Nie moŜna wyświetlić obrazu. Na komputerze moŜe brakować pamięci do otwarcia obrazu lub obraz moŜe być uszkodzony. Uruchom ponownie komputer, a następnie otwórz plik ponownie. Jeśli czerwony znak x nadal będzie wyświetlany, konieczne moŜe być usunięcie obrazu, a następnie ponowne wstawienie go. .

„ARKADIA” Studio Projektowe Anna Moroz, 20-010 , ul. Graniczna 4/11 , NIP 712-116-04-56, REGON 48006849, tel./fax (0 81) 534 01 29 tel. kom (0501) 25 95 62, e -mail [email protected]

• urbanistyka

• architektura krajobrazu

• projektowanie ogrodów

• wizualizacje

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓ W ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY CZEMIERNIKI

Zał ącznik nr 1 Do Uchwały Nr Rady Gminy Czemierniki z dnia

Zleceniodawca:

Fot. Waldemar Krupa

Lublin 2013r.

CZEMIERNIKI

Zespół autorski: mgr Emilia Nie ćko - główny projektant (od IV. 2012r.) procedura prawna, uwarunkowania społeczno- gospodarcze mgr in Ŝ. arch. Jadwiga Jamiołkowska - główny projektant (w latach 2008 - 2012) kształtowanie przestrzeni mgr in Ŝ. Magdalena Ziółkowska - asystent głównego projektanta mgr in Ŝ. Małgorzata Kałczy ńska - współpraca ww. mgr Jacek Babuchowski - uwarunkowania przyrodnicze mgr in Ŝ. Remigiusz Krawczyk - energetyka mgr in Ŝ. Edward Pomorski - infrastruktura sanitarna Anna Moroz - tok formalno - prawny

SPIS TRE ŚCI

I. INFORMACJE WST ĘPNE ...... 7 1.WPROWADZENIE ...... 7 1.1 Przedmiot opracowania ...... 7 1.2 Cel opracowania ...... 7 1.3 Podstawa prawna opracowania ...... 7 1.4 Zadania studium ...... 7 II. STAN ZAGOSPODAROWANIA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU ...... 8 1.USYTUOWANIE W REGIONIE ...... 8 1.1 Poło Ŝenie geograficzne ...... 8 1.2 Poło Ŝenie w układzie funkcjonalno -przestrzennym województwa ...... 8 2.UWARUNKOWANIA KRAJOWE I REGIONALNE ...... 9 2.1 Poło Ŝenie gminy w stosunku do europejskich systemów przyrodniczych...... 9 2.2 Poło Ŝenie gminy w krajowym systemie obszarów chronionych ...... 10 2.3 Poło Ŝenie gminy w regionalnej sieci ekologicznej ...... 10 2.4 Poło Ŝenie w regionalnym systemie ochrony wód ...... 10 3.UWARUNKOWANIA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 10 3.1 Cechy fizjograficzne gminy ...... 10 3.2 Litosfera ...... 11 3.2.1 Rze źba terenu ...... 11 3.2.2 Hipsometria ...... 12 3.3 Pedosfera ...... 12 3.3.1 Gleby - naturalne uwarunkowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej ...... 12 3.4 Hydrosfera ...... 13 3.4.1Wody podziemne...... 13 3.4.2 Wody powierzchniowe ...... 14 3.5 Klimat ...... 15 3.5.1 Główne cechy klimatu ...... 15 3.5.2 Warunki klimatu lokalnego ...... 16 3.6 Szata ro ślinna ...... 16 3.7 Świat zwierz ęcy ...... 18 3.8 Walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy oraz stan ich ochrony prawnej ...... 19 3.8.1 Osobliwo ści przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej...... 19 3.8.2 Walory krajobrazu przyrodniczego ...... 20 3.8.3 Ochrona przyrody ...... 21 3.9 Zasoby przyrodnicze i stan ich ochrony prawnej...... 22 3.10 Ekologia krajobrazu ...... 27 3.10.1 Funkcjonowanie ekosystemów ...... 27 3.10.2 Rodzaj i struktura układu ekologicznego ...... 28 3.10.3 Zasady funkcjonowania systemu ekologicznego ...... 29 3.11 Waloryzacja przyrodniczo - krajobrazowa gminy ...... 30 3.12 Ocena stanu ochrony przyrody i krajobrazu ...... 31

3.12.1 Ocena warunków środowiska przyrodniczego w aspekcie mo Ŝliwych kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy ...... 31 4.UWARUNKOWANIA KULTUROWE - STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW 33 4.1 Dziedzictwo kulturowe ...... 33 4.2 Ochrona prawna ...... 36 4.2.1 Wykaz obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków ...... 36 5.UWARUNKOWANIA LOKALNE SPOŁECZNO -GOSPODARCZE ...... 41 5.1Uwarunkowania demograficzne ...... 41 5.2 Warunki i jako ść Ŝycia ludno ści ...... 42 5.3 Bezpiecze ństwo ludno ści i jej mienia ...... 42 5.4 Uwarunkowania rozwoju gospodarczego- stan, potrzeby i mo Ŝliwo ści rozwoju ...... 43 6.UWARUNKOWANIA STANU ZAGOSPODAROWANIA GMINY ...... 45 6.1 Sie ć osadnicza...... 45 6.2 Struktura uŜytkowania terenów ...... 45 6.3 Zabudowa mieszkaniowa ...... 45 6.4 Usługi publiczne ...... 46 6.5 Usługi komercyjne, przemysł ...... 47 6.6 Gospodarstwa rolne produkcyjne ...... 47 6.7 Urz ądzenia obsługi rolnictwa ...... 47 6.8 Turystyka i rekreacja ...... 48 7.UWARUNKOWANIA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ...... 48 7.1 Komunikacja ...... 48 7.1.1 Stan istniej ący sieci drogowej ...... 48 7.1.2 Komunikacja kolejowa ...... 50 7.2 Gospodarka wodno - ściekowa ...... 50 7.2.1 Zaopatrzenie w wod ę ...... 50 7.2.2 Odprowadzanie ścieków...... 50 7.2.3 Gospodarka cieplna i gazyfikacja ...... 51 7.2.4 Gospodarka odpadami ...... 51 7.3 Elektroenergetyka ...... 51 7.4Telekomunikacja ...... 52 III. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY ...... 52 1.CELE ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY ...... 52 2.KIERUNKI ZMIAN W STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ ORAZ W PRZEZNACZENIU TERENU . . …...... 53 3. PARAMETRY I WSKA ŹNIKI DOTYCZ ĄCE ZAGOSPODAROWANIA ORAZ U śYTKOWANIA TERENÓW, W TYM TERENY WYŁ ĄCZONE Z ZABUDOWY ...... 53 4.OBSZARY ORAZ ZASADY OCHRONY PRZYRODY, OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 57 4.1 Zało Ŝenia i cele ekologicznego rozwoju ...... 57 4.2 Kierunki kształtowania struktury ekologicznej gminy ...... 58 4.3 Kierunki kształtowania systemu ekologicznego ...... 59

4.4 Ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej ...... 59 4.5 Zasady ochrony i zagospodarowania przestrzennego obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych ...... 60 4.6 Zasady ochrony i zagospodarowania przestrzennego obszarów o podwy Ŝszonym potencjale ekologicznym wymagaj ącym ochrony planistycznej ...... 60 4.7 Ustalenia dotycz ące bezpiecze ństwa ekologicznego gminy ...... 62 4.8 Zasady gospodarowania zasobami naturalnymi oraz kierunki ochrony jako ści środowiska i jego rekultywacji ...... 62 5.OBSZARY I ZASADY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ...... 64 5.1 Zasady ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego:...... 64 5.2 Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 65 5.3 Zasady ochrony prawnej zespołów i obiektów zabytkowych ...... 66 6.KIERUNKI DZIAŁA Ń POLITYKI PRZESTRZENNEJ ...... 68 6.1 Obszary na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego ...... 68 6.2 Obszary dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ...... 69 6.3 Zasady kształtowania i u Ŝytkowania przestrzeni publicznych ...... 69 6.4 Obszary wsparcia ...... 73 7.GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU GMINY ...... 74 7.1 Kierunki rozwoju osadnictwa ...... 74 7.2 Kierunki rozwoju rolnictwa ...... 75 7.3 Kierunki rozwoju turystyki ...... 76 7.4 Kierunki rozwoju usług, przedsi ębiorczo ści i przemysłu ...... 81 8.KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI...... 84 9.KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ...... 86 9.1 Rozwój systemów zaopatrzenia w wod ę ...... 86 9.2 Rozwój systemów gospodarki ściekowej ...... 87 9.3 Rozwój systemów gospodarki cieplnej i gazyfikacji ...... 87 9.4 Rozwój systemów gospodarki odpadami...... 87 9.5 Rozwój elektroenergetyki ...... 88 9.6 Rozwój telekomunikacji ...... 89 9.7 Ruroci ąg naftowy Płock - Brody ...... 89 IV. ZASADY ZAGOSPODAROWANIA GŁÓWNYCH JEDNOSTEK STRUKTURALNYCH ...... 90 V. SYNTEZA USTALE Ń I UZASADNIENIE ROZWI ĄZA Ń PRZYJETYCH W STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA GMINY CZEMIERNIKI ...... 110

CZ ĘŚĆ GRAFICZNA

Rys. 1 - Podział administracyjny Rys. 2 - Układ komunikacyjny Rys. 3 - Infrastruktura techniczna Rys. 4 - Ochrona środowiska przyrodniczego Rys. 5 - Ochrona środowiska kulturowego Rys. 6 - Stanowiska archeologiczne Rys. 7 - Turystyka Rys. 8 - Strefy funkcjonalno - przestrzenne

I. INFORMACJE WSTĘPNE

1.WPROWADZENIE

1.1 Przedmiot opracowania

Przedmiotem opracowania jest Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czemierniki w jej granicach administracyjnych.

1.2 Cel opracowania

Celem opracowania jest okre ślenie zasad polityki przestrzennej gminy, opartej o kompleksowe rozpoznanie jej uwarunkowa ń przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych oraz istniej ącego stanu zagospodarowania wraz z ocen ą mo Ŝliwo ści rozwoju społeczno - gospodarczego. Ustalenia studium maj ą stanowi ć podstaw ę sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz koordynacji programów rozwojowych i realizacji zada ń wynikaj ących z polityki samorz ądu.

1.3 Podstawa prawna opracowania

Podstaw ą prawn ą opracowania Studium jest ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (opublikowana w Dz. U. Nr 80, poz. 717 z dnia 10 maja 2003 r. z pó źn. zm.) oraz Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz.U. Nr 118, poz. 1233).Podstaw ę formaln ą stanowi Uchwała w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czemierniki Nr XVII/93/08 z dnia 28 listopada 2008r. Dokument studium obejmuje: -tekst ustale ń Studium, stanowi ący Zał ącznik Nr 1 -rysunek Studium w skali 1: 10 000, stanowi ący Zał ączniki Nr 2a - Uwarunkowania rozwoju i 2b - Kierunki zagospodarowania przestrzennego, -rozstrzygni ęcie o sposobie uwzgl ędnienia uwag – stanowi ący Zał ącznik Nr 3.

1.4 Zadania studium

Zadaniem studium jest: 1) Zidentyfikowanie kompleksowych uwarunkowa ń rozwojowych gminy, jej potrzeb oraz problemów do rozwi ązania; 2) Okre ślenie podstawowych kierunków rozwoju i mo Ŝliwo ści przekształce ń funkcji terenów; 3) Stworzenie podstaw formalnych prowadzenia negocjacji w zakresach ponadlokalnych zada ń publicznych; 4) Stworzenie podstaw zmian miejscowych planów zagospodarowania, a tak Ŝe koordynacji realizacji programów rozwojowych i inwestycyjnych; 5) Okre ślenie podstaw formułowania strategii i programów, dotycz ących realizacji okre ślonych celów i zada ń wynikaj ących z polityki samorz ądu, dla których istotne znaczenie ma zapewnienie warunków rozwoju zrównowa Ŝonego, na który składaj ą si ę: − układ sieci osadniczej, wielko ść i sposób rozmieszczania zespołów osadniczych, − struktura przestrzenno - funkcjonalna obszarów zabudowy, − struktura terenów rolniczych i rekreacyjnych, − sposób rozmieszczenia, wzajemne relacje i układy wewn ętrzne przestrzeni publicznych, koncentracji zatrudnienia i usług, zespołów zabudowy mieszkaniowej, terenów otwartych i zieleni, układów komunikacji i infrastruktury technicznej.

II. STAN ZAGOSPODAROWANIA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU

1.USYTUOWANIE W REGIONIE

1.1 Położenie geograficzne

Gmina Czemierniki jest usytuowana w północnej cz ęś ci województwa lubelskiego, w powiecie radzy ńskim. Od północy graniczy z gminą Radzy ń Podlaski i miastem Radzy ń Podlaski, od zachodu z gmin ą Borki, od południowego zachodu i południa z gmin ą Ostrówek, od wschodu z gmin ą Wohy ń, a od południowego - wschodu z gmin ą Siemie ń. Granice od wschodu i zachodu tworzy rzeka Ty śmienica, natomiast od pozostałych stron najcz ęś ciej drogi śródpolne, rzadziej śródle śne i przyle śne. Gmina posiada kształt rombu zorientowanego w kierunku N-S. Rozci ągło ść południkowa gminy wynosi 17 km, a równole Ŝnikowa 12 km. Środek geometryczny gminy znajduje si ę w pobli Ŝu ośrodka gminnego. Najdalej wysuni ętymi punktami gminy s ą: − na północ- punkt poło Ŝony na równole Ŝniku 51 °44’52’’, − na południe- punkt poło Ŝony na równole Ŝniku 51 °35’59’’, − na wschód- punkt poło Ŝony na południku 22 °43’37’’, − na zachód- punkt poło Ŝony na południku 22 °32’8’’.

Gmina Czemierniki jest w cało ści poło Ŝona w dorzeczu Ty śmienicy - rzeki III rz ędu uchodz ącej do Wieprza w rejonie Kocka. Ty śmienica reprezentuje tym średniej rzeki przepływaj ących przez obszary b ędące pod wpływem procesów torfotwórczych. Ty śmienica opływa szerokim łukiem gmin ę od wschodu, zachodu i północy, najwi ększym prawobocznym dopływem jest Stara Piwonia, której uj ściowy odcinek na dystansie 2 km stanowi granic ę gminy. Poza granic ą gminy uchodz ą do Ty śmienicy dwa inne prawoboczne dopływy: Białka oraz Bystrzyca Północna. Lewoboczne dopływy Ty śmienicy to bezimienne strugi. Szeroko ść doliny w przekroju wynosi od 1,5 km do 2,0 km.

1.2 Położenie w układzie funkcjonalno -przestrzennym województwa

Gmina Czemierniki nale Ŝy do powiatu radzy ńskiego, jest usytuowana w odległo ści ok. 15 km od miasta Radzy ń Podlaski, a ok. 57 km od stolicy województwa, jako centralnego o środka administracyjno - usługowego. Gmina znajduje si ę w znacznej odległo ści od o środków miejskich - najbli Ŝej znajduje si ę Kock, w odległo ści ok. 22 i 31 km od miasta i Lubartów - ośrodki skupiaj ące usługi publiczne i komercyjne o oddziaływaniu ponadlokalnym. Gmina Czemierniki zajmuje powierzchni ę 107,7 km 2. Pod wzgl ędem administracyjnym sie ć osadnicza liczy 9 sołectw i 8 miejscowo ści. Gmina znajduje si ę w południowej cz ęś ci powiatu radzy ńskiego, zajmuje ok.11,5 % jego powierzchni (0,4 % powierzchni województwa) oraz obejmuje ok. 7,6 % ludno ści powiatu (0,2% ludno ści województwa). Pod wzgl ędem g ęsto ści zaludnienia znajduje w śród gmin powiatu radzy ńskiego nale Ŝą cych do obszarów o najni Ŝszych wska źnikach; średni wska źnik zaludnienia - w gminie wynosi 43 osób na km 2, średni wska źnik dla powiatu - 63, a dla województwa 86 osób na km 2. Gmina wyró Ŝnia si ę spo śród gmin korzystn ą struktur ą uŜytkowania terenu, która odzwierciedla w miar ę zrównowa Ŝony układ funkcjonalno - przestrzenny w aspekcie przyrodniczym i gospodarczym. Gmina znajduje si ę poza głównym systemem powi ąza ń komunikacyjnym o znaczeniu krajowym i regionalnym. W pobli Ŝu granicy północno-zachodniej gminy Czemierniki przebiega (gmina Radzyn Podlaski) droga krajowa nr 19, zaliczona do dróg ekspresowych (S-19), pełni ona istotne funkcje w systemie transportowym Polski wschodniej i północnej; jednak skomunikowanie gminy Czemierniki z tras ą drogi krajowej jest niewielkie. W północnej cz ęś ci gminy na odcinku ok. 4 km - uko śnie przebiega droga wojewódzka nr 814, b ędąca ł ącznikiem mi ędzy drog ą wojewódzk ą nr 815 a drog ą krajow ą nr 63. Drogi te stanowi ą powi ązanie północnej cz ęś ci województwa (droga krajowa -z Łukowa przez Radzy ń Podlaski) oraz środkowej cz ęś ci województwa (droga wojewódzka - z Lubartowa przez gmin ę Siemie ń i Parczew) oraz przez Wisznice z mi ędzynarodowym przej ściem -8- drogowym polsko - białoruskim w Sławatyczach. Droga nr 814 odgrywa bardzo istotn ą funkcj ę w komunikacyjnych powi ązaniach gminy z systemem transportowym województwa. Ponadto na terenie gminy znajduje si ę 8 odcinków dróg powiatowych o długo ści ogółem ok.50,3 km oraz 63 drogi nale Ŝą ce do sieci dróg gminnych o ł ącznej długo ści ok.104 km, w zdecydowanej wi ększo ści b ędące drogami gruntowymi. Gmina Czemierniki wyró Ŝnia si ę dosy ć atrakcyjnym naturalnym potencjałem krajobrazowo - turystycznym oraz średnim potencjałem rolniczym. Na atrakcyjno ść turystyczno - wypoczynkow ą składaj ą si ę walory przyrodnicze i krajobrazowe doliny Ty śmienicy, harmonijny krajobraz kulturowy, kompleksy le śne (Bory Czemiernickie), znacz ący udział wód powierzchniowych a tak Ŝe lecznicze i turystyczne walory klimatu, zwłaszcza bioklimat lasów czemiernickich z dominuj ącymi drzewostanami sosnowego. Z czynników naturalnych decyduj ących o przydatno ści środowiska dla rekreacji - do ść atrakcyjna w gminie jest rze źba terenu. Nale Ŝy zwróci ć uwag ę na liczne wypukłe formy rze źby, umo Ŝliwiaj ące percepcj ę rozległych widoków, a tak Ŝe zwydmione tereny le śne. Najbardziej wyrazistym elementem rze źby terenu w gminie Czemierniki jest dolina Ty śmienicy. Najwy Ŝej nad poziom morza jest wyniesiona południowa cz ęść gminy. Kulminacja o rz ędnej 170,6 m n.p.m. wyst ępuje na północny - zachód od miejscowo ści Stójka. Najni Ŝej nad poziom morza, bo na wysoko ści 131,7 m jest poło Ŝona skarpa brzegowa koryta Ty śmienicy w rejonie miejscowo ści Podgaje. Deniwelacja w skali gminy wynosi 38,9 m, natomiast maksymalne deniwelacje w skali lokalnej - w strefie kraw ędziowej doliny Ty śmienicy si ęgaj ą 15 - 18 m na dystansie ok. 0,5 km. Nachylenie stoków si ęga 3-5º, co jest cech ą wyró Ŝniaj ącą rze źbę lekko falist ą. Najbardziej rozpowszechnion ą form ą geomorfologiczn ą w obszarze gminy s ą równiny, ponad równiny wyniesione s ą wysoczyzny morenowe, opadaj ą długimi stokami w kierunku Ty śmienicy, poci ęte podmokłymi b ądź suchymi dolinkami, a tylko incydentalnie krótkimi w ąwozami. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą w rejonie miejscowo ści Czemierniki, Bełcz ąc i Skoki. W północnej cz ęś ci obszaru gminy spotyka si ę do ść rozległe pagóry, oraz mniejsze formy - drobne pagórki o wysoko ściach wzgl ędnych 3-5 m w okolicach Stoczka i Stójki.

2.UWARUNKOWANIA KRAJOWE I REGIONALNE

2.1 Położenie gminy w stosunku do europejskich systemów przyrodniczych

W koncepcji Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej z 2003 r., która obejmowa ć ma i ł ączy ć ze sob ą obszary kluczowe dla europejskiego dziedzictwa przyrodniczego, Lubelszczyzna zajmuje wa Ŝne miejsce, poniewa Ŝ na jej terytorium znajduj ą si ę rozległe ekologiczne obszary w ęzłowe (w tym istniej ący i projektowany rezerwat biosfery), a tak Ŝe przecinaj ą go korytarze ekologiczne wskazywane do rangi paneuropejskiej. Za jeden z nich uznawany jest równole Ŝnikowy ci ąg dolinno - torfowiskowy łącz ący ze sob ą doliny Bugu i Wisły, a którego wa Ŝnym elementem jest dolina środkowej i dolnej Ty śmienicy. Jednym z najwa Ŝniejszych celów w dziedzinie ochrony przyrody, stojących przed krajami Unii Europejskiej, jest ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej poprzez zachowanie naturalnych siedlisk oraz dzikich gatunków flory i fauny. Cel ten ma by ć osi ągni ęty głównie poprzez utworzenie spójnej Europejskiej Sieci Ekologicznej, zwanej sieci ą NATURA 2000, zrównowa Ŝone gospodarowanie zasobami przyrodniczymi i ich stały monitoring. Strategia ta jest szczególnie widoczna w dwóch dyrektywach Unii Europejskiej, które stanowi ą prawn ą podstaw ę ochrony europejskiej flory i fauny: • Dyrektywie Rady 79/409/EEC z 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. Dyrektywy ptasiej), • Dyrektywie Rady 92/43/EEC z 1992 r. w sprawie ochrony naturalnych siedlisk i dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywie siedliskowej).

Sie ć NATURA 2000, która obecnie znajduje si ę w ko ńcowym stadium tworzenia, b ędą tworzyły: • Specjalne Obszary Ochrony (SOO), wytypowane w oparciu o dyrektyw ę siedliskow ą. • Obszary Specjalnej Ochrony (OSO), wytypowane w oparciu o dyrektyw ę ptasi ą.

Na terenie gminy znajduje si ę ostoja ptasia o nazwie Dolina Ty śmienicy i kodzie PLB 060004. Ostoja obejmuje dolin ę tej rzeki na odcinku od m. Ostrów Lubelski do miejsca, w którym Ty śmienica

-9-

łączy si ę ze starym korytarzem Wieprza o nazwie Wieprzysko. Ł ączna powierzchnia ostoi wynosi 7363, 66 ha: na terenie gminy zajmuje obszar 2107, 7 ha. Istnienie na terenie gminy obszaru Natura 2000 oznacza du Ŝe prawdopodobie ństwo, Ŝe w procedurach uzgadniania przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko b ędzie wymagane sporz ądzanie ocen oddziaływania tych przedsi ęwzi ęć na ten obszar. Dolina Ty śmienicy posiada równie Ŝ przyznany jej wcze śniej status ostoi ptasiej o znaczeniu europejskim (IBA) (Gromadzki i in.1994), a tak Ŝe status ostoi ochrony przyrody o takim samym znaczeniu (CORINE). Walory przyrodnicze doliny Ty śmienicy zostały dostrze Ŝone i docenione równie Ŝ w tzw. Krajowej Sieci Ekologicznej (ECONET- PL), b ędącej cz ęś ci ą Europejskiej Sieci Ekologicznej (EECONET). W sieci ECONET- PL środkowy i dolny odcinek doliny zaliczono do biocentrum Poleskiego Obszaru Węzłowego o kodzie 27 M. Obszar ten ju Ŝ na terenie gm. Kock styka si ę z korytarzem ekologicznym doliny Wieprza, któremu w sieci tej przypisano rang ę krajow ą i kod 47 k (Liro 1998).

2.2 Położenie gminy w krajowym systemie obszarów chronionych

Zgodnie z nieobowi ązuj ącą ju Ŝ ustaw ą o ochronie przyrody z 1991 r. krajowy system obszarów chronionych tworz ą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu. W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody zrezygnowano z takiej definicji, ale obiektywnie taka sie ć obszarów chronionych istnieje, poniewa Ŝ spójno ść tego układu przestrzennego wzajemnie uzupełniaj ących si ę form ochrony przyrody zapewniaj ą korytarze ekologiczne, którymi zgodnie z definicj ą zawartą w cytowanej ustawie, s ą obszary pomi ędzy dwoma lub wieloma obszarami chronionymi, umo Ŝliwiaj ące migracje ro ślin i zwierz ąt. Gmina Czemierniki znajduje si ę poza tym systemem, ale na jej terenie planowana jest jego rozbudowa. Zgodnie z Planem Zagospodarowania Województwa Lubelskiego (2002) planuje si ę m. in. utworzenie Ty śmienickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który z terenu gminy obejmowałby dolin ę Ty śmienicy oraz Bory Ty śmienickie.

2.3 Położenie gminy w regionalnej sieci ekologicznej

Regionaln ą (wojewódzk ą) sie ć ekologiczn ą tworz ą ostoje przyrody (biocentra) wraz z chroni ącymi je strefami buforowymi, a tak Ŝe korytarze ekologiczne, zapewniaj ące spójno ść tej sieci. W sieci dolina Ty śmienicy uznawana jest zarówno jako ostoja przyrody, jak i korytarz ekologiczny, podobnie zreszt ą, jak w mi ędzynarodowych systemach ochrony przyrody. Ponadto, Bory Czemiernickie stanowi ą cz ęść le śno - polnego korytarza, b ędącego tras ą migracji du Ŝych ssaków. Takie poło Ŝenie gminy, a wi ęc tranzytowo - węzłowe, powinno wymuszać ró Ŝnorodno ść działa ń zachowawczych i aktywnych (czynnych) w harmonizowaniu zagospodarowania gminy z układem naturalnym.

2.4 Położenie w regionalnym systemie ochrony wód

Gmina znajduje si ę w północno - zachodniej cz ęś ci Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 407 (chełmsko - zamojskiego). Ze wzgl ędu na brak izolacji wgł ębnych kredowych poziomów wodono śnych przewiduje si ę ustanowienie na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne obszaru ochronnego tego zbiornika. Jego cz ęść poło Ŝona w zachodniej stronie gminy, ze wzgl ędu na szczególnie du Ŝe zagro Ŝenie zanieczyszczeniem kredowych poziomów wodono śnych, traktowana jest jako tzw. Obszar Wysokiej Ochrony (OWO) wód podziemnych.

3.UWARUNKOWANIA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

3.1 Cechy fizjograficzne gminy

Pod wzgl ędem fizycznogeograficznym gmina le Ŝy na pograniczu dwóch obszarów: Europy Zachodniej i Europy Wschodniej (Kondracki 1998). Jej środkowa i zachodnia cz ęść znajduje si ę w obr ębie mezoregionów: Pradoliny Wieprza i Wysoczyzny Lubartowskiej. S ą to subregiony

-10- makroregionu o nazwie nizina Południowopodlaska. Skrajnie wschodnia cz ęść gminy zaliczana jest do Równiny Parczewskiej- subregionu Polesia Zachodniego. Krajobrazem naturalnym Pradoliny Wieprza jest równina zalewowa b ędąca jednym z gatunków krajobrazu zalewowego akumulacyjnego den dolin. Jej konstruktywnymi cechami s ą: płytkie wody podziemne i okresowe zalewy, dominacja mad, a tak Ŝe przewaga siedlisk ł ęgowych (Richling, D ąbrowski 1995). Krajobrazem naturalnym zarówno Wysoczyzny Lubartowskiej, jak i Równiny Parczewskiej jest, b ędący jednym z gatunków krajobrazu peryglacjalnego krajobraz równinny, miejscami przechodz ący w falisty. Ten gatunek krajobrazu wyró Ŝnia si ę w hydrosferze - zró Ŝnicowan ą gł ęboko ści ą wód podziemnych i rzadk ą sieci ą powierzchniow ą, a w pedosferze- dominacj ą gleb rdzawych i bielicowych, natomiast w ro ślinno ści potencjalnej - przewag ą siedlisk borów mieszanych i gr ądów.

3.2 Litosfera

3.2.1 Rzeźba terenu

Rze źba obszaru gminy posiada wyra źne pi ętno polodowcowe. Okre śli ć j ą mo Ŝna mianem rze źby staroglacjalnej. Najbardziej jej wyrazistym elementem jest dolina Ty śmienicy, nale Ŝą ca w cz ęś ci zachodniej i północnej gminy do Pradoliny Wieprza, a w cz ęś ci wschodniej - do Równiny Parczewskiej. Jej szeroko ść stopniowo ro śnie z biegiem rzeki od 1,5 km w przekroju Stara Wieś - Jezioro, przez 1,8 km w przekroju Skoki - Niew ęgłosz do 2 km w przekroju Bełcz ąc - Tchórzew. Wypełniona jest głównie osadami akumulacji organicznej, rzadziej madami ilastymi i piaszczystymi. W dolinie wyodr ębniaj ą si ę dwie główne terasy holoce ńskie: zalewowa ni Ŝsza o szeroko ści około 80 m, zbudowana głównie z piasków drobno - i średnioziarnistych z przewarstwieniami mad namułów i piasków próchnicznych oraz zalewowa wyŜsza zbudowana na ogół z torfów o mi ąŜ szo ści do 4m. Po środku doliny pomi ędzy Niew ęgłoszem i Lichtami a Skokami, a tak Ŝe w rejonie przysiółka Ostrowy, wyodr ębniaj ą si ę izolowane płaty terasy nadzalewowej plejstoce ńskiej zbudowane z piasków rzecznych, wyniesione około 1,5-2,0 m n. p. wody w rzece. Najbardziej rozległy i zwarty płat terasa tworzy po zachodniej stronie miejscowo ści Skoki. Przylega on od północy do równiny wodnolodowcowej. Powierzchni ę terasy Ŝłobi ą zagł ębienia, w cz ęś ci bezodpływowe wypełnione namułkami torfiastymi, a urozmaicaj ą równie Ŝ wydmy paraboliczne, b ądź wały wydmowe. Poza tym rejonem terasa nadzalewowa towarzyszy dolinie Ty śmienicy listw ą o zmiennej szeroko ści, natomiast brak jej zupełnie w prawym skrzydle doliny. Du Ŝą powierzchni ę w strefie przydolinnej we wschodniej cz ęś ci gminy zajmuj ą terasy kemowe plejstoce ńskie o szeroko ści od 1 do 3 km. S ą lekko nachylone ku dolinie i wynosz ą si ę ponad jej dno o 3-5m. Ich powierzchni ę urozmaicaj ą zagł ębienia po martwym lodzie. Przechodz ą one w sposób ci ągły w równin ę wodnolodowcow ą. Równiny wodnolodowcowe s ą najbardziej rozprzestrzenion ą form ą geomorfologiczn ą w obszarze gminy. Zwi ązane s ą z recesj ą stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego. Poniewa Ŝ zbudowane s ą z lu źnych piasków i piasków ze Ŝwirami odznaczaj ą si ę niewielkimi deniwelacjami. Utwory te wypełniaj ą obni Ŝenia wyrównuj ąc nierówno ści podło Ŝa. Ponad równiny wyniesione s ą wysoczyzny morenowe. Zbudowane s ą z glin zwałowych i opadaj ą długimi, połogami stokami w kierunku doliny Ty śmienicy. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą w rejonie miejscowo ści Czemierniki, Bełcz ąc i Skoki. Rozci ęte s ą b ądź podmokłymi dolinkami, b ądź suchymi dolinkami erozyjno - denudacyjnymi, a tylko incydentalnie (Bełcz ąc) krótkimi w ąwozami. W południowej cz ęści gminy pomi ędzy Antoniówk ą, a Wygnanowem w kilku izolowanych płatach wyst ępuj ą pokrywy pyłowe. S ą to formy pochodzenia eolicznego rozwini ęte na równinach wodnolodowcowych. Tworz ą je piaski pylaste lub pyły, cz ęsto lessopodobne, o mi ąŜ szo ści do 1,5 m. Do geomorfologicznych form drugorz ędnych spotykanych na terenie gminy nale Ŝą równie Ŝ, oprócz uprzednio wymienionych wydm i drobnych zagł ębie ń bezodpływowych (w cz ęś ci o genezie krasowej), do ść rozległe pagóry kemowe i drobne pagórki kemowe. Pierwsze z nich wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci gminy, za ś mniejsze formy, o wysoko ściach wzgl ędnych 3-5m, w okolicach Stoczka i Stójki.

-11-

Podsumowuj ąc, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe rze źba gminy jest monotonna, słabo rozczłonkowana i mało zró Ŝnicowana pod wzgl ędem genetycznym.

