(Sinoloji) Anabilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI (SİNOLOJİ) ANABİLİM DALI ÇİN KAYNAKLARINDA TANG HANEDANLIĞI DÖNEMİ ANXİ (KUÇA) GENEL VALİLİĞİ VE ANTİK İPEK YOLU’NA ETKİLERİ Doktora Tezi Sema GÖKENÇ GÜLEZ Ankara – 2019 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI (SİNOLOJİ) ANABİLİM DALI ÇİN KAYNAKLARINDA TANG HANEDANLIĞI DÖNEMİ ANXİ (KUÇA) GENEL VALİLİĞİ VE ANTİK İPEK YOLU’NA ETKİLERİ Doktora Tezi Sema GÖKENÇ GÜLEZ Tez Danışmanı Doç. Dr. İnci ERDOĞDU Ankara – 2019 ÖNSÖZ Tang Hanedanlığı Çin’in altın çağını yaşadığı ve aynı zamanda doğu ve batı arasında etkileşimlerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Söz konusu dönemde hanedanlık stratejik konuma sahip olan Batı Bölgesi politikasında önemli stratejiler izleyerek bazı tedbirler almıştır. Nitekim Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi’nde izlediği en önemli strateji Qiuci (Kuça) merkez olmak üzere kurduğu Anxi Genel Valilik birimi olmuştur. Bu çalışmada, Tang Hanedanlığı döneminde Batı Bölgesi’nde kurulan Anxi Genel Valilik birimi ve altında kurulan Anxi Dört Garnizon yapısının kapsamı, kuruluş amaçları ve Batı Bölgesi’ndeki faaliyetleri ile sonuçları ele alınacaktır. Aynı zamanda Tang Hanedanlığı’nın bölgede Anxi Genel Valilik birimini kurması doğrultusunda aldığı önlemlerin antik İpek Yolu’na etkileri incelenecektir. Tez çalışmam süresince yardımını esirgemeyerek destek olan danışman hocam sayın Doç. Dr. İnci Erdoğdu’ya teşekkürlerimi sunar, lisansüstü çalışmalarım süresince her türlü konuda destek olan ve deneyimlerini paylaşan sayın hocam Prof. Dr. Bülent Okay’a teşekkür ederim. Ayrıca doktora tez araştırması yapmak üzere bir yıllık süre ile bulunduğum Shanghai Fudan Üniversitesi’nde tez çalışma ve araştırmalarım ile kaynak tedariki konusunda yardımcı olan sayın Prof. Dr. Han Sheng hocama ve tez araştırmalarım konusunda değerli fikirlerini benimle paylaşan sayın Prof. Wu Yugui hocama teşekkürlerimi sunarım. i İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………..i GİRİŞ…………………………………………………………………………………....1 1. BÖLÜM ANXİ GENEL VALİLİK YÖNETİM BİRİMİ ARAŞTIRMALARI....9 1.1. Anxi Genel Valiliğin Önemi………….……………………………………...10 1.2. Araştırmada Kullanılan Kaynaklar………………………………………...16 1.2.1. 24 Tarih’te Yer Alan Kayıtlar…………………………………………...18 1.2.2. Çin Yıllıklarındaki Kayıtlar…………………………………………….24 1.2.3. Hatıra Notlarında Geçen Kayıtlar……………………………………….26 1.2.4. Arkeolojik Buluntular…………………………………………………..29 2. BÖLÜM BATI BÖLGESİ TERİMİNE DAİR………………………………….33 2.1. Han Hanedanlığı Dönemi Batı Bölgesi…………………………………..….42 2.1.1. Han Hanedanlığı Dönemi Siyasi Yapısı………………………………...42 2.1.2. Batı Han Hanedanlığı İmparatoru Wu Di ve Batı Bölgesi Politikası……47 2.1.3. Zhang Qian’in Batı Bölgesi Seyahatleri………………………………...61 2.2.Tang Hanedanlığı Dönemi Batı Bölgesi……………………………………...68 2.2.1. Tang Hanedanlığı Dönemi Siyasi Yapısı………………………………..68 2.2.2. Tang Hanedanlığı Dönemi Batı Bölgesi Politikası……………………...93 2.2.3. İmparator Gaozu Dönemi Batı Bölgesi Politikası…………………….....99 2.2.4. İmparator Taizong Dönemi Batı Bölgesi Politikası……………………102 2.2.5. İmparator Gaozong Döneminden An Lushan İsyanı Dönemine Kadar Batı Bölgesi Politikası……………………………………………………...106 ii 3. BÖLÜM ANXİ (KUÇA) GENEL VALİLİĞİ VE ANXİ DÖRT GARNİZON……………………………………………….