Rytuał Religijny W Sporcie – Perspektywa Polska

dr Michał Mazurkiewicz [email protected] Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

http://dx.doi.org/10.16926/!sasit.06 Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska

Streszczenie Związki sportu i religii na przestrzeni dziejów stanowią intrygujące pole badań nauko- wych. Zamiłowanie do rytuałów jest jedną z głównych cech ludzkości. Rytuał występuje przede wszystkim w religii, ale również w codziennym życiu, także w sporcie. W niniejszym artykule autor przedstawia zjawisko rytuału inspirowanego religią, z którym stykamy się w polskim sporcie, zwłaszcza w piłce nożnej. Mówiąc bardziej precyzyjnie, jest to czynienie przez sportowców znaku krzyża, modlitwa, noszenie koszulek z wizerunkiem Boga lub Matki Boskiej oraz liczne mniej lub bardziej zaskakujące zachowania, również oparte na wierze w Boga (np. przedmeczowe rytuały trenera Ryszarda Tarasiewicza, który całuje obrazki Matki Boskiej i Jana Pawła II). Jeśli chodzi o kibiców piłki nożnej w Polsce, autor analizuje barwne oprawy stadionowe o wydźwięku religijnym, jak np. „Czarna Madonno, miej nas w opiece”, przygotowaną przez kibiców Polonii Warszawa. Innym przykładem obecności religii w życiu kibiców są rytualne pielgrzymki na Jasną Górę w Częstochowie, stanowiące ciekawą mieszankę patriotyzmu i religijności. Słowa kluczowe: sport, rytuał, religia, piłka nożna

1. Wprowadzenie

Zacznijmy nasze rozważania od wstępnej re+eksji nad istotą kategorii sacrum . Zbigniew Krawczyk de/niuje ją w następujący sposób: „Jest to sfera kultu religij- nego, przez który należy rozumieć wszelkie zachowania mające na celu wyrażenie czci wobec wartości sacrum ”1. A zatem nie są to jedynie praktyki ograniczone do przestrzeni kościelnej. Zachowania religijne pojawiają się także w innych dziedzinach – również w świecie sportu. Polska pozostaje jednym z najbardziej religijnych społeczeństw świata. Religia nie jest tu jedynie ograniczona do sfery prywatnej, częstokroć stanowi ona ważną

1 Z. Krawczyk, Sport z zmieniającym się społeczeństwie , Warszawa 2000, s. 29. 88 Michał Mazurkiewicz część sfery publicznej. W przypadku Polski mamy rzecz jasna na myśli konkretną religię – katolicyzm, będący dominującym wyznaniem w polskim społeczeństwie. Choć może się to wydać z pozoru zaskakujące, religia jest niejednokrotnie obecna na polskich stadionach, piłkarskich i nie tylko. Formy jej występowania są różnorakie, począwszy od poświęcania nowo otwartych obiektów, poprzez religijne rytuały zawodników i trenerów, barwne choreograe (oprawy), duszpasterstwo sportowe oraz msze w intencji klubu, a skończywszy na wielkich spektaklach nie- związanych ze sportem, jak np. rekolekcje „Jezus na stadionie” przeprowadzane przez ugandyjskiego charyzmatyka Johna Baptistę Bashoborę, przyciągające na Stadion Narodowy w Warszawie tłumy wiernych. Zacznijmy naszą analizę od naj- ważniejszych postaci sportu – samych bohaterów stadionów.

2. Religijność sportowców – zarys tematyki

W kontekście polskiego sportu przeanalizujmy wpierw pokrótce znaczenie religii w życiu wybranych zawodników, głównie graczy futbolowych, otwarcie dekla- rujących przywiązanie do swej wiary i demonstrujących je na zarówno na stadionie, jak i poza nim. Obok znanych osób ze świata show-biznesu wielu sportowców dołączyło do akcji „Nie wstydzę się Jezusa”, zainicjowanej przez członków Krucja- ty Młodych i stanowiącej odpowiedź na agresywne propozycje środowisk lewico- wych i laickich. Celem owego „pospolitego ruszenia” jest umacnianie katolickiej tożsamości Polski. Przytoczmy pierwsze słowa opisu akcji: „Żyjemy w świecie, w którym Boga odstawia się na dalszy plan. Samozwańcze ‚autorytety’, wykorzy- stując potęgę mediów, stawiają się ponad Prawdą, wyszydzając Dobro, poniżając Miłość, atakując Kościół Katolicki” 2. Warto też odnotować, iż gwiazdy nagrały na potrzeby kampanii krótkie lmy, w których wyznały swoje świadectwo wiary. Za przykłady ze świata piłki nożnej mogą posłużyć: były reprezentant Polski, strzelec bramki na Wembley (w 1996 roku) Marek Citko, któremu karierę złama- ła poważna kontuzja, czy też obecne gwiazdy polskiego futbolu, jak Jakub Błasz- czykowski i znakomity snajper Robert Lewandowski. Citko stwierdza: „Krzyż jest bardzo ważny w moim życiu, bo tak naprawdę zaczynam i kończę dzień znakiem krzyża. […] Moją ulubioną księgą jest Księga Hioba, który – cokolwiek by się działo – wychwalał Pana Boga” 3. Błaszczykowski podkreśla, że w życiu są takie momenty, kiedy nie można już liczyć na lekarzy i innych ludzi – pozostaje wtedy wiara 4. Podobnie rzecz się ma z gwiazdą Bayernu Monachium, Lewan- dowskim, który otwarcie mówi o swojej religijności i podkreśla, że swe sukcesy zawdzięcza Bogu.

