Najemców Najemcówcentrów Centrówhandlowych Handlowych

Zestawienie największych największychnajemców najemcówcentrów centrówhandlowych handlowych

w numerze #03 nieruchomości komercyjne oko w oko inwestycje

There Is No Alternative... Skala nie gwarantuje Recepta na inwestycje 04 10 sukcesu 14 hotele hotele biura

Tradycyjny biznes Widok na dobrą Dobry adres 18 hotelarski się kończy? 22 inwestycję 26 Nie, czeka go rewolucja

Maga zyny centra handlowe centra handlowe

Sztuka odkrywania szans Morze handlu Nie możesz pokonać wroga, 30 i zagrożeń 34 38 zaprzyjaźnij się z nim centra handlowe zestawienie najemców centrów handlowych

Krokodyla daj mi luby... Made in Poland w galerii 850 tys. mkw. sklepów 41 45 nad Wisłą 48 w budowie

English version

Scale does There Is No A Good My outlook at Made in Poland not guarantee Alternative... address Poland in Galeria nad 60 success 62 65 67 69 Wisłą

Małgorzata Burzec-Lewandowska Robert Posytek C zas wyzwań Poziom inwestycji w polskie nie- dewelopera to realny zysk, dla Gdańsk, który dziś zamienił się ruchomości komercyjne rośnie, zarządcy – wyzwanie warte w handlowy plac budowy. Z dru- a sam rynek mierzy się z nowymi zachodu. Porażki, których też nie giej strony galeriom zagrażają wyzwaniami. Potężne kompleksy brakowało, spowodowały jednak, dyskonty, które osłabiają pozycję i drapacze chmur na stałe wpi- że wśród inwestorów hurraopty- działających w nich hipermar- sały się w krajobraz Warszawy, mizm wciąż nie zapanował. ketów. a jednocześnie pokazały niszę na Wiele dzieje się na rynku cen- Prawdziwa euforia zapanowała rynku biurowców butikowych. To trów handlowych. Do budowy w nieruchomościach logistyczno- pole do popisu dla deweloperów. kolejnych galerii zachęcają plany -magazynowych. E-commerce W sektorze hoteli condo, na polskich sieci, które cieszą się i projekty typu SBU, produkcja którym kilka lat temu rozpo- niesłabnącym zainteresowaniem i inwestycje BTS, a także otwarcie częła się prawdziwa ofensywa, klientów i bez kompleksów rywa- na nowe lokalizacje mogą zaowo- zrealizowano już wiele inwestycji. lizują ofertą ze światowymi gigan- cować podwojeniem powierzchni Te, które zakończyły się sukce- tami. Marki te chętnie wybierają w ciągu najbliższych 5 lat. sem, pokazały, że dla sprawnego m.in. Trójmiasto, a szczególnie Z życzeniami miłej lektury

Opracowanie: wydawca: PTWP SA Małgorzata Burzec-Lewandowska, Katowice Business Point ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, tel. 32 209 13 03, fax 32 253 06 77 [email protected] Redakcja: www.propertynews.pl Robert Posytek, [email protected] 00-867 Warszawa, al. Jana Pawła II 27 Joanna Budzaj, [email protected] Cezary Szczepański, [email protected] Projekt okładki: studio PTWP, fot.: Zdrojowa Invest Aneta Wieczorek-Hodyra, [email protected] Paola Menin, [email protected] fot: shutterstock There Is No Alternative...

Poziom inwestycji w polskie nieruchomości komercyjne rośnie. Zwiększa się nie tylko liczba transakcji, ale przede wszystkim wielkość zainwestowanego kapitału. Coraz częściej w grę wchodzą przejęcia portfelowe.# Bo nieruchomości nie mają dziś alternatywy. Tylko w tej branży, jeśli działa się oportunistycznie, stopy zwrotu mogą sięgać powyżej 20 proc. dysonAirbladeTap-94-275-v1-DRUK-new.pdf 1 18.09.2015 15:03

#05

autor Małgorzata BuRzeC-Lewandowska, Robert Posytek

eden z moich kolegów powiedział, że żyjemy w czasach TINA – There is no alternative. Wydarzenia w Chinach tylko pogłębiają to zjawisko. Jeszcze na początku tego roku amerykański FED zapowiadał, że podwyższy stopy procentowe, ale teraz pomysły te są już raczej Jnieaktualne – mówi Przemysław Krych, prezes Griffin Real Estate. Konrad Białas, analityk DM TMS Brokers SA, potwierdza, że Bank Cen- tralny Chin, aby reagować na wysychanie płynności na rynku kredytowym, już obniża stopy procentowe. – Kolejne spadki z pewnością czekają nas jeszcze w tym roku – mówi. W otoczeniu niskich stóp procentowych będziemy żyć przez najbliższe lata. – Oznacza to, że rządy nie płacą nic lub wręcz każą sobie płacić za przechowywanie pieniędzy. Firmy nie płacą za swoje obligacje, banki każą sobie płacić za przechowywanie pieniędzy, a akcje są albo rekordowo drogie, albo bardzo szybko spadają. Więc „there is no alternative”, tylko nieruchomości – podsumowuje prezes Griffin Real Estate. Tylko Polska? Dziś nieruchomościowe aktywa poszukiwane są w różnych częściach konty- nentu, ale szczególnie interesująca jest Europa Centralna i Południowa. Jak mówi Thomas Kurzmann z GTC, tu możliwe są do osiągnięcia naprawdę wysokie stopy zwrotu z nieruchomości. – W tym momencie największym zainteresowaniem funduszy spośród wszystkich krajów Europy Centralnej cieszy się Polska – wyjaśnia. Jednak Griffin poszukuje okazji także w innych państwach regionu. – Polska, dzięki swojej wielkości i dużej liczbie miast regionalnych, pozostaje najbardziej atrakcyjna. Z kolei Czechy, Słowacja czy Węgry to tzw. państwa jednego miasta – wyjaśnia Przemysław Krych. Interesującym rynkiem jest Rumunia. Inwestorzy coraz częściej spoglądają także na Europę Południową. – Włochy i Hiszpania wyglądają interesująco, ale w Hiszpanii dał się już zauważyć wzrost cen – podkreśla. Adrian Karczewicz z firmy Skanska zwraca uwagę na coraz większe zainteresowanie inwestorów miastami regionalnymi w Polsce. – W 2014 roku przypadło na nie 25 proc. wszystkich dokonanych transakcji. W I po- łowie 2015 roku jest jeszcze lepiej – ponad 50 proc. – wylicza. Poza Warszawą najatrakcyjniejsze są Wrocław i Kraków. Przemysław Krych wymienia też Łódź. – Do tej pory niedoceniana, chwali się znacznym spadkiem pustostanów. Atrakcyjny stają się też Poznań, który przez wiele lat był śpiącym gigantem, oraz Trójmiasto – wyjaśnia. Lepsze od obligacji Adrian Karczewicz podkreśla, że nieruchomości komercyjne są dziś bardzo atrakcyjnym sposobem lokaty kapitału wobec innych form inwestowania. – Mamy dość niskie stopy procentowe, a stopy kapitalizacji dla najlepszych biurowców w Warszawie wynoszą 6, a nawet mniej niż 6 proc. – mówi dyrektor ds. transakcji w Skanska. Jak dodaje, często porównuje się je do 10-letnich niemieckich obligacji rządo- wych, które uchodzą za najbezpieczniejszą formę lokaty kapitału. Jed- nak różnica sięga 5 proc. – Oprocentowanie wspomnianych obligacji to 1 proc. To pokazuje atrakcyjność nieruchomości komercyjnych dla inwe- storów – wnioskuje. Na rynkach regionalnych i w dzielnicach peryferyjnych Warszawy oraz na Mokotowie stopy kapitalizacji sięgają 6,5-7 proc. i więcej. Obiekty magazynowe osiągają zaś poziom powyżej 7 proc. dla produktu wynajętego długoterminowo. Tomasz Trzósło z JLL mówi, że w Polsce najatrakcyjniejsze nieruchomości handlowe w ostatnim półroczu osiągają średnie stopy kapitalizacji na poziomie 6 proc., a czasami dużo poniżej tej wartości. Oczywiście wielkość zysku zależy od klasy aktywów i czasu inwestowania. – Są tacy, którzy grają równo z rynkowym cyklem, czyli kupują wtedy, kiedy wszyscy to robią i tak samo sprzedają. To nie jest najlepszy sposób reklama nieruchomości komercyjne www.propertynews.pl #06

Po lska to dziś Europa Północna

Robert Dobrzycki, Panattoni

Nieruchomości, w porównaniu do innej klasy aktywów inwestycyjnych, mają tę zaletę, że fizycznie istnieją. Podstawą inwestycji nie jest więc zapis na koncie, rejestr czy inny instrument finansowy. Dziś zainteresowanie inwestorów rynkiem nieruchomości magazynowych jest olbrzymie. Składa się na to wiele czynników. Jednym z głównych jest e-commerce, ale to także wypadkowa sytuacji w polskim przemyśle. Dobrze zlokalizowane i wynajęte obiekty magazynowe przynoszą dziś bardzo wysokie stopy zwrotu. Możliwe do osiągnięcia stawki kapitalizacji wahają się w przedziale 6-7,5 proc. Pewnym minusem jest mniejsza płynność. Z drugiej strony, nieruchomości te są odporne na zmiany wartości w krótkim okresie. Tomasz Trzósło W oczach inwestorów kwalifikacja Polski zmieniła się. Wcześniej istniał podział na Wschód i Zachód, dziś jest dyrektor zarządzający to Północ-Południe. Polska nie jest zaliczana do Europy Wschodniej, tylko Północnej. Coraz częściej inwestorzy JLL w Polsce wchodzący do Europy traktują nasz kraj jako ten, gdzie warto długookresowo lokować kapitał. Już dawno sły- chać było głosy, że Polska jest atrakcyjniejsza od Włoch czy Hiszpanii. Dziś mówi się, że także od Francji. W Polsce w ostatnich latach widać zwiększające się zainteresowanie inwestycjami w nie- ruchomości komercyjne, przy Lokalizacja najważniejsza czym chodzi nie tyle o ich liczbę, co wielkość zainwestowanego kapitału. W odróżnieniu od lat Maciej Brożek, poprzednich, mamy do czynienia dyrektor ds. komercjalizacji w firmie Torus z większą liczbą transakcji port- felowych, o dużej skali inwestycji, Tak naprawdę mówimy o trzech podstawowych kryteriach oceny inwesty- niekoniecznie na terenie jednego cyjnej. Pierwszy i najważniejszy to lokalizacja. Znakomite położenie inwestycji kraju. Na przykład 50 proc. w Pol- to podstawowy argument dla inwestora. Chodzi głównie o jej skomunikowanie, sce, a pozostałe w innych krajach, przede wszystkim ze środkami komunikacji miejskiej. Jeśli ten warunek nie jest w Europie Środkowej, ale i Europie spełniony, z dużym prawdopodobieństwem pierwsze problemy deweloper napotka Zachodniej. Mówimy też o istot- już podczas komercjalizacji, a ze sprzedażą może być jeszcze trudniej. Drugim niezwykle nie większym zainteresowaniu istotnym dla inwestorów obszarem są oczywiście najmy. Co oczywiste, najlepiej jeśli umowy są długie, struktury- inwestorów platformami inwe- zowane i z bardzo dobrymi najemcami. Trzeci ważny czynnik to jakość samego budynku. Kwestie techniczne, które stycyjnymi. Widzieliśmy ostatnio przez wiele lat (zwłaszcza w latach 2007-2008) były często bagatelizowane, teraz zaczynają być istotnym ele- transakcję zmiany właściciela GTC mentem oceny. Techniczne due diligence jest audytem, który trwa najdłużej i jest chyba najbardziej wnikliwy. Bar- czy zmianę właściciela większo- dzo dobry stan techniczny i wysoka jakość budynku gwarantują przecież funduszowi bezproblemową eksploatację ściowego w firmie Echo Invest- i brak znaczących nakładów na nieruchomość przez okres przynajmniej 5-7 lat. Poza tym najemcy obiektu wyso- ment. Tego rodzaju transakcji nie kiej jakości będą też bardziej skłonni pozostać w nim na dłużej, co znacznie ułatwić może proces rekomercjalizacji. było wiele w przeszłości, a teraz się pojawiają. Poziom inwestycji na rynku hotelarskim będzie rósł

Michał Sternicki, dyrektor generalny, Aareal Bank AG Oddział w Polsce

Nieruchomości komercyjne to specyficzna forma lokowania kapitału. Należy patrzeć na nie w zdecydowanie dłuższym horyzoncie, ale z reguły przynoszą wysokie stopy zwrotu. Przed wejściem Polski do Unii Europejskiej nasz rynek nieruchomości był postrze- gany jako płytki i marginalny. Jeszcze 10-15 lat temu mieliśmy do czynienia ze stopami zwrotu na poziomie 10 i więcej procent. Dziś Polska dołączyła do grona pięciu dojrzałych rynków europejskich, które przyciągają największą liczbę inwestorów. Obecnie stopy zwrotu zaczynają się od 5 proc. W Niemczech, Francji czy Wielkiej Brytanii są niższe o 100-150 punktów bazowych, ale należy pamiętać, że te rynki mają bardzo długą historię, a Polska dołącza do nich po zaledwie 20-25 latach rozwoju wolnej gospodarki. Najlepszy poziom zwrotu generują nieruchomości handlowe, które przynoszą inwestorom stopy na poziomie 5-5,5 proc. Dzieje się tak dlatego, że czynsze w Polsce rosły bardzo powoli lub w ogóle, a były jedynie indekso- wane o poziom inflacji. W dłuższej perspektywie ciekawą inwestycją są również nieruchomości logistyczne. W ciągu ostatnich lat bardzo rozwinęła się infrastruktura transportowa, a kompleksy magazynowe obsługują już nie tylko Polskę, ale także rynki krajów ościennych. Po 2012 roku i Euro 2012 obserwujemy wzrost zainteresowania inwestorów hotelami. Dzieje się tak, ponieważ systematycznie rośnie obłożenie. W Warszawie kształtuje się już powyżej 60-65 proc., a to bardzo dobry wynik. Poziom inwestycji na rynku hotelarskim będzie rósł i stanie się dobrą alternatywą dla handlu, biur i magazynów.

październik 2015 nieruchomości komercyjne www.propertynews.pl #08

POLSKA: STOPY KAPITALIZACJI

Biura Centra Handlowe Magazyny 12,00%

10,00%

8,00%

6,00%

4,00% Konrad Białas analityk DM TMS Brokers S.A. 2,00% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 H1 2015 Wydarzenia na chińskim rynku ak- Źródło: JLL Capital Markets Q2 2015 cji prowadzą do sytuacji, w której inwestorzy będą czuć się mniej na zarabianie pieniędzy – wyjaśnia Przemysław Krych. zwrotu z całego portfela. Stopy kapitalizacji są wyższe pewnie z utrzymywaniem środ- – Inni kupują tylko nieruchomości typu „prime”, ale niekiedy o 50 punktów bazowych, niekiedy o 100 ków na rynku akcji, co powoduje, że będą poszukiwać alternatyw- są to aktywa, które raczej zabezpieczają kapitał niż i więcej w porównaniu z innymi nieruchomościami nych form lokowania kapitału zapewniają istotny wzrost jego wartości. – Najlepiej o podobnej jakości w krajach Europy Zachodniej czy z potencjałem na europejskim zarabiają ci, którzy grają oportunistycznie – osiągają USA. Jednak nad Wisłą, wraz z upływem lat, stopy rynku nieruchomości. stopy zwrotu powyżej 20 proc. Pozostali odnotowują możliwego do osiągnięcia zysku zmniejszają się. jednocyfrowe wzrosty – mówi Krych. – Jest to stan naturalny wiążący się z tym, że w oczach Dla inwestorów kupujących nieruchomości komer- inwestorów ryzyko takich inwestycji w Polsce się cyjne w Europie, Polska uchodzi za kraj stabilny i bez- zmniejsza. Są gotowi to akceptować – podsumowuje pieczny, dający możliwość poprawienia ważonego Trzósło.

D ominuje zagraniczny kapitał

Radosław Świątkowski, prezes zarządu REINO Partners Polska

Polski rynek nieruchomości komercyjnych jest zdominowany przez zagranicznych graczy. Polscy inwestorzy indywidualni są tu obecni w niewielkim zakresie, a instytucjonalni praktycznie wcale. To wynik polityki inwestycyjnej, systemu funduszy emerytalnych i strategii towarzystw ubezpieczeniowych. Adrian Karczewicz Dla inwestorów indywidualnych barierą jest wartość inwestycji. Nieruchomości dyrektor ds. transakcji, warte 25 mln euro i więcej są dla nich niedostępne, nawet jeśli 60-65 proc. ich ceny Skanska Commercial zostanie sfinansowane kredytem bankowym. Z konieczności inwestują więc przez fundusze, a takich produktów Development Europe na polskim rynku do tej pory nie było zbyt wiele. 2014 rok to najbardziej wyjątkowy okres na rynku nieruchomości komercyjnych od czasu kryzysu Brakuje dobrych aktywów w 2008 roku. W tym czasie w ca- łej Europie Centralnej sprzedano nieruchomości za łączną kwotę Thomas Kurzmann, prezes zarządu GTC 8 mld euro, z czego na zakup biurowców przeznaczono 3 mld Obecnie zarówno w Polsce jak i Czechach, brakuje dobrych produktów euro. inwestycyjnych, którymi mogą być zainteresowane podmioty inwestycyjne. To rodzi negatywne konsekwencje. Inwestorzy zgromadzili duże zasoby kapitału i chcą podpisywać nowe umowy, ale często nie dochodzi do finalizacji rozmów. Sprzedający wyczuwając sytuację, stawiają napraw- dę trudne warunki, które są nie do przyjęcia z punktu widzenia kupujących. Negocjacje są trudne, zajmują mnóstwo czasu, a na koniec bardzo często i tak strony nie dochodzą do porozumienia. Inwestorzy są już coraz bardziej zmęczeni taką sytuacją. Niestety, minie jeszcze trochę czasu, zanim sprzedający i kupujący będą w stanie się porozu- mieć, a ceny osiągną satysfakcjonujący wszystkie strony poziom. Dobra wola musi pojawić się u obu stron – kupujący muszą zaakceptować wyższe ceny, ale sprzedający muszą porzucić dotychczasowe praktyki wyczekiwania w nadziei na dodatkowe podbicie wartości nieruchomości. Nikt nie chce sprzedać za wcześnie, bo wszyscy czekają na wzrost cen. Dla dobra rynku sytuacja musi jednak ulec zmianie.

październik 2015 nieruchomości komercyjne #09

Największe transakcje inwestycyjne na rynku polskim w okresie II poł. 2010 r. – I poł. 2015 r.

Sektor Projekt Miasto Data Szacowana wartość Sprzedający Kupujący

Handel Złote Tarasy + Skylight 1 Warszawa I kw. 2012 r. 475 mln euro ING Real Estate Unibail-Rodamco/CBRE PFCE + biura &Lumen (77 proc.)

powyżej 400 mln 2 Handel Silesia City Center Katowice III kw. 2013 r. Immofinanz Konsorcjum na czele z Allianz euro

3 Handel Manufaktura Łódź IV kw. 2012 r. 390 mln euro Fonciere Euris / Apsys Union Investment

4 Biura Rondo I Warszawa I kw. 2014 r. prawie 300 mln euro BlackRock RREEF

5 Handel Poznań City Center Poznań I kw. 2014 r. poufna Europa Capital / TriGranit / PKP Resolution / ECE

Galeria Mokotów (50 6 Handel Warszawa III kw. 2011 r. 237,5 mln euro GTC Unibail-Rodamco proc.)

Liebrecht & wooD / BBI Deve- 7 Biura Plac Unii Warszawa IV kw. 2014 r. 226 mln euro Invesco lopment

NFI Octava / Menchester 8 Handel Magnolia Wrocław III kw. 2011 r. 222,5 mln euro Blackstone Corporation

Warsaw Financial Center Allianz Real Estate / Tristan 9 Biura Warszawa IV kw. 2012 r. poufna CA Immo / Pramerica (WFC) Capital Partners

10 Handel Wola Park Warszawa IV kw. 2013 r. poufna PBW RE Fund / IXIS AEW Europe Inter IKEA Centre Group Poland

Deutsche Asset & Wealth 11 Biura Metropolitan Warszawa IV kw. 2014 r. poufna Aberdeen (DEGI) Management (RREEF)

12 Handel Galeria Kaskada Szczecin IV kw. 2011 r. poufna ECE Projektmanagement ECE Fund

13 Handel Galeria Kazimierz Kraków IV kw. 2013 r. 180,4 mln euro GTC / Avestus Invesco

Bydgoszcz, Portfolio Focus Mall (50 Rybnik, Piotrków szacunkowo 180 mln 14 Handel IV kw. 2011 r. Parkridge Handel Aviva European Property Fund proc.) Trybunalski, euro Zielona Góra

Portfolio Charter Hall Kraków, Gliwice, 15 Handel (Zakopianka, Arena, Bo- Wrocław, Szcze- IV kw. 2013 r. 174,5 mln euro Charter Hall Handel Reit Tristan Capital Partners rek, Turzyn, Dąbrówka) cin, Katowice

16 Handel Promenada Warszawa II kw. 2011 r. 171 mln euro Carpathian Fund Atrium European Real Estate

17 Handel Galeria Dominikańska Wrocław III kw. 2013 r. 151,7 mln euro Deutsche EuroShop / Otto Family Atrium European Real Estate

International Business 18 Biura Warszawa IV kw. 2012 r. poufna GLL Real Estate Partners DEKA Center I & II

szacunkowo 140 mln 19 Handel Galeria Malta (75 proc.) Poznań IV kw. 2010 r. Neinver Heitman euro

Platinium Business Park 20 Biura Warszwa IV kw. 2012 r. poufna GTC Allianz Real Estate (I-IV)

Źródło: JLL fot: shutterstock

Sprzedaż Złotych Tarasów to jedna z największych transakcji na rynku nieruchomości komercyjnych w Polsce #10

rozmawiała Małgorzata BuRzeC-Lewandowska Skala nie gwarantuje sukcesu oko w oko #11

W ostatnim czasie na rynku doradztwa nieruchomości dużo się działo: naj- pierw DTZ zostało kupione przez TPG & PAG, następnie to samo DTZ przejęło Cushman & Wakefield. Do tego doszły transakcje na skalę regionalną, jak przejęcie Morroccan Lanka przez Colliers. Poza tym w ostatnim roku Sa- Po doświadczeniach z lat vills kupił sto procent udziałów w niezależnym doradztwie firmy Studley. kryzysu zaufanie do doradców Czy to fala konsolidacji, która pokazuje, że na tym rynku nie ma miejsca wcale nie spadło. Wręcz dla małych graczy? #przeciwnie. Przedsięwzięcia Rynek usług doradczych już od lat jest podzielony pomiędzy globalnych graczy wielkiej skali są już uważane i firmy działające lokalnie. Procesy konsolidacyjne obserwujemy w wielu sekto- rach i bez wątpienia będą one nadal postępować. Nasza ostatnia transakcja za mniej ryzykowne, ale – przejęcie niezależnej firmy Studley – potwierdza, że także Savills uczestniczy wymagają większej pracy ze w tych procesach. Zakup był podyktowany długofalową strategią rozwoju w regionie Ameryki Północnej oraz chęcią zbalansowania naszego sukcesu w Wielkiej strony fachowców – mówi Brytanii, Europie i Azji. Ta transakcja już przynosi nam zyski. w rozmowie z Property W Polsce z jednej strony mamy do czynienia z postępującą konsolidacją, Magazine Mark Ridley, a z drugiej na rynku wciąż pojawiają się niezależni doradcy... dyrektor generalny Savills na To naturalny proces, który idzie w parze z konsolidacją rynku i chęcią genero- Wielką Brytanię i Europę. wania większych zysków. Strategiczna konsolidacja daje możliwość rozwoju karie- ry osobom, które rozwijają się z tym biznesem. Z drugiej jednak strony, silni i doświadczeni gracze lokalni zawsze będą mieli możliwość rozwijania biznesu. Polska jest tego dobrym przykładem. Jednak ich oferta może odpowiadać szerokiej grupie klientów lokalnych, ale nie zawsze sprawdzi się w kontaktach z międzynarodowym biznesem. reklama oko w oko www.propertynews.pl #12

fot: shutterstock Jak globalny kryzys gospodarczy wpłynął na usługi doradztwa w branży nieruchomo- ści? Czy zaufanie do doradców spadło?

Przede wszystkim są rynki, na których rentowność znacznie spadła, ale większość zdążyła już dojść do siebie i otrząsnąć się z kryzysu. Dodaje nam to pewności przy kolejnych inwestycjach – nasz model biznesowy okazał się odporny i utrzymał ogólną opłacalność w czasie recesji. Jednak kryzys zmienił rynek. Znacznie zwiększyła się konkurencja ze strony firm księgowych oraz banków inwestycyjnych. Pojawili się też zupełnie nowi gracze. Nie sądzę jednak, że zaufanie do doradców spadło. Prawdę mówiąc, duże przedsięwzięcia są uważane za mniej ryzykowne, ale wymagają większej pracy ze strony doradców.

Które rynki są „najgorętsze” z punktu widze- Mark Ridley, nia doradców i gdzie w tym zestawieniu znaj- dyrektor generalny duje się Europa Centralna i Wschodnia? Savills na Wielką Brytanię i Europę Prawdopodobnie najgorętszym rynkiem nieru- chomości pozostaje Wielka Brytania z Londynem na czele. To miasto cieszy się największym przepływem Z rynkiem nieruchomości Jakie są plany Savillsa, jeśli chodzi o ekspan- międzynarodowego kapitału na świecie. związany jest od ponad sję? Czy firma skłania się ku przejęciom, czy Rynek w Irlandii szybko się odbudował i wciąż 30 lat. Doświadczenie będzie rosnąć organicznie? dobrze się rozwija, ale to rynki Hiszpanii, Niemiec zdobywał m.in. w Londynie i Holandii potrafiły najlepiej dostosować się do zmian oraz na azjatyckim rynku inwestycyjnym. Jest rów- W Europie Zachodniej chcemy dalej rozwijać i nowych realiów. nież założycielem biura się na wiodących rynkach, tam, gdzie już jeste- Odbudowa rynku nieruchomości w Europie wciąż Savills w Manchesterze, śmy obecni, czyli w Niemczech, we Francji, Wło- trwa. Z jednej strony obserwujemy duże zaintere- które powstało w 1996 szech i w Hiszpanii. Z kolei w Europie Centralnej sowanie regionem Europy Środkowo-Wschodniej, roku i obecnie współpra- i Północnej kluczowe dla nas rynki to Belgia, co znajduje odbicie w liczbie i wartości transakcji. cuje ze 130 kluczowymi Holandia, Polska oraz kraje nordyckie. Z drugiej, we Włoszech oraz krajach nordyckich klientami, takimi jak: British Stale poszukujemy nowych kierunków rozwoju, wolumen transakcji nie był tak wysoki, jak na innych Land, Hammerson, Legal ale we współpracy z firmami prowadzącymi bez- rynkach, ale wierzę, że to ulegnie zmianie w końcówce and General, St Martins pośrednie inwestycje. 2015 roku. Property Corporation oraz Tam, gdzie jesteśmy już obecni, rozwijamy się Duże znaczenie dla rynku miała jak na razie naj- London Metric. organicznie. Wchodząc na nowe rynki, przyglądamy większa transakcja 2015 roku – zakup centrum han- Obecnie Mark Ridley się możliwościom zakupu działających przedsię- dlowego Palladium Prague, której wartość wyniosła jest odpowiedzialny za wzięć w celu szybkiego wykreowania większej skali 512 mln euro. zarządzanie agencją Sa- vills w Wielkiej Brytanii działalności. Dziękujemy za rozmowę i Europie. W ostatnim czasie za- angażowany był m.in. w transakcję zakupu More Fuzja DTZ z Cushman & Wakefield London, która opiewała na 1,7 mld funtów, sprzedaż nam nie zagraża 3 Hardman Square (105 mln funtów), Project Blue Portfolio (754 mln Michał Muc, euro), a także 21 Tudor dyrektor Działu Kompleksowych Usług Street, EC4 (13,4 mln fun- dla Nieruchomości, Savills tów) oraz zakup 5 Canada Mimo że obie firmy deklarują, iż dysponują uzupełniającymi się kompe- Square i E14 (383 mln tencjami i zasięgiem na różnych rynkach, wraz z fuzją dochodzi do kon- funtów). solidacji portfeli obiektów, którymi zarządzają. Część nieruchomości będzie względem siebie konkurowała na tych samych rynkach. Dotyczy to nie tylko wynajmu budynków, ale też m.in. zarządzania nieruchomościami handlowymi w tych samych miastach, które w sposób naturalny rywalizują ze sobą. To otwiera szansę innym graczom, w tym Savills, na walkę o przejęcie tych nieruchomości w zarządzanie. Innym obserwowanym zjawiskiem jest wzmożony ruch na rynku pracy. To z kolei daje możliwość przeję- cia rozpoznawalnych na rynku ekspertów, którzy nie widzą dla siebie przyszłości w nowych strukturach.

październik 2015 4 DESIGN DAYS – największe w tej części Europy wydarzenie rynku nieruchomości, architektury, wnętrz i wzornictwa. Przez nieruchomości cztery dni ikony światowego i polskiego architektura

designu, najwięksi architekci i projektanci, TERMIN wnętrza producenci i firmy usługowe oraz J deweloperzy będą dyskutować o tym, wzornictwo co inspiruje i kreuje światowe trendy w architekturze i designie. Przedstawią ofertę nowatorskiego wyposażenia i technologii, a także najnowsze inwestycje ZAREZERWU mieszkaniowe na południu Polski. Spotkaniu towarzyszyć będzie szereg 11-14 Lutego 2016 imprez, w tym rozdanie nagród dla branży. międzynarodowe centrum kongresowe, katowice

O designie warto rozmawiać...

Małgorzata T omasz Konior, Prof. dr hab. arch.

Burzec-Lewandowska, A r chit e k t, Ewa Kuryłowicz, szef redakcji rynku nieruchomości założyciel wiceprezes Grupa PTWP SA konior studio Kuryłowicz & Associates

Przestrzeń, w której żyjemy, nie jest nam obojętna, Z architekturą mamy do czynienia na co dzień. Jest Prowadzenie pracowni architektonicznej a architektura i design decydują o sukcesie inwestycji kosztowna, trwała, bezpowrotnie zmienia krajobraz. Nie wymaga dobrego orientowania się w realiach już w takim stopniu jak lokalizacja. To moment, zawsze zdajemy sobie sprawę, jak silny wpływ wywiera i uwarunkowaniach wykonywania zawodu, w którym wyzwaniem staje się szukanie inspiracji. na nasze życie. Dlatego jakość architektury mierzyvamy potrzebach klientów i wymaganiach odbiorców zadowoleniem jej użytkowników. Rozmawiajmy naszej pracy. Dlatego nasza branża potrzebuje o architekturze. Poprzez rozmowę budujmy świadomość spotkań w jak najszerszym gronie. otoczenia. Nawet najlepsza architektura jest niekompletna bez dobrej urbanistyki, której domaga się każde miasto. Przestrzenie między budynkami są równie ważne, jak same budynki. Sądzę, że jakość przestrzeni w większym stopniu zależy od oczekiwań użytkowników niż talentu architektów. inwestycje www.propertynews.pl #14 Recepta na inwestycje

Miasta regionalne zyskują w oczach inwestorów. W pierwszym półroczu w sześciu głównych ośrodkach, poza Warszawą, powierzchnia biurowa wzrosła do 3 mln mkw., co stanowi już 66 proc. podaży dostępnej w stolicy. W planach są kolejne biurowce, centra handlowe i hotele. Jak budować atrakcyjność #inwestycyjną miast? Na jakich miejskich inwestycjach deweloperom zależy najbardziej? Jakie spektakularne obiekty komercyjne powstały w największych ośrodkach w ostatnim czasie? O to zapytaliśmy prezydentów miast.