……………………..110 3.1.Genel Valilik Yönetim Birimi…………………………………………….....110 3.2. Antik İpek Yolu Kavşak Noktası: QIUCI (KUÇA)…………………….....112 3.2.1. Anxi Genel Valiliğin Kurulması ve Yönetimi……..…………………..114 3.2.2. İmparator Taizong Dönemi Anxi Genel Valilik Politikası…………….121 3.2.3. İmparator Gaozong Dönemi Anxi Genel Valilik Politikası……………125 3.2.4. Qiuci’da (Kuça) Tang Hanedanlığı – Tibet Çatışması…………………132 3.3. İpek Yolu Vaha Başkenti, Yeşim Taşı Diyarı: YUTIAN (HOTEN)...........140 3.3.1. Tang Hanedanlığı ve Yutian (Hoten) İlişkileri...………………......…..146 3.3.2. Yutian (Hoten) Garnizonu Askeri Savunma Sistemi….…….…………150 3.3.3. Yutian’in (Hoten) Anxi Dört Garnizondaki Yeri ve Önemi…..…….....158 3.4. Doğu -Batı Ticaret ve Savunma Merkezi: YANQI (KARAŞEHER)….....161 3.4.1. Tang Hanedanlığı ve Yanqi (Karaşeher) İlişkileri…………........……..164 3.4.2. Yanqi (Karaşeher) Askeri Tarım Topluluğu (Tuntian) Sistemi……….171 3.4.3. Yanqi’nin (Karaşeher) Anxi Dört Garnizondaki Yeri ve Önemi…....…182 3.5.Asya ve Avrupa Stratejik Kavşağı: SHULE (KAŞGAR).………..………..185 3.5.1. Orta Asya - Avrupa Ulaşım ve Etkileşimindeki Köprü: Pamir………...190 3.5.2. Tang Hanedanlığı - Tibet Çatışmasında Shule (Kaşgar)…...…….……200 3.5.3. Doğu – Batı Etkileşiminde Shule’nın (Kaşgar) Yeri ve Önemi……..…206 4. BÖLÜM ANXİ GENEL VALİLİĞİNİN ANTİK İPEK YOLUNA ETKİLERİ………………………………………..…..……………………….....210 4.1.Tang Hanedanlığı Dönemi İpek Yolu Stratejisi……………………..………..214 4.2.Posta Teşkilatı Sistemi……………...………………………………………...224 4.3.Ticaret Yönetmeliği ve Geçiş İzni Sistemi……………………………………234 4.4. Askeri Tarım Topluluğu (Tuntian) Sistemi…………………………………..246 iii 4.5. Gözetleme ve İşaret Kuleleri …………….………………………………….251 SONUÇ………………………………………………………………………...……..257 ÖZET……………………………………………………………………………...….266 ABSTRACT……………………………………………………………………...…..267 KAYNAKÇA…………………………………………………………………………268 EKLER…………………………………………………………………………….…290 EK-1 TABLOLAR…………………………………………………………...………290 EK-2 HARİTALAR...………………………………………………………………..310 EK-3 RESİMLER………………………..…………………………………………..322 iv GİRİŞ 4000 yıllık yazılı tarihe sahip olan Çin, farklı dönemlerde hem iç kesimlerinde hem de sınır bölgelerinde farklı politikalar izlemiştir. Çin’in izlediği politikalar dönemin imparatorunun belirlediği strateji kapsamında değişiklik göstermiştir. İmparatorun belirlediği strateji kapsamında izlenilen politikalar sonucunda, Çin kimi zaman sınırlarını ve kontrol alanını genişletmiş, kimi zaman iç kesimlerinde kaos hakim olmuştur. Nitekim izlenilen stratejiler hanedanlık için tehdit teşkil eden ya da aynı amaç uğruna karşı karşıya geldiği uluslara karşı belirlenmiştir Tarih boyunca Çin’in sürekli olarak odaklandığı ve kontrol altına almak istediği bölge şüphesiz ki ‘‘Batı Bölgesi (西域)’’1 olmuştur. Batı Bölgesi terimi geniş anlam 1 Batı Bölgesi terimi Çin kaynaklarında Xīyù (西域) olarak geçmektedir. Çinlilerin kullandıkları Hsi-yü yani “Batı Toprakları” adını Han sülalesi devrinde (M.