2 Nie wstydzę się Jezusa ; http://www.mt1033.pl/akcja.html [dostęp: 5.06.2015]. 3 J. Fila, Oni nie wstydzą się Jezusa – o religijności polskich sportowców ; http://natemat.pl/9305,oni- -nie-wstydza-sie-jezusa-o-religijnosci-polskich-sportowcow [dostęp: 5.05.2015]. 4 Tamże. Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska 89

O wadze religii w życiu ludzi sportu możemy się przekonać za sprawą cennego zbioru wywiadów z wybranymi sportowcami pod tytułem Boży doping . Mamy w nim do czynienia z przedstawicielami różnych dyscyplin sportowych; są to m.in.: Zbigniew Boniek, Antoni Piechniczek, Adam Małysz, Tomasz Adamek czy Czesław Lang 5. Spory, choć niemierzalny, wpływ na religijność sportowców mają z pewno- ścią obecni na stadionach i w szatniach duszpasterze sportowi. Jak zauważa ksiądz Adam Podolski, sport zadomowił się w rzeczywistości kościelnej, a przez to rów- nież w duszpasterstwie 6. Papież Jan Paweł II podkreślał, iż: „Kościół szanuje i re- spektuje sport jako rzeczywiście godny osoby ludzkiej. Jest on takim wtedy, gdy sprzyja uporządkowanemu i harmonijnemu rozwojowi ciała w służbie ducha” 7. Kościół niewątpliwie dostrzega w sporcie wielki potencjał edukacyjny 8, sport może bowiem chronić człowieka przed zamknięciem się w świecie konsumpcji i utylitaryzmu; należy jednak unikać pokusy idealizacji sportu. Biskup kielecki Marian Florczyk, wielki zwolennik sportu, stwierdza:

Tam gdzie jest życie, powinien być również duszpasterz. Jan Paweł II powie- dział, że człowiek jest drogą Kościoła. Nie zostawiamy drugiej osoby samej sobie, nawet na arenach sportowych. Ta pomoc jest potrzebna 9.

Warto przez chwilę przeanalizować, na czym konkretnie polega owa pomoc. Na stronie Krajowego Duszpasterstwa Sportowców dowiadujemy się, czym fak- tycznie zajmują się duszpasterze:

Duszpasterstwo sportowców jako zadanie stawia sobie duchową i pastoralną troskę o ludzi sportu: zawodników, trenerów, działaczy i kibiców. Organizuje dla nich rekolekcje, dni skupienia i spotkania formacyjne. Animuje również imprezy o charakterze ogólnopolskim takie jak opłatek sportowców, spotkanie wielkanocne, pielgrzymka, para"ada, sympozjum naukowe. Celem tych działań jest przesycenie świata sportu wartościami ewangelicznymi i chrześcijańskimi 10 .

Kontynuując tę prezentację religijnych praktyk ludzi sportu, warto zauważyć, iż ciekawym zjawiskiem w polskim sporcie są msze w intencji pomyślności uko- chanej drużyny. Wzmacniając więzi łączące sportowców i kibiców, stanowią one barwny rytuał o wielkiej sile jednoczenia. Wspólne modlitwy całych środowisk piłkarskich – kolektywna ekspresja uczuć religijnych – to bez wątpienia ważne lo- kalne wydarzenia. Rytuał ów odbywa się niemal w całej Polsce. Strony internetowe