P ołączyć siły Przemysłowe tereny czekają Paweł Adamowicz, prezydent Gdańska na nowe życie W ramach współpracy publicz- Michał Guć, no-prywatnej miasto Gdańsk wiceprezydent Gdyni wspólnie z holenderskim wspól- nikiem Multi Corporation B.V. W ostatnim roku zrealizowano w mieście przystąpiło do realizacji projektu szereg inwestycji, głównie o charakterze „Zagospodarowanie targu siennego biurowo-usługowym: kompleks biurowy i targu rakowego”. Inwestycja obejmuje Tensor przy ul. Łużyckiej, biurowiec Enter przy centralny punkt aglomeracji, w sąsiedztwie dworca kolejowego, ul. Śląskiej czy kompleks Baltiq Plaza przy ul. Świętojańskiej. W strefie Głównego Miasta i budynków użyteczności publicznej, z bezpo- Śródmieścia Morskiego powstały: kompleks Gdynia Waterfront z hotelem średnim dostępem do wszystkich środków komunikacji publicznej Courtyard by Marriott, Park Konstruktorów na terenach postoczniowych Trójmiasta i łatwym dojazdem z wielu kierunków. tzw. Międzytorza oraz rozbudowa infrastruktury w Porcie Gdynia: przebu- Na terenie kompleksu powstanie plac miejski zaprojektowany jako dowa układów drogowych i kolejowych i nowa przestrzeń magazynowa na atrakcyjne miejsce spotkań i odpoczynku. Będą tam miejsca do Nabrzeżu Śląskim. siedzenia w otoczeniu zadbanej zieleni, a także liczne kawiarnie i re- W planach są m.in.: Panorama Business & Retail Park – kompleks usługowo- stauracje z ogródkami, otwarte do późnych godzin wieczornych. -biurowy i hotel, a w strefie Śródmieścia Morskiego – Nowa Gdyńska Marina. Plac będzie również doskonałym miejscem do organizacji imprez Siła Gdyni jako miejsca atrakcyjnego dla inwestorów wynika z kilku czynni- otwartych. ków: strategicznego położenia miasta na przecięciu ważnych międzynaro- Kolejny projekt to „Zagospodarowanie północnego cypla Wyspy dowych korytarzy transportowych, wykwalifikowanego kapitału ludzkiego, Spichrzów”. W tej sprawie w marcu 2015 roku Miasto Gdańsk pod- dostępności atrakcyjnych terenów inwestycyjnych, sprzyjającego otoczenia pisało z konsorcjum Multibud – Immobel umowę o partnerstwie biznesowo-finansowego, a także stabilnego i otwartego na współpracę publiczno-prywatnym. Celem jest kompleksowe zagospodaro- samorządu. wanie i zabudowa północnego cypla Wyspy Spichrzów poprzez Największym wyzwaniem dla rozwoju miasta jest zagospodarowanie tere- stworzenie wizytówki miasta. Konsorcjum zaprojektuje, sfinansuje nów postoczniowych i przekształcenie ich funkcji z przemysłowej na miej- i zrealizuje obiekty zarówno publiczne, jak i komercyjne. Wśród ską. W większości są to powierzchnie położone w bezpośrednim sąsiedz- obiektów publicznych planowane są m.in.: przebudowa układu dro- twie centrum miasta z dostępem do wód Zatoki Gdańskiej – dlatego proces gowego, przebudowa mostu Stągiewnego jako mostu zwodzonego, rewitalizacji jest tak wyjątkowy i de facto sprowadza się do budowy nowej budowa mariny na południe od mostu Stągiewnego oraz ogól- dzielnicy zwanej Śródmieściem Morskim. Dla obszaru tego uchwalono dwa nodostępnej kładki dla pieszych, łączącej północny cypel Wyspy plany zagospodarowania przestrzennego. W związku z tym na wsparcie Spichrzów z Długim Pobrzeżem. Wśród obiektów komercyjnych władz mogą liczyć inwestorzy, którzy wpisywać się będą w główne zało- planowane są m.in.: hotele, apartamenty i kilkadziesiąt tysięcy żenia tych planów, tj.: pozostawienie tego terenu w pełni dostępnego dla mkw. zabudowy usługowej. Szacunkowy koszt realizacji projektu mieszkańców i turystów, z możliwością korzystania również z walorów to około 400 mln zł krajobrazowych tego miejsca.

październik 2015 inwestycje #15

Biznesowe Inwestorzy zaplecze Polski kochają Kraków Wschodniej Jacek Majchrowski, Krzysztof Żuk, prezydent Krakowa prezydent Lublina

Wizja rozwoju stolicy Małopolski Jednym z ważniejszych procesów oparta jest na szeregu strategicznych przeprowadzonych w ub. roku była działań, których priorytetem jest two- sprzedaż przez miasto terenu po byłej rzenie obszarów atrakcyjnych inwestycyjnie, zajezdni autobusowej Helenów o powierzchni nowoczesnych, a jednocześnie przyjaznych i zielonych miejsc do za- 5,1 ha. Nieruchomość została zakupiona przez lokalnego dewelope- mieszkania i wypoczynku. ra – Centrum Zana Holding Sp. z o.o., który zobowiązał się do budowy Istotne są także inwestycje w szeroko pojętą infrastrukturę, poczynając nowoczesnego parku biurowego o łącznej pow. zabudowy 75 tys. mkw. od rozwiązań komunikacyjnych, a kończąc na dostępie do nowoczesnych Ta inwestycja wzmacnia potencjał Lublina na drodze do stania się zaple- mediów. Stąd też wśród najważniejszych miejskich inwestycji ostatnich czem biznesowym Polski Wschodniej. Zgodnie ze średnim przelicznikiem, miesięcy trzeba wymienić: budowę linii tramwajowej ul. Lipska – Wielicka na tys. mkw. pracuje ok. 100 osób, co oznacza, że na terenie nowego o wartości 166 mln zł, przebudowę linii tramwajowej od ronda Mogilskie- kompleksu na Helenowie do 2020 r. zatrudnienie może znaleźć 8-10 go do placu Centralnego o wartości prawie 163 mln zł. tysięcy osób. Takie nowoczesne powierzchnie biurowe dają możliwość Przedsięwzięciem mającym niewątpliwy wpływ na rozwój turystyki biz- rozwoju już istniejących przedsiębiorstw, a z uwagi na atrakcyjne ceny nesowej w Krakowie jest oddanie do użytku Centrum Kongresowego ICE, najmu przyciągają także nowe firmy, w tym zagraniczne. którego budowa kosztowała 354,5 mln zł, a pierwsze miesiące funkcjo- Ponadto, ta sama spółka realizuje obecnie na terenie lubelskiej Specjal- nowania i wypełniony w całości kalendarz wydarzeń na wiele miesięcy nej Strefy Ekonomicznej kompleks Technic Office Park o pow. łącznej po- naprzód udowadniają, że był to obiekt w Krakowie niezbędny. nad 15 tys. mkw. Najemcy tych obiektów, po spełnieniu określonych kry- Liczba inwestorów w Krakowie systematycznie rośnie. Potwierdzają to teriów i uzyskaniu zezwolenia ministra gospodarki, będą mogli korzystać dane z Krakowskiego Rynku Nieruchomości. To skutek konsekwentnych z pomocy publicznej w postaci zwolnienia z podatku od nieruchomości. działań miasta. Przyciągamy inwestorów, bo Kraków to inwestycja W związku z dużym zainteresowaniem inwestorów rozpoczęliśmy w prestiż. Budujemy swój gospodarczy wizerunek i markę, biorąc udział prace nad rozszerzeniem granic lubelskiej strefy. Obecnie jej całkowita w najbardziej prestiżowych imprezach targowych i wystawienniczych. To powierzchnia liczy 116 ha i jest już niemal w całości wykorzystana. Tylko właśnie pozwala eliminować jedną z największych barier na drodze roz- w I półroczu tego roku inwestorzy zadeklarowali nakłady na poziomie woju gospodarczego Krakowa, jakim był brak nowoczesnej powierzchni o 110 mln złotych większym niż w całym roku ubiegłym. W planach biurowej. Dzięki spotkaniom z deweloperami, pokazaniu, jak atrakcyjnym jest rozszerzenie podstrefy o dodatkowe 82 hektary do 2018 roku. Po rynkiem jest Kraków, znacznie wzrosła dostępność powierzchni biurowej zrealizowaniu projektu rozszerzenia podstrefa obejmie tereny prawie do – a ten właśnie czynnik poza silnym kapitałem ludzkim należy do istot- 200 hektarów. niejszych z punktu widzenia firm outsourcingowych. Szczególnie perspektywiczne kierunki rozwoju Lublina zostały określo- Kraków jest również prężnym ośrodkiem naukowym, drugim po stolicy, ne w Strategii Rozwoju Miasta na lata 2013-2020. Dokument określa największym ośrodkiem akademickim w Polsce. Intelektualny i naukowy osiem sektorów priorytetowych, dzieląc je jednocześnie na trzy pod- potencjał miasta to 22 wyższe uczelnie, 12 tys. pracowników nauko- stawowe – przemysł spożywczy, BPO/SSC, informatyka i telekomuni- wych, prawie 195 tys. studentów oraz ponad 100 jednostek naukowo- kacja oraz pięć wspierających – logistyka i transport, energia odnawial- -badawczych i instytutów. na, motoryzacja, ochrona zdrowia i farmacja, biotechnologia.

Przepis na inwestycje Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania

Poznań staje się coraz atrakcyjniejszy dla inwestorów. Dynamicznie rozwija się tu rynek nowoczesnych powierzchni biurowych. Do największych przedsięwzięć należą m.in.: I etap kompleksu Business Garden Poznań, UBIQ Business Park, Centrum Zaawansowanych Technologii Nobel Tower czy Segment B Poznańskiego Parku Technologiczno- -Przemysłowego. Realizowane są kolejne inwestycje, a do największych projektów należy biurowiec Bałtyk, który ma szansę stać się nową ikoną architektoniczną Poznania. Ponadto w mieście powstają dwa ważne centra IT: największe centrum przetwarzania danych w kraju Data Center 2 oraz Centrum Badawcze Polskiego Internetu Optycznego. Nową inwestycją jest też budowane Centrum Handlowe Posnania o powierzchni użytkowej blisko 100 tys. mkw. Władze samorządowe silnie wspierają projekty, które są ukierunkowane na warunki życia mieszkańców, a także innowacje, postęp gospodarczy oraz rozwój przedsiębiorczości. Priorytetowe dla miasta sektoramy gospodarki to produkcja zaawansowana technologicznie, zewnętrzne usługi biznesowe, badania i rozwój, działalność kongresowo-wystawiennicza oraz infrastruktura rekreacyjno-rozrywkowa. Miasto Poznań podjęło szereg inicjatyw we współpracy z inwestorami. Należą do nich m.in. WorkGate, czyli warsztaty dla studentów mające na celu popularyzację sektora BPO/SSC, Tydzień SSC/BPO – wydarzenie skierowane do uczniów szkół średnich, czy ogólnopolska kampania „Poznań daje pracę”, której głównym celem było przyciągnięcie do Poznania specjalistów poszukiwanych przez działające w Poznaniu firmy. Najważniejszym instrumentem wspierającym inwestora jest przydzielenie konkretnym projektom opiekuna z ramienia Biura Obsługi Inwestorów, tzw. pilota inwestycyjnego. To osoba pierwszego kontaktu, która wspiera, doradza i pomaga rozwiązywać ewentualne problemy. inwestycje www.propertynews.pl #16

Inwestycje, edukacja, kultura

R afał Dutkiewcz, prezydent Wrocławia

Rok 2014 był dobrym okresem we Wrocławiu – pełnym ważnych wydarzeń w obszarze inwestycji, edukacji i kultury. To czas, w którym nastąpił ponad 12-procentowy wzrost wydatków inwestycyjnych – wynosiły one ponad 580 mln zł. W 2014 roku nacisk został jednak położony na realizację projektów, które mają poprawić jakość życia wrocławian. Mowa o budowie placówek przedszkolnych i szkolnych, remontach dróg, rozbudowie sieci dróg rowerowych wraz z wypożyczalnią miejskich rowerów, zakupie nowego taboru czy realizacji niemal 90 projektów pochodzących z niezwykle popularnego Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego. Jesienią 2014 roku zakończono rozbudowę ul. M. Skłodowskiej-Curie. To jedna z głównych ulic we Wrocławiu – prowadzą- ca na Wielką Wyspę, na której znajduje się zabytkowa Hala Stulecia z fontanną multimedialną i ogród zoologiczny. W samym ogrodzie otwarte zostało Afrykarium-Oceanarium – jeden z najnowocześniejszych obiektów zoologicznych na świecie. Wartość inwestycji to 245 mln zł. Wrocławskie Afrykarium spośród wszystkich polskich biletowanych atrakcji turystycznych, muzeów, centrów poznawczych cieszy się największą popular- nością. Od początku 2015 roku obiekt odwiedziło już ponad milion gości. Przed nami kolejne wyzwania. Miejską tkankę należy uzupełniać m.in. poprzez rozbudowę sieci żłobków, przedszkoli czy szkół. Musimy też myśleć o proble- mach ludzi starszych, bo Polska starzeje się w szybkim tempie. Miasto żywe to miasto, w którym kultura przeplata się z innowacją. Jeśli zaś chodzi o jakość życia, bardzo ważna jest nie tylko praca i mieszkanie, ale i czas wolny. Trzeba zatem dbać tak o kulturę, jak i tworzyć możliwości różnych form aktywności – w 2016 roku Wrocław będzie pełnił zaszczytną rolę Europejskiej Stolicy Kultury, a w tym roku otwieramy niezwykłe Narodowe Forum Muzyki. Co istotne, wszyscy coraz silniej dostrzegamy rolę ciszy i zieleni. Także w miastach. I jeszcze jedna niezwykle istotna sprawa – mobilność, bo mieszkańcy muszą mieć możliwość dobrego przemieszczania się miedzy domem, miejscem pracy, szkołą, teatrem, boiskiem. To wyzwania stojące przed nami w kolejnych latach.

Miasto spotkań Kierunek Marcin Krupa, z perspektywą prezydent Katowic Katowice, do tej pory postrzegane Tadeusz Ferenc, głównie przez pryzmat miejsca prezydent Rzeszowa koncentracji przemysłu ciężkiego, dzisiaj są miastem poprzemysłowym, Rzeszów to centrum przemysłu którego przewagę konkurencyjną nad lotniczego, badań dla potrzeb lotnic- innymi destynacjami inwestycyjnymi buduje twa i usług edukacyjnych związanych wiele czynników. To kapitał ludzki, unikatowy z lotnictwem. Innowacyjny wizerunek w skali Europy Środkowej obszar aglomeracji zamieszkiwany przez ok. miasta kształtuje również branża informatyczna skupiona w klastrze 2 mln ludności, atrakcyjne położenie geograficzne, ale również wysoko Informatyka Podkarpacka. Rzeszów jest liczącym się w skali kraju rozwinięta infrastruktura transportowa, która przez ostanie lata była ośrodkiem skupiającym podmioty z branży informatycznej, a wiodąca kompleksowo modernizowana. Posiadamy najlepszą sieć drogową w Pol- rola przypada firmie Asseco Poland SA – jednemu z największych sce oraz zapewniamy dostęp do 3 międzynarodowych lotnisk położonych przedsiębiorstw informatycznych w Europie. w niedalekiej odległości. Władze Rzeszowa będą konsekwentnie stawiać na dalszy dynamiczny Dynamiczny rozwój Katowic jest rezultatem inwestycji realizowanych rozwój sektora lotniczego i teleinformatycznego. Niewątpliwie jednym zarówno przez podmioty prywatne, np. z sektora nowoczesnych usług biz- z najbardziej perspektywicznych kierunków rozwoju miasta będzie nesowych czy deweloperów (liczne obiekty biurowe, osiedla mieszkaniowe, również systematyczny rozwój branży nowoczesnych usług dla bizne- centra handlowe, w tym najnowszy Supersam w Śródmieściu Katowic i pla- su, a w szczególności branż IT, F&A, LPO oraz R&D. Rosnący potencjał ny budowy Galerii Echo na południu miasta), jak i przez miasto. W ostatnim Rzeszowa dla tej branży dostrzegł m.in. Deloitte, który w lipcu br. czasie w Katowicach zakończono inwestycje na terenie dawnej Kopalni Ka- podjął decyzję o zlokalizowaniu w stolicy Podkarpacia Centrum Usług towice, na którym powstały Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK), Wspólnych na Europę Środkowo-Wschodnią. gmach Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia (NOSPR) oraz Celem podniesienia na wyższy poziom relacji władz Rzeszowa z inwe- Muzeum Śląskie (inwestycja Marszałka Województwa Śląskiego). MCK to storami, w lutym 2014 roku utworzone zostało Biuro Obsługi Inwe- wielofunkcyjny obiekt, który jest doskonałym miejscem dla przedsięwzięć stora. Merytoryczni pracownicy biura udzielają wszelkiego wsparcia o charakterze zjazdów, konferencji, seminariów, imprez kulturalno-społecz- przedsiębiorcom na każdym etapie realizacji inwestycji w Rzeszowie. nych czy projektów wystawienniczo-targowych. Natomiast gmach NOSPR Wśród największych inwestycji są: SkyRes Warszawska – pierwszy, oferuje dostęp do jednej z najlepszych sal koncertowych na świecie. Razem ultranowoczesny, wielkopowierzchniowy budynek biurowy w klasie z Muzeum Śląskim i Międzynarodowym Centrum Kongresowym te trzy A w Rzeszowie, zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie ścisłego obiekty są symbolami dokonującej się na naszych oczach przemiany Kato- centrum miasta czy nowoczesny obiekt mieszkaniowo-usługowy wic i sprawiają, iż Katowice staje się światowej rangi metropolią. Z miasta Apartamenty Zamkowe. Największym projektem kierowanym do przemysłu ciężkiego zmienia się w miasto „przemysłu spotkań”. inwestorów w Rzeszowie jest doskonale zlokalizowana Specjalna Planowane inwestycje będą dotyczyły przede wszystkim integracji trans- Strefa Ekonomiczna Rzeszów-Dworzysko, będąca podstrefą Specjal- portu miejskiego i poprawy jakości życia w mieście. Te największe to budo- nej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec. W obrębie Strefy znajdzie wa czterech centrów przesiadkowych i nowych linii tramwajowych, w tym się ok. 450 ha gruntów. Tereny przemysłowe, planowane do objęcia na południe Katowic, by połączyć południowe dzielnice miasta z centrum. przez SSE „Rzeszów-Dworzysko” w obecnych granicach miasta obej- Kolejny projekt to budowa trzech basenów z małymi strefami SPA, które mują ok. 150 ha gruntów. W SSE znajdują się strefy produkcji, składu będą doskonałym uzupełnieniem oferty rekreacyjnej miasta. i magazynów oraz strefa Parku Naukowo-Technologicznego.

październik 2015 Investment in the future

Attractive investment areas more than 50 ha of investment areas of the former steelworks located in Częstochowa

Other forms of assistance to investors financing of investments

BTS projects construction of office buildings, warehouse and production – to individual customer order

Recreational properties extremely attractive leisure facilities located in the Kraków – Częstochowa Upland

Investor Service complex support of investor visits, advisory services, analysis of the possibilities of acquiring EU Funds for the investments

Regionalny Fundusz Gospodarczy S.A. Aleja Pokoju 44, 42-202 Częstochowa tel. +48 34 363 91 83, +48 696 403 904 [email protected] Biznes hotelarski czeka rewolucja

rozmawiała paola menin

W Niemczech wolumen transakcji hotelowych wynosi 2,7 mld euro Klasyczne kontrakty rocznie. W Polsce to zaledwie 100-150 mln euro. Dlaczego sektor dzierżawy, przypominające hoteli w naszym kraju jest nadal marginalnym elementem całego rynku inwestycyjnego? umowy najmu w sektorze biurowym, to wciąż Powód jest prosty i ma podłoże historyczne. Ze względu na federalną #rzadkość na polskim strukturę Niemcy mają sześć lub nawet siedem dużych miast, które w równym stopniu są cenne dla inwestorów. Najstarszy przemysł roz- rynku hotelarskim. winął się na terenie Düsseldorfu. Monachium bardzo intensywnie rosło w ciągu ostatnich 10 lat, tak samo jak Berlin, Stuttgart lub Hamburg – te O tym, kiedy takich umów wszystkie ośrodki są atrakcyjne dla inwestorów. będzie w naszym kraju Natomiast w Polsce na rynku hotelowym istnieje jedno „centrum”, którym jest Warszawa. Inne lokalizacje są punktami drugiej kategorii. więcej oraz gdzie tkwi Jednakże od niedawna zainteresowanie międzynarodowych inwestorów największy potencjał do innymi polskimi miastami znacznie wzrasta.

dalszego rozwoju branży, Czy na liczbę transakcji ma wpływ rodzaj zawieranych umów rozmawiamy z dr. Franzem między sieciami hotelowymi a inwestorami?

Jurkowitschem, prezesem Myślę, że tak. Rynek niemiecki jest w dużej mierze napędzany kon- firmy Warimpex. traktami dzierżawnymi operatorów hoteli, które nie są tak powszechne w regionie CEE, w tym w Polsce. Dzierżawa, tak jak w Niemczech czy zachodniej Europie, jest przede wszystkim produktem dojrzałego rynku – mamy sektor, na którym jest obecnych kilkuset konkurentów, znamy poziom cen i wiemy, gdzie jest największe obłożenie. To tworzy swego rodzaju duży tort, z którego każdy może ukroić swój kawałek.

październik 2015 hotele #19

Na polskim rynku tak dużego tortu, z klarow- Trudno dokonać takiego porównania. Jeśli po- ną kombinacją turystyki wypoczynkowej oraz równać Warszawę z innymi stolicami europejskimi, przemysłu konferencji i spotkań ludzi biznesu, takimi jak Berlin czy Wiedeń, ta różnica wynosi wciąż nie ma. pomiędzy 50 a 100 punktów stopy procentowej. Jednak, jeśli spojrzeć na to, ile nowych produk- Jednak jeśli chodzi o zysk, Warszawa w dalszym tów pojawiło się w Warszawie w ostatnim czasie, ciągu plasuje się bardzo blisko głównych wskaźni- można zauważyć, że Polska staje się coraz bardziej ków zachodniej Europy. Nie ma tu wielkiej różnicy, ustabilizowanym rynkiem i być może, kiedy już a to bardzo dobry znak. osiągnie pewien konkretny poziom stabilności, skłonność do podjęcia ryzyka, jakim jest dzier- Czy polski rynek nieruchomości zyskuje żawa, będzie większa. Na razie to ryzyko podej- w oczach zagranicznych inwestorów? mują przede wszystkim deweloperzy, a rzadziej operatorzy hoteli. Tak. W Polsce rozwój rynku nieruchomości komercyjnych jest napędzany przede wszystkim Jakie kontrakty są najpopularniejsze przez inwestycje biurowe i handlowe, ale hotele na polskim rynku hotelowym? korzystają z tego pośrednio. Polska w ciągu dwóch ostatnich lat stała się płynnym rynkiem, takim jak Najpopularniejsze są kontrakty menedżerskie. Niemcy czy Austria. Jej wskaźniki zysku w obrębie Czasem zdarzają się także umowy franczyzowe. „Central Business District” (CBD) są bardzo zbliżone do tych dwóch państw. Jak wyglądają stopy zwrotu z inwestycji Ponadto, stale poprawia się stan infrastruktury hotelarskich w Polsce i regionie CEE w po- w Polsce. Obecnie mamy do dyspozycji lepszej równaniu do Europy Zachodniej? jakości autostrady, komunikacja między miastami

reklama hotele www.propertynews.pl #20

poprawiła się, znacząco zwiększa się liczba połą- Warszawa lub Kraków, lub dobrym połączeniem Franz czeń lotniczych z państwami Zachodu – nie tylko – takim miastem jest na przykład Wrocław, który Jurkowitsch, z Warszawy, ale także z mniejszych miast, a to jest połączony z Niemcami autostradą, czy też prezes zarządu, zawsze stanowi podstawę pozytywnego rozwoju Gdańsk, który ma dobre połączenie z krajami Warimpex rynku hotelowego. skandynawskimi.

Czego Pana zdaniem wciąż brakuje na pol- A na samym rynku hotelarskim? Franz Jurkowitsch jest skim rynku hotelarskim? aktywny w branży Warto także wziąć pod uwagę fakt, że rola hoteli nieruchomościowej od Myślę, że zainwestowanie w sektor konferencyj- zmienia się z upływem czasu. Przykładem jest 1985 roku. Jego do- ny zdecydowanie poprawiłoby pozycję Polski na zjawisko teleworkingu, kiedy pracownicy pracują świadczenie obejmuje międzynarodowym rynku nieruchomości i przy- z domu, a gdy muszą się spotkać, nie korzystają działalność biznesową w obszarach dewelo- ciągnęłoby większą liczbę gości. Jeżeli mamy do już z biura, ale organizują spotkania w hotelu czy perskim oraz inwestycji czynienia z zadowoleniem ze strony uczestnika sali konferencyjnej – w tym wypadku zadaniem w nieruchomości na takiej konferencji, to być może za rok powróci on hotelu nie jest już jedynie zapewnienie noclegu. Węgrzech, w Czechach, z rodziną lub ze znajomymi w ramach prywatnej Spójrzmy na transformację, jaką przeszedł Berlin, Polsce, Niemczech, wizyty. Istnieją przykłady rynków, z którymi tak który zaraz po Londynie jest numerem jeden na Francji, Rumunii i Rosji. właśnie się stało: wystarczy spojrzeć na Barce- liście miast sprzyjających rozwojowi strat-upów – Jest przewodniczącym lonę, która 25 lat temu właściwie nie istniała na 10 lat temu nikt nawet o tym nie marzył. Potrzebni Rady Nadzorczej firmy mapach. Później mieliśmy do czynienia z dwoma są zatem również przedsiębiorcy, którzy będą Vienna International Ho- wydarzeniami: wstąpieniem do Unii Europejskiej odnosić sukcesy i zachęcać innych do rozwijania telmanagement AG (od i Olimpiadą, a przy okazji z inwestycją w dosko- swojego biznesu właśnie w Polsce. maja 1999) i przewod- nałe centrum konferencyjne i przekształceniem Być może na polskim rynku brakuje jeszcze niczącym Rady Nadzor- infrastruktury nadmorskiej. Dziś Barcelona jest czegoś na miarę Motel One – niemieckiej sieci czej Fundacji Zygmunta znanym miejscem konferencji, a także obleganym hoteli low-budget, która jest obecna we wszystkich Freuda w Wiedniu (Sigmund Freud Privat- punktem turystycznym. Nie da się oczywiście ważnych ośrodkach, ale też mniejszych miastach. stiftung, od października w dokładny sposób skopiować tego modelu, ale Goście Motel One dobrze znają zakres cen i wiedzą, 2003). pod tym względem Polska na pewno ma duży jakich udogodnień mogą się spodziewać. W Polsce Jest absolwentem potencjał. nie musi to być oczywiście ta sama sieć, ale na Wiedeńskiego Uniwer- Naturalnie, będzie to dobrze funkcjonować pewno takiej struktury o podobnym koncepcie sytetu Ekonomicznego. jedynie w miastach z „mocnymi” lotniskami, jak jeszcze brakuje. Również na tej uczelni zdobył tytuł doktora w 1971 roku. Brakuje hoteli

Adam Konieczny, Christie + Co

Rynek hotelowy w Polsce jest nadal marginalnym elementem sektora nieruchomości. Największą transakcją w 2014 roku była sprzedaż przez S+B Gruppe hotelu Hampton by Hilton w Śród- mieściu Warszawy. Nabywcą tego największego w Europie hotelu Hampton został niemiecki fundusz Union Investment. Miały miejsce również dwie transakcje portfelowe – Hotele Diament zakupiły sieć pięciu hoteli Styles, a grupa Orbis przejęła środkowo-europejskie portfolio hoteli od swojego współwłaściciela – Accoru, w tym m.in. hotel Ibis Stare Miasto Warszawa. Obserwujemy coraz większe zainteresowanie funduszami inwestycyjnymi. W tym roku sprzedany został już hotel Radisson Blu we Wrocławiu, trwa również prywatyzacja hoteli Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. W Polsce najbardziej aktywny jest kapitał niemiecki, jednak w ostatnich latach obserwujemy zwięk- szone zainteresowanie ze strony kapitału francuskiego oraz amerykańskiego. Pojawiają się również zapytania od inwestorów z Bliskiego Wschodu (Izrael, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie) oraz Dalekiego Wschodu (Singapur). W dalszym ciągu brakuje odpowiednich produktów dla funduszy inwestycyjnych. Liczba działających od kilku lat obiektów sieciowych o wartości powyżej 20 mln euro jest ograniczona. Innym problemem są oczekiwania właścicieli hoteli całkowicie oderwane od rzeczywistości. Jest to więc rynek w dalszym ciągu niedojrzały, charakteryzujący się nierównowagą podażowo-popytową.

październik 2015 Hotele #21

Największe transakcje na rynku hotelarskim

Liczba Wartość Rok Miasto Nieruchomość Kategoria Cena za pokój Sprzedający Kupujący pokoi transakcji

2015 Wrocław Radisson Blu Midscale 162 nieznana nieznana UBM development AG Union Investment

2014 Warszawa Hampton by Hilton Midscale 300 nieznana nieznana S+B Group Union Investment Hotel Bristol 2013 Warszawa Upscale 206 nieznana nieznana Royal Starman Bristol UK private trust Warszawa 2013 Kraków Sheraton Kraków Upscale 232 38 mln euro 163 793 euro Quinn Group Algonquin 2013 Zakopane Mercure Kasprowy Hotel Midscale 288 1 350 000 euro 4 688 euro Bachleda Grupa Inwestycyjna Hotel Europejski: Raffles Raffles Hotel & Resorts (keeps 2/3 Vera Michalski-Hoffmann 2012 Warszawa Luxury 93 Hotel & Resorts 1/3) (Takami Holding) 2012 Warszawa InterContinental Warszawa Luxury 404 103 mln euro 254 950 euro Warimpex/UBM WestInvest InterSelect (DEKA) Polish Hotels Company (investor 2012 Warszawa Holiday Inn Express Hotel Midscale 120 nieznana nieznana UBM from Portugal) 2011 Kraków Francuski Upscale 42 4 602 681 euro 109 588 euro Orbis Hotel Group Emir 19 2011 Warszawa Le Meridien Bristol Luxury 205 21 300 000 euro 103 902 euro Orbis Hotel Groups Royal Starman Bristol 2011 Warszawa Hotel Sobieski Upscale 435 50 mln euro 114 943 euro Warimpex, Europa Capital Wenaasgruppen (Norway) 2011 Kraków Hotel Orbis Cracovia Midscale 314 15 207 000 euro nieznana Orbis Hotel Groups Echo Investment 2011 Szczecin Hotel Orbis Neptun Midscale 277 15 207 000 euro nieznana Orbis Hotel Groups Echo Investment 2010 Warszawa Mercure Fryderyk Chopin Midscale 250 31 mln euro 124 000 euro Accor Polski Echo Investment 2009 Kraków Radisson Blu Luxury 196 32 mln euro 163 265 euro UBM Union Investment 2009 Kraków Andels Upscale 159 29 mln euro 182 390 euro Warimpex Deka 2008 Kraków Andels (50% stake) Upscale 159 33 mln euro 207 547 euro UBM Warimpex 2007 Kazimierz Hotel in Kazimierz 115 19 170 000 euro 166 696 euro undisclosed Europeski Fundusz Hipoteczny 2007 Łódź Orbis Grand 161 20 600 000 euro 127 950 euro Orbis Hotel Groups undisclosed Hilton Warszawa & 2006 Warszawa Convention Center (66 207 35 900 000 euro 173 430 euro undisclosed Atlas Estates proc. stake) Warimpex, Europa Hawk and 2006 Warszawa Hotel Sobieski Upscale 427 22 200 000 euro 51 991 euro Polska Kasa Opieki Europa Fund 11 PKO Bank, NDI, Besix and 2006 Kraków Sheraton Kraków Upscale 323 45 mln euro 193 966 euro Quinn Group Starwood Hilton Warszawa Hotel & 2006 Warszawa 314 35 900 000 euro 114 331 euro Undisclosed Atlas Estates Convention Centre 2001 Warszawa Intercontinental Warszawa Midmarket 406 174 759 000 euro 430 441 euro Unknown Six Continents/UBM Vienna

Źródło: Christie + Co.

