MARNIE dyrektor naczelny Tomasz Bęben dyrektor artystyczny Paweł Przytocki chórmistrz, szef chóru Dawid Ber

dyrektor generalny Peter Gelb honorowy dyrektor muzyczny James Levine dyrektor muzyczny Yannick Nézet-Séguin główny dyrygent Fabio Luisi 2.

Isabel Leonard jako . Fot. Ken Howard / Met Oper

Prapremiera w Angielskiej Operze Narodowej – 18 listopada 2017 roku Premiera niniejszej inscenizacji w The Metropolitan w Nowym Jorku – 19 października 2018 roku Retransmisja z The w Nowym Jorku – 6 kwietnia 2019 roku Przedstawienie trwa około 2 godzin i 50 minut (z jedną przerwą) Przedstawienie w języku angielskim z napisami w języku polskim Nico Muhly Marnie 3.

MARNIE

OPERA W TRZECH AKTACH LIBRETTO: NICHOLAS WRIGHT NA PODSTAWIE POWIEŚCI WINSTONA GRAHAMA

OSOBY Brunhilda sopran Marnie mezzosopran Pani Rutland sopran Matka Marnie mezzosopran Terry Rutland kontratenor Mark Rutland baryton

REALIZATORZY reżyseria Michael Mayer scenografia i projekcje wideo Julian Crouch i kostiumy Arianne Philips światło Kevin Adams choreografia Lynne Page

OBSADA Marnie Pani Rutland Janis Kelly Matka Marnie Denyce Graves Terry Rutland Iestyn Davies Mark Rutland Christopher Maltman

soliści, chór, balet i orkiestra The Metropolitan Opera dyrygent Robert Spano

AKCJA ROZGRYWA SIĘ W ANGLII W 1959 ROKU

Inscenizacja „Marnie” była możliwa dzięki wsparciu Andrew J. Martina-Webera. Dodatkowe fundusze pochodzą od Francis Goelet Trusts, Dr. Coco Lazaroff, i American Express. Opera powstała na zamówienie The Metropolitan Opera. Przedstawienie powstało w koprodukcji The Metropolitan Opera i English National Opera. Specjalna współpraca z Universal Pictures. 4.

ROBERT SPANO DYRYGENT Amerykański dyrygent, pianista, kompozytor spektakli należą Potępienie Fausta H. Berlioza i pedagog. Od 2001 r. jest dyrektorem mu- na festiwalu w Aspen oraz Nixon w Chinach zycznym Orkiestry Symfonicznej w Atlancie. J. Adamsa i Czarodziejski flet W.A. Mozar- W latach 1996–2004 tę samą funkcję pełnił ta w Operze w Houston. Występował także w Filharmonii Brooklyńskiej. Jest także dyrekto- w Covent Garden, Walijskiej Operze Narodowej, rem muzycznym Festiwalu Muzycznego i Szkoły Operze Lirycznej w Chicago, Operze w Seat- w Aspen (od 2011). Wykłada w konserwatorium tle. Współpracował z Orkiestrą Symfoniczną muzycznym w Oberlin. Udział w spektaklach Galicji (Hiszpania), orkiestrami symfonicznymi Marnie to pierwsza współpraca tego dyrygenta w Singapurze, Pittsburghu i Sydney, Francuską z The Metropolitan Opera. W tym sezonie po- Orkiestrą Narodową. Dokonał wielu światowych nadto – oprócz koncertów z orkiestrą w Atlancie prawykonań, m.in. Voy a Dormir Bryce’a Dess- – artysta występuje z orkiestrami symfoniczny- nera w , Koncertu na tubę Jenni- mi w Nashville, San Diego, Królewską Orkiestrą fer Higdon i Miserere Michaela Kurtha. Za na- Filharmoniczną w Liverpoolu i Orkiestrą Filhar- grania dokonane z orkiestrą w Atlancie zdobył moniczną w Hangzhou. Do jego najnowszych sześć nagród Grammy.

ISABEL LEONARD MARNIE (MEZZOSOPRAN) Amerykańska śpiewaczka pochodzenia ar- Mirandy w Th. Adèsa i Charlot- gentyńskiego. Ukończyła nowojorską Juilliard te w Werterze J. Masseneta. W tym sezonie School of Music. W 2005 r. zwyciężyła w Kon- oprócz roli w Marnie na deskach Met występuje kursie Wokalnym Fundacji Maryli Horne, rok także w Peleasie i Melisandzie C. Debussy’ego później otrzymała nagrodę Fundacji The Licia oraz w Dialogach karmelitanek F. Poulenca. Albanese – Puccini. Jest też laureatką Na- Występuje w Wiedeńskiej Operze Państwowej, grody Fundacji Muzycznej Richarda Tuckera. Operze Paryskiej, Bawarskiej Operze Państwo- Jej debiutem scenicznym była rola Stéphano wej, na festiwalach w Salzburgu i Glyndebour- w Romeo i Julii Ch. Gounoda w 2007 r. ne, w Operze Lirycznej w Chicago i in. Dyspo- W tej samej roli wystąpiła też po raz pierwszy nuje repertuarem od Vivaldiego i Mozarta w The Metropolitan Opera (2007). Na nowo- po Thomasa Adèsa. Jest laureatką dwóch jorskiej scenie śpiewała ponadto partie Rozyny nagród Grammy za najlepsze nagranie opery: w Cyruliku sewilskim G. Rossiniego, Cherubina za The Tempest Adèsa (2014) oraz Dziecko w Weselu Figara, Zerliny w Don Giovannim i czary M. Ravela (2016). Wykonuje także i Dorabelli w Così fan tutte W.A. Mozarta, recitale.

