T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BĠYOLOJĠ ANABĠLĠM DALI
MANYAS KUġ GÖLÜ’ NÜN BALIK FAUNASI VE TÜRLERĠN BAZI BĠYOLOJĠK ÖZELLĠKLERĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Cansu BALABAN
Balıkesir, Ağustos, 2010 Balıkesir, Temmuz, 2010
ii
Bu tezi 2009 / 11 nolu proje ile destekleyen Balıkesir Üniversite Rektörlüğü Bilimsel AraĢtırma Projeleri Birimi‟ ne teĢekkür ederim.
iii
ÖZET
MANYAS KUġ GÖLÜ’ NÜN BALIK FAUNASI VE TÜRLERĠN BAZI BĠYOLOJĠK ÖZELLĠKLERĠ
Cansu BALABAN Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı
(Y. Lisans Tezi/Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. Dilek TÜRKER-ÇAKIR)
Balıkesir, 2010
Bu çalıĢmada Manyas KuĢ Gölü‟ nün balık faunası ve türlerin bazı biyolojik özellikleri incelenmiĢtir. Göl ortamının bazı fiziko-kimyasal parametre değerlerinin istasyonlar arası benzerlik iliĢkisi değerlendirilmiĢtir. 2009 – 2010 yılları arasında aylık olarak yapılan örneklemeler sonucunda Manyas KuĢ Gölü balık faunasına ait 2138 adet birey incelenmiĢ, 4 familyaya ait 12 tür elde edilmiĢtir: Esox lucius (Linnaeus, 1758), Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758), Carassius carassius (Linnaeus, 1758), Carassius gibelio (Bloch, 1782), Alburnus alburnus (Linnaeus, 1758), Scardinius erythrophthalmus (Linnaeus, 1758), Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758), Blicca bjoerkna (Linnaeus, 1758), Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758), Chalcarburnus chalcoides (Güldenstaedti, 1772), Silurus glanis (Linnaeus, 1758), Neogobius fluviatilis (Pallas,1811). Yapılan bu çalıĢmada Manyas KuĢ Gölü balık faunası için Blicca bjoerkna (Linnaeus, 1758)‟ nın en yoğun grubu oluĢturduğu, Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758)‟ un ise en az olduğu tespit edilmiĢtir.
Anahtar kelimeler: Tatlısu balıkları, Manyas KuĢ Gölü, morfoloji, biyolojik özellikler.
4 iv
ABSTRACT
THE FISH FAUNA OF MANYAS BIRD LAKE AND CERTAIN BIOLOGICAL FEATURES OF THE SPECIES
Cansu BALABAN Balıkesir University, Institute of Science, Department of Biology
(M. Sc. Thesis / Supervisor: Asst. Prof. Dr. Dilek TÜRKER-ÇAKIR)
Balıkesir-Turkey, 2010
In this study, the fish fauna of Manyas Bird Lake and certain biological features of the species there have been examined. Some physico-chemical parametric values of the lake's environment have also been assessed. As a result of sampling acivities carried out monthly between 2009 and 2010; 2138 individuals belonging to Manyas Bird Lake fauna have been examined, and 12 species belonging to 4 families have been identificated: Esox lucius (Linnaeus, 1758), Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758), Carassius carassius (Linnaeus, 1758), Carassius gibelio (Bloch, 1782), Alburnus alburnus (Linnaeus, 1758), Scardinius erythrophthalmus (Linnaeus, 1758), Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758), Blicca bjoerkna (Linnaeus, 1758), Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758), Chalcarburnus chalcoides (Güldenstaedti, 1772), Silurus glanis (Linnaeus, 1758), Neogobius fluviatilis (Pallas,1811). In this research, it has been identificated that Blicca bjoerkna (Linnaeus, 1758) is the most populous group, whereas Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) is the least populous one.
Key words: Freshwater fish, Manyas Bird Lake, morphology, biology.
v5
ĠÇĠNDEKĠLER SAYFA
ÖZET iv ABSTRACT v ĠÇĠNDEKĠLER vi SEMBOLLER LĠSTESĠ ix ġEKĠLLER LĠSTESĠ x ÇĠZELGELER LĠSTESĠ xiii ÖNSÖZ xvi
1. GĠRĠġ 1 2. KONU ĠLE ĠLGĠLĠ DĠĞER ÇALIġMALAR 3 3. MATERYAL VE METOT 12 3.1 AraĢtırma Bölgesinin Genel Özellikleri 12 3.2 Örneklerin Elde Edilmesi ve Değerlendirilmesi 17 3.3 Örneklerin Değerlendirilmesi 17 3.3.1 Morfometrik ve Meristik Karakterler 17 3.4 Verinin Değerlendirilmesi 18 3.4.1 Boy-Frekans Dağılımı 18 3.4.2 Ağırlık-Frekans Dağılımı 19 3.4.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 19 3.4.4 Kondisyon Faktörü 19 3.4.5 Gonadosomatik Ġndeks (GSI) 20 3.5 AraĢtırma Bölgesinin Fiziko-Kimyasal Özellikleri 20 4. BULGULAR 22 4.1 Manyas Gölü‟ nde Tespit Edilen Türler ve Taksonomik Konumları 22 4.2 Türlerin Genel Morfolojik Özellikleri ve Biyometrik Verileri 24 4.2.1 Exos lucius (LINNAEUS, 1758) (Turna Balığı) 24 4.2.1.1 GENEL ÖZELLĠKLER 25 4.2.1.2 BÜYÜME DURUMU 26 4.2.1.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 26 4.2.1.2.2 EĢey Kompozisyonu 28 4.2.1.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 28 4.2.2 Cyprinus carpio (LINNAEUS, 1758) (Sazan balığı) 29 4.2.2.1 GENEL ÖZELLĠKLER 31 4.2.2.2. BÜYÜME DURUMU 33 4.2.2.2.1. Boy ve Ağırlık Dağılımları 33 4.2.2.2.2. EĢey Kompozisyonu 35 4.2.2.2.3. YaĢ-Boy ĠliĢkisi ve Büyüme 35 4.2.2.2.4. Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 37 4.2.3 Carassius carassius (LINNAEUS, 1758) (Havuz balığı) 39 4.2.3.1 GENEL ÖZELLĠKLER 41 4.2.3.2 BÜYÜME DURUMU 42 4.2.3.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımlar 42 4.2.3.2.2 EĢey Kompozisyonu 44 4.2.3.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 45
6vi
4.2.4 Carassius gibelio (LINNAEUS, 1758) (Ġsrail Sazanı) 47 4.2.4.1 GENEL ÖZELLĠKLER 48 4.2.4.2 BÜYÜME DURUMU 49 4.2.4.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 49 4.2.4.2.2 EĢey Kompozisyonu 51 4.2.4.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 52 4.2.5 Alburnus alburnus (LINNAEUS, 1758) (Akbalık, Ġnci balığı) 54 4.2.5.1 GENEL ÖZELLĠKLER 56 4.2.5.2 BÜYÜME DURUMU 57 4.2.5.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 57 4.2.5.2.2 EĢey Kompozisyonu 59 4.2.5.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 60 4.2.6 Scardinius erythropthalmus (LINNAEUS, 1758) (Kızılkanat balığı) 62 4.2.6.1 GENEL ÖZELLĠKLER 63 4.2.6.2 BÜYÜME DURUMU 65 4.2.6.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 65 4.2.6.2.2 EĢey Kompozisyonu 66 4.2.6.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 67 4.2.7 Leuciscus cephalus (LINNAEUS, 1758) (Tatlısu Kefali) 69 4.2.7.1 GENEL ÖZELLĠKLER 71 4.2.7.2 BÜYÜME DURUMU 73 4.2.8 Blicca bjoerkna (LINNAEUS, 1758) (Tahta balığı) 73 4.2.8.1 GENEL ÖZELLĠKLER 75 4.2.8.2 BÜYÜME DURUMU 76 4.2.8.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 76 4.2.8.2.2 EĢey Kompozisyonu 78 4.2.8.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 78 4.2.8.2.4 Kondisyon Faktörü 80 4.2.8.2.5 Üreme Biyolojisi 82 4.2.9 Rutilus rutilus (LINNAEUS, 1758) (Kızılgöz) 83 4.2.9.1 GENEL ÖZELLĠKLER 85 4.2.9.2 BÜYÜME DURUMU 86 4.2.9.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 86 4.2.9.2.2 EĢey Kompozisyonu 88 4.2.9.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 89 4.2.10 Chalcarburnus chalcoides (GULDENSTAEDT, 1772) (Tatlısu Kolyoz balığı) 90 4.2.10.1 GENEL ÖZELLĠKLER 92 4.2.10.2 BÜYÜME DURUMU 93 4.2.10.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 94 4.2.10.2.2 EĢey Kompozisyonu 95 4.2.10.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 95 4.2.11 Silurus glanis (LINNAEUS, 1758) (Yayın) 98 4.2.11.1 GENEL ÖZELLĠKLER 98 4.2.11.2 BÜYÜME DURUMU 100 4.2.12 Neogobius fluvitilis (PALLAS, 1814) (Tatlısu Kaya balığı) 100 4.2.12.1 GENEL ÖZELLĠKLER 101 4.2.12.2 BÜYÜME DURUMU 102
vii7
4.2.12.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları 102 4.2.12.2.2 EĢey Kompozisyonu 104 4.2.12.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 104 5. FĠZĠKO-KĠMYASAL PARAMETRELERĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 105 6. TARTIġMA 107 7. SONUÇ 131 8. ÖNERĠLER 134 KAYNAKÇA 135
8viii
SEMBOL LĠSTESĠ
Simge Adı Tanımı/FORMÜL Birimi W Total ağırlığı W=a.Lb g SL Standart boyu cm a Regresyon sabiti b Regresyon sabiti r Korelasyon katsayısı P Ġstatistikte fark birimi K Kondisyon Faktörü K=(W/Lb)*100 T Tablo T değeri ♂ Erkek ♀ DiĢi SS Standart sapma SE Standart hata χ2 Ki-Kare R2 Tanımlayıcılık katsayısı N Birey sayısı GSI Gonadosomatik Ġndeks GSI=GW/(W-GW)*100 Skala birimi mm
9ix
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil Numarası Adı Sayfa
ġekil 3.1 AraĢtırma Bölgesi 13 ġekil 3.1 Mülkiyet Durumu 14 ġekil 2.3 Manyas KuĢ Gölü Su Seviyesi DeğiĢimi 16 ġekil 3.4 Bir Balık Vücudunun ÇeĢitli Kısımları 18 ġekil 4.3 Manyas Gölü‟ nden Örneklenen Balıkların Tür Kompozisyonu 24 ġekil 4.4 Esox lucius 25 ġekil 4.5 Esox lucius Gonadı (♀) 26 ġekil 6.4 E. lucius Standart Boy Dağılımı 27 ġekil 4.5 E. lucius Ağırlık Dağılımı 27 ġekil 4.6 E. lucius EĢey Kompozisyonu " 28 ġekil 4.7 E. lucius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 29 ġekil 4.8 Cyprinus carpio (Aynalı Sazan) 30 ġekil 4.9 Cyprinus carpio (Pullu Sazan) 31 ġekil 4.10 C. carpio Farinks DiĢleri 31 ġekil 4.11 C. carpio Pul Örneği 32 ġekil 4.12 C. carpio Standart Boy Dağılımı 33 ġekil 4.13 C. carpio Ağırlık Dağılımı 34 ġekil 4.14 C. carpio EĢey Kompozisyonu 35 ġekil 4.15 C. carpio YaĢa Bağlı EĢey Dağılımı 36 ġekil 4.16 C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 38 ġekil 4.17 DiĢi C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 38 ġekil 4.18 Erkek C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 38 ġekil 4.19 Carassius carassius 40 ġekil 4.20 C. carassius Farinks DiĢleri 40 ġekil 4.21 C. carassius Pul Örneği 41 ġekil 4.22 C. carassius Kafa Yapısı 42 ġekil 4.23 C. carassius Standart Boy Dağılımı 43 ġekil 4.24 C. carassius Ağırlık Dağılımı 44 ġekil 4.25 C. carassius EĢey Kompozisyonu 45 ġekil 4.26 C.carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 45 ġekil 4.27 DiĢi C. carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 46 ġekil 4.28 Erkek C. carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 46 ġekil 4.29 Carassius gibelio 47 ġekil 4.30 C. gibelio Standart Boy Dağılımı 50 ġekil 4.31 C. gibelio Ağırlık (g) Dağılımı 51 ġekil 4.32 C. gibelio EĢey Kompozisyonu 52 ġekil 4.33 C. gibelio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 52 ġekil 4.34 DiĢi C. gibelio Bireylerinin Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 53 ġekil 4.35 Erkek C. gibelio Bireylerinin Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 53 ġekil 4.36 Alburnus alburnus 55
10x
ġekil 4.37 Alburnus alburnus Farinks DiĢleri 55 ġekil 4.38 A. alburnus Pul Örneği 56 ġekil 4.39 A. alburnus Boy Dağılımları 58 ġekil 4.40 A. alburnus Ağırlık Dağılımı 59 ġekil 4.41 A. alburnus EĢey Kompozisyonu 60 ġekil 4.42 A. alburnus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 60 ġekil 4.43 DiĢi A. alburnus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 61 ġekil 4.44 Erkek A. alburnus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 61 ġekil 4.45 Scardinius erythrophthalmus 62 ġekil 4.46 S. erythrophthalmus Pul Örneği 63 ġekil 4.47 S. erythrophthalmus Farinks DiĢleri 64 ġekil 4.48 S. erythrophthalmus Standart Boy Dağılımı 65 ġekil 4.49 S. erythrophthalmus Ağırlık Dağılımı 66 ġekil 4.50 S. erythrophthalmus EĢey Kompozisyonu 67 ġekil 4.51 S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 67 ġekil 4.52 DiĢi S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 68 ġekil 4.53 Erkek S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 68 ġekil 4.54 Leuciscus cephalus 70 ġekil 4.55 L. cephalus Genel GörünüĢü 72 ġekil 4.56 L. cephalus Farinks DiĢleri 72 ġekil 4.57 Blicca bjoerkna 74 ġekil 4.58 B. bjoerkna Pul Örneği 74 ġekil 4.59 B. bjoerkna Farinks DiĢleri 75 ġekil 4.60 B. bjoerkna Standart Boy Dağılımı 76 ġekil 4.61 B. bjoerkna Ağırlık Dağılımı 77 ġekil 4.62 B. bjoerkna EĢey Kompozisyonu 78 ġekil 4.63 B.bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 79 ġekil 4.64 DiĢi B. bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 79 ġekil 4.65 Erkek B. bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 79 ġekil 4.66 B. bjoerkna DiĢi ve Erkek Bireyler Ġçin Kondisyon Faktörü Değerleri 82 ġekil 4.67 B. bjoerkna Aylara Göre GSI Değerleri DeğiĢimi 83 ġekil 4.68 Rutilus rutilus 84 ġekil 4.69 R. rutilus Pul Örneği 85 ġekil 4.70 R. rutilus Farinks DiĢleri 85 ġekil 4.71 R. rutilus Standart Boy Dağılımı 87 ġekil 4.72 R. rutilus Ağırlık Dağılımı 88 ġekil 4.73 R.rutilus EĢey Kompozisyonu 89 ġekil 4.74 R. rutilus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 89 ġekil 4.75 Chalcarburnus chalcoides 91 ġekil 4.76 C. chalcoides Pul Örneği 91 ġekil 4.77 C. chalcoides Farinks DiĢi 91 ġekil 4.78 C.chalcoides Standart Boy Dağılımı 93 ġekil 4.79 C. chalcoides Ağırlık Dağılımı 94 ġekil 4.80 C. chalcoides EĢey Kompozisyonu 95 ġekil 4.81 C.chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 96 ġekil 4.82 DiĢi C. chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 96 ġekil 4.83 Erkek C. chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 97 ġekil 4.84 Silurus glanis 98 ġekil 4.85 N. fluviatilis (♂) 100
11xi
ġekil 4.86 N. fluviatilis (♀) 101 ġekil 4.87 Erkek ve DiĢi Birey 102 ġekil 4.88 N. fluviatilis Standart Boy Dağılımı 103 ġekil 4.89 N. fluviatilis Ağırlık Dağılımı 103 ġekil 4.90 N. fluviatilis Boy-Ağırlık ĠliĢkisi 104
ġekil 5.1. “Bray & Curtis benzerli Katsayısı Matriksi‟ ne göre örnekleme periyodunda elde edilen su kalitesi gözlem sonuçlarının istasyonlar arasındaki “Kümelenme Analizi” 106
xii12
ÇĠZELGELER LĠSTESĠ
Çizelge Numarası Adı Sayfa
Çizelge 4.1 E.lucius Standart Boy (cm) Tablosu 27 Çizelge 4.2 E.lucius Ağırlık (g) Tablosu 28 Çizelge 4.3 E. lucius Boy-Ağırlık Değerleri 29 Çizelge 4.4 C. carpio Standart Boy (cm) Tablosu 34 Çizelge 4.5 C. carpio Ağırlık (g) Tablosu 34 Çizelge 4.6 C. carpio YaĢ ve EĢey Kompozisyonu 36 Çizelge 4.7 C. carpio YaĢ Gruplarına Bağlı Standart Boy Değerleri 37 Çizelge 4.8 C. carpio YaĢ Gruplarına Bağlı Standart Boy Anahtarı 37 Çizelge 4.9 C. carpio Boy-Ağırlık Değerleri 39 Çizelge 4.10 C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 39 Çizelge 4.11 C. carassius Standart Boy (cm) Tablosu 43 Çizelge 4.12 C. carassius Ağırlık (g) Tablosu 44 Çizelge 4.13 C.carassius Boy-Ağırlık Değerleri 46 Çizelge 4.14 C. carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 47 Çizelge 4.15 C. gibelio Standart Boy (cm) Tablosu 50 Çizelge 4.16 C. gibelio Ağırlık (g) Tablosu 51 Çizelge 4.17 C. gibelio Boy-Ağırlık Değerleri 53 Çizelge 4.18 C. gibelio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 54 Çizelge 4.19 A. alburnus Standart Boy (cm) Tablosu 58 Çizelge 4.20 A. alburnus Ağırlık (g) Tablosu 59 Çizelge 4.21 A. alburnus Boy-Ağırlık Değerleri 61 Çizelge 4.22 A. alburnus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 61 Çizelge 4.23 S. erythrophthalmus Standart Boy (cm) Tablosu 65 Çizelge 4.24 S. erythrophthalmus Ağırlık (g) Tablosu 66 Çizelge 4.15 S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık Değerleri 68 Çizelge 4.26 EĢey Bilinmeyen S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık Değerleri 68 Çizelge 4.27 S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 69 Çizelge 4.28 B.bjoerkna Standart Boy (cm) Tablosu 77 Çizelge 4.29 B. bjoerkna Ağırlık (g) Tablosu 77 Çizelge 4.30 B. bjoerkna Boy-Ağırlık Değerleri 80 Çizelge 4.31 B.bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 80 Çizelge 4.32 B.bjoerkna Aylara Göre Kondisyon Faktörü Değerleri (♀) 81 Çizelge 4.33 B.bjoerkna Aylara Göre Kondisyon Faktörü Değerleri (♂) 81 Çizelge 4.34 B. bjoerkna Aylara Göre GSI Değerleri 83 Çizelge 4.35 R . rutilus Standart Boy (cm) Tablosu 87 Çizelge 4.26 R . rutilus Ağırlık (g) Tablosu 88 Çizelge 4.37 R . rutilus Boy-Ağırlık Değerleri 90 Çizelge 4.38 R . rutilus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 90 Çizelge 4.39 C. chalcoides Standart Boy (cm) Tablosu 94 Çizelge 4.40 C. chalcoides Ağırlık (g) Tablosu 95 13xiii
Çizelge 4.41 C. chalcoides Boy-Ağırlık Değerleri 97 Çizelge 4.42 EĢey Bilinmeyen C. chalcoides Boy-Ağırlık Değerleri 98 Çizelge 4.43 C.chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri 98 Çizelge 4.44 N. fluviatilis Standart Boy (cm) Tablosu 103 Çizelge 4.45 N. fluviatilis Ağırlık (g) Tablosu 104 Çizelge 4.46 N. fluviatilis Boy-Ağırlık Değerleri 105
Çizelge 6.1 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan E. lucius (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 109
Çizelge 6.2 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan A. alburnus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, SL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 111
Çizelge 6.3 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan S. erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 113
Çizelge 6.4 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan L. cephalus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 115
Çizelge 6.5 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan R. rutilus; (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 117
Çizelge 6.6 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C. chalcoides (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy- ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 119
Çizelge 6.7 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C.carpio (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N),boy- ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 121
Çizelge 6.8 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C.carassius (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 123
Çizelge 6.9 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C.gibelio (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 125
Çizelge 6.10 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan S.glanis (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 127
14xiv
Çizelge 6.11 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan N. fluviatilis (PALLAS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy- ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 129
Çizelge 6.12 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan B. bjoerkna (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri 131
xv15
ÖNSÖZ
Yüksek lisans tezime baĢladığım ilk günden bugüne her aĢamasında beni yönlendiren, görüĢ ve önerileriyle karĢılaĢtığım tüm sorunların çözülmesinde yardımcı olan ve bana her türlü imkânı sağlayan çok değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Dilek TÜRKER ÇAKIR‟ a en içten Ģükranlarımı sunarım.
Örneklemelerin tümünde bize eĢlik eden KuĢ Cenneti Milli Parklar çalıĢanı Ali ÖZDEN‟ e, tezime olan değerli katkılarından ötürü değerli hocam Prof. Dr. Oktay ARSLAN‟ a, türlerin fotoğraflanması aĢamasında yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Serdar SAK‟ a ve AraĢ. Gör. Dr. Alp ALPER‟ e, tezimde kullanılmak üzere kaynak desteğinden ötürü DSĠ‟ de görevli Adil SABANCI ve Mustafa AYAZ‟ a teĢekkürlerimi bir borç bilirim.
Her türlü manevi desteklerinden ötürü çok değerli hocam Filiz Uğur GÜNDOĞAN‟ a, değerli arkadaĢlarım Hanife Didem KARAARSLAN‟ a ve Derya GÜLMEZ‟ e, tezim için gerekli olan kaynakları bulmamda gösterdiği yardımlardan dolayı sevgili arkadaĢım Aykut CANBULAT‟ a teĢekkürlerimi sunarım.
Eğitimimin her aĢamasında maddi manevi desteğini esirgemeyen, her zaman yanımda olup bana her konuda destek olan ve beni hiçbir zaman yalnız bırakmayıp, bugünlere gelmemi sağlayan, beni bir yerlerden izlediğini düĢündüğüm “anneme” ve Canım Aileme gönülden sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Balıkesir, 2010 Cansu BALABAN
16xvi
1. GĠRĠġ
Tarihsel süreç incelendiğinde, ilk insan yerleĢimlerinin deltalar, taĢkın ovaları, göl ve akarsu kıyıları gibi sulak alanlar olarak tanımlanan yerlerde yoğunlaĢtığı görülmektedir. Pek çok topluluk sulak alanlarla iç içe yaĢamıĢlar, her yıl yenilenen verimli taĢkın ovalarında tarım ve hayvancılık yapmıĢlar, sazından, balığına, kuĢuna kadar sulak alanların sağladığı olanaklarla büyük medeniyetler kurmuĢlardır [1].
Gerek ekolojik dengenin sağlanmasında, gerek biyolojik çeĢitliliğin korunmasında büyük önem taĢıyan sulak alanlar, ayrıca yöre ve ülke ekonomisine çok büyük katkıları olan ekosistemlerdir. 21. Yüzyıla gelindiğinde büyük krizlerin ve çatıĢmaların su kaynakları ve sulak alanlar üzerinde yoğunlaĢtığı dikkate alındığında, bu alanların ne denli önemli olduğu daha da iyi anlaĢılmaktadır.
Türkiye‟ nin de Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasındaki geçiĢ noktası üzerinde bulunması, üç tarafının farklı ekolojik karakterdeki denizlerle çevrili oluĢu, deniz seviyesinden 5000 metreyi aĢan yükseklik farklılıkları ve bu özellikleri neticesinde ortaya çıkan iklim çeĢitliliği, Türkiye‟ yi sulak alanlar bakımından bulunduğu coğrafyanın en önemli ülkelerinden biri yapmaktadır. Ayrıca Batı Palearktik Bölgede ki dört kuĢ göç yolundan ikisinin Anadolu üzerinden geçmesi, ülkemiz sulak alanlarının önemini arttıran bir baĢka etken olmuĢtur [1].
2 Türkiye göllerinin toplam yüzölçümü 9200 km ‟ yi bulur. Ülkemizde büyüklü küçüklü yaklaĢık 200 adet doğal göl, 679 adet gölet ve 114 adet baraj gölü bulunmaktadır [2]. Türkiye‟de yapılan bir çalıĢmada Ramsar SözleĢmesi balık kriterlerine uyan 22 sulak alan bulunduğu belirlenmiĢtir. Bu sulak alanların 16‟sı doğal göl, 2‟si akarsu havzasıdır [3].
1 17
ÇalıĢma alanımız olan Manyas KuĢ Gölü de kuĢların yaĢam ortamı olarak, uluslararası öneme sahip sulak alan olması itibariyle Türkiye‟ nin Ramsar SözleĢmesi kapsamında olan, aynı zamanda da kuĢ göçleri ve su kuĢları için yaĢamsal öneme sahip, nispeten az bozulmuĢ bir sulak alan kompleksi konumundadır ve uzun yıllardan beri kuĢ varlığı açısından da son derece önemli bir yer tutan tatlı su kaynağıdır.
Manyas KuĢ Gölü; milyonlarca kuĢun konaklama, beslenme, üreme yeri olup, dünyadaki kuĢ göç yollarının en önemli ana arterlerinden olan Avrupa-Afrika hattı üzerinden geçtiği çok önemli bir ekosistem konumunda olması nedeniyle, barındırdığı kuĢ çeĢitliliği ve toplulukları ile uluslararası kriterlere göre ilk “A” sınıfı niteliğindeki 13 sulak alanımızdan bir tanesidir.
KuĢ Gölü, kuĢların temel besin kaynağını oluĢturan su ürünlerinin çeĢitliliği açısından da oldukça zengin bir biyotop oluĢturmaktadır. Çevresindeki yöre halkı içinde tarımsal ve ekonomik yönden vazgeçilmez bir öneme sahiptir. BaĢta Cyprinus carpio olmak üzere Rutilus rutilus, Chalcalburnus chalcoides, Scardinius erythrophthalmus vb. balık türleri yöre balıkçıları için önemli geçim kaynağıdır.
KuĢ Gölünün balıkçılığı ülke düzeyinde küçümsenmeyecek bir öneme sahipken, günümüzde birçok olumsuz faktörlerin etkisiyle balık türü ve sayısında çok büyük azalmalar görülmüĢtür. Bunun sonucu olarak yörede faaliyet gösteren 14 balıkçı kooperatifinden sadece üç tane kalmıĢ diğerleri ise kapatılmıĢtır. Bu durum bile tehlikenin ciddi boyutlarda olduğunun bir göstergesidir.
AraĢtırma konusu itibari ile gölde yaĢayan mevcut balık türleri tespit edilecek ve türlerin bazı biyolojik özellikleri incelenecektir. Balıkların boy frekansları, ağırlık frekansları, yaĢları, boy-ağırlık iliĢkisi korelasyon katsayısı, kondisyon faktörü, büyüme, morfometrik ölçümlerini belirlemek suretiyle, bir yıl boyunca aylık örneklemeler yapılmıĢ, böylelikle gölde kaliteli üretim ve yetiĢtiriciliğinin oluĢmasına fayda sağlamak amaçlanmıĢtır.
218
2. KONUYLA ĠLGĠLĠ DĠĞER ÇALIġMALAR
Biyolojik zenginliği fazla olan su kaynaklarımızdaki su ürünleri miktarını artırabilmek, insan gıdası olarak tüketimi fazlalaĢtırabilmek için balık faunasının ortaya çıkarılması ve incelenmesi gereklidir. Ülkemiz içsular bakımından zengin olmasına karĢın, içsu balıkları hakkında yapılan çalıĢmalar yeterli değildir [4].
Güney Marmara Bölgesinde yer alan KuĢ Gölü‟ nün de diğer göllerimize nazaran önemli bir ayrıcalığı olduğu bilinmektedir. Çünkü çeĢitli mevsimlerde birçok göçmen kuĢun barınağı halinde bulunan bu göl, ulusal bir milli parkı, dolayısıyla KuĢcenneti‟ ni bünyesinde taĢımaktadır. Buradaki doğal dengeyi bozacak herhangi bir olumsuz bir geliĢme, birçok canlı türün yok olması ya da bazı kuĢ türlerinin bu göle uğramadan geçmesi anlamına gelmektedir [5].
Göl hem çevresinde yaĢayan yöre halkı için ekonomik ve tarımsal öneme sahip hem de eĢsiz bir doğal rezerv konumundadır. Bu nedenledir ki; KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkı‟ yla ilgili olarak bugüne kadar değiĢik amaçlı olarak yerli ve yabancı pek çok araĢtırmacı tarafından incelemeler yapılmıĢtır.
Manyas KuĢ Gölü ile ilgili günümüze kadar yapılan çalıĢmaları kronolojik olarak değerlendirilecek olursa;
Manyas KuĢ Gölü‟nü, bilim dünyasına ilk defa 1 Nisan 1938‟ de Prof. Dr. Curt Kosswig ve eĢi Leonore Kosswig tarafından tanıtılmıĢtır. Kosswig yayınladığı eserinde 18 balık türünü belirtmiĢtir [6].
Sözer, 1941‟de gölün Gobidae familyasını çalıĢmıĢtır [7].
Battalgil, 1941–1942 yılları arasında gölün zehirli balıklarını çalıĢmıĢtır [8].
193
1943 yılına gelindiğinde ise Kosswig ve Battalgil birlikte gölün balık faunasını çalıĢmıĢlardır [9].
Kosswig, 1953 yılına kadar gölün balıklarını çalıĢmaya devam etmiĢ ve bunları aynı yıl balıkçılık mecmuasında yayınlamıĢtır [10].
Numann, 1958 yılında Anadolu‟ nun çeĢitli göllerinin limnolojik ve balıkçılık bakımından araĢtırılması ve gölde yaĢayan sazanlar hakkında yaptığı çalıĢmasının ciddi bir kısmında Manyas Gölü‟nün balıklarına değinmiĢtir. Bu çalıĢmalar sonucunda 1959 yılında Milli Park kapsamına alınmıĢtır [11].
Ladiges, 1964‟ de Türkiye tatlı sularını çalıĢmıĢ ve burada Manyas KuĢ Gölü‟ne de değinmiĢtir [12].
Kosswig 1969‟da bölgedeki çalıĢmalarına devam etmiĢtir [13].
Karaman, 1971 yılında Türkiye‟nin tatlı sularını çalıĢmıĢ ve yine çalıĢmalarına Manyas‟ı dâhil etmiĢtir. Yapılan çalıĢmalar neticesinde KuĢ Gölü 1976 yılında, biyolojik çeĢitliliğin, yaban hayatının ve ekolojik dengenin korunması ve devamlılığının sağlanması için büyük öneme sahip bir ekosistem olması yanında, uluslararası öneme sahip olup, kuĢ zenginliği ve baĢarılı koruma uygulaması nedeniyle 1975 yılında Avrupa Konseyi‟nce „A Sınıfı Avrupa Diploması‟ ile ödüllendirilmiĢtir [14].
Balık, 1979 yılında tamamladığı doktora tezinde Batı Anadolu tatlısu balıklarının taksonomisi ve ekolojik özellikleri üzerine araĢtırmalar yapmıĢtır [15].
Lelek, 1980‟de Avrupa Konseyi‟nin Avrupa‟ nın tehdit altındaki tatlısu balıkları sınıflandırmasını tamamlamıĢtır [16].
Muus ve Dahlström, 1981‟de Manyas Gölü‟nde yaĢayan balıkların beslenmesini çalıĢmıĢtır [17].
204
Munsuz ve Ünver, 1983 yılında “Türkiye Suları” isimli araĢtırmalarında Manyas Gölü‟ nü de içine alacak çalıĢmalarını Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınlarında yayımlamıĢlardır [18].
Zümbül, 1983 yılında Manyas Gölü‟nün su ürünlerinin incelemesini E.Ü. Yayınları olarak vermiĢlerdir [19].
Sekendiz, 1986 yılında Manyas Gölü‟ nde çevre kirliliğinin etkileri üzerine yapmıĢ olduğu çalıĢmada bölgenin balık faunasına da değinmiĢtir [20].
YaĢabek, 1987 yılında Bandırma‟ da düzenlenen “KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu” nda KuĢ Gölü‟nün su ürünleri sorunları ve değerlendirmesi isimli bir çalıĢmayı sunmuĢtur [21].