5 Zob. T. Balon-Mroczka (red.), Boży doping , Kraków 2000. 6 Zob. A. Podolski, Duchowy wymiar cierpienia sportowców wyczynowych , Rzeszów 2012, s. 168. 7 Cyt. za: tamże, s. 167. 8 Warto prześledzić np. działalność Salezjańskiej Organizacji Sportowej Rzeczypospolitej Polskiej. 9 M. Urban, I spraw Panie, by Korona wygrała… Historia kieleckiego kapelana, „Kielce Plus” 2013; http://www.cksport.pl/pokazWiadomosc/8237_i_spraw_panie_by_korona_wygrala_historia_ kieleckiego_kapelana.html [dostęp: 5.05.2015]. 10 Krajowe Duszpasterstwo Sportowców ; http://www.sport.episkopat.pl/ [dostęp: 1.07.2015]. 90 Michał Mazurkiewicz większości klubów pełne są zaproszeń na inaugurujące sezon msze, pojawiają się też msze dziękczynne będące formą okazania Bogu wdzięczności za zakończone zmagania, zwłaszcza za zdobyte laury. Mamy tu do czynienia z namacalnym po- łączeniem sfery sakralnej ze światem sportu. Można by rzec, iż światło płynące ze sfery sakralnej przenika przez rzeczywistość stadionową, by nabrać nowego, pełnego energii blasku.

3. Religijne rytuały sportowców

Anthony Giddens w swojej Socjologii opisuje rytuał jako „sformalizowane zachowania regularnie podejmowane przez członków danej grupy lub społeczności. Jed- nym z głównych kontekstów praktyk rytualnych jest religia, ale zachowania rytualne nie są bynajmniej ograniczone do tej sfery. Większość grup ma jakieś swoje rytu- ały” 11 . Dotyczy to również sportowców, mających swoje rozliczne i niekiedy na pozór dziwne rytuały „świeckie” (np. niegolenie się przed meczem), jak i te o podłożu religijnym. Futbol jest sportem wysokiego ryzyka dla graczy (niebezpieczeństwo kontu- zji, ryzyko pechowego, niefortunnego zagrania, groźba ośmieszenia) i jako taki często powoduje naturalną nerwowość sportowców. Ratunkiem bywa odprawianie swoiste- go osobistego rytuału lub zbioru rytuałów, które mogą zmniejszyć albo zlikwidować napięcie i zwiększyć pewność siebie. Może to być czynienie znaku krzyża, typowe dla wielu katolickich – także polskich – graczy, do którego za chwilę powrócimy. Jak zauważa Wojciech Lipoński, „W strukturze współczesnego stadionu nie ma […] miejsca, gdzie sportowiec, wyizolowany z otaczającego zgiełku, który nie- uchronnie towarzyszy widowisku, mógłby pomodlić się przed startem” 12 . Wszyst- ko odbywa się zatem w świetle jupiterów, przed kamerami i zgromadzoną publicz- nością. Rytuały, również te o podłożu religijnym, są dość powszechnie praktyko- wane na stadionach i nabierają tu wyjątkowego znaczenia. Amerykański badacz sportu Shirl J. Ho"man widzi w sporcie duży potencjał wyrażania uczuć religijnych, twierdzi jednak, że często brakuje związku między indywidualnymi rytuałami religijnymi sportowców a ich systemem wartości. Owe rytuały są więc, jak twierdzi Ho"man, zaledwie pewnymi utylitarnymi zachowa- niami, mającymi prowadzić do zwycięstwa i pozbawionymi emocjonalnego prze- życia 13 . Zbigniew Boniek też nie nadaje im nadmiernej wagi: „Uważam, że w wielu przypadkach sportowcy, robiąc znak krzyża, wykonują tylko gest. Nie wiem, czy to siła przyzwyczajenia, czy rzeczywiście wyraz wiary” 14 .

11 A. Giddens, Socjologia , Warszawa 2004, s. 773. 12 W. Lipoński, Mocowanie duszy z ciałem. O humanistyczny wymiar sportu , [w:] Z. Dziubiński, K.W. Jankowski (red.), Kultura "zyczna w społeczeństwie nowoczesnym , Warszawa 2009, s. 44. 13 S.J. Ho"man, Recovering the Sacred in Sport , [w:] S.J. Ho"man (ed.), Sport And Religion , Cham- paign, Illinois 1992, s. 157–158. 14 Boży doping ; http://www.katolik.pl/bozy-doping,1031,812,cz.html?idr=359 [dostęp: 5.05.2015]. Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska 91

Ksiądz Adam Zelga, były kapelan reprezentacji Polski – na przykładzie zachowania Jacka Krzynówka – podkreśla wielość interpretacji, z którymi możemy się spotkać:

Kiedy Krzynówek zdobył bramkę w meczu z Portugalią, przeżegnał się i spoj- rzał w niebo, dedykując ją zmarłemu ojcu, mnie wydało się, że jest to akt religijny. Ale równie dobrze usłyszeć można, że znak krzyża to magiczny gest mający zapewnić powodzenie w grze. Jeszcze dla innych oczywiste jest, że w tym wy- padku mamy do czynienia z jakimś zabobonnym rytuałem. Odpowiedzi zawsze będą różne, wręcz sprzeczne ze sobą 15 .