DENYCE GRAVES MATKA MARNIE (MEZZOSOPRAN) Pochodzi z Waszyngtonu. Wpływowy ame- do Chailly, Myung-Whun Chung, Charles Dutoit, rykański dziennik „USA Today” okrzyknął ją Zubin Mehta, – oraz ze słynnymi „operową supergwiazdą XXI wieku”. Występuje śpiewakami (Plácidem Domingo, José Curą, na czołowych scenach w Ameryce Północnej, Andreą Bocellim). Jest ceniona także jako Europie i Azji. Do jej najważniejszych partii interpretatorka pieśni; obok utworów niemiec- należą tytułowe z Carmen G. Bizeta oraz Sam- kich, francuskich i angielskich śpiewa piosenki sona i Dalili C. Saint-Saënsa. Wykonywała je z Broadwayowskich musicali, jazz i gospel. m.in. w Metropolitan Opera, Wiedeńskiej Ope- Nagrała kilka płyt, m.in. z ariami operowymi rze Państwowej, londyńskim Covent Garden, Voce di Donna i z muzyką spirituals Angels Operze Narodowej w Paryżu, operach w Wa- Watching Over Me. W 1999 r. śpiewała w Oslo szyngtonie, San Francisco, Zurychu, Houston, podczas gali wręczenia pokojowej Nagrody Dallas i Buenos Aires, a także na festiwalu Nobla. Jest laureatką wielu nagród. Dwukrot- Maggio Musicale we Florencji. Graves współ- nie (w 2001 i 2003) wystąpiła Teatrze Wielkim pracuje z najlepszymi orkiestrami symfoniczny- Operze Narodowej w Warszawie. mi i wybitnymi dyrygentami – takimi jak Riccar- Nico Muhly Marnie 5.

IESTYN DAVIES TERRY RUTLAND (KONTRATENOR) Brytyjski śpiewak, pochodzący z rodziny o mu- oraz nominacjami do Olivier Awards. Davies in- zycznych tradycjach – jego ojciec, wiolonczeli- terpretował takie partie, jak Ottone w Koronacji sta, był założycielem Fitzwilliam String Quartet. Poppei C. Monteverdiego w operze w Zurychu Davies w dzieciństwie śpiewał w grupie sopra- i podczas Festiwalu Operowego Glyndebourne, nu chłopięcego w chórze College’u św. Jana Arsace w Partenope G.F. Haendla w Operze w Cambridge. Kontratenorem zaczął śpiewać Nowojorskiej, Oberon w Śnie nocy letniej jako nastolatek w Walijskiej Szkole Katedralnej. B. Brittena w Operze w Houston, Angielskiej Studia muzyczne w londyńskiej Royal Academy Operze Narodowej i The Metropolitan Ope- of Music (aktualnie jest jej członkiem) podjął po ra czy Apollo w Śmierci w Wenecji Brittena otrzymaniu dyplomu z archeologii i antropologii w Angielskiej Operze Narodowej i mediolań- w St John’s College. W 2015 r. zdobył uznanie skiej La Scali. W Met wystąpił po raz pierwszy krytyki za rolę Farinellego w przedstawieniu w 2011 r. w Rodelindzie Haendla. Jest laure- Farinelli and the King w Globe Theatre. Ten atem licznych nagród, między innymi 2013 Cri- sukces zaowocował zaproszeniem na West End tics’ Circle Awards for Exceptional Young Talent.

CHRISTOPHER MALTMAN MARK RUTLAND (BARYTON) Anglik. Studiował w Królewskiej Akademii pertuarze partie z oper Mozarta, G. Verdiego Muzycznej w Londynie. W 1997 r. otrzymał (Goy de Montfort w Nieszporach sycylijskich, główną nagrodę za wykonanie pieśni w kon- Posa w Don Carlosie, tytułowy Simon Bocca- kursie Cardiff Singer of the World. Do dziś jest negra, Ford w Falstaffie), R. Wagnera (Frie- renomowanym wykonawcą pieśni, zwłaszcza drich w Zakazie miłości, Kurwenal w Tristanie F. Schuberta i G. Mahlera. W tym roku w stycz- i Izoldzie), P. Czajkowskiego (Eugeniusz Oniegin) niu przedstawił recital pieśni angielskich w Kra- i in. Kreuje także role w dziełach XX-wiecznych kowie w ramach festiwalu Opera Rara. Jego (Wozzeck A. Berga, Die Gezeichneten F. Schre- debiut w Met miał miejsce w 2004 r. (wystąpił kera) i współczesnych (The Tempest Th. Adèsa). jako Harlequin w Ariadnie na Naxos R. Straus- Występuje w wiodących teatrach operowych sa). W filmie Kaspera Holtena Juan na pod- świata, m.in. w Wiedeńskiej Oprze Państwowej, stawie Don Giovanniego W.A. Mozarta kreował Bawarskiej Operze Państwowej, na festiwalu rolę tytułową (do tej produkcji przygotował w Salzburgu. Regularnie gości w Królewskim także angielskie tłumaczenie libretta). Ma w re- Teatrze Operowym w Londynie.

MICHAEL MAYER REŻYSER Amerykański reżyser teatralny, filmowy Theatre). Jako reżyser operowy zadebiutował i telewizyjny oraz dramatopisarz. Laureat w 2012 r., przygotowując dla The Metropolitan nagród Tony i Drama Desk Award. Studiował Opera Rigoletto G. Verdiego, w którym akcję aktorstwo na uniwersytecie w Nowym Jorku przeniósł z XVI-wiecznej Mantui do Las Vegas (NYU), wkrótce jednak zwrócił się ku reżyserii. lat 60. XX wieku. W bieżącym sezonie oprócz Po 15 latach doświadczeń w reżyserowaniu mu- Marnie przygotował dla Met także Traviatę sicali na Broadwayu, zadebiutował jako reżyser G. Verdiego (transmisja w grudniu 2018). filmowy w 2004 r. obrazem A Home at the End Mayer kilkakrotnie otrzymał nominacje of the World z udziałem Colina Farrella i Robina i nagrody Tony (m.in. 2007 – nagroda za naj- Wrighta Penna. Wyreżyserował też m.in. film lepszą reżyserię musicalu Spring Awakening) familijny Flicka (2006), Alpha House z udziałem i Drama Desk Award jako reżyser (Thoroughly Johna Goodmana, The Seagull z Annette Modern Millie, Spring Awakening) lub też te Benning. Przygotował nowojorską premierę nagrody były przyznawane przygotowanym Antygony w Nowym Jorku polskiego drama- przez niego spektaklom. turga Janusza Głowackiego (1996, Vineyard 6.