Balık, 1987 yılında “KuĢ Gölü Balıkları ve Balıkçılığı” isimli bir çalıĢma sunmuĢtur. 1988 yılındaki sempozyumda “KuĢ Gölü Balıkları ve Balıkçılığı” üzerine kirlenmenin etkileri 1989 yılında düzenlenn aynı isimli sempozyumda ise “ KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkı‟ nın Bu Günkü Sorunları” nda yine balık faunasına değinmiĢ, 1990‟ da Bandırma‟ da düzenlenen baĢka bir sempozyumda kirlenmenin KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkında ki olumsuz etkilerini balık faunasına da değinerek çalıĢmıĢtır [22].
Geldiay and Balık, 1988 yılında “Türkiye Tatlısu Balıkları” ile Manyas Gölü‟ nü de çalıĢmıĢlardır [23].
DSĠ, 1988 yılında “Manyas Projesi ve KuĢ Cenneti” isimli araĢtırmayı rapor etmiĢlerdir [24].
Balık ve arkadaĢları, 1989 yılında “KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkı‟ nın Bugünkü Durumunun Saptanması ve GeliĢtirme Çarelerinin AraĢtırılması” isimli çalıĢma yürütülmüĢtür [5].
215
Parlak ve arkadaĢları, 1989‟ da Manyas Gölü organizmaları ve sudaki ağır metaller isimli çalıĢmalarını Cenova‟ da sunmuĢlardır [25].
Orman Bakanlığı, Milli Parklar ve Av- Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, 1989b yılında Bandırma‟da, KuĢcenneti Milli Parkının sorunları ve çözüm önerilerinin ortaya konduğu sempozyumda gölün balıklarına da değinirken, 1990 yılında aynı sempozyumun 5. si düzenlemiĢtir [26].
Balık ve Ustaoğlu 1990‟da göldeki balık sayısına 2 yeni türün (B. plebejus, A. alburnus) kaydını vererek 18‟den 20 çıkaran bir çalıĢma yapmıĢlardır [27].
Yalçın, 1995 yılında Manyas Gölü‟ nde yaĢayan turna balıklarının mide içerikleri ve beslenme biçimi üzerine bir çalıĢma yapmıĢtır [28].
Ahnelt ve ark., 1995 yılında Gobidae familyasından iki yeni türü (Knipowitchia ephesi, Knipowitchia mermere) kaydetmiĢlerdir [29].
Balık ve arkadaĢları, 1996 yılında “Tatlısu Kolyozunun Manyas KuĢ Gölü‟ ndeki Populasyonunun Biyolojik Özellikleri” ni çalıĢmıĢlardır [30].
Ömeroğlu, 1996 yılında yine Manyas Gölü‟nde yaĢayan “Turna Balıklarının Büyüme ve Üreme Biyolojisi” üzerine çalıĢmıĢlardır [31].
Erk‟akan ve ark., 1997‟de Manyas Gölü Sulak Alan Yönetim Planını Çevre Bakanlığı Projesi ile gölün balık faunasını da çalıĢmıĢ ve sonuçlandırmıĢlardır [32].
Balık ve arkadaĢları, 1997 yılında “KuĢ Gölü‟ndeki Kızılkanat Populasyonunun Büyüme ve Üreme Özelliklerinin Ġncelenmesi” isimli çalıĢmalarının 9. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumunda çalıĢmıĢlardır [33].
Bu derece önemli bir alan; endüstrinin sürekli olarak geliĢmesinin sağladığı yan ürünü olan çevre kirliliği tehlikesi ile karĢılaĢmaktadır. Bu tehlike sadece insanları değil, gölde yaĢayan diğer canlıların sağlıklarını, canlı kalma Ģanslarını ve
226
yaĢadıkları biyotanın sürekliliğinin devamını tehdit etmektedir. Göldeki baĢlıca sorunlar, Türkiye‟nin hemen hemen her sulak alanında olduğu gibi; su düzeninin bozulması (su düzeyi ritminin bozulması ve su seviyesinin düĢmesi), evsel, endüstriyel, hayvansal ve tarımsal kökenli çevre kirliliği, su ürünleri üretiminin düĢmesi ve kaçak avcılık olarak, süregelen baĢlıca sorunlardır. KuĢ Gölü‟ nün balıkçılığı ülke düzeyinde küçümsenemeyecek bir öneme sahipken, günümüzde yapılan aĢırı avlanma nedeniyle balık populasyonunda sürekli bir düĢüĢ olmuĢ, buna kirlenme, Ġsrail Sazan‟ı (Cyprinus gibelio) gibi yabancı kökenli balıklandırma çalıĢmaları ve tabii dengeyi bozucu suni faaliyetlerde eklenince, gölde balık azalması süratlenmiĢtir. Mevcut istatistiklere göre on yılda sekiz kat azalmıĢtır. Örneğin 1997 yılında balık türlerinin tespiti için yapılan çalıĢmada 23 türe ait örnekler toplanmıĢtır.
Turan ve arkadaĢları, 2003 yılında Manyas Gölü‟ nün balık faunasını çalıĢırken yeni bir kayıt (Knipowitschia longicaudata) daha vermiĢleridir [34].
2007 yılında kabul edilmiĢ, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı‟nın desteklediği “Manyas (KuĢ) Gölündeki Ekonomik Balık Türlerinin Stok Tahmini” isimli henüz final raporu tamamlanmamıĢ araĢtırmanın resmi olmayan kayıtlarına göre ise tür çeĢitliliği açısından 9 balık türüne rastlanmıĢtır [35].
2010 yılında A Sınıfı Diploma‟ nın revize edileceğini göz önünde bulundurursak 2007 yılından itibaren Manyas Gölü‟nün balık faunası ile ilgili sonuçlanan bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır.
Manyas KuĢ Gölü‟ nün ihtiyolojisi dıĢında yapılan diğer çalıĢmalara da göz atacak olursak;
Ladiges, 1964 yılında hidrografi üzerine çalıĢırken, Karaman, 1971 de Türkiye‟de tatlı sular üzerine bir araĢtırma yaparak, Manyas Gölü‟nü de çalıĢmıĢtır [12,14].
237
Demirhindi, 1972 yılında fito ve zooplanktonu üzerine çalıĢmaları yapmıĢtır [36]. Akdağ, 1975 yılında Kladoser ve kopepod faunası üzerinde, Gülen 1987 yılında, Altınsaçlı ve Griffiths 2001 yılında da Manyas Gölünde yaĢayan ostracoda üzerine bir çalıĢma yapmıĢlardır [37,38,39].
Kırgız ve Soylu, 1975 yılında dip faunası üzerinde çalıĢmıĢlardır [40].
Ongan, 1982 yılında ve HoĢcan‟ da, 1990 yılında tarımsal kullanımlar yönünden Manyas KuĢ Gölü‟nün su kalitesini çalıĢmıĢtır [41].
Tatlı su midyeleri üzerine Bilgin, 1987 yılında bir çalıĢma yapmıĢtır [42].
Yılmazoğlu, 1988 yılında Yosunları ve su bitkileri üzerinde yaptığı çalıĢmasında; Manyas Gölü ve çevresinde yaĢayan yosun florasını araĢtırmıĢtır [43].
Ġnan 1991 yılında Tatlı su istakozları üzerine, Batı Anadolu göllerinde yaĢayan tatlısu ıstakozunda ağır metal birikimini ve etkilerini araĢtırırken, Manyas Gölü‟ nde ki tatlı su ıstakozlarıyla da çalıĢmıĢtır [44].
Öztürk ve Altunel, 1997–1998 yılları arasında Gölde yaĢayan parazit fauna üzerine Manyas Gölü‟ nde tatlısu kolyozunun parazit faunası üzerine bir çalıĢma yapmıĢtır [45].
Akçaalan, 1999 yılında Göldeki su sazı toplulukları üzerinde yaĢayan diyotomelerin mevsimsel değiĢimlerini tez çalıĢmasıyla ortaya koymuĢtur [46].
Öztürk, 2000 yılında Manyas Gölü‟ nde yaĢayan balıkların helminto faunası üzerine bir çalıĢma yapmıĢtır [47].
Ongun, 2004 yılında fitoplanktonu üzerine, “Manyas KuĢ Gölü‟ nün Fitoplankton Kommunite Yapısı” nı çalıĢmıĢtır [48].
248
Ören, 2004 yılında “Manyas Gölü çevresi ve Kapıdağ Yarımadası Karayosunu” isimli çalıĢması ile gölün bitkileri üzerine bir araĢtırma yapmıĢtır [49].
OdabaĢı 2004 yılında tatlısu kerevitleri üzerine Manyas Gölü kerevitlerinin bazı biyolojik özelliklerini çalıĢmıĢtır [50].
Berber, 2005 yılında Manyas, Apolyont (Uluabat) ve Ġznik Göllerinde yaĢayan kerevit populasyonu üzerine karĢılaĢtırmalı olarak bazı özelliklerini karĢılaĢtırmıĢlardır [51].
Balık ve arkadaĢlarının 2005 yılında KuĢ Gölü makrobentik omurgasız faunası hakkında yapmıĢ oldukları bir ön araĢtırmaları E.Ü.Su Ürünleri Dergisinde yayımlanmıĢtır [52].
Çelik, 2005 yılında hipertrofik göl olan Manyas Gölü‟ nün mevsimlere göre klorofil değiĢimini çalıĢmıĢlardır [53].
Karafistan ve Arık-Çolakoğlu, 2005 yılında “Manyas Gölü‟ nün Fiziksel, Kimyasal ve Mikrobiyolojik Su Kalitesi Üzerine ÇalıĢmalar” isimli araĢtırmalarını yayınlamıĢlardır [54].
Berber ve Balık, 2006 yılında Manyas Gölü tatlısu ıstakozunun bazı büyüme ve morfometrik özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir çalıĢma yapmıĢlardır [55].
Çelik ve Ongun, 2007 yılında Manyas Gölünde yaĢayan fitoplanktonların mevsimlere göre kimyasal ve fiziksel değiĢimlerini çalıĢmıĢlardır [56].
ġaĢı ve Berber, 2010 yılında Manyas Gölü‟ nde Neogobius fluviatilis‟ in bazı biyolojik özelliklerinin belirlenmesi konulu bir çalıĢma yapmıĢlardır [57].
259
Manyas Gölü’nün coğrafyasını üzerine ise yapılan çalıĢmalar;
Kosswig, 1969 yılında Asya kıtasında ki tatlı göllerin zoocoğrafyasının yeni dağılımını ele almıĢtır [13].
2001 yılında Tellioğlu, Manyas KuĢ Gölü ve çevresinin jeomorfolojisini çalıĢmıĢlardır [58].
KuĢları üzerine yapılan çalıĢmalar;
Kosswig 1967–1971; Gürpınar 1967-1975; Bilgin ve Akçakaya 1976; Kiziroğlu 1986; Seyhan 1987; Öktay 1987 yıllında; 2007 yılında da T.C Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen çalıĢma ile araĢtırılmıĢtır [59,60,61,62,63,64,65].
Manyas Gölü ile ilgili yapılan sempozyumlar;
Sekendiz, 1986 yılında göldeki çevre kirliliği etkileri, nedenleri ve alınması gereken önlemleri “Çevre 1986 Sempozyum” unda sunmuĢtur [20].
YaĢabek, 1987 yılında Bandırma‟da düzenlenen “KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu” nda KuĢ Gölü‟nün su ürünleri sorunları ve değerlendirmesi isimli bir çalıĢmayı sunmuĢtur [21].
Balık, 1987 yılında aynı sempozyum da kuĢ gölü balıkları ve balıkçılığı isimli bir çalıĢma sunmuĢtur. 1988 yılındaki sempozyum da “KuĢ Gölü Balıkları ve Balıkçılığı Üzerine Kirlenmenin Etkileri” 1989 yılında düzenlenen aynı isimli sempozyumda ise “KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkının Bugünkü Sorunları” 1990‟da yine Bandırma‟da düzenlenen sempozyumda kirlenmenin KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkında ki olumsuz etkilerini çalıĢmıĢtır [22].
1026
Balık ve arkadaĢları, 1989 yılında “KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkı‟ nın Bugünkü Durumunun Saptanması ve GeliĢtirme Çarelerinin AraĢtırılması” isimli araĢtırmayı yürütmüĢlerdir [66].
Orman Bakanlığı, 1989 yılında Milli Parklar ve Av- Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü KuĢcenneti Milli Parkının sorunları ve çözüm önerilerinin ortaya konduğu sempozyum Bandırma‟da düzenlenmiĢtir. 1990 yılında aynı sempozyumun 5. si düzenlemiĢtir [67].
Türker-Çakır ve ark., 2009 yılında Bandırma‟ da “Manyas Gölü‟ nün Dünü ve Bugünü” isimli düzenledikleri arama konferansında, Manyas KuĢ Gölü‟ nün sorun analizi yapılarak bunlara çözüm önerileri getirdikleri bir çalıĢma gerçekleĢtirmiĢlerdir [68].
Bölge ile ilgili yapılan diğer çalıĢmalar;
Erk‟akan ve arkadaĢları, 1997 yılında göl ile ilgili yaptıkları çalıĢmalarını “Manyas Gölü Sulak Alan Yönetim Planını Çevre Bakanlığı Projesi” ile sonuçlandırmıĢlardır [32].
Celtemen, 1998 yılında tarafından “Manyas Gölü Ġçin Su Yönetim Planı ÇalıĢması” yapılmıĢtır [69].
Dalkılıç, 2000 yılında Manyas Gölü‟ nün doğal çevre sorunlarını çalıĢarak bir değerlendirme yapmıĢtır [70].
Kuru ve ArkadaĢları, 2001 yılında “Türkiye‟de Bulunan Sulakalanların Ramsar SözleĢmesi Balık Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi Raporunu” Çevre Bakanlığı‟na sunmuĢlardır [71].
Çevre Bakanlığı, 2001 yılında Manyas Gölü Ekolojik Risk Analizi Ve Yönetim Planlaması tarafından yapılmıĢtır [72].
2711
Arslan, 2005 yılında “Bandırmadaki Sanayicilerin KuĢ Cenneti Milli Parkı Kirliliğinin Algılaması” isimli çalıĢmasında sanayiciler üzerinden bir değerlendirme yapmıĢtır [73].
Gürlük, 2006 yılında Manyas Gölü ve KuĢ Cenneti‟ nin çevresel değerlendirmesi üzerine bir araĢtırma yapmıĢtır [74].
3. MATERYAL VE METOT
3.1. AraĢtırma Bölgesinin Genel Özellikleri
Manyas KuĢ Gölü, Marmara Bölgesinde yer alan 4 büyük gölden biridir. Bandırma-Erdek körfezinin güney kıyılarından 15 km uzaklıkta, 40o11′ kuzey ve 27o58′ doğu koordinatlarında bulunur. Uludağ ile Biga yarımadası arasında yer alan bir çöküntünün içinde yer almaktadır. Bu çöküntünün tabanını, Manyas ve Apolyont Gölleri ile bu göllerin çevresinde yer alan geniĢ ovalar oluĢturmakta, yüksek dağ ve yaylalar bu çöküntü alanını sınırlandırmaktadır.
Gölün denizden yüksekliği su seviyesine bağlı olarak 14.50 – 17.50 m arasında değiĢmektedir. Doğu-batı doğrultusunda uzanan gölün uzunluğu 20 km, geniĢliği ise 14 km‟ dir [50]. Ortalama yüzey alanı 169 km2 olan gölde derinlik ortalama 3 m‟ dir [75].
2812
ġekil 3.7 AraĢtırma Bölgesi
Manyas KuĢ Gölü, Balıkesir ilinin Bandırma ve Manyas Ġlçeleri sınırları içerisinde olup, göl kıyılarının tamamına yakınını kaplayan sazlık alanlar, ağaç ve çalılıklar 998.964 ha‟ dır. Göl çevresinde doğal karakterdeki çayır ve mera alanları ise 1175.70 ha‟ dır.
Manyas Çayı ve Sığırcı Deresi‟ nin göle karıĢtığı yerlerde söğüt toplulukları ile sazlıklar bulunmaktadır. Doğal bitki örtüsü ve hayvan varlığı yönünden en zengin bölümleri Sığırcı Deresi ile Manyas Çayı‟ nın oluĢturduğu deltalardır.
Alanın ornitolojik olarak önemi ilk kez 1 Nisan 1938 yılında araĢtırma yapmak için gelen Prof. Curt Kosswing tarafından keĢfedilmiĢtir. Alanın sahip olduğu ekolojik değerler ve önemi nedeniyle Curt Kosswing tarafından koruma altına alınması önerilmiĢ ve Orman Bakanlığı yasasında yapılan bir değiĢiklik ile ilk kez orman rejimi dıĢında kalan bir alana Milli Park statüsü kazandırılarak, Sığırcı Deresi‟ nin oluĢturduğu 64 hektarlık delta 27.7.1959 tarihinde Milli Park olarak ilan edilmiĢtir. 06.06.2005 tarih ve 2005/8955 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park Alanı geniĢletilerek gölün tamamını da kapsayarak 24047.00 ha çıkarılmıĢtır (ġekil 3.2) [74].
2913
ġekil 3.8 Mülkiyet Durumu
1994 yılında Türkiye‟ nin Ramsar (Özellikle SukuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması) SözleĢmesine taraf olmasıyla birlikte, gölün doğusunda kalan 10.200 ha bölümü, 1998 yılında ise gölün tamamı Ramsar Listesine dâhil edilmiĢtir.
KuĢcenneti Milli Parkı 1976 yılında Avrupa Konseyi‟ nce iyi korunan ve yönetilen koruma alanlarına verilen “A” sınıfı diploma ile ödüllendirilmiĢtir. Diploma 1981, 1986, 1991 ve 1996 yıllarında beĢ yıllık periyotlarla dört kez yenilenmiĢtir. 2001 yılında göl ekosisteminde yaĢanan (su seviyesi yüksekliği vb.) olumsuzluklar nedeniyle diploma 3 yıllığına askıya alınmıĢtır ancak Bakanlık tarafından hızla yapılan iyileĢtirme çalıĢmaları neticesinde, diploma geri verilmiĢtir. 2006 yılında yapılan denetlemelerde de diploma süresi 2010 yılına kadar uzatılmıĢtır. “KuĢcenneti” olarak adlandırılan bu alan, kuĢlar için olduğu kadar, balıkların ve diğer canlıların da beslenmeleri ve üremeleri için de ideal bir ortam oluĢturmaktadır.
Alan aynı zamanda su ürünleri istihsal sahası olarak belirlenmiĢ ve su ürünleri avcılığı, Su Ürünleri Kanunu kapsamında çıkarılan sirküler ile denetlenmeye baĢlamıĢtır. Alanın tamamının “Yaban Hayatı Koruma Sahası” kapsamına
3014 alınmasıyla birlikte Milli Park kapsamı dıĢında kalan alanlar için ilk kez kara avcılığı kontrol altına alınmıĢtır.
Yazları kurak ve sıcak, kıĢları ise yağıĢlı ve ılık geçen Manyas KuĢ Gölü Havzası ve yakın civarında yağıĢların çoğunluğu Ekim-Nisan ayları arasındadır. En yağıĢlı aylar Aralık ve Ocak aylarıdır. Ortalama 700 mm dolayında olan yıllık yağıĢın 1/3‟ ü bu aylarda düĢmektedir. Temmuz ve Ağustos ayları en kurak aylardır. Aylık sıcaklık ortalamalarına göre en soğuk ay Ocak ayı olup, en düĢük sıcaklık - 14oC olarak kaydedilmiĢtir. Ocak ayı ortalaması 5°C‟ dir. En sıcak aylar ise Ağustos ve Temmuz olup, ölçülen maksimum sıcaklık 41°C, bu ayların ortalaması ise 25°C dir. Yıllık ortalama nem ise % 66 –75‟ dir. Yıllık buharlaĢma ortalama da 1143 m3‟ dür [75].
Manyas Gölü; Kocaçay, Sığırcı Deresi, Mürüvetler Deresi, Dutlu Deresi ve yer altı suları ile beslenmektedir. Göl‟ün çıkıĢı ise Güneydoğuda yer alan Karadere ile olmaktadır.
Manyas KuĢ Gölü‟ nü besleyen en önemli yüzey suyu kaynağı Kocaçay‟ dır. YağıĢ alanı 2308 km2 olan Kocaçay‟ın ortalama akımı 19.5 m3/sn‟ dir [75]. Kocaçay‟ ın dıĢında göle kuzeyden dökülen Dutlu Dere ve Sığırcı Deresi ile güneyden dökülen Mürüvetler Deresi diğer önemli yüzey suyu kaynaklarıdır. Gölden boĢalım sağlayan nokta ise Karadere‟ dir. Karadere, Ergili Köyü yakınından çıkar ve Karacabey Ovası‟ nın batı ve kuzey sınırlarını izleyerek kuzeyde Karacabey boğazında Susurluk Çayı‟ na katılır. Karadere‟ nin akımları Ergili ve Karadere regülâtörleri nedeniyle yapay olarak kontrol edilmektedir.
Gölün güney kıyısı boyunca yapılan seddeler ve su çıkıĢını kontrol eden regülâtörlerden sonra, göl su seviyesinde önemli değiĢiklikler meydana gelmiĢtir. En yüksek göl su seviyesi 1996 yılında 17.8 m en düĢük su seviyesi 1983 yılında 14.4 m, 2007 yılında 15.23 m ile ideal minumum kotanın altında ölçülmüĢtür. Uzun yıllar ortalamasına bakıldığında en yüksek seviyeye Mart-Nisan, en düĢük seviyeye ise Eylül-Ekim döneminde rastlanmaktadır. 1992 yılında su rejimine yapılan müdahalelerden sonra özellikle yaz ve sonbahar aylarında su seviyesi ortalama 1 m
3115 daha yüksek seyretmiĢtir. Göl su seviyesinde meydana gelen değiĢimler ile bölgesel yağıĢ ve Manyas Çayı akımları arasında paralellik bulunmaktadır (ġekil 3.3) [76].
ġekil 3.3 Manyas KuĢ Gölü Su Seviyesi DeğiĢimi
Üreyen kuĢlar için özel öneme sahip alanlar, Sığırcı Deltası, Kocaçay Deltası ve gölün doğu kıyısını çevreleyen sazlık alanlardır. Göl çevresindeki mera alanları büyük ve küçükbaĢ hayvan otlatmasında da kullanılmaktadır. 1980‟ li yıllardan sonra gölün kuzey kesimlerindeki tarım alanlarının önemli bir bölümü sanayi ve tavuk çiftliklerine ayrılmıĢtır.
Göl balıkçılık için de kullanılmakta olup, gölde sazan, yayın, turna ve tatlısu kefali gibi ticari değeri olan balıkların yanında kuĢların beslenmesinde önemli yer tutan diğer balık türleri de bulunmaktadır.
3216
3.2 Örneklerin Elde Edilmesi
Bu araĢtırmanın konusunu oluĢturan balık örnekleri Temmuz 2009 ve Temmuz 2010 yılları arasında, Manyas KuĢ Gölü‟ nden aylık periyotlarla, pinter ve fanyalı (farklı göz açıklığına sahip ağlar) ağlar kullanılarak rastgele örnekleme yöntemi ile Kocaçay - Manyas Göl GiriĢi, Sığırcı Deresi-Manyas Göl GiriĢi, Mürüvetler Deresi- Manyas Göl GiriĢi ve Karadere-Manyas Göl ÇıkıĢı açıklarından toplanmıĢtır.
3.3 Örneklerin Değerlendirilmesi
Laboratuvarda incelenen balık örneklerinin boy ölçümleri ±1 0.05 mm hassasiyetli kumpas ile yapılmıĢ, vücut ve gonad ağırlıkları ise ± 1 - 0.1 gr hassasiyetli terazi ile tartılmıĢtır.
YaĢ tayini yapabilmek amacıyla sadece pullardan yararlanılmıĢtır. Pullar yanal çizgi üzerinde dorsal yüzgecin önünden alınmıĢ, sonra % 4‟ lük KOH solusyonunda 24 saat bekletilmiĢ ve kirinden arınan pullar daha sonra petride birkaç kez yıkanmıĢ sonra suyun tamamen alınabilmesi için % 96‟ lık alkolde 10 - 15 dakika tutulmuĢ ve kurutularak iki lam arasında, stereobinoküler mikroskop altında incelenmiĢtir [23].
3.3.1 Morfometrik ve Meristik Karakterler
Toplanan bireylerin tamamının total boy, çatal boy, standart boy, göz çapı, baĢ geniĢliği, burun göz çapı arası mesafe, ağız ucu pektoral yüzgeç baĢlangıcı arası mesafe, pektoral yüzgeç uzunluğu, anal yüzgeç uzunluğu, iki göz arası mesafe, burun ağız arası mesafe, ağız solungaç kapağı bitim noktası arası mesafesi, dorsal yüzeç uzunluğu, vücut yüksekliği, baĢ yüksekliği, lin-lateral pul sayısı, anal ıĢın sayısı, dorsal ıĢın sayısı, farinks diĢ sayısı kayıtları alınarak değerlendirilmiĢtir (ġekil 3.4).
3317
ġekil 3.4 Bir Balık Vücudunun ÇeĢitli Kısımları
Meristik karakterlerin küçük boyutlara ait olanlarında stereobinoküler mikroskop kullanılırken, diğerlerinde çıplak göz ile sayım yapılmıĢtır. Ayrıca elde edilen türlerin orijinal renk ve yapılarını kaybetmeden fotoğrafları çekilmiĢtir.
3.4 Verinin Değerlendirilmesi
3.4.1 Boy-Frekans Dağılımı:
Örneklenen türlerin uzunlukları, her türün kendi sınıf aralığında gruplandırılmıĢtır. OluĢturulan her boy aralığında yer alan balıkların frekans dağılımları daha sonra grafik haline getirilmiĢtir. Boy-frekans grafikleri her örnekleme dönemi için örneklenen balık türlerinin tümü için totalde değerlendirilerek çizilmiĢtir.
3418
3.4.2 Ağırlık-Frekans Dağılımı:
Örneklenen türlerin ağırlıkları, her türün kendi sınıf aralığında gruplandırılmıĢtır. OluĢturulan her ağırlık aralığında yer alan balıkların frekans dağılımları daha sonra grafik haline getirilmiĢtir. Ağırlık-frekans grafikleri her örnekleme dönemi için örneklenen balık türlerinin tümü için totalde değerlendirilerek çizilmiĢtir [77].
3.4.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi:
Populasyon oluĢturan türlerin boy-ağırlık iliĢkisini belirlemek için büyümeyi ifade eden W=a.Lb bağıntısı göz önünde bulundurularak, logaritmik hesap yapılmıĢtır [78,79]. Bu denklemde; ağırlık, boyun bir kuvveti Ģeklinde değiĢmektedir. Denklemde; W: Total ağırlığı (g), L: Total boyu (cm), a ve b: Regresyon sabitleri olup, a: Boy-ağırlık iliĢkisini oluĢturan eğrinin y eksenini kestiği noktayı, b: Boy-ağırlık iliĢkisini belirleyen eğrinin eğimini ifade etmektedir, r: Korelasyon katsayısı.
3.4.4 Kondisyon Faktörü:
Balıkların beslenme durumunu ifade eden ve ağırlık ile boy arasındaki iliĢkinin bir göstergesi olan kondisyon faktörünün hesaplanmasında; K=(W/Lb)*100 eĢitliği kullanılmıĢtır [79]. Denklemde; W: Ortalama vücut ağırlığını (g), L: Ortalama boyu ifade etmektedir
3519
3.4.5 Gonadosomatik Ġndeks (GSI):
GSI‟ si hesaplanan türün yumurtlama mevsimini belirlemek amacıyla örnekleme dönemlerine göre gonadosomatik indeks değerleri hesaplanmıĢtır. Gonad ağırlığının, gonadsız vücut ağırlığına yüzde oranı olarak tanımlanan gonadosomatik indeks hesaplamasında aĢağıdaki formül kullanılmıĢtır. GSI = GW / (W-GW)*100 [80]. Denklemde; GW: Gonad ağırlığı (g) W: Balığın toplam vücut ağırlığını (g) ifade etmektedir.
3.5 AraĢtırma Bölgesinin Fiziko-Kimyasal Özellikleri
Çevre; insanla birlikte tüm canlı varlıklar, cansız varlıklar ve canlı varlıkların eylemlerini etkileyen ya da etkileyebilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal nitelikteki tüm etkenlerdir. Sucul bir ortamda bulunan canlılar yaĢadıkları çevreden ayrı düĢünülemez. Bu nedenledir ki su ortamında yaĢayan canlıların biyolojik çeĢitliliği, besin zinciri ve suyun kalitesi gibi faktörler, aynı zamanda bulundukları çevre Ģartlarının da bir göstergesi durumundadır. Suların fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak kirlenmesi nedeniyle suyun kalitesinde ve özelliklerinde değiĢimler meydana gelmektedir. Bu değiĢimler suda yaĢayan canlıları da etkilemektedir.
Esansiyel elementler canlı vücudunda önemli fonksiyonlara sahiptirler. Ġskelet yapısının formasyonu, kolloidal sistemin (osmotik basınç, viskozite, difüzyon) devamı ve asit-baz dengesinin düzenlenmesinin yanısıra hormonlar ve enzimleri aktive eden önemli bileĢenlerdir. Spesifik iz metaller (Fe, Mn, Cu, Co, Zn, Mo, Se vb.) metalloenzimlerde, tek bir katalitik fonksiyonu yürüten spesifik bir protein ile birleĢirler ve birçok enzim sisteminde kofaktör olarak görev yaparlar [81,82]. Bu durum biyolojik büyüme sürecinde besin zinciri boyunca transfer edilmekte ve biriktirilmektedir. Ayrıca bu metallerin besin zincirindeki yüksek konsantrasyonu yaĢayan insan ve hayvan sağlığını çeĢitli Ģekillerde tehdit etmesiyle
3620 sonuçlanmaktadır. Esansiyel olsun veya olmasın ağır metallerin yüksek konsantrasyonları mikroorganizmalar, bitkiler, hayvanlar ve insanları içeren canlılar alemi için toksik etkisi bilinen bir gerçektir. Bunlardan bir veya birkaç tanesi hücrede yüksek konsantrasyonlara eriĢtiğinde fizyolojik fonksiyonları değiĢtirir [83].
Özellikle Cd, Hg, Pb ve Cr gibi ağır metaller, besin zinciriyle girdikleri canlı bünyelerinden doğal fizyolojik mekanizmalarla atılamadıkları için birikime uğrar ve bünyede belirli konsantrasyonların aĢılması halinde toksik etki yaparlar. Bu birikim sonucunda sularda yaĢayan balıklar ve diğer canlılar ölebilir. Hatta bu tür su ürünleriyle beslenen insanların yaĢamı da tehlikeye girebilir [84].
Bu bilgiler ıĢığında örneklemelerin yapıldığı noktalara yakın olan ve aĢağıda belirtilen istasyonlarda, 2005–2009 yılları arasında DSĠ XXV. Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan su kalite gözlem sonuçlarının, istasyonlar arasında benzerlik gösterip göstermediğine bakılmıĢtır. Bu amaçla “Biodiversity Professional” programı kullanılarak, ölçülen parametrelerin bulunuĢ frekansına göre “Bray Curtis Katsayısı Matriksi” belirlenmiĢ ve elde edilen veri ile programda “HiyerarĢik Kümelenme Analizi” yapılmıĢtır [85].
Su örneklemelerinin yapıldığı istasyon isimleri ve numaraları: 1. Kocaçay - Manyas Göl giriĢi 2. Sığırcı Deresi - Manyas Göl giriĢi 3. Karadere – Manyas Göl çıkıĢı 4. Mürvetler Deresi – Manyas Göl giriĢi 5. Susurluk, Bandırma K.Dem. Yolu Köprüsü 6. MauriMaya F.nın Karadereye DeĢarj Sonu
3721
4. BULGULAR
4.1 MANYAS GÖLÜ’ NDE TESPĠT EDĠLEN TÜRLER VE TAKSONOMĠK KONUMLARI
Manyas KuĢ Gölü‟ nde 2009 – 2010 yılları arasında rastgele örnekleme yöntemiyle elde edilen örneklemlerde 4 familyaya ait toplam 12 balık türü tespit edilmiĢtir. Türlerin familyalara göre dağılımı aĢağıdaki gibidir:
Regnum: ANĠMALE Phylum: CHORDATA Subphylum: VERTEBRATA Superclass: GNATHOSTOMATA Classıs: TELEOSTEI Superordo: PROTACANTHOPTERYGII Ordo: SALMONIFORMES Fam: ESOCIDAE Genus: Esox Esox lucius (LINNAEUS, 1758) Superordo: OSTARIOPHYSI Ordo: CYPRINIFORMES Fam: CYPRINIDAE Genus: Cyprinus Cyprinus carpio (LINNAEUS, 1758) Genus: Carassius Carassius carassius (LINNAEUS, 1758) Carassius gibelio (BLOCH, 1782) Genus: Alburnus Alburnus alburnus (LINNAEUS, 1758)
2238
Genus: Scardinius Scardinius erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758) Genus: Leuciscus Leuciscus cephalus (LINNAEUS, 1758) Genus: Blicca Blicca bjoerkna (LINNAEUS, 1758) Genus: Rutilus Rutilus rutilus (LINNAEUS, 1758) Genus: Chalcarburnus Chalcarburnus chalcoides (GULDENSTAEDTI, 1772) Ordo: SILURIFORMES Fam: SILURIDAE Genus: Silurus Silurus glanis (LINNAEUS, 1758) Superordo: ACANTHOPTERYGII Ordo: PERCĠFORMES Subordo: GOBIOIDEI Fam: GOBIIDAE (GOBIES) Genus: Neogobius Neogobius fluviatilis (PALLAS,1814)
Örneklenen balıkların tür kompozisyonu ve birey sayıları (ġekil 4.1)‟ de verilmiĢtir.
