Rytuał Religijny W Sporcie – Perspektywa Polska
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
dr Michał Mazurkiewicz [email protected] Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach http://dx.doi.org/10.16926/!sasit.06 Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska Streszczenie Związki sportu i religii na przestrzeni dziejów stanowią intrygujące pole badań nauko- wych. Zamiłowanie do rytuałów jest jedną z głównych cech ludzkości. Rytuał występuje przede wszystkim w religii, ale również w codziennym życiu, także w sporcie. W niniej- szym artykule autor przedstawia zjawisko rytuału inspirowanego religią, z którym stykamy się w polskim sporcie, zwłaszcza w piłce nożnej. Mówiąc bardziej precyzyjnie, jest to czy- nienie przez sportowców znaku krzyża, modlitwa, noszenie koszulek z wizerunkiem Boga lub Matki Boskiej oraz liczne mniej lub bardziej zaskakujące zachowania, również oparte na wierze w Boga (np. przedmeczowe rytuały trenera Ryszarda Tarasiewicza, który całuje obrazki Matki Boskiej i Jana Pawła II). Jeśli chodzi o kibiców piłki nożnej w Polsce, autor analizuje barwne oprawy stadiono- we o wydźwięku religijnym, jak np. „Czarna Madonno, miej nas w opiece”, przygotowaną przez kibiców Polonii Warszawa. Innym przykładem obecności religii w życiu kibiców są rytualne pielgrzymki na Jasną Górę w Częstochowie, stanowiące ciekawą mieszankę pa- triotyzmu i religijności. Słowa kluczowe: sport, rytuał, religia, piłka nożna 1. Wprowadzenie Zacznijmy nasze rozważania od wstępnej re+eksji nad istotą kategorii sacrum . Zbigniew Krawczyk de/niuje ją w następujący sposób: „Jest to sfera kultu religij- nego, przez który należy rozumieć wszelkie zachowania mające na celu wyrażenie czci wobec wartości sacrum ”1. A zatem nie są to jedynie praktyki ograniczone do przestrzeni kościelnej. Zachowania religijne pojawiają się także w innych dziedzi- nach – również w świecie sportu. Polska pozostaje jednym z najbardziej religijnych społeczeństw świata. Religia nie jest tu jedynie ograniczona do sfery prywatnej, częstokroć stanowi ona ważną 1 Z. Krawczyk, Sport z zmieniającym się społeczeństwie , Warszawa 2000, s. 29. 88 Michał Mazurkiewicz część sfery publicznej. W przypadku Polski mamy rzecz jasna na myśli konkretną religię – katolicyzm, będący dominującym wyznaniem w polskim społeczeństwie. Choć może się to wydać z pozoru zaskakujące, religia jest niejednokrotnie obecna na polskich stadionach, piłkarskich i nie tylko. Formy jej występowania są różnorakie, począwszy od poświęcania nowo otwartych obiektów, poprzez religij- ne rytuały zawodników i trenerów, barwne choreograe (oprawy), duszpasterstwo sportowe oraz msze w intencji klubu, a skończywszy na wielkich spektaklach nie- związanych ze sportem, jak np. rekolekcje „Jezus na stadionie” przeprowadzane przez ugandyjskiego charyzmatyka Johna Baptistę Bashoborę, przyciągające na Stadion Narodowy w Warszawie tłumy wiernych. Zacznijmy naszą analizę od naj- ważniejszych postaci sportu – samych bohaterów stadionów. 