3.2.2 Hipsometria

Najwy Ŝej ponad poziom morza jest wyniesiona południowa część gminy. Kulminacja o rz ędnej 170,6 m n.p.m. wyst ępuje na lokalnym wododziale przebiegaj ącym na północny - zachód od miejscowo ści Stójka. Z tego rejonu powierzchnia topograficzna gminy stopniowo obni Ŝa si ę ku okalaj ącej gmin ę od wschodu, północy i zachodu dolinie Ty śmienicy. Najni Ŝej nad poziom morza, bo na wysoko ści 131,7 m, jest poło Ŝona skarpa brzegowa koryta Ty śmienicy w rejonie miejscowo ści Podgaje w skrajnie zachodniej cz ęś ci gminy. Deniwelacja w skali gminy wynosi wi ęc 38,9m, natomiast maksymalne deniwelacje w skali lokalnej wyst ępuj ą w strefie kraw ędziowej doliny Ty śmienicy, gdzie si ęgaj ą 15-18 m na dystansie około 0,5 km. Wysoko ści wzgl ędne, obliczane w polach 6- bocznych o powierzchni 10 km 2 (Uhorczak, Strojna 1974), na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci gminy wahaj ą si ę w granicach 20-30 m i stopniowo malej ą ku zachodowi do warto ści 10-20 m. Nachylenie stoków si ęga 3 - 5°, co jest cech ą wyró Ŝniaj ącą rze źbę lekko falist ą.

3.3 Pedosfera

W regionalizacji przyrodniczo - rolniczej Turskiego, Uziaka i Zawadzkiego (1993) gmina Czemierniki jest do ść zró Ŝnicowana siedliskowo. Cz ęść centralna i zachodnia nale Ŝy do rejonu o nazwie Małe Mazowsze. Odznacza si ę on dominacj ą gleb wytworzonych z piasków, glin z reguły odgórnie spiaszczonych do znacznej gł ęboko ści oraz gleb wytworzonych z semihydrogenicznych i hydrogenicznych (na terenie gminy wypełniaj ą dolinie Ty śmienicy). Cz ęść wschodnia gminy nale Ŝy do regionu o nazwie Równina Parczewska. Od granicz ących z ni ą regionów odró Ŝnia si ę o wiele wi ększym udziałem utworów pyłowych wodnego pochodzenia. Wytworzone z nich zostały gleby podmokłe, w znacznym stopniu ł ąkowe.

3.3.1 Gleby - naturalne uwarunkowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Generalnie gleby wykształcone s ą z piasków słabo gliniastych i gliniastych na przepuszczalnych piaskach lu źnych, rzadziej glinach. Wyra źną przewag ę powierzchniow ą nad glebami brunatnymi wła ściwymi (stosunkowo najcz ęś ciej wyst ępuj ącymi w południowej cz ęś ci gminy) i brunatnymi wyługowanymi (w zasadzie wyst ępuj ą tylko na gruntach miejscowo ści Niew ęgłosz) posiadaj ą gleby bielicowe i pseudobielicowe. S ą one rozpowszechnione w obszarze całej pozadolinnej (wysoczyznowej) cz ęś ci gminy. S ą u Ŝytkowane ornie, b ądź znajduj ą si ę pod lasami. W dolinach Ŝłobi ących wysoczyzn ę polodowcow ą wykształciły si ę czarne ziemie wła ściwe, rzadziej - czarne ziemie zdegradowane i gleby szare. S ą to gleby lekkie, nadmiernie uwilgotnione. Najwi ększe areały zajmuj ą na gruntach miejscowo ści Czemierniki i Skoki. Dolin ę Ty śmienicy wypełniaj ą gleby torfowe i torfowo - murszowe wykształcone z torfów niskich. Wyrazem walorów agroekologicznych gleb s ą kompleksy glebowo - rolnicze, okre ślaj ące predyspozycje siedlisk do uprawy wybranych ro ślin. Opracowanie ekofizjograficzne sporz ądzone dla gminy wskazuje:

• tereny o najwy Ŝszych walorach rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w śród których wyró Ŝniono kompleksy: − pszenny dobry- 420,5 ha (7,5% powierzchni gruntów ornych), − pszenny wadliwy- 11,4 ha (0,2% powierzchni gruntów ornych), − pastewny mocny- 255,1 ha (4,5% powierzchni gruntów ornych). • tereny o średnich walorach rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w śród których wyró Ŝniono kompleksy: − Ŝytni bardzo dobry- 1324,7 ha (23,5% powierzchni gruntów ornych),

-12-

− zbo Ŝowo- pastewny słaby- 106,7 ha (19,0 powierzchni gruntów ornych), − uŜytki zielone średnie- 1558,3 ha (74,9% powierzchni u Ŝytków zielonych). • tereny z glebami najsłabszymi, w śród których wyró Ŝniono kompleksy: − Ŝytni dobry- 1634,1 ha (29% powierzchni gruntów ornych), − Ŝytni słaby- 1567,4 ha (27,9% powierzchni gruntów ornych), − Ŝytni bardzo słaby- 308,5 ha (5,5% powierzchni gruntów ornych), − uŜytki zielone słabe i bardzo słabe- 523 ha (25,1% powierzchni u Ŝytków zielonych).

Gleby najlepsze koncentruj ą si ę w północnej cz ęś ci gminy (Podlas), a miejscami wyst ępuj ą równie Ŝ w cz ęś ci centralnej. W tej cz ęś ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej, która charakteryzuje si ę dobrymi glebami i licznymi gospodarstwami dobrze wyposa Ŝonymi pod wzgl ędem technicznym, intensywny rozwój gospodarki rolnej wymaga konsekwentnej ochrony gruntów rolnych przed przeznaczeniem ich na cele nierolnicze. Niezb ędne jest przy tym dopuszczenie do remontów i modernizacji istniej ących obiektów budowlanych, co ma szczególne znaczenie w przypadku obiektów słu Ŝą cych bezpo średnio produkcji, które towarzysz ą rozproszonej zabudowie. Gleby średnie tworz ą kilkana ście izolowanych konturów w cz ęś ci wysoczyznowej gminy, ale są spotykane wsz ędzie, cho ć najcz ęś ciej na terenach przyle śnych. Jak wynika z przytoczonej statystyki przewa Ŝaj ą gleby średnie i słabe. Sytuuje to gmin ę w grupie gmin o słabszych warunkach agroekologicznych. Czynnikiem o wa Ŝnym znaczeniu dla rolnictwa, ograniczaj ącym jego rozwój, jest zakwaszenie gleb, cz ęś ciowo uwarunkowane charakterem skał glebotwórczych, a cz ęś ciowo spowodowane zanieczyszczeniem atmosfery. Z kolei istotnym czynnikiem środowiskowym utrudniaj ącym rozwój gospodarki rolnej na wielu obszarach gminy jest narastaj ące zjawisko ugorowania i odłogowania gruntów rolnych.

3.4 Hydrosfera

W regionalizacji hydrograficznej Lubelszczyzny (Michalczyk, Wilgat 1998) gmina Czemierniki znajduje si ę w obszarze dwóch jednostek hydrograficznych: Mazowsza b ędącego subregionem Niziny Mazowieckiej i zajmuj ącego centraln ą i zachodni ą cz ęść gminy oraz regionu Polesie Lubelskie Północne, w granicach którego znajduje si ę skrajnie wschodnia cz ęść gminy. Subregion Mazowsze nale Ŝy do najubo Ŝszych pod wzgl ędem zasilania atmosferycznego (poni Ŝej 550 mm), du Ŝym deficytem wodnym i silnym zró Ŝnicowaniem g ęsto ści sieci wodnej. Równie niekorzystny bilans wodny posiada region Polesia. Małe opady (ok. 550mm) i du Ŝe parowanie sprawiaj ą, Ŝe odpływ, mały (nieco ponad 100 mm) i nieregularny, nale Ŝy do najmniejszych na mi ędzyrzeczu Wisły i Bugu. Natomiast sie ć wodna jest tu najg ęstsza (cho ć ta cecha na terenie gminy nie jest zauwa Ŝalna).

3.4.1Wody podziemne

Obszar gminy nale Ŝy do dwóch regionów hydrogeologicznych: • Lubelsko - podlaskiego, w granicach którego znajduje si ę niemal cała gmina, • Mazowieckiego, obejmuj ącego z terenu gminy jedynie jego północno - zachodni ą cz ęść .

W pierwszym z nich głównym poziomem wodono śnym s ą osady górnej kredy, a poziomami drugorz ędowymi utwory trzeciorz ędu (w gminie nie tworz ą warstwy wodono śnej) i czwartorz ędu. W drugim rejonie wody podziemne kr ąŜą w osadach czwartorz ędowych, w których tworz ą pi ętro główne, a gł ębiej równie Ŝ trzeciorz ędowych i kredowych (pi ętra drugorz ędne). Wody w poziomie górno kredowym kr ąŜą w systemie porowo - szczelinowym. Warstw ę wodono śną tworz ą margle, opoki i wapienie górnego mastrychtu znajduj ące si ę na gł ęboko ści 20-100 m. zwierciadło tego poziomu z reguły ma charakter napi ęty. Trzeciorz ędowy poziom wodono śny na terenie gminy nie posiada znaczenia u Ŝytkowego.

-13-

Czwartorz ędowy poziom wodono śny jest zwi ązany z osadami piaszczystymi ró Ŝnej mi ąŜ szo ści. Wody kr ąŜą w nim w systemie porowym. Poziom ten jest dwudzielny. Pierwszy z nich, górny, nadlinowy, ma charakter wierzchołkowy. Gdy wyst ępuje tu Ŝ pod powierzchni ą, tj. na gł ęboko ści do 0,5 m, tworz ą si ę trwałe podmokło ści. Najwi ęcej jest ich w dolinie Ty śmienicy, natomiast najgł ębiej, do 10 m, wyst ępuje na wierzchowinie w północnej i południowej cz ęś ci gminy. Poziom dolny wyst ępuje w osadach piaszczysto - Ŝwirowych na gł ęboko ści 20-35 m, cz ęsto pod warstw ą glin zwałowych, a jego zwierciadło najcz ęś ciej bywa napi ęte.

3.4.2 Wody powierzchniowe

Gmina jest w cało ści poło Ŝona w dorzeczu Ty śmienicy - rzeki III rz ędu, uchodz ącej do Wieprza w rejonie Kocka. Ty śmienica opływa gmin ę od wschodu, zachodu i północy szerokim łukiem, zbieraj ąc z reguły krótkie dopływy z wysoczyzn polodowcowych, a tak Ŝe wody z systemu melioracyjnego, zajmuj ącego cał ą dolin ę. Najwi ększym prawobocznym dopływem Ty śmienicy jest Stara Piwonia, której uj ściowy odcinek na dystansie 2 km stanowi granic ę gminy. Ju Ŝ poza granicami uchodz ą do Ty śmienicy dwa inne jej prawoboczne dopływy: Białka - na południowy zachód od miejscowo ści Lichty oraz Bystrzyca Północna, której uj ście znajduje si ę na wysoko ści miejscowo ści Bełcz ąc. Lewoboczne dopływy Ty śmienicy to bezimienne strugi. W klasyfikacji rzek pod wzgl ędem abiotycznym (geologicznym) Ty śmienica reprezentuje, podobnie jak Bystrzyca Północna, typ średniej rzeki przepływaj ącej przez obszary b ędące pod wpływem procesów torfotwórczych, Białka reprezentuje typ rzeki nizinnej piaszczysto gliniastej, natomiast pozostałe cieki- typ potoku nizinnego piaszczystego. Dla Ty śmienicy charakterystyczna jest du Ŝa nieregularno ść odpływu; miesi ęczne współczynniki odpływu wahaj ą si ę w granicach 0,52 - 1,52, a współczynnik nieregularno ści wynosi 3,0 (Wilgat 1998). Mo Ŝliwo ści retencyjne zlewni s ą bardzo małe (o wiele mniejsze od zlewni rzek wy Ŝynnych). Szczególnie jest to widoczne w czasie wzmoŜonych opadów lub podczas topnienia śniegów, kiedy rzeka wyst ępuje z brzegów, rozlewaj ąc si ę szeroko w dolinie i zalewaj ąc znaczny areał uŜytków rolnych. Ten niski wska źnik retencyjno ści wynika głównie z nieprzepuszczalnego płytkiego podło Ŝa w dolinach oraz bardzo małych spadków. W okresie suchych lat niektóre strugi wysychaj ą. Rzeki gminy posiadaj ą re Ŝim niwalny ( śnie Ŝny), silnie wykształcony (Paczy ński 1995). W kilku rejonach gminy woda stagnuje na powierzchni. S ą to albo torfianki, szczególnie liczne w dolinie Ty śmienicy w rejonie Bełcz ąca, albo tzw. zbiorniki astatyczne, do ść małe i płytkie, cechuj ące si ę du Ŝymi zmianami poziomu wody. Spotykane s ą najcz ęś ciej w izolowanych zagł ębieniach bezodpływowych typu ewapotranspiracyjnego. Najwi ększe z nich wyst ępuj ą w Czemiernikach i Brzezinach. W wyniku regulacji Ty śmienicy około 10 zakolowych odcinków rzeki (tzw. meandrów) zostało odci ętych od koryta tworz ąc niewielkie starorzecza. Zgodnie z „Aktualizacj ą programu małej retencji da nowego województwa lubelskiego” na terenie gminy planowane s ą nast ępuj ące obiekty małej retencji:

Lp Oznaczenie obiektu Nazwa i rodzaj Miejscowo ść obiektu 1. 533-P/Z/Z-III Zbiornik wodny Bełcz ąc Bełcz ąc 2. 534- N/Z/Z-III Zbiornik wodny Skoki Skoki 3. 535-N/Z/Z-III Zbiornik wodny Skruda Skruda Zielonka 4. 536-N/Z/Z-III Zbiornik wodny Stoczek Stoczek 5. 537-N/S/Z-III Zbiorniki wodne Skruda Skruda 6. 538-N/S/Z-III Stawy Skruda Skruda

-14-

Obiektem, który znacznie zwi ększy retencj ę w gminie jest zbiornik, który ma powsta ć w Stoczku w miejscu po kopalni torfu Wokas. Powierzchnia planowanego zbiornika ma wynie ść powy Ŝej 100 ha. Budowa wy Ŝej wymienionych zbiorników powinna by ć zgodna z zadaniami ochronnymi dla obszaru Natura 200 „Dolina Ty śmienicy”.

3.5 Klimat

Gmina le Ŝy w strefie klimatu umiarkowanego o narastaj ących w kierunku wschodnim wpływach klimatu kontynentalnego. W regionalizacji klimatycznej Lubelszczyzny A. i W. Zinkiewiczów (1975), której podstaw ą jest zró Ŝnicowanie kilku elementów klimatycznych w dziesi ęcioleciu 1951-1960, gmina sytuuje si ę w dziedzinie Lubartowsko - Parczewskiej, jednej z 6 wyodr ębnionych w rejonie lubelskim i uwa Ŝanej za niezbyt sprzyjaj ącą klimatycznie człowiekowi. Dziedzina ta odznacza si ę wysok ą średni ą roczn ą warto ści ą wilgotno ści wzgl ędnej powietrza (powy Ŝej 3,2 mb), znacznymi warto ściami parowania wody (860-900 mm w roku). Do ść du Ŝymi rocznymi anomaliami temperatury powietrza (1,2 - 1,4 °C) oraz jednymi z najwi ększych w województwie średnimi rocznymi pr ędko ściami wiatru (3,0 - 3,5 m/sek). W regionalizacji klimatycznej Polski wg A. Wosia (1999), której podstaw ą s ą frekwencje ró Ŝnych typów pogody, gmina Czemierniki sytuuje si ę w Regionie Wschodniomałopolskim, jednym z wi ększych regionów klimatycznych, które w liczbie 28 zostało wyró Ŝnionych na terenie kraju. Region ten obejmuje wschodni ą część Wy Ŝyny Małopolskiej (a zachodni ą Wy Ŝyny Lubelskiej) i południowy skraj Niziny Mazowieckiej (wraz z gminą Czemierniki). W regionie tym na uwag ę zasługuje wyst ępuj ąca tutaj stosunkowo mała liczba dni z pogod ą umiarkowanie ciepł ą, których średnio w roku jest 122. Wśród nich mało jest dni (mniej ni Ŝ 40) z du Ŝym zachmurzeniem. Stosunkowo liczniej natomiast zjawiają si ę dni z pogod ą przymrozkow ą umiarkowanie zimn ą z opadem (jest ich w roku około 14) oraz niektóre typy pogód z grupy mro źnych. Pogoda umiarkowanie mro źna z opadem cechuje 10 dni w roku, a pogoda do ść mro źna z opadem - prawie 11 dni. Natomiast w regionalizacji klimatycznej Lubelszczyzny B. M. Kaszewskiego (2008), której podstaw ą jest zró Ŝnicowanie na 9 cech charakteryzuj ących do ść ogólnie warunki klimatyczne i której dokonano z wykorzystaniem metody izogradientów klimatycznych E. Romera (1949), gmina Czemierniki znajduje si ę przy zachodniej granicy Regionu Poleskiego, jednego z 8 wydzielonych w obszarze województwa. Region ten cechuje si ę bardzo mał ą zmienno ści ą warto ści wi ększo ści elementów klimatu. Średnia roczna temperatura powietrza w tym regionie wynosi ok. 550 mm. Pokrywa śnie Ŝna zalega średnio przez 65-70 dni. Jest to obszar nale Ŝą cy do terenów o najwi ększym saldzie bilansu promieniowania w Polsce (Miara i in. 1987), usłonecznieniu rzeczywistym ponad 1650 godzin i usłonecznieniu wzgl ędnym powy Ŝej 38% (Ko źmi ński, Michalska 2005) a tak Ŝe o najwi ększym stopniu kontynentalizmu termicznego (Degórski 1984).

3.5.1 Główne cechy klimatu

Decyduj ący wpływ na kształtowanie si ę klimatu w tej cz ęś ci Lubelszczyzny wywieraj ą masy powietrza polarno-morskiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6,9-7,2 °C, a wi ęc jest ni Ŝsza, ni Ŝ średnia temperatura w Regionie Poleskim. Równie Ŝ krótszy ni Ŝ w regionie jest okres wegetacyjny, tu nie przekraczaj ący 210 dni. Natomiast średnie roczne warto ści usłonecznienia nale Ŝą do najwy Ŝszych w Polsce przekraczaj ąc 4,5 h/ dob ę (Kuczmarski niepubl.). Średnie roczne zachmurzenie ogólne nieba wynosi (w skali 0 -10) 6,6 (Kaszewski 2008). Najwi ększe wyst ępuje w listopadzie i grudniu, a najmniejsze we wrześniu i czerwcu. Średnia roczna suma opadów waha si ę w granicach 530-540 mm. Najwi ększe ilo ści opadów przypadaj ą na sezon letni z maksimum w lipcu i sierpniu, natomiast najmniejsze na zim ę (grudzie ń - marzec). Średnia roczna ilo ść dni z opadem ≥1,0 mm nie przekracza 100, a średnio roczna ilo ść dni

-15- z opadem ≥10,0 mm wynosi 12-13 (Kaszewski 2008). Zachodnim skrajem gminy przebiega szlak gradowy, którym burze przemieszczaj ą si ę na ogół z północy na południe (Ko źmi ński 1964). Średnia roczna liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną si ęga 70 (Kaszewski 2008). Dominuj ą wiatry z sektora południowo - zachodniego i zachodniego. Średnia roczna liczba dni z pokrywa śnie Ŝną si ęga 70 (Kaszewski 2008). Dominuj ą wiatry z sektora południowo - zachodniego i zachodniego. Średnia roczna pr ędko ść wiatru w rejonie gminy wynosi 3,0 m/sek. Najwi ększe pr ędko ści wiatru obserwowane s ą w styczniu (4,0 m/sek.), za ś najmniejsze w sierpniu (1,2 m/sek.). Ze wzgl ędu na du Ŝą powierzchni ę obszarów z płytk ą woda gruntow ą wska źnik parowania jest wysoki. Wynosi on 760 mm i jest wyra źnie wy Ŝszy od średniej rocznej sumy opadów. Prowadzi to do powstania okresowych deficytów wody. Poniewa Ŝ jesieni ą i zim ą parowanie jest znacznie ni Ŝsze od zasilania atmosferycznego istniej ą wówczas dogodne warunki do retencjonowania wody w systemie melioracyjnym i, tym samym, do uzupełnienia zasobów wód podziemnych.

3.5.2 Warunki klimatu lokalnego

Z punktu widzenia potrzeb mieszka ńców i wypoczynku, zwłaszcza pobytowego, bardzo wa Ŝne s ą cechy klimatu lokalnego (topoklimatu), wpływaj ącego w głównej mierze na bioklimat (to jest zespół czynników meteorologicznych wpływaj ących na organizmy Ŝywe, w tym na zdrowie człowieka). W gminie Czemierniki warunki te s ą silnie zró Ŝnicowane. Najkorzystniejszymi warunkami klimatycznymi odznaczaj ą si ę tereny wierzchowinowe, płaskie lub nachylone do 2°(skrajnie północna i centralna cz ęść gminy) oraz zbocza o ekspozycji południowej (tereny po północnej stronie zwartej zabudowy miejscowo ści Lichty) o suchym podło Ŝu. Obszary te posiadaj ą najlepsze warunki radiacyjne. Korzystnymi warunkami klimatycznymi odznaczaj ą si ę ni Ŝsze partie zboczy południowych oraz zbocza zachodnie (rejon Bełcz ąca) i wschodnie (rejon Stoczka). W porównaniu z najwy Ŝsz ą kategori ą s ą nieco chłodniejsze. Nasłonecznienie jest tu dobre, a przewietrzanie umiarkowane. Mało korzystnymi warunkami odznaczaj ą si ę zbocza ekspozycji północnej (Skoki), tj. tereny o gorszych warunkach termicznych i wilgotno ściowych ni Ŝ obszary I i II kategorii. Natomiast niekorzystnymi warunkami klimatycznymi odznacza si ę podmokła dolina Ty śmienicy oraz podmokłe zagł ębienia bezodpływowe. Dla terenów tych charakterystyczne s ą wyra źne wska źniki termiczno - wilgotno ściowe oraz du Ŝa cz ęsto ść wyst ępowania mgieł i oparów mgielnych. Na podkre ślenie zasługuje bioklimat lasów czemiernickich z dominuj ącymi drzewostanami sosnowymi rosn ącymi na siedliskach boru świe Ŝego i boru mieszanego świe Ŝego. Jest on specyficzny pod wzgl ędem bioterapeutycznym i psychoregulacyjnym, poniewaŜ oddziaływuje stabilizuj ąco na schorzenia układu oddechowego.

3.6 Szata roślinna

W regionalizacji synchrologicznej (W. Matuszkiewicz 1980), której podstaw ą jest tylko lokalny inwentarz, tj. obecno ść zbiorowisk, a nie ich udział powierzchniowy, odcinek Ty śmienicy stanowi ący wschodnie obrze Ŝe gminy, nale Ŝy do jednostki II-go rz ędu Polesie Zachodnie, jednostka wyró Ŝnia się: • duŜą rol ą zbiorowisk torfowiskowych zmieszanych głównie z torfowiskami niskimi, • kontynentalnymi odmianami borów sosnowych i kserotermicznych muraw piaskowych, • istotnym znaczeniem bagiennych lasów olszowych i zaro śli brzozowo - łozowych.

Pozostała cz ęść gminy, stanowi ąca około 90% jej obszaru, nale Ŝy do jednostki III-go rz ędu o nazwie Niziny Środkowo- i Wschodniopolskie, nale Ŝą cej do jednostki II-go rz ędu o nazwie Niziny Środkowopolskie. Wspomniana jednostka III-go rz ędu charakteryzuje si ę: • brakiem lasów bukowych i ni Ŝowych świerczyn, • granicznym zasi ęgiem niektórych zespołów zachodnio - środkowo - europejskich (np. środkowoeuropejskich borów sosnowych świe Ŝych, regionalnych postaci zespołów segetalnych na ubo Ŝszych siedliskach),

-16-

• zast ępowaniem gr ądów środkowoeuropejskich gr ądami subkontynentalnymi z du Ŝym udziałem lipy, • wyst ępowaniem wschodnioeuropejskich zespołów borów i borów mieszanych w zachodnich postaciach regionalnych.

W regionalizacji geobotanicznej wg J. Matuszkiewicza (1993) gmina Czemierniki sytuuje si ę w podkrainie Południowopodlaskiej, nale Ŝą cej do krainy Południowo - Mazowiecko - Podlaskiej, będącej subregionem podziału Mazowieckiego. Dolina Ty śmienica oraz cała cz ęść gminy poło Ŝona na południe od niej nale Ŝy do okr ęgu Równiny Lubartowskiej cz ęść gminy poło Ŝona po północnej stronie doliny Ty śmienicy nale Ŝy do podokr ęgu Łukowsko - Radzy ńskiego b ędącego subregionem okr ęgu śelechowsko - Łukowskiego. Wyst ępuj ące na terenie gminy siedliska wskazuj ą, ze panuj ącym typem ro ślinno ści potencjalnej jest, jaka mogłaby tu zapanowa ć w warunkach nieskr ępowanej sukcesji ekologicznej, jest gr ąd subkontynentalny lipowo - dębowo - grabowy ( Tilio - Carpinetum ) w odmianie środkowopolskiej i serii ubogiej. Tylko na bardziej Ŝyzne siedliska powróciłby gr ąd w serii Ŝyznej. Z piaszczysto- Ŝwirowymi pagórami kemowymi s ą zwi ązane siedliska d ąbrowy świetlistej ( Potentillo albae- Quercetum typicum ), natomiast z zatorfion ą dolin ą Ty śmienicy - ni Ŝowe ł ęgi olszowe i jesionowo - olszowe siedlisk wodno gruntowych, okresowo lekko zabagnionych ( Circaeo - Alnetum ). Na terenie gminy stwierdza si ę wyst ępowanie zbiorowisk wodnych i szuwarowych ł ąkowo - pastwiskowych, le śnych i zaro ślowych oraz synantropijnych. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą zbiorowiska synantropijne, bo blisko 80% obszaru gminy.

1) Zbiorowiska wodne i szuwarowe Zbiorowiska wodne wyst ępuj ą w wodach o ró Ŝnej gł ęboko ści, to jest w stawach, oczkach wodnych pochodzenia naturalnego i sztucznego, korytach rzecznych oraz rowach melioracyjnych. Reprezentowane s ą przez zespoły lilii wodnych ( Nupharo - Nympharetum albae z gr ąŜ elem i grzybieniem białym), ramienic ( Charetea ) z ramienicami i krynicznikami oraz moczarki kanadyjskiej ( Elodea canadensis ). W wodach wolniej płyn ących spotykany jest zespół strzałki wodnej (Sparganium emersum ), a w wodach stoj ących zbiorowiska drobnych ro ślin pływaj ących z klasy Lemnetaea . Spo śród zespołów szuwarowych (przywodnych) wyró Ŝnia si ę zespoły: Typhetum latifoliae z pałk ą szerokolistn ą ( Typha latifolia ) i w ąskolistn ą ( Typha angustifolia ) a tak Ŝe zespół szuwaru trzcinowego ( Phragmitetum Australis ) z panuj ącą trzcin ą pospolit ą (Phragmites Australis ).

2) Zbiorowiska ł ąkowo - pastwiskowe Zbiorowiska ł ąkowe koncentruj ą si ę w dolinie Ty śmienicy. Nale Ŝą do nich ł ąki i ko śno - pastwiskowe z rz ędu Arrhenatharatalia , ł ąki trz ęś licowe nale Ŝą ce do rz ędu Molinietalia a tak Ŝe zbiorowiska wysokich turzyc nale Ŝą ce do zwi ązku Magnocaricion . Zbiorowiska z rz ędu Arrhenatharatalia zajmuj ą półnaturalne i antropogeniczne siedliska eutroficzne i mezotroficzne okresowo zalewane wodami powierzchniowymi. Tworz ą głównie nast ępuj ące gatunki: szczaw jadalny, kłosówka wełnista, rze Ŝucha ł ąkowa, kostrzewa ł ąkowa, kupkówka pospolita, stokłosa mi ękka, tymotka ł ąkowa, koniczyna ł ąkowa i wiechlina zwyczajna. Zbiorowiska nale Ŝą ce do rz ędu Molinietalia posiadaj ą charakter naturalny lub półnaturalny. S ą zwi ązane z ł ąkami jednoko śnymi, rzadziej dwuko śnymi i przemienno ko śno - pastwiskowymi. Gatunkiem przewodnim jest trz ęś lica modra. Spotykane s ą tu równie Ŝ: pełnik europejski, bluszczyk kurdybanek, krwi ści ąg lekarski, jaskier ostry, wi ązówka błotna i bodziszek błotny. Zbiorowiska wysokich turzyc składaj ą si ę głównie z turzycy: sztywnej, ciborowatej i dzióbkowatej, a tak Ŝe szaleju jadowitego.

3) Murawy napiaskowe Zajmuj ą pobocza dróg śródle śnych, niezalesione wydmy oraz nieu Ŝytki zwi ązane z wyrobiskami powstałymi po eksploatacji piasku. Najcz ęś ciej s ą to zbiorowiska z dominacj ą szczotlichy siwej ( Spergulo vernalis - Corynephoretum ) lub macierzanki piaskowej ( Festuco - Thymetum serpylli ).

-17-

Zajmuj ą ubogie gleby piaszczyste i wyst ępuj ą tylko w dwóch rejonach gminy: koło wsi Podgaje oraz na południe od Starej Wsi. Nale Ŝą do zespołu sporka wiosennego i szczotlichy ( Spergulo vernalis - Corynephoretum ). Poza gatunkami przewodnimi w zespole tym wyst ępuj ą równie Ŝ czerwiec trwały i roczny oraz złoto - zielony płonniczek nagi. Poza gatunkami przewodnimi w zespole tym wyst ępuj ą równie Ŝ czerwiec trwały i roczny oraz złoto - zielony płonniczek nagi.

4) Zbiorowiska le śne i zaro ślowe W obr ębie zbiorowisk le śnych najwi ększy zasi ęg posiada gr ąd ( Tilio - Carpinetum ). Zajmuje on około 90% powierzchni lasów czemiernickich rozciągaj ących si ę wzdłu Ŝ południowej granicy gminy, około 40% powierzchni kompleksu le śnego poło Ŝonego pomi ędzy Czemiernikami i Skokami oraz około 90% kompleksu le śnego poło Ŝonego przy północnej granicy gminy. Jest to las li ściasty o drzewostanie d ębowo -lipowo - grabowym, z miejscami sztucznie wprowadzon ą sosn ą. Podszyt tworz ą trzmielina i leszczyna pospolita. Wyra źnie mniejsz ą powierzchni ę w gminie zajmuje bór mieszany ( Querco robori - Pinetum ). W zespole tym dominuj ącym gatunkiem jest sosna, natomiast w domieszce wyst ępuje dąb szypułkowy i (rzadziej) świerk pospolity. Podszyt stanowi ą kruszyna pospolita, jarz ąb pospolity i leszczyna pospolita. Jeszcze rzadziej na terenie gminy wyst ępuj ą zbiorowiska le śne zwi ązane z siedliskami wilgotnymi. Nale Ŝą do nich ł ęgi i olsy. Pierwsze z nich wyst ępuj ą nielicznie wył ącznie w dolinie Ty śmienicy, drugie - równie Ŝ w dolinkach jej dopływów. Ł ęgi jesionowo - olszowe ( Fraxino - Alnetum ) wyst ępuj ą po północnej stronie miejscowo ści Brzeziny i na południowy wschód od miejscowo ści Stoczek. W drzewostanach tych okresowo zalewanych zespołów dominuj ą jesion wyniosły i olsza czarna, natomiast w warstwie krzewów wyró Ŝniaj ą si ę porzeczka alpejska i czeremcha zwyczajna. Tylko w jednym stanowisku, po zachodniej stronie miejscowo ści Bełcz ąc, na granicy gminy, utrzymuje si ę fragment ł ęgu nadrzecznego ( Salicetum albae - fragilis ) z panuj ącą w nim wierzb ą biał ą z domieszk ą wierzby kruchej. Zbiorowiska zaro ślowe niemal wył ącznie wyst ępuj ą na siedliskach wilgotnych. Wzdłu Ŝ koryta Ty śmienicy i rowów melioracyjnych cz ęsto wyst ępuj ą zbiorowiska wiklin nadrzecznych ( Salicetum triandro - viminalis ) z wierzbami: wiciow ą, natomiast na nieu Ŝytkowanych ł ąkach świadectwem post ępuj ącej sukcesji ekologicznej s ą łozowiska ( Salicetum pentandro - cinerae ) z krzewiastymi wierzbami i kruszyna pospolit ą.

5) Zbiorowiska synantropijne Reprezentowane s ą przez ro ślinno ść segetaln ą i ruderaln ą. Zbiorowiska polne tworzy ro ślinno ść segetalna zwi ązana z uprawami. Z uprawami ro ślin okopowych zwi ązany jest najbardziej charakterystyczny zespół chwastnicy jednostronnej ( Echinochloo - Setarietum ). Zbiorowiska ruderalne panuj ą na terenach osadniczych i komunikacyjnych. Na wiejskich podwórzach i przychaciach najbardziej charakterystyczne s ą gatunki nitrofilne z pokrzyw ą Ŝegawk ą i ślazem zaniedbanym ( Urtico - Malvetum neglectae ). Na cz ęsto ucz ęszczanych ście Ŝkach i poboczach dróg śródpolnych najcz ęś ciej s ą spotykane gatunki odporne na wydeptywanie tzw. wydepczyska, a wi ęc zło Ŝone z takich gatunków, jak Ŝycica trwała, babka zwyczajna i pi ęciornik g ęsi ( Lolio - Plantaginetum i Lolio - Potentilletum anserinae ). Dla obrze Ŝy lasów, starych sadów oraz dróg śródle śnych i przyle śnych charakterystyczne s ą zbiorowiska okrajkowe, głownie Toriletum japonicae , Urtici - Aegopoolietum , Alliario – Chaerophylletum , Anthriscetum sylvestris i Rubo – Solidaginetum .