Türlerin sistematik kategorilerinde Erk‟akan ve arkadaĢlarının “Manyas Gölü Sulak Alan Yönetim Planı” çalıĢmasından, Kuru, 2004 yılında hazırladığı “Türkiye Ġçsu Balıklarının Son Sistematik Durumu” isimli çalıĢmasından, Balık ve Geldiay‟ ın hazırladığı “Türkiye Tatlısu Balıkları” (2007) kitabından yararlanılmıĢtır [23, 32,86].
2339
C. carpio; 240
C. carassius; 104 S. erythrophthalmus; 94 B. bjoerkna; C. chalcoides; 68 1472 N. fluviatilis; 54 A. alburnus; 32 R. rutilus; 22 S. glanis; 3 E. lucius; 9
ġekil 4.1 Manyas Gölü‟ nden Örneklenen Balıkların Tür Kompozisyonu.
4.2 TÜRLERĠN GENEL MORFOLOJĠK ÖZELLĠKLERĠ VE BĠYOMETRĠK VERĠLERĠ
4.2.1 Esox lucius (LINNAEUS, 1758) (Turna Balığı)
Sinonimleri: Lucius lucius (LINNAEUS, 1758); Luccius vorax (RAFINESQUE, 1810); Esox estor (LESUEUR, 1818); Esox lucius variegattis (FITZINGER, 1832); Esox boreus (AGASSIZ, 1850); Esox lucioides (AGASSIZ & GIRARD, 1850); Esox nobilior (THOMPSON, 1850); Esox reichertii baicalensis (DYBOWSKI, 1874); Trematina foveolata (TRAUTSCHOLD, 1884); Esox lucius atrox (ANIKIN, 1902); Esox lucius bergi (KAGANOWSKY, 1953); Esox lucius lucius wiliunensis (KIRILLOV, 1962) [23].
Materyal: n = 9 (3 ♂, 6 ♀)
4024
ġekil 4.2 Esox lucius
4.2.1.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Sakarya Nehri, Sapanca Gölü, AkĢehir-Eber Gölleri, Küçük Asya Nehirleri (Karadeniz), Sapanca, Ġznik, Apolyont (Uluabat), AkĢehir, IĢıklı Gölleri, Seyhan ve Sakarya Nehirleri, Bütün Avrupa, Kuzey Anadolu, Terme-Bafra Bölgesi, Küçük Çekmece Gölü, Terkos ve Gala Gölleri ile Meriç Nehir Sistemi, Büyükçekmece Gölü, Karamık Gölü (Afyon), Çapalı Gölü, Kesikköprü Baraj Gölü ve Manyas Gölü.
Morfoloji:
D: V-IX 13-16 A: III-VI 13-15
Ġngilizce‟ de “Pike” adı altında tanımlanan turna balığının, vücudu torpil Ģeklinde ince uzun olup oldukça küçük ve düz pullarla örtülüdür. Ağız kuvvetli diĢlerle donatılmıĢtır. BaĢ büyük görünüĢlüdür. Burun oldukça uzun ve yassılaĢmıĢ olup, adeta ördek gagası Ģeklini almıĢtır. Solungaç kapaklarının üst bölgesi ve yanak kısımları tamamen ince pullarla örtülmüĢtür. Alt çene üst çeneye nazaran biraz daha çıkıntılıdır [23]. Turna balıklarının baĢ kısmında ve özellikle Mandibulanın alt bölgesinde yer alan ve çıplak gözle gayet iyi görülebilen duyu organları veya duyu porları vardır. Dorsal ve anal yüzgeçler vücudun gerisine yerleĢmiĢ olduğundan ani harekette çok süratli atak yapabilen bir türdür [31].
4125
Biyoloji:
Vücudun genel rengi sarımsı-yeĢil görünmekle beraber sırt kısmı zeytin yeĢili yansımalar da belirgindir. Karın bölgesi açık sarı veya kirli beyazdır [23]. Turna, göllerde ve akarsuların Abramis zonu denilen yavaĢ akıntılı kesimlerinde yaĢar. Üremek için bahar aylarında suların bastığı otluk alanları tercih eder [10]. Balık, su kuĢu, kurbağa vb. beslenen tipik predatörler arasındadır [32]. Yumurta bırakma periyodu Mart-Nisan ayları olup bu mevsimde yumurtaların bırakılması belli aralıklarla 3 – 4 haftada tamamlanır [23]. Karnivor bir balık olmasından dolayı eti değerli olup, ekonomik bir öneme sahiptir.
ġekil 4.3 Esox lucius Gonadı (♀)
4.2.1.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.1.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin genel standart boy dağılımının 14.00 – 67.00 cm arasında değiĢtiği, diĢi bireylerin 38.50 – 67.00 cm, erkek bireylerin 14.00 – 44.50 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.4) ve (Çizelge 4.1)‟ de verilmiĢtir.
4226
35 N = 9 30 25 20 15 10 Frekans (%) Frekans 5 0 14 20 26 32 38 44 50 56 62 Standart Boy (cm)
ġekil 4.4 Tüm E. lucius Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.1 E. lucius Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/ SL Min Max Ort SS SE N ♀ 38.50 67.00 35.25 11.08 4.52 6 ♂ 14.00 44.50 54.17 11.12 6.42 3 ♀ + ♂ 14.00 67.00 41.56 14.04 4.68 9
E. lucius populasyonuna ait ağırlık değerlerinin ise, diĢi bireylerde 695.00 – 1519.60 g, erkek bireylerde 189.00 – 922.60 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.5), (Çizelge 4.2)‟ de verilmiĢtir.
35 N = 9 30 25 20 15 10 Frekans (%) Frekans 5 0 189 339 489 639 789 939 1089 1239 1389 Ağırlık (g)
ġekil 4.5 Tüm E. lucius Ağırlık (g) Dağılımı
4327
Çizelge 4.2 E. lucius Ağırlık (g) Tablosu
EĢey/ W Min Max Ort SS SE N ♀ 695 1519.60 692.53 284.63 116.20 6 ♂ 189 922.60 1330.40 169.56 97.90 3 ♀ + ♂ 189 1519.60 905.17 399.44 133.10 9
4.2.1.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 6 adet (%66.67) diĢi, 3 adet (%33.33) erkek olmak üzere toplam 9 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.6). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 2:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2 = 1, p>0.05).
70 N = 6 N = 3 60 50 40 30
20 Frekans (%) Frekans 10 0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.6 E. lucius EĢey Kompozisyonu
4.2.1.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Örneklenen turna balıklarının standart boy ve ağırlıkları arasındaki iliĢkiyi gösteren parametreler, tüm bireylere göre değerlendirilmiĢtir (ġekil 4.7). Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi (Çizelge 4.3)‟ de gösterilmiĢtir. Tüm bireylere ait olan 0.999 (R2) değeri, 1‟ e yakın değer almıĢtır. Bu durum, ağırlığın
4428 boya bağlı olarak değiĢtiğini ve boy ile ağırlık arasında kuvvetli bir iliĢkinin olduğunu ifade etmektedir.
2500 W = 2,6389L1,6145 R² = 0,999 2000 N = 9
1500
1000 Ağırlık (g) Ağırlık 500
0 0 20 40 60 80 Standart Boy (cm)
ġekil 4.7 E. lucius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.3 E. lucius Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 14 67.00 41.56 14.04 9 W 189 1519.60 905.02 399.40 9
4.2.2 Cyprinus carpio (LINNAEUS, 1758) (Sazan balığı)
Sinonimleri: Cyprinus carpio (LĠNNAEUS, 1758); Cyprinus carpio communis (LĠNNAEUS, 1758); Cyprinus cirrosus (SCHAEFFER, 1760); Cyprinus rexcyprinorum (BLOCH, 1782); Cyprinus alepidotus (BLOCH, 1784); Cyprinus modus (BLOCH, 1784); Cyprinus regius (NAU, 1791); Cyprinus carpio caspicus (WALBAUM, 1792); Cyprinus rex (WALBAUM, 1792); Cyprinus macrolepidotus (MEIDINGER, 1794); Cyprinus rondeletii (SHAW, 1802); Cyprinus carpio specularis (LACEPEDE, 1803); Cyprinus coriaceus (LACEPEDE, 1803); Cyprinus specularis (LACEPEDE, 1803); Cyprinus viridescens (LACEPEDE, 1803); Cyprinus nigroauratus (LACEPEDE, 1803); Cyprinus viridiviolaceus (LACEPEDE, 4529
1803); Cyprinus macrolepidotus (HARTMANN, 1827); Cyprinus carpio lacustris (FITZINGER, 1832); Cyprinus elatus (BONAPARTE, 1836); Cyprinus hungaricus (HECKEL, 1836); Cyprinus regina (BONAPARTE, 1836); Cyprinus nordmannii (VALENCIENNES, 1842); Carpio flavipinna (VALENCIENNES, 1842); Cyprinus vittatus (VALENCIENNES, 1842); Cyprinus angulatus (HECKEL, 1843); Cyprinus estetitsii (BONAPARTE, 1845); Cyprinus jossicola (RICHARDSON, 1846); Cyprinus acuminalus (RICHARDSON, 1846); Cyprinus atrovırens (RICHARDSON, 1846); Cyprinus conirostris (TEMMINCK & SCHLEGEL, 1846); Cyprinus flamm (RICHARDSON, 1846); Cyprinus haematopterus (TEMMINCK & SCHLEGEL, 1846); Cyprinus melanotus (TEMMINCK & SCHLEGEL, 1846); Cyprinus sculponeatus (RICHARDSON, 1846); Carpio vulgaris (RAPP, 1854); Cyprinus chinensis (BASILEWSKY, 1846); Carpio carpio gibbosus (KESSLER, 1856); Cyprinus bithynicus (RICHARDSON, 1857); Cyprinus acuminatus (HECKEL & KNER, 1858); Cyprinus carpio elongatus (WALECKI, 1863); Cyprinus carpio monstrosus (WALECKI, 1863); Cyprinus tossicole (ELERA, 1895); Cyprinus carpio oblongus (ANTIPA, 1909); Cyprinus carpio anatolicus (HANKO, 1924); Cyprinus carpio aralensis (SPICZAKOW, 1935); Cyprinus carpio fluviatilis (PRAVDIN, 1945); Cyprinus carpio brevicirri (MISIK, 1958); Cyprinus carpio longicirri (MISIK, 1958) [23].
Materyal: n = 240 (129 ♀, 111 ♂)
ġekil 4.8 Cyprinus carpio (Aynalı Sazan)
3046
ġekil 4.9 Cyprinus carpio (Pullu Sazan)
ġekil 4.10 C. carpio Farinks DiĢleri (3.1.1)
4.2.2.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Sakarya Nehri, Porsuk Çayı, Ġznik, Apolyont (Uluabat), Sapanca Gölleri, Ġstanbul, Kızılırmak, BeyĢehir, Eğridir, Eber-AkĢehir Gölleri, Emir-Mogan Gölleri, Sarıyar Barajı, Ġncesu, Çıldır Gölü, Kura, Aras Nehirleri, Marmara, Bafa, Köyceğiz, Gölcük (ÖdemiĢ), IĢıklı Gölleri, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz Ağzı, YeĢilırmak, Gala Gölü, Pamuklu Gölü, Sığırcı Gölü, Mert Gölü, Hamam Gölü, Karpuz Çayı, Salda Gölü, KarataĢ Gölü, Gölhisar Gölü, Aksu Çayı ve Kolları,
4731
Paltacı Deresi, Kara Dere, ġana Deresi, Ġyidere, Sivas Yöresi Ġç Suları, Tahtalı Baraj Havzası, Acısu, Manyas Gölü [23].
Morfoloji:
D: III-IV 16-22 A: II-III 5-6 Farinks DiĢleri: 1.1.3-3.1.1
Ġngilizce‟ de “Common carp” adı altında tanımlanan sazan balığının, vücudu yanlardan hafif yassılaĢmıĢ, oval Ģekilli olup iri yapılı pullarla örtülmüĢtür. BaĢ çıplak ve iridir. Dudaklar iyi geliĢmiĢ ve etlidir. Terminal konumlu olan ağız protraktil özelliktedir ve çevresinde fazla uzun olmayan iki çift bıyık taĢır. Dorsal ve Anal yüzgeçlerin 3. basit ıĢınlarının arka kenarlarında testere ağzı Ģeklinde tırtıklı yapılar bulunur. Kuyruk yüzgeci girintilidir. Pulları üzerinde aĢırı mukus maddesi taĢıdığından çok kaygan bir özelliğe sahiptir. Pul örtüsü yönünden oldukça değiĢik formları bulunmaktadır: Pullu sazan, Aynalı sazan, Deri sazanı vb. [23].
ġekil 4.11 C. carpio Pul Örneği
Biyoloji:
Sazan, göllerde ve akarsularında, yavaĢ akıntılı kesimlerinde yaĢayan Manyas Gölü‟ nün avcılık bakımından en önemli balıklarından biri olarak bilinmektedir.
4832
Oksijene toleransları çok yüksektir. Sıcak seven bir form olması nedeniyle çok soğuk sularda görülmezler. Su pireleri, dipter larvaları, kurtlar, küçük mollusklar, algler gibi her türlü gıdalarla beslenebilmektedirler (omnivor). Yumurta bırakma periyodu Nisan-Haziran ayları arası olup bu mevsimde yumurtaların bırakılması belli aralıklarla 3-8 günde yumurtaların açılması tamamlanır [23]. Yumurtalarını littoral zona bırakırlar ki bu zondaki su seviyesi değiĢimleri, sazanın üreme alanlarının tahribi bakımından çok büyük önem taĢırlar [32].
4.2.2.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.2.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca ele geçirilen bireylerin standart boy dağılımları 12.00 – 71.00 cm arasında değiĢmekte olup, diĢi bireylerin 12.00 – 71.00 cm, erkeklerin 12.00 –25.50 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen bireylerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.12) ve (Çizelge 4.4)‟ de verilmiĢtir.
100 N = 240 80
60
40
Frekans (%) Frekans 20
0 12 19 26 33 40 47 54 61 68
Standart Boy (cm)
ġekil 4.12 C. carpio Standart Boy Dağılımı
3349
Çizelge 4.4 C. carpio Bireylerinin Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey /SL Min Max Ort SS SE N ♀ 12.00 71.00 13.75 0.74 0.07 129 ♂ 12.00 25.50 18.35 5.76 0.55 111 ♀ + ♂ 12.00 71.00 15.88 4.56 0.29 240
C. carpio populasyonuna ait ağırlık değerleri ise totalde 11.26 – 729.80 g arasında değiĢtiği, erkeklerin 95.20 – 729.80 g, diĢilerin 11.26 – 94.86 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.13) ve (Çizelge 4.5)‟ de verilmiĢtir.
70 60 N = 239 50 40 30 20
Frekans (%) Frekans 10 0 11 100 189 278 367 456 545 634 723
Ağırlık (g)
ġekil 4.13 Tüm C. carpio Ağırlık Dağılımı
Çizelge 4.5 C. carpio Ağırlık (g) Tablosu
EĢey/W Min Max Ort SS SE N ♀ 11.26 94.86 71.28 15.00 1.32 129 ♂ 95.20 729.80 169.2 91.60 8.73 110 ♀ + ♂ 11.26 729.80 116.3 79.70 5.16 239
(71 cm 3000 g ağırlığındaki 1 adet birey ağırlık dağılım hesaplamalarına dahil edilmemiĢtir.)
5034
4.2.2.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 111 adet (%46.25) erkek, 129 adet (%53.75) diĢi olmak üzere toplam 240 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.14). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 1.16:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2 = 1.35, p>0.05).
60 N = 129 N = 111
50
40
30
Frekans (%) Frekans 20
10
0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.14 C. carpio EĢey Kompozisyonu
4.2.2.2.3 YaĢ – Boy ĠliĢkisi ve Büyümesi
Yakalanan 62 bireyin pul örneklemeleri ile yapılan yaĢ tayinleri sonucunda, populasyonun I – III yaĢ grupları arasında dağılım gösterdikleri saptanmıĢtır.
Populasyon da II yaĢ grubu en yoğun olup 24 birey (%38.71), bunu sırasıyla I yaĢ grubu 21 birey (%33.87) ve III yaĢ grubuysa 17 bireyle (%27.42) takip etmektedir (ġekil 4.15), (Çizelge 4.6).
3551
25
20
15 % N DİŞİ 10 ERKEK 5
0 I II III
YAġ
ġekil 4.15 C. carpio YaĢa Bağlı EĢey Dağılımı
Çizelge 4.6 C.carpio YaĢ ve EĢey Kompozisyonu
DĠġĠ ERKEK DĠġĠ+ERKEK N N (%) N N% N N% I 11 17.74 10 16.13 21 33.87 II 10 16.13 14 22.58 24 38.71 III 5 8.06 12 19.35 17 27.42 TOPLAM 26 41.93 36 58.06 62 100
YaĢ gruplarına bağlı boy değerlerine eĢeysel açıdan baktığımızda, erkek bireylerin II ile III, diĢi bireylerin I ile II yaĢları arasında dağılım gösterdikleri tespit edilmiĢtir. Pullarından yaĢ tayini yapılan bireylerin boy dağılımları incelendiğinde, diĢi bireylerin 13.40 – 21.30 cm, erkek bireylerin 15.30 – 21.30 cm arsında olduğu saptanmıĢtır (Çizelge 4.7). I yaĢ grubu için ortalama standart boyun 14.80 cm, II yaĢ grubu için 16.63 cm, III yaĢ grubu için 19.06 cm olduğu görülmektedir (Çizelge 4.8).
3652
Çizelge 4.7 C. carpio YaĢ Gruplarına Bağlı Standart Boy Değerleri
YaĢ N Min Max Ort SL SS SE ♀ I 21 13.40 21.30 15.42 1.71 0.37 II 3 14.90 15.20 15.03 0.15 0.09 ♂ II 21 15.30 17.60 16.28 0.83 0.18 III 14 17.30 21.30 18.71 1.23 0.34 ♂ + ♀ I 21 13.40 21.30 15.42 1.71 0.37 II 24 14.90 17.60 16.28 0.83 0.17 III 14 17.30 21.30 18.71 1.28 0.34
Çizelge 4.8 C. carpio YaĢ Gruplarına Bağlı Standart Boy Anahtarı
% % YaĢ /SL 13 14 15 16 17 18 19 20 21 TOPLAM ORT Frekans Küm. I 3 7 11 21 14.80 35.59 76.27
II 3 14 7 24 16.63 40.68 100
III 4 4 2 2 2 14 19.06 23.73 200
TOPLAM 3 7 14 14 11 4 2 2 2 59 100
4.2.2.2.4 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 128‟ i diĢi, 111‟ i erkek olmak üzere toplam 239 adet sazan balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.16, 4.17, 4.18)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi (Çizelge 4.9)‟ da gösterilmiĢtir. (DiĢi bireylerden 71 cm, 3000 g ağırlığında olan birey 1 tane olduğundan boy-ağırlık grafiklerinde değerlendirilmemiĢtir.)
5337
900 W = 0,0309L2,9578 800 R² = 0,9385 700 N = 239 600 500 400
300 Ağırlık (g) Ağırlık 200 100 0 0 10 20 30 40
Standart Boy (cm)
ġekil 4.16 C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
500 W = 0,0304L2,9612 450 R² = 0,9186 400 N = 128 350 300 250 200
Ağırlık (g) Ağırlık 150 100 50 0 0 5 10 15 20 25 30 Standart Boy (cm)
ġekil 4.17 DiĢi C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
900 W = 0,0316L2,953 800 R² = 0,959 700 N = 111 600 500 400 300 Ağırlık (g) Ağırlık 200 100 0 0 10 20 30 40 Standart Boy (cm)
ġekil 4.18 Erkek C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
5438
Çizelge 4.9 C. carpio Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 12.00 31.00 15.65 2.85 239 W 11.26 729.80 116.35 79.72 239
Çizelge 4.10 Tüm C. carpio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.0316 2.953 27.39 128 0.959 -0.002 1.66 p>0.05 ♀ 0.0304 2.961 16.96 111 0.919 -0.002 1.66 p>0.05 ♂+♀ 0.0309 2.958 23.38 239 0.938 -0.002 1.65 p>0.05
(Çizelge 4.10)’ da türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında negatif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi arada ki farkın önemli olmadığını göstermiĢtir.
4.2.3 Carassius carassius (LINNAEUS, 1758) (Havuz balığı)
Sinonimleri: Carassius carassius carassius (LINNAEUS, 1758); Cyprinus carassius (LINNAEUS, 1758); Carassius gibelio (LINNAEUS, 1758); Cyprinus moles (AGASSIZ, 1835); Carassius charax (LESNIEWSKI, 1837); Cyprinus charax (LESNIEWSKI, 1837); Carassius humilis (HECKEL, 1837); Carassius moles (NORDMANN, 1840); Carassius vulgaris (NORDMANN, 1840); Cyprinus gibelioides (CANTOR, 1842); Cyprinus moles (VALENCIENNES, 1842); Cyprinus moles (SELYS-LONGCHAMPS, 1842); Carassius linnaei (BONAPARTE, 1845); Carassius discolor (BASILEWSKY, 1855); Carassius pekinensis (BASILEWSKY, 1855); Carassius gibelio minutus (KESSLER, 1856); Cyprinus gibelio minutus (KESSLER, 1856); Carassius oblongus (HECKEL & KNER, 1858); Carassius vulgaris gibbosus (WALECKI, 1863); Carassius vulgaris subventrosus (WALECKI, 1863); Carassius linnei (MALM, 1877); Carassius linnei lacustrus (MALM, 1877);
5539
Carassius linneipiscinarum (MALM, 1877); Carassius auratus wei (TCHANG, 1930); Carassius carassius jacuticus (KIRILLOV, 1956) [23].
Materyal: n = 104 (70 ♀, 34 ♂)
ġekil 4.19 Carassius carassius
ġekil 4.20 C. carassius Farinks DiĢleri (4) (Skala: 1 mm)
4056
ġekil 4.21 C. carassius Pul Örneği.
4.2.3.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Karadeniz, Hazer Denizi, Sapanca Gölü, Trakya ve Marmara Bölgesi, Samsun Civarı, Köy Gölü, Bulanık Dere, Salda Gölü, Pamuklu Göl, Gala Gölü, Asi Nehri ve Kolları, Apolyont Gölü, Kars Çayı ve Manyas Gölü.
Morfoloji:
D: III-IV 14-22 A: II-III 5-7 Farinks DiĢleri: 4-4
Ġngilizce‟ de “Crucian carp” adı altında tanımlanan havuz balığının, gerek vücut Ģekli gerekse Dorsal ve Anal yüzgeçlerin 3. basit ıĢınlarının arka kenarlarının testere ağzı Ģeklinde tırtıklı yapılar bulundurması itibari ile C. carpio türüne benzerse de, ağzının bıyıksız, kuyruk yüzgeçlerinin daha az girintili ve farinks diĢlerinin tek sıralı olması ile kolayca ayrılmaktadır. Ağız küçük ve terminal konumludur. Dorsal yüzgecin kaidesi oldukça uzun ve serbest kenarı özelliklerde erginlerde hafif yuvarlaktır. Renk çok değiĢken olmakla beraber, çoğu kez sırtı yeĢil-kahverengi, yan tarafları sarı veya kırmızımsı, karın bölgesi ise sarı-beyazdır [23].
5741
ġekil 4.22 C. carassius Kafa Yapısı
Biyoloji:
Sazanlar gibi durgun sığ sularda ve küçük göletlerde yaĢarlar. Kıyı zonları tercih ederler ve yumurtalarını bitkilerin üzerine yapıĢtırırlar. Soğuk sulara, organik kirleticilere, düĢük oksijene dayanıklı (0oC ya yakın sularda dahi) yaĢayabilmektedirler. Soğuk sularda havuz ve gölcüklerin dibindeki çamura gömülerek kıĢı geçirirler [23]. BaĢlıca gıdalarını su bitkileri, böcek larvaları ve planktonlar oluĢturur. Yumurta bırakma periyodu Mayıs-Haziran ayları arası olup, bu mevsimde yumurtaların bırakılması belli aralıklarla 6-8 günde yumurtaların açılması tamamlanır. 1983 – 1984 yıllarına kadar Manyas Gölü‟ nde bulunduğuna dair literatür kayıtlarına rastlanmamıĢtır. Ülkemiz için fazla ekonomik değerleri olmamasına rağmen, ticari balıkçılığı oldukça popülerdir. [23].
4.2.3.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.3.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin genel standart boy dağılımının 9.00 – 29.00 cm arasında değiĢtiği, en fazla % 25‟ lik oranla 19 cm‟ lik boy grubunun olduğu görülmüĢtür. Populasyonda eĢeye göre boy dağılımı incelendiğinde ise, erkeklerin 9.00 – 29.00 cm, diĢilerin 10.80 – 24.70 cm
5842 arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.23) ve (Çizelge 4.11)‟ de verilmiĢtir.
30 N = 104 25 20 15
10 Frekans (%) Frekans 5 0 9 11 13 15 17 19 21 23 27
Standart Boy (cm)
ġekil 4.23 C. carassius Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.11 C. carassius Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/SL Min Max Ort SS SE N ♀ 10.80 24.70 17.69 2.40 0.29 70 ♂ 9.00 29.00 22.41 1.59 0.37 34 ♀ + ♂ 9.00 29.00 19.24 3.10 0.30 104
C. carassius populasyonuna ait ağırlık değerleri ise 26.20 – 597.40 g arasında değiĢtiği, populasyonda eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde, erkeklerin 325.20 – 597.40 g, diĢilerin 26.20 – 324.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.24), (Çizelge 4.12)‟ de verilmiĢtir.
4359
25 N = 104 20
15
10
Frekans (%) Frekans 5
0 26 96 166 236 306 376 446 516 586
Ağırlık (g)
ġekil 4.24 Tüm C. carassius Ağırlık Dağılımı
Çizelge 4.12 C. carassius Ağırlık (g) Tablosu
EĢey/W Min Max Ort SS SE N ♂ 325.20 597.40 415.20 75.57 9.03 70 ♀ 26.20 324.00 199.40 71.94 12.30 34 ♀ + ♂ 26.20 597.40 269.90 125.10 12.30 104
4.2.3.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 70 adet (%67.31) diĢi, 34 adeti (%32.70) erkek olmak üzere toplam 104 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.25). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 2.05:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın anlamlı olduğu saptanmıĢtır (χ2=12.46, p<0.05).
6044
80 N = 70 N = 34 70 60 50 40
30 Frekans (%) Frekans 20 10 0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.25 C. carassius EĢey Kompozisyonu
4.2.3.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 70 diĢi, 34 erkek olmak üzere toplam 104 adet havuz balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.26, 4.27, 4.28)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi (Çizelge 4.13, 4.14)‟ de gösterilmiĢtir.
1000 W = 0,0467L2,8937 900 R² = 0,7497 800 N =104 700 600 500 400 Ağırlık (g) Ağırlık 300 200 100 0 0 10 20 30 40 Standart Boy (cm)
ġekil 4.26 C. carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
4561
700 W = 0,0187L3,221 600 R² = 0,9479 500 N = 70 400 300
Ağırlık (g) Ağırlık 200 100 0 0 10 20 30 Standart Boy (cm)
ġekil 4.27 DiĢi C. carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
800 W = 0,0503L2,8526 700 R² = 0,9433 600 N = 34 500 400 300
Ağırlık (g) Ağırlık 200 100 0 0 10 20 30 40 Standart Boy (cm)
ġekil 4.28 Erkek C. carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.13 C. carassius Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 9.00 29.00 19.24 3.10 104 W 26.20 597.40 270.51 126.22 104
4662
Çizelge 4.14 C.carassius Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.0503 2.853 57.10 34 0.943 -0.002 1.69 p>0.05 ♀ 0.0180 3.221 45.54 70 0.948 0.005 1.67 p>0.05 ♂+♀ 0.0467 2.894 57.12 104 0.750 -0.002 1.66 p>0.05
(Çizelge 4.14)’ de türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında diĢi bireyler için pozitif allometri, total ve erkek bireyler için negatif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi anlamlı bir farkın olmadığını göstermiĢtir.
4.2.4 Carassius gibelio (LINNAEUS, 1758) (Ġsrail Sazanı)
Sinonim: - Materyal: n = 38 (21 ♀, 17 ♂)
ġekil 4.29 Carassius gibelio
4763
4.2.4.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Büyükçekmece Baraj Gölü, Topçam Baraj Gölü, Eğirdir Gölü, Kayalı Baraj Gölü, Tunca Nehri, Sarıcalı Göleti, Çöpköy Göleti, Çamlıca Deresi, Kavaklı Deresi, Saka Gölü, Arnavut Deresi, Saka Gölü, Uzungöl, Marmara Gölü, AvĢar Baraj Gölü, Eğrigöl, Felek Deresi, Ağaçköy Deresi, Marmara Gölü, Kınıklı Deresi, Ġbriktepe Barajı, Ġkizcetepeler Barajı, Tunca Nehri, AvĢar Baraj Gölü, Uluabat Gölü ve Manyas Gölü [23].
Morfoloji:
D: III – IV 15-19 A: II - III 5-6 Farinks DiĢleri: 4-4
Ġngilizce‟ de “Prussian carp” adı altında tanımlanan israil sazanının, vücudu ovalimsi yapıda ve yanlardan biraz yassılaĢmıĢ olup, iri sikloid pullarla örtülüdür. Ağız küçük ve terminal konumludur. Dorsal ve Anal yüzgeçlerin sonuncu basit ıĢınlarının arka kenarları testere ağzı Ģeklinde tırtıklıdır. Bu morfolojisi ve yaĢadığı ortam bakımından C. carassius türü ile benzerlik gösterir. Vücudun genel rengi ve yan taraflar gümiĢ beyaz veya kirli sarı olduğu halde, sırt kısmında esmer-kahverengi yansımalar görülür [59].
Biyoloji:
Üremeleri diğer sazan bireylerine göre 8 kat daha fazla olmakla beraber, populasyonun büyük çoğunluğu diĢi bireylerden oluĢmaktadır. Bu yumurtalar ise diğer Cyprinid türleri olan (C. carassius, C. carpio vb.) erkeklerinden sağlanan spermlerle döllenerek yeni bireyler oluĢturabilir. Bu hayvanlarda görülen üreme Ģekli (gynogenesis) ile oluĢan fertlerin tamamı diĢidir. Bu Ģekilde cinsel olgunlaĢma
6448 yaĢına kadar çok hızlı büyüyen ve hayatta kalma Ģansı çok yüksek olan bireyler, aĢılandıkları yeni ortamda hızlı bir Ģekilde geliĢerek ekosistemin baskın populasyonu haline gelebilirler. Her türlü ortam faktörlerinin değiĢimine karĢı büyük dayanıklılık göstermekte ve bu açıdan diğer türlerle rekabet etme Ģansı oldukça yüksektir. Yumurta bırakma periyodu ilkbahar–yaz periyodunda olup, 160.000 – 380.000 arasında yumurta verebilirler [23].
Günümüzde çeĢitli amaçlarla göl, gölet ve barajlara aĢılanmıĢ, çok çeĢitli renklerin karıĢımı olan alacalı görünüme sahip olabilmektedirler. Çok kılçıklı bir balık olmasına rağmen pek çok yörede önemli ekonomik balık türlerindendir. Manyas Gölü‟ nde de ekonomik balık türleri arasındadır.
