Márta10,2016
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
AN GHAEILGE ] AN GHAEILGE AGUSAGUS ÉIRÍÉIRÍ AMACHAMACH 19161916 Forlíonadh speisialta urraithe ag Márta 10, 2016 DRACULA Bram Stoker 3Bealtaine, Bistritz —D’fhág mé München ar 8.35 p.m., Lá Bealtaineagus ráinigh mé Vín imoiche maidine arna mhárach; ar 6.46 bhí an traein le bheith ann, ach bhí sí uair an chloig déanach. Níormhuinínliom dul rófhada ón stáisiún imBúdaipeist, mar nach raibh an traein istigh in am agus go gcaithfeadh sí bogadh arís mar abhí beartaithe di. Ba mhalartú Iarthar ar Oirthear liomsa é; bhíomar imeasc iarsma smachta na dTurcach iar ndul dúinn thar an droicheadisiartharaí de dhroichid dhaingne na Danóibeatá go leathandomhain san áitsin... Eagrán nua éseo den aistriúchán iomráiteach arinne Seán ÓCuirrín ar mhórshaothar uafáis BramStoker. Gach braon den bheocht achuir fear Chluain Tarbhsabhunscéal, d’aistrigh an Cuirríneach go snasta ésachlasaic Ar fáil marríomhleabhar chomhmaith ar seo afoilsíodh den chéad uair in 1933. Leagan nuachóirithe éseo atá bunaithe na hardáin díolacháin ríomhleabhar ar fad ar an eagrán aréitigh Maolmhaodhóg ÓRuairc agus ad’fhoilsigh an Gúm in 1997. ISBN 9781857919165 €9.50 Le hordú óshiopaíleabhar nó le ceannach ówww.litriocht.com Lónléitheoireachta eile Gluaiseacht An Leon,AnBandraoi Traenacha in Éirinn CénSórtÉ? Haiku AlanTitley agus An Prios Éadaigh BrianMac Aonghusa TomásÓFiacháin másédo thoilé! ISBN 9781857917550 ISBN 9781857918885 ISBN 97818579178373 ISBN 9781857917192 GabrielRosenstock €7.50 €8.50 €9.50 €9.50 ISBN 9781857918229 €7.50 AN GHAEILGE AGUS ÉIRÍ AMACH 1916 ISTIGH Ag fíorú na físe 04 Oidhreacht na Cásca –Brian ÓConchubhair agus oidhreacht an Éirí Amach atháinig 08 An Ghaeltacht Bheo –Áine Ní Chiaráin ag tabhairt cuairte ar thobar beo na teanga chugainn 100 An Ghaeltacht 100 bliain indiaidh an Éirí 10 Amach –Anna Ní Ghallachair ag tabhairt le fios go bhfuil acuid fadhbanna féin ag an bliain óshin Ghaeltacht ach go bhfuil ábhair dóchais ann fosta 12 Litríocht na Nua-Ghaeilge –Alan Titley ag cur síos ar an ábhar ceiliúrtha, mórtais agus Ferdie machnaimh atá le fáil ilitríocht na Gaeilge Teanga dhomhanda –Kevin Scannell ag Mac an Fhailigh 14 tabhairt léargais ar na deiseanna teanga fud fad na cruinne iréseo na teicneolaíochta Na Meáin Ghaeilge ó1916 anuas –Cathal 16 Goan ag scrúdú bhuanna agus díomuanna na ‘Ní mar ashíltear abhítear’ adeir an seanfhocal. éagsúla ágcíoradh anseo–na meáinGhaeilge, meán cumarsáide inGaeilge Sin égodíreach an smaoineamh aspreag an an Ghaeilge sa Tuaisceart, cúrsaí ceardchu- tsraith alt seo ina ndéantar comparáid idir an mainn, cúrsaí litríochta agus alán lán eile. Tá sé An Ghaeilge sa Tuaisceart –Micheál Ó fhís abhí ann 100 bliain óshin agus mar atá sa lá tábhachtachfostago gcuimhneoimisgo mbaine- 18 Máirtín ag moladh na hoibre atá déanta agus inniu. Mar adeir an tOllamh Brian ÓConchub- ann an Ghaeilgeleis an uile dhuine agus ní le ag scrúdú na ndúshlán faoi leith atá ann go fóill hair “Dá n-aiséireodh an seisear déag acuireadh haon phobalarleith mar aléirítearsan alt faoi chun báis in 1916 ónamairbh, dá dtiocfaidís arís Rose Maud Young. Rose Maud Young –Diarmaid ÓDoibhlin ag inár measc don chomóradh atá