W jakim kierunku będzie się rozwijać polski też mogła silniej wypozycjonować na rynku rynek hotelowy? konferencji.

Jeśli chodzi o przyszłość Polski, jestem opty- Jakie są plany rozwoju firmy Warimpex na mistą. Kraj ten jest w trakcie transformacji polskim rynku w najbliższych latach? w nowoczesną gospodarkę rynkową i, jeżeli nie będziemy mieli do czynienia w najbliższym W obszarze działalności deweloperskiej posia- czasie z żadnym kryzysem światowej gospodar- damy dwa projekty biurowe w Krakowie i jeden ki, będzie nabierać coraz większej prędkości w Łodzi, a także projekt biurowy i hotelowy w Bia- i zwiększać swój potencjał. Polska nie osiągnęła łymstoku – to nasze cztery inwestycje, nad którymi jeszcze takiego poziomu jak Niemcy, ale wy- aktualnie bardzo intensywnie pracujemy. daje mi się, że będziemy mieli tu do czynienia Stale poszukujemy także miejsc do rozwoju z podobną tendencją. w Warszawie – najprawdopodobniej kolejnym Poza tym swojego charakteru zaczynają naszym projektem będzie hotel angelo. nabierać miasta regionalne. Przykładem jest Naturalnie, od czasu do czasu zdarza nam się Kraków – piękne miasto z dobrymi lotniskami, oportunistyczne podejście, które ciężko jest prze- które jest połączeniem tradycji i nowoczesności. widzieć z góry. Podobnie rozwijają się takie miasta jak Wro- Jesteśmy nastawieni bardzo optymistycznie do cław i Gdańsk. Myślę, że wkrótce pojawi się tu polskiego sektora nieruchomości – jest to obecnie więcej hoteli, a grupy klientów będą bardziej jeden z naszych najsilniejszych rynków. zróżnicowane. Być może Polska będzie się Dziękujemy za rozmowę Hotele www.propertynews.pl #22 Widok na dobrą inwestycję

autor Aneta Wieczorek-Hodyra

Historia condo hoteli w Polsce to tyle samo sukcesów, co porażek. Dla sprawnego dewelopera to realny zysk, dla osnąca popularność syste- zawalenie konstrukcji sufitowej w holu #zarządcy – wyzwanie warte mu condo nie przekłada się condo hotelu. Obiekt trafił pod nadzór zachodu. Wśród inwestorów na bezkrytyczną fascynację syndyka, a właściciele apartamentów relatywnie nowym rozwiąza- zaczęli dochodzić swoich roszczeń hurraoptymizm jednak nie niemR biznesowym. Dlaczego? Na prze- w sądzie – bezskutecznie. Z kolei Guzek zapanował. Znaków zapytania strzeni lat powstało kilka inwestycji, wyszedł z nieudanego przedsięwzięcia które okazały się błędnie skalkulowane, niemal bez szwanku. Stowarzyszeni wciąż jest wiele. źle zlokalizowane lub nie miały zapew- inwestorzy do dziś walczą o odzyskanie nionego finansowania. Do najbardziej pieniędzy, nie licząc już na zyski. spektakularnych niepowodzeń można Nieudane przedsięwzięcia psują ry- zaliczyć przedsięwzięcia firmy Hotel nek i rzutują negatywnie na cały seg- System powstałej w ramach grupy Sal- ment. Inni gracze w trudnych czasach wator. Firma zbudowała dwa obiekty radzili sobie lepiej. Spółka Kristensen w Krakowie i po jednym w Poznaniu, Group wstrzymała nowe inwestycje, NAJNOWSZE REALIZOWANE we Wrocławiu i w Dźwirzynie. Niestety, koncentrując się na sprzedaży już zre- I PLANOWANE INWESTYCJE przeliczyła się z możliwościami finan- alizowanych obiektów, tym samym CONDO W POLSCE sowymi i ogłosiła upadłość. Majątek minimalizując ryzyko niepowodze- zajął syndyk, a niedokończone projekty, nia. Strategia przyniosła zamierzone Baltic Park Molo Royal Tulip Jurata m.in. w Zakopanem, trafiły pod młotek. efekty. Dziś Kristensen Group – wy- w Świnoujściu QUALIA DEVELOPMENT Próby inwestowania na polskim ryn- korzystując aktualne ożywienie na ZDROJOWA INVEST ku condo czyniła również sieć Choice. rynku nieruchomości wakacyjnych & HOTELS Nowa Motława w Gdańsku DEKPOL Niestety, ze względu na niesolidnego – powraca do rozbudowy wartego 25 partnera, projekt okazał się niewypałem. mln zł obiektu w Wiśle. Rezydencja Park Piętno na reputacji branży odcisnęło Rodzinna w Mielnie również fiasko obiektu Cztery Kolory Maszynka do zarabiania? FIRMUS GROUP we Władysławowie. Właściciel Dariusz Inwestycjom w apartamenty wakacyjne Guzek wybudował hotel spa i pierwszy sprzyja sytuacja gospodarcza, do czego etap inwestycji condo – tzw. cytrynowy. przyczyniła się Rada Polityki Pieniężnej. Forest Ski Hotel & Resort Hotel zarządzał pokojami, a ich wła- Dzięki wielokrotnym obniżkom stóp w Szklarskiej Porębie ZDROJOWA INVEST & HOTELS ścicielom, którzy podpisywali umowy procentowych, trzymanie oszczędno- najmu ze spółką Velaves Hotel-Spa, ści na lokacie bankowej stało się coraz Apartamenty Bukowa miał płacić gwarantowany stały czynsz mniej opłacalne. Inwestorzy zaczęli więc Góra w Wiśle KRISTENSEN GROUP w wysokości 25 tys. zł rocznie za pokój rozglądać się za bardziej intratnymi o powierzchni 25 mkw. Poślizgi w płat- rozwiązaniami. W efekcie pieniądze nościach zaczęły się już po kilku miesią- z lokat popłynęły m.in. na rynek apar- cach. Gwoździem do trumny okazało się tamentów realizowanych w systemie

październik 2015 Hotele #23

condo lub mieszkań na wynajem. Znaczna część – Większość działających obiektów istnieje za- tych transakcji inicjowana była przez inwesto- ledwie kilka lat, a więc inwestorzy, którzy kupili Dariusz Futoma, rów lokujących kapitał na rynku nieruchomości apartamenty, nadal korzystają z gwarancji czynszu Dyrektor Zespołu dających większą stopę zwrotu niż tradycyjne wynikającej z umowy z deweloperem czy zarządza- Doradztwa Hotelowego instrumenty oszczędnościowe. jącym obiektem. Gwarantowane kilkuprocentowe i Turystycznego – Teoretycznie zyski z tego typu projektów mogą wypłaty przez kilka lat są uwzględnione w marżach Horwath HTL Poland być duże. Ich rentowność może oscylować na po- przy sprzedaży lokali – mówi Alex Kloszewski, ziomie 7-8 procent i więcej – szacuje Bartosz Turek, partner zarządzający spółki Hotel Professionals. System hoteli condo okazał się właściwym zagospodarowaniem analityk Lion’s Bank. – Inwestorzy powinni być – Co jednak dzieje się w kolejnych latach działalności rynku z punktu widzenia ekono- jednak świadomi dużego ryzyka, jakim obarczony obiektów lub wówczas, gdy deweloper „wychodzi micznego. Można mieć nadzieje jest rynek condo hoteli. Gwarantowany przez z inwestycji”? Poza nielicznymi wyjątkami, to jedna na jego dalszy rozwój – powolny, kilka lat czynsz jest zachętą do wejścia. Potem, wielka niewiadoma – uważa specjalista i jedno- ale stabilny. w większości przypadków, mamy do czynienia cześnie zwraca uwagę na jeszcze jeden aspekt: Wyzwaniem dla tego typu inwe- z partycypowaniem w zyskach, ale i kosztach, duże ryzyko związane ze specyfiką polskiego rynku stycji mogą być m.in. utrzymanie a więc indywidualni inwestorzy biorą na siebie turystycznego. – Apartamenty condo są produk- jednolitych standardów i wysoka ryzyko działalności obiektu – ostrzega. tem typowo wakacyjnym, zwykle zlokalizowanym jakość serwisu. Gość nie powinien Wariantów zarządzania finansami condo hoteli w regionach turystycznych mających obłożenie widzieć różnicy pomiędzy hotelem jest wiele i zależą one od indywidualnych usta- na poziomie 50-55 proc., czyli relatywnie niskie. tradycyjnym a condo. Przykła- leń z deweloperem. O ewentualnych kosztach Bo condo ofensywa rozpoczęła się właśnie dowo, brak regularnych napraw kupcy mogą być informowani np. poprzez zapisy w popularnych miejscowościach turystycznych. i gruntownego odnowienia obiektu w umowie najmu. Z takim rozwiązaniem zetknęli Znacznie mniejszą popularność notując w de- co 8-12 lat spowoduje spadek przychodów i zysków, gdyż obiekt się kupujący lokale od firmy Dolcan, pierwszego stynacjach biznesowych. – Aczkolwiek pierwsze przestanie być konkurencyjny. dewelopera mieszkaniowego, który zdecydował obiekty tego typu powstały już np. we Wrocławiu Sukces zależy również od dostęp- się wejść w system condo. Firma w umowie bierze (hotel Invite) czy Warszawie (Puławska Residen- ności kapitału odtworzeniowego na siebie naprawy, ale jedynie wynikające z bieżą- ce) – wylicza Dariusz Futoma, dyrektor Zespołu (rezerwa FF&E). Dzięki temu cego użytkowania. Koszty usunięcia ewentualnych Doradztwa Hotelowego i Turystycznego Horwath w dłuższej perspektywie da się wad budynku pokrywają wszyscy, bo rękojmia HTL Poland. – W Polsce jest niewiele zagranicz- utrzymać taką samą jakość we przysługuje inwestorom jedynie przez trzy lata. nych sieci zainteresowanych projektami condo, wszystkich pokojach. Partycypacja nie tylko w zyskach, ale i kosztach jak chociażby Louvre Hotel Group czy Best We- to niejedyny słaby punkt systemu condo. Zdaniem stern – dodaje. ekspertów, głównym problemem, przed którym już wcześniej stanęli właściciele apartamentów Amerykański sen w inwestycjach Hotel System czy obiektu Cztery Do walki o swoje miejsce na rynku dołączają kolejni Kolory, jest brak zabezpieczeń na wypadek upa- deweloperzy, w tym ci specjalizujący się w budo- dłości lub problemów finansowych obiektu bądź wie mieszkań. Nie brakuje też firm realizujących spółki nim zarządzającej. pojedyncze inwestycje. Hotele www.propertynews.pl #24

Jednak dziś każdy scenariusz rozwoju condo hoteli i prognozowanie potencjalnych zysków 1,5 tysiąca lokali jest wyłącznie spekulacją. Jednym ze znaków zapytania jest bowiem sytuacja na rynku wtórnym. w budowie Ryzyko rośnie wprost proporcjonalnie do liczby działających i dopiero powstających obiektów. Rynek condo hoteli choć wyszedł z fazy Przykładów rozwiązania problemu można szu- raczkowania, nadal jest stosunkowo kać na kontynencie amerykańskim, gdzie sektor młody. Najstarsze obiekty, zlokalizowane condo jest już dojrzały. W USA właściciele condo w kurortach wakacyjnych, liczą nie więcej niż kilkanaście lat. Większość z nich przy- lokali zrzeszają się w stowarzyszenia, tzw. ho- nosi właścicielom regularne zyski. meowner association. Zasady funkcjonowania Atrakcyjna perspektywa rozwoju rynku wspólnot condo określa regulamin definiujący przyciąga deweloperów realizujących Jan Wróblewski, zakres praw, obowiązków i odpowiedzialności nowe inwestycje i osoby zainteresowane Członek zarządu właścicieli poszczególnych lokali. Takie zapisy mają alternatywną formą lokowania kapitału. Zdrojowa Invest zapewnić dobry stan nieruchomości lub zapobiec Z najnowszych badań firmy Reas wyni- & Hotels spadkowi jej wartości. W przypadku condo hoteli ka, że w samym 2014 roku w polskich zarządzaniem zajmują się renomowane marki projektach condo powstało blisko tysiąc Oferta na rynku condo hoteli jest hotelarskie, m.in. Four Seasons, Ritz-Carlton, lokali, a realizację kolejnych 1,5 tysiąca za- bardzo szeroka i każdy znajdzie Starwood, Hilton, Le Méridien czy Kempinski, które planowano na bieżący rok. To imponująca lokal dostosowany nie tylko do często decydują się na początku na uruchomienie dynamika. zasobności swojego portfela, ale tradycyjnego hotelu, a dopiero z biegiem czasu lo- również indywidualnych prefe- rencji. Po zakupie inwestor może kale sprzedawane są indywidualnym inwestorom. wykorzystywać apartament na Innym sposobem na uniknięcie kłopotów finan- wpływ architektura i wysokiej jakości wykończe- swoje potrzeby lub potraktować sowych może być utworzenie wspólnoty, która nie, bo apartament w condo hotelu to produkt go wyłącznie inwestycyjnie. posiada 50,05 proc. udziałów w powierzchni luksusowy skierowany do osób zamożnych, które nieruchomości i tym samym może decydować wydając określoną kwotę pieniędzy, oczekują o wyborze operatora hotelowego albo zarządzać prestiżu. – Kolejnym ważnym faktorem jest obiektem we własnym zakresie. Czy któryś ze godny zaufania deweloper oraz doświadczony sprawdzonych na amerykańskim rynku wariantów operator hotelowy, który będzie potem obiektem mógłby się przyjąć w polskich warunkach? zarządzał i wypłacał właścicielom czynsz – wylicza Jan Wróblewski i doradza uważną analizę każdej Inwestycja dobrze skalkulowana oferty. – Należy zwrócić szczególną uwagę na Według ekspertów głównym powodem roz- podmioty bez doświadczenia hotelarskiego czarowań systemem condo jest obiecywanie czy deweloperskiego lub nowych graczy z po- inwestorom zbyt wiele. Każdy hotel ma określo- jedynczymi inwestycjami, zwłaszcza w mniej ną zyskowność operacyjną atrakcyjnych lokalizacjach, i oferta czynszu powyżej 6-7 którzy oferują nierealne proc. jest trudna do zrealizo- stopy zwrotu przekraczają- wania w przypadku obiektów ce 8 proc. rocznie w pierw- prowadzonych przez firmy szych latach funkcjonowania bez doświadczenia w branży. obiektu – dodaje. – Inwestorzy powinni Potencjalni inwestorzy po- być jednak świadomi ryzy- winni sprawdzać reputację ka i wszystkich czynników 360 firmy, zanim zdecydują się wpływających na sukces in- na zakup i mieć świadomość westycji. Potencjalne zyski tys. zł tego, że inwestycja w lokal zależą m.in. od lokalizacji to przykładowa cena condo to nie tylko perspek- i zaplecza, które oferuje netto za 2-pokojowy tywa zysków, ale i niełatwa obiekt, doświadczenia za- sztuka inwestowania. apartament o powierzchni rządcy i rzetelnej kalkulacji Polskie społeczeństwo się 40 mkw. – wylicza Bartosz Turek. bogaci, a posiadanie aparta- Na umiejętnym łączeniu mentu z widokiem na morze czynników decydujących czy góry stało się synonimem o powodzeniu przedsięwzięcia bazują najwięksi sukcesu. Dobrą passę na rynku condo inwestycji gracze polskiego rynku condo hoteli, w tym Zdro- podtrzymują też otoczenie niskich stóp procen- jowa Invest. Spółka zarządza ośmioma obiek- towych oraz pozytywna atmosfera wokół branży tami. Po kilka obiektów condo mają również hotelarskiej. Jednak dziś, tak jak w przypadku w swoim portfelu m.in. Qualia Development czy centrów handlowych czy biurowców, w branży Sabe Investments wraz ze spółkami zależnymi. condo nie ma miejsca na nieprzemyślane projekty. Według Jana Wróblewskiego, członka zarzą- Czas bezlitośnie obnaży nietrafione lokalizacje, du Zdrojowa Invest & Hotels, na sukces sprze- nieudolne zarządzanie czy skąpstwo na etapie dażowy danej inwestycji, poza lokalizacją, mają realizacji inwestycji.

październik 2015 Kinnarps_reklama_PROPERTY_205x275.pdf 1 18.09.2015 10:37

CMY

K Biura www.propertynews.pl #26 Dobry adres

autor Aneta Wieczorek-Hodyra

iurowce butikowe nie konkurują z nowoczesnymi obiektami biurowymi ani pod względem me- trażu, ani stawek najmu. Średnia powierzchnia zrewitalizowanych budynków waha się od 4 do B10 tys. mkw., co w porównaniu do kilkudziesięcioty- sięcznych drapaczy chmur stanowi niewielki procent w skali rynku. Z kolei stawki czynszu są w większości przypadków o około 10-10 proc. wyższe od tych obo- wiązujących w nowoczesnych biurowcach. Mimo to chętnych nie brakuje. – Niektórzy najemcy są w stanie delikatnie zwiększyć budżet na wynajem biura w zamian Rynek powierzchni biurowych w Warsza- za niepowtarzalny klimat i prestiż siedziby – ko- wie dojrzewa. Potężne kompleksy i drapacze mentuje Michał Lis, dyrektor w Dziale Wynajmu Powierzchni Biurowych JLL. – Wzrost liczby tego chmur na stałe wpisały się w krajobraz mia- typu klientów jest zauważalny, choć nie jest to sta, ale pokazały też niszę. Nie każdy najemca jeszcze bardzo duża zmiana – dodaje. # Przyczyn popularności historycznych obiek- chce być jednym spośród tysiąca. Są tacy, dla tów jako atrakcyjnych lokalizacji biurowych jest których najważniejsza jest prestiżowa lokaliza- kilka. – Przede wszystkim w centrum miasta cja, niebanalna architektura i klimat miejsca. brakuje pustych działek, na których można budować, natomiast zabytkowe kamienice Wszystko to mają butikowe biurowce. cechuje zwykle bardzo dobra lokalizacja oraz wiążący się z położeniem i historią

październik 2015 Biura #27

danego miejsca prestiż, bardzo ważny dla niektó- Maciej Zajdel, członek zarządu Kulczyk Silverste- rych firm – wyjaśnia Michał Lis. Kancelarie prawne, in Properties, wskazuje na duży atut tych lokalizacji konsulaty, firmy finansowe czy agencje kreatyw- – niewielki wskaźnik rotacji najemców. – Budynki ne szukają mniejszych modułów zlokalizowanych rewitalizowane i „osadzone” w istniejącej dobrze w sercu miasta, w reprezentacyjnych budynkach. zagospodarowanej tkance miejskiej dają najemcom Historyczne obiekty w największym stopniu zaspo- coś więcej, niż tylko funkcjonalną i nowoczesną kajają te potrzeby. powierzchnię: przede wszystkim „wyjątkowy i niepowtarzalny adres”, miejsce dopasowane do indy- Zrewitalizowane widualnych potrzeb, wysoki poziom wykończenia biurowce w Warszawie* i niepowtarzalny klimat wnętrz- czyli wiele często niemierzalnych czynników, które trudno wycenić POWIERZCHNIA Maciej Zajdel BUDYNEK WŁAŚCICIEL – mówi Maciej Zajdel. – Po pięciu czy dziesięciu BIUROWA (MKW.) członek zarządu latach, kiedy najemcy poznają już atuty budynku, Plac Mała- Kulczyk Silverstein Kulczyk Silverstein 12 500 rzadko decydują się na zmianę siedziby – dodaje. chowskiego Properties Properties Le Palais 4 900 IVG Inwestycja Odnowa zniszczonej tkanki, zgodnie Vienna Insurance Jasna 26 4 70 nie dla każdego z przepisami technicznymi, budow- Group W Warszawie więcej niż jeden projekt rewita- lanymi i wytycznymi konserwatora Royal Trakt zabytków czy też wysokimi wy- 4 100 IVG lizacji historycznego obiektu wykonały takie Offices maganiami kluczowych najemców, firmy jak: Kulczyk Silverstein Properties (Mazo- Plac Plac Bankowy 1 wiąże się ze znacznie wyższymi 3 700 wiecka 2/4, Małachowski Square, Ufficio Primo Bankowy 1 (Artur Jarczyński) kosztami budowy i wydłużonym oraz planowany Ethos) oraz LHI (Chmielna 25 Dom czasem realizacji. Dla dewelope- 3 000 Platan Group Dochodowy i Nowy Dom Jabłkowskich). – Wymienionych rów bez doświadczenia to nie lada *wybrane realizacje deweloperów nie można jednak określić mianem wyzwanie. Źródło: PORF, JLL Q1 2015 podmiotów specjalizujących się wyłącznie reklama Biura www.propertynews.pl #28

Biurowce butikowe w Warszawie – w budowie i planowane

Budynek Deweloper/Właściciel Powierzchnia najmu (mkw.)

Biurowiec Kró.LEW.ska S+B Gruppe AG 5 500 Smolna 40 Budizol 4 300 Nowy Świat 2.0 Mars Real Estate/Agencja Rozwoju Przemysłu 4 100 Plac Zamkowy - Business with NDI/ Senatorska Investment 3 850 Heritage Ethos Kulczyk Silverstein Properties 11 100 Poznańska 37 Icon Real Estate Sp. z o.o. 4 200 Nowy Świat 64a Nowy Świat 64a Sp. z o.o. 3 300 Michał Lis Źródło: Knight Frank dyrektor w Dziale w budowie biurowców butikowych – zastrzega – Wielu deweloperów korzysta z unijnego wspar- Wynajmu Powierzchni Magdalena Czempińska. cia, jednak zdecydowana większość podmiotów Biurowych JLL Zdaniem Macieja Zajdla butikowe biurowce są specjalizujących się w tworzeniu biurowców i pozostaną odrębną klasą obiektów dla konese- butikowych korzysta ze środków własnych, Coraz więcej deweloperów uważa rów i pasjonatów. Dotyczy kredytu lub wsparcia ze za prestiżowe posiadanie w swoim to zarówno deweloperów, strony funduszy, choćby portfolio pieczołowicie zrewitali- właścicieli obiektów, jak Butikowy potencjał w postaci „forward fun- zowanej kamienicy. Potwierdza to i najemców. Barierą dla ding”, czyli zakupu z wcze- mocną pozycję firmy na rynku. szybkiego rozwoju tego śniejszym finansowaniem Knight Frank zidentyfikował blisko segmentu rynku jest bo- nieruchomości – mówi 30 budynków biurowych w Warsza- wiem wysoki próg wejścia. wie o łącznej powierzchni prawie 117 Maciej Zajdel. Wiarygodny – Rewitalizacja i adaptacja tys. mkw., które oferują bardzo wy- deweloper nie ma pro- kamienic jest procesem soki standard wykończenia, a jedno- blemów z dostępnością czasochłonnym, skompli- cześnie są kameralnymi obiektami, kapitału. kowanym i generującym w większości o powierzchni nieprze- koszty o 30-40 proc. wyż- kraczającej 6 tys. mkw. Nieliczne wy- W arszawa sze niż budowa od pod- jątki to nieruchomości o powierzchni – miasto staw – uważa przedsta- 10-12 tys. mkw. z potencjałem wiciel Kulczyk Silverstein To zarówno zmodernizowane zabyt- Biurowce butikowe to cie- Properties. – Deweloper kowe kamienice, jak i nowoczesne kawa alternatywa na ryn- budynki budowane od podstaw. musi mieć doświadcze- ku biurowym. Wszystko Zidentyfikowano też kolejne cztery nie w realizacji tego typu wskazuje na to, że liczba projekty w budowie o łącznej po- obiektów. Chodzi o zło- takich projektów będzie wierzchni 18 tys. mkw. oraz trzy in- R afał Nadolny żony proces budowlany, westycje na etapie planowania z po- rosnąć, nadal będzie to Mazowiecki Wojewódzki rozmowy z miastem czy zwoleniami na budowę, które będą jednak produkt niszowy, Konserwator Zabytków konserwatorem zabytków. mogły być określone jako biurowce zlokalizowany głównie Przy rewitalizacji ka- butikowe. Ich metraż zajmie łącznie w stolicy. Zdaniem eks- Nowa jakość, ale za wysoką cenę. mienic i istniejących 19 tys. mkw. pertów pozostałe regiony W Warszawie wciąż jest miejsce dla budynków można po- muszą poczekać na takie kolejnych butikowych biurowców. siłkować się zewnętrz- inwestycje jeszcze kilka, W samym centrum miasta mamy nym wsparciem finansowym, choćby w po- a nawet kilkanaście lat, zanim rynek biurowy wiele budynków o wartości histo- staci programu UE Jessica wspomagającego dojrzeje i stanie się płynny. Na wysyp presti- rycznej, które wymagają zabezpie- rewitalizację miast. Nie jest to jednak wiodące żowych adresów trzeba będzie zatem jeszcze czenia i adaptacji na nowe cele. Dostosowanie rewitalizowanego źródło finansowania w tym segmencie rynku. poczekać. obiektu do funkcji biurowych jest dużym wyzwaniem zarówno dla Największe umowy najmu w biurowcach butikowych deweloperów, jak i służb konser- w Warszawie w latach 2013-2015 watorskich. Każda nieruchomość Powierzchnia podlega indywidualnej analizie Data transakcji Budynek Najemca wynajęta w mkw./ rodzaj i wymaga niestandardowego po- umowy dejścia do projektowania nowych funkcji, tak by walor historyczny IV kw. 2013 Carpathia Business House Chajec, Don-Siemion & Żyto 1 100/pre-lease w dalszym ciągu był zachowany II kw. 2015 Foksal City Ministerstwo Spraw Zagranicznych 3 400/nowa w jak największej liczbie detali. II kw. 2015 Nowy Świat 2.0 Nieujawniony 1 600/nowa Niejednokrotnie to bardzo cza- Biuro Instytucji Demokratycznych II kw. 2013 Pałac Młodziejowskiego 1 400/ekspansja sochłonny i kosztowny proces. i Praw Człowieka W zamian deweloper zyskuje III kw. 2013 Pl. Bankowy 1 Grupa Lotos 1 100/nowa nową jakość, choćby w postaci I kw. 2014 Plac Małachowskiego K&L Gates 3 600/pre-lease wyższej wyceny nieruchomości. Źródło: Knight Frank, PORF

październik 2015

Magazyny www.propertynews.pl #30 Sztuka odkrywania szans i zagrożeń

Kierunki rozwoju rynku powierzchni logistyczno-magazynowych w Polsce wyznaczają trzy trendy: e-commerce i projekty typu SBU, produkcja i inwestycje BTS, a także otwarcie na nowe lokalizacje. Bliski euforii nastrój #może zaowocować podwojeniem powierzchni w ciągu najbliższych 5 lat.

autor cezary szczepański przecież wszyscy jeszcze inwestorzy. – Ze względu na re- rozwojem rynku. – Kluczowe jest bardzo dobrze pamięta- kordowy rok 2014 i malejącą licz- przyciąganie nowych inwestorów. my kryzys z lat 2008-2009, bę pustostanów coraz częściej Można to robić tylko poprzez do- który brutalnie uderzył deweloperzy budują spekula- bry marketing. Polska, biorąc pod w polskiA rynek magazynowy. cyjnie – komentuje Magdalena uwagę wszystkie kraje Unii Europej- Na najemców czekały setki ty- Szulc, dyrektor Segro na Europę skiej, jest najlepsza dla lokowania sięcy mkw. wolnej powierzchni. Centralną. inwestycji magazynowych. Tyle że Przyszło jednak odbicie, a jego nie wszyscy o tym wiedzą – uważa symbolem są potężne inwestycje Gdzie czyhają Dobrzycki. Amazona. – Deweloperzy chcą bu- zagrożenia? Powoli na horyzoncie zaczyna po- dować i inwestować – przekonuje Przyszłość zależy od stabilnej jawiać się problem braku dużych Tomasz Mika, dyrektor Działu sytuacji ekonomicznej i politycz- gruntów pod wielkie inwestycje. Powierzchni Magazynowo-Prze- nej. – Jeśli nie stanie się nic złego – Przedstawiciele stref muszą dzia- mysłowych w Polsce, JLL. w gospodarce, czekają nas dobre łać, by tworzyć tego typu miejsca. Przyszłość rysuje się w świe- lata – deklaruje Robert Dobrzyc- W połączeniu z promocją da to świet- tlanych barwach – spada wskaź- ki, partner zarządzający Panattoni ne rezultaty – radzi Robert Dobrzycki. Andrzej Rosiński nik powierzchni niewynajętej, Europe. Jak zaznacza, nie zmienia Zagrożenie tkwi także w znacz- prezes zarządu Waimea a do Polski przybywają kolejni to faktu, że trzeba pracować nad nych zmianach polityki rządu, Holding POPYT BRUTTO WEDŁUG SEKTORÓW [w proc.] Większość najemców, którzy prowadzą działalność produkcyj- ną w North-West Logistic Park, 50 to firmy skandynawskie, które 43 znalazły u nas znakomite warunki 40 do rozwoju. Przy podejmowaniu 37 I półrocze 2015 r. decyzji o lokowaniu produkcji I półrocze 2014 r. w naszym parku logistycznym, 30 ważnym czynnikiem dla firm z kapitałem skandynawskim był dostęp do bardzo dobrze przygo- 20 17 18 towanej i wykwalifikowanej kadry inżynieryjnej oraz pracowników 11 11 9 10 z różnych branż ze znajomością 10 8 6 7 6 języków obcych. Duże znaczenie 4 4 4 5 dla firm duńskich ma położenie 0 w bezpośrednim sąsiedztwie LOGISTYCZNI OPERATORZY SKLEPÓW SIECI MOTORYZACJA PRODUKCJA LEKKA ELEKTRYCZNE ARTYKUŁY FMCG SPOŻYWCZE ARTYKUŁY POZOSTAŁE Szczecina, tuż przy węźle ko- munikacyjnym z dostępem do autostrady A6. Przejazd do Danii drogą lądową zajmuje niecałe 6 godzin. Źródło: JLL

październik 2015 Magazyny #31

kryzysach geopolitycznych, ale tak- Rozwój rynku e-commerce i jego KONCENTRACJA OBIEKTÓW że w opóźnieniach przy tworzeniu wpływ na rynek magazynowy nie PRODUKCYJNYCH ORAZ GŁÓWNE RYNKI planów zagospodarowania prze- jest nowością. Trudno jednak do- strzennego. – Mimo tych zagrożeń, kładnie policzyć, ile mkw. powstało MAGAZYNOWO-PRZEMYSŁOWE obserwujemy bardzo duże zainte- w odpowiedzi na potrzeby tego Główne polskie rynki Obiekty przemysłowo- resowanie Polską przez inwestorów segmentu. Wynika to z płynnej przemysłowo- -magazynowe – tłumaczy Tomasz Lubowiecki granicy między sprzedażą trady- -magazynowe (regiony) wynajmowane z 7R Logistics. cyjną a internetową. Sieci handlowe pod produkcję Sztuką pozostaje więc umiejętne wykorzystują kanał elektroniczny do odkrywanie szans i zagrożeń, jakie sprzedaży towarów, które są odbie- przed deweloperami stawiają zmia- rane w tradycyjnych placówkach. Region szczeciński ny trendów na rynku. Dziś wszyscy – Jeszcze parę lat temu usługa Region toruńsko-bydgoski stawiają na e-commerce i produkcję. kurierska była realizowana w ciągu 1-2 dni roboczych. Obecnie nie tyl- Region poznański Region warszawski Ostatnia mila ko przewozimy nieporównywalnie Region Polski – Liczba zamawianych przez in- większe ilości przesyłek, ale czas do- Centralnej ternet produktów z roku na rok stawy mierzony jest w godzinach rośnie. W Niemczech na jedną – przekonuje Igor Caban. Region wrocławski osobę przypada 9-10 przesyłek Duże kompleksy logistyczne z po- Region górnośląski rocznie. W Polsce to około trzech. wodu dłuższego czasu dojazdu do Oznacza to, że przed nami duże klienta mogą nie spełniać potrzeb Region krakowski możliwości rozwoju na polu za- najemców. Rozwiązaniem są pro- kupów internetowych – uważa jekty typu SBU, czyli Small Business Igor Caban, dyrektor zarządzający Units. – Dzięki nim kurierzy mogą DHL Parcel. szybko reagować na zamówienia, Źródło: Colliers International reklama Magazyny www.propertynews.pl #32

POPYT NETTO W MKW. VS DYNAMIKA PKB

I kw. II kw. III kw. IV kw. Dynamika PKB

2 000 000 8 proc.