TERAPIA MADE IN USA

Marnie to amerykańskie zdrobnienie w teatrach operowych wystawiano imienia Margaret Edgar, tytułowej prawie wyłącznie dzieła postaci powieści brytyjskiego kompozytorów współczesnych pisarza Winstona Grahama z roku – z kilkoma wyjątkami dla oper 1961, trzy lata później przerobionej Mozarta i Rossiniego. Ale z początkiem na film przez Alfreda Hitchcocka. XX wieku czas jakby przyśpieszył Po pięćdziesięciu trzech latach to imię swój bieg, prądy artystyczne zaczęły znów pojawiło się na afiszu, tym płynąć coraz szybciej, pozostawiając razem anonsując premierę nowej swą publiczność na bezpiecznych opery amerykańskiego kompozytora mieliznach Don Carlosów, Faustów Nico Muhly’ego, wystawionej i Traviatt. Czy to nie zastanawiające, 18 listopada 2017 roku w londyńskim że minione stulecie – pomimo Coliseum przez English National znacznego wzrostu liczby teatrów Opera i następnie, 19 października operowych – tak niewiele pozycji 2018 roku, przez nowojorską dodało do ich repertuaru? Metropolitan Opera. To trzecie, operowe wcielenie Miss Edgar dzięki Przedstawienie operowe jest transmisjom The Met: Live in HD przedsięwzięciem kosztownym. objawia się nieporównanie większej Wystawienie nowej, nieznanej liczbie odbiorców niż jego pierwowzór opery jest nieuchronnie związane czy nawet postać z filmu – skądinąd z ryzykiem, gdyż o jej sukcesie niezbyt udanego. Miliony widzów lub niepowodzeniu nie świadczą na całym świecie, słuchających oper oklaski, lecz wpływy do kasy biletowej. w wykonaniu doskonałych artystów, Koszta muszą się co najmniej zwrócić. to w historii tego gatunku sztuki Inscenizacje utworów współczesnych zjawisko całkiem nowe, którego są więc z reguły wspomagane przez konsekwencji nie sposób przewidzieć. rozmaite instytucje i donatorów Wszak zaczęło się to zaledwie indywidualnych. Rozpowszechnia trzynaście lat temu, od historycznego się też system współpracy między już, transmitowanego na całe teatrami, dzielącymi między siebie Stany Zjednoczone, przedstawienia koszta, jak w przypadku Met i ENO Czarodziejskiego fletu Mozarta, które przy Marnie. Nie znamy kalkulacji obejrzało 300 tysięcy widzów. Dziś tego przedsięwzięcia, ale pojawienie The Met: Live in HD jest teatrem się The Met: Live in HD jest dla operowym dla 18 milionów widzów opery współczesnej jak dar z niebios. z 70 krajów. W dotychczasowych transmisjach znalazły się następujące nazwiska Ale liczby cieszą przede wszystkim kompozytorów współczesnych: księgowych i dyrekcję. My zwróćmy Tan Dun (Pierwszy cesarz), uwagę na inny, niebagatelny aspekt John Adams (Nixon w Chinach), sprawy. Jeszcze w XIX stuleciu Thomas Adès (Burza, Anioł zagłady), Nico Muhly Marnie 7.

Isabel Leonard jako Marnie i Iestyn Davies jako Terry Rutland. Fot. Ken Howard / Met Opera 8.

Isabel Leonard jako Marnie. Fot. Ken Howard / Met Opera Nico Muhly Marnie 9.

Kaija Saariaho (Miłowanie z daleka), wszechświata. Wspólnym Philip Glass (Satyagraha) i Nico Muhly mianownikiem stał się tu minimalizm (Marnie). W nadchodzącym sezonie – prąd, który zrodził się i rozwinął listę tę wzbogaci Echnaton Philipa w muzyce amerykańskiej w drugiej Glassa. połowie ubiegłego wieku jako reakcja na rozmaite XX-wieczne koncepcje Muzyka kompozytorów amerykańskich modernistyczne od dodekafonii z dużym trudem toruje sobie począwszy. Minimalizm neguje też drogę do świadomości słuchaczy możliwość twórczego nawiązania europejskich. Gdyby nie współpraca do stylu i technik muzyki epok działającej w Londynie ENO wcześniejszych – romantyzmu z nowojorską Met oraz transmisja i klasycyzmu, jednakże nie proponując Marnie, nazwisko Nico Muhly’ego w zamian żadnych reguł dotyczących pewnie długo jeszcze po tej stronie organizacji dźwięków czy formy. Atlantyku pozostawałoby nieznane. Inwencja poszczególnych twórców A należy on do najaktywniejszych koncentruje się więc na eksploracji dziś postaci muzyki współczesnej rytmu i barwy dźwięku, nieraz Wschodniego Wybrzeża. Urodzony ujawniającej powinowactwo w roku 1981, ukończył Columbia ze sposobami organizacji muzyki University oraz w kulturach pozaeuropejskich. of Music, kompozycję studiując Powtarzalność i wariacyjność struktur pod kierunkiem Christophera Rouse melodycznych i rytmicznych zbliża i Johna Corigliano. Przez dłuższy też muzykę minimalistyczną do jazzu czas był też związany współpracą i rocka. Trzeba jednak podkreślić, z Philipem Glassem. Dziś jego dorobek że każdy z głównych twórców tego twórczy wyraża się liczbą około nurtu (np. Steve Reich, Philip Glass stu kompozycji różnych rozmiarów czy John Adams) – mimo takich i rodzajów. Są w nim m.in. trzy opery: samych założeń – tworzy muzykę Two boys (2010), Dark sisters (2011) całkiem inną. oraz Marnie, cykl pieśni Impossible Things (2009) dla Marka Padmore, Nico Muhly należy już do drugiego Koncert wiolonczelowy dla Olivera pokolenia minimalistów Coates’a (2012), Koncert altówkowy amerykańskich, co dowodzi, dla Nadii Sirota (2014), utwory że ten nurt nie był efemerycznym chóralne My Days oraz Recordare, kaprysem historii muzyki, jakich Domine (2013) dla Hilliard Ensemble wiele zdarzyło się w minionym i Tallis Scholars (2013) oraz Looking stuleciu. Jego utwory mają cenną Up (2017) na chór i orkiestrę właściwość, jakiej brakowało wielu dla the Cathedral Choral Society kompozycjom awangardy muzycznej w Waszyngtonie. XX wieku: słuchaczom mogą się podobać lub nie podobać. Nikt Nico Muhly uważa siebie niczego już nie udaje. Eksponowana za kompozytora muzyki klasycznej pozycja, w jakiej znalazła się (classical music), co jednak Marnie – nie dość, że zamówiona nie wyklucza ożywionej działalności i wystawiona przez Metropolitan na innych obszarach muzycznego Opera, to jeszcze zakwalifikowana 10.

