnie z wynegocjowanym w tym zakresie Oder-Havel-Kanals angepasst werden (Umsetzung in Einklang porozumieniem międzyrządowym). mit dem zu diesem Zweck verhandelten Regierungsabkommen); • Wykreowanie wspólnych regionalnych produktów • Entwicklung gemeinsamer regionaler touristischer Produk- turystycznych związanych z turystyką wodną, mających te. Dabei geht es um die stärkere Vernetzung verschiedener na celu wzmocnienie powiązań sieciowych pomiędzy Maßnahmen für einen nachhaltigen Wassertourismus, wie różnymi działaniami na rzecz zrównoważonej turystyki z.B. den Ausbau der Segelroute Berlin – Szczecin – Ostsee und wodnej, jak np. rozwój szlaku żeglarskiego Berlin-Szcze- weiterer wasserbezogener Potenziale in der MRS. Diese Pro- cin-Bałtyk oraz innych potencjałów związanych z położe- dukte sollen im Rahmen von Initiativen bestehender Netzwerke niem TRMS nad wodą. Przez marketing turystyki wodnej, entwickelt werden, die die Kooperation im Rahmen des Hafen- w tym organizację cyklicznych imprez kulturalno-roz- netzwerks erweitern. Durch das Marketing im Bereich des Was- rywkowych, powinna być podniesiona rozpoznawalność sertourismus, wozu auch regelmäßig stattfindende Kultur- und obszaru TRMS jako miejsca turystyki wodnej. Jednym Unterhaltungsveranstaltungen gehören, soll der Bekanntheits- z możliwych podprojektów jest opracowanie wspólnej grad der MRS als Wassertourismus-Standort erhöht werden. In oferty atrakcji turystycznych TRMS pod kątem rynku rej- einem Teilprojekt könnte ein gemeinsames Angebot von touristi- sów morskich i śródlądowych statków pasażerskich, np. schen Attraktionen in der MRS für die Hochsee- und Binnenpas- przy uwzględnieniu potencjałów wynikających z bliskiego sagierschifffahrt entwickelt werden z.B. unter Berücksichtigung położenia metropolii berlińskiej. Poza tym uwzględniony der Potenziale der nahe gelegenen Metropole Berlin. Zudem będzie również potencjał turystycznych wód śródlądo- sollen auch die touristischen Potenziale der Binnengewässer, wych, np. przez rozbudowę infrastruktury towarzyszącej z.B. durch den Ausbau begleitender Infrastrukturen (Marinas, (mariny, przystanie itp.), istniejących systemów infor- Bootsanlegestellen etc.), bestehender Informationssysteme macyjnych (np. Analogicznego do niemieckiego systemu (analog zum deutschen Informationssystem für den Touris- informacyjnego nt. Oferty turystycznej Żółta Fala) czy też mus – Gelbe Welle) oder die 2- oder 3-sprachige Ausschilderung dwu- bądź trójjęzycznego oznakowania. berücksichtigt werden. • Projekty współpracy międzynarodowej pomiędzy • Projekte auf dem Gebiet der internationalen Kooperation nauką i światem gospodarczym w tematyce związanej von Wissenschaft und Wirtschaft.Hierbei geht es um Themen, z gospodarką morską, żeglugą śródlądową i turystyką die mit der Seewirtschaft, der Binnenschifffahrt bzw. dem Touris- (w szczególności wodną). Projekty te obejmowałyby mus (insbesondere Wassertourismus) zusammenhängen. Diese wymianę ekspercką wewnątrz regionu i miały na celu Projekte würden auch den Expertenaustausch innerhalb der utrzymanie oraz zwiększanie kapitału ludzkiego w tych Region einbeziehen und das Ziel verfolgen, das Humankapital in dziedzinach. diesem Bereich zu erhalten und zu erweitern.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 45 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

4.2. Region modelowy energii 4. 2. Modellregion für Erneuerbare odnawialnych15 Energien15

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Z uwagi na malejące zasoby energii oraz przemiany klima- In Anbetracht knapper Energieressourcen und des Klimawan- tyczne w całej Unii Europejskiej należy zredukować zużycie dels gilt es EU-weit den Energieverbrauch zu reduzieren und energii i wyraźnie zwiększyć zakres wykorzystania energii die Verwendung erneuerbarer Energien deutlich zu erhöhen. ze źródeł odnawialnych (OZE). We wszystkich regionach Nachhaltige und ressourcenschonende Technologien, Maß- pilną koniecznością jest wdrożenie trwałych i zasoboosz- nahmen und Richtlinien zur Steigerung der Energieeffizienz czędnych technologii, działań i wytycznych dotyczących sind in allen Regionen dringend erforderlich, wie auch von der wzrostu efektywności energetycznej. Podkreśla to również TA 2020 betont wird16. Der weitere Ausbau der erneuerbaren AT 202016. Dalszy rozwój energetyki odnawialnej i poprawa Energien und die Verbesserung der Energieeffizienz sind somit efektywności energetycznej stanowią tym samym ważne wichtige Schlüsselthemen, die auch die Metropolregion Szcze- tematy kluczowe dotyczące również Transgranicznego Re- cin betreffen. Die wichtigsten Grundlagen bilden die energie- gionu Metropolitalnego Szczecina. Najważniejsze podsta- politischen Zielsetzungen auf staatlicher und suprastaatlicher wy ku temu tworzą cele polityki energetycznej na poziomie Ebene sowie die gesetzlichen Bestimmungen. ogólnopaństwowym, ponadpaństwowym oraz przepisy In Deutschland vollzieht sich unter dem Stichwort „Ener- prawne. giewende“ ein energiepolitischer Paradigmenwechsel, der Pod hasłem „przemian energetycznych” w Niemczech für die Energiestrategie in der Metropolregion Szczecin von następuje zmiana paradygmatu polityki energetycznej, nachhaltiger Bedeutung ist. Die „Energiewende“ zielt neben co dla strategii energetycznej TRMS ma duże znaczenie. der weiteren Reduzierung der Treibhausgasemissionen auf „Przemiana energetyczna” ukierunkowana jest, poza dal- eine Verringerung des Energieverbrauchs durch sparsame und szą redukcją emisji gazów cieplarnianych, na zmniejszenie effiziente Energienutzung ab. Auf Ebene der EU haben sich zużycia energii poprzez oszczędne i efektywne jej wykorzy- die Staats- und Regierungschefs im Jahr 2014 unter anderem stywanie. Na poziomie Unii Europejskiej szefowie państw dazu verpflichtet, die Treibhausgasemissionen bis 2030 um i rządów zobowiązali się w roku 2014 m.in. do tego, aby mindestens 40 % gegenüber dem Niveau von 1990 zu ver- emisje gazów cieplarnianych do roku 2030 ograniczyć o co ringern und den Marktanteil der erneuerbaren Energien am najmniej 40% w stosunku do poziomu roku 1990 i zwięk- Endenergieverbrauch bis zum Jahr 2030 auf 27 % zu erhöhen17 szyć udział rynkowy energii odnawialnych w ostatecznym (vgl. Europäische Kommission 2009: 9). 17 zużyciu energii do 27% w roku 2030 (por. Komisja Euro- Ausbaustand erneuerbarer Energien in der pejska 2009: 9). Metropolregion Aktualna sytuacja w zakresie energii odnawialnych Um die Klimaschutzziele auf nationaler Ebene zu erreichen, w regionie werden in Deutschland und Polen der Ausbau regenerativer Aby osiągnąć cele klimatyczne na poziomie krajowym Kraftwerke sowie der verstärkte Einsatz effizienter Technolo- w Polsce i w Niemczech wprowadzane są działania na rzecz gien vorangebracht. Im Energiekonzept der Bundesregierung rozbudowy elektrowni funkcjonujących w oparciu o odna- aus dem Jahr 2010 kommt den erneuerbaren Energien eine wialne nośniki energii oraz większe wykorzystanie efektyw- herausgehobene Bedeutung zu, indem ihr Anteil am Brutto- nych technologii. W koncepcji energetycznej rządu RFN z stromverbrauch bis zum Jahr 2020 auf 35 % gesteigert werden roku 2010 przypisano energiom odnawialnym wyjątkowe soll (bis 2030 auf 50 %, bis 2040 auf 65 % und bis 2050 auf znaczenia mówiąc, iż ich udział w zużyciu energii elek- 80 %). Das Land Brandenburg hat sich in seiner Energiestra- trycznej brutto ma wzrosnąć w roku 2020 do 35% (w roku tegie 2030 zum Ziel gesetzt, den Anteil erneuerbarer Energien

15 Pojęcie energii odnawialnych w niniejszej Koncepcji Roz- 15 Der Begriff erneuerbare Energien umfasst in dem vorliegen- woju obejmuje energię solarną, energię z biomasy, energię wiatru, den Entwicklungskonzept die Energiequellen: Sonnenenergie, Bio- energię wody i geotermię. Nie obejmuje ono pozyskiwania energii masse, Windkraft, Wasserkraft und Erdwärme (Geothermie) jedoch atomowej. nicht die Energiegewinnung aus Atomkraft. 16 Agenda Terytorialna 2020, (20), (21), (22). 16 Territoriale Agenda 2020, (20), (21), (22). 17 patrz: http://ec.europa.eu/clima/policies/2030/ 17 Siehe: http://ec.europa.eu/clima/policies/2030/ index_en.htm index_en.htm

46 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

Rysunek 6 Aktualna sytuacja i prognozy rozwoju energii ze źródeł odnawialnych w województwie zachodniopomorskim, Brandenburgii i Meklemburgii-Pomorzu Przednim Abbildung 6 Ausbaustand und prognostizierte Entwicklung der erneuerbaren Energien in Westpommern, Brandenburg und Mecklenburg-Vorpommern

Źródło: Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej WZ i complan Kommunalberatung – na podst. danych Urzędu Regulacji Energetyki oraz Programu rozwoju sektora energetycznego w województwie zachodniopomorskim do 2015 r. Z częścią prognostyczną do 2030 r., Ra- port AG Energiemix Krajowej rady Energetycznej Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Wspólny Wydział Planowania Berlina i Branden- burgii. Quelle: complan Kommunalberatung und Raumplanungsbüro der Woiwodschaft Westpommern Datengrundlage: Energieregulierungsbehörde und Entwicklungsprogramm des Energiesektors der Woiwodschaft Westpommern bis 2015 einschl. des Teils Prognose bis 2030, Bericht der AG Energiemix des Landesenergierates Mecklenburg-Vorpommern, Gemeinsame Landesplanungsabteilung Berlin-Brandenburg

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 47 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

2030 do 50%, w 2040 do 65% i w roku 2050 do 80%). Kraj im Primärenergieverbrauch bis zum Jahr 2030 auf 32 % (mind. związkowy Brandenburgia w swojej strategii energetycz- 170 PJ) weiter auszubauen (vgl. Energiestrategie des Landes nej 2030 jako cel ustanowił dalszy wzrost udziału energii Brandenburg 2030:39). Das Land Mecklenburg-Vorpommern odnawialnych w zużyciu energii pierwotnej wynoszący hat bereits 2013 eine bilanzielle Vollversorgung mit Strom 32% (przynajmniej 170 PJ) do roku 2030 (por. Strategia aus erneuerbaren Energien erreicht und will den Anteil weiter Energetyczna Kraju Związkowego Brandenburgia do roku steigern. 2030:39). Kraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie Die Richtlinie 2009/28/EG des Europäischen Parlaments und osiągnął już w 2013 r. zbilansowane pełne zaopatrzenie w des Rates vom 23. April 2009 zur Förderung der Nutzung von energię elektryczną ze źródeł odnawialnych i chce nadal Energie aus erneuerbaren Quellen verlangt, dass der Anteil zwiększać jego udział. erneuerbarer Energien am Brutto-Energieendverbrauch in Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/ Polen bei 15 % und Deutschland bei 18 % bis zum Jahr 2020 WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania liegt. Der forcierte Ausbau erneuerbarer Energiesysteme zählt stosowania energii ze źródeł odnawialnych wymaga, aby zu den politischen Schwerpunkten in Deutschland und wird w Polsce do 2020 r. docelowy udział energii ze źródeł odna- von mehreren Gesetzen flankiert, allen voran vom Gesetz für wialnych w końcowym zużyciu energii brutto wynosił 15% den Vorrang erneuerbarer Energien (Erneuerbare-Energie- a w Niemczech 18%.Popieranie rozwoju energetyki opartej Gesetz, kurz: EEG), das im Jahr 2000 in Kraft trat und zuletzt im na źródłach odnawialnych zaliczane jest w Niemczech do Sommer 2014 novelliert wurde. priorytetów politycznych realizowanych w oparciu o wiele In Polen wurde am 20. Februar 2015 ein EEG-Gesetz vom aktów prawnych, przede wszystkim w oparciu o ustawę Parlament (Sejm) beschlossen. Zurzeit wird daran gearbeitet, o energiach odnawialnych, (w skrócie EEG), która weszła den erneuerbare Energien-Anteil an der Stromerzeugung im w życie w roku 2000, a w roku 2014 została znowelizowana. Inland zu erhöhen, wofür geeignete Fördersysteme erforder- W Polsce Sejm przyjął ustawę z dnia 20 lutego 2015 roku lich sind. Es geht dabei um ein dreiteiliges Fördersystem, das o odnawialnych źródłach energii. Aktualnie dążenie do aus Folgendem besteht: zwiększenia udziału energii z OZE w bilansie produkcji • Abnahmepflicht des Netzbetreibers bei erzeugtem Strom energii elektrycznej w kraju wymaga stosowania odpo- aus erneuerbaren Energien, wiednich systemów wsparcia. Mechanizm wsparcia jest trójkierunkowy i polega na: • Ausstellung einer sog. Herkunftsgarantie der Stromer- zeugung aus erneuerbaren Energiequellen durch die • obowiązkowym zakupie energii elektrycznej z OZE Energieregulierungsbehörde wytworzonej przez sprzedawcę z urzędu, • Ausstellung sogenannter Herkunftsgarantien aus erneu- • wydawaniu przez Urząd Regulacji Energetyki świa- erbaren Energien durch die Energieregulierungsbehörde. dectw pochodzenia OZE,

Rysunek 7 Przykłady lądowych farm wiatrowych Rysunek 7 Beispiele für Windkraftanlagen

Źródło: cdn-media.ln-und-oz.de Quelle: cdn-media.ln-und-oz.de

48 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

• wydawaniu przez Urząd Regulacji Energetyki tzw. gwa- Aktuell ist der Anteil der erneuerbaren Energien insbeson- rancji pochodzenia energii elektrycznej wytwarzanej dere bei der Stromerzeugung fortgeschritten. So werden w odnawialnym źródle energii. inzwischen in Brandenburg und Berlin ca. 30 % des Stromver- 18 W chwili obecnej największy wzrost udziału energii brauchs aus Windkraftanlagen gedeckt , während in Meck- odnawialnych w produkcji osiągnięto w zakresie ener- lenburg-Vorpommern die erneuerbaren Energien mit einem 19 gii elektrycznej. I tak w Brandenburgii i Berlinie ok. 30% Anteil von über 61 % in 2013 sogar wichtigste Energiequelle zużywanej energii pochodzi z farm wiatrowych18, podczas bei der Stromerzeugung sind. Im innerdeutschen Vergleich gdy w Meklemburgii-Pomorzu Przednim OZE są wręcz zählen beide Bundesländer neben Bayern und Baden-Würt- największym źródłem energii elektrycznej, którego udział temberg zu den Vorreitern im Bereich der erneuerbaren Ener- 20 opiewał w roku 2013 na 61%.19 W porównaniu ogólnonie- gien . Den mit Abstand größten Beitrag der Stromerzeugung mieckim oba kraje związkowe zaliczane są, obok Bawarii aus erneuerbaren Energien liefert die Windenergienutzung; i Badenii Wirtembergii, do liderów w zakresie rozwoju die installierte Gesamtleistung von onshore-Windkraftanlagen energetyki opartej na źródłach odnawialnych.20 Zdecydo- beträgt in den deutschen Landkreisen der Metropolregion wanie największy wkład w produkcję energii elektrycznej zusammen rd. 2.140 MW. ma wykorzystanie energii wiatru, w niemieckich powia- Auch in der Woiwodschaft Westpommern ist der Ausbaustand tach regionu metropolitalnego łączna moc zainstalowana von regenerativen Kraftwerken – allen voran der onshore- w elektrowniach wiatrowych na lądzie wynosi w zaokrągle- Windenergie weit fortgeschritten. So sind in Westpommern niu 2140 MW. bereits onshore-Windkraftanlagen mit einer Gesamtleistung Również w województwie zachodniopomorskim odno- von 1154 MW installiert, was ca. 92 % der installierten Leistung towuje się postępy w instalowaniu odnawialnych źródeł aller erneuerbaren Energien-Arten in der Woiwodschaft und energii. Przede wszystkim dotyczy to instalacji wiatro- ca. 31 % der installierten Windkraftanlagen Polens entspricht. wych na lądzie. W województwie zachodniopomorskim Im Jahr 2013 wurde der Strombedarf in der Woiwodschaft funkcjonują już instalacje energetyki wiatrowej na lądzie Westpommern zu fast 45 % aus erneuerbaren Energien ge- o łącznej mocy 1154 MW, co stanowi około 92% mocy deckt. Die Woiwodschaft Westpommern ist in Polen führend, zainstalowanej we wszystkich rodzajach odnawialnych wenn es um den erneuerbare Energien-Einsatz geht (insbe- źródeł energii w województwie i około 31% mocy zainsta- sondere bei Windenergie), außerdem werden hier vor allem lowanej w elektrowniach wiatrowych w Polsce. W 2013 r. große Windparks gebaut, die mit modernen und sehr starken W województwie zachodniopomorskim zapotrzebowanie Anlagen ausgestattet sind. Aufgrund der Küstenlage und des na energię elektryczną było pokrywane przez odnawial- langsam abfallenden Grunds der Ostsee ist die Metropolregi- ne źródła energii prawie w 45%. W Polsce województwo on auch für den Ausbau von Windkraftanlangen im offshore- zachodniopomorskie jest liderem w rozwoju odnawialnych Bereich prädestiniert. źródeł energii, a energetyki wiatrowej w szczególności. Po- Der erste kommerzielle offshore-Windpark in Mecklenburg- nadto charakteryzuje się tym, że stawiane są tutaj przede Vorpommern ist EnBW Baltic 1. Dieser befindet sich innerhalb wszystkim duże farmy wiatrowe, w oparciu o nowoczesne der 12 sm-Zone nördlich der Halbinsel Darß-Zingst und um- urządzenia o potencjalnie dużej efektywności. Z uwagi na fasst 21 Windkraftanlagen, die über eine Gesamtleistung von położenie na wybrzeżu i odpowiednio długi spadek dna 48,3 MW verfügen. Mit EnBW Baltic 2 folgt 32 km nördlich der Bałtyku, TRMS predysponowany jest również do rozwoju Insel Rügen ein offshore-Windpark, der nach Fertigstellung 80 morskiej energetyki wiatrowej. Windkraftanlagen mit 288 MW umfassen soll. Pierwszą komercyjną morską farmą wiatrową w Meklem- In Polen wurde eine Karte der potenziellen Windparkstandorte burgii-Pomorzu Przednim jest farma EnBW Baltic 1. Poło- in der polnischen ausschließlichen Wirtschaftszone der Ostsee żona jest ona wewnątrz strefy 12 mil morskich, na północ erstellt, die im Bereich der Oderbank eine ca. 600 km² große od półwyspu Darß-Zingst i obejmuje 21 elektrowni wiatro- Fläche als potenzielle Standorte aufweist. Es handelt sich wych o łącznej mocy 48,3 MW. Farma wiatrowa EnBW Baltic um ein Gebiet, wo sich Energieunternehmen um Standorte 2 zostanie zlokalizowana 32 km na północ od wyspy Rugii. für Windkraftanlagen bewerben können. Dieses Gebiet soll Będzie to morska farma wiatrowa w niemieckiej wyłącznej in den zurzeit erarbeiteten maritimen Raumordnungsplänen strefie ekonomicznej na Morzu Bałtyckim, której moc po festgelegt werden. Gemäß der MRO-Richtlinie der EU sol- zainstalowaniu 80 elektrowni wiatrowych będzie wynosiła len diese Pläne noch vor 2021 beschlossen werden. Inzwi- 288 MW. schen liegen Gutachten und Entwicklungsprogramme für

18 por. www.mugv.brandenburg.de, sprawdzano w dniu 18 vgl. www.mugv.brandenburg.de, abgerufen am 14.09.2014 14.09.2014 r. 19 vgl. www.statistik-mv.dem abgerufen am 10.09.2014 19 por. www.statistik-mv.de, sprawdzano w dniu 10.09.2014 r. 20 Vgl. DIW Wochenbericht Nr. 48.2014, erneuerbare Energien 20 Por. DIW Wochenbericht nr 48.2014, Energie odnawialne – im Ländervergleich porównanie krajów związkowych

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 49 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

W Polsce została opracowana mapa potencjalnych miejsc Offshore-Windenergieerzeugung vor, die 1.000 MW installierte przeznaczonych pod lokalizację farm wiatrowych w pol- Leistung bis 2020 und 6.000 MW Leistung bis 202521 vorsehen. skiej wyłącznej strefie ekonomicznej na Morzu Bałtyckim, Trotz großer Energiemengen der Offshore-Windkraftanlagen która w rejonie Ławicy Odrzanej wskazuje obszar o po- spielen diese noch keine wesentliche Rolle in der gesamten wierzchni około 600 km2. Powyższy stan zostanie ostatecz- Energiegewinnung. Vor dem Hintergrund der hoch gesteckten nie zagwarantowany w sporządzanych aktualnie planach Ausbauziele kann die Offshore-Windenergieerzeugung jedoch zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich. einen wichtigen Beitrag zum geplanten Ausbau der erneuer- Zgodnie z unijną dyrektywą MSP plany te powinny zostać baren Energien leisten. ostatecznie zatwierdzone przed 2021 rokiem. Opracowane Der zunehmende Ausbau der erneuerbaren Energien führt zostały ekspertyzy i programy rozwoju morskiej energetyki zu einer steigenden Bedeutung der Energiewirtschaft als 21 wiatrowej , zakładające zainstalowanie 1000 MW mocy Wirtschaftsfaktor für die Metropolregion. Die hohen Ausbau- w morskich farmach wiatrowych do 2020 r. I 6000 MW mocy ziele von Windkraftanlagen, die erforderliche Wartung von do roku 2025. Energia wiatrowa typu offshore, z uwagi Bestandsanlagen sowie die sich dynamisch entwickelnden na ambitne cele związane z jej rozwojem, może stanowić technologischen Anforderungen, nicht zuletzt aufgrund des ważny wkład w planowany rozwój odnawialnych źródeł Offshore-Ausbaus22 und -potenzials – haben einen zunehmen- energii. den Bedarf an spezialisierten Fachkräften, vorwiegend in Rosnące wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Berufen mit einer metall oder elektrotechnischen Ausbildung prowadzi do wzrostu znaczenia gospodarki energetycznej zur Folge. Das gestiegene Angebot an Ausbildungsplätzen und jako czynnika rozwoju gospodarczego w regionie metro- der Bedarf an Qualifizierungsmaßnahmen verweisen eben- politalnym. Ambitne cele dotyczące rozbudowy instalacji falls auf den Fachkräftebedarf. Um den Qualifizierungsbedarf wiatrowych, zapewnienie sprawnej eksploatacji obiektów zu decken, gibt es im polnischen Bildungssystem bereits oraz dynamiczny rozwój technologii związanych również spezialisierte Berufsbilder: Techniker/-in für Anlagen und Sys- z pracami na szelfie22 będą generować rosnące zapotrze- teme der erneuerbaren Energien und Monteur/-in für Anlagen bowanie na wyspecjalizowanych pracowników, głównie der erneuerbaren Energiequellen. In Deutschland erfolgt die w zawodach wymagających wykształcenia elektrotechnicz- Qualifizierung im Bereich der erneuerbaren Energien durch nego i związanego z obróbką metali. Rosnąca oferta miejsc unternehmensinterne und -externe Qualifizierungsmaßnah- kształcenia w takich zawodach i potrzeba działań w zakre- men auch für branchenfremde Fachkräfte und über diversifi- sie podnoszenia kwalifikacji, to też dowód na zapotrzebo- zierte Ausbildungsmodelle. Ferner ist eine Vielzahl branchen- wanie na wyspecjalizowaną siłę roboczą. Aby móc sprostać spezifischer Studiengänge im akademischen Bildungssektor tym potrzebom, po stronie polskiej powstały już wyspe- entstanden. In diesen akademischen Zentren wird noch auf cjalizowane zawody: technik urządzeń i systemów energii entsprechende Forschungsmöglichkeiten gewartet. odnawialnej oraz monter urządzeń energii odnawialnych. Ein weiteres Thema ist die Sicherstellung der Instandsetzung W Niemczech podnoszenie kwalifikacji w zakresie energii für zukünftige Windkraftanlagen, wobei spezifische Dienstleis- odnawialnych odbywa się w oparciu o działania zewnętrz- tungen unter Einbeziehung der Hafenstrukturen in kleinen und ne, jak i wewnątrz przedsiębiorstw, obejmujące również mittelgroßen Ostseezentren aufzubauen sind. Außerdem muss fachowców spoza branży. Funkcjonują w tym zakresie in Energieverbundnetze investiert werden, die den durch die zróżnicowane modele kształcenia, poza tym w sektorze Offshore-Windkraftanlagen erzeugten Strom abnehmen, was kształcenia akademickiego powstał cały szereg specy- nicht ohne Auswirkung auf den lokalen Arbeitsmarkt bleibt. ficznych branżowych kierunków studiów. Na swój rozwój czeka także odpowiednia działalność naukowo-badawcza w tych ośrodkach akademickich. Osobnym zagadnieniem jest zapewnienie odpowiedniego zaplecza techniczno-remontowego dla przyszłych farm wiatrowych, związane z rozwojem specyficznych usług w oparciu o struktury portowe w małych i średnich ośrod- kach nadbałtyckich. Nowych inwestycji wymagały będą

21 Źródła: Raport „Morska energetyka wiatrowa – analiza 21 Quellen: Bericht „Offshore-Windenergie – Analyse der Vorte- korzyści dla polskiej gospodarki oraz uwarunkowań rozwoju” – Ernst ile für die polnische Wirtschaft und der Rahmenbedingungen“ – Ernst & Young, 2013 r.; „Gospodarcze i społeczne aspekty rozwoju morskiej & Young, 2013: „Wirtschaftliche und soziale Aspekte der Entwicklung energetyki wiatrowej w Polsce” – IEO, 2010 r. der Offshore- Windenergie in Polen“ – IEO, 2010 22 Rząd federalny dąży do rozbudowy instalacji na szelfie do 22 die Bundesregierung strebt einen Offshore-Ausbau auf 6,5 wielkości 6,5 GW do 2020 r. GW bis 2020 an.

50 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

również elektroenergetyczne sieci przesyłowe odbierające Wandel der Anforderungen an Energetische energię elektryczną wyprodukowaną w morskich elektrow- Infrastrukturen niach wiatrowych, co też nie pozostanie bez wpływu na Der für beide Seiten der Metropolregion weit fortgeschrittene lokalny rynek pracy. Ausbau regenerativer Kraftwerke ist mit technischen Voraus- Zmiana wymagań stawianych infrastrukturze setzungen und einer massiven räumlichen Veränderung von in technicznej weiten Teilen ländlich geprägten und störungsarmen Land- Postępujący rozwój energetyki opartej na źródłach odna- schaften verbunden. Anders als bei Großkraftwerken handelt wialnych w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym es sich beim Einsatz von erneuerbaren Energien um kleinere Szczecina związany jest z tworzeniem określonych uwa- und über den Raum verteilte Anlagen, was zu neuen Raum- runkowań technicznych i z silną ingerencją w przestrzeń na ansprüchen und Standortmustern führt. Die Einspeisung und znacznych obszarach terenów wiejskich oraz w krajobra- Weiterleitung des von den künftigen Offshore-Windkraftanla- zach, które do tej pory nie podlegały zakłóceniom. Inaczej gen erzeugten Stroms sowie die Stromspeicherung erfordern niż w przypadku dużych elektrowni, występują tu mniejsze die Erhöhung der Stromübertragungskapazitäten zwischen i rozrzucone w terenie instalacje, co determinuje nowe wy- Deutschland und Polen. Aus Sicht der polnischen Netzbetrei- magania w stosunku do przestrzeni. Przyjęcie, przesył oraz ber ist die Situation im Nationalen Stromnetz (Krajowy System magazynowanie energii produkowanej w przyszłości przez Elektroenergetyczny), auch in der Woiwodschaft Westpom- morskie farmy wiatrowe wymagają zwiększenia zdolności mern, nach Einschätzung des Netzbetreibers nicht zufrie- przesyłowych między Polską a Niemcami. Według oceny denstellend, u.a. wegen unkontrollierter, aus technischen polskiego operatora sieci, sytuacja w krajowym systemie Gründen hervorgerufener Stromflüsse durch das polnische elektroenergetycznym jest niezadowalająca, m.in. z powo- Verbundnetz im Nordwesten, verursacht u.a. durch höhere du nieplanowanych, wymuszonych względami technicz- Energieerzeugung der Windparks im Norden Deutschlands. nymi, przepływów energii elektrycznej przez polski system In der Konsequenz werden die Importkapazitäten Richtung przesyłowy w północno-zachodniej części kraju. Spowodo- Polen reduziert sowie der Elektroenergieaustausch um den wane to jest między innymi zwiększonym wytwarzaniem Anteil des polnischen Stromnetzes am EU-Strommarkt redu- energii przez źródła wiatrowe funkcjonujące w północnej ziert, was bereits Kritik hervorrief23. Deutsche und polnische części Niemiec. Konsekwencją tego jest zmniejszenie Übertragungsnetzbetreiber haben sich auf den koordinierten zdolności importowych w kierunku Polski oraz ogranicze- Bau entsprechender technischer Anlagen an den deutsch- nie udziału polskiego systemu w rynku energii elektrycznej polnischen Grenzkuppelstellen geeinigt, wodurch die Zuver- Unii Europejskiej, co wywołało już falę krytyki.23 Operatorzy lässigkeit und die Sicherheit der betriebenen Verbundsysteme elektroenergetycznych systemów przesyłowych Polski erhöht und die Übertragungskapazitäten im Rahmen des i Niemiec porozumieli się w kwestii skoordynowanej budo- grenzüberschreitenden Austauschs zwischen Deutschland und wy odpowiednich urządzeń na połączeniach systemów obu Polen erweitert werden können. krajów, co umożliwi dalszy wzrost niezawodności i bezpie- Die Produktion von Überschussstrom an wind- und sonnen- czeństwa ich pracy oraz zwiększenie zdolności przesyło- reichen Tagen erfordert den breitenwirksamen Einsatz von wych dostępnych dla wymiany transgranicznej pomiędzy Technologien zur Speicherung des Überschussstroms sowie Niemcami i Polską. eine integrierte Netzsteuerung, um keine Schwankungen beim Wielkość produkcji energii przekraczająca aktualne zapo- Betreiben des Stromsystems entstehen zu lassen. trzebowanie w okresach o dużym nasileniu wiatru oraz ener- Ferner erlangen mit erneuerbaren Energien die Themen Ak- gii słonecznej wymaga szerokiego wykorzystania technologii zeptanz und Beteiligung sowie eine gerechte Verteilung bzw. magazynowania nadmiaru energii elektrycznej oraz zinte- Solidarisierung der anfallenden Netzausbaukosten an Bedeu- growanego sterowania sieciami, aby w systemie elektro- tung. Zwar finden angesichts eines gestiegenen Bewusstseins energetycznym nie powstawały zakłócenia jego pracy. für die Umwelt der weitere Ausbau und die verstärkte Nutzung Wraz z rosnącymi mocami źródeł odnawialnych takie te- der erneuerbaren Energien grundsätzlich Befürwortung, maty społeczne jak akceptacja i partycypacja oraz sprawie- jedoch oftmals nur so lange wie das eigene Lebensumfeld dliwy podział bądź solidarne podejście do kwestii kosztów durch Anlagen zur Erzeugung regenerativen Stroms nicht be- rozbudowy sieci mają coraz większe znaczenie. Wprawdzie einträchtigt wird. Aufgrund der hohen Raumwirksamkeit von wzrost świadomości znaczenia środowiska naturalne- Bioenergie-, Photovoltaik- und Windenergienutzung treten vor go powoduje zasadniczą akceptację dalszego rozwoju Ort oftmals Befürchtungen hinsichtlich einer verminderten Le- i większego wykorzystania energii odnawialnej, jednak bensqualität, wirtschaftlicher Folgeschäden oder Beeinträch- często ma to miejsce do momentu, w którym instalacje tigungen des Naturhaushaltes und naturschutzrechtliche Bedenken in Erscheinung. Diese aufgezeigten Konfliktfelder 23 por. Polen-Analysen [Analizy polskie] nr 124, 2013, s. 5 23 vgl. Polen-Analysen Nr. 124, 2013, S. 5

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 51 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych nie mają erfordern eine raum-, ökologisch- und sozialverträgliche wpływu na własne otoczenie. Z uwagi na to, iż instalacje Integration der regenerativen Kraftwerke und flächeninten- bioenergetyczne, fotowoltaiczne i wiatrowe w sposób spe- siven Energieinfrastruktur sowie Kompromisse mit Betroffe- cyficzny wykorzystują przestrzeń, często w miejscach ich nen, um so aktuelle und zukünftige Konflikte zu minimieren, lokalizacji występują obawy o pogorszenie warunków życia zu entschärfen oder ganz zu vermeiden. Die Schaffung und mieszkańców, szkodliwe konsekwencje ekonomiczne, bądź Steigerung von Akzeptanz bei der Transformation des Energie- zaburzenia bilansu przyrodniczego oraz wątpliwości natury systems hin zu erneuerbaren Energien ist auch auf polnischer prawnej. Wykazane tu pola konfliktów wymagają przy- Seite von großer Bedeutung. Die Metropolregion eignet sich jaznej przestrzennie, ekologicznie i społecznie integracji als Raum für einen diesbezüglichen Erfahrungsaustausch und źródeł wykorzystujących energie odnawialne oraz infra- für einen offenen Dialog zu erneuerbaren Energiethemen. struktury energetycznej w dużym stopniu wykorzystującej Bestehende regionale Energiestrategien können helfen, Aktivi- dotychczas wolne tereny i kompromisu z mieszkańcami täten im Energiebereich zu bündeln und zeigen, wie räumlich dotkniętymi problemami w tym zakresie, tak aby zminima- sinnvolle und nachhaltige Strukturen geschaffen werden lizować, złagodzić bądź też całkowicie uniknąć bieżących können. Zielführend könnte hierbei die Umsetzung modellhaf- bądź przyszłych konfliktów. Osiągnięcie wyższego pozio- ter Projekte sein, mit deren Hilfe eine höhere gesellschaftliche mu akceptacji dla transformacji systemu energetycznego Akzeptanz erreicht werden könnte. Der Austausch und Dialog w kierunku energii odnawialnych ma również duże znacze- ist insbesondere erforderlich, sofern es perspektivisch z.B. zur nie po stronie polskiej. Region metropolitalny może być Ausweisung grenznaher Windeignungsgebiete kommt. obszarem wymiany doświadczeń, otwartego dialogu na te- Gemeinsame Ansatzpunkte bieten z.B. die auf deutscher Seite maty związane z odnawialnymi źródłami energii, obszarem teilräumlich vorliegenden Regionalen Energiekonzepte (in den regionalnych strategii energetycznych, które mogą pomóc Landkreisen Vorpommern und Mecklenburgische Seenplatte łączyć ze sobą aktywność w tym zakresie i pokazywać, jak sowie in der Planungsregion Uckermark-Barnim). In diesem można racjonalnie tworzyć trwałe struktury. Celem może Zusammenhang gab und gibt es Informationsaustausche mit być realizacja modelowych projektów służących wzrostowi der Woiwodschaft Westpommern. Das Raumplanungsbüro akceptacji społecznej. der Woiwodschaft Westpommern in Szczecin wirkt u.a. auch Wspólne podstawy dają np. po stronie niemieckiej istnieją- im Regionalen Energiebeirat Vorpommern mit. ce Regionalne Koncepcje Energetyczne ( w powiatach Po- morze Przednie (Vorpommern) i Pojezierze Meklemburskie Zielstellungen (Mecklenburgische Seenplatte) oraz w regionie planistycz- nym Uckermark-Barnim). Istniała i dalej istnieje związana Da es sich bei der Energiewende in Deutschland um eine ge- z tym wymiana informacji z województwem zachodnio- samtgesellschaftliche und langfristige Aufgabe unter Einbin- pomorskim. Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej dung aller Beteiligten aus Politik, Wirtschaft, Wissenschaft und Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie współ- Gesellschaft handelt, ist die Metropolregion mit ihren zahlrei- działa m.in. w Regionalnej Radzie Energetycznej Pomorza chen Querbezügen davon nicht unberührt. So trägt die Met- Przedniego (Regionale Energiebeirat Vorpommern) ropolregion in Deutschland und Polen gleichermaßen bereits in hohem Maße zur Erzeugung von Strom aus erneuerbaren Cele Energien bei und ist gleichzeitig vom Klimawandel betroffen. Ferner verlaufen die technologischen Entwicklungen, die Ponieważ przełom energetyczny w Niemczech stanowi mit der Realisierung der Energie- und Klimaziele auf EU- und całościowe i długofalowe zadanie z zakresu polityki spo- staatlicher Ebene verbunden sind, in Deutschland und Polen łecznej wymagającej udziału wszystkich podmiotów życia ähnlich. Während der forcierte Ausbau der erneuerbaren Ener- politycznego, gospodarczego, naukowego i społecznego, gien an zentrale staatliche Energie- und Klimaziele, Vorgaben Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina i jego und formelle Regelungen bzw. Gesetzesvorgaben gebunden powiązania nie mogą zostać tu pominięte. Rozwój techno- ist, bilden sich auf regionaler und lokaler Ebene zahlreiche logiczny związany z realizacją celów polityki energetycznej dezentrale Handlungs- und Akteursräume mit spezifischen i klimatycznej na poziomach Unii Europejskiej i krajowych Governance-Formen und informellen sowie konzeptionellen przebiegają w Polsce i w Niemczech w sposób podobny. Ansätzen und Instrumenten aus. Podczas gdy postęp w wykorzystaniu energii odnawialnych Vor dem Hintergrund, dass die ländlich strukturierte Metropol- jest związany z państwowymi celami polityki energetycz- region besonders stark von einem raumverträglichen erneu- nej i klimatycznej, centralnymi założeniami i regulacjami erbare Energien-Ausbau abhängig ist, sieht die Metropolre- formalnymi bądź ustawowymi, na poziomie regionalnym gion in dem Thema einen besonderen Handlungsbedarf. So i lokalnym otwiera się cały szereg zdecentralizowanych lassen sich durch den grenzüberschreitenden Charakter der możliwości działania i podmiotów o specyficznej formie

52 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

zarządzania oraz możliwości wykorzystania nieformal- Metropolregion wichtige Themen positionieren, die etwa der nych rozwiązań w sferze koncepcji i zastosowanych Erarbeitung eines gemeinsamen deutsch-polnischen Stand- instrumentów. punktes zugunsten von Aktivitäten beim weiteren Ausbau von Z uwagi na to, iż TRMS ma strukturę obszaru wiejskiego, erneuerbaren Energien bedürfen. Von großer Bedeutung für jest on w dużym stopniu zależny od rozwoju energetyki den grenzüberschreitenden Austausch zwischen Deutschland odnawialnej w sposób przyjazny dla przestrzeni. Z uwagi und Polen ist der Ausbau von Übertragungskapazitäten, die na transgraniczny charakter regionu można mówić też Erweiterung von lokalen und regionalen Wertschöpfungspo- o innych ważnych tematach, na przykład wymagających tenzialen sowie von neuen Einkommensquellen und Arbeits- ustalenia wspólnego polsko-niemieckiego stanowiska plätzen im grenzüberschreitenden Kontext. Die Metropolre- służącego działaniom związanym z dalszym rozwojem OZE. gion sieht sich auch deshalb als geeigneter Adressat, da sie Duże znaczenie ma zwiększenie zdolności przesyłowych sich als eine die formelle Regionalplanung (Deutschland) und dostępnych dla wymiany transgranicznej pomiędzy Polską Raumbewirtschaftungsplanung (Polen) begleitende Orga- i Niemcami, rozwój lokalnych i regionalnych potencjałów nisationsform oder Plattform anbietet, um grenzüberschrei- ekonomicznych, jak i tworzenie nowych miejsc pracy tende Fachkonzepte, Leitbilder und Strategien zu forcieren i źródeł dochodu w kontekście transgranicznym. Region und im besten Falle Projekte zur Realisierung regenerativer metropolitalny może być podmiotem formalnym zagospo- Energieversorgung und des Klimaschutzes anzustoßen. darowania przestrzennego (Polska) i planów regionalnych Da es sich bei der Anpassung an den Klimawandel um eine (Niemcy), jako dodatkowa forma lub platforma organi- sehr langfristige und zugleich mit vielen Unsicherheiten zacyjna, inicjująca transgraniczne koncepcje branżowe, behaftete Aufgabe handelt, bei der regelmäßig neue Erkennt- wzorce rozwojowe i strategie, a w optymalnym przypadku nisse zu erwarten sind, kommt der Wissensgenerierung eine projekty z zakresu realizacji zaopatrzenia w energię ze besondere Rolle zu. In diesem Zusammenhang besteht ein źródeł odnawialnych oraz ochrony klimatu. grenzüberschreitender Experten-, Wissens- und Erfahrungs- Ponieważ w przypadku dostosowania się do przemian austausch unter Einbeziehung der führenden Forschungs- und klimatycznych chodzi o bardzo długofalowe i jednocze- Kompetenzzentren der Metropolregion. Unter wissenschaftli- śnie obarczone wieloma niewiadomymi zadanie, pod- cher Assistenz von Universitäten und Forschungsinstituten in czas realizacji którego należy oczekiwać pojawiającej się der Metropolregion sollen Informationsgrundlagen gebündelt sukcesywnie nowej wiedzy, to właśnie pozyskiwaniu tej und grenzüberschreitend zur Verfügung gestellt, Fachinfor- wiedzy przypada szczególna rola. W tym kontekście należy mationssysteme mit raum- und umweltbezogenen Daten postrzegać transgraniczną wymianę ekspertów, wiedzy aufgebaut sowie Klimawandel-Betroffenheitsanalysen erstellt i doświadczenia przy zaangażowaniu wiodących centrów werden, die Eingang in formelle Pläne oder Programme der 24 naukowych i kompetencyjnych regionu. Przy wspar- Raumordnung und -bewirtschaftung finden . ciu uniwersytetów i instytutów badawczych w regionie Eine zentrale Voraussetzung für einen erfolgreichen Umgang należy tworzyć podstawy informacyjne, łączyć je ze sobą mit dem Ausbau der erneuerbaren Energien ist auch die

24 Die Region Uckermark-Barnim war Projektpartner des Verbundprojektes INKA BB (Innovationsnetzwerk Klimaanpassung Berlin-Brandenburg). Die daraus resultierenden Kenntnisse bieten eine gute Ausgangsposition für weitere entsprechende Aktivitäten.