4.2.4.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.4.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Örnekleme dönemi boyunca ele geçirilen bireylerin standart boy dağılımları incelendiğinde, bireylerin 15.00 – 26.00 cm arasında dağılım gösterdiği ve en fazla % 31.58‟ lik oranla 18 cm boy grubunun olduğu görülmüĢtür. Populasyonda eĢeye göre boy dağılımı incelendiğinde, erkeklerin 17.00 – 24.50 cm, diĢilerin 15.50 – 26.00 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.30) ve (Çizelge 4.15)‟ de verilmiĢtir.
6549
35 30 N = 38 25 20 15
10 Frekans (%) Frekans 5 0 15 16 17 18 19 20 21 22 24 25 26 Standart Boy (cm)
ġekil 4.30 C. gibelio Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.15 C. gibelio Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/SL Min. Max. Ort. SS SE N ♀ 15.50 26.00 17.40 0.85 0.21 17 ♂ 17.00 24.50 17.56 2.49 0.54 21 ♀ + ♂ 15.50 26.00 19.46 2.68 0.44 38
C. gibelio populasyonuna ait ağırlık değerleri ise, totalde 123 – 584 g arasında değiĢtiği, eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde, erkeklerin 123.80 – 471.20 g, diĢilerin 151.40 – 584.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.31) ve (Çizelge 4.16)‟ da verilmiĢtir.
5066
50 N = 38 40
30
20
Frekans (%) Frekans 10
0 123 180 237 294 351 408 465 522 579
Ağırlık (g)
ġekil 4.31 C. gibelio Ağırlık (g) Dağılımı
Çizelge 4.16 C. gibelio Ağırlık (g) Tablosu
EĢey/W Min Max Ort SS SE N ♀ 151.40 584.00 178.64 31.56 7.65 17 ♂ 123.80 471.20 331.53 126.50 27.60 21 ♀ + ♂ 123.80 584.00 263.13 122.50 19.90 38
4.2.4.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 21 adet (%55.26) erkek, 17 adet (%44.74) diĢi olmak üzere toplam 38 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.32). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 0.81:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2=0.42, p>0.05).
5167
60 N = 17 N = 21 50 40 30
20 Frekans (%) Frekans 10 0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.32 C. gibelio EĢey Kompozisyonu
4.2.4.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 17 diĢi, 21 erkek olmak üzere toplam 38 israil sazanının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.33, 4.34, 4.35)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi (Çizelge 4.17, 4.18)‟ de gösterilmiĢtir.
700 W = 0,0349L2,9873 600 R²= 0,9348 N = 38 500 400 300
Ağırlık (g) Ağırlık 200 100 0 0 5 10 15 20 25 30 Standart Boy (cm)
ġekil 4.33 C. gibelio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
6852
700 W = 0,0436L2,9268 600 R² = 0,9736 N = 17 500 400 300
Ağırlık (g) Ağırlık 200 100 0 0 5 10 15 20 25 30 Standart Boy (cm)
ġekil 4.34 DiĢi C. gibelio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
500 W = 0,05L2,8531 450 R² = 0,879 400 N = 21 350 300 250 200
Ağırlık (g) Ağırlık 150 100 50 0 0 5 10 15 20 25 30 Standart Boy (cm)
ġekil 4.35 Erkek C. gibelio Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.17 C. gibelio Bireylerinin Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 15.50 26 19.50 2.70 38 W 123.80 584 263.00 123.00 38
6953
Çizelge 4.18 C. gibelio Bireylerinin Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.0500 2.853 25.07 21 0.879 -0.006 1.72 p>0.05 ♀ 0.0436 2.927 30.05 17 0.974 -0.002 1.74 p>0.05 ♂+♀ 0.0349 2.987 31.83 38 0.935 -0.0003 1.69 p>0.05
(Çizelge 4.18)’ de türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında, tüm bireyler için negatif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi aradaki farkın istatistiksel açıdan önemli olmadığını göstermiĢtir.
4.2.5 Alburnus alburnus (LINNAEUS, 1758) (Akbalık, Ġnci balığı)
Sinonimleri: Alburnus alburnus alburnus (LĠNNAEUS, 1758); Cyprinus alburnus (LĠNNAEUS, 1758); Abramis alburnus (LĠNNAEUS, 1758); Leuciscus alburnus (LĠNNAEUS, 1758); Aspius ochrodon (FITZINGER, 1832); Aspius alburnoides (SELYS-LONGCHAMPS, 1842); Alburnus ausonii (BONAPARTE, 1844); Alburnus lucidus (BONAPARTE, 1844); Leuciscus dolabratus (VALENCIENNES, 1842); Alburnus acutus (BONAPARTE, 1845); Alburnus gracilis (BONAPARTE, 1845); Alburnus obtusus (BONAPARTE, 1845); Alburnus scoranza (BONAPARTE, 1845); Alburnus strigio (BONAPARTE, 1845); Alburnus avola (BONAPARTE, 1846); Alburnus breviceps (HECKEL & KNER, 1858); Alburnus fracchia (HECKEL & KNER, 1858); Alburnus lucidus lacustris (HECKEL & KNER, 1858); Alburnus scoranza (HECKEL & KNER, 1858); Alburnus scoranzoides (HECKEL & KNER, 1858); Alburnus alborella lateristriga (CANESTRINI, 1864); Alburnus lucidus latior (WALECKI, 1863); Alburnus fabraei (BLANCHARD, 1866); Alburnus mirandella (BLANCHARD, 1866); Alburnus linnei (MALM, 1877); Alburnus arquatus (FATIO, 1882); Alburnus lucidus colobocephala (FATIO, 1882); Alburnus lucidus elongata (FATIO, 1882); Alburnus lucidus oxycephala (FATIO, 1882); Alborella maxima (FATIO, 1882); Alburnus lucidus ilmenensis (WARPACHOWSKI, 1886); Leuciscus lucidus ilmenensis (WARPACHOWSKI, 1886); Alburnus charusini (HERZENSTEIN, 1889); Alburnus lucidus macropterus (KAMENSKY, 1901); Alburnus alburnus
7054 charusini agestinucus (PETROV, 1926); Alburnus alburnus hohenackerkum baschensis (PETROV, 1926); Alburnus striatus (PETROV, 1926); Alburnus alburnus macedonicus (KARAMAN, 1928); Alburnus alburnus thessalicus (STEPHANİDİS, 1950); Alburnus alburnus strumicae (KARAMAN, 1928) [23].
Materyal: n = 32 (14 ♀, 18 ♂)
ġekil 4.36 Alburnus alburnus
ġekil 4.37 A. alburnus Farinks DiĢleri (5.2) (Skala: 1 mm)
55 71
4.2.5.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Karadeniz ve Hazar Deniz Havzaları, Apolyont Gölü, Ergene Nehri, Papuç Dere, Sakarya Havzası, Yassıgeçit Deresi, Gala Gölü, Meriç Nehri, Terkos ve Gala Gölleri, Mert Gölü, Saka Gölü, Tunca Nehri, Bulanık Dere, Çilingöz Deresi, Ġznik Gölü, Manys Gölü.
Morfoloji:
D: III 7-8 A: III 16-20 Farinks DiĢleri: 2.5 -5.2
Ġngilizce‟ de “Bleak” adı altında tanımlanan Akbalığın, vücudu ince yapılı ve parlak renkli ince pullarla örtülüdür. Ağız küçüktür. Vücudun genel rengi parlak beyaz olduğu halde, sırt kısmında mavi-yeĢil yansımalar görülür [59]. Dorsal yüzgeç belirgin olarak ventrallerin gerisinden; Anal yüzgeç ise; Dorsal‟ in gerisinden baĢlar. Pektoral‟ lerin ucu Ventral‟ lere kadar uzanmaz. Kaudal yüzgeç derin girintili ve loplarının ucu sivridir [23].
ġekil 4.38 A. alburnus Pul Örneği.
7256
Biyoloji:
Genellikle tatlı ve çok az tuzlu sularda yaĢamaktadır. Ağır akan nehirlerde ve göllerde yaĢamaktadır. Daima su filmine yakın su zonların da büyük gruplar halinde dolaĢırlar. Plankton ve su yüzeyine yakın uçan böceklerle beslenirler. Üreme zamanı Mayıs-Temmuz arası olup, yumurtanın açılma zamanı 5-10 günde meydana gelmektedir. Yumurtalarını kıyı Ģeridine yakın taĢların altına veya otların arasına bırakırlar. Eti fazla lezzetli olmadığından ekonomik değeri olamayan bu balık türünün pullarında bulunan guanin kristalleri yapay inci maddesi olarak kullanılmaktadır. Manyas KuĢ Gölü‟nde de populasyonun yoğun olduğu, diğer balıklara ve kuĢlara yem olması açısından besin zincirinde önemli bir yere sahip olduğu Balık ve arkadaĢları tarafından (1989) bildirilmiĢtir [23].
4.2.5.2 BÜYÜME DURUMU
4.3.5.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin genel standart boy dağılımının 12.60 – 19.50 cm arasında değiĢim gösterdiği ve en fazla %28.13‟ lük oranla 14 ve 15 cm boy gruplarının olduğu görülmüĢtür. Populasyonda eĢeye göre boy dağılımı incelendiğinde ise, erkeklerin 13.50 – 19.50 cm, diĢilerin 12.60 – 18.70 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.39) ve (Çizelge 4.19)‟ da verilmiĢtir.
5773
30 N = 32 25 20 15 10
Frekans (%) Frekans 5 0 12 13 14 15 16 17 18 19 Standart Boy (cm)
ġekil 4.39 A. alburnus Boy Dağılımı
Çizelge 4.19 A. alburnus Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/SL Min Max Ort SS SE N ♀ 12.60 18.70 13.99 0.67 0.18 14 ♂ 13.50 19.50 16.53 1.47 0.35 18 ♀ + ♂ 12.60 19.50 15.42 1.74 0.31 32
A. alburnus populasyonuna ait ağırlık değerleri ise 40.00 – 150.40 g arasında değiĢtiği, populasyonda eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde ise, erkeklerin 40.00 – 150.40 g, diĢilerin 45.20 – 133.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.40), (Çizelge 4.20)‟ da verilmiĢtir.
5874
50 45 N = 32 40 35 30 25 20
Frekans (%) Frekans 15 10 5 0 40 53 66 79 92 105 118 131 144 Ağırlık (g)
ġekil 4.40 A. alburnus Ağırlık Dağılımı
Çizelge 4.20 A. alburnus Ağırlık (g) Tablosu
EĢey/SL Min Max Ort SS SE N ♀ 45.20 133.00 47.63 3.91 1.05 14 ♂ 40.00 150.40 83.11 3.64 0.86 18 ♀ + ♂ 40.00 150.40 67.59 28.9 5.11 32
4.2.5.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 14 adet (%43.75) diĢi, 18 adet (%56.25) erkek olmak üzere toplam 32 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.41). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 0.77:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2=0.5, p>0.05).
7559
60 N = 14 N = 18
50
40
30 Frekans (%) Frekans
20
10
0 DiĢi EĢeyler Erkek
ġekil 4.41 A. alburnus EĢey Kompozisyonu
4.2.5.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 14 diĢi, 18 erkek olmak üzere toplam 32 adet akbalığın standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.42, 4.43, 4.44)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi de (Çizelge 4.21, 4.22)‟ de gösterilmiĢtir.
160 W = 0,0145L3,069 140 R² = 0,8682 120 N = 32 100 80 60
Ağırlık(g) 40 20 0 0 5 10 15 20 25 Standart Boy (cm)
ġekil 4.42 A. alburnus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
7660
140 W = 0,0422L2,6892 120 R² = 0,8066 100 N = 14 80 60
40 Ağırlık (g) Ağırlık 20 0 0 5 10 15 20 Standart Boy (cm)
ġekil 4.43 DiĢi A. alburnus Bireylerinin Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
160 W = 0,0043L3,5038 140 R² = 0,9546 120 N = 18 100 80 60
Ağırlık(g) 40 20 0 0 5 10 15 20 25 Standart Boy (cm)
ġekil 4.44 Erkek A. alburnus Bireylerinin Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.21 A. alburnus Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 12.60 19.50 15.42 1.74 32 W 40.00 15.40 67.59 28.90 32
Çizelge 4.22 A. alburnus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.0043 3.504 7.54 18 0.955 0.067 1.73 p>0.05 ♀ 0.0422 2.689 12.38 14 0.807 -0.025 1.76 p>0.05 ♂+♀ 0.0145 3.069 10.36 32 0.868 0.0067 1.70 p>0.05
7761
(Çizelge 4.22)’ de türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında erkek ve totalde pozitif allometri, diĢilerde negatif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi sonucunda farkın istatistiksel açıdan önemli olmadığı görülmüĢtür.
4.2.6 Scardinius erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758) (Kızılkanat)
Sinonimleri: Cyprinus erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758); Leuciscus erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758); Scardinius erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758); Cyprinus erythrops (PALLAS, 1814); Cyprinus compressus (HOLLBERG, 1822); Cyprinus scardula (NARDO, 1827); Cyprinus caeruleus (YARRELL, 1833); Rutilis erythrophthalmus scardata (BONAPARTE, 1837); Cyprinus fuscus (VALLOT, 1837); Scardinius hesperidicus (BONAPARTE, 1845); Scardinius platizza (HECKEL 1845); Leuciscus apollonitis (RICHARDDSON, 1857); Scardinius dergle (HECKEL & KNER, 1858); Scardinius macrophthalmus (HECKEL & KNER, 1858); Scardinius plotizza (HECKEL & KNER, 1858); Scardinius crocophthalmus (WALECKI, 1863); Scardinius erythrophthalmus dojranensis (KARAN, 1924); Scardinius scardafa ohridana (VLADYKO & PETIT, 1930); Scardinius erythrophthalmus rutiloides (VLADYKOV, 1931); Scardinius erythrophthalmus achrus (STEPHANIDIS, 1950); Scardinius erythrophthalmus racovitzai (MULLER, 1958) [23].
Materyal: n = 94 (8 ♀, 10 ♂)
ġekil 4.45 Scardinius erythrophthalmus
7862
ġekil 4.46 S. erythrophthalmus Pul Örneği.
4.2.6.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Apolyont (Uluabat), Sapanca Gölleri, Ladik Gölü, Küçükçekmece Gölleri, YeĢilırmak, Samsun, Karadeniz Azak Denizi Havzası, Bütün Kuzey Anadolu, Trakya, Bafra Gölü, Miliç Deresi, Yassıgeçit Deresi, Gala Gölü, Meriç Nehri, Ergene Nehri, Terkos Gölü, Dalyan Gölü, Tunca Nehri, Büyükçekmece Gölü, GölbaĢı Göleti (Karasu-Adapazarı), Manyas Gölü [23].
Morfoloji:
D: III 8-9 A: III 9-12 Farinks DiĢleri: 3.5 -5.3, 2.5-5.2
Ġngilizce‟ de “Rudd” adı altında tanımlanan Kızılkanat balığının, vücudu kısa kalın, oval yapılı ve iri pullarla örtülüdür. Ağız küçük ve terminal konumludur. Gözler kırmızı renkli bir benek taĢır. Ġlk bakıldığında “Rutilus” cinsine benzerse de Pektoral, Ventral, Anal ve Kaudal yüzgeçlerin daima portakal kırmızısı olması itibari ile ayrılmaktadır. Dorsal yüzgeç daima Ventral‟ lerin gerisinde bulunur. Ventral yüzgeçlerin arkasında kalan bölge de belirgin Ģekilde yassılaĢmıĢ pullarla kaplı bir
7963 karina yer alır [23]. Farinks diĢlerinin uçları kıvrık ve kenarları da testere ağzı Ģeklinde çentiklidir (ġekil 4.47).
ġekil 4.47 S. erythrophthalmus Farinks DiĢleri (5.3) (Skala:1 mm)
Vücudun genel rengi sırt kısmında esmer-yeĢil, yan taraflarda ve karın bölgesinde ise gümüĢ beyaz görünümündedir. Üreme zamanında özellikle erkeklerin baĢ ve vücutları üzerinde yumurtlama tüberkülleri meydana gelir [17].
Biyoloji:
Genellikle derinliği az olan göllerin bol vejetasyonlu kıyı bölgeleri ile yavaĢ akan nehirlerin Abramis zonlarında yaĢarlar. KıĢlamak için de daima derin yerleri tercih ederler. Mollusklar, böcek larvaları ve balık yumurtaları ile beslenirler. Büyümeleri oldukça yavaĢ olup, üreme zamanı Nisan-Haziran ayları arasıdır. Çok yapıĢkan olan yumurtalar bitkilerin üzerine kümeler haline yapıĢtırırlar. Ayrıca bu tür, üreme zamanı kendisiyle aynı dönem olan Cyprinid cinsi bazı balıklarla (Rutilus, Blicca, Alburnus vb.) çeĢitli melez formlar meydana getirmektedir [23]. KuĢ Gölü‟ ndeki stokları zayıf olup, diğer balıklar arasında az miktarda avlanırlar.
8064
4.2.6.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.6.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin genel standart boy dağılımının 4 - 21 cm arasında değiĢtiği, en fazla % 51.10‟ luk oranla 6 cm boy grubunun olduğu saptanmıĢtır. EĢeye göre boy dağılımı incelendiğinde, erkeklerin 16.10 – 21.00 cm, diĢilerin 10.70 – 15.50 cm arasında dağılım gösterdiği görülmüĢtür. Ġncelenen biryelerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.48) ve (Çizelge 4.23)‟ de verilmiĢtir.
60 N = 94 50 40 30 20
Frekans (%) Frekans 10 0 4 6 10 12 14 16 18 20
Standart Boy (cm)
ġekil 4.48 S. erythrophthalmus Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.23 S. erythrophthalmus Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/SL Min Max Ort SS SE N ♀ 10.70 15.50 12.94 1.79 0.63 8 ♂ 16.10 21.00 18.80 1.67 0.53 10 ♀ + ♂ 10.70 21.00 16.19 1.46 0.35 18
8165
S. erythrophthalmus populasyonuna ait ağırlıklarının 1.60 – 297.60 g arasında değiĢtiği, eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde ise, erkeklerin 33.00 – 237.40 g, diĢilerin 66.00 – 303.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.49) ve (Çizelge 4.24)‟ de verilmiĢtir.
90 80 N = 94 70 60 50 40 30
20 Frekans (%) Frekans 10 0 1 38 75 112 149 223 260 297 Ağırlık (g)
ġekil 4.49 S. erythrophthalmus Ağırlık Dağılımları
Çizelge 4.24 S. erythrophthalmus Ağırlık (g) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ 66 303.00 184.50 26.72 9.45 8 ♂ 33 237.40 135.20 53.51 16.90 10 ♀ + ♂ 33 303.00 159.85 86.31 20.30 18
4.2.6.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 8 adet (%44.44) diĢi, 10 adet (%55.56) erkek olmak üzere toplam 94 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.56). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 0.8:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2=0.22, p>0.05).
8266
60 N = 8 N = 10 50 40 30
20 Frekans (%) Frekans 10 0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.50 S. erythrophthalmus EĢey Kompozisyonu
4.2.6.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 8‟ i diĢi, 10‟ u erkek ve 76‟ sı cinsiyeti tanımlanamayan olmak üzere toplam 94 adet kızılkanat balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.51, 4.52, 4.53)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi de (Çizelge 4.25, 4.26)‟ da gösterilmiĢtir.
350 W = 0,0176L3,1165 300 R² = 0,9516 250 N = 94 200 150
100 Ağırlık (g) Ağırlık 50 0 0 5 10 15 20 25 Standart Boy (cm)
ġekil 4.51 S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
8367
350 W = 0,0014L4,017 300 R² = 0,8815 250 N = 8 200 150
Ağırlık (g) Ağırlık 100 50 0 0 5 10 15 20 25 Standart Boy (cm)
ġekil 4.52 DiĢi S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
300 W = 0,0133L3,2563 250 R² = 0,9855 N = 10 200 150 100
Ağırlık (g) Ağırlık 50 0 0 5 10 15 20 25 Standart Boy (cm)
ġekil 4.53 Erkek S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.25 S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 33.00 303 159.90 86.31 18 W 10.70 21 16.19 1.46 18
Çizelge 4.26 EĢey bilinmeyen S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 4.00 15.50 6.57 1.76 76 W 1.60 66.00 7.60 10.23 76
8468
Çizelge 4.27 S. erythrophthalmus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.0133 3.256 14.09 10 0.985 0.0182 1.81 p>0.05 ♀ 0.0140 4.017 31.54 8 0.885 0.0322 1.86 p>0.05 ♂+♀ 0.0176 3.116 27.47 94 0.952 0.0042 1.66 p>0.05
(Çizelge 4.27)‟ de türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında pozitif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi aradaki farkın anlamlı olmadığını ortaya koymuĢtur.
4.2.7 Leuciscus cephalus (LINNAEUS, 1758 ) (Tatlı su Kefali)
Sinonimleri: Leuciscus cephalus cephalus (LINNAEUS, 1758); Cyprinus cephalus (LINNAEUS, 1758); Squalius cephalus (LINNAEUS, 1758); Cyprinus capito (SCOPOLI, 1786); Cyprinus chub (BONNATERRE, 1845); Cyprinus lugdunensis (WALBAUM, 1792); Cyprinus orthonotus (HERMANN, 1804); Cyprinus albula (NARDO, 1827); Leuciscus cabeda (RISSO, 1827); Leuciscus cephalus cabeda (REISINGER, 1830); Leuciscus chub pictava (DE LA PYLAILE, 1835); Cyprinus rufus (VALLOT, 1837); Leuciscus squalus (BONAPARTE, 1837); Leuciscus albus (BONAPARTE, 1838); Leuciscus brutius (COSTA, 1838); Leuciscus cavedanus (BONAPARTE, 1838); Leuciscus cephalus albus (BONAPARTE, 1838); Leuciscus cephalus oriental (NORDMANN, 1840); Leuciscus orientalis (NORDMANN, 1840); Leuciscus rissoi (SCHINZ, 1840); Leuciscus nothulus (BONAPARTE, 1841); Squalius pareti (BONAPARTE, 1841); Squalius tyberinus (BONAPARTE, 1841); Squalius berak (HECKEL, 1843); Squalius cephalopsis (HECKEL, 1843); Leuciscus albiensis (VALENCIENNES, 1844); Leuciscus frigidus (VALENCIENNES, 1844); Leuciscus peloponmensis (VALENCIENNES, 1844); Leuciscus squalius (VALENCIENNES, 1844); Leuciscus cephalus ruffoi (BIANCO&RECCHIA, 1983); Leuciscus cephalus prespensis (FOWLER, 1977); Leucalburnus kosswigi (KARAMAN, 1972); Leuciscus cephalus moreoticus (STEPHANIDIS, 1971); Leuciscus cephalus macedonicus (KARAMAN, 1955); Leuciscus cebeda pamvoticus (STEPHANIDIS, 8569
1939); Leuciscus cephalus orientalis var. zangicus (BARACH,1934); Leuciscus cephalus orientalis var. ardebilicus (BARACH,1934); Leuciscus cephalus orientalis var. aralychensis (BARACH,1934); Leuciscus svallize zrmanje var. risae (VLADYKOV&PETIT, 1930); Squalius cephalus varderensis (KARAMAN, 1928); Leuciscus cephalus wjatkensis (LUKASCH, 1925); Leuciscus orientalis pursakensis (HANKO, 1924); Squalius cephalus cavedanus var. prespensis (KARAMAN, 1924); Leuciscus cephalus orientalis var. kaznokovi (BERG, 1912); Squalius cephalus athurensis (ROULE&CARDAILLAC DE SAINT-PAUL, 1903); Squalius agdamicus (KAMENSKY, 1901); Squalius turcicus platycephala (KAMENSKII, 1897); Leuciscus fellowesii (GUNTHER, 1868); Squalius meridionalis (BLANCHARD, 1866); Squalius clathratus (BLANCHARD, 1866); Squalius turcicus (FILIPPI, 1865); Leuciscus cii (RICHARDSON, 1856); Leuciscus latifrons (NILSSON, 1855); Cyprinus salmoneus (GRONOW, 1854); Squalius meunier (HECKEL; 1852); Squalius orientalis (HECKEL; 1846-49) [23].
Materyal: n = 2 (2 ♀)
ġekil 4.54 Leuciscus cephalus [87]
7086
4.2.7.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
EskiĢehir, KırĢehir, Gökçekısık, Melez Çayı, Çubuk Çayı, Ġznik, Gölhisar, Küçükçekmece Gölleri, Çıldır Gölleri, Batman Suyu, Göksu, Kağıthane, Polenezköy, Öksu (Ġstanbul), Çubuk Barajı, Karadeniz Havzası, Hatay, Dalaman Çayı, PınarbaĢı, Haman Çayı, Ova Çayı, Kızılırmak, Hirfanlı, Sarıyer Barajı, Munzur Suyu, Murat Suyu, Nif Çayı ve Kolları, Köyceğiz, Fethiye, Adana, Antalya, KeĢan, LalapaĢa, Gelibolu, Kırklareli, Ġğneada, Midye, ġanlıurfa, Elmalı, Malatya, Ġzmir, Adıyaman, Kütahya, Samsun, KahramanmaraĢ, Muğla, Aydın, Denizli, Yozgat, Denizli, Batı Karadeniz Bölgesi Ġçsuları, Manyas Gölü.
Morfoloji:
D: III 8 A: III 8-9 Farinks DiĢleri: 2.5-5.2
Ġngilizce‟ de “Chub” adı altında tanımlanan tatlısu kefalinin, vücudu kalın yapılı ve yanlardan hafif yassılaĢmıĢtır. Ağız büyük ve terminal konumludur. Anal yüzgecin serbest kenarı yuvarlaktır. Pulların serbest kenarında ince siyah noktalardan meydana gelmiĢ koyu bir desen görülmektedir [32].
8771
ġekil 4.55 L. cephalus Pul Örneği
Farinks diĢlerinin uç kısımları çengel Ģeklinde kıvrık ve hafifi tırtıklıdır (ġekil 4.56). Dorsal yüzgecin serbest kenarı düz veya çok hafif yuvarlaktır ve daima 8 adet dallanmıĢ ıĢın taĢır. Kuyruk yüzgeci hafif girintili ve loplarının ucu kısmen yuvarlaktır. Anal yüzgeç de kuyruğa kadar uzanmaz [23].
ġekil 4.56 L. cephalus Farinks DiĢleri (5.2) (Skala: 1 mm)
8872
Vücudun genel rengi sırt kısmında koyu olup, mavi-yeĢil renkte metalik yansımalar görülür. Bu renk yan taraflara doğru gidildikçe azalır ve karın kısmında sarı-beyaz bir görünümdedir. Dorsal, Kaudal ve Pektoral yüzgeçler renksiz; Ventral ve Anal yüzgeçler portakal sarısı renktedir. Vücudu örten pulların özellikle posteriyor kısımlarında küçük ve siyah renkli pigment taneleri bulunur [23].
Biyoloji:
Genellikle su yüzeyine yakın zonlarda büyük gruplar halinde yaĢarlar. Her çeĢit sucul böcekleri, kurtları, molluskları, balık yumurtalarını, çeĢitli su bitkilerini ve tohumlarını yiyerek beslenirler. Ergin bireylerde de çeĢitli balıkların genç yavrularıyla beslenerek predatör özellik kazanabilirler. Yumurtlama mevsimi Nisan- Haziran aylarıdır. Yumurtalar taĢlar ve odun parçaları üzerine yapıĢtırılır [23]. Anadolu‟ daki bütün iç sulara yayılmıĢ olup, Manyas Gölü içinde önemli balık türlerindendir.
4.2.7.2 BÜYÜME DURUMU
L. cephalus türünün boy ve ağırlık dağılımları, boy-ağırlık iliĢkileri, eĢey kompozisyon değerlendirmeleri, populasyona ait saedece 2 adet bireyin elde edilmiĢ olmasından dolayı yapılmamıĢtır. Örneklenen bireylerin standart boy dağılımları incelendiğinde 15.10 – 16.80 cm oldukları, ağırlık değerlerinin ise 85.40 – 129.60 g‟ olduğu görülmüĢtür. EĢey dağılımları bakımından elde edilen bireylerin 2‟ si de diĢidir.
4.2.8 Blicca bjoerkna (LINNAEUS, 1758) (Tahta Balığı)
Sinonimleri: Blicca bjoerkna bjoerkna (LINNAEUS, 1758); Blicca bjoerkna (LINNAEUS, 1758); Cyprinus bjoerkna (LINNAEUS, 1758); Abramis blicca (LINNAEUS, 1758); Blicca bjoerkna (LINNAEUS, 1758); Cyprinus gieben (WULFF, 1765); Cyprinus plestya (LESKE, 1774); Cyprinus blicca (BLOCH,
8973
1782); Cyprinus latus (GMELIN, 1789); Cyprinus meckel (HERMANN, 1804); Cyprinus gibbosus (PALLAS, 1814); Cyprinus laskyr (GULDENSTADT, 1814); Blicca argyroleuca (HECKEL, 1843); Abramis erythropterus (VALENCIENNES, 1844); Cyprinus latus (GRONOW, 1854); Blicca intermedia (FATIO, 1882); Blicca bjoerkna transcaucasica (BERG, 1916); Blicca bjoerkna derjavini (DADIKYAN, 1970) [23].
Materyal: n = 1472 (508 ♀, 556 ♂)
ġekil 4.57 Blicca bjoerkna
ġekil 4.58 B. bjoerkna Pul Örneği.
9074
4.2.8.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Apolyont (Uluabat), Kura Nehri, Karadeniz, Hazer Denizi Havzaları, Karadeniz Havzası, Sapanca, Apolyont Gölleri, Ladik Gölleri, Orta ve Doğu Avrupa, Trakya, Sakarya Havzası, Gala Gölü, Köy Gölü, Meriç Nehri, Terkos Gölü, Dalyan Gölü, Manyas Gölü.
Morfoloji:
D: III 8 A: III 19-24 Farinks DiĢleri: 2.5-5.2
Ġngilizce‟ de “White Bream” adı altında tanımlanan tahta balığının, vücudu yanlardan iyice yassılaĢmıĢ, yüksek yapılı bir görünüĢ kazanmıĢtır. Ağız küçük ve terminal konumludur. Burun kısmı yuvarlaktır. Ventral yüzgeçlerle Anal yüzgeçler arasında geniĢ bir karina bulunur. Sırt esmer gri, yan tarafları pembemsi beyaz, karın tarafı ise gümüĢ beyazdır. DıĢ görünüĢ yönüyle Abramis brama’ ya benzese de yanal çizgideki pul sayısı ile Anal yüzgeçteki yumuĢak ıĢın sayısının daha az olması ve Pektoral ile Anal yüzgeçlerinin kırmızı renk olması ile ondan ayrılır [58,23].
ġekil 4.59 B. bjoerkna Farinks DiĢleri (5.2) (Skala: 1 mm)
9175
Biyoloji:
Genellikle sakin suları, düz alanları, göllerin bol vejetasyonlu sahil kenarları tercih eder veya baraj göllerinde yaĢar. BaĢlıca gıdalarını omurgasız hayvanlardan kurtlar, mollusklar ve çeĢitli böcek larvaları bazen de planktonlarla da beslenebilir. KıĢı çoğunlukla dipte yaĢayarak geçiren bu tür, yumurtalarını sığ sulardaki bitkiler üzerine bırakır. Eti pek lezzetli olmadığı için ekonomik değeri olmamasına karĢın Manyas Gölü için bol miktarda bulunmakta ve sazan balığı ile beslenme bakımından rekabete girmesi nedeniyle besin zincirinde önemli bir halkayı oluĢturur.
4.2.8.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.8.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin genel standart boy dağılımının 7.00 - 14.40 cm arasında değiĢim gösterdiği ve en fazla % 34.66‟ lık oranla 10 cm boy grubunun olduğu görülmüĢtür. EĢeye göre boy dağılımı incelendiğinde ise, diĢilerin 7.00 – 13.40 cm, erkeklerin 7.50 – 14.40 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.60) ve (Çizelge 4.28)‟ de verilmiĢtir.
40 35 N = 1472 30 25 20 15 Frekans (%) Frekans 10 5 0 7 8 9 10 11 12 13 14 Standart Boy (cm)
ġekil 4.60 B. bjoerkna Standart Boy Dağılımları
9276
Çizelge 4.28 B. bjoerkna Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/SL Min. Max. Ort. SS SE N ♀ 7.00 13.40 10.33 1.22 0.04 508 ♂ 7.50 14.40 10.01 1.36 0.06 556 ♀ + ♂ 7.00 14.40 10.15 1.27 0.04 1064
B. bjoerkna populasyonuna ait ağırlık değerleri ise 10.09 – 70.14 g arasında değiĢtiği, eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde, diĢilerin 10.09 – 61.00 g, erkeklerin 10.39 – 70.14 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen biryelerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.61) ve (Çizelge 4.29)‟ da verilmiĢtir.