1 500 000 6 proc.

1 000 000 4 proc.

500 000 2 proc. Piotr Wąs Leasing & Development Director, P3 Logistic 0 0 proc. Parks 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r.

Wschód Polski, w porównaniu z resztą kraju, posiada niewielką Źródło: JLL liczbę centrów logistyczno-magazynowych. Obserwujemy jednak Produkcja – Wszyscy idą za dużymi. Dlatego portów wciąż jest niewielki. – Widzi- aktywność deweloperów, która rodzi wyzwania koncertuje w tej części kraju na musimy podjąć działania, by ścią- my to po strukturze najemców w już obszarze Podkarpacia i rynku Polska pozostaje też niezwykle gnąć więcej takich marek – dodaje istniejących centrach logistycznych lubelskiego. Popyt na magazyny atrakcyjnym punktem na mapie Maciej Chmielewski, partner i dy- – wyjaśnia Tomasz Mika. – Bardzo zgłaszany jest przez lokalne firmy Europy dla inwestycji produkcyj- rektor Działu powierzchni logistycz- aktywne stają się jednak firmy skan- i duże międzynarodowe koncerny, nych. – Mamy wciąż zachęcające nych i przemysłowych w Colliers dynawskie. Bliskość geograficzna, które wybrały wschodnią Polskę koszty pracy, a zarazem dobrze International. niższe koszty pracy i bardzo wysoki na lokalizację swoich zakładów wykształcone kadry i rozwijającą Jak zauważa Robert Dobrzycki, standard magazynów sprawiają, że produkcyjnych. W związku ze się infrastrukturę – tłumaczy To- partner zarządzający Panattoni Eu- coraz częściej inwestują w okolicach swoim rozwojem firmy te potrze- masz Mika. rope, duże nadzieje wiązane są wła- Szczecina i Gdańska – dodaje. bują większej powierzchni pod Popyt na powierzchnie buduje też śnie z tzw. sektorem automotive. Branża duże nadzieje wiązała magazynowanie swoich produk- zmiana w sposobie funkcjonowa- Tyle że zmieniają się potencjalne z rozbudową DCT w Gdańsku, ale tów. Zainteresowanie wynajęciem nia firm przemysłowych. – Efektem lokalizacje dla nowych inwestycji. czas pokazał, że firmy często wolą powierzchni magazynowej w tej – W zachodniej Polsce coraz trud- części kraju wyrażają również kryzysu gospodarczego jest chęć transportować towary bezpośrednio operatorzy logistyczni, którzy zachowania dużej elastyczności niej zdobyć pracowników. Dzięki do centralnej Polski. – Paradoksalnie poszukują bazy do dystrybucji na przez najemców. Dlatego wolą oni lepszej infrastrukturze firmy po- to efekt inwestycji infrastruktural- lokalne rynki, np. rzeszowski czy wynajmować niż inwestować we szukują szans na wschodzie kraju. nych, czyli autostrady A1 – zauważa lubelski. Oczywiście wraz z dalszą własne zakłady produkcyjne – do- Dlatego zdecydowaliśmy się zaan- Maciej Chmielewski. rozbudową infrastruktury w tej daje analityk JLL. gażować w projekty w Rzeszowie części kraju, będzie rósł również A to z kolei świetny interes dla de- i Lublinie – mówi. Ostrożnie, ale z impetem potencjał tego regionu. weloperów. Średnie umowy najmu Tomasz Lubowiecki, prezes 7R Dziś branża korzysta z popytu i szu- na rynku produkcyjnym wynoszą od Logistics, podkreśla, że dodatko- ka nowych szans. Ten rok może być 7 do 10 lat. Stabilny najemca przy- wą zachętą dla inwestorów są ulgi rekordowy, jeśli chodzi o popyt na skracając czas dostaw na tzw. ostat- nosi stabilne dochody. Wymaga jed- finansowe oferowane w ramach powierzchnie. – W ciągu najbliższych niej mili – tłumaczy Chmielewski. nak specyficznych rozwiązań, czyli Specjalnych Stref Ekonomicznych, pięciu lat zasoby polskich magazy- Budynki SBU są najczęściej lo- magazynów BTS – Build To Suit. Dla a te po ostatnich zmianach w pra- nów mogą się podwoić – informuje kowane w obrębie największych działalności produkcyjnej koniecz- wie są korzystniejsze właśnie na ekspert JLL. miast. Zajmują stosunkowo nie- ne jest zapewnienie np. większego wschodzie. Deweloperzy pamiętają jednak wielkie powierzchnie, ale mogą do- dostępu światła, grubszych podłóg lekcję z kryzysu lat 2008 i 2009. skonale uzupełniać możliwości du- czy dodatkowych źródeł zasilania Nowe kierunki Działają ostrożnie, ale korzystają żych centrów logistycznych. Przed elektrycznego. Polscy deweloperzy Zainteresowanie inwestorów ścia- z okazji. – Sytuacja jest dobra, ale branżą duże możliwości rozwoju. bez problemu radzą sobie z tymi ną wschodnią potwierdza Maciej nie wpadajmy w hurraoptymizm. – Obecnie takich projektów nie ma wymaganiami. Chmielewski. – Coraz częściej otrzy- Rynek zależy w dużym stopniu od zbyt wiele, ale pojawia się coraz Rynek produkcyjny ma też co- mujemy zapytania od firm poszuku- sytuacji gospodarczej. Dopóki jest większa potrzeba ich realizacji – raz większy wpływ na popyt na jących innych miejsc niż Górny Śląsk korzystna, czeka nas rozwój – uważa komentuje przedstawiciel Colliers. powierzchnie magazynowe. Jest czy Poznań. Swój wzrok kierują np. Maciej Chmielewski. Tym bardziej że e-commerce to możliwe m.in. dzięki potężnym na Lublin – tłumaczy. Zdaniem analityków, pomimo z roku na rok rośnie. Według pro- inwestycjom rozpoznawalnych ma- Polska Wschodnia to nie jedyne nowych trendów na rynku, na ce- gnoz w 2015 roku sprzedaż inter- rek. Olbrzymi wpływ ma np. projekt miejsce, gdzie chcą wchodzić na- lowniku inwestorów pozostaną netowa na świecie ma wzrosnąć Volkswagena, który aktywizuje bran- jemcy. Atrakcyjne stają się również główne rejony magazynowe Polski. o 18 proc., natomiast w Polsce żę logistyczną oraz skłania do inwe- okolice Bydgoszczy i przede wszyst- – „Żelazna piątka” nie jest zagrożona o 21 proc. stycji lokalnych podwykonawców. kim – Pomorze, choć wpływ samych – podsumowuje Mika.

październik 2015 Professional services that cover all your real estate needs

g Sales and acquisitions g Asset Management g Leasing and advisory g Property Management g Valuation and Consultancy g Project Management

“Our key strength is our extensive international experience alongside a detailed local knowledge across market sectors including office agency, investment, valuation & consultancy, retail agency, property and project management. Our highly qualified teams adopt an entrepreneurial approach and have a thorough understanding of their clients’ strategies and goals and back up their strong technical skills with the most up-to-date information to deliver the best possible service.”

Tomasz Buras MRICS CCIM Managing Director, Head of Poland

Michał Ćwikliński MRICS Jarosław Tutaj Michał Muc Kamil Kowa MRICS Managing Director, Head of Director, Director, Head of Real Estate Director, Head of Valuation Investment Department Head of Retail Agency Management Services and Consultancy

ul. Złota 59 00-120 Warszawa +48 22 222 4000 savills.pl

EKG 2015_reklama.indd 3 2015-03-30 17:40:54 centra handlowe www.propertynews.pl #34 Morze handlu

W Trójmieście są 23 galerie handlowe oferujące 513 tys. mkw. Nasycenie sięga 499 mkw. na 1000 mieszkańców. To trzeci wynik w Polsce, po Wrocławiu i Poznaniu. Ponad połowa tych metrów kwadratowych znajduje się w Gdańsku. Najmocniejszą pozycję na rynku mają Galeria Bałtycka i Riviera #w Gdyni, ale w trakcie realizacji są kolejne projekty. Jak zmieni się handlowa mapa Trójmiasta?

autor małgorzata burzec-lewandowska, robert posytek

rójmiasto, a szczególnie handlowy ma teren stoczni, po- handlowych? Marta Augustyn osób, które są tutaj stosunkowo Gdańsk, to dziś handlo- między Europejskim Centrum potwierdza, że poziom obro- krótko. Musimy dać się poznać wy plac budowy. Najwięk- Solidarności, ul. Nową Wałową tów najemców w Trójmieście i zachęcić do wizyty w ekspreso- sza inwestycja powstaje i Centrum Stocznia Gdańska. Pro- jest zbliżony do osiąganego wym tempie. Należy wykazywać w centrumT miasta. To Forum jekt Gdynia Waterfront pomiędzy na takich rynkach jak Kraków się dużą proaktywnością, aby Gdańsk (wcześniej Forum Ra- Sea Towers a Skwerem Kościuszki czy Wrocław. Pomaga w tym robić to skutecznie. Stąd nasza dunia), które wzbogaci ten obna nadbrzeżu Basenu Prezydenta inny kalendarz zakupowy niż współpraca z Urzędem Miasta, szar o 63 000 mkw. Buduje się w Gdyni również wypełni prze- w pozostałych aglomeracjach. obecność na plażach i podczas też Galeria Metropolia. Plany strzeń z możliwością zabudowy – W okresie wakacyjnym, kiedy największych imprez sezonu, zwiększenia powierzchni mają handlowej – opowiada Marta centra handlowe zwykle reje- a także ścisła współpraca z ho- też właściciele Galerii Bałtyckiej. Augustyn. strują spadek odwiedzalności, telami – wylicza. Poza tym trwa gruntowna prze- Deweloperzy chętnie realizują trójmiejskie obiekty przeżywają Istotnym odbiorcą trójmiej- budowa i modernizacja centrum swoje przedsięwzięcia w regio- boom – zarówno pod względem skiej oferty handlowej jest rów- handlowego ETC – najstarszego nie, bo Trójmiasto cieszy się bar- liczby gości, jak i obrotów. Wyni- nież niemiecki i rosyjski tury- obiektu handlowego w Gdańsku, dzo dużym zainteresowaniem ka to oczywiście z turystyczne- sta. Oczywiście, znaczenie tej oddanego do użytku w 1994 r. inwestorów poszukujących go, nadmorskiego charakteru ostatniej grupy klientów może Podobny proces – ale nie na taką okazji w sektorze handlowym. aglomeracji – tłumaczy Marta maleć w efekcie napiętej sytuacji skalę – przechodzi centrum Mo- Agnieszka Kołat z JLL zaznacza, że Augustyn. Jak dodaje, polski politycznej. – Przez długi czas rena. Nowoczesny handel zawita przedmiotem zakupów są przede turysta stanowi bardzo ważną Gdańsk był ważnym celem wy- też do Sopotu, gdzie realizowany wszystkim centra z najmocniejszą grupę klientów trójmiejskich jazdów turystyczno-zakupowych jest projekt Sopot Centrum. Ale pozycją rynkową. Przykładem jest centrów handlowych w okresie dla gości z Rosji, szczególnie kolejnych perspektywicznych lo- transakcja sprzedaży gdyńskiej wakacyjnym, szczególnie jeśli z Obwodu Kaliningradzkiego. kalizacji nie brakuje. – Potencjał Riviery. – Mimo że ostateczna nie dopisuje pogoda. Ostatnio liczba Rosjan odwie- wartość transakcji nie została A nie tylko na Polaków trój- dzających Trójmiasto znacząco P odaż powierzchni ujawniona, możemy potwierdzić, miejskie centra mogą liczyć. zmalała. Ich powrót z pewnością w centrach handlowych że była to kwota w przedziale 291- Właściciele gdyńskiego Klifu przyczyniłby się do dalszego roz- w Trójmieście 300 milionów euro, co stanowi wskazują na zwiększony napły- woju sektora handlowo-usługo- 2005 261 500 największą tegoroczną umowę wie turystów z zamożnych kra- wego – przekonuje Małgorzata we wszystkich segmentach rynku jów skandynawskich. Agnieszka Słowik z Multi-Poland. 2006 261 500 inwestycyjnego w Polsce – mówi. Sawicka, z firmy AEW Europe, 2007 342 900 Dla porównania, obecnie wolu- reprezentującej właściciela mar- Jasne i ciemne strony 2008 362 000 men wszystkich transakcji han- ki Klif, podkreśla, że specyfika Specjaliści wskazują, że w Trój- 2009 411 900 dlowych w Polsce wynosi ponad kalendarza zakupowego miej- mieście jest zapotrzebowanie 2010 426 100 600 milionów euro. Inne znaczące scowości wypoczynkowych czy zarówno na ofertę modową z niż- 2011 440 500 transakcje ostatnich lat dotyczyły turystycznych nie wpływa w du- szej i średniej półki, jak również 2012 460 300 Osowy Gdańsk czy Fashion House żym stopniu na kształtowanie na marki z kategorii premium. 2013 510 100 Gdańsk. oferty, ma jednak niebagatelny Potwierdzeniem tego jest dobra wpływ na strategię marketingo- pozycja centrum Klif w Gdyni, 2014 510 100 Turysta na zakupach wą i promocyjną. – Z naszymi które w gronie najemców posia- 2015.08 513 000 Czy aktywność deweloperów komunikatami reklamowymi, da m.in. marki: Bohoboco, Bizuu, Źródło: JLL, I półrocze 2015 i inwestorów jest równoznacz- działaniami promocyjnymi mu- Pinko, Michael Kors czy Liu Jo. (uwzględnione centra handlowe powyżej 5 000 mkw. GLA) na z zainteresowaniem sieci simy odwołać się również do Agnieszka Sawicka podkreśla,

październik 2015 centra handlowe #35

Największe centra handlowe w Trójmieście*

Data Powierzchnia Liczba Nazwa Miasto Właściciel otwarcia GLA (mkw.) sklepów Union Investment (w momencie 1 Riviera Gdynia pisania materiału transakcja oczekuje 2001, 2013 70 500 250 na finalizację) 2 Galeria Bałtycka Gdańsk ECE Projektmanagement Polska 2007 46 400 200 3 CH Osowa Gdańsk Pradera / Hansainvest 1998 39 100 65 4 Port Rumia Rumia Auchan Polska 2007 35 000 85 5 Klif Gdynia AEW Europe 1996, 2009 31 800 150 6 Auchan Gdańsk Auchan Polska 1998, 1999 27 600 55 Marta Augustyn 7 Morena Gdańsk Carrefour Polska 2002 26 000 65 JLL 8 Galeria Przymorze Gdańsk Immogdańsk 2009 23 600 105 Czynsze „prime” dotyczące sklepów 9 Tesco Gdynia Tesco Polska 2004 22 000 50 o powierzchni 100 mkw. z asor- 10 Galeria Szperk Gdynia UBM Realitätenentwicklung 2010, 2012 21 500 70 tymentem odzieży lub dodatków, w najlepszych galeriach w Trójmie- * Tabela uwzględnia tylko format centrów handlowych. Źródło: JLL ście, wynoszą 40-47 euro za mkw. że marki rozważające ekspan- przynoszą pozytywne rezulta- Tak optymistyczny wobec tej miesięcznie i są porównywalne do poznańskich, ale są niższe od np. sję w Trójmieście są ostrożne, ty – tłumaczy. Dodaje, że już lokalizacji nie jest już prezes od wrocławskich. Poziom wakatów szczególnie te debiutujące. na jesieni w Klifie Gdynia za- firmy CDRL SA Marek Dwor- w centrach handlowych w Trójmie- – Otwarcie nowego salonu debiutuje salon marki COS, czak. Z jednej strony wymienia ście wynosi obecnie 4 proc. Dla po- obarczone jest szeregiem ana- a z początkiem 2016 r. nastąpi Trójmiasto wśród najbardziej równania, w Aglomeracji Warszawy liz i badań, ale nasze negocjacje reotwarcie monobrandowego interesujących rynków dla jest to ok. 1,8 proc. i sukces istniejących najemców butiku Liu Jo. firmy i potwierdza, że spółka reklama centra handlowe www.propertynews.pl #36

Galerie handlowe w budowie

Powierzchnia GLA Liczba Nazwa Miasto Inwestor Data otwarcia (mkw.) sklepów

1 Galeria Metropolia Gdańsk PB Górski 2016 34 200 150 Forum Gdańsk (dawniej 2 Gdańsk Multi Development 2017 63 000 200 Forum Radunia)

Źródło: JLL

interesuje się takimi obiektami jednocześnie. – Większy problem – Równie istotne są potrzeby jak Galeria Bałtycka i powstająca mają mniejsze obiekty, gdyż kon- najemców, którzy poszukiwa- Centrum Riviera Metropolia. – Z drugiej strony kurują o lokalizację tych samych li większych lokali czy nowych należy zastanowić się, jak po sieci. W przypadku Centrum standardów powierzchni. W ETC Rynek centrów handlowych otwarciu kolejnych galerii po- Riviera mamy najważniejszych Gdańsk, poza dotychczasowym w Trójmieście zmierza ku dojrza- radzą sobie sklepy w starszych graczy, a zainteresowanie wciąż zestawem marek, pojawią się łości. Wydaje się, że podstawowy- centrach – zauważa Dworczak. jest. Ostatnio np. podpisaliśmy również nowe, takie jak: Ros- mi obiektami kształtującymi obraz umowę z Desigualem – mówi smann, sklep zoologiczny Zoo handlu będą Galeria Bałtycka, Sieci lubią Trójmiasto Marek Ciszewski, dyrektor Karina oraz Textil Market, a tak- Centrum Riviera w Gdyni oraz Przedstawiciel firmy Mayland centrum. że koncept fitness dla pań – Egu- nowo budowane Forum Radunia. potwierdza, że potencjalny Właściciele ETC Gdańsk prze- rolla Fitness Club – tłumaczy Te galerie koncentrują najsilniejsze najemca zainteresowany np. konują, że decyzja o przebudo- Wojciech Nowakowski, Inve- marki i dają najbardziej zróżni- otworzeniem flagowego sklepu wie była podyktowana dobrymi stment Manager, Grupa Capital cowaną i uniwersalną ofertę. Pierwsze dwie cieszą się wysoką w Trójmieście wybierze centrum wynikami centrum i zaintere- Park. odwiedzalnością. Riviera, Galerię Bałtycką lub obie sowaniem sieci handlowych. Marki nieobecne do tej pory Wciąż istniej popyt na proste zarówno w Trójmieście, jak obiekty zogniskowane wokół i Polsce pojawią się też w Ga- hipermarketu czy też typowe lerii Metropolia. Przedstawi- traffikowe centra przy obwodnicy ciele projektu Sopot Centrum czy drogach wyjazdowych, ob- również twierdzą, że inwestycja sługujące osoby dojeżdżające do cieszy się dużym zainteresowa- pracy w Trójmieście. nie wśród potencjalnych na- Marek Ciszewski, jemców. – Uważamy, że jest to dyrektor centrum miejsce idealne również dla de- biutujących sieci, poszukujących nietuzinkowych powierzchni na wynajem – podsumowuje Kata- rzyna Arczyńska-Karpowicz ETC GDAŃSK Galeria Metropolia z IMV Polska. W ciągu ostatnich pięciu lat Nie można zebrać oczekiwań Najważniejszym elementem jest największymi debiutami na klienta w jednym centrum. Je- zróżnicowania oferty względem trójmiejskim rynku były m.in.: śli myślimy o galerii, w której innych centrów handlowych. Michael Kors (Klif, Gdynia), Van jest oferta wszystkich marek, W Galerii Metropolia pojawiają Graaf (Riviera, Gdynia) czy Mas- zwłaszcza modowych, to mo- się nieobecne do tej pory marki żemy mieć pewność, że nie od- i operatorzy oraz funkcje. Waż- simo Dutti (Riviera, Gdynia). Do powie ona na potrzeby codzien- nym aspektem naszej inwestycji grona największych nieobecnych nych zakupów, podczas których jest fakt, że komunikacyjnie oraz w Trójmieście, a zlokalizowanych Sopot Centrum klient potrzebuje sprawnie ofertowo jest ona powiązana już w Polsce należą m.in.: Super- i szybko załatwić podstawowe z inwestycją Browaru Gdań- dry, Kiabi, Imaginarium, Kipling Trójmiasto ma mocno zakupy. Dziś klienci oddzielają skiego. Tak więc na 8 hektarach czy Twin-Set. rozbudowaną ofertę centrów zakupy codzienne i te związane gruntu zaoferujemy klientom Pojawienie się silnych galerii handlowych różnego formatu, z odzieżą, akcesoriami, gadżeta- nie tylko sklepy, kina, fitness, handlowych jest wyzwaniem posiadających zbliżoną ofertę mi. A to oznacza, że odwiedzają ale również restauracje au- dla starszych obiektów, które handlową. Aby wyróżnić się na tle różne obiekty, aby spełnić swoje torskie, sale widowiskową na muszą się dostosować do no- tych obiektów, trzeba stworzyć oczekiwania. Trzeba tworzyć 1200 miejsc, baseny termalne wych warunków i znaleźć swoją coś więcej niż tylko miejsce, gdzie projekt dla konkretnej grupy z szeroką ofertą łaźni, jak i po- niszę. – Dotyczy to zarówno cen- można zrobić zakupy. Tworzymy docelowej, mając świadomość wrócimy do tradycji produkcji trów zlokalizowanych przy ob- nową tkankę miejską, tak by możliwości rozwoju obiektu, lokalnego piwa. Dzięki temu w sposób naturalny przyjęła się wykorzystania jego poten- zrewitalizowana przez nas dziel- wodnicy, ale przede wszystkim ona w otoczeniu. cjału chociażby poprzez jego nica miasta stanie się modnym, centrów osiedlowych (dzielnico- przebudowę. multifunkcyjnym miejscem za- wych). Obiekty te będą musiały Katarzyna Arczyńska- kupów jak i spotkań i spędzania przejść modernizację i skupić -Karpowicz, IMV Polska, W ojciech Nowakowski, wolnego czasu. się na zapewnieniu wygodnych marketing & leasing manager, Investment Manager w Grupie M ichał Rułka, project manager i szybkich zakupów dla lokalnej projekt sopot centrum Capital Park galeria metropolia społeczności – podsumowuje Marek Ciszewski.

październik 2015

centra handlowe www.propertynews.pl #38 Nie możesz pokonać wroga, zaprzyjaźnij się z nim

Hipermarkety od lat tracą na znaczeniu, co odbija się na funkcjonowaniu centrów handlowych uzależnionych od dużych operatorów. Na horyzoncie pojawia się jednak kolejne zagrożenie – dyskonty.

autor #cezary szczepański roku w Polsce przy- strefie oddziaływania analitycy Zarządcy są jednak świadomi odpowiednich miejsc na inwe- bywa 300 nowych doliczyli się średnio 10 dyskon- zmieniającej się sytuacji. – Na co stycje jest w dużych miastach dyskontów spożyw- tów. Jeśli przyjmiemy, że średnie dzień szczegółowo przyglądamy trudniejsze niż w mniejszych czych. Pod koniec roczne obroty dyskontu to 15 mln się wynikom odwiedzalności ośrodkach. Wynika to m.in. ub.r.Co rynek tych sklepów obej- zł, to przeciętny hipermarket traci i sprzedaży naszych najemców – z mniejszej podaży odpowiednich mował już 3,6 tys. lokalizacji i nic nawet 150 mln złotych rocznie. dodaje Wojsz. Do tej pory zarząd- nieruchomości w aglomeracjach nie wskazuje na to, że jego rozwój – Kilkanaście sklepów nie będzie ca nie zauważył niepokojących – informuje właściciel Biedronki. miałby się zatrzymać. Ofensywa miało wpływu np. na funkcjonowa- tendencji. Wynika to z szerokiej takich sklepów cieszy Polaków, nie warszawskiej Arkadii. Zupełnie gamy usług i marek modowych. Wrocław też w czubie ale zaczyna spędzać sen z powiek inaczej jest w przypadku obiektów Dyskonty największy potencjał We Wrocławiu sytuacja jest po- zarządcom centrów handlowych pierwszej generacji, z dużym hiper- widzą właśnie w dużych miastach. dobna. Przykładem jest należą- i właścicielom działających w nich marketem stanowiącym podstawę Jedna trzecia planowanych skle- ca do ECE Galeria Dominikańska. hipermarketów. Problem jest całego projektu – komentuje Marta pów pojawi się w aglomeracjach Pod koniec 2014 roku w odległości duży, bo operatorzy spożywczy Augustyn. powyżej 100 tys. mieszkańców. 3 km od obiektu działały 24 sklepy od początku istnienia rynku no- Obiekty pierwszej i drugiej ge- Potwierdza to firma Jeronimo dyskontowe. Połowa z nich została woczesnej powierzchni handlowej neracji, w których powierzchnia Martins Polska. – Duże aglo- uruchomiona po 2009 roku. Ich stanowili o sile galerii handlowych. zajmowana przez hiper- czy su- meracje są jednym z ważnych łączne roczne obroty to nawet Sytuacja będzie coraz trud- permarket przekracza 30 proc. po- elementów strategii rozwoju 360 mln złotych. niejsza. Jak prognozuje Maciej wierzchni całego obiektu, to dziś sieci sklepów Biedronka. Należy Co ciekawe, według danych Bartmiński, prezes MarketSide, ponad połowa istniejących galerii. jednak pamiętać, że znalezienie MarketSide to właśnie obiekty docelowy potencjał rynku dyskon- tów w Polsce to 5 tys. sklepów. Poznań liderem LICZBA SKLEPÓW DYSKONTOWYCH OGÓŁEM – Oznacza to, że w kolejnych latach Miastem, w którym dyskonty w naj- [STAN NA 31 GRUDNIA] powstanie jeszcze blisko 1,5 tys. większym stopniu uderzają w funk- nowych dyskontów – podkreśla. cjonowanie galerii handlowych, jest I kw. zmiana Dynamika Postanowiliśmy sprawdzić, co Poznań – wynika z danych Market- Wzrost o 1529 sklepów (+74 proc.) w ciągu 5 lat branża myśli o „dyskontowym” Side. Na liście polskich centrów zagrożeniu. handlowych, które muszą mierzyć 4000 000 296 20 proc. się z największą liczbą sklepów dys- 345 Miliony strat kontowych w otoczeniu (tabela), 3500 000 344 Pomimo że galeria handlowa to coś pierwszych siedem miejsc zajmują 3000 000 295 15 proc. więcej niż sklep spożywczy, zarząd- obiekty właśnie z tego miasta. cy i właściciele obiektów powinni Przedstawiciele jednego z obiek- 2500 000 249 mieć się na baczności. – Dyskonty tów, Galerii Malta, nie obawiają się 2000 000 10 proc. mają wpływ na funkcjonowanie jednak tej konkurencji. – W Galerii centrów handlowych. Nie jest on Malta operatorem spożywczym 1500 000 duży, ale zauważalny – zauważa jest supermarket Piotr i Paweł, 1000 000 5 proc. Marta Augustyn z JLL. którego oferta jest pozycjono- Gdzie zagrożenie jest najwięk- wana wyżej niż popularnych dys- 500 000 sze? Według danych firmy Market- kontów. Dlatego ich sąsiedztwo 0 0 proc. 2014 r. 2013 r. 2012 r. 2011 r. 2010 r. 2009 r. Side, w 2014 roku około 40 proc. hi- nie wpływa negatywnie na jego Dynamika permarketów w odległości do 500 powodzenie wśród naszych klien- metrów miało konkurencję w po- tów – komentuje Tomasz Wojsz, staci dyskontu. W 3-kilometrowej dyrektor obiektu. Źródło: Market Side

październik 2015 centra handlowe #39 LUDNOŚĆ/SKLEP OGÓŁEM [TYS. MIESZKAŃCÓW/DYSKONT]