beartaithe, cad a Tá súil againn go spreagfaidh an forlíonadh 20 scríobh ar bhean agus ar ghlúin eisceachtúil de déarfaidís?” seo díospóireacht faoin Ghaeilge,faoináit a chuid na hAthbheochana Bímid ag trácht ar “an fhís abhí ann 100 bliain bhfuilsíanoisagusfaoinatodhchaíagus andear- óshin”. Ach arndóigh,is íantuiscint chomhaim- cadh atá ag muintir na hÉireann uirthi inniu. Tar éis na Réabhlóide –Cormac ÓComhraí ag searthaatá againneinniu ar an fhís sin atá i 22 amhrac siar ar na daoine aghlac páirt sa troid gceist. An rud is cóngaraí dó is féidir abheith Ferdie Mac an Fhailigh agus an costas daonna alean sin againn. Níor chóirdearmad adhéanamh den dif- Príomhfheidhmeannach ríocht sin agus muid ag tabhairt faoi na réimsí Foras na Gaeilge Poblacht na nOibrithe –Des Geraghty ar lorg 24 na poblachta nár bunaíodh fós, poblacht an lucht oibre Cumann na nDaoine –Dara ÓCinnéide ag 26 déanamh amhachnaimh ar abhfuil déanta ag AN GHAEILGE AGUS Forlíonadh speisialta an CLG agus ar ambeidh le déanamh AN GHAEILGE ÉIRÍ AMACH 1916 urraithe ag ] AN GHAEILGE Ag cur oideachais ar an náisiún –Muiris Ó AGUSÉIRÍIRÍ Déan teagmháil 28 Laoire imbun scrúdaithe ar luachanna AMACH 19119166 The Irish Times oideachais agus léinn na gconraitheoirí luatha 24-28 Tara Street, Dublin 2 30 Guth áitiúil uilíoch –Deirdre Davitt agus adán Forlíonadh speisialta féin ar thábhacht na n-ealaíon, an fhís a Urraithe ag Fógraíocht Márta 10, 2016 fíoradh. 01–893 0000 www.gaeilge.ie THE IRISH TIMES Magazine | March 10, 2016 | 3 OIDHREACHT Oidhreacht na Cásca Tá an comóradh faoi lán seoil. Déanann Brian ÓConchubhair anailís ar stair an Éirí Amach agus an tionchar aimríonn na himeachtaí sin orainn go dtí an lá atá inniu ann ’fhág Conradh na Gaeilge agus chultúr na hÉireann ar ceal ná go béim ar shoghluaiseacht shrianta aic- coileanna na hÉireann idir 1861 agus 1911 AthbheochannaGaeilge marc leathnódh an meathchultúr meach agus shóisialta. Tuigtear ón téis seo deréir mar ad’fhan líonna gcreideamheile doghlanta ar stairchultúrtha, neamh-shainiúil ar fud na tíreionas gurbh gur bhraithÉireannaigh óga faoi bhac nach mór mar an gcéanna. Mhéadaigh líon liteartha aguspholaitiúil na ionann cultúr OileáinÁrann agus cultúr agus iad ag iarraidh dul chun cinn adhéan- na gcléireach istátseirbhís na hÉireann as DhÉireann. Is cinnte go raibh an Acton. Ní Éire úrnua atheastaighuathu, amh sa saol proifisiúnta. éadanidir 1861 agus 1911,ó990go dtí 9,821. seachtar sínitheoirí achuir an-ainmnea- achÉiread’fhásfadhgohorgánachagus go Taréis dóibhgéilleadh dochóras anStáit Le bunú Choimisiúin na Talún (1881), Cho- cha le Forógra na Poblachta agusformhór nádúrtha as cúinsí na staire; Éire ambeadh –maidir le hiompar,leteanga,lehoidea- imisiún na gCeantarCúng (1891), Roinn na gceannairí míleata acuireadh chun báis acinniúint neamhspleách faoi réir ag chas -fós féin ní rabhthas ag caitheamh leo Talmhaíochta agus Ceard-Oideachaisna de bharr na réabhlóide báúil, abheag ná a muintir na hÉireann féin. mar acaitheadh le Sasanaigh óga araibh hÉireann (1899) agus an Choimisiún um mhór,leis an teanga. Go deimhin bhí cuid Níl tráchtairí ar aon intinn fiú faoithion- na cáilíochtaí ceannann céanna acu. Ba Árachas Náisiúnta(1911), cruthaíodh poist acu rannpháirteach