40 35 N = 1064 30 25 20 15
Frekans (%) Frekans 10 5 0 10 18 26 34 42 50 58 66 Ağırlık (g)
ġekil 4.61 B. bjoerkna Ağırlık Dağılımı
Çizelge 4.29 B. bjoerkna Ağırlık (g) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ 10.09 61.00 17.44 3.65 0.16 508 ♂ 10.39 70.14 25.16 11.10 0.47 554 ♀ + ♂ 10.09 70.14 25.94 10.70 0.33 1064
9377
4.2.8.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 508 adet diĢi (%47.74), 556 adet erkek (%52.26) olmak üzere toplam 1064 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.62). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 0.91:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2=2.16, p>0.05).
53 N = 508 N = 556 52 51 50 49 48 Frekans (%) Frekans 47 46 45 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.62 B. bjoerkna EĢey Kompozisyonu
4.2.8.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 508‟ i diĢi, 556‟ sı erkek ve 408‟ i cinsiyeti tanımlanamayan olmak üzere toplam 1472 adet tahta balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.63, 4.64, 4.65)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi de (Çizelge 4.30)‟ da gösterilmiĢtir.
9478
80 W = 0,0241L2,9865 70 R² = 0,9194 60 N = 1472 50 40 30
Ağırlık (g) Ağırlık 20 10 0 5 10 15 Standart Boy (cm)
ġekil 4.63 B. bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
70 W = 0,0241L2,9836 60 R² = 0,9035 N = 508
50 ) 40 30
Ağırlık (g Ağırlık 20 10 0 5 10 15 Standart Boy (cm)
ġekil 4.64 DiĢi B. bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
80 W = 0,0234L3,0031 70 R² = 0,9302 60 N = 556 50 40 30 Ağırlık (g) (g) Ağırlık 20 10 0 5 10 15 Standart Boy (cm)
ġekil 4.65 Erkek B.bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
9579
Çizelge 4.30 B. bjoerkna Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 7.00 14.40 10.16 1.31 1064 W 10.09 70.14 25.90 10.75 1064
Çizelge 4.31 B. bjoerkna Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.0234 3.003 0.56 556 0.930 0.0055 1.65 p>0.05 ♀ 0.0241 2.984 0.98 508 0.903 -0.0167 1.65 p>0.05 ♂+♀ 0.0241 2.986 2.22 1472 0.919 -0.0060 1.66 p>0.05
(Çizelge 4.31)‟ de türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında, erkekler için pozitif allometri, total ve diĢiler için negatif allometri tespit edilmiĢ, yapılan t-testi aradaki farkın önemli olmadığını ortaya koymuĢtur.
4.2.8.2.4 Kondisyon Faktörü
Manyas KuĢ Gölü‟ nde ki B. bjoerkna populasyonunun örnekleme dönemlerine göre Kondisyon Faktörü değerleri, diĢi ve erkek bireyler için ayrı ayrı hesaplanmıĢ ve (ġekil 4.66)‟ da sunulmuĢtur.
Kondisyon faktörünün yıl içerisindeki değiĢimi incelendiğinde, diĢi bireylerde ortalama kondisyon faktörü için en düĢük değer Temmuz ayında 2.159 iken, Ocak ayında 2.409 ile en yüksek değere ulaĢtığı tespit edilmiĢtir. Erkek bireylerde ise, en düĢük değerin ġubat ayında 2.124, en yüksek değerin ise Ağustos ayında 2.448 olduğu saptanmıĢtır (Çizelge 4.32, 4.33).
9680
Çizelge 4.32 B. bjoerkna Aylara Göre Kondisyon Faktörü Değerleri (♀)
AYLAR Ort DĠġĠ Min Mak SS SE N MAYIS 2.236 1.953 2.744 0.173 0.03 28 HAZĠRAN 2.350 1.345 3.390 0.300 0.03 116 TEMMUZ 2.159 1.788 2.799 0.216 0.03 59 AĞUSTOS 2.308 1.612 2.988 0.242 0.03 57 EYLÜL 2.390 1.991 3.010 0.215 0.02 75 EKĠM 2.392 1.468 3.451 0.298 0.03 114 KASIM 2.363 1.970 2.777 0.207 0.04 31 OCAK 2.409 2.099 2.974 0.257 0.07 13 ġUBAT 2.324 2.035 2.723 0.223 0.06 15
Çizelge 4.33 B. bjoerkna Erkek Bireylerinin Aylara Göre Kondisyon Faktörü Değerleri
AYLAR Ort ERKEK Min Mak SS SE N MAYIS 2.238 2.143 2.332 0.134 0.095 2 HAZĠRAN 2.364 1.407 2.231 0.289 0.024 150 TEMMUZ 2.164 1.672 2.872 0.293 0.053 30 AĞUSTOS 2.448 1.787 3.040 0.239 0.019 152 EYLÜL 2.377 1.991 3.041 0.206 0.018 137 EKĠM 2.333 1.903 3.125 0.243 0.030 64 KASIM 2.319 1.970 2.777 0.207 0.455 2 OCAK 2.338 2.130 2.546 0.294 0.208 2 ġUBAT 2.124 1.964 2.300 0.170 0.085 4
9781
2,5 N = 1472 2,4
2,3 ort dişi 2,2 ort erkek 2,1
Kondisyon Faktörü Kondisyon 2
Aylar
ġekil 4.66 B. bjoerkna‟ nın DiĢi ve Erkek Bireyler Ġçin Kondisyon Faktörü Değerleri
4.2.8.2.5 Üreme Biyolojisi
Aylık gonadosomatik indeks değerlerine bakıldığında, Eylül sonu ile birlikte hızlı bir artıĢ gösteren GSI değeri, Ocak ayında maksimum değere ulaĢmıĢ, en yüksek ortalama değer bu ayda 6.193 olarak hesaplanmıĢtır. Mart, Nisan, Aralık aylarında örnek elde edilemediğinden bu aylar için değer verilmemiĢtir. Ancak, bu veriye bakarak Manyas KuĢ Gölü‟ nde B. bjoerkna için üreme tipinin parti parti olduğu değerlendirilebilir. Yani; Temmuz, Ekim, Kasım ve Ocak ayı üremeye devam ettiği aylardır ve Ocak ayı üremenin en yoğun olduğu zaman dilimi olarak ifade edilebilir. Tüm B. bjoerkna bireylerinin aylara göre gonodosomatik indeks değerleri (Çizelge 4.34) ve (ġekil 4.74)‟ de verilmiĢtir.
9882
Çizelge 4.34 B. bjoerkna Aylara Göre GSI Değerleri
AYLAR Ort GSI Min Mak SS SE N MAYIS 5.857 2.048 11.69 2.782 0.508 30 HAZĠRAN 1.927 0.061 5.685 1.020 0.065 250 TEMMUZ 4.779 0.054 15.03 3.675 0.433 72 AĞUSTOS 2.406 0.305 17.81 2.973 0.212 197 EYLÜL 2.165 0.313 5.393 0.867 0.061 202 EKĠM 3.769 0.294 10.76 1.589 0.120 175 KASIM 4.955 0.987 69.73 9.918 1.462 46 OCAK 6.193 2.769 7.253 1.076 0.278 15 ġUBAT 5.608 2.290 8.169 1.706 0.391 19
7 N = 1006 6 5
GSI 4 ort gsı
Ort 3 2 1
AYLAR
ġekil 4.67 B. bjoerkna Aylara Göre GSI Değerleri DeğiĢimi
4.2.9 Rutilus rutilus (LINNAEUS, 1758) (Kızılgöz Balığı)
Sinonimleri: Rutilus rutilus rutilus (LINNAEUS, 1758); Cyprinus rutilus (LINNAEUS, 1758); Leuciscus rutilus (LINNAEUS, 1758); Cyprinus rubellio (LESKE, 1774); Cyprinus simus (HERMANN, 1804); Cyprinus lacustris (PALLAS, 1814); Cyprinus jaculus (JURINE, 1825); Leuciscus rutiloides (SELYS- LONGCHAMPS, 1842); Leuciscus selysii (SELYS-LONGCHAMPS, 1842);
9983
Leuciscus lividus (HECKEL, 1843); Leuciscus pausingeri (HECKEL, 1843); Leucos pigulus (BONAPARTE, 1844); Leucos cenisophius (BONAPARTE, 1845); Cyprinus pigus (GRONOW, 1854); Leuciscus jurinii (DYBOWSKI, 1862); Leuciscus rutilus daugawensis (DYBOWSKI, 1862); Gardonus ruboculus (WALECKI, 1863); Leuciscus pallens (BLANCHARD, 1866); Rutilus rutilus caspicus (YAKOVLEV, 1870); Leuciscus rutilus auratus (YAKOVLEV, 1873); Leuciscus rutilus communis (YAKOVLEV, 1873); Leuciscus rutilus fluviatilis (YAKOVLEV, 1873); Leuciscus rutilus bolmensis (MALM, 1877); Leuciscus rutilus communis (ROSSIKOV, 1895); Leuciscus rutilus terekensis (ROSSIKOV, 1895); Leuciscus rutilus wobla (GRIMM, 1896); Leuciscus rutilus vobla (DIKSON, 1909); Rutilus rutilus aralensis (DIKSON, 1909); Rutilus rutilus mariza (DRENSKY, 1926); Rutilus rutilus schelkovnikovi (DERJAVIN, 1926); Leuciscus pigus dojranensis (KARAMAN, 1928); Rutilus rutilus carpathorossicus (VLADYKOV, 1930); Rutilus rutilus uzboicus (BERG, 1932); Rutilus rutilus bucharensis (NIKOLSKY, 1933); Rutilus rutilus goplensis (STANGENBERG, 1938); Rutilus rutilus sucharensis (STANGENBERG, 1938); Rutilus rutilus vegariticus (STEPHANIDIS, 1950); Rutilus rutilus frici (MISIK, 1957) [23].
Materyal: n = 22 (19 ♀, 3 ♂)
ġekil 4.68 Rutilus rutilus
10084
ġekil 4.69 R. rutilus Pul Örneği
ġekil 4.70 R. rutilus Farinks DiĢleri (5)
4.2.9.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Sapanca, Apolyont Gölleri, Karadeniz ve Azak Denizi Havzaları, Apolyont (Uluabat), Karadeniz ve Hazer Denizi Havzaları, Bütün Avrupa, Terme-Bafra arasındaki dereler, Miliç Deresi, Samsun, Sakarya Havzası, Ġpsala drenaj kanalları, Büyükçekmece Gölü, Ġznik Gölü, Manyas Gölü.
10185
Morfoloji:
D: III 9-11 A: III 9-11 Farinks DiĢleri: 6-6; 5-5; 6-5.
Ġngilizce‟ de ”Roach” adı altında tanımlanan kızılgöz balığının, vücudu yanlardan hafif yassılaĢmıĢ olup, iri pullarla örtülüdür. Ağız küçük ve terminal konumludur. Göz irisi kırmızı renklidir. Sırt yeĢilimsi-gri, yan taraflar ve karın bölgesi ise gümüĢ beyazdır. Dorsal yüzgeç aĢağı yukarı Ventral‟ lerle aynı hizadan baĢlar ve serbest kenarı hafifçe içeriye doğru kavislidir. Kuyruk yüzgeci derin çatallı ve loplarının ucu sivridir. Pektoral, Ventral ve Anal yüzgeçlerinin sadece uç kısımlarının kırmızı renkli oluĢuyla kızılkanat balığına benzese de göz irislerinden kolayca ayrılır [23,32].
Biyoloji:
Akarsuların yavaĢ akıntılı, vejetasyonun bol olduğu kıyı kesimlerinde yaĢar. Kirli ve ötrafik göllerde baskın hale geçebilen bu tür, turna, yayın, yılan balığı gibi yırtıcı formların önemli besin maddelerini oluĢtururular. Omnivor bir beslenme rejimine sahip olan tür, böcek larvaları, molluslar, krustaseler ile diatomeler, su mercimekleri gibi bitkisel materyallerin dahil olduğu geniĢ bir beslenme rejimine sahiptir. Yumurtlama periyodu Nisan-Haziran ayları arasında olup, bırakılan yumurtalar yapıĢkan özelliktedir ve genellikle taĢlar üzerine, bitkilerin yaprak ve gövdelerine tespit ederler. Eti lezzetli olmadığı, fazla kılçıklı olmasından ötürü ekonomik değeri olmayıp, Manyas Gölü için de az miktarda bulunmaktadır ve yöresel olarak beslenilmektedir. [59,23].
10286
4.2.9.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.9.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin standart boy dağılımlarının 11.50 – 22.60 cm arasında değiĢim gösterdiği ve en fazla % 22.33‟ lük oranla 18 cm boy grubunda arasında olduğu görülmüĢtür. EĢeye bağlı boy dağılımı incelendiğinde, diĢilerin 11.50 – 22.60 cm, erkeklerin 18.00 – 22.00 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen bireylerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.71) ve (Çizelge 4.35)‟ de verilmiĢtir.
25 N = 22 20
15
10 Frekans (%) Frekans 5
0 11 13 15 17 18 19 20 21 22
Standart Boy (cm)
ġekil 4.71 R. rutilus Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.35 R. rutilus Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ 11.50 22.60 17.91 2.28 0.52 19 ♂ 18.00 22.00 22.03 0.55 0.32 3 ♀ + ♂ 11.50 22.60 18.47 2.56 0.55 22
10387
R. rutilus populasyonuna ait ağırlık değerleri ise 32.40 – 286.60 g arasında değiĢtiği, populasyonda eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde, diĢilerin 32.40 – 286.60 g arasında dağılım gösterdiği ve erkeklerin 133.20 – 258.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen bireylerin ağırlık dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.80) ve (Çizelge 4.36)‟ da verilmiĢtir.
30 N = 22 25
20
15
10 Frekans (%) Frekans
5
0 32 63 94 125 156 187 218 249 280 Ağırlık (g)
ġekil 4.72 R. rutilus Ağırlık Dağılımı
Çizelge 4.36 R. rutilus Ağırlık (g) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ 32.40 286.60 161.13 52.38 12.02 19 ♂ 133.20 258.00 273.33 14.41 8.321 3 ♀ + ♂ 32.40 286.60 176.43 62.65 13.36 22
4.2.9.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 19 adet (% 86.36) diĢi, 13 adet (% 13.63) erkek olmak üzere toplam 22 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.73). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 1.46:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi
10488 erkek oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır (χ2=3.237, p>0.05).
100 N = 19 N = 3 90 80 70 60 50
40 Frekans (%) Frekans 30 20 10 0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.73 R. rutilus EĢey Kompozisyonu
4.2.9.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda toplam 22 adet sazan balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.74)‟ de gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi de (Çizelge 4.37)’ de gösterilmiĢtir.
10589
350 W = 0,0423L2,8404 300 R² = 0,861 N = 22 250 200 150
Ağırlık (g) Ağırlık 100 50 0 0 5 10 15 20 25 Standart Boy (cm)
ġekil 4.74 R. rutilus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.37 R. rutilus Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 11.50 22.60 18.47 2.56 22 W 32.40 286.60 176.43 62.65 22
Çizelge 4.38 R. rutilus Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂+♀ 0.0423 2.840 28.13 22 0.861 -0.0056 1.72 p>0.05
(Çizelge 4.38)’ de türün her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında, negatif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi farkın anlamlı olmadığını ortaya konmuĢtur.
10690
4.2.10 Chalcarburnus chalcoides (GULDENSTAEDT, 1772) (Tatlısu Kolyoz Balığı)
Sinonimleri: Alburnus chalcoides (GULDENSTAEDT, 1772); Cyprinus chalcoides (GULDENSTAEDT, 1772); Chalcarburnus chalcoides (GULDENSTAEDT, 1772); Cyprinus clupeoides (PALLAS, 1776); Aspius heckelii (FITZINGER, 1832); Aspius mento (PERTY, 1832); Chalcarburnus chalcoides mento (AGASSIZ, 1832); Aspius mento (HECKEL, 1836); Leuciscus albuloides (VALENCIENNES, 1844); Chalcarburnus chalcoides mentoides (KESSLER, 1859); Alburnus mentoides (KESSLER, 1859); Alburnus longissimus (WARPACHOWSKI, 1892); Alburnus latissimus (KAMENSKY, 1901); Chalcarburnus chalcoides danubicus (ANTIPA, 1909); Alburnus chalcoides derjugini (BERG, 1923); Chalcarburnus chalcoides derjugini (BERG, 1923); Alburnus chalcoides mentoides longicephala (TSEEB, 1930); Alburnus chalcoides carinatus (BATTALGĠL, 1941); Alburnus chalcoides istanbulensis (BATTALGĠL, 1941) [23].
Materyal: n = 68 (9 ♀, 8 ♂)
ġekil 4.75 Chalcarburnus chalcoides
91107
ġekil 4.76 C. chalcoides Pul Örneği
ġekil 4.77 C.chalcoides Farinks DiĢi (5.2 – 2.5) (Skala: 1 mm)
4.2.10.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Telek, Sulak, Kura Nehirleri, Apolyont Gölü, Kağıthane Deresi, Sapanca Gölü, Ġznik Gölü, Karadeniz ve Azak Denizi Havzaları, Bafra Gölü, Samsun, Kelkit Çayı, YeĢilırmak, Çorum Çayı, Amasya Çayı, Karahisar Çayı, Ergene Çayı, Terkos Gölleri, Mert Gölü, Bulanık Gölü, Büyükçekmece Gölü, Küçükçekmece Gölü, Kirazlık Dere, BeĢikdüzü Dere, Değirmen Dere, Çekerek Suyu, Solaklı Deresi, Akçabat, Kokar Dere, Bakır Çay, Kantarlı Deresi, Yıldızlı Deresi, Fol Deresi,
10892
Sivriler Deresi, Kirazlık Dere, Ġskefiye Deresi, Ömerli Barajı, Karasu Ve Maden Dereleri, Hopa Çayı, ġana Deresi, Gelincik Deresi, Güz Dere, Akınçay ve Kocaman Dereleri, Alaplı Çayı, Çermik Dereleri, Salı Dere, Aydınlar Çayı, Yalnızcı Dere, ÇerkeĢ Çayı, Döngeller Deresi, Kurtsuyu Deresi, Manyas Gölü.
Morfoloji:
D: III 7-9 A: III 13-15 Farinks DiĢleri: 2-5; 5.2.
Ġngilizce‟ de ”Scelaube” adı altında tanımlanan tatlısu kolyoz balığının, vücudu ince uzun yapılı, parlak pullarla örtülüdür. Ağız geniĢ ve yukarıya yönelik pozisyondadır. Ventral yüzgeçlerin önünde keskin kenarlı pulsuz bir karina görülür. Dorsal ve Anal‟ in serbest kenarları hafif içeriye doğru girintilidir. Kuyruk Yüzgeci derin çatallı ve lobların ucu sivridir. Sırt esmer-gri, bazen de yeĢilimsi-gri görünümdedir; yan taraflar ve karın bölgesi ise gümüĢ beyazdır. [23,32].
Biyoloji:
Akarsuların parlak yüzeyli sularında gruplar halinde dolaĢan, pelajik yaĢamlı balıklardır. BaĢlıca besinlerini omurgasız hayvanlardan kurtlar, Mollusklar, küçük krustaseler, ve böcek larvaları oluĢturmaktadır. Yumurtlama periyodu Mayıs- Temmuz ayları arasında olup, bırakılan yumurtalar hızlı akan akarsuların zeminindeki taĢlar ve çakıllar üzerine bırakılır. Fazla kılçıklı bir balık ve küçük boylu olmasından dolayı çok tercih edilen bir balık türü olmasa da yöresel olarak bol miktarda tüketilmekte olup, Manyas Gölü için ikinci derecede önemli balık türü arasında yer almaktadır.
10993
4.2.10.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.10.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca elde edilen bireylerin standart boy dağılımlarının 3.20 – 16.00 cm arasında değiĢtiği ve en fazla % 51.47‟ lik oranla 3 cm boy grubunda olduğu saptanmıĢtır. Populasyonda eĢeye göre boy dağılımı incelendiğinde, erkeklerin 11.00 – 16.00 cm, diĢilerin 11.50 – 15.00 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen bireylerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.78) ve (Çizelge 4.39)‟ da verilmiĢtir.
60 N = 68 50 40 30 20
Frekans (%) Frekans 10 0 3 5 7 9 11 13 15 Standart Boy (cm)
ġekil 4.78 C. chalcoides Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.39 C. chalcoides Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey/SL Min Max Ort SS SE N ♀ 11.50 15 11.82 0.72 0.24 9 ♂ 11.00 16 15.44 0.50 0.18 8 ♀ + ♂ 11.00 16 13.52 1.96 0.47 17
11094
C. chalcoides populasyonuna ait ağırlık değerlerinin ise 0.60 – 65.80 g arasında değiĢim gösterdiği, eĢeye göre ağırlık dağılımı incelendiğinde, diĢilerin 30.60 – 62.00 g, erkeklerin 25.80 – 65.80 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Ġncelenen bireylerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.79) ve (Çizelge 4.38)‟ de verilmiĢtir.
80 70 N = 68 60 50 40 30 Frekans (%) Frekans 20 10 0 0 8 16 24 32 40 48 56 64 Ağırlık (g)
ġekil 4.79 C. chalcoides Ağırlık Dağılımı
Çizelge 4.40 C. chalcoides Ağırlık (g) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ 30.60 62.00 32.96 5.87 1.96 9 ♂ 25.80 65.80 59.45 5.12 1.81 8 ♀ + ♂ 25.80 65.80 45.42 14.60 3.55 17
4.2.10.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, populasyonun 9 adet (%52.94) diĢi, 8 adeti (%40.06) erkek, olmak üzere toplam 68 bireyden oluĢtuğu belirlenmiĢtir (ġekil 4.80). DiĢi bireylerin erkek bireylere oranı 1.12:1 dir. Uygulanan χ2 testi sonucu diĢi erkek
11195 oranları arasında istatiksel açıdan farkın önemli olmadığı saptanmıĢtır. (χ2= 0.058, p>0.05).
60 N = 9 N = 8 50
40
30
20 Frekans (%) Frekans
10
0 DiĢi Erkek EĢeyler
ġekil 4.80 C. chalcoides EĢey Kompozisyonu
4.2.10.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda 9‟u diĢi, 8‟ i erkek ve 51‟ i cinsiyeti tanımlanamayan olmak üzere toplam 68 adet kolyoz balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bunlara ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuçların grafikleri (ġekil 4.81, 4.82, 4.83)‟ da gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemide (Çizelge 4.41, 4.42)‟ de gösterilmiĢtir.
80 W = 0,017L3,0059 70 R² = 0,9507 N = 68 60 (g) 50 40
Ağırlık Ağırlık 30 20 10 0 0 5 10 15 20 Standart Boy (cm)
ġekil 4.81 C. chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
11296
70 W = 0,0914L2,3882 60 R² = 0,9415 N = 9 50 40 30
Ağırlık (g) Ağırlık 20 10 0 0 5 10 15 20
Standart Boy (cm)
ġekil 4.82 DiĢi C. chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
70 W = 0,1139L2,2727 60 R² = 0,9765 N = 8 50 (g) 40 30
Ağırlık 20 10 0 0 5 10 15 20 Standart Boy (cm)
ġekil 4.83 Erkek C. chalcoides Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.41 C. chalcoides Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 3.20 16.00 6.90 4.09 68 W 0.60 65.80 13.00 20.26 68
11397
Çizelge 4.42 EĢey Bilinmeyen C. chalcoides Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 11.00 16.00 4.69 1.18 51 W 0.60 13.80 2.24 2.38 51
Çizelge 4.43 C. chalcoides Bireylerinin Boy-Ağırlık ĠliĢkisi Parametreleri
EĢey a b SE(b) N R2 t-test t-tablo p ♂ 0.1139 2.273 3.78 8 0.976 -0.192 1.86 p>0.05 ♀ 0.0914 2.383 3.49 9 0.941 -0.175 1.83 p>0.05 ♂+♀ 0.0170 3.006 4.47 68 0.951 0.001 1.67 p>0.05
(Çizelge 4.43)‟ de türün diĢi, erkek ve her iki eĢeye ait toplam bireylerinin b değerlerine bakıldığında; totalde pozitif allometri, erkek ve diĢiler için negatif allometri tespit edilmiĢtir, yapılan t-testi farkın önemli olmadığını ortaya koymuĢtur.
4.2.11 Silurus glanis (LINNAEUS, 1758) (Yayın Balığı)
Sinonimleri: Silurus glanis (LĠNNAEUS, 1758); Silurus silurus (WULFF, 1758); Silurus glanis aralensis (KESSLER, 1872).
Materyal: n = 3 (2 ♀, 1 ♂)
ġekil 4.84 Silurus glanis [88]
11498
4.2.11.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Sakarya Nehri, Ankara Civarı, Fırat Nehri, Apolyont, Ġznik, Çıldır Gölleri, Gölhisar Gölü, Ceyhan ve Seyhan Nehirleri, Hirfanlı Barajı, Kara Çay, Orta ve Kuzey Avrupa, Anadolu‟nun büyük bir Kısmı, Büyük Menderes, Gölcük, Köyceğiz Gölü, Arpaçay, GölbaĢı Gölü, Terkos Gölü, Gala Gölü, Pamuklu Gölü, Eğlence Çayı, Keklik Deresi, Hafız Çayı, Sivas Yöresi Ġçsuları, Büyükçekmece Gölü, Menzelet Barajı, Kars Çayı, Kızılırmak Nehri ve Manyas Gölü. Morfoloji:
D: I 3-5 A: I 85-95
Ġngilizce‟ de ”Wels” adı altında tanımlanan yayın balığının, yumuĢak ve kaygan yapılı kalın bir derisi bulunmakla beraber pulsuz bir vücudu vardır. Vücut anüsün bulunduğu bölgeden itibaren kuyruğa doğru gidildikçe yanlardan yassılaĢır. BaĢ iri yapılı ve dorso-ventral yönde yassılaĢmıĢtır. Ağız çok büyük ve kuvvetli diĢlerle donatılmıĢtır. Üst çenede 1, alt çenede 2 çift bıyık vardır. Üst çenedeki bıyıklar oldukça uzun yapılı olup, geriye doğru yatırıldığında aĢağı yukarı Pektoral‟ lerin sonuna kadar uzanabilir. Gözler ve Dorsal yüzgeç vücuda nazaran küçüktür. Anal yüzgeç ise gayet uzun olup kuyruk yüzgecinin çok yakınına kadar uzanır. Kuyruk yüzgeci de tek loplu olup, serbest kenarı yuvarlaktır. Pektoral yüzgeçlerde düzensiz diĢler taĢıyan çok kuvvetli birer diken radius taĢır [23,32].
Biyoloji:
Vücut rengi çok değiĢken olmakla beraber, genellikle sırt tarafı siyah-gri, karın tarafı ise sarımtırak veya kirli beyazdır. Özellikle yaĢlı bireylerde renk ve desen alacalı bir görünüm gösterir.
11599
Genellikle zemini balçıktan veya yumuĢak toprakla kaplı akarsularda ve akarsuların durgun akan Abramis Zonlarında yaĢarlar. Akarsu ve göllerdeki kirlenmenin yanı sıra üreme alanlarını bozacak nitelikteki su seviyesi regülâsyonları ve yanlıĢ avlanma bu türü tehdit eder ki; eskiden Manyas Gölü‟ nde çok yaygın olduğu bilinen bu türün, günümüzdeki populasyonu iyice zayıflamıĢ durumdadır [23,32].
BaĢlıca gıdasını kurbağalar, çeĢitli balıklar, tatlısu istakozları, dalgıç kuĢları, ördek yavruları, küçük yılan balıkları ve su sıçanları oluĢturur. Geceleri aktif olan bu balıklar birer predatörlerdir. Yumurtlama periyodu Mayıs-Temmuz ayları arasında olup, yumurtalar özellikle fazla derin olmayan bol vejetasyonlu kıyı zonlarına geçer ve orada yuva oluĢturur. Yumurtalar yapıĢkan özellikte olup, otların gövdelerine yapıĢırlar ve açılıncaya kadar erkek balı tarafından korunurlar. Etleri oldukça lezzetli ve kılçığı az olan bu balıklar kaliteli tatlısu balıklarındandırlar. Eti bu amaçla kullanılırken, kemikleri ve hava keseleri de tutkal yapımında kullanılan önemli bir hammaddedir.
4.2.11.2 BÜYÜME DURUMU
S. glanis türünün türünün boy-ağırlık dağılımları, boy-ağırlık iliĢkileri, eĢey kompozisyon değerlendirmeleri populasyon içerisinde 2 adet diĢi, 1 adet erkek olmak üzere toplam 3 adet birey elde edilmiĢ olması nedeniyle yapılmamıĢtır. Fakat genel standart boyları incelendiğinde bireylerin boy değerlerinin 49.00, 59.00 ve 72.00 cm ağırlık değerlerinin ise 1074.60; 1659.40 ve 3000.0 g olduğu görülmüĢtür.
4.2.12 Neogobius fluviatilis (PALLAS, 1814) (Tatlısu Kaya Balığı)
Sinonimleri: Gobius fluviatilis (PALLAS, 1814); Gobius sordidus (BENNETT, 1835); Gobius steveni (NORDMANN, 1840); Gobius fluviatilis nigra (KESSLER, 1859) [26].
116100
Materyal: n = 54 (54 ♂)
ġekil 4.85 N. fluviatilis (♂)
ġekil 4.86 N. fluviatilis (♀) [89]
4.2.12.1 GENEL ÖZELLĠKLER
Türkiye’ de Dağılımı:
Karadeniz Havzası, Bursa civarı, Ġstanbul Boğazı, Burgaz, Sapanca Gölleri, Apolyont Gölü, Ege ve Akdeniz Kıyıları, Azak Denizi Kıyıları, Terme-Bafra Bölgesi, Simav Çayı, Terkos Gölü, Mert Gölü, Sakarya Gölü, Çilingoz Deresi, Papuç Dere, Akçokoca-Düzce, Ereğli-Zonguldak, Ulus-Bartın, Mert Gölü, ÇerkeĢ-Çankırı, ġenpazar-Kastamonu, Mihaliçık- EskiĢehir, Hopa-Artvin, ÇavuĢlu, Çatkaya, Çermik Dereleri, Manyas Gölü.
117101
Morfoloji:
D: VI A: I 12-17
Ġngilizce‟ de ”Sand goby” adı altında tanımlanan tatlısu kaya balığının, baĢı geniĢtir. Küçük yumuĢak bir vücudunun büyük bir kısmı cycloid pullarla örtülüdür.
Renk yarı Ģeffaf olup, yan taraflarında belirgin olmayan lekeler bulunur. Dorsal ve Kaudal yüzgeçler üzerinde siyah lekelerden oluĢmuĢ bantlar yer alır. Özellikle üreme mevsiminde erkekleri siyah bir görünüm kazanır ve yüzgeçleri normal zamana göre 1.5 misli daha uzar.
ġekil 4.87 Erkek ve DiĢi Birey [90]
Biyoloji:
Bu tür; tuzluluk, besin, ve sıcaklık gibi faktörlere karĢı hassas değildir ve daima zeminde yaĢar. BaĢlıca gıdasını kurtlar, mollusklar, küçük krustaseler ve balık yavruları oluĢturur. Yumurtlama periyodu Mayıs-Temmuz arasında olup, yumurtalar genellikle taĢların ve ölü midye kabuklarının arasına bırakılır. Erkekler yavru çıkıncaya kadar yumurtaların etrafında dolaĢarak bekçilik yaparlar. Manyas Gölü‟ nde tüketilen ama çok da ekonomik olmayan bir balık türüdür. [23].
118102
4.2.12.2 BÜYÜME DURUMU
4.2.12.2.1 Boy ve Ağırlık Dağılımları
Manyas Gölü‟ nden örnekleme dönemi boyunca saedec erkek birey elde edilmiĢ ve bireylerin standart boy dağılımları 10.50 – 14.20 cm arasında değiĢtiği ve en fazla % 46.29‟ luk oranla 11 cm boy grubunda olduğu görülmüĢtür. Ġncelenen bireylerin boy dağılımlarına iliĢkin istatistiksel bilgiler (ġekil 4.88) ve (Çizelge 4.44)‟ de verilmiĢtir.
50 N = 54 45 40 35 30 25 20 15 Frekans (%) Frekans 10 5 0 10 11 12 13 14 Standart Boy (cm)
ġekil 4.88 N. fluviatilis Standart Boy Dağılımı
Çizelge 4.44 N. fluviatilis Standart Boy (cm) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ + ♂ 10.50 14.20 11.74 0.94 0.13 54
119103
N. fluviatilis populasyonuna ait ağırlık değerleri ise 20.00 – 50.20 g arasında dağılım gösterdiği ve en fazla bireyin 16 adet bireyle (%29.63)‟ lük oranla 28 g olan ağırlık grubunda dağıldığı saptanmıĢtır (ġekil 4.89).