do obiektu dwóch operatorów 2014 10,7 spożywczych – tradycyjnego su- permarketu i dyskontu. – Dwaj najemcy spożywczy w centrum 2013 11,7 handlowym to ciekawy pomysł, który może zdać egzamin. Muszą 2012 13,1 jednak odpowiednio wyprofilo- wać swoją ofertę do różnych grup konsumentów. Obecne przykłady 2011 14,8 pozwalają sądzić, że to interesują- ce rozwiązanie – tłumaczy Marta 2010 16,5 Augustyn. Pierwsze, nieudane próby po- Jarosław Szymczak 2009 łączenia dwóch żywiołów miały ECE 18,5 miejsce już 10 lat temu. Przykła- Firma ECE była jednym z pierw- dem jest Galeria Łódzka. Dziś firmy szych zarządców centrów han- Źródło: Market Side na nowo odkrywają ten potencjał. dlowych, którzy podjęli decyzję Dyskont przyciąga liczne rzesze o wprowadzeniu do własnego zarządzane przez ECE muszą skutecznej walki z dyskontami. klientów, którzy mogą skorzystać centrum handlowego zarówno radzić sobie z największą śred- Jest to możliwe, jeśli wprowa- dodatkowo np. z oferty kawiarni oferty tradycyjnego operatora, nią konkurencją dyskontów. dzimy dobre jakościowo towa- czy sklepów modowych. Z kolei jak i dyskontu. Eksperyment miał – Zagęszczenie dyskontów ry, które przyciągną klientów supermarket prezentujący ofertę miejsce około 10 lat temu w Ga- w pobliżu centrów handlowych niezbyt zainteresowanych z wyższej półki trafia do zupełnie lerii Łódzkiej. Wtedy okazało się, należących do ECE wynika ofertą dyskontów. Wymaga to nowego segmentu. – Atutem Almy że na taki ruch jest za wcześnie. z polityki naszej firmy, która jednak dużego nakładu pracy jest przede wszystkim jakość to- Oferta dyskontów bazowała na zakłada tworzenie projektów i środków, które nie wszyscy waru – mówi Małgorzata Moska, słabych jakościowo markach wła- w centrach kluczowych miast. są gotowi ponosić – tłumaczy wiceprezes zarządu Alma Market snych i trafiała przede wszystkim To atrakcyjne lokalizacje także Jarosław Szymczak z ECE. SA. Sieć będąca operatorem w 22 do biedniejszych klientów. Dziś sytuacja wygląda inaczej, oferta dla dyskontów, stąd tak duże Tu pojawia się problem centrach handlowych stawia na takich sieci, jak Biedronka czy Lidl nasycenie – tłumaczy Jarosław zaangażowania najemców. towary regionalne z Polski i za- przyciąga także osoby bogatsze, Szymczak, Regional Director, Znacznie prościej jest wymóc granicy. Do tego promowana jest a ich powierzchnia w dużym Center Management w ECE. na właścicielu obiektu obniżkę zdrowa żywność. To oferta, której stopniu zapełniona jest przez Nie zmienia to faktu niż- czynszu. Przy ogólnej trudnej dyskonty nie mają. rozpoznawalne marki. Dzięki temu szych obrotów, z jakimi musi sytuacji rynkowej, spadającym Przeszkód w ekspansji na duże centra handlowe już dziś sobie radzić najemca – w tym foot-fallu w galeriach, nie jest terenie centrów handlowych mogą poszerzyć zestaw najem- przypadku Carrefour Market. to pomysł bez szans na powo- nie widzą także przedstawiciele ców o dyskont spożywczy. Taki Zdaniem Szymczaka nie prze- dzenie. Jak zauważają eksperci, sieci dyskontów. Kluczem jest ruch nie musi oznaczać kłopotów kłada się to bezpośrednio na jest coraz częściej stosowany. opłacalność. – Staramy się, aby tradycyjnego operatora – oferta sam obiekt. – Sieci zajmują – Każdy najemca stara się nowe sklepy były zlokalizowane obu konceptów trafia do różnego duże powierzchnie handlowe, uzyskać jak najniższy poziom w miejscach, które gwarantują, grona klientów, a jednocześnie ale ich potencjalnie niższe ob- czynszu, argumentując to że placówki będą dostępne dla obie firmy mogą korzystać na wzajemnej obecności. To trend, roty bądź spadające frekwen- np. wahaniami kursów walu- dużej grupy klientów – komentuje który moim zdaniem będzie poja- cje mogą być kompensowane towych, trudną sytuacją ryn- Jeronimo Martins Polska. wiał się w przyszłości. przez wyniki sklepów z innych kową czy dużą konkurencją Przykładem dobrze funkcjonu- branż. Należy pamiętać, że dyskontów. Takie zapytania jącego rozwiązania jest Galeria Sfe- oferta dyskontów kierowana są kierowane także do naszej ra w Bielsku-Białej. Działają tu Piotr jest do zupełnie innego grona firmy. Jako właściciel czy za- i Paweł oraz Biedronka. – Każdy ze klientów niż zainteresowanych rządca mamy zestaw narzę- sklepów obsługuje klientów w in- ofertą całego centrum handlo- dzi, mogących pomóc najem- nym budynku. Pomiędzy sklepami wego – komentuje. com w wyjątkowo trudnych jest około 500 m odległości, dzięki sytuacjach, do których może czemu operatorzy nie odczuwają Ręka na pulsie należeć również np. czasowe swojej wzajemnej obecności – opi- Co można zrobić? Po pierw- obniżenie podstawowej stawki suje Ireneusz Hendel, członek sze pomagać najemcom. czynszu. Tyle że jest to rozwią- zarządu Galerii Sfera. Zarządcy preferują „miękkie zanie na krótką metę – tłuma- Jak dodaje Hendel, taka rozwiązania”. czy Szymczak. oferta pozwala przyciągnąć – Doradzamy sieciom pod- dodatkowych klientów, którzy jęcie różnego rodzaju działań, D yskont w parze mogliby wybrać inne punkty które mogą im pomóc długo- z hipermarketem? ulokowane w centrum miasta. falowo. Chodzi np. o zmianę Na rynku coraz więcej mówi się To rodzi dobre wyniki także lub rozszerzenie oferty czy mo- jednak o zupełnie nowym rozwią- u innych najemców niespo- dernizację sklepu dla podjęcia zaniu. Chodzi o wprowadzenie żywczych. – W naszej ocenie centra handlowe www.propertynews.pl #40

DYNAMIKA SPRZEDAŻY zlokalizowanie w dwóch budynkach różnych formatów sklepów spożywczych uatrakcyjnia ofertę Dyskonty* Hipermarkety Supermarkety Sprzedaż detaliczna – GUS handlową Galerii Sfera. Niewątpli- 30 proc. wie przyczynia się to do dalszego wzrostu dwóch najważniejszych 25 proc. wskaźników w obiekcie handlo- 21 20,1 18,8 wym: odwiedzalności i obrotów 15,5 20 proc. 15,6 16,8 – podsumowuje. 12,4 12,5 15 proc. Taka możliwość nie zawsze Wzrost 11,5 11,4 9,4 9,6 10,4 9,0 9,4 6,3 7,6 10 proc. jest realna. Wynika to ze specy- 5,5 4,4 5 5 fiki umów najmu, jakie podpisują 4,8 3,7 6,6 3,8 2,9 1,3 7,1 5 proc. operatorzy spożywczy. – Wszyst- Zerowa 3,3 3,7 4,7 4,5 stopa wzrostu 1,1 3,4 3,1 2,7 2,7 kie sklepy spożywcze negocjują 0,9 1,9 0 proc. -0,3 -0,6 -1 -0,3 klauzule wyłączności w samym -3,8 -5 proc. -5,4 -5,1 -4 -4,9 -4,7 -4,1 -4,1 obiekcie, aby wynajmujący nie Spadek -6,9 -10 proc. wprowadził im konkurencji Q1 2012 r. Q2 2012 r. Q3 2012 r. Q4 2012 r. Q1 2013 r. Q2 2013 r. Q3 2013 r. Q4 2013 r. Q1 2014 r. Q2 2014 r. Q3 2014 r. Q4 2014 r. Q1 2015 r. w postaci drugiego marketu spożywczego w galerii – tłumaczy Tomasz Górski, Associate, starszy negocjator w dziale powierzchni Pokazano dynamikę sprzedaży rdr w ujęciu kwartalnym. handlowych firmy Cushman & Źródło: AC Nielsen, (za: G K Emperia); GUS, Jeronimo Martins Wakefield. Ewentualne otwarcie *Dynamika wartości sprzedaży PLN dla całej sieci Biedronka się na nowe pomysły wymaga Źródło: Market Side więc zgody samego operatora. Przyszłość galerii LICZBA DYSKONTÓW W ODLEGŁOŚCI 3 KM Ekspansja dyskontów nie jest jed- OD OBIEKTU HANDLOWEGO nym problemem, z jakim borykają się duże centra handlowe i sieci hi- Dynamika permarketów. Klienci coraz chętniej 2014/2009 r. 2014 r. 2013 r. 2012 r. 2011 r. 2010 r. 2009 r. uciekają do mniejszych konceptów Zarządca Ogółem 72 proc. 11,5 10,3 9,3 8,3 7,2 6,7 handlowych, pozwalających na Tesco 78 proc. 11,8 10,3 9,2 8,2 7,3 6,6 szybsze zakupy. A centra conve- Metro/Real 66 proc. 10,9 9,7 8,7 7,8 7,0 6,6 nience, bo o nich mowa, bardzo Auchan/Immochan 73 proc. 7,4 6,7 5,9 5,4 4,9 4,3 często powstają przy istniejących Apsys 105 proc. 12,8 11,5 10,3 8,6 7,6 6,3 lub planowanych dyskontach, wzbo- gacając ich ofertę o modę i usługi. Carrefour 90 proc. 11,5 10,2 9,1 8,1 7,0 6,1 Walka z dyskontami przestaje być więc grą pomiędzy samymi sieciami Atrium 43 proc. 13,1 12,7 11,5 10,6 9,5 9,2 handlowymi. – Rynek jest bardzo DTZ 102 proc. 10,7 8,7 7,3 6,2 5,8 5,3 dynamiczny i ostatnie kilka lat po- Cushman & Wakeﬁield -6 proc. 10,3 11,4 12,0 13,0 11,8 11,0 kazuje, że zmieniają się także sklepy Echo 56 proc. 11,7 11,0 10,3 9,5 7,8 7,5 dyskontowe. W przyszłości zajmą Inter Ikea 88 proc. 8,6 7,3 8,2 7,0 5,6 4,6 one jeszcze ważniejszą pozycję, zwłaszcza kosztem hipermarketów, ECE 139 proc. 20,8 18,4 15,1 13,0 10,0 8,7 których rozwój obecnie jest znikomy Neinver 97 proc. 15,0 12,4 11,4 9,0 7,8 7,6 – tłumaczy Tomasz Górski. Klepierre 54 proc. 12,9 11,9 10,9 9,3 7,7 8,3 Dlatego tak ważna jest koope- Multi Mall Management 51 proc. 12,9 11,7 10,1 9,4 8,8 8,5 racja. Umiejętne dopasowanie CBRE 11,2 8,8 8,0 7,2 6,3 6,0 86 proc. oferty handlowej centrum, połą- czone z wykorzystaniem nowych E.Leclerc 10,8 9,4 8,4 6,8 6,2 4,8 125 proc. technologii i przyciągnięciem Jones Lang LaSalle 12,4 11,0 11,0 10,0 9,0 9,0 38 proc. atrakcyjnych marek pozwala na LCP Properties 11,3 11,3 10,0 9,0 7,3 6,3 80 proc. co najmniej utrzymanie wskaźni- Mayland 43 proc. 10,0 8,5 8,7 7,7 6,7 7,0 ka odwiedzalności. Niebagatelną Schiever Polska 90 proc. 9,5 8,3 7,5 6,5 6,0 5,0 rolę odgrywają tu także operatorzy spożywczy. – To do nich należy Unibail-Rodamco 367 proc. 10,5 7,5 5,8 3,8 2,8 2,3 obowiązek bacznej obserwacji rynku i takiej zmiany oferty, by wciąż Kolorami zaznaczono wartości najsilniej odbiegające od średniej przyciągać klientów – tłumaczy Źródło: Market Side ekspert Marta Augustyn z JLL.

październik 2015 centra handlowe #41 Krokodyla daj mi luby...

Zarządcy sieci Coccodrillo podkreślają, że na kolejne lokalizacje wybierają tylko te centra, w których czynsze są na rozsądnym poziomie. Strategia pilnowania kosztów pozwala im prowadzić równą grę na konkurencyjnym rynku sieci handlowych z ofertą dla dzieci. O tym, jaki jest potencjał branży #z perspektywy rynkowego gracza, opowiadają Ewa Matuszak, dyrektor ds. sprzedaży, i Mieczysław Andersz, dyrektor handlowy, CDRL SA.

autor Polski rynek sklepów z odzieżą i arty- panujących na polskim rynku lub do prestiżu małgorzata burzec-lewandowska kułami dla dzieci to z jednej strony tacy i popularności danej galerii. giganci jak Smyk, Mothercare czy Toys R Należy pamiętać, że poza stawkami czynszu są Us, z drugiej – krajowe sieci z wyspecja- jeszcze wysokie opłaty dodatkowe na utrzymanie lizowaną ofertą jak Coccodrillo, 5-10-15 galerii. Centra czynne są siedem dni w tygodniu, czy Bartek. Do tego dochodzą koncepty a to wpływa na zwiększenie zatrudnienia i zna- popularnych sieciówek: H&M, Reserved cząco przekłada się na koszty wynagrodzeń. Nie czy Zara. Czy sąsiedztwo wielu marek zawsze wyższe obroty, jakie osiągane są przez dziecięcych w centrum handlowym jest salony w galerii, przekładają się na rentowność. problemem? Nie unikamy nowych centrów, ale podejmuje- my współpracę tylko z tymi właścicielami obiek- Ewa Matuszak: Oferta dla dzieci jest bardzo tów, którzy proponują rozsądne warunki. Nie duża, a rynek konkurencyjny. Poza wymienio- współpracujemy z właścicielami galerii, którzy np. nymi markami, w Polsce są także obecne hisz- nie wspomagają najemcy w wykończeniu lokalu. pańskie i francuskie ubrania dla najmłodszych. Salony Coccodrillo powstają zarówno w ga- Jeśli stylistyka i cena, jaką proponują, zostaną leriach handlowych, jak i ważnych punktach zaakceptowane przez polskich odbiorców, też miast. W centrach posiadamy 110 salonów, mają szansę na rozwój. natomiast przy ulicach – 115. Postawiliśmy na Konkurencja jest duża, ale nadal widzimy dynamiczny rozwój i budowę silnej marki, za potencjał do wzrostu rynku. Działamy na wielu jaką Coccodrillo obecnie już uchodzi. W realizacji kontynentach i widzimy, że to właśnie Polacy tych zadań bardzo pomogła nam, i nadal poma- naprawdę dbają o swoje dzieci, a w miarę możli- ga, zgodna współpraca z licznymi partnerami. wości są skłonni przeznaczyć duże pieniądze na Przede wszystkim opieramy się na wzajemnym to, by kupić im jakościowe produkty. szacunku i zasadzie dzielenia się zyskami. Model Sąsiedztwo innych marek dziecięcych nie jest naszej działalności zakłada rozwój sieci salonów dla nas problemem – klient może łatwiej i szybciej o współpracę na zasadzie franczyzy. Pomagać porównać produkty i ofertę. Konkurencja zmusza mają w tym również dogodne warunki rozpo- nas jednak do tego, żeby wyraźnie określić swoje częcia współpracy. miejsce na rynku. Powoduje też, że trzeba kłaść duży nacisk na obsługę klienta oraz ekspozycję I nwestują też państwo w internet. Jak asortymentu. godzić sprzedaż w internecie ze sprzeda- żą w sklepach stacjonarnych? Nie ukrywają państwo, że na lokalizacje swoich sklepów unikają nowych centrów Ewa Matuszak: Sprzedaż w sklepie interneto- handlowych. Dlaczego? wym pl.coccodrillo.eu jest kanałem, który wciąż się rozwija i rośnie w siłę. To również jeden z na- Mieczysław Andersz: Sytuacja na przestrzeni szych priorytetów. W tym roku uruchomiliśmy lat uległa zmianie, jednak stawki czynszu nie- nową wersję sklepu internetowego, kończymy jednokrotnie nie są dostosowane do warunków prace nad nową platformą B2B, a następnie centra handlowe www.propertynews.pl #42

ewa Matuszak, dyrektor ds. sprzedaży, CDRL SA Mieczysław Andersz, dyrektor handlowy, CDRL SA

będziemy uruchamiać kolejne nowych partnerów. Umacnia- Mieczysław Andersz: Marka wersje językowe e-sklepu. my naszą pozycję w Europie Coccodrillo skierowana jest do Coraz więcej ludzi sięga do Środkowo-Wschodniej. dzieci, jednak decyzje zakupowe internetu, by zrobić zakupy dla Obecnie sieć salonów Cocco- podejmują dorośli, szczególnie swoich pociech. Co miesiąc przy- drillo w Polsce liczy 225 salo- w pierwszych latach życia dziecka. bywa nowych klientów. nów. Sprzedaż na terenie Unii Staramy się być inspiracją dla ro- Rola internetu będzie rosła, ale Europejskiej odbywa się w 125 dziców. Nasz zespół projektantów do zdominowania przez niego placówkach, natomiast poza jej co roku przygotowuje dwie oferty handlu droga jest jeszcze bardzo granicami w 38 punktach. na jesień-zimę oraz wiosnę-lato. długa. Bezpośrednie zakupy, wizy- Cały czas doskonalimy produkt W związku z tym liczba motywów ta w sklepie, możliwość obejrzenia i poszerzamy ofertę. Słuchamy i inspiracji, które wykorzystywane i dotknięcia ubrania, jeszcze długo głosu klientów i staramy się dosto- są w ich pracy, jest bardzo szero- będą bardzo ważne dla ludzi. sowywać do ich potrzeb zarówno ka. Szkolenia, podróże, uczestnic- w kwestii produktu, jak również two w imprezach branżowych, jak Jakie są dla państwa naj- obsługi klienta. Przykładamy dużą również osobiste zainteresowania ważniejsze wyzwania na uwagę do wyglądu salonów, łą- przekładają się na finalny kształt ten i kolejny rok? czymy funkcjonalność z nowocze- projektów. Dla projektantów snością. Salon w nowej odsłonie ważny jest świat dziecka, etapy Mieczysław Andersz: Zeszły powstał w centrum Magnolia we rozwoju i potrzeby, jakie każdy rok był dla nas bardzo ważny od Wrocławiu. z nich niesie. Projektując ubra- strony biznesowej. Spłaciliśmy Równocześnie w Polsce inwe- nia, zwracają uwagę nie tylko na obligacje i weszliśmy na giełdę. stujemy w logistykę i e-commerce. ich wygląd, ale także na wygodę Zrealizowaliśmy też naszą pro- Obecnie najważniejszym celem i komfort najmłodszych. gnozę, która zakładała wzrosty jest wielokanałowość sprzeda- Bardzo dużą rolę odgrywa mar- na wszystkich poziomach. W tym ży, czyli omnichannel. Chcemy keting i media społecznościowe. roku chcemy potwierdzić, że mo- szybko i bezpośrednio docierać Dzięki nim nasze oferty zakupo- żemy rosnąć bardzo regularnie. z naszą ofertą do klientów i dać we trafiają do szerokiego grona Rozwijamy naszą sieć handlową, im możliwość zakupu w sposób odbiorców. Staramy się rozwijać która też musi być na bieżąco swobodny i dogodny. nowe kanały komunikacji, jak rów- optymalizowana. Pracujemy nież wykorzystywać nowe rozwią- nad wejściem na kolejne rynki Kto podejmuje decyzje zaku- zania, by nasze propozycje były jak zagraniczne, nad dalszym roz- powe w sklepach dziecięcych najbardziej spersonalizowane. wojem sieci i pozyskiwaniem – dziecko czy rodzic? Dziękujemy za rozmowę

październik 2015 Trendy Najlepsze w architekturze projekty

Najciekawsze Pracownie realizacje architektoniczne

Centra Hotele handlowe

Magazyny Biura tabela zestawienia najemców centrów handlowych od str. 50 #45

Made in Poland

fot: shutterstock w galerii nad Wisłą

O ile jeszcze niedawno najemcami centrów handlowych były głównie marki zagraniczne, dziś szala przechyla się w drugą stronę. Znane polskie brandy, takie jak z grupy LPP, ale też Diverse, Gino Rossi, Vistula czy CCC, cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem klientów i bez kompleksów rywalizują #o ofertą ze światowymi gigantami.

autor Edyta Potera, dyrektor, Dział Wynajmu Powierzchni Handlowych JLL

oraz większe znacze- wśród producentów biżuterii orientują się w trendach zarówno Debiuty i wyjścia nie w miksie najemców już od wielu lat. w modzie, wzornictwie, jak i mar- W 2014 r. w Polsce zadebiutowały mają rodzime firmy, Bardzo dobrze radzą sobie rów- ketingu, zatrudniając np. celebry- takie zagraniczne marki z branży które zwiększają swój nież polscy producenci odzieży tów do kampanii reklamowych, mody jak m.in.: Nuna Lie, Olimp Cudział w strukturze marek w ga- męskiej – Bytom, Lavard, Lancerto, a także prowadzą ekspansję za- Live and Fight, Gattinoni Roma, leriach handlowych i zdobywają Vistula. Co więcej, na rynku poja- graniczną. Nasze rodzime marki Inside, Devred 1902, Undiz czy wiodącą pozycję w wielu seg- wiają się nowe polskie marki, np. doskonale zdają sobie sprawę, Twin-Set. Wzbogaciła się również mentach rynku. Dobrym przy- Rage Age Woman czy a Tab. że dobry produkt nie gwarantuje oferta odzieży sportowej (Neo), kładem jest branża obuwnicza, Rodzime sieci handlowe doj- sukcesu na zawsze, a niezbędna wyposażenia (JOOP!) i wystroju w której bardzo dużą popular- rzewały wraz z rozwojem rynku jest otoczka wizerunkowa. Sieci wnętrz (English Home), biżuterii nością cieszą się produkty CCC i dziś śmiało czerpią z zachodnich handlowe zwiększają więc po- i akcesoriów (Calvin Klein Watch (lider w swoim segmencie), jak wzorców, jeśli chodzi o budowanie wierzchnię, zmieniają aranżację & Jewelry) oraz kosmetyczna również Kazar, Gino Rossi czy swojej pozycji. Śledzą zmieniające sklepów, stawiają na sprzedaż wie- (Kiehl’s Since 1851, Kiko Mila- Wojas. Z kolei takie marki jak się oczekiwania coraz bardziej wy- lokanałową oraz wszechstronną no). Zmiany zarejestrowaliśmy Apart, Kruk czy Yes dominują magających klientów, doskonale komunikację z klientem. również w segmencie sportowym zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #46

między innymi marek takich jak: – przykładowo – Bata, Centro, LPP (Reserved, Cropp, Mohito Debenhams, Forever 21, Ame- Charles Voegele, Cottonfield, i inne), H&M, Deichmanna, CCC. rican Apparel, Uniqlo, Urban Gap, Nine West. Powodów ta- Aktywnymi graczami rynkowymi Outfitters czy Primark, bardzo kich decyzji jest kilka. Jednym są także firmy z branży elektro- popularnych w innych krajach. z nich jest duża konkurencja niki użytkowej – RTV Euro AGD, Warto zauważyć, że w ostat- o klienta, który jest coraz bardziej Media Expert, Saturn, który nich latach stale rosła obecność wymagający, ma coraz bardziej w odpowiedzi na nowe uwarun- światowych marek luksusowych wysublimowane i skonkretyzo- kowania rynkowe dostosowuje (m.in. Armani Jeans, Agent Pro- wane potrzeby, coraz większą wielkość swoich sklepów, pozo- vocateur, Louis Vuitton, Calvin świadomość marek, i o którego stając w dobrej kondycji. Seg- Klein Watch & Jewelry, Maserati „względy” trzeba umiejętnie za- ment perfumeryjny – Sephora i Rolls Royce) w Polsce. Na pol- biegać i rywalizować z innymi. i Douglas, podobnie jak drogerie skim rynku dóbr luksusowych Takiemu odbiorcy trzeba wycho- – Rossmann, Super Pharm, Hebe dostępnych jest już ponad 70 dzić naprzeciw, zarówno dbając czy sklepy z elementami wystro- proc. globalnych marek luksu- o nowoczesne wzornictwo, jak ju wnętrz i DYI – Leroy Merlin, sowych, pochodzących przede i aranżację sklepów czy wizerunek IKEA, Jysk cieszą się powodze- wszystkim z Włoch i Francji. marki, jej promocję i marketing. niem wśród klientów. Niektóre Edyta Potera, dyrektor, Głównymi barierami, które Zdarza się również, że dana firma sieci, tak jak H&M, intensywnie Dział Wynajmu Powierzchni ograniczają rozwój segmentu rozpoczęła ekspansję w Polsce od szukają nowych lokalizacji i uru- Handlowych w JLL dóbr luksusowych, jest zbyt mała niekoniecznie trafnie dobranych chamiają sklepy w coraz mniej- grupa nabywców o odpowiednim lokalizacji, wchodząc np. do mniej szych miastach. poziomie dochodów, zmienny uznanych centrów handlowych, (CityFit), zabawkowym (Imagi- kurs walutowy oraz problemy poza głównymi aglomeracjami, Rynek najemcy w fazie narium) czy rozrywkowym (Le- ze znalezieniem powierzchni podczas gdy najlepszym przy- stabilnego wzrostu opark). Swój pierwszy regularny handlowej wymaganej jakości. czółkiem do ekspansji są wio- Rynek polski staje się coraz sklep w ubiegłym roku otworzył Należy jednak podkreślić, że dące obiekty handlowe w najbardziej dojrzały i nasycony. Desigual, wcześniej sprzedający liczba nabywców produktów większych miastach, w których W obliczu rosnącej konkurencji, odzież w centrach wyprzedażo- i usług luksusowych w Polsce kupują klienci w największym marki będą musiały bardzo stra- wych, oraz Avon Studio, do tej rośnie i trend ten utrzyma się stopniu ciekawi nowości. Nie- tegicznie i umiejętnie zarządzać pory dostępny jedynie w kana- w przyszłości. Szacuje się, że którym markom zabrakło masy swoimi planami rozwoju. Nie- łach sprzedaży bezpośredniej w ciągu trzech najbliższych lat krytycznej – odpowiedniej liczby które marki mają już rozwiniętą i na stoiskach w galeriach han- wartość sprzedaży rynku dóbr nowych, dobrych lokalizacji oraz sieć sklepów, dlatego otwierając dlowych. Obecne od wielu lat luksusowych w Polsce wzrośnie szeroko zakrojonej kampanii kolejne, będą zwracać uwagę w Polsce marki Lee i Wrangler średnio aż o 20 proc. promocyjnej, dzięki którym mo- i szczegółowo analizować moż- po raz pierwszy w historii na- Należy także zwrócić uwagę głyby utrwalić się w świadomości liwość wystąpienia tzw. efektu szego rynku uruchomiły sklepy na perspektywy rozwoju sektora konsumenta. Niejednokrotnie kanibalizacji. Niektóre marki monobrandowe. gastronomicznego, który obec- niebagatelne znaczenie ma to, będą w dalszym ciągu optyma- Najgłośniejszym modowym nie w funkcjonowaniu centrum czy za rozwój danej marki odpo- lizować swój portfel, analizując debiutem na polskim rynku han- handlowego pełni wręcz rolę wiada firma macierzysta czy też dokładnie kondycję i obroty dlowym w 2015 r. był Superdry. społeczną. Dziś nowe koncepcje franczyzobiorca. Czasami zdarza w poszczególnych obiektach, W tym roku do Polski weszły przyciągają klientów na dłużej, się po prostu tak, że kombina- a w efekcie – renegocjować umo- również takie marki modowe a oferta gastronomiczna stała cja oferty modowej danej marki wy najmu, zamykać nierentowne jak m.in. Kiabi z ofertą dla całej się ogromną atrakcją. W związku i ceny nie trafia w gust, preferen- sklepy w jednych lokalizacjach, rodziny oraz sportowe Decimas z tym, punkty gastronomiczne cje i możliwości klientów. Wśród a wzmacniać ofertę np. poprzez i Courir. Rozwinęła się również wymagają większych powierzch- polskich marek wniosek o upa- powiększanie powierzchni sprze- oferta fitnessowa (Fitness24Se- ni najmu. Zazwyczaj zajmują dłość układową złożył ostatnio daży w innych. Inne mogą po ven). Większość zagranicznych 10-15 proc. całej powierzchni Atlantic, wśród zagranicznych wygaśnięciu umów najmu za- sieci swoją działalność w Polsce centrum handlowego. Powstają – bankructwo ogłosił Quiksilver. mykać swoje sklepy w centrach rozpoczyna od centrów handlo- też nietypowe punkty gastrono- Nie ma reguły, jeśli chodzi o ro- handlowych, które historycznie wych typu prime – o najsilniejszej miczne jak mobilne food trucki. dzaj sieci, które rezygnują z obec- notowały niesatysfakcjonujące pozycji rynkowej, zlokalizowa- Pomimo ofert gastronomicznych ności w naszym kraju – mogą obroty, wysoki poziom pusto- nych w Warszawie lub innych dostępnych w internecie, to wła- to być zarówno marki z niższej stanów oraz nie przeszły proce- głównych aglomeracjach. śnie elementy takie jak otocze- półki, jak i segmentu premium. su remodellingu i zamiast tego O ile Polska nadal przyciąga nie, atmosfera, zapachy i dźwięki Należy jednak podkreślić, że wyj- będą stawiać na wybrane, nowe nowe marki i jest atrakcyjną lo- tworzą prawdziwe doświadcze- ście z polskiego rynku to sytuacja projekty handlowe. Sytuacja na kalizacją dla debiutu i ekspansji nie i przeżycie gastronomiczne, raczej sporadyczna. polskim rynku handlowym jest ze względu na rosnący poziom a internetowe zamawianie je- Są marki, które rozwijają się stabilna, mamy za sobą zarów- siły nabywczej czy coraz większą dzenia nigdy temu nie dorówna. bardzo intensywnie, a najlep- no czas wielkiego boomu, jak świadomość mody, to jednak szym przykładem ekspansyw- i spowolnienia gospodarczego, cały czas nie mamy tak rozwi- Co zawiodło? nych sieci są Rossmann i Martes dziś czas na dalszy, przemyślany, niętej oferty jak np. kraje Euro- W ostatnich kilku latach z Pol- Sport. Z segmentu mody i akce- organiczny rozwój, ale w umiar- py Zachodniej. Brakuje w Polsce ski wycofały się takie marki jak soriów warto zwrócić uwagę na kowanym tempie.

październik 2015 zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #48

850 tys. mkw. sklepów w budowie

W raporcie wywiadowni gospodarczej Bisnode Polska i portalu Propertynews.pl zestawiono 360 największych i najbardziej znanych w Polsce sieci #handlowych. Na podstawie danych dokonano analizy ich kondycji finansowej.