2. Religijność sportowców – zarys tematyki W kontekście polskiego sportu przeanalizujmy wpierw pokrótce znaczenie re- ligii w życiu wybranych zawodników, głównie graczy futbolowych, otwarcie dekla- rujących przywiązanie do swej wiary i demonstrujących je na zarówno na stadio- nie, jak i poza nim. Obok znanych osób ze świata show-biznesu wielu sportowców dołączyło do akcji „Nie wstydzę się Jezusa”, zainicjowanej przez członków Krucja- ty Młodych i stanowiącej odpowiedź na agresywne propozycje środowisk lewico- wych i laickich. Celem owego „pospolitego ruszenia” jest umacnianie katolickiej tożsamości Polski. Przytoczmy pierwsze słowa opisu akcji: „Żyjemy w świecie, w którym Boga odstawia się na dalszy plan. Samozwańcze ‚autorytety’, wykorzy- stując potęgę mediów, stawiają się ponad Prawdą, wyszydzając Dobro, poniżając Miłość, atakując Kościół Katolicki” 2. Warto też odnotować, iż gwiazdy nagrały na potrzeby kampanii krótkie lmy, w których wyznały swoje świadectwo wiary. Za przykłady ze świata piłki nożnej mogą posłużyć: były reprezentant Polski, strzelec bramki na Wembley (w 1996 roku) Marek Citko, któremu karierę złama- ła poważna kontuzja, czy też obecne gwiazdy polskiego futbolu, jak Jakub Błasz- czykowski i znakomity snajper Robert Lewandowski. Citko stwierdza: „Krzyż jest bardzo ważny w moim życiu, bo tak naprawdę zaczynam i kończę dzień znakiem krzyża. […] Moją ulubioną księgą jest Księga Hioba, który – cokolwiek by się działo – wychwalał Pana Boga” 3. Błaszczykowski podkreśla, że w życiu są takie momenty, kiedy nie można już liczyć na lekarzy i innych ludzi – pozostaje wtedy wiara 4. Podobnie rzecz się ma z gwiazdą Bayernu Monachium, Lewan- dowskim, który otwarcie mówi o swojej religijności i podkreśla, że swe sukcesy zawdzięcza Bogu. 2 Nie wstydzę się Jezusa ; http://www.mt1033.pl/akcja.html [dostęp: 5.06.2015]. 3 J. Fila, Oni nie wstydzą się Jezusa – o religijności polskich sportowców ; http://natemat.pl/9305,oni- -nie-wstydza-sie-jezusa-o-religijnosci-polskich-sportowcow [dostęp: 5.05.2015]. 4 Tamże. Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska 89 O wadze religii w życiu ludzi sportu możemy się przekonać za sprawą cennego zbioru wywiadów z wybranymi sportowcami pod tytułem Boży doping . Mamy w nim do czynienia z przedstawicielami różnych dyscyplin sportowych; są to m.in.: Zbigniew Boniek, Antoni Piechniczek, Adam Małysz, Tomasz Adamek czy Czesław Lang 5. Spory, choć niemierzalny, wpływ na religijność sportowców mają z pewno- ścią obecni na stadionach i w szatniach duszpasterze sportowi. Jak zauważa ksiądz Adam Podolski, sport zadomowił się w rzeczywistości kościelnej, a przez to rów- nież w duszpasterstwie 6. Papież Jan Paweł II podkreślał, iż: „Kościół szanuje i re- spektuje sport jako rzeczywiście godny osoby ludzkiej. Jest on takim wtedy, gdy sprzyja uporządkowanemu i harmonijnemu rozwojowi ciała w służbie ducha” 7. Kościół niewątpliwie dostrzega w sporcie wielki potencjał edukacyjny 8, sport może bowiem chronić człowieka przed zamknięciem się w świecie konsumpcji i utylitaryzmu; należy jednak unikać pokusy idealizacji sportu. Biskup kielecki Marian Florczyk, wielki zwolennik sportu, stwierdza: Tam gdzie jest życie, powinien być również duszpasterz. Jan Paweł II powie- dział, że człowiek jest drogą Kościoła. Nie zostawiamy drugiej osoby samej so- bie, nawet na arenach sportowych. Ta pomoc jest potrzebna 9. Warto przez chwilę przeanalizować, na czym konkretnie polega owa pomoc. Na stronie