Türklerde Musiki Aletleri Türklerin Kullandıkları Çalgıların Birçoğu Kavimlere De Geçmiş Ve Benimsenmiştir
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Türklerde Musiki Aletleri Türklerin kullandıkları çalgıların birçoğu kavimlere de geçmiş ve benimsenmiştir. Bunların başında Kopuz, Zurna, Bilir, Düdük, Çevgan ve Davul geliyor... Musiki Aletleri konulu araştırmasında şu bilgileri veriyor; T f i r l / halk musikisi sözlü, ya da Türklerin kullandıkları musiki I U I l\sözsüz olur. Sözlü musiki, taklidi (onomatope) olmak üzere aletlerinin en eski kalıntıları, Orta bütün türleriyle halk türkülerini ve yapıldığı maddenin veya şeklinin Asya’daki arkeoloji kazılarından elde türkülü oyun havalarını, sözsüz dikkate alındığı, bazen de yapanın edilmiş olup MO 8. yüzyıldan başlar. musiki ise türküsüz halk oyunlarının yakıştırmasından çıktığı görülüyor. Bunlar dümbelek, düdük, çeng, ezgilerini kapsar... Geçtiğimiz aylarda Anadolu bağlama vb. tiplerindendir. Türkler uzun geçmişleri boyunca, Bankası Tünel Sanat Galerisi nde Yüzyılların musiki aletleri, pek çok çeşitli musiki aleti kullanmış açılan bir sergi musikimizin milletlerarası kullanılan Hornbostel- milletlerden biridir. Değişik yer ve geçirdiği safhaları kapsaması Sachs (1914) sınıflandırması içinde çağlarda ele alınmış musiki açısından ilginçti. İstanbul gözden geçirildiğinde, bazı tiplerin aletlerinin sayısının, 300 Üniversitesi Musiki Araştırma zengin çeşitli olduğu görülüyor. dolaylarında olduğu bilinmektedir. Grubu'nca düzenlenen ve 6000 Ezgi eşliğinde kullanılan aletlerin Bu aletlerin yapımında en yıldan bugüne gelen Türk en basiti, el çırpma veya sert eskilerden beri, ağaçlardan, kültürünün özelliklerini gösteren maddeleri birbirine vurmadır. bitkilerden, ehli hayvanların deri, sergide Orta-Asyadan gelen "Kendisi-sesliler"in Vurmalılar alt bağırsak, kıl kemik boynuzlarından örneklerden yapılan nefesli, yaylı, sınıfında en eskilerden beri Gong yararlanılmıştır. Bu aletlerin mızraplı, vurmalı çalgılar yer aldı. ve çan kullanıldı. Ortaçağ da ise adlandırılmasında ise başta ses- Muammer Özergin Türklerde Kase, Tas ve levha biçimli aletlerin bulunduğunu biliyoruz. Yeni çağ da "Fincan-saz ', "Şişe" vb. denilenler vardı, vuruşturmalıların en eskileri ise Zil, çalpara vb’dir. Daha sonraları zilli-maşa, şakşak gibi aletler kullanıldı. Son yüzyıllarda parmak zili, Mehter zili, kaşık kayrak ı biliyoruz. Başka bir alt sınıfı oluşturan "Silkmeli-sarsmalılar'dan çan, çıngırak, çıngırdak başta ehli hayvanlara takılmak üzere, çeşitli yerlerde kullanılagelen pek eski aletlerdir. Mehter takımında görülen Çevgan ise Chou çağından (MÖ 1134-249) beri bilinen eski bir alettir. Ayrı bir alt sınıf olan Çertmeliler de Türkler, yalnız ağız- çengini kullanageldiler. Geçmiş yüzyıllarda pek yaygın olan bu alet, ilkçağdan beri çeng-kopuz, Temir- kopuz, Ağız-tanburası, Gupuz vb. adlarıyla bilinir. Çağımızda yalnız Türkistan'da kullanılıyor. Tasnifin ikinci kümesindeki "Deri- sesliler" yine ezgiye ritm katan aletlerdir. Bunun Kasnaklılar alt sınıfında fazla çalgı yoktur. Onların dalı "borular" ağaç kabuğu veya da aslında Yakındoğu metaldan yapılmış pek uzun boylu (Mezopotamya) menşeli olduğu aletlerdi. anlaşılıyor. Eski kaynaklardan ikinci dalı oluşturan "Düdükler” "Damuru", "Tef”, "Tümrü” vb'ni Türklerde üç tip olarak görülüyor. öğreniyoruz. Bunlardan en eskisi Dikine Üflemeli Kendi buluş ve yapımları olduğu aletlerdir. Sıbızgı, sipsi gibi. Dikine anlaşılan Çanaklılar alt sınıfından üflemelilerin Damaklı olanlarını aletler Türklerde çok çeşitlidir. düdük ve dilli kaval olarak biliyoruz. Bunlar yarımküre veya aynı görevi Yandan üflemelilerin ise Türklerde görecek biçimli bir gövdenin ağzına pek az yapılmış ve kullanılmış deri gerilerek yapılır. En eskileri olduğu anlaşılıyor. İlkçağdaki Tığ ve Köbrük, Kengirek, Tümrüg, Tavıl ve Şıbızgu'nun sonraları devam Dümbelektir. Bunlar ortaçağdan etmediği görülüyor. Buradaki Tığ ın beri çeşitli boy ve tiplerde Sümer'deki dikine üflemeli "Tı-gı” karşımıza çıkıyor. Nakkare, Nagara, ve Çin'deki yandan üflemeli “Ti” ile Kudüm, Kus, Tavılbaz, Davulbaz gibi. benzer adlar taşıması dikkate Son yıllarda ise bu dümbelek değer. tipindeki çalgıların çömlek Dilli-düdükler alt sınıfındaki Tek- dümbeleği, Cam