adanie pokazuje, że największe sieci w Olsztynie. Duże galerie handlowe to w Polsce mają się dobrze. Nieco nie tylko specyfika dużych miast i aglo- ponad 70 proc. z badanych sieci meracji. Galerie coraz częściej powstają handlowych znajduje się w bardzo w miastach średniej wielkości. W ubiegłym Bdobrej i dobrej kondycji finansowej, w tym roku niemal połowa nowo wybudowanych 43 proc. w bardzo dobrej. W porównaniu powierzchni powstała w miastach poniżej do analogicznego okresu roku ubiegłego 100 tys. mieszkańców, jednocześnie nie stanowi to wzrost podmiotów w bardzo otwarto żadnego nowego obiektu w du- dobrej i dobrej kondycji o 3 proc. Oznacza żych ośrodkach miejskich. Dla porównania to, że nieco ponad jedna trzecia z nich jest w 2013 roku dwie trzecie nowej podaży w słabej i bardzo złej kondycji finansowej, przypadło na osiem największych w Polsce w tym 17 proc. w bardzo złej. aglomeracji. Potwierdzeniem tego są dane finansowe. Wszystko to napędza sprzedaż i samych Uwzględnione w analizie podmioty w 2014 sieci, i galerii handlowych. roku zwiększyły swój przychód o ponad 17 Jak przygotowaliśmy zestawienie? Na oce- proc., a w porównaniu do 2012 roku o 37 nę kondycji finansowej podmiotu bezpośred- proc. Jednocześnie zwiększyły swój zysk ni wpływ mają takie wskaźniki jak płynność, w 2014 roku o 17 proc., a w porównaniu wysokość zadłużenia i rentowność. Dodat- do sytuacji sprzed dwóch lat o 32 proc. kowo została wzięta pod uwagę zdolność Doskonała kondycja finansowa w bez- finansowa, poziom zarejestrowanych, prze- pośredni sposób wpływa na rosnącą liczbę terminowanych płatności, zarejestrowane galerii handlowych. Polacy kochają galerie wnioski z sądów gospodarczych o upadłość handlowe. Nie dziwi więc fakt, że Polska jest lub postępowanie naprawcze, ogłoszenie na piątym miejscu w Europie pod wzglę- upadłości, rozpoczęcie procesu likwidacji dem powierzchni handlowej, jaka ma być oraz negatywne sygnały prasowe. zbudowana do końca br. Dane szacunkowe Ocena kondycji finansowej poszczegól- mówią o tym, że w budowie jest 850 tys. nej sieci handlowej odbywała się na pod- mkw. sklepów. Na tym nie koniec, bowiem stawie danych finansowych nie starszych tylko w Warszawie w 2015 roku może roz- niż dwa lata. W przypadku spółek prawa począć się budowa galerii mieszczących handlowego za podstawę do oceny bra- łącznie 150 tys. mkw. sklepów. no bilans i rachunek wyników. Podstawą Tylko w roku ubiegłym otwarto Atrium zestawienia były dane finansowe z lat Tomasz Starzyk, Bisnode Polska Felicity w Lublinie czy Galerię Warmińską 2014/2013 i 2012.

październik 2015 ECE is busy building

Zielone Arkady Bydgoszcz ul. Wojska Polskiego 1, 85-171 Bydgoszcz, Poland www.zielonearkady.com.pl

ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ul. Fabryczna 5a, 00-446 Warszawa, Poland Phone +48 22 310 60 00, fax: +48 22 310 60 02 www.ece.pl, [email protected] zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #50

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. 1 A BLIKLE SP. Z O.O. (A.BLIKLE) 25 24 21 870 552 b.d. b.d. 21 870 552 -1 913 025 www.blikle.pl 2 A&P BRANDS 39 W SKLEPACH MULTIBRANDOWYCH 31 9 827 715 b.d. b.d. 9 827 715 -39 132 www.ap-brands.com 3 ABRA SA (ABRA) 99 88 231 173 855 b.d. b.d. b.d. b.d. www.abra-meble.pl ACUS MARIA SOBIECH I PIOTR STEFANIUK 4 24 26 105 121 532 b.d. b.d. 105 121 532 6 366 521 www.caterina.pl SP.J. (CATERINA) ADBUT ADAM FILIPOWICZ 5 13 (FILIPPO – 12, VINCEZA - 1) 12 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.pawpol.eu (FILIPPO,VINCEZA) 6 ADE LINE SA 8 8 95 980 867 b.d. b.d. b.d. b.d. www.adeline.com.pl 7 ADIDAS POLAND SP. Z O.O. SKLEPY WŁASNE – 15 51 520 431 000 520 431 000 12 762 000 438 018 000 13 555 000 www.adidas.com 8 AGGI 4 4 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.aggi.pl 9 ALMA MARKET SA 46 46 992 845 000 992 845 000 -9 521 000 967 562 000 6 584 000 www.almamarket.pl 10 ALPENPARK KUŚ SP.K. 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.alpenpark.pl ALSHAYA POLAND SP. Z O.O. (MOTH- 37 (MOTHERCARE – 12, AMERICAN ERCARE, AMERICAN EAGLE, TOPSHOP, EAGLE – 2, TOPSHOP - 1, DOROTHY PER- 11 DOROTHY PERKINS, THE BODY SHOP, KINS – 1, THE BODY SHOP – 12, M.A.C. – 5, 37 102 555 000 b.d. b.d. 102 555 000 -36 168 000 www.alshaya.com M.A.C., VICTORIA’S SECRET, BATH & BODY VICTORIA’S SECRET – 2, BATH & BODY WORKS) WORKS – 2) 12 AMERICANOS SP. Z O.O. 5 12 12 563 522 b.d. b.d. b.d. b.d. www.americanos.pl AMREST SP. Z O.O. (PIZZA HUT, KFC, 328(PIZZA HUT - 64, KFC – 195, BURGER 13 307 1 026 050 400 b.d. b.d. 1 026 050 400 89 777 500 www.amrest.eu BURGER KING, STARBUCKS) KING - 33, STARBUCKS – 39) 14 ANDY FASHION PHP ANDRZEJ AKSAMIT 4 4 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.andy-fashion.pl 15 ANIA KRUK SP. Z O.O. 10 9 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.aniakruk.pl 16 APART SP. Z O.O. 186 209 492 483 319 b.d. b.d. 492 483 319 58 978 828 www.apart.pl 17 APIA SP. Z O.O. 8 7 16 499 884 b.d. b.d. 16 499 884 16 220 www.apia.pl 18 APTEKI CENTRUM 10 13 26 928 274 b.d. b.d. 26 928 274 311 592 www.ateki-centrum.pl 19 AQUAEL JANUSZ JANKIEWICZ SP. Z O.O. 31 SKLEPÓW FIRMOWYCH AQUAELZOO PONAD 20 48 202 976 b.d. b.d. 48 202 976 583 352 www.aquael.pl 13 (SPRZEDAŻ HURTOWA I DETALICZNA - 6 (ENJOY - 4, ART GODAN SC ROSTKOWSKI ANDRZEJ 3, PRZEDSTAWICIELSKA HURTOWNIA - 5, 20 GODAN - 1, FOR- b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.godan.pl WIERZBICKI ROBERT (GODAN, ENJOY) SKLEPY FIRMOWE GODAN - 2, SKLEPY DUN - 1) FIRMOWE ENJOY - 3) 34 (26 - SKLEPY FIRMOWE, 2 - SALONY OUTLETOWE, 5 - SALONY PARTNERSKIE 21 ARYTON SP. Z O.O. (PATRIZIA ARYTON) 31 29 032 120 b.d. b.d. 29 032 120 385 091 www.aryton.pl (PLUS SIEDZIBA FIRMY I SPRZEDAŻ CASH & CARRY 22 ASICS POLSKA SP. Z O.O. 6 6 19 862 584 b.d. b.d. b.d. b.d. www.asics.pl 23 ATLANTIC SA 18 61 91 550 820 b.d. b.d. 91 550 820 -4 233 612 www.atlantic.pl 24 AUCHAN POLSKA SP. Z O.O. 39 31 6 089 775 800 b.d. b.d. 6 089 775 800 161 884 500 www.auchan.pl 25 AVENIR MEDICAL SP. Z O.O. SP.K.A. 51 47 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.twojesoczewki.com 26 B SA 4 b.d. 10 920 125 b.d. b.d. b.d. b.d. www.batycki.pl 27 BADURA SA 49 43 73 864 366 b.d. b.d. 73 864 366 735 143 www.badura.pl 28 BAGATT POLAND SP. Z O.O. 4 8 2 369 203 b.d. b.d. 2 369 203 -575 330 www.bagatt.pl 29 BAJEKO SP. Z O.O. (TEXAS CLUB) 10 9 9 945 000 9 945 000 -625 000 10 642 407 -301 591 www.texasclub.pl 30 BARTEK SA 43 52 55 481 548 55 481 548 644 393 63 855 843 1 155 724 www.bartek.com.pl 31 BEELINE POLAND SP. Z O.O. (SIX, I AM) 20 (10 – SIX, 10 - I AM) 14 30 624 568 b.d. b.d. 30 624 568 3 628 455 www.beeline-group.com 32 BENETTON RETAIL POLAND SP. Z O.O. 42 35 62 920 328 b.d. b.d. 62 920 328 -16 201 034 www.benetton.com 33 BERSHKA POLSKA SP. Z O.O. 53 51 187 922 853 b.d. b.d. 187 922 853 4 235 527 www.inditex.com 34 BESTA PLUS BIWAN I SOCHACKI SP.J. 12 26 9 593 663 b.d. b.d. 9 593 663 43 728 www.bestaplus.pl 35 BESTSELLER RETAIL SP. Z O.O. 26 (ONLY) 38 60 773 692 60 773 692 2 694 614 63 924 684 189 061 www.bestseller.com 36 BIALCON BARBARA CHWESIUK 60 76 1 125 158 b.d. b.d. b.d. b.d. www.bialcon.pl 37 BIG APPLE 8 SP. Z O.O. SP. K (HOS & ME) 11 5 4 262 144 b.d. b.d. b.d. b.d. www.hosandme.pl 38 BIG STAR LIMITED SP. Z O.O. OK. 60 b.d. 170 323 723 b.d. b.d. 170 323 723 -4 338 941 www.bigstar.com.pl 39 BIJOU BRIGITTE SP. Z O.O. 35 36 18 940 595 b.d. b.d. 18 940 595 -1 876 614 www.bijou-brigitte.com BONINEX JACKOWSKI 40 60 60 11 887 533 b.d. b.d. 11 887 533 70 374 www.boninex.pl I WYRZYKOWSKI SP.J. 41 BONJOUR POLSKA SP. Z O.O. 3 3 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.kawiarniabonjour.pl 42 BRANDBQ SP. Z O.O. b.d. 60 75 849 741 b.d. b.d. 75 849 741 -4 952 015 www.brandbq.pl 43 BRICE POLSKA SP. Z O.O. 8 8 8 708 135 b.d. b.d. b.d. b.d. www.bricepolska.pl 44 BRICOMAN POLSKA SP. Z O.O. 8 6 198 086 000 b.d. b.d. 198 086 000 -818 000 www.bricoman.pl 45 BYTOM SA 87 76 103 857 000 103 857 000 5 325 000 85 256 000 998 000 www.bytom.com.pl 46 C & J CLARK POLSKA SP. Z O.O. 13 14 25 164 000 b.d. b.d. 25 164 000 962 000 www.clarks.com 47 C&A POLSKA SP. Z O.O. 70 69 560 084 281 b.d. b.d. 560 084 281 -19 058 840 www.c-and-a.pl 48 CAFE CLUB SP. Z O.O. 20 20 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.cafeclub.eu CALYPSO FITNESS SA (CALYPSO 49 27 18 21 206 253 b.d. b.d. 21 206 253 -1 148 710 www.calypso.com.pl FITNESS CLUB )

październik 2015 zestawienie najemców centrów handlowych #51

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. CALZ POLSKA SP. Z O.O. (CALZEDONIA, 50 116 125 228 323 373 228 323 373 14 068 824 197 131 802 11 301 828 www.calzedonia.pl INTIMISSIMI) 51 CAMAIEU POLSKA SP. Z O.O. 97 165 204 817 326 b.d. b.d. b.d. b.d. www.camaieu.pl PONAD 600 600 - HIPERMARKETY, SUPERMARKETY, 52 CARREFOUR POLSKA SP. Z O.O. W RÓŻNYCH 7 054 944 800 7 054 944 800 -11 979 700 7 165 189 400 64 884 100 www.carrefour.pl SKLEPY FRANCZYZOWE FORMATACH 53 CARRY SP. Z O.O. b.d. 102 178 619 651 b.d. b.d. 178 619 651 9 401 537 www.carry.pl 54 CASTORAMA POLSKA SP. Z O.O. 69 72 5 494 081 000 b.d. b.d. 5 494 081 000 400 644 000 www.castorama.pl 55 CCC SA PONAD 700 700 1 700 292 000 1 700 292 000 128 745 000 1 519 023 000 104 063 000 www.ccc.eu 56 CDRL SA (COCCODRILLO) 217 205 136 854 175 b.d. b.d. 136 854 175 3 730 866 www.coccodrillo.pl CENEU POLAND SP. Z O.O. (PIZZA 57 4 4 8 650 360 b.d. b.d. 8 650 360 -1 371 019 www.pizzaexpress.com.pl EATALIANO) 58 CEZAR SP. Z O.O. 28 27 5 850 898 b.d. b.d. 5 850 898 -42 318 www.cezar.com.pl 59 CGB SP. Z O.O. (WYJĄTKOWY PREZENT) 21 16 2 990 544 b.d. b.d. 2 990 544 -745 954 www.wyjatkowyprezent.pl 60 CHI POLSKA SA 108 105 134 391 978 b.d. b.d. 134 391 978 -48 401 390 www.costacoffee.pl 61 CHIARA BOUTIQE 4 3 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.chiaraboutique.com 62 CINEMA 3D SA 6 b.d. 18 713 655 b.d. b.d. 18 713 655 2 011 697 www.cinema3d.pl CINEMA CITY POLAND CC SP. Z O.O. 63 33 31 364 074 407 b.d. b.d. 364 074 407 10 766 049 www.cinema-city.pl SP.K.A. 64 CITY SPORT SP. Z O.O. 40 40 111 886 865 b.d. b.d. 111 886 865 2 902 700 www.citysport.com.pl 65 CLAIRE’S POLAND SP. Z O.O. 32 32 22 123 100 b.d. b.d. 22 123 100 -8 087 300 www.claires.com 66 COFFEE POLSKA SA b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.icoffee.pl COIFFURE MASTER POLSKA SP. Z O.O. 67 6 6 649 088 b.d. b.d. 649 088 38 802 www.franckprovost.pl (FRANCK PROVOST)

reklama zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #52

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. CREATOR POLSKA SP. Z O.O. SP.K. (TOY 68 39 39 5 066 768 b.d. b.d. b.d. b.d. www.twojazabawka.pl PLANET) 69 CUBUS SP. Z O.O. 45 46 152 853 100 b.d. b.d. b.d. b.d. www.cubus.pl 70 DCG SA (DENI CLER) 33 b.d. 37 673 000 b.d. b.d. 37 673 000 -2 880 000 www.denicler.eu 71 DECATHLON SP. Z O.O. 35 34 791 919 399 b.d. b.d. 791 919 399 22 502 440 www.decathlon.com.pl 72 DECORATUM SP. Z O.O. SP.K.A. 84 b.d. 13 367 708 b.d. b.d. 13 367 708 3 506 308 www.endo.pl 73 DEICHMANN OBUWIE SP. Z O.O. 240 234 661 814 011 b.d. b.d. 661 814 011 20 994 241 www.deichmann.com TOMASZ GALUSEK DELIKATESY 108 74 10 9 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.lodomania.com LODOMANIA A&J 75 DENIQUE SP. Z O.O. 10 SALONÓW I 4 STOISKA FIRMOWE 10 7 894 293 b.d. b.d. 7 894 293 -424 354 www.denique.pl 76 DIGEL POLSKA SP. Z O.O. 5 SALONÓW DIGEL 7 10 749 023 10 749 023 355 938 9 412 891 24 084 www.digel.com.pl 77 DOMINATA SP. Z O.O. (W BIEGU CAFE) 12 12 9 560 266 b.d. b.d. b.d. b.d. www.wbiegucafe.pl 78 DOMINIUM SA 66 PONAD 70 66 360 000 b.d. b.d. 66 360 000 5 137 000 www.pizzadominium.pl 79 DOUGLAS POLSKA SP. Z O.O. 115 120 42 877 726 b.d. b.d. b.d. b.d. www.douglas.pl 80 DR ZDROWIE SA 28 22 60 809 052 60 809 052 1 097 639 60 602 007 1 549 156 www.drzdrowie.pl DRASZBA SA [ W UPADŁOŚCI ] (HEAVY 81 31 30 32 832 000 b.d. b.d. 32 832 000 -2 517 000 www.heavyduty.pl DUTY) DUET ROBERT KOWALIK IRMINA KOWALIK 82 13 11 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.trygonsport.pl SP.J. (TRYGON SPORT) 83 DUKA POLSKA SP. Z O.O. 38 31 46 718 623 46 718 623 129 861 42 785 148 -7 418 361 www.dukapolska.com EAST FOOD PARTNERS SP. Z O.O. (HANA 84 12 - HANA SUSHI 12 8 059 915 b.d. b.d. b.d. b.d. www.hanasushi.pl SUSHI) 85 EBS SA (5ASEC) 120 120 67 886 334 b.d. b.d. 67 886 334 7 629 310 www.5asec.pl 86 ECCO SHOES POLAND SP. Z O.O. 100 71 132 369 400 b.d. b.d. b.d. b.d. www.pl.ecco.com 87 EKSBUT PRODUKCJA OBUWIA 21 5 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.eksbut.com.pl 88 ELBA SŁAWOMIR WASIAK 4 5 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.elba.com.pl FREDERIC MORE- ELMAK SP. Z O.O. (FREDERIC MORENO, 89 FREDERIC MORENO – 4 NO - 4, CAMILLE 9 487 896 b.d. b.d. b.d. b.d. www.camillealbane.pl CAMILLE ALBANE) ALBANE - 9 90 EMPIK SP. Z O.O. 219 198 1 148 249 103 1 148 249 103 7 713 809 1 126 157 947 -49 332 200 www.empik.com 91 EPOCA S.C. (MARINO FABIANI) MARINO FABIANI: 4 4 b.d. b.d. b.d. b.d. www.marinofabiani.pl 92 ESTEE LAUDER (POLAND) SP. Z O.O. 7 4 146 703 700 146 703 700 17 083 900 125 302 300 10 880 800 www.esteelauder.com 93 ETAM POLAND SP. Z O.O. 10 17 940 565 b.d. b.d. 17 940 565 273 552 www.etam.com 94 ETOS SA (DIVERSE) DIVERSE: 278 200 257 963 000 257 963 000 18 664 000 199 040 987 12 056 677 www.diversesystem.com EUPHORA GRZEGORZ WNĘK SP.J. (PAESE 95 19 (16 STOISK I 3 SKLEPY FIRMOWE) 18 14 045 110 b.d. b.d. 14 045 110 1 800 581 www.euphora.pl COSMETICS) 96 EURO NET SP. Z O.O. 233 213 3 427 747 184 b.d. b.d. b.d. b.d. www.euro.com.pl 97 EUROFIRANY B B CHOCZYŃSCY SP.J. 60 60 538 275 b.d. b.d. b.d. b.d. www.eurofirany.com.pl 98 EVA MINGE DESIGN SP. Z O.O. 5 8 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.evaminge.com EXCELLENT OFFICE EWA ŁĄCZYŃSKA 99 12 9 12 901 763 b.d. b.d. 12 901 763 569 475 www.excellentoffice.pl ROBERT ŁĄCZYŃSKI SP.J. FABRYKA OBUWIA STANISŁAW RYŁKO 100 106 90 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.rylko.com (RYŁKO) 20 PUNKTÓW SPRZEDAŻY, W TYM 1 101 FALC POLAND SP. Z O.O. (NATURINO) 8 1 203 060 1 203 060 -215 013 1 377 855 -319 591 www.naturino.com SKLEP FIRMOWY NATURINO FAM M GABRYOŁEK SP.J. (HORYZONT, 102 HORYZONT: 4, JACK WOLFSKIN: 7 JACK WOLFSKIN: 7 11 672 102 11 672 102 170 666 10 444 470 513 133 www.fam.gda.pl JACK WOLFSKIN) FANDANGO JAN ORŁOWSKI SP.J. 103 82 73 47 403 501 b.d. b.d. 47 403 501 3 124 384 www.greenpoint.pl (GREENPOINT) FASHION CONNECTION SP. Z O.O. (ROYAL 104 15 17 63 207 920 b.d. b.d. b.d. b.d. www.royalcollection.pl COLLECTION) 105 FEEL THE CHILL SP. Z O.O. 9 13 4 741 187 b.d. b.d. b.d. b.d. www.feel-the-chill.com 106 FERAX SP. Z O.O. (GATTA) 123 115 230 072 077 230 072 077 5 703 534 228 041 806 5 245 749 www.gatta.pl 107 FIRMA BOLERO BOBER WOJCIECH 28 24 7 442 091 b.d. b.d. b.d. b.d. www.bolero.com.pl 108 FIRMA CONHPOL HENRYK KONOPKA 2 14 39 055 761 b.d. b.d. 39 055 761 4 459 549 www.conhpol.com.pl 109 BY DZIUBEKA TOMASZ DZIUBEK 36 47 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.bydziubeka.pl/ FIRMA HANDLOWA TM TOMASZ FILIPIAK 110 8 8 29 500 484 b.d. b.d. b.d. b.d. www.militaria.pl (MILITARIA.PL) 111 FIRMA MARILYN MARZENA JANIAK 57 PONAD 30 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.marilyn.pl 112 BC – BEATA CUPRIAK 3 2 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.bc-moda.pl 113 FOOT LOCKER POLAND SP. Z O.O. 5 6 18 530 300 b.d. b.d. 18 530 300 777 700 www.footlocker.com 114 FORNETTI POLSKA SP. Z O.O. OKOŁO 150 128 18 638 410 b.d. b.d. 18 638 410 -726 764 www.fornetti.pl 115 FRG SP. Z O.O. (LARA FABIO) 20 25 406 345 b.d. b.d. b.d. b.d. www.larafabio.pl FULL OF STYLE AGATA ZYCH-ZIELIŃSKA 116 2 2 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.fullofstyle.pl I WSPÓLNICY SP.J.

październik 2015 serenada_ Property Magazine_205x275 eng.pdf 1 10.09.2014 16:08

CMY

K zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #54

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. GPOLAND (np. Antoni Morato, Armani Jeans, Axara, Basler, Bric’s, Kelvin Klein Jeans, Dkny, Fabi, Fiorucci, Furla, Gas, Liu 39 (LIU LIO: 17, PINKO: 9, PATRIZIA PEPE: 117 Jo, Liviana Conti, Love Moschino, Luciano 7, MANILA GRACE: 4, ARMANI JEANS: 1, 42 7 564 022 7 564 022 297 861 6 133 580 -3 268 299 www.gpoland.com.pl Barachini, Manila Grace, Patrizia Pepe, LIO JO JEANS: 1) Pinko, Ralph Lauren, Roccobarocco, Silvi- an Heach, Tosca Blue) 118 GEOX POLAND SP. Z O.O. 11 13 13 687 093 13 687 093 29 285 5 882 816 49 299 www.geox.com 119 GERRY WEBER POLSKA SP. Z O.O. 26 26 17 461 454 b.d. b.d. 17 461 454 731 515 www.gerryweber.com 134 ( GINO ROSSI - 120 GINO ROSSI SA 136 (SIMPLE - 56, GINO ROSSI - 80) 127 278 000 b.d. b.d. 127 278 000 2 198 000 www.gino-rossi.com 81, SIMPLE -53) 121 GO SPORT POLSKA SP. Z O.O. 29 26 220 153 846 b.d. b.d. 220 153 846 673 979 www.go-sport.pl 122 GOLDEN ROSE SP. Z O.O. PONAD 65 51 23 633 156 b.d. b.d. 23 633 156 1 894 042 www.goldenrose.pl 123 GREEN WAY SA 16 18 2 043 072 b.d. b.d. 2 043 072 292 583 www.greenway.pl 57 (GRENO - 7, 124 GRENO SP. Z O.O. b.d. BIELBAW - 45, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.greno.pl MITUU - 5) 125 GUESS POLAND SP. Z O.O. 17 15 23 984 171 b.d. b.d. 23 984 171 -546 339 www.guess.com 126 H & M HENNES & MAURITZ SP. Z O.O. 143 b.d. 1 267 159 000 b.d. b.d. 1 267 159 000 61 853 000 www.hm.com.pl 127 H6 INVESTMENTS POLSKA SP. Z O.O. 1 1 688 324 b.d. b.d. b.d. b.d. www.h6-investments.com 128 HAPPY MUM RETAIL SP. Z O.O. 8 8 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.happymum.pl INMEDIO: PONAD 450, RELAY: PONAD 550 (INMEDIO - 129 HDS POLSKA SP. Z O.O. 934 835 541 b.d. b.d. 934 835 541 16 856 416 www.hds.pl 100, DISCOVER: 8, 450, RELAY - 100) HEALTHY LIFESTYLES MASTER FRAN- 130 4 4 7 597 b.d. b.d. b.d. b.d. www.yogenfruz.pl CHISER POLSKA SP. Z O.O. 131 HELIOS SA 35 34 213 598 000 b.d. b.d. 213 598 000 670 000 www.helios.pl 132 HEXELINE SP. Z O.O. 22 22 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.hexe.com.pl 133 HILFIGER STORES SP. Z O.O. 27 26 35 044 126 b.d. b.d. b.d. b.d. www.eu.tommy.com 134 HOLMES PLACE POLAND SP. Z O.O. 4 6 20 369 708 b.d. b.d. b.d. b.d. www.holmesplace.pl 135 HUMANIC SP. Z O.O. 4 5 13 766 929 b.d. b.d. 13 766 929 -2 838 530 www.shoemanic.com 136 HURTIMEX SA (TUP TUP) 31 26 9 536 214 b.d. b.d. 9 536 214 -1 453 231 www.hurtimex.com.pl I O VENEZIA IWONA OGANOWSKA WO- 137 98 (VENEZIA - 66, UNISONO - 32) 93 227 878 407 227 878 407 13 820 272 195 843 584 8 803 666 www.venezia.pl JCIECH NACHIŁO SP.J. 138 IKEA RETAIL SP. Z O.O. 9 8 2 384 085 700 2 384 085 700 5 248 800 2 085 203 900 -24 328 700 www.ikea.pl 168 PLUS 4 PUNKTY SPRZEDAŻY W 139 INGLOT SP. Z O.O. 450 119 558 147 b.d. b.d. 119 558 147 15 398 332 www.inglot.com PERFUMERIACH DOUGLAS 140 INTERMODA SA b.d. b.d. 5 109 991 5 109 991 1 364 733 5 057 990 804 788 b.d. 141 INTERSHOE POLAND SP. Z O.O. SP.K.A. 12 13 14 589 802 14 589 802 139 956 18 829 555 156 694 www.intershoe.com.pl 142 INTERSPORT POLSKA SA 36 35 219 891 000 b.d. b.d. 219 891 000 -1 873 000 www.intersport.pl INVEST PBB SP. Z O.O. SP.K.A. 143 ANSWEAR: 1, MEDICINE: 50 60 10 525 169 b.d. b.d. b.d. b.d. www.answear.com (ANSWEAR, MEDICINE) ITALIAN FASHION BY GUAZZONE SP. 144 23 SALONY FIRMOWE 22 22 584 836 b.d. b.d. 22 584 836 1 180 023 www.italianfashion.com.pl Z O.O. JERONIMO MARTINS DROGERIE I FARMAC- 112 (HEBE - 80, NA 145 140 (93 HEBE, 47 - NA ZDROWIE) 172 319 290 b.d. b.d. 172 319 290 -82 056 774 www.drogeriahebe.pl JA SP. Z O.O. ZDROWIE 32) 146 JPG SP. Z O.O. (HEGO’S) 5 5 8 199 866 b.d. b.d. 8 199 866 4 476 www.sklepy.hegos.eu 147 JUBITOM 27 25 50 045 152 b.d. b.d. 50 045 152 7 238 556 www.jubitom.com 148 JULA POLAND SP. Z O.O. 12 11 181 333 250 181 333 250 1 711 379 139 859 463 -970 826 www.jula.pl 149 JYSK SP. Z O.O. 187 163 1 454 519 689 1 454 519 689 18 009 425 1 230 839 815 6 015 236 www.jysk.pl 150 KAKADU SP. Z O.O. 38 41 110 787 521 b.d. b.d. 110 787 521 -3 004 636 www.kakadu.pl KAN TRADEMARK SP. Z O.O. (TATUUM, 76 ( TATUUM 74, 151 48 (TATUUM 44, COYOCO - 2) 5 803 821 5 803 821 4 036 948 6 399 556 4 264 864 www.kan.pl COYOCO) COYOCO - 2) 152 KAPPAHL POLSKA SP. Z O.O. 40 47 169 843 900 b.d. b.d. 169 843 900 -53 352 400 www.kappahl.pl 153 KARI POLAND SP. Z O.O. PONAD 30 30 41 530 421 b.d. b.d. 41 530 421 -18 322 950 www.kari.com 3 PLANOWANE OTWARCIA/ 47 SKLEPÓW FIRMOWYCH, 6 154 KAZAR FOOTWEAR SP. Z O.O. HTTP://WWW. 142 947 073 142 947 073 12 618 814 127 546 038 12 701 712 www.kazar.com.pl OUTLETÓW, KAZAR.COM/PL/ SALONY 155 KENT SP. Z O.O. (EMANUEL BERG) 5 6 10 091 592 b.d. b.d. 10 091 592 397 485 www.emanuelberg.com 156 KIK TEXTIL SP. Z O.O. 86 56 34 526 783 b.d. b.d. 34 526 783 -8 158 260 www.kik-textilien.com KINDERMAGNET POLSKA SP. Z O.O. 157 34 38 11 115 647 b.d. b.d. 11 115 647 519 502 www.kinderplaneta.pl - KINDERPLANETA 158 KOMEX SA PONAD 230 232 127 499 700 b.d. b.d. b.d. b.d. www.51015kids.eu 159 KOMPUTRONIK SA PONAD 300 155 2 198 473 000 2 198 473 000 13 365 000 1 645 132 000 12 202 000 www.komputronik.pl 160 KOSSMANN FASHION SP. Z O.O. 2 1 514 001 b.d. b.d. 514 001 -429 371 www.kossman.com.pl 161 KRAWCEWICZ JUBIREX SP.J. 4 5 b.d. b.d. b.d. b.d. www.jubirex.pl