Rysunek 8 Hybrydowa Elektrownia Wodorowa Uckermark Abbildung 8 Wasserstoff-Hybridkraftwerk Uckermark

Źródło: ENERTRAG AG Quelle: ENERTRAG AG

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 53 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

i udostępniać transgranicznie, tworzyć systemy danych Schaffung einer breiten gesellschaftlichen Akzeptanzbasis branżowych o przestrzeni i środowisku naturalnym oraz unter aktiver Einbindung von verschiedenen Akteuren und sporządzać analizy z zakresu problematyki i przemian kli- der Bevölkerung. Die Metropolregion verfolgt das Ziel, sich matycznych, które będą mogły stać się częścią formalnych als Raum für umfassende Informations-, Dialog- und Koope- planów i programów zagospodarowania przestrzennego.24 rationsangebote anzubieten und erfolgreiche Modelle zur Podstawowym warunkiem skutecznego podejścia do Akzeptanzgewinnung, Partizipation und Sensibilisierung von rozwoju energetyki odnawialnej jest również stworzenie Verwaltung, Politik und Öffentlichkeit zu entwickeln, , insbe- szerokiej podstawy akceptacji społecznej przy aktywnym sondere hinsichtlich Themen, die mit der Nutzung der erneuer- zaangażowaniu różnorodnych podmiotów i samych miesz- baren Energien und mit dem Klimawandel verbunden sind. kańców. Region metropolitalny dąży do tego, aby stać się Trotz struktureller Veränderungen und konjunktureller obszarem szeroko zakrojonej oferty informacyjnej, koope- Schwankungen besitzt die Energiewirtschaft das Potenzial, racyjnej i dialogu oraz chce, aby tu powstawały skuteczne sich zu einem wichtigen Wirtschaftszweig in der Metropol- modele pozyskiwania akceptacji, partycypacji, uwrażliwia- region Szczecin zu entwickeln, lokale und regionale Wert- nia administracji publicznej, polityków i opinii publicznej schöpfungspotenziale zu erweitern und Arbeitsplätze zu na tematy związane z wykorzystaniem energii odnawial- generieren. Ein großes Wachstumspotenzial steckt im Ausbau nych i przemianami klimatycznymi. der Offshore-Energiebranche, was besonders wegen der Mimo przemian strukturalnych i wahań koniunktury bestehenden Hafen- und Werfteninfrastruktur wichtig ist. gospodarka energetyczna stanowi potencjał, który może Dies berührt eine der obersten Prämissen der Energiewende, rozwinąć się w kierunku najważniejszej gałęzi gospodarki nämlich eine nachhaltige Energieversorgung als wirtschaftli- Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina, che Entwicklung zu gestalten und regionale Wertschöpfung zu generującej lokalne i regionalne możliwości uzyskiwa- realisieren. nia dochodów i tworzenia miejsc pracy. Duży potencjał Die Verknüpfung von regionaler Wertschöpfung und nachhal- wzrostu posiada również rozbudowa branży energetycznej tiger Energieversorgung ist jedoch kein Selbstläufer, sondern na morzu, co ma znaczenie, z uwagi na istniejącą infra- wird durch zahlreiche Landes-, lokale und private Initiativen strukturę portową i stoczniową. Ma to związek z jednym begleitet. Die Metropolregion ist hier durch verschiedenste z najważniejszych postulatów przemian energetycznych, innovative Aktivitäten charakterisiert, die sich sowohl auf czyli trwałym zaopatrzeniem w energię w ramach proce- technologische Neuerungen als auch auf den Aufbau von sów zasadnych ekonomicznie, a jednocześnie realizujących Netzwerken und Strukturen erstrecken. Beispielhaft zu nen- wartość dodaną w regionie. nen ist das weltweit erste Hybridkraftwerk für erneuerbare Powiązanie kreacji wartości w regionie i trwałego zaopa- Energien in Prenzlau, das die Umwandlung von Strom aus trzenia w energię nie jest jednak procesem samoczynnym, erneuerbaren Energien in Wasserstoff (Power to Gas) ermög- towarzyszą mu liczne inicjatywy na poziomie regionalnym, licht. Das Gas kann in der Gasinfrastruktur transportiert und lokalnym i prywatnym. Region metropolitalny charaktery- gespeichert und anschließend in verschiedenen Anwendungs- zuje się w tym zakresie różnorodnymi działaniami innowa- bereichen genutzt werden, z.B. in der Mobilität (H2-Busse cyjnymi obejmującymi zarówno nowości technologiczne, in Berlin). Bei Bedarf kann es auch wieder rückverstromt jak i rozbudowę sieci i struktur. Przykładowo należy wymie- werden. Als weitere innovative Modellprojekte sind u.a. auch nić tu pierwszą na świecie hybrydową elektrownię energii der onshore Windpark „RH2-Werder/Kessin/Altentreptow“ odnawialnych w Prenzlau, która umożliwia przekształcenie (RH2-WKA) in Grapzow zu nennen, der mit seinem integrierten energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w wodór (Po- Wasserstoffspeicher zu den Wind-Wasser-Systemen zählt und wer to Gas). Gaz może być transportowany gazociągiem, ein führendes Demonstrationsprojekt im Bereich Power to magazynowany, a następnie wykorzystywany w różnych Gas in Mecklenburg-Vorpommern darstellt. Weitere Beispiele dziedzinach, np. na potrzeby komunikacyjne (autobusy H2 sind das Bioenergiedorf Bollewick sowie das Biomasseheiz- w Berlinie). Jeżeli zajdzie taka potrzeba, można go ponow- werk in Neustrelitz. Auf der polnischen Seite gibt es eben- nie przekształcić w energię elektryczną. Pozostałe innowa- falls entsprechende Beispiele wie die Geothermieanlage in cyjne projekty modelowe to m.in. farma wiatrowa na lądzie Stargard Szczeciński oder das Kraftwerk Szczecin, in dem die RH2-Werder/Kessin/Altentreptow (RH2-WKA) w Gramzow in Polen größte Kesselanlage zur Verfeuerung von Biomasse zaliczana, z uwagi na zintegrowany magazyn wodoru, do in Betrieb genommen wurde, wodurch das Kraftwerk zu den modernsten, leistungsstärksten und umweltfreundlichsten 24 Region Uckermark Barnim był partnerem projektu łączone- Wärme- und Stromerzeugern zählt. In Szczecin entsteht der go INKA BB (Sieć innowacyjna przemiany klimatyczne Berlin - Bran- EcoGenerator – eine thermische Abfallbehandlungsanlage denburgia). Wiedza pozyskana w jego ramach jest dobrym punktem (Zakład Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów) für den wyjścia do dalszych tego typu działań. Metropolraum Szczecin, die pro Jahr 150 Tsd. Tonnen Abfälle

54 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

systemów wiatr-woda i będący wiodącym projektem po- in Wärme und Strom umwandeln wird. Dieses Objekt wird kazowym z zakresu Power to Gas w Meklemburgii-Pomo- 2015 in Betrieb genommen. rzu Przednim. Kolejne przykłady to wieś bioenergetyczna Ein wichtiges Themenfeld in der Metropolregion bildet die Bollewick oraz ciepłownia na biomasę w Neustrelitz. Po Elektromobilität. Durch die Entwicklung von Pilotprojekten zur polskiej stronie takimi przykładami mogą być instalacja Verknüpfung von Elektrofahrzeugen, Energie- und Verkehrs- geotermalna funkcjonująca w Stargardzie Szczecińskim czy systemen sollen nachhaltige Mobilitäts- und Verkehrslösun- Elektrownia Szczecin, w której uruchomiono największy gen – u. a. über Flottenversuche mit Plug-In-Hybridfahrzeugen w Polsce kocioł opalany biomasą, dzięki któremu elektrow- in umweltsensiblen und touristischen Regionen – praxisnah nia stała się jednym z najbardziej nowoczesnych, wyso- erprobt werden. Ein wissenschaftlich begleitetes Modellvorha- kosprawnych i przyjaznych dla środowiska producentów ben auf der Insel Usedom erprobt aktuell die kombinierte Nut- ciepła i energii elektrycznej. W Szczecinie powstaje Eco- zung von Hybridbussen und Elektrorädern als Zubringer mit Generator – zakład termicznego unieszkodliwiania odpa- dem Ziel, die Wiederbelebung des Öffentlichen Personennah- dów dla Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego – który verkehrs im dünnbesiedelten ländlichen Raum anzustreben. będzie zamieniał 150 tys. ton odpadów rocznie w energię In den Städten Stralsund und Greifswald werden ebenfalls cieplną i elektryczną. Obiekt ma być uruchomiony w 2015 r. gegenwärtig über konkrete Mobilitätsprojekte energieeffizien- Ważnym obszarem tematycznym dla TRMS jest mobilność te Verkehrslösungen beispielhaft geplant und erprobt. Daraus elektryczna. Poprzez koncepcję projektów pilotażowych können entsprechende Erfahrungen für die gesamte Mo- łączących pojazdy elektryczne, systemy energetyczne dellregion abgeleitet werden. Darüber hinaus werden in der i transportowe, będzie można testować trwałe rozwiązania benachbarten Metropole Berlin im Rahmen des Schaufensters w zakresie mobilności i transportu. Między innymi testy Elektromobilität beispielhafte Lösungen entwickelt, die auch z flotami pojazdów hybrydowych plug-in w turystycznych auf andere Regionen übertragen werden können. regionach o wrażliwym środowisku naturalnym. W ramach Im Bereich Bioenergie verfügt die Metropolregion neben dem przedsięwzięcia modelowego na wyspie Uznam, któremu weltgrößten Biogaskraftwerk in Penkun und dem Biomasse- towarzyszą badania naukowe, aktualnie podejmuje się Kraftwerk in Szczecin mit der Insel Rügen und dem Landkreis próby wykorzystania łączonego autobusów hybrydowych Mecklenburgische Seenplatte über zwei ausgewiesene i rowerów elektrycznych jako środków mogących ożywić Bioenergie-Regionen. Neben dem Aufbau von Netzwerken und ponownie komunikację publiczną na obszarach wiej- organisatorischen Strukturen als Grundlage für Bioenergie- skich o niewielkiej gęstości zaludnienia. W Stralsundzie erzeugung und -nutzung, konzentrieren sich die Akteure auf i Greifswaldzie planuje się i testuje aktualnie konkretne, die gezielte Steigerung der regionalen Wertschöpfung durch energooszczędne rozwiązania komunikacyjne. Wynikające Bioenergie sowie auf den Wissensaustausch mit Partnerregi- z tego doświadczenia mogą znaleźć zastosowanie w ca- onen. Im polnischen Teil der Metropolregion bieten sich neben łym regionie metropolitalnym. Również sąsiedzki obszar der weiteren Entwicklung der Windenergie Möglichkeiten metropolitalny Berlina tworzy w ramach projektu Wystawa für die Entwicklung eines Modellprojekts für erneuerbare Elektromobilności (Schaufenster Elektromobilität) przykła- Energien bei Stargard Szczeciński, wo eine kombinierte dowe rozwiązania, które będzie można przenieść do innych Nutzung von Windkraft, Biomasse und Geothermie geprüft regionów. wird. Das Gebiet ist für den Ausbau der Geothermienutzung W zakresie bioenergii region metropolitalny dysponuje, prädestiniert und besitzt günstige Voraussetzungen für die poza największą na świecie biogazownią w Penkun oraz in- Biomassegewinnung. Des Weiteren können hier landwirt- stalacją spalającą biomasę w Elektrowni Szczecin, dwoma schaftliche Grenzertragsstandorte für den Anbau von Ener- obszarami szczególnie zajmującymi się bioenergią, jakimi giepflanzen mit geringen Ansprüchen an die Boden- und są wyspa Rugia i powiat Pojezierze Meklemburskie. Poza Klimabedingungen genutzt werden. Technologische Innova- rozbudową sieci i struktur organizacyjnych, jako podsta- tionen im Bereich Geothermie werden in der Metropolregion wy wytwarzania i wykorzystania bioenergii, poszczególne zudem in Neubrandenburg umgesetzt. Der hier gelegene podmioty koncentrują się na ukierunkowanym wzroście re- weltweit größte geothermische Aquiferspeicher dient zur gionalnej kreacji wartości dodanej poprzez bioenergię oraz Speicherung der Überschusswärme des örtlichen Gas- und wymianę wiedzy pomiędzy partnerskimi regionami. W pol- Dampfturbinen-Kraftwerks. skiej części TRMS, oprócz dalszego rozwoju energetyki Für den Ausbau und den Umgang mit erneuerbaren Energien wiatrowej, możliwe jest stworzenie modelowego projektu spielt in der Metropolregion die Berücksichtigung von Belan- dla energii odnawialnych w rejonie Stargardu Szczecińskie- gen des Naturschutzes und Umweltschutzes eine wichtige go, gdzie sprawdzane jest wykorzystanie energii wiatrowej, Rolle. Bei der Umsetzung von Modellvorhaben und techni- biomasy i energii geotermalnej. Obszar predestynowany schen Innovationen kommt daher Lösungen für eine natur- jest do rozwoju energetyki geotermalnej oraz posiada schonende Nutzung und Speicherung erneuerbarer Energien korzystne warunki do pozyskiwania biomasy. Występują besondere Bedeutung zu.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 55 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

tutaj również możliwości wykorzystania terenów nieprzy- Die Metropolregion Szczecin beabsichtigt die vielfältigen datnych rolniczo na cele upraw roślin energetycznych geplanten und laufenden Ansätze und Anwendungsvorhaben o niskich wymaganiach glebowych i klimatycznych. Tech- der verschiedenen erneuerbaren Energieträger zu fördern und nologiczne innowacje w zakresie energii geotermalnej są als Modellregion für erneuerbare Energien einen Rahmen für realizowane również w Neubrandenburgu (m.in. lokalizacja die Entwicklung passfähiger Vorhaben zu geben. Dem Erfah- największego na świecie geotermalnego podziemnego ma- rungsaustausch sowie der (grenzüberschreitenden) Über- gazynu do magazynowania nadmiaru ciepła pozyskanego tragbarkeit von Modellvorhaben kommt dabei eine zentrale z lokalnej elektrowni gazowo-parowej). Bedeutung zu. Przy rozwijaniu i wykorzystywaniu energii odnawialnych Unter Berücksichtigung der geschilderten Rahmenbedingun- ważną rolę w Regionie Metropolitalnym odgrywają kwestie gen sowie der jeweiligen energiepolitischen Zielsetzungen auf ochrony przyrody i środowiska. Przy wdrażaniu przedsię- Woiwodschafts- bzw. Landesebene, verfolgt die Metropolregi- wzięć modelowych i innowacji technicznych szczególne on Szczecin folgende Zielstellungen im Handlungsfeld: znaczenie przypisuje się więc rozwiązaniom ukierunkowa- • Positionierung der Metropolregion Szczecin als Modellre- nym na przyjazne środowisku wykorzystanie i magazyno- gion für erneuerbare Energien in Europa wanie energii odnawialnych. • Schaffung geeigneter Organisationstrukturen in der MRS

Mapa 10 Priorytety i przedsięwzięcia w dziedzinie energetyki odnawialnej w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina oraz na obszarze przyległym. Karte 10 Schwerpunkte und Modellräume in der Metropolregion Szczecin und in angrenzenden Gebieten

Źródło: complan Kommunalberatung GmbH, Podstawa kartograficzna: CORINE Land Cover (CLC 2006). Quelle: complan Kommunalberatung GmbH, Kartengrundlage: CORINE Land Cover (CLC 2006).).

56 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4. 2. Modellregion für Erneuerbare Energien

Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina zamierza zur Abstimmung und Koordination von zukünftigen Leit- wspierać wielorakie planowane i bieżące przedsięwzięcia projekten und Zielstellungen (z.B. eine Arbeitsgruppe) z zakresu wykorzystania różnorodnych nośników energii • Sicherung lokaler Akzeptanz und Zustimmung für den odnawialnych i stać się regionem modelowym energii od- weiteren Ausbau erneuerbarer Energien nawialnych w ramach realizacji przedsięwzięć dostosowa- • Stärkere Vermarktung und Förderung der Energieerzeu- nych do jego uwarunkowań. Ogromne znaczenie ma przy gung durch Privathaushalte tym wymiana doświadczeń oraz możliwości (transgranicznego) przenoszenia realizacji przedsięwzięć modelowych. • Entwicklung von Strategien und Maßnahmen zur Ver- besserung der Energieeffizienz und zur Verringerung des Przy uwzględnieniu przedstawionych warunków ramowych Energieverbrauchs oraz każdorazowych celów polityki energetycznej na poziomie województwa bądź kraju związkowego Transgraniczny • Erhöhung der lokalen / regionalen Wertschöpfung bei Region Metropolitalny Szczecina dąży do realizacji nastę- der Entwicklung erneuerbarer Energien (Strom und pujących celów: Wärmeerzeugung) • Wypracowanie pozycji Transgranicznego Regionu • Stärkere Nutzung der erneuerbaren Energien im Bereich Metropolitalnego Szczecina jako regionu modelowego Mobilität (ÖPNV, E-Mobility) energii odnawialnych w Europie. • Stärkere FuE-Förderung für neue Technologien (u.a. • Ustanowienie wspólnej struktury organizacyjnej Energiespeicherung) w TRMS służącej uzgodnieniu i koordynacji przyszłych • Verstärkte Nutzung der Forschungsergebnisse der regi- projektów wiodących (np. grupa robocza). onalen Hochschulen auf dem Gebiet der erneuerbaren • Zapewnienie lokalnej akceptacji i zgody na dalszy Energien durch Kooperationen mit der Wirtschaft. rozwój energetyki odnawialnej. • Większa promocja i wsparcie produkcji energii z OZE przez gospodarstwa domowe. • Opracowanie strategii i działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej oraz zmniejszenia zużycia energii. • Zwiększenie lokalnych i regionalnych korzyści gospodarczych w procesie rozwoju wykorzystania OZE (Produkcja energii elektrycznej i ciepła). • Większe wykorzystanie energii odnawialnych w zakresie mobilności (komunikacja publiczna, mobilność elektryczna). • Większe wsparcie dla badań i rozwoju w zakresie nowych technologii (m.in. magazynowanie energii). • Większe wykorzystanie wyników badań regionalnych uczelni wyższych w dziedzinie energii odnawialnych poprzez kooperację z podmiotami gospodarczymi.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 57 4.2. Region modelowy energii odnawialnych Obszary działania

Propozycje projektów Projektvorschläge

• Wskazanie potrzeb i możliwości transgranicznych • Untersuchung der Bedarfe und Möglichkeiten powiązań systemów energetycznych na poziomie grenzüberschreitender Verknüpfungen von lokalnym i regionalnym. Energieversorgungssystemen auf lokaler und regionaler Ebene Wytwarzanie energii w oparciu o źródła odnawialne odbywa się głównie w małych lokalnych instalacjach oraz przy Die Energieerzeugung durch erneuerbare Energien erfolgt zmieniającej się wielkości produkcji zależnej od warunków vowiegend kleinteilig und dezentral und ist wetterbedingt atmosferycznych. W związku z rozwojem energetyki opar- mit Leistungsschwankungen verbunden. Aufgrund der sich tej na rozproszonych źródłach odnawialnych występuje entwickelnden Energieerzeugung aus diffusen erneuerbaren potrzeba przekonfigurowania układu pracy elektroenerge- Energiequellen ist eine Umgestaltung der energetischen Ver- tycznych sieci dystrybucyjnych. Konieczne jest przeprowa- sorgungsnetze erforderlich. Es müssen Analysen durchgeführt dzenie analiz, których efektem byłoby wskazanie potrzeb, werden, um die Bedarfe, vor allem aber die Möglichkeiten zur a przede wszystkim możliwości zmiany konfiguracji i trans- Veränderung von Konfigurationen und grenzüberschreitenden granicznych powiązań sieci na poziomie lokalnym.” Verflechtungen der Netze auf lokaler Ebene aufzuzeigen. • Erarbeitung einer grenzüberschreitenden • Opracowanie transgranicznego studium potencjału na Potenzialstudie zum Ausbau erneuerbarer Energien rzecz rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz w celu und zur Vereinbarung von gemeinsamen Energiezielen uzgodnienia wspólnych celów energetycznych. Projektziel ist die Analyse der Ausbaupotenziale für erneu- Celem projektu jest przeprowadzenie analizy potencjal- erbare Energien sowie die Entwicklung möglicher Ausbaus- nych możliwości wykorzystania energii odnawialnych zenarien unter besonderer Berücksichtigung des grenz- oraz koncepcja możliwych scenariuszy wykorzystania ze überschreitenden Raums (naturräumliche Gegebenheiten, szczególnym uwzględnieniem transgranicznej przestrzeni unterschiedliche raumordnerische Festlegungen auf Landes/ (uwarunkowania ekologiczne, odmienne ustalenia w zakre- Woiwodschafts- und Regionalebene, Akzeptanz der lokalen sie gospodarki przestrzennej na poziomie kraju/wojewódz- Bevölkerung). Hierbei ist die Auswertung der vorhandenen twa i regionów, akceptacja mieszkańców). Należy przy tym deutschen und polnischen Unterlagen und Strategien zum uwzględnić istniejące polskie i niemieckie opracowania Potenzial der erneuerbaren Energien wichtige Voraussetzung. i koncepcje dotyczące potencjałów wykorzystania energii Die Studie soll die Grundlage für die Entwicklung einer Ener- odnawialnych. Studium to ma stworzyć podstawy opra- giestrategie für die Metropolregion Szczecin bilden. cowania strategii energetycznej dla Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina. • Kooperation der Kompetenz- und Forschungszentren für erneuerbare Energien in der Region • Współpraca centrów badawczych i kompetencji Die Metropolregion Szczecin verfügt über bedeutende Bil- w zakresie energii odnawialnych w regionie. dungs- und Forschungszentren im Themenfeld erneuerbare Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina dysponuje Energien (Landeszentrum für erneuerbare Energien Meck- znaczącymi centrami edukacyjnymi i badawczymi doty- lenburg-Vorpommern (Leea GmbH / e.V.), Westpommersche czącymi odnawialnych źródeł energii: Krajowe Centrum Technische Universität, Standort Ostoja – Schulungs- und Energii Odnawialnych Meklemburgii-Pomorza Przednie- Forschungszentrum für erneuerbare Energien (Zachodniopo- go (Leea GmbH / e.V.), Zachodniopomorski Uniwersytet morski Uniwersytet Technologiczny, Ostoja – Ośrodek Szkole- Technologiczny, Ostoja – Ośrodek Szkoleniowo-Badawczy niowo-Badawczy w Zakresie Energii Odnawialnej), Zentrum w Zakresie Energii Odnawialnej, Centrum Energii Odna- für erneuerbare Energien – Hermann Scheer (E.IC.H.E. e.V.) in wialnych – Hermann Scheer (E.IC.H.E. e.V.) w Eberswalde. Eberswalde). Die genannten Einrichtungen beabsichtigen mit Wymienione placówki zamierzają wspólnie z innymi part- weiteren Partnern, Schulungs- und Informationsangebote nerami uzupełnić bądź rozszerzyć swoją ofertę szkoleniową unter Nutzung der grenzüberschreitenden Potenziale auszu- i informacyjną przy wykorzystaniu potencjałów trans- bauen bzw. zu ergänzen und entwickeln derzeit passfähige granicznych, przygotowując obecnie odpowiednie oferty Angebote in enger Kooperation. w ramach ścisłej współpracy.

58 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

4.3. Ludzie – kultura – język – praca 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe Ausgangssituation und

Duże znaczenie dla Transgranicznego Regionu Metropoli- Rahmenbedingungen talnego Szczecina mają postępujące przemiany społeczno- Von erheblicher Bedeutung für die Metropolregion ist der -demograficzne. Przemiany te mają wpływ na każdy obszar fortschreitende soziodemografische Wandel. Dieser lässt keine społeczny ujęty w bloku tematycznym Ludzie – Kultura – der im Handlungsfeld Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit Język – Praca i generują wzajemne oddziaływania z wyzwa- gefassten Gesellschaftsbereiche unberührt und steht in Wech- niami strukturalnymi i gospodarczymi, w równym stopniu selwirkung mit strukturellen und wirtschaftlichen Herausfor- w Polsce i w Niemczech. derungen – in Deutschland und Polen gleichermaßen. Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina Die Metropolregion im demografischen Wandel w trakcie przemian demograficznych Bei einer Gesamtbetrachtung der demografischen Entwick- Rozpatrując całościowo kwestie demografii w regionie lung in der Metropolregion lässt sich ein asymmetrisches metropolitalnym widać zróżnicowanie przestrzenne po- Muster mit schrumpfenden und stagnierenden Teilräumen szczególnych obszarów z trendami malejącymi, rosnącymi und solchen mit Einwohnerzuwächsen erkennen. Zugleich i w stanie stagnacji. Jednocześnie obraz graficzny (mapa verdeutlicht Karte 11, dass Gemeinden und Städte mit nr 11) tej sytuacji pokazuje, że gminy i miasta o malejącej rückgängiger Einwohnerzahl auf deutscher Seite überwiegen liczbie ludności dominują po stronie niemieckiej. Utrata und die Einwohnerverluste vielerorts stärker ausgeprägt sind liczby mieszkańców jest tu w wielu miejscowościach więk- als im polnischen Teil der Metropolregion, welcher in weiten sza, niż w polskiej części regionu metropolitalnego, w któ- Teilen sogar durch Bevölkerungsgewinne gekennzeichnet ist. rej miejscami odnotowuje się wzrost liczby mieszkańców. Trotz unterschiedlicher Dynamik des Einwohnerrückgangs Mimo odmiennej dynamiki kurczenia się liczby ludności unterscheiden sich die wesentlichen Determinanten und die główne determinanty i problemy związane z przemianami mit dem demografischen Wandel verknüpften Probleme in demograficznymi w Polsce i w Niemczech nieznacznie róż- Polen und Deutschland kaum voneinander. So speist sich der nią się od siebie. Spadek liczby ludności po stronie polskiej Bevölkerungsrückgang auf deutscher und polnischer Seite i niemieckiej jest wynikiem niskiej liczby urodzeń i strat aus niedrigen Geburtenzahlen und ökonomisch motivierten migracyjnych uwarunkowanych ekonomicznie, przy jed- Wanderungsverlusten bei gleichzeitig geringen Zuwande- nocześnie niewielkiej liczbie osób migrujących do regionu. rungszahlen. Wie sich die Bevölkerungszahl verändert, hängt Sposób, w jaki zmienia się liczba ludności, w szczególnym in besonderem Maße davon ab, inwiefern die Wanderungssal- stopniu zależy od tego, na ile trend naturalnych ruchów de- den die natürliche Bevölkerungsentwicklung überlagern. mograficznych nakłada się na wysokość sald migracyjnych. Auffallend sind hierbei die jeweiligen Gemeinden im Umland Polskie gminy znajdujące się w otoczeniu miast Szczecina, von Greifswald und Stralsund, in denen aufgrund von Subur- Stargardu Szczecińskiego i Koszalina mają dodatnie saldo banisierungsprozessen die natürlichen Bevölkerungsverluste migracji, dodatkowo zwiększane przez dodatni przyrost durch positive Wanderungssalden kompensiert werden naturalny. Po stronie niemieckiej wyróżniają się gminy können. In den polnischen Gemeinden im Umland der Städte w otoczeniu Greifswaldu i Stralsundu, w których z uwagi na Szczecin, Stargard Szczeciński und Koszalin kommen zu den procesy suburbanizacji następuje kompensacja naturalnej vorhandenen positiven Wanderungssalden noch eine positive straty liczby ludności poprzez dodatnie saldo migracji. natürliche Bevölkerungsentwicklung, so dass im Ergebnis W przeciwieństwie do powyższego, na obszarach odda- in den vergangenen Jahren teils deutliche Bevölkerungs- lonych od większych miast i ich podmiejskich obszarów zunahmen verzeichnet werden konnten. Dagegen liegen in zagęszczenia, straty migracyjne nakładają się na naturalny den Gebieten abseits der größeren Städte und ihrer subur- spadek liczby ludności. W procesach migracyjnych nie banen Verdichtungsräume die Wanderungsverluste über wszystkie roczniki biorą udział z taką samą intensywno- dem natürlichen Rückgang der Bevölkerung, wobei an den ścią. Większa część selektywnych strat emigracyjnych, to Wanderungsprozessen nicht alle Altersjahrgänge in gleicher grupa wiekowa 18-30-latków. W większości są to osoby Intensität beteiligt sind. So geht ein Großteil der selektiven wysoko wykwalifikowane i kobiety. Opuszczają one swoją Migrationsverluste auf die Altersgruppe der 18- bis 30-Jähri- małą ojczyznę w poszukiwaniu miejsc pracy i możliwości gen, in der Mehrzahl Hochqualifizierte und Frauen, zurück, die kształcenia zawodowego. aus Ausbildungs- und Arbeitsplatzmotiven heraus ihre Heimat W analizowanym okresie 2005-2013, to właśnie gmi- verlassen. ny w otoczeniu Szczecina odnotowały wzrost liczby

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 59 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

Mapa 11 Zmiana liczby ludności w latach 2005 do 2013 w TRMS i wybranych regionach sąsiedzkich Karte 11 Bevölkerungsentwicklung 2005 bis 2013 in der MRS und einiger Nachbarregionen

Źródło: Urząd Statystyczny Berlina i Brandenburgii, Urząd Statystyczny Meklemburgii – Pomorza Przedniego, GUS Szczecin. Quelle: Amt für Statistik Berlin-Brandenburg, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Statistical Office Szczecin. mieszkańców, spowodowany migracją. Trend ten dotyczy Im Betrachtungszeitraum 2005 bis 2013 konnten besonders również niektórych niemieckich gmin na terenie urzę- die Gemeinden des Szczeciner Umlandes wanderungsin- du rejonowego Löcknitz-Penkun, w południowej części duzierte Einwohnerzuwächse verzeichnen, darunter einige powiatu Pomorze Przednie-Greifswald, na granicy z Pol- deutsche Gemeinden im Amtsbereich Löcknitz-Penkun im ską. Ten wzrost liczby mieszkańców spowodowany jest südlichen Teil des Landkreises Vorpommern-Greifswald, an przeprowadzaniem się Polaków na stronę niemiecką, stąd der Grenze zu Polen. Diese verzeichnen Einwohnerzuwächse obszar ten awansował do miana „centrum polskiej migra- dank zugezogener polnischer Haushalte und avancieren zum cji” (Analizy polskie nr 111, 2012: 3). Pozytywne tendencje „Zentrum der polnischen Migration“ (vgl. Polen-Analysen Nr. na małych obszarach odnotowuje się również w gminie 111, 2012: 3). Positive kleinteilige Entwicklungstendenzen Pinnow z powodu dobrego rozwoju gospodarki oraz na finden sich ebenfalls in der Gemeinde Pinnow, aufgrund der terenie urzędu rejonowego Gartz w powiecie Uckermark positiven wirtschaftlichen Entwicklung, sowie im Amt Gartz od czasu przystąpienia Polski do UE w 2004 r. Tu większa im Landkreis Uckermark seit dem EU-Beitritt Polens im Jahre liczba osób przeprowadzających się z Polski prowadzi 2004. Ein verstärkter Zuzug aus Polen führt hier zu einer do stabilizacji salda migracji (Gotzmann, 2013 r.). Jest to Stabilisierung der Bevölkerungszahlen (Gotzmann 2013), die jednak do tej pory zjawisko wyjątkowe w niemieckiej części bislang aber eher eine Ausnahmeerscheinung im deutschen regionu metropolitalnego. Większość polskich imigrantów Teilraum der Metropolregion ist. Die meisten polnischen codziennie przemieszcza się przez granicę. Z uwagi na Migranten sind Grenzgänger, die aufgrund hoher Immobilien- wysokie ceny nieruchomości w Szczecinie przenieśli oni preise in Szczecin ihren Wohnort nahe der verkehrstechnisch swoje miejsce zamieszkania na teren Niemiec do miejsco- günstig gelegenen Grenzübergange Lubieszyn, Rosówek, wości, które są komunikacyjnie dobrze dostępne przez Linken, Penkun und Kołbaskowo – Pomellen verlegt haben byłe przejścia graniczne w Lubieszynie, Rosówku, Linken, und täglich oder mehrmals wöchentlich, beispielsweise für Penkun i Kołbaskowie – Pomellen. I tak np. W latach 2000 – die Arbeit, Besuche von Familie und Freunden oder für Frei- 2011 liczba polskich mieszkańców Gartz nad Odrą wzrosła zeitaktivitäten nach Szczecin einpendeln. So zeigt beispiels- w tym okresie o 399 osób (o 16%). Codziennie bądź kilka weise die Gemeinde Grambow im Amt Löcknitz-Penkun einen

60 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

razy w tygodniu przejeżdżają przez granicę, np. do pracy, wanderungsinduzierten Einwohnerzuwachs von rd. 25 % im aby odwiedzić rodzinę i przyjaciół, bądź spędzić czas wolny Betrachtungszeitraum 2005 bis 2013 und im Ort Gartz stieg die w Szczecinie. I tak na przykład gmina Grambow na tere- Zahl der polnischen Einwohner in den Jahren 2000-2011 um nie urzędu rejonowego Löcknitz-Penkun wykazuje wzrost 399 Personen (16.% der Einwohner). Die Gemeinde Löcknitz ludności spowodowany migracją w wysokości ok. 25% konnte einen Einwohnerzuwachs von rd. 7 % im selben Be- w okresie 2005 do 2013. Gmina Löcknitz odnotowała w tym trachtungszeitrum verzeichnen. In der benachbarten Gemein- samym okresie wzrost liczby mieszkańców o ok. 7%. Są- de Dobra (Szczecińska) betrug der Einwohnerzuwachs rd. 60 siednia gmina Dobra odnotowała wzrost liczby mieszkań- % und die Gemeinde Kołbaskowo erfuhr einen Einwohnerzu- ców o ok. 60%, a gmina Kołbaskowo o ok. 35%. Niemieckie wachs von rd. 35 %. Die deutschen Gemeinden jenseits einer gminy położone dalej od granicy niż odległość do zaak- akzeptablen Pendlerentfernung zu Szczecin werden jedoch ceptowania przez osoby codziennie dojeżdżające do pracy die Vorteile der um Szczecin stattfindenden Suburbanisierung w Szczecinie nie będą jednak odnosić korzyści z procesu nicht nutzen können. Während der grenznahe Raum auf deut- szczecińskiej suburbanizacji. Podczas, gdy pogranicze po scher Seite einen Zuwachs polnischer Einwanderer notiert, ist stronie niemieckiej odnotowuje wzrost liczby polskich die Zahl grenzüberschreitender Abwanderer auf die polnische mieszkańców, liczba Niemców przenoszących się na polską Seite der gemeinsamen Metropolregion gering. stronę regionu metropolitalnego jest niska. Die negative Wanderungsbilanz wird überlagert von einer Negatywnemu bilansowi migracji towarzyszy przesunięcie Verschiebung des Generationenverhältnisses bzw. einer relacji pokoleniowych bądź dysproporcja w strukturze grup Disproportion der Altersgruppenverteilung zulasten des

Rysunek 9: Porównanie struktury wieku w Brandenburgii i Meklemburgii Pomorzu Przednim oraz w województwie zachodniopomorskim. Rysunek 9: Vergleich der Altersstruktur in Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern und der Woiwodschaft Westpommern

Źródła: Ruch naturalny i migracje w województwie zachodniopomorskim, GUS Szczecin, 2010 / Prognoza demograficzna dla Brandenburgii 2011-2030 LBV, / Raporty statystyczne Urzędu Statystycznego Meklemburgii-Pomorza Przedniego, 2013

Quellen: Bevölkerungsbewegung und Migration in Westpommern, Statistisches Büro in Szczecin, 2010 / LBV Bevölkerungsprognose für das Land Brandenburg 2011-2030, / Statistische Berichte Statistisches Amt Meck-lenburg-Vorpommern, 2013

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 61 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

wiekowych na niekorzyść odsetka osób w wieku pro- Erwerbsfähigenanteils und einer Erhöhung des Durchschnitts- dukcyjnym i przy zwiększeniu średniej wieku. Przemiany alters. Die Umwälzung der Altersstruktur wird im Zeitablauf w strukturze wieku będą z biegiem czasu przybierać na sile, an Tempo gewinnen, weil immer stärker besetzte Geburtsjahr- ponieważ coraz liczniejsze roczniki przechodzą do coraz gänge in die höheren Altersklassen gelangen. wyższych klas wiekowych. Umgekehrt werden die schwachen Geburtsjahrgänge seit Odwrotnie, roczniki o niskiej populacji od połowy lat 90- Mitte der 1990er Jahre geringe Geburtenzahlen in der Zukunft tych będą wpływały również w przyszłości na niską liczbę zur Folge haben. Es entsteht ein demografisches Echo, das urodzeń. Dochodzi do zjawiska echa demograficznego, sich aufgrund aufgeschobener Geburten und einem erhöh- które rozprzestrzenia się z uwagi na odłożone w czasie ten Erstgeburtsalter ausweitet. Der Geburtenrückgang und porody i wyższy wiek kobiet rodzących po raz pierwszy. die hohen Sterbeüberschüsse werden in Zukunft zu weiteren Spadek liczby urodzeń i wysoka nadwyżka zgonów będą Bevölkerungsverlusten auf der deutschen und zunehmend w przyszłości prowadzić do dalszych spadków liczby lud- auch auf der polnischen Seite der Metropolregion führen. Für ności po niemieckiej i w coraz większym stopniu również den Prognosezeitraum 2010 bis 2030 erwartet das Statistische po polskiej stronie regionu metropolitalnego. W okresie Amt Mecklenburg-Vorpommern für den Landkreis Mecklenbur- prognostycznym 2010-2030 Urząd Statystyczny Meklem- gische Seenplatte einen Bevölkerungsverlust von rd. 22 % und burgii-Pomorza Przedniego oczekuje dla powiatu Pojezie- damit den höchsten in der gesamten Metropolregion. Für den rze Meklemburskie spadku liczby ludności o ok. 22%, a tym Landkreis Uckermark prognostiziert das Amt für Statistik der samym najwyższego w całym regionie metropolitalnym. Länder Berlin und Brandenburg einen Bevölkerungsrückgang Dla powiatu Uckermark Urząd Statystyczny krajów związ- von rd. 20 % bis zum Prognoseendjahr 2030. Allerdings sind kowych Berlina i Brandenburgii prognozuje do roku 2030 die Prognosen mit Unsicherheiten behaftet, da sich vor allem spadek liczby ludności o ok. 20%. Prognozy te obarczone das Wanderungsverhalten schwer vorausberechnen lässt. są jednak ryzykiem, ponieważ zachowania migracyjne są Während für die deutschen Landkreise jeweils Bevölkerungs- trudne do przewidzenia i obliczenia. verluste in unterschiedlicher Höhe prognostiziert werden, Podczas gdy w niemieckich powiatach prognozowany jest weist die Bevölkerungsprognose in der Woiwodschaft West- spadek liczby ludności w różnych zakresach, w prognozie pommern neben Landkreisen mit Bevölkerungsverlusten auch demograficznej dla województwa zachodniopomorskiego solche aus, die weiterhin von Suburbanisierungsprozessen występują poza powiatami tracącymi mieszkańców też profitieren und voraussichtlich auch in Zukunft Einwohnerzu- i takie, które będą odnosić korzyści z procesów suburba- wächse verzeichnen können. Der höchste Einwohnerzuwachs nizacji i również w przyszłości odnotowywać wzrost liczby von rd. 22 % bis zum Prognoseendjahr 2030 wird für den mieszkańców. W okresie prognostycznym 2030 największy Landkreis Policki im westlichen Szczeciner Umland prognos- wzrost liczby mieszkańców oczekiwany jest w powiecie tiziert, wo sich bereits in den Gemeinden Dobra (Szczecińska) polickim, w zachodnim otoczeniu Szczecina – ok. 22%. und Kołbaskowo Suburbanisierungen herausbilden. Für den Gminy tego powiatu, Dobra Szczecińska i Kołbaskowo już Landkreis Goleniowski im östlichen Szczeciner Umland wird dziś doświadczają zjawiska suburbanizacji. Wzrost liczby ebenfalls ein Einwohnerzuwachs prognostiziert, wenn auch ludności, chociaż w niewielkim zakresie, prognozowany in geringer Höhe. Die Einwohnerzuwächse beider Landkreise jest również dla powiatu goleniowskiego, we wschodniej im Umland von Szczecin gehen jedoch auch auf Kosten von części otoczenia Szczecina. Wzrost liczby ludności w obu Szczecin, das im selben Prognosezeitraum voraussichtlich rd. powiatach w otoczeniu Szczecina spowoduje jednak ich 5 % seiner Einwohner verliert. Ähnliches gilt für den Landkreis spadek w samym Szczecinie. Prognozuje się, że miasto Koszaliński, der das Umland der Kreisfreien Stadt Koszalin w tym samym czasie straci prawdopodobnie ok. 5% swoich umgibt und für den die Bevölkerungsprognose einen Ein- mieszkańców. Podobne zjawiska dotyczyć będą powiatu wohnerzuwachs von rd. 3 % vorhersagt. Dagegen werden für koszalińskiego, będącego otoczeniem Koszalina – miasta die dünnbesiedelten und ländlich strukturierten Landkreise na prawach powiatu. Tu przewidywany jest w prognozie Świdwiński, Drawski und Choszczeński hohe Einwohnerverlus- demograficznej wzrost liczby mieszkańców o ok. 3%. te erwartet. W przeciwieństwie do powyższego w powiatach o słabej strukturze ekonomicznej i niewielkiej gęstości zaludnienia: świdwińskim, drawskim i choszczeńskim, oczekuje się dużego spadku liczby ludności.