3.7 Świat zwierzęcy

W regionalizacji zoogeograficznej (Kostrowicki 1991) wschodnia cz ęść gminy sytuuje si ę przy północno - zachodniej granicy Okr ęgu Subpontyjskiego zwi ązanego z faun ą lasostepów i stepów Europy Wschodniej. Wyró Ŝniaj ą go 23 gatunki, w śród nich: tchórz stepowy, kobczyk i sumik, a z motyli oba gatunki Ŝałobników.

-18-

Cz ęść zachodnia gminy zaliczana jest do subregionu okr ęgu Środkowopolskiego o nazwie podokr ęg Wielkopolsko - Podlaski. Nie posiada on gatunków charakterystycznych i jest wła ściwie stref ą współwyst ępowania gatunków wschodnich i zachodnich oraz północnych i południowych. Ze wzgl ędu na wyra źną przewag ę ubogich przyrodniczo siedlisk polnych, szczupło ści powierzchni ł ąkowej i wodnej i bardzo małe zró Ŝnicowanie klimatyczne, fauna przewa Ŝaj ącej cz ęś ci gminy jest generalnie jednorodna i obfituj ąca głównie w gatunki synantropijne. Wyj ątkiem jest dolina Ty śmienicy o do ść mozaikowej strukturze siedliskowej, a tak Ŝe wi ększe kompleksy le śne b ędące schronieniem dla zwierz ąt. W obr ębie fauny stosunkowo najlepiej jest poznana ornitofauna, ale i tu brak bada ń podstawowych nie pozwala na w pełni obiektywn ą ocen ę zró Ŝnicowania gatunkowego ptaków. Z „Atlasu ptaków lęgowych Lubelszczyzny” (2005) wynika, Ŝe na terenie gminy Czemierniki i w jej s ąsiedztwie wyst ępuj ą, b ądź mog ą wyst ępowa ć, nast ępuj ące gatunki ptaków l ęgowych: perkozek, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, zausznik, b ąk (?), b ączek (?), czapla siwa, bocian czarny, bocian biały, łab ędź niemy, g ęgawa (?), krakwa, cyraneczka, krzy Ŝówka, cyranka, płaskonos, głowienka, czernica, trzmielojad, kania czarna, bielik, błotniak stawowy, błotniak zbo Ŝowy, błotniak łąkowy, jastrz ąb, krogulec, myszołów, pustułka, kobuz, kuropatwa, przepiórka, ba Ŝant, zielonka, derkacz, kokoszka, łyska, Ŝuraw, sieweczka rzeczna, czajka, batalion, kszyk, słonka, rycyk, krwawo dziób, śmieszka, rybitwa rzeczna, rybitwa białow ąsa, rybitwa czarna, goł ąb miejski, siniak, grzywacz, sierpówka, turkawka, kukułka, puchacz, puszczyk, uszatka, uszatka błotna, lelek, jerzyk, zimorodek, Ŝołna, dudek, kr ętogłów, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł du Ŝy, dzi ęcioł średni, dzi ęciołek, lerka, skowronek, brzegówka, dymówka, oknówka, świergotek drzewny, świergotek ł ąkowy, pliszka Ŝółta, pliszka siwa, strzy Ŝyk, pokrzywnica, rudzik, słowik czarny, kopciuszek, pleszka, pokl ąskwa, kl ąskawa, białorzytka, kos, kwiczoł, śpiewak, paszkot, brz ęczka, rokitniczka, łozówka, trzcinniczek, trzciniak, zaganiacz, pieg Ŝa, cierniówka, gajówka, w ąsatka, raniuszek, czarnogłówka, czubatka, sosnówka, modraszka, bogatka kowalik, pełzacz le śny, remiz, wilga, g ąsiorek, srokosz, sójka, sroka, kawka, gawron, wrona siwa, kruk, szpak, wróbel, mazurek, zi ęba, kulczyk, dzwoniec, szczygieł, makol ągwa, dziwonia, grubodziób, trznadel, ortolan, potrzos, potrzeszcz. Liczne obserwacje ptaków w dolinie Ty śmienicy potwierdzaj ą równie Ŝ wyst ępowanie i innych gatunków ptaków: g ęgawy, kulika, bekasa, derkacza, orlika krzykliwego (zalatuj ącego tu z Lasów Parczewskich), sowy błotnej i czapli siwej. Ptaki śpiewaj ące zasiedlaj ą głównie kompleksy le śne. Znacz ące ilo ści stanowi ą gatunki ekotonalne, które wymagaj ą do Ŝycia dwóch i wi ęcej środowisk, ale najliczniej wyst ępuj ą gatunki polne. Do ść liczne ze wzgl ędu na bogat ą baz ę pokarmow ą s ą gatunki drapie Ŝne. Dla entomofauny (bezkr ęgowców) du Ŝe znaczenie posiadaj ą uwodnione ł ąki w dolinie Ty śmienicy, a tak Ŝe te fragmenty pól uprawnych, które s ą silnie zadrzewione i zakrzewione. Spo śród bezkr ęgowców najobfitszy materiał obserwacyjny dotyczy waŜek. Z „Atlasu rozmieszczenia wa Ŝek (Odonata ) w Polsce” (Bernard i in. 2009) wynika, ze na terenie gminy wyst ępuje co najmniej 6 gatunków. Nale Ŝą do nich: pioronóg zwykły, t ęŜ nica wytworna, ł ątka dzieweczka, ł ątka wczesna, gadzio główka pospolita i szablak krwisty. W gminie najwa Ŝniejszymi siedliskami dla wa Ŝek s ą wody wolno płyn ące. Zwierzyna łowna w śród ssaków jest reprezentowana głównie przez gatunki polne: sarn ę poln ą i zaj ąca. Ich liczebno ść jednak w ostatnich kilku latach, w przeciwie ństwie do lisa, gwałtownie spadła. Z ssaków zwi ązanych ze środowiskiem wodnym licznie reprezentowane s ą: wydra i bóbr europejski. Bardzo uboga gatunkowo jest herpetofauna (płazy i gady). Zwi ązana jest głównie z terenami dolinnymi. Z płazów stwierdzono obecno ść Ŝaby wodnej, Ŝaby trawiastej i ropuchy szarej, a w starych, zaniedbanych sadach - rzekotki drzewnej. Z gadów nale Ŝy wymieni ć jaszczurk ę zwink ę.

3.8 Walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy oraz stan ich ochrony prawnej

3.8.1 Osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej

Nawet pobie Ŝna analiza walorów przyrodniczych gminy ujawnia (a szczegółowe badania to potwierdzaj ą) wyra źną jej pod tym wzgl ędem dwudzielno ść . Zdecydowanie wyró Ŝnia si ę dolina Ty śmienicy. Radykalne przekształcenie cech naturalnych dotkn ęło tylko koryto rzeki (ale i tak

-19- wskutek regulacji rzeki powstało wiele starorzeczy, atrakcyjnych dla gatunków o skrytym trybie Ŝycia), natomiast ł ąki zostały zmeliorowane tylko w umiarkowanym stopniu i dlatego zachowało si ę wiele nietkni ętych ingerencj ą człowieka siedlisk. Stanowi ą one biotopy dla wielu cennych gatunków ptaków. Wła śnie ornitofauna przes ądza o bardzo wysokiej randze przyrodniczej doliny Ty śmienicy. Do najwa Ŝniejszych z tego punktu widzenia siedlisk nale Ŝą (Ekorozwój…2003): • zalewowe łąki ko śne, b ędące miejscem l ęgów ptaków wodno - błotnych miejscem l ęgów ptaków wodno - błotnych: kilku gatunków siewkowatych, rycyka, kuklika, błotniaka, a spo śród drapie Ŝników: sowy błotnej i błotniaków, • stawy rybne z najwi ększym ich kompleksem w Skrudzie, b ędące miejscem l ęgowym ptaków wodnych, w tym łab ędzi oraz kilku gatunków kaczek i perkozów, a tak Ŝe Ŝerowiskiem dla drapie Ŝników, m. in. bielików, • starorzecza, stanowi ące ze wzgl ędu na bogat ą ro ślinno ść wodn ą i przywodn ą ostoje dla ptaków preferuj ących trudno dost ępne, ustronne miejsca, tj. kokoszki wodnej, wodnika i chru ściela, • torfianki (potorfia), b ędące siedliskami dla tych samych gatunków ptaków, co starorzecza, a tak Ŝe zimorodka, a z ryb - strzebli błotnej (przekopowej).

O mozaikowatej strukturze siedliskowej doliny decyduj ą równie Ŝ liczne zadrzewienia wierzbowe i olszowe, a tak Ŝe turzycowiska zwi ązane z torfowiskami przej ściowymi. Z rzadkich gatunków ro ślin wyst ępuj ących w tej cz ęś ci gminy na uwag ę zasługuj ą: grzybie ń biały, gr ąŜ el Ŝółty, kosaciec Ŝółty, bodziszek błotny, bagno zwyczajne i dzwonek rozpierzchły. Drugim co do wielko ści, rozległym biotopem dla zwierz ąt s ą Bory Czemiernickie. Równie Ŝ tu wyró Ŝnia si ę ornitofauna ze wzgl ędu na wyst ępowanie wielu gatunków chronionych b ądź rzadkich i cennych. Nale Ŝą do nich m.in. : b ąk, bielik, puchacz, dudek, dzi ęcioły: czarny i du Ŝy, wilga i bogatka (Program ochrony przyrody dla Nadle śnictwa Lubartów 2005). O wiele mniejsze walory przyrodnicze reprezentuje krajobraz rolniczy gminy. Ale i ten typ krajobrazu zasługuje, z punktu widzenia walorów ornitofauny, na uwag ę, poniewa Ŝ jest do ść ró Ŝnorodny siedliskowo, a tym samym i ornitologicznie. Ze wzgl ędu na zajmowane siedlisko w krajobrazie tym wyodr ębnia si ę nast ępuj ące grupy ptaków: osiedli wiejskich, pól uprawnych, ł ąk i pastwisk (poza dolin ą Ty śmienicy), zadrzewie ń śródpolnych i piaskowni. Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe ornitofauna l ęgowa w obr ębie poszczególnych zgrupowa ń ptaków nie jest bogata. Jakkolwiek w odniesieniu do przyrody nieo Ŝywionej gminy trudno mówi ć o jakich ś szczególnych osobliwo ściach, to z pewno ści ą na pozytywn ą uwag ę zasługuj ą: • głazy narzutowe w północnej cz ęś ci gminy, • wały wydmowe w lesie Choiny i w Borach Czemiernickich.

3.8.2 Walory krajobrazu przyrodniczego

Pomimo wielowiekowej uprawy ziemi, która w gminie Czemierniki doprowadziła do silnego przekształcenia krajobrazu, zachowały si ę do ść rozległe tereny o krajobrazie przyrodniczym, tj. takim, w którym przestrzenn ą przewag ę posiadaj ą mało zmienione przez człowieka przyrodnicze składniki krajobrazu. Nale Ŝą do nich te ekosystemy, których funkcjonowanie reguluj ą procesy naturalne, a tak Ŝe formy rze źby niezmienione, b ądź słabo zmienione przez człowieka. Taki krajobraz reprezentuje dolina Ty śmienicy, do czasów melioracji trudno dost ępna dla człowieka i stad mało dla niego atrakcyjna pod wzgl ędem rolniczym. Regulacja stosunków wodnych w dolinie nieco zmieniła jej krajobraz, ale tylko w takim stopniu, który umo Ŝliwia okre ślenie go mianem seminaturalnego, tzn. zbli Ŝonego do naturalnego. Charakterystyczne pi ętno nadaj ą mu ł ąki, najcz ęś ciej wilgotne, urozmaicone zadrzewieniami (ł ęgowymi i olszowymi), starorzeczami, równie Ŝ torfiankami, które pomimo, Ŝe maj ą genez ę antropogeniczn ą, wskutek sukcesji naturalnej upodobniły się do zbiorników naturalnych. Nieco mniejsze walory krajobrazowe reprezentuj ą ł ąki świe Ŝe do ść intensywnie u Ŝytkowane, z mał ą ilo ści ą zadrzewie ń i zaro śli. Ten typ krajobrazu, jak równie Ŝ krajobrazy le śne w obszarach pozadolinnych, mo Ŝna okre śli ć mianem krajobrazu pseudonaturalnego, w którym zbiorowiska ro ślinne sprawiaj ą wra Ŝenie biocenoz naturalnych (mimo, Ŝe nimi nie s ą), a wyj ściowa sytuacja ekologiczna nie została jeszcze w pełni zaburzona.

-20-

Najwi ększe walory przyrodnicze, ale równie Ŝ estetyczne, reprezentuje krajobraz naturalny. W gminie jest on jednak ograniczony wył ącznie do koryta Ty śmienicy, a wła ściwie mówi ąc do tych jego odcinków, które nie zostały uregulowane. Meandruj ące koryto rzeki jest maskowane ro ślinno ści ą wodn ą i przywodn ą, a śladów działalno ści człowieka praktycznie tu brak. Monotonii krajobrazu rolniczego zapobiegaj ą takie elementy przyrodnicze jak zadrzewienia śródpolne i pagórki kemowe, a tak Ŝe pasma ł ąk i pastwisk w dolinkach epizodycznych strug.

3.8.3 Ochrona przyrody

Na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody na terenie gminy funkcjonuj ą nast ępuj ące formy ochrony przyrody:

• Obszar Natura 2000 „Dolina Ty śmienicy” Ze wzgl ędu na wysokie walory ornitologiczne doliny Ty śmienicy mi ędzy Kockiem a Ostrowem Lubelskim ustanowiono ostoj ę ptasi ą wchodz ącą w skład sieci Natura 2000 OSO PLB060004 „Dolina Ty śmienicy”. Jest to ostoja ptasia o randze europejskiej E 64, jej ł ączna powierzchnia wynosi 7363, 66 ha; na terenie gminy zajmuje obszar 2107, 7 ha. Dolina jest zmeliorowana, zajmuj ą ją wilgotne ł ąki z fragmentami turzycowisk, miejscami wyst ępuj ą zaro śla wierzbowe i olszyny. Znajduje si ę tu kilka niewielkich kompleksów stawów, liczne torfianki i starorzecza oraz kompleks stawów w Siemieniu (790 ha), który składa si ę z 2 du Ŝych i 12 małych stawów tym kompleksie 20% powierzchni du Ŝych stawów i 40-50% powierzchni wielu stawów małych zaj ęte jest przez szuwary trzcinowe i pałkowe. Otoczenie obszaru stanowi ą tereny rolnicze. Obszar obejmuje równie Ŝ krasowe zapadlisko wypełnione torfem, zaj ęte przez torfowisko przej ściowe poro śni ęte łoz ą i osik ą i brzoz ą oraz otaczaj ący je Las Wólczy ński i skrawki pól uprawnych, a tak Ŝe doły potorfowe, zaj ęte obecnie przez kilkadziesi ąt torfianek. Na obszarze wyst ępuj ą co najmniej 23 gatunki ptaków z zał ącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: batalion, b ączek, b ąk, bielik, błotniak ł ąkowy, błotniak stawowy, mewa czarnogłowa, mewa mała, podró Ŝniczek, puchacz, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, sowa błotna, zielonka, cyranka , g ęgawa, krakwa, krwawo dziób, kulik wielki, perkoz rdzawoszyi, pustułka, rybitwa białoskrzydła, rycyk, w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje bocian biały, dubelt, derkacz i rybitwa białowąsa. W okresie w ędrówek stosunkowo du Ŝe koncentracje osi ąga bielik; stawy w Siemieniu s ą pierzowiskiem dla około.250-550 osobników łab ędzia niemego. Wa Ŝna ostoja wydry Lutra Lutra i kilku zagro Ŝonych gatunków ryb. Zagro Ŝenie ostoi zwi ązane jest z usuwaniem ro ślinno ści szuwarowej i t ępieniem ptaków rybo Ŝernych na stawach, a tak Ŝe wypalaniem ł ąk i ich zaorywaniem. Zarastanie oczek wodnych, sukcesja na torfowisku, regulacja stosunków wodnych, w ędkarstwo. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej oraz koryto rzeczne wymagaj ą utrzymywania ich w nale Ŝytym stanie technicznym. Na obszarze b ędą prowadzone działania zapewniaj ące swobodny spływ wód oraz lodu. Przy wykonywaniu powy Ŝszych zada ń zachowana zostanie dbało ść o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny. Wykonywanie tych prac obejmuje ró Ŝne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na cało ść obszaru Natura 2000. Najwa Ŝniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 s ą oceny oddziaływania na środowisko oraz plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000. Działania ochronne winny uwzgl ędnia ć wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000.

• Pomniki przyrody • 2 obiekty przyrody nieo Ŝywionej, • 5 obiektów przyrody o Ŝywionej.

-21-

Status pomnika przyrody posiada 6 obiektów (tab. 1) Tabela1. Pomniki przyrody Numer Rok Obr ęb ewidencyjny Opis Podstawa prawna ewidencyjny utworzenia 1212/15/13 1984 Brzeziny, Uroczysko Głaz narzutowy. Orzecz. Nr 5 Brzeziny przy drodze Granit ró Ŝowy Wojewody lokalnej do gajówki gruboziarnisty o Bialskopodlaskiego Brzeziny nazwie lokalnej z dn. 10.05.1984 r. „Gruby Michał” i obwodzie 310 cm 1213/14 1984 Brzeziny, Uroczysko Głaz narzutowy. Orzecz. Nr 6 Brzeziny przy drodze Granit ró Ŝowy Wojewody lokalnej do gajówki ró Ŝnoziarnisty, o Bialskopodlaskiego Brzeziny obwodzie 480 cm z dn. 10.05.1984 r. 1223/15/24 1990 Ludwinów, oddział 44 Dwa d ęby Rozporz ądzenie Nr 1 w pobli Ŝu osady le śnej szypułkowe o Wojewody Ludwinów obwodach pni 322 Bialskopodlaskiego cm i 375 cm, z dn. 12.10.1990 r. wysoko ści ok. 22m 1225/15/26 1994 Le śn. Lubartów Dąb szypułkowy o Rozporz ądzenie Nr oddział 45c obwodzie pnia 320 22 Wojewody cm Bialskopodlaskiego z dn. 30.12.1994 r. 1226/15/27 1994 Le śn. Lubartów, Dąb czerwony o Rozporz. Nr 22 oddział 44 przy obwodzie pnia 350 Wojewody osadzie le śnej cm i wysoko ści 24 Bialskopodlaskiego Ludwinów m z dn. 30.12.1994 r. 1227/15/28 1994 Kol. Wygnanów, Buk pospolity o Rozporz. Nr 22 siedlisko Jerzego obwodzie pnia 320 Wojewody Krzymowskiego cm i wysoko ści Bialskopodlaskiego 20m z dn. 30.12.1994 r.

• UŜytek ekologiczny Na terenie gminy znajduje si ę 1 u Ŝytek ekologiczny o nazwie Tarkawka. Jest to torfowisko niskie o takiej samej nazwie, stanowi ące teren dawnych stawów rybnych i dzikiej ł ąki o powierzchni 19,54 ha. Poło Ŝone jest w oddziale 17a, b i f w le śnictwie Bełcz ąc. Celem ochrony jest Zarz ądzenie Nr 144 Wojewody Lubelskiego z dnia 16.07.2002 r. opublikowane w Dz. Urz. Woj. Lubelskiego Nr 80 poz. 1701.

3.9 Zasoby przyrodnicze i stan ich ochrony prawnej

1) Zasoby surowców mineralnych Podstawowe surowce mineralne w gminie s ą zwi ązane z utworami geologicznymi wieku czwartorz ędowego i kredowego. Baz ę surowcow ą gminy stanowi kruszywo naturalne, a w mniejszym stopniu pospółka. Stopie ń wykorzystania tego surowca jest do ść du Ŝy; 7 złó Ŝ jest udokumentowanych, a w 8 punktach prowadzi si ę niekontrolowan ą, chaotyczn ą, okresow ą eksploatacj ę na cele lokalne.

-22-

Tab.2 Bilans zasobów złó Ŝ kopalin Lp Nazwa zło Ŝa Rodzaj Stan Zastosowanie Klasyfikacja Zasoby Wydoby- . kopaliny zag. kopaliny sozologiczna i Geologiczne Przemy cie głównej zło Ŝa głównej przyczyny bilansowe -słowe kolizyjno ści zło Ŝa 1. Czemierniki piasek Z Budownictwo CK ochrona 2108 - - i lasów drogownictwo 2. Czemierniki I piasek R Budownictwo CK ochrona 140 - i lasów drogownictwo 3. Czemierniki piasek T Budownictwo NK 62 - - II i drogownictwo 4. Czemierniki piasek Z Budownictwo NK 1 - - IV i drogownictwo 5. Czemierniki piasek R Budownictwo NK 19 - - Północ i drogownictwo 6. Czemierniki piasek ze E Budownictwo NK 238 - 24 VI Ŝwirem i drogownictwo 7. Stoczek torf E Okrywa do CK poło Ŝenie 2578 2482 118 pieczarek, w obszarze ziemia w Natura 2000 ogrodnictwie

Źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych, PIG 2011 CK- zło Ŝe cz ęś ciowo kolizyjne NK- zło Ŝe niekolizyjne E- zło Ŝe eksploatowane R- zło Ŝe o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A+B+C1) Z- zło Ŝe, z którego wydobycie zostało zaniechane T- zło Ŝe zagospodarowane, eksploatowane okresowo

Zło Ŝe „Czemierniki” jest udokumentowane w formie karty rejestracyjnej i rozpoznane w kategorii C 1. Jego powierzchnia wynosi 16,3 ha. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą utwory piaszczyste i piaszczysto - Ŝwirowe. Znaczna cz ęść zło Ŝa jest wyeksploatowana, ale nadal posiada spore rezerwy; w razie zwi ększonego zapotrzebowania istnieje mo Ŝliwo ść udokumentowania kilku niewielkich złó Ŝ. 2 Zło Ŝe „Czemierniki IV” jest udokumentowane w kategorii C 1 na powierzchni 350 m . Buduj ą je piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Zło Ŝe jest w duŜej cz ęś ci wyeksploatowane, za ś wyrobisko jest poro śni ęte drzewami i krzewami. Zło Ŝe „Czemierniki I” jest udokumentowane w formie karty rejestracyjnej. Seri ę zło Ŝow ą tworz ą utwory piaszczyste, głównie piaski drobnoziarniste. Zło Ŝe nie było eksploatowane w sposób zorganizowany, zauwa Ŝalne s ą natomiast ślady „dzikiej” eksploatacji. Zło Ŝe „Czemierniki II” jest równie Ŝ udokumentowane w formie karty rejestracyjnej. Serię zło Ŝow ą stanowi ą piaski średnioziarniste pylaste, gruboziarniste z wkładkami gliny lub domieszk ą Ŝwiru, a tak Ŝe piaski gruboziarniste z domieszk ą Ŝwiru. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo wyeksploatowane, zrekultywowane i zagospodarowane poprzez zalesienie. Zło Ŝe „Czemierniki Północ” znajduje si ę w rejonie wieloletniej bezkoncesyjnej eksploatacji kruszywa. Seri ę zło Ŝow ą tworzy piasek gruboziarnisty z domieszk ą Ŝwiru. Jako jedyne w gminie zło Ŝe bilansowe nie jest uwzgl ędnione w planie zagospodarowania przestrzennego gminy. Zło Ŝe „Czemierniki VI” buduj ą piaski i Ŝwiry. Jest zagospodarowane, zajmuje powierzchni ę 1,66 ha.

-23-

Zło Ŝe torfu „Stoczek” jest udokumentowane w kategorii C1. Zajmuje fragment zalewowego dna doliny Ty śmienicy. Kopalin ę stanowi torf rodzaju szuwarowo - turzycowego. Zło Ŝe jest eksploatowane na podstawie koncesji. Obszar prognostyczny, w obr ębie którego spodziewane jest udokumentowanie złó Ŝ kruszywa naturalnego, rozci ąga si ę na południe od złóŜ „ Czemierniki I” i „Czemierniki II”. Jego powierzchnia wynosi około 20 ha.

2) Zasoby wód Obszar gminy rozci ągaj ący si ę na południe od doliny Ty śmienicy znajduje si ę w zasi ęgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych niecka Lubelska o zasobach dyspozycyjnych 1.050 tys. m3/dob ę i średniej gł ęboko ści uj ęć 70 m. Ta cz ęść Niecki Lubelskiej, która jest poło Ŝona po wschodniej stronie Wieprza, a wi ęc i gmina Czemierniki; okre ślona jest mianem chełmsko - zamojskiego GZWP nr 407. Zasoby dyspozycyjne wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych i kredowych. Wydajno ść potencjalna typowego uj ęcia wody w utworach górno kredowych na NE od linii Bełcz ąc - Czemierniki - Soki, szacowana jest jako bardzo du Ŝa, a na SW od tej linii - jako du Ŝa (Jezierski, Skrzypczyk 1995). Wody górno kredowe traktowane s ą jako główny poziom u Ŝytkowy. Ujmuj ą go trzy studnie gł ębinowe w Czemiernikach o gł ęboko ści 70, 80 i 90 m; zasoby eksploatacyjne uj ęcia wynosz ą 165 m 3/h. W innych miejscowo ściach gminy wydajno ść jest zmienna, ale na ogół wysoka. Jako ść ujmowanych wód jest bardzo dobra; nieznacznie zanieczyszczone s ą w prosty sposób uzdatniane. Bior ąc pod uwag ę istniej ące naturalne mo Ŝliwo ści retencjonowania wody i stopie ń pokrycia zapotrzebowania na wod ę w rolnictwie, zakres retencji wód powierzchniowych jest wystarczaj ący.

3) Zasoby gleb Warto ści u Ŝytkowe gleb charakteryzuj ą klasy bonitacyjne. Przewag ę, cho ć nie przytłaczaj ącą, posiadaj ą gleby w klasie IV. Klasy bonitacyjne u Ŝytków rolnych w gminie Czemierniki przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Klasy bonitacyjne gleb Klasa bonitacyjna gruntu Grunty orne UŜytki zielone Powierzchnia w hektarach II 9,81 - IIIa 219,01 269,85 IIIb 860,14 IVa 1706,96 1171,97 IVb 1262,4 V 839,4 760,42 VI 164,17 62,21 Źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czemierniki, 2001

Gleby chronione tj. w klasach II i III, dominuj ą w obr ębach: Niew ęgłosz, Czemierniki II, Bełcz ąc, Stoczek i Lichty. Gleby najsłabsze, tj. w klasach V i VI, wyst ępuj ą najcz ęś ciej na terenie obr ębów: Skoki, Stoczek, Czemierniki I i Bełcz ąc.

4) Zasoby biotyczne

Z biotycznych zasobów naturalnych stosunkowo największe perspektywy nale Ŝy wi ąza ć z zasobami le śnymi. Powierzchnia gruntów le śnych wynosi 2.594 ha, co stanowi 23,7 % obszaru gminy w skali województwa s ą to zasoby niewielkie. Lasy pa ństwowe, zarz ądzane przez nadle śnictwo Lubartów i nale Ŝą ce do niego le śnictwa Czemierniki i Bełcz ąc, zajmuj ą powierzchni ę 1714 ha, lasy prywatne- 741 ha, natomiast lasy innych własno ści- 94 ha. Główne znaczenie dla gospodarki le śnej posiadaj ą lasy pa ństwowe. Zgrupowane s ą one w kilku izolowanych od siebie kompleksach zwanych uroczyskami, do których nale Ŝą :

-24-

• Uroczysko Czemierniki (najwi ększe) • Uroczysko Brzeziny (drugie w kolejno ści pod wzgl ędem powierzchni, ale wyra źnie mniejsze), • Uroczysko Brzeziny II, • Uroczysko Brzeziny III, • Uroczysko Brzeziny IV, • Uroczysko Skruda, • Uroczysko Bełcz ąc III, • Uroczysko Gaj.

Lasy prywatne najwi ększe zgrupowania w obr ębach: Stoczek, Czemierniki I i Skoki, a tak Ŝe w poło Ŝonych w granicach Nadle śnictwa Radzy ń Podlaski obr ębach Lichty i Niew ęgłosz. Pod wzgl ędem siedliskowym dominuj ą nast ępuj ące typy: bór mieszany świe Ŝy (BM św)- 44% powierzchni le śnej, bór świe Ŝy (B św)- 30% powierzchni le śnej i las mieszany świe Ŝy (LM św)- 14 % powierzchni le śnej. Przeci ętny zapas (zasobno ść ) lasów pa ństwowych w gminie okre śla si ę zasobno ści ą ogółu lasów nale Ŝą cych do obr ębu Lubartów; w 2004 r. wynosiła ona 209 m 3/ha, przy średnim wieku 63 lat, przeci ętnym przyro ście 5,2 m 3/ha i udziale gatunków iglastych w wysoko ści 61,0 % (a wi ęc wysokim jak na standardy regionalne). Zasobno ść lasów prywatnych przeci ętnie stanowi ok. 70% zasobno ści drzewostanów lasów nale Ŝą cych do Skarbu Pa ństwa. Ze wzgl ędu na wylesienie centralnej cz ęś ci gminy nale Ŝy podkre śli ć znaczenie zadrzewie ń, a zwłaszcza zagajników, które w takich warunkach częś ciowo stanowi ą substytut lasu. W dolinkach s ą to ró Ŝnowiekowe olszyny, gdzie z reguły wyst ępuj ą w postaci zadrzewie ń pasmowych i rz ędowych. W obszarach pozadolinnych s ą to głównie niewielkie sosnowe zadrzewienia powierzchniowe. Zadrzewienia s ą zwi ązane równie Ŝ z terenami poeksploatacyjnymi; stanowi ą wówczas świadectwo zaawansowanej sukcesji ekologicznej. Z biotycznych zasobów niele śnych istotn ą warto ść u Ŝytkowa posiadaj ą zmeliorowane ł ąki poło Ŝone w dolinie Ty śmienicy. Mniejsze znaczenie z uwagi na mał ą powierzchni ę maj ą ł ąki i pastwiska utrzymuj ące si ę w rozproszeniu na obszarze wysoczyznowym.

5) Zasoby genetyczne i dziko Ŝyj ące gatunki

Niezb ędne dla wy Ŝywienia i rolnictwa zasoby genetyczne (rozumiane jako odmiany ro ślin uŜytkowych i rasy zwierz ąt, mikroorganizmy wykorzystywane w rolnictwie i przetwórstwie) s ą jednym z komponentów ró Ŝnorodno ści biologicznej w rolnictwie. W warunkach mozaiki siedliskowej i ekstensywnej gospodarki rolnej, której jednym z wyró Ŝników jest okresowy znaczny udział odłogów i ugorów w strukturze u Ŝytkowania ziemi, przedstawiaj ą ogromna warto ść gospodarcz ą. Z jednej strony musz ą by ć chronione, a z drugiej - człowiek powinien umie ć je racjonalnie wykorzysta ć. Problem polega na umiej ętnym kojarzeniu zasad intensywnej, nierzadko monokulturowej gospodarki, z ochron ą unikalnych zasobów genetycznych na potrzeby obecnego i przyszłego rozwoju (Wo ś 1995). System gospodarki rolnej realizowany na terenie gminy Czemierniki na ogół sprzyjał wysokiej ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej. Wynikał on z utrzymuj ącego si ę od kilku wieków do ść du Ŝemu rozdrobnieniu gruntów tworz ących mozaikowe układy przestrzenne, obecno ści ą wśród upraw refugiów naturalnych ekosystemów, z reguły nieprzydatnych b ądź mało przydatnych dla rolnictwa (torfowisk, muraw napiaskowych w obr ębie wydm itp.), ekstensywnej produkcji i słabo zaawansowanej degradacji gleb (zwłaszcza chemicznej). Jednak intensyfikuj ąca si ę produkcja rolna w drugiej połowie XIX w, a szczególnie w drugiej połowie XX w., doprowadziła do znacznego zubo Ŝenia przyrodniczego agrocenoz. Równie Ŝ definitywne wypadni ęcie z produkcji niektórych gatunków spowodowało tak ą ekspansj ę ro ślinno ści naturalnej, Ŝe zanika ć zacz ęły gatunki znajduj ące wła ściwe dla siebie warunki rozwoju na okresowo u Ŝytkowanych rolniczo półnaturalnych siedliskach. Opisywane zjawisko dotkn ęło zdecydowanie wi ększ ą cz ęść obszaru gminy. Do wyst ępuj ących w jej granicach refugiów, w których mogłyby znale źć schronienie dziko rosn ące ro śliny o znaczeniu utylitarnym (u Ŝytkowym), nale Ŝą przede wszystkim miedze, ł ąki, pastwiska i torfowiska, a tak Ŝe ekotony polno - le śne, głównie na gruntach Skoków i Czemiernik. Dziko rosn ących gatunków mo Ŝna równie Ŝ poszukiwa ć na gruntach ornych (a wi ęc takich, na których sukcesja jest świadomie ograniczana), ale tylko w obr ębie tych, które nie s ą chemicznie nawo Ŝone. S ą nimi chwasty - ro śliny -25- rodzimego pochodzenia, które obok negatywnej roli (hamuj ą wzrost ro ślin uprawnych), oddziaływaj ą równie Ŝ korzystnie na uprawy, poniewa Ŝ współtworz ą próchnic ę glebow ą i reguluj ą rozwój bakterii glebowych.