październik 2015 zestawienie najemców centrów handlowych #55

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. 162 KUBENZ SP. Z O.O. b.d. 15 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.kubenz.pl 163 KWIACIARNIA AGA FLOWERS 3 3 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.agaflowers.eu 164 L OCCITANE POLSKA SP. Z O.O. 22 21 18 104 027 b.d. b.d. 18 104 027 -1 132 050 pl.loccitane.com 165 LANCERTO SA 35 32 40 329 777 40 329 777 4 009 171 32 009 179 3 170 653 www.lancerto.com 166 LANORO KĘPIŃSKA SP.J. 6 10 2 879 782 2 879 782 -834 888 4 098 490 -459 665 www.lanoro.com.pl 1 SALON FIRMOWY, 3 SKLEPY 167 LAURA GUIDI SP. Z O.O. 7 1 888 597 b.d. b.d. b.d. b.d. www.lauraguidi.pl PARTNERSKIE 168 LAVARD SP. Z O.O. SALONY FIRMOWE: 20 72 41 426 355 b.d. b.d. 41 426 355 1 582 472 www.lavard.pl 169 LEGO POLSKA SP. Z O.O. b.d. b.d. 202 083 000 b.d. b.d. 202 083 000 4 547 000 www.lego.com 170 LEROY MERLIN POLSKA SP. Z O.O. 48 46 3 220 593 000 b.d. b.d. 3 220 593 000 160 863 000 www.leroymerlin.pl 171 LEVI STRAUSS POLAND SP. Z O.O. b.d. OK.40 215 186 300 b.d. b.d. 215 186 300 15 989 000 www.levi.com 172 LODZIARNIE FIRMOWE SP. Z O.O. OK. 130 122 7 378 794 7 378 794 1 069 555 7 516 036 1 419 532 www.grycan.pl 173 LODZIARNIE FIRMOWE SP. Z O.O. SP.K.A. b.d. b.d. 175 406 033 b.d. b.d. 175 406 033 19 808 630 www.grycan.pl 174 LORENS TRADE SP. Z O.O. 8 8 3 796 935 b.d. b.d. 3 796 935 -763 843 www.lorenswiktor.pl 1594 (RESERVED - 429 , CROPP - 382, LPP SA (RESERVED, CROPP, HOUSE, 175 HOUSE - 330, MOHITO - 268, SINSAY - 867 4 000 163 000 4 000 163 000 283 408 000 3 493 324 000 394 466 000 www.lpp.pl MOHITO, SINSAY) 150, OUTLETY - 35) LUKULLUS HALINA JUDYCKA JANUSZ 176 7 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.cukiernialukullus.pl ALBERT JUDYCKI SC 177 LUMIERE (CINEMA LUMIERE) 1 1 3 952 324 b.d. b.d. 3 952 324 -208 071 www.cinema-lumiere.pl 178 MAC COSMETICS SP. Z O.O. 13 9 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.maccosmetics.pl 179 MAFRIPEL SP. Z O.O. (MARCO ALDANY) 1 2 1 591 388 b.d. b.d. 1 591 388 -693 804 www.marcoaldany.pl 180 MAGIC CITY SP. Z O.O. (INCA PLAYS ) 1 1 4 888 446 b.d. b.d. 4 888 446 -1 974 512 www.lucidclub.pl 181 MANGO POLSKA SP. Z O.O. 23 25 87 825 410 b.d. b.d. 87 825 410 -4 085 242 www.mango.com 182 MARABUTY SP. ZO.O. (ZEBRA) 6 6 5 262 025 b.d. b.d. 5 262 025 -700 656 www.zebra-buty.pl MARC O POLO EINZELHANDELS GMBH SP. 183 9 26 16 465 616 16 465 616 -2 784 843 13 370 133 -5 430 749 www.marc-o-polo.com Z O.O. ODDZIAŁ W POLSCE 184 MARCPOL SA PONAD 60 59 637 566 168 b.d. b.d. 637 566 168 20 120 621 www.marcpol.pl MAREK MACIEJ PSTROKOŃSKI PRZED- 185 SIĘBIORSTWO HANDLOWO-USŁUGOWE 15 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.byinsomnia.com NATALIA (BY INSOMNIA ) 167 (SIZEER, MARKETING INVESTMENT GROUP SP. SYMBIOSIS - 13, SIZEER: 76, TIMBERLAND: TIMBERLAND, 186 Z O.O. SP.K.A. (SYMBIOSIS, SIZEER: TIM- 293 373 649 b.d. b.d. 293 373 649 8 738 123 www.miggroup.com 12 , 50STYLE - 78 UMBRO, 50STYLE, BERLAND, 50STYLE) SYMBIOSIS 187 MARKS AND SPENCER POLAND SP. Z O.O. 13 14 121 623 825 b.d. b.d. 121 623 825 -51 738 666 www.marks-and-spencer.pl 188 MARTES SPORT SP. Z O.O. 130 84 343 861 000 343 861 000 36 053 000 238 263 578 21 821 693 www.martessport.com.pl 189 MASSIMO DUTTI POLSKA SP. Z O.O. 25 23 82 555 013 b.d. b.d. b.d. b.d. www.massimodutti.com 190 MATRAS SA PONAD 170 172 211 608 048 211 608 048 -5 441 128 222 424 126 1 839 683 www.matras.pl 191 MAXI ZOO POLSKA SP. Z O.O. 6 5 3 139 811 b.d. b.d. 3 139 811 -2 429 147 www.maxizoo.pl 192 MCARTHUR SP. Z O.O. 25 22 13 843 936 b.d. b.d. b.d. b.d. www.mcarthur.com.pl 193 MCDONALD S POLSKA SP. Z O.O. 357 338 1 062 345 000 b.d. b.d. 1 062 345 000 102 150 000 www.mcdonalds.pl MEDIA SATURN HOLDING POLSKA 194 77 (SATURN - 24 MEDIA MARKT - 53) 71 215 458 129 215 458 129 91 085 752 194 839 891 99 488 884 www.mediamarkt.pl SP. Z O.O. MEGAPUNKT 500 OGÓLNOPOLSKA SIEĆ 195 18 18 10 588 651 b.d. b.d. 10 588 651 208 352 www.megapunkt.com.pl PROMOCJI HANDLOWEJ SP. Z O.O. 196 MICHAEL KORS (POLAND) SP. Z O.O. 3 3 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.michaelkors.com 197 MODESSA POLSKA SP. Z O.O. (PARFOIS) 24 30 29 425 812 b.d. b.d. 29 425 812 -433 313 www.parfois.com 198 MOLTON STYL SP. Z O.O. 33 29 21 698 266 b.d. b.d. 21 698 266 279 509 www.molton.pl 199 MONETTI URSZULA MONETTI 5 10 10 108 762 b.d. b.d. b.d. b.d. www.monetti.pl MOODO URBAN FASHION MODE SZYSZKO & SYNOWIE SC TADEUSZ SZYSZKO 200 117 135 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.moodo.pl ARKADIUSZ SZYSZKO PRZEMYSŁAW SZYSZKO 201 MOUNT SP. Z O.O. 15 29 38 098 065 b.d. b.d. 38 098 065 102 678 www.himountain.pl 202 MULTIKINO SA 32 31 269 311 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.multikino.pl 203 MYECO SP. Z O.O. (PHENOME) 3 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.phenome.pl 204 NERINA A PIOTROWSKI M KNIGAWKA SP.J. 3 4 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.yego.pl 205 NEW MEDIA S.C. (URBAN CITY) 1 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.urbancity.pl NEWSMOKE SP CYWILNA A RAJZNER 17 AUTORYZOWANYCH PUNKTÓW 206 40 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. M RAJZNER SPRZEDAŻY 207 NEW YORKER POLSKA SP. Z O.O. 82 87 362 322 800 b.d. b.d. 362 322 800 12 174 400 www.newyorker.de 7 - SKLEPY 208 NIKE POLAND SP. Z O.O. 12 (FACTORY STORE) 61 253 950 b.d. b.d. b.d. b.d. www.nike.com WŁASNE 209 NOMI SA [ W UPADŁOŚCI UKŁADOWEJ ] 9 19 468 283 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.nomi.pl zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #56

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. 210 NORTH FOOD POLSKA SA 40 40 84 338 155 84 338 155 -6 007 035 69 046 503 -4 370 248 www.northfood.pl NUTRIFARM SP. Z O.O. (PERFECT BODY 211 b.d. b.d. 32 722 222 32 722 222 2 247 173 30 937 325 2 196 397 www.nutrifarm.com.pl CENTER) 212 OBI CENTRALA SYSTEMOWA SP. Z O.O. 46 46 152 126 900 b.d. b.d. 152 126 900 21 482 200 www.obi.pl 213 OCHNIK SP. Z O.O. 83 75 81 531 572 b.d. b.d. 81 531 572 5 543 729 www.ochnik.com 214 OKAIDI POLAND SP. Z O.O. 5 5 8 301 781 8 301 781 -155 127 6 139 612 -680 360 www.okaidi.com 215 OLSEN FASHION SP. Z O.O. b.d. 18 24 975 828 b.d. b.d. 24 975 828 -769 207 www.olsenfashion.com 216 ORDIPOL SP. Z O.O. 156 150 631 763 000 b.d. b.d. 631 763 000 4 915 000 www.orsay.com 217 ORGANIC FARMA ZDROWIA SA 27 23 41 001 475 b.d. b.d. 41 001 475 -388 239 www.organicmarket.pl 218 ORGANIQUE SP. Z O.O. SP.K. 49 49 15 402 202 b.d. b.d. 15 402 202 2 252 411 www.organiquecosmetics.pl 219 ORIENS BIJOU SP. Z O.O. (TOUS) 28 19 16 241 372 b.d. b.d. 16 241 372 890 732 www.touspolska.pl 220 OTCF SP. Z O.O. (4F) 150 b.d. 318 408 000 318 408 000 32 461 000 219 857 266 25 778 834 www.otcf.pl 221 OYSHO POLSKA SP. Z O.O. 17 15 28 423 267 b.d. b.d. 28 423 267 2 466 990 www.inditex.com 222 P P H MAKALU DOROTA STOLARZ 39 b.d. 15 773 823 b.d. b.d. b.d. b.d. www.makalu.com.pl 223 P P H U ORPOL STANISŁAW ORŁOWSKI VENEZIANA: 12 SKLEPÓW FIRMOWYCH 18 17 470 276 b.d. b.d. b.d. b.d. www.veneziana.com.pl 224 PAKO LORENTE SC 35 28 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.pakolorente.eu 225 PANDORA JEWELRY CEE SP. Z O.O. 24 24 324 566 681 b.d. b.d. 324 566 681 12 092 350 www.pandora.net PASSION CARDS SP. Z O.O. NOMI 226 SA [ W UPADŁOŚCI UKŁADOWEJ ] 12 12 10 946 703 b.d. b.d. 10 946 703 -3 915 221 www.kukartka.pl (KUKARTKA) 227 PBH SA (QUIOSQUE) 113 110 89 600 725 b.d. b.d. 89 600 725 1 549 308 www.quiosque.pl 228 PEEK & CLOPPENBURG SP. Z O.O. 10 10 303 697 843 b.d. b.d. 303 697 843 27 248 347 www.peek-cloppenburg.com 229 PEPCO POLAND SP. Z O.O. 588 510 1 018 192 328 1 018 192 328 81 723 910 769 926 081 54 282 117 www.pepco.pl 230 PEPE JEANS POLSKA SP. Z O.O. 18 22 17 578 669 b.d. b.d. 17 578 669 -1 937 562 www.pepejeans.com PERFECT GROUP SP. Z O.O. (VERSACE 231 4 2 b.d. b.d. b.d. b.d. 1 038 www.perfect-group.pl COLLECTION) 232 PIJALNIE CZEKOLADY SP. Z O.O. 21 19 29 214 858 b.d. b.d. 29 214 858 1 426 282 www.wedelpijalnie.pl 233 PIMKIE MODE POLSKA SP. Z O.O. 7 8 14 282 812 b.d. b.d. 14 282 812 52 006 www.pimkie.pl 234 PIOTR I PAWEŁ SA 120 107 947 730 202 b.d. b.d. 947 730 202 6 595 680 www.piotripawel.pl ADVENTURE PM SPORT P. LEWANDOWSKI ADVETURE SPORTS - 9, QUICK SIL- 235 SPORTS - 9, QUICK 36 824 863 b.d. b.d. 36 824 863 569 941 www.pmsport.com.pl I M. WOJTIUK SP.J. VER - 14 SILVER - 16 236 POLBITA SP. Z O.O. (DROGERIE NATURA) 265 270 431 217 088 b.d. b.d. 431 217 088 -29 164 234 www.polbita.com.pl 237 POWIERZA FAMILY COMPANY SP. Z O.O. 13 15 47 012 356 b.d. b.d. 47 012 356 -1 815 789 www.fashiongroup.pl 238 PPH AE WOMAN ŻUKOWSCY SP.J. 5 5 4 665 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.ae-woman.com.pl 239 PPH KEMER 10 15 b.d. b.d. b.d. b.d. www.kemer.com.pl 240 PPHU AMG MARIUSZ GAŁA 6 6 19 970 581 b.d. b.d. b.d. b.d. www.cocomore.pl 241 PRAKTIKER POLSKA SP. Z O.O. 24 24 761 735 970 b.d. b.d. b.d. b.d. www.praktiker.pl 242 PREMIERE SP. Z O.O. 33 36 19 958 940 b.d. b.d. b.d. b.d. www.funknsoul.pl 243 PREMIUM CIGARS SP. Z O.O. 6 6 7 432 863 b.d. b.d. 7 432 863 708 053 www.premiumcigars.pl KONESER SMAKU PREMIUM GROUP 244 b.d. b.d. 93 477 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. POLSKA SP. Z O.O. 245 PRETTY GIRL SA 43 40 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.prettygirl.pl 246 PRETTY ONE KRZYSZTOF KUŁAKOWSKI 24 26 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.prettyone.pl 247 PRIMA MODA SA PONAD 30 36 47 426 000 47 426 000 -2 412 000 49 604 000 -3 236 000 www.primamoda.com.pl 248 PRIMA BUT (PRIMA STRADA) 10 10 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.primastrada.com.pl PRODUCENT ODZIEŻY MĘSKIEJ PAWO 249 31 25 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.pawo.pl PIOTR WŁODARCZYK 250 PROFAC SP. Z O.O. (HAIRCOIF) 12 13 14 698 772 b.d. b.d. b.d. b.d. www.profac.pl 251 PROGRESSIVE 24 23 1 841 750 b.d. b.d. b.d. b.d. www.herbata.net 252 PROMOD POLSKA SP. Z O.O. 76 78 138 428 642 b.d. b.d. b.d. b.d. www.promod.pl 253 PROVALLIANCE POLAND SP. Z O.O. 39 36 29 762 425 b.d. b.d. 29 762 425 -530 098 www.provalliance.com.pl 254 PRÓCHNIK SA PRÓCHNIK - 33, RAGE AGE - 12 46 39 425 000 39 425 000 -7 424 000 31 408 000 4 422 000 www.prochnik.com.pl 255 PHU JUBILER SP. Z O.O. (SWISS) 92 86 69 488 930 69 488 930 1 506 028 60 626 780 1 477 662 www.swiss.com.pl 256 PPH KONIMPEX PLUS SP. Z O.O. 4 4 12 767 351 b.d. b.d. 12 767 351 -1 057 364 www.aventura.com.pl PRZEDSIĘBIORSTWO ZAOPATRZENIA 257 FARMACEUTYCZNEGO CEFARM WARSZA- OK. 200 186 173 573 000 b.d. b.d. 173 573 000 2 461 000 www.cefarm.waw.pl WA SA 258 PUCCINI SP. Z O.O. 17 14 21 164 764 b.d. b.d. 21 164 764 1 158 422 www.puccini.pl 259 PULL & BEAR POLSKA SP. Z O.O. 35 33 98 790 861 b.d. b.d. b.d. b.d. www.inditex.com 260 PUMA POLSKA SP. Z O.O. b.d. 39 128 031 176 b.d. b.d. 128 031 176 -13 000 820 www.puma.com 261 PURE HEALTH AND FITNESS SP. Z O.O. 35 35 103 331 384 b.d. b.d. b.d. b.d. www.purepoland.com QLT RESTAURANT & BAR SP. Z O.O. 262 8 7 16 245 393 b.d. b.d. b.d. b.d. www.globrest.com (BIERHALLE)

październik 2015 zestawienie najemców centrów handlowych #57

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. 263 RAGE AGE POLSKA SA 12 8 250 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.rageage.co.uk RAVEL SP. Z O.O. [ W UPADŁOŚCI 264 9 9 27 713 015 b.d. b.d. b.d. b.d. www.ravel.com.pl UKŁADOWEJ ] 265 REAL SP. Z O.O. I SPÓŁKA SP.K. 57 55 5 040 423 100 b.d. b.d. 5 040 423 100 -254 231 600 www.real.pl 266 RECMAN SP. Z O.O. PONAD 100 61 32 892 383 b.d. b.d. 32 892 383 255 288 www.recman.pl RED RUBIN SP.J. ANNA BRZOZOWSKA 267 3 3 11 457 469 b.d. b.d. b.d. b.d. www.redrubin.pl JAKUB LASOCKI 268 REDBERRY SP. Z O.O. 11 10 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.redberry.pl ROSSMANN SUPERMARKETY DROGERY- 269 1050 900 5 425 329 800 5 425 329 800 612 301 600 4 791 222 800 534 697 000 www.rossmann.com.pl JNE POLSKA SP. Z O.O. 270 SAD SP. Z O.O. 23 22 324 641 862 b.d. b.d. 324 641 862 9 449 169 www.sad.com.pl JOLANTA RĘBKOWSKA SALAD BAR 271 3 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.saladbar.pl TUKAN 272 SALAD STORY SP. Z O.O. 26 26 b.d. b.d. b.d. b.d. 89 022 www.saladstory.com 273 SALAMANDER POLSKA SP. Z O.O. 14 15 17 157 168 b.d. b.d. 17 157 168 -2 816 113 www.salamander.pl 274 SAMSONITE SP. Z O.O. 5 SKLEPÓW FIRMOWYCH 16 19 785 464 b.d. b.d. 19 785 464 369 702 www.samsonite.com 275 SEPHORA POLSKA SP. Z O.O. 94 92 453 395 359 b.d. b.d. 453 395 359 21 303 508 www.sephora.pl 19 SKLEPÓW 276 SFERIS SP. Z O.O. 16 SALONÓW FIRMOWYCH 424 237 000 b.d. b.d. 424 237 000 1 069 000 www.sferis.pl WŁASNYCH 109( SPHINX - 94, SPHINX - OK. 100, WOOK - 4, CHŁOPSKIE 277 SFINKS POLSKA SA CHŁOPSKIE JADŁO 141 178 000 b.d. b.d. 141 178 000 -3 542 000 www.sfinks.pl JADŁO - 10 - 10, WOOK - 5) 278 SHOE FLEX SP. Z O.O. b.d. 4 886 922 b.d. b.d. 886 922 -51 620 www.mcflek.com 279 SKI TEAM SP. Z O.O. 6 10 59 387 916 b.d. b.d. 59 387 916 -3 446 972 www.skiteam.pl 280 SKLEPY KOMFORT SA 107 95 247 620 000 b.d. b.d. 247 620 000 -552 000 www.komfort.pl 281 SKOK NA SOK SA 4 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. skoknasok.pl SŁUPSKA FABRYKA OBUWIA NORD 282 b.d. 3 22 880 631 b.d. b.d. 22 880 631 1 517 168 www.nord-shoes.pl MEKA SZTRAJBEL SP.J. 283 SMYK SP. Z O.O. PONAD 80 202 749 734 000 749 734 000 52 968 000 671 820 862 -84 559 999 www.smykgroup.com/pl 76 SKLEPÓW FIRMOWYCH, 18 284 SOLAR COMPANY SA PLACÓWEK FRANCZYZOWYCH, 88 SK- 186 119 653 000 b.d. b.d. 119 653 000 9 274 000 www.solar-company.com.pl LEPÓW PARTNERSKICH 285 SOLO PIZZERIA S.C. - SOLO PIZZA 9 12 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.solopizza.pl 286 SOUL SP. Z O.O. 10 17 18 701 927 b.d. b.d. b.d. b.d. www.soulshop.pl 287 SPF POLSKA SP. Z O.O. (SPRINGFIELD) 10 b.d. 19 560 894 b.d. b.d. b.d. b.d. www.spf.com 288 STEFANEL POLONIA SP. Z O.O. 15 13 20 428 174 b.d. b.d. 20 428 174 -2 250 139 www.stefanel.com 289 STENDERS EUROPE SP. Z O.O. 7 6 2 879 479 b.d. b.d. 2 879 479 -636 280 www.stenders.pl 290 STOKROTKA SP. Z O.O. PONAD 251 240 1 792 368 017 b.d. b.d. 1 792 368 017 -32 586 650 www.stokrotka.pl 291 STRADIVARIUS POLSKA SP. Z O.O. 74 73 218 040 656 b.d. b.d. 218 040 656 13 379 053 www.stradivarius.com SUB RESTAURANTS SYSTEM (EU) 292 LIMITED SP. Z O.O. ODDZIAŁ W POLSCE 97 91 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.subway.pl (SUBWAY) 293 SUPER PHARM POLAND SP. Z O.O. 59 56 721 052 223 b.d. b.d. 721 052 223 23 050 002 www.superpharm.pl 31 ( W TYM JUBITOM - 7, IMRAN - 1, 294 SWAROVSKI POLAND SP. Z O.O. 21 11 261 527 b.d. b.d. 11 261 527 -2 003 986 www.swarovski.com SWAROVSKI - 22) 295 SZUZ SZOP SP. Z O.O. 9 10 7 181 890 b.d. b.d. 7 181 890 -457 050 www.szuzszop.pl 296 T0YS R US POLAND SP. Z O.O. 10 8 41 285 443 b.d. b.d. 41 285 443 -13 750 645 www.toysrus.pl 297 TAKKO FASHION POLSKA SP. Z O.O. 65 70 123 978 520 123 978 520 -7 643 760 114 955 940 -12 355 130 www.takko.pl 298 TALLY WEIJL (POLSKA) SP. Z O.O. 47 50 71 953 800 b.d. b.d. 71 953 800 -10 111 300 www.tally-weijl.com 299 TAPE A L’OEIL POLSKA SP. Z O.O. 10 10 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.t-a-o.pl 300 TARANKO SP. Z O.O. 36 38 21 529 269 b.d. b.d. 21 529 269 32 065 www.taranko.pl TARMAX SP. Z O.O. SP.K. (M.IN. NEW 301 18 9 62 151 411 b.d. b.d. b.d. b.d. www.newbalance.pl BALANCE) 302 TCHIBO WARSZAWA SP. Z O.O. 57 56 692 585 700 b.d. b.d. 692 585 700 16 079 300 www.tchibo.pl 303 TEA FOR YOU SP. Z O.O. b.d. b.d. 275 958 b.d. b.d. 275 958 -42 267 www.teaforyou.eu 443 - SKLEPY, 58 - CENTRA HANDLOWE, 304 TESCO (POLSKA) SP. Z O.O. 450 12 108 290 000 b.d. b.d. 12 108 290 000 -671 410 000 www.tesco.pl 30 - STACJE PALIW 305 THAI MARK SP. Z O.O. (QUADRIFOGLIO) 19 17 11 115 801 b.d. b.d. 11 115 801 -1 095 375 www.thaimark.com.pl THAI WOK SP.J. ROBERT BIEŃKOWSKI 306 9 9 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.thaiwok.pl I WSPÓLNICY 307 THE SWATCH GROUP (POLSKA) SP. Z O.O. 21 42 28 131 878 b.d. b.d. 28 131 878 -2 213 455 www.swatchgroup.com 308 TJX POLAND SP. Z O.O. (TK MAXX) 28 25 458 295 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.tkmaxx.pl 309 TOM TAILOR RETAIL POLAND SP. Z O.O. 9: TOM TAILOR, 4: BONITA 13 20 516 595 b.d. b.d. 20 516 595 -1 117 530 www.tom-tailor.eu 310 TOP FIT (MUSCLE CLINIC ) 5 5 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.allstars.com.pl 311 TOYS4BOYS PL SP. Z O.O. 1 b.d. 8 887 031 b.d. b.d. 8 887 031 13 475 www.toys4boys.pl zestawienie najemców centrów handlowych www.propertynews.pl #58

Liczba punktów Liczba punktów sprzedaży Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 Zysk netto Sprzedaż 2013 Zysk netto Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) sprzedaży www (stan na lipiec 2015 r.) sprzedaż (w zł) (w zł) 2014 (w zł) (w zł) 2013 (w zł) w 2014 r. TREC NUTRITION SP. Z O.O. (VITAMIN 312 97 96 57 735 917 b.d. b.d. 57 735 917 4 641 488 www.trec.com.pl SHOP) 313 TREND & FASHION GROUP SP. Z O.O. 160 143 89 285 706 b.d. b.d. 89 285 706 422 885 www.butikstyle.eu 314 TRENDY POLSKA (MANSO) 35 37 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.manso.pl TRIUMPH INTERNATIONAL (POLSKA) 315 b.d. 135 133 428 935 b.d. b.d. 133 428 935 -1 559 462 www.triumph.com SP. Z O.O. ULLA POPKEN VERWALTUNGS GMBH 316 3 (SKLEPY PARTNERSKIE) 4 5 655 284 b.d. b.d. b.d. b.d. www.ullapopken.pl SP.K. 317 ULTIMATE FASHION SP. Z O.O. b.d. b.d. 103 712 459 b.d. b.d. 103 712 459 -15 025 685 www.ultimatefashion.pl 318 VAGA TIME SP. Z O.O. (S.T.A.M.P.S.) 22 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.stamps.eu 319 VAGABOND POLSKA SP. Z O.O. 5 SKLEPÓW FIRMOWYCH b.d. 5 345 708 b.d. b.d. 5 345 708 -1 441 165 www.vagabond.com 320 VAN DER VALK SP. Z O.O. 30 b.d. 10 577 045 b.d. b.d. 10 577 045 225 267 b.d. VAN GRAAF GMBH SPÓŁKA 321 7 b.d. 70 591 698 b.d. b.d. b.d. b.d. www.vangraaf.com KOMANDYTOWA 2 SKLEPY FIRMOWE, 3 SALONY 322 VAN HORN b.d. 18 263 621 b.d. b.d. b.d. b.d. www.vanhorn.com.pl PARTNERSKIE 2 SKLEPY FIRMOWE, 8 SKLEPÓW TYPU 323 VENTURI SP. Z O.O. b.d. 1 265 251 b.d. b.d. b.d. b.d. www.butyventuri.pl MULTIBRAND WRANGLER - 23, LEE – 5 (SALONY 324 VF POLSKA DISTRIBUTION SP. Z O.O. b.d. 26 253 695 b.d. b.d. 26 253 695 2 449 039 www.vfc.com FIRMOWE) 325 VIPERA COSMETICS SA b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.vipera.com.pl 326 VISION EXPRESS POLSKA SP. Z O.O. PONAD 160 b.d. 91 717 086 b.d. b.d. b.d. b.d. www.visionexpress.pl VISTULA - 93, W.KRUK - 84, WÓLCZAN- 327 VISTULA GROUP SA b.d. 389 489 000 389 489 000 22 768 000 352 871 000 47 778 000 www.vistulagroup.pl KA - 84, DENI CLER MILANO - 32 328 WARSZADIS SP. Z O.O. (E.LECLERC) 43 b.d. 113 666 541 b.d. b.d. 113 666 541 5 518 701 www.e-leclerc.pl 329 WIKING RESTAURACJE SP. Z O.O. SP.K. 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.restauracjewiking.pl 59 (WITTCHEN, 330 WITTCHEN SA 13 - VIP COLLECTION, 41 - WITTCHEN 57 995 291 b.d. b.d. b.d. b.d. www.wittchen.pl VIP COLLECTION) 331 WOJAS TRADE SP. Z O.O. 160 154 147 200 690 b.d. b.d. 147 200 690 1 350 817 www.wojas.pl 332 WÓJCIK FASHION SP. Z O.O. SP.K. WÓJCIK - 5, CEREMONY - 1 54 27 050 542 b.d. b.d. 27 050 542 -11 128 756 www.wojcik.com.pl 333 YES BIŻUTERIA SP. Z O.O. PONAD 110 111 151 294 479 b.d. b.d. 151 294 479 4 535 317 www.yes.com.pl 23 SKLEPY PARTNERSKIE, 15 SKLEPÓW 334 YILBA TEKSTIL SP. Z O.O. (CIPO&BAXX) 29 6 399 456 b.d. b.d. b.d. b.d. www.cipo&baxx.pl MULTIBRANDOWYCH 335 YVES ROCHER POLSKA SP. Z O.O. 104 97 151 914 000 151 914 000 5 762 000 147 295 000 6 826 000 www.yves-rocher.com.pl ZAKŁAD PHU CHOLEWIŃSKI ZAKŁAD 336 9 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.cholewinski.com PRACY CHRONIONEJ JAN CHOLEWIŃSKI 13 SALONÓW FIRMOWYCH, 5 SKLEPÓW ZAKŁAD KRAWIECTWA KONFEKCYJNEGO 15 (SKLEPY 337 PATRONACKICH, 14 STOISK PATRONACK- b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.danhen.com DAN HEN DANUTA PIGŁA FIRMOWE) ICH, 3 OUTLETY 14 SALONÓW FIRMOWYCH, 5 SKLEPÓW ZAKŁAD KRAWIECTWA KONFEKCYJNEGO 338 PATRONACKICH, 14 STOISK PATRONACK- b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.danhen.com DAN HEN DANUTA PIGŁA ICH, 3 OUTLETY 11 SALONÓW FIRMOWYCH, 4 STORE IN ZAKŁADY PRZEMYSŁU DZIEWIARSKIEGO 339 STORE CONCEPT, 1 SALON PARTNERSKI, b.d. 10 794 634 10 794 634 -769 882 10 456 171 -1 422 612 www.olimpia.com.pl OLIMPIA SA 4 SALONY WSPÓŁPRACUJĄCE 340 ZARA HOME POLSKA SP. Z O.O. 10 b.d. 25 590 847 b.d. b.d. 25 590 847 1 226 650 www.zarahome.com 341 ZARA POLSKA SP. Z O.O. 48 b.d. 668 397 391 b.d. b.d. 668 397 391 67 908 036 www.zara.com 342 ZIBI SA 56 SALONÓW FIRMOWYCH b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. -16 830 www.zibi.pl 343 ZIKO APTEKA 86 b.d. 234 305 161 b.d. b.d. 234 305 161 1 633 990 www.e-zikoapteka.pl

Źródło danych finansowych: BisnodeP olska Dyskryminacja mniejszych sieci

Największym wyzwaniem dla sieci działających w centrach takiej wielkości jak my, już nie. Tę niekorzystną tendencję handlowych jest ogromna konkurencja i walka cenowa. wzmacniają też same centra, których marketing w dużej Spójrzmy choćby na branżę eleganckiej mody męskiej – mierze opiera się na eventach, podczas których oczekują w niektórych obiektach funkcjonuje nawet 13 sklepów od wszystkich najemców dodatkowych rabatów. z takim asortymentem. Dobry produkt i nienaganna ob- Obecnej sytuacji na rynku centrów handlowych nie sługa obronią się same, jednak wiele marek postanawia nazwalibyśmy „rynkiem najemców”, jednak prawdą jest, przyciągnąć ludzi promocjami trwającymi cały rok. Efekt? że prawie wszystkim galeriom zależy przede wszystkim na Klienci stają się bardziej wymagający, przyzwyczajają się pozyskaniu dużych i znanych sieciówek. To one otrzymują do obniżek i nie dość, że nie robią one na nich wrażenia, najatrakcyjniejsze lokalizacje i propozycje. Wprowadza to to przestają dokonywać zakupów w regularnych cenach. dyskryminację mniejszych sieci – dużo trudniej negocjować Wielkie sieci mogą sobie pozwolić na sprzedawanie asor- korzystne warunki. tymentu w cenie poniżej kosztów produkcji, jednak marki Magdalena Nowaczyk, Giacomo Conti

Our interview www.propertynews.pl #60

Scale does not guarantee success

english version october 2015 Our interview #61

In the wake of the experience we have gained during the years of crisis, confidence in advisers has not diminished at all. Quite the contrary. Large- scale undertakings are now considered less risky, but they require more #work on the part of professionals,’ said Mark Ridley, Chief Executive Officer of Savills UK & Europe, during his interview with Property Magazine.

In recent times, a lot happened in the real estate Within Europe we are looking to develop in the core countries advisory market: first DTZ was acquired by TPG & PAG, we already operate within including Germany, France, Italy and then the same DTZ took over Cushman & Wakefield. We Spain whilst in Central and Northern Europe our key markets also observe transactions on a regional scale with will include Belgium, the Netherlands, Poland and the Nordics. Colliers International taking over Moroccan Lanka. We will also look to some new markets with buyer associa- Last year, Savills bought a 100 percent stake in the tion of direct investment. Where we have existing businesses, independent consulting firm Studley. Is it a wave of growth is generally organic but where we are entering a new consolidation, which shows that in this market there market, this can be by way of acquisition to allow the scale to is no room for small players? be created at day one.

There is a polarisation between those businesses which In the context of the financial crisis, it is always can provide services from a global platform and others about banks, funds and developers. Has the crisis which focus on the national or local markets. We have influenced the real estate consultancy services? seen consolidation in many other professional service Is there less trust towards advisors? Did the sectors and this will no doubt continue albeit every sec- profitability of this business change? Are there tor is different and there is no one size that fits all. Our industries that decided to consult professional acquisition of the Studley business fulfilled our long-term advisors after the crisis? strategy of developing our business across North America as a balance between our successful UK, European and Whilst profitability in some markets dipped significantly, Asian businesses and this acquisition is already paying most markets have now recovered which gives us the con- dividends. However size is no guaranteed recipe for suc- fidence to invest further in the platform. Savills has a very cess, it is the quality of service and clients are demanding robust business model and maintain overall profitability the expertise and highest quality of service that advisors throughout the recession at long levels. The market has can provide. There will always be room for more players changed with greater competition from accountants and provided they offer this level of service. investment banks as well as other new entrants but I do not believe manifestly less trust towards advisors, indeed On the other hand new independent firms offering the stronger businesses are regarded as less risky and consultancy services enter markets, e.g. in Poland. attracted greater levels of advisory work. Often these are entities set up by former heads of major agencies. Is it the natural way of things in Which markets are most “hot” from the advisors emerging markets? point of view, what place in this ranking takes Central and Eastern Europe and Poland? This goes hand in hand with consolidation for revenue growths sake, consolidation must be strategic and of- The UK probably remains the hottest market, epitomised fer careers for those within the business going forward. by London which is enjoying some of the greatest flows of Strong and experienced operators in a local market will Cross Border Capital globally. Ireland has recovered well always have the option to develop their own business and and continues to perform strongly and Spain, Germany keep it focused on the core markets and Poland would and the Netherlands again were all early movers in terms be a good example of this due to their experience and of market recovery. As the recovery has continued, we depth of knowledge and contacts. Again this would suit are seeing much better levels of interest and approved a number of local clients but may not suit international transactional volumes across central and Eastern Europe, businesses in the same way. as well as Italy and the Nordics and whilst overall transactional volumes were not as strong as some markets we What are the plans for Savills’ geographic expan- believe this to be enhanced during the final quarter of sion? Which markets are interesting? Considering 2015. This is optimised by the acquisition of the Palladium business development, do you lean towards acqu- Prague shopping mall which was t for €512m by Union, isitions or organic growth? the largest deal in H1. Thank you for the conversation. Transactions www.propertynews.pl #62

fot: shutterstock There Is No Alternative...

The level of investments in Polish real property is increasing. Not only is the number of transactions increasing, but first and foremost the amount of invested capital is growing. More and more often, portfolio acquisitions come into play. #This is because there is no alternative to real property today. It is the only industry in which the rate of return may amount to over 20 percent, provided that one adopts an opportunist approach.

english version october 2015 Transactions #63

ne of my colleagues said that we are living in the time of TINA – There Is No The level of investments Alternative. The recent events in China have only further exacerbated this phe- in the hotel market will Onomenon. It was at the beginning of this year continue to increase that the American FED announced that they plan to increase interest rates, but these ideas are Michał Sternicki, General Manager rather obsolete as of now, said Przemysław Krych, Poland, Aareal Bank AG Chairman of the Board of Griffin Real Estate. Konrad Białas – Analyst at DM TMS Brokers Commercial property is a specific form of investing capital. It should be seen in a decidedly longer perspective, but as a rule it SA – confirmed that the People’s Bank of China brings high rates of return. has already begun to lower interest rates in order Before Poland’s access to the European Union, our real property market to respond to the drying liquidity in the credit was considered shallow and marginal. Even 10–15 years ago, we dealt with rates of return market. ‘There are surely further drops ahead amounting to 10 per cent and more. Today, Poland has joined the group of five mature Europe- this year,’ he said. an markets that attract the highest number of investors. At present, the rates of return begin We will keep living in an environment of at the level of 5 per cent. In Germany, France or the United Kingdom, the rates are lower by low interest rates in the coming years. ‘This 100–150 basis points, but it should be remembered that those markets have a very long histo- means that governments pay nothing for the ry, whereas Poland has joined them after only 20–25 years of developing the free economy. storage of money or they even demand to be The best level of return is generated by retail property, which provides the investors with rates paid for storing it. Enterprises do not pay for at the level of 5–5.5 per cent. This is because rents in Poland have increased very slowly or their bonds, banks require payments for the they have not increased at all, being only indexed with the level of inflation. storage of money and share prices are either In a longer term, logistics property is also an interesting investment. In recent years, the trans- record-high or they are plummeting very fast. port infrastructure has developed to a great extent and warehouse complexes are now providing their services not only in Poland, but also in the markets of the neighbouring countries. Thus, “there is no alternative” – real property After 2012 and Euro 2012, we can observe an increase in the investors’ interest in hotels. This is the only way,’ summarised the Chairman of is because the occupancy rate has been increasing steadily. In Warsaw, it has already reached the Board of Griffin Real Estate. the level exceeding 60–65 per cent, which is a very good result. The level of investments in the hotel market will keep increasing and it will thus become a good alternative to retail, offices Is there Poland only? and warehouses. Today, there is a search for real property assets in various parts of the continent, but Central and Southern Europe is particularly interesting. According to Thomas Kurzmann of GTC, it is pos- Apart from Warsaw, other most attractive lo- sible to achieve really high rates of return on real cations are Wrocław and Kraków. Przemysław property there. ‘At present, Poland is the most Krych also mentioned Łódź. ‘Until recently, the city popular destination among the funds compared to has been underestimated, but now it can pride other countries of Central Europe,’ he explained. itself on a considerable decrease in the num- However, Griffin also looks for opportunities ber of vacant buildings. Other locations that are in other states of the region. being considered attractive ‘Owing to its size and a large include Poznań, which has number of regional cities, Po- We will keep remained a sleeping giant for land remains the most at- many years, and Trójmiasto tractive destination, whereas living in an (Tricity),’ he explained. the Czech Republic, Slovakia environment of or Hungary are the so-called low interest Better than bonds one-city states,’ explained rates in the Adrian Karczewicz em- Przemysław Krych. phasised that commercial Romania, on the other coming years, property is nowadays a very hand, is an interesting mar- Przemysław attractive way of investing ket. More and more often, Krych, Chairman capital compared to other investors turn their gaze to forms of investment. ‘We Southern Europe as well. ‘Italy of the Board of have quite low interest rates and Spain look interesting, Griffin Real Estate and the capitalisation rates but an increase in prices in for the best office blocks in Spain has already been no- Warsaw amount to 6 or even ticeable,’ he emphasised. less than 6 per cent,’ said the Adrian Karczewicz of Skanska pointed out the Transaction Director of Skanska. He also added increasing interest that investors express in the that the interest rates in question are often regional cities in Poland. ‘In 2014, they accounted being compared to 10-year German govern- for 25 per cent of all transactions carried out. The ment bonds that are considered the safest form situation has been even better in the first half of capital investment. However, the difference of 2015 – the amount increased to 50 per cent,’ amounts to 5 per cent. ‘The interest rate on the he enumerated. bonds in question is 1 per cent. This shows Transactions www.propertynews.pl #64

the attractiveness of commercial property for these are assets that secure capital rather than the investors,’ he concluded. provide a significant increase in its value.’ ‘Top In the regional markets, as well as in the pe- earners are those who play in an opportunist ripheral districts of Warsaw and in Mokotów, the way – they achieve rates of return exceeding capitalisation rates amount to 6.5–7 per cent and 20 per cent. Others record only single-digit more. Warehouse facilities, on the other hand, increases,’ said Krych. reach the level exceeding 7 per cent for prod- In the eyes of investors purchasing commercial ucts rented for a long term. Tomasz Trzósło of property in Europe, Poland is considered a stable JLL said that the most attractive retail property and safe country that offers the possibility of im- in Poland has reached average capitalisation proving weighted return on the entire portfolio. rates at the level of 6 per cent in the last six Capitalisation rates are higher by 50 basis points months, and that sometimes the level has been at times, and sometimes even by 100 basis points considerably lower. and more, compared to other real property of Of course, the amount of profit depends on comparable quality in the countries of West- the class of assets and the time of investing. ern Europe or in the USA. In Poland, however, ‘There are some who play in tune with the mar- the rates of profit that could be achieved have ket cycle, that is they purchase when all others been decreasing over the years. ‘It is a natural purchase and in the same way they sell when condition related to the fact that the risk such all others do the same. This is not the best way investments in Poland entail in the eyes of the to earn money,’ explained Przemysław Krych. investors is decreasing. The investors are ready ‘Others purchase “prime” property only, but to accept it,’ summarised Trzósło.

Key Deals, H2 2010 - H1 2015

Sector Property Name City Date Approx. Sale Price Seller Buyer

Retail Złote Tarasy + Skylight 1 Warszawa Q 1 2012 €475 mln ING Real Estate Unibail-Rodamco/CBRE PFCE +Office &Lumen (77%)

2 Retaill Silesia City Center Katowice Q 3 2013 above €400 mln Immofinanz Konsorcjum na czele z Allianz

3 Retaill Manufaktura Łódź Q 4 2012 €390 mln Fonciere Euris / Apsys Union Investment

4 Office Rondo I Warszawa Q 1 2014 almost €300 mln BlackRock RREEF

5 Retaill Poznań City Center Poznań Q 1 2014 confidential Europa Capital / TriGranit / PKP Resolution / ECE

6 Retaill Galeria Mokotów (50 %) Warszawa Q 3 2011 €237.5 mln GTC Unibail-Rodamco

Liebrecht & wooD / BBI 7 Office Plac Unii Warszawa Q 4 2014 €226 mln Invesco Development

NFI Octava / Menchester 8 Retaill Magnolia Wrocław Q 3 2011 €222.5 mln Blackstone Corporation

Warszawa Financial Allianz Real Estate / Tristan 9 Office Warszawa Q 4 2012 confidential CA Immo / Pramerica Center (WFC) Capital Partners

10 Retaill Wola Park Warszawa Q 4 2013 confidential PBW RE Fund / IXIS AEW Europe Inter IKEA Centre Group Poland

Deutsche Asset & Wealth Mana- 11 Office Metropolitan Warszawa Q 4 2014 confidential Aberdeen (DEGI) gement (RREEF)

12 Retaill Galeria Kaskada Szczecin Q 4 2011 confidential ECE Projektmanagement ECE Fund

13 Retaill Galeria Kazimierz Kraków Q 4 2013 €180.4 mln GTC / Avestus Invesco

Bydgoszcz, Portfolio Focus Mall Rybnik, Piotrków estimated 14 Retaill Q 4 2011 Parkridge Handel Aviva European Property Fund (50%) Trybunalski, €180 mln Zielona Góra

Portfolio Charter Hall Kraków, Gliwice, 15 Retaill (Zakopianka, Arena, Bo- Wrocław, Szcze- Q 4 2013 €174.5 mln Charter Hall Handel Reit Tristan Capital Partners rek, Turzyn, Dąbrówka) cin, Katowice

16 Retaill Promenada Warszawa Q 2 2011 €171 mln Carpathian Fund Atrium European Real Estate

17 Retaill Galeria Dominikańska Wrocław Q 3 2013 €151.7 mln Deutsche EuroShop / Otto Family Atrium European Real Estate

International Business 18 Office Warszawa Q 4 2012 confidential GLL Real Estate Partners DEKA Center I & II

estimated 19 Retaill Galeria Malta (75%) Poznań Q 4 2010 Neinver Heitman €140 mln

Platinium Business Park 20 Office Warszwa Q 4 2012 confidential GTC Allianz Real Estate (I-IV)

english version october 2015 Office market #65

A good address

The office space market in Warsaw is maturing. Huge complexes and skyscrapers are etched for good into the landscape of the city, but they have also shown a niche. Not everyone in this industry wants to be just a random lessee. There are some people who consider a prestigious location, original #architecture and the atmosphere of a given place as the most important qualities. Boutique office blocks have it all.

outique office blocks do not compete with ‘Some of the lessees are able to slightly in- modern office buildings in terms of either crease the budget for office rental in exchange floor space or rental rates. The average for unique atmosphere and prestige of the place,’ area of revitalised buildings varies from 4 commented Michał Lis, Director at JLL Office Space toB 10 thousand square metres, which is actually a Rentals Department. small percentage of the market compared to do- There are several reasons behind the fame of zens of thousands of square metres of floor space historic buildings being considered as attractive in the case of skyscrapers. In most cases, rental office locations. ‘First and foremost, the city centre rates are about 10–15 per cent higher than the lacks empty building plots, where it would be pos- current ones that apply to modern office blocks. sible to construct, whereas historic townhouses Even so, there is no lack of demand for them. are usually marked by very good location and prestige related to the history and location of Revitalised office blocks in Warsaw* a given place, which some enterprises find very important,’ explained Michał Lis. Office space Office Owner Law firms, consulates, financial companies or (square meters) creative agencies are looking for some smaller Plac Mała- Kulczyk Silverstein 12,500 modules located in the heart of the city – in build- chowskiego Properties ings regarded as showpieces. Historic buildings Le Palais 4,900 IVG meet these needs to the greatest extent. Vienna Insurance Jasna 26 4,70 Maciej Zajdel, Member of the Board of Kulczyk Group Silverstein Properties, pointed out a huge advan- Royal Trakt 4,100 IVG tage of these locations – a relatively small rate of Offices lessees’ rotation. Historic buildings give the lessees Plac Plac Bankowy 1 3,700 Bankowy 1 (Artur Jarczyński) something more than just functional space: they deliver space adjusted to individual needs, high Dom 3,000 Platan Group Dochodowy level of decor, professional administrative services, *selected projects a unique address and atmosphere of the interior, Source: PORF, JLL Q1 2015 and many other factors which are difficult to Office market www.propertynews.pl #66

Boutique office blocks in Warsaw – in construction and planned

Office Developer/ Owner Lease area (square meters)

Biurowiec Kró.LEW.ska S+B Gruppe AG 5,500 Smolna 40 Budizol 4,300 Nowy Świat 2.0 Mars Real Estate/Agencja Rozwoju Przemysłu 4,100 Plac Zamkowy - Business with NDI/ Senatorska Investment 3,850 Heritage Ethos Kulczyk Silverstein Properties 11,100 Poznańska 37 Icon Real Estate Sp. z o.o. 4,200 Nowy Świat 64a Nowy Świat 64a Sp. z o.o. 3,300

S ource: Knight Frank

value,’ said Maciej Zajdel. ‘After 5 or 10 years, While revitalising townhouses, it is possible to when the lessees get to know the advantages receive external financial support, such as the EU of the building, they rarely decide to change the Jessica programme that supports urban renewal. location of their registered office,’ he added. However, this is not the leading source of financing in this market segment. ‘Many developers An investment not for everyone benefit from EU funds; however, the vast majority In Warsaw, more than one project consist- of entities specialising in the creation of boutique ing in historic building revitalisation has been office blocks use their own capital or loans, or take completed by such companies as: Kulczyk advantage of the support provided by various Silverstein Properties (Mazowiecka 2/4, Plac funds, such as “forward funding”, that is the pur- Małachowskiego (Małachowski Square), Ufficio chase of real property with earlier funding,’ said Primo and the planned Ethos) and LHI (Chmielna Maciej Zajdel. A reliable developer does not have 25 and Nowy Dom Jabłkowskich). ‘However, problems with gaining access to capital. we cannot define the developers mentioned above as entities specialising exclusively in the Warsaw – a city with potential construction of boutique office blocks,’ said Boutique office blocks are an interesting alternative Magdalena Czempińska. on the office market. Everything seems to indicate According to Maciej Zajdel, boutique office that the number of such projects will increase, blocks are and will remain a separate class of but it will still be a niche product located mainly in facilities for connoisseurs and people who have a the capital city. According to experts, all the other passion for it. This applies to developers inasmuch regions have to wait several or even a dozen years as it concerns facility owners and lessees. The for such investments, until the office space market barrier to the fast development of this market matures and becomes liquid. So, we still need to segment is high entry thresholds. ‘Revitalisation wait for the crop of prestigious addresses. and conversion of townhouses is a complicated and time-consuming process that generates costs M arket with potential around 30–40 per cent higher than it is the case with construction from scratch,’ said the repre- sentative of Kulczyk Silverstein Properties. ‘The Knight Frank identified nearly 30 office build- developer needs to have experience in construc- ings in Warsaw, having about 117,000 square metres of floor space, that offer a very tion of facilities of this type. It is all about the high standard of interior design; at the same complicated construction process and the talks time, they are cosy facilities and the majority with municipal authorities or with the conserva- of them offer floor space not exceeding 6 tor of monuments. thousand square metres. However, there are a few exceptions that offer floor space of The largest lease contracts in boutique office blocks in Warsaw in 2013 – 2015 10–12 thousand square metres. Rented space in square They are both modernised historic town- Transaction date Building Lessee metres / Type of houses and modern buildings created from contract scratch. At the same time, four subsequent Q4 2013 Carpathia Business House Chajec, Don-Siemion & Żyto 1,100/pre-lease projects under construction have been identi- Q2 2015 Foksal City Ministry of Foreign Affairs 3,400/new fied, having the total area of 18 thousand Q2 2015 Nowy Świat 2.0 Undisclosed 1,600/new square metres, as well as 3 investments at the stage of planning, which have received Democratic Institutions and Q2 2013 Pałac Młodziejowskiego 1,400/expansion Human Rights Office building permits and it will be possible to define them as boutique office blocks. Their Q3 2013 Pl. Bankowy 1 Grupa Lotos 1,100/new floor space will amount to 19 thousand Q1 2014 Plac Małachowskiego K&L Gates 3,600/pre-lease square metres in total. Źródło: Knight Frank, PORF

english version october 2015 Hospitality #67

My outlook at Poland

Hotel transactions in Germany reach an annual volume of €2.7 billion but merely €100–150 million in Poland. Why does the Polish hotel sector remain marginal in relation to the overall investment market? The reason is simple and historical. Owing to its federal structure, Germany has six or even seven large cities that are equally valuable for investors. The The online oldest industry developed in Düsseldorf, Munich and Berlin have both seen very rapid growth over the last ten years, as have Stuttgart and Hamburg – accommodation booking all these centres are attractive for investors. business is growing so In contrast, the Polish hotel market has one “centre”, which is Warsaw. Other strongly one may start cities are secondawry locations. However lately, the interest of international # investors in Polish cities has been significantly growing. to wonder if there is any need for franchising at Is the number of transactions affected by the type of contracts between hotel chains and investors? all. We spoke with Franz I think it is. The German market is driven largely by leases taken by hotel Jurkowitsch, CEO of operation companies, a form of agreement that is not so frequently used in CEE, including in Poland. The lease, as is common in Germany or Western Warimpex, about where Europe, is above all a product of a mature market – we have a sector with the Polish hotel market is several hundred competitors, we know the prices, and we know where the highest occupancy rates are. It is a kind of large cake, of which everybody now and where its largest can have their own slice. growth potential lies. This large cake, with a clear mix of leisure tourism and business confer- ences and meetings, is still absent in Poland. However, if you look at how many new offerings have come up in Warsaw recently, you can see that Poland is becoming an increasingly stable market and perhaps, when it reaches a certain specific level of stability, there will be more appetite for risking lease-based relationships. For now, this risk is mainly taken by developers and less by hotel operators. Hospitality www.propertynews.pl #68

What kind of contracts are most popular And what about the hotel market itself? Franz on the Polish hotel market? It’s worth noting that the role of the hotel changes Hotel management contracts are the most popu- over time. Take telework, for example, where em- Jurkowitsch, lar. Franchising agreements are also concluded ployees work from home and, if they have to meet, Chairman of the from time to time. they no longer use an office but organise meetings Management Board, at hotels or in conference rooms. In such a case, Warimpex How do yields on hotel projects in Poland the hotel’s role is no longer limited to providing and CEE compare with those in Western accommodation. Look at the transformation of Europe? Berlin, right behind London on the list of start-up- Franz Jurkowitsch has It’s hard to compare them. If you put Warsaw friendly cities. Ten years ago, no one even dreamt worked in real estate next to other European capital cities such as Berlin of this. So we also need entrepreneurs who will development and in- or Vienna, the difference will be between 50 and succeed and encourage others to develop their vestment business in 100 basis points. But when it comes to profit, businesses in Poland. Hungary, the Czech Warsaw continues to rank very closely to Western Maybe Poland is yet to see a firm of the sort of Republic, Poland, Ger- Europe’s main ratios. There is no big difference Motel One, a German low-budget hotel chain with many, France, Romania and Russia since 1985. here, which is a very good sign. a presence in all major centres, but also in smaller locations. Motel One’s guests are familiar with He is chairman of the Is the Polish property market gaining the pricing and know what amenities to expect. Supervisory Board of points with foreign investors? It obviously does not have to be the same chain Vienna International Yes. The Polish commercial property market in Poland, but Poland certainly still does not have Hotelmanagement AG is being driven primarily by office and shopping such an organisation based on a similar concept. (since May 1999) and projects, but hotels benefit indirectly. Over the last chairman of the Su- two years, Poland has become a liquid market like What direction will the development of pervisory Board of Sig- Germany and Austria. Poland’s Central Business the Polish hotel market take? mund Freud Privatstif- District (CBD) performance ratios are very close My outlook for Poland is optimistic. The country tung Foundation (since to those of these two countries. is transforming into a modern market economy October 2003). Moreover, Poland is constantly improving its and, absent any global economic crisis in the im- infrastructure. We currently have better motorways mediate future, is bound to gain momentum and Mr. Jurkowitsch gradu- ated from the Univer- available, improved transportation between cities, enhance its potential. Poland has not reached the sity of Economics in and a markedly higher number of air links with level of Germany yet, but I suppose the trend here Vienna. He also holds Western countries – not only from Warsaw but will be similar. a doctorate from the from smaller cities, too, which is always a basis In addition, secondary locations are beginning to University of Economics for the positive development of the hotel market. acquire more character. For example, take Kraków, in Vienna (1971). a beautiful city with good airports, a mixture of Where do you think the Polish hotel market tradition and modernity. Other cities like Wrocław is still lacking? and Gdańsk are on a similar development path. I think investments in the conference sector I think there will be more hotels here soon with would definitely improve Poland’s position in the a more diversified customer mix. Perhaps Poland international real estate market and would attract will also be able to more strongly position itself in more guests. If a conference participant is happy, the conference market. he may well come back with his family or friends on a private visit next year. There are markets What are Warimpex’s plans for the Polish where this is exactly what has happened. Take market in the immediate future? Barcelona, a city that was virtually non-existent In terms of property development, we have two on the maps 25 years ago. Then, there were two office projects in Kraków and one in Łódź, as well events: EU accession and the Olympics, and with as a hotel and office project in Białystok. These them came investment in a splendid conference are the four projects we are currently developing centre and seaside infrastructure developments. very intensively. Today, Barcelona is a recognised conference site We also keep looking for sites to develop in and a busy tourist location. This model obviously Warsaw, with an angelo hotel as the most likely cannot be copied exactly, but Poland surely has candidate for our next project. great potential here. Obviously, we do take an opportunistic approach Naturally, this will only work well in cities with from time to time, which is hard to predict. „strong“ airports like Warsaw and Krakow or good Generally, we have a very optimistic outlook on transport links such as Wrocław, which has a mo- the Polish real estate market, it is currently one torway link to Germany, or Gdańsk with good links of our strongest markets. to Nordic countries. Thank you for the conversation.

english version october 2015 Retail #69

Made in Poland fot: shutterstock in Galeria nad Wisłą

Not a long time ago the only lessees of the shopping centres were foreign brands. Today, however, the other part gets the balance shifted towards them. Popular Polish brands like the ones belonging to the LPP Group, but also Diverse, Gino Rossi, Vistula or CCC, are enjoying continued interest and their #offer competes without any problems with the biggest companies in the world.

author Edyta Potera, National Director, Retail Agency, JLL Poland

ntil recently, tenants of shopping is the footwear industry, where products by CCC market position. They follow the changing centers comprised mainly foreign (leader within the segment) enjoy great popu- expectations of increasingly demanding cus- brands. Nowadays, however, the scale larity followed by Kazar, Gino Rossi or Wojas. tomers by using the latest trends in fashion is gradually tipping the other way as Also, companies such as Apart, Kruk and Yes and design, marketing, employing celebri- well-knownU Polish retail chains such as LPP, have been dominating the jewelry industry for ties for their advertisement campaigns and Diverse, Gino Rossi, Vistula, CCC and others many years now. In addition, Polish producers conducting foreign expansions. Our national enjoy continuing interest among customers of male clothing lines, such as Bytom, Lavard, brands are perfectly aware of the fact that with their offers able to easily compete with Lancerto, Vistula, also continue to do well. a good product does not guarantee business global giants. National companies have gained Furthermore, the market has witnessed the success forever, and that the brand image in importance within the tenant mix and in- entrance of many new Polish brands, including is a necessity. Therefore, retailers expand creased their share in the brand structure of Rage Age Woman and A Tab (LPP). their occupied space, change their store ar- shopping centers. Furthermore, Polish brands Polish retailers have matured as the mar- rangement and focus on multichannel sales have started to occupy leading positions on ket has developed. Today, they draw upon as well as comprehensive communication many market segments. A good example of this Western trends in terms of building a strong with customers. Retail www.propertynews.pl #70

Debuts and exits majority of foreign retailers smells and sounds add to a real fashion and accessories segment, In 2014, Poland witnessed debuts launch their operations in Po- catering experience and cannot it is worth focusing on LPP (Re- of foreign brands from the fashion land within prime shopping cent- be matched by ordering food via served, Cropp, Mohito i inne), sector such as Nuna Lie, Olimp ers in Warsaw and other major the Internet. H&M, Deichmann and CCC. Live and Fight, Gattinoni Roma, agglomerations. Some companies have with- Companies from the consumer Inside, Devred 1902, Undiz and While Poland still attracts new drawn from Poland in the last electronics sector, such as RTV Twin – Set as well as the expan- brands and is an appealing loca- few years, including Bata, Cen- Euro AGD, Media Expert, Saturn sion of sportswear offer (Neo), tion for debuts and expansion tro, Charles Voegele, Cottonfield, are also active market players equipment (JOOP!), interior design due to growing purchasing power Gap and Nine West. There are and remain in good shape by (English Home), jewelry and ac- and increasing fashion aware- numerous reasons for such deci- meeting new market conditions cessories (Calvin Klein Watch & ness, we still do not have such sions. One of them is the intense and adjusting the size of their Jewelry) and cosmetics (Kiehl’s a developed retail sector when competition for customers who stores accordingly. The perfume Since 1851, Kiko Milano). We compared to Western European are becoming increasingly de- sector (Sephora and Douglas), also recorded changes within countries. Poland lacks brands, manding, more discerning and drugstores (Rossmann, Super the sports sector (CityFit) as well i.a., Debenhams, Forever 21, have a higher brand awareness. Pharm, Hebe) and stores provid- as toys (Imaginarium) and enter- American Apparel, Uniqlo, Urban Companies must skillfully “court” ing elements of interior design tainment (Leopark). First regular Outfitters and Primark, which are the consumer and compete with and DIY (Leroy Merlin, IKEA and very popular in other countries. other brands. They must respond Jysk) enjoy interest among cus- It is worth noting that the activ- to customers’ needs with a focus tomers. Some retailers such as ity of global luxury brands (e.g. on modern design as well as the H&M intensively search for new Armani Jeans, Agent Provocateur, layout of their stores, brand im- locations and launch new stores Louis Vuitton, Calvin Klein Watch & age, promotion and marketing. in smaller cities. Jewelry, Maserati and Rolls Royce) Sometimes the company launches in Poland has been steadily in- an expansion in Poland from less The tenant market in creasing. 70% of global luxury well-suited locations, for exam- stable development brands, originating mainly from ple by entering less well-known The Polish market is becoming Italy and France, are already avail- shopping centers outside major increasingly mature and saturat- able in Poland. The main barriers agglomerations while the best ed. Facing growing competition, limiting the development of the bridgeheads for further expansion brands will have to strategically luxury goods sector include too are leading shopping centers in and skillfully manage their de- few purchasers with appropriate the biggest cities where custom- velopment plans. Some of the disposable income, fluctuating ers are more willing to try new brands already have developed exchange rates and problems with brands. Some brands have lacked their store networks and, when selecting retail space of the right critical mass – an appropriate opening new stores, they have to quality. Nevertheless, it is worth number of new, good locations focus on and thoroughly analyze underlining that the number of and a broad promotion campaign the opportunity of the so-called buyers of luxury goods and ser- allowing them to establish and “cannibalization effect”. Some of vices in Poland is growing and this raise the brand awareness. On the brands will continue to opti- trend will continue into the future. numerous occasions, it is im- mize their portfolio by closely ana- Edyta Potera, Associate Director, It is estimated that the sales of portant who is responsible for lyzing the conditions and turnover Retail Agency, JLL luxury goods market in Poland the development of a big brand within specific locations and, as will increase by 20% on average – the mother company or the fran- a result, renegotiate their lease ‘bricks and mortar’ stores were in the next three years. chisee. Sometimes the combina- agreements, closing unprofitable opened by Desigual (previously Another sector whose devel- tion of the brand’s fashion offer stores in some locations and en- selling clothes in outlet centers) opment prospects are on the up and prices simply do not cater hancing offers in others by ex- and by Avon Studio (before avail- is the gastronomy which is now for the tastes, preferences and panding the occupied space. After able via direct sale channels and at bringing a prominent social as- abilities of customers. Among Pol- the expiration of their lease agree- stands within shopping centers). pect to shopping centers. New ish brands, Atlantic has recently ments, some brands might close Furthermore, Lee and Wrangler - concepts today attract customers filed for bankruptcy, while among their stores in shopping centers brands known in Poland for years for longer periods of time and the the foreign retailers– Quicksilver that have historically recorded an - have recently launched mono- gastronomy offer has become declared bankruptcy. There is no unsatisfactory turnover, a high brand stores for the first time on a huge attraction. As a result, ca- rule when it comes to retailers vacancy rate and have not gone the Polish market. tering units require larger space withdrawing from Poland- they through the remodeling process The biggest fashion debut on for lease. They usually occupy 10- can comprise low-level brands as and, therefore, exclusively rely on the Polish retail market in 2015 15% of the space within a shop- well as premium. Nevertheless, it new retail projects. was Superdry. Furthermore, fash- ping centre. In addition, many is worth pointing out that with- The situation on the Polish mar- ion brands such as Kiabi, with unusual catering points, such drawal from the Polish market is ket remains stable, we are past a range for the whole family, as mobile food trucks, are being a rather rare event. both a great boom and economic and sports Decimas and Courir launched. Despite gastronomy There are brands that have slowdown. Today, it is time for fur- also entered the Polish market. offer being extensively available expanded dynamically in Poland ther, thoroughly thought- out and The fitness offer has expanded on the Internet, elements such with Rossmann and Martes Sport organic development at a steady (Fitness24Seven) as well. The as surroundings, atmosphere, being prime examples. From the pace.

english version october 2015 $84.9 billion

Assets under management million worldwide: 20.7 square meters

largest provider of asset 4th management services globally*

IREI Real Estate Investment Manager Ranking

1. Brookfield Asset Management $129.3 bn 2. TIAA-CREF $102.9 bn 3. CBRE Global Investors $90.6 bn 4. Hines $84.9 bn 5. JP Morgan Asset Management $82.0 bn 6. The Blackstone Group $80.6 bn 7. TIAA Henderson Real Estate $77.0 bn 8. Invesco Real Estate $64.1 bn 9. Prudential Real Estate Investors $58.1 bn 10. Principal Real Estate Investors $57.2 bn

Discover our asset management services in Poland: Hines Poland tel.: +48 22 351 24 00 [email protected] www.hines.pl * Based on Institutional Real Estate Inc. December 31, 2014.