Historical Searches Br. 18
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UDK 94 (497.6) ISSN 1840-3875 UDK 94 (497. 6) ISSN 1840-3875 INSTITUTEINSTITUTE FOR HISTORYFOR HISTORY, • No 18. 1-256, SARAJEVO Sarajevo 2019. No18 • Sarajevo 2019 UDK 94 (497.6) ISSN 1840-3875 CONTENTS Historical Searches / Historijska traganja PREDGOVOR ........................................................................................................................... 5 Publisher Institute for History, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina ARTICLES Editorial Board Admir Mulaosmanović, International University of Sarajevo; Sabina Veladžić, Institute Ervin Klepo for History – University of Sarajevo; Dženita Sarač-Rujanac, Instiute for History – O URBANISTIČKOM RAZVOJU VISOKOG OD XIV DO KONCA XIX STOLJEĆA .... 9 University of Sarajevo; Amila Kasumović, Faculty of Philosophy – University of Sarajevo, Iva Lučić, Uppsalla University Sedad Bešlija Editor-in-chief THE SANJAK OF HERZEGOVINA IN 17TH Muhamed Nametak, Institute for History – University of Sarajevo CENTURY: WAQF HERITAGE .............................................................................................55 Secretary Sabina Veladžić Mehmed Hodžić, Institute for History – University of Sarajevo SRPSKA NACIONALNO-KULTURNA INTELIGENCIJA U BOSNI I HERCEGOVINI O KULTURNOM IDENTITETU BOSNE I HERCEGOVINE KROZ RASPRAVE O JEZIKU 1965–1972........................................83 Denis Veladžić DISEMINACIJA SLIKE TAMNOVILAJETSKE BiH U This is an annual journal. BEOGRADSKOJ IZDAVAČKOJ I INFORMATIVNOJ DJELATNOSTI S POČETKA 1980-ih GODINA ............................................................ 115 Manuscripts to be sent to the Institute for History indicating that it is for HISTORICAL SEARCHES Podgaj 6, 71000 Sarajevo TRANSLATIONS Bosnia and Herzegovina Fabio Giomi phone/fax: 033/209-364 033/217-263 UDOMLJAVANJE KEMALIZMA: http://www. iis. unsa. ba SUKOBLJENI MUSLIMANSKI NARATIVI O e-mail: [email protected] TURSKOJ U MEĐURATNOJ JUGOSLAVIJI ................................................................. 175 Manuscripts will not be returned to their authors Hamdija Čemerlić The Editorial board is not to be held responsible for the assertions THE POSITION OF BOSNIA AND HERZEGOVINA IN and views presented in the contributions it publishes YUGOSLAVIAN COMMUNITY FROM ZAVNOBIH UNTIL THE CONSTITUTION OF SOCIALIST REPUBLIC Application for the publishing of Historical Searches has been registerd at: OF BOSNIA AND HERZEGOVINA ..................................................................................219 National and University Library of Bosnia and Herzegovina INSTRUCTIONS FOR AUTHORS OF PAPERS ............................................................. 253 Historical Searches / Historijska traganja 3 UDK 94 (497.6) ISSN 1840-3875 PREDGOVOR Poštovani čitaoci, ove godine Institut za historiju slavi 60. godišnjicu svog rada. Sretni smo da u godini, koja je za nas slavljenička, takav jubilej dočekujemo izdavanjem novog broja časopisa Historical Searches/Histo- rijska traganja. Ovaj broj nije imao tematski okvir, ali su u njemu prisutni radovi iz svih perioda, koji se u Institutu izučavaju. Zadovoljstvo nam je predstaviti i dva prevoda. Rad kolege Fabia Giomija, preveden je na bosan- ski i on donosi pogled na tematiku, koja je itetkako bitna za historiju Bosne i Hercegovine između dva svjetska rata. Drugi prevod je rad istaknutog bosanskohercegovačkog naučnika, Hamdije Čemerlića o značaju ZAVNO- BiH-a. Taj rad je preveden na engleski jezik, jer smo u skladu sa misijom našeg časopisa htjeli da rezultate domaće historiografije približimo kolega- ma historičarima iz inostranstva. Želimo Vam ugodno čitanje! Redakcija Historical Searches / Historijska traganja 5 ARTICLES Professional paper UDK: 711. 4 (497. 6 Visoko) “13/18” Ervin Klepo Visoko, Bosna i Hercegovina O URBANISTIČKOM RAZVOJU VISOKOG OD XIV DO KONCA XIX STOLJEĆA Apstrakt: Visoko spada u red bosanskohercegovačkih gradova s najdužim urbanim kontinuitetom. Nauka raspolaže respektabilnim brojem kvalitet- nih spoznaja o historiji urbanizma ovog grada baziranih na pisanim izvori- ma. Iako važni i prisutni, terminološki i faktografski aspekti urbanog razvo- ja Visokog ovdje su u drugom planu. Autor teksta pokušava proniknuti u urbanu fizionomiju grada u genezi od centralne pozicije u sklopu srednjo- vjekovne Bosne, preko bliske periferije u prvim stoljećima osmanskodob- ne Bosne, da bi moderno doba (u bosanskohercegovačkom civilizacijskom kontekstu konac XIX stoljeća) dočekao kao nižerangirana provincijal- na urbana sredina. U tom smislu distinktivne bosanska srednjovjekovna i osmanska civilizacija imale su različito formirane urbane koncepcije, a njihova primjena i fizička manifestacija na primjeru konkretnog gradskog organizma u fokusu je ovog rada. Pored