6) Zasoby energii odnawialnej

Zgodnie z Ustaw ą z dnia 24 lipca 2002 r. Prawo energetyczne w my śl art. 3 pkt. 20 tej ustawy, za odnawialne źródło energii uwa Ŝa si ę źródło wykorzystuj ące w procesie przetwarzania energi ę wiatru, promieniowania słonecznego, geotermaln ą, fal, pr ądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energi ę pozyskiwan ą z biomasy, biogazu wysypiskowego, a tak Ŝe biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowych szcz ątek ro ślinnych i zwierz ęcych. a) Zasoby wodno - energetyczne W gminie brak mo Ŝliwo ści realizacji pi ętrze ń o spadkach umo Ŝliwiaj ących pozyskanie energii elektrycznej. b) Zasoby energetyczne wiatru Gmina Czemierniki znajduje si ę w korzystnej strefie energetycznej wiatru (Lorenc 2004). W Wojewódzkim Programie Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego (2005) na terenie gminy wyodr ębniono obszar o dogodnych warunkach lokalnych dla rozwoju energetyki wiatrowej w okolicach wsi Lichty. c) Energia sło ńca Z warunków solarnych kluczowe znaczenie w aspekcie mo Ŝliwo ści wykorzystania energii posiadaj ą: usłonecznienie i nat ęŜ enie promieniowania słonecznego. Usłonecznienie (czas bezpo średniego dopływu promieniowania słonecznego w ci ągu roku do powierzchni ziemi) wynosi 1600 - 1650 h/rok i nale Ŝy do wysokich w województwie lubelskim. Rocznie promieniowanie całkowite waha si ę w granicach 3700 - 3800 MJ/m 2 (MJ- megad Ŝul, 1 kWh=3,5MJ). Parametry te sprawiaj ą, ze gmina została zaliczona do obszarów o korzystnych warunkach do rozwoju energetyki słonecznej, tj. obszarów o potencjalnej energii u Ŝytecznej powy Ŝej 950 kWh/m 2. d) Zasoby wód geotermalnych Głównymi czynnikami determinuj ącymi opłacalno ść wykorzystywania ciepła wód geotermalnych s ą: zasobno ść poziomów wodono śnych, temperatura wód geotermalnych i gł ęboko ść ich wyst ępowania. Bior ąc je pod uwag ę nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe gmina Czemierniki nie posiada korzystnych warunków pozyskania energii geotermalnej. W Prognozie Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii… (2005) gmina nie jest wi ęc traktowana jako obszar perspektywiczny dla rozwoju energetyki odnawialnej, jak równie Ŝ obszar perspektywiczny lokalizacji odwiertów badawczych (Sokołowski i in. 2004). e) Zasoby biomasy Na terenie gminy do produkcji energii mo Ŝna wykorzysta ć biomas ę, ale w umiarkowanych ilo ściach w postaci: • drewna pochodz ącego z lasów pa ństwowych i prywatnych, • słomy (zwłaszcza zbó Ŝ).

Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe pod wzgl ędem potencjalnych zasobów biomasy nie nale Ŝy do uprzywilejowanych.

-26-

3.10 Ekologia krajobrazu

Krajobraz postrzegany w aspekcie ekologicznym to w ró Ŝnorodny sposób rozmieszczone w przestrzeni i ró Ŝnej rangi jednostki ekologiczne, powi ązane ze sob ą zale Ŝno ściami, wynikaj ącymi z obiegu materii pod wpływem energii i przenikaj ące si ę na pograniczach. Zale Ŝno ści te manifestuj ą si ę w ró Ŝnych układach (kombinacjach): troficznych, hydrologicznych i przestrzennych (tzn. takich, gdzie podstawowym punktem odniesienia jest terytorium). Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą modele przestrzenne, m. in. ze wzgl ędu na ich du Ŝą przydatno ść w planowaniu przestrzennym. Sposób funkcjonowania tych układów jest przedmiotem bada ń ekologii krajobrazu. Wśród tych modeli na szczególn ą uwag ę zasługuje model strefowo - pasmowo - węzłowy. Zastosowanie modelu strefowo - pasmowo - węzłowego w opisie funkcjonowania krajobrazu z jednej strony umo Ŝliwia blisk ą optymalnej identyfikacj ę najcenniejszych i najbardziej wra Ŝliwych elementów jego struktury, za ś z drugiej - poprzez porównanie układu rejonów zagro Ŝeń i charakteru zagro Ŝeń dla stabilno ści krajobrazu. Taki model funkcjonowania krajobrazu okre ślany jest równie Ŝ jako System Przyrodniczy Gminy (SPG).

3.10.1 Funkcjonowanie ekosystemów

W gminie Czemierniki funkcjonuj ą ekosystemy wodne przywodne, niele śne l ądowe (ł ąkowo - pastwiskowe, torfowiskowe i zaro ślowe), le śne i polne (agroekosystemy). Za ekosystemy zdewastowane - tereny podlegaj ące eksploatacji surowców mineralnych. Ekosystemy wodne i przywodne (szuwarowe), najpełniej rozwini ęte w stawach i starorzeczach, z reguły maj ą charakter eutroficzny. Wyst ępuj ą w typowych układach pasowych. Ich Ŝyzno ść jest skutkiem du Ŝej ilo ści substancji od Ŝywczych rozpuszczonych w wodzie. Zasilane s ą równie Ŝ opadem organicznym, a w przypadku stawów równie Ŝ miogenami, przes ączaj ącymi si ę z nawo Ŝonych ł ąk. Ekosystemy torfowiskowe w dolinie Ty śmienicy tworz ą rozległe powierzchniowo torfowiska niskie wyst ępuj ące w obr ębie terasy zalewowej (holoce ńskiej). Odznaczaj ą si ę bezkr ęgow ą faun ą torfow ą o silnie rozbudowanych sieciach troficznych. Nale Ŝą do ekosystemów wyj ątkowo niestabilnych, poniewa Ŝ s ą bardzo podatne na zmiany stosunków wodnych. Ekosystemy trawiaste (zadarnione) typu ł ąkowo - pastwiskowego utrzymane s ą głównie dzi ęki działalno ści człowieka, który chroni je przed zarastaniem. Tylko zajmuj ące minimaln ą powierzchni ę ekosystemy trawiaste w stanie półnaturalnym, tj. murawy napiaskowe (wyst ępuj ą tylko w okolicach miejscowo ści: Podgaje i Stara Wie ś), funkcjonuj ą bez ingerencji człowieka. W dolinie Ty śmienicy na rozległych powierzchniach funkcjonuj ą ł ąki wilgotne, turzycowiska i ubogie florystycznie pastwiska. Dominuj ą ł ąki ko śne, wzbogacone szlachetnymi gatunkami traw. Pomimo podsiewania nawozami i intensywnej eksploatacji (cz ęść z nich to ł ąki dwuko śne) zachowuj ą nadal du Ŝe walory ekologiczne, czego dowodem jest obecno ść na ich terenie wielu gatunków owadów. Ekosystemy pastwiskowe, spotykane równie Ŝ, cho ć bardzo rzadko w obszarze pozadolinnym, wypasane, odznaczaj ą si ę dobrze domkni ętym kr ąŜ eniem materii. Nawo Ŝone naturalnie nie wymagaj ą uzupełniania azotu. Ekosystemy zaro ślowe wyst ępuj ą w gminie w dwóch diametralnie odmiennych warunkach siedliskowych. − na okresowo zalewanych terasach w dolinie Ty śmienicy i wzdłu Ŝ rowów melioracyjnych, − na obszarach lasów bagiennych oraz nieu Ŝytkowanych wilgotnych ł ąkach. Pierwsze z nich to zaro śla wiklinowe, tylko miejscami wytworzone jako stadia degradacji lasu wierzbowo - topolowego wskutek zniszczenia warstwy drzew przez człowieka. Najcz ęś ciej s ą to jedyne formacje ro ślinne, mog ące wytrzyma ć skrajnie trudne warunki siedliskowe panuj ące na niskich terasach zalewowych. Z kolei na obszarach lasów bagiennych wykształciły si ę Łozowska. Charakteryzuj ą si ę wyra źnie odr ębnym składem florystycznym z dominacj ą krzewiastych wierzb i udziałem kruszyny pospolitej. Ekosystemy le śne w warunkach klimatu umiarkowanego to biocenozy klimaksowi, tj. ko ńcowe w naturalnym cyklu rozwojowym biocenoz, mog ące trwa ć w niezmienionej postaci przez długie okresy. Najwi ększe powierzchnie w gminie zajmuj ą gr ądy. W tych bogatych w gatunki drzew i ro ślin zielonych ekosystemach bardzo korzystne warunki do Ŝycia znalazło wiele owadów i ptaków.

-27-

W ekosystemach borowych dominuje sosna, a niewielki udział stanowi d ąb szypułkowy i świerk zwyczajny. Z uwagi na do ść du Ŝe ubóstwo florystyczne lasy te nie stwarzaj ą sprzyjaj ących warunków dla zoocenoz. Typowe ekosystemy le śne, jeszcze cz ęś ciowo o charakterze naturalnym, tworz ą ł ęgi jesionowo - olsowe w dolinie Ty śmienicy. Zajmuj ą jednak niewielkie powierzchnie (Brzeziny, Stoczek) w odró Ŝnieniu od olsów w odmianie porzeczkowej, dominuj ących w rejonie Brzezin. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą agroekosystemy (ekosystemy pól uprawnych). Odznaczaj ą si ę: − ubóstwem gatunkowym producentów, powstałym wskutek preferowania gatunku uprawianego, − obecno ści ą gatunków synantropijnych, − krótkotrwało ści ą okresu wzrostu ro śliny hodowlanej, − okre ślonymi systematycznym zakłóceniem troficznym, zwi ązanym z krótkim Ŝyciem ro śliny hodowlanej (Breymeyer 1991).

3.10.2 Rodzaj i struktura układu ekologicznego

W krajobrazie układy ekologiczne wyst ępuj ą zazwyczaj w postaci trzech typów strukturalnych: − płatów ekologicznych, − pasm ekologicznych, − węzłów ekologicznych. W gminie Czemierniki ukształtowanie terenu i inne lokalne czynniki środowiskowe sprawiaj ą, Ŝe wyst ępuj ą tu wszystkie podstawowe typy układów. To do ść typowe dla obszarów wielko ści przeci ętnej gminy, w granicach których analizuje si ę struktur ę krajobrazu. W analizowanej gminie zwraca jednak uwag ę zdecydowanie wi ększa, ni Ŝ to bywa zazwyczaj, powierzchnia pasm ekologicznych, co determinuje dolina Ty śmienicy i rozci ągni ęte na kierunku NW - SE Bory Czemiernickie. Tym niemniej przestrzennie dominuje układ płatowy, przy czym (co równie Ŝ jest zjawiskiem typowym w regionie lubelskim) dominuj ą płaty polne. W układzie płatowym wyst ępuje równieŜ cz ęść ekosystemów wodnych (stawy w Czemiernikach i Skrudzie, starorzecza, a jeszcze rzadziej (głównie poza dolin ą Ty śmienicy) ekosystemy ł ąkowe ( śródpolne, śródł ąkowe). W układzie pasmowym poza ekosystemami wodnymi występuj ą równie Ŝ najcz ęś ciej ekosystemy łąkowo - pastwiskowe i zaro ślowe. Najrzadziej spotykanym, nie tylko w gm. Czemierniki, jest układ w ęzłowy, b ędący form ą układu skupionego. Za w ęzeł ekologiczny przyjmuje si ę zag ęszczenie na niewielkim obszarze biomasy o jednorodnym lub ró Ŝnorodnym charakterze. W gminie funkcj ę w ęzłów spełniaj ą głównie biotopy ptaków wodnych i zaro ślowych, śródle śne mokradła oraz zgrupowania rzadkich gatunków le śnych. Na etapie obecnego (niewystarczaj ącego) rozpoznania walorów przyrodniczych gminy za istotny w skali lokalnej w ęzeł ekologiczny mo Ŝna uzna ć stawy w Skrudzie wraz z ł ąkowo- pastwiskowym i le śnym otoczeniem. W ekologii krajobrazu struktura płatów ekologicznych bywa rozró Ŝniana jako strefowa, mozaikowa i izolowana. W gminie Czemierniki panuje struktura strefowa (ekosystemy o zbli Ŝonym charakterze stykaj ą si ę ze sob ą lub blisko s ąsiaduj ą). Bardzo rzadko wyst ępuj ą ekosystemy w układzie mozaikowym (ekosystemy nie zachowuj ą ci ągło ści, występuj ąc w równowadze z innymi). Głównie s ą to niewielkie płaty borowe wyst ępuj ące przemiennie z polnymi, a w dolinie Ty śmienicy płaty ł ęgowe i olsowe - z ł ąkowymi. W układzie izolowanym, odró Ŝniaj ącym si ę od dwóch pozostałych, wyspowym wyst ępowaniem ekostystemów, funkcjonuj ą głównie śródpolne ł ąki, a tak Ŝe torfianki w dolinie Ty śmienicy. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą strefy o potencjale i fizjonomii okre ślonych agroekosystemami, tj. strefy polne. Współtworz ą je prawie wył ącznie polne ekosystemy średniopowierzchniowe, najcz ęś ciej w układach pasmowych o proweniencji historycznej. Wyst ępuj ące miejscami zag ęszczenie rozłogów pól podnosi atrakcyjno ść krajobrazu w rejonie Brzezin i Skoków od polnych stref w centralnej cz ęś ci gminy. Pierwsze z nich to polne makrown ętrza krajobrazowe, podlegaj ące wpływom ekosystemów le śnych, głównie klimatycznym (tym wi ększym

-28- im mniejsze wn ętrza). Drugi rodzaj polnych stref to rozległe rolnicze tereny rozci ągaj ące si ę na wschód, zachód i południe od Czemiernik. Typowy pasowy charakter posiada ekologiczna strefa wodno - zaro ślowo - łąkowa, obejmuj ąca pas meandruj ący Ty śmienicy. Symptomem kształtowania si ę stref antropogenicznych s ą: zag ęszczaj ąca si ę zabudowa w pa śmie Lichty - Niew ęgłosz i urbanizacja rejonu Czemiernik.

3.10.3 Zasady funkcjonowania systemu ekologicznego

Na obecnym etapie wiedzy o ekologii krajobrazu przyjmuje si ę, Ŝe funkcjonowanie przyrody na poziomie ponadekosystemowym odbywa si ę w obr ębie jednostek funkcjonalnych wy Ŝszego rz ędu, tzw. fizjocenoz, a sposób jej funkcjonowania w uj ęciu schematycznym wyobra Ŝa system ekologiczny. Z du Ŝym uproszczeniem (i zastrze Ŝeniem, Ŝe przyj ęcie innej metody delimitacji, np. zlewniowej, wpływa na odmienny obraz przestrzennego rozmieszczenia fizjocenoz w krajobrazie), mo Ŝna uznać, Ŝe na organizacj ę ekosystemów w tym rejonie decyduj ący wpływ wywiera rze źba. Uwzgl ędniaj ąc to kryterium wyodr ębniania fizjocenoz w gminie identyfikuje si ę cztery fizjocenozy: jedn ą dolinna o nazwie Dolina Ty śmienicy, dwie polne wysoczyznowe, tj. Zabiele (rozci ągaj ąca si ę po północnej stronie doliny Ty śmienicy) i Czemierniki (zajmuj ąca centraln ą cz ęść gminy) oraz le śną o nazwie Bory Czemiernickie (Babuchowski 2002). Na równowag ę ekologiczn ą fizjocenoz stabilizuj ąco wpływa system ekologiczny. Im bardziej rozwini ęty (w znaczeniu liczby powi ąza ń przyrodniczych i w ęzłów ekologicznych) tym wi ększa ich ekologiczno - przestrzenna spójno ść i tym silniejsze ich wzajemne zwi ązki. Przekłada si ę to wprost na wi ększa odporno ść środowiska na zakłócenia zewn ętrzne i wewn ętrzne, poniewa Ŝ bezkolizyjnie funkcjonuj ący system, zapewniaj ący komunikacj ę ekologiczn ą pomi ędzy fizjocenozami oraz ró Ŝnymi bądź wskazuj ącymi powinowactwo z ekosystemami, umo Ŝliwia zasilanie ubogich pod wzgl ędem przyrodniczym obszarów nagromadzon ą w węzłach ekologicznych biomas ą. Charakterystyczne cechy systemu ekologicznego, zwane równie Ŝ Systemem Przyrodniczym Gminy (SPG), to dominuj ąca rola strefy Ty śmienicy kanalizuj ącej zreszt ą nierównomierny rozkład przestrzenny biomasy w obszarze pozadolinnym. W systemie gminy rozpoznawalne s ą wszystkie podstawowe jego ogniwa, a wi ęc w ęzły, ci ągi i korytarze ekologiczne. Chocia Ŝ powierzchnia w ęzłów ekologicznych jest znikoma w porównaniu z tłem ekologicznym obszaru (tzw. matrix), odgrywaj ą one w systemie kluczow ą rol ę. Za kryteria pozwalaj ące na identyfikacj ę w ęzłów przyj ęto: − walory florystyczne fizjocenoz, − walory faunistyczne fizjocenoz, − wielko ść ekosystemów, które te biocenozy współtworz ą, − obfito ść zjawisk wodnych.

Kieruj ąc si ę tymi przesłankami w gminie wyró Ŝniono nast ępuj ące typy w ęzłów: − węzeł poliekosystemowy (wodno - łąkowo - zaro ślowo - le śny) Stawów Skruda z cenn ą zoocenoz ą, − węzły wodno - torfowiskowe, którymi s ą zarastaj ące torfianki i które zarazem s ą biotopami dla ptaków o skrytym trybie Ŝycia i siedliskami dla rzadkiego gatunku ryby - strzebli błotnej, − leśno - torfowiskowy, uto Ŝsamiany z u Ŝytkiem ekologicznym poło Ŝonym w północno - zachodniej cz ęś ci Borów Czemiernickich. Wyj ątkowo ść walorów i zdolno ść zasilania to kryteria ró Ŝnicuj ące rang ę w ęzłów na regionaln ą (1 rz ędu) i lokaln ą (II rz ędu). Kieruj ąc si ę nimi za w ęzeł o randze regionalnej uznano stawy Skruda, a pozostałe - za w ęzły o randze lokalnej. Zazwyczaj w ęzły nie s ą izolowane, a skomunikowane ci ągami lub korytarzami ekologicznymi. Za ci ągi ekologiczne uznaje si ę „kanały przepływu materii, energii i informacji biologicznej w obr ębie poszczególnych stref ekologicznych” (Chmielewski 1988). W gminie wyst ępuj ą dwa rodzaje ci ągów: rzeczno - łąkowy i le śny. W du Ŝym przybli Ŝeniu wyznaczaj ą one o ś migracji fauny.

-29-

Za korytarze ekologiczne uznaje si ę wyra źnie wyodr ębniaj ące si ę w krajobrazie pod wzgl ędem ro ślinnym (le śne, zaro ślowe, ł ąkowe) i geomorfologicznym (wkl ęsłe i wypukłe) formy pasmowe: − wi ąŜą ce ze sob ą obszary o podwy Ŝszonym potencjale ekologicznym, − przebiegaj ące przez tereny „nieprzyjazne” (silnie zantropogenizowane i ubogie pod wzgl ędem przyrodniczym), − charakteryzuj ące si ę dobr ą dro Ŝno ści ą przestrzenn ą. Poza dolin ą Ty śmienicy, która w skali regionu pełni funkcj ę najwa Ŝniejszego korytarza ekologicznego, w gminie wyró Ŝnia si ę (kwalifikowany w skali lokalnej jako główny) le śny korytarz, wi ąŜą cy Lasy Parczewskie z le śnym kompleksem Annówka. Poza nim funkcjonuje jeszcze kilka drugorz ędnych korytarzy, zwi ązanych z suchymi b ądź okresowo podmokłymi dolinkami. Bior ąc pod uwag ę istniej ące i potencjalne zagro Ŝenia zwi ązane z antropogenizacj ą środowiska (rozwój układów osadniczych), funkcjonowanie systemu ekologicznego w gminie w dalszej perspektywie czasowej uzale Ŝnione jest w du Ŝym stopniu od rozwini ęcia tego systemu. Istniej ą ku temu przesłanki w postaci tzw. potencjalnych powi ąza ń przyrodniczych, ju Ŝ obecnie zarysowuj ących si ę mniej lub bardziej w krajobrazie. Kierunki tych powi ąza ń najcz ęś ciej wyznaczaj ą suche doliny erozyjno - denudacyjne jako najbardziej predysponowane formy pasmowe do pełnienia w przyszło ści funkcji korytarzy ekologicznych. Dodrzewione i dokrzewione uzupełniłyby sie ć naturalnych powi ąza ń terenów wierzchowinowych (w tym lasów) z dolina Ty śmienicy. Nieczytelne lub bardzo słabo czytelne w krajobrazie s ą tzw. powi ązania ekologiczno - funkcjonalne. Pomimo braku uwarunkowa ń naturalnych (ekologicznych i hipsometrycznych) wymagaj ą intensywnego kształtowania celem uzupełnienia systemu w najsłabiej urze źbionych obszarach rolniczych.

3.11 Waloryzacja przyrodniczo - krajobrazowa gminy

Waloryzacja z jednej strony umo Ŝliwia wyobra Ŝenie ewentualnych strat w środowisku, jakie zostałyby poniesione w wyniku nierozwa Ŝnej, tj. nie uwzgl ędniaj ącej mo Ŝliwych ujemnych nast ępstw ingerencji człowieka w procesy naturalne czy niedostosowania form i intensywno ści reakcji do walorów i odporno ści środowiska, z drugiej za ś sugeruje kierunki działa ń w zakresie ochrony prawnej. Waloryzacja krajobrazowa charakteryzuj ąc, w wyniku przyj ętych kryteriów, stopie ń wra Ŝliwo ści krajobrazu na zmiany w zagospodarowaniu, okre śla dost ępno ść terenu dla zabudowy i tych form działalno ści gospodarczej, które wyra źnie wpływaj ą na jego fizjonomi ę. Mo Ŝe równie Ŝ przyczyni ć si ę do bardziej racjonalnego gospodarowania przestrzeni ą, stanowi ąc materiał wyj ściowy dla okre ślenia kierunków kształtowania sieci osadniczej gminy bez szkody dla harmonii krajobrazu kulturowego. Poni Ŝej podano kryteria obu waloryzacji. Sił ą rzeczy odznaczaj ą si ę du Ŝą doz ą subiektywizmu. Wydaje si ę jednak, Ŝe w głównych zarysach odzwierciedlaj ą rzeczywiste warto ści przyrodnicze i krajobrazowe gminy i jej cz ęś ci zarówno w kontek ście ponadregionalnym i regionalnym. Porównuj ąc waloryzacj ę przyrodnicz ą z waloryzacj ą krajobrazow ą mo Ŝna stwierdzi ć: − przybli Ŝony zasi ęg obszarów o identycznych (pod wzgl ędem rangi) walorach przyrodniczych i krajobrazowych we wschodniej cz ęś ci gminy, − większ ą warto ść krajobrazowa ni Ŝ przyrodnicz ą środkowej i zachodniej cz ęś ci gminy.

1) Kryteria waloryzacji przyrodniczej gminy Czemierniki Ranga mi ędzynarodowa - • siedliska naturalne i pseudonaturalne zaj ęte głównie przez ekosystemy wodno - szuwarowe w układach pasowych, gatunkami ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej i zamieszczonych na li ście zagro Ŝonych gatunków w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt.

Ranga krajowa - • siedliska pseudonaturalne zmeliorowane ł ąki z płatami turzycowisk i olsów, rzadziej ł ęgów, stawy i torfianki z rzadkimi gatunkami ptaków j.w.

Ranga regionalna -

-30-

• siedliska pseudonaturalne le śne, a incydentalnie seminaturalne (torfowiskowe) z rzadkimi gatunkami ptaków i ro ślin, • biocenozy z bogatymi liczebnie zoocenozami.

Ranga lokalna - • biocenozy pseudonaturalne (ekstensywnie u Ŝytkowane ł ąki i pastwiska, przekształcone i nie dostosowane do naturalnych siedlisk drzewostany), • drobnoprzestrzenne i zró Ŝnicowane siedliskowo agrocenozy, miejscami nasycone zieleni ą śródpoln ą i sprzyjaj ące du Ŝemu nagromadzeniu gatunków zwi ązanych z ekosystemami polnymi).

2) Kryteria waloryzacji krajobrazowej gminy Czemierniki Ranga krajowa - • krajobraz seminaturalny (pas meandrowy rzeki).

Ranga regionalna- • krajobrazy pseudonaturalne (ł ąkowe, le śne i torfowiskowe), pozbawione elementów dysharmonijnych, zasługuj ąc na ochron ę prawn ą, • strefy ekotonalne polno - le śne z urozmaicon ą lini ą brzegow ą lasu;

Ranga lokalna - • harmonijne krajobrazy kulturowe równin falistych, o skoncentrowanej, zdyscyplinowanej zabudowie, • niewielkie kompleksy le śne o urozmaiconej strukturze przestrzennej.

3.12 Ocena stanu ochrony przyrody i krajobrazu

Walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy reprezentuj ą w skali regionu znacz ącą rang ę. Ocena ta znalazła, w odniesieniu do walorów przyrodniczych, odzwierciedlenie w zakresie ustanowionej wielkoobszarowej ochrony prawnej. Jej wyrazem jest uznanie doliny Ty śmienicy za obszar Natura 2000. Natomiast niewystarczaj ący jest zakres tzw. ochrony drobnoprzestrzennej. Pomimo, Ŝe na terenie znajduje si ę co najmniej kilkana ście obiektów przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej zasługuj ących na miano osobliwo ści przyrody, dotychczas ustanowiono tylko 6 pomników przyrody. Ustanowiono tylko jeden u Ŝytek ekologiczny i nie utworzono ani jednego zespołu przyrodniczo - krajobrazowego. Walory krajobrazu przyrodniczego gminy nie podlegaj ą ochronie prawnej.

3.12.1 Ocena warunków środowiska przyrodniczego w aspekcie możliwych kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

Bior ąc pod uwag ę warto ści środowiska, prawne uwarunkowania ochronne dotycz ące zasobów przyrody, stan sanitarny środowiska oraz jego naturalne predyspozycje do pełnienia okre ślonych funkcji, wyró Ŝnia si ę nast ępuj ące grupy obszarów:

1) Obszary o wybijaj ących si ę warto ściach przyrodniczych obj ęte ochron ą prawn ą lub wymagaj ące takiej ochrony: a) obszary i obiekty przyrodnicze podlegaj ące zaostrzonej ochronie na podstawie ustaw szczególnych: • obszar NATURA 2000 „Dolina Ty śmienicy”, • ustanowione pomniki przyrody, • uŜytek ekologiczny „Tarkawka”, • stanowiska ro ślin chronionych, • strefy ochronne ptaków.

-31-

b) obszary o wyró Ŝniaj ących si ę w skali regionalnej i lokalnej warto ściach przyrodniczych, wskazane do ochrony prawej: • projektowany Ty śmienicki Obszar Chronionego Krajobrazu, • drobnoprzestrzenne obiekty przyrodnicze wskazane do ochrony indywidualnej,

2) Obszary o podwy Ŝszonej warto ści ekologicznej i u Ŝytkowej wymagaj ące pozostawienia w dotychczasowym u Ŝytkowaniu:

a) doliny rzeczne i obni Ŝenia pozadolinne, współtworz ące, obok głównych powi ąza ń ekologicznych, jakimi s ą dolina Ty śmienicy i Bory Czemiernickie, osnowę Systemu Przyrodniczego Gminy. Jako rejony koncentracji chronionych siedlisk przyrodniczych (głównie torfowisk niskich), obszary u Ŝytków zielonych i gleb organicznych, a zarazem tereny inwersyjne z płytk ą wod ą gruntow ą, powinny by ć wykluczone z zabudowy i zachowa ć charakter terenów otwartych. Do obszarów tej kategorii nale Ŝą : • dolinki dopływów Ty śmienicy, • dolinki cieków epizodycznych, • pasmowe obni Ŝenia terenowe (suche doliny erozyjno - denudacyjne). b) obszary le śne pełni ące funkcje ekologiczne i klimatyczne jako nadrz ędne nad funkcj ą gospodarcz ą. Równie Ŝ ze wzgl ędu na walory estetyczne powinny stanowi ć nieusuwalny składnik krajobrazu kulturowego i zbli Ŝonego do naturalnego. Wiod ącą rol ę odgrywaj ą kompleksy le śne poło Ŝone na gruntach Skarbu Pa ństwa, c) obszary gleb klasy III i gleby organiczne, chronione przed zmian ą u Ŝytkowania na cele nierolnicze na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych, d) ziele ń komponowana o funkcji kulturowej (jako głównej) i przyrodniczej (jako drugorz ędnej), o du Ŝym znaczeniu dla ró Ŝnorodno ści krajobrazowej, a mniejszym dla ró Ŝnorodno ści biologicznej tj.: • zespół pałacowo - parkowy w Czemiernikach, • parki podworskie w Bełcz ącu i Stoczku -Zygmuntowie.

3) Obszary o przeci ętnych walorach przyrodniczych i u Ŝytkowych środowiska nie podlegaj ące ochronie przed zmian ą u Ŝytkowania, przydatne pod ró Ŝne formy zagospodarowania:

a) tereny wyst ępowania gruntów klasy IV i V o stosunkowo najlepszych warto ściach produkcyjnych w grupie gleb niechronionych; wskazane w pierwszej kolejno ści do wykorzystania rolniczego, o korzystnych warunkach fizjograficznych do rozwoju zabudowy, b) tereny wyst ępowania gruntów ornych klasy VI o najsłabszych warto ściach u Ŝytkowych; wskazane do zalesie ń, b ądź ze wzgl ędu na korzystne warunki fizjograficzne, pod zabudowę, c) tereny wyst ępowania u Ŝytków zielonych w pozadolinnych obni Ŝeniach terenowych o słabej warto ści przyrodniczej; wskazane do pozostawienia w dotychczasowym u Ŝytkowaniu jako łąki i pastwiska, głównie na niekorzystne dla osadnictwa warunki fizjograficzne.

Do głównych obszarów pełni ących w gminie funkcje przyrodnicz ą nale Ŝą obszary oznaczone kategoriami: 1)a, 1)b, 2)a i 2)b. Funkcje wspomagającą w tym wzgl ędzie pełni ą obszary oznaczone kategori ą 3c). Mo Ŝliwo ści odtworzenia b ądź wykreowania nowych obszarów o funkcjach przyrodniczych jako wiod ących s ą niezbyt du Ŝe. Przyczynami s ą: brak gruntów rolnych nara Ŝonych na siln ą erozj ę to jest tak ą, która wymaga przeciwdziałania w postaci zalesie ń, niewielka powierzchnia bardzo słabych gleb, a tak Ŝe brak szczególnie wa Ŝkich przesłanek do dalszego retencjonowania wody. Korzystn ą okoliczno ści ą jest du Ŝa zawarto ść areałów słabych gleb kwalifikuj ących si ę pod zalesienia.

-32-

4. UWARUNKOWANIA KULTUROWE - STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW

Diagnoza stanu dziedzictwa kulturowego stanowi podstaw ę wytycznych dotycz ących zakresu i sposobów jego ochrony. Dziedzictwo kulturowe jest elementem ładu przestrzennego jako dobra publicznego.

4.1 Dziedzictwo kulturowe

Dziedzictwo kulturowe obejmuje nie tylko obiekty i ich zespoły obj ęte ochron ą prawn ą, ale cało ść krajobrazu kulturowego, którego ochrona jest jednym z koniecznych warunków rozwoju zrównowa Ŝonego.

1) Urbanistyka: Czemierniki uzyskały prawa miejskie na pocz ątku XVI w. oraz potwierdzenie przywilejów miejskich czterokrotnie w XVII wieku i roku 1732. Miasto zało Ŝono w oparciu o bardzo wydłu Ŝony rynek otoczony gł ębokimi działkami świadcz ącymi o ich rolniczym charakterze, z ulicami wybiegaj ącymi po jednej z ka Ŝdego naro Ŝnika, które do dzi ś s ą jasno czytelne. Powstałe w 1 ćw. XVII wieku monumentalne budowle: zespół ko ścielny i rezydencyjny szczególnie charakterystyczny dla regionu i mecenatu firlejowskiego spinaj ą kompozycj ę urbanistyczn ą oraz podnosz ą walory widokowe zespołu przestrzennego z dróg prowadz ących do Kocka i Radzynia. Układ ten jest zachowany niemal w cało ści (rej. zab. A/675). Zmiany dotycz ą zabudowy pierzei rynkowych, gdzie nast ąpiły wyburzenia oraz pojawiły si ę nowe inwestycje zniekształcaj ące układ i psuj ące walory estetyczne zało Ŝenia cz ęś ci północnej i zachodniej rynku.

2) Obszary rustykalne: Bełcz ąc: Pierwotnie wie ś okolnica z du Ŝym stawem i placem wokół znajduj ącym si ę w centrum osady. Dwór (folwark) zlokalizowany na północny - zachód od osady i stawu, w s ąsiedztwie drogi przebiegaj ącej przez wie ś. Na przełomie XVIII i XIX w. nast ąpiło silne powi ązanie przestrzenno - kompozycyjne zespołu z wsi ą. Zespół, zamykaj ący wn ętrze osady z kompleksem stawów, poprzez które rozpo ściera si ę widok na zało Ŝenie, stał si ę wa Ŝnym elementem układu urbanistycznego Bełcz ąca.