Christopher Maltman jako Mark Rutland. Fot. Ken Howard / Met Opera Nico Muhly Marnie 11.

do zaprezentowania milionom widzów Muhly’ego – Two boys, Dark sisters na kuli ziemskiej – spowodowała oraz Marnie prezentują przypadki lawinę recenzji, wypowiedzi psychopatyczne, pozbawiając widzów i komentarzy. W dostępnych do tej możliwości empatii. Niemniej, zdaniem pory wypowiedziach, na ogół bardzo większości, Marnie jest kolejnym pozytywnych – tak o utworze, dowodem, że minimalizm okazał się jak i o przedstawieniu – dość często skuteczną terapią dla niemłodej sztuki pojawia się cień niepokoju na temat opery, którą przedwcześnie chciano dokonywanego przez kompozytora już złożyć do grobu. wyboru tematów: wszystkie trzy opery

Ludwik Erhardt krytyk muzyczny i pisarz, redaktor ,,Ruchu Muzycznego” (1958–2008), autor m.in. książek o Johannesie Brahmsie, Igorze Strawińskim i Krzysztofie Pendereckim oraz zbioru esejów „Sztuka dźwięku”. 12. Nico Muhly Marnie 13.

Isabel Leonard jako Marnie i Christopher Maltman jako Mark Rutland. Fot. Ken Howard / Met Opera 14.

STRESZCZENIE LIBRETTA

AKT I Terry’ego. Pewien nieznajomy twierdzi, że zna Marnie pod innym Anglia, rok 1959. Marnie pracuje nazwiskiem, ale ona nie reaguje w firmie rachunkowej Crobie & na jego uwagę. Dołącza do Terry’ego Strutt jako urzędniczka. Pewnego i jego kolegów, by wspólnie grać dnia poznaje tam Marka Rutlanda, w pokera. Po zakończeniu gry Terry przystojnego klienta swojego zaleca się do Marnie, ale nie uzyskuje pracodawcy pana Strutta. Mężczyzna jej akceptacji. Dziewczyna ucieka. od razu poczuł do niej sympatię. Po zamknięciu urzędu Marnie W domu Marka jego matka, pani kradnie pieniądze z sejfu i ucieka. Rutland, sugeruje mu, że powinien Planuje, że zmieni swoją tożsamość popracować nad sobą, aby być i wygląd, gdy przeprowadzi się lepszym dyrektorem do spraw do sąsiedniego miasta, jak to już raz zarządzania. Zjawia się Marnie, przedtem uczyniła. Odwiedza swoją wezwana przez Marka pod niepełnosprawną matkę i daje jej pretekstem pracy. W rozmowie pieniądze na nowy dom. wspomina swego ulubionego konia, Forio, a Mark zwierza się W międzyczasie pan Strutt jej ze swej samotności po śmierci odkrywa kradzież i przysięga sobie, żony. Nadchodzi burza, która że doprowadzi Marnie przed przeraża Marnie. Mark, uspokajając oblicze sądu. i pocieszając ją, wyjawia, że go zafascynowała. Gdy próbuje ją Marnie stara się o pracę w firmie pocałować, kobieta ucieka. Halcyon Printing. Jest zaskoczona, gdy mężczyzną, który przeprowadza Marnie zamierza uciec obu z nią rozmowę, okazuje się Mark braciom, po raz kolejny zmieniając Rutland, spotkany wcześniej w biurze swoją tożsamość. Włamuje się pana Strutta. Czuje ulgę, gdy wydaje do firmowego sejfu, ale Mark jej się, że nie została przez niego przyłapuje ją na gorącym uczynku. rozpoznana. Otrzymuje propozycję Grozi, że doniesie na nią na policję, pracy. Poznaje również brata chyba że wyjdzie za niego za mąż. Marka – Terry’ego, który jest jego Marnie, nie mając wyboru, godzi się. „nieznośnym zastępcą” w firmie. Matka Marnie otrzymuje od córki Parę tygodni później Terry, list z wiadomością, że przez jakiś niepoprawny kobieciarz, zaprasza czas nie będzie można się z nią Marnie do wspólnej gry w pokera skontaktować. Swoimi podejrzeniami w swoim mieszkaniu. Spotkani dotyczącymi córki dzieli się z sąsiadką, w pubie jego współpracownicy Lucy. Niepokoi się o nią, ponieważ nalegają, by przyjęła zaproszenie uważa, że gdy jej córka była jeszcze Nico Muhly Marnie 15.