30 N = 54 25 20 15
10 Frekans (%) Frekans 5 0 20 23 26 29 32 35 38 41 44 47 Ağırlık (g)
ġekil 4.89 N. fluviatilis Ağırlık Dağılımları
Çizelge 4.45 N. fluviatilis Ağırlık (g) Tablosu
EĢey Min Max Ort SS SE N ♀ + ♂ 20.00 50.20 31.52 7.09 0.96 54
4.2.12.2.2 EĢey Kompozisyonu
Yapılan eĢey tayinleri sonucunda, örneklenen 54 bireyin tamamının (%100) erkek bireylerden oluĢtuğu tespit edilmiĢtir.
120104
4.2.12.2.3 Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Manyas KuĢ Gölü‟ nde yapılan örneklemeler sonucunda elde edilen 54 tatlısu kaya balığının standart boyu ve ağırlığı ölçülmüĢtür. Bireye ait boy-ağırlık arasındaki iliĢkiyi ifade eden sonuç grafiği (ġekil 4.90)‟ da gösterilmektedir. Populasyonun boy-ağırlık iliĢkisi denklemi de (Çizelge 4.46)‟ de gösterilmiĢtir.
60 W= 0,0817L2,411 50 R² = 0,7466 N = 54 40
30
Ağırlık (g) Ağırlık 20
10
0 10 Standart Boy (cm) 15
ġekil 4.90 N. fluviatilis Boy-Ağırlık ĠliĢkisi
Çizelge 4.46 N. fluviatilis Boy-Ağırlık Değerleri
Min Max Ort SS N SL 10.50 14.20 11.70 0.94 54 W 20.00 50.20 31.50 7.09 54
121105
5. FĠZĠKO-KĠMYASAL PARAMETRELERĠN EĞERLENDĠRĠLMESĠ
Örneklemelerin yapıldığı istasyonlara yakın noktaklarda yapılan su kalitesi gözlem analizi sonuçlarının, istasyonlar arasındaki benzerlik derecesi, yapılan “Bray & Curtis Similarity Ġndeks Analizine” göre değerlendirildiğinde, benzerlik oranının tüm yıllardaki 1. istasyon (Kocaçay-Manyas Göl GiriĢi) ile 4. istasyon (Mürüvetler Deresi-Manyas Göl GiriĢi) arasındaki benzerlik derecelerinin %50 üzerinde bir benzerlik oranına sahip olduğu görülmüĢ, 5 yıl içerisindeki ortalama değerin % 99.178 olduğu hesaplanmıĢtır (ġekil 5.1).
122106
ġekil 5.1 “Bray & Curtis Benzerlik Katsayısı Matriksi” ne göre örnekleme periyodunda elde edilen su kalitesi gözlem sonuçlarının istasyonlar arasındaki “Kümelenme Analizi”
107
6. TARTIġMA
Manyas KuĢ Gölü‟ nde 2009 – 2010 yılları arasında aylık olarak yapılan örneklemelerde Manyas KuĢ Gölü balık faunasına ait toplam 4 familyaya ait 12 tür 2138 adet birey elde edilmiĢ ve bunların bazı biyolojik özellikleri incelenmiĢtir. Elde edilen türlerin boy-ağırlık iliĢkisine değinen diğer çalıĢmalar incelendiğinde;
Esox lucius;
ÇalıĢmamızda örneklenen 9 adet turna balığının (E. lucius)’ un 6‟ sını diĢi, 3‟ünü erkek bireyler oluĢturmaktadır. Standart boy diĢilerde 38.50 – 67.00 cm arasında, erkeklerde 14.00 – 44.50 cm arasında dağılım gösterirken; ağırlık diĢilerde 695.00 – 1519.60 g, erkekler de ise 189.00 – 922.60 g arasında dağılım göstermiĢtir.
Ülkemizde yayılıĢ gösteren turna balığının diğer göllerdeki populasyonlarının ağırlık ve boy değerlerine bakıldığında; hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir. Boy-ağırlık iliĢkisine değinen çalıĢmalarda b değerinin büyük çoğunlukla 3‟ ten büyük olduğu ve pozitif allometri gösterdiği görülmektedir (Çizelge 6.1). Bizim hesaplamalarımızda ise, b en düĢük değeri almıĢtır. Ayrıca diĢi bireylerin sayısının fazla olduğu ve aynı boydaki erkeklerden daha yüksek olduğu örülmüĢtür. Bu durum üreme döneminde diĢi bireylerin vücut ağırlıklarının gonadların geliĢimiyle artmasından kaynaklanmıĢ olabilir. Diğer olası nedenler arasında; beslenme, ortamdaki besin tipi ve miktarı, zaman ve balık büyüklüğüne bağlı olarak meydana gelen farklılıklar da gösterilebilir. Yeterli sayıda örnek olmadığından ve aylara göre homojen bir dağılım elde edilmediğinden yaĢ, kondisyon faktörü ve GSI değerlerine bakılmamıĢtır.
108
Çizelge 6.1 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan E. lucius (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 173 ♂ 0.0033 3.430 [91] Aral ve Büyükhatipoğlu, 1987 Bafra Gölü 111 ♀ FL 0.0045 3.330 284 ♀+♂ 0.0075 3.180 55 ♂ 16.50 – 53.00 260.00 - 1140.00 0.0062 3.102 0.996 [92] Altındağ ve ark., 1999 Kesikköprü Baraj Gölü 45 ♀ FL 18.70 – 49.40 265.00 - 1100.00 0.0026 3.365 0.992 100 ♀+♂ 16.50 - 49.40 260.00 - 1140.00 0.0357 2.691 0.996 97 ♂ 0.0015 3.450 0.925 [93] Ilhan ve Balık, 2003 IĢıklı Gölü 69 ♀ FL 0.0034 3.270 0.904 116 ♀+♂ 0.0023 3.390 0.922 180 ♂ [94] Küçük ve Güçlü, 2004 Afyon-Çapalı Gölü 131 ♀ FL 20.50–47.05 84.00 – 747.00 0.0226 2.719 0.898 311 ♀+♂ 737 ♂ 15.00 - 66.00 0.0063 3.073 [95] Çubuk ve ark., 2005 Karamık Gölü 360 ♀ FL 0.0060 3.098 1097 ♀+♂ 0.0059 3.097 737 ♂ 22.20 - 49.50 89.00 -1079.00 [96] Balık ve ark., 2006 Karamık Gölü 360 ♀ FL 22.50 - 50.40 93.00 -1212.00 1097 ♀+♂ 22.30 - 50.00 91.00 -1139.00 [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Terkos Brj Gölü 39 TL 28.90 – 54.10 2.8931 1.049 0.939 [98] Tarkan, 2006 Sapanca Brj Gölü 13 TL 26.30 – 57.60 0.0030 3.210 0.981 [98] Tarkan, 2006 Terkos Brj Gölü 13 TL 36.10 – 52.10 0.0060 3.030 0.970 44 ♂ 29.25 – 54.62 250.87 -1620.19 [99] Erdem ve ark., 2007 Apolyont Gölü 105 ♀ FL 30.30 – 61.62 285.20 -2250.50 149 ♀+♂ 30.11 – 54.85 265.66 -1595.15 117 ♂ 21.00 – 66.00 68.00 – 3342.00 0.0040 3.208 0.962 [100] Uysal ve ark., 2008 IĢıklı Gölü 196 ♀ FL 313 ♀+♂ 3 ♂ 14.00 – 44.50 189.00 – 922.60 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 6 ♀ SL 38.50 – 67.00 695.00 – 1519.60 9 ♀+♂ 14.00 – 67.00 189.00 – 1519.60 2.6389 1.614 0.999 109
Alburnus alburnus;
ÇalıĢmamızda akbalık türüne ait 18‟ i erkek, 14‟ ü diĢi olmak üzere toplam 32 adet birey elde edilmiĢtir. Standart boy dağılımı diĢilerde 12.60 – 18.70 cm, erkeklerde 13.50 – 19.50 cm, ağırlık değerlerinin ise diĢilerde 45.20 – 133.00 g, erkeklerde 40.00 – 150.40 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır (Çizelge 6.2). Boy-ağırlık iliĢkisine göre hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir. Ekolojik bölge farklılıklarının dıĢında beslenme, ortamdaki besin tipi ve miktarı, zamana bağlı olarak meydana gelen farklılıkların türün büyümesine etken olduğu düĢünülmektedir.
Türe ait farklı bölgelerde yapılan çalıĢmalar (Çizelge 6.2)‟ de sunulmuĢtur. Yapılan literatür taramasında gözlenen, türün biyolojik özelliklerine ait hesaplama veren çalıĢmanın az olduğudur.
110
Çizelge 6.2 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan A. alburnus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, SL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2
[101] Kleanthidis ve ark., 1999 Greece 86 TL 9.40 – 15.60 0.0018 2.700 0.920 Poland, [102] Neja & Kompowskı, 2001 405 SL 59.30 – 131.50 0.0134 2.947 0.979 Miedzyodrze 244 0.0098 2.790 0.985 [103] Koutrakis & Tsikliras, 2003 Greece TL 83 0.0064 3.098 0.978
[104] Petrova ve ark., 2009 Bulgaria 52 SL 10.00 – 14.00 3.76 – 20.00 0.1499 1.850 0.902
18 ♂ 13.50 – 19.50 40.00 – 150.40 0.0043 3.504 0.955
Bu çalıĢmada Manyas Gölü 14 ♀ SL 12.60 – 18.70 45.20 – 133.00 0.0422 2.689 0.807
32 ♀+♂ 12.60 – 19.50 40.00 – 150.40 0.0145 3.069 0.868
111
Scardinius erythrophthalmus;
ÇalıĢmamızda örneklenen 94 adet kızılkanat balığının 8‟ i diĢi, 10‟ u erkek ve 76‟ sı cinsiyeti tespit edilemeyen olmak üzere boy ve ağırlıkları ölçülmüĢtür (Çizelge 6.3)‟ de görüldüğü gibi standart boy diĢi bireylerde 10.70 – 15.50 cm, erkek bireylerde 16.10 – 21.00 cm arasında, ağırlığın ise erkeklerde 33.00 – 237.40 g, diĢilerde 66.00 – 303.00 g arasında dağılım göstermiĢtir.
Ülkemizde yayılıĢ gösteren kızılkanat balığının diğer göllerdeki populasyonlarının ağırlık ve boy değerlerine bakıldığında; boy-ağırlık iliĢkisine göre hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir. Boy-ağırlık iliĢkisine değinen çalıĢmalarda b değerinin büyük çoğunlukla 3‟ ten büyük olduğu ve pozitif allometri gösterdiği görülmektedir (Çizelge 6.3).
Populasyona ait birey sayısı diğer çalıĢmalara nazaran az olduğu görülmüĢtür. Bu sonuçlara bakarak türün gölde baskın bir populasyon oluĢturmadığı düĢünülmektedir. Örneklenen bireylerin tümünde cinsiyet tayinininin yapılamayıĢının nedeni, ortam Ģartlarının kalitesinin düĢük olması ve türün mevcut ortam Ģartlarına dayanıklı olmamasından kaynaklanmıĢ olabilir. Örneklemlerin homojen bir dağılım göstermemesi nedeniyle tek ayda toplanan örneklerle özellikle yaĢ, kondisyon faktörü ve GSI değerlerini vermenin çok sağlıklı olmayacağı düĢünüldüğünden bu hesaplamalar yapılmamıĢtır.
112
Çizelge 6.3 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan S. erythrophthalmus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 [105] Balık ve ark., 1997 Manyas Gölü ♀+♂ FL 0.0065 3.460 [106] Kleanthidis ve ark., 1999 Greece 75 ♀+♂ TL 10.60 – 21.10 0.0360 3.480 0.980 [107] Uğurlu ve Polat, 2006 Miliç Irmağı 1 ♀+♂ TL 9.90 [108] Miranda ve ark.,2006 Iberian Peninsula 41 ♀+♂ TL 0.0030 3.459 0.981 Büyükçekmece Brj [97] Gaygusuz ve ark., 2006 19 TL 5.80 – 15.70 0.1143 1.194 0.984 Gölü [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Ömerli Brj 632 TL 5.40 – 24.30 0.2499 1.223 0.995 [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Sapanca Gölü 105 TL 11.10 – 24.10 0.2611 1.189 0.993 [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Terkos Brj Gölü 35 TL 11.10 – 20.90 0.2619 1.190 0.997 [109] Tarkan ve ark., 2006 Sapanca Brj Gölü 593 ♀+♂ TL 8.78 – 30.20 8.75 – 381.95 Büyükçekmece Brj [98] Tarkan, 2006 19 TL 7.80 – 22.90 0.0078 3.210 0.992 Gölü [98] Tarkan, 2006 Ömerli Brj 813 TL 6.70 – 29.00 0.0059 3.280 0.991 [98] Tarkan, 2006 Sapanca Brj Gölü 278 TL 7.20 – 29.10 0.0116 3.020 0.989 [98] Tarkan, 2006 Terkos Brj Gölü 24 TL 12.80 – 23.60 0.0035 3.450 0.981 87 ♂ 9.50 – 26.00 15.00 – 295.00 0.0026 3.151 0.833 [110] Koyuncu ve ark., 2007 Uluabat Gölü 163 ♀ TL 10.50 – 28.10 17.00 – 332.00 0.0039 2.926 0.854 250 ♀+♂ [111] Bostancı ve ark., 2007 Gölhisar Gölü 28 ♂ FL 0.0195 2.983 0.912 71 ♀ 12.00 – 19.80 31.00 – 151.00 0.0141 3.107 0.907 99 ♀+♂ 0.0146 3.093 0.918 179 ♂ 10.00 – 23.20 16.00 – 257.00 0.0099 3.217 0.970 [112] Çınar ve ark., 2008 Uluabat Gölü 471 ♀ FL 9.90 – 25.20 15.00 – 306.00
650 ♀+♂ 9.90 – 25.20 15.00 – 306.00 10 ♂ 16.10 – 21.00 33.00 – 237.40 0.0133 3.256 0.985 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 8 ♀ SL 10.70 – 15.50 66.00 – 303.00 0.0014 4.017 0.881 94 ♀+♂ 10.70 – 21.00 33.00 – 303.00 0.0176 3.116 0.952
113
Leuciscus cephalus;
Manyas Gölü‟ nde yayılıĢ gösteren bir diğer tür tatlısu kefalinden (L. cephalus) örnekleme periyodu boyunca sadece 2 birey elde edilebilmiĢtr. Bu nedenle türe ait biyolojik özellikler hesaplanmamıĢtır.
Gölde nadir olarak bulunan tatlısu kefalinin diğer bölgelerde yapılan çalıĢmaları (Çizelge 6.4)‟ de verilmiĢtir. Türün ağırlık ve boy değerleri incelendiğinde; boy-ağırlık iliĢkisine göre hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir. Örneklem sayısının az olması nedeniyle biyolojik özellikleri hakkında veri elde edilememiĢtir.
114
Çizelge 6.4 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan L. cephalus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 717 ♂ 0.00002 2.970 [113] ÖztaĢ ve Solak, 1988 Müceldi Suyu 588 ♀ FL 0.00001 3.040 1305 ♀+♂ 8.50 – 26.80 7.90 – 324.00 210 ♂ 15.16 – 31.83 20.00 – 567.00 0.0158 3.001 0.996 [114] Alp ve ark., 1994 AkĢehir Gölü 222 ♀ FL 15.97 – 35.96 41.00 – 1766.00 0.0105 3.136 0.996 432 ♀+♂ 15.16 – 35.96 20.00 – 1766.00 [115] Solak ve ark.,1995 Kırmır Boğazı ♀+♂ FL 0.00002 2.910 ♂ 0.0104 3.140 [116] Altındağ ve ark, 1996 AkĢehir Gölü ♀ FL 0.0158 3.000 432 ♀+♂ 13.00 – 44.00 2.00 – 1766.00 [117] Ünver ve Tanyolaç, 1999 Tödürge Gölü 460 ♂ FL 0.0121 3.004 214 ♀ 0.0101 3.100 ♂ 0.0442 2.583 0.850 [118] Bulgen, 1999 Balıkesir, YeĢilköy Göleti ♀ TL 0.0765 2.383 0.828 431 ♀+♂ 8.10 – 21.50 9.80 – 120.88 0.0648 2.443 0.833 383 ♂ 10.82-23.95 17.00 – 176.25 0.0150 2.952 0.975 [119] Erdoğan ve ark., 2002 Karasu Nehri 376 ♀ FL 9.95-28.95 13.97 – 322.50 0.0142 2.980 0.988 759 ♀+♂ 9.95-28.95 13.97 – 322.50 172 ♂ 12.20 – 22.10 28.26 – 173.94 0.0227 2.860 0.889 [120] Tinkçi, 2002 Ġkizcetepeler Baraj Gölü 172 ♀ FL 11.10 – 23.40 18.61 – 243.56 0.0178 2.960 0.878 414 ♀+♂ 11.10 – 23.40 18.61 – 243.56 0.0213 2.890 0.889 ♂ 9.70 – 23.50 16.20 – 203.10 0.0109 3.120 0.947 [121] ġaĢı ve Balık, 2003 Topçam Baraj Gölü ♀ FL 10.70 – 26.20 19.80 – 344.00 332 ♀+♂ [122] Uğurlu ve Polat, 2003 Terme Barajı 2 ♀+♂ TL 13.00 – 19.20 191 ♂ 11.20 – 46.20 26.18 – 1556.00 0.0063 3.210 0.977 [123] Kara ve Solak, 2004 Sır Baraj Gölü 234 ♀ FL 11.60 – 51.30 20.51 – 2242.00 0.0074 3.174 0.983 425 ♀+♂ 11.20 – 51.30 20.51 – 2242.00 0.0069 3.191 0.981
115
[124] Kalkan ve ark., 2005 Karakaya Baraj Gölü 28 ♂ SL 17.30 – 33.60 102.10 – 544.98 0.0824 2.488 499 ♀ 20.90 – 35.70 126.20 – 651.04 0.0130 3.027 527 ♀+♂ 19.70 – 35.70 118.17 – 651.04 0.0262 2.820 [125] Uğurlu ve Polat, 2006 Miliç Irmağı 64 ♀+♂ TL 7.70 – 16.40 [108] Miranda ve ark., 2006 Iberian Peninsula 45 ♀+♂ TL 0.0050 3.290 0.996 [126] Dulcic ve Glamuzina, Croatia 27 ♀+♂ TL 0.0021 3.233 0.985 2006 172 ♂ 12.20 – 24.10 0.0227 2.870 0.900 [127] Torcu-Koç ve ark., 2007 Ġkizcetepeler Baraj Gölü 172 ♀ FL 11.10 – 24.80 0.0194 2.920 0.900 414 ♀+♂ ♂ [128] Stefanova ve ark.,2008 Marıtza Nehri ♀ FL 161 ♀+♂ 12.10 – 15.00 0.0148 3.059 0.994 [129] Bulut ve ark., 2009 Örenler Barajı 338 ♀+♂ FL 14.30 – 38.00 36.50 – 827.00 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 2 ♀ SL 15.10 – 16.80 85.40 – 129.60
114115116 7
Rutilus rutilus;
ÇalıĢmamızda elde edilen kızılgöz balığının 19‟ u diĢi, 3‟ü erkek olmak üzere toplam da 22 birey elde edilmiĢtir. Standart boy dağılımı ve ağırlık dağılımları incelendiğinde diĢilerin 11.50 – 22.60 cm, erkeklerin 18.00 – 22.00 cm arasında, ağırlıklarının ise; diĢilerin 32.40 – 286.60 g, erkeklerin 133.20 – 258.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Yapılan örneklemlerde, erkek bireyin az elde edilmiĢ olmasından dolayı boy-ağırlık hesaplamaları sadece total için baz alınarak hesaplanmıĢ ve değerlendirilmiĢtir. Türün totalde ağırlık ve boy değerlerine bakıldığında; boy-ağırlık iliĢkisine göre hesaplanan değerlerin birbirini destekler niteliktedir (Çizelge 6.5).
116
Çizelge 6.5 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan R. rutilus (LINNAEUS, 1758) türüne ait boy (TL, FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2
[133] Speczıa´r ve ark., 1997 Balaton Gölü 141 SL 19.80 – 28.20 48.00 – 432.00 0.0491 3.129 0.999 [106] Kleanthidis ve ark., 1999 Greece ♀+♂ TL 43.00 – 38.00 9.30 – 26.00 0.0074 3.140 0.922 [130] Brıtton ve Shepherd,, 5645 ♀+♂ 0.0029 3.320 0.940 2005 [108] Miranda ve ark., 2006 Iberian Peninsula 49 ♀+♂ TL 3.20 – 9.80 0.0070 3.190 0.989
[126] Dulcic ve Glamuzin, 2006 Croatia 6 ♀+♂ TL 0.0027 3.444 0.977 [131] Alagöz ve ark.,2006 Seyhan Baraj Gölü 157 ♀+♂ FL 13.50 – 24.00 38.02 – 260.04 [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Büyükçekmece Brj Gölü 217 TL 6.70 – 18.20 0.1868 1.202 0.998 [109] Tarkan ve ark., 2006 Sapanca Brj Gölü 907 ♀+♂ TL 16.10 – 38.10 49.86 – 831.80 [98] Tarkan, 2006 Büyükçekmece Brj Gölü 22 TL 8.60 – 21.00 0.0056 3.330 0.993 [98] Tarkan, 2006 Ġznik Gölü 15 TL 15.50 – 25.60 0.0041 3.350 0.970 [98] Tarkan, 2006 Sapanca Gölü 711 TL 6.00 – 38.10 0.0072 3.170 0.978 82 ♂ 13.50 – 20.50 34.41 – 110.37 0.0894 2.352 0.873 [132] Ergüden ve ark., 2008 Seyhan Baraj Gölü 75 ♀ FL 14.00 – 24.00 34.44 – 260.04 0.0055 3.318 0.905 157 ♀+♂ 13.50 – 24.00 34.41 – 260.04 0.0293 2.747 0.890 3 ♂ 18.00 – 22.00 133.20 – 258.00 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 19 ♀ SL 11.50 – 22.60 32.40 – 286.60 22 ♀+♂ 11.50 – 22.60 32.40 – 286.60 0.0423 2.840 0.861
117
Chalcarburnus chalcoides;
ÇalıĢmamızda örneklenen tatlısu kolyozunun 9‟ u diĢi, 8‟ i erkek ve 51‟ i cinsiyeti tanımlanamayan 68 adet bireyin boy ve ağırlıkları ölçülmüĢtür. (Çizelge 6.6)‟ da görüldüğü gibi standart boy diĢilerde 11.50 – 15.00 cm, erkeklerde 11.00 – 16.00 cm arasında dağılım gösterdiği, ağırlıklarının ise diĢi bireylerde 30.60 – 62.00 g, erkeklerin 25.80 – 65.80 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Örneklemelerin aylık dağılımlarının eĢit olmaması ve cinsiyeti teĢhis edilen birey sayısının az olması nedeniyle yaĢ, kondisyon faktörü, GSI değerlendirmeleri yapılmamıĢtır. Ayrıca türe ait farklı bölgelerde yapılan çalıĢmalar incelendiğinde boy-ağırlık iliĢkisi üzerine çalıĢmanın literatür kayıtlarında az olduğu görülmüĢtür.
118
Çizelge 6.6 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C. chalcoides (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 [106] Kleanthidis ve ark., 1999 Greece 67 TL 12.90 – 21.50 0.0029 3.410 0.980 [98] Tarkan, 2006 Büyükçekmece Brj Gölü 21 TL 10.10 – 19.30 0.0192 2.730 0.910 [98] Tarkan, 2006 Ömerli Brj Gölü 108 TL 8.80 – 28.40 0.0038 3.320 0.995 [98] Tarkan, 2006 Sapanca Brj Gölü 57 TL 16.80 – 27.60 0.0017 3.560 0.942 [98] Tarkan, 2006 Terkos Brj Gölü 11 TL 8.50 – 22.60 0.0042 3.270 0.998 8 ♂ 11.00 – 16.00 25.80 – 65.80 0.1139 2.273 0.976 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 9 ♀ SL 11.50 – 15.00 30.60 – 62.00 0.0914 2.388 0.941 68 ♀+♂ 11.00 – 16.00 25.80 – 45.42 0.0170 3.006 0.956
119
Cyprinus carpio;
ÇalıĢmamızda elde edilen 240 sazan balığının 111‟ i erkek, 129‟ u diĢi olarak belirlenmiĢtir. Standart boy dağılımı ve ağırlık değerleri incelendiğinde, standart boyların diĢilerde 12.00 – 71.00 cm, erkeklerde 12 – 25.50 cm; ağırlıklarının ise, erkeklerde 95.20 – 729.80 g, diĢilerde 11.26 – 94.86 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. 71 cm 3000 g ağırlığındaki 1 adet birey incelenen bireylerin değerlerinden farklı olduğu ve hesaplamaları değiĢtireceği düĢüncesiyle ağırlık dağılım hesaplamalarına dahil edilmemiĢtir. Gölde oldukça yoğun bir biçimde populasyon oluĢturduğu görülen türün, yaĢ gruplarına bağlı boy değerlerine eĢeysel açıdan baktığımızda, I yaĢ grubu için ortalama standart boy 14.80 cm, II yaĢ grubu için 16.62 cm, III yaĢ grubu için 19.06 cm olduğu görülmektedir (Çizelge 6.7).
C. carpio türünün diğer bölgelerde yapılan ağırlık ve boy değerlerine iliĢkin istatistiki bilgiler (Çizelge 6.7)‟ de verilmiĢtir. Bu sonuçlar incelendiğinde, boy- ağırlık iliĢkisine göre hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir. Manyas Gölü‟ nde sazan balıklarının büyüme özelliklerinin yaĢa ve boya dayalı olarak yapılan hesaplamaların da yaĢ dağılımı açısından farklı değerler bulunmuĢtur. Bizim bulduğumuz yaĢ aralıkları oldukça küçük kalmaktadır. Bunun nedeni olarak; büyümeyi etkileyen faktörler arasında sıcaklık, besin miktarı ve büyümeyi etkileyen diğer faktörlerin farklılığının olabileceğini düĢünmekteyiz. Türün aylık dağılımları homojen olmadığından kondisyon faktörü ve GSI değerleri hesaplanmamıĢtır.
120
Çizelge 6.7 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C. carpio (Linnaeus, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer YaĢ Cinsiyet W Boy Boy N a b r2 [134] Karabatak, 1977 Hirfanlı VII C 18.10 – 48.70 [135] Alpbaz & HoĢsucu, 1979 Marmara Gölü VI C 5.75 – 785.00 FL 25.50 – 80.00 [136] Sarıhan, 1973-1980 Seyhan Brj Gölü V C 512.00 -4283.00 FL 28.30 – 66.20 Eber,BeyĢehir, [137] Erdem, 1982a IX C 16.30 – 60.66 ÇavuĢçu Gölü [138] Erdem, 1982b Eber Gölü X C - 16.30 – 70.70 - [139] Erdem, 1983 ÇavuĢçu Gölü IX C 16.30 – 60.66 [140] Erdem, 1984a BeyĢehir Gölü X C 13.10 – 65.20 [141] Erdem, 1984b Apa Baraj Gölü I-IV C [142] DüzgüneĢ, 1985 Mogan Gölü X C 21.30 – 65.40 [143] Atalay, 1985 Beytepe Gölü V C 17.20 – 34.00 [144] Karakoç, 1987 Seyhan Brj. Gölü V C 113.00 – 1614.00 FL 17.20 – 41.50 [145] Akyurt, 1987 Kazan Gölü IV C 160.00 – 861.00 FL 18.10 – 32.50 [146] Balık & Ustaoğlu, 1987 Gölcük Gölü X C 7.70 – 27.40 [147] Erdem, 1988 Tödürge Gölü I-VII C 45.20 – 925.70 FL 11.30 – 37.80 0.1506 2.489 [148] Ġkiz, 1988 Mamasın Gölü X C 16.60 – 65.00 [149] OkumuĢ Tekelioğlu, 1988 Sera Gölü V C 20.70 – 45.50 [150] Cengizler & Erdem, 1989 Hafik Gölü VII C 12.80 – 26.50 [151] Çetinkaya, 1992 AkĢehir Gölü VIII C 14.30 – 38.10 98 0.0190 2.938 [152] Demirkalp, 1992 Bafra Gölü VIII C 16.60 – 63.00 [153] Erdem ve ark., 1992 AslantaĢ Dam Lake VIII C 25.00 – 1355.00 FL 10.90 – 44.50 130 0.0195 2.900 [154] Yerli, 1992 Köyceğiz Gölü VII C 22.40 – 60.00 [155] Bircan & Erdem, 1994 Altınkaya Brj Gölü VII C 19.90 – 61.60 [156]Yilmaz, 1994 Kapulukaya Brj Gölü [157] Çetinkaya ve ark., 1995 Karasu Nehri II-VII C 10.30 – 30.35 [158] Alp ve ark., 1994 AkĢehir Gölü C 24.00 – 1562.30 0.80 – 44.60 [159] Yerli ve Zengin, 1998 Çıldır Gölü I-IV C FL 24.90 - 31.80 [160] Alp ve ark., 1999 AkĢehir Gölü I-X C 2.844
120
[161] Balık & Çubuk, 1999 Karacaören Brj. Gölü I-VII C 50.00 – 3828.00 FL 14.20 – 58.80 VI C 20.10 – 714.50 10.50 – 49.40 693 0.0250 2.874 [162] Alp & Balık, 2000 Gölhisar Gölü VI F 20.10 – 714.50 FL 10.50 – 49.40 369 0.0258 2.868 V M 21.80 – 212.50 10.50 – 46.00 324 0.0240 2.887 [163] KarataĢ, 2000 Kazova, Kaz Gölü XII C 799 [164] Demirkalp & Saygı, 2001 Yeniçağa Gölü X C 222.00 -4875.00 FL 23.80 – 63.20 [165] Demirkalp ve ark., 2001 Çernek Gölü VI C 71.00 – 1985.00 FL 15.20 – 49.30 364 0.0547 2.665 [166] Özyurt & AvĢar, 2001 Seyhan Brj Gölü V 257 [167] Özeren, 2004 Ġznik Gölü VII C 5.00 -8422.00 FL 6.10 – 80.00 [168] Kırankaya & Ekmekçi, 2004 Gelingüllü Brj Gölü V C 229.00 – 3389.00 FL 20.80 – 53.50 407 0.0210 3.000 0.957 [169] Balık ve ark., 2006 Karamık Gölü X C 16.00 -87.80 FL 9.00 – 70.40 108 0.0024 2.952 0.996 [109] Tarkan ve ark., 2006 Ġznik Gölü - C - - 14.20 – 48.80 12 0.0250 2.830 0.986 [109] Tarkan ve ark., 2006 Ömerli Brj Gölü - C - - 12.80 – 84.00 51 0.0105 3.140 0.986 [109] Tarkan ve ark., 2006 Sapanca Lake - C - - 16.80 – 45.50 17 0.0310 2.790 0.989 [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Ġznik Gölü TL 11.70 – 40.90 12 0.2635 1.194 0.999 [170] Yılmaz & Gül, 2007 Hirfanlı Dam Gölü I-IX C 115.00 – 3625.00 FL 11.80 – 57.40 456 VI C 148.00 – 1275.00 14.50 – 46.00 0.0280 2.871 - [171] Demirkalp, 2007 Liman Gölü VI F - FL 19.50 – 46.00 272 0.0280 2.874 VI M - FL 19.50 – 41.00 0.0289 2.863 [172] Yağcı ve ark., 2008 IĢıklı Gölü I-XIV C 36.00 – 9700.00 FL 11.80 – 80.00 158 0.0350 2.841 [173] Yağcı ve ark., 2008 Ġznik Gölü I-X C 14.00 – 7362.00 FL 8.80 – 70.40 119 0.0256 2.921 [174] Özcan & Balık, 2008 Kemer Baraj Gölü I-V C 24.00 – 444.60 FL 10.90 – 28.50 92 0.0174 3.037 0.983 Samsun, Derebent Brj I-IX C 105.00 – 5402.00 14.20 – 70.70 97 [175] Yılmaz ve Polat, 2008 Samsun,Altınkaya Brj 0-IX C 152.00 – 7045.00 FL 19.70 – 70.00 142 Samsun, Bafra Gölü I-V C 193.00 – 2280.00 20.80 – 48.80 155 [176] ġen ve Elp, 2009 Karasu Çayı 26.20 – 1977.00 10.40 – 44.30 297 0.0247 2.952 0.987 I-III C 11.26 – 729.80 12.00 – 71.00 240 0.0309 2.958 0.938 Bu çalıĢmada Manyas Gölü I-III F 11.26 – 94.86 SL 12.00 – 71.00 129 0.0304 2.962 0.919 I-III M 95.20 – 729.80 12.00 – 25.50 111 0.0316 2.953 0.959
120121
Carassius carassius;
Manyas Gölü‟ nden elde edilen 104 havuz balığının 70‟i diĢi, 34‟ ü erkek olduğu belirlenmiĢtir. Boy-ağırlık değerleri incelendiğinde, erkeklerin 9.00 – 29.00 cm, diĢilerin 10.80 – 24.70 cm arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır (Çizelge 6.8).