Lichty: Wie ś rodowód swój wywodzi z s ąsiedniej wsi - Niew ęgłosza (Słownik historyczno - geograficzny ziem polskich w średniowieczu). Wie ś typu przydro Ŝnica. Droga główna przebiega w kierunku wschód - zachód. Pierwotny układ wsi z XVII w. przetrwał bez wi ększych zmian do dnia dzisiejszego. Skoki: Wie ś typu przydro Ŝnica. Droga przebiega w układzie zachód - południowy wschód. Starowie ś w cz ęś ci środkowej. Rozwój w kierunku wschodnim i zachodnim od k. XIX w. Kolonie na południe od wsi z okresu mi ędzywojennego. Stoczek: Wie ś typu przydro Ŝnica. Starowie ś w cz ęś ci "Stara Wie ś", obecnie w zaniku /do k. XIX w, zabudowa skupiona przy loka1nym rozwidleniu dróg/. Dominuje zabudowa kolonijna skupiona w kilku grupach, okre ś1anych jako: Przymus, Niecała, Podle śna, Dolna, Zygmuntowska, Siedzana. Zabudowa ta wykształciła si ę w 2 poł. XIX w. Stójka: Wie ś typu przydro Ŝnica. Droga przebiega w układzie północ - południe. Pierwotny układ wsi zachowany. Wygnanów: Wie ś typu przydro Ŝnica. Droga przebiega w układzie północ - południe. Starowie ś w cz ęś ci północnej. Pierwotnie wie ś stanowiła - bezpo średnie zaplecze Czemiernik, przez wieki powi ększaj ąc swój obszar w kierunku południowym. Niew ęgłosz:

-33-

Wie ś działowa szlachty zagrodowej wyst ępuj ąca ju Ŝ w XV w (Słownik historyczno - geograficzny ziem polskich w średniowieczu). Wie ś typu przydro Ŝnica z wykształconymi koloniami. Droga główna przebiega w układzie wschód - zachód. Starowie ś w cz ęś ci wschodniej.

3) Trakty historyczne Przez teren gminy Czemierniki przebiegał lokalny trakt wiod ący z Kocka przez Czemierniki w kierunku Radzynia Podlaskiego (gdzie ł ączył si ę z traktem na Brze ść ) oraz Parczewa. Układ dróg lokalnych w zasadzie odzwierciedla stan z 2 poł. XVIII w. oraz pocz. XIX w.

4) Architektura sakralna Zespół ko ścioła parafialnego p.w. Św. Stanisława Bpa Zespół ko ścielny usytuowany jest w centrum układu urbanistycznego Czemiernik. W skład zespołu wpisanego do rejestru zabytków (A/126) wchodz ą: ko ściół pw. św. Stanisława Biskupa, mur., 1603- 1617, otaczaj ący drzewostan w granicach cmentarza ko ścielnego, dom parafialny zwany mansjonari ą, mur., poł. XVII, kapliczka p.w. Matki Boskiej z ogrodzeniem, mur., XVII/XVIII w., ogrodzenie z bramk ą. Ko ściół wybudowany w 1603-1617 r., przypuszczalnie przez budowniczego lubelskiego Piotra Durie. Architektura posiada cechy stylowe manieryzmu. Dekoracja stiukowa w typie renesansu lubelskiego. Zespół ko ścioła stanowi znacz ącą dominant ę w krajobrazie. Kapliczki - wyst ępuj ą liczne kapliczki murowane. Stawiane one były jako vota za unikni ęcie epidemii jakie cz ęsto nawiedzały te tereny oraz na skrzy Ŝowaniach dróg. Mo Ŝna wyodr ębni ć dwa dominuj ące typy oraz ich modyfikacje: • kapliczka dwu lub trójkondygnacyjna z wn ękami półkolistymi lub zako ńczonymi prosto, przykryta czterospadowym daszkiem zwie ńczonym metalowym krzy Ŝykiem z umieszczon ą we wn ęce figur ą Matki Boskiej /kapliczki w Bełcz ącu/, • kapliczka w typie neogotyckim dwukondygnacyjna z wnękami zako ńczonymi łukiem ostrym, przykryta wysokim neogotyckim daszkiem blaszanym zwie ńczonym metalowym krzy Ŝykiem /kapliczki w Stoczku przy drodze prowadz ącej do maj ątku Stoczek - Zygmuntów, w miejscowo ści Podlas/.

Krzy Ŝe przydro Ŝne - zachowanych jest kilka starych krzy Ŝy drewnianych lokalizowanych przy domach, drogach i na rozstajach dróg, z przed poł. XX w. / np. krzy Ŝ drewniany w Podlas Kolonia zlokalizowany na rozwidleniu dróg/ o wyj ątkowych walorach krajobrazowych.

5) Cmentarze i miejsca pami ęci Cmentarz rzymsko - katolicki poło Ŝony przy drodze do Kocka, zało Ŝony został w 1799 r. Na terenie cmentarza znajduje si ę drewniana kaplica cmentarna p.w. św. Ludwika, wzniesiona w połowie XIX w., przebudowana w l. 1953 i 1963 (rej. zab. A/39), kilkadziesi ąt zabytkowych nagrobków z 2 poł. XIX w. i 1 poł. XX w. oraz mogiły zbiorowe i indywidualne Ŝołnierzy poległych w l. 1939 - 1945, mogiły ofiar zbrodni hitlerowskich, mogiły Ŝołnierzy AK. Cmentarz rzymsko - katolicki przyko ścielny , poło Ŝony w centrum osady, zało Ŝony ok.1537 r., zamkni ęty na pocz ątku XIX w. Ogrodzony w 2 poł. XVIII w. ceglanym murem wspartym na szkarpach, z trzema bramami. Na jego terenie znajduje si ę siedemnastowieczny ko ściół parafialny oraz dwa nagrobki z XVIII w., jeden z poł. XIX w., dwa z drugiej poł. XIX w., figura M.B. Niepokalanej z 1876 r. fundacji Szymona i Katarzyny Skrzypczaków. Ziele ń cmentarn ą stanowi ą lipy i kasztanowce rozmieszczone wokół ko ścioła i przy ogrodzeniu. Uj ęty w rejestrze w ramach wpisu A/126. Cmentarz Ŝydowski - z 1 poł. XIX w. zlokalizowany niedaleko le śniczówki w Brzezinach na skraju lasu. Na jego terenie znajduje si ę kilka macew oraz pomnik. Uj ęty w gminnej ewidencji zabytków. Miejsce pami ęci narodowej zlokalizowane w Lichtach z napisem „Pami ęci Ŝołnierzy armii krajowej z rejonu Radzynia Podlaskiego walcz ących o wolno ść i niezawisło ść ojczyzny w latach 1939-1954. Towarzysze broni i społecze ństwo”

-34-

7) Zespoły rezydencjonalne i budownictwo folwarczne Zespół pałacowo - obronny w Czemiernikach- zbudowany został w latach 1615-1622 przez Henryka Firleja, biskupa płockiego pó źniej arcybiskupa gnie źnie ńskiego i prymasa Polski w duchu renesansowo - manierystycznym w typie willi włoskiej wraz z ogrodem i fortyfikacjami bastionowymi typu staro włoskiego. Do dzi ś zachował si ę pó źno manierystyczny detal architektoniczny w postaci obramie ń okiennych i drzwiowych. W poł. XVIII w. (przed 1736 r.) nast ąpiła przebudowa pałacu z fundacji Humi ęckich. Wprowadzono wówczas dach łamany z ozdobnymi szczytami wolutowymi na osi elewacji ogrodowej i od strony stawu. W 1813 r. pałac /dach i szczyty/ uległ zniszczeniu na skutek po Ŝaru. W 1852 r. wykonano remont obiektu. Pałac otrzymał nowe przekrycie w formie dachu pogr ąŜ onego z attyk ą neogotyck ą. Zamurowane zostały arkady loggi. W tym kształcie pałac przetrwał do dnia dzisiejszego. Po 2 wojnie światowej pałac adaptowano na cele domu dziecka. Aktualnie nieu Ŝytkowany. Wpis do rejestru (A/140) obejmuje nast ępuj ące elementy zało Ŝenia: pałac, bram ę, mury obronne, dawna oficyn ę, ogród w granicach fortyfikacji, stawy i grobl ę prowadz ącą z miasta do bramy. Oficyna pałacowa powstała ok.1620 r. /w szczycie zach. zachowały si ę relikty manierystycznej dekoracji architektonicznej/, przebudowana w 1 poł. XVII w. W 1945 r. budynek oficyny uległ po Ŝarowi, po którym rozebrano cz ęść budynku. Po 2 wojnie światowej oficyn ę przebudowano. Obecnie nieu Ŝytkowana. Brama wjazdowa wzniesiona została w latach 1615-1622. Zachowana bez zmian. Obecnie nieu Ŝytkowana Obecnie trwaj ą prace rewaloryzacyjne zespołu pałacowo - obronnego wraz z rekonstrukcj ą ogrodów. Znacz ąca dominanta w krajobrazie, powi ązana kompozycyjnie z zespołem ko ścioła parafialnego p.w. Św. Stanisława Bpa. Zało Ŝenie dworsko - parkowe w Bełcz ącu : dwór, park krajobrazowy. Wpis do rejestru zabytków (A/1285). Pocz. XVI w - powstanie folwarku XVIII/XIX w.- całkowita przebudowa zało Ŝenia, w tym skomponowanie kwaterowego ogrodu u Ŝytkowego. 2 poł. XIX w. utworzenie na wydzielonej cz ęś ci ogrodu kwaterowego niewielkiego parku ozdobnego XIX/XX w. Rozbudowa zało Ŝenia, w tym cz ęś ciowe przekomponowanie parku w duchu naturalistycznym. Od 1944 degradacja zało Ŝenia parkowego w wyniku reformy rolnej. Zało Ŝenie dworsko - parkowe w Stoczku - Zygmuntowie : murowany dwór z lat 70 -tych XIX w. Po roku 1872- powstanie regularnej kompozycji o trzech kwaterach ogrodu. Po 1924 r.- zniszczenie cz ęś ci kompozycji i ograniczone przekształcenie pozostałych cz ęś ci. Po 1939 r.- sukcesywne niszczenie kompozycji. Uj ęty w ewidencji konserwatorskiej.

8) Architektura u Ŝyteczno ści publicznej i przemysłowa Młyn murowany z k. XIX w. zlokalizowany przy drodze do Radzynia Podlaskiego. Areszt murowany z k. XIX w. znajduj ący si ę w Czemiernikach przy ul. Zamkowej, uj ęty w gminnej ewidencji zabytków.

9) Archeologia Na terenie gminy Czemierniki stanowiska archeologiczne poło Ŝone s ą głównie w dolinach rzek oraz mniejszych cieków wodnych jak równie Ŝ na stokach i kraw ędziach tych dolin. Jest to typowy sposób lokowania si ę osadnictwa w pradziejach. Grodzisko w Niew ęgłoszu Najistotniejszym stanowiskiem archeologicznym posiadaj ącym równie Ŝ walory krajoznawcze jest grodzisko wczesno średniowieczne w Niew ęgłoszu datowane na X-XII w. Poło Ŝone jest w dolinie Ty śmienicy i najprawdopodobniej spełniało funkcje obronne i stanowiło centrum osadnicze w okresie wczesnopiastowskim. W s ąsiedztwie grodziska zlokalizowano ślady osadnictwa wczesno średniowiecznego zwi ązanego najpewniej z funkcjonowaniem grodziska. W wyniku prowadzonych prac zostały odkryte tam m.in. fragmenty ceramiki. Miecze Wikingów Niew ątpliw ą rewelacj ą było odkrycie dwóch mieczy wikingów w okolicy miejscowo ści Bełcz ąc w latach 70- tych podczas prac melioracyjnych polegaj ących na oczyszczaniu i pogł ębianiu rzeki Ty śmienicy. Wraz z nim wydobyto przedmiot, który najprawdopodobniej trzeba uwa Ŝać za

-35- szyszak chronologicznie zbie Ŝny z mieczami. Uwa Ŝa si ę, Ŝe znalezisko to mo Ŝe pochodzi ć z taboru kupieckiego, który mógł w tym miejscu uton ąć na pocz ątku drugiego tysi ąclecia. Ciekawie prezentuj ą si ę stanowiska poło Ŝone na północ od Czemiernik. Wyst ępuj ą tu stanowiska wczesno średniowieczne, z epoki br ązu oraz z ró Ŝnych faz epoki kamienia od paleolitu do neolitu. Mo Ŝna si ę tu dopatrywa ć wi ększego kompleksu osadniczego o podobnej chronologii ci ągn ącego si ę na południowy zachód wzdłu Ŝ rzeki Ty śmienicy.

10) Ziele ń komponowana i drzewostan naturalny Wpisane do rejestru zabytków: Drzewostan w granicach cmentarza zespołu ko ścioła parafialnego p.w. Św. Stanisława Bpa. Ziele ń cmentarza stanowi ą lipy i kasztanowce rozmieszczone wokół ko ścioła i przy ogrodzeniu Park w zespole pałacowym w Czemiernikach - istniej ą pozostało ści ogrodu w granicach fortyfikacji. Ogrody zakładał Henryk Firlej przy pomocy ogrodników z Flandrii. Uchodziły one wówczas za najpi ękniejsze w Polsce. Park w zespole dworskim w Bełcz ącu - park krajobrazowy; mimo jego niewielkiej powierzchni ro śnie tu du Ŝa ilo ść drzew, dosy ć zró Ŝnicowanych pod wzgl ędem gatunkowym. Wskutek /nie zawsze zgodnych z dawnym charakterem kompozycji /nowych nasadze ń oraz wskutek zaniedbania starej ro ślinno ści, trudno jest dzi ś uchwyci ć jakie ś reguły kompozycyjne terenu parkowego. Na uwag ę zasługuje równie Ŝ : Zespół dworsko - ogrodowy w Stoczku - Zygmuntowie ; pozostało ści starych drzew zgrupowane wokół środkowej kwatery dawnej kompozycji, ciekawie prezentuje si ę charakterystyczna, brzoza zlokalizowana przy drodze wiod ącej do zało Ŝenia, o pier śnicy 208 cm Podle śna Kolonia - aleja klonów wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej 814 w kierunku Radzynia Podlaskiego Ziele ń towarzysz ąca kapliczkom i krzy Ŝom - stanowi cz ęsto pi ękne egzemplarze drzew nierozł ącznie zwi ązanych z miejscami kultu. Szczególnie warto ściowym przykładem jest okazały wi ąz zlokalizowany w Lichtach w s ąsiedztwie miejsca pami ęci narodowej i kapliczki. Aleja lipowa na skraju lasu wzdłu Ŝ drogi z le śniczówki Bełcz ąc do skrzy Ŝowania z drog ą Bełcz ąc Przymiarki. W znacznej wi ększo ści jest to grupa starych drzew, z których na szczególne zainteresowanie zasługuje lipa o obwodzie ponad 530 cm, która zlokalizowana jest jako pierwsze drzewo alei przy drodze Bełcz ąc - Przymiarki. Proponowany pomnik przyrody

4.2 Ochrona prawna

4.2.1 Wykaz obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków

1) Wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubelskiego

L.p. Miejscowo ść Gmina Powiat Obiekt Nr Nr geodezyjne rejestru działek obj ętych ochron ą 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. Bełcz ąc Czemierniki radzy ński - zało Ŝenie dworsko-parkowe: A/1285 1594/1, 1595, dwór, park krajobrazowy, w 1598/8 gran. działek wskazanych w decyzji, wg zał. planu 2. Czemierniki Czemierniki radzy ński -układ urbanistyczny A/675 Czemiernik, w gran. wg zał. planu 3. Czemierniki Czemierniki radzy ński - zespół pałacowo- obronny: A/140 228, pałac, brama, mury obronne, 229,231,232, dawna oficyna, ogród 233,234,439, w granicach fortyfikacji, stawy 274(cz) i grobla prowadz ąca z miasta do bramy (ul. Zamkowa 19)

-36-

4. Czemierniki Czemierniki radzy ński - kaplica cmentarna pw. św. A/39 2701 Ludwika 5. Czemierniki Czemierniki radzy ński - zespół ko ścielny: ko ściół A/126 2856,2855(cz) ul. paraf. pw. św. Stanisława Bpa -obr ęb Radzy ńska z wyposa Ŝeniem w zabytki Czemierniki I, ul. ruchome, otaczaj ący 279-obr ęb Parczewska drzewostan w granicach Czemierniki II cmentarza ko ścielnego, dom parafialny zwany mansjonarskim, ogrodzenie z bramk ą, kapliczka Matki Boskiej z jej murowanym ogrodzeniem (ul. Radzy ńska 1)

2) Wykaz obiektów znajduj ących si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków

CZAS MIEJSCOWO ŚĆ ADRES/WEZWANIE ZESPÓŁ OBIEKT POWSTANIA Bełcz ąc Bełcz ąc zespół dworsko-parkowy obora XIX, XX Czemierniki ul.Parczewska 7 układ urbanistyczny dom XX Czemierniki ul.Parczewska 52 układ urbanistyczny dom XIX Czemierniki ul.Radzy ńska 5 układ urbanistyczny dom XX Czemierniki ul.Radzy ńska 30 układ urbanistyczny dom XIX Czemierniki ul.Zamkowa 4 układ urbanistyczny dom XIX Czemierniki ul.Zamkowa 4 układ urbanistyczny areszt XIX Czemierniki ul.Kocka 7 układ urbanistyczny dom XX Czemierniki ul.Kocka 17 układ urbanistyczny dom XIX Czemierniki Czemierniki cmentarz cmentarz XIX Ŝydowski Czemierniki Czemierniki cmentarz cmentarz XVIII k. rzymskokatoli cki Czemierniki Czemierniki wie ś kapliczka XIX przydro Ŝna z rze źbą Chrystusa z Sercem Gorej ącym Lichty Lichty 16 wie ś szkoła XX Lichty Lichty 25 wie ś dom XIX Lichty Lichty wie ś kapliczka XIX przydro Ŝna z rze źbą Chrystusa Frasobliwego Skoki Skoki 73 wie ś dom XIX Zygmuntów Zygmuntów zespół dworsko-parkowy dwór XIX Zygmuntów Zygmuntów zespół dworsko-parkowy park XIX

-37-

3) Strefy wyst ępowania znalezisk archeologicznych a) Wykaz stanowisk archeologicznych na terenie gminy Czemierniki obj ętych ochron ą poprzez wpis do rejestru zabytków

Nr rejestru Lp. Miejscowo ść gmina dodatkowe Informacje zabytków

1 Czemierniki Czemierniki A/140 Czemierniki st. 4 - zespół pałacowo-obronny Niew ęgłosz st. 1 -grodzisko 2 Niew ęgłosz Czemierniki C/25 wczesno średniowieczne

b) Wykaz stanowisk archeologicznych na terenie gminy Czemierniki uj ętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków

Nr stan. na Nr stan. w dodatkowe Lp. Miejscowo ść * Gmina obszar AZP obszarze miejsc. Informacje 1 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 1 2

2 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 40 3

3 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 41 4

4 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 42 5

5 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 43 6

6 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 44 7

7 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 45 8

8 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 46 9

9 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 47 10

10 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 48 11

11 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 49 12

12 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 50 13

13 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 51 14

14 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 52 15

15 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 53 16

16 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 54 17

17 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 55 18

18 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 56 19

19 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 57 20

20 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 58 21

-38-

21 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 59 22

22 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 60 23

23 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 61 24

24 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 62 25

25 Bełcz ąc Czemierniki 68-81 63 26 26 Czemierniki Czemierniki 68-82 6 4 Zespół pałacowo - obronny 27 Czemierniki Czemierniki 68-82 12 6

28 Czemierniki Czemierniki 68-82 13 7

29 Czemierniki Czemierniki 68-82 14 8 Czemierniki Czemierniki 68-82 15 9 30 31 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 3 1 grodzisko wpisane do rejestru zabytków 32 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 4 2

33 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 12 4

34 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 13 5

35 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 14 6

36 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 15 7

37 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 16 8

38 Niew ęgłosz Czemierniki 67-82 17

39 Skoki Czemierniki 67-82 10 1

40 Skoki Czemierniki 68-82 5 6

41 Skoki Czemierniki 68-82 8 2

42 Skoki Czemierniki 68-82 9 3

43 Skoki Czemierniki 68-82 10 4

44 Skoki Czemierniki 68-82 11 5

45 Skoki Czemierniki 68-82 18 7

46 Stoczek Czemierniki 68-82 16 5

47 Stoczek Czemierniki 68-82 17 6

48 Stoczek Czemierniki 69-82 2 3

49 Stoczek Czemierniki 69-82 3 4 Wólka Siemie ńska Czemierniki 69-83 17 1 na gruntach wsi 50 Stoczek

Wólka Siemie ńska Czemierniki 69-83 18 2 na gruntach wsi 51 Stoczek

-39-

4) Inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta gminy Czemierniki w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków

L.p. Miejscowo ść Nazwa obiektu Adres/nr działki Czas powstania 1. Bełcz ąc kapliczka przydro Ŝna I 1780/3 1930 r. 2. Bełcz ąc kapliczka przydro Ŝna II 1670 1945 r. 3. Czemierniki dom ul. Kocka 11 pocz. XX w. 4. Czemierniki dom ul. Kocka 15 1920- 1930 5. Czemierniki obora ul. Kocka 39 pocz. XX w. 6. Czemierniki stodoła ul. Kocka 39 pocz. XX w. 7. Czemierniki kapliczka obok cmentarza dz. nr ok. 1906 2892 8. Czemierniki kapliczka Przy drodze do Bełcz ąca 1955 dz. nr 653/2 9. Czemierniki dom ul. Parczewska 9 XIX/XX w. 10. Czemierniki kapliczka przydro Ŝna nr dz. 466 XIX w. 11. Czemierniki kapliczka przydro Ŝna nr dz. 323 1953 12. Czemierniki oficyna ul. Radzy ńska 2 1 ćw. XVIII w. 13. Czemierniki dom ul. Radzy ńska 29 pocz. XX w. 14. Czemierniki dom ul. Radzy ńska 32 pocz. XXw. 15. Czemierniki dom ul. Radzy ńska 38 pocz. XX w. 16. Czemierniki młyn ul. Radzy ńska 72 k. XIX w 17. Czemierniki kapliczka przydro Ŝna ul. Radzy ńska obok nr k. XIX w. 51, dz. nr 2796 18. Czemierniki kapliczka przydro Ŝna ul. Radzy ńska obok nr k. XIX w. 81, dz. nr 2791 19. Czemierniki dom ul. Rynek 10 pocz. XX w. 20. Czemierniki dom ul. Rynek 13 ok. 1925 21. Czemierniki budynek gospodarczy I ul. Zamkowa 23 1912 22. Czemierniki budynek gospodarczy II ul. Zamkowa 23 1912 23. Czemierniki dom ul. Zamkowa 1 1928 24. Czemierniki dom ul. Zamkowa 4 1890 25. Czemierniki kapliczka przydro Ŝna ul. Zamkowa 15 1946 26. Czemierniki Kolonie kapliczka przydro Ŝna dz. nr 86/2 pocz. XXw 27. Czemierniki Kolonie kapliczka przydro Ŝna dz. nr 508/2 1950 28. Czemierniki Kolonie kapliczka przydro Ŝna dz. nr 780/7 1954 29. Lichty dom, d. szkoła nr 16 1906 powszechna 30. Lichty dom nr 19 ok. 1920 31. Lichty dom nr 26 32. Lichty dom nr 40 ok. 1920 33. Lichty dom nr 41 ok.1920 34. Lichty spichlerz nr 19 ok.1930 35. Lichty spichlerz nr 40 ok.1925 36. Lichty spichlerz nr 52 ok. 1925 37. Lichty kapliczka przydro Ŝna obok nr 16, w pasie k. XIX w. drogowym 38. Lichty kapliczka obok nr 50, w pasie ok. 1905 drogowym 39. Lichty kapliczka nr 84, dz. nr 865 ok.1906 40. Lichty krzy Ŝ przydro Ŝny przy nr 28, nr dz.1046 ok. 1920 41. Lichty miejsce pami ęci na zachodnim skraju wsi po 1945 narodowej 42. Niew ęgłosz kapliczka przydro Ŝna obok nr 80, nr dz. 284 ok. 1920

-40-

43. Podlas kapliczka przydro Ŝna nr ew. dz. 140 ok. 1945 44. Skoki kapliczka przydro Ŝna w środku wsi na pocz. XX w rozwidleniu dróg 45. Skoki kapliczka przydro Ŝna dz. nr 385/1 1948 46. Skoki kapliczka przydro Ŝna obok nr 95 1948 47. Skoki krzy Ŝ przydro Ŝny obok nr 73 dz. nr 357/1 1948 48. Stoczek- Stara Wie ś kapliczka przydro Ŝna I dz. nr 36 ok. 1930 49. Stoczek- Stara Wie ś kapliczka przydro Ŝna II dz. nr 447 pocz. XX w. 50. Stoczek- Stara Wie ś kapliczka przydro Ŝna III dz. nr 386/3 pocz. XX w. 51. Stoczek- Zygmuntów Kapliczka przydro Ŝna przy skrzy Ŝowaniu dróg 52. Stójka kapliczka przydro Ŝna I dz. nr 288 1955 53. Stójka kapliczka przydro Ŝna nr 20, dz. nr 352 1945 54. Stójka kapliczka przydro Ŝna II nr 30, dz. nr 191/1 1945 55. Wygnanów dom nr 22 56. Wygnanów dom nr 32 a k. XIX w 57. Wygnanów dom nr 69 ok. 1880 58. Wygnanów spichlerz nr 69 ok.1884 59. Wygnanów kapliczka przydro Ŝna obok nr 39 1906 60. Wygnanów kapliczka przydro Ŝna nr 102, dz. nr 202/1 1 poł. XIX w.

5. UWARUNKOWANIA LOKALNE SPOŁECZNO -GOSPODARCZE

5.1Uwarunkowania demograficzne

1. W gminie Czemierniki na przestrzeni ostatnich 5 lat zaobserwowano spadek liczby ludno ści. W roku 2009 r. gmin ę zamieszkiwało 4613 osób, w latach 2004 - 2009 stan ludno ści zmniejszył si ę o ok. 1% - ubyły w gminie 64 osoby. W gminie na 100 m ęŜ czyzn przypada 98 kobiet, gdy w powiecie radzy ńskim na 100 m ęŜ czyzn przypada 101 kobiet, a wska źnik dla województwa wynosi 107. W okresie 2004 - 2009 w gminie minimalnie wy Ŝszej dynamice zmniejszania si ę ludno ści podlegały kobiety - o 1,01 %, liczba m ęŜ czyzn zmniejszyła si ę o 0,99 %. 2. Wska źnik przyrostu naturalnego jest ujemny i wynosi w gminie -2,13 %, wska źnik dla powiatu to 0,78%. W okresie 2004 - 2009 przyrost naturalny był zmienny z przewag ą tendencji spadkowych. W roku 2004 wska źnik przyrostu naturalnego był ujemny na poziomie -3,5 %, w roku 2005 wynosił -4,2%, w 2006 r. -4,8 %, w 2007 r. -2,3, w 2008 r. 0,0%.W 2009 odnotowano 49 urodzin i 59 zgonów, zawarto 37 mał Ŝeństw. 3. Ruch ludno ści wykazuje przewag ę wyjazdów z gminy nad napływem ludno ści. W roku 2010 saldo migracji wewn ętrznej było ujemne i wynosiło -38 (2 lokata w powiecie) Natomiast liczba zameldowa ń w ruchu wewn ętrznym w 2010 roku to 22 osoby. 4. Struktura wieku w gminie wykazuje ju Ŝ pewne cechy dysproporcji polegaj ące na mniejszym udziale dzieci i ludzi młodych a znacznie przekraczaj ącym średnie powiatu i województwa udziale ludzi starszych. W roku 2009 struktura wieku w gminie kształtowała si ę w sposób nast ępuj ący: ludno ść w wieku przedprodukcyjnym- 955 osób tj. 20,7 % (w pow. radzy ńskim -21,9%), w tym ludno ść w wieku 0-4 lat liczy 239 osób, w wieku 5-9 lat 237 osób, 10-14 lat 296 osób, 15-19 lat 324 osób. Ludno ść w wieku produkcyjnym wynosi -2769 osób tj. 60,02 % (w powiecie - 61,35 %), za ś w wieku poprodukcyjnym -889 osób tj.19,27 % (w powiecie - 16,75%). 5. Według danych Narodowego Spisu Ludno ści 2002 wykształcenie ludno ści przedstawiało si ę w sposób nast ępuj ący: wykształcenie wy Ŝsze: 146 osób, średnie 712 osób, zasadnicze zawodowe 923 osoby, podstawowe uko ńczone 1847, podstawowe nieuko ńczone i bez wykształcenia 286 osób. Wy Ŝszy poziom wykształcenia cechuje kobiety -80 kobiet posiada wy Ŝsze wykształcenie , a 416 średnie. Natomiast u m ęŜ czyzn 66 posiada wy Ŝsze i 296 średnie. Udział mieszka ńców w wieku powy Ŝej 14 lat z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia stanowi 55,5% liczby mieszka ńców. Przy czym w o środku gminnym struktura wykształcenia ludno ści jest korzystniejsza ni Ŝ średnia w gminie.

-41-

5.2 Warunki i jakość życia ludności

Gmina Czemierniki nale Ŝy do obszarów, w których sytuacja społeczno-ekonomiczna ludno ści jest zdeterminowania gospodark ą roln ą, stanowi ącą wiod ącą funkcj ę rozwojow ą i źródła utrzymania, ze wzgl ędu na naturalne uwarunkowania klimatyczno-glebowe, tradycje upraw i hodowli. Inne nierolnicze sektory gospodarki, w tym usługowo - produkcyjne i usługi niematerialne maj ą znaczenie uzupełniaj ące. Ich ranga systematycznie wzrasta, aczkolwiek tempo zmian jest wolniejsze ni Ŝ na innych terenach, głównie ze wzgl ędu na niski poziom urbanizacji i braki w wyposa Ŝeniu infrastruktury dla rozwoju funkcji turystyki. Z uwagi na uwarunkowania i istniej ący stan zainwestowania warunki oraz jako ść Ŝycia mieszka ńców s ą nadal stosunkowo niskie, kształtuj ą si ę na poziomie średnich wska źników dla województwa. Istotny wzrost wydatków z bud Ŝetu gminy na inwestycje w ostatnich latach (wy Ŝszy ni Ŝ w wielu gminach w powiecie) powinien skutkowa ć popraw ą atrakcyjno ści inwestycyjnej gminy i warunków Ŝycia ludno ści. Poprawa jako ści Ŝycia jest uzale Ŝniona głównie od wzrostu przedsi ębiorczo ści i dochodów ludno ści. Obecnie poziom nasycenia w podmioty gospodarcze jest nadal niski, cechuje go znaczna zmienno ść .