62 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

Mapa 12 Prognoza demograficzna 2030 w TRMS i wybranych regionach sąsiednich Karte 12 Bevölkerungsprognose 2030 in der MRS und einiger Nachbarregionen

Źródło: Urząd Statystyczny Berlina i Brandenburgii, Urząd Statystyczny Meklemburgii-Pomorza Przedniego, GUS Szczecin. Quelle: Amt für Statistik Berlin-Brandenburg, Statistisches Amt Mecklenburg-Vorpommern, Statistical Office Szczecin.

Powiązania rynku pracy i przedsiębiorstw Arbeitsmarkt- und Unternehmensverflechtungen in w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym der Metropolregion Szczecina Bereits vor der vollständigen Aufhebung der Zugangsbe- Już przed pełnym zniesieniem ograniczeń dostępu do schränkungen für polnische Staatsbürger zum deutschen niemieckiego rynku pracy dla polskich obywateli, z dniem Arbeitsmarkt am 1. Mai 2011 war Deutschland ein beliebtes 1 maja 2011 r. Niemcy były popularnym krajem docelowym Zielland für polnische Erwerbstätige. Im Jahr 2010 hielten dla polskich pracobiorców. W roku 2010 w celach zarob- sich 455.000 Polen für eine Arbeit in Deutschland auf, wie das kowych w Niemczech przebywało 455 000 Polaków (są to Statistische Hauptamt (Główny Urząd Statystycszny -GUS) in ustalenia Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie). Warszawa ermittelte. Insgesamt sind die Pendlerbeziehungen Przejazdy z miejsca zamieszkania do miejsca pracy dotyczą stärker durch die Beschäftigung polnischer Arbeitnehmer bardziej polskich pracobiorców w Niemczech. Z uwagi na, in Deutschland als umgekehrt geprägt. In Anbetracht der in w dużej części niewielka ilość ofert pracy w niemieckiej weiten Teilen geringen Arbeitsplatzdichte in den überwiegend części regionu metropolitalnego, który ma bardziej charak- ländlich geprägten deutschen Teilen der Metropolregion ist ter obszarów wiejskich, bezwzględna liczba osób prze- das absolute Pendleraufkommen im Vergleich mit anderen mieszczających się regularnie z miejsca zamieszkania do dichter besiedelten Grenzregionen jedoch derzeit noch gering. miejsca pracy jest niska, w porównaniu z innymi regionami So kommen beispielsweise für den grenznah gelegenen granicznymi, charakteryzującymi się większą gęstością Standort Schwedt/Oder nach Angaben der Bundesagentur für zaludnienia. I tak na przykład według danych Federalnego Arbeit lediglich 1% der sozialversicherungspflichtig-Beschäf- Urzędu Pracy w położonym blisko granicy Schwedt nad tigten aus Polen (Stand 2013). Hierbei ist anzumerken, dass Odrą tylko 1% objętych pełnym obowiązkiem odprowa- die realen Penderverflechtungen stärker ausgeprägt sind, da dzania składek na ubezpieczenia społeczne miejsc pracy polnische Arbeitnehmer häufig in flexiblen Beschäftigungs- jest obsadzonych przez pracowników z Polski (stan na verhältnissen in deutschen Unternehmen eingestellt sind und rok 2013). Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że realne somit in der offiziellen Statistik nicht berücksichtigt werden. potoki osób regularnie przemieszczających się z miejsca

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 63 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

zamieszkania do miejsca pracy są większe, ponieważ Beschäftigte mit polnischer Herkunft arbeiten in Brandenburg polscy pracownicy są często zatrudniani w niemieckich vorrangig im Bereich Verkehr/Logistik, in der Land- und Tier- przedsiębiorstwach w oparciu o elastyczne formy zatrud- wirtschaft sowie in der Baubranche. Darüber hinaus ist auch nienia i tym samym nie są uwzględniani w oficjalnych die Anstellung polnischer Spezialisten mit guten Deutsch- statystykach. kenntnissen in deutschen Institutionen zu beobachten. In Pracownicy polskiego pochodzenia pracują w Bran- manchen Branchen wie z.B. im Gesundheits- und Pflegebe- denburgii głównie w dziedzinach transportu i logistyki, reich bilden polnische Ärztinnen und Ärzte sowie Kranken- w rolnictwie i hodowli zwierząt oraz w branży budowlanej. schwestern oder –pfleger einen nennenswerten Beschäftig- Poza tym obserwuje się również zatrudnianie polskich tenanteil ohne den manche Fachgebiete nicht besetzt wären specjalistów z dobrą znajomością języka niemieckiego (vgl. Statistik Bundesagentur für Arbeit sowie Polen-Analysen w niemieckich instytucjach. W niektórych branżach, jak np. Nr 111, 2012: 4). W zawodach medycznych i związanych z opieką nad oso- Zur Zahl deutscher Arbeitnehmer in Polen bzw. der Woi- bami przewlekle chorymi, starszymi i niepełnosprawnymi, wodschaft Westpommern liegen keine flächendeckenden polscy lekarze, pielęgniarki i opiekunowie oraz pielęgniarze aktuellen amtlichen Daten vor. Insbesondere in den vglw. mają tak duży udział w rynku pracy, że bez nich trudno by- strukturschwachen ländlichen Regionen im östlichen Teil des łoby obsadzić w Niemczech niektóre branże (por. Statystyki Landkreises Vorpommern-Greifswald werden jedoch zuneh- Federalnego Urzędu Pracy, Analizy polskie nr 111, 2012: 4). mend auch Pendlerströme von West nach Ost, insbesondere Nie ma aktualnych, dotyczących całych obszarów danych in den nahe gelegenen Großraum Szczecin, beobachtet. Nach o sytuacji niemieckich pracobiorców w Polsce bądź w woje- Angaben des deutschen Honorarkonsuls in Szczecin arbeite- wództwie zachodniopomorskim. W szczególności w poten bereits im Jahr 2010 mindestens 2.500 deutsche Arbeitneh- równywalnie gospodarczo słabych regionach wiejskich we mer in Szczecin und der umliegenden Region Westpommern. wschodniej części powiatu Pomorze Przednie-Greifswald So wurden u.a. Handwerker von der regen Bautätigkeit im odnotowuje się w coraz większym stopniu potoki pracow- Großraum Szczecin angezogen. ników regularnie jeżdżących między miejscem zamieszka- Mit der unbeschränkten Arbeitnehmerfreizügigkeit seit 2011 nia a zatrudnienia z zachodu na wschód, w szczególności (vgl. auch Kapitel 3) haben sich die politischen Rahmenbedin- do pobliskiej aglomeracji szczecińskiej. Według informacji gungen für die Aufnahme von Beschäftigungsverhältnissen im otrzymanych od konsula honorowego Niemiec w Szcze- jeweiligen Nachbarland deutlich verbessert, was sich in einer cinie w roku 2010 w Szczecinie i w regionie zachodnio- zunehmenden Arbeitsmarktverflechtung widerspiegelt. So hat pomorskim pracowało co najmniej 2 500 niemieckich sich nach Angaben der Bundesagentur für Arbeit beispiels- pracobiorców. I tak np. rzemieślników przyciąga ożywiona weise die Zahl der polnischen sozialversicherungspflichtig- działalność budowlana w aglomeracji szczecińskiej. Beschäftigten in Brandenburg in den Jahren 2011 bis 2013 Wraz z wprowadzeniem nieograniczonej swobody prze- von ca. 2.000 auf knapp 8.000 Personen nahezu vervierfacht. pływu siły roboczej od 2011 r. (porównaj m.in. rozdział 3) Im gleichen Zeitraum stieg die Zahl der Grenzpendler um über zdecydowanej poprawie uległy polityczne warunki ramowe 600 % auf 4.041 Personen an. Insgesamt sind ca. ein Drittel der podejmowania pracy w kraju sąsiada, co znajduje swoje polnischen Arbeitnehmer in Brandenburg Grenzpendler mit 25 odzwierciedlenie w coraz intensywniejszych powiązaniach Wohnort in Polen. na rynku pracy. Według danych Federalnego Urzędu Pracy Nennenswerte Arbeitsmarktverflechtungen bestehen na przykład liczba polskich pracowników zatrudnionych neben dem unmittelbaren Grenzraum auch mit Berlin. In w Brandenburgii na pełnych etatach z pełnym oskładko- Berlin lebten 2013 rund 51.000 polnische Bürger. Polnische waniem wzrosła w latach 2011-2013 z około 2 000 osób do Berliner sind damit die zweitgrößte Gruppe ausländischer prawie 8 000. W tym samym okresie liczba osób przejeżdża- Staatsangehöriger. jących codziennie przez granicę z miejsca zamieszkania do Vor dem Hintergrund der bestehenden und prognostizierten miejsca pracy wzrosła o 600% do 4 041 osób. Jedna trzecia Bevölkerungsentwicklung in der Metropolregion Szczecin polskich pracowników w Brandenburgii to osoby przejeż- sind eine bessere Vermittlungsfähigkeit auf dem Arbeitsmarkt dżające codziennie przez granicę z miejscem zamieszkania sowie weitere Maßnahmen zur Fachkräftesicherung von w Polsce.25 zentraler strategischer Bedeutung für die weitere positive Powiązania na rynku pracy występują poza bezpośred- wirtschaftliche Entwicklung der Metropolregion. Eine zuneh- nim pograniczem również z Berlinem. W Berlinie miesz- mende Arbeitsmarktintegration zwischen den Teilräumen der kało w 2013 r. Około 51.000 obywateli polskich. Polscy Metropolregion kann hier eine große Chance darstellen dem

25 Dane te dotyczą osób na pełnych etatach z pełnym oskład- 25 Diese Angaben beziehen sich sowohl auf sozialversicherung- kowaniem, jak i pracujących za tzw. niskie wynagrodzenie. spflichtig (SVB) als auch geringfügig entlohnte Beschäftigte (GeB).

64 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

Berlińczycy stanowią tym samym drugą pod względem drohenden Fachkräftemangel gemeinsam entgegenzuwir- liczebności grupę zagranicznych obywateli. ken.26 Um die Potenziale zu nutzen, sind weitere kooperative Z uwagi na obecną i prognozowaną sytuację demograficz- Anstrengungen und Maßnahmen zum Abbau von Mobilitäts- ną w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina hemmnissen sowie der Ausgestaltung von Mindeststandards podstawowe znaczenie strategiczne dla dalszego pozytyw- erforderlich. Trotz der Verbesserung der Rahmenbedingungen nego rozwoju gospodarczego tego obszaru mają umiejęt- ist in der Praxis z.B. die gegenseitige Anerkennung von Berufs- ności i wiedza potencjalnych pracowników, poprawiające abschlüssen mitunter weiterhin ein langwieriger und schwieri- ich możliwość znalezienia zatrudnienia na rynku pracy, ger Prozess, den es zu vereinfachen und beschleunigen gilt. oraz dalsze działania na rzecz zapewnienia puli odpowied- Kooperationen im Sinne einer Zusammenarbeit zwischen nich fachowców. Większy stopień zintegrowania rynku deutschen und polnischen Unternehmen in einer gemeinsa- pracy pomiędzy wszystkimi częściami regionu metropo- men Wertschöpfungskette sind im kleinen Stil vorhanden. litalnego może być większą szansą na wspólne przeciw- Gemessen an Ausländischen Direktinvestitionen (ADI) sind działanie grożącemu brakowi odpowiedniej siły roboczej.26 bilaterale wirtschaftliche Verflechtungen und Kooperationen Wykorzystanie tych potencjałów wymaga dalszych starań innerhalb der Metropolregion jedoch gering ausgeprägt. Der w zakresie różnych form współpracy oraz przezwyciężania überwiegende Teil von Ausländischen Direktinvestitionen aus przeszkód w mobilności, jak i wypracowania standar- Deutschland stammt von Unternehmen mit Sitz außerhalb dów minimalnych. Mimo lepszych warunków ramowych der Metropolregion (vgl. Maak 2010: 44). Unternehmen aus w praktyce nadal występują długotrwałe i trudne procesy Westpommern sind mit ADI im deutschen Teil der Metropolre- np. Wzajemnego uznawania kwalifikacji. Procesy te należy gion ebenfalls zurückhaltend. Zwar gibt es allein im Altkreis przyśpieszyć i uprościć. Uecker-Randow mehr als 200 Betriebe mit polnischem Kapi- Kooperacja pomiędzy polskimi i niemieckimi przedsię- tal, Teilhabern und Geschäftsführern (vgl. Polen-Analysen Nr biorstwami w ramach wspólnego łańcucha kreacji war- 111, 2012: 4). Die Mehrheit der polnischen Firmengründungen tości występuje w niewielkim stopniu Mierząc wielkością sind jedoch Kleinstbetriebe, die weniger in der Produktion als zagranicznych inwestycji bezpośrednich, bilateralne hauptsächlich in den Bereichen Handel und Dienstleistungen powiązania gospodarcze i kooperacja wewnątrz regionu tätig sind. Diese Unternehmen sind in starkem Maße auf loka- metropolitalnego są wykształcone w niewielkim stopniu. le Nachfragepotenziale ausgerichtet, die durch den Abbau von Przeważająca część zagranicznych inwestycji bezpośred- Grenzhemmnissen vergleichsweise stark steigen. Einen wich- nich z Niemiec to inwestycje przedsiębiorstw z siedzibą tigen Beitrag zur Verbesserung der grenzüberschreitenden poza TRMS (por. Maak 2010: 44). Przedsiębiorstwa z woje- wirtschaftlichen Zusammenarbeit leistet z. B. das von der IHK wództwa zachodniopomorskiego również wstrzymują się Neubrandenburg für das östliche Mecklenburg-Vorpommern od inwestycji bezpośrednich w niemieckiej części regionu. betriebene Haus der Wirtschaft in Szczecin. Mit verschiedenen Wprawdzie w dawnym powiecie Uecker-Randow funkcjo- auf die spezifischen Bedürfnisse zugeschnittenen Informa- nuje ponad 200 zakładów z polskim kapitałem, udziałow- tions- und Beratungsangeboten sowie praktischer Unterstüt- cem bądź dyrekcją (por. Analizy polskie nr 111, 2012: 4), zung z.B. bei Messenbeteiligungen, Firmengründungen oder ale większość zakładanych przez Polaków firm to mikro- Kontaktvermittlungen für polnische und deutsche Unterneh- przedsiębiorstwa, które w mniejszym stopniu zajmują się men wird das wirtschaftliche Zusammenwachsen der Region produkcją, a w większym handlem i usługami. Przedsię- dauerhaft befördert. biorstwa te są w dużym stopniu ukierunkowane na lokalny Spracherwerb und berufliche Perspektiven in der popyt, który z uwagi na likwidację przeszkód granicznych Metropolregion rośnie w porównywalnie szybkim tempie. Duży wkład Zwar wurden physische Barrieren für Ströme von Gütern w poprawę transgranicznej współpracy gospodarczej und Personen über die deutsch-polnische Grenze abgebaut wnosi np. prowadzony przez Izbę Przemysłowo-Handlową und es zeichnen sich erste Anzeichen einer transnationalen dla Wschodniej Meklemburgii-Pomorza Przedniego Dom Verschmelzung der Märkte ab. Noch immer gibt es jedoch Gospodarki w Szczecinie. Zróżnicowana i przystosowana wesentliche Hemmnisse, die aus Sprachbarrieren sowie aus do specyficznych potrzeb oferta usług doradczych i in- kulturellen und mentalen Barrieren resultieren. Diese Barri- formacji oraz praktyczna pomoc np. podczas prezentacji ereeffekte wiederum schwächen das grenzüberschreitende targowych, powoływania do życia firm jak i pośredniczenie Zusammenwachsen und stehen einer deutlichen Belebung w nawiązywaniu kontaktów między polskimi i niemieckimi der Wirtschaftstätigkeit sowie der Entfaltung der Entwick- przedsiębiorstwami stanowi trwałe wsparcie gospodarczej lungspotenziale der Metropolregion entgegen. Vor diesem integracji regionu. 26 Por. m.in. Perspektywy wspólnego rynku pracy w basenie 26 Vgl. u.a. Perspektiven eines gemeinsamen Arbeitsmarktes Morza Bałtyckiego, Fundacja Fryderyka Eberta 2011 r. im Ostseeraum, Friedrich Ebert-Stiftung 2011

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 65 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

Nauka języka i perspektywy zawodowe Hintergrund kommt der Förderung der Mehrsprachigkeit w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym u.a. durch das frühe Erlernen der Nachbarsprache sowie der Szczecina Verbesserung der Möglichkeiten zur Entwicklung interkultu- Wprawdzie zlikwidowano fizyczne bariery w przepły- reller Kompetenzen eine Schlüsselrolle im Integrationsprozess wie dóbr i osób przez polsko-niemiecką granicę i widać und beim Abbau von Grenzhemmnissen in der Metropolregion pierwsze oznaki transnarodowej integracji rynków, ale zu. In diesem Kontext kann auf eine breite Palette teils über nadal istnieją zasadnicze przeszkody wynikające z bariery lange Jahre bewährter Aktivitäten, Projekte und Initiativen językowej oraz barier kulturowych i mentalnych. Efekt verwiesen werden: So wurde im Jahr 2009 auf Initiative der bariery osłabia transgraniczną integrację i przeciwdziała Euroregion Pomerania eine Kontakt- und Beratungsstelle wyraźnemu ożywieniu działalności gospodarczej oraz für deutsche und polnische Bürger eingerichtet, die sich rozwijaniu potencjałów rozwojowych w regionie metropo- entschieden haben, eine wirtschaftliche Tätigkeit auf der litalnym. W tym kontekście wspieranie wielojęzyczności, anderen Seite der Grenze aufzunehmen oder dort hinzuziehen. m.in. poprzez wczesną naukę języka sąsiada oraz poprawę Aufgrund sprachlicher Barrieren haben manche deutsche możliwości rozwijania kompetencji interkulturowych, to Verwaltungen und Kommunen damit begonnen, Personal kluczowe zadanie w procesie integracji oraz likwidacji mit Polnisch-Kenntnissen einzustellen. Um das Erlernen der przeszkód granicznych. W tym zakresie można odnieść się Nachbarsprache zu fördern, unterbreiten auf deutscher Seite do szerokiego wachlarza sprawdzonych – częściowo przez sowohl Kindertageseinrichtungen als auch Grundschulen und długie lata – działań, projektów i inicjatyw. I tak inicjatywą weiterführende Schulen im Grenzraum zu Polen polnische Euroregionu Pomerania było utworzenie w 2009 w Szczeci- Spracherwerbsangebote und reagieren damit auch auf eine nie i Löcknitz punktu kontaktowo-doradczego dla polskich steigende Zahl Kinder und Jugendlicher polnischer Herkunft. i niemieckich obywateli, którzy zdecydowali się na osie- Auf deutscher Seite halten 17 allgemeinbildende Schulen in dlenie lub podjęcie działalności gospodarczej po drugiej öffentlicher Trägerschaft Sprachlernangebote zum Polnischen stronie granicy. Z uwagi na bariery językowe niektóre nie- vor, entweder als zweite Fremdsprache ab der siebten Klasse, mieckie urzędy i samorządy rozpoczęły zatrudnianie osób als fakultativen Unterricht oder in Arbeitsgemeinschaften. znających język polski. Aby wspierać naukę języka sąsiada, Elf Schulen pflegen Schulpartnerschaften mit einer polni- zarówno przedszkola, jak i szkoły podstawowe oraz ponad- schen Schule. Als Beispiel seien die Grundschule Gartz (Oder) podstawowe po stronie niemieckiej oferują na pograniczu und das Gymnasium in Löcknitz genannt. Letzteres wurde z Polską naukę języka polskiego i reagują tym samym na bereits im Jahr 1995 in ein Deutsch-Polnisches Gymnasium rosnącą liczbę dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia. umgewandelt. Po stronie niemieckiej 17 ogólnokształcących szkół pu- Es pflegt Partnerschaften zu polnischen Gymnasien in Police blicznych oferuje język polski albo jako drugi język obcy und Przecław, deren Schüler über ein Delegierungsverfahren od klasy 7 albo jako lekcje fakultatywne w ramach kółek gemeinsam mit polnischen Schülern ein deutsch-polnisches zainteresowań. 11 szkół utrzymuje partnerstwa z polskimi Abitur absolvieren können. In Löcknitz wurde auch ein szkołami. Jako przykład wymienić należy szkołę podsta- deutsch-polnischer Kindergarten mit Geldern der Euro- wową w Gartz (nad Odrą) i gimnazjum w Löcknitz, które päischen Union errichtet; insgesamt gibt es im Landkreis już w 1995 r. Zostało przekształcone w polsko-niemieckie Vorpommern-Greifswald fünf Kitas mit polnischen Spracher- gimnazjum. werbsangeboten und acht weitere Kitas, die das Begegnungs- 27 Tu pielęgnowane jest partnerstwo z polskimi gimnazjami modell mit Kontakten zu Partner-Kitas in Polen praktizieren . w Policach i Przecławiu, w których uczniowie poprzez pro- Die Spracherwerbsangebote und die Betreuung von Kindern cedurę delegowania mogą wspólnie z niemieckimi kolega- polnischer Herkunft werden durch zusätzliche oder regulär an- mi zdawać polsko-niemiecką maturę. Za pieniądze z Unii gestellte Erzieherinnen mit Muttersprache Polnisch vorgehal- Europejskiej zbudowano w Löcknitz polsko-niemieckie ten (ebd.). Weitere partnerschaftliche Beziehungen zu Polen przedszkole. W sumie w powiecie Pomorze Przednie-Gre- äußern sich in Begegnungen und Austausch, in Kooperation ifswald jest 5 przedszkoli oferujących naukę języka polskie- und gemeinsamer Projektarbeit, in die Schülerinnen und go i 8 dalszych przedszkoli, które realizują model spotkań Schüler wie auch Lehrkräfte eingebunden sind. w kontaktach z partnerskimi przedszkolami w Polsce.27 Neben dem Abbau von Sprachbarrieren und der Förde- Oferta nauki języka oraz opieka nad dziećmi polskiego po- rung der Mehrsprachigkeit gewinnt insbesondere mit der chodzenia, to również zadania zatrudnionych dodatkowo vollständigen Aufhebung der Zugangsbeschränkungen bądź regularnie wychowawczyń z polskim jako językiem zum deutschen Arbeitsmarkt eine grenzüberschreitende

27 por. badania dotyczące nauki języka polskiego w Meklem- 27 vgl. Untersuchung zum Polnischunterricht in Mecklenburg- burgii-Pomorzu Przednim 2013: 24 -Vorpommern 2013: 24

66 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

Rysunek 10 Liczba uczniów uczących się języka polskiego lub niemieckiego jako języka obcego Abbildung 10 Entwicklung der Schülerzahlen mit Polnisch bzw. Deutsch als Fremdsprache

Źródło: RBGPWZ, Urząd Statystyczny Brandenburgii, Urząd Statystyczny Meklemburgii-Pomorza Przedniego (dane na 2014 r.) Quelle: RBGPWZ, Amt für Statistik Berlin-Brandenburg, Statistisches Am Mecklenburg-Vorpommern (Daten-stand 2014) ojczystym (jak wyżej). Inne relacje partnerskie z Polską, to Berufsausbildung zunehmend an Bedeutung. Auf deutscher spotkania i wymiana, kooperacja przy wspólnych projek- Seite interessieren sich viele Unternehmen für polnische tach, w które zaangażowani są zarówno uczniowie, jak Fachkräfte, da von Seiten der Unternehmen ein Mangel an i nauczyciele. jungen Menschen befürchtet wird, die in den Betrieben und Poza likwidacją barier językowych i wspieraniem wieloję- Berufsschulen eine Ausbildung aufnehmen. Aufgrund gebur- zyczności, wraz z pełnym zniesieniem dostępu do niemiec- tenschwacher Jahrgänge und des hohen Altersdurchschnitts kiego rynku pracy, coraz większe znaczenie ma transgra- der Erwerbstätigen ist zu befürchten, dass ein Teil der Stellen, niczne kształcenie zawodowe. Po stronie niemieckiej wielu die aufgrund von Verrentung frei werden, durch eigene Aus- przedsiębiorców zainteresowanych jest wykwalifikowany- bildungsmaßnahmen der Unternehmen nicht besetzt werden mi polskimi pracownikami, ponieważ przedsiębiorcy oba- können, insbesondere in Branchen, die eine hohe Qualifika- wiają się braku młodych ludzi, którzy zechcą podjąć naukę tion erfordern. Gemäß den vorhandenen statistischen Daten zawodu zarówno w samym przedsiębiorstwie, jak i w szko- haben im Jahr 2013 im polnischen Teil der MRS 43% der Kinder le zawodowej. Roczniki o niskiej liczebności oraz wysoka und Jugendlichen in Grundschulen, Gymnasien, Oberschu- średnia wieku dzisiejszych pracobiorców tworzą obawy len usw. Deutsch als obligatorische Fremdsprache gelernt. co do tego, że części etatów, które zwolnią się z uwagi na Ergänzend hatten weitere 11% der Kinder Deutsch als zusätzli- przejście pracowników na emerytury, nie będzie można che Fremdsprache. Im Vergleich dazu lernten 73% der Kinder obsadzić młodymi ludźmi, którzy zdobyli zawód w samym Englisch als obligatorische Fremdsprache. In Polen gibt es ein przedsiębiorstwie. Według dostępnych danych statystycz- wachsendes Interesse von Unternehmen, die junge Menschen nych w roku 2013 w polskiej części TRMS 43% dzieci i mło- nach dem dualen Ausbildungssystem ausbilden möchten. dzieży uczyło się w szkołach podstawowych, gimnazjach Wichtige Themenfelder zur Herausbildung eines binationalen i liceach niemieckiego jako obowiązkowego języka obcego. Arbeitsmarktes sind z. B. die beiderseitige Anerkennung der je- Dodatkowo 11% dzieci wybrało niemiecki jako dodatkowy weiligen Berufs- und Qualifikationsabschlüsse, die Zweispra- język obcy. Dla porównania, 73% dzieci uczyło się języka chigkeit der Abschlusszeugnisse oder die Einrichtung deutsch- angielskiego jako obowiązkowego języka obcego. Dotyczy polnischer Ausbildungsgänge und -verbünde. In Anbetracht to w szczególności branż wymagających wysokich kwa- des steigenden Interesses nach ausländischen Fachkräften lifikacji. W Polsce istnieje coraz większe zainteresowanie spielen jedoch nicht nur die formalen Erfordernisse eine wich- przedsiębiorstwami, które chcą kształcić młodych ludzi tige Rolle, sondern auch neue Formen der Willkommenskultur w dualnym systemie kształcenia zawodowego. Ważne und Integration. Um den Bedarf an neuen Mitarbeitern in obszary tematyczne dla dwunarodowego rynku pracy to stärkerem Maße als bisher durch den Zuzug von Fachkräften na przykład wzajemne uznawanie świadectw i kwalifikacji zu decken, müssen sich Unternehmen und lokale Gemein- zawodowych, dwujęzyczność świadectw końcowych, bądź schaften frühzeitig gegenüber Zuwanderern öffnen, was

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 67 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

Rysunek 11 Uczniowie z gimnazjum w Löcknitz oraz z Zespołu Szkół im. I. Łukasiewicza w Policach Abbildung 11 Schüler des Gymnasiums Löcknitz und des Schulkomplexes „I. Łukasiewicz“ Police

Źródło: Archiwum Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Pomerania. Quelle: Archiv des Vereins der Polnischen Gemeinden der Euroregion Pomerania też ustanowienie polsko-niemieckich kursów kształcenia wiederum auf den oben genannten Abbau von sprachlichen zawodowego. Ze względu na rosnące zainteresowanie und mentalen Barrieren verweist. Dies ist aufgrund des bisher zagranicznymi fachowcami nie tylko wymagania formalne sehr niedrigen Ausländeranteils noch mit besonderen Heraus- odgrywają ważną rolę, ale również nowe formy kultu- forderungen verbunden, es birgt jedoch bisher kaum genutzte ry przyjmowania i integracji nowych mieszkańców. Aby Chancen für die Unternehmen. w większym niż dotychczas stopniu zaspokoić zapotrze- Hochschulen und akademische Ausbildung in der bowanie na nowych pracowników poprzez pozyskiwanie Metropolregion ich spoza własnego obszaru, przedsiębiorstwa i lokalne wspólnoty muszą się odpowiednio wcześnie otworzyć na Im Bereich der akademischen Ausbildung gibt es ebenfalls Po- migrantów, co znowu prowadzi do konieczności likwidacji tenzial für die Gewinnung von Studenten, da sich der Zugang wspomnianych barier językowych i mentalnych. Jest to für polnische und deutsche Studenten zu den Hochschulen des do tej pory, z uwagi na niewielki odsetek obcokrajowców jeweiligen Nachbarlandes bereits mit der EU-Mitgliedschaft w społeczeństwie, nadal szczególne wyzwanie, jednak kry- Polens erleichtert hat. Durch vielfältige Kooperationen von ją się za tym do tej pory prawie niewykorzystywane szanse. polnischen und deutschen Partnern wird der grenzüber- schreitende wissenschaftliche Austausch befördert. Durch die Środowisko akademickie i szkolnictwo wyższe zunehmende Zusammenarbeit sind die Universitäten in der w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Region zudem sehr wichtige Partner bei der Vermittlung der Szczecina Kultur und der Sprache des Nachbarlandes28. Viele polnische W dziedzinie studiów wyższych również istnieje potencjał und deutsche Studenten und Studentinnen bevorzugen einen pozyskania studentów, ponieważ dostęp polskich i nie- Auslandsaufenthalt mit englischsprachigen Angeboten. mieckich studentów do szkół wyższych kraju sąsiedniego Auf polnischer Seite wurde das Angebot an internationalen został już ułatwiony przez członkostwo Polski w Unii Studiengängen in den letzten Jahren deutlich erweitert. Durch Europejskiej. Transgraniczną wymianę naukową wspierają grenzüberschreitende Kooperationen29 wird unter anderem różnorodne kooperacje pomiędzy polskimi i niemieckimi im medizinischen Bereich das Studienangebot in Szczecin partnerami. Z uwagi na rosnącą współpracę uniwersytety w regionie stały się bardzo ważnymi partnerami prze- 28 Ein positives Beispiel ist hier das jährlich stattfindende kazującymi wiedzę o kulturze i języku sąsiada28. Wielu einwöchige Greifswalder Polonicum der Ernst-Moritz-Arndt-Uni- versität Greifswald, das mit vielen mehrsprachigen Fachseminaren 28 Pozytywnym przykładem jest odbywające się corocznie die Möglichkeit bietet die Gegenwartskultur und –literatur Polens przez tydzień Polonicum Uniwersytetu Ernsta Moritza Arndta w kennenzulernen. Greifswaldzie, oferujące szeroki wachlarz wielojęzycznych semina- 29 Kooperation der Pommerschen Medizinischen Universität riów dających możliwość poznania współczesnej polskiej literatury i in Szczecin (PUM) mit den Asklepios Kliniken (u.a. in Schwedt/Oder). kultury.

68 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

polskich i niemieckich studentów preferuje pobyt za auch zunehmend von deutschen Studenten nachgefragt. Hier granicą z anglojęzyczną ofertą studiów. Po stronie polskiej besteht bei den deutschen Universitäten noch Nachholbedarf w ostatnich latach znacząco rozszerzono ofertę między- hinsichtlich ihrer Internationalisierung und der Gewinnung narodowych kierunków studiów. Rozwój współpracy polnischer Studierender, besonders was das Angebot von transgranicznej29 sprawił, że między innymi oferta studiów Lehrveranstaltungen in englischer Sprache betrifft oder gar medycznych w Szczecinie staje się coraz bardziej atrakcyj- ganzer Studiengänge und internationaler Doppelabschlüsse, na dla niemieckich studentów. W tym zakresie niemieckie dies umso mehr, als der tiefgreifende sektorale Strukturwan- uniwersytety mają zaległości do odrobienia w kontekście del in Richtung wissens- und technologieintensiver Wirt- umiędzynarodowienia i pozyskiwania polskich studentów, schaftsbereiche von (hoch-)qualifizierten Arbeitskräften sowie w szczególności przez ofertę dydaktyczną w języku angiel- erfolgreichen Forschungs- und Entwicklungsleistungen getra- skim bądź całe kierunki studiów i międzynarodowe po- gen wird30. Für die Entstehung einer grenzüberschreitenden dwójne dyplomy. Ma to tym większe znaczenie, że daleko Forschungs- und Wissensregion besitzt die Metropolregion idące przemiany strukturalne i sektorowe idą w kierunku eine gute Ausgangsposition: Sie verfügt über fünf Hochschul- gałęzi gospodarki opartej na wiedzy i technologii, które standorte mit insgesamt sechs staatlichen Universitäten (z.B. wymagają wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz die Westpommersche Technische Universität und die Ernst- skutecznych świadczeń naukowo-badawczych.30 Region Moritz-Arndt-Universität Greifswald) sowie drei staatlichen metropolitalny jest w dobrej pozycji wyjściowej, aby stać Fachhochschulen (u.a. die Hochschule Neubrandenburg). się transgranicznym regionem badań i nauki, dysponując Hinzu kommen eine Vielzahl privater Hochschulen und au- pięcioma lokalizacjami akademickimi, obejmującymi łącz- ßeruniversitärer Forschungseinrichtungen und -institute. Die nie 6 państwowych uniwersytetów (m.in. Zachodniopo- Entwicklung von deutsch-polnischen Forschungsverbünden morski Uniwersytet Technologiczny czy Ernst-Moritz-Arndt und -initiativen bietet erhebliches Potenzial, um die technolo- Universität Greifswald) i 3 państwowymi wyższymi szko- gische Leistungsfähigkeit der Metropolregion und damit ihrer łami zawodowymi (m.in. Hochschule Neubrandenburg). Attraktivität als Standort für Unternehmen zu verbessern. Do tego dochodzi duża liczba prywatnych szkół wyższych Vielfältiges kulturelles Angebot i pozauniwersyteckich placówek i instytutów badaw- Die Metropolregion ist ein traditioneller europäischer Kultur- czych. Tworzenie polsko-niemieckich związków i inicjatyw raum mit vielen historischen Gemeinsamkeiten. Gemeinsame badawczych stanowi również znaczący potencjał popra- Identifikationsanker und Angelpunkte für die weitere kulturel- wy wydajności technologicznej TRMS, a tym samym jego le Entwicklung der Metropolregion sind z. B. die maritime Ver- atrakcyjności dla lokalizacji działalności gospodarczej. gangenheit mit dem Hansebund, das baukulturelle Erbe der Różnorodna oferta kulturowa Backsteingotik, das in die europäische Route der Backsteingo- Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina to trady- tik eingefasst ist, oder die reich gegliederte Küstenlandschaft cyjnie europejski obszar kulturowy z wieloma historycz- mit den zahlreichen Möglichkeiten für Erholung und Freizeit. nymi cechami wspólnymi. Wspólne cechy identyfikacyjne Im Kulturbereich zeichnet sich die Metropolregion durch i punkty wyjścia dla dalszego kulturalnego rozwoju regionu mehrere Angebote mit überregionaler und internationaler to na przykład morska przeszłość hanzeatycka (Związek Anziehungskraft aus. Aufgrund der Vielzahl der vorhandenden Hanzy), architektoniczne dziedzictwo ceglanych budowli Angebote erfolgt in dem vorliegenden Entwicklungskonzept gotyckich obejmujące Europejski Szlak Gotyku Ceglanego keine vollständige Aufzählung der bedeutenden Kultureinrich- bądź bogaty i zróżnicowany krajobraz nadmorski z licznymi tungen. Von (über-) regionaler Bedeutung sind beispielsweise możliwościami wypoczynku i spędzania czasu wolnego. die Philharmonie, die Oper im Schloss und das Schloss der W dziedzinie kultury region metropolitalny wyróżnia się Pommerschen Herzöge in Szczecin und bauliche Attraktio- kilkoma ofertami o ponadregionalnej i międzynarodowej nen wie die Altstadt von Stralsund mit Welterbestatus der sile przyciągania. Z uwagi na bogatą ofertę w niniejszej UNESCO, sowie historische Kirchen und andere Einrichtungen. Koncepcji Rozwoju nie można podać pełnej listy znaczą- Für den Ausbau eines hochwertigen Clusters des Tourismus cych placówek kulturalnych. Znaczenie ponadregionalne und der Kulturwirtschaft gibt es erste Ansätze wie gemeinsame Marinaverbünde und Tourismusrouten. Allerdings ist die 29 Współpraca pomiędzy Pomorskim Uniwersytetem Me- effektive Vernetzung sowie die gemeinsame Außendarstellung dycznym w Szczecinie (PUM) a szpitalami Asklepios Kliniken (m.in. und Vermarktung der naturräumlichen Potenziale und des w Schwedt nad Odrą). 30 Pozytywnym przykładem jest tu np. Wyższa Szkoła Zawo- 30 Positive Ansätze gibt es beispielsweise an der Fach- dowa w Stralsundzie (Fachhochschule Stralsund (FHS)), dzie już od hochschule Stralsund (FHS) an der bereits seit einigen Jahren zwei paru lat oferowane są kierunki studiów w języku angielskim, cieszące englischsprachige Studiengänge angeboten werden, die sehr stark się dużym zainteresowaniem. nachgefragt sind.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 69 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

mają na przykład Filharmonia Szczecińska, Opera na kulturellen Erbes hin zu einer touristisch attraktiven Region Zamku w Szczecinie oraz atrakcje architektoniczne, takie noch ausbaufähig. jak starówka w Stralsundzie posiadająca status światowe- go dziedzictwa kultury UNESCO, Wały Chrobrego i Zamek Zielstellungen Książąt Pomorskich w Szczecinie, zabytkowe kościoły i inne obiekty. Um der Metropolregion in Anbetracht der viel beschriebenen Globalisierung und des sektoralen Strukturwandels hin zur Funkcjonują już pierwsze zalążki klastra turystyki i gospo- Wissensökonomie31 neue Perspektiven für die Entfaltung von darki kulturowej takie, jak zrzeszenia marin bądź wspólne innovativen und wettbewerbsfähigen Wirtschaftsstrukturen szlaki turystyczne. Jednak można jeszcze bardziej efektyw- eröffnen zu können, kommt den Hochschulen und Forschungs- nie powiązać ze sobą sieciowo oraz lepiej przedstawiać na einrichtungen ein besonderer Stellenwert zu. Ein wesentliches zewnątrz i promować potencjał przyrodniczo-przestrzenny Ziel zur Verbesserung der Wettbewerbsfähigkeit sowie der i dziedzictwo kulturowe tak, aby ostatecznie region stał się Ausschöpfung regionaler Entwicklungspotenziale liegt in atrakcyjnym celem turystycznym. der Intensivierung des grenzüberschreitenden Wissens- und Innovationstransfers an der Schnittstelle zwischen Forschung Cele und anwendungsbezogener Praxis (Wissens-Spillover). Hieran Aby Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina mógł ist die Aufgabe gekoppelt, Bildungs- und Innovationsnetzwer- otworzyć się w kontekście tak często opisywanej globalizacji ke sowie Kooperationsbeziehungen zwischen der Wirtschaft i sektorowych przemian strukturalnych na ekonomię wie- und öffentlichen Forschungseinrichtungen, insbesondere den dzy31 i uzyskać nowe perspektywy rozwoju innowacyjnych Hochschulen zu unterstützen (Verbundforschung). Von Vorteil i konkurencyjnych struktur gospodarki, należy szczególne sind die bereits etablierten bi- und multilateralen Kooperati- znaczenie przypisywać szkołom wyższym i placówkom onen zwischen Einzelhochschulen. Aus diesen Ansätzen gilt badawczym. Zasadniczym celem poprawy konkurencyjności es, eine gemeinsame Hochschullandschaft herauszubilden und zu institutionalisieren. Dies eröffnet Möglichkeiten für die 31 Pojęcie „ekonomia wiedzy“ określa ekonomię, w której 31 Der Begriff „Wissensökonomie“ bezeichnet eine Ökonomie, wiedza jest głównym zasobem. W nowoczesnych społeczeństwach in der Wissen die zentrale Ressource ist. Auch wenn Wissen stets Teil usługowych wiedza w coraz większym stopniu staje się centralnym der Gesellschaft und der Wirtschaft gewesen ist, wird es immer mehr czynnikiem lokalizacji i produkcji, podczas gdy same miejsca wytwa- zum entscheidenden Standort- und Produktionsfaktor, während rzania są swobodnie wymienne na całym świecie. Produktionsstandorte weltweit weitgehend austauschbar werden.