dzieckiem, zabiła swego maleńkiego stosowane wobec Marnie. W efekcie brata. mężczyźni wdają się w bójkę. Pani Rutland zaskakuje Marka Podczas podróży poślubnej Mark wiadomością, że to ona zaplanowała wyjawia Marnie, że od razu ją przejęcie rodzinnej firmy, a teraz rozpoznał, gdy przyszła na rozmowę prowadzenie interesu powierzy o pracę i przez cały czas wiedział, Malcolmowi Fleetowi. że jest złodziejką. Kobieta nie zgadza się na noc poślubną z nim, a gdy Marnie i Mark wybierają się on próbuje ją zgwałcić, zamyka się na polowanie na lisy. Marnie jedzie w łazience i podcina sobie żyły. na Forio. W pewnym momencie koń płoszy się i ucieka. Marnie spada, AKT II a Mark, który próbuje jej pomóc, zostaje ranny. Forio jest poważnie Parę tygodni później Marnie zdejmuje zraniony i musi zostać zastrzelony. bandaże z nadgarstków. Blizny Matka Marka odwiedza go w szpitalu bledną, ale ona czuje, że rany nigdy i wyraża swoje zdumienie z powodu się nie zagoją i przysięga sobie jego małżeństwa. Przybywa pozostać silna i oprzeć się Markowi. Marnie. Napięcie między nią a Markiem wydaje się być mniejsze, Marnie i Mark szykują się na służbową ale dziewczyna, wychodząc, kradnie kolację. Kobieta powierza mężowi mu klucze. sekret, który świadczy o tym, że jego brat Terry snuje intrygi Marnie podejmuje decyzję w celu przejęcia rodzinnej firmy. o opuszczeniu kraju, ponieważ boi Mark, sfrustrowany swoim białym się rozwoju swoich uczuć do Marka. małżeństwem, namawia Marnie, Włamuje się do sejfu firmy, ale aby skonsultowała swój problem nie potrafi już ukraść mu pieniędzy. z terapeutą. W zamian obiecuje, Postanawia odwiedzić matkę, że sprowadzi do ich posiadłości lecz gdy do niej przybywa, okazuje się, konia Forio. Po kilku tygodniach że umarła. Na cmentarzu gromadzą terapii Marnie odzyskuje niektóre się żałobnicy. Lucy wreszcie może wspomnienia; przypomina jej się zdradzić Marnie, że to jej matka, burza, żołnierz, matka i zmarły a nie ona jako dziecko, zabiła maleńki brat. maleńkiego synka. Marnie z ulgą zrzuca z siebie poczucie winy Mark i Marnie przybywają i nękające ją wyrzuty sumienia. Zjawia na przyjęcie wydane przez jego się Mark w towarzystwie Terry’ego matkę w country clubie. Terry grozi, i policji. Ma nadzieję, że on i Marnie że ujawni, iż Marnie jest oszustką. zdołają się pogodzić, ale kobieta Nadchodzi pan Strutt i rozpoznaje nie potrafi mu nic obiecać. Wie tylko, Marnie, choć ona nie przyznaje się że musi zmierzyć się z odzyskaną do swojej wcześniejszej tożsamości. prawdą. Oddaje się w ręce policji Mark postanawia w rozmowie ze słowami: „jestem wolna”. z panem Struttem wyjaśnić sytuację. Terry poddaje krytyce metody Marka NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

PSYCHOANALITYCZNA BAŚŃ O KSIĘCIU Z THRILLERA I KSIĘŻNICZCE Z PRZESZŁOŚCIĄ

Mark Rutland to protagonista ukochana, nawiązując do teorii męski powstałego w roku 1964 prekursora psychoanalizy. filmu Alfreda Hitchocka pt. Marnie, na którego podstawie napisane BAŚŃ FREUDOWSKA zostało libretto opery Nico Muhly’ego o tym samym tytule (obraz kinowy Zygmunt Freud, lekarz, który inspirowany był powieścią Winstona wyjechał do Paryża, by zgłębiać Grahama). Wymieniony fikcyjny tajniki neurochirurgii, stał się bohater powierzchownie jawi nam uczniem jednego z ojców psychiatrii, się jako wybawiciel udręczonej Jeana Martina Charcota, który przez cienie przeszłości niewiasty. u swych histerycznych pacjentek Wkracza w jej życie, by nieco na siłę, potrafił niemal natychmiast uratować ją z patologicznego likwidować objawy, takie jak: stanu, do którego tytułowa postać napady wściekłości, omdlenia, już przywykła. Działania Marka są ataki płaczu czy duszności. Miał jednak dość sadystyczne, a ratunek, też wiedzę i zdolności pozwalające, jaki oferuje ukochanej, wiąże się by działając w odpowiedni sposób, z przemocą, szantażem i gwałtem. wywołać wcześniej wymienione Siłą wprowadza on Marnie w stan reakcje u osób zdrowych. Obaj uzdrawiającego katharsis. Wcześniej, lekarze doszli do wspólnego wniosku w równie mało delikatny sposób, – jeżeli pod wpływem sugestii zmusza kobietę do małżeństwa znikają symptomy choroby, musi oraz porzucenia zbrodniczej ścieżki, mieć ona podłoże psychiczne, a nie, która niechybnie zaprowadziłaby jak wówczas sądzono, fizjologiczne. ją za więzienne kraty. Mężczyzna jest samozwańczym naukowcem Szeroko pojęta humanistyka i psychoanalitykiem, zafascynowanym od początku miała ambiwalentny funkcjonowaniem świata od strony stosunek do Freudowskiej metody czysto biologicznej. Przez chwilę leczenia, czyli psychoanalizy. może się nawet zdawać, iż również Kontrowersyjne zdawały się próby wybrankę serca traktuje wyłącznie udowodnienia, iż niespełnione jako ciekawy obiekt badawczy oraz potrzeby seksualne oraz wszelkie potencjalny przedmiot niezwykłego kompleksy pisarzy na tym tle, eksperymentu. You Freud, me Jane? zobrazowane są w treści tworzonych – zwraca się do niego, dość ironicznie, przez nich dzieł. Do dziś jedni Nico Muhly Marnie 17.