Wielu polskich piłkarzy żegna się przed meczem. Owo przeżegnanie się może niekiedy pociągnąć za sobą daleko idące konsekwencje, jak to miało miejsce w przypadku polskiego bramkarza Artura Boruca, który będąc piłkarzem Celti- ku Glasgow (klub tradycyjnie katolicki), czynił to nieraz przed kibicami Glasgow Rangers (klub tradycyjnie protestancki), co przysporzyło mu wielu kłopotów, gdyż zarzucano mu obrazę uczuć religijnych Rangersów. Kolejny bramkarz, Jerzy Dudek, także podkreśla wagę owego rytuału, przy czym zwraca on uwagę na nieco inną percepcję tegoż gestu w oczach zlaicyzowa- nych w dużym stopniu holenderskich kibiców:

Podobnie jak w Polsce, zarówno ja, jak również Tomek Rząsa, z którym gram w jednej drużynie, przed wyjściem na murawę zawsze się żegnamy. W Polsce, kraju ludzi głęboko wierzących, jest to normalne, ale w Holandii wielu to dziwi. My jednak nie wstydzimy się swojej wiary 16 .

Były zawodnik Lecha Poznań Hubert Wołąkiewicz, w wywiadzie dla portalu Fronda.pl, tak uzasadnia swe boiskowe religijne rytuały:

Wierzę w to, że modlitwa czy znak krzyża przed każdym meczem dają mi poczucie bezpieczeństwa na boisku […] Ja uważam, że znak krzyża, czy modlitwa to nie jest nic nie na miejscu. Każdy, kto czuje, że to potrzebne, powinien tak robić. Nie na pokaz, a dla siebie. To kwestia sumienia 17 .

Przywiązanie do religii demonstrowane jest także na koszulkach piłkarzy, jak choćby zafascynowanego Janem Pawłem II Patryka Małeckiego (przykładem z za- granicy jest Kolumbijczyk Radamel Falcao i jego koszulka z napisem „With Jesus

15 Z Bogiem na boisku piłkarskim. Jakie grzechy mają piłkarze? (rozmowa z ks. Adamem Zelgą przeprowadzona przez T. Malinowskiego), „Gazeta Pomorska” 2011, 24.09.; http://www.pomorska.pl/ apps/pbcs.dll/article?AID=/20110924/REPORTAZ/290622422. 16 Boży doping . 17 Wołąkiewicz dla Fronda.pl: Znak krzyża przed każdym meczem daje mi poczucie bezpieczeństwa na boisku (rozmowa z Hubertem Wołąkiewiczem przeprowadzona przez M. Brzezińską-Walesz- czyk), 2014; http://www.fronda.pl/a/wolakiewicz-dla-frondapl-znak-krzyza-przed-kazdym-meczem-daje-mi-poczucie-bezpieczenstwa-na-boisku,36109.html [dostęp: 5.05.2015]. 92 Michał Mazurkiewicz you’ll never be alone”/ pol. „Z Jezusem nigdy nie będziesz sam”); przejawia się też bardzo często w postaci łańcuszków, medalików czy obrazków. Trenerzy piłkar- scy nie są tu wyjątkiem. Przedmeczowy rytuał Ryszarda Tarasiewicza to całowanie trzech świętych obrazków. Religijny szkoleniowiec podkreśla: „Jestem człowie- kiem wierzącym i praktykującym. Jeśli tylko mogę, z całą rodziną idę do kościoła. A obrazki są trzy: Matka Boska, nasz papież Jan Paweł II i druga Matka Boska. No i mam medalik na szyi” 18 .

Powyższe przykłady, zaledwie wierzchołek góry lodowej, pozwalają dostrzec, jak religia motywuje sportowców, daje im siłę i pewność siebie. W polskim sporcie może- my się z owym oddziaływaniem spotkać nader często. Inspiracje religijne pojawiają się jednak również w środowisku kibicowskim, o czym za moment się przekonamy.