igcur chun cinn na te- char Chonradh na Gaeilge. Ar feadh ibh- mhinic D.P.Moran,trí mheán anuachtáin d’fhostaithe cáilithe idirdhlíodóirí, anga. Fiú leithéidí Clarke agus Connolly, fad bhí leithéidí Aodh de Blácam ag The Leader,agtarraingt aird an phobail ar dhochtúirí, shuirbhéirí, innealtóirí agus thuigeadar ról na teanga indioscúrsa an maíomh gurbh ébunú an Chonartha tús na chonspóidí fostaíochta agus ar arduithe cé- chigirí. Ina ainneoin sin níor ardaigh líon neamhspleáchais agus in athmhúnlú na réabhlóide. Tuigtear do thráchtairí áirithe ime nuair nár tugadh an post nó an gradam na gCaitliceach sna ranna Stáit ná sna haic- tíre.Níorbh ionann, áfach, abheith ido gur mó achuaigh an Conradhibhfeidhm d’Éireannach Caitliceach éigin. Gan ar a mí proifisiúnta. Ba mhinice ná achéile nár bhall de Chonradh na Gaeilge, abheith ar shíceolaíocht na tíre ná ar aon ghné eile; gcumasdulchun cinnadhéanamhnógluai- tugadh an post don té áitiúil ach do té ón ta- báúil le cúis na Gaeilge agus abheith ar aon maíonn staraithe eile, ar nós F.S.L. Lyons, seacht chun cinn sa chóras stáit –arleibhé- obhamuigh;agus nuair atugadh donduine fhocal leis an eagraíocht maidir le gach nach le camáin ná le sliotair agineadh al proifisiúnta ná ar leibhéal sóisialta, áitiúil é, ba mhinic nár Chaitliceach é/í. Bhí ceist chonspóideach: b’ann do Réamann- meonréabhlóideachnahÉireann ach le thángadar le chéile, dar leis an téis seo, le síleáilghloineannnárbh fhéidirlehÉirean- aighGhaeilge agusd’aontachtaithe smaointe úra agus go raibh an Conradh córas roghnach abhunú. B’olc leo an Stát naigh Chaitliceachagabháil tríthi. Ní Gaeilge chomh maith le Sinn Féinithe lárnach sa chíor thuathailintleachtúila Sasanach achlis orthu, dar leo, in ainneoin timpiste égur chléirigh ónaCeithre Chúir- Gaeilge agus Fíníní Gaeilge. ghabh tríd an tír roimh an Éirí Amach. gur thréigeadar nósanna amuintire. teanna abhí iláthair nuair abunaíodh Ba thábhachtaí le cuid acu leas na mbo- Ar an láimh eile, luann scoláirí léann na Thugadar dílseachtdochultúr an Stáit Conradh na Gaeilge. cht seachas leas na teanga, ba thábhachtaí polaitíochta an tábhacht abhain le reách- ach ba bheag den mhaithathuilleadar dá Is cinnte nárbhionann an scéal ingach le cuid acu Éire Chaitliceach neamh- táilinmheánachanChonartha le hoiliúint bharr. Bhíothas fós in áit na leathphingine. réimseagus ingach cás ach fiú in earnáil na spleách ná Éire Ghaelach neamhspleách. ghlúin nua abheadh chun cinn iriaradh an Mhéadaigh líon na gCaitliceach imeáns- múinteoireachta agusnacigireachta, bhí Tharla Éirí Amach 1916 faoi cheannas tSaorstáit. Ba igcraobhachaanChonartha íocaíocht na n-oidí in Éirinn níosísle,níos fear agus ban ashamhlaigh agus ashan- ad’fhoghlaim riarthóirí an tSaorstáit fios a neamhbhuaine agus ar stádas níos ísle ná a taigh Éireachuragdul ar mhalairt treo. ngnóthaí maidir le cúrsaí riaracháin. macasamhail iSasana. AgusAnCogadh Mór ag suaitheadh na Ní minic aphléitear cad aspreag daoine Deineadhdíspeagadh orthu sa chóras hEorpa,bheartaíodar Éire nua, tír neamh- le spéis achur sa ghluaiseacht úr aréab tríd Tharla Éirí Amach 1916 faoi Stáit tar éis dóibh géilleadh do chultúr spleách saor:saor sa chiallgombeadh an tír ag deireadh an 19ú agus ag