Rysunek 12 Filharmonia Szczecińska Rysunek 13 Kościół Mariacki w Neubrandenburgu Abbildung 12 Philharmonie in Szczecin (wykorzystywany jako sala koncertowa) Abbildung 13 Marienkirche in Neubrandenburg (Nutzung auch als Konzerthalle)

Źródło: RBGPWZ, Archiwum Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Pomerania Quelle: RBGPWZ, Archiwum Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Pomerania

70 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

oraz wykorzystania regionalnych potencjałów rozwojowych Anerkennung von Studienleistungen, die Etablierung von neu- jest intensyfikacja transgranicznego transferu wiedzy i infor- en gemeinsamen Studiengängen, die grenzüberschreitende macji jako swoistego interfejsu pomiędzy nauką a praktyką Ausbildung und Unterstützung von Doktorandinnen und Dok- samego zastosowania (naukowy spillover). Z tym związane toranden sowie für den Erwerb von interkulturellen Kompe- jest zadanie wspierania sieci edukacyjnych i innowacji oraz tenzen. Ziel ist es, die Metropolregion als eine leistungsstarke stosunków współpracy pomiędzy gospodarką a publicz- Bildungs- und Forschungsregion in Europa zu positionieren, in nymi placówkami naukowymi, w szczególności szkołami der Studierende und Wissenschaftler transnational qualifiziert wyższymi (badania łączone). Jako korzystną ocenia się werden. już istniejącą współpracę dwu- i wielostronną pomiędzy Angesichts einer zunehmenden Orientierung auf die internati- poszczególnymi szkołami wyższymi. W oparciu o to należy onale Wettbewerbsfähigkeit von Räumen kommt der Schaf- stworzyć swoisty krajobraz szkolnictwa wyższego i zinstytu- fung eines durchlässigen, grenzüberschreitenden Arbeits- cjonalizować go. Daje to możliwości uznania jakości stu- marktes und dem gegenseitigen Marktzugang für Betriebe diów, ustanowienia nowych wspólnych kierunków studiów, eine zentrale Rolle für die Entwicklung der Metropolregion transgranicznego kształcenia i wspierania doktorantów oraz Szczecin zu. Die grenzüberschreitende Ausweitung unterneh- pozyskiwania kompetencji interkulturowych. Celem jest przy merischer Aktivitäten ist sehr eng an die Verfügbarkeit von tym uzyskanie przez Transgraniczny Region Metropolitalny qualifizierten Fachkräften gebunden. Für die Entfaltung eines Szczecina pozycji wydajnego regionu edukacji i badań w Eu- gemeinsamen deutsch-polnischen Wirtschaftsraumes gilt ropie, w którym studenci i naukowcy dysponują transnaro- es, deutsche und polnische Beschäftigte für Aufgaben und dowymi kwalifikacjami. Arbeitsstellen im jeweiligen Nachbarland zu qualifizieren, W obliczu coraz większego ukierunkowania na międzyna- um die Beschäftigungsperspektiven in der Metropolregion zu rodową konkurencyjność obszarów główna rola przypada befördern und über ein hohes transnationales Qualifikations- stworzeniu transgranicznego przepuszczalnego rynku pracy niveau von Fachkräften die Rahmenbedingungen für die wirt- oraz wzajemnego dostępu do rynku dla zakładów pracy. schaftliche Entwicklung zu verbessern. Um dies zu gewährleis- Transgraniczne rozszerzenie działań przedsiębiorców jest ten, sind die Expertise auf beiden Seiten der Metropolregion ściśle związane z możliwością pozyskania wykwalifikowa- mit einem Erfahrungsaustausch in der Berufsausbildung und nych pracowników. Dla rozwoju wspólnego polsko-niemiec- -qualifizierung zu verknüpfen sowie transnationale Kooper- kiego obszaru gospodarczego należy odpowiednio przy- tions- und Mobilitätsprojekte zu entwickeln. gotować polskich i niemieckich pracobiorców do realizacji Die gegenseitige Anerkennung und Vergleichbarkeit von zadań i obejmowania miejsc pracy w kraju sąsiada, tak aby Berufsqualifikationen ist ein europäisches Schlüsselthema, zwiększyć perspektywy zatrudnienia w regionie metropo- das die Metropolregion ebenso berührt, wie die aktive An- litalnym i przez wysoki transnarodowy poziom kwalifikacji wendbarkeit der Nachbarsprache. Der hohe Stellenwert des siły roboczej poprawić warunki rozwoju gospodarczego. Aby Nachbarspracherwerbs für die wirtschaftliche Entfaltung von to zagwarantować, należy połączyć ze sobą doświadczenie Unternehmen und für die eigene, individuelle Beschäftigungs- obu części regionu oraz wymianę doświadczeń w zakresie fähigkeit der Mitarbeiterinnen und Mitarbeiter in Grenzre- kształcenia zawodowego i podnoszenia kwalifikacji oraz gionen verlangt nach einem Ausbau bilingual binationaler tworzyć transnarodowe projekty współpracy i mobilności. Bildungsgänge mit bildungs- und schulartenübergreifender Wzajemne uznawanie i porównywalność kwalifikacji zawo- Anschlussfähigkeit - von der Kita über die Schul- und Berufs- dowych jest europejskim tematem kluczowym, który tak schulausbildung bis hin zu Hochschulen. Ferner gewinnt ein samo jak i aktywne stosowanie języka sąsiada dotyka region berufsbezogener Nachbarspracherwerb an Bedeutung, was metropolitalny. Duże znaczenie nauki języka sąsiada dla roz- einen Ausbau der Weiterbildungsangebote von Fachkräften woju gospodarczego przedsiębiorstw oraz dla zwiększenia (Lebenslanges Lernen) erfordert. Um die Bereitschaft zum własnych indywidualnych możliwości zatrudnienia pracow- Erwerb der Nachbarsprache und ein Verständnis dafür zu ników w regionie pogranicza ma rozbudowa dwujęzycznych fördern, dass die Sprache der Nachbarn eine zusätzliche i dwunarodowych cykli kształcenia w takim układzie, aby Qualifikation auf dem Arbeitsmarkt bedeutet, liegen die można było przechodzić z jednego rodzaju szkoły do drugiej spezifischen Aufgaben in der quantitativen und qualitativen i z jednego poziomu edukacji na wyższy bez utraty ciągłości Weiterentwicklung von Unterrichts- und Spracherwerbsan- nauki – od przedszkola poprzez edukację szkolną i naukę geboten und darüber hinaus vor allem in der Popularisierung zawodu aż po studia wyższe. Poza tym znaczenie zyskuje des Nachbarspracherwerbs. Besonders vor dem Hintergrund, również nauka języka sąsiada pod kątem zawodowym, co dass die englische Sprache wesentlich beliebter ist, erfordert wymaga rozszerzenia oferty dokształcania osób już pracu- das Fremdsprachen-Wahlverhalten der Schülerinnen und jących (kształcenie ustawiczne). Aby zwiększyć gotowość do Schüler auf beiden Seiten der Metropolregion eine stetige Wer- nauki języka sąsiada i wspierać zrozumienie tego, że język bung für das Erlernen der jeweils anderen Sprache. Andere sąsiada oznacza dodatkowe kwalifikacje na rynku pracy,

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 71 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

ofertę nauki języka należy rozwijać ilościowo i jakościowo, Grenzregionen in Europa lehren, dass eine Popularisierung a przede wszystkim popularyzować jego naukę. W kon- der Sprache vor allem über den Weg gelingt, die Geschichte, tekście tego, że język angielski jest zdecydowanie bardziej Kultur und das Alltagsleben im Nachbarland kennenzulernen. popularny, należy skierować promocję na naukę drugiego Dies trägt zur Überwindung von Berührungsängsten bei und nowego języka, tak aby przekonać do niej uczniów z obu fördert die Bereitschaft zur interkulturellen Verständigung. stron granicy. Inne regiony graniczne w Europie pokazują, że Eine wichtige Rolle spielt hierbei Szczecin, das als urbanes popularyzacja języka udaje się przede wszystkim, jeżeli daje Zentrum mit hohem Kultur- und Freizeitwert zunehmend możliwość poznania historii, kultury i życia codziennego auch auf deutscher Seite wahrgenommen wird. Auf dieser sąsiada. Przyczynia się to do przezwyciężenia obaw przed Basis liegt ein wichtiges Ziel in der Internationalisierung der kontaktami i wspiera gotowość międzykulturowego porozu- Metropolregion als gemeinsamer bilingualer Sprach-, Kultur- mienia. Ważną rolę dla strony niemieckiej w coraz większym und Lebensraum, verbunden mit Austausch und Begegnung stopniu odgrywa przy tym Szczecin jako urbanistyczne von Menschen. Durch eine zunehmende Anziehungskraft der centrum z rozbudowaną ofertą w zakresie kultury i możli- jeweils anderen Grenzseite werden zwischenmenschliche wości spędzania czasu wolnego. W związku z tym ważnym Kontakte gefördert, was dazu beiträgt, mentale- und Sprach- celem jest umiędzynarodowienie regionu metropolitalnego barrieren abzubauen sowie das Nachbarland als Lern- und jako wspólnego dwujęzycznego obszaru kultury i zamiesz- Lebensort im öffentlichen Bewusstsein wertzuschätzen. kania w powiązaniu z wymianą i możliwością spotykania się Der Megatrend des demografischen Wandels und das mieszkańców. Przez coraz większą siłę wzajemnego przycią- rückläufige Fachkräftepotenzial erfordern stärker als bisher gania promowane są kontakty międzyludzkie, co przyczynia Investitionen in die Aus- und Weiterbildungsinfrastruktur się do tego, aby likwidować bariery mentalne i językowe vor Ort, verbunden mit einer Anwerbung hochqualifizierter oraz nauczyć się cenić kraj sąsiada jako miejsce nauki i życia. Arbeitskräfte. In diesem Kontext ist eine dauerhaft angelegte, Te aspekty muszą znaleźć odzwierciedlenie w świadomości funktionierende und angemessene infrastrukturelle Versor- publicznej. gung unerlässlich, um die Metropolregion für ihre Bewohner Trendy w przemianach demograficznych i malejący poten- und potenziell Zuziehende attraktiv zu gestalten. Die Bereit- cjał wykwalifikowanej siły roboczej wymagają w większym stellung technischer und sozialer Infrastrukturen zugleich niż dotychczas stopniu inwestycji w kształcenie i dokształca- (verstanden als bauliche Güter sowie Zugang zu Dienstleis- nie w powiązaniu z próbami pozyskiwania wysoko wykwali- tungen und Wissen) sind eine wichtige Voraussetzung für fikowanych pracowników. W tym kontekście niezbędne jest die Erfüllung menschlicher Grundbedürfnisse (z. B. Arbeiten, trwałe, funkcjonujące i stosowne zaopatrzenie infrastruktu- Wohnen, Mobilität, Einkaufen) wie auch für die Produktion ralne, tak aby Transgraniczny Region Metropolitalny Szcze- und Vermarktung wirtschaftlicher Güter und Dienstleistun- cina był atrakcyjny dla obecnych i potencjalnych nowych gen32. Angesichts der schrumpfenden Bevölkerung ergeben mieszkańców. Udostępnienie infrastruktury technicznej sich zunehmend fiskalische Tragfähigkeitsprobleme bei der i społecznej (rozumianej jako dobra budowlane oraz dostęp Bereitstellung technischer und sozialer Einrichtungen der do instytucji, usług i wiedzy), to ważny warunek spełnienia öffentlichen Daseinsvorsorge. Um die Tragfähigkeit sowie die podstawowych ludzkich potrzeb: pracy, mieszkania, mobil- pflichtige und freiwillige Leistungserbringung der öffentlichen ności, zakupów, produkcji i sprzedaży dóbr i usług.32 Z uwagi Daseinsvorsorge aufrechtzuerhalten, greift zunächst die rein na malejącą liczbę ludności, w coraz większym stopniu wy- quantitative Anpassung und räumliche Bündelung von Basis- stępować będą problemy wydajności fiskalnej i możliwości bzw. Mindeststandards auf zentrale Orte unterschiedlicher udostępniania technicznych i społecznych placówek usług Hierarchiestufen. Zur Gestaltung lokaler Lebenswelten und publicznych za środki publiczne. Aby utrzymać obligatoryjne zur Erzeugung überregionaler Attraktivität für die Metro- i fakultatywne usługi publiczne oraz pokazać ich zasadność polregion insgesamt greifen jedoch Normwerte zu kurz. Um ekonomiczną, najpierw należy zająć się czysto jakościowym die Lebensqualität zu erhöhen, gilt es unter Mitwirkung der dostosowaniem i przestrzennym powiązaniem ze sobą stan- regionalen bzw. lokalen Zivilgesellschaft spezifische Lösungen dardów bazowych bądź minimalnych w miejscowościach zur Aufrechterhaltung des Infrastrukturangebotes zu entwi- centralnych różnego stopnia w hierarchii sieci osadniczej. ckeln, die sich der erforderlichen Flexibilität, Kooperation und Kształtowanie lokalnego życia i tworzenie ponadregionalnej Multifunktionalität bedienen. Bestehende innovative Ansätze atrakcyjności regionu to jednak nie tylko wartości norma- in der Metropolregion Szczecin wie z.B. im Bereich Gesund- tywne. Aby zwiększyć jakość życia należy przy współudziale heitsversorgung (vgl. Kapitel 2.2.2) gilt es dabei zu nutzen und regionalnych bądź lokalnych przedstawicieli społeczeństwa weiterzuentwickeln.

32 W tym kontekście szczególne znaczenie ma dalsza rozbu- 32 In diesem Zusammenhang kommt dem weiteren Ausbau dowa połączeń szerokopasmowych w regionie. W szczególności na der Breitbandinternetverbindungen in der Region besondere Bedeu- obszarach wiejskich sytuacja jest nadal niezadowalająca. tung zu. Insbesondere in den ländlichen Gebieten ist der Ausbaustand noch nicht zufriedenstellend.

72 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

stworzyć specyficzne rozwiązania utrzymania oferty infra- Anhand der genannten Anforderungen lassen sich folgende strukturalnej w oparciu o konieczną elastyczność, współpra- Ziele ableiten: cę i multifunkcjonalność. Należy przy tym wykorzystywać • Profilierung als gemeinsamer bilingualer Sprach-, Kultur- i dalej rozwijać innowacyjne rozwiązania w Transgranicznym und Lebensraum Regionie Metropolitalnym Szczecina, takie jak np. Opieka • Abbau von Sprachbarrieren durch die Förderung her- zdrowotna (porównaj rozdział 2.2.2). kunftssprachlichen Unterrichts und den Ausbau bilingu- W oparciu o wymienione wymagania można sformułować aler und englischsprachiger Angebote in Kitas, Schulen następujące cele: und Hochschulen • Wykształcenie profilu wspólnego dwujęzycznego ob- • Aufbau von Bildungsnetzwerken zur stärkeren Verknüp- szaru, języka, kultury i życia. fung von Wissenschaftlichen Einrichtungen und Schulen • Likwidacja barier językowych przez wspieranie nauki języka pochodzenia i rozszerzenie dwujęzycznej i an- • Bedarfsgerechter Ausbau der Aus- und Weiterbildung von glojęzycznej oferty w przedszkolach, szkołach i szko- Fachkräften (Lebenslanges Lernen) łach wyższych. • Verbesserung der Rahmenbedingungen in Deutschland • Tworzenie sieci edukacyjnych celem silniejszego po- für Lehrangebote der polnischen Sprache wiązania ze sobą placówek naukowych i szkół. • Entwicklung von beispielhaften Lösungen für den Um- • Zgodne z zapotrzebowaniem rozwijanie kształcenia gang mit dem demografischen Wandel i dokształcania fachowców (kształcenie ustawiczne). • Entwicklung gezielter Anreize und Strategien (Arbeits-, • Stworzenie koncepcji przykładowych rozwiązań kwe- Familien- und Freizeitbedingungen) zum Verbleib und zur stii związanych z przemianami demograficznymi. Gewinnung jüngerer Bevölkerungsgruppen • Tworzenie celowych zachęt i strategii (warunków • Nutzung der Erfahrungen für die Entwicklung passfähiger pracy, życia rodzinnego i spędzania czasu wolnego) Infrastrukturangebote zur Sicherung der Daseinsvorsorge sprzyjających pozostawaniu w regionie i pozyskiwaniu in schrumpfenden Städten do nich młodszych grup mieszkańców. • Wykorzystanie doświadczeń tworzenia dostosowanej • Sicherung und Anpassung der ländlichen Gesundheits- oferty infrastrukturalnej celem zabezpieczenia usług versorgung durch Nutzung und Weiterentwicklung von publicznych w kurczących się miastach. neuen Technologien („Ambient assisted living“) • Zabezpieczenie i dostosowanie opieki zdrowotnej na • Aufbau und Unterstützung sozialer Netzwerke und obszarach wiejskich poprzez wykorzystanie i dalszy bürgerschaftlichen Engagements zur Aufrechterhaltung rozwój nowych technologii („Ambient assisted living“). und Stärkung von Leistungen der Daseinsvorsorge (Sport, • Tworzenie i wspieranie sieci społecznych i obywatel- Freizeit und Kulturangeboten). skiego angażowania się na rzecz utrzymania i wzmacniania usług publicznych (sport, rekreacja i oferty kulturalne).

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 73 4.3. Ludzie – kultura – język – praca Obszary działania

Propozycje projektów Projektvorschläge

• Analiza transgranicznych relacji osób codziennie • Analyse der grenzüberschreitenden przemieszczających się z miejsca zamieszkania do Pendlerverflechtungen und Ableitung von miejsca pracy i z powrotem oraz wypracowanie Handlungsbedarfen (Integration, Sprache, Mobilität, koniecznych działań (integracja, język, mobilność, Qualifizierung etc.) für die Entwicklung eines kwalifikacje, itd.) na rzecz rozwoju transgranicznego grenzüberschreitenden Arbeitsmarktes rynku pracy. Mit der Analyse der grenzüberschreitenden Pendlerverflech- Poprzez analizę transgranicznego ruchu osób przemiesz- tungen soll eine Grundlage für Empfehlungen zur Bewältigung czających się codziennie z miejsca zamieszkania do miej- des beiderseits der Oder zunehmenden Fachkräftemangels, z. sca pracy i z powrotem stworzona zostanie podstawa do B. durch die Schaffung angepasster Mobilitätsangebote erar- wygenerowania zaleceń związanych z przezwyciężeniem beitet werden. Hierfür sind zunächst die Anforderungen und po obu stronach granicy problemu coraz większego braku Erwartungen an die Analyse und den Untersuchungsraum zu wykwalifikowanych pracowników, np. przez stworzenie präzisieren und die vorhandenen Datengrundlagen zu prüfen. dostosowanej oferty mobilności. W związku z tym koniecz- • Erstellung innovativer aufeinander aufbauender ne jest najpierw doprecyzowanie wymogów i oczekiwań Bildungsmaterialien für durchgehende kierowanych pod adresem analizy i obszaru badawczego Sprachausbildung von der Kita bis zum Abitur mit oraz sprawdzenie istniejących danych. inhaltlichem Bezug zur Grenzregion • Opracowanie innowacyjnych powiązanych ze sobą Mit der Entwicklung von geeigneten Lernmaterialien soll etapowo materiałów dydaktycznych dla ciągłej nauki der durchgängige Spracherwerb der polnischen Sprache języka od przedszkola po maturę z merytorycznym unter Nutzung vorhandener Ansätze im grenznahen Raum odniesieniem do regionu pogranicza. unterstützt werden. Im Vordergrund dieses Projekts stehen Poprzez opracowanie odpowiednich materiałów dydak- zunächst die Abstimmung mit Bildungseinrichtungen und Be- tycznych wspierana będzie ciągła nauka języka polskiego hörden zum Aufbau und zur Integration der Materialien in die przy wykorzystaniu istniejących już rozwiązań w obszarze Lehrpläne. Im Landkreis Vorpommern (Stabsstelle Kommu- przygranicznym. W tym projekcie przeprowadzone zostaną nales Bildungsmanagement) ist die Umsetzung des Projektes najpierw uzgodnienia z placówkami edukacyjnymi i urzę- bereits vorgesehen. Ziel wäre es eine Abstimmung mit der dami w celu opracowania i wprowadzenia tych materiałów polnischen Seite zum Aufbau vergleichbarer Bildungsmateria- do programów nauczania [w powiecie Pomorze Przednie lien für das Deutsche als Fremdsprache durchzuführen33. (Jednostka Sztabowa Komunalne Zarządzanie Edukacją) • Qualifizierung und Fortführung der bestehenden przewidziano już wdrażanie projektu]. Celem powinny być Marketingkampagne zum Erlernen der deutschen uzgodnienia ze strona polską, tak aby wprowadzić po- Sprache in Polen sowie der polnischen Sprache in równywalne materiały do nauki języka niemieckiego jako Deutschland języka obcego.33 Das Ziel der Kampagne ist es, bei den Bewohnern im Grenz- • Poprawa jakości i kontynuacja kampanii raum das Interesse für die jeweils andere Sprache und Kultur marketingowej na rzecz nauki języka niemieckiego zu steigern, um im Ergebnis die Lernbereitschaft und die w Polsce oraz języka polskiego w Niemczech. Verbreitung von Lehrangeboten von Deutsch und Polnisch als Celem kampanii jest zwiększenie zainteresowania drugim Fremdsprache zu fördern. Die auf polnischer Seite laufende językiem i kulturą wśród mieszkańców pogranicza. W wy- Kampagne des Goetheinstituts wird von der Metroporegion niku tych działań ma wzrosnąć gotowość do nauki języka Szczecin im Rahmen der Möglichkeiten unterstützt (Lobbyar- oraz rozpowszechnienie się oferty nauki języka niemiec- beit, Empfehlungen zur weiteren Ausrichtung etc.). kiego i polskiego jako języka obcego. Prowadzona po 33 Strategische Grundlage für das Projekt kann das durch den 33 Strategiczną podstawą projektu może być zlecona przez Landkreis Vorpommern beauftragte und durch die Universität Gre- powiat Pomorze Przednie i wykonana przez Instytut Slawistyki na ifswald, Institut für Slawistik erarbeitete Konzept zum durchgängigen Uniwersytecie w Greifswaldzie koncepcja nt. ogólnego rozwoju mowy Spracherwerb Polnisch sein. Eine vergleichbare Untersuchung auf polskiej. Porównywalne badanie zostanie zlecone po stronie polskiej. polnischer Seite wird empfohlen.

74 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.3. Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit

stronie polskiej przez Instytut Goethego kampania wspie- • Aufbau einer Präsenzstelle einer Szczeciner rana będzie przez Transgraniczny Region Metropolitalny Hochschule in Schwedt/Oder (Kooperationen zwischen Szczecina w ramach jego możliwości (werbowanie na rzecz Wirtschaft und Bildungseinrichtungen) nauki języka, wypracowanie zaleceń dotyczących dalszego Auf Grund fehlender akademischer Bildungsmöglichkeiten ukierunkowania kampanii itp.). im Landkreis Uckermark prüft der RWK Schwedt/Oder die • Stworzenie placówki zewnętrznej/oddziału w jednej dauerhafte Präsenz einer Hochschule aus der Woiwodschaft ze szczecińskich szkół wyższych w Schwedt nad Westpommern, um dem Fachkräftemangel durch Weiter- Odrą (współpraca między gospodarką a placówkami bildungs- und Beratungsangebote vor Ort entgegenzuwir- edukacyjnymi). ken. Hierzu sind die laufenden Kooperationsgespräche mit polnischen Hochschulen fortzuführen und Abstimmungen zu Z uwagi na brak możliwości podjęcia edukacji na pozio- den konkreten Möglichkeiten und ggf. der Ausgestaltung der mie akademickim w powiecie Uckermark RWK (Regio- Präsenzstelle auf Basis einer vorliegenden Machbarkeitsstu- naler Wachstumskern – Regionalne Centrum Wzrostu) die vorzunehmen. w Schwedt nad Odrą sprawdza możliwość stworzenia placówki zewnętrznej/oddziału jednej ze szkół wyższych • Polski-Express – mobile Werbekampagne (Fahrzeug) z województwa zachodniopomorskiego. Celem jest prze- zum Kennenlernen der polnischen Sprache und Kultur ciwdziałanie deficytowi wykwalifikowanych pracowników an deutschen Schulen poprzez ofertę dokształcania i doradztwa zawodowego na Ziel des Projektes ist es, das Interesse am Erlernen der miejscu. W związku z tym należy kontynuować trwające polnischen Sprache in Deutschland zu verbessern und den rozmowy o współpracy z polskimi szkołami wyższymi oraz Schülerinnen und Schülern im persönlichen Kontakt die uzgodnić konkretne możliwości i formy funkcjonowania polnische Sprache und Kultur näher zu bringen. Diese positive oddziału w oparciu o przedłożone studium wykonalności. Erfahrung mit der Sprache soll das Interesse an der Sprache • Polski ekspres – mobilna (pojazd) kampania steigern und im Ergebnis die Lehrangebote für Polnisch im reklamowa dotycząca poznania języka i kultury deutschen Teil des Grenzraums verbessern. Die bereits seit Mai polskiej w niemieckich szkołach. 2014 laufenden Polski Express-Besuche an deutschen Schulen sind fortzuführen und nach Möglichkeit auf weitere Schulen Celem projektu jest zwiększenie zainteresowania nauką ję- auszuweiten. zyka polskiego w Niemczech i przybliżenie języka i kultury uczniom poprzez osobisty kontakt z polskim językiem i kul- • Asklepios Klinikum Uckermark als Lehrkrankenhaus turą. To pozytywne doświadczenie językowe ma rozbudzić der Pommerschen Medizinischen Akademie in Szczecin zainteresowanie tym językiem, a w efekcie poprawić ofertę und der Universität Greifswald nauczania języka polskiego w niemieckiej części polsko- Die medizinische Versorgung in der Region besitzt gerade -niemieckiego pogranicza. Organizowane od maja 2014 r. auch vor dem Hintergrund des fortschreitenden demogra- Wizyty polskiego ekspresu w szkołach niemieckich należy fischen Wandels eine hohe Relevanz und steht vor neuen kontynuować i w ramach możliwości włączyć kolejne Aufgaben und Herausforderungen. Ziel der Kooperationen szkoły. ist es, die Patientenversorgung, die paxisnahe Ausbildung • Klinika Asklepios w Uckermark jako klinika angehender Ärzte und die medizinische Forschung effektiver uniwersytecka Pomorskiego Uniwersytetu miteinander zu verknüpfen und so einen aktiven Beitrag zur Medycznego w Szczecinie i Uniwersytetu Fachkräftesicherung in der Gesundheitsvorsorge zu leisten. w Greifswaldzie. Die bestehenden Kooperationen sind daher fortzuführen und zu qualifizieren (z.B. Prüfung der telemedizinischen Anbin- Opieka medyczna w regionie jest bardzo ważna, w szcze- dung der Partner). gólności z uwagi na postępujące zmiany demograficzne, które stawiają przed nią nowe zadania i wyzwania. Celem współpracy jest bardziej efektywne łączenie opieki nad pacjentami, praktycznego kształcenia lekarzy i badań naukowych w zakresie medycyny, aby móc przyczynić się do zapewnienia specjalistów w opiece zdrowotnej. Istniejącą współpracę należy kontynuować i podnosić jej jakość (np. sprawdzenie łączy telemedycznych partnerów).

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 75 4.4. Funkcje miast Obszary działania

4.4. Funkcje miast 4.4. Funktion der Städte

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina stanowi Die grenzüberschreitende Metropolregion Szczecin bildet den największy obszar aglomeracyjny pomiędzy Hamburgiem, größten Ballungsraum zwischen Hamburg bzw. Berlin und der Berlinem i Trójmiastem Zarówno polska jak i niemiecka Dreistadt (Gdańsk, Gdynia, Sopot). Sowohl der deutsche als część Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szcze- auch der polnische Teil der grenzüberschreitenden Metro- cina znajduje się poza głównymi obszarami koncentracji polregion Szczecin liegen außerhalb der Bevölkerungs- und ludności i kapitału swoich krajów. Zarówno Zachodniopo- Kapitalzentren des jeweiligen Landes. Westpommern, Meck- morskie jak i Meklemburgia-Pomorze Przednie i obszary lenburg-Vorpommern und die peripheren Gebiete in Branden- peryferyjne Brandenburgii należą do terenów o najniższej burg gehören zu den am dünnsten besiedelten Regionen in gęstości zaludnienia w Polsce i Niemczech (odpowiednio Polen bzw. Deutschland (75, 69 bzw. 83 Menschen pro km²). 75, 69 i 83 osoby na 1 km 2). Region szczeciński stanowi Die Szczeciner Region bildet den nördlichen Wachstumspol północny biegun wzrostu na pograniczu Polski i Niemiec. im deutsch-polnischen Grenzraum. Deshalb sehen sowohl die Z tego powodu zarówno polscy jak i niemieccy partnerzy deutschen als auch die polnischen Partner eine Chance, dass upatrują szansy wzrostu znaczenia Szczecina, co w natu- die Bedeutung Szczecins zunimmt, was sich natürlicherweise, ralny sposób, wzmacniany silną współpracą przełożyć się verstärkt durch eine gute Zusammenarbeit, auf die gesamte może na cały region. Region übertragen kann. Obszar współpracy, do którego przynależy 10 powia- Ca. 2 Millionen Menschen leben in dem Kooperationsraum, tów po stronie polskiej i który sięga pięciu powiatów po dem zehn polnische Landkreise angehören und der bis in fünf stronie niemieckiej, zamieszkiwany jest przez ok. 2 mln deutsche Landkreise reicht. Auf der polnischen Seite leben

Mapa 13 Miasta Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina wg liczby mieszkańców

Karte 13 Städte der Metropolregion Szczecin nach Bevölkerungsgröße

Źródło: RBGPWZ Quelle: RBGPWZ

76 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

mieszkańców. Po polskiej stronie 74% ludności mieszka 74% der Menschen in Städten, auf der deutschen Seite sind es w miastach, po stronie niemieckiej 63%. 63%. In dem polnischen Teil des Untersuchungsraums befin- W TRMS znajdują się 32 miasta po stronie polskiej. Z wyjąt- den sich 32 Städte. Mit Ausnahme von Szczecin als größtem kiem Szczecina, jako największego ośrodka (408 tys. miesz- Zentrum (408 Tsd. Einwohner) ist die Größenstruktur der Städ- kańców), struktura wielkościowa miast po obu stronach te auf beiden Seiten der Grenze ähnlich. Auf der deutschen Sei- granicy jest podobna. Po stronie niemieckiej w odległości te, etwa 95 km westlich von Szczecin, liegt Neubrandenburg 95 km na zachód od Szczecina znajduje się Neubranden- (64 Tsd. Einwohner) und 135 km nordwestlich von Szczecin burg (64 tys. mieszkańców), 135 km na północny zachód od entfernt Greifswald (56 Tsd. Einwohner) sowie 165 km entfernt Szczecina położony jest Greifswald (60 tys. mieszkańców) Stralsund (57 Tsd. Einwohner). Zu den größten Städten auf der i 165 km – Stralsund (57 tys. mieszkańców). Po stronie polnischen Seite gehören, von Szczecin abgesehen, die 40 km polskiej największymi po Szczecinie miastami regionu są: östlich von Szczecin liegende Stadt Stargard Szczeciński leżące 40 km na wschód od Szczecina Stargard Szczeciński (70 Tsd. Einwohner) und die 60 km nördlich liegende Stadt Świnoujście (41,5 Tsd. Einwohner).

Mapa 14 Ośrodki centralne TRMS i dostępność do głównych miast

Karte 14 Oberzentren in der MRS und Erreichbarkeit der größten Städte

Źródło: Opracowanie własne RBGPWZ Quelle: RBGP WZ

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 77 4.4. Funkcje miast Obszary działania

(70 tys. mieszkańców) oraz 60 km na północ Świnoujście Die Städte sind die Versorgungs- und Dienstleistungszentren (41,5 tys. mieszkańców). für die Bevölkerung. Sie müssen eine gleichmäßige Grundver- Miasta stanowią ośrodki zaopatrzenia ludności w dobra sorgung sicherstellen und mit zunehmendem Zentralitätsgrad i usługi. Powinny zapewnić równomierny dostęp do za- einer Stadt muss außerdem der Bedarf an spezialisierten opatrzenia w usługi podstawowe, a jeżeli pozycja miasta Dienstleistungen und Institutionen gedeckt werden. Auf der w hierarchii sieci osadniczej jest wyższa, również w usługi polnischen Seite sticht die Metropolstadt Szczecin als das, mit i instytucje bardziej specjalistyczne. Po stronie polskiej den umfangreichsten Dienstleistungen für die Bevölkerung wyróżniają się pod tym względem Szczecin i Świnoujście. ausgestattete Oberzentrum heraus. Aufgrund der grenznahen Ponadto w regionie metropolitalnym znajdują się dwa Lage der Stadt dürfte sich das Einzugsgebiet zum Teil auch miasta subregionalne: Stargard Szczeciński i Świnoujście. auf die deutsche Seite erstrecken. Des Weiteren gibt es in dem Szczególnie Świnoujście jako największe miasto na wyspie Untersuchungsraum zwei subregionale Städte – Stargard Uznam może przejąć częściowo funkcje transgraniczne Szczeciński und Świnoujście. Hier kann vor allem Świnoujście, w obsłudze ludności po stronie niemieckiej. Ponadto die größte Stadt auf der Insel Usedom, grenzüberschreitende wymienić należy ośrodki o ponadlokalnym znaczeniu: Go- Funktionen auch für die deutsche Bevölkerung übernehmen. leniów, Police, Kamień Pomorski, Gryfice, Pyrzyce, Gryfino. Weitere Städte mit überörtlicher Bedeutung sind: Goleniów, Spośród tych miast w zakresie usług średniego rzędu Gryfi- Police, Kamień Pomorski, Gryfice, Pyrzyce und Gryfino. Von no również może oddziaływać na stronę niemiecką (gminy diesen Städten kann Gryfino als Mittelzentrum gelten und sein Gartz i Mescherin). Einzugsgebiet auf die deutsche Seite (Gemeinden Gartz und Mescherin) ausdehnen. Po stronie niemieckiej krajowe dokumenty planistyczne wyróżniają centra nadrzędne, do których zaliczony jest In den Planungsunterlagen der deutschen Seite werden als Neubrandenburg i wspólne centrum Stralsund/Greifswald, Oberzentren Neubrandenburg und Stralsund/Greifswald centra średnie Neustrelitz, Demmin, Grimmen, Anklam, erwähnt; zu den Mittelzentren gehören Neustrelitz, Demmin, Wolgast, Bergen, Pasewalk, Ueckermünde i Templin, Grimmen, Anklam, Wolgast, Bergen, Pasewalk, Ückermünde, Prenzlau, Schwedt/Oder, Bernau i Eberswalde. Szczegól- Templin, Prenzlau, Schwedt/Oder, Eberswalde und Bernau. ne znaczenie w transgranicznej obsłudze ludności pełnić Eine besondere Bedeutung für grenzüberschreitende Dienstleis- może Schwedt/Oder leżący przy granicy, w obszarze pozba- tungen für die Bevölkerung kann Schwedt/Oder erlangen, da wionym średniego miasta po stronie polskiej. die Stadt an der Grenze liegt und es keine mittelgroße Stadt in unmittelbarer Nachbarschaft auf der polnischen Seite gibt.

Obszary priorytetowe polityki przestrzennej Schwerpunkträume der Stadtentwicklung – przykłady – Fallbeispiele Poniżej opisane miasta zostały odwiedzone podczas wy- Die nachstehend beschriebenen Städte waren Ziel der Stu- jazdów studyjnych, odbywających się w ramach prac nad dienreisen, die im Rahmen dieses Projekts stattfanden. Mit projektem. Wybór miast był związany z celem opracowa- der Auswahl der Städte war die Zielstellung verbunden einen nia, tj. przykładowym pokazaniem różnych struktur TRMS, exemplarischen Einblick in die verschiedenen städtischen dlatego lista nie może być rozpatrywana jako kompletna. Strukturen der MRS zu bekommen, so dass hier kein Anspruch W ramach tych spotkań miały miejsce rozmowy z przed- auf Vollständigkeit besteht. Es wurden Gespräche mit Ver- stawicielami odpowiednich służb planistycznych i władz tretern der betreffenden Planungsstellen und Behörden der miast, a ich uczestnicy mogli na miejscu dowiedzieć się Städte geführt, wobei die Teilnehmer vor Ort Informationen o problemach, zamierzeniach i planach związanych z poli- zu aktuellen Herausforderungen, Vorhaben und Plänen in der tyką przestrzenną tych ośrodków. Stadtentwicklung dieser Zentren erhielten.