4. Religijne oprawy stadionowe

Jock Stein, przedstawiciel szkockiego futbolu, stwierdził: „Futbol bez kibiców jest niczym 19 . Czym byłby mecz bez rytualnego dopingu, na który składają się np. skandowanie, klaskanie, tupanie, gwizdanie czy śpiewy w określonych, specy!cz- nych sytuacjach? Chóralny śpiew jest z pewnością jedną z najbardziej interesują- cych cech meczów piłkarskich, zasługujących na oddzielny artykuł. Przechodząc do innych form dopingu, stadionowe choreogra!e stały się in- trygującym rytualnym elementem kultury kibicowskiej w większości krajów euro- pejskich, także w Polsce. Z pewnością przejawem patriotyzmu oraz świadomości historycznej są pomysłowe, barwne stadionowe spektakle (oprawy) przygotowy- wane przez polskich fanów (jak np. te w rocznice powstań narodowych). Zdarzają się jednak również choreogra!e mające kontekst religijny, o czym za chwilę. Na wstępie należy wszakże odnotować, iż religijność kibiców nie wydaje się wyrastać ponad przeciętną. Według zaangażowanego w ruch kibicowski księdza Jerzego Wąsowicza:

Z ową religijnością jest […] tak jak z religijnością polskiego społeczeństwa. Ni- czym się od niej nie różni. Raczej letnia niż gorąca, chociaż zdarzają się wyjątki. Jak w społeczeństwie, tak i wśród kibiców. Przeważają raczej postawy katolików „od wielkiego dzwonu” albo świątecznych 20 .

Dalej podkreśla on ważną cechę polskich kibiców piłkarskich – wyrazistość. Zauważa:

18 M. Ciepielski, Przesądy w sporcie , 22.08.2014; http://www.wroclaw.pl/przesady-w-sporcie [do- stęp: 5.05.2015]. 19 !e Celtic Wiki ; http://www.thecelticwiki.com/page/Jock+Stein+-+Quotes [dostęp: 20.06.2015]. 20 J. Wąsowicz, Boże, chroń fanatyków! , „Fronda” 2013, nr 68, s. 151. Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska 93

Chociaż religijność środowiska kibicowskiego można określić jako „średnią krajową”, sami w sobie wyrastają ponad przeciętność. Są rozpoznawalni na tle ogólnej szarości […] dobrze zorganizowani, o wyrazistych poglądach, które określiłbym jako narodowo-konserwatywne 21 .

Odniesienia do religii w wykonaniu kibiców widoczne są czasem na polskich stadionach w postaci nawiązywania w choreograach do rocznicy zamachu na Jana Pawła II oraz jego śmierci. Nie powinno to dziwić; dziennikarz Piotr Lisie- wicz słusznie przypomina:

[…] gdy 2 kwietnia 2005 roku odszedł Jan Paweł II, to kibice jako pierwsi wyszli na ulice. To wokół nich zebrały się pochody mieszkańców. Okazało się, że klu- bowe szaliki są jedynymi symbolami, wokół których w najważniejszych chwi- lach w historii gromadzą się aktywne grupy młodzieży 22 .

Choreograe przedstawiają też niekiedy samego Boga lub Matkę Boską. Bez- konkurencyjna w konkursie ultrasów na najlepszą oprawę rundy jesiennej sezo- nu 2011/2012 okazała się robiąca ogromne wrażenie choreograa przygotowana przez kibiców warszawskiej Legii na mecz z holenderskim Den Haag (październik 2010 r.) – przedstawiająca Jezusa oraz hasło „Boże Chroń Fanatyków”. Oprawa, uzupełniona przez race oraz kartony w 61 odcieniach, zyskała podziw w Polsce, jak i poza granicami naszego kraju. Szerokim echem odbiła się także religijna oprawa fanów Polonii Warszawa: „Czarna Madonno, miej nas w opiece!’’ Pojawiła się ona na warszawskim stadionie przy ulicy Konwiktorskiej w niezwykle dramatycznym dla Polonii momencie – tuż przed relegacją drużyny z pierwszej do czwartej ligi. Zagorzały fan Polonii, ksiądz Mariusz Danelczyk, tak opisywał motywacje kierujące fanami:

To głos kibiców wołający o wstawiennictwo Matki Bożej, gdy kłamstwo, nieszcze- rość, nieuczciwość niszczy tak wielki klub. Kibice za wstawiennictwem Królowej Polski, a kojarzącej się z barwami klubu, wołają o ingerencję naszej Pani 23 .