različitih temeljnih načela u pri- stupu gradskom prostoru srednjovjekovne i osmanske epohe, identificirani su i elementi likovnog i prostorno-ambijentalnog kontinuiteta, naročito s obzirom na artikuliranost prirodnih pogodnosti terena u srednjovjekovne i osmanskodobne arhitektonsko-urbanističke ciljeve. Tretirana dugotrajna geneza polučila je autentični iskaz urbane fizionomije Visokog iz njegove arhaične predmoderne urbanističke ere. Organizacija prostora, ambijent i slika na kraju razmatrane epohe posjedovali su urbanističke kvalitete još uvijek nedovoljno istaknute u spoznaji o Visokom. Ključne riječi: Visoko, Visoki, Podvisoki, naselje, kasaba, grad, urbani kra- jolik, urbanizam, urbana fizionimija, urbana struktura, prostorni odnosi. Historical Searches / Historijska traganja 9 Ervin Klepo Historical Searches 18 / 2019 O urbanističkom razvoju Visokog od XIV do konca XIX stoljeća Abstract: Visoko belongs in the group of Bosnian and Herzegovinian cit- plodno polje definirano je blago uzdignutim bregovima čiji grebenasti ies with the longest urban continuity. Science has a respectable number of obronci, međusobno razdvojeni brojnim potočnim dolinama, gravitiraju high-quality research about the history of Urban urbanism based on writ- ten sources. The author of the text attempts to penetrate the urban physiol- rijeci Bosni i tako tvore izrazitu geografsku cjelinu i agrarno najplodniji 2 ogy of the city in the genesis from the central position within the medieval region u srednjoj ili Gornjoj Bosni. Odnos visinskog i ravničarskog terena Bosnia, through the close periphery in the first centuries of the Ottoman na području cijelog Visočkog polja je uravnotežen. Ovakva harmonija Bosnia, to the modern age (in the Bosnian and Herzegovinian context The reljefnih elemenata zaslužna je za naseljenost ovog područja u kontinuitetu thread of the XIX century) that has seen it as a lower-level provincial urban više od sedam hiljada godina. environment. In this sense, the distinctive Bosnian medieval and Ottoman civilizations had differently formed urban concepts, and their application Jedinu snažniju terensku elevaciju, čije je ishodište neposredno u jugoi- and physical manifestation on the example of the concrete city organism stočnom rubu polja, ima brdo Visočica. Svojom naglašenom dominacijom is in the focus of this work. In addition to the various basic principles in nad terenom kojem se postavilo kao prirodno težište, ovo brdo je bilo eleme- accessing the city area of the medieval and Ottoman epochs, the elements of artistic and spatial-ambient continuity were identified, especially with re- nat koji je posebno odgovarao srednjovjekovnom senzibilitetu za prostor u gard to the articulation of the natural advantages of the terrain in Medieval čijoj artikulaciji ključnu ulogu u funkcionalnom smislu igra odnos odbram- and Ottoman architectural-urbanistic goals. The treated long-term process benog i branjenog, nadzirućeg i nadziranog segmenta; a u simboličkom i li- was an authentic expression of the urban physiognomy of Visoko from it’s kovnom dominantnog i podređenog – vertikalnog i horizontalnog elementa. archaic premodern urbanist era. The organization of space, ambience and image at the end of the period considered possessed urban qualities insuf- Vrh Visočice ima vizuelnu vezu sa svim planinama koje predstavljaju ficiently prominent in our knowledge of Visoko. granične markere prvobitne ili uže Bosne. Područja smještena između ovih planina i uže Bosne doimaju se kao da gravitiraju Visočkom polju. To nije Keywords: Visoko, Visoki, Podvisoki, settlement, kasaba, city, Urban land- stvar iskrivljene percepcije stvorene pod utjecajem spoznaje da je Visoko scape, urbanism, urban physiognomy, urban structure, spatial relations. i njegova bliža okolina u političkom, društvenom i ekonomskom smislu u određenom historijskom periodu bilo stvarni centar ovom području, već rezultat istinske geografske centripetalne pozicije Visočkog polja u odnosu Srednjovjekovna protourbana faza Visokog na navedene planinske masive. Tome u prilog govori činjenica da je glavnina slivova rijeka i potoka koji nastaju na ovim planinama usmjerena i Urbani začeci Visokog slijeva se direktno ili u neposrednoj blizini Visočkog polja.3 Glavna obilježja U literaturi su rijetko dovođene u tješnju relaciju povoljne prirodne najznačajnijih koridora formiranih na povoljnim geografskim položajima predispozicije i embrionalni karakter ovog područja u prilici nastanka uz riječne doline i veća plodna polja su “formirani veći gradovi, trgovišta, Bosne i s tom genezom neraskidivo vezanog grada Visokog. Longitudinalno utvrde i zbjegovi (kao najstariji strukturalni oblik kontinuiteta ”.4 Drugi Visočko polje1 karakteristično je po silovitim zavojima koje pravi rijeka Bosna 2 u svom toku od ušća rijeke Fojnice do Dobrinjskog