78 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

SZCZECIN. Największe miasto polsko-niemieckiego regio- SZCZECIN ist die größte Stadt der deutsch-polnischen grenz- nu transgranicznego (408 tys. mieszkańców), historyczna überschreitenden Region (408 Tsd. Einwohner). Die historische stolica Pomorza, obecnie stolica województwa zachodnio- Hauptstadt Pommerns ist heute die Hauptstadt der Woiwod- pomorskiego i jeden z dziesięciu krajowych ośrodków me- schaft Westpommern, eines der zehn polnischen Metropolzen- tropolitalnych, miasto rdzeniowe szczecińskiego obszaru tren und die Kernstadt des Szczeciner Metropolraums. metropolitalnego. Dank den am südlichsten Teil der Ostsee gelegenen Seehäfen Szczecin jest ważnym nadbałtyckim węzłem transportu Szczecin und Świnoujście ist Szczecin ein wichtiger Seever- morskiego o cechach HUB, oferującym dogodną obsługę kehrsknoten mit HUB-Funktionen und günstigen Transportan- transportem lądowym i śródlądowym obszaru Pomorza, geboten zu Lande und auf den Binnengewässern in Pommern obszaru wiodącej metropolii europejskiej Berlina. Znajduje und für den Raum der führenden europäischen Metropole się w sieci bazowej TEN-T. Szczecin pełni funkcję ponadre- Berlin. Szczecin liegt innerhalb des TEN-T-Hauptnetzes. Die gionalnego ośrodka usługowego, jest ważnym centrum Stadt fungiert als überregionales Dienstleistungszentrum akademickim i kulturalnym. Jest największą polską sowie als wichtiges Hochschul- und Kulturzentrum. Sie bildet aglomeracją transgraniczną, w trakcie procesu intensywnej den größten polnischen Ballungsraum mit grenzüberschrei- transformacji, wzmacniającej funkcje metropolitalne, także tendem Charakter, und befindet sich in einem intensiven te o kluczowym znaczeniu dla rozwoju kompetencji i relacji Transformationsprozess, der die Metropolfunktionen stärkt, transgranicznych. Rośnie znaczenie Szczecina jako ośrodka darunter auch die, die von grundlegender Bedeutung für die o transgranicznym oddziaływaniu na polsko-niemieckie Entwicklung von grenzüberschreitenden Beziehungen und pogranicze. Kompetenzen sind. Des Weiteren wird Szczecin als ein auf den Na rzecz spójności funkcjonalnego obszaru Szczecina deutsch-polnischen Grenzraum grenzüberschreitend aus- (tzw. FUA – Functional Urban Area) od 2005 roku prowa- strahlendes Zentrum immer wichtiger. dzi działalność Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru Seit 2005 kümmert sich der Verein des Metropolraums Szcze- Metropolitalnego, które podejmuje inicjatywy i realizuje cin (Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru Metropolitalne- przedsięwzięcia integrujące związane z obsługą obszaru go) um den Zusammenhalt des Verflechtungsraums Szczecin funkcjonalnego i koordynuje w tym zakresie prace samo- (sog. FUA – Functional Urban Area), indem Initiativen ergriffen rządów lokalnych. Zintegrowane działania zaowocują und Vorhaben umgesetzt werden, die zum Verflechtungsraum docelowo formalnym (z administracyjnego / zarządczego gehörenden Funktionen zu integrieren; außerdem werden die punktu widzenia) ukonstytuowaniem Szczecińskiego Ob- Arbeiten der örtlichen Selbstverwaltungen durch den Verein szaru Metropolitalnego. koordiniert. Durch die integrierten Maßnahmen soll eine for- W strukturze przestrzennej Szczecina dominuje lewobrzeże male (aus administrativer bzw. managementbezogener Sicht) koncentrujące większość potencjału gospodarczego, de- Konstituierung des Metropolraums Szczecin erreicht werden. mograficznego i aktywów. Rośnie znaczenie prawobrzeżnej Bei der siedlungsstrukturellen Lage Szczecins dominiert das części Szczecina oddzielonej od centrum miasta Między- linke Flussufer, wo das größte wirtschaftliche, demografische odrzem, na obszarze którego zlokalizowana jest zasadnicza und Vermögenspotenzial der Stadt konzentriert ist. Doch część portu morskiego. im Stadtteil am rechten Ufer, den das Międzyodrze – Gebiet Tereny wysp Międzyodrza, uwalniane stopniowo przez vom Stadtzentrum trennt, befindet sich der Hauptteil des port, przestrzennie i historycznie powiązane z obsza- Seehafens. rem śródmiejskim, przekształcane są w ramach projektu Die mit der Stadtmitte räumlich und historisch verflochtenen wielkoprzestrzennej reorganizacji w nowe wielofunkcyjne Inseln des Międzyodrze – Gebiets werden schrittweise vom centrum z frontami wodnymi o unikalnej wartości funkcjo- Hafen freigegeben, so dass hier im Rahmen eines großräu- nalnej, gospodarczej, fizjonomicznej i związanej z dzie- migen Reurbanisierungsprojekts ein neues multifunktionales dzictwem przeszłości. Tym przekształceniom nadaje się Zentrum entsteht, das dem Wasser zugewandt ist und einma- specjalne znaczenie w Strategii rozwoju Szczecina 2025.34 lige funktionale, wirtschaftliche, gestalterische und mit dem Priorytetami polityki przestrzennej miasta zgodnie ze Stra- historischen Erbe verbundene Werte aufweist. Diesem Um- tegią Rozwoju Szczecina 2025 są: wandlungsprozess wird in der Entwicklungsstrategie Szczecin 202534 besondere Bedeutung beigemessen. • osiągnięcie standardów jakości życia zgodnych z wi- zją Szczecina określoną w strategii marki „Floating Zu den Prioritäten der Entwicklungspolitik von Szczecin gehö- Garden”, z uwzględnieniem trendów o charakterze ren laut der Entwicklungsstrategie Szczecin 2025: globalnym, • Erreichen eines Lebensstandards gemäß der Vision Szcze- • ochrona i racjonalne korzystanie z obszarów cins, die in der Strategie der Marke „Floating Garden“ zum

34 Strategia Rozwoju Szczecina 2025 z 19.12.2011 r. 34 Entwicklungsstrategie Szczecin 2025 vom 19.12.2011

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 79 4.4. Funkcje miast Obszary działania

przyrodniczych wpisanych w strukturę miasta i stano- Ausdruck kommt, unter Berücksichtigung der globalen wiących o jego atrakcyjności i potencjale, Trends; • rozwój ścisłego centrum, w tym w obszarach nad- • Schutz und rationelle Nutzung der zur Stadtstruktur wodnych Odry i wysp Międzyodrza wraz z rewitali- gehörenden Naturgebiete, die die Attraktivität und das zacją i reurbanizacją wielkoprzestrzenną obszarów Potenzial der Stadt mitbestimmen; nadwodnych, • Entwicklung einer Kernstadt, darunter auch der Bereiche • reurbanizacja i rewitalizacja przy ochronie dziedzictwa an der Oder und der Międzyodrze – Inseln, einschließlich historycznego i kulturowego, großräumiger Reurbanisierung und Revitalisierung der • poprawa efektywności funkcjonowania struktur miej- am Wasser liegenden Gebiete; skich w zakresie: zarządzania, obsługi, dostępności • Reurbanisierung und Revitalisierung unter Beachtung i warunków dla aktywności gospodarczej podmiotów, des historischen und des Kulturerbes; • rozwój ponadregionalnych, multimodalnych sieci • Verbesserung der Effizienz der funktionalen städtischen transportowych, Strukturen in den Bereichen Management, Service, • rozwój portu, przemysłu i usług związanych z gospo- Erreichbarkeit und wirtschaftliche Rahmenbedingungen darką morską w północnych dzielnicach nadodrzań- für Unternehmen; skich oraz na Ostrowie Mieleńskim i Grabowskim • Entwicklung überregionaler, multimodaler Verkehrsnetze; i wyspie Gryfia, • Entwicklung des Hafens, der Industrie und der maritimen • rozwój nowych stref przemysłowych w prawobrzeż- Dienstleistungen in den nördlichen Bezirken an der Oder, nej części miasta (Trzebusz, Dunikowo, Lubczyńska- aber auch auf dem Werder Ostrów Mieleński und dem -Kniewska, Park Dąbie) i w lewobrzeżnej (Park Północ- Werder Ostrów Grabowski sowie der Insel Wyspa Gryfia; ny, Park Akademicki). • Entwicklung neuer Gewerbegebiete am rechten Ufer (Trzebusz, Dunikowo, Lubczyńska-Kniewska, Dąbie-Park) szczecin und am linken Ufer (Północny-Park, Akademicki-Park).

stargard szczeciński

Obszary przemysłowo – składowe / Industrie- und Lagerflächen Obszar śródmieścia / Innenstadt Obszary rozwoju funkcji portowych / Entwicklung von Hafenfunktionen / Entwicklung von Obszary rozwoju funkcji ogólnomiejskich Obszar rewitalizacji Starówki i Śródmieścia / Sanie- städtlichen Funktionen rung von Altstadt und Innenstadt Obszary rozwoju przemysłu / Entwicklung von Industrie Rozwój parków przemysłowych / Entwicklung von Industrieparks

80 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

STARGARD SZCZECIŃSKI. Miasto Stargard Szczeciński Stargard Szczeciński Die Stadt hat 69,7 Tsd. Einwohner, zamieszkuje 69,7 tys. mieszkańców – jest to trzecie co do und ist somit die drittgrößte Stadt der Woiwodschaft West- wielkości miasto województwa zachodniopomorskiego. pommern und subregionales Zentrum. Die Stadt ist ein wich- Miasto jest zachodnim biegunem Szczecińskiego Obszaru tiger Straßen- und Eisenbahnverkehrsknotenpunkt. Stargard Metropolitalnego, ośrodkiem o znaczeniu subregionalnym. Szczeciński ist historischer Standort der Bahnindustrie, da die Skrzyżowanie szlaków komunikacyjnych czyni Stargard Eisenbahnreparaturwerke der größte Arbeitgeber der Stadt Szczeciński ważnym węzłem drogowym i kolejowym. waren. In der Hochzeit wurden im Betrieb über 2300 Personen Miasto było ważnym ośrodkiem kolejnictwa, w którym angestellt (in der ganzen Bahnbranche über 5000 Personen). największym pracodawcą były Zakłady Naprawcze Taboru Nachdem die Werke geschlossen werden mussten, entstand Kolejowego w szczytowym okresie zatrudniające ponad an diesem Standort der Stargarder Industriepark (2003). 2300 osób (w całej branży kolejowej 5000 osób). Po upadku Im Jahr 1993 übernahm die Stadt das Gelände des Flugplat- zakładów utworzono na tym terenie w 2003 r. Stargardzki zes Kluczewo (früherer sowjetischer Armeestützpunkt), auf Park Przemysłowy. dem nach abgeschlossener Revitalisierung ein Industriepark W 1993 roku do miasta przyłączono teren lotniska w Klu- für moderne Technologien entstand. Beide Industrieparks czewie, (wcześniej radziecką bazę wojskową). Teren ten po bilden die wichtigsten Gebiete für neue industrielle Ansiedlun- rekultywacji stał się miejscem lokalizacji Parku Przemysło- gen in der Stadt. wego Nowoczesnych Technologii. Oba parki przemysłowe Die Stadt steht vor einer weiteren Herausforderung – der są podstawowymi obszarami reindustrializacji miasta. Umgestaltung und Revitalisierung des Stadtzentrums, wobei Miasto stoi przed jeszcze jednym wyzwaniem - przebu- insbesondere die Altstadt (mittelalterliche Stadtstruktur) und dowie i rewitalizacji centrum miasta, ze szczególnym die Stadtmitte im Fokus stehen: uwzględnieniem Starego Miasta (średniowieczna struktura • Die Altstadt (mittelalterliche Stadtstruktur), wo die vor- miasta) i ścisłego centrum: rangigen Aufgaben darin bestehen: den Charakter und • stare miasto (układ miasta średniowiecznego), gdzie die Wiedererkennbarkeit der mittelalterlichen Stadtstruk- zadaniami priorytetowymi są: przywrócenie charak- tur einschließlich der räumlichen Dominanten wiederher- teru i czytelności układowi miasta średniowiecznego, zustellen, eine erkennbare und ungestörte Exposition der z jego przestrzennymi dominantami, zachowanie Altstadtsilhouette zu erhalten, historische Gebäudekom- czytelnej, niezakłóconej ekspozycji sylwety starego plexe zu sanieren, Stadtteile wieder aufzubauen; miasta, rewaloryzacja zespołów zabudowy historycz- • Die Stadtmitte, wo es vorrangig um den Umbau und die nej, odbudowa kwartałów mieszkalnych, Integration dieses Stadtgebiets geht, in deren Rahmen • strefa śródmiejska, w której priorytetowym zadaniem Einrichtungen von überörtlicher Bedeutung funktionieren jest przebudowa i integracja strefy, w ramach której sollen, d.h. ein Verwaltungszentrum, ein Umsteigeknoten- będą funkcjonować instytucje o znaczeniu ponad- punkt, ein postgymnasialer Schulenkomplex, ein Zentrum lokalnym: centrum administracyjne, centrum prze- für Spezialmedizin, ein Handels- und Erholungszentrum. siadkowe, zespół szkół ponadgimnazjalnych, zespół Im Rahmen der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit ar- specjalistycznej opieki medycznej, centrum handlowe beitete die Stadt unter anderem mit Neubrandenburg bei der i rekreacyjne. Sanierung und dem Umbau der Bastei zusammen (Das Muse- Miasto w ramach współpracy transgranicznej współpra- um für Archäologie und Geschichte in Stargard Szczeciński). cowało m.in. Z miastem Neubrandenburg przy remoncie Darüber hinaus wurde eine dauerhafte Kooperation mit i przebudowie Bastei (Muzeum Archeologiczno-historyczne Stralsund beim Projekt „Deutsch-Polnisches Musikschulzent- w Stargardzie Szczecińskim) oraz prowadzi wraz z miastem rum Stargard Szczeciński / Hansestadt Stralsund – Erhaltung Stralsund stałą współpracę przy projekcie „Niemiecko- und Pflege des Kulturerbes“ etabliert. Stargard Szczecinski ist -Polskie Centrum Szkół Muzycznych Stargard Szczeciński / Partnerstadt der Hansestadt Stralsund. miasto hanzeatyckie Stralsund – zachowanie i pielęgnacja dziedzictwa kulturowego.” Stargard Szczeciński jest miastem partnerskim miasta hanzeatyckiego Stralsundu.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 81 4.4. Funkcje miast Obszary działania

NEUBRANDENBURG. Miasto zamieszkałe przez 63,5 tys. Neubrandenburg hat 63,5 Tsd. Einwohner und ist somit osób, co czyni je trzecim pod względem wielkości miastem die drittgrößte Stadt in Mecklenburg-Vorpommern. Neubran- kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie. denburg ist einer der wichtigsten Industrie- und Wirtschafts- Miasto jest jednym z najważniejszych lokalizacji gospodar- standorte in Mecklenburg-Vorpommern und übernimmt als czych w Meklemburgii-Pomorzu Przednim i jako centrum Oberzentrum und Kreisstadt des Landkreises Mecklenbur- nadrzędne i siedziba powiatu Pojezierze Meklemburskie gische Seenplatte wichtige Versorgungsaufgaben für ein realizuje ważne funkcje usługowe, m.in. administracyjną, weites Umland. Die Stadt ist zudem führender Standort für medyczną, handlową, kulturalną i edukacyjną (m.in. Wyż- Dienstleistungen (u.a. Verwaltung, medizinische Versorgung, sza Szkoła Zawodowa), Położenie nad jeziorem Tollense- Handel) Kultur und Bildung (u.a. Hochschule Neubranden- see oraz architektura miasta należącego do Europejskiego burg). Aufgrund ihrer Lage am Tollensesee und wegen ihrer Szlaku Gotyku Ceglanego sprawiają, że miasto dysponuje Architektur – die Stadt gehört zu der Europäischen Route der też potencjałem turystycznym. Polityka przestrzenna Backsteingotik – verfügt die Stadt auch über touristisches Neubrandenburga, podobnie jak w wielu innych miastach Potenzial. Die Stadtentwicklung konzentrierte sich ähnlich wschodnich krajów związkowych, skoncentrowała się na wie in vielen anderen ostdeutschen Städten auf die Anpas- dostosowaniu i poprawie jakości dużych osiedli mieszka- sung und Aufwertung der Großwohnsiedlungen u.a. durch niowych, m.in. przez renowację i częściową rozbiórkę. Poza Sanierungssmaßnahmen sowie partiellen Rückbau. Darüber tym w dużej części wyremontowano charakterystyczne dla hinaus erfolgte durch umfangreiche Sanierungsmaßnahmen miasta budynki i ukształtowano od nowa rynek, co dopro- prägender Gebäude und die Neugestaltung des Marktplatzes wadziło do poprawy jakości i funkcjonalności centrum. eine umfassende Aufwertung und Funktionsergänzung des W ramach współpracy transgranicznej Neubrandenburg Innenstadtzentrums. współpracuje m.in. ze Stargardem Szczecińskim, wraz Im Rahmen der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit ar- z którym uczestniczył w projekcie „Dwa miejsca z historią”; beitet Neubrandenburg unter anderem mit der Stadt Stargard w ramach tego projektu powstało muzeum w klasztorze Szczeciński zusammen. Beide Städte nahmen an dem Projekt franciszkanów w Neubrandenburgu. „Zwei Orte mit Geschichte“ teil, in dessen Ergebnis ein Museum im Franziskanerkloster Neubrandenburg entstand.

STRALSUND liczący 57,4 tys. mieszkańców jest najwięk- Stralsund ist mit 57,4 Tsd. Einwohnern die größte Stadt des szym miastem w powiecie Pomorze Wschodnie-Rugia, Landkreises Vorpommern-Rügen, Sitz der Kreisverwaltung siedzibą administracji powiatu i wspólnie z Greifswaldem und bildet ein gemeinsames Oberzentrum mit Greifswald. tworzy centrum nadrzędne w hierarchii sieci osadniczej. Stralsund ist ein wichtiger Verkehrsknoten im Straßen- und Stralsund jest ważnym węzłem komunikacyjnym w trans- Schienenverkehr für die aus Westen, Süden und Südosten zur porcie drogowym i kolejowym na osiach prowadzących Insel Rügen und nach Skandinavien führenden Verkehrsach- z zachodu, południa i południowego wschodu na Wy- sen. Mit der Fachhochschule Stralsund hat sich die Stadt als spę Rugię i do Skandynawii. Wyższa Szkoła Zawodowa wichtiger Wissenschaftsstandort in Mecklenburg-Vorpommern w Stralsundzie stała się ważnym ośrodkiem naukowym etabliert. Die Wirtschaftsstruktur der Hansestadt Stralsund w Meklemburgii-Pomorzu Przednim. Struktura gospodar- wird von kleinen und mittleren Unternehmen des verarbei- cza miasta hanzeatyckiego Stralsund opiera się o małe tenden und produzierenden Gewerbes und des Dienstleis- i średnie przedsiębiorstwa sektora wytwórczego, usług tungssektors getragen. Zu den größten Arbeitgebern der Stadt i przetwórstwa. Najwięksi pracodawcy w mieście to kilka zählen mehrere Behördenstandorte, das Helios-Klinikum und urzędów publicznych, klinika sieci Helios oraz branża tury- die Tourismusbranche. Ein wichtiger und traditioneller Pfeiler styczna. Ważnym i tradycyjnym filarem gospodarki jest go- für die Stralsunder Wirtschaft ist das maritime Gewerbe. Durch spodarka morska. Przez pozyskanie kilku firm z otoczenia die Ansiedlung mehrerer Firmen im Umfeld der ehemaligen dawnej stoczni Volkswerft powstaje w jej bezpośrednim są- Volkswerft entsteht in deren unmittelbarer Nachbarschaft ein siedztwie klaster metalurgiczny i materiałowo-surowcowy. Metall- und Werkstoffcluster. Z uwagi na swoje położenie nad cieśniną Strelasund mia- Die Stadt gilt durch ihre Lage am Strelasund als Tor zur Insel sto uważane jest za bramę na Rugię – największą wyspę Rügen – Deutschlands größter Insel. Die Altstadt von Stralsund Niemiec. Dla mieszkańców Stralsundu jego starówka jest ist ein wichtiger Identifikationsanker für die Bürgerinnen und ważnym elementem tożsamości, a jednocześnie magne- Bürger von Stralsund und ein Besuchermagnet mit überre- sem przyciągającym gości również spoza regionu. Do naj- gionaler Ausstrahlung. Zu den weiteren touristischen Anzie- ważniejszych przyciągających gości atrakcji turystycznych hungspunkten der Hansestadt Stralsund zählen das Deutsche

82 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

stralsunD

Obszar wsparcia (1 – Knieper West, 2 – Grünhofe) Stadtumbaugebiet (1 – Knieper West, 2 – Grünhofe)

Rewitalizacja – Stare Miasto / Sanierung – Altstadt

źródło: Miasto Hanzeatyckie Stralsund Quelle: Hansestadt Stralsund w mieście należą też Niemieckie Muzeum Morskie wraz Meeresmuseum mit dem Ozeaneum und das Segelschulschiff z oceaneum i żaglowiec szkoleniowy Gorch Fock 1. Gorch Fock 1. Ważnym priorytetem rozwoju Stralsundu jest zachowa- Einen wichtigen Schwerpunkt der Stralsunder Stadtentwick- nie urbanistycznego założenia starówki, która z uwagi na lung bildet die Bewahrung des städtebaulichen Ensembles dobrze zachowane średniowieczne struktury i historyczną der Altstadt, die aufgrund des gut erhaltenen mittelalterli- substancję architektoniczną, liczącą około 520 indywi- chen Stadtgrundrisses und der historischen Bausubstanz mit dualnych zabytków, znajduje się od 2002 r. pod ochroną rund 520 Einzeldenkmalen seit 2002 den Schutz der UNESCO UNESCO. Dalsze obszary priorytetowe dla rozwoju miasta genießt. Weitere Schwerpunkträume der Stralsunder Stadt- to przedmieście Frankenvorstadt i przedmieście Tribseeer entwicklung bilden die Frankenvorstadt, die Tribseer Vor- Vorstadt oraz wyspa Dänholm. Przedmieście Frankenvor- stadt und die Insel Dänholm. Die Frankenvorstadt lag lange stadt przez długi czas żyło w cieniu starówki. Od 2005 r. Ze Zeit im Schatten der Altstadtentwicklung und wird seit 2005 środków przeznaczonych na wsparcie miast przeprowadza- mit Mitteln der Städtebauförderung einer Aufwertung und ne są tam prace renowacyjne i działania na rzecz uatrak- Sanierung zugeführt. Die Stadt hat sich zum Ziel gestellt, auch cyjnienia. Celem miasta jest w najbliższych latach szeroko die Tribseer Vorstadt in den nächsten Jahren umfassend zu zakrojona renowacji przedmieścia Tribseeer Vorstadt. Wy- sanieren. Die Insel Dänholm liegt zwischen dem Festland und spa Dänholm położona jest między stałym lądem a wyspą der Insel Rügen und wurde bis 1991 militärisch genutzt. Unter Rugią i była do 1991 r. Wykorzystywana przez wojsko. Wy- Integration vorhandener Nutzungen und Ausschöpfung bisher spa Dänholm ma być rozwijana w oparciu o integrowanie ungenutzter Potenziale soll die Insel Dänholm aufgewertet dotychczasowych i wykorzystywanie nowych potencjałów. werden. W ramach współpracy transgranicznej Stralsund współ- Im Rahmen der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit pracuje m.in. ze Stargardem Szczecińskim (np. polsko-nie- arbeitet Stralsund u.a. mit seiner polnischen Partnerstadt mieckie centrum szkół muzycznych). Miasto hanzeatyckie Stargard Szczecinski zusammen (z.B. Deutsch-polnisches Stralsund jest m.in. miastem partnerskim Stargardu Musikschulzentrum). Szczecińskiego.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 83 GREIFSWALD Obszary działania

GREIFSWALD

źródło: Miasto Graifswald Quelle: Stadt Greifswald Obszary rewitalizacji (1 - Stare Miasto, 2 - Fleischervorstadt, 3 - Wieck) Rozwój terenów (4 - Uniwersytetu, 5 - Parku Technologicznego) Revitalisierungsgebiete (1 - Altstadt, 2 - Fleischervorstadt, 3 - Wieck) Weiter zu entwickelnde Gebiete (4 - Universität, 5 - Technologiepark) Punktowa likwidacja zabudowy i poprawa jakości terenów Obszar rozwoju nowoczesnej zabudowy mieszkaniowej nad wodą Punktueller Abriss der Bebauung, Aufwertung des Gebietes Entwicklung eines neuen Wohngebietes am Wasser Likwidacja zabudowy Abriss der Bebauung

GREIFSWALD leży pomiędzy wyspami Rugią i Uznam nad Greifswald liegt zwischen den Inseln Rügen und Usedom Zatoką Greifswaldzką. To hanzeatyckie i uniwersyteckie am Greifswalder Bodden. In der Universitäts- und Hansestadt miasto liczy 55,1 tys. mieszkańców (stan na 12/2014).. leben 55,1 Tsd. Einwohner (Stand 12/2014). Gemeinsam mit Wspólnie z sąsiednim Stralsundem stanowi centrum nad- der benachbarten Hansestadt Stralsund bildet Greifswald das rzędne. Jest to znaczący ośrodek usługowo-administracyj- Oberzentrum in Vorpommern. Greifswald ist ein bedeutendes ny. Do najważniejszych instytucji zalicza się jedną z najstar- Dienstleistungs- und Verwaltungszentrum. Zu den wichtigsten szych uczelni obszaru Morza Bałtyckiego – Uniwersytet im. Institutionen gehören die Ernst-Moritz-Arndt-Universität, eine Ernsta-Moritza Arndta, Akademię Medyczną i inne renomo- der ältesten Hochschuleinrichtungen in der Ostseeregion, die wane instytuty badawcze (m. In. Instytut Fizyki Plazmy im. Universitätsmedizin und weitere international renommierte Maxa Plancka, Instytut im. Friedricha Löfflera, Federalny Forschungsinstitute (u.a. Max-Planck-Institut für Plasmaphy- Instytut Badań Weterynaryjnych). Wszystkie te instytucje sik, Friedrich-Loeffler-Institut-Bundesforschungsinstitut für naukowe są ważną gwarancją rozwoju gospodarczego mia- Tiergesundheit). Diese wissenschaftlichen Einrichtungen sind sta. W porównaniu z nauką, edukacją, badaniami i kulturą wichtige Garanten für die wirtschaftliche Entwicklung der funkcje przemysłowe miasta są słabiej rozwinięte. Jednym Stadt. Im Vergleich zur großen Bedeutung als Standort für z ważniejszych zakładów jest stocznia jachtowa HanseY- Wissenschaft, Bildung, Forschung und Kultur ist die Funktion achts AG – trzeci co do wielkości producent jachtów w skali als Industriestadt geringer ausgeprägt. Ein bedeutendes światowej. Unternehmen ist die HanseYachts AG als weltweit drittgrößter Po zjednoczeniu Niemiec Greifswald spotkał los podob- Hersteller von Yachten. ny do sytuacji wielu wschodnioniemieckich miast. Wielu Nach der deutschen Wiedervereinigung erging es Greifswald mieszkańców, przede wszystkim młodych ludzi i ich rodzi- ähnlich wie anderen ostdeutschen Städten: Viele, vor allem ny, opuściło miasto. Odpowiedzią na spadek liczby lud- junge Menschen und Familien verließen die Stadt. Mit einer ności był cały szereg działań z zakresu urbanistyki. Wbrew Reihe von Stadtumbaumaßnahmen wurde dem Rückgang der

84 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

ogólnemu trendowi w Meklemburgii-Pomorzu Przednim, Bevölkerung Rechnung getragen. Entgegen dem demografi- w Greifswaldzie od kilku lat rośnie liczba mieszkańców. schen Trend in Mecklenburg-Vorpommern entwickelt sich die Zmienił się kierunek polityki rozwoju miasta polegający Einwohnerzahl der Stadt seit mehreren Jahren positiv. In der na powrocie do centrum i usuwaniu części wielorodzinnej Stadtentwicklungspolitik wurde das Stadtzentrum wieder in zabudowy peryferyjnej oraz: den Mittelpunkt gerückt und große Wohnhäuser am Stadtrand • od 1990 r. trwają w szerokim zakresie prace nad od- zurückgebaut: tworzeniem i przebudową starej struktury osadniczej • seit 1990 wird an einer umfangreichen Wiederherstellung miasta, und dem Umbau der alten Siedlungsstruktur der Stadt • całe dzielnice mieszkaniowe zostały przebudowane gearbeitet; i zrewitalizowane, znaczącym przykładem jest tu dziel- • ganze Wohngebiete wurden umgestaltet und aufgewer- nica Ostseeviertel od strony rzeki Ryck, tet, ein beachtenswertes Beispiel dafür ist das Ostseevier- • wzdłuż biegu rzeki Ryck na dawnych terenach prze- tel Ryckseite. mysłowych powstanie w bliskiej przyszłości nowa • entlang des Flußlaufes des Rycks wird in naher Zu- dzielnica, kunft auf einer Gewerbebrache ein neues Stadtviertel • przebudowany został cały port miejski, powstał mię- entstehen. dzy innymi mający znaczenie ogólnoniemieckie port • Der komplette Stadthafen wurde umgestaltet, es entstan- dla tradycyjnych żaglowców i stocznia-muzeum. den unter anderem ein deutschlandweit bedeutender Greifswald ma dobre powiązania transgraniczne ze wzglę- Traditionsseglerhafen und eine Museumswerft. du na swoją różnorodną aktywność międzynarodową, Greifswald ist aufgrund seiner vielfältigen internationalen szczególnie w sferze instytucji badawczych, oraz dzięki Aktivitäten, insbesondere in Forschungseinrichtungen und In- licznym związkom i stowarzyszeniom. Utrzymuje między stitutionen, aber auch in Vereinen und Verbänden grenzüber- innymi ścisłe kontakty z polskim miastem partnerskim schreitend vernetzt. Enge Kontakte bestehen unter anderem Szczecinem (m. In. Współpraca szkół wyższych, współpraca mit der polnischen Partnerstadt Szczecin (u.a. Kooperation der Muzeum Pomorskiego z Muzeum Narodowym w Szczecinie, Hochschulen, Kooperation des Pommerschen Landesmuse- Teatru Pomorza Przedniego z Operą na Zamku). ums mit dem Muzeum Narodowe w Szczecinie und Koopera- tion des Theaters Vorpommern mit der Opera na Zamku).

ŚWINOUJŚCIE. Miasto liczące 41,5 tys. mieszkańców poło- ŚWINOUJŚCIE Die Stadt zählt 41,5 Tsd. Einwohner und żone na 44 wyspach, z czego trzy Uznam, Wolin i Karsibór befindet sich auf 44 Inseln, wovon drei – Usedom, Wollin są zamieszkałe. Świnoujście łączy funkcje uzdrowiskowo- und Kaseburg – bewohnt sind. Świnoujście verbindet die -turystyczne z funkcjami transportowo-przemysłowymi Kurort- und touristischen Funktionen mit den Verkehrs- und opartymi o port morski. Nowe możliwości rozwoju mia- Industriefunktionen, vorwiegend wegen des Seehafens. Neue sta powiązane są z rozwojem portu zewnętrznego oraz Entwicklungsmöglichkeiten der Stadt sind die Entwicklung terminala LNG. Główna cześć miasta leży na wyspie Uznam des Außenhafens und den Bau eines LNG-Terminals. Der połączonej z resztą Polski jedynie promami, dlatego naj- räumliche Siedlungsschwerpunkt befindet sich auf der Insel ważniejszą inwestycją potrzebną miastu jest bez wątpienia Usedom, und ist vom polnischen Festland nur mittels einer budowa stałego połączenia drogowego przez Świnę. Fährverbindung erreichbar. Deshalb ist für die Stadt der Bau einer dauerhaften Straßenverbindung über dem Seegatt Obszary priorytetowe w polityce przestrzennej miasta to: Świna sehr wichtig. • dzielnica nadmorska – rozbudowa w kierunku pół- nocnym; w wyniku akumulacji piasku morskiego, Zu den Schwerpunkträumen der Stadtentwicklung gehören: obszar lądowy powiększa się w mieście, dzięki • das Seeviertel – Ausbau in nördlicher Richtung. Aufgrund temu powstały atrakcyjne tereny pod zabudowę der Akkumulation des Sandes vom Meeresboden vergrö- pensjonatowo-rekreacyjną, ßert sich der Landbereich in der Stadt, wodurch attraktive • śródmieście – głównym zadaniem było wyprowadze- Gebiete für den Bau von Hotels und zu Erholungszwecken nie ruchu samochodowego i rewitalizacja przestrzeni entstanden sind; publicznych, • Stadtmitte – hier ging es vor allem um die Lenkung der • park zdrojowy – poddany rewaloryzacji, Verkehrsströme (MIV) aus dem Zentrum und um die Revi- talisierung öffentlicher Räume; • Kurpark – wird zurzeit saniert;

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 85 Świnoujście Obszary działania

Rozwój zabudowy dzielnicy nadmorskiej Świnoujście Entwicklung der Kurviertelbebauung

Przebudowa układu komunikacyjnego w śródmieściu w celu uspokojenia ruchu i poprawy przestrzeni publicznych Umbau des Verkehrssystems in der Stadtmit- te zur Verkehrsberuhigung und Verschöne- rung der öffentlichen Räume

Rewaloryzacja Parku Zdrojowego Aufwertung des Kurparks

Budowa portu jachtowego Bau eines Yachthafens

• rozwój funkcji żeglarskich nad Świną (m.in. budowa • Entwicklung von Segelangeboten an der Świna (u.a. Bau portu jachtowego w basenie północnym). eines Yachthafens im Nordbecken). Świnoujście, z racji swojego położenia, ma bogatą historię Świnoujście blickt aufgrund seiner Lage auf eine vielfältige współpracy transgranicznej, m.in. z gminą Heringsdorf. grenzüberschreitende Zusammenarbeit zurück, unter ande- W ramach tej współpracy powstała m.in. transgraniczna rem mit der Gemeinde Heringsdorf. Im Ergebnis dieser Zusam- promenada pomiędzy tymi gminami. menarbeit entstand eine grenzüberschreitende Promenade, die beide Gemeinden miteinander verbindet.

SCHWEDT nad Odrą liczy (31,3 tys. mieszkańców) i jest SCHWEDT/ODER (31,3 Tsd. Einwohner) ist ein wichtiges ważnym ośrodkiem przemysłu petrochemicznego. Położe- Zentrum der petrochemischen Industrie. Aufgrund ihrer Lage nie miasta predysponuje je do pełnienia istotnych funkcji eignet sich die Stadt besonders, um grenzüberschreitende transgranicznych. Po zjednoczeniu Niemiec nastąpił silny Versorgungsfunktionen zu übernehmen. Nach der deutschen odpływ ludności, co postawiło władze miasta przed wyzwa- Wiedervereinigung verlor die Stadt einen Großteil ihrer niem opracowania nowej przestrzennej strategii rozwoju, Einwohner. Daraufhin haben die Stadtbehörden eine neue która dzisiaj stanowi wzorcowy przykład transformacji Strategie innerhalb der Stadtentwicklung eingeschlagen miasta kurczącego się w kierunku miasta zwartego. Peryfe- die heute als Musterbeispiel für den Stadtumbau einer mit ryjne dzielnice bloków wielorodzinnych zostały punktowo Schrumpfungsprozessen konfrontierten Kommune steht. Die lub całkowicie wyburzone, osiedle wyburzone całkowicie Großwohnsiedlungen am Stadtrand wurden punktuell oder zostało poddane renaturyzacji przez zasadzenie lasu. Osie- vollkommen abgerissen und der Natur durch Aufforstung zu- dla leżące bliżej centrum poddano działaniom mieszanym rückgegeben. Bei den Siedlungen in Zentrumsnähe erfolgten (rozbiórka, przebudowa, poprawa jakości, renowacja). Roz- verschiedene Vorgehensweisen (Rückbau, Umbau, Aufwer- wój miasta do środka skutkował budową nowych budyn- tung, Renovierung). Im Rahmen der stärkeren Konzentration ków wielorodzinnych i poprawą przestrzeni publicznych der Stadtentwicklung auf die Stadtmitte wurden neue Mehrfa- w centrum miasta, w tym na terenach nadwodnych. Dla milienhäuser gebaut und die öffentlichen Räume im Stadtzen- dalszego rozwoju miasta ważną rolę odgrywa turystyczna trum, darunter auch die Wasserlagen, neu gestaltet. Für die promocja graniczącego z nim wyjątkowego Parku Narodo- weitere Stadtentwicklung spielt die touristische Vermarktung wego Doliny Dolnej Odry z jego łęgami rzecznymi. des angrenzenden einzigartigen Flussauennationalsparks Schwedt nad Odrą współpracuje głównie z gminą Gryfino, Unteres Odertal eine wichtige Rolle. wraz z którą realizuje m.in. projekt, mający na celu popra- Schwedt/Oder arbeitet vorwiegend mit der Gemeinde Gryfino wę jakości infrastruktury turystycznej w tym rejonie. zusammen; Gemeinsam wird u.a. ein Projekt zur Verbesse- rung der Qualität der touristischen Infrastruktur in der Region umgesetzt.

86 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

SCHWEDT/ODER

źródło: Miasto Schwedt Quelle: Stadt Schwedt/Oder

PASEWALK. Średnie centrum liczące 10,5 tys. mieszkań- PASEWALK ist ein Mittelzentrum mit 10,5 Tsd. Einwohnern und ców, istotny węzeł kolejowy, który może odzyskać znacze- ein wichtiger Eisenbahnknotenpunkt, der durch die Entwick- nie dzięki rozwowi TRMS. lung der MRS an Bedeutung gewinnen kann. Z uwagi na spadającą liczbę mieszkańców w polityce Aufgrund der sinkenden Einwohnerzahl wurden als Schwer- przestrzennej miasta obszarami priorytetowymi są zadania punkträume der Stadtentwicklung die Fördergebiete definiert. polegające na przebudowie i renowacji śródmieścia (teren Im Fokus stehen der Umbau und die Sanierung in der Stadt- starego miasta) oraz punktowej rozbiórce i rewaloryzacji mitte (Altstadtgebiet) und ein punktueller Rückbau und die osiedla budynków wielorodzinnych „Wschód” przy drodze Aufwertung der Großwohnsiedlung Ost an der Einfahrtstraße wjazdowej z kierunku Szczecina. Drugim priorytetem jest aus der Szczeciner Richtung. Weitere Schwerpunktträume rozwój terenów o funkcji gospodarczej leżących na obrze- sind die weiterzuentwickelnden Gewerbegebiete am Stadt- żach miasta: Park Naukowo-Technologiczny, Obszar Prze- rand: der Technik- und Innovationspark, das Gewerbegebiet mysłowy Północ-Wschód, Centrum Kompetencji branży Nord-Ost, das am Flugplatz entstandene Kompetenzzentrum lotniczej przy lotnisku oraz nowy teren inwestycyjny typu für Flugzeugbau und Flugzeugentwicklung sowie der neue greenfield na północ od lotniska. Greenfield-Industriestandort nördlich vom Flugplatz. Pasewalk w ramach współpracy transgranicznej współpra- Im Rahmen der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit cuje m.in. z gminą Police, wraz z którą zrealizował projekt arbeitet Pasewalk unter anderem mit der Gemeinde Police „Einspurig ohne Grenzen – jednośladowo bez granic“. zusammen. Beide realisieren das Projekt „Einspurig ohne Współpracują ze sobą również szkoły z tych dwóch gmin Grenzen – jednośladowo bez granic“. Auch die Schulen ko- (Gimnazjum nr 1 z Polic oraz Europaschule Arnold Zweig operieren grenzüberschreitend (Gymnasium Nr. 1 Police und w Pasewalku). Europaschule „Arnold Zweig“ Pasewalk).

