T-Ïfrsükt UNIVERSITEIT GENT
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
t-ïfrsüKT UNIVERSITEIT GENT Fa c u l t y o f Sc ie n c e s * \o lo 9/0 ■».■'•Si Vakgroep Biologie Krijgslaan 281-S8. B-9000 Gent. BELGIUM E c o l o g y o f macrobenthos a s A BASELINE FOR AN ECOLOGICAL ADJUSTMENT OF BEACH NOURISHMENT E c o l o g ie v a n macrobenthos a l s e e n b a s is v o o r e e n ecologische b ij s t u r in g v a n strandsuppleties J e r o e n Sp e y b r o e c k Thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor in Sciences: Biology Promotor: Prof. dr. Magda Vincx Co-promotor: dr. Steven Degraer Academic year 2006-2007 M e m b e r s o f t h e r e a d in g c o m m it t e e : Prof. dr. Magda Vincx, promotor (UGent, B) dr. Steven Degraer, co-promotor (UGent, B) dr. Gerard Janssen (RIKZ, NL) dr. ir. Jan van de Graaft (TU-Delft, NL) M e m b e r s o f t h e examination c o m m it t e e : Prof. dr. Wim Vyverman, chair (UGent, B) Prof. dr. Magda Vincx, promotor (UGent, B) dr. Steven Degraer, co-promotor (UGent, B) dr. Gerard Janssen (RIKZ, NL) dr. ir. Jan van de Graaff (TU-Delft, NL) Prof. dr. Jean-Pierre Maelfait (UGent and IN BO, B) dr. Jan Seys (VLIZ, B) dr. Maaike Steyaert (UGent, B) dr. Eric Stienen (INBO, B) Table of contents Dankw oord Summary - Samenvatting ........ 3 Summary .......... 3 Samenvatting .......... 7 Ou t l in e. .......... 13 Rationale ......... 13 Thesis contents and structure 16 Candidate's contribution to the different chapters 18 I. I ntroductory c h a p t e r s Chapter 1. The Belgian sandy beach ecosystem -a review. .... 21 Abstract.. 23 Introduction .......... 24 The physical environment ......... 24 The Belgian coast ........ 24 General features of beaches sampled within this thesis research (Chapters 3 and 4) 28 The biological environment. ........ 32 Vascular plants ......... 32 Terrestrial arthropods ........ 33 Microphytobenthos ........ 36 Zoobenthos ......... 37 Avifauna. ......... 39 Discussion .......... 43 Acknowledgements ......... 44 Chapter 2. Beach nourishment: an ecologically sound coastal defence alternative? A review. 45 Abstract.. 47 Introduction .......... 48 Ecological effects of beach nourishment ....... 50 Differential ecological effects of beach nourishment related aspects . 51 Activities during construction ...... 51 Quality characteristics of the nourishment sediment .... 52 Sediment composition ...... 52 Shells and other coarse material .... 52 Fines ....... 53 Grain size distribution ..... 54 Beach morphology ...... 55 Presence of toxic substances and/or dead organisms . 55 Sediment colour ....... 55 Quantity characteristics of the nourishment sediment .... 56 Factors determining scale of impact. ...... 57 Timing, place and size of beach nourishment. .... 57 Nourishment strategies and techniques ..... 57 Nourishment strategies ...... 57 Nourishment techniques ...... 59 Indirect and cumulative effects ....... 59 Conclusions .......... 60 Guidelines for an ecologically good practice of beach nourishment . 61 Sediment ........ 61 Timing ......... 61 Size ......... 61 Nourishment strategy ....... 62 Shortcomings of former research and options for future research . 62 Acknowledgements ......... 63 II. F ie ld r e s e a r c h - p a t t e r n s : l if e c y c l e , p o p u l a t io n d y n a m ic s a n d z o n a t io n Chapter 3. Understanding the life of a sandy beach polychaete of functional importance S- colelepis squam ata (Polychaeta: Spionidae) on Belgian sandy beaches (northeastern Atlantic, North Sea) 65 Abstract.. 67 Introduction .......... 68 Material & methods ......... 69 Sampling ......... 69 Lab procedures ......... 69 Data analysis ......... 70 Results ........... 71 Physical environment ........ 71 Life cycle, demography, reproduction and recruitment. 71 Abundance and biomass patterns ....... 74 Growth and mortality ........ 75 Mean annual biomass, secondary production and P/B ratio .... 75 Zonation. ......... 75 Discussion .......... 77 Life cycle, demography, reproduction and recruitment. 77 Abundance and biomass ........ 78 Growth and mortality ........ 79 Mean annual biomass, secondary production and P/B ratio .... 79 Zonation ......... 80 Towards global patterns of intraspecific variation in life history characteristics 81 Conclusions .......... 84 Acknowledgements ......... 84 Chapter 4. In s itu study of the autecology of two closely related, co-occurring sandy beach amphipods 85 Abstract.. 87 Introduction .......... 88 Methods .......... 89 Sampling ......... 89 Laboratory procedures ........ 90 Data analysis ......... 90 Results ........... 91 Physical environment ........ 91 Abundance and biomass ........ 92 Life cycle, demography, reproduction and recruitment. 93 Mean annual biomass, secondary production and P/B ratio .... 97 Cross-shore zonation ........ 98 Median grain size related to peak abundance ..... 100 Discussion .......... 100 Abundance and biomass . 100 Life cycle, demography, reproduction and recruitment. 102 Growth and mortality ........ 104 Secondary production 105 Habitat(1)-cross-shorezonation . 