1. Liczba gospodarstw domowych w obszarze gminy liczy około 1510 (dane szacunkowe). Na gospodarstwo domowe przypada ok. 3,1 osób. 2. Wg danych GUS w gminie liczba pracuj ących w roku 2009 wyniosła ok. 400 osób. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 284. Wg danych NSP 2002 struktura ludno ści wg głównego źródła utrzymania przedstawia si ę nast ępuj ąco: z pracy w rolnictwie utrzymuje si ę 789 osób tj. prawie 17% liczby ludno ści, maj ący źródło utrzymania ze źródeł pozarolniczych 654 osób - prawie 14%, z niezarobkowych źródeł utrzymania (renta, emerytura i inne) 1657- ponad 35%. Pozostała ludno ść ok. 34% utrzymuje si ę z ró Ŝnych źródeł utrzymania (rolniczych, pozarolniczych). Wśród pracuj ących 50,4% stanowi ą kobiety. 3. Wg danych NSP - w obszarze gminy stwierdzono 1038 osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i wi ęcej. Niepełnosprawni biologicznie licz ą 197 osób. 4. O jako ści Ŝycia istotnie świadcz ą warunki mieszkaniowe i wyposa Ŝenie mieszka ń w urz ądzenia sanitarne. W wodoci ąg jest wyposa Ŝonych 81,3 % budynków. W odniesieniu do zasobów mieszkaniowych w łazienki jest wyposa Ŝonych 54,5%

5.3 Bezpieczeństwo ludności i jej mienia

1. Stan bezpiecze ństwa ludno ści i mienia zale Ŝy m.in. od warunków funkcjonowania słu Ŝb ochrony porz ądku i bezpiecze ństwa, od stanu zagospodarowania, wyst ępowania na obszarze źródeł zagro Ŝeń. W obszarze gminy nie wyst ępuj ą jednostki gospodarcze tworz ące zagro Ŝenia w zakresie emisji zanieczyszcze ń i w zakresie bezpiecze ństwa po Ŝarowego. Wyst ępuj ą jedynie obiekty stwarzaj ące lokalne zagro Ŝenie dla czysto ści wód i gruntów (składowiska złomu, niezrekultywowane tereny poeksploatacyjne). 2. Gmina jest usytuowana w odległo ści 15 km od Radzynia Podlaskiego - miasta powiatowego, stanowi ącego o środek administracyjno - usługowy, zapewniającego mo Ŝliwo ść uzyskania dost ępu do placówek specjalistycznych, w tym ochrony zdrowia i Ŝycia. Dost ęp do placówek ratownictwa medycznego i usług medycznych mo Ŝna oceni ć jako zadowalaj ący. 3. W gminie nie funkcjonuje jednostka policji. Na terenie gminy działa 6 placówek ochotniczej stra Ŝy po Ŝarnej, posiadaj ących remizy rozmieszczone w Czemiernikach, Stoczku, Bełcz ącu, Skokach, Lichtach i Niew ęgłoszu, w o środku gminnym znajduje si ę urz ąd pocztowy. Gmina jest w pełni stelefonizowana, ponadto gmina ma korzystne warunki do korzystania z telefonii komórkowej. 4. W zakresie terenów zagro Ŝonych powodzi ą wyst ępuj ą obszary dolin, na których w studium oznaczono obszary szczególnego zagro Ŝenia powodzi ą oraz potencjalne tereny zalewowe. W obszarze gminy nie wyst ępuj ą tereny obwałowane. Generalnie doliny maj ą małe mo Ŝliwo ści retencyjne Na pozostałych ciekach w obszarze gminy ich doliny powinny zapewnia ć przepływ okresowych wezbra ń wód (np. roztopowych); ocenia si ę, Ŝe mog ą wyst ąpi ć lokalne zagro Ŝenia powodziowe zwi ązane z podtopieniami. Działania zapobiegawcze powinny zapewni ć dro Ŝno ść dolin i wył ączenie ich z wszelkiego zainwestowania kubaturowego. Generalnie gmina respektuje

-42-

ograniczenia i zalecenia okre ślone w „Krajowym programie ochrony przeciwpowodziowej” jak i w programie wojewódzkim. Istotne znaczenie maj ą działania zwi ązane z udro Ŝnieniem koryt rzecznych zwłaszcza rzeki Ty śmienicy. 5. Zgodnie z ustaleniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego województwa lubelskiego dla ochrony ludno ści przed zagro Ŝeniami chemicznymi i przewozem materiałów niebezpiecznych jako priorytety wskazuje si ę m.in. ograniczenie transportu materiałów niebezpiecznych w rejonach cennych przyrodniczo i turystycznie. W planie województwa do przewozu niebezpiecznych materiałów została wyznaczona droga nr 814 (relacji Radzy ń Podlaski - Suchowola - śminne) w tranzycie wojewódzkim. 6. Potencjalne zagro Ŝenia po Ŝarowe na obszarze gminy, nie odbiegaj ą od przeci ętnych, maj ą swoje źródła w nakładaj ących si ę przyczynach do których nale Ŝy m.in. znacz ący udział zabudowy drewnianej, rozczłonkowana granica polno-le śna, lecz najwi ększe zagro Ŝenia mog ą powstawa ć z przesuszenia w agrosystemach, lub niewła ściwego składowania odpadów produkcyjnych, które mog ą prowadzi ć do samozapale ń. W lokalizacji zabudowy produkcyjnej i usługowo- składowej, nale Ŝy uwzgl ędni ć odległo ści od zabudowy mieszkaniowej zapewniaj ące ochron ę przed uci ąŜ liwo ści ą dla mieszkańców. 7. Warunki aerosanitarne zwi ązane z funkcjonowaniem gospodarki rolnej są stosunkowo korzystne. Pewien wpływ na obni Ŝenie warunków aeroklimatycznych maj ą funkcjonuj ące w obr ębie terenów budowlanych fermy zwierz ąt oznaczone na rysunku studium usytuowane mi ędzy innymi w Stoczku i w Wygnanowie. 8. Dochody bud Ŝetu gminy Czemierniki wynosz ą ok. 12,1 mln zł. Na jednego mieszka ńca przypada średnio 2628 zł, wysoko ść ta nale Ŝy do średnich w skali powiatu. W roku 2006 dochód w przeliczeniu na 1 mieszka ńca wynosił 1893 zł, zatem jego poziom wzrósł o ok. 39,0 % (wzrost wska źnika wynika tak Ŝe ze spadku liczby ludno ści). Udział subwencji w bud Ŝecie wynosi -58,6 % (w roku 2006 -56,4 %), a dotacji celowych -22,6% (w roku 2006 -24,7%). Dochody własne gminy stanowi ą 18,5% dochodów bud Ŝetu (w 2006 r. -18,9%). Wydatki bud Ŝetu gminy wyniosły ok. 12,4 mln zł (w stosunku do 2005 r. wzrost ponad 81%), na jednego mieszka ńca przypada 2685 zł, w 2006 r. wydatki na 1 mieszka ńca wynosiły1848 zł (nast ąpił wzrost o ok.45,3%). Na wydatki bie Ŝą ce kieruje si ę ok. 81,5%, na świadczenia na rzecz osób fizycznych 16,7%, wydatki inwestycyjne stanowi ą 18,5 % wydatków. W roku 2006 udział wydatków bie Ŝą cych wynosił 65,2 %, na świadczenia na rzecz osób fizycznych wydano 26,2%, a udział wydatków inwestycyjnych wynosił 5,3%. W śród wydatków kluczowe miejsce zajmuj ą wydatki na o świat ę i wychowanie -ok.41.2,5 %, pomoc społeczn ą -17,2% i administracja publiczna -14,3% warto ści wydatków bud Ŝetu gminy. Z pozostałych wydatków bud Ŝetu - udział wydatków na ochron ę zdrowia wynosił -0,20%, na kultur ę i ochron ę dziedzictwa - 1,3%, na gospodark ę komunaln ą i ochron ę środowiska -2,1%, na gospodark ę mieszkaniow ą - 0,27%.

5.4 Uwarunkowania rozwoju gospodarczego- stan, potrzeby i możliwości rozwoju

1. Gmina posiada mało sprzyjaj ące warunki zewn ętrzne do rozwoju przedsi ębiorczo ści. Głównym czynnikiem ograniczaj ącym jej rozwój jest peryferyjne poło Ŝenie - brak krajowych i regionalnych dróg tranzytowych. Wyj ątkiem jest droga wojewódzka 814, przebiegająca przez północn ą cz ęść gminy. W zwi ązku z tym rozwój przedsi ębiorczy opiera si ę głównie na wykorzystaniu własnych potencjałów i zasobów gminy. 2. Na przestrzeni lat 2004 - 2009 obserwuje si ę stopniowy wzrost liczby podmiotów gospodarczych, odnotowano przyrost 46 nowych podmiotów. Wg danych GUS z 2009 na obszarze gminy stan podmiotów gospodarki narodowej liczył 210 jednostek, z tego 202 jednostki nale Ŝą do sektora prywatnego, a 8 - do sektora publicznego. W śród nich odnotowano 2 spółki handlowe, 8 spółek cywilnych, 1 spółdzielni ę. Nie ma podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Działalno ść gospodarcz ą prowadzi 177 osób fizycznych, w tym najwi ęcej w handlu i naprawach i w budownictwie. Poziom przedsi ębiorczo ści w gminie Czemierniki jest stosunkowo niski, liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. osób wynosi 455, natomiast w powiecie 579. Struktura podmiotów gospodarczych wg sekcji przedstawia si ę nast ępuj ąco: 21 jednostek (ok.10 %) nale Ŝy do sekcji rolnictwo i le śnictwo, 56 jednostek (ok.26,7%) handlu i napraw, 20 (ok. 9,5 %)

-43-

jednostek nale Ŝy do sekcji przetwórstwo przemysłowe, 38 jednostek (ok.18 %) nale Ŝy do sekcji budownictwo, 15 (7%) do sekcji transport, gospodarka magazynowa i ł ączno ść . Z zebranego zestawienia wynika, Ŝe najliczniejsza jest sie ć usług handlu i napraw oraz zwi ązanych z budownictwem. 3. Podstawow ą funkcj ą gospodarcz ą gminy jest gospodarka rolna. Z danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002r. , Ŝe gospodarka rolna nale Ŝy do do ść tradycyjnych, przewa Ŝaj ą gospodarstwa wielokierunkowe. Znacz ąca ilo ść gospodarstw wypada z działalno ści rolniczej- w gminie było 99 gospodarstw nie prowadz ących Ŝadnej działalno ści gospodarczej, prowadz ących wył ącznie działalno ść rolnicz ą- 869, prowadz ących wył ącznie działalność pozarolnicz ą- 12, prowadz ących działalno ść rolnicz ą i pozarolnicz ą-99. Wg danych PSR 2002 na obszarze gminy jest 1079 gospodarstw rolnych posiadaj ących 6659 ha uŜytków rolnych. Z informacji gminy wynika, Ŝe obecnie w jej obr ębie znajduje si ę 1499 gospodarstw rolnych o nast ępuj ącej strukturze wielko ściowej: − od 1,05 do 5,0 ha - 1059 − od 5,0 -10 ha - 284 − powy Ŝej 10, 0 ha - 156 Ogólna powierzchnia u Ŝytków rolnych wynosi 6659 ha, w tym grunty orne to: 4798 ha (dane 2002 r.). Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi 4,9 ha (w województwie 5,9 ha). Ugory i odłogi stanowi ą -ok.5,4% powierzchni gruntów ornych, zakwalifikowano do nich ok. 260 ha. Lasy i grunty le śne zajmuj ą pow. 408,6 ha, sady 76 ha, ł ąki trwałe ogółem 1569 ha, ł ąki trwałe uŜytkowane-1317 ha, pastwiska ogółem 213 ha, pastwiska u Ŝytkowane 195ha. W 2009 r. ł ączna powierzchnia stawów hodowlanych wynosiła 114 ha. Najwi ększe z nich znajduj ą si ę w miejscowo ściach Czemierniki, Skruda, Bełcz ąc. Obszar gminy charakteryzuj ą przeci ętne warunki naturalne do prowadzenia gospodarki rolnej, przy czym najsłabsze s ą warunki glebowe, a lepsze wodne, agroklimatyczne i topograficzne. Wska źnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej według IUNG wynosi 65,9 pkt. na 110 mo Ŝliwych. Pod wzgl ędem warunków glebowych gmina jest poło Ŝona w lubelsko- bychawskim rejonie glebowym, warto ść wska źnika rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla obszaru gminy wynosi -94,7 pkt i nale Ŝy do jednych z najwy Ŝszych w województwie. Na powy Ŝsz ą ocen ę składaj ą si ę m.in.: do ść wysoka warto ść bonitacyjna gleb przy do ść korzystnych warunkach agroklimatycznych, mniej korzystnie oceniono rze źbę terenu i stosunki wodne. Wskazane elementy bonitacji gleb i waloryzacji przestrzeni rolniczej wpływaj ą na stosunkowo dobr ą produktywno ść i opłacalno ść gospodarstw rolnych. 4. Gmina posiada ni Ŝsze od przeci ętnych warunki dla rozwoju rolnictwa. O takiej ocenie decyduj ą średnio sprzyjaj ące uprawom warunki agroekologiczne i mała powierzchnia gleb o najwyŜszych klasach bonitacyjnych. Brak jest gleb w klasie I, klasa II i III zajmuj ą ł ącznie 1089 ha gruntów ornych co stanowi 22,6 % wszystkich gruntów ornych. Dominuje udział klasy IV -2969 ha (61,8%), a klasa V i VI wyst ępuje na 1003 ha (20,9%). 5. Wyposa Ŝenie gospodarstw w maszyny rolnicze (Powszechny Spis Rolny 2002) przedstawiało si ę nast ępuj ąco: liczba ci ągników na obszarze gminy wynosiła 600 szt. tj. ok. 9 szt. na 100 ha uŜytków rolnych, 58 kombajnów zbo Ŝowych, 54 kombajny ziemniaczane. W 2002 r. powierzchnia budynków i budowli w obr ębie gospodarstwa wynosiła: kurniki-8932m 2,obory- 24093m 2,chlewnie- 10340 m 2,stodoły- 108148 m2, wiaty- 3347m2, gara Ŝe-28685m2.Ogółem powierzchnia tych budynków to: 267694 m2. 6. Wg danych z 2002 r. gospodarstw nie prowadz ących produkcji rolniczej było-111, produkuj ących wył ącznie na potrzeby własne- 83, produkuj ących głównie na potrzeby własne- 330, produkuj ące głównie na rynek- 555. 7. W 2002r. odnotowano 925 gospodarstw z uprawami (85,7 % wszystkich gospodarstw), z czego upraw ą pszenicy zajmowało si ę 365, Ŝyta- 501, j ęczmienia- 152, owsa- 395, pszen Ŝyta- 799, mieszanek zbo Ŝowych- 487,ziemniakow- 761. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmują zasiewy mieszanek zbo Ŝowych -1036 ha (21,5 % gruntów ornych). Pszenica zajmuje - ok. 412 ha, Ŝyto ok. 630 ha, pszen Ŝyto- 970 ha, j ęczmie ń 196 ha, nieznaczn ą powierzchni ę zajmuje kukurydza (136 ha). Produkcją ziemniaków zajmuje si ę ok. 70,5% ogółu gospodarstw na powierzchni ok. 349 ha, warzywa gruntowe uprawiane s ą na powierzchni ok. 36 ha. Brak upraw buraków cukrowych.

-44-

8. Wg danych PSR 2002 hodowl ą bydła zajmuje si ę 529 gospodarstw rolnych (49% wszystkich gospodarstw) - w tym 519 hoduje krowy, trzod ę chlewn ą posiada 440 gospodarstw (40,7%). Konie posiada 98 gospodarstw (9%), a owce - 17 (1,5%),bez zwierz ąt gospodarskich jest 475 gospodarstw (44%). Brak jest danych odno śnie hodowli drobiu. Obrazuj ą to nast ępuj ące wielko ści: pogłowie bydła w gminie liczyło 2266 sztuk (w tym krowy 1465). Pogłowie w trzodzie wynosiło 10243 szt. W gminie drób kurzy liczył 10950 (w tym nioski 8009 sztuk).

6. UWARUNKOWANIA STANU ZAGOSPODAROWANIA GMINY

6.1 Sieć osadnicza Wg danych z rocznika statystycznego w roku 2010 na terenie gminy zamieszkiwało 4593 mieszka ńców (wg informacji z gminy- grudzie ń 2010 liczba mieszka ńców liczyła 4702). W obszarze gminy znajduje si ę 9 sołectw: Czemierniki I, Czemierniki II, Bełcz ąc, Lichty, Niew ęgłosz, Skoki, Stoczek, Stójka i Wygnanów. Miejscowość gminna zajmuje 25,8 km 2 co stanowi 24% powierzchni gminy. Najwi ększe skupienie ludno ści wyst ępuje w zespole osadniczym Czemierniki (2 sołectwa), gdzie liczba ludno ści wynosi 1458, co stanowi prawie 32 % mieszka ńców gminy. W latach 2000- 2010 we wszystkich miejscowo ściach liczba mieszka ńców zmniejszyła si ę (ł ącznie z ośrodkiem gminnym). Średnio na 1 km 2 przypadaj ą 43 osoby, gdy w roku 2000- 46 osób na 1 km 2 (średni wska źnik w województwie wynosi 86, w powiecie radzy ńskim 63).

Lp. Miejscowo ść Liczba Liczba Wska źnik ludno ści ludno ści spadku liczby 2000 2010 ludno ści % 1. Bełcz ąc 831 796 0,95 2. Czemierniki I i II 1536 1458 0,94 3. Lichty 351 331 0,94 4. Niew ęgłosz 481 458 0,95 5. Skoki 386 363 0,94 6. Stoczek 513 470 0,91 7. Stójka 289 259 0,89 8. Wygnanów 584 567 0,97

6.2 Struktura użytkowania terenów

Gmina Czemierniki zaliczana jest do typowo rolniczych. Wg opracowania ekofizjograficznego sporz ądzonego dla gminy u Ŝytki rolne zajmuj ą- 7375 ha, co stanowi 68,47% powierzchni gminy. Odsetek ten nale Ŝy do stosunkowo wysokich w województwie lubelskim. Ł ączna powierzchnia ł ąk wynosi 1952 ha, a pastwisk 316 ha co stanowi odpowiednio 18,12 i 2,93% powierzchni gminy. Lasy i zadrzewienia zajmuj ą 2594 ha. Wska źnik lesisto ści gminy 23,79% nale Ŝy do średnich w województwie lubelskim nieznacznie tylko przewy Ŝszaj ąc średni ą, która wynosi 22,60%. Obszary zmeliorowane liczyły 1900 ha.

6.3 Zabudowa mieszkaniowa

Na obszarze gminy wyst ępuje zabudowa zagrodowa i jednorodzinna. Zdecydowanie przewa Ŝa zabudowa zagrodowa. Stan zasobów mieszkaniowych w roku 2009 liczy 1476 mieszka ń i 126,8 tys. m2 powierzchni u Ŝytkowej. W latach 2004 - 2009 przybyło (per saldo) 18 mieszka ń (brak danych dotycz ących skali wymiany budynków mieszkalnych ze wzgl ędu na zły stan techniczny).

-45-

Zasoby mieszkaniowe 2004 r. 2009r. Mieszkania ogółem szt. 1458 1476 Przeci ętna powierzchnia u Ŝytkowa 1 mieszkania m2 85,6 85,9 Przeci ętna powierzchnia u Ŝytkowa na 1 osob ę m2 26,7 27,5 Mieszkania wyposa Ŝone w urz ądzenia techniczno - sanitarne wodoci ąg mieszk. 1182 1200 ust ęp spłukiwany mieszk. 773 791 łazienka mieszk. 787 805 gaz z sieci mieszk. 0 0 centralne ogrzewanie mieszk. 633 651

Średnie wielko ści dotycz ące powierzchni mieszka ń, ich zag ęszczenia standardy w gminie kształtuj ą si ę na poziomie zbli Ŝonym lub wy Ŝszym od przeci ętnych dla województwa i powiatu. Wg danych statystyki publicznej w powiecie przeci ętna powierzchnia u Ŝytkowa mieszka ń wynosi 83,6 m 2, w województwie 74,5 m 2, na jedn ą osob ę przypada w powiecie 25,8 m 2 powierzchni uŜytkowej, w województwie 25,0 m 2, liczba izb w mieszkaniu wynosi w powiecie 3,98, w województwie 3,75, liczba osób na jedn ą izb ę w powiecie -0,81 i województwie -0,80. Wszystkie sołectwa s ą zwodoci ągowane . Na stan zasobów licz ący 1476 mieszka ń liczba przył ączy wodoci ągowych wynosi 1134 (ok.76,8% ilo ści mieszka ń), a liczba przył ączy kanalizacyjnych 260 (ok.17,6 % ilo ści mieszka ń). Ruch budowlany w skali rocznej wynosi 5-10 mieszka ń (budynków jednorodzinnych). Nowe budynki realizowane w ostatnich latach wpłyn ęły na pewn ą popraw ę wska źników powierzchniowych. Cz ęść nowych budynków jest realizowana na wymian ę starych siedlisk. Na podstawie analizy sytuacji mieszkaniowej mo Ŝna wysun ąć nast ępuj ące uwagi i wnioski: − nowa zabudowa powstaje przewa Ŝnie w miejscowo ściach poło Ŝonych przy głównych trasach. − powoli wzrasta koncentracja zabudowy w o środku gminnym co jest tendencj ą korzystn ą − niepokoj ącym zjawiskiem jest wkraczanie zabudowy na tereny dolinne i obj ęte ochron ą.

6.4 Usługi publiczne a) Administracja Funkcj ę o środka administracyjno - usługowego gminy pełni ą Czemierniki skupiaj ące usługi jednostki obsługi ludno ści i gospodarki rolnej, obejmuj ą one m.in.: − Urz ąd Gminy − Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej − Bank Spółdzielczy − Urz ąd Pocztowy − Budynek OSP b) Oświata i wychowanie Według danych statystycznych na terenie gminy funkcjonuj ą 2 szkoły podstawowe w Czemiernikach i Niew ęgłoszu, do których ucz ęszcza 316 uczniów (2009) oraz gimnazjum w Czemiernikach z 300 uczniami. W szkołach na terenie gminy Czemierniki prowadzone s ą zaj ęcia z j ęzyków obcych. Na 1 komputer z dost ępem do Internetu przypada w szkołach podstawowych 10,53 uczniów, natomiast w gimnazjum 15,79 uczniów. J ęzykiem wiod ącym nauczanym obowi ązkowo jest angielski, jako j ęzyk dodatkowy rosyjski. Stan bazy o światowej jest zadowalaj ący, nie były zgłaszane potrzeby rozwojowe. Opieka przedszkolna obejmuje 2 oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych zapewniaj ące opiek ę 59 dzieciom oraz 1 przedszkole w Czemiernikach, do którego ucz ęszcza 52 dzieci. Urz ądzenia sportu i rekreacji na terenie gminy obejmuj ą sale gimnastyczne i boiska przyszkolne. W Niew ęgłoszu jest „dzikie” boisko trawiaste do gry w piłkę no Ŝną. c) Ochrona zdrowia Usługi w zakresie ochrony zdrowia świadczy Niepubliczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Czemiernikach, gdzie znajduj ą si ę tak Ŝe 2 apteki. Powy Ŝszy zespół świadczy praktyki lekarskie

-46- w zakresie medycyny rodzinnej, stomatologii oraz poradni specjalistycznych (m.in. traumatologia - ortopedia, laryngologia, choroby wewn ętrzne). d) Kultura i organizacje społeczne Na terenie gminy Czemierniki funkcjonuje Biblioteka Publiczna w Czemiernikach, która posiada ksi ęgozbiór w ilo ści 12,702 tys. woluminów oraz biblioteki szkolne; na 1000 mieszka ńców przypada 167 czytelników (2009r.). Gmina wyró Ŝnia si ę korzystnie na tle powiatu pod wzgl ędem czytelnictwa. Na obszarze gminy znajduj ą si ę 2 ko ścioły wyznania rzymsko -katolickiego zlokalizowane w o środku gminnym i Stoczku oraz kaplica w Lichtach. Kościół w Stoczku funkcjonuje wraz z Klasztorem Ojców Franciszkanów. W Czemiernikach znajduje si ę czynny cmentarz rzymsko - katolicki, a nieopodal, w Brzezinach jest nieczynny cmentarz Ŝydowski. W gminie funkcjonuj ą organizacje społeczne takie jak: − Czemiernickie Towarzystwo Regionalne − Koło W ędkarskie „Kara ś” − Klub Sportowy Orzeł − Koło Gospody ń Wiejskich W gminie działaj ą tak Ŝe organizacje zwi ązane z parafi ą rzymskokatolick ą w Czemiernikach. Przy parafii działaj ą m. in.: Katolickie Stowarzyszenie Młodzie Ŝy, Legion Maryi, Rada Duszpasterska, Trzeci Zakon, Schola i Chór Parafialny. W gminie funkcjonuj ą 2 domy weselne (Czemierniki), projektowany przez inwestora jest dom weselny w Niew ęgłoszu.

6.5 Usługi komercyjne, przemysł

Najwi ększym podmiotem gospodarczym na terenie gminy jest kopalnia torfu „Wokas” zatrudniaj ąca ponad 50 osób z terenu , prowadz ąca działalno ść w obr ębie wsi Stoczek. Z usług komercyjnych funkcjonuj ą w o środku gminnym stacja paliw, stacja dystrybucji gazu i stacja kontroli pojazdów. Z zakresu drobnego przetwórstwa rolno - spo Ŝywczego działa piekarnia, ponadto w miejscowo ści Czemierniki wyst ępuje baza magazynowo - składowa. Niski stan wyposa Ŝenia w baz ę produkcyjno- usługow ą ulegnie poprawie w wyniku realizacji projektowanej kopalni piachu (Stoczek), budowy MOP przy drodze powiatowej w miejscowo ści Skoki oraz chłodni na płody rolne w sołectwie Bełcz ąc. Znaczna ilo ść podmiotów gospodarczych zarejestrowana w systemie REGON funkcjonuje w zabudowie zagrodowej.

6.6 Gospodarstwa rolne produkcyjne

Gospodarka hodowlana nale Ŝy do istotnych specjalizacji produkcyjnych gospodarstw rolnych. Na terenie gminy funkcjonuje 12 takich gospodarstw, przy czym obejmuj ą one 4 fermy- kurniki (Stoczek) , 6 gospodarstw specjalizuj ących si ę w hodowli trzody chlewnej (3- Wygnanów, po jednym w miejscowo ściach: Skoki, Lichty, Niew ęgłosz). Gospodarstwa zwi ązane z hodowl ą krów s ą zlokalizowane w Czemiernikach (1) i Niew ęgłoszu (1). Odnotowano 2 funkcjonuj ące gospodarstwa sadownicze w Niew ęgloszu. Ocenia si ę, Ŝe sadownictwo w najbli Ŝszych latach stanie si ę jedn ą z istotniejszych specjalizacji gminy. W gminie wyst ępuje znaczna ilo ść gospodarstw hodowlanych o znacznie mniejszej obsadzie zwierz ąt, głównie trzody chlewnej. Niewykorzystane mo Ŝliwo ści tkwi ą w hodowli bydła mlecznego. Gmina wyró Ŝnia si ę wysokim udziałem w u Ŝytkach rolnych ł ąk i pastwisk.

6.7 Urządzenia obsługi rolnictwa

Tereny zaplecza obsługi rolnictwa, które w uprzednich latach obejmowały bazy skupu i zaopatrzenia rolników GS, SKR (Czemierniki, Niew ęgłosz), obecnie s ą przekształcane najcz ęś ciej na funkcje produkcyjno - usługowe ró Ŝnych firm. Cz ęść zainwestowania dawnych baz jest nieu Ŝytkowana lub wykorzystywana sezonowo. Skup Ŝywca jest prowadzony w bazie GS w

-47-

Czemiernikach. W obsłudze gospodarki rolnej i ludności wa Ŝne znaczenie posiada targowisko, zlokalizowane w o środku gminnym, czynne raz w tygodniu w czwartek.

6.8 Turystyka i rekreacja

Gmina znajduje si ę w atrakcyjnym przyrodniczo, krajobrazowo i kulturowo terenie. Obecno ść obszaru Natura 2000 „Dolina Ty śmienicy”, kompleksów le śnych, w tym Borów Czemiernickich, zabytków architektury, bogactwa przydro Ŝnych kapliczek i budownictwa drewnianego umieszczonego w ewidencji zabytków, jest czynnikiem sprzyjaj ącym rozwojowi funkcji turystycznych. Mimo tych walorów funkcja turystyczna praktycznie nie rozwija si ę. Baza noclegowa ogranicza si ę do okresowo czynnego (VII-VIII) schroniska w szkole podstawowej w Czemiernikach. Brak jest te Ŝ bazy gastronomicznej, co jest czynnikiem ograniczaj ącym rozwój funkcji turystycznej. Infrastruktura turystyczna ogranicza si ę do wytyczenia tras turystycznych (Szlak Architektury Pałacowej/ Rezydencji Magnackich/ Firlejów stanowi ący fragment szlaków o zasi ęgu regionalnym), szlak Ŝółty PTTK, ście Ŝka dydaktyczna w lesie Brzeziny. Istniej ą potencjalne mo Ŝliwo ści wytyczenia ró Ŝnorodnych szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, konnych, kajakowych, tratwowych), urz ądzenia czatowni do obserwacji ptaków, rozwoju agroturystyki z wykorzystaniem opuszczonych, starych siedlisk. Znacz ąco na podniesienie atrakcyjno ści turystycznej gminy wpłynie utworzenie zbiornika retencyjnego w ramach rekultywacji terenu po kopalni torfu. Wydzielona cz ęść zbiornika mogłaby by ć wykorzystywana na cele rekreacyjne.

7. UWARUNKOWANIA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

7.1 Komunikacja

7.1.1 Stan istniejący sieci drogowej

Sie ć dróg publicznych w obszarze gminy obejmuje 1 drog ę wojewódzk ą, 6 dróg powiatowych, 64 drogi gminne. Poza drog ą wojewódzk ą zmodernizowaną w ostatnim okresie stan techniczny pozostałych dróg jest niezadowalaj ący pod wzgl ędem szeroko ści pasów drogowych, stanu technicznego i innych parametrów. W powi ązaniach zewn ętrznych gminy najwi ększe znaczenie posiadaj ą drogi powiatowe. Najwi ększy zakres prac modernizacyjnych wymagaj ą drogi, dla których przewidziano klas ę G -główna (dr. nr 1253L) oraz klas ę Z- zbiorcza (dr. nr 1250L, 1246L). Podstaw ę obsługi komunikacyjnej w obszarze gminy zapewnia sie ć dróg gminnych o ł ącznej długo ści 109, 7 km, których tylko 40,1 km tj. ok. 38% ma nawierzchni ę utwardzon ą. Drogi nie maj ą zrealizowanych elementów przekroju drogowego -np. poza o środkiem gminnym brak jest chodników w obszarach miejscowo ści, skrzy Ŝowania nie maj ą zapewnionych odpowiednich parametrów. Istniej ący układ komunikacji drogowej gminy obejmuje nast ępuj ące kategorie dróg: a) drogi wojewódzkie: • droga wojewódzka nr 814 klasy G (Radzy ń Podlaski- Suchowola- śminne) b) drogi powiatowe: Gmina Klasa drogi Nr Nazwa ci ągu drogi Z 1246 Czemierniki -Świer Ŝe -Suchowola - Wohy ń L 1249 Stara Wie ś -Wrzosów - Niew ęgłosz Z 1250 dr. kraj. 19 -Stara Wie ś -Tchórzew - Bełcz ąc - Czemierniki -Siemie ń - dr. pow. 1609L Czemierniki G 1253 Niew ęgłosz -Czemierniki - Wygnanów - Cegielnia - Leszkowice - Klementynów L 1254 Dębniak- Skoki

-48-

L 1258 Czemierniki -Działy ń -Juliopol -Sewerynówka - Gródek - dr. pow. 1610 L c) drogi gminne ł ącz ące pozostałe miejscowo ści na terenie gminy i gmin przyległych:

Lp. Klasa Nr drogi Nazwa ci ągu Długo ść w km 1. L 101957 dr.gm.101956 (Antonin)- dr. woj. 814 0,6 2. L 102054 dr. woj. 814- wzdłu Ŝ lasu i gr. ornych wsi 2,0 Niew ęgłosz- gr. gm. Radzy ń 3. L 102055 dr. woj. 814- Kol. Podle śna- gr. wsi Lichty- dr. 1,7 102060 4. L 102056 dr. pow. 1249- dr.gm.102054 2,0 5. L 102057 dr. woj. 814- Kol. Dworska- Niew ęgłosz- gr.gminy 1,3 6. L 102058 dr.woj. 814 Rozwil- gr. gminy 1,2 7. L 102059 dr.woj.814-dr. gm.102058 1,2 8. L 102060 dr. pow. 1249-dr. gm. 102054 1.8 9. L 102061 dr. pow. 1249- Paszki- gr. gminy Radzy ń 0,6 10. L 102062 dr. pow. 1246- dr. pow.1254 3,7 11. L 102063 dr.pow.1253-dr.gm. 102062 0,6 12. L 102064 dr. gm. 102062- Kol. Przecinka- Skoki 1,2 13. L 102065 dr.pow.1246- dr.pow. 1254 2 14. L 102066 dr. pow. 1246- do lasu 0,5 15 L 102067 dr. pow. 1246- dr. pow.1250 0,1 16. L 102068 dr. gm. 102067- dr. gm. 102070 1,7 17. L 102069 dr. pow. 1246- Kol. Brzeziny 2,9 18. L 102070 dr. pow. 1250- dr. pow. 1246 2,0 19 L 102071 dr. pow. 1246- do zabudowa ń 0,4 20. L 102072 dr. pow.1246- do zabudowa ń 0,4 21. L 102073 dr. pow.1250- do zabudowa ń 0,5 22. L 102074 dr. pow. 1253- do zabudowa ń 1,2 23. L 102075 dr.pow.1253- do zabudowa ń 1,0 24. L 102076 dr. pow. 1253- w stron ę ł ąk do zabudowa ń 0,7 25. L 102077 dr. pow. 1253- w stron ę ł ąk- Tatarzec 2,0 26. L 102078 dr. gm. 102099-dr. gm. 102097 0,3 27. L 102079 dr. pow. 1253- kol. Przepusty- wie ś Bełcz ąc 4,3 28. L 102080 dr. gm. 102079 w stron ę kol. Ostrowy 1,4 29. L 102081 dr. pow. 1250- Przeora-dr. gm. 102079 1,6 30. L 102082 dr. pow 1250-Lisi Dół- dr. gm. 102079 1,3 31. L 102083 dr. pow. 1250-Łu śniak- dr. gm. 102079 1,0 32. L 102084 dr. pow. 1250 w stron ę Kol. Podgaje 0,5 33. L 102085 dr. pow. 1250- dr. gm. 102079 1,4 34. L 102086 dr. pow. 1250 (Czemierniki ul. G ęsia III za 1,3 cmentarzem)-dr. gm. 102079 35. L 102087 Czemierniki ul. G ęsia II 0,6 36. L 102088 Czemierniki ul. G ęsia I- dr. pow.1253 0,9 37. L 102089 dr. pow. 1250- Nadgo ściniec- dr. gm. 102090 0,8 38. L 102090 dr. pow. 1250- Zapietchowiec- Dró Ŝka-dr. 3,3 gm.102091 39. L 102091 dr. pow. 1250- dr. gm. 102094 1,0 40 L 102092 dr.pow. 1250- dr.gm. 102094 0,5 41. L 102093 dr. pow. 1250-dr. gm. 102090 3,1 42. L 102094 dr.pow. 1250- Kol. Awuls- dr. gm. 102097 3,0

-49-

43. L 102095 dr. pow. 1253-dr. gm. 102090 1,0 44. L 102096 dr. pow. 1253- dr. gm.102090 1,2 45. L 102097 dr. pow.1253-Kol.Wygnanów w stron ę lasu 3,6 46. L 102098 Czemierniki ul. Rynek 0,2 47. L 102099 Czemierniki ul. Grobelna 0,3 48. L 102100 dr. pow. 1250 (Stary Wygnanów)- dr. pow. 1253 1,0 49. L 102101 dr. pow. 1253-dr. pow. 1258 2,5 50. L 102102 dr.gm. 102106-dr. gm. 102101 3,3 51. L 102103 dr. pow. 1250- Kol. Połudn. Czemierniki do lasu 5,3 Stójka 52. L 102104 dr. pow. 1250- do lasu 4,7 53. L 102105 dr.pow. 1250 do lasu 4,8 54. L 102106 dr. pow. 1258 w stron ę lasu- do drogi pow. 1253 2,3 55. L 102107 dr. pow. 1258- dr. pow. 1256 2,5 56. L 102108 dr. pow. 1258 Zygmuntów- dr. gm. 102107 1,7 57. L 102110 dr. pow. 1250- dr. gm. 102114 2,2 58. L 102111 dr. pow. 1250- Kol. Sziedzana 2,1 59. L 102112 dr. pow. 1250- dr. gm. 102131 1,9 60. L 102113 dr, pow, 1250- dr. pow. 1256 0,5 61. L 102114 dr. pow. 1258- dr. pow. 1256 1,6 62. L 102115 dr. pow. 1258 w stron ę lasu 1,7 63. L 102238 dr. pow. 1256 Łubka- wierzchowiny 0,5 64. L 102247 Stoczek-Łubka 5,2 OGÓŁEM DROGI GMINNE 109,7

7.1.2 Komunikacja kolejowa Przez teren gminy linia kolejowa nie przebiega.

7.2 Gospodarka wodno - ściekowa

7.2.1 Zaopatrzenie w wodę

Na terenie gminy Czemierniki znajduje si ę wodoci ąg grupowy, do którego podł ączone są wszystkie miejscowo ści gminy. Wodoci ąg miejscowy bazuje na uj ęciu wód podziemnych znajduj ącym si ę w samej miejscowo ści. Zdolno ść produkcyjna wodoci ągu wynosi 165 m 3/ h, co pozwala na pełne zaspokojenie potrzeb obecnych i przyszłych, prognozowanych. Woda przesyłana obecnie do odbiorców spełnia kryteria jako ściowe okre ślone normami prawa. System zaopatrzenia w wod ę jest zaprojektowany na obecn ą zdolno ść produkcyjn ą wodoci ągu. Długo ść sieci wodoci ągowej rozdzielczej w gminie Czemierniki wynosi 97,5 km. Uj ęcie wody dla miejscowo ści: Czemierniki, Wygnanów, Bełcz ąc, Stoczek, Skoki i Stójka znajduje si ę w Czemiernikach. Lichty i Niew ęgłosz zaopatrywane s ą w wod ę z uj ęcia wody w Branicy Radzy ńskiej, le Ŝą cej w sąsiedniej gminie Radzy ń Podlaski.