dümbeleği, Yemen dilli olan aletleri Türkler pek eski dümbeleği, Eyüp dümbeleği... gibi, çağlardan beri kullanmaktadırlar. çeşitleri ortaya çıkmıştır. Asya Hunları’ndaki Bilir, Ortaçağ daki Ezgiyi seslendiren asıl musiki zamr, Mızmar, son yüzyıllardaki aletlerinin iki kümesinden birincisi Balaban, Ney hep aynı türdendir. olan "Nefes seslilerin ilkin Yine bu alt sınıfdaki Tulum kemiklerden yapıldığı sanılıyor. İlk Yakındoğu menşelidir. Çift-dilliler’in m genel aaı Zuma dır. Zurna nın Yine bu kümedeki Kendinden aletlerdir. Bir "Ağız orgu" olarak yakınçağlarda Kaba, Cura, Asafi Havalıların Fırıldak, Zırıltı, Civciv vb. tanımlanan Çıpçığ 8.-16. yüzyıllar Şlhabl, Acemi gibi pek çeşitli tipleri denilenleri yalnız ses çıkaran ve boyunca kullanıldıktan sonra yapılarak bir aile meydana başta çocuklar arasında olmak unutuldu. getirilmiştir. üzere çeşitli yerlerde kullanılan Ezgi seslendiren çalgıların ikinci kümesi olan "Teii-sesliler'in ok atan yaydan geliştirildiği sanılıyor. Bunların sesleri öncekilere göre daha zayıf ama pek zengindir. Eski alt sınıfı bağlamadır. Manzum sözlü edebiyata eşlik ettiklerinden pek yaygın kullanıldılar, ilkçağda Kopuzlar, Ortaçağ da Tanbur, Tanbura, sonraki yüzyıllarda iki telli, Bulgari, Bozok, Şarkı, kara düzenden oluşan Bağlama Ailesi geldi. ortaçağ da aynı tipten Ud ve onun değişik boylardaki zengin ailesi çıktı. O yüzyıllardan Ud-I Kadim, Ud-i Kamil, Tarabü’lfeth, Tuhtefü’l-ud, Şehr-ud adlarını biliyoruz. Son yüzyıllarda görülen Lavta ise, Avrupa’dan dönüp gelmiş bir tip idi. Çinliler, Hu eh’in dedikleri bir tür kemençeyi, lO.yy’da Uygur Türkleri’nden aldıklarını söylerler... m csaü&aatâ used today are types of dümbelek. the fore. The ancestor of the lute, of which, the hu ch in is recorded The earliest wind instruments the ud took many different forms. as having been introduced to China Turkish Musical among the Turks were probably The kemence, a small violin played by the uighur Turks in the 10th made of bone and later of bark or like a cello has several forms, one century. metal. Various whistles and pipes have always been used. The ancient Instruments Turkish tığ, whose use had died out by the Middle Ages, is interesting for the similarity of name with the urkish folk music consists both things together, such as the gong Sumerian ti-gi and the Chinese ti, Tof songs with lyrics and and bell. The oldest Turkish which may indicate a connection instrumental accompaniments to percussion instruments include the of origin. folk dances. Throughout their long zil (cymbal) and çalpara (castanet). history the Turks used a large wide Other Turkish striking instruments Wind instruments have been range of musical instruments, included the zilli masa (tongs and used by the Turks since very estimated by historians at around cymbals), şakşak (wooden rattle), ancient times, the most common 300 in number. The materials used and parmak zili (finger cymbals). type today being the zurna, a form included wood, leather, hair and The çevgan used by the ottoman of oboe. The bagpipes used in horn. Their names are often mehter bands, consisting of a some regions of Turkey are onomatopoetic. hooked stick and a suspended ball, believed to be of Near Eastern The earliest Turkish musical is recorded by the Chinese during origin. instruments have been found in the Chou dynasty (1134-249BC). Stringed instruments are thought excavations in central Asia, and The mouth harp was widely used to have been developed from the date from the 8th century BC by the Turks until two or three bow and arrow. Many different onwards. They include the centuries ago, but today is found types have been used in Turkish dümbelek, a small drum, the only in Türkistan. music over the ages, including the whistle, the çeng, a simple harp, Hemispherical drums with leather kopuz, tanbur, and bozok which and the bağlama, a string skins were used in wide variety by are all types of bağlama, having a instrument. The simplest the Turks. The oldest types are the long neck and played by plucking, accompaniment to songs is köbrük, kengirek, tümrüg, tavil and in the Middle Ages the ud came to clapping or striking two hard /dümbelek. The most commonly Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi.