Mottakar Namn
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
saksframlegg Dato: Referanse: Vår saksbehandlar: 25.04.2019 38344/2019 Eivind Vartdal Ryste Saksnr Utval Møtedato RN 22/19 Regional- og næringsutvalet 06.05.2019 Fylkesrådmannens tilråding 16.05.2019 Fylkesutvalet 03.06.2019 Vurdering av forslag til ny Distriktsindeks og ny inndeling av kommunar i bu- og arbeidsmarknadsregionar Kommunal- og moderniseringsdepartementet har bedt om innspel på sitt arbeid med å revidere to kriteriesett som har stor betydning for både kommunar og næringsliv, nemleg distriktsindeksen og inndeling av kommunar i bu- og arbeidsmarknadsregionar. Arbeidet foregår som to uavhengige prosessar, men bruken av desse modellane heng saman, så vi presenterer det her som ei sak. Bakgrunn - ny inndeling av kommunar i bu- og arbeidsmarknads- regionar Kva er bu- og arbeidsmarknadsregionar, og kva blir det brukt til? Bu- og arbeidsmarknadsregionar (heretter BA-regionar) er ei inndeling som skal skildre korleis forholdet mellom arbeidsstad og bustad gjev regionar som fungerer som eigne økonomiske system. Det er kommunane som er minste eining i BA- regionane, så inndelinga vert brukt til ulike formål der ein ynskjer einingar på nivå mellom kommune og fylke. Eit av dei viktigaste bruksområda for inndelinga i BA-regionar er å avgrense virkeområdet for ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift. I kommunar som tilhøyrer same BA-region, skal det som hovudregel vere lik arbeidsgivaravgift. Her kjem også distriktsindeksen inn, det kjem vi tilbake til. Inndelinga i BA-regionar vert også brukt i regionale analyser. Ofte er det hensiktsmessig å analysere utviklingstrekk og presentere resultat på dette nivået, særleg på kart. Kvifor skal BA-regionane opp til vurdering no? Ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift vert godkjent, notifisert, av EU sitt kontrollorgan ESA for sju år i gongen. Dagens ordning er godkjent ut 2020, og arbeidet med ny notifisering er i gang. Oppdatering av BA-regionane må gjerast i forkant av denne prosessen. Ein annan grunn er at inndelinga må oppdaterast etter dei nye kommunegrensene frå 1. januar 2020. Kva er nytt i forslaget til nye BA-regionar? Det er ein del metodiske endringar sidan oppdateringa i 2013. Det nye forslaget byggjer hovudsakleg på to kriterium, pendlingsnivå og reisetid mellom kommunar. Gjennom ulike kombinasjonar av desse kriteria er det avdekt kva kommunar som heng saman i funksjonelle regionar. Høgt pendlingsnivå og kort reisetid indikerer at kommunar heng saman i felles BA-regionar, lite pendling og lang reise indikerer det motsette. Det er også gjort endringar som følgje av kommunereformen. Det er eit prinsipp at kommunen er minste eining i BA-regionen, og dermed er det ingen BA-regionar som går på tvers av kommunegrenser. Kva betyr dette for inndelinga i Møre og Romsdal? Møre og Romsdal har 13 BA-regionar dagens inndeling. Den ser slik ut: Nytt forslag til inndeling vil gje desse 13 BA-regionane: Endringane som er foreslått kjem alle på grunn av kommunereformen: Hornindal kjem, som ein del av nye Volda kommune, inn i BA-region saman med Volda og Ørsta. Sandøy blir ein del av BA-regionen Ålesund, saman med resten av nye Ålesund, samt Sula, Giske og Sykkylven. Norddal følgjer med Stordal inn i Ålesund BA-region, som del av nye Fjord kommune. Stranda blir eigen BA-region. Vestnes er skilt ut frå Molderegionen, og