Obszar wsparcia - śródmieście Unterstützungsbereich - Innenstadt Obszar wsparcia - Pasewalk Wschód Unterstützungsbereich - Pasewalk Ost 1 - Park Naukowo - Technologiczny 2 - Obszar Przemysłowy Północno-Wschodni 3 - Obszar Przemysłowy 4 - Centrum Kompetencji Bazy Lotniczej 1 - Technik- und Innovationspark 2 - Nördostliches Industriegebiet 3 - Industriegebiet 4 - Kompetenzzentrum für Flugzeugentwicklung und Flugzeubau

źródło: Urząd Krajowy ds. Administracji wewnętrznej Meklemburgii – Pomorza Przedniego Urząd ds. Geoinformacji, Pomiarów i Katastru pasewalk Quelle: Landesamt für innere Verwaltung Mecklenburg-Vorpommern Amt für Geoinformation, Vermessungs- und Katasterwesen

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 87 4.4. Funkcje miast Obszary działania

KAMIEŃ POMORSKI to jedno z najstarszych miast na Po- KAMIEŃ POMORSKI ist eine der ältesten Städte Westpom- morzu Zachodnim. Położone w odległości 7 km od Morza merns. Die Stadt liegt am Kamminer Bodden, 7 km von der Bałtyckiego, nad Zalewem Kamieńskim, otoczone jest Ostseeküste entfernt, und ist von drei Seiten vom Wasser um- z trzech stron wodą. Miasto liczy 9 tys. mieszkańców. Cha- geben. Kamień Pomorski hat 9 Tsd. Einwohner, ist ein wichti- rakterystyczną funkcją miasta jest jego rola uzdrowiskowa, ger Kurort, was auf die mineralischen Rohstoffvorkommen mit co związane jest z występowaniem surowców mineralnych heilender Wirkung – Salze und Heilschlamm – zurückzuführen o znaczeniu leczniczym: solanek i borowin. Miasto obfituje ist. In der Stadt gibt es viele architektonische Denkmäler, zum w zabytki, w tym zespół katedralny, mury obronne oraz Beispiel die Kathedrale, Stadtmauern und Wehrtürme. Die baszty. Funkcja turystyczna związana jest z rozwojem touristische Bedeutung ist mit der Entwicklung des Segel- żeglarstwa, czego wyrazem są mariny na ponad 300 miejsc sports verbunden; hier entstanden Marinas mit über 300 Lie- postojowych. Miasto jest bardzo prężnym ośrodkiem że- geplätzen. Die Stadt entwickelte sich zu einem dynamischen glarstwa regatowego. Główne kierunki polityki przestrzen- Zentrum der Segelregatta. Räumliche Schwerpunkte der nej odnoszą się do wykorzystania nadwodnego położenia Stadtentwicklung sind die Nutzung der Lage am Wasser und i rozwoju funkcji związanych z żeglarstwem, utrzymaniem die Entwicklung von Funktionen zum Ausbau des Segelsports i poprawą zagospodarowania parku zdrojowego, rewitali- und von Marinas sowie zur Erhaltung und besseren Bewirt- zacją obszaru starego miasta. schaftung des Kurparks und die Revitalisierung der Altstadt.

Kamień Pomorski

Obszar rozwoju przestrzeni nadwodnych Entwicklung von dem Gebiet auf dem Wasser

Obszar rozwoju i utrzymania funkcji uzdrowiskowych Entwicklung und Erhalt der Kurortfunktion

Obszar rewitalizacji Śródmieścia Sanierung der Innenstadt

Obszar zespołu katedralnego Bereich der Domkomplex

WOLIN. Niewielkie miasto (4,8 tys. mieszkańców) pełniące WOLIN ist eine Kleinstadt (4,8 Tsd. Einwohner), die gleichzeitig funkcję bramową wyspy Wolin. Miasto o jednym z najstar- als Einfallstor in Richtung der Insel Wolin gilt. Die Stadt gehört szych rodowodów na ziemiach polskich, posiada bogatą zu den ältesten polnischen Orten und kann auf eine reiche und i burzliwą historię, do której dziś nawiązuje m.in. przez stürmische Geschichte zurückblicken, an die sie zum Beispiel organizację Festiwalu Wikingów. durch die Veranstaltung des Wikingerfestivals erinnert. Obecnie obok funkcji związanych z obsługą ludności coraz Neben der Grundversorgungsfunktion für die Bevölkerung wyraźniej rozwija się funkcja turystyczna. baut die Stadt ihre touristische Bedeutung immer weiter aus. Obszarami priorytetowymi w polityce przestrzennej miasta Zu den Schwerpunkträumen der Stadtentwicklung gehört die są tereny starego miasta, na których trwa odbudowa znisz- Altstadt, wo die im 2. Weltkrieg zerstörten Viertel wieder auf- czonych w czasie II wojny światowej kwartałów. Podniesie- gebaut werden. Um die Attraktivität der Altstadt zu erhöhen, niu atrakcyjności starego miasta służyć będzie rewitalizacja soll der Alte Markt wieder hergerichtet werden, außerdem starego rynku oraz rewitalizacja obszarów nadwodnych sollen die wassernahen Gebiete am Seegatt Dievenow revita- przylegających do Dziwny, którego istotny element stanowi lisiert werden, wobei der Seehafen Wolin und die Marina für port morski w Wolinie i marina. Segelboote eine besonders wichtige Rolle spielen. Miasto Wolin prowadzi stała współpracę transgraniczną Im Rahmen der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit ar- z gminą Uznam. W ramach tej współpracy odbywają się beitet die Stadt Wolin mit der Gemeinde Usedom zusammen. liczne, polsko- niemieckie wydarzenia związane m.in. z kul- So finden zahlreiche deutsch-polnische Veranstaltungen statt, turą czy sportem. u.a. in den Bereichen Kultur und Sport.

88 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.4. Funktion der Städte

wolin

Obszar rozwoju przestrzeni nadwodnych Entwicklung von dem Gebiet auf dem Wasser

Obszar rewitalizacji Śródmieścia Sanierung von Innenstadt

Obszar zespołu katedralnego Bereich von Domkomplex

Cele Zielstellungen Odpowiedni dostęp do usług o charakterze metropolital- Der adäquate Zugang auf beiden Seiten der Grenze zu nym warunkuje szansę rozwoju społeczno-gospodarczego metropolitanen Dienstleistungen bestimmt die Chancen der Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina. sozialen und wirtschaftlichen Entwicklung der Metropolregion Umożliwi to oddziaływanie Szczecina po obu stronach gra- Szczecin. So wird die Ausstrahlung von Szczecin auf beiden nicy oraz zintegrowanie systemów osadniczych. Współpra- Seiten der Grenze und die Weiterentwicklung des Siedlungs- ca ma szansę rozwoju w ramach odpowiednio określonej systems ermöglicht. Die Zusammenarbeit bietet die Chance Obszar rozwoju i utrzymania funkcji uzdrowiskowych i wspieranej hierarchii ośrodków osadniczych. Programu- den Entwicklungsrahmen für die Hierarchie der Siedlungszen- Entwicklung und Erhalt der Kurortfunktion jąc rozwój funkcji metropolitalnych Szczecina dąży się do tren festzulegen. Bei der geplanten Entwicklung der Metropol- realizacji następujących celów: funktionen von Szczecin werden folgende Ziele anstrebt: • Rozwój funkcji metropolitalnych Szczecina oraz inte- • Entwicklung der Metropolfunktionen von Szczecin sowie gracja systemu osadniczego po obu stronach granicy Weiterentwicklung des Siedlungssystems beiderseits umożliwiająca wzrost pozycji TRMS w Europie, również der Grenze, um eine Positionierung der MRS auch unter w kontekście umożliwienia kooperacyjnej współpracy Berücksichtigung der Erweiterung der Kooperation mit z metropolią berlińską. der Metropole Berlin in Europa zu ermöglichen; • Wzmocnienie roli Szczecina w sieci współpracy miast • Stärkung der Rolle Szczecins innerhalb des Koopera- bałtyckich i przejęcie przez niego roli krajowego lidera tionsnetzwerks der Ostseestädte und Übernahme der w dziedzinie współpracy z północnymi Niemcami nationalen Leaderfunktion in der Zusammenarbeit mit i Skandynawią. Norddeutschland und Skandinavien; • Poprawa pozycji konkurencyjnej centrów miast • Erhöhung der Wettbewerbsfähigkeit der Stadtzentren ge- w stosunku do przedmieść w wyniku działań rewita- genüber den Vorstädten durch Revitalisierungsmaßnah- lizacyjnych skutkująca zmniejszeniem intensywności men, mit dem Ziel die Suburbanisierung zu begrenzen; procesu suburbanizacji. • grenzüberschreitende Gestaltung der Stadtpolitik unter • Transgraniczne kształtowanie polityki miejskiej Berücksichtigung des demografischen Wandels; z uwzględnieniem zmian demograficznych. • Verbesserung der Lebensqualität in der gesamten Met- • Poprawa jakości życia w całym regionie metropolital- ropolregion und der Wettbewerbsfähigkeit dieser Region nym i jego konkurencyjności przez wzrost współpracy durch den Ausbau von Stadt-Umland-Kooperationen; miejsko-wiejskiej. • Förderung, Unterstützung der Weiterentwicklung und der • Skoordynowany rozwój stref aktywności gospodarczej: Kooperation von Wirtschaftsräumen – Gewerbeparks, parków przemysłowych, specjalnych stref ekonomicz- Sonderwirtschaftszonen, Investitionsgebieten – in der nych, terenów inwestycyjnych na obszarze TRMS. MRS. • Poprawa dostępności transportowej do głównych • Verbesserung der Erreichbarkeit der wichtigsten Stadt- ośrodków miejskich w regionie . zentren in der Region

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 89 4.4. Funkcje miast Obszary działania

Propozycje projektów Projektvorschläge

• Analiza struktury funkcjonalnej systemu osadniczego. • Analyse der Funktionen der Städte innerhalb des Projekt ma na celu określenie funkcji miast regionu, ich Siedlungssystems powiązań i zasięgu oddziaływań. Zbadane zostaną zmiany Mit dem Projekt wird das Ziel verfolgt, die Funktionen, Ver- zachodzące w strukturze funkcjonalnej miast. Otrzymany flechtungen und Einflussbereiche der Städte in der Region zu obraz funkcjonowania sieci miast pozwoli na określenie identifizieren. Untersucht werden sollen die bestehenden Ver- możliwości optymalizacji obsługi ludności i powiązań mię- änderungen von städtischen Aufgaben und Funktionen. Das dzy ośrodkami. Określone zostaną oddziaływania pomiędzy so gewonnene Bild, wie das Städtenetz funktioniert, macht miastami oraz pełnione przez nie funkcje. Oceniony zostanie es möglich, die Dienstleistungen für die Bevölkerung und dostęp do usług i ich deficyty w poszczególnych miastach die Verflechtungen zwischen den Zentren zu optimieren. Die i całym regionie. Ułatwi to optymalizację świadczenia usług Wechselwirkung zwischen den Städten und deren Funktionen dla ludności, w tym pełnienia funkcji metropolitalnych. wird definiert. Des Weiteren wird die Erreichbarkeit von Dienst- leistungen einschließlich der diesbezüglichen Defizite in den • Analiza występowania komplementarnych funkcji jeweiligen Städten und in der gesamten Region eingeschätzt. metropolitalnych Szczecina w ramach TRMS Dadurch können Dienstleistungen der Daseinsvorsorge, wozu i powiązań z innymi obszarami metropolitalnymi. auch die Metropolfunktionen gehören, leichter optimiert Zbadane zostanie występowanie funkcji metropolitalnych werden. w całym regionie oraz powiązania zewnętrzne w zakresie funkcji metropolitalnych. Określone zostaną obszary • Analyse der bestehenden komplementären predestynowane do wzrostu współpracy w zakresie funkcji Metropolfunktionen für Szczecin im Rahmen der MRS metropolitalnych. Szczególnie istotną jest funkcja pełniona und der Verflechtungen mit anderen Metropolräumen względem północnowschodnich Niemiec, w szczególności Untersucht werden die in der gesamten Region vorhande- Berlina, i północnego zachodu Polski oraz południowej nen Metropolfunktionen sowie die Verflechtung mit anderen Skandynawii. Metropolregionen. Dabei werden Bereiche definiert, in denen die Zusammenarbeit in Bezug auf die Metropolfunktionen • Zbadanie polityki rozwoju miast na studiach gestärkt werden soll. Besonders wichtig ist hierbei die Funk- przypadku wybranych miast regionu. tion in Bezug auf den Nordosten Deutschlands, insbesondere Jej celem jest zbadanie możliwości i sposobów radzenia Berlin, und den Nordwesten Polens sowie Südskandinaviens. sobie miast z konkretnymi problemami rozwoju i zagospodarowania przestrzennego, jak np. malejącą liczbą miesz- • Untersuchung der Stadtentwicklungspolitik am kańców czy degradacją obszaru centralnego. Zidentyfikowa- Beispiel ausgewählter Städte der Region ne zostaną dobre praktyki we współpracy między miastami Damit wird das Ziel verfolgt, Möglichkeiten und Vorgehenswei- przygranicznymi w tej tematyce. Poznanie struktury funk- sen zu untersuchen, wie die Städte konkrete entwicklungsrele- cjonalno-przestrzennej miast wspierać będzie współpracę vante und raumplanerische Probleme, z.B. sinkende Einwoh- pomiędzy ośrodkami miejskimi w rozwiązywaniu proble- nerzahl oder Bedeutungsverlust zentraler städtischer Räume, mów rozwojowych. lösen. Es sollen Best Practice-Lösungen in der Zusammenar- beit zwischen grenznahen Städten auf diesem Gebiet identifi- • Rozwijanie partnerstwa miejsko-wiejskiego. ziert werden. Durch die Kenntnis der funktionalen Gliederung Projekt mający na celu określenie możliwości poprawy der Städte wird die Zusammenarbeit zwischen den Stadtzent- powiązań między ośrodkami miejskimi oraz ich otoczeniem ren bei der Lösung entwicklungsrelevanter Probleme gestärkt. aby zapewnić wysoką jakości życia w całym regionie metropolitalnym oraz jego konkurencyjność na poziomie między- • Entwicklung von Stadt-Land-Partnerschaften narodowym i krajowym. Omówione zostaną możliwości wy- Im Rahmen dieses Projekts sollen Möglichkeiten zur Verbes- korzystania potencjału obszarów wiejskich w rozwoju funkcji serung der Beziehungen zwischen den Stadtzentren und dem metropolitalnych, w tym związanej z wysoką jakością życia Umland bestimmt werden, um eine hohe Lebensqualität in dużą dostępnością zasobów przyrodniczych i kulturowych, der gesamten Metropolregion sowie deren nationale und oraz dyfuzją impulsów rozwojowych z obszaru miejskiego na internationale Wettbewerbsfähigkeit zu gewährleisten. Dabei obszar wiejski. Celem będzie wskazanie zainteresowanym soll erörtert werden, wie die Potenziale der ländlichen Räume podmiotom możliwości rozpoczęcia współpracy i płynących beim Ausbau der Metropolfunktionen genutzt werden können, z niej dla obu stron korzyści. einschließlich des mit einer hohen Lebensqualität verbundenen Zugangs zu den Natur- und Kulturressourcen und der

90 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

• Stworzenie wspólnej mapy obszarów Ausstrahlung von Entwicklungsimpulsen vom städtischen in inwestycyjnych dla Regionu den ländlichen Raum. Hier soll den interessierten Akteuren Wspólne interesy transgranicznego obszaru metropolital- aufgezeigt werden, wie die Zusammenarbeit aufgebaut nego Szczecina, przejawiają się również w pozyskiwaniu werden kann und welche Vorteile für beide Seiten daraus inwestorów. Wspólna polsko – niemiecka oferta pozwala resultieren. dotrzeć do większej liczby odbiorców tej oferty i zwiększyć • Erstellung einer gemeinsamen Karte von skalę promocji. Investitionsgebieten für die Region Gemeinsame Interessen der grenzüberschreitenden Metro- polregion Szczecin zeigen sich auch bei der Investorengewin- nung. Mit einem gemeinsamen deutsch-polnischen Angebot können mehr interessierte Zielunternehmen erreicht werden, außerdem ist dadurch eine Optimierung des Standortmarke- tings möglich.

4.5. Transport regionalny i mobilność 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

Sytuacja wyjściowa i warunki ramowe Ausgangssituation und Rahmenbedingungen

Rozwój transportu transgranicznego Positive Entwicklung des grenzüberschreitenden W wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Verkehrs w 2004 r., przystąpienia do porozumienia Schengen Durch den EU-Beitritt Polens in 2004, dem Beitritt zum w 2007 r. I zniesienia przez Niemcy ostatnich ograniczeń Schengen-Abkommen in 2007 und dem Wegfall der letzten w swobodnym przepływie siły roboczej w 2011 r. Zlikwido- Beschränkungen der Arbeitnehmerfreizügigkeit in 2011 wano zasadnicze administracyjne utrudnienia dla mobil- sind in den letzten Jahren wesentliche administrative Mo- ności, a granica między obu państwami staje się w coraz bilitätshemmnisse weggefallen und die Grenze zwischen większym stopniu nieodczuwalna. Równolegle do tych beiden Staaten wird immer weniger wahrnehmbar. Parallel zjawisk, a częściowo wspierana przez nie, stale rosła trans- zu und teils begünstigt durch diese Entwicklung hat der graniczna wymiana dóbr i osób. Głównym powodem tego grenzüberschreitende Austausch von Gütern und Personen zjawiska, poza intensyfikacją powiązań gospodarczych, kontinuierlich zugenommen. Hauptursache sind neben które powodują wzrost transportu towarów, jest również wachsenden wirtschaftlichen Verflechtungen, die steigende rosnąca migracja do kraju sąsiada z przyczyn zarobko- Warentransporte nach sich ziehen, die zunehmenden berufs- wych i zawodowych, co z kolei powoduje kolejny przyrost bedingten Migrationen ins Nachbarland35, die durch folgende transgranicznego ruchu osobowego (odwiedziny u rodzin Familien- und Bekanntenbesuche eine weitere Zunahme des i znajomych). Kolejne polsko-niemieckie powiązania to, grenzüberschreitenden Personenverkehrs bewirken. Weitere w szczególności na obszarze aglomeracji szczecińskiej, deutsch-polnische Verflechtungen sind auf das insbesondere rosnąca liczba osób, które codziennie przemieszczają się im Großraum Szczecin steigende Berufspendleraufkommen ze swojego miejsca zamieszkania do miejsca pracy i z po- (vgl. Kapitel 4.3), sowie auf die wachsende Zahl der Touris- wrotem (por. rozdział 4.3) oraz rosnąca liczba turystów. ten zurückzuführen. Hierbei ist zu berücksichtigen, dass der Należy przy tym pamiętać, że korytarz Berlin-Szczecin sięga Korridor Berlin – Szczecin bis zur Agglomeration Gdansk- aż poza aglomerację Trójmiasta. Z uwagi na przebieg przez Gdynia-Sopot („Dreistadt“) weiterreicht. Durch den Verlauf im zaplecze polskiego wybrzeża Bałtyku można mówić o jego Hinterland der polnischen Ostseeküste bestehen erhebliche znaczącym potencjale turystycznym.35 touristische Potentiale. Wzrost transgranicznych powiązań transportowych wzmac- 35 Nach Angaben der Tourismus Marketing Brandenburg nia presję działań w kierunku rozbudowy odpowiedniej GmbH (TMB) ist die Zahl polnischer Urlauber in Brandenburg im infrastruktury transportowej. W konsekwencji powyższego, Jahr 2013 im Vergleich zum Vorjahr um etwa 23 % auf rund 151.000 35 Wg informacji Turystycznej Agencji Brandenburgii Sp z.o.o Übernachtungen angestiegen und hat sich damit seit 2006 in etwa wzrosła w roku 2013 w porównaniu do roku poprzedniego o 23% osią- verdreifacht. gając liczbę 151 tys. Noclegów. Tym samym ich liczba wzrosła mniej więcej trzykrotnie od 2006r.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 91 4.5. Transport regionalny i mobilność Obszary działania

polsko-niemieckie pogranicze w ciągu ostatnich lat charak- Die zunehmenden grenzüberschreitenden Verkehrsverflech- teryzowało się w zakresie transportu i komunikacji podej- tungen verstärken den Handlungsdruck für einen passfähigen mowaniem wielostronnych i szeroko zakrojonych proce- Ausbau der Verkehrsinfrastruktur. In der Konsequenz ist der sów, porozumień i uzgodnień dotyczących przedsięwzięć, deutsch-polnische Grenzraum im Bereich Verkehr im Laufe der planów i przyszłościowych zamierzeń. W ramach współpra- vergangenen Jahre durch einen vielseitigen und umfassenden cy transgranicznej zrealizowano cały szereg zakończonych Kommunikations- und Abstimmungsprozess zu Vorhaben, Pla- bądź jeszcze trwających projektów współpracy, inicjatyw nungen und Entwicklungen gekennzeichnet. Im Rahmen der i działań na różnych poziomach merytorycznych i prze- grenzüberschreitenden Zusammenarbeit wurde eine Vielzahl strzennych i o różnych celach. 36 von abgeschlossenen und laufenden Kooperationsprojekten, Trudnością w realizacji wspólnych przedsięwzięć są bariery Initiativen und Aktivitäten auf unterschiedlichen inhaltlichen językowe, ale też odmienne kompetencje krajów związko- aber auch räumlichen Ebenen und mit unterschiedlichen 36 wych, województw, powiatów i gmin dotyczące zagadnień Zielsetzungen realisiert. transportowych i komunikacyjnych na poziomie krajowym Als schwierig für die gemeinsame Umsetzung von Vorhaben i federalnym. Z uwagi na to, często przy wdrażaniu jednego erweisen sich die sprachliche Barriere sowie die im Verkehrs- przedsięwzięcia konieczne jest zaangażowanie wielu pod- bereich vorliegenden teils differenzierten Zuständigkeiten miotów, co skutkuje długim czasem przygotowań. auf nationaler, Landes-/Woiwodschafts-, Kreis- und Kommu- nalebene. In der Konsequenz ist häufig die Beteiligung vieler Ponadregionalne priorytety w rozwoju Akteure für einzelne Vorhaben erforderlich, was einen langen infrastruktury transportowej na pograniczu zeitlichen Vorlauf mit sich bringt. Podstawowym odniesieniem dla przyszłych uzgodnień Trotz der auf großräumiger Ebene beschriebenen Zunahme i decyzji dotyczących rozwoju Transgranicznego Regionu des grenzüberschreitenden Verkehrs sind für die zukünftige Metropolitalnego Szczecina mogą być uzgodnione na Entwicklung der Verkehrsinfrastruktur in der Metropolregion poziomie krajowym i regionalnym i uchwalone polsko-nie- Szczecin auch Faktoren wie die demografische Entwicklung mieckie przedsięwzięcia w zakresie transportu. Na zlecenie sowie die vorherrschende Siedlungsstruktur in der Region zu Polsko-Niemieckiej Komisji Międzyrządowej do spraw berücksichtigen. Infolge der in Kapitel 4.3 dargelegten nega- Współpracy Regionalnej i Przygranicznej opracowano po tiven Bevölkerungsprognosen sowie der in weiten Teilen länd- raz pierwszy w 2010 r. prezentację kartograficzną całej lichen Siedlungsstruktur (vgl. Kapitel 4.4) muss neben dem transgranicznej infrastruktury transportowej, wszystkich Ausbau der stark frequentierten Straßen- und Schienenverbin- gałęzi transportu w układzie stanu istniejącego i z uwzględ- dungen auch die bedarfs- und gebietsbezogene Anpassung nieniem konkretnych planów (Mapa 15). und Bestandssicherung von Verkehrsangeboten, zum Beispiel W odniesieniu do Transgranicznego Regionu Metropoli- im Schülerverkehr, im Blickpunkt der Zielsetzungen stehen. talnego Szczecina widoczny jest na mapie zróżnicowany stan rozbudowy infrastruktury transportowej na polskim überregionale Prioritäten der Entwicklung der i niemieckim obszarze pogranicza. W szczególności sieć Verkehrsinfrastruktur im Grenzraum drogowa w niemieckiej części regionu wykazuje większą Eine grundlegende Orientierung für zukünftige Abstimmungen gęstość niż po stronie polskiej. Aby dobrze skomunikować und Entscheidungen zur Entwicklung des grenzüberschrei- region konieczne jest pełne wykorzystanie możliwości tenden Regionalverkehrs in der Metropolregion Szczecin poprawy obecnej sytuacji, zarówno w układzie transgra- bieten die auf nationaler und regionaler Ebene abgestimm- nicznym przez rozbudowę połączeń w kierunku Berlina, ten und beschlossenen deutsch-polnischen Aktivitäten im Neubrandenburga i Lubeki oraz przede wszystkim w ukła- Verkehrsbereich. So wurde im Auftrag der Deutsch-Polnischen dzie krajowym przez planowaną rozbudowę połączeń dro- Regierungskommission für regionale und grenznahe Zusam- gowych i kolejowych z polskimi metropoliami i miastami: menarbeit erstmals im Jahr 2010 eine Kartendarstellung der Koszalinem, Gdańskiem, Poznaniem, Warszawą, Gorzowem gesamten grenzüberschreitenden Verkehrsinfrastruktur in Wielkopolskim, Zieloną Górą, Wrocławiem, Świnoujściem ihrem Bestand und mit den Planungen für alle Verkehrsträger i Kostrzynem. erarbeitet (Siehe Karte 15). Podobne priorytety rozwojowe widać również na odrębnie Bezogen auf die Metropolregion Szczecin wird in der Karte der opracowywanych mapach przedsięwzięć inwestycyjnych unterschiedliche Ausbaustand der Verkehrsinfrastruktur im w polskiej i niemieckiej (2012) części pogranicza (2009 36 vgl. u.a. die Projekte Deutsch-Polnischer Entwicklungsraum 36 por. między innymi Polsko-Niemiecki Obszar Rozwojowy Oder/Neiße (DPERON), „Entwicklung der überregionalen Verkehr- Odry/Nysy (DPERON), „Rozwój ponadregionalnej infrastruktury sinfrastruktur in der Oder-Partnerschaft“ Karten der Investitionsvor- rozwojowej w obszarze Partnerstwa Odry”, mapy przedsięwzięć haben im deutschen und polnischen Teil des deutsch-polnischen inwestycyjnych w polskiej i niemieckiej części polsko-niemieckiego Grenzraum. pogranicza.

92 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

– Mapa 16). Szczególne znaczenie dla poprawy połączeń deutschen und polnischen Grenzraum deutlich. Insbesondere transgranicznych ma wymieniona w prezentacjach karto- beim Straßennetz besteht im deutschen Teil der Metropol- graficznych realizacja zachodniego drogowego obejścia region Szczecin eine höhere Dichte als auf der polnischen miasta Szczecina oraz dalszy rozwój połączenia kolejowe- Seite. Für die Anbindung der Metropolregion Szczecin ist eine go Berlin – Szczecin. vollständige Ausschöpfung der Verbesserungspotenziale erforderlich – sowohl grenzüberschreitend durch den Ausbau Postępy i konieczne działania w zakresie der Verbindungen in Richtung Berlin und Neubrandenburg/ infrastruktury transportowej Lübeck als auch vor allem national durch den geplanten Stopień rozbudowy transportu i komunikacji w Transgra- Ausbau der nationalen Straßen- und Bahnverbindungen in nicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina – najważniej- die umliegenden polnischen Metropolen und Städte (Koszalin/ sze kwestie: Gdansk, Poznań/Warszawa, Gorzów Wielkopolski/Zielona Transport drogowy – W ostatnich latach poprawie uległa Góra/ Wrocław, Świnoujście und Kostrzyn). Unter Berücksichti- dostępność w powiązaniach pomiędzy centrami miejskimi gung der unterschiedlichen Datenstände zeigen sich außer- w województwie zachodniopomorskim, a po stronie nie- dem ähnliche Ausbauprioritäten in den jeweils getrennt erar- mieckiej z regionem metropolitalnym. Budowa po nowym beiteten Karten der Investitionsvorhaben im deutschen (2012) śladzie autostrady nadbałtyckiej A20 Lubeka-A11/Szczecin und polnischen Teil des Grenzraums (2009 – siehe Karte 16). (Projekt Transportowy Jedności Niemiec nr 10) oraz postę- Besonderen Stellenwert für die Verbesserung der grenzüber- pujący remont autostrady federalnej A11 Berlin – granica schreitenden Verbindungen hat die in den genannten Karten- państwa/Szczecin oznacza stworzenie ponadregionalne- darstellungen genannte Realisierung einer straßenseitigen go połączenia zachodniej i wschodniej części wybrzeża Westumfahrung Szczecins sowie die Weiterentwicklung der Bałtyku. Działania te stanowią o ogromnym kroku naprzód Eisenbahnverbindung Berlin – Szczecin. w poprawie skomunikowania całego pasa wybrzeża. Obie Fortschritte und Handlungsbedarf bei der autostrady są podstawowym szkieletem połączeń trans- Verkehrsinfrastruktur portowych oraz dostępności do Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina. Der verkehrsinfrastrukturelle Ausbaustand stellt sich in der Metropolregion Szczecin in seinen Eckpunkten wie folgt dar: W województwie zachodniopomorskim również uczyniono znaczne postępy, jeżeli chodzi o sieć dróg prowadzących Im Straßenverkehr hat sich in den vergangenen Jahren w głąb kraju. Mowa tu o przebudowie autostrady A6 jako die Erreichbarkeit zwischen den städtischen Zentren in der kontynuacji autostrady federalnej A11 do Szczecina wraz Woiwodschaft Westpommern und auf der deutschen Seite der z kontynuacją drogi ekspresowej S6 oraz o przebiegającej Metropolregion z. T. beachtlich verbessert. Mit dem Stre- z północy na południe drodze ekspresowej S3. Połączenia ckenneubau der Ostseeautobahn A20 Lübeck- A11/Szczecin

Rysunek 14 Uznamska Kolej Uzdrowiskowa oraz Dworzec Główny PKP w Szczecinie Abbildung 14 Usedomer Bäderbahn / Hauptbahnhof Szczecin

Źródło: Usedomer Bäderbahn / RBGPWZ Quelle: Usedomer Bäderbahn / RBGPWZ

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 93 4.5. Transport regionalny i mobilność Obszary działania

Mapa 15 Mapa transportowa Partnerstwa Odry „Rozwój ponadregionalnej infrastruktury transportowej w obszarze Partnerstwa Odry” Karte 15 Verkehrskarte der Oder-Partnerschaft – „Enwicklung der überregionalen Verkehrsinfrastruktur im Bereich der Oder-Partnerschaft“

Źródło: Infrastruktura transportowa na polsko-niemieckim pograniczu, http://www.oder-partnerschaft.eu/

Quelle: Verkehrsinfrastruktur im deutsch-polnischen Grenzraum, BBSR 2012, http://www.oder-partnerschaft.eu/

94 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

Mapa 16 Wycinek z mapy zamierzeń inwestycyjnych pogranicza Polski i Niemiec

Karte 16 Ausschnitt der Karte der Investitionsvorhaben im deutsch-polnischen Grenzraum

Źródło: graficzna kompilacja, wykonana przez RBGPWZ w Szczecinie na podstawie niezależnych opracowań kartograficznych dotyczących zamierzeń inwestycyjnych w polskiej (2009) i niemieckiej (2012) części pogranicza Polski i Niemiec, Opisy pozaramkowe i informacje na temat źródeł danych odnoszą się wyłącznie do odpowiednich map składowych.

Quelle: grafische Zusammenführung des RBGPWZ auf Grundlage der jeweils eigenständigen Karten der Investitionsvorhaben im polnischen (2009) und deutschen (2012) Teil des deutsch-polnischen Grenzraums. Die Beschreibung und Informationen in den Karten zu den Datenquellen beziehen sich nur auf den jeweiligen Kartenteil.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 95 4.5. Transport regionalny i mobilność Obszary działania

te dostosowano do międzynarodowych standardów, (Verkehrsprojekt Deutsche Einheit Nr. 10) sowie der weiter a obecnie trwają przygotowania do realizacji kolejnych od- voranschreitenden Sanierung der BAB 11 Berlin-Grenze/Szcze- cinków na południe (S3) i wschód (S6). W Szczecinie zreali- cin erlebte der Aufbau der überregionalen Küstenverbindun- zowano kolejne inwestycje w ramach poprawy drogowego gen zwischen den westlichen und östlichen Ostseegebieten dostępu do portu w Szczecinie (droga krajowa nr 10). einen erheblichen Schub. Diese Maßnahmen bedeuten einen Po stronie niemieckiej między innymi wzmocniono po- großen Fortschritt zugunsten einer besseren Erreichbarkeit łączenia portu promowego Sassnitz z zapleczem dzięki des gesamten Küstenstreifens. Beide Autobahnen bilden das budowie nowej grobli na wyspę Rugię. Jednak sezonowe Grundgerüst der verkehrlichen Anbindung und Erschließung wysokie natężenie ruchu nadal powoduje częściowe prze- in der Metropolregion Szczecin. ciążenie drogi federalnej B96 w czasie wakacji. Wewnętrz- In der Woiwodschaft Westpommern gibt es beträchtliche ne połączenia w układzie sieci transportowej i systemu Fortschritte hinsichtlich des Fernstraßennetzes. Gemeint ist dróg ponadregionalnych i wewnątrzregionalnych po hier der Ausbau der Autobahn A6, die einschließlich der Fort- jednej i drugiej stronie polsko-niemieckiej granicy uległy setzung im Zuge der Schnellstraße S6 als Fortsetzung der BAB poprawie dzięki przebudowie i udrożnienieniu połączeń 11 bis Szczecin dient, sowie die von Nord nach Süd querende granicznych.37 Schnellstraße S3. Die Schnellstraße S6 wurde ebenfalls erheb- Podczas gdy sieć połączeń autobusowych po stronie lich ausgebaut oder verlängert. Diese Verbindungen wurden polskiej ma wciąż jeszcze duże znaczenie, po stronie an internationale Standards angepasst. Zurzeit werden die niemieckiej drogowa komunikacja publiczna na obszarach nächsten Ausbauabschnitte nach Süden (S3) und Osten (S6) wiejskich ma w chwili obecnej głównie znaczenie dla do- vorbereitet. In Szczecin wurden weitere straßenbauliche In- wożenia uczniów szkół ogólnokształcących i zawodowych vestitionen (im Zuge der Landesstraße Nr. 10) getätigt, um die do ich placówek edukacyjnych. Dlatego też z uwagi na Erreichbarkeit des Hafens Szczecin zu verbessern. malejącą liczbę uczniów należy oczekiwać dalszej likwi- Auf der deutschen Seite konnte unter anderem die Hinter- dacji połączeń i kurczenia się sieci. Na głównych trasach landverbindung vom Fährhafen Sassnitz mit dem neuen komunikacji publicznej zarówno Meklemburgia-Pomo- Rügenzubringer gestärkt werden. Das saisonal hohe Verkehrs- rze Przednie jak i Brandenburgia utrzymują do tej pory aufkommen sorgt jedoch weiterhin in Teilbereichen für eine stałą i regularną ofertę. Chodzi o to, aby móc ją zapewnić Überlastung der B96 in den Ferienzeiträumen. Die internen również w przyszłości. W powiązaniach transgranicznych Verbindungen zwischen den überregionalen und den intrare- pomiędzy Szczecinem a Berlinem istnieje większa oferta gionalen Verkehrsnetzen und Straßensystemen diesseits und komunikacji autobusowej (ponad 50 mikrobusów i kilka li- jenseits der deutsch-polnischen Grenze haben sich durch den nii dalekobieżnych). Z tej rosnącej oferty korzystają jednak Um- und Ausbau der grenzüberschreitenden Verbindungen jak do tej pory prawie wyłącznie polscy pasażerowie. weiter verbessert.37 Transport kolejowy – W porównaniu z siecią drogową Während das Busstreckennetz auf polnischer Seite weiterhin należy stwierdzić, że w transporcie kolejowym dokonał eine hohe Bedeutung genießt, hat auf deutscher Seite der się zdecydowanie mniejszy postęp. Mimo prowadzonej od straßengebundene Öffentliche Personennahverkehr (ÖPNV) roku 1990 modernizacji nadal brakuje rozbudowanych, im ländlichen Raum vorrangige Bedeutung als Schüler- und szybkich i bezpośrednich połączeń z metropolii szczeciń- Auszubildendenverkehr, weshalb hier infolge rückläufiger skiej do otaczających ją niemieckich centrów nadrzędnych Schülerzahlen weitere Abbestellungen und Netzausdünnun- i średnich oraz do polskich ośrodków regionalnych. Spra- gen zu erwarten sind. Auf den Hauptstrecken des ÖPNV wird in wia to, iż potencjał miasta jako regionalnego węzła trans- Mecklenburg-Vorpommern und Brandenburg bisher weiterhin portowego jest do tej pory słabo wykorzystywany. Obecnie ein verlässliches und regelmäßiges Angebot vorgehalten. funkcjonują trzy transgraniczne połączenia kolejowe do Dies gilt es auch künftig zu sichern. Ein größeres Busangebot Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina besteht auf der grenzüberschreitenden Strecke zwischen (porównaj mapa nr 16). Deficyty dostępności w zakresie Szczecin und Berlin (über 50 Kleinbusse und mehrere Fern- transportu kolejowego związane są z jednej strony z zanie- buslinien). Das wachsende Angebot wird hier bislang fast dbaniami modernizacyjnymi i utrzymaniem sieci kolejowej ausschließlich durch polnische Fahrgäste wahrgenommen. (m.in. brak elektryfikacji, częściowo tylko jednotorowe Eisenbahnverkehr – Im Vergleich zum Straßennetz kann für den Ausbau des Schienenverkehrs ein weitaus geringerer 37 por. między innymi Polsko-Niemiecki Obszar Rozwojowy Odry/Nysy (DPERON), „Rozwój ponadregionalnej infrastruktury 37 Folgende Grenzübergänge wurden ausgebaut (Nennung rozwojowej w obszarze Partnerstwa Odry”, mapy przedsięwzięć von Nord nach Süd): Ahlbeck-Świnoujście, Garz-Świnoujście, Hinter- inwestycyjnych w polskiej i niemieckiej części polsko-niemieckiego see-Dobieszczyn, Linken, Pomellen (für LKW freigegeben), Rosow (für pogranicza. LKW freigegeben), Mescherin, Schwedt/Oder (für LKW freigegeben).