7.2.2 Odprowadzanie ścieków

Na terenie gminy Czemierniki system kanalizacji zbiorczej obsługuje miejscowo ści – Czemierniki i Czemierniki II. Sie ć ma długo ść 14,1 km obsługuje 260 przył ączy, jej stan jest dobry, nie wymaga modernizacji. System wyposa Ŝony jest w oczyszczalni ę ścieków typu „HYDROEKO" o przepustowo ści 100 m 3/dob ę znajduj ącą si ę w Czemiernikach. W pozostałych wsiach ścieki odprowadzane s ą do przydomowych zbiorników bezodpływowych. Ze wzgl ędu na wysoki procent zwodoci ągowanych gospodarstw i du Ŝą ilo ść powstaj ących ścieków, które z reguły ró Ŝnymi drogami trafiaj ą do wód gruntowych i powierzchniowych, istnieje pilna potrzeba rozbudowy sieci kanalizacyjnej na obszarze gminy.

-50-

Budowa kanalizacji w pierwszym rz ędzie powinna obj ąć wsie le Ŝą ce w pobli Ŝu Ty śmienicy, dotyczy to szczególnie wsi Lichty i Niew ęgłosz, w których ma rozwija ć si ę agroturystyka. Wskazana jest budowa niewielkich oczyszczalni w północnej i wschodniej cz ęś ci gminy. Zgodnie z rozporz ądzeniem wojewody lubelskiego z dnia 7 marca 2007 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Czemierniki wyznacza si ę na terenie województw lubelskiego aglomeracj ę Czemierniki, poło Ŝon ą na terenie gminy Czemierniki, w powiecie radzy ńskim, o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców 3360. Aglomeracj ę tworzy obszar obejmuj ący miejscowo ści: Czemierniki, Stoczek, Stójka i Wygnanów. Do ko ńca 2015 roku aglomeracja Czemierniki zostanie wyposa Ŝona w oczyszczalni ę ścieków komunalnych o przepustowo ści 400m 3/d, zlokalizowan ą w miejscowo ści Czemierniki oraz sie ć kanalizacyjn ą obejmuj ącą obszar aglomeracji. Aktualnie na terenie gminy w granicach wyznaczonej aglomeracji jest 2760 mieszka ńców, w tym 1100 mieszka ńców obsługiwanych jest zbiorczym systemem ścieków komunalnych. Stanowi to około 40 % liczby mieszka ńców aglomeracji i 23,4 % ogólnej liczby mieszka ńców gminy. W roku 2010 całkowita ilo ść ścieków komunalnych wytworzonych na terenie aglomeracji wyniosła 94 tys. m 3. Z tej ilo ści 19 tys. m 3 odprowadzono na oczyszczalni ę systemem zbiorczym, 9 tys. m 3 wywieziono taborem asenizacyjnym, a 3 tys. m 3 oczyszczano w indywidualnych oczyszczalniach przydomowych. Łączna ilo ść ścieków nieoczyszczanych na terenie aglomeracji wyniosła 63 tys. m 3 Przepustowo ści istniej ącej oczyszczalni wynosz ą: - średnia – 64,0 m 3/d, maksymalna – 100 m 3/d Maksymalny dobowy dopływ ścieków do oczyszczalni wynosił – 90,0 m 3 (Sprawozdanie z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych).

7.2.3 Gospodarka cieplna i gazyfikacja

W gminie brak jest dost ępu do gazu sieciowego. Potrzeby grzewcze pokrywane s ą w cało ści przez lokalne kotłownie i indywidualne urz ądzenia grzewcze. Jako podstawowy no śnik energii wykorzystywany jest w ęgiel i olej opałowy (obecnie w małym stopniu ze wzgl ędu na koszty).

7.2.4 Gospodarka odpadami

Na terenie gminy Czemierniki odpady zbierane s ą w systemie mieszanym. Cz ęść odpadów trafia do 7 zbiorczych pojemników typu KP 7 rozstawionych w miejscowo ściach: Czemierniki (5 sztuk), Stoczek i Niew ęgłosz (po jednej sztuce). Dodatkowo odpady z gospodarstw domowych zbierane s ą do pojemników indywidualnych o pojemno ści 110 l, których na terenie gminy znajduje si ę 400 sztuk. Ilo ść pojemników zbiorczych oraz indywidualnych (w stosunku do 1550 gospodarstw domowych) jest niewystarczaj ąca, co przyczynia si ę do powstawania na terenie gminy dzikich składowisk odpadów. Transportem odpadów na składowisko odpadów zajmuje si ę PUK Radzy ń Podlaski. Ze wzgl ędu na fakt, Ŝe gmina nie posiada własnego składowiska, odpady s ą wywo Ŝone i składowane w Adamkach k. Radzynia Podlaskiego. Niepokoj ącym zjawiskiem zaobserwowanym na terenie gminy jest wyrzucanie odpadów do torfianek zarówno tych wyschni ętych jak i wypełnionych wod ą. Jedynym sposobem unieszkodliwiania odpadów na terenie gminy jest ich składowanie bez wyselekcjonowania ze strumienia odpadów nadaj ących si ę do recyklingu, odzysku i wymagaj ących szczególnego traktowania. Nie istnieje na terenie gminy zorganizowany sposób post ępowania z odpadami wielkogabarytowymi oraz odpadami z budów i remontów, co powoduje, Ŝe trafiaj ą one najcz ęś ciej na dzikie składowiska. Stanowi to powa Ŝny uszczerbek krajobrazowy oraz realne zagro Ŝenie, szczególnie dla gleb i wód. Równie Ŝ w przypadku odpadów porolniczych obserwuje si ę niepokoj ące zjawisko masowego spalania słomy poŜniwnej i resztek pouprawowych.

7.3 Elektroenergetyka

Dostawa energii nast ępuje z krajowego sytemu energetycznego poprzez Lubelskie Zakłady Energetyczne LUBZEL SA, Zakład Energetyczny w Radzyniu Podlaskim. Stan sieci elektroenergetycznej średniego napi ęcia (15 kV) na terenie gminy oraz mo Ŝliwo ści jej zasilania z Głównych Punktów Zasilaj ących (GPZ) 110/15 kV nie stanowi ą bariery w funkcjonowaniu i rozwoju gminy.

-51-

Przyrost zapotrzebowania na moc i energi ę elektryczn ą mo Ŝe by ć zapewniony przez rozbudow ę Głównych Punktów Zasilaj ących, w szczególno ści w Parczewie, ale równie Ŝ w Radzyniu Podlaskim, Kocku, a tak Ŝe modernizacj ę sieci i budow ę (w miar ę potrzeb) nowych linii SN, NN i stacji transformatorowych. Zabytkowy charakter centrum Czemiernik determinuje preferencje dla stosowania rozwi ąza ń technicznych nieingeruj ących w zabytkow ą substancj ę i dyskretnych urbanistycznie.

7.4Telekomunikacja

Gmina Czemierniki jest w pełni stelefonizowana. Mieszka ńcy mog ą korzysta ć zarówno z sieci podziemnej, radiowej jak i komórkowej. W samej miejscowo ści gminnej usytuowane s ą 2 maszty telefonii komórkowej.

III. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

1. CELE ROZWOJU I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

Wiod ącym celem rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy jest podniesienie jako ści Ŝycia ludno ści i wzmocnienie bazy ekonomicznej przez ukształtowanie zrównowa Ŝonego rozwoju gospodarczego przy jednoczesnym zachowaniu zasobów i walorów środowiska kulturowego oraz trwało ści funkcjonowania procesów przyrodniczych. Gmina powinna uzyska ć wy Ŝsz ą pozycj ę w powiecie radzy ńskim a tak Ŝe wykreowa ć swój wizerunek - gminy rozpoznawalnej pod wzgl ędem ekologicznych produktów rolniczych i funkcji turystycznych. Głównym zadaniem rozwoju przestrzennego jest aktywizacja przedsi ębiorczo ści, modernizacja i przekształcenia gospodarki rolnej w celu jej unowocze śnienia i wzmocnienia konkurencyjno ści, zwi ększenia zainwestowania w infrastruktur ę obsługi turystyki zapewniaj ącej jej rozwój jako istotnej funkcji gminy. Rozwój funkcji turystycznej mo Ŝe by ć istotnym czynnikiem aktywizacji obszaru i źródłem dochodu ludno ści poprzez o Ŝywienie innych gał ęzi gospodarki jak handel, gastronomia, transport.

1) Realizacja strategii polityki przestrzennej opiera si ę na nast ępuj ących priorytetach:

• rozwój Czemiernik jako atrakcyjnego o środka administracyjno - usługowego i turystycznego ze szczególnym wyeksponowaniem unikalnych walorów barokowego zespołu pałacowo - obronnego w Czemiernikach, z jego rewitalizacj ą i przeznaczeniem na centrum kulturalno - turystyczne, • realizacja o środka wypoczynkowo - turystycznego w Stoczku na bazie projektowanego zbiornika retencyjnego, zbudowanego na wyrobiskach potorfowiskowych z mo Ŝliwo ści ą m.in. wł ączenia do zaplecza turystycznego zabudowy klasztoru o.o Franciszkanów, • realizacja pasma agroturystyczno - letniskowego w strefie naddolinnej Ty śmienicy miejscowo ściach Lichty - Niew ęgłosz z wykreowaniem grodziska archeologicznego na organizowanie „pikników archeologicznych”. • rewitalizacja zespołów dworsko - parkowych z przeznaczeniem na o środki obsługi turystyki, • wykorzystanie le śniczówek usytuowanych w Borach Czemiernickich, kompleksie le śnym Brzeziny na o środki turystyczne, powi ązane z istniej ącą ście Ŝką dydaktyczn ą, z projektowanymi szlakami rowerowymi i tras ą turystyczn ą konn ą, • popraw ę estetyki i walorów kulturowo - krajobrazowych osadnictwa przez ukształtowanie przestrzeni publicznych w lokalnych o środkach gminy.

2) Zakłada si ę realizacj ę nast ępuj ących zało Ŝeń polityki przestrzennej:

• kształtowanie ładu przestrzennego przez ochron ę terenów otwartych i struktury terenów zabudowanych tj. zachowanie zwartego układu osadniczego terenów wiejskich, • planowany wzrost rangi miejscowo ści gminnej Czemierniki,

-52-

• podniesienie standardu obsługi ludno ści przez rozwój i wzbogacenie funkcji mieszkalno - usługowych, rozbudow ę i modernizacj ę bazy lokalowej usług publicznych i komercyjnych oraz wyposa Ŝenie terenów zabudowy w urz ądzenia komunalne i infrastruktur ę techniczn ą, • poprawa efektywno ści wykorzystania terenów budowlanych poprzez bardziej intensywne wykorzystanie i zagospodarowanie d. baz obsługi rolnictwa, terenów zdegradowanych i tzw. pustostanów, • ochrona walorów środowiska przyrodniczego i zasobów wód podziemnych wynikaj ąca z uwarunkowa ń regionalnych, kształtowanie racjonalnej gospodarki wodno - ściekowej i gospodarki odpadami, uwzgl ędniaj ąca podatno ści środowiska i krajobrazu na degradacj ę, • ochrona krajobrazu kulturowego oraz rewaloryzacja zdegradowanych zasobów zabytkowych, kształtowanie zabudowy i zagospodarowania terenu z uwzgl ędniłem wymogów zachowania walorów dziedzictwa i to Ŝsamo ści kulturowej, • racjonalne wykorzystanie walorów i zasobów gminy, zagospodarowanie i rozwój funkcjonalny gminy w zgodzie z naturalnymi predyspozycjami, harmonizowanie celów ochronnych, ekonomicznych i społecznych na zasadzie zrównowa Ŝonego rozwoju,

2. KIERUNKI ZMIAN W STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ ORAZ W PRZEZNACZENIU TERENU

Zakłada si ę, Ŝe w perspektywie długookresowej, na obszarze gminy głównymi funkcjami rozwojowymi b ędą:

1) osadnictwo : poza przekształceniami i uzupełnieniem zabudowy i usług w istniej ących terenach zainwestowanych, przewiduje si ę wyznaczenie nowych terenów budowlanych, 2) gospodarka rolna : obejmuj ąca modernizacj ę i rozwój zabudowy zagrodowej, jej zaplecza i wyposa Ŝenia gospodarczego a tak Ŝe przekształcenia w strukturze i kierunkach rolnictwa, 3) turystyka : obejmuj ąca promocj ę walorów kulturowo - krajobrazowych i rozwój zró Ŝnicowanych funkcji turystycznych i ich zaplecza 4) wykorzystanie surowców mineralnych : obejmuj ące kontynuacj ę wydobycia dla potrzeb gospodarczych udokumentowanych złó Ŝ torfu, piasku i Ŝwiru 5) przedsi ębiorczo ść i usługi : obejmuj ące dalszy rozwój przetwórstwa rolno - spo Ŝywczego, zró Ŝnicowanych usług komercyjnych, funkcji składowo - magazynowych, baz technicznych, urz ądze ń i usług obsługi rolnictwa 6) gospodarka rybacka : obejmuj ąca wykorzystanie istniej ących kompleksów stawów i innych zbiorników wodnych do hodowli ryb oraz potrzeb turystyki przez organizacj ę w ędkarstwa.

Głównym kierunkiem zmian w strukturze przestrzennej gminy b ędzie dostosowanie rozwoju osadnictwa do nowych tendencji w zakresie potrzeb mieszkaniowych (zabudowy jednorodzinnej, zabudowy zagrodowej) oraz wzrostu funkcji pozarolniczych w tkance zabudowy wsi (usługi publiczne, nieuci ąŜ liwe usługi komercyjne). Na rysunku studium zostały wyznaczone tereny planowanego rozwoju wspomnianych funkcji oraz towarzysz ących urz ądze ń i sieci infrastruktury technicznej.

3. PARAMETRY I WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE ZAGOSPODAROWANIA ORAZ UŻYTKOWANIA TERENÓW, W TYM TERENY WYŁĄCZONE Z ZABUDOWY Przeznaczenie i zagospodarowanie terenów na obszarze gminy Czemierniki jest uwarunkowane ekologicznie. Zapewnienie ochrony bioró Ŝnorodno ści środowiska przyrodniczego i stabilno ści krajobrazu przyrodniczego wymaga zachowania przewagi nad trenami osadniczymi (zainwestowanymi) terenów czynnych biologicznie i terenów otwartych. Standardy urbanistyczne powinny by ć przestrzegane przy formułowaniu polityk przestrzennych i strategii rozwoju, sporz ądzania planów zagospodarowania i projektów inwestycji, jak te Ŝ przy planowaniu finansowym. Ustalone parametry nie powinny hamowa ć twórczo ści i innowacyjno ści szanuj ąc zasady zrównowa Ŝonego rozwoju i ładu przestrzennego.

-53-

1. Do terenów wył ączonych z zabudowy zaliczono: – strefy rezerwowane dla realizacji nowych dróg, – korytarze techniczne linii średniego napi ęcia, gazoci ągu tranzytowego i wysokiego ci śnienia, ruroci ągu naftowego, – tereny przyległe do dróg, w odległo ściach stosownych do klasy drogi, zgodnie z ustaw ą o drogach publicznych, – tereny upraw rolnych - w odniesieniu do nie zwi ązanej z produkcja rolnicz ą zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na wydzielonych działkach, odizolowanych od terenów zabudowanych, – tereny le śne i zalesione, – tereny ł ąk i pastwisk o złych warunkach geologiczno - in Ŝynierskich, – tereny stanowi ące strefy ochrony obiektów zabytkowych, wyznaczone w dokumentacji rejestru zabytków oraz tereny stanowisk archeologicznych, – tereny strefy przybrze Ŝnej jezior, w odległo ści min. 50 m od linii brzegowej -z wyj ątkiem zabudowy zwi ązanej z przechowywaniem sprz ętu pływaj ącego w o środkach wypoczynkowych, – tereny w s ąsiedztwie czynnych cmentarzy w odległo ści co najmniej 50 m – od zabudowy mieszkaniowej, – tereny wyst ępowania złó Ŝ surowców mineralnych, – tereny wzdłu Ŝ cieków wodnych i rowów melioracyjnych - w pasie o szeroko ści niezb ędnej dla poruszania si ę sprz ętu słu Ŝą cego do utrzymania cieków, – tereny w granicach pasa technicznego linii radiowych, – tereny przewidziane pod budow ę siłowni wiatrowych /poza infrastruktur ą techniczn ą do obsługi słowni/.

Zakaz zabudowy lub jej dopuszczenie na wy Ŝej wymienionych terenach odbywa ć si ę b ędzie na podstawie ustale ń zawartych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, po rozpoznaniu szczegółowych uwarunkowa ń danego terenu, uwzgl ędniaj ąc procedury okre ślone w przepisach szczegółowych i opinii wła ściwych organów. Tereny podlegaj ą ochronie planistycznej i ograniczeniom w zakresie lokalizacji zabudowy oraz sposobu u Ŝytkowania. Ograniczenia obejmowa ć mog ą formy u Ŝytkowania stwarzaj ące zagro Ŝenia dla środowiska (zanieczyszczenie, utrat ę jego walorów lub zubo Ŝenie potencjału). Dopuszczone jest uŜytkowanie (poza utrzymaniem obiektów i urz ądze ń słu Ŝą cych gospodarce le śnej lub wodnej) – zgodnie z okre ślonymi zasadami - na terenowe funkcje rekreacji, ekoturystyki itp.

2. Zasady realizacji programu rozwoju osadnictwa a) Poprawa warunków zamieszkiwania ludno ści poprzez: – zapewnienie wska źnika jednego mieszkania na jedno gospodarstwo domowe, – zapewnienie mo Ŝliwo ści rozbudowy i podniesienia standardów u Ŝytkowych przy jednoczesnym zachowaniu warto ści przyrodniczych i kulturowych. b) Zało Ŝenia rozwoju oraz warunki zabudowy i zagospodarowania: – mo Ŝliwo ść uzupełniania zabudowy na wolnych działkach, w historycznie ukształtowanych ci ągach zabudowy, – poszerzenie terenów budowlanych w obszarze o środka gminnego, – kształtowanie nowych terenów budowlanych, jako kontynuacji wykształconych ci ągów zabudowy, – mo Ŝliwo ść przekształcenia opustoszałych siedlisk rolniczych na cele budownictwa jednorodzinnego (poza obszarem Natura 2000) – zapewnienie dost ępno ści komunikacyjnej i doprowadzenie niezb ędnych mediów z zakresie wodoci ągów, odprowadzenia ścieków, energetyki, gazyfikacji i telefonii, – wydzielenie przestrzeni publicznych oraz zapewnienie pełnej dost ępno ści do usług podstawowych i urz ądze ń elementarnych jako funkcji towarzysz ących zabudowie mieszkaniowej,

-54-

– zapewnienie mo Ŝliwo ści rozwoju usług komercyjnych (m.in. handlu, gastronomii, rzemiosła) niestanowi ących uci ąŜ liwo ści w terenach zabudowy mieszkaniowej, – w zakresie zapewnienia potrzeb socjalnych nie wydziela si ę w planie specjalnych rezerw terenowych, przyjmuj ąc adaptacj ę stanu istniej ącego z jednoczesn ą mo Ŝliwo ści ą realizacji dodatkowych zamierze ń w obr ębie zabudowy istniej ącej, projektowanej lub odtwarzanej w miejscach historycznie udokumentowanych, – dla obiektów i obszarów obj ętych ochron ą konserwatorskich obowi ązuj ą wytyczne Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Przy lokalizacji nowej zabudowy i przy adaptacji na ten cel miejsc ze śladami po nieistniej ącej ju Ŝ zabudowie siedliskowej, preferuje si ę translokacj ę tradycyjnych budynków wiejskich lub wznoszenie nowej o charakterze zbli Ŝonym do warto ściowej architektury lokalnej z zastosowaniem tradycyjnych rozwi ąza ń materiałowych. Wyklucza si ę formy zbyt awangardowe, dysharmonizuj ące z krajobrazem kulturowym. Wojewódzki Konserwator Zabytków ma prawo wnoszenia szczegółowych warunków konserwatorskich w stosunku do obowi ązuj ących w zapisach studium - na etapie projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz na etapie projektów budowlanych dla obiektów i obszarów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków oraz w strefach wyst ępowania stanowisk archeologicznych.

3. Parametry i wska źniki dotyczące zagospodarowania oraz u Ŝytkowania terenów

Spełnienie wymaga ń w zakresie ładu przestrzennego, wi ąŜ e si ę z przestrzeganiem standardów w zabudowie i zagospodarowaniu nowo wyznaczonych terenów. Powinny one by ć ustalane w zmianach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, po rozpoznaniu uwarunkowa ń lokalnych i programu inwestorskiego. Okre ślone poni Ŝej wielko ści nale Ŝy przyjmowa ć jako wska źniki minimalne, z zastrze Ŝeniem mo Ŝliwo ści ich weryfikacji, w dostosowaniu do wymogów przepisów szczególnych, z tolerancj ą do 10%. Poni Ŝej podane parametry i wska źniki nie obowi ązuj ą w zespołach istniej ącej zabudowy wykształconej w historycznych układach.

a) Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa z dopuszczeniem nieuci ąŜ liwych usług:

Zasady zagospodarowania przestrzennego – dla nowo projektowanych budynków, skala zabudowy i jej charakter, winny by ć dostosowane do tradycji miejsca i krajobrazu. – kształtowane nowych zespołów zabudowy o czytelnym układzie i kompozycji przestrzennej, uwzgl ędniaj ących konieczno ść lokalizowania ogólnodost ępnych przestrzeni publicznych; – porz ądkowanie i rozbudowa istniej ących układów przestrzennych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem racjonalnych podziałów gruntów i wytyczania lokalnych układów komunikacyjnych, – uzupełnienie funkcji mieszkalnych zabudow ą usługow ą komercyjn ą z wykluczeniem obiektów handlowych o powierzchni sprzeda Ŝy powy Ŝej 2000m 2, inwestycji powoduj ących zagro Ŝenie dla jako ści środowiska i warunków Ŝycia, a tak Ŝe sprzecznych z charakterem lokalnym istniej ącej zabudowy pod wzgl ędem formy i skali. – przy adaptacji budynków istniej ących nale Ŝy d ąŜ yć do zachowania warto ściowych kulturowo i estetycznie elementów budowli, a przy rozbudowie do ich kontynuacji; – lokalizacja siedlisk rolniczych nie mo Ŝe stwarza ć uci ąŜ liwo ści dla zabudowy jednorodzinnej, – nale Ŝy zapewni ć niezb ędn ą ilo ść miejsc parkingowych dla usług na własnej działce; – tereny zabudowy powinny spełnia ć wymogi w zakresie zaopatrzenia w infrastruktur ę techniczn ą – wyklucza si ę budowy typu domki campingowe, altany ogródków działkowych itp. – na istniej ących działkach budowlanych o szeroko ści równej lub mniejszej ni Ŝ 16 m dopuszcza si ę sytuowanie budynków w odległo ści 1,5 m od granicy lub bezpo średnio przy granicy.

-55-

Parametry i wska źniki zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej • Minimalna powierzchnia dla działek nowowydzielanych: 1000m 2 • Minimalna szeroko ść działek nowowydzielanych: 20 m • Minimalny udział powierzchni biologicznie czynnej: 55% • Max. ilo ść kondygnacji dla budynku mieszkalnego w tym poddasze u Ŝytkowe: 2 • Max. ilo ść kondygnacji dla budynku gospodarczego 1 • Max. wysoko ść zabudowy: 9 m

Parametry i wska źniki zabudowy zagrodowej • Minimalna powierzchnia dla działek nowowydzielanych: 2000m 2 • Minimalna szeroko ść działek nowowydzielanych: 25 m • Minimalny udział powierzchni biologicznie czynnej: 40% • Max. ilo ść kondygnacji dla budynku mieszkalnego w tym poddasze u Ŝytkowe: 2 • Max. ilo ść kondygnacji dla budynku gospodarczego 1 • Max. wysoko ść zabudowy dla budynku mieszkalnego: 9 m

b) Tereny przemysłu

Zasady zagospodarowania przestrzennego

– mo Ŝliwo ść realizacji zabudowy zwi ązanej z produkcj ą i przetwórstwem płodów rolnych, zabudowa przemysłowa, magazynowa, składy, zabudowa usługowa, obiekty i urz ądzenia umo Ŝliwiaj ące realizacj ę przedsi ęwzi ęć komercyjnych – tereny przemysłu nie mog ą by ć lokalizowane na działkach o przeznaczeniu na cele mieszkaniowe, – oddziaływanie zwi ązane z prowadzon ą działalno ści ą musi ogranicza ć si ę do granic własno ści inwestora lub granic strefy ochronnej wyznaczonej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, – w ramach terenu inwestycji nale Ŝy zapewni ć odpowiedni ą ilo ść miejsc parkingowych dla pracowników i klientów, z uwzgl ędnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych,

Parametry i wska źniki zabudowy przemysłowej • Minimalna powierzchnia dla działek nowowydzielanych: 2000m 2 • Minimalna szeroko ść działek nowowydzielanych: 25 m • Optymalny udział powierzchni biologicznie czynnej: 30% • Ilo ść kondygnacji: 1 • Max. wysoko ść zabudowy: wynikaj ąca z potrzeb technologicznych c) Tereny usług

Zasady zagospodarowania przestrzennego

– mo Ŝliwo ść realizacji usług komercyjnych oraz produkcji o charakterze rzemie ślniczym, – oddziaływanie zwi ązane z prowadzon ą działalno ści ą musi ogranicza ć si ę do granic własno ści inwestora lub granic terenu przeznaczonego na ten cel w planie, – miejsca parkingowe dla interesantów, z uwzgl ędnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych, nale Ŝy zapewni ć w odpowiedniej ilo ści w obr ębie terenu inwestycji, – dopuszcza si ę lokalizowanie zabudowy mieszkaniowej na terenie własnej działki usługowej

-56-

Parametry i wska źniki zabudowy usługowej • Minimalna powierzchnia dla działek nowowydzielanych: 1500m 2 • Minimalna szeroko ść działek nowowydzielanych: 25 m • Optymalny udział powierzchni biologicznie czynnej: 40% • Max. ilo ść kondygnacji: 1 • Max. wysoko ść zabudowy: 7 m

Parametry i wska źniki zabudowy usług publicznych • Minimalna powierzchnia dla działek nowowydzielanych: 2000m 2 • Minimalna szeroko ść działek nowowydzielanych: 25 m • Optymalny udział powierzchni biologicznie czynnej: 40% • Max. ilo ść kondygnacji, w tym poddasze u Ŝytkowe: 2 • Max. wysoko ść zabudowy: 11 m

d) Tereny turystyki, sportu i rekreacji

Funkcje i kierunki zagospodarowania przestrzennego

– usługi turystyczne lokalizowane w zabytkowych obiektach lub obiektach o tradycyjnej architekturze powinny by ć dostosowane do chłonno ści tych obiektów zachowuj ąc charakter historycznej zabudowy lub odtwarza ć ich architektur ę; dopuszcza si ę dopełnienie funkcji w budynkach towarzysz ących - nowo wznoszonych, lecz zawsze utrzymanych w charakterze istniej ącej zabudowy; – urz ądzone przy szlakach turystycznych i ście Ŝkach spacerowych punkty widokowe powinny by ć wyposa Ŝone w mał ą architektur ę: ławy, stoły o formach prostych nawi ązuj ących do tradycji architektury wiejskiego regionu, na punktach kulminacyjnych wyklucza si ę zadaszenia; – tereny powinny harmonijnie wpisywa ć si ę w krajobraz kulturowy i przyrodniczy, w sposób nie naruszaj ący stabilno ści ekosystemów, ukształtowania terenu oraz stosunków wodnych.

4. OBSZARY ORAZ ZASADY OCHRONY PRZYRODY, OCHRONY ŚRODOWISKA

4.1 Założenia i cele ekologicznego rozwoju

Przyj ęte zało Ŝenie rozwoju zrównowa Ŝonego przekłada si ę na szereg konkretnych zasad z których, w warunkach naturalnych gminy, zagro Ŝeń środowiska i sytuacji społeczno -gospodarczej, pierwszoplanowe znaczenie przypisuje si ę zasadom: - równego dost ępu do środowiska dla obecnych i przyszłych pokole ń oraz dla wszystkich uŜytkowników, - zintegrowanego podej ścia do ochrony środowiska, - likwidacji zanieczyszcze ń, uci ąŜ liwo ści i zakłóce ń w środowisku, - uspołecznienia polityki ekologicznej.

Realizacja tych, priorytetowych dla gminy zasad, sprzyja ć b ędzie: 1) poprawie bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców i działalno ści gospodarczej, przy czym pod poj ęciem bezpiecze ństwa ekologicznego nale Ŝy rozumie ć nie tylko wła ściwy, to jest zgodny z normami stan sanitarny i jego zabezpieczenie przed kl ęskami Ŝywiołowymi, ale równie Ŝ mo Ŝliwo ść rekreacji i wypoczynku, 2) podnoszeniu stabilno ści krajobrazu, 3) trwałemu zachowaniu gatunków rodzimych zwierz ąt egzystuj ących w warunkach zbli Ŝonych do naturalnych, 4) poprawienie walorów estetycznych krajobrazu.

-57-

Wiod ącym zało Ŝeniem jest harmonizowanie zagospodarowania z przyrod ą w nawi ązaniu do predyspozycji naturalnych terenu; za priorytetowe uznaje si ę: 1) wła ściwe w aspekcie stabilno ści krajobrazu - ukierunkowanie zmian w strukturze ekologicznej gminy, a tak Ŝe rozwój tzw. Systemu Przyrodniczego Gminy, 2) obj ęcie ochron ą prawn ą najcenniejszych obszarów i obiektów przyrodniczych, 3) ochron ę i kształtowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej środowiska, równie Ŝ podczas gospodarowania zasobami naturalnymi, 4) popraw ę stanu sanitarnego środowiska i rekultywacj ę jego zdegradowanych fragmentów,

O ile poprawa stanu środowiska jest cz ęś ciowo uzale Ŝniona od sytuacji w regionie (głównie warunki aerosanitarne), o tyle ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej, kształtowanie warunków przyrodniczych oraz kreowanie nowych form korzystania z zasobów naturalnych, s ą wył ącznie uzale Ŝnione od przyj ętej przez gmin ę strategii post ępowania i konsekwencji w jej realizacji. Obszarami szczególnego zainteresowania polityki ekologicznej powinien by ć układ dolin rzecznych i du Ŝych kompleksów le śnych. Doliny, w tym szczególnie Dolina Ty śmienicy, odzwierciedlaj ą całokształt zjawisk jakie zachodz ą w obr ębie zlewni. Stanowi ą najwi ększy potencjał przyrodniczy i krajobrazowy gminy oraz odgrywaj ą wiod ącą rol ę ekologiczn ą.

4.2 Kierunki kształtowania struktury ekologicznej gminy

Pomimo, Ŝe środowisko przyrodnicze gminy zostało poddane w ci ągu minionych dwóch wieków silnym przemianom wskutek ekspansji rolnictwa, a struktura ekologiczna gminy na ogół jest zgodna z naturalnymi predyspozycjami środowiska, istnieje potrzeba jej modyfikacji. Zmiany powinny zmierza ć w kierunku podniesienia ogólnej stabilno ści krajobrazu, zwi ększenia produktywno ści ekosystemów oraz przyrodniczego wzbogacenia środowiska. W istniej ących warunkach naturalnych gminy za główny sposób jej wzbogacania przyrodniczego uznaje si ę: zalesienia i fitomelioracj ę.

Zalesieniom, w zale Ŝno ści od lokalnych uwarunkowa ń, przypisuje si ę funkcje: 1) fizjotaktyczne (ochronne), głównie w aspekcie zapobiegania marginalizacji gruntów rolnych i porolnych, 2) fizjocenotyczne, polegaj ące na zapewnieniu warunków do zachowania ró Ŝnorodno ści biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym i gatunkowym, 3) stabilizuj ące i usprawniaj ące funkcjonowanie systemu ekologicznego, 4) produkcyjne, szczególnie w sytuacjach, w których sprzyjaj ą osi ągni ęciu wi ększej zwarto ści i ci ągło ści przestrzennej poprzez kompleksy le śne.