5. Fenomen kibicowskich pielgrzymek na Jasną Górę

Sanktuarium na Jasnej Górze w Częstochowie – uświęcone historią najważ- niejsze w Polsce miejsce kultu maryjnego – przyciąga niezmiennie rzesze pielgrzy- mów z całego świata. Pielgrzymowanie jako przejaw religijności znane było już

21 Tamże, s. 152. 22 P. Lisiewicz, Od Janosika do rotmistrza Pileckiego , „Fronda” 2013, nr 68, s. 147. 23 Ks. Danelczyk dla Fronda.pl: Matka Boska nie opuści Polonii Warszawa ani żadnego klubu w Polsce (wywiad przeprowadzony przez J. Wróblewskiego), 31.05.2013; http://www.fronda.pl/a/ks-danelczyk-matka-boska-nie-opusci-polonii-warszawa-ani-zadnego-klubu-w-polsce-zobacz-zdjecia-z-oprawy,28535.html [dostęp: 10.05.2014]. 94 Michał Mazurkiewicz w czasach starożytnych. Można by się zastanawiać, czy wędrówki podejmowane z religijnych motywów mają coś wspólnego ze światem sportu? W tym przypadku zdecydowanie tak. To właśnie na Jasną Górę przybywają co roku (zawieszając kibi- cowskie animozje) kibice piłkarscy – którym często towarzyszą fani żużla – wielu klubów z całej Polski, by wziąć udział w pięknym patriotyczno-religijnym rytuale – kibicowskiej pielgrzymce. Pielgrzymki te organizowane są od 2008 roku, przy czym należy zaznaczyć, iż początki były raczej skromne (ok. 200 kibiców, głównie Lechii Gdańsk). Co warto podkreślić, inicjatywa ta spotyka się z coraz lepszym odzewem środowiskowym, co sprawia, że liczba uczestników systematycznie rośnie, przekraczając ostatnio pięć tysięcy. To sprawia, iż jest to szczególne wydarzenie w kalendarzu kibicowskim. Pielgrzymki na Jasną Górę to nie tylko akt natury religijnej. W czasopiśmie kibicowskim „To My Kibice!” czytamy:

[…] Pielgrzymka Kibiców to wydarzenie szczególne w ciągu całego kibicowskiego roku. I nie jest to tylko kwestia wiary, bo nawet kibice niebędący głęboko wierzącymi, tego dnia czują niespotykaną więź. Są to chwile, które jak żadne inne zespajają nasze środowisko. Można tu poczuć prawdziwego patriotycznego ducha, bijące serce Polski 24 .

A zatem, jak się okazuje, w tym przypadku to sport pomaga człowiekowi w nawiązywaniu kontaktu z Bogiem. Pomaga też pogłębić wiedzę historyczną. Mamy tu bowiem do czynienia z rozbudzoną świadomością historyczną młodego pokolenia w Polsce, swoistą „modą na historię”, szczególnie tę niepoprawną poli- tycznie. Wspomniany już salezjanin Jarosław Wąsowicz, historyk, kapelan kibiców i organizator pielgrzymek, stwierdza: „Pielgrzymka ma na celu jednoczenie wokół idei patriotyzmu kibiców z całej Polski” 25 . Ważnym wydarzeniem jest święcenie transparentów i ag podczas mszy przed Cudownym Obrazem Matki Boskiej. W uroczystościach biorą ponadto udział kombatanci. Następnie w sali Kordeckiego odbywają się prelekcje znanych poli- tyków, naukowców i publicystów 26 . Występują też artyści, jak np. Andrzej Koła- kowski czy Paweł Piekarczyk. Po wykładach, na Wałach Jasnogórskich, odbywa się pokaz poświęconych transparentów klubowych, prezentowane są patriotyczne oprawy, po czym – pośród kilkudziesięciu odpalonych rac – śpiewany jest „Mazu- rek Dąbrowskiego”.

24 VI patriotyczna pielgrzymka kibiców na Jasną Górę – 4.01.2014 , „To My Kibice!”, luty 2014, nr 2 (149), s. 6. 25 Ks. Wąsowicz: Kibice są dzisiaj strażnikami pamięci o polskich patriotach (wywiad przeprowadzony przez Jarosława Wróblewskiego), 9.12.2012; http://www.fronda.pl/a/ks-wasowicz-kibice-sa- -dzisiaj-straznikami-pamieci-o-polskich-patriotach,24360.html [dostęp: 20.09.2013]. 26 Między innymi prof. Wojciech Polak z wykładem i promocją książki Patriotyzm dnia dzisiejszego , prof. Sławomir Cenckiewicz, ks. Isakowicz-Zaleski. Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska 95

W 2013 roku ocjalnym motto wydarzenia były słowa Jana Pawła II: „Tu zawsze byliśmy wolni”. Jak ważne jest wolne demonstrowanie swoich poglądów, po- kazują słowa cytowanego już księdza Wąsowicza:

Żyjemy w czasach, kiedy wolność jest ograniczana, zwłaszcza tym ludziom, któ- rzy pielęgnują patriotyzm i katolicyzm. Wśród nich są kibice, którzy płacą kary i są skazywani nie za chuligaństwo, bo dzisiaj dzięki staraniom kibiców jest ono marginalne, ale za niezależne myślenie i za demonstrowanie swoich patriotycz- nych poglądów 27 .