Ö. 206-M.S. 220) daha çok Tanrı dağlarının güneyinden kıvrılan yol üzerindeki Yü-men yani “Yeşim taşı Kapısı’nın batısındaki topraklar için kullandığı görülmektedir. (Bakınız: Kürşat Yıldırım, ‘‘İlk Çin Yıllıklarında Geçen Doğu Türkistan Tarihine Dair Bazı Hususi Terimler I’’, Avrasya Terim Dergisi, 2(2): 20- 25, s. 21, İstanbul, 2014) Batı Bölgesi 1 olarak Orta Asya bölgesine işaret ederken, dar anlamda ise günümüz Xinjiang2 bölgesine işaret etmektedir. Batı Bölgesi sahip olduğu stratejik konumu, doğu ve batı arasında bir köprü vazifesi görmesi, elverişli tarım toprakları, maden rezervleri ile sadece Çin’in değil Göktürk, Arap ve Tibet gibi ulusların da odak noktası olmuştur. Çin Batı Han Hanedanlığı döneminden itibaren Batı Bölgesi’ne karşı farklı politikalar belirlemiştir. Batı Han Hanedanlığı döneminde İmparator Wu Di izlediği stratejiler kapsamında bölgeye Zhang Qian adında bir elçi göndermiş ve Zhang Qian Batı Bölgesi’ne gerçekleştirdiği seyahatlerden sonra İmparatora Batı Bölgesi Raporunu sunmuştur. Zhang Qian’in seyahatleri, Çin’in daha önce yabancı olduğu bölgede daha yerinde stratejiler uygulamasını ve Çin’in mevcut İpek Yolu hattına dahil olmasını sağlamıştır. Ayrıca Çin, sınırları ötesindeki Batı Bölgesi’ni tanımış ve Çin’in merkezi iç kesimleri Zhongyuan (中 原) ile Batı Bölgesi ulusları arasında ticari ve kültürel etkileşim başlamıştır. Batı Han Geniş anlam olarak Orta Asya bölgesine işaret ederken, dar anlam olarak ise Xinjiang bölgesine işaret etmektedir. 2 Bugünkü Doğu Türkistan coğrafyası Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içinde yer almakta ve Çin idari yapısı içinde “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi” olarak adlandırılmaktadır. Batısında Kazakistan, Kırgızistan, Afganistan ve Tacikistan; güney batısında Pakistan ve Hindistan; güneyinde Tibet; kuzeyinde Rusya ve Moğolistan ve doğusunda Çin ile komşudur. 4.500 kilometre uzunluğunda sınırı ve 1.626.000 km2 yüzölçümü vardır. (Kürşat Yıldırım, Çin Kaynaklarına Göre Hunlar Ve Gök-Türkler Döneminde Türkistan’ın Tarihî Coğrafyası (Yayınlanmış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2015, s. 91.) Çalışmanın ilerleyen kısımlarında ‘‘Xinjiang’’ olarak ifade edilecektir. 2 Hanedanlığı döneminde izlenilen Batı Bölgesi stratejisi Çin’in sonraki dönemlerde uygulayacağı stratejiler için bir temel niteliğinde olmuştur. Çin’in en parlak dönemini yaşadığı Tang Hanedanlığı döneminde, Çin belirlediği dış politikasında daha barışçıl bir yaklaşım sergilemiştir. Nitekim Tang Hanedanlığı döneminde Çin farklı uluslar ile kültürel, ekonomik ve ticari etkileşimlerde bulunmuştur. Bu sebeple kültürel ve ticari etkileşimlerin zirveye ulaştığı bu dönemde Çin’in Altın Çağı’nı yaşaması yadsınamayacak bir durumdur. Çin bu dönemde sınırlarını genişletmek, stratejik konuma sahip Batı Bölgesi topraklarını kontrol altına almak ve daha da önemlisi antik İpek Yolu güzergahlarında söz sahibi olmak amacıyla stratejiler izlemiş ve bu doğrultuda da çeşitli önlemler almıştır. (Batı Bölgesi Haritası için Bakınız: Harita 10) Tang Hanedanlığı döneminde Batı Bölgesi’nde alınan en önemli strateji ‘‘Anxi Genel Valilik (安西都护府 )’’ birimini ve daha sonrasında bu birim altında ‘‘Anxi Dört Garnizon’u (安西四镇)’’ kurmak olmuştur. Hanedanlık Batı Bölgesi stratejisinde sürekli olarak kuzeyden gelen göçebe ulus Batı Göktürkler, doğuya doğru genişleyen Araplar ve Tarım Havzası’nı kontrol