96 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

odcinki) i budynków dworcowych. Z drugiej strony na Fortschritt konstatiert werden. Trotz Modernisierungen seit drodze realizacji szybszych i wydajniejszych połączeń stoją 1990 fehlen zumeist ausgebaute schnelle und direkte Ver- nadal takie przeszkody, jak różne systemy zasilania trakcji bindungen von der Metropole Szczecin in die umliegenden w Niemczech (prąd zmienny) i w Polsce (prąd stały), czę- deutschen Ober- und Mittelzentren sowie die polnischen Regi- ściowo niewystarczające uzgodnienia dotyczące rozkładów onalzentren der Region. Dies führt dazu, dass die Potenziale jazdy oraz wspólnych ofert taryfowych, różnorodne zakresy der Stadt als Verkehrsknotenpunkt der Region bisher wenig kompetencji oraz sposoby postępowania przy przekazywa- genutzt werden können. Grenzüberschreitend existieren aktu- niu różnym usługodawcom odcinków sieci do eksploatacji. ell drei Schienenverbindungen in der Metropolregion Szczecin Z uwagi na niską częstotliwość połączeń kolejowych oraz (vgl. Karte 16). Die Erreichbarkeitsdefizite im Schienenverkehr na to, iż wciąż jeszcze nie można mówić o konkurencyjnych sind einerseits auf Instandhaltungs- und Modernisierungs- w stosunku do samochodów czasach przejazdów, w regio- rückstände des Streckennetzes (u.a. fehlende Elektrifizierung, nalnym ruchu pasażerskim regionu metropolitalnego kolej teils nur eingleisige Strecken) und der Bahnhöfe zurückzu- odgrywa aktualnie rolę podrzędną. führen. Andererseits stehen einer Realisierung schneller und Duże znaczenie dla miasta i regionu metropolitalnego ma leistungsfähiger Verbindungen auch weitere Hemmnisse wie połączenie z nieodległą metropolią berlińską. Aktualny verschiedene Oberleitungssysteme in Deutschland (Wechsel- stan sieci, szczególnie na odcinku od Passow do granicy strom) und Polen (Gleichstrom), teils unzureichende Abstim- polsko-niemieckiej (szlak jednotorowy i niezelektryfikowa- mungen zu Fahrplänen und gemeinsamen Tarifangeboten ny) nie odpowiada współczesnym standardom i wymaga- sowie unterschiedliche Zuständigkeiten und Vorgehensweisen niom, co w konsekwencji prowadzi do konieczności zmiany bei der Vergabe des Streckenbetriebs an Dienstleister entge- trakcji i przesiadki w relacji Szczecin-Berlin Hauptbahn- gen. Infolge von geringen Taktdichten sowie der über weite hof38. Aktualnie pomiędzy Berlinem a Szczecinem kursują Teile des Streckennetzes noch immer nicht konkurrenzfähi- pociągi co około 2 godziny, ale tylko 2 połączenia dziennie gen Reisezeiten zum Auto, spielt die Bahn beim regionalen to połączenia bezpośrednie, a czas przejazdu wynoszący Personenverkehr aktuell eine untergeordnete Rolle in der ok. 2 godzin jest mało konkurencyjny w stosunku do samo- Metropolregion. chodu. Celem zwiększenia atrakcyjności tego połączenia Von hoher Relevanz für die Stadt und Metropolregion Szcze- kolejowego, a tym samym zwiększenia liczby korzystają- cin ist die Verbindung zur nahegelegenen Metropole Berlin. cych z niego pasażerów, wprowadzono bilety w cenie 10 Der aktuelle Streckenzustand entspricht insbesondere auf euro (obowiązujące również w komunikacji publicznej obu dem Abschnitt zwischen Passow und der deutsch-polnischen miast) za przejazd między Berlinem a Szczecinem, które Grenze (eingleisig und nicht elektrifiziert) nicht den heutigen są przedmiotem aktywnej promocji. Ważnym krokiem Standards und hat auf der Strecke Szczecin-Berlin Haupt- było podpisane 20 grudnia 2012 r. polsko-niemieckiego bahnhof einen Traktionswechsel und erforderliches Umstei- porozumienia o rozbudowie tego odcinka, przewidujące gen zur Folge38. Aktuell bestehen zwischen Berlin und Szczecin jego modernizację i całościową elektryfikację najpóźniej Verbindungen im annähernden 2-Stunden-Takt mit lediglich do roku 2020, tak aby wraz z maksymalną prędkością 160 zwei Direktverbindungen pro Tag, die bei einer Reisezeit km/h czas przejazdu skrócił się do ok. 90 minut. Oprócz von ca. zwei Stunden kaum konkurrenzfähig zum Auto sind. lepszej dostępności do obu miast, w tym do portów Um die Attraktivität dieser Bahnverbindung und damit die lotniczych Berlina, modernizacja infrastruktury kolejowej Auslastung zu erhöhen, wurde ein 10 Euro Ticket (gilt auch für może mieć duże znaczenie dla rozwoju transportu towa- den ÖPNV in beiden Städten) für Fahrten zwischen Berlin und rowego. Stwarza to portom w Świnoujściu i w Szczecinie, Szczecin eingeführt und aktiv vermarktet. Ein wichtiger Schritt w powiązaniu z zespołem portowym Berlina (BEHALA), war das am 20.12.2012 unterzeichnete deutsch-polnische dobre możliwości dla budowy swojej pozycji w metropolii Abkommen zum Ausbau dieser Strecke, das bis spätestens berlińskiej i w regionie południowego Bałtyku, w tym m.in. 2020 eine Modernisierung und durchgehende Elektrifizierung przez wykorzystanie przebiegu transeuropejskich korytarzy vorsieht, so dass sich die Reisezeit mit einer Höchstgeschwin- transportowych (np. Środkowoeuropejskiego Korytarza digkeit von 160 km/h auf ca. 90 min verkürzt. Neben dem Transportowego i korytarza Helsinki-La Valletta). somit verbesserten Zugang zu den international bedeutenden Połączenie Lubeka-Szczecin z czasem przejazdu ok. 4,5 Berliner Flughäfen besitzt der Ausbau der Bahnverbindung godz. to również tylko ograniczona konkurencja w stosun- auch mit Hinblick auf den Güterverkehr eine hohe Bedeutung. ku do samochodu. Planowana jest obsługa tego odcin- Hier bieten sich für den Überseehafen Szczecin – Świnoujście ka przez nowe pociągi spalinowe. Kolejne połączenie in Kooperation mit dem Binnenhafen Berlin (BEHALA) gute Möglichkeiten wieder eine wichtige Funktion für die Metropole 38 Nowo wybudowany tunel północ-południe prowadzący do dworca głównego w Berlinie jest otwarty jedynie dla pociągów trakcji 38 Der neu erbaute Nord-Süd-Tunnel zum Berliner Haupt- elektrycznej. bahnhof ist nur für den Einsatz von elektrischen Zügen zugelassen.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 97 4.5. Transport regionalny i mobilność Obszary działania

transgraniczne, to Uznamska Kolejka Uzdrowiskowa (UBB). Berlin einzunehmen. Darüber hinaus bestehen über die Gü- Odcinek z Züssow do Świnoujścia służy przede wszystkim terverkehrsverbindung nach Berlin weitere Anknüpfungen an połączeniom turystycznym do kąpielisk nadmorskich na Europäische Achsen, z.B. im Korridor Helsinki – Valetta. wyspie Uznam. Brak stałej przeprawy przez Świnę, po- Bei den weiteren grenzüberschreitenden Verbindungen ist dobnie jak w ruchu drogowym ma tu również negatywne die Strecke Lübeck – Szczecin mit einer Fahrtzeit von über konsekwencje. 4,5 h ebenfalls nur begrenzt konkurrenzfähig zum Auto. Es ist Komunikacja publiczna – Rozpatrując tę kwestię można geplant, für die Strecke neue Dieseltriebzüge einzusetzen. Eine stwierdzić, w szczególności w odniesieniu do ścisłego ob- weitere grenzüberschreitende Verbindung wird durch die Use- szaru powiązań Szczecina, że do tej pory w niewystarczają- domer Bäderbahn (UBB) angeboten. Die Strecke von Züssow cy sposób wykorzystuje się potencjał transportu kolejowe- nach Świnoujście dient vorrangig der Anbindung der touristi- go. Połączenia kolejowe bliskiego zasięgu odgrywają dużą schen Seebäder auf Usedom. Negativ wirkt sich hier ähnlich rolę przede wszystkim w codziennej mobilności młodzieży wie im Straßenverkehr, die fehlende Querung der Świna aus. szkolnej i osób podróżujących w celach zawodowych. Mają Öffentlicher Personen- und Nahverkehr – Eine Betrachtung one również znaczenie dla układu wycieczek weekendo- des ÖPNV zeigt insbesondere für den Szczeciner Verdich- wych. W szczególności w kierunku północnym (Police), tungsraum ein bisher nur unzureichend genutztes Potenzial ale i też w kierunku niemieckich pobliskich miejscowości der Eisenbahn. Der schienengebundene Nahverkehr spielt przygranicznych, obecne połączenia kolejowe do tej pory vor allem für die Alltagsmobilität von Schülern und Berufs- nie spełniają wymogów stawianych dziś wydajnej komu- pendlern sowie für Wochenendausflügler eine große Rolle. nikacji bliskiego zasięgu. Aby poprawić sytuację w tym Insbesondere nach Norden (Police) aber auch in Richtung zakresie, planowane jest utworzenie Szczecińskiej Kolei der nahegelegenen deutschen grenznahen Orte erfüllen die Metropolitalnej. Bahnverbindungen bisher nicht den Anspruch eines leistungs- Transport lotniczy – Dla międzynarodowych połączeń fähigen Nahverkehrs. Um die Situation hier zu verbessern, ist Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina port die Gründung einer Szczeciner Metropolbahn in Planung. lotniczy Szczecin-Goleniów ma raczej ograniczone znacze- Flugverkehr – Für die internationale Einbindung der Metro- nie, ponieważ poza kilkoma międzynarodowymi połącze- polregion in den Flugverkehr ist der Flughafen Szczecin-Gole- niami jest on wykorzystywany głównie do lotów krajowych. niów von eher eingeschränkter Bedeutung, da dieser neben Przy lotach międzynarodowych niemieccy klienci, jak i w einigen internationalen Flugverbindungen vorrangig für den coraz większym stopniu mieszkańcy polskiej części regionu polnischen Binnenluftverkehr genutzt wird. Für internatio- metropolitalnego korzystają przeważnie z lotnisk berliń- nale Flüge werden von den deutschen und zunehmend auch skich. Dlatego duże znaczenie mają szybkie połączenia polnischen Bürgern der Metropolregion Szczecin zumeist die wewnątrzregionalne z lotniskami berlińskimi, w szczegól- Berliner Flughäfen genutzt. Eine schnelle Anbindung der Ber- ności z przyszłym portem BER. Poza międzynarodowym liner Flughäfen sowie des zukünftigen Flughafen BER aus der portem lotniczym w Goleniowie region dysponuje również Metropolregion Szczecin sind bei der zukünftigen Entwicklung regionalnymi portami lotniczymi Heringsdorf i lotniskiem des Regionalen Verkehrs daher von hoher Relevanz. Neben Neubrandenburg-Trollenhagen. Port lotniczy Heringsdorf dem Flughafen Szczecin-Goleniow verfügt die Region über den nabiera coraz większego znaczenia regionalnego w kon- Regionalflughafen Heringsdorf und den Flugplatz Neubran- tekście dostępności do bardzo ważnego ośrodka tury- denburg-Trollenhagen. Für den Flughafen Heringsdorf ist hier- stycznego jakim jest wyspa Uznam, w tym do pobliskiego bei eine zunehmende regionale Bedeutung zu verzeichnen, Świnoujścia. Aby móc wykorzystać istniejący potencjał sowohl für die Erreichbarkeit der stark touristisch geprägten zarówno w ujęciu turystycznym jak i gospodarczym, polscy Insel Usedom als auch für die nahe gelegene polnische Stadt i niemieccy przedstawiciele regionu (powiat Vorpommern- Świnoujście. Um das grenzüberschreitende Potenzial sowohl -Greifswald i miasto Świnoujście) podpisali w styczniu in touristischer aber auch wirtschaftlicher Hinsicht zu nutzen, 2015 r. deklarację o dalszym wspólnym rozwoju i promocji haben deutsche und polnische Vertreter der Region im Januar portu lotniczego (w przyszłości: Port Lotniczy Heringsdorf- 2015 eine Absichtserklärung zur weiteren gemeinsamen Ent- -Świnoujście). Lotnisko Neubrandenburg-Trollenhagen ma wicklung und Vermarktung des Flughafens (zukünftig: Flug- znaczenie głównie lokalne i ogranicza się do sezonowych hafen Heringsdorf – Świnoujście) unterzeichnet. Der Flugplatz lotów czarterowych i sportowych oraz biznesowych. Neubrandenburg-Trollenhagen weist eine überwiegend lokale Informacje o stanie rozbudowy i tendencjach rozwojowych Bedeutung für den saisonbedingten Charter- und Sportflug- dotyczących dróg wodnych i portów jako ważnych węzłów verkehr sowie den Geschäftsverkehr auf. multimodalnych w Regionie Metropolitalnym Szczecina, Angaben zur Entwicklung und dem Ausbaustand der Wasser- zostały podane w innymi miejscu, to jest w opisie tematu straßen und Häfen als wichtige multimodale Knotenpunkte sieci dróg wodnych w Transgranicznym Regionie Metropoli- in der Metropolregion Szczecin werden an dieser Stelle nicht talnym Szczecina w rozdziale 4.1.

98 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

W oparciu o wymienione warunki ramowe i aktualny aufgeführt, da eine Thematisierung des Wasserstraßennetzes stan rozbudowy infrastruktury w następnym rozdziale in der Metropolregion Szczecin in Kapitel 4.1 erfolgt. omówione zostaną konieczne działania, a następnie cele Basierend auf den genannten Rahmenbedingungen und dem rozwojowe transportu i mobilności regionalnej w regionie aktuellen Ausbaustand der Verkehrsinfrastruktur werden im metropolitalnym. folgenden Kapitel die Handlungsbedarfe zusammengefasst und darauf aufbauend Zielstellungen für die Entwicklung des Cele Regionalen Verkehrs und der Mobilität in der Metropolregion Szczecin abgeleitet. Stworzenie wysokiej jakości przyjaznych środowisku i ukie- runkowanych na faktyczne zapotrzebowanie połączeń Zielstellungen transportowych wewnątrz regionu jest podstawowym warunkiem wspólnego rozwoju gospodarczego całego polsko- Die Schaffung von qualitativ hochwertigen, umweltfreund- -niemieckiego pogranicza. Pozytywny rozwój sytuacji poli- lichen und dem Bedarf angepassten Verkehrsverbindungen tycznej oraz w szczególności wspierana w ostatnich latach innerhalb der Region ist eine grundlegende Voraussetzung für rozbudowa sieci połączeń w różnych gałęziach transportu die gemeinsame wirtschaftliche Entwicklung des gesamten doprowadziła do ułatwień i poprawy dostępności regionu, deutsch-polnischen Grenzraumes. Die positive Entwicklung a tym samym do rozwoju transportu transgranicznego. der politischen Rahmenbedingungen sowie der insbesondere Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina chce in den letzten Jahren forcierte Ausbau der Streckennetze der wykorzystać tę dobrą pozycję wyjściową i dzięki dostoso- verschiedenen Verkehrsträger haben die Erreichbarkeit in waniu przedsięwzięć infrastrukturalnych oraz intensywnej der Region und damit auch die Entwicklung des grenzüber- kooperacji zaangażowanych partnerów trwale wzmocnić schreitenden Verkehrs maßgeblich begünstigt und verbessert. transgraniczne powiązania, również w zakresie transportu Die grenzüberschreitende Metropolregion Szczecin möchte i komunikacji, i w ten sposób dalej wspierać integrację diese gute Ausgangsposition nutzen und durch passfähige regionu. Poprawiając dostępność wewnątrz regionu należy Infrastrukturvorhaben und eine intensive Kooperation der dążyć do lepszego wykorzystania potencjałów rozwojo- beteiligten Partner auch im Verkehrsbereich die grenzüber- wych regionalnej gospodarki, w tym turystyki. Obszar schreitenden Verflechtungen weiter nachhaltig stärken und so działania transport regionalny i mobilność charakteryzują das Zusammenwachsen der Region weiter befördern. Durch częściowo rozbieżne interesy na poziomie lokalnym oraz die Verbesserung der Erreichbarkeit innerhalb der Region duża rozpiętość tematyczna i duża liczba działań oraz sollte zudem eine bessere Ausnutzung der Entwicklungspo- projektów współpracy prowadzących do różnych celów. tenziale der regionalen Wirtschaft einschließlich des Touris- Aby doprowadzić do ukierunkowanego na wdrożenie i sku- mus erreicht werden. Das Handlungsfeld Regionaler Verkehr tecznego rozwoju transportu, region koncentruje się więc und Mobilität ist durch eine große Themenbreite sowie eine jedynie na wspólnych priorytetach i celach. Vielzahl von Aktivitäten und Kooperationsprojekten mit unter- W opisie stanu rozbudowy infrastruktury transportowej schiedlichen Zielsetzungen und teils divergierenden Interessen w regionie widać, iż połączenia narodowe przeważnie auf lokaler Ebene charakterisiert. Für eine umsetzungsorien- charakteryzują się wyższą jakością, niż połączenia w rela- tierte und effiziente Verkehrsentwicklung konzentriert sich cjach polsko-niemieckich, tak iż występuje tu konkretna die Region daher nur auf gemeinsame Schwerpunkte und potrzeba działania, aby w przyszłości lepiej wykorzystywać Zielstellungen. potencjały i szanse transgranicznej wymiany. W porówna- Die Betrachtung des Ausbaustandes in der Region hat niu gałęzi transportu, poza nadal koniecznym zagęszcze- gezeigt, dass nationale Verbindungen zumeist eine höhe- niem transgranicznej sieci drogowej, zwłaszcza w odniesie- re Verkehrsqualität aufweisen als die deutsch-polnischen niu do szynowej komunikacji publicznej, widać szczególne Relationen, so dass hier konkreter Handlungsbedarf besteht, potrzeby dalszych działań na rzecz podnoszenia jakości um Potenziale und Chancen für den grenzüberschreiten- i dalszego rozwoju połączeń kolejowych. Poza rozbudową den Austausch zukünftig besser zu nutzen. Im Vergleich der infrastruktury kolejną kwestią jest stała branżowa wymia- Verkehrsträger hat sich neben der weiteren erforderlichen na informacji dotycząca na przykład problemów technicz- Verdichtung des grenzüberschreitenden Straßennetzes die nych (przejścia z prądu stałego na prąd zmienny i odwrot- Notwendigkeit für weitere Maßnahmen zur Qualifizierung und nie), koordynacji rozkładów jazdy, ustalenia częstotliwości Weiterentwicklung der Bahnverbindungen gezeigt. Neben przejazdów, procedur dopuszczenia do ruchu bądź pozy- dem infrastrukturellen Ausbau stellt hier der kontinuierliche skiwania usługodawców, którzy przejęliby eksploatację fachliche Informationsaustausch zu weiteren Fragestellungen transgranicznych linii kolejowych. Również z uwagi na zło- wie z.B. technischen Problemen (Schnittstellen Gleichstrom/ żoność i długotrwałość (odmienne kompetencje) procesów Wechselstrom), Koordination der Fahrpläne, Taktdichten,

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 99 4.5. Transport regionalny i mobilność Obszary działania

komunikowania się powinno się dążyć do ustanowienia Zulassungsverfahren oder der Bindung von Dienstleistern für odpowiednich kanałów komunikacyjnych (jak np. Okrągły den Betrieb von grenzüberschreitenden Bahnstrecken eine stół komunikacyjny w ramach Partnerstwa Odry), służą- wichtige zukünftige Aufgabe dar. Auch aufgrund der Komple- cych dyskusji i wyjaśnieniu otwartych jeszcze kwestii. xität und Langwierigkeit (verschiedene Zuständigkeiten) der Przy uwzględnieniu aktualnego stanu rozbudowy wyżej entsprechenden Kommunikationsprozesse wird angestrebt, wymienionych warunków ramowych oraz ustalonych dla etablierte Kommunikationskanäle, wie z.B. den Runden Tisch polsko-niemieckiego pogranicza priorytetów rozwoju Verkehr der Oder-Partnerschaft, für die Diskussion und Klä- transportu (por. mapy nr 13 i 15) Transgraniczny Region rung der offenen Fragen zu nutzen. Metropolitalny Szczecina dąży w dziedzinie rozwoju komu- Unter Berücksichtigung des aktuellen Ausbaustands, der ge- nikacji publicznej i transportu do realizacji następujących nannten Rahmenbedingungen sowie der für den deutsch-pol- celów: nischen Grenzraum vereinbarten Prioritäten der Verkehrsent- • Poprawa dostępności wzdłuż korytarza rozwojowego wicklung (vgl. Karten 15 und 16) verfolgt die Metropolregion „BER-Berlin-Szczecin-Świnoujście“. Szczecin für die Entwicklung eines ÖPNV und Regionalverkehr die folgenden Zielstellungen: • Poprawa dostępności transportowej otoczenia Szcze- cina przez rozbudowę i wzmocnienie komunikacji • Verbesserung der Erreichbarkeit entlang des Entwick- publicznej. lungskorridors „BER Berlin – Szczecin – Świnoujście“ • Poprawa i optymalizacja połączeń położonych blisko • Verbesserung der Verkehrserschließung des Szczeciner wybrzeża Bałtyku centrów turystycznych z miejsco- Umlands durch Ausbau und Stärkung des ÖPNV wościami o charakterze centralnym w hierarchii sieci • Verbesserung und Optimierung der Anbindung der küs- osadniczej z obszarem zaplecza. tennahen touristischen Zentren an die zentralen Orte im • Poprawa połączeń komunikacji publicznej z niemiec- Hinterland. kich przygranicznych centrów średnich celem zapew- • Verbesserung der ÖPNV-Anbindung von deutschen grenz- nienia szybkiej transgranicznej dostępności Szczecina nahen Mittelzentren zur Sicherstellung einer schnellen wewnątrz regionu metropolitalnego. grenzüberschreitenden Erreichbarkeit Szczecins inner- • Zapewnienie szybkiej dostępności międzynarodowych halb der Metropolregion portów lotniczych w regionie i intensyfikacja regional- • Sicherung der zügigen Erreichbarkeit der internationa- nej współpracy portów lotniczych i lądowisk. len Verkehrsflughäfen in der Region und Intensivierung • Wzmocnienie transgranicznej oferty mobilności oraz der regionalen Zusammenarbeit der Flughäfen und Landeplätze indywidualnej gotowości do mobilności. • Stärkung der grenzüberschreitenden Mobilitätsangebote und der individuellen Mobilitätsbereitschaft.

100 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

Propozycje projektów Projektvorschläge

Koncepcja i wdrażanie konkretnych projektów dotyczących Die Entwicklung und Umsetzung konkreter Projekte für einen wydajnego, przyjaznego środowisku i dostosowanego do leistungsfähigen, umweltfreundlichen und dem Bedarf an- zapotrzebowania transportu w Transgranicznym Regionie gepassten Verkehr in der Metropolregion Szczecin setzt eine Metropolitalnym Szczecina wymaga szerokiego zaangażo- umfassende Beteiligung der verschiedenen für den Verkehr wania różnych instytucji i administracji odpowiedzialnej zuständigen Verwaltungen und Verkehrsunternehmen unter za transport oraz przedsiębiorstw transportowych, przy Berücksichtigung der abgestimmten Ergebnisse und Ziele uwzględnieniu uzgodnionych dotychczas wyników i celów vorhandener Kooperationsvorhaben voraus. istniejących przedsięwzięć kooperacyjnych. In der Abbildung 15 ist eine Auswahl prioritärer Vorhaben für Na rysunku nr 15 przedstawiono wybór priorytetowych die Verbesserung der verkehrlichen Anbindung in der Metro- przedsięwzięć na rzecz poprawy połączeń transportowych polregion dargestellt. w regionie metropolitalnym. Die schnelle Realisierung des beschlossenen Ausbaus der Szybka realizacja rozbudowy połączenia kolejowego Ber- Bahnverbindung Berlin – Szczecin bis 2020 (vgl. Kapitel 4.5.1) lin-Szczecin do 2020 r. (por. rozdział 4.5.1) ma decydujące ist für die wirtschaftliche Entwicklung der Metropolregion znaczenie dla gospodarczego rozwoju Transgranicznego Szczecin von entscheidender Bedeutung. Durch die Verbin- Regionu Metropolitalnego Szczecina. Połączenie to, to nie dung werden nicht nur neue Potenziale im Tagestourismus tylko nowe potencjały dla turystyki jednodniowej, ale też erschlossen, sondern auch ein leistungsfähiger Anschluss des wydajne połączenie silnej gospodarki i logistyki Berlina starken Wirtschafts- und Logistikstandorts Berlin-Branden- i Brandenburgii z portami w Szczecinie i Świnoujściu. burg an die Häfen Szczecin und Świnoujście geschaffen. Im W wyniku powyższego będzie można trwale wzmocnić Ergebnis wird die Kooperation zwischen beiden Metropolre- współpracę między obydwoma regionami metropolitalny- gionen auf vielen verschiedenen Ebenen nachhaltig gestärkt mi w różnym zakresie. Poza infrastrukturalną rozbudową werden. Neben dem infrastrukturellen Ausbau der Verbindung połączeń w TRMS występuje również konieczność dalszych sieht die Metropolregion Szczecin hier die Notwendigkeit uzgodnień dotyczących problemów technicznych, rozkła- weiterer Abstimmungsprozesse zu technischen Problemen, dów jazdy i przekazywania eksploatacji poszczególnych Fahrplänen oder der Vergabe des Streckenbetriebs an linii usługodawcom zewnętrznym.39 Dienstleister39. Kolejne priorytety rozwoju infrastruktury transportowej Weitere Prioritäten für die Verkehrsentwicklung werden insbe- dotyczą rozwoju dostępności transportowej otoczenia sondere im Ausbau der Verkehrserschließung des Szczeciner Szczecina. Transgraniczny Region Metropolitalny Szcze- Umlands gesehen. Die Metropolregion Szczecin strebt hier mit cina dąży w tym zakresie do utworzenia Szczecińskiej der Realisierung der Szczeciner Metropolbahn einen umwelt- Kolei Metropolitalnej, gwarantującej przyjazny środowisku freundlichen und leistungsfähigen Nahverkehr an, um die i efektywny transport bliskiego zasięgu, tak aby zmniejszyć bisher bestehenden Erreichbarkeitsdefizite zu wichtigen pol- dotychczasowe deficyty dostępności do polskich miejsco- nischen Orten im näheren Umland (u.a. Stargard Szczeciński, wości w najbliższym otoczeniu Szczecina (np. Stargardu Goleniów, Police, Gryfino) und auch in Richtung der nahege- Szczecińskiego, Goleniowa, Polic, Gryfina) oraz z kierunku legenen deutschen grenznahen Orte z. B. für Berufspendler pobliskich przygranicznych miejscowości niemieckich, na und Wochenendausflügler zu verbessern. Straßenseitig steht przykład dla osób codziennie przejeżdżających z miejsca vorrangig der Ausbau der Westumgehung Szczecins im Fokus. zamieszkania do miejsca pracy i z powrotem oraz dla osób Mit dieser Verbindung wird die Fahrtzeit von den nördlichen udających się na weekendowe wycieczki. W układzie dro- Bezirken der Stadt Szczecin zum Flughafen Szczecin Goleniów gowym priorytetowa jest rozbudowa zachodniego drogo- und nach Świnoujście deutlich verkürzt. wego obejścia miasta Szczecina. Dzięki temu połączeniu Mit Hinblick auf die Zielstellung, die touristischen Potenziale znacznie zmniejszy się czas przejazdu do portu lotniczego der Küstenregion durch eine bessere Erschließung an die zen- Szczecin-Goleniów i do Świnoujścia z północnych dzielnic tralen Orte im Hinterland zu stärken, sieht die Metropolregion Szczecina. Szczecin in der Optimierung der Verkehrsanbindung Usedoms Uwzględniając cel, jakim jest wzmocnienie potencja- an die Metropolen Szczecin und Berlin (grenzüberschreitendes łu turystycznego w regionie przez lepszą dostępność Projekt Usedom Crossing) eine wesentliche Bedeutung. Hier

39 Na temat znaczenia połączenia Berlin – Szczecin oraz 39 Zur Bedeutung der Verbindung Berlin-Szczecin sowie den odnośnych przedsięwzięć por. też rezolucję corocznej konferencji diesbezüglich relevanten Maßnahmen vgl. auch die Resolution der „Samorządowe Forum Sąsiedzkie (Berlin i gminy otoczenia) 2014 oraz Jahreskonferenz des Kommunalen Nachbarschaftsforums (Berlin und opracowanie „komunikacja transgraniczna między Polską a Niemca- Umlandgemeinden) 2014, sowie die Studie „Grenzüberschreitender mi”, 2013 r., Izba Przemysłowo – Handlowa Berlina. Verkehr zwischen Deutschland und Polen“, 2013 der IHK Berlin.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 101 4.5. Transport regionalny i mobilność Obszary działania

z głównych ośrodków na jego zapleczu, duże znaczenie dla stehen von polnischer Seite der Bau einer festen Querung Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina ma des Flusses Świna und von deutscher Seite die Realisierung optymalizacja połączeń komunikacyjnych wyspy Uznam der Eisenbahnverbindung von Berlin nach Świnoujście über ze Szczecinem i Berlinem (Transgraniczny Projekt Usedom Ducherow und die Karniner Brücke in der Diskussion. Crossing). Tu dyskutuje się po stronie polskiej o budowie Neben den dargelegten prioritären Vorhaben sieht die stałej przeprawy przez Świnę, a po niemieckiej o realizacji Metropolregion Szczecin eine Reihe weiterer Maßnahmen für połączenia kolejowego z Berlina do Świnoujścia przez miej- die Verbesserung der intraregionalen Verkehrsverbindungen scowość Ducherow i most w Karnin. als wesentlich an. Tabelle 4 gibt einen Überblick über die Poza przedstawionymi priorytetowymi przedsięwzięciami Verkehrsprojekte und die jeweiligen Verantwortlichkeiten Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina postrzega für die Umsetzung. Die Umsetzung der im vorliegenden również konieczność realizacji całego szeregu dalszych Konzept benannten geplanten Verkehrsprojekte erfolgt im działań na rzecz poprawy wewnątrzregionalnych połączeń Rahmen der verfügbaren Haushaltsmittel und erforderlichen komunikacyjnych. Tabela 4 pokazuje zestawienie projek- Priorisierungen. tów transportowych oraz podmioty odpowiedzialne za ich Die vorgestellten Vorhaben werden im Rahmen der weiteren realizację. Wdrożenie wymienionych w niniejszej Koncep- Zusammenarbeit mit den verantwortlichen Akteuren konkreti- cji planowanych przedsięwzięć transportowych nastąpi siert und durch weitere Projekte ergänzt. w ramach dostępnych środków budżetowych oraz przy uwzględnieniu konieczności wyboru priorytetów. Przedstawione przedsięwzięcia zostaną w ramach dalszej współpracy z podmiotami odpowiedzialnymi skonkretyzowane i uzupełnione o dalsze projekty.

Rysunek 15 Priorytetowe projekty transportowe w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina Abbildung 15 Prioritäre Verkehrsprojekte in der Metropolregion Szczecin

Źródło: Bearbeitung complan Kommunalberatung Quelle: Bearbeitung complan Kommunalberatung

102 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac Handlungsfelder 4.5. Regionaler Verkehr und Mobilität

Tabela 4 Zestawienie dalszych przedsięwzięć transportowych i komunikacyjnych w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina, mających znaczenie dla regionu Tabelle 4 Überblick zu weiteren regionalbedeutsamen Verkehrsvorhaben in der Metropolregion Szczecin

Projekty transportowe o znaczeniu ponadregionalnym i re- Odpowiedzialność / Verantwortlichkeit gionalnym w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Przedsię- Gmina, związek Szczecina / Verkehrsprojekte mit überregionaler und regionaler Poziom Kraje związko- biorstwa gmin stowarzy- Bedeutung in der Metropolregion Szczecin krajowy / we, wojewódz- Powiaty / transportowe, szenia celowe Nationale two / Länder, Landkreise komunikacyj- / Kommune + Ebene Woiwodschaft ne / Verkehrs- Zweckverbände unternehmen Połączenie kolejowe Berlin Szczecin / Bahnverbindung Berlin Szczecin Budowa Szczecińskiej Kolei Metropolitalnej / Bau Metropolbahn Szczecin Realizacja projektu Usedom Crossing / Umsetzung Projekt Usedom Crossing Sprawdzenie możliwości połączeń komunikacyjnych z uwzględnieniem transportu wodnego / Prüfung der stärkeren Nutzung der Binnenwasserstraßen für Verbindungen zwischen Berlin-Szczecin-Świnoujście Realizacja zachodniej obwodnicy Szczecina / Realisierung Westumgehung Szczecin Stworzenie struktury organizacyjnej; koordynacja transportowa w aglomeracji szczecińskiej / Schaffung Organisationsstruk- tur Verkehrskoordination im Großraum Szczecin Wprowadzenie biletów łączonych / Einführung Verbundticket Skrócenie czasu przejazdu środkami komunikacji publicznej na trasach Szczecin – Pasewalk, Szczecin- Schwedt nad Odrą / Verkürzung der ÖPNV-Reisezeiten Szczecin – Pasewalk Szczecin- Schwedt/Oder Koncepcja zintegrowanego transgranicznego transportu regionalnego / Konzept für einen integrierten grenzüberschreitenden Regionalverkehr Analiza możliwości współpracy portów lotniczych BER i Szcze- cin-Goleniów / Analyse Kooperationsmöglichkeiten Flughäfen BER und Szczecin Goleniów Analiza powiązań komunikacyjnych między miastami / Analyse der Verkehrsverflechtungen zwischen den Städten

odpowiedzialność / Verantwortung aktywne współdziałanie / Aktive Mitwirkung monitorowanie / Begleitung

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 103 5. Wdrożenie i kontynuacja koncepcji rozwoju 5 Wdrożenie i kontynuacja Umsetzung und Weiterführung Koncepcji rozwoju des Entwicklungskonzeptes

Opracowana Koncepcja Rozwoju TRMS jest pierwszym eta- Das erarbeitete Entwicklungskonzept der MRS stellt die erste pem pracy nad wspólnym, polsko-niemieckim projektem Etappe zur Realisierung eines gemeinsamen deutsch-polni- odniesionym do obszaru funkcjonalnego Transgranicznego schen Projekts – des Verflechtungsraums der grenzüberschrei- Regionu Metropolitalnego Szczecina. Realizacja tej Kon- tenden Metropolregion Szczecin dar. Mit der Umsetzung dieses cepcji ma w szczególności stanowić wkład do wzmocnienia Konzepts und der einhergehenden Zunahme der räumlichen konkurencyjności tego obszaru w Europie przez wzrost Kohärenz soll insbesondere ein Beitrag zur Stärkung der Wett- spójności przestrzennej. Określone zostały cele działań bewerbsfähigkeit dieses Raums in Europa geleistet werden. oraz propozycje projektów mające pozytywny wpływ na In fünf Themenbereichen wurden die Ziele abgesteckt und rozwój TRMS w pięciu obszarach tematycznych: Projekte vorgeschlagen, die die Entwicklung der MRS positiv • Położenie nad wodą – należy skoncentrować się beeinflussen: na wykorzystaniu szans rozwojowych wynikających • Lage am Wasser – Hier gilt das besondere Augenmerk z możliwości rozwoju urbanistycznego obszarów nad- der Nutzung der Entwicklungschancen, die aus der städ- wodnych, funkcjonowania portów morskich i śródlą- tebaulichen Entwicklung von wassernahen Räumen, aus dowych w obszarze TRMS, rozwojem turystyki wodnej der Funktionalität der See- und Binnenhäfen in der MRS korzystającej z obecności dużych i atrakcyjnych przy- sowie aus der Weiterentwicklung des Wassertourismus, rodniczo obszarów wodnych. der die großen Wassergebiete mit attraktiver Natur nutzt, • Energie odnawialne – obszar działań obejmuje rozwój resultieren. Regionu jako modelowego regionu dla energii odna- • erneuerbare Energien – Das Handlungsfeld umfasst wialnych. Zadania w tym obszarze dotyczą rozwoju, die Entwicklung der Metropolregion als Modellregion für wspierania i uzgodnień projektów modelowych, które erneuerbare Energien. Die Aufgaben liegen hierbei in der wspierają rozwój energii odnawialnych po obu stro- Entwicklung, Unterstützung und Abstimmung von Modell- nach granicy, a także intensyfikacji transgranicznej projekten, die auf beiden Seiten der Grenze die weitere wymiany doświadczeń w tym obszarze działań. Wkła- Entwicklung der erneuerbaren Energien befördern sowie dem tego obszaru tematycznego może być studium in der Intensivierung des grenzüberschreitenden Erfah- rozwoju OZE, a także utworzenie transgranicznej grupy rungsaustauschs im Handlungsfeld. Einen Beitrag hierzu roboczej. Wyzwania w tym obszarze dotyczą w szcze- können eine Studie zur Entwicklung erneuerbarer Ener- gólności dostosowania infrastruktury energetycznej giequellen sowie die Bildung einer thematischen grenz- do wzrostu produkcji energii z rozproszonych źródeł überschreitenden Arbeitsgruppe leisten. Eine Herausfor- energii odnawialnych oraz potrzebę znacznego prze- derung stellen hierbei insbesondere die Anpassung der konfigurowania układu pracy sieci. Badania w zakresie Energieinfrastruktur an die steigende Energieerzeugung energii odnawialnych, prowadzone w regionie metro- aus diffusen erneuerbaren Energiequellen sowie die not- politalnym, będą kontynuowane i rozwijane. wendige umfangreiche Umgestaltung des Netzbetriebs • Ludzie, kultura, język, praca – najważniejszym dar. Die in der Metropolregion vorhandenen Forschungen zadaniem w tym obszarze jest wspieranie współpracy auf dem Gebiet der erneuerbaren Energien sollten fortge- i wymiany informacji pomiędzy m.in.: ośrodkami na- führt und ausgebaut werden. ukowymi i gospodarczymi po obu stronach granicy, in- • Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit – Zu den stytucjami publicznymi w zakresie dostarczania usług wichtigsten Aufgaben auf diesem Gebiet zählt die publicznych i sytuacji na rynku pracy. Celem jest zna- Förderung der Zusammenarbeit und des Informati- lezienie wspólnych rozwiązań problemów związanych onsaustauschs z.B. zwischen Wissenschafts- und Wirt- ze zmianami demograficznymi. Na podstawie analiz schaftszentren beiderseits der Grenze sowie zwischen zaproponowane są kierunki działań na rzecz zmniej- öffentlichen Einrichtungen in den Bereichen öffentliche szenia barier językowych, w tym opracowywanie

104 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 5. Umsetzung und Weiterführung des Entwicklungskonzeptes

materiałów edukacyjnych, współpraca szkół i ośrod- Dienstleistungsangebote und Arbeitsmarktsituation mit ków naukowych oraz nauka języka sąsiada na różnych dem Ziel gemeinsame Lösungen zum Umgang mit dem poziomach edukacji. demografischen Wandel zu finden. Auf der Grundlage der • Funkcje miast – wspieraniu funkcji metropolitalnych Analyseenergebnisse werden Richtungen für Maßnahmen służyć ma opracowanie analizy struktury funkcjonalnej zum Abbau von Sprachbarrieren vorgeschlagen, zum miast oraz powiązań funkcjonalno-przestrzennych Beispiel Erarbeitung von Unterrichtsmaterial, Zusam- pomiędzy nimi. Pozwoli to na lepsze włączenie TRMS menarbeit von Schulen und Wissenschaftszentren sowie w europejską sieć współpracy miast, także przez Erlernen der Sprache des Nachbarn in verschiedenen aktywną współpracę z Berlinem i Regionem Øresund. Bildungsstufen. Zbadanie funkcjonowania sieci miast pozwoli na okre- • Funktionen der Städte – Um die Metropolfunktionen ślenie możliwości optymalizacji obsługi ludności i po- zu stärken, sollen die Funktionen der Städte und deren wiązań między ośrodkami. Służyć temu będzie również funktionale und räumliche Verflechtungen untereinander stworzenie wspólnej mapy obszarów inwestycyjnych untersucht werden. Dadurch, aber auch durch die aktive oraz wspólne projekty na temat polityki rozwoju miast. Zusammenarbeit mit Berlin und der Region Öresund, • Transport publiczny – zapisane cele oraz projekty są wird die Einbindung der MRS in das europäische Koope- odpowiedzią na istniejące deficyty transgranicznej rationsnetz der Städte erleichtert. Ausgehend von der infrastruktury w porównaniu do połączeń wewnątrz- untersuchten Funktionalität der Städte können Mög- krajowych oraz na popyt wynikający z wzrastających lichkeiten zur Optimierung der Versorgungssituation für migracji i przekształceniu przygranicznych niemieckich die Bevölkerung und Verflechtung der Zentren definiert gmin w obszar podmiejski Szczecina. Wskazane zostały werden. Diesem Zweck sollen auch eine gemeinsame Kar- konieczne inwestycje w infrastrukturę kolejową oraz te der Investitionsgebiete sowie gemeinsame Projekte im możliwości wykorzystania dróg wodnych. Bereich der Stadtentwicklungspolitik dienen. Cele wskazane w każdym z obszarów tematycznych • Regionaler Verkehr – Die formulierten Zielstellungen und powinny stanowią rekomendacje do strategii rozwoju Projekte sind eine Antwort auf die in der grenzüberschrei- poszczególnych części TRMS jak i całości. Wskazane cele tenden Infrastruktur bestehenden Defizite im Vergleich i propozycje projektów powinny nieć wkład w dyskusję nad zu den Verbindungen im Inland sowie auf den steigenden wydatkowaniem środków unijnych w obszarze przygranicz- Bedarf aufgrund der Mobilität der Bevölkerung und der nym. Wkład ten może mieć postać realizacji tych projektów Einbeziehung deutscher Grenzgemeinden in das Szczeci- w ramach wsparcia z programów współpracy transgranicz- ner Umland. Es wird auf notwendige Investitionen in der nej w rozpoczynającej się perspektywie finansowej UE na Eisenbahninfrastruktur und auf Nutzungsmöglichkeiten lata 2014-2020. der Wasserstraßen hingewiesen. Die Zielstellungen des jeweiligen Themenbereichs sind als Empfehlungen für die Entwicklungsstrategie der einzelnen 5.1. Przyporządkowanie celów Teile und der gesamten MRS zu verstehen. Sowohl mit den rozwojowych i obszarów działania Zielstellungen als auch mit den Projektvorschlägen wird ein do warunków ramowych okresu Beitrag zur Diskussion über die Verwendung von EU-Mitteln im Grenzraum geleistet. Dieser Beitrag könnte in einer Umset- programowania 2014 – 2020 zung dieser Projekte im Rahmen der grenzüberschreitenden Podstawa: Koncepcja Rozwoju i Działania Kooperationsprogramme in der beginnenden EU-Förderperio- Euroregionu Pomerania na lata 2014 do 2020 de 2014–2020 münden. Powołany do życia w 1995 roku Euroregion Pomerania stworzył przez swoje działania bardzo dobrą pozycję 5.1. Zuordnung der Entwicklungsziele wyjściową do kontynuacji w przyszłości współpracy und Handlungsfelder zu den transgranicznej w Transgranicznym Regionie Metropolital- nym Szczecina. Opracowana najpierw osobno w polskiej Förderrahmenbedingungen der i niemieckiej części Euroregionu, a następnie połączona Förderperiode 2014 bis 2020 transgraniczna Koncepcja Rozwoju i Działania Euroregionu Pomerania na lata 2014 do 2020 stanowi dobrą meryto- Grundlage: Entwicklungs- und Handlungskonzept ryczną i organizacyjną podstawę realizacji zdefiniowanych 2014 bis 2020 der Euroregion Pomerania tu celów rozwojowych oraz wdrożenia opisanych w po- Die 1995 gegründete Euroregion Pomerania hat mit ihren szczególnych blokach tematycznych przedsięwzięć mode- Aktivitäten eine sehr gute Ausgangsposition für den weiteren lowych i projektów.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 105 5. Wdrożenie i kontynuacja koncepcji rozwoju