Stadiony zawsze, nawet w czasach komunizmu, kojarzyły się z wolnością. We- dług Andrzeja Waśki, „emocje patriotyczne, które podlegają dyskryminacji w wielu dziedzinach życia, takich jak gospodarka, oświata i kultura, znajdują ujście przy okazji wydarzeń sportowych” 28 . Jak wykazano powyżej, nie tylko podczas stadio- nowych wydarzeń sportowych, również podczas kibicowskich pielgrzymek. Warto na koniec odnotować, iż pielgrzymki fanów piłkarskich odbywają się też do innych świętych miejsc, np. do Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Krako- wie Łagiewnikach w okolicach rocznicy śmierci Jana Pawła II oraz w każde waka- cje do Ostrej Bramy w Wilnie (trasa Suwałki – Wilno). W tym drugim przypadku większość pielgrzymkowej trasy przebiega przez Litwę, a pątnicy zatrzymują się w wielu miejscach ważnych dla historii Polski.

6. Podsumowanie

Nie istnieje już bezpośrednie powiązanie sportu z religią jak w czasach antycz- nej Grecji; sport w znacznym stopniu zlaicyzował się i na pierwszy rzut oka wydaje się nie potrzebować religii na drodze do dalszej ekspansji. Niejednokrotnie jednak w sferze profanum dostrzegamy pozornie ukryte sacrum . Być może niekiedy jest to jedynie substytut doświadczenia sacrum . Można pokusić się o stwierdzenie, iż zachowania religijne w sporcie, także przedstawione powyżej zachowania rytualne, są czasem jedynie formą walki ze stresem, niekiedy zwykłym ucieleśnieniem powiedzenia „jak trwoga, to do Boga”. Nic bowiem nie wskazuje na to, iż religijność sportowców bądź kibi- ców jest ponadprzeciętna w skali całego kraju. Wydaje się jednak, iż występuje tu cecha wspólna dla większości definicji rytuału, a więc traktowanie danej czynności z ogromną powagą. Zazwyczaj nie jest to mechanicznie powtarzana błaha czynność.

27 B. Romanek, Patriotyczna Pielgrzymka Kibiców 2013 na Jasną Górę , „Dziennik Zachodni”, 05.01.2013; http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/733259,patriotyczna-pielgrzymka-kibicow- -2013-na-jasna-gore-zdjecia-wideo-relacja,id,t.html [dostęp: 20.09.2013]. 28 A. Waśko, Futbolowa wojna prewencyjna , „Niezależna Gazeta Polska Nowe Państwo” 2011, nr 5, s. 10. 96 Michał Mazurkiewicz

W niniejszym artykule przeanalizowaliśmy specyczne zjawiska stanowiące o religijnym obliczu polskiego futbolu. Pewne podobieństwa z pewnością możemy odnaleźć w sporcie innych krajów. Rytuały o podłożu religijnym, jednakże, znaj- dziemy przede wszystkim tam, gdzie wiara wciąż jest żywa. Zwłaszcza w krajach, które oparły się skutecznie postępującemu procesowi ateizacji. Polska z pewnością do nich należy. Czemu proces przenikania religii różnymi kanałami na stadiony, a zatem po- szerzania niejako sfery sacrum ma miejsce? Jednym z powodów może być to, iż w czasach politycznej poprawności, a także częstokroć swoistej walki z religią, stadiony wciąż jawią się jako sfera wolności. Co przyniesie przyszłość, czas pokaże. Polski sport stanowi tu i stanowił będzie ciekawe pole badań.