Krajowego Duszpasterstwa Sportowców dowiadujemy się, czym fak- tycznie zajmują się duszpasterze: Duszpasterstwo sportowców jako zadanie stawia sobie duchową i pastoralną troskę o ludzi sportu: zawodników, trenerów, działaczy i kibiców. Organizuje dla nich rekolekcje, dni skupienia i spotkania formacyjne. Animuje również imprezy o charakterze ogólnopolskim takie jak opłatek sportowców, spotkanie wielkanocne, pielgrzymka, para"ada, sympozjum naukowe. Celem tych działań jest przesycenie świata sportu wartościami ewangelicznymi i chrześcijańskimi 10 . Kontynuując tę prezentację religijnych praktyk ludzi sportu, warto zauważyć, iż ciekawym zjawiskiem w polskim sporcie są msze w intencji pomyślności uko- chanej drużyny. Wzmacniając więzi łączące sportowców i kibiców, stanowią one barwny rytuał o wielkiej sile jednoczenia. Wspólne modlitwy całych środowisk piłkarskich – kolektywna ekspresja uczuć religijnych – to bez wątpienia ważne lo- kalne wydarzenia. Rytuał ów odbywa się niemal w całej Polsce. Strony internetowe 5 Zob. T. Balon-Mroczka (red.), Boży doping , Kraków 2000. 6 Zob. A. Podolski, Duchowy wymiar cierpienia sportowców wyczynowych , Rzeszów 2012, s. 168. 7 Cyt. za: tamże, s. 167. 8 Warto prześledzić np. działalność Salezjańskiej Organizacji Sportowej Rzeczypospolitej Polskiej. 9 M. Urban, I spraw Panie, by Korona wygrała… Historia kieleckiego kapelana, „Kielce Plus” 2013; http://www.cksport.pl/pokazWiadomosc/8237_i_spraw_panie_by_korona_wygrala_historia_ kieleckiego_kapelana.html [dostęp: 5.05.2015]. 10 Krajowe Duszpasterstwo Sportowców ; http://www.sport.episkopat.pl/ [dostęp: 1.07.2015]. 90 Michał Mazurkiewicz większości klubów pełne są zaproszeń na inaugurujące sezon msze, pojawiają się też msze dziękczynne będące formą okazania Bogu wdzięczności za zakończone zmagania, zwłaszcza za zdobyte laury. Mamy tu do czynienia z namacalnym po- łączeniem sfery sakralnej ze światem sportu. Można by rzec, iż światło płynące ze sfery sakralnej przenika przez rzeczywistość stadionową, by nabrać nowego, pełnego energii blasku. 3. Religijne rytuały sportowców Anthony Giddens w swojej Socjologii opisuje rytuał jako „sformalizowane zacho- wania regularnie podejmowane przez członków danej grupy lub społeczności. Jed- nym z głównych kontekstów praktyk rytualnych jest religia, ale zachowania rytualne nie są bynajmniej ograniczone do tej sfery. Większość grup ma jakieś swoje rytu- ały” 11 . Dotyczy to również sportowców, mających swoje rozliczne i niekiedy na pozór dziwne rytuały „świeckie” (np. niegolenie się przed meczem), jak i te o podłożu reli- gijnym. Futbol jest sportem wysokiego ryzyka dla graczy (niebezpieczeństwo kontu- zji, ryzyko pechowego, niefortunnego zagrania, groźba ośmieszenia) i jako taki często powoduje naturalną nerwowość sportowców. Ratunkiem bywa odprawianie swoiste- go osobistego rytuału lub zbioru rytuałów, które mogą zmniejszyć albo zlikwidować napięcie i zwiększyć pewność siebie. Może to być czynienie znaku krzyża, typowe dla wielu katolickich – także polskich – graczy, do którego za chwilę powrócimy. Jak zauważa Wojciech Lipoński, „W strukturze współczesnego stadionu nie ma […] miejsca, gdzie sportowiec, wyizolowany z otaczającego zgiełku, który nie- uchronnie towarzyszy