Cztery osie priorytetowe w Programie Współpracy Ausbau der zukünftigen grenzüberschreitenden Zusammenar- INTERREG V A beit in der Metropolregion Szczecin geschaffen. Das zunächst W oparciu o Koncepcję Rozwoju i Działania na lata 2014 do jeweils für den deutschen und den polnischen Teil der Eu- 2020 opracowano w ramach celu „Europejska Współpraca roregion erarbeitete und aktuell zusammengeführte grenz- Terytorialna” Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional- überschreitende Entwicklungs- und Handlungskonzept der nego (EFRR) Program Współpracy NTERREG V a Meklem- Euroregion Pomerania für den Zeitraum 2014 bis 2020 bietet burgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia i Województwo eine gute inhaltliche und organisatorische Grundlage für die Zachodniopomorskie.40 Wnioski o dofinansowanie projek- Realisierung der hier definierten Entwicklungsziele sowie für tów będzie można składać we właściwym Sekretariacie die Umsetzung der in den Handlungsfeldern beschriebenen Technicznym (siedziba w Euroregionie Pomerania w Löck- Modellvorhaben und -projekte. nitz). Wnioski te będą dotyczyć wdrażania przedsięwzięć Vier Prioritätsachsen im Kooperationsprogramm w ramach Programu INTERREG V a na obszarze współpra- INTERREG V A cy, do którego zaliczany jest również obszar Transgranicz- Aus dem Entwicklungs- und Handlungskonzept 2014 bis 2020 nego Regionu Metropolitalnego Szczecina. wurde das Kooperationsprogramm INTERREG V A für Meck- W Programie Współpracy opisano 4 osie priorytetowe: lenburg-Vorpommern, Brandenburg und die Woiwodschaft • oś priorytetowa I: Współpraca transgraniczna z celem Westpommern im Rahmen des Ziels „Europäische territoriale szczegółowym 1 Intensyfikacja współpracy instytucji, Zusammenarbeit“ des Europäischen Fonds für regionale Ent- 40 • oś priorytetowa II: Edukacja z celem szczegóło- wicklung (EFRE) abgeleitet. Projektanträge können bei dem wym 2 Rozszerzenie wspólnej kształcenia ogólnego zuständigen Technischen Sekretariat (c/o Euroregion Pomera- i zawodowego, nia, Löcknitz) für die Umsetzung von Vorhaben im INTERREG V A-Programm für den Kooperationsraum und damit für das • oś priorytetowa III: Transport i mobilność z celem Gebiet der Grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin szczegółowym 3 Usunięcie niedoborów przepusto- eingereicht werden. wości w transgranicznie oddziałującej infrastrukturze transportowej, In dem Kooperationsprogramm werden vier Prioritätsachsen beschrieben: • oś priorytetowa IV: Natura i kultura z Celem szczegó- łowym 4 Wzrost atrakcyjności wspólnego dziedzictwa • Prioritätsachse I: Grenzübergreifende Kooperation mit natury i kultury oraz z celem szczegółowym 5 Wspólna dem spezifischen Ziel 1. Intensivierung der Zusammenar- ochrona i rozwój bioróżnorodności. beit von Institutionen W ramach osi priorytetowych I: Współpraca transgraniczna • Prioritätsachse II: Bildung mit dem spezifischen i IV: Natura i kultura, ustalono finansowo najwyższe ramy Ziel 2. Erweiterung gemeinsamer Bildungs- und dofinansowania. Ausbildungsangebote • Prioritätsachse III: Verkehr und Mobilität mit dem spezi- Zgodność pomiędzy celami – przedsięwzięcia fischen Ziel 3. Beseitigung von Engpässen in der grenz- modelowe i osie priorytetowe übergreifend wirkenden Verkehrsinfrastruktur Porównanie zdefiniowanych celów i przewidzianych przed- • Prioritätsachse IV: Natur und Kultur mit den spezifischen sięwzięć modelowych Transgranicznego Regionu Metropo- Zielen 4. Steigerung der Erlebbarkeit der gemeinsamen litalnego Szczecina wskazuje na dużą zgodność z czterema Natur und 5. Gemeinsamer Erhalt und Entwicklung der osiami priorytetowymi w Programie Współpracy. Biodiversität. W szczególności przewidziane w regionie metropolitalnym In diesem Rahmen sind die Prioritätsachsen I: Grenzübergrei- działania i przedsięwzięcia modelowe w blokach tematycz- fende Kooperation und IV: Natur und Kultur finanziell und nych „Położenie nad wodą” i „Ludzie-kultura-język-pra- förderseitig am besten ausgestattet. ca” mają dobre szanse na realizację w ramach Programu Współpracy INTERREG V A. Dotyczy to również dalszych Übereinstimmung zwischen Zielen / Modellvorhaben opracowywanych w ramach transgranicznej współpracy und den Prioritätsachsen przyszłych przedsięwzięć modelowych, w szczególno- Der Abgleich der definierten Ziele und der vorgesehenen Mo- ści przedsięwzięć, które naszkicują przyszłą organizację dellvorhaben in der Grenzüberschreitenden Metropolregion i struktury kooperacji partnerów w Transgranicznym Szczecin mit den vier Prioritätsachsen in dem Kooperations- Regionie Metropolitalnym Szczecina. Optymalnym przy- programm zeigt eine große Übereinstimmung. porządkowaniem jest w tym przypadku oś priorytetowa Insbesondere die in der Metropolregion vorgesehenen i Współpraca transgraniczna. 40 Entwurf Stand Juni 2014. 40 Projekt stan na czerwiec 2014.

106 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 5. Umsetzung und Weiterführung des Entwicklungskonzeptes

Tabela 5 Porównanie celów i przewidywanych projektów z osiami priorytetowymi Programu Interreg VA

Tabelle 5 Abgleich der Ziele und vorgesehenen Projekte mit den Prioritätsachsen INTERREG V A

Osie priorytetowe / Obszary działania / Handlungsfelder Prioritätsachsen

Region modelowy Ludzie – kultura Regionalny trans- energii odnawial- Funkcje miast / Położenie nad wodą – język – praca / port i mobilność / nych / Modellregion Funktion der Städte / Lage am Wasser Menschen – Kultur – Regionaler Verkehr für Erneuerbare und Gemeinden Sprache – Arbeit und Mobilität Energien Współpraca transgraniczna / zgodność / zgodność / duża zgodność / gro- duża zgodność / gro- neutralne / neutral Grenzübergreifende Übereinstimmung Übereinstimmung ße Übereinstimmung ße Übereinstimmung Kooperation

duża zgodność / gro- Edukacja / Bildung neutralne / neutral neutralne / neutral neutralne / neutral neutralne / neutral ße Übereinstimmung

Transport i mobil- zgodność / zgodność / duża zgodność / gro- ność / Verkehr und neutralne / neutral neutralne / neutral Übereinstimmung Übereinstimmung ße Übereinstimmung Mobilität

porównanie porównanie porównanie porównanie porównanie Natura i kultura / niemożliwe / keine niemożliwe / keine niemożliwe / keine niemożliwe / keine niemożliwe / keine Natur und Kultur Angabe Angabe Angabe Angabe Angabe

Poza tym należy dalej doprecyzowywać i merytorycznie Maßnahmen und Modellvorhaben in den Handlungsfeldern przygotowywać zdefiniowane przedsięwzięcia modelowe „Lage am Wasser“ und „Menschen – Kultur – Sprache – Arbeit“ w poszczególnych blokach tematycznych oraz tworzyć haben gute Chancen auf Realisierung im Rahmen des Koope- struktury partnerstwa. rationsprogramms INTERREG V A. Dies gilt auch für weitere im Rahmen der grenzüberschreitenden Zusammenarbeit Możliwości wsparcia i dofinansowania w ramach zukünftig entwickelte Modellvorhaben sowie insbesondere für programów INTERREG VB i INTERREG EUROPE Vorhaben, die die zukünftige organisatorische und struktu- Poza współpracą transnarodową możliwości wsparcia relle Kooperation der Partner in der grenzüberschreitenden w ramach współpracy międzyregionalnej (INTERREG VB) Metropolregion skizzieren. Diese können der Prioritätsachse I oferują w przyszłości znaczące szanse na realizację zamie- Grenzübergreifende Kooperation optimal zugeordnet werden. rzeń. Region metropolitalny może partycypować w pro- Im Weiteren gilt es, die definierten Projekte und Modellvorha- jektach nieinwestycyjnych dla obszaru Morza Bałtyckiego ben in den Handlungsfeldern weiter zu präzisieren und inhalt- i obszaru Europy Środkowej. Interesujące w tym kontekście lich vorzubereiten sowie die Partnerstrukturen aufzubauen. są przede wszystkim te zakresy tematyczne, które dotyczą energetyki, ochrony klimatu wraz z redukcją CO2, eduka- Unterstützungs- und Fördermöglichkeiten über cja, przyroda i kultura. Sekretariaty obu programów (Ros- INTERREG VB und INTERREG EUROPE tock: Morze Bałtyckie, Drezno: obszar Europy Środkowej) Neben der transnationalen Zusammenarbeit bieten die regularnie organizują konkursy na nabór projektów. Wa- Förderkulissen der interregionalen Zusammenarbeit (INTER- runkiem zatwierdzenia projektu jest każdorazowo udział REG VB) zukünftig gute Umsetzungschancen. Die Metropol- przynajmniej trzech partnerów z trzech krajów każdego region kann an nichtinvestiven Projekten im Ostsee-Raum z wymienionych programów współpracy. oder im mitteleuropäischen Raum partizipieren. Thematisch Program INTERREG EUROPE (w poprzedniej edycji IN- sind hier vor allem die Bereiche Energie und Klimaschutz TERREG IVC) odnosi się do ogólnoeuropejskiej wymiany inkl. CO2-Reduzierung, Bildung sowie Natur und Kultur pomiędzy regionami. Tu przed Transgranicznym Regionem von Interesse. Von den jeweiligen Sekretariaten (Rostock:

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 107 5. Wdrożenie i kontynuacja koncepcji rozwoju

Metropolitalnym Szczecina otwiera się szansa na odniesie- Ostseeraum, Dresden: Mitteleuropa-Raum) werden regelmä- nie korzyści z takich właśnie ogólnoeuropejskich doświad- ßig Calls bzw. Projektaufrufe veröffentlicht. Voraussetzungen czeń i współpracy sieciowej. Program ma animować do für Projektbewilligungen sind jeweils die Beteiligung von „Policy-Learning“ pomiędzy urzędami, tak aby poprawić mindestens drei Partnern aus drei Länder des jeweiligen wydajność działań i programów politycznych na rzecz Kooperationsprogrammes. rozwoju regionalnego. Koncentracja tematyczna dotyczy Das Programm INTERREG EUROPE (vorher INTERREG IVC) badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji, spricht den europaweiten Austausch von Regionen an. Hier konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), bietet sich für die Metropolregion Szczecin die Chance, von gospodarki niskoemisyjnej oraz środowiska i efektywności europaweiten Erfahrungen und Netzwerken zu profitieren. wykorzystania zasobów. Das Programm soll zum „Policy-Learning“ zwischen Behörden Programy działania i programy tematyczne Unii anregen, um die Leistung der politischen Maßnahmen und Europejskiej Programme für die regionale Entwicklung zu verbessern. The- matisch stehen die Forschung, technologische Entwicklung Poza różnymi programami w ramach Europejskiej Współ- und Innovation, die Wettbewerbsfähigkeit der Kleinen und pracy Terytorialnej (INTERREG) w przyszłości większą niż Mittleren Unternehmen (KMU), die CO2-arme Wirtschaft sowie dotychczas rolę mogą odgrywać programy działania i pro- die Umwelt und Ressourceneffizienz im Fokus. gramy tematyczne Unii Europejskiej. Poza tym jako możliwości pozyskania dofinansowania na- Aktions- und thematische Programme der leży tu wymienić fundusze EFSI oraz programy INTERREG Europäischen Union A, w których teraz zakłada się, że 20 % środków może być Neben den unterschiedlichen Programmen im Rahmen der wykorzystanych po drugiej stronie granicy. Europäischen Territorialen Zusammenarbeit (INTERREG) Od początku 2014 r. Horyzont 2020 – nowy program können zukünftig mehr als bisher Aktionsprogramme und the- ramowy UE w zakresie badań i innowacji – łączy w sobie matische Programme der Europäischen Union eine besondere wszystkie ważne programy wsparcia nauki i innowacji Rolle spielen. Komisji Europejskiej i zastępuje je. Możliwe są przedsię- Zudem sind als weitere Fördermöglichkeiten: die ESI – Fonds wzięcia dotyczące zwiększenia poziomu wiedzy oraz dalszy und die INTERREG A Programme, die neuerdings beinhalten, rozwój badań przemysłowych, jak i wzmocnienia małych dass 20 % der Mittel außerhalb, also jenseits der Grenze einge- i średnich przedsiębiorstw jako siły napędowej innowacji setzt werden können, zu nennen. i konkurencyjności. Poza tym mogą pojawić się projekty Seit Jahresbeginn 2014 führt Horizont 2020, das neue EU- naukowe dotyczące przezwyciężania wyzwań społecznych. Rahmenprogramm für Forschung und Innovation, alle Dzięki programowi LIFE+ będą mogły być w przyszłości do- forschungs- und innovationsrelevanten Förderprogramme der finansowane projekty, które przyczyniają się do rozwijania Europäischen Kommission zusammen und hat die bisherigen i wdrażania polityki ochrony środowiska i prawa ochrony Programme abgelöst. Denkbar sind Vorhaben zur Stärkung środowiska w Europie. Możliwe są działania w takich ob- der Wissenschaftsexzellenz sowie zur Weiterentwicklung szarach cząstkowych jak „Przyroda i różnorodność biolo- der industriellen Forschung und Stärkung der Kleinen und giczna”, „Polityka środowiskowa i praktyka administracyj- Mittleren Unternehmen (KMU) als Treiber für Innovation und na“ oraz „Informacja i komunikacja“. Wettbewerbsfähigkeit. Schließlich können durch Forschungs- projekte Beiträge zur Bewältigung gesellschaftlicher Heraus- forderungen erstellt werden. Über das Programm LIFE+ können zukünftig Projekte finan- ziert werden, die einen Beitrag zur Entwicklung und Durch- führung der Umweltpolitik und des Umweltrechts in Europa leisten. Denkbar sind Maßnahmen in den Teilbereichen „Natur und biologische Vielfalt“, „Umweltpolitik und Verwaltungspra- xis“ sowie „Information und Kommunikation“.

108 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 5. Umsetzung und Weiterführung des Entwicklungskonzeptes

5.2. Propozycje organizacji i dalsza 5.2. Vorschläge für die Organisation und współpraca die weitere Zusammenarbeit Do prac nad projektem została powołana polsko-niemiec- Die Arbeit an diesem Projekt hat die zu diesem Zweck einge- ka Grupa Sterująca. richtete deutsch-polnische Steuerungsgruppe übernommen. Prace po stronie polskiej koordynowane są przez dyrek- Auf der polnischen Seite werden die Arbeiten vom Direktor des tora Regionalnego Biura Gospodarki Przestrzennej Woje- Regionalen Raumplanungsbüros der Woiwodschaft West- wództwa Zachodniopomorskiego, natomiast po stronie pommern, auf der deutschen Seite von der Gemeinsamen niemieckiej przez Wspólny Wydział Planowania Berlina Landesplanungsabteilung Berlin-Brandenburg sowie dem i Brandenburgii oraz Ministerstwo Energetyki, Infrastruktu- Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung ry i Rozwoju Kraju Związkowego Meklemburgia-Pomorze Mecklenburg-Vorpommern koordiniert. Zu den Aufgaben der Przednie. Do zadań Grupy Sterującej należy prowadzenie Steuerungsgruppe gehört die inhaltliche Arbeit am Kon- merytorycznych prac nad Koncepcją, określanie harmo- zept, die Festlegung des Zeitplans, die Zusammenfassung nogramu prac, podsumowanie działań oraz publikacja der Arbeiten sowie die Veröffentlichung und Verbreitung der i rozpowszechnianie wyników. Ergebnisse.

Rysunek 16 Sygnatariusze komunikatu dotyczącego stanu prac nad wspólną polsko-niemiecką Koncepcją Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina podpisanego podczas V Konferencji Transgraniczne planowanie przestrzenne 21 listopada 2013 r. W Szczecinie Abbildung 16 Unterzeichner des Kommuniqués zum Stand der Arbeiten am deutsch-polnischen „Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin“, das anlässlich der 5. Konferenz für grenzüberschreitende Raumplanung am 21. November 2013 in Szczecin unterzeichnet wurde

Sygnatariusze komunikatu w sprawie stanU prac nad koncepcją rozwoju TRMS Unterzeichner des Kommuniqués zum Stand der Arbeiten

POLSKA NIEMCY POLEN DEUTSCHLAND

Kraj Związkowy Meklemburgia – Pomorze Zachodnie Land Mecklenburg-Vorpommern

Województwo Zachodniopomorskie Woiwodschaft Westpommern Kraj Związkowy Brandenburgia Land Brandenburg

Kraj Związkowy Berlin Land Berlin

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 109 5. Wdrożenie i kontynuacja koncepcji rozwoju

Rysunek 17 Instytucje wchodzące w skład polsko-niemieckiej Grupy Sterującej ds. TRMS, stan na styczeń 2015 r. Abbildung 17 Institutionen der deutsch-polnischen Steuerungsgruppe der MRS, Stand: Januar 2015

polsko-niemiecka grupa sterująca ds. TRMS DEUTSCH-POLNISCHE STEUERUNGSGRUPPE

Wspólny Wydział Planowania Berlina i Brandenburgii Gemeinsame Landesplanungsabteilung Berlin- Regionalne Biuro Gospodarki Brandenburg Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego Ministerstwo Energetyki, Infrastruktury Regionales Raumplanungsbüro der i Rozwoju Kraju Związkowego Meklemburgii- Woiwodschaft Westpommern Pomorza Przedniego Ministerium für Energie, Infrastruktur und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern

Miasto Szczecin Stadt Szczecin Zarząd Senatu Berlina ds. Rozwoju Miasta i Środowiska Senatsverwaltung für Stadtentwicklung Miasto Świnoujście und Umwelt Berlin Stadt Świnoujście Regionalny Związek Planistyczny Pojezierza Meklemburskiego, Biuro w Neubrandenburgu Regionaler Planungsverband Mecklenburgische Stowarzyszenie Szczecińskiego Seenplatte – Geschäftsstelle, Neubrandenburg Obszaru Metropolitalnego SSOM Verein des Metropolraums Szczecin Regionalny Związek Planistyczny Pomorza Przedniego, Biuro w Greifswaldzie Regionaler Planungsverband Vorpommern – Stowarzyszenie Gmin Polskich Geschäftsstelle, Greifswald Euroregionu Pomerania Verein der Polnischen Gemeinden Regionalne Stowarzyszenie Planistyczne der Euroregion Pomerania Uckermark – Barnim Regionale Planungsgemeinschaft Uckermark- Barnim, Eberswalde

Stowarzyszenie Europaregion POMERANIA e.V. Kommunalgemeinschaft Europaregion POMERANIA e.V.

110 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 5. Umsetzung und Weiterführung des Entwicklungskonzeptes

Kontynuacja współpracy przy projekcie powinna się od- Die Zusammenarbeit am Projekt sollte im Rahmen der Steue- bywać w dalszym ciągu w ramach Grupy Sterującej, której rungsgruppe fortgesetzt werden. Die Mitglieder der Steue- członkami byliby przedstawiciele ww. Instytucji, oddele- rungsgruppe sollten weiterhin Vertreter der vorgenannten Ein- gowani do dalszych prac nad projektem. Sposób działania richtungen sein, die mit der Fortsetzung der Arbeit an diesem Grupy zostanie uszczegółowiony w regulaminie. Spotkania Projekt beauftragt werden. In einer Geschäftsordnung wird die Grupy Sterującej powinny odbywać się min. 2 razy do roku, Arbeitsweise der Gruppe konkretisiert. Die Steuerungsgruppe naprzemiennie po stronie polskiej i po stronie niemieckiej. sollte sich mindestens zweimal im Jahr – abwechselnd auf der W czasie tych spotkań omawiane będą działania związane polnischen und der deutschen Seite – treffen. In den Bera- z pracami nad wdrażaniem projektu i przygotowywane tungen werden Arbeitsaufgaben zur Umsetzung des Projekts będą wspólne przedsięwzięcia, związane z dalszymi praca- besprochen und gemeinsame Maßnahmen, die die weiteren mi nad projektem. Ponadto członkowie Grupy Sterującej, Arbeiten am Projekt betreffen, vorbereitet. Außerdem wer- w ramach swoich kompetencji i możliwości, będą promo- den die Mitglieder der Steuerungsgruppe, im Rahmen ihrer wać w swoich regionach ideę wspólnego regionu metro- Zuständigkeiten und Möglichkeiten, die Idee einer Metro- politalnego oraz będą nadzorować uwzględnianie zapisów polregion in ihre Regionen weitertragen und darauf achten, Koncepcji w regionalnych i lokalnych strategiach i planach dass die Inhalte des Konzepts in den regionalen und lokalen rozwojowych. W dalszych pracach nad Koncepcją koniecz- Entwicklungsstrategien und -plänen berücksichtigt werden. In ne będzie zgłębienie pozostałych obszarów tematycznych der weiteren Arbeit am Konzept wird es notwendig sein, dass wymienionych w oświadczeniu woli w sprawie dalszych auch die weiteren Themenbereiche vertieft behandelt werden, prac i wdrażania wspólnej polsko-niemieckiej Koncepcji die in der Absichtserklärung zur Weiterentwicklung und Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Umsetzung des gemeinsamen deutsch-polnischen Entwick- Szczecina, którego podpisanie planowane jest w 2015. lungskonzeptes für die grenzüberschreitende Metropolregion W celu opracowania tych tematów zaleca się zachowanie Szczecin (Unterzeichnung für 2015 vorgesehen) genannt sind. dotychczasowej formy współpracy, polegającej na pracach Um dies tun zu können, wird empfohlen, die bisherige Form polsko-niemieckich grup roboczych. Grupy te uzgadniałyby der Zusammenarbeit aufrechtzuerhalten, deren Basis aus zakres merytoryczny danego obszaru tematycznego i w ra- deutsch-polnischen Arbeitsgruppen besteht. Diese Gruppen mach oddzielnego harmonogramu prowadziłyby prace würden den inhaltlichen Umfang des jeweiligen Themenbe- projektowe, związane z poszczególnymi tematami. reichs abstimmen und die Arbeiten, die die einzelnen Themen Wyniki prac będą dokumentowane w formie raportów erfordern, nach einem gesonderten Zeitplan durchführen. i przedstawiane do opiniowania przez Grupę Sterującą, Die Arbeitsergebnisse werden in Form von Berichten doku- która po jego zatwierdzeniu, przekazywałaby go do dalsze- mentiert und der Steuerungsgruppe zur Begutachtung vor- go uzgadniania i zatwierdzenia do instytucji nadrzędnych gelegt. Sobald ein Bericht genehmigt worden ist, wird er an i właściwych resortów. die übergeordneten Behörden / zu beteiligenden Ressorts zur Wymienione powyżej wspólne oświadczenie, podpisane Abstimmung und Bestätigung weitergeleitet. przez marszałka Województwa Zachodniopomorskie- Die eingangs genannte Erklärung, unterzeichnet durch den go i sekretarzy stanu właściwych do spraw gospodarki Marschall der Woiwodschaft Westpommern und die für przestrzennej, stworzy możliwości współpracy mającej na Raumordnung zuständigen StaatssekretärInnen, wird die celu osiągnięcie postępów w tworzeniu wspólnego Trans- Möglichkeit schaffen, die Zusammenarbeit im Rahmen ihrer granicznej Regionu Metropolitalnego Szczecina w ramach fachlichen Zuständigkeiten fortzusetzen um Fortschritte bei merytorycznych kompetencji i właściwości podmiotów. der Konstituierung einer gemeinsamen grenzüberschrei- Podjęte działania w ramach wspólnego oświadczenia obej- tenden Metropolregion Szczecin zu erreichen. Bestandteil mą również przemyślenie przyszłych wspólnych struktur der gemeinsamen Erklärung sind ebenfalls Überlegun- finansowych i organizacyjnych. gen, zu den künftigen gemeinsamen Finanzierungs- und Jednocześnie partnerzy współpracujący w polsko-niemiec- Organisationsstrukturen. kiej Grupie Sterującej podjęliby zobowiązanie o informo- Des Weiteren würden die in der deutsch-polnischen Steue- waniu się wzajemnie odpowiednio wcześnie i w sposób wy- rungsgruppe zusammenarbeitenden Partner sich verpflichten, czerpujący o zamierzeniach, planach i przedsięwzięciach, sich gegenseitig rechtzeitig und ausführlich über Absichten, dotyczących zakresu zadań i tematów regionu metropo- Pläne und Vorhaben zu informieren, die den Aufgabenbereich litalnego. Poza tym między partnerami uzgadniane będą und die Themen der Metropolregion tangieren. Zudem werden polsko-niemieckie publikacje dotyczące przedmiotowych deutsch-polnische Publikationen zu derartigen Themen unter tematów. W razie potrzeby partnerzy będą czynić starania den Partnern abgestimmt werden. Bei Bedarf werden sich die o wspólne stanowisko w stosunku do podmiotów trzecich. Partner bemühen, einen gemeinsamen Standpunkt gegen- über Dritten zu erarbeiten.

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 111 5. Wdrożenie i kontynuacja koncepcji rozwoju

Podsumowując, stosowanie sprawdzonych struktur ko- Zusammenfassend bietet die Nutzung der bewährten (Kom- munikacyjnych polsko-niemieckiej Grupy Sterującej daje munikations-) Strukturen der deutsch-polnischen Steue- dobrą podstawę do dalszego rozwoju obszarów tematycz- rungsgruppe eine gute Grundlage für die Weiterentwicklung nych i realizacji projektów przy uwzględnieniu uwarunko- von Themen und die Umsetzung von Projekten unter Berück- wań w nowym okresie wsparcia. sichtigung der neuen Rahmenbedingungen in der neuen Równolegle do kontynuacji prac koncepcyjnych należy Förderperiode. podjąć działania na rzecz przygotowania do stworzenia Neben der Fortführung der konzeptionellen Arbeiten soll struktur organizacyjnych dla TRMS. W momencie, w któ- zugleich mit der Vorbereitung zur Bildung von Organisations- rym zgromadzona zostanie odpowiednia wiedza, podjęte strukturen für die MRS begonnen werden. Sobald hierzu ein zostaną pierwsze kroki prowadzące do stworzenia trwa- hinreichender Abstimmungsstand erreicht wurde, werden die łych i efektywnych struktur finansowych i organizacyjnych ersten Schritte zum Aufbau von dauerhaften und effizienten TRMS. Na początku zostanie przeprowadzone seminarium Finanz- und Organisationsstrukturen der MRS eingeleitet. Als eksperckie, podczas którego przedyskutowane zostaną Anregung dafür werden im Rahmen der Expert - Seminare przykłady tzw. najlepszych praktyk z innych transgranicz- die Best-Practice-Erkenntnisse aus anderen grenzüberschrei- nych regionów metropolitalnych oraz doświadczenia zdo- tenden Metropolregionen sowie Erfahrungen aus der wissen- byte w toku naukowego monitorowania takich procesów schaftlichen Begleitung derartiger Prozesse zur grenzüber- współpracy transgranicznej. schreitenden Zusammenarbeit diskutiert werden. Wraz z przedłożeniem niniejszej Koncepcji Rozwoju Trans- Mit dem vorliegenden Entwicklungskonzept 2015 der grenz- granicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina 2015 überschreitenden Metropolregion Szczecin wird die erste zakończona została pierwsza faza prac nad nią. Obejmuje Phase zur Erstellung dieses Konzeptes beendet. Es beinhaltet ona pierwsze kroki w kierunku intensyfikacji współpra- erste Schritte zur Intensivierung der grenzüberschreitenden cy transgranicznej, wspierania spójności terytorialnej Zusammenarbeit, zur Förderung des territorialen Zusam- i wzrostu konkurencyjności Transgranicznego Regionu menhaltes und zur Steigerung der Wettbewerbsfähigkeit Metropolitalnego Szczecina. W następnej fazie dotychcza- der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin. In der sowe tematy zostaną pogłębione, opracowane zostaną nächsten Phase sollen die bisherigen Themen vertieft, weitere następne oraz zapoczątkowane zostanie wdrażanie działań erarbeitet sowie die Umsetzung von Maßnahmen und Vorha- i przedsięwzięć. ben eingeleitet werden. Słowa podziękowania należą się wszystkich podmiotom, Allen Akteuren, die den bisherigen Prozess unterstützt und które angażowały się aktywnie w dotychczasowy proces, begleitet haben sowie denen, die aktiv beteiligt waren, wird wspierały go i monitorowały. herzlich gedankt.

112 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 6. Abbildungs-, Tabellen- und Kartenverzeichnis

Abbildungs-, Tabellen- 6 Spis rysunków, tabel i ilustracji und Kartenverzeichnis

Spis rysunków Abbildungsverzeichnis

Rysunek 1 Podpisanie komunikatu dotyczącego stanu prac Abbildung 1 Unterzeichnung des Kommuniqués zum Stand nad wspólną polsko-niemiecką „Koncepcją rozwoju Trans- der Arbeiten an dem gemeinsamen deutsch-polnischen Ent- granicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina” w ramach 10 wicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion „V Konferencji Transgraniczne planowanie przestrzenne“ 21 Szczecin anlässlich der 5. Konferenz zur grenzüberschreitenden listopada 2013 r. w Szczecinie Raumplanung vom 21. November 2013 in Szczecin

Rysunek 2 Fragmenty przestrzeni nadwodnych w Szczecinie Abbildung 2 Wassernahe Räume in Szczecin – Blick auf die Lange 30 – widok w stronę mostu Długieg Brücke und die Altstadt

Rysunek 3 Udział przeładunków w roku 2013 w portach Abbildung 3 Anteil des Umschlags 2013 in den MRS-Häfen – deut- TRMS – strona niemiecka (Sassnitz, Stralsund, Wolgast, 35 sche Seite (Sassnitz, Stralsund, Wolgast, Vierow), nach geographi- Vierow) wg kierunków geograficznych scher Lage

Rysunek 4 Udział przeładunków w roku 2012 w portach Abbildung 4 Anteil des Umschlags 2013 in den MRS-Häfen – pol- TRMS – strona polska (Szczecin, Świnoujście, Police) wg 35 nische Seite (Szczecin, Świnoujście, Police), nach geographischer kierunków geograficznych Lage

Rysunek 5 Turystyka wodna – molo w Ahlbeck na wyspie Abbildung 5 Wassertourismus – Seebrücke bei Ahlbeck auf 40 Uznam Usedom

Rysunek 6 Aktualna sytuacja i prognozy rozwoju energii ze Abbildung 6 Ausbaustand und prognostizierte Entwicklung der źródeł odnawialnych w województwie zachodniopomor- 47 erneuerbaren Energien in Westpommern, Brandenburg und skim, Brandenburgii i Meklemburgii-Pomorzu Przednim Mecklenburg-Vorpommern

Rysunek 7 Przykłady lądowych farm wiatrowych 48 Abbildung 7 Beispiele für Windparkanlagen

Rysunek 8 Hybrydowa Elektrownia Wodorowa Uckermark 53 Abbildung 8 Wasserstoff-Hybridkraftwerk Uckermark

Rysunek 9 Porównanie struktury wieku w Brandenburgii Abbildung 9 Vergleich der Altersstruktur in Brandenburg, Meck- i Meklemburgii Pomorzu Przednim oraz w województwie 61 lenburg-Vorpommern und der Woiwodschaft Westpomern zachodniopomorskim.

Rysunek 10 Liczba uczniów uczących się języka polskiego Abbildung 10 Entwicklung der Schülerzahlen mit Polnisch bzw. 67 lub niemieckiego jako języka obcego Deutsch als Fremdsprache

Rysunek 11 Uczniowie z gimnazjum w Löcknitz oraz z Ze- 68 Abbildung 11 Bildungseinrichtung społu Szkół im. I. Łukasiewicza w Policach

Rysunek 12 Filharmonia Szczecińska 70 Abbildung 12 Philharmonie in Szczecin

Rysunek 13 Kościół Mariacki w Neubrandenburgu (wykorzy- Abbildung 13 Marienkirche in Neubrandenburg (Nutzung auch 70 stywany jako sala koncertowa) als Konzerthalle)

Rysunek 14 Uznamska Kolej Uzdrowiskowa oraz Dworzec 93 Abbildung 14 Usedomer Bäderbahn / Hauptbahnhof Szczecin Główny PKP w Szczecinie

Rysunek 15 Priorytetowe projekty transportowe w Trans- Abbildung 15 Prioritäre Verkehrsprojekte in der Metropolregion 102 granicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina Szczecin

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 113 6. Spis rysunków, tabel i map

Rysunek 16 Sygnatariusze komunikatu dotyczącego stanu Abbildung 16 Unterzeichner des Kommuniqués zum Stand der prac nad wspólną polsko-niemiecką Koncepcją Rozwoju Arbeiten am deutsch-polnischen „Entwicklungskonzept der Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina pod- 109 grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin“, das anlässlich pisanego podczas V Konferencji Transgraniczne planowanie der 5. Konferenz für grenzüberschreitende Raumplanung am 21. przestrzenne 21 listopada 2013 r. W Szczecinie November 2013 in Szczecin unterzeichnet wurde

Rysunek 17 Członkowie polsko-niemieckie Grupy Sterującej Abbildung 17 Institutionen der deutsch-polnischen Steuerungs- 110 ds. TRMS, stan na styczeń 2015 r. gruppe der MRS, Stand: Januar 2015

Spis map Kartenverzeichnis

Mapa 1 Euroregion Pomerania 12 Karte 1 Euroregion Pomerania

Mapa 2 Pozycja Szczecina w Europie 14 Karte 2 Positionierung Szczecin in Europa

Mapa 3 Wzorce kierunkowe gospodarki przestrzennej (RFN) Karte 3 Leitbilder für die Raumordnung und Nationales Raument- i Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 15 wicklungskonzept 2030 (Polska)

Mapa 4 Gęstość zaludnienia w Transgranicznym Regionie Karte 4 Bevölkerungsdichte in der Metropolregion Szczecin und in 20 Metropolitalnym Szczecina i na terenach z nim graniczących angrenzenden Gebieten

Mapa 5 Kierunki wzmacniania kooperacji endogennej 23 Karte 5 Kooperation nach innen und außen stärken i egzogennej

Mapa 6 Pozycja Szczecina w europejskim układzie Karte 6 Positionierung Szczecins im europäischen 25 metropolii Metropolengefüge

Mapa 7 Planowana transformacja nadwodnych terenów Karte 7 Geplante Umgestaltung der zur Wasserseite liegenden 31 portowych na wyspach Międzyodrza Hafengebiete auf den Międzyodrze-Inseln

Mapa 8 Przeładunki w portach Transgranicznego Regionu Karte 8 Umschlag der Häfen in der Metropolregion und in angren- 39 Metropolitalnego Szczecina i na obszarze sąsiadującym zenden Gebieten

Mapa 9 Infrastruktura turystyki wodnej w Transgranicznym Karte 9 Wassertouristische Infrastruktur in der Metropolregion 43 Regionie Metropolitalnym Szczecina Szczecin

Mapa 10 Priorytety i przedsięwzięcia w dziedzinie energetyki Karte 10 Schwerpunkte und Modellräume im Bereich der Erneuer- odnawialnej w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym 56 baren Energien in der Metropolregion Szczecin und in angrenzen- Szczecina oraz na obszarze przyległym den Gebieten

Mapa 11 Zmiana liczby ludności w latach 2005 do 2013 Karte 11 Bevölkerungsentwicklung 2005 bis 2013 in der MRS und 60 w TRMS i wybranych regionach sąsiedzkich einigen Nachbarregionen

Mapa 12 Prognoza demograficzna 2030 w TRMS i wybranych Karte 12 Bevölkerungsprognose 2030 in der MRS und einiger 63 regionach sąsiednich Nachbarregionen

Mapa 13 Miasta Transgranicznego Regonu Metropolitalnego Karte 13 Städte der Metropolregion Szczecin nach 76 Szczecina wg liczby mieszkańców Bevölkerungsgröße

Mapa 14 Ośrodki centralne TRMS i dostępność do głównych Karte 14 Oberzentren in der MRS und Erreichbarkeit der größten 77 miast Städte

Mapa 15 Mapa transportowa Partnerstwa Odry „Rozwój Karte 15 Verkehrskarte der Oder-Partnerschaft – „Entwick- ponadregionalnej infrastruktury transportowej w obszarze 94 lung der überregionalen Verkehrsinfrastruktur im Bereich der Partnerstwa Odry” Oder-Partnerschaft“

Mapa 16 Wycinek z mapy zamierzeń inwestycyjnych pogra- Karte 16 Ausschnitt der Karte der Investitionsvorhaben im 95 nicza Polski i Niemiec deutsch-polnischen Grenzraum

114 Koncepcja Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina – raport z pierwszego etapu prac 6. Abbildungs-, Tabellen- und Kartenverzeichnis

Spis tabel Tabellenverzeichnis

Tabela 1 Roczne przeładunki w portach morskich Tabelle 1 Jahresumschlag in den Häfen der grenzüberschreiten- w Transgranicznym Regionie Metropolitalnym Szczecina i na 36 den Metropolregion Szczecin und im benachbarten Raum obszarze sąsiadującym

Tabela 2 Porty śródlądowe w Transgranicznym Regionie Tabelle 2 Binnenhäfen in der grenzüberschreitenden Metropol- Metropolitalnym Szczecina i w bezpośrednim jego sąsiedz- 38 region Szczecin und in der unmittelbaren Nachbarschaft im Jahr twie w 2012 r. 2012

Tabela 3 Lokalizacja marin – sumaryczna ilość miejsc Tabelle 3 Standorte der Marinas – Summierte Zahl 42 Kartenverzeichnis postojowych w marinach w danej miejscowości der Liegeplatze je Standort

Tabela 4 Zestawienie dalszych przedsięwzięć transporto- Tabelle 4 Überblick zu weiteren regional bedeutsamen wych i komunikacyjnych w Transgranicznym Regionie 103 Verkehrs-vorhaben in der Metropolregion Szczecin Metropolitalnym Szczecina, mających znaczenie dla regionu

Tabela 5 Porównanie celów i przewidywanych projektów Tabelle 5 Abgleich der Ziele und vorgesehenen Projekte mit den 107 z osiami priorytetowymi Programu Interreg VA Prioritätsachsen INTERREG V A

Entwicklungskonzept der grenzüberschreitenden Metropolregion Szczecin – Bericht der ersten Arbeitsetappe 115