C. carassius türünün diğer bölgelerde yapılan ağırlık ve boy değerlerine iliĢkin (Çizelge 6.8)‟ de verilen sonuçlar incelendiğinde, b değerinin büyük çoğunlukla 3‟ ten küçük olduğu ve negatif allometri gösterdiği görülmektedir. Bu anlamda hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir. Örneklerin belirli aylarda elde edilmiĢ olması nedeniyle kondisyon faktörü ve GSI gibi hesaplamalar yapılmamıĢtır.
122
Çizelge 6.8 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C. carassius (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 52 ♂ 0.0018 2.610 [177] Bulut ve ark., 1997 Yedigöller 60 ♀ TL 0.0016 2.640 112 ♀+♂ 0.0026 2.040 70 ♀ 10.80 – 24.70 35.20 – 597.40 0.0187 3.221 0.948 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 34 ♂ SL 9.00 – 29.00 26.20 – 533.60 0.0503 2.853 0.943 104 ♀+♂ 9.00 – 29.00 26.20 – 597.40 0.0467 2.894 0.749
123
Carassius gibelio;
ÇalıĢmamızda örneklenen C. gibelio türüne ait 17‟ si diĢi, 21‟ i erkek olmak üzere 38 birey elde edilmiĢtir. DiĢilerin 15.50 – 26.00 cm, erkeklerin 17.00 – 24.50 cm arasında dağılım gösterirken, erkeklerin 123.80 – 471.20 g, diĢilerin 151.40 – 584.00 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır (Çizelge 6.9).
Türün teĢhisi zor olduğundan literatür taramasında yeterli sayıda kaynağa ulaĢılamamıĢtır. Ancak (Çizelge 6.9)‟ da görüldüğü gibi boy-ağırlık iliĢkisine göre hesaplanan değerler birbirlerinden farklıdır. Bu farklılığın olası nedenleri olarak, ekolojik farklılıklar arasında, yine su sıcaklığı, ortamdaki besleyici elementlerin dağılımları ve oranları, bunlarla bağlantılı olarak balıkların besinini oluĢturabilecek bentik organizmaların çeĢitliliği ve örneklem sayısının azlığı gösterilebilir.
124
Çizelge 6.9 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan C. gibelio (LINNAEUS, 1758) türüne ait çatal boy (FL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 ♂ 0.0185 3.110 0.996 [178] Balık ve ark., 2004 Eğirdir Gölü ♀ FL 0.0134 3.220 0.998 616 ♀+♂ 9.00 – 33.30 0.0165 3.150 0.998 231 ♂ 7.10 – 24.80 6.00 – 415.00 0.0161 3.122 0.829 [179] Çınar ve ark., 2005 BeyĢehir Gölü 251 ♀ 7.10 – 27.40 6.00 – 495.00 0.0126 3.229 0.895 482 ♀+♂ 0.0139 3.186 0.885 [97] Gaygusuz ve ark., 2006 Ġznik Gölü 352 TL 6.80 – 24.30 0.3279 1.228 0.994 [98] Tarkan, 2006 ĠznikGölü 363 TL 5.20 – 30.20 0.0084 3.250 0.989 [98] Tarkan, 2006 Ömerli Brj Gölü 730 TL 3.00 – 35.70 0.0099 3.180 0.991 [180] ġaĢı, 2008 Topçam Brj Gölü 172 ♀+♂ FL 23.00 – 80.00 30.00 – 350.00 21 ♂ 17.00 – 24.50 123.80 – 471.20 0.0500 2.853 0.879 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 17 ♀ SL 15.50 – 26.00 151.40 – 584.00 0.0436 2.927 0.974 38 ♀+♂ 15.50 – 26.00 123.80 – 584.00 0.0349 2.987 0.935
125
Silurus glanis;
Türe ait 3 yayın balığının standart boy dağılımı 49.00 – 72.00 cm ağırlık değerlerinin ise 1074.60 – 3000.00 g arasında dağılım gösterdiği görülmüĢtür. Bu kadar az bireyle temsil edilen bir populasyon için biyolojik özelliklerinin verilmesi uygun bulunmamıĢtır. Ayrıca yapılan literatür taramasında gözlenen, türün ülkemiz tatlısuları için yapılan çalıĢmaların daha çok bulunduğu ortama ait kayıtlarından ibaret olduğu ve biyolojik özelliklerine ait hesaplama veren çalıĢmanın az olduğudur (Çizelge 6.10).
126
Çizelge 6.10 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan S. glanis (Linnaeus, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 34 ♂ [181] Yılmaz ve ark., 2007 Altınkaya Baraj Gölü 78 ♀ TL 128 ♀+♂ 0.0065 2.992 0.992 [98] Tarkan, 2006 Sapanca Brj Gölü 6 TL 29.60 – 53.00 0.0096 2.900 0.966 1 ♂ 49.00 1074.60 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 2 ♀ SL 59.00 - 72.00 1659.40 -3000.00 3 ♀+♂ 49.00 - 72.00 1074.60 - 3000.00
127
Neogobius fluviatilis;
ÇalıĢmamızda örneklenen N. fluviatilis türüne ait 54 erkek birey elde edilmiĢ ve hepsinin üreme döneminde cinsel olgunluğa eriĢmiĢ bireyler oldukları görülmüĢtür. Örneklenen tatlısu kaya balığının standart boy değerlerinin 10.50 – 14.20 cm, ağırlığının ise 20.00 – 50.20 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır.
Türe ait yapılan literatür taramasında boy ağırlık iliĢkisi değerlerinin verildiği (ġaĢı ve ark. 2010)‟nun bulguları incelendiğinde, hesaplanan değerler birbirini destekler niteliktedir (Çizelge 6.11).
128
Çizelge 6.11 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan N. fluviatilis (PALLAS, 1814) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 [182] Kessel ve ark., 2009 Rhine Nehri 3 TL 7.70 – 11.00 [57] ġaĢı ve ark., 2010 Manyas Gölü 622 ♀+♂ TL 5.80 - 15.60 3.80 - 47.20 0.1270 2.985 0.876 Bu çalıĢmada Manyas Gölü 54 ♂ SL 10.50 – 14.20 20.00 – 50.20 0.0817 2.411 0.747
129
Blicca bjoerkna;
Manyas Gölü‟ nden elde edilen 508‟ i diĢi, 556‟ sı erkek ve 408‟ i cinsiyeti tanımlanamayan olmak üzere toplam 1472 adet tahta balığı incelenmiĢtir. Boy- ağırlık değerleri incelendiğinde, standart boyların diĢi bireylerde 7.00 – 13.40 cm, erkek bireylerde 7.50 – 14.40 cm, ağırlığın ise diĢilerde 10.09 – 61.00 g, erkeklerde 10.39 – 70.14 g arasında dağılım gösterdiği saptanmıĢtır. Populasyonun yaĢ dağılımının I–III yaĢ grupları arasında dağılım gösterdiği, II yaĢ grubu bireylerin en yoğun oldukları görülmüĢtür. DiĢi ve erkek bireyler için ayrı ayrı hesaplanan kondisyon faktörü değerlerinin diĢi bireylerde Ocak ayında 2.409 ile en yüksek değere ulaĢtığı, erkek bireylerde ise Ağustos ayında 2.448 olduğu hesaplanmıĢ ve bu açıdan erkek ve diĢi bireyler arasında kondisyon faktörü değerlerinde çok büyük farklılıklar görülmemiĢtir. GSI değerleri incelendiğinde de Ocak ayı üremenin en yoğun olduğu zaman dilimi olarak görünmektedir (Çizelge 6.12).
130
Çizelge 6.12 Farklı bölgelerde farklı araĢtırmacılar tarafından yapılan B. bjoerkna (LINNAEUS, 1758) türüne ait total boy (TL), total ağırlık (W), birey sayıları (N), boy-ağırlık iliĢkisi parametreleri ile bu iliĢkinin korelasyon katsayı değerleri
Yer N Boy Boy Aralığı W a b r2 YaĢ CF GSI Balaton 0 -IX [133] Speczıa´r ve ark., 1997 146 SL 3.80 – 32.90 93.00 – 310.00 0.0512 3.270 0.997 Gölü Sapanca [97] Gaygusuz ve ark., 2006 106 TL 8.90 – 17.00 1.1765 1.173 0.955 Gölü Sapanca [109]Tarkan ve ark., 2006 196 TL 12.00 – 21.20 0.0720 3.180 0.903 Gölü 556 ♂ 7.50 – 14.40 10.39 – 70.14 0.0234 3.003 0.930 2.448 – 2.124 Manyas Bu çalıĢmada 508 ♀ SL 7.00 – 13.40 10.09 – 61.00 0.0241 2.984 0.903 2.409 - 2.159 Gölü 1064 ♀+♂ 7.00 - 14.40 10.09 – 70.14 0.0241 2.986 0.919 I-III 6.193 – 1.927
131
7. SONUÇ
Manyas KuĢ Gölü‟ nde 2009–2010 yılları arasında gölün balık faunası üzerine yapılan araĢtırmada 4 familyaya ait toplam 12 tür belirlenmiĢtir. Elde edilen bulgular yapılmıĢ çalıĢmalarla göre kıyaslandığında: Kosswig (1939)‟ e göre göldeki balık türü 18 iken; Balık ve Ustaoğlu (1990) gölde ki balık sayısını yaptıkları araĢtırmada bu sayıyı 20 olarak rapor etmiĢlerdir. Ahnelt ve ark., (1995) yılında Gobidae familyasından iki yeni türü daha kaydetmiĢler ve ardından Turan ve ark., (2003) yılında, Manyas Gölü balık faunasına yeni bir kayıt daha ekleyerek mevcut balık tür sayısının 23 tür olduğu tespit edilmiĢtir (Caspiolalosa maeotica, Esox lucius, Cyprinus carpio, Alburnoides bipunctatus, Aspius aspius, Barbus plebejus, Capoeta tinca, Blicca bjoerkna, Carassius carassius, Chalcarburnus chalcoides, Leciscus cephalus, Leciscus borysthenicus, Rhodeus sericeus amarus, Rutilus rutilus, Scardinius erythrophthalmus, Vimba vimba, Cobitis sp., Orthrias sp., Gobius fluviatilis, Proterhorinus marmoratus, Knipowitschia caucasica, Silurus glanis).
Bir baĢka çalıĢmada, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı‟nın desteklediği 2007 yılında kabul edilmiĢ “Manyas (KuĢ) Gölündeki Ekonomik Balık Türlerinin Stok Tahmini” isimli henüz final raporu tamamlanmamıĢ araĢtırmanın yazılı olarak henüz rapor edilmemiĢ kayıtlarına göre ise tür çeĢitliliği açısından 9 balık türüne rastlanılmıĢtır.
Daha önce Manyas KuĢ Gölü‟nde yapılmıĢ olan çalıĢmalara dayanılarak hazırlanmıĢ olan bu bildiriĢler dikkate alındığında, Manyas Gölü balık tür kompozisyonunda önemli değiĢimlerin olduğu görülmektedir. Bu değiĢimin önemli nedenlerinden kirlenme, ekolojik bozulmalar ve Ġsrail sazanı gibi yabancı türlerin balıklandırılması olduğu düĢünülmektedir. Çünkü yaptığımız çalıĢmada tespit ettiğimiz toplam 12 türün 9 tanesi Cyprinidae familyasına ait olup, sazanların göldeki balık stok dengesini bozduğu düĢünülmektedir. Nitekim Balık ve Geldiay
cxxxii132
(2007), Ġsrail sazanının üremesi ile ne kadar baskın hale geldiklerini ve tür dengesinde değiĢimler yapabilme olasılığından bahsetmektedirler.
Bu çalıĢmada yapılan örneklemelerde, örnekleme yapılan alanlarda Ģartlar gereği sürekli aynı örnekleme ekipmanı ile yapılamamıĢtır. Örneklemeler, farklı balıkçı tekneleri ve mevcut ekipmanları ile gerçekleĢtirilmiĢtir. Her ne kadar örneklemelerde, farklı boy uzunluklarına sahip örneklemlerin elde edilmesi amacıyla fanyalı ağların farklı göz açıklıklarına sahip olması sağlanmaya çalıĢılsa da, her örnekleme döneminde bu baĢarılamamıĢtır. Dolayısıyla aylık örneklemelerde homojenize tür elde edilemeyiĢinde, bu durumun sebep olduğu ağların seçiciliklerinde farklılık söz konusu olabilir. Böyle bir çalıĢmanın hayata geçirilmesi finansal açıdan mümkün olamamıĢtır. Dolayısıyla örneklemeler, ağların seçiciliğinden kaynaklanan hataları da içermektedir.
Gölde kullanılan av araçlarının seçiciliği üzerine bir çalıĢma bu tez kapsamında planlanmamıĢtır. Bu durum göz önüne alındığında, gölde populasyon oluĢturan türler incelenecek olursa Cyprinidae familyası türlerine ait bireylerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. Göl içerisindeki tür çeĢitliliği ve bunların oluĢturdukları populasyon yoğunlukları geçmiĢ yıllarda yapılan çalıĢmalarla karĢılaĢtırıldığında önemli değiĢimlerin olduğu açıktır.
Ayrıca gölde araĢtırma periyodu boyunca düzenli örnekleme yapılmasına karĢın, türlerin her ay elde edilememesinin, bölgenin geçmiĢ yıllarda çok ciddi bir kuraklık ile karĢı karĢıya kalmasından, örnekleme sürecindeki dönemde çok yağıĢlı olmasına ve buna bağlı olarak yaĢanan sellerin de önemli etmenler olduğu düĢünülmektedir. Bunun yanı sıra av yasağının olduğu dönemde yoğun olarak yaĢanan av baskısı da populasyonlar üzerinde negatif bir bildirimde bulunarak birey sayısında önemli azalmaların görülmesine neden olduğu ve üreme dönemine hem sağlıklı hem de çok sayıda bireyin yetiĢmesine engel olduğu düĢünülmektedir.
Örnekleme alanlarının hem derinlik hem dip yapısının uygunsuzluğu hem de ağların farklılığı nedeniyle, bu örneklemelerde taranan alanların hesaplanması mümkün olmamıĢ ve örneklemeler için biyokütle hesabı yapılamamıĢtır.
cxxxiii133
Manyas KuĢ Gölü‟ nden yapılan örneklemeler neticesinde elde edilen türlerin kütle miktarlarındaki farklılığın, ekolojik olarak bölgesel farklılıklardan kaynaklanıyor olabileceği düĢünülmektedir. Söz konusu ekolojik farklılıklar arasında, su sıcaklığı, ortamdaki besleyici elementlerin dağılımları ve oranları, bunlarla bağlantılı olarak balıkların besinini oluĢturabilecek bentik organizmaların çeĢitliliği ve biyokütle miktarları gösterilebilir.
Tür çeĢitliliği ve populasyonların yoğunları incelendiğinde, su kalite değerleri önem kazanır. Göl ekosisteminde yapılan su kalite gözlem sonuçlarına göre; parametrelerin olması gereken standart değerlerden yüksek olduğu görülmüĢtür. Özellikle ağır metal miktarı ve deriĢimleri suda yaĢayan canlıların büyümelerinde önemli derecede rol oynamaktadır. Öyle ki, su ortamında mevcut bulunan Kadmiyum (Cd), KurĢun (Pb), Bakır (Cu), Çinko (Zn), Demir (Fe) ve Krom (Cr)‟ un su canlılarında olması gereken miktarları ile karĢılaĢtırıldığında oldukça yüksek değerlere ulaĢtığı görülmüĢtür.
Mevcut yöntemlerle yapılan analiz sonuçlarında selenyuma hiç rastlanılmamıĢ olması, bir diğer önemli husustur ve oldukça dikkat çekici bir sonuçtur. Çünkü selenyum önemli antioksidan enzimleri için esansiyel bir kofaktördür. Dolayısıyla söz konusu ortamın canlı türlerinin büyümesinde olumsuz bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenledir ki ortam Ģartlarından doğan seçici baskılar, sonuçlardan da elde ettiğimiz üzere, yapılan diğer sonuçlara göre farklı sonuçların çıkmasının nedenlerinden biri olarak karĢımıza çıkmaktadır.
Sonuç olarak değiĢik yıllarda gölde yapılmıĢ çalıĢmalar bulunsa da, son yıllarda ki gibi kısa zamanda ve bu denli etkili olan ekolojik değiĢim hiç yaĢanmamıĢ olduğundan dolayı bu çalıĢmanın çok önemli olduğunu, ayrıca bundan sonra gölde yapılacak yönetim planı gibi önemli çalıĢmalara da ıĢık tutacağı düĢüncesindeyiz.
cxxxiv134
8. ÖNERĠLER
1. Ġçsularımızdaki su ürünlerinin kalitenin arttırılması ve stoklarının korunması için, su kirliliğinin önlenmesi ve ekonomik türlerin geliĢtirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, öncelikle su ürünleri stoklarının araĢtırılmasına yönelik bilimsel tabanlı çalıĢmalar yapılmalıdır.
2. Su ürünleri avcılığında kullanılan ağlar; seçici ve hedef türleri avlamaya yönelik olarak dizayn edilmelidir.
3. Yaz aylarında gölün suyunun sulama amaçlı kullanımından dolayı su miktarında gözlenen azalma yada yağıĢlar nedeniyle olumsuz yönde etkilenen trofik seviyenin bilhassa ekonomik balıklarda verdiği zarar incelenmeli ve buna göre göl su rejiminin ayarlanması gereklidir.
4. Gölde uygulanan balıklandırma ile ilgili kriterler, gölün Fiziko-kimyasal özelliklerine, balıkların ekolojik özelliklerine, balık stok yoğunluğuna ve balıkların uygun rekabet ortamlarına göre yapılması gereklidir. Herhangi bir nedenle aĢılanacak diğer istilacı türler (Carassius sp vb.) için önlemler alınması gerekmektedir.
5. Gölde yapılan kaçak balık avcılığının kontrol edilmesi ve bilhassa üreme zamanlarında avcılık yasağına uyulması için önlemlerin alınması gereklidir.
6. Gölü kirleten faktörler için en kısa sürede yeterli önlemlerin alınması zorunludur. Bu konuda gerekli su kalite ölçümleri de düzenli aralıklarla mutlaka takip edilmelidir.
cxxxv135
KAYNAKÇALAR
[1]. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, KuĢ AraĢtırmaları Derneği; Sulakalan Yönetim Planlaması Rehberi, Ankara, (2007).
[2]. Anonim, Su Ürünleri Kredileri Seminer Notları, T.C. Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü, Su Ürünleri Kredi Müdürlüğü, (1992), Ankara, 60 s.
[3]. T.C. Çevre Bakanlığı, “The Evaluations in regar of fish criteric Ramsar agreement of wetlands in Turkey, (in Turkish)”, Çevre Koruma Gen. Müd. ve Gazi Üniv. Vakfı, Sonuç Raporu, (2001), Ankara.
[4]. Alagöz, S., “Seyhan Baraj Gölü(Adana) Balık Faunasının Belirlenmesi”, Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (2005), Adana. 82 s.
[5]. Balık, S., ve ark., “KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkının Bugünkü Durumunun Saptanması ve GeliĢtirme Çarelerinin AraĢtırılması”, E. Ü. AraĢtırma Fonu Proje No:1987/050, (1989).
[6]. Kosswig, C., “Faunengeschichte der Bosphorus Region”, Cr. Ann. Et. Arch. Soc. Turquie Sci. Phys. Et. Nat. VII, (1939).
[7]. Sözer, K., “Les Gobiides de la Turquie”, Rev. Fac. Sci. Univ. Ġstanbul, Ser. B., Tome 6 (1), (1941), p. 128-169.
[8]. Battalgil, F., “Les Poissons des eaux douces de la Turquie”. Rev. Fas. Sci. Ġstanbul, Ser. B, Tome VI, (1941–1942), p. 170-186.
cxxxvi136
[9]. Kosswig, C., Battalgil, F., “Beitrage zur Türkischen Faunengeschichte I. Süsswasserfische”. C. R. Soc. Turquie Sci. Phys., Ġstanbul, Band 8, (1943), 32-63p.
[10]. Kosswig, C., “Manyas Gölü Balıkları”, Balık ve Balıkçılık Mecmuası, I. (8), (1953).
[11]. Numann, W., “Anadolu‟nun Muhtelif Göllerinde Limnolojik ve Balıkçılık Ġlmi Bakımından AraĢtırmalar ve Bu Göllerde YaĢayan Sazanlar Hakkında Özel Bir Etüd”, Ġstanbul Üniv. Fen Fak. Hidrobiyoloji AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, Monografi, (1958), Sayı, 7, 114 s.
[12]. Ladiges, W., 3. Teil, Restliche Gruppen, Mitt. Hamburg Zool. Mus. Inst., Band 61, (1964), s. 203-220.
[13]. Kosswig, C., “New Contribution to the Zoogeography of Freshwater Fish of Asia Minor”, Based on Collections Made Between 1964-1967, Ġsrael J. Zool., (1969), 18: 249-254.
[14]. Karaman, L, S., “Süsswasserfische der Türkei”. 8. Teil. Revision der Barben Europas, Vorderasiens und Nordafrikas. Mitt. Hamburg. Zoll. Mus. Inst. Band 67, (1971), p. 175–254.
[15]. Balık, S., “Batı Anadolu Tatlı Su Balıklarının Taksonomisi ve Ekolojik Özellikleri Üzerine AraĢtırmalar” (Doktora Tezi), Ege Üniv. Fak. Ġlmi Rap. (1979), Ser. No: 236, 61 s.
[16]. Lelek, A., “Threatened Freswater Fishes Of Europe: Council Of Europe, Nature and Environment Series” 18, Strassbourg, (1980), 269 p.
[17]. Muus, B., J., Dahlström, P., “Guide Des Poissons d‟eau Douce et Peche”, Delachaux et Niestle S.A., Neutchatel, Swisse, (1981), 242 p.
cxxxvii137
[18]. Munsuz, N., Ünver, I., “Türkiye suları”, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, (1983), 882 s.
[19]. Zümbül, S., “Manyas Gölündeki Su Ürünlerinin Ġncelenmesi”. E.Ü. Ziraat fakültesi Yüksek Lisans Tezi, (1983).
[20]. Sekendiz, O., A., “Manyas KuĢ Gölünde Çevre Kirliliği Etkileri, Nedenleri ve Alınması Gerekli Önlemler”, Çevre „86‟ Sempozyumu (2-5 Haziran 1986), (1986), Ġzmir.
[21]. YaĢabek, Ġ., “KuĢ Gölünün Su Ürünleri Sorunları ve Derlendirilmesi”, II. Bandırma KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu, 4-5 Haziran 1987, (1987), s. 61- 71, Bandırma.
[22]. Balık, S., “KuĢ Gölünün Balıkları Ve Balıkçılığı Üzerine Kirlenmenin Etkileri”, 2. Bandırma KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu ( 4-5 Haziran 1987), Bandırma, (1987), s. 47-59.
[23]. Geldiay, R., ve Balık, S., “Türkiye Tatlı Su Balıkları”. E. Ü. Fen Fak. Yayınları, No. 97, Ġzmir, (1988), 519 S.
[24]. DSI Su Kalite Gözlem Analiz Sonuçları, (1998 – 2010).
[25]. Parlak, H., BüyükıĢık, B., “Heavy Metals in The Water and Organisms of Manyas Lake ( Bird Paradise National Park)”. 7. th Int. Cong. On Heavy Metals 12- 15 Sept. (1989), Cenova.
[26]. Orman Bakanlığı, “KuĢcenneti Milli Parkı‟ nın Sorunları ve Çözüm Önerileri” Sempozyum-Bandırma, (1989).
[27]. Balık, S., ve Ustaoğlu, M., R., (18-20 Temmuz 1990), Erzurum, Zooloji Bildirileri, (1990), Cilt: 4, s. 271-282.
cxxxviii138
[28]. Yalçın, ġ., “Manyas KuĢ Gölünde YaĢayan Turna Balıklarının (Esox lucius L.,1758) Mide Ġçerikleri ve Beslenme Biçimi” ( Yüksek Lisans Tezi), (1995).
[29]. Ahnelt, H., “Two New Species of Knipowitschia ILJIN, 1927 ( Teleostei: Gobiidae) from Western Anatolia”, Mitt. Hamb. Zool. Mus. Inst., Band 92, (1995), 155-168 s., Hamburg.
[30]. Balık, S., ve Ustaoğlu, M., R., Sarı, M., H., Özbek, M., “KuĢ Gölündeki Tatlı Su Kolyozu (Chalcalburnus cahalcoides Güldenstaedt, 1772) Populasyonun Biyolojik Özelliklerinin Ġncelenmesi”, Su Ürünleri Dergisi, (1996), 13, 1-2, 171-182.
[31]. Ömeroğlu, G.,“Turna Balıklarının Büyüme Oranları ve Üreme Biyolojisi, Gazi Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, (1996), Ankara, 57 s.
[32]. Erk‟akan, F.,“Manyas Gölü Sulak Alan Yönetim Planı”, Proje No:94K100010, (1997).
[33]. Balık, S., ve Ustaoğlu, M., R., Sarı, H., M., “KuĢ Gölü‟ndeki (Bandırma) Kızılkanat (Scardinius erythrophthalmus L. 1758) Populasyonun Büyüme ve Üreme Özelliklerinin Ġncelenmesi”, IX. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 17-19 Eylül 1997, Eğirdir, Isparta, (1997).
[34]. Turan, D., Berber, S., Topkara, E., T., ve Verep, B., A., “First Record (Knipowitschia longicaudata (Kessler, 1877)) for the Fish Fauna of Lake Manyas”, Turk J Zool 29, (2005), 171-176.
[35]. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, “Manyas (KuĢ) Gölündeki Ekonomik Balık Türlerinin Stok Tahmini (Final raporu yazılmamıĢ)”, (2007–2008).
[36]. Demirhindi, Ü., “The Preliminary Planktonic Investigations in the Coastal Lagoons and Several Brackish Water Lakes of Turkey”, Ġ.Ü.Fen.Fak.Mec., (1972), 37 (3-4): 205-232.
cxxxix139
[37]. Akdağ, D., “Preliminary studies on Distribution of Cladocera and Copepoda of Manyas (KuĢ) and Apolyont (Ulubat) Lakes, (in Turkish)”, TÜBĠTAK, V. Bilim Kongresi, (1975), 395-398.
[38]. Gülen, D., “Contribution to the Knowledge of the Fresh Water Ostracoda Fauna of Turkey”, Üst. .Üniv. Fen Fak. Mec. Seri B, (1977), 42:101-106,
[39]. Altınsaçlı, S., Griffiths, H., I., “Ostracoda (Crustacea) from the Turkish Ramsar site of Lake Kus¸(Manyas Gölü )”, Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, (2001), 11: 217–225.
[40]. Kırgız, T., Soylu, E., “Annual Appearance and Distribution of Bottom Fauna Elements Effecting Fisheries Production in Apolyont and Manyas Lakes”, T.B.T.A.K. V., (1975), Bilim Kongresi: 387-393.
[41]. Ongan, T., “A Project on Improving Inlandwater Fisheries of Southern Marmara Region and Inventory of Water Resources”, Sapanca, (1982), 178 pp.
[42]. Bilgin, F., H., “KuĢ Gölünde Tespit Edilen Bivalvia (Mollusca) Türleri Üzerine Bir ÇalıĢma”, T.C. Tarım Orman ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, 2. Bandırma KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu. 4–5 Haziran, Bandırma, (1987).
[43]. Yılmazoğlu, S., “Manyas Gölü ve Çevresi Yosun Florası” Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (1937), 37 s.
[44]. Ġnan, V., “Batı Anadolu Göllerinde (Apolyont-Manyas-Eğirdir-Çivril ve Marmara) YaĢayan Tatlısu Ġstakozunda (Astacus lepdotactylus ESCH.,) Bazı Ağır Metal Birikimleri ve Bu Elementlerin Toksik Etkilerinin AraĢtırılması”, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi, (1991), Bornova-Ġzmir.
cxl140
[45]. Öztürk, M., O., Altunel, F., N., “The occurrence of cestodes in four species (Blicca bjoerkna, Rutilus rutilus, Scardinius erythrophthalmus, Vimba vimba) of Cyprinidae from Manyas Lake. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., (2001), 48: 43–50. [In Turkish].
[46]. Akçaalan, R., “Manyas Gölü Su sazı (Phragmites australis) Toplulukları Üzerinde Yasayan Diyatomelerin Mevsimsel DeğiĢimleri, Yüksek Lisans Tezi. Ġst. Üniv. Fen Bil. Enst., (1999). Ġstanbul.
[47]. Öztürk, M., O., “Manyas (Kus) Gölü Balıklarının Helmintofaunası”. Doktora Tez çalıĢması. U.Ü. Fen Bil. Enst. Biyoloji Anabilim Dalı, (2000), Bursa.
[48]. Ongun, T., “Manyas KuĢ Gölü Fitoplankton Kommunite Yapısı”, Balıkesir Üniversitesi Biyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, (2004).
[49]. Ören, M., “Manyas KuĢ Gölü Çevresi ve Erdek Kapıdağ Yarımadası karayosunları (=Muscı) Florası”. Zonguldak karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Ens., Biyoloji Anabilim Dalı, Bilim Uzmanlığı Tezi, (2004), Zonguldak.
[50]. OdabaĢı, D., A., “Manyas Gölü Kerevitlerinin (Astacus leptodactylus, Eschscholtz, 1823) Bazı Biyolojik Özellikleri”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (2004), Çanakkale.
[51]. Berber, S., “Manyas, Apolyont, Ġznik Göllerindeki Kerevit (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) Populasyonlarının Biyoekolojik Ve Morfometrik Özellikleri Ġle Hastalık Yönünden KarĢılaĢtırmalı Olarak AraĢtırılması”, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri Temel Bilimler ABD, Doktora Tezi, (2005), 185s.
[52]. Balık, S., Ustaoglu, M., R., TaĢdemir, A., Yıldız, S., Özbek, M., “KuĢ Gölü (Bandırma) Makrobentik Omurgasız Faunası Hakkında Bir Ön AraĢtırma”. E.U. Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, (2005), Cilt/Volume 22(3-4): 347–349.
cxli141
[53]. Çelik, K., Ongun, T., “Seasonal Dynamics of Phytoplankton Assemblages across Nutrient Gradients in Shallow Hypertrophic Lake Manyas, Turkey”, Vol: 22, Issue 3 September, (2006), p: 250 – 260.
[54]. Karafistan, A., Arık-Colakoglu, F., “Physıcal, Chemıcal And Mıcrobiological water Qualıty of the Manyas Lake, Turkey”. Mitigation and Adaptation Strategies For Global Change, (2005), 10: 127–143.
[55]. Berber, S., Balık, S., “Manyas Gölü (Balıkesir) Tatlısu Ġstakozunun (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823) Bazı Büyüme ve Morfometrik Özelliklerinin Belirlenmesi”, E.U. Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 2006, Cilt/Volume 23, Sayı (1-2):83-91.
[56]. Çelik, K., Ongun, T., “The relationships between certain physical and chemical variables and the seasonal dynamics of phytoplankton assemblages of two inlets of a shallow hypertrophic lake with different nutrient inputs”. Environ Monit Assess, (2007), 124:321–330.
[57]. ġaĢı, H., Berber, S., “Some Biological Characteristics of Monkey Goby Ġn Anatolia”. Asian Journal of Animal and Veterinary Advances, (2010), 5 (3): 229- 233.
[58]. Tellioğlu, A., ġen, D., “Seasonal Distribution of the Copepoda and Cladocera Fauna of Hazar Lake (Elazığ), (in Turkish)”. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (2001), 21, (2): 7-18.
[59]. Kosswıg, C., “Manyas KuĢ Gölünde Kuluçkalayan KuĢ Türlerinde Halkalama Sonuçları”, (1967).
[60]. Kosswıg, C., “KuĢcenneti Manyas Gölü Türkiyemiz”, (1971), sayı 4, 36-41.
[61]. Gürpınar, T., “Manyas KuĢ Cenneti Milli Parkı Raporları” (yayımlanmamıĢ raporlar). (Bandırma Milli parklar ġefliği resmi arĢiv kayıtları), (1973, 1975, 1977).
cxlii142
[62]. Bilgin, C., Omay, S., Akçakaya, R., Kütükçüoğlu, A., “KuĢcenneti Ġzlenimleri”. Tabiat ve Ġnsan, (1976), Ankara.