Bibliogra a

Balon-Mroczka T. (red.), Boży doping , Kraków 2000. Boży doping ; http://www.katolik.pl/bozy-doping,1031,812,cz.html?idr=359 [dostęp: 5.05.2015]. Ciepielski M., Przesądy w sporcie , 22.08.2014; http://www.wroclaw.pl/przesady-w-sporcie [dostęp: 5.05.2015]. Fila J., Oni nie wstydzą się Jezusa – o religijności polskich sportowców ; http://natemat. pl/9305,oni-nie-wstydza-sie-jezusa-o-religijnosci-polskich-sportowcow [dostęp: 5.05.2015]. Giddens A., Socjologia , Warszawa 2004. Ho!man S.J., Recovering the Sacred in Sport [w:] S.J. Ho!man (ed.), Sport And Religion , red. S.J. Ho!man, Champaign, Illinois 1992. Krajowe Duszpasterstwo Sportowców ; http://www.sport.episkopat.pl/ [dostęp: 1.07.2015]. Krawczyk Z., Sport w zmieniającym się społeczeństwie , Warszawa 2000. Ks. Danelczyk dla Fronda.pl: Matka Boska nie opuści Polonii Warszawa ani żadnego klubu w Polsce (wywiad przeprowadzony przez J. Wróblewskiego), 31.05.2013; http://www. fronda.pl/a/ks-danelczyk-matka-boska-nie-opusci-polonii-warszawa-ani-zadnego- -klubu-w-polsce-zobacz-zdjecia-z-oprawy,28535.html [dostęp: 10.05.2014]. Ks. Wąsowicz: Kibice są dzisiaj strażnikami pamięci o polskich patriotach (wywiad przeprowadzony przez Jarosława Wróblewskiego), 9.12.2012; http://www.fronda.pl/a/ks- -wasowicz-kibice-sa-dzisiaj-straznikami-pamieci-o-polskich-patriotach,24360.html [dostęp: 20.09.2013]. Lipoński W., Mocowanie duszy z ciałem. O humanistyczny wymiar sportu , [w:] Z. Dziubiń- ski, K.W. Jankowski (red.), Kultura (zyczna w społeczeństwie nowoczesnym , Warszawa 2009. Lisiewicz P., Od Janosika do rotmistrza Pileckiego , „Fronda” 2013, nr 68. Nie wstydzę się Jezusa ; http://www.mt1033.pl/akcja.html [dostęp: 5.06.2015]. VI patriotyczna pielgrzymka kibiców na Jasną Górę – 4.01.2014 , „To My Kibice!”, luty 2014, nr 2 (149). Podolski A., Duchowy wymiar cierpienia sportowców wyczynowych , Rzeszów 2012. Rytuał religijny w sporcie – perspektywa polska 97

Romanek B., Patriotyczna Pielgrzymka Kibiców 2013 na Jasną Górę , „Dziennik Zachodni”, 5.01.2013; http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/733259,patriotyczna-pielgrzymka-kibicow-2013-na-jasna-gore-zdjecia-wideo-relacja,id,t.html [dostęp: 20.09.2013]. !e Celtic Wiki ; http://www.thecelticwiki.com/page/Jock+Stein+-+Quotes [dostęp: 20.06.2015]. Urban M., I spraw Panie, by Korona wygrała… Historia kieleckiego kapelana, „Kielce Plus” 2013; http://www.cksport.pl/pokazWiadomosc/8237_i_spraw_panie_by_korona_wy- grala_historia_kieleckiego_kapelana.html [dostęp: 5.05.2015]. Waśko A., Futbolowa wojna prewencyjna , „Niezależna Gazeta Polska Nowe Państwo” 2011, nr 5. Wąsowicz J., Boże, chroń fanatyków! , „Fronda” 2013, nr 68. Wołąkiewicz dla Fronda.pl: Znak krzyża przed każdym meczem daje mi poczucie bezpie- czeństwa na boisku (rozmowa z Hubertem Wołąkiewiczem przeprowadzona przez M. Brzezińską-Waleszczyk), 2014; http://www.fronda.pl/a/wolakiewicz-dla-frondapl-znak-krzyza-przed-kazdym-meczem-daje-mi-poczucie-bezpieczenstwa-na-boisku,36109.html [dostęp: 5.05.2015]. Z Bogiem na boisku piłkarskim. Jakie grzechy mają piłkarze? (rozmowa z ks. Adamem Zelgą przeprowadzona przez T. Malinowskiego), „Gazeta Pomorska” 2011, 24.09; http:// www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110924/REPORTAZ/290622422 [dostęp: 5.05.2015].

Abstract

Religious ritual in sport – Polish perspective

Relations between sport and religion are an intriguing 'eld of research in the histo- ry of sport. Predilection for rituals is one of the main features of mankind. Ritual occurs mostly in religion, but also in everyday life; in sport, too. In this article, the author presents the phenomenon of ritual inspired by religion, which we encounter in Polish sport, espe- cially in football. To be more precise, these are: crossing oneself of sportspeople, prayer, wearing T-shirts with the image of God or Mother of God, as well as numerous more or less surprising behaviours, also based on faith in God (eg. pre-match rituals of coach Ryszard Tarasiewicz, who kisses pictures of Mother of God and John Paul II). As far as football fans in Poland are concerned, the author analyzes colourful stadium choreographies with religious overtones, like for example „Black Madonna keep us in your care”, prepared by the fans of Polonia Warsaw. Another example of the presence of religion in fans’ lives are ritual pilgrimages to the Jasna Góra Monastery in Częstochowa, which constitute an interesting combination of patriotism and religiousness. Keywords: religion, ritual, sport, football