Gabriel Gurevich jako mały chłopiec, Isabel Leonard jako Marnie oraz Denyce Graves jako matka Marnie. Fot. Ken Howard / Met Opera 18.

uznają terapię według koncepcji nadmiernie przywiązanym do spraw Freuda za genialną, pozwalającą materialnych, uczniem, Carlem człowiekowi, poprzez odkrycie Jungiem, została w nieco inny sposób przyczyn lęków, wyzbyć się ich, inni zobrazowana sytuacja nieetycznej zaś zarzucają jej panseksualizm relacji. Drugi z psychoanalityków i kompletną niezdolność do realnego nawiązuje romans z intrygującą potwierdzenia głównych tez. i urodziwą schizofreniczką, mistrzowsko zagraną przez Keirę BAŚŃ ETYCZNA Knightley. Czy w tym kontekście Rutland staję się w stosunku Specyficzną problematyką jest wpływ do Marnie bardziej zdystansowanym psychoterapii Rutlanda na Marnie Freudem czy niesionym na falach w kontekście łączącej ich relacji. pociągu erotycznego Jungiem? Sam Mark chce stać się dla kobiety Jakiekolwiek nie byłyby pobudki lekarzem duszy. Według kodeksu Marka, niebędącego, mimo wszystko, etycznego psychoterapeutów profesjonalistą, a jedynie naukowcem (podkreślał to również Freud), pasjonatem, jest on przykładem nie wolno im nawiązywać stosunków silnego mężczyzny broniącego kobiety, emocjonalnych oraz seksualnych w szczególności przed nią samą. z pacjentami. Niewłaściwe To jednak swojego rodzaju wybawiciel. jest również przyjmowanie Jego sylwetka nasuwa wolne na psychoterapię osoby, z którą skojarzenie ze znanymi postaciami takowe kontakty łączyły eskulapa książąt z popularnych baśni, jednak nie w przeszłości. Więź tego rodzaju może jest ono do końca jednoznaczne. prowadzić do nadużyć czy manipulacji słabszym emocjonalnie chorym, Biznesmen jest zbawcą udręczonej zależnym od medyka. Samozwańczy wybranki, jej bezwzględnym aniołem psychoanalityk łamie tę zasadę. stróżem. Bohater zdaje się nam W literaturze, teatrze, filmie pojawia swego rodzaju królewiczem z bajki, się motyw relacji emocjonalnej jako który na białym rumaku studiowanej wzmocnienia terapii leczniczej. Jednak nocami psychoanalizy pojawia się, jest to zwykle element o charakterze by uwolnić ukochaną od nękającej baśniowym, w realnym świecie, ją przeszłości. Nie jest to jednak według źródeł, mimo wszystko Disneyowski „Prince Charming”, utrudniający znacznie obiektywne a postać bliższa książętom działanie wobec pacjenta. W filmie z krwawych podań ludowych słabość człowieka interesu do pięknej opracowywanych skrupulatnie przez asystentki pomaga mu w osiągnięciu braci Grimm czy Charles’a Perraulta. teoretycznie chwalebnego celu Mężczyzna posiada silnie za pomocą dość nowatorskich rozwinięty instynkt opiekuńczy. środków. Jego partnerkami są osoby niesamodzielne, którym może W obrazie kinowym Davida pomagać. W ten schemat wpisuje Cronenberga pt. Niebezpieczna się zarówno zmarła, nieuleczalnie metoda, opowiadającym chora pierwsza żona, jak i uwielbiana o konflikcie Zygmunta Freuda złodziejka, wykazująca ewidentne z jego nieprzeciętnym, jednak oznaki zaburzeń psychicznych. Nico Muhly Marnie 19.

BAŚŃ MAGICZNA pomagały jego podopiecznym pokonać wewnętrzne lęki i traumy Czy analizowaną historię można oraz rozwijać się prawidłowo. nazwać baśnią XX wieku? Jeśli tak, to zdawać się może, iż pozbawioną Osobą zaburzoną, niedojrzałą elementów metafizycznych i emocjonalnie niedorosłą jest na rzecz nauki – która zaczęła Marnie. Wypiera ona ze świadomości wypierać wszelką magię oraz koszmarne przeżycia z dzieciństwa, nadprzyrodzoność z życia ludzkiego jednak powracają one, determinując i zastępować ją nader logicznymi jej zachowania oraz wybory. Film odwołaniami do badań. W samej rozwija Freudowską problematykę metodzie Freuda kryje się jednak jednego z trzech poziomów ludzkiej odrobina cudowności. Według świadomości, to jest tak zwanej autora teorii określenie „psychiczna nieświadomości. Pojęcie to odnosi kuracja” oznacza raczej: kuracja się do zjawisk, z których jednostka duszy, kuracja – duchowych czy nie zdaje sobie sprawy, a które cielesnych zakłóceń – za pomocą mogą zostać uświadomione środków, które przede wszystkim w wyjątkowych okolicznościach i bezpośrednio oddziaływują na to, takich, jak np.: hipnoza, marzenia co duchowe w człowieku. Jak również senne, tzw. czynności pomyłkowe opisuje w Psychische Behandlung: czy wreszcie poddanie się analizie nauka sprawia, iż słowa odzyskują jako metodzie terapii. Migawki przynajmniej część ich dawnej przeszłości nękają bohaterkę czarodziejskiej mocy. w chwilach najmniej przez nią oczekiwanych. Dziwne zachowania Magia mowy ma oddziaływać intrygują jej wybawiciela i ukazują mu na wnętrze pacjenta. nowe elementy psychoanalitycznej W psychoanalizie, jak i w samej układanki, obrazującej skomplikowaną historii Marnie, można odnaleźć osobowość dziewczyny. Niewiasta wątki poniekąd bajkowe. Są one usiłuje ukryć w czeluściach jednak u Hitchcocka przedstawione zapomnienia nieprzyjemne uczucia we właściwy mu, psychodeliczny związane z dawną traumą, sposób. by nie dopuścić do przeżycia bólu, lęku i dyskomfortu. Ciągle ucieka, Bardzo trafną definicją baśni wzbudza w sobie mechanizmy w kontekście omawianego filmu jest obronne, by wyzbyć się cierpienia. ta, autorstwa Jadwigi Wais, mówiąca, Jednocześnie, przez swe iż są one: prastarymi opowieściami upokarzające oddanie, nieustannie o rzeczywistości duchowej człowieka. próbuje pozyskać miłość tak dalekiej Spełniają funkcję inicjacyjną, matki. pomagają ludziom przejść przez liczne stadia rozwoju, aż do uzyskania BAŚŃ SYMBOLICZNA pełni dojrzałości mentalnej. Inny badacz, Bruno Bettelheim zwrócił Ukochany koń głównej bohaterki uwagę na ich funkcję terapeutyczną. posiada specyficzną, podwójną Pracując z dziećmi zaburzonymi, symbolikę. Jest motywem związanym zauważył, iż opowiadania te z wolnością. Spędzone na jego 20.