får status som eigen BA-region. Dette er grunngjeve med at Molde kommune etter samanslåinga med Nesset og Midsund blir geografisk større, og at den gjennomsnittlege reisetida frå Vestnes til nye Molde dermed aukar i modellen. Halsa er på grunn av kommunereformen skilt ut som eigen BA-region, saman med resten av nye Heim kommune. Bakgrunn - forslag til ny distriktsindeks Kva er distriktsindeksen, og kva blir den brukt til? Distriktsindeksen er eit verkty for å peike ut distriktskommunar, og for å måle graden av «distriktsulemper» i dei enkelte kommunane. Indeksen blir presentert som ein skala, der kvar kommune får angitt ein verdi mellom 0 og 100. Jo lågare verdi, jo større distriktsulemper. Verdien er ein funksjon sett saman av indikatorar for blant anna geografi og avstandar, nærings- og folketalsutvikling. Distriktsindeksen vert brukt som grunnlag for fordeling av fleire distriktspolitiske virkemiddel: Fastsetting av virkeområde for distriktsretta investeringsstøtte og differensiert arbeidsgivaravgift – saman med andre kriterium i ESA sitt regleverk for regionalstøtte. Inntektssystemet for kommunane – distriktstilskot for Sør-Norge og småkommunetillegg i Nord-Norge. Regional- og distriktspolitiske tilskot – dei regionale utviklingsmidlane som blir forvalta av fylkeskommunane. Distriktsindeksen blir oppdatert no fordi virkeområda for distriktsretta investeringsstøtte og differensiert arbeidsgivaravgift snart skal vurderast og godkjennast for ein ny periode, samt for å tilpasse indeksen til nye mål for distrikts- og regionalpolitikken. Kva er nytt i det reviderte forslaget til distriktsindeks? Konsulentfirmaet Asplan Viak har i sitt forslag konkludert med at ny distriktsindeks bør byggje på desse fire indikatorane: Indikator Vekting SSB sin sentralitetsindeks 60 Folketalsutvikling dei siste 10 åra 20 Utvikling i tal sysselsette dei siste 10 åra 10 Indikator for næringsdifferensiering i privat sektor i kommunen 10 SSB sin sentralitetsindeks vart fornya i 2017 og tek no utgangspunkt i grunnkretsane der folk bur. For kvar grunnkrets blir det telt kor mange arbeidsplassar og servicefunksjonar folk som bur der har tilgang på, innanfor ei køyretid på 90 minutt. Det ligg også inne ei vekting, slik at tilbod som ligg nært tel meir enn tilbod som ligg langt unna. Denne metoden er meir nøyaktig enn tidlegare fordi den tek utgangspunkt i grunnkretsar, og ikkje i kommunegrensene. Til dømes vil Midsund kommune i den nye modellen bli rekna som mindre sentral, og det er ein meir reell indeks enn før, då Midsund vart rekna som like sentralt som Molde. Asplan Viak konkluderer med at SSB sin nye sentralitetsindeks vil fange opp mykje av dei geografiske ulempene som distriktsindeksen skal uttrykke. Utvikling i folketal og sysselsetjing er sjølvforklarande, men indikator fire krev litt meir omtale: Indikator for næringsdifferensiering i privat sektor i kommunen er meint å måle kor stor del av arbeidsplassane i ein kommune som er knytte til ein enkelt bransje eller ei hjørnesteinsbedrift. Det er lagt til grunn at eit einsidig næringsliv er sårbart, medan fleire bein å stå på gjev betre grunnlag for vekst. Geografi er vekta tungt i dette forslaget. Kommunal- og moderniseringsdepartementet har lagt føringar for at distriktsindeksen først og fremst skal peike ut distriktskommunar basert på geografiutfordringar. Korleis slår ny distriktsindeks ut for kommunane i Møre og