105 Habitat (2) - width of the occupied vertical range 106 Habitat (3) - median grain size at peak abundance 107 Acknowledgements .... 107 III. E xperimental r e s e a r c h - p r o c e s s e s : h a b it a t preferences and tol e r a n c e s Chapter 5. The ecological impact of beach nourishment and the restrained habitat of a key species - experimental insights and field data ....... 109 Abstract. .......... 111 Introduction 112 Materials and methods 113 Experimental data 113 Collection of experimentally used specimens. 113 Survival and feeding frequency related to median grain size 113 Burrowing time related to median grain size . 114 Sediment preference - grain size selection . 114 Field data 115 Results . 115 Experimental data 115 Survival and feeding frequency related to median grain size 115 Burrowing time related to median grain size . 116 Experimental sediment preference - grain size selection 117 Field data 118 Individual responses 118 Relatedness of environmental variables 119 Modelling density. 120 Discussion .......... 121 Conclusions-guidelines for beach nourishment ...... 123 Acknowledgements 123 Chapter 6. Competition and sediment-related responses explaining segregated zonation of two closely related, co-occurring key species on sandy beaches? 125 Abstract. .......... 127 Introduction .......... 128 Material & methods ......... 129 Sediment preference 130 Sediment tolerance 131 Results ........... 131 Sediment preference 131 Grain size ........ 131 Fines ......... 133 Sediment tolerance 135 Discussion .......... 136 Both species exhibit the same sediment preferences ..... 136 Occupied grain size range is not influenced by avoidance .... 137 Bathyporeia pilosa is more tolerant towards grain size extremes than B. sarsi . 138 Conclusions 138 Acknowledgements 139 IV. G e n e r a l d is c u s s io n Chapter 7. Towards a methodological framework for the prediction and mitigation of the ecological impact of beach nourishment - a case study on intertidal benthic macrofauna 141 Abstract. .......... 143 Introduction .......... 144 Data requirements, methodology and cost-benefit considerations .... 146 Physical data collection ........ 146 Biological data collection ........ 147 Prioritisation among data requirements-options for economising . 149 An example from intertidal macrobenthos 150 CITED LITERATURE . 155 A p p e n d ix - P u b lic a t io n list J er o en Sp e y b r o e c k (a s on 10A//2007) 185 Dankwoord Met groot risico op een melige epiloog, aan het einde van de rit nog even dit. Men vertelt mij dat dit onderdeel het enige is dat echt gelezen wordt. Daarom dacht ik misschien te moeten beginnen met een of ander smakelijk grapje of een opmerkelijke anekdote. Gezien mijn dissidente aard, doe ik dit echter niet en verwijs ik de lezer door naar de overvloedige prozaïsche praat die ongetwijfeld zal te horen zijn tijdens mijn doctoraatsreceptie. Bij het afronden van een doctoraat past grote dankbaarheid. In mijn geval geldt dit zeker: zonder de steun en praktische hulp van heel veel mensen, had ik het niet gehaald. Uiteraard dank ik zij die mij (grotendeels) betaalden, zijnde MD&K (the goverment agency formerly known as AWZ). Op dagelijkse, meer concrete basis, heb ik de steun en het vertrouwen van mijn promotor, Magda, en mentor, Steven, zeer sterk gewaardeerd. Ik hoop dan ook dat ze tevreden zijn met het eindresultaat van ongeveer vier jaar strandonderzoek. Ik hoop dat hierop verder kan gebouwd worden, zodat onze stranden nog lang geteisterd worden door enthousiaste biologen. In het bijzonder vond ik doorheen mijn jaren op de mariene de open sfeer (en open deur) van beide beschermengelen enorm aangenaam en constructief. Talloze uren ‘open debat' hebben mij heel veel geleerd en mijn inzicht en motivatie aangesterkt. Mijn onderzoek werd ondersteund door de bijdrage van heel veel mensen. Mijn drie lieftallige thesisstudentes - Lotte, Annelies en Joke - leverden prima werk, waarmee ik uitstekend geholpen was (zie hoofdstukken 3, 4 en 6). Een deel van mijn onderzoek vereiste intensieve staalnames, die werden uitgevoerd door een massa lieve helpende handen, waaronder o.a. zowat alle collega's van toen - An, Ann, Annelies DB, Annelies G, Annick VK, Annick V, Annick VH, Bart, Chrissie, Danielle, Danny, Eveline, Gert, Guy, Hannelore, Hendrik, Ilse, Isolde, Jan VAB, Jan W, Jurgen, Lotte, Maaike, Maarten, Magda, Marijn, Marnix, Matthew, Nancy, Pieter, Sabine, Sandra, Saskia, Sofie DR, de andere Sofie DR, Sofie VDD, Stefanie, Steven, Thomas de student, Thomas de andere strandjanet, Tim, Tom Gh en Véronique. In het bijzonder ook dank voor de praktische hulp van Danny, Bart, Annick VK, Danielle en Steven. Ondanks uitgebreide bolwassing en smalend hoongelach in ons aller koffiekot naar aanleiding van het megalomane dispersie-experiment, wil ik zeker zij die daarbij hielpen bedanken: studenten biologie '07 en Annelies, Annick, Bart, Bea, Cari, Cristiana, Danielle, Dirk, Frauke, Hugo, Karen, Karl, Saskia, Sharon, Sofie DR en Virginie. Bij het al-doende-leren, waaruit dit werk ontsproot, werd ik ook bijgestaan door o.m. Tom Gh, Marijn, Frederik H, Annick VK, Tim en mijn beider bureaugenoten, Jan Wittoeck en Cari Van Colen.