grzbiecie chwile są dla Marnie pociągającej seksualnie kobiety tkwi ucieczką przed rzeczywistością. zakamuflowana dusza skrzywdzonego W niektórych kulturach rumak jest dziecka, którego rozwój wewnętrzny również postrzegany jako symbol zatrzymał się w chwili zaistnienia falliczny. Wydaje się to intrygującą tragicznej sytuacji. Pod względem interpretacją w przypadku psychologicznym niewiasta pozwala zestawienia z pozornie aseksualną się dość łatwo zdiagnozować. kobietą. Chwile spędzone na grzbiecie Posiada cechy właściwe podobnym ukochanego wierzchowca są jej przypadkom. Specjalista mógłby dla niej tym, czym dla innych stwierdzić, cytując artykuł dotyczący niewiast zapomnienie w ramionach traum dziecięcych Iwony Sikorskiej, ukochanego – zaspokojeniem że jest ona typową ofiarą potrzeby szczęścia, odcięcia się zaniedbania, które wynikać może od rzeczywistości. Jako osoba z bezradności rodzica lub też zaburzona nie potrafi ona nawiązać z jego ambiwalentnego stosunku odpowiedniego kontaktu z drugim do dziecka. Niedostrzeganie czy człowiekiem, szczególnie z mężczyzną, też lekceważenie przez rodziców który mógłby być jej potencjalnym sygnałów płynących od dziecka partnerem seksualnym. Jej utwierdza je w przekonaniu, że nie jest „przyjacielem”, jako towarzyszem dla nich cenne, a jego bezbronność, wiecznej dziewczynki, staje się niedoskonałość i niedojrzałość zwierzę. Śmierć miłowanego konia są jego własnym problemem, to również pewnego rodzaju inicjacja, w rozwiązywaniu którego nie powinno wstąpienie w dorosłość. Znamienne liczyć na jakąkolwiek pomoc. jest, iż kobieta sama skraca cierpienia zranionego zwierzęcia. Pojawia się także motyw ortodoksyjnej religijności, którą BAŚŃ PSYCHOLOGICZNA obudziły w matce wyrzuty sumienia związane z niemoralną przeszłością. Marnie, stale odrzucana przez Odnajdujemy kolejny aspekt matkę, nawet w dorosłym życiu Freudowski. Znany psychoanalityk przejawia cechy, które psychologia negował objawy nabożności przypisuje dzieciom cierpiącym jako zbiorowej histerii. Wierzenia na braki bądź traumy emocjonalne, są również składową szeroko m.in.: ponowne (choć u bohaterki pojętej kultury, którą psychiatra podświadome) odtwarzanie określał mianem „źródła cierpień” wstrząsających zdarzeń w postaci hamującego człowieka w drodze snów czy wspomnień, uporczywe do spełnienia wewnętrznych pragnień unikanie tematów związanych i popędów, sprzecznych z przyjętymi z dramatycznymi zdarzeniami, powszechnie normami. Kultura zmniejszoną reaktywność (bardzo ogranicza wolność indywidualną, widoczną u złodziejki w postaci braku doprowadza do pożądanej dla perspektyw na przyszłość oraz chłodu dobra swego rozwoju tzw. sublimacji emocjonalnego), trwałe objawy – jednego z mechanizmów obronnych wzmożonego pobudzenia (czujność, budzących się w człowieku. Popęd drażliwość, wybuchowość). W ciele przesunięty zostaje na inny cel, atrakcyjnej, niewątpliwie bardzo najczęściej związany z działalnością Nico Muhly Marnie 21.

twórczą, naukową. Pozwala to istocie interpersonalnych, osiągniętą ludzkiej spożytkować energię, dając kosztem elastyczności, otwartości jej upust zastępczy. Niemożność i efektywności. Zdecydowanie cechy spełnienia pragnień powoduje liczne te są właściwe postaci głównej zachowania nerwicowe. bohaterki.

Szeroko pojętą religijność Freud Historia Marnie jest wiązał ściśle z nerwicą natręctw. psychoanalityczną baśnią Niemiecki psychoanalityk, Fritz o dojrzewaniu do walki z własną E. Hoevels, zawęża tę teorię, przeszłością. Jednak bitwa ta byłaby kojarząc z podanym schorzeniem z pewnością przegrana bez pomocy protestantyzm. Jego wyznawcy, samozwańczego psychoanalityka, według naukowca, są surowi, „sadystycznego księcia z thrillera”. dążą do perfekcji i przejawiają Dzięki jego nowatorskiej metodzie cechy osobowości anankastycznej. ratowania ukochanej, księżniczka Jest to wzorzec zachowań o niechlubnej przeszłości wygrywa zdominowany dbałością z ukrywającymi się w głębinach o porządek, perfekcjonizmem, podświadomości traumatycznymi kontrolą umysłową oraz w kontaktach wspomnieniami.

BIBLIOGRAFIA 1. B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach wartości baśni, W.A.B., PIW, Warszawa 1985. 2. D. Janus, Psychopatologia a religia. Strukturalne zbieżności pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a religią, ENETEIA, Warszawa 2004. 3. Z. Freud, Kultura jako źródło cierpień, Wydawnictwo KR, Warszawa 1992. 4. Z. Freud, Psychische behandlung (Seelenbehandlung), [w:] Studienausgabe Ergänzungband Schriften zur Behandlungstechnik, S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main, 1975, s. 13–36. 5. J. Helios, W. Jedlecka, O równości w relacji terapeutycznej ze stanowiska etyki, [w:] „Wolność, równość i własność w prawie i polityce”, Zeszyt X, red. K. Sadowa, A. Spychalska, M. Spychalski, Wydawnictwo Beta–Druk; Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016, s. 273–295. 6. I. Sikorska, Dziecięca trauma – psychologiczne konsekwencje dla dalszego rozwoju, [w:] „Sztuka leczenia”, nr 3–4, 2014, s. 55–70. 7. J. Wais, Ścieżki baśni. Symboliczne wędrówki do wnętrza duszy, ENETEIA, Warszawa 2007.