Romsdal? (synkande verdi indikerer veksande distriktsutfordringar) Gjeldande Forslag til Endring indeks ny indeks Molde 81 80 -1 Ålesund 90 88 -2 Kristiansund 72 76 4 Vanylven 11 16 5 Sande 47 31 -16 Herøy 71 65 -6 Ulstein 86 81 -5 Hareid 66 66 0 Volda 62 71 9 Ørsta 59 68 9 Ørskog 70 67 -3 Norddal 16 12 -4 Stranda 54 39 -15 Stordal 39 25 -14 Sykkylven 57 42 -15 Skodje 87 86 -1 Sula 91 80 -11 Giske 92 80 -12 Haram 65 54 -11 Vestnes 49 51 2 Rauma 47 44 -3 Nesset 32 17 -15 Midsund 67 40 -27 Sandøy 38 8 -30 Aukra 79 59 -20 Fræna 66 59 -7 Eide 59 45 -14 Averøy 67 58 -9 Gjemnes 54 36 -18 Tingvoll 33 33 0 Sunndal 19 34 15 Surnadal 30 42 12 Halsa 7 14 7 Smøla 31 18 -13 Aure 27 26 -1 Vurdering - nye bu- og arbeidsmarknadsregionar Innspel til metodikken bak inndelinga i BA-regionar Nytt forslag til modell byggjer mykje på målt pendling mellom kommunane, og reisetid. Reisetid er ein krevjande faktor å gjere utrekningar med i Møre og Romsdal. I modellen er reisetida rekna mellom dei geografiske tyngdepunkta vekta etter folketal, altså der folk flest bur i kommunen. Så er 45 minutt brukt som ei øvre grense for akseptabel reisetid. Dette gir nok meining i modellen, men det blir ein del spesielle utslag når dette blir kombinert med at kommunegrensene er minste eining, slik at heile kommunen må vere i same BA-region. Til dømes blir då ein person som bur i Tafjord i Norddal kommune ein del av same arbeidsmarknad som ein person som bur i Nørvegata i Ålesund. Lat oss seie at begge jobbar på rådhuset i Ålesund. Personen frå Tafjord vil måtte køyre 10 mil ein veg på jobb, ei reisetid utrekna til 1 time og 45 minutt i følgje Google Maps. Ålesunderen i Nørvegata kan ta bussen i 20 minutt til jobb. Alle med litt lokalkunnskap skjønar at vi i praksis har ulike arbeidsmarknader innanfor fleire av dei BA-regionane som modellen kjem fram til her i fylket. Faren ved dette oppstår dersom denne grove inndelinga i BA-regionar bidrar til å kamuflere dei store skilnadane det er innad i kvar region. Molderegionen strekkjer seg frå høgfjellet i Oppland fylke til Hustadvika. I den regionen er det enorme skilnader i næringsliv, tilgang på arbeidsplassar, infrastruktur og busetjing. Desse ulike utfordringane krev ulike virkemiddel, og det må synleggjerast. Det blir umogleg å drive målretta lokalt utviklingsarbeid om ikkje tiltaka kan differensierast på eit meir lokalt nivå. Det bringer oss over i neste avsnitt.. Bruk av BA-inndelinga som grunnlag for differensiert arbeidsgivaravgift – må ha rom for lokale tilpassingar basert på distriktsutfordringar Inndelinga i BA-regionar kan lett sjåast på som ein teoretisk øvelse som samfunnsforskarane har halde på med, men som har lite praktisk relevans. I realiteten blir dette eit grunnlagsmateriale med direkte innverknad på det viktigaste distriktspolitiske virkemiddelet vi har. Den differensierte arbeidsgivaravgifta gir 14 milliardar kroner i årleg avgiftslette for næringslivet i distrikta. Regjeringa har, etter ei positiv evaluering av ordninga i 2018, uttalt at differensiert arbeidsgivaravgift er ei ordning som skal oppretthaldast inn i framtida (https://www.regjeringen.no/no/aktuelt/differensiert-arbeidsgiveravgift-fungerer- godt/id2615955/ 25.4.2019). Når det i innleiinga til denne høyringa blir sagt at det i kommunar innanfor same BA-region som hovudregel skal vere same arbeidsgivaravgift, då er det viktig kva kommunar som blir gruppert saman.