[63]. Kiziroğlu, Ġ., “Geschichtliche Entwicklung und die Grundlagen der Ökologie”. H.Ü.Eğitim Fakültesi Dergisi , (1986), 235–244.
[64]. Seyhan, K., “KuĢcenneti Milli Parkı Sorunları: 2. Bandırma KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu, 4-5 Haziran 1987, Tarım, Orman ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, (1987), Ankara,
[65]. Öktay, M., “Manyas KuĢ Cenneti 1938-68, 2. Bandırma KuĢ Cenneti ve KuĢ Gölü Sempozyumu, 4-5 haziran 1987, Tarım Orman ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, (1987), Ankara.
[66]. Balık, S., “KuĢ Gölü ve KuĢ Cenneti Milli Parkının Bugünkü Durumunun Saptanması ve GeliĢtirme Çarelerinin AraĢtırılması”, E.Ü. AraĢtırma Fonu Proje No: 1987/050, (1989), 148 s.
[67]. DHKD, “Manyas Gölü‟ nde Ağaçta yuva Yapan SukuĢları, Manyas Durum Raporu”, DHKD KuĢ Bölümü Raporu, Ekim (1990), No:I, Ġstanbul.
[68]. Türker Çakır, D., Yarmaz, A., Balaban, C., Önal, T., “UNDP & Coca-Cola Hayata Artı Vakfı- Manyas Temiz Suyunu Geri istiyor Projesi”, Manyas Gölü‟ nün Dünü ve Bügünü”, Bandırma, Konferans, (2009).
[69]. Celtemen, S., P., “Development of Water Quality Mangament Plan for Lake Manyas. M. Sc. Thesis (unpublished), University of the Middle East Technical University, Ankara, p. 1-141.
[70]. Dalkılıç, N., “Manyas (KuĢ) Gölü Doğal Çevre Sorunları. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens. Coğrafya Anabilim Dalı (YayınlanmamıĢ) Yüksek Lisans Tezi, (2000), Ankara, s. 1-75.
cxliii143
[71]. Kuru, M., Balık, S., Ustaoğlu, M., R., Ünlü, E., TaĢkavak, E., “Türkiye‟de Bulunan Sulak Alanların Ramsar SözleĢmesi Balık Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi Raporu (in Turkish)”. T.C. Çevre Bakanlığı Çevre Koruma genel Müdürlüğü, Ankara, (2001), 292 pp.
[72]. Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, “Manyas Gölü Ekolojik Risk Analizi Ve Yönetim Planlaması”. Ankara Üni., Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, (2001), Ankara.
[73]. Arslan, F., “Bandırma‟ daki Sanayicilerin KuĢ cenneti Milli Parkı Kirliliğini Algılaması”. Balıkesir Üni., Sosyal Bilimler Ens., Coğrafya Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (2005), Balıkesir.
[74]. Gürlük, S., “Manyas Gölü ve KuĢ Cenneti‟nin Çevresel Değerlemesi Üzerine Bir AraĢtırma”. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Doktora Tezi, (2006), Bursa.
[75]. Can, N., “Manyas Gölü Projesi, DSĠ”, (2000).
[76]. Balıkesir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Ġl Çevre Durum Raporu, (2008).
[77]. Ricker, W., E., “Computation and interpretation of biological statistics of fish populations”. Bull. Fish. Res. Board Can., (1975), 191 p. 203-233.
[78]. Bagenal, T., “Methods of assessment of the fish production in fresh waters”. Blacwell Scientific Publication, London, (1978), p. 365
[79]. Dulcic, I., J., Kraljevı, M., Grbec, B., Cetını, P., “Age, growth and mortality of blotched picarel Spicara maena L. (Pisces: Centracanthidae) in the Eastern Central”. Adriatic. Fish. Res., (2000), 48: p. 69-78.
[80]. De Vlamıng, V., Grossmann, G., Chapmann, F., “On the Gonadosomatik Index”. Comp. Biochem. Physiol. Vol. ,(1982), 73/A, No: 1, 31-39.
cxliv144
[81]. Lall, S., P., “The Minerals”. In: J. E. Halver., (ed), Fish Nutrition. Academic Press Inc. Sandiago, USA, (1989), 219-256,
[82]. Ginneken, L., V., Chowdhury, M., J., Blust, R., “Environmental Toxicology and Chemistry”, (1999), 18, 2295-2304.
[83]. Heath, A., G., “Water Pollution and Fish Physiology”. Virginia Polytechnic Institue and State University, (1995),Virginia.
[84]. Anonim, “Türkiye‟nin Çevre Sorunları Vakfı Yayını”, (1991).
[85]. Bray & Curtis, “An ordination of the Upland Forest communies of Southern Wisconsin”. Ecological Monographs, (1957), 27, 235-249.
[86]. Kuru, M., “Türkiye Ġçsu Balıklarının Son Sistematik Durumu”. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 3 ,(2004), 1-21.
[87]. Uğurlu, S., Polat, N., “Çakmak Baraj Gölü (Samsun) Balık Faunası”, Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, (2007),19 (4), 443-448,7.
[88]. http://www.fishbase.org/search.php.
[89]. http://www.europe-aliens.org/pdf/Neogobius_melanostomus.pdf [Photo: G.C.W. van Beek].
[90]. Charlebois, P.,M., Marsden, J., E., Goettel, R. G., Wolfe, R., K., Jude, D., J., Rudnika, S., “A Review of European and North American Literature (goby)”, (1997).
[91]. Aral, O., Büyükhatipoğlu, ġ., “Bafra Balık Göllerindeki Sudakların (Stizostedion lucioperca) Bazı Özellikleri Üzerine Bir AraĢtırma”, Ġstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, (1987), 1(1): 157-168.
[92]. Altındağ, A., Yiğit, S., Ahıska, S., Özkurt, ġ., “Kesikköprü Baraj Gölü‟ndeki Turna (Esox lucius L., 1758) Balığının Büyüme Özellikleri”, Turkish Journal of Zoology, (1999), 23: 901-910.
cxlv145
[93]. Ġlhan, A., Balık, S., “IĢıklı Gölü‟ndeki (Çivril-Denizli) Turna balığı (Esox lucius Linnaeus, 1758) Populasyonunun Biyoekolojik Özelliklerinin Ġncelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, (2003), 1:1-9.
[94]. Küçük, F., Güçlü, S., “Growth and Food of Pike (Esox lucius L., 1758) Population in Lake Çapalı, (in Turkish)”, SDÜ Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, (2004), Cilt II, Sayı XII, 32-38.
[95]. Çubuk, H., Balık, Ġ., Uysal, R., Özkök, R., “Some Biological Characteristics and the Stock Size of the Pike (Esox lucius L., 1758) Population in Lake Karamık (Afyon, Turkey), (in Turkish)”, Turk J. Vet Anim Sci ,( 2005), 29,1025-1031
[96]. Balık, Ġ., Çubuk, H., Özkök, R., Uysal, R., “Karamık Gölü‟ndeki (Afyonkarahisar/Türkiye) Turna (Esox lucius L., 1758) Populasyonunun Üreme Özellikleri”, Turkish Journal of Zoology, (2006). 30: 27-34.
[97]. Gaygusuz, Ö., Gürsoy, Ç., Özuluğ, M., Tarkan, A., S., Acıpınar, H., Bilge, G., Filiz, H., “Conversions of Total, Fork and Standard Length Measurements Based on 42 Marine and Freshwater Fish Species (from Turkish Waters)”. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, (2006), 6: 79-84.
[98]. Tarkan, A., S., “Reproductive Ecology of Two Cyprinid Fishes in An Oligotrophic Lake Near The Southern Limits of Their Distribution Range”. Ecology of Freshwater Fish, (2006), 15: 131–138.
[99]. Erdem, Ü., Atasoy, E., Emre, Y., ÇeliktaĢ, S., “Some Biological Characteristics of Pike (Esox lucius L., 1758) in Lake Apolyont (Uluabat/Bursa- Turkey), (in Turkish)”, Ulusal Su Günleri, Türk Sucul YaĢam Dergisi, (2007),Yıl: 3- 5 Sayı: 5-8, 413-418.
[100]. Uysal, R., Yağcı, M., A., Yeğen V., Alp, A., Yağcı, A., “IĢıklı Gölü‟ndeki (Çivril-Denizli) Turna (Esox lucius L., 1758) Populasyonunun Büyüme Özellikleri”. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi 2008, E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences , (2008), Cilt/Volume 25, Sayı/Issue 4: 259–265
cxlvi146
[101]. Kleanthidis, P., K.., Sinis, A., I., Stergiou, K., I., “Length–weight relationships for freshwater fishes in Greece”. (1999), Naga 22 (4), 25–28.
[102]. Neja, Z., Kompowski Α., “Some Data On The Bıology Of Common Bream, Abramıs brama (L., 1758), From The Mıędzyodrze Waters”, Acta Ichthyol, Piscat., (2001), 31(1): 3-26, Ann.
[103]. Koutrakıs, E., T., Tsıklıras, A., C., “Length-Weight Relationships Of Fishes From Three Northern Aegean Estuarine Systems (Greece)”. J. Appl. Ichthyol., (2003), 19 (4): 258-260.
[104]. Raikova-Petrova, G., Iliev, M., Petrov, I., “Growth Rate And Fecundıty Of Bleak (Alburnus Alburnus (L.) In The Sand-Pıt Lake Chepıntsı (Bulgarıa)”, Xı Annıversary Scıentıfıc Conference, 120 Years Of Academıc Educatıon In Bıology 45 Years Faculty Of Bıologybıotechnol. & Bıotechnol. Eq. 23/2009/Se, (2009).
[105]. Balık, S., M., Ustaoğlu, R., Sarı, H., M., “Investigations on Growth and Reproduction Characteristics of Rudd (Scardinius Erythrophthalmus (L.,1758)) Population in Lake KuĢ(Bandırma) (in Turkish)”. IX. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu (17–19 Eylül 1997, Eğirdir/Isparta ), (1997), Cilt I, 8–12.
[106]. Kleanthidis, P., K.; Sinis, A., I.; Stergiou, K., I., “Length–weight relationships for freshwater fishes in Greece. Naga”, (1999), 22 (4), 25–28.
[107]. Uğurlu, S., Polat, N., Miliç Irmağı (Terme, Samsun) Balık Faunası, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, (2006), 23 (3-4): 441–444.
[108]. Miranda, P., M., A., Valente, M., A., Tom´e, A., R., Trigo, R., Coelho,F., Aguiar, A., and Azevedo, E., B., “O clima de Portugal nos s´eculos XX e XXI”. In: Alterac¸ ˜oes clim´aticas em Portugal: Cen´arios, impactos e medidas de adaptac¸ ˜ao – Projecto SIAM II, edited by: Santos, F. D. and Miranda, P., Gradiva, Lisbon, Portugal, 506 p., (2006), (in portuguese).
cxlvii147
[109]. Tarkan, A., S., Gaygusuz, O., Acıpınar, H., Gursoy C., Özuluğ, M., “Length– weight relationship of fishes from the Marmara region (NW-Turkey)”, J. Appl. Ichthyol., (2006), 22, 271–273.
[110]. Koyuncu, V., ġahin, Y., Emiroğlu, Ö., “Growth Parameters Research Of The Scardinius erythorphthalmus L.1758 In Lake Uluabat(in Turkish)”, Türk Sucul YaĢam Dergisi, (2007), 5-8:288-296.
[111]. Bostancı, D., Yılmaz, S., Polat, N., “Gölhisar Gölü (Burdur)‟ndeki Kızılkanat (Scardinius erythrophthalmus Linnaeus, 1758) Populasyonunda YaĢ Belirleme, Boy-Ağırlık ĠliĢkisi ve Kondüsyon Faktörü Üzerine Bir AraĢtırma”. Türk Sucul YaĢam Dergisi, (2007), 5-8: 99-107.
[112]. Çınar, ġ., Küçükkara, R., Ceylan, M., Çubuk, H., Erol, K., G.,Akçimen, U., SavaĢer, S., “Uluabat Gölü‟ndeki Kızılkanat (Scardinius erythrophthalmus L.,1758) Populasyonu‟nun Büyüme Parametrelerinin AraĢtırılması” . E.Ü. Su Ürünleri Dergisi 2008, E.U. Journal of Fisheries & Aquatic Sciences , (2008), Cilt/Volume 25, Sayı/Issue 4: 289–293
[113]. ÖztaĢ, H., Solak, K., “The Growth and Sexual Rates of Chub (Leuciscus cephalus, L., 1758) Living in The Müceldi Stream in East Anatolien, (in Turkish)”. Doğa TU Zooloji D., (1988), 12(3): 262-271.
[114]. Alp, A., Balık, S., Ustaoğlu, M., R., Akyürek, M., “The Determination Project of Some Ecological Characteristics of Lake AkĢehir, (in Turkish)”. Final Report, (1994), 116s.
[115]. Solak, K., Gül, A.,Yılmaz, M., “Kirmir Çayında Yasayan Tatlısu Kefali Leuiciscus cephalus (L., 1758)‟un Büyüme Performansları Üzerine Bir AraĢtırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dergisi VIII. Mühendislik Haftası Bildirileri, (1995), 4, 49-62, Isparta.
cxlviii148
[116]. Altındağ, A., “Some Population Features, Growth and Condition of The Chub (Leuciscus cephalus L., 1758) in AkĢehir Lake (Konya), (in Turkish)”. Tr. J. of Zoology, (1996), 20 (Ek Sayı ): 53-65.
[117]. Ünver, B., Tanyolaç, J., “Growth Properties of Chub (Leuciscus cephalus L., 1758) in Lake Tödürge (Zara/Sivas), (in Turkish)”. Tr. J. of Zoology, (1999), 23 (Ek Sayı 1): 257–270.
[118]. Bulgen, K., “Balıkesir Ġli Ġvrindi YeĢilköy Göletindeki Balıkların Taksonomik Konumu ve Tatlısu Kefali (Leuciscus cephalus Linnacus 1758)' nin Biyolojik Özellikleri Üzerine Bir AraĢtırma”. Balıkesir Üniv., Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (1999).
[119]. Erdogan, O., Türkmen, M., Yıldırım, A., “Studies on the Age, Growth and Reproduction Characteristics of the Chub, Leuciscus cephalus orientalis, (Nordmann, 1840) in Karasu River, Turkey”, Turk J.Vet Anim Sci, 26, (2002) ,983-991, Tübitak.
[120]. Tinkçi, M., “Ġkizcetepeler Baraj Gölü (Balıkesir) 'ndeki Tatlısu Kefali (Leuciscus cephalus (L.,1758) Populasyonunun Biyolojik Özellikleri Üzerine AraĢtırmalar”, Balıkesir Üniv., Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (2002).
[121]. Sası, H., Balık, S., “Topçam Baraj Gölü‟ndeki (Aydın) Tatlısu Kefali‟ nin (Leuciscus cephalus (L., 1758) yas, büyüme ve cinsiyet oranları”, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, (2003), 20, 3-4, 503-515.
[122]. Uğurlu, H., S., Polat, N., “An investigation on Fish Fauna in Lake Simenit (Terme-Samsun)”.F.Ü.Fen ve Müh.Bil.Derg., (2003), 15(4),485-494.
[123]. Kara, C., Solak, K., “Sır Baraj Gölü (KahramanmaraĢ)‟nde Yasayan Tatlısu Kefali (Leuciscus cephalus L., 1758)‟nin Büyüme Özelikleri” KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, (2004), 7(2): 1-8.
cxlix149
[124]. Kalkan, E., Yılmaz, M., Erdemli, A., Ü., “Some biological properties of the Leuciscus cephalus (L., 1758) population living in Karakaya Dam Lake in Malatya (Turkey)”, Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, (2005), 29, 49-58.
[125]. Uğurlu, S., Polat N., “Miliç Irmağı (Terme,Samsun) Balık Faunası”. E.Ü.Su Ürünleri Dergisi, (2006), Cilt 23,Sayı (3-4):441-444.
[126]. Dulcic, J., Glamuzina, B., “Length-weight relationships for selected fish species from three eastern Adriatic estuarine systems (Croatia).” Journal of Applied Ichthyology, (2006), 22: 254-256.
[127]. Torcu-Koç, H., Erdoğan, Z., Tınkçı, M., Treer, T. “Age, Growth and Reproductive Characteristics of Chub, Leuciscus Cephalus (L., 1758) Ġn The Ikizcetepeler Dam Lake (Balikesir)”, Turkey. J. Appl. Ichthyol. (2006), 1–6.
[128]. Stefanova, E., Uzunova, E., Hubenova, T., Vasıleva, P., Terzıyskı, D., Ilıev I., “Age And Growth Of The Chub, Leucıscus Cephalus L. From The Marıtza Rıver (South Bulgarıa)”, Bulgarian Journal of Agricultural Science, 14 (No 2), (2008), 214- 220.
[129]. Bulut S., Mert, R., Algan, B., “Örenler Baraj Gölü (Afyonkarahisar)‟nda YaĢayan Tatlısu Kefalinin (Leuciscus cephalus L., 1758) Bazı Biyolojik Özelliklerinin Ġncelenmesi”. 01-04 Temmuz 2009 Rize, XV. Ulusal Su Ürünleri Sempozyum, (2009).
[130]. Britton, J., R, .Shepherd, J., S., “Biometric Data to Facilitate the Diet Reconstruction of Piscivorous Fauna”. Folia Zoologica, (2005), 54 (1-2), pp. 193- 200.
[131]. Ergüden-Alagöz, S., Göksu, M., Y., L., Ergüden, D., “Seyhan Baraj Gölü‟ndeki (Adana) Kızılgöz (Rutilus rutilus L., 1758) Populasyonunun Büyüklük Dağılımı ve Kondisyon Faktörünün Belirlenmesi Üzerine Bir Ön ÇalıĢma”. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, (2006), Cilt/Volume 23, Ek/Suppl. (1/3): 333-335.
150cl
[132]. Ergüden-Alagöz, S., Ergüden, D., Göksu, M., Y., L., “Seyhan Baraj Gölü‟ndeki (Adana) Kızılgöz (Rutilus rutilus L., 1758)‟ün Büyüme Özellikleri”. Journal of Fisheries Sciences, (2008), 2(1): 77-87
[133]. Speczıa´R, A., Tolg†, L., Bı´Ro´, P., “Feeding Strategy And Growth of Cyprinids in The Littoral Zone of Lake Balaton”. Journal Of Fish Biology, (1997) 51, 1109–1124.
[134]. Karabatak, M., “Hirfanlı Barajı‟ndaki Sudak Stizostedion lucioperca ve Sazan Cyprinus carpio Populasyonlarında En Küçük Av Büyüklüğü”. TÜBĠTAK, (1977), TBAG-1973.
[135]. Alpbaz, A.,G. and HoĢsucu, H., “Gölmarmara Sazanı‟ nın (Cyprinus carpio, L.) GeliĢmesi ve Vücut Yapısı Üzerine Bir AraĢtırma”. E.Ü. Ziraat Fakül. Dergisi, (1979), 16, 19-29.
[136]. Sarıhan, E., Ö. “Toral, The First Results that had been Gathered After the Pike-Perch (Lucioperca lucioperca)L., 1758 Placed in Seyhan Dam Lake”. IV. Bilim Kongresi, (1973), 5-8 Kasım, Ankara.
[137]. Erdem, Ü., “Eğirdir, BeyĢehir ve ÇavuĢlu Gölleri‟ndeki Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonları Üzerine KarsılaĢtırmalı Bir AraĢtırma”. Doğu Bilim Dergi. Vet. ve Hay. (1982a); 7: 167-173.
[138]. Erdem, Ü., “Eber Gölü Sazan (Cyprinus carpio L.) Populasyonunda Büyüme Oranı ve Bazı Üreme Özellikleri” Selçuk Üniv. Fen Fak. Derg. Seri 3. Sayı: 2, (1982b), 91-105.
[139]. Erdem, Ü.,. “ÇavuĢçu (Ilgın) Gölündeki Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)'ın Büyüme Oranları, Boy Ağarlık ĠliĢkisi, Kondüsyon Katsayısı, ve Üreme YaĢı Üzerine AraĢtırmalar”. Ç.Ü. Fen Edebiyat Fak. Derg. (1983), Cilt:1 Sayı:1. 11-17.
cli151
[140]. Erdem, Ü., “BeyĢehir Gölü'ndeki Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)' ın Büyüme Oranları, Boy-Ağarlık ĠliĢkisi, Kondüsyon Katsayısı ve Üreme YaĢı Üzerine AraĢtırmalar”. Doğa Bilim Dergisi, (1984a), Seri A2 Cilt 8 Sayı:1, 61-65.
[141]. Erdem, Ü., “Apa Baraj Gölü'ndeki Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonunun GeliĢmesi, Üreme YaĢı Kondüsyonu ve Meristik Özellikleri Üzerine AraĢtırmalar.” Ç.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Fen Bilimleri Der. (1984b), No: 2, 31–41.
[142]. DüzgüneĢ, E., “Investigation on Population Dynamics and Stocks Calculation of Carp (Cyprinus carpio L., 1758) in Mogan Lake, (in Turkish)”. Doktora Tezi. A.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü, (1985).
[143]. Atalay, F., G.,. “Beytepe Göleti‟ndeki Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)‟ın Büyüme Oranlarının Ġncelenmesi”. Doğa Bilim Dergisi, (1985), 9 (3), 484–492.
[144]. Karakoç, R., “Seyhan Baraj Gölü Sudak (Stizestedion lucioperca (L.) 1758) ve Aynalı Sazan Cyprinus carpio (L.,) 1758) Populasyonlarının GeliĢme Performansları Ġle Av Kompozisyonu Üzerine Bir AraĢtırma”, Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim dalı, Yüksek Lisans Tezi, (1987), Adana, 56 s.
[145]. Akyurt, Ġ., “Growth Properties of Carp (Cyprinus carpio L., 1758) Populations in Almus Dam. Investigations on Length-Weigth Relationship, Condition and Reproduction Age, (in Turkish)”. Ç.Ü. Ziraat Fak. Dergisi. (1987), 3.1.305–321.
[146]. Balık, S., Ustaoğlu, M., R., “Reproduction of Carp (Cyprinus carpio L., 1758) Population and Factors on Catch Product in Lake Gölcük (Bozdağ-ÖdemiĢ), (in Turkish)”. VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi Tebliğler. (1987), Cilt II, 656–671.
[147]. Erdem, Ü., “Tödürge Gölü‟ndeki Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonunun Bazı Biyolojik Özelliklerinin Ġncelenmesi”. Doğa TU Zooloji Derg. (1988), 12, 1: 32-47.
clii152
[148]. Ġkiz, R., “Mamasın Baraj Gölü‟ndeki Sudak (Lucioperca lucioperca L., 1758) Populasyonun GeliĢmesi ve En Küçük Av Büyüklüğünün Saptanması”. Ç.Ü. Fen Edebiyat Fak. Fen Bil. Der. (1987), No:5, 85–103.
[149]. OkumuĢ,Ġ., Tekelioğlu, N., “Sera Gölündeki Aynalı Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)‟ların Büyüme Özellikleri Üzerine Bir AraĢtırma”, Ç.Ü. Ziraat Fak. Dergisi, (1988), Cilt:3 Sayı: 1, Adana.
[150] . Cengizler, Ġ., Erdem, Ü., “Hafik Gölü‟ndeki (Sivas) Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonunun Bazı Yapısal Özelliklerinin Ġncelenmesi”, DOĞA TU Zooloji D., (1989), 13, 3, 175-188.
[151]. Çetinkaya, O,. “AkĢehir Gölü Sazan Populasyonu (Cyprinus carpio L., 1758) Üzerine AraĢtırmalar I. büyüme, boy-ağırlık iliĢkisi ve kondisyon”. Turkish Journal of Zoology, (1992), 199216, 13-19.
[152]. Demirkalp (Aksun), F., Y., “Bafra Balık Gölleri (Balıkgölü-Uzungöl)‟nde YaĢayan Sazan Balığı (Cyprinus carpio L., 1758)‟nın Büyüme Özellikleri. Turkish Journal of Zoology, (1992), 16, 161-175.
[153]. Erdem, Ü., Sarıhan, E., Cengizler, Ġ., Sağat, Y., “AslantaĢ Baraj Gölü'nde (Adana) YaĢayan Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)'ın Büyüme ve Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi”. Fırat Üniv. XI. Biyoloji Kongresi, (1992), pp.77–87.
[154]. Yerli, S., V., “Köyceğiz Lagün Sistemindeki (Cyprinus carpio, Linnaeus 1758) Stokları Üzerine Ġncelemeler”, Doğa Türk Vet. ve Hay. Dergisi, (1992),16, 1, 133–152.
[155]. Bircan, R, Erdem. M., “Altınkaya Baraj Gölü‟ndeki Sazan Balığının (Cyprinus carpio L., 1758) GeliĢmesine ĠliĢkin Bir AraĢtırma”. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Edirne, 8 Temmuz , (1994); 4: 12-20.
cliii153
[156]. Yılmaz, M., “Kapulukaya Baraj Gölü (Kırıkkale)'nde YaĢayan Sazan (Cyprinus carpio L.,1758) ve Ġn Balığı (Capoeta tinca (Heckel, 1843))' nın Biyo- Ekolojik Özellikleri”, Doktora Tezi, G. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, (1994), Ankara.
[157]. Çetinkaya, O., Sarı, M., Arabacı, M., ġen, F., Duyar, H. A., “Van Gölü Havzası Karasu Çayı Balık Popülasyonları Üzerine AraĢtırmalar”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, (1995), 5(2):189-202s.
[158]. Alp, A., “The Research of Economic Fish Populations (Cyprinus carpio L.,1758 and Stizostedion lucioperca L.,1758) in Gölhisar Lake, (in Turkish)”. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktara Tezi, (1994), 68s.
[159]. Yerli, S., Zengin, M., “Çıldır Gölü (Ardahan, Kars)‟ndeki Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758)‟ nun Üremesi Üzerine Bir AraĢtırma”. Tr. J. of Veterinary and Animal Sicences, 22, (1998), 309–313.
[160]. Alp, A., Balık, S., Akyürek, M., AkĢehir Gölü sazan (C. carpio L., 1758) Populasyonunda Büyüme ve Üreme Özellikleri”. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 6-8 Temmuz, Adana: (1999), 407-419.
[161]. Balık, Ġ., Çubuk, H., “Condition factor and Size Distributions of Carp (Cyprinus carpio L.,1758) and Pike-perch (Stizostedion lucioperca L.,1758) Populations in Karacaören-I Dam, (in Turkish)”. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu. Adana, (1999), Cilt:2, 440–445.
[162]. Alp, A., Balık, S., “Growth Conditions And Stock Analysis of The Carp (Cyprinus carpio Linnaeus 1758) Population In Gölhisar Lake”. Turkish Journal Of Zoology, (2000), 24, 291–304.
[163]. KarataĢ, M., “Investigations on the Reproduction Properties of the Common Carp (Cyprinus carpio L., 1758) Population in Kazova Kaz Lake, Tokat, Turkey, (in Turkish)”. Turk. J. Vet. Anim. Sci., (2000), 24: 261-265.
cliv154
[164]. Demirkalp, F., Y., Saygı, Y., “Yeniçağa Gölü'nde YaĢayan Ekonomik Öneme Sahip Balık Türlerinin Büyüme ve Beslenme Özellikleri”. H.Ü. AraĢtırma Fonu Kesin Rapor, (2001).
[165]. Demirkalp, F., Y., Gündüz, E., Bayarı, S., Çağlar, S., S., Saygı, Y., KaynaĢ, S., “Çernek Gölü'nün Ekonomik Öneme Sahip Balık Populasyonları Ve Ekosistem Yapısı Üzerine Bazı AraĢtırmalar”. Tübitak, Tog-Tag/Tarp 2358, (2001).
[166]. Özyurt, C., E., AvĢar, D., “Seyhan Baraj Gölü Sazan (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758)‟ların Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi”, E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, (2001), Cilt:18, Sayı:3-4, 333-342.
[167]. Özeren, S., C., “Taxonomy of Ġznik Lake Fishes and Investigation of the Bio-Ecological Dimension of Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 (Carp), Rutilus frisii Nordmann, 1840 (Black Sea Roach) ve Atherina boyeri Risso, 1810 (Big-Scaled Sand Smelt), (in Turkish)”. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, (2004), 224 s.
[168]. Kırankaya, ġ., G., Ekmekçi, F., G., “Gelingüllü Baraj Gölü‟nde YaĢayan Aynalı Sazan (Cyprinus carpio L., 1758)‟ın Büyüme Özellikleri”, Turk J. Vet. Anim. Sci., 28, (2004), 1057-1064.
[169]. Balık, Ġ., Çubuk, H., Özkök, R., Uysal, R., “Some characteristics and Size of Carp (Cyprinus carpio L., 1758) Population in the Lake Karamık (Afyonkarahisar/Turkey)”. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, (2006), 6: 112–122.
[170]. Yılmaz, M., A. Gül, Ö. Saylar. “The Growth Features of Carp (Cyprinus carpio L., 1758) Living in Hirfanlı Dam Lake KırĢehir, (in Turkish)”. G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (2007),. Cilt 27, Sayı 1, 37-57.
clv155
[171]. Demirkalp, F., Y., “Growth Characteristics of Carp (Cyprinus carpio L., 1758) in Liman Lake (Samsun, Turkey)”, Hacettepe Journal of Bıology And Chemıstry, Volume 35, Issue 1, January, (2007), Hacettepe J. Biol. & Chem., 2007, 35 (1), 1-8.
[172]. Apaydın-Yağcı, M., Alp, A., Yeğen,V, Uysal, R., Yağcı, A., Ceylan, A.,“IĢıklı Gölü‟ndeki (Çivril-Denizli) Sazan Populasyonu (Cyprinus carpio L., 1758)‟nun Büyüme Özellikleri”, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, (2008), Cilt/Volume 25, Sayı/Issue (4): 337–341.
[173]. Yağcı, A., Uysal, R., Yeğen, V., Çetinkaya, S., Cesur, M., Bostan, H., Yağcı, A.,“ Ġznik Gölü (Bursa) Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonunun Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi”, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, (2008), Cilt/Volume 25, Sayı/Issue (1): 19–25
[174]. Özcan, G., Balık, S., “A Study On Freshwater Ichthyofauna of Kemer Reservoir and Akçay Stream of The Aegean Region, Turkey”, J. Black Sea/Mediterranean Environment, (2008), Vol.14:25-3.
[175]. Yılmaz, S., Polat, N., “Cyprinus Carpio L., 1758 (Sazan)‟Nun YaĢ Tayini Ġçin Farklı Kemiksi Yapıların Değerlendirilmesi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi (E-Dergi), (2008), 3(2) 149–161.
[176]. ġen, F., Elp, M., “Karasu Çayı (Van) Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonunun Bazı Biyolojik Özellikleri”, Nobel Ġnternational Journals, (2009), 2 (1): 31-34 - 01.01.2009 10:06:0.
[177]. Bulut, S., Yılmaz, F., AlaĢ, A., Koyun, M., Solak, K., “Yedigöller (Yukarı Porsuk Havzası-Kütahya)‟de YaĢayan Carassius carassius (L., 1758)‟un Büyüme Özellikleri”, IX. Ulusal Su Ürünleri Semp.,(2009), 17-19 Eylül, 117-130.
[178]. Balık, Ġ., Özkök, R., Çubuk, H. ve Uysal, R., “Investigation of Some Biological Characteristics of The Silver Crucian Carp, Carassius gibelio (Bloch, 1782) Population in Lake Eğirdir”, Turkish Journal of Zoology, (2004a), 28: 19–28.
156clvi
[179]. Çınar, ġ., Çubuk, H., Özkök, R., Tümgelir,L., Çetinkaya, S., “BeyĢehir Gölü‟ndeki GümüĢi Havuz Balığı (Carassius gibelio Bloch, 1782) Populasyonunun Büyüme Özellikleri”, Eğirdir Su Ürünleri Enstitüsü Yayınları, (2005).
[180]. ġaĢı, H., “The Length and Weight Relations of Some Reproduction Characteristics of Prussian carp, Carassius gibelio (Bloch, 1782) in the South Aegean Region (Aydın-Turkey)”. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, (2008), 8: 87-92
[181]. Yılmaz, S., Yılmaz, M., Polat, N., “Altınkaya Baraj Gölü (Samsun)‟ndeki (Silurus glanis L., 1758) Populasyonunda YaĢ-Boy, YaĢ-Ağırlık ve Boy-Ağırlık ĠliĢkileri Üzerine Bir AraĢtırma”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi (E- Dergi), (2007), 2 (1): 18- 26.
[183]. Kessell, N., V., Dorenbosch, M., Spikmans, F., “First record of Pontian monkey goby, Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814), in the Dutch Rhine” Aquatic Invasions, (2009), Volume 4, Issue 2: 421-424.
clvii157