Marta Gabryelczak–Paprocka mezzosopran, absolwentka Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi, obecnie ma otwarty przewód doktorski w Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki w Gdańsku, studiowała również etnologię na UŁ. Śpiewaczka koncertująca, pedagog, wykładowca Studium Muzyki Kościelnej Archidiecezji Łódzkiej. Jako solistka współpracowała z Teatrem Muzycznym w Lublinie. Zajmuje się działalnością naukową. 22.

PLAN TRANSMISJI w sezonie 2018/2019

6 PAŹDZIERNIKA 2018 / G. 18.55 12 STYCZNIA 2019 / G. 18.55 GIUSEPPE VERDI FRANCESCO CILÈA „AIDA” „ADRIANA LECOUVREUR” NOWA OBSADA PREMIERA SEZONU obsada: Anna Netrebko (Aida), obsada: Anna Netrebko (Adriana Anita Rachvelishvili (Amneris), Lecouvreur), Anita Rachvelishvili Aleksandrs Antoņenko (Radamès), (Księżna de Bouillon), Piotr Beczała Quinn Kelsey (Amonasro), (Maurizio), Carlo Bosi (Ksiądz de Chazeuil), Ryan Speedo Green (Faraon) Ambrogio Maestri (Inspicjent Michonnet), dyrygent: Nicola Luisotti Maurizio Muraro (Książę de Bouillon) reżyseria: Sonja Frisell dyrygent: Gianandrea Noseda reżyseria: Sir David McVicar

20 PAŹDZIERNIKA 2018 / G. 18.55 2 LUTEGO 2019 / G. 18.55 CAMILLE SAINT-SAËNS GEORGES BIZET „SAMSON I DALILA” „CARMEN” PREMIERA SEZONU NOWA OBSADA obsada: Roberto Alagna (Samson), obsada: Clémentine Margaine (Carmen), Elīna Garanča (Dalila), Aleksandra Kurzak (Micaëla), Laurent Naouri (Arcykapłan), Roberto Alagna (Don José), Elchin Azizov (Abimélech), Alexander Vinogradov (Escamillo) Dmitry Belosselskiy (Stary Żyd) dyrygent: Louis Langrée dyrygent: Sir Mark Elder reżyseria: Sir Richard Eyre reżyseria: Darko Tresnjak

23 LUTEGO 2019 / G. 18.55 15 GRUDNIA 2018 / G. 18.55 GIACOMO PUCCINI GIUSEPPE VERDI „DZIEWCZYNA „LA TRAVIATA” Z DZIKIEGO ZACHODU” PREMIERA SEZONU RETRANSMISJA / NOWA OBSADA obsada: Diana Damrau (Violetta Valéry), obsada: Eva-Maria Westbroek (Minnie), Juan Diego Flórez (Alfredo Germont), Jonas Kaufmann (Dick Johnson / Quinn Kelsey (Giorgio Germont) Ramerrez), Carlo Bosi (Nick), dyrygent: Yannick Nézet-Séguin Željko Lučić (Jack Rance), reżyseria: Michael Mayer Michael Todd Simpson (Sonora), Nico Muhly Marnie 23.

Matthew Rose (Ashby), 6 KWIETNIA 2019 / G. 18.55 Oren Gradus (Jake Wallas) NICO MUHLY dyrygent: Marco Armiliato reżyseria: Giancarlo del Monaco „MARNIE” RETRANSMISJA / PREMIERA SEZONU / PO RAZ PIERWSZY W MET 2 MARCA 2019 / G. 18.55 obsada: Isabel Leonard (Marnie), GAETANO DONIZETTI Janis Kelly (Pani Rutland), „CÓRKA PUŁKU” Denyce Graves (Matka Marnie), Iestyn Davies (Terry Rutland), NOWA OBSADA Christopher Maltman (Mark Rutland) obsada: Pretty Yende (Marie), dyrygent: Robert Spano Javier Camarena (Tonio), reżyseria: Michael Mayer Stephanie Blythe (Markiza de Berkenfield), Maurizio Muraro (Sulpice) dyrygent: Enrique Mazzola reżyseria: Laurent Pelly 11 MAJA 2019 / G. 18.00 FRANCIS POULENC 30 MARCA 2019 / G. 17.00 „DIALOGI KARMELITANEK” RICHARD WAGNER PO RAZ PIERWSZY W HD „WALKIRIA” obsada: Isabel Leonard (Blanche de la Force), Adrianne Pieczonka NOWA OBSADA (Pani Lidoine, nowa przeorysza), obsada: Christine Goerke (Brünhilde), Erin Morley (Siostra Konstancja), Eva-Maria Westbroek (Sieglinde), Karen Cargill (Matka Maria), Stuart Skelton (Siegmund), Karita Mattila (Pani de Croissy, (Fricka), stara przeorysza), David Portillo Greer Grimsley (Wotan), (Kawaler de la Force), Günther Groissböck (Hunding) Dwayne Croft (Markiz de la Force) dyrygent: Philippe Jordan dyrygent: Yannick Nézet-Séguin reżyseria: Robert Lepage reżyseria: John Dexter

Dyrekcja Met uprzejmie informuje, że repertuar i obsady mogą ulec zmianie. Opracowano na podstawie materiałów nadesłanych przez Met z uwzględnieniem dwóch zmian terminów transmisji (Dziewczyna z Dzikiego Zachodu, Marnie) z powodu innych wydarzeń artystycznych w Filharmonii Łódzkiej. Prezentowany plan transmisji dotyczy tylko Filharmonii Łódzkiej. ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

MECENAS SEZONU 2018/2019 PARTNER PARTNER TECHNOLOGICZNY

PATRONI MEDIALNI

Uczestnictwo w wydarzeniach organizowanych przez Filharmonię Łódzką oznacza akceptację regulaminu widowni, który jest dostępny w kasie biletowej FŁ oraz na stronie www.filharmonia.lodz.pl.

WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina

OPRACOWANIE PROGRAMU Magdalena Sasin

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Ken Howard / Metropolitan Opera

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 26 marca 2019 r. MARNIE NICO MUHLY