Funkcje fitocenotyczne wprowadzanych zalesie ń przeplataj ą si ę w zasadzie z ka Ŝdą inn ą, le Ŝą cą -jako główn ą - u podstaw zmian w strukturze ekologicznej gminy. Stosunkowo najwi ększe mo Ŝliwo ści dolesie ń istniej ą w środkowej cz ęś ci gminy, to jest w rejonie odznaczaj ącym si ę mozaikowat ą, polno - le śną struktur ą ekologiczn ą. Z tego wzgl ędu pod zalesienia wskazuje si ę t ę oraz południow ą cz ęść gminy; bior ąc pod uwag ę do ść słabe gleby istniej ą tam najwi ększe szanse zwi ększenia warto ści kompleksów le śnych, a tak Ŝe kształtowania powi ąza ń przyrodniczych o charakterze le śnym pomi ędzy najwi ększymi kompleksami le śnymi. W trakcie wyznaczania granicy polno - le śnej, kieruj ąc si ę wymogami ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej środowiska i ochrony krajobrazu: • nie zmieniano uŜytkowania le śnego terenu na niele śne, nie wyrównywano linii brzegowej lasu, poza stykiem lasu z gruntami ornymi, • wykluczono spod zalesie ń śródle śne podmokłe ł ąki, maj ące istotne znaczenie dla ró Ŝnorodno ści biologicznej środowiska.

Fitomelioracja to kompleks działa ń maj ących na celu popraw ę warunków środowiskowych przy pomocy form trwałej szaty ro ślinnej wła ściwej dla danego regionu geobotanicznego, z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń fitogeograficznych i synchorologicznych. Przy zabiegach

-58- fitomelioracyjnych stosuje si ę dwa rodzaje u Ŝytków trwałych: o przewadze drzew i krzewów oraz o przewadze darni. Pod fitomelioracj ę przeznacza si ę: • słabe grunty przyle śne, których zalesienie jest adekwatnym do ich wartości, agroekologicznym sposobem u Ŝytkowania, • kierunki powi ąza ń przyrodniczych (istniej ących i potencjalnych), które pasmowo zalesione i zadrzewione, wpłyn ą korzystnie na spójno ść systemu, • niewielkie stromizny w strefie zboczowej doliny Ty śmienicy, które zalesione wpłyn ą na po Ŝą dan ą mozaikowato ść krajobrazu, • ubogie w ziele ń naturaln ą tereny rolne, które zyskaj ą na fizjonomii krajobrazu i warto ściach agroekologicznych.

4.3 Kierunki kształtowania systemu ekologicznego

Z katalogu działa ń najcz ęś ciej podejmowanych dla udro Ŝnienia i stabilizacji b ądź rozwoju (w sensie zwi ększenia liczby poł ącze ń przyrodniczych) systemu ekologicznego, za najbardziej po Ŝą dane i mo Ŝliwe do zastosowania w gminie Czemierniki uznaje się: • wzmocnienie, poprzez dolesienia, powi ąza ń przyrodniczych rysuj ących si ę pomi ędzy kompleksami le śnymi, • obudow ę biologiczn ą tych odcinków koryta tej rzeki, które s ą pozbawione zieleni ochronnej, • utrzymanie dro Ŝno ści dolinek i zachowanie ich w u Ŝytkowaniu ł ąkowym, • likwidacj ę obiektów destrukcyjnych tkwi ących w systemie (głównie dzikich składowisk złomu samochodowego), • rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych.

4.4 Ochrona różnorodności biologicznej

Ró Ŝnorodno ść biologiczna to zró Ŝnicowanie wszystkich Ŝywych organizmów, ró Ŝnego pochodzenia, obejmuj ąca, mi ędzy innymi, ekosystemy l ądowe i wodne oraz zespoły ekologiczne których s ą cz ęś ci ą, wł ączaj ąc w to tak Ŝe zró Ŝnicowanie w obr ębie poszczególnych gatunków, mi ędzygatunkowe oraz zró Ŝnicowanie ekosystemów (art. 2 Konwencji o Ró Ŝnorodno ści Biologicznej). Ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej to zespół sprz ęŜ onych ze sob ą działa ń podejmowanych w celu zachowania i wzbogacenia zasobów przyrody o Ŝywionej na wszystkich poziomach organizacji biosfery: genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym (zespołów ekologicznych). Do obszarów szczególnie wa Ŝnych z punktu widzenia ró Ŝnorodno ści biologicznej środowiska w gminie Czemierniki nale Ŝą : • mokradła dolinne (równie Ŝ śródle śne, śródpolne), • siedliska przyrodnicze obj ęte ochron ą (koncentruj ą si ę w dolinach rzecznych i w lasach głównie pa ństwowych), • murawy napiaskowe, • stanowiska ro ślin chronionych (spotykane na terenie całej gminy), • ekosystemy le śne z fitocenozami adekwatnymi do siedlisk.

W odniesieniu do terenów o szczególnych walorach bioró Ŝnorodno ści generalna strategia działa ń powinna polega ć na: • zachowaniu stosunków ekologicznych w stanie nienaruszonym, • podnoszeniu walorów bioró Ŝnorodno ści środowiska poprzez podtrzymywanie (nie przeszkadzanie) takich procesów sukcesji ekologicznej, które przejawiaj ą si ę w pojawianiu si ę w ekosystemach gatunków rodzimych, dla których zaistniała mo Ŝliwo ść powstania nisz ekologicznych).

-59-

4.5 Zasady ochrony i zagospodarowania przestrzennego obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych

Warunki ochrony obszarów i obiektów wskazanych do obj ęcia ochron ą prawn ą a) Projektowany Ty śmienicki Obszar Chronionego Krajobrazu Zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (2002) do statusu obszaru chronionego krajobrazu wskazuje si ę, z terenu gminy, kompleks Borów Czemiernickich i dolin ę Ty śmienicy. Do czasu ustanowienia obszaru chronionego krajobrazu tereny przewidziane s ą form ą ochrony planistycznej, która polega na: • szczególnej dbało ści o estetyk ę krajobrazu, w tym: − ochronie punktów i panoram widokowych, − ochronie naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, − ochronie krajobrazu naturalnych ekosystemów, • szczególnej dbało ści o harmoni ę u Ŝytkowania gospodarczego z warto ściami przyrodniczo - krajobrazowymi, • wymogu zachowania przestrzennej zwarto ści oraz przestrzennych powi ąza ń pomi ędzy obszarami o wysokiej aktywno ści biologicznej, • zakazie lokalizacji inwestycji mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko z wyj ątkiem gazoci ągów. b) Projektowane pomniki przyrody Do statusu pomnika przyrody wskazuje si ę nast ępuj ące obiekty przyrody o Ŝywionej: 1) aleja lipowa (81 lip na dystansie 660m) ci ągn ąca si ę wzdłu Ŝ drogi ł ącz ącej le śniczówk ę Bełcząc ze skrzy Ŝowaniem z drog ą Bełcz ąc - Przymiarki, 2) lipa drobnolistna (o obwodzie pnia 530 cm) rosn ąca w pasie drogi powiatowej z Czemiernik do Suchowoli, 3) dąb szypułkowy (o obwodzie pnia 560 cm, wysoko ści ponad 20m) na działce le śnej w uroczysku Motyl. 4) wi ąz zlokalizowany w obr ębie tzw. „nawsia” w Lichtach- ze wzgl ędu na warto ści kulturowe

Do czasu obj ęcia tych obiektów ochron ą prawn ą i okre ślenia tym samym, rodzaju zakazów, obowi ązuje utrzymanie ich w dotychczasowym stanie. c) Proponowane lasy ochronne Do statusu lasów glebochronnych i wodochronnych wskazuje si ę fragmenty lasów prywatnych i enklawy lasów pa ństwowych: 1) fragment Lasu Choiny, 2) łęg jesionowo - olszowy w lesie Brzeziny, 3) łęg jesionowo - olszowy w lesie w Stoczku, 4) skrawki olsów w Stoczku. W lasach tych funkcja gospodarcza powinna by ć podporz ądkowana funkcji ochronnej jako obiektywnie wiod ącej. Szczegółowe sposoby prowadzenia gospodarki le śnej, w tych lasach, okre śli akt prawny o uznanie ich za ochronne.

4.6 Zasady ochrony i zagospodarowania przestrzennego obszarów o podwyższonym potencjale ekologicznym wymagającym ochrony planistycznej

Istotne miejsce w polityce przestrzennej zajmuje ochrona planistyczna. W zakresie ochrony zachowawczej (a cz ęś ciowo i czynnej) środowiska wspomaga ona ochron ę prawn ą, wyznacza bowiem dopuszczalne ramy zagospodarowania przestrzennego uŜytkowania obszarów nie kwalifikuj ących si ę do obj ęcia ustawowymi formami specjalnej ochrony, ale wymagaj ących, ze wzgl ędu na kluczowe znaczenie dla stabilno ści krajobrazu przyrodniczego, szczególnego potraktowania w studium i planie. W studium ochron ą planistyczn ą obejmuje si ę te elementy struktury przyrodniczej gminy, które decyduj ą o funkcjonowaniu środowiska b ądź wspomagaj ą je i wprowadza si ę zwi ązane -60- z tym aspektem ekologicznych uwarunkowa ń zagospodarowania, specjalne formy ochrony planistycznej o szczególnych zasadach u Ŝytkowania terenu są to : System Przyrodniczy Gminy oraz przebiegaj ące przez obszar gminy Krajowe Korytarze Ekologiczne.

Ustalenia ogólne dotycz ące zasad ochrony i zagospodarowania obszarów wymagaj ących ochrony planistycznej.

System Przyrodniczy Gminy

System przyrodniczy Gminy (SPG) to ekologicznie aktywny, ci ągły przestrzennie układ, na który składaj ą si ę zarówno elementy o randze krajowej i regionalnej (wojewódzkiej), jak i lokalnej. Jego podstaw ę tworz ą takie główne elementy struktury krajobrazu jak: • dolina Ty śmienicy, • zwarte kompleksy le śne, tj. Bory Czemiernickie i kompleks Brzeziny.

Ponadto system współtworz ą: • mniejsze płaty le śne, • małe dolinki rzeczne i suche obni Ŝenia dolinne umo Ŝliwiaj ące komunikacj ę ekologiczn ą i kształtowanie nowych powi ąza ń przyrodniczych, • strefy ochrony warunków siedliskowych lasu.

Zasady gospodarowania w SPG : Z sytemu wyklucza si ę: • lokalizacj ę wszelkich inwestycji mog ących destabilizowa ć równowag ę ekologiczn ą i dysharmonizowa ć krajobraz, a w szczególno ści zakładów przemysłowych i ferm, a tak Ŝe magazynów, składów i baz w postaci zwartych i monolitycznych form zabudowy kubaturowej, • składowanie odpadów (bytowych, przemysłowych), a tak Ŝe lokalizacj ę wylewisk i grzebowisk zwierz ąt, • odprowadzanie ścieków do wód i gruntu. ogranicza si ę do minimum: • lokalizacj ę nowych kopal ń surowców mineralnych

Funkcja stabilizacji równowagi środowiska, równie Ŝ poprzez zasilanie ekologiczne terenów przekształconych, która jest funkcj ą pierwszoplanow ą SPG, wymaga działa ń z jednej strony - piel ęgnacyjnych: konserwuj ących (ochrona), za ś z drugiej - działa ń wzmacniaj ących i wzbogacaj ących środowisko. W istniej ących warunkach naturalnych gminy (ubóstwo zjawisk wodnych na wierzchowinie, susza hydrologiczna) fitomelioracj ę uznaje si ę za główny czynnik sprawczy podniesienia stabilno ści krajobrazu. Gospodarowanie zasobami przyrody w SPG powinno podlega ć takim rygorom, które uniemo Ŝliwiaj ą przekroczenie granic odnawialno ści zasobów, wzgl ędnie nie dopuszcz ą do utraty przez środowisko walorów naturalnych. Dotyczy to w szczególno ści: • zagospodarowania turystycznego cz ęś ci systemu wył ącznie zgodnie z naturaln ą chłonno ści ą środowiska, • chłonno ść wód podziemnych, która nie mo Ŝe przekracza ć naturalnej wielko ści ich odnawialno ści, • gospodarki le śnej, która winna by ć ukierunkowana na podniesienie odporno ści ekosystemu le śnego i dostosowania do wymogów obowi ązuj ących w lasach ochronnych. Za integralny składnik SPG uznaje si ę stref ę ochrony warunków siedliskowych lasu. Studium wyznacza tak ą stref ę, zmiennej szeroko ści w zale Ŝno ści od lokalnych uwarunkowa ń. Strefa ta powinna by ć wył ączona spod lokalizacji obiektów uci ąŜ liwych dla środowiska le śnego, a tak Ŝe spod takich prac hydrotechnicznych i melioracyjnych, które mog ą zakłóci ć stosunki wodne. Gospodarka przestrzenna w tej strefie powinna uwzgl ędnia ć walory wizualno -krajobrazowe, jakie współtworzy las i wyklucza ć zabudow ę mieszkaniow ą w promieniu 30 m od linii brzegowej lasu.

-61-

Krajowe korytarze ekologiczne

Przez teren gminy przebiegaj ą dwa korytarze, których ranga uznana jest za krajową: • korytarz dolinny o nazwie Północno - Centralny, który współtworzy Dolina Ty śmienicy, • korytarz dolinny o nazwie Południowo - Centralny, który współtworz ą kompleksy le śne i doliny rzeczne w centralnej cz ęś ci województwa, a na terenie gminy - Bory Czemiernickie. Przesłankami ustanowienia w ramach krajowego systemu obszarów chronionych dwóch korytarzy ekologicznych przebiegaj ących przez teren gminy były: • w odniesieniu do korytarza o charakterze dolinnym- zapewnienie ł ączno ści pomi ędzy głównymi w kraju obszarami chronionymi i ostojami przyrody, • w odniesieniu do korytarza o charakterze le śnym i polno - le śnym- zapewnienie warunków do migracji du Ŝych ssaków. W zwi ązku z tym ochrona dro Ŝno ści tych przestrzennych powi ąza ń ekologicznych wymaga: • wykluczenia inwestowania kubaturowego w strefie korytarza dolinnego, • zakazu szczelnej obudowy korytarza pasmami osadniczymi, • wykorzystania wszystkich mo Ŝliwych dolesie ń, głównie uwarunkowanych słabszymi glebami (z wykluczeniem ł ąk).

4.7 Ustalenia dotyczące bezpieczeństwa ekologicznego gminy

Warunki zagospodarowania terenów zagro Ŝonych powodzi ą W zakresie terenów zagro Ŝonych powodzi ą ograniczenia polegaj ą zarówno na podporz ądkowaniu si ę „Krajowemu programowi ochrony przeciwpowodziowej” jak i programowi wojewódzkiemu. Do warunków zagospodarowania tych terenów nale Ŝy wprowadzi ć, oprócz zakazów okre ślonych w obowi ązuj ących przepisach prawa, równie Ŝ: • zakaz lokalizacji nowej zabudowy z wył ączeniem przypadków dopuszczonych w przepisach szczególnych w oparciu o decyzj ę Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej; w odniesieniu do istniej ącej zabudowy, jej adaptacji i mo Ŝliwo ści rozbudowy- zgodnie z ustaleniami zawartymi w zasadach zagospodarowania głównych jednostek strukturalnych, • zakaz składowania odpadów oraz środków mog ących zanieczy ści ć środowisko w przypadku wyst ąpienia powodzi, • nakaz likwidacji obiektów mog ących zanieczy ści ć środowisko.

4.8 Zasady gospodarowania zasobami naturalnymi oraz kierunki ochrony jakości środowiska i jego rekultywacji

Zasady ochrony i gospodarowania zasobami surowców mineralnych: • zakaz podejmowania eksploatacji tych złó Ŝ, których wydobywanie prowadziłoby do drastycznych zakłóce ń w funkcjonowaniu środowiska i dewastacji krajobrazu (dotyczy złó Ŝ torfów oraz złó Ŝ kruszyw pod lasami o projektowanej funkcji ochronnej), • nakaz prowadzenia eksploatacji ści śle z warunkami koncesji, okre ślaj ącymi zasady regionalnej gospodarki zło Ŝem.

Prawidłowe gospodarowanie zasobami surowcowymi powinno polega ć na minimalizowaniu szkód w środowisku, jakie nieuchronnie wywołuje ta forma działalno ści gospodarczej. Chodzi nie tylko o obowi ązek rekultywacji wyeksploatowanej cz ęś ci zło Ŝa (co wymusza koncesja), ale równie Ŝ uwarunkowanie eksploatacji złó Ŝ na terenach przyle śnych obowi ązkiem utworzenia filarów ochronnych, a tak Ŝe zakaz nadpoziomego składowania skały płonej.

Zasady ochrony i gospodarowania zasobami wodnymi: Ochrona zasobów wodnych w gminie powinna by ć zagwarantowana w planie poprzez nast ępuj ące ustalenia:

-62-

• wyznaczenie pasa ochronnego cieków (o szeroko ści 50m w przypadku Ty śmienicy i 15 m w przypadku innych cieków licz ąc w jedn ą stron ę), • obowi ązek ochrony dolin rzecznych poprzez zakaz takiego ich zagospodarowania, które mogłoby osłabi ć ich zdolno ści retencyjne, • obowi ązek utrzymania zachowanych na dłu Ŝszych lub krótszych odcinkach w stanie naturalnym odcinków innych cieków, • obowi ązek kształtowania biologicznej obudowy cieków, • zakaz eksploatacji surowców w korytach rzecznych, • zakaz usuwania zieleni ł ęgowej -z wyj ątkiem przypadków słu Ŝą cych ochronie przed powodzi ą, • obowi ązek ochrony systemów melioracyjnych z dopuszczeniem mo Ŝliwo ści odbudowy tych jego elementów, które słu Ŝą nawodnieniom, • obowi ązek ochrony wszystkich mokradeł, w tym zwłaszcza torfowisk, ze wzgl ędu na ich wyj ątkowe znaczenie w stabilizowaniu równowagi hydrologicznej, • przeznaczenie do obj ęcia systemami kanalizacji zbiorczej b ądź indywidualnej terenów zabudowy mieszkaniowej.

Zasady ochrony i gospodarowania zasobami le śnymi:

Dla skuteczno ści ochrony lasów ustala si ę nast ępuj ące zasady polityki przestrzennej:

• prowadzenie gospodarki le śnej w sposób pozwalaj ący na utrzymanie trwało ści lasów i ci ągło ści ich wielostronnych funkcji, • kształtowanie struktury gatunkowej w kierunku zwi ększenia odporno ści na wpływ czynników zewn ętrznych i dostosowania do miejscowego siedliska, • zakaz lokalizacji zabudowy kubaturowej i ogrodze ń na gruntach le śnych, poza obiektami słu Ŝą cymi obsłudze gospodarki le śnej, • kształtowanie granicy polno - le śnej zgodnie z zasadami ekologicznymi oraz ochrony stref ekotonalnych lasu przed działaniami mog ącymi zdestabilizowa ć ich funkcjonowanie,

W kształtowaniu struktury przestrzennej lasów szczególne znaczenie b ędzie miało wprowadzenie zalesie ń: • sprzyjaj ących ich wi ększej spójno ści wewn ętrznej i kształtowaniu stref ekotonowych, • umo Ŝliwiaj ących wzmacnianie istniej ących i tworzenie nowych korytarzy ekologicznych, • zmniejszaj ących fragmentaryzacj ę średnich kompleksów le śnych poprzez ł ączenie ich w wi ększe.

Zasady ochrony i gospodarowania zasobami gleb: Ochrona gleb powinna by ć zagwarantowana przede wszystkim: • w warunkach zagospodarowania terenów przeznaczonych pod rolnictwo - poprzez wyznaczenie terenów upraw polowych wył ączonych spod zabudowy, co umo Ŝliwiłoby zachowanie zwartych areałów dobrych gleb o wysokich warto ściach produkcyjnych, • w warunkach zagospodarowania terenów przeznaczonych pod mieszkalnictwo- poprzez okre ślenie minimalnej powierzchni działek budowlanych pod róŜne typy zabudowy celem zapobie Ŝenia nadmiernemu techniczno - przestrzennemu rozdrobnieniu powierzchni gruntów rolnych, • w warunkach zagospodarowania terenów zieleni- poprzez ustalenie ochrony zadrzewie ń śródpolnych, które odgrywaj ą bardzo istotn ą rol ę w funkcjonowaniu agroekosystemów, wpływaj ąc korzystnie na ich zdolno ści produkcyjne.

Rekultywacja powierzchni ziemi

Do rekultywacji i zagospodarowania wskazuje si ę wyrobiska i tereny poeksploatacyjne oznaczone na rysunku studium. Jest to tym pilniejsze, Ŝe w niektórych z nich gromadzone s ą śmiecie,

-63- stanowi ące zagro Ŝenie przede wszystkim dla wód gruntowych. Likwidacji wymagaj ą wszystkie dzikie wysypiska odpadów. Skutecznemu unieszkodliwianiu odpadów słu Ŝyć mo Ŝe konteneryzacja systemów ich gromadzenia lub zorganizowany system odbioru odpadów.

5. OBSZARY I ZASADY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW

Celem studium jest stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego w rozumieniu „Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego (ICOMOS - Pary Ŝ 1972), gdzie oprócz obiektów zabytkowych, za dziedzictwo naturalne uznaje si ę warto ściowe elementy przyrody, formacje i strefy geologiczne i fizjograficzne, a tak Ŝe miejsca warto ściowe z punktu widzenia estetycznego lub naukowego”. Zgodnie z Europejsk ą Konwencj ą Krajobrazow ą sporz ądzon ą we Florencji z dnia 20 pa ździernika 2000r. ratyfikowan ą przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2004 r. krajobraz przyczynia si ę do tworzenia kultur lokalnych oraz jest on podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, przyczyniaj ąc si ę do dobrobytu ludzi i konsolidacji europejskiej to Ŝsamo ści. „Krajobraz jest obliczem - fizjonomi ą środowiska, w którym Ŝyjemy. Ma to nie tylko znaczenie współczesne, na co dzie ń, ale równie Ŝ znaczenie i to ogromne, dla poczucia to Ŝsamo ści. Stanowi je identyfikacja społeczna z miejscem zamieszkania, regionem, na koniec z krajem- „mał ą” i „wielk ą” ojczyzn ą.” (Bogdanowski J., Studia i Materiały „O środek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu- narodowa Instytucja Kultury, Zeszyt 18(30), W-wa 1998).

5.1 Zasady ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego:

1) Podporz ądkowanie wskazanych w Studium zasad zagospodarowania przestrzennego priorytetowi ochrony środowiska kulturowego stanowi ącego wa Ŝny element dla rozwoju gminy; 2) Dla zachowania to Ŝsamo ści kulturowej uwzgl ędnia si ę ochron ę: • historycznych układów dro Ŝnych wraz z lokowanymi przy nich kapliczkami i krzy Ŝami • układu urbanistycznego miejscowo ści Czemierniki, • zespołu pałacowo – obronnego w Czemiernikach • zespołów podworskich wraz z towarzysz ącą im zieleni ą komponowan ą i układami wodnymi, • zespołów zabudowy wiejskiej, • cmentarzy, • zabytków techniki, • terenów nasyconych znaleziskami archeologicznymi. 3) Wa Ŝnym elementem, wymagaj ącym ochrony przed przekształceniami i degradacj ą s ą: • naturalne zbiorniki wodne, • starorzecza, • doliny rzeczne, • dalekie, rozległe panoramy z dominantami oraz wzajemne powi ązania krajobrazowe, • naturalnie powstałe wn ętrza krajobrazowe (np. pola zamkni ęte ścian ą lasu lub zabudow ą wsi), • grupy wysokiej zieleni w otwartym krajobrazie, aleje, a tak Ŝe pojedyncze drzewa („grusze na miedzach”). 4) Na terenach obj ętych ochron ą planistyczn ą nale Ŝy utrzyma ć warto ściowe elementy krajobrazu kulturowego i d ąŜ yć do ich sanacji, a nawet w pewnych sytuacjach przywrócenia dawnych układów przestrzennych.

-64-

5.2 Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego

1)Urbanistyka: Ustala si ę nast ępuj ące ogólne wytyczne do opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego − cało ść historycznego układu urbanistycznego do zachowania bez zmian z rynkiem i sieci ą ulic, − rynek do bezwzgl ędnego zachowania w obecnym obrysie, − nale Ŝy utrzyma ć charakter małomiasteczkowej zabudowy przyrynkowej z zachowaniem jej skali, − do całego historycznego zespołu urbanistycznego nale Ŝy wykorzystywa ć tradycyjne materiały wyko ńczeniowe. 2) Obszary rustykalne: Układy wsi: − nale Ŝy zachowa ć czytelne i jednorodne układy zabudowy w Wygnanowie, Lichtach oraz Bełcz ącu, − dog ęszczenia zabudowy powinny stanowi ć kontynuacj ę istniej ących układów ruralistycznych, − w nowej zabudowie kolonijnej nale Ŝy porz ądkowa ć gospodarowanie przestrzeni ą, poprzez zaniechanie dalszego rozpraszania zabudowy, − w układach zabudowy działek zagrodowych nawi ąza ć do najcz ęś ciej stosowanych w miejscowo ściach sposobów sytuowania budynków mieszkalnych i gospodarczych, − dla nowej zabudowy nale Ŝy stosowa ć projekty harmonijne wpisane w krajobraz, nawi ązuj ące do typowych cech budownictwa tradycyjnego (wysoko ść zabudowy, kształty dachów, ganki typy szczytów itp.), − nale Ŝy zachowa ć kapliczki przydro Ŝne. 3)Trakty historyczne − zachowa ć historyczne układy dróg lokalnych i nie wprowadza ć nowych, które mogłyby zakłóci ć ich bieg 4)Zespoły i obiekty sakralne Ko ścioły, kaplice, kapliczki, cmentarze wszystkich wyzna ń (czynne i zamkni ęte) stanowi ą w gminie Czemierniki główne dominanty przestrzenne. − nale Ŝy zachowa ć warto ść kulturow ą i historyczn ą lokalizowania krzy Ŝy i kapliczek w miejscach o wielowiekowej tradycji, − zachowanie zieleni towarzysz ącej obiektom sakralnym, − wyeksponowanie w krajobrazie cmentarza Ŝydowskiego. 5)Zespół rezydencjonalny i zespoły parkowo - dworskie − zachowanie kompleksu stawów podworskich w Bełcz ącu, − utrzymanie powi ąza ń mi ędzy obiektami a otaczaj ącym krajobrazem, − odtworzenie zieleni komponowanej. 6)Architektura u Ŝyteczno ści publicznej i przemysłowa − adaptacja młynu i aresztu na nowe funkcje

7)Archeologia − wyeksponowanie w krajobrazie grodziska w Niew ęgłoszu, − grodzisko nale Ŝy wył ączy ć z u Ŝytkowania rolniczego, które narusza form ę obiektu. 8) Warto ści niematerialne Warto ści niematerialne maj ą ogromne znaczenie dla utrzymania to Ŝsamo ści kulturowej gminy. − pozostawianie i przywracanie nazw charakterystycznych terenów- Ku źmienna Góra, Uroczysko Gaj, Uroczysko Motyl, Kuranciarnia, Borowa Droga, Dzikie Ł ąki

-65-

5.3 Zasady ochrony prawnej zespołów i obiektów zabytkowych

1) Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków:

a) Dla obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków (obj ętych stref ą ścisłej ochrony konserwatorskiej) ustala si ę: • zachowanie zabytków w ich obecnej formie przestrzennej wraz z ich najbli Ŝszym otoczeniem, • utrzymanie w miar ę mo Ŝliwo ści pierwotnych funkcji obiektów zabytkowych (dopuszcza si ę mo Ŝliwo ść dokonania zmian w sposobie u Ŝytkowania, o ile zostan ą zaakceptowane przez słu Ŝby konserwatorskie), • uŜytkowanie gwarantuj ące zachowanie i utrzymanie zabytku, • przywracanie, w miar ę mo Ŝliwo ści, utraconych warto ści obiektom przy poprawie standardu funkcjonalnego i technicznego, • zagospodarowanie terenów otaczaj ących w sposób zgodny z zabytkowym charakterem obiektu; • zagwarantowanie stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, stref ekspozycji i stref obserwacji archeologicznej, • pozyskiwanie inwestorów zainteresowanych zagospodarowaniem i rewaloryzacj ą obiektów zabytkowych. Wszelkie prace projektowe wymagaj ą uzyskania warunków i wytycznych konserwatorskich sformułowanych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zawieraj ących w miar ę potrzeb zalecenia specjalistycznych bada ń oraz ekspertyz interdyscyplinarnych. W oparciu o projekty WKZ wydaje zezwolenia na prowadzenie prac realizacyjnych oraz zezwolenia w przypadku potrzeby wtórnych podziałów działek.

b) Dla obiektów wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków (obj ętych stref ą ochrony po średniej)

Zezwala si ę na przekształcenia umo Ŝliwiaj ące współczesny rozwój, pod warunkiem zharmonizowania z charakterem miejscowo ści i kontynuowania to Ŝsamo ści jej krajobrazu kulturowego. Obowi ązuje ochrona obiektów zabytkowych polegaj ąca na dostosowywaniu skali i rozwi ąza ń materiałowych do charakteru istniej ącej zabudowy. Pod wzgl ędem prawnym, obowi ązuje na etapie projektowania uzyskiwanie warunków i wytycznych konserwatorskich, oraz uzyskiwanie opinii na etapie ustalania warunków realizacji inwestycji.

c) Dla strefy wyst ępowania znalezisk archeologicznych ustala si ę: -dla stref obserwacji archeologicznej: • wszelka działalno ść inwestycyjna ł ącz ąca si ę z pracami ziemnymi (tj. inwestycje liniowe, kubaturowe, melioracje, budowa dróg, pobór surowców, budowa stawów) powinna by ć uzgodniona z WKZ, w celu uzyskania warunków archeologicznych, • osoby prowadz ące roboty budowlane i ziemne (zgodnie z art. 32.1. Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r.- z pó źniejszymi zmianami) w razie ujawnienia przedmiotu, który posiada cechy zabytku, obowi ązane s ą niezwłocznie zawiadomi ć o tym wójta gminy i wła ściwego konserwatora zabytków, • jednocze śnie obowi ązane s ą zabezpieczy ć odkryty przedmiot i wstrzyma ć wszelkie roboty, mog ące go uszkodzi ć lub zniszczy ć, do czasu wydania przez WKZ odpowiednich zarz ądze ń. - dla stanowisk archeologicznych: • wszelka działalno ść inwestycyjna zwi ązana z pracami ziemnymi wymaga zgody WKZ

d) Dla innych zabytków nieruchomych wyznaczonych przez wójta gminy Czemierniki w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków: Główn ą zasad ą obowi ązuj ącą w odniesieniu do zabytkowych obiektów nieruchomych uj ętych w ewidencji gminnej winno by ć utrzymanie w dobrym stanie technicznym, u Ŝytkowanie (lub zagospodarowanie obiektów nieu Ŝytkowanych z mo Ŝliwo ści ą zmiany funkcji), adaptacja maj ąca

-66-

na wzgl ędzie utrzymanie zarówno zasadniczych, przes ądzaj ących o warto ści obiektu, cech architektonicznych (bryły i wystroju architektonicznego) jak i substancji.

W celu ochrony widoków na obiekty obj ęte ochron ą prawn ą: zespół pałacowo – obronny w Czemiernikach z otoczeniem oraz zało Ŝenie dworsko - parkowe w Bełcz ącu z układem stawów wyznacza si ę strefy ekspozycji. W obr ębie wyznaczonych stref obowi ązuj ą ograniczenia w zakresie zagospodarowania otoczenia i s ąsiedztwa zabytku polegaj ące m.in. na zakazie lokalizacji obiektów dysharmonijnych lub przysłaniaj ących chronion ą ekspozycj ę. Ograniczenia te powinny by ć okre ślone na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Pozostałe strefy ekspozycji wyznaczone rysunkiem studium wzdłu Ŝ dróg stanowi ą ochron ę panoramy doliny Ty śmienicy. W oznaczonej na rysunku studium strefie ochrony krajobrazu kulturowego nale Ŝy d ąŜ yć do utrzymania krajobrazu naturalnego, zwi ązanego przestrzennie z historycznymi zało Ŝeniami ruralistycznymi. Zalecane jest poszanowanie układu wodnego- w przypadku o środka gminnego oraz zachowanie charakterystycznego układu wsi i najlepiej zachowanych obiektów regionalnego budownictwa drewnianego.

2. Obiekty i obszary posiadaj ące warto ści zabytkowe wskazane do obj ęcia ochron ą planistyczn ą:

Ochron ą planistyczn ą nale Ŝy obj ąć : − układ wsi Lichty z zachowanym tzw. „nawsiem”, − układ stawów na osi zespołu dworsko – parkowego w Bełcz ącu, − strefy ekspozycji, − kapliczki oraz krzy Ŝe przydro Ŝne, Ustala si ę: • uŜytkowanie gwarantuj ące zachowanie i utrzymanie zabytku, • eksponowanie obiektów w krajobrazie i odpowiednie zagospodarowanie terenów otaczaj ących, • zachowanie, w miar ę mo Ŝliwo ści, utrzymania to Ŝsamo ści kulturowej miejsca, • w przypadku koniecznej rozbiórki obiektu opracowanie dokumentacji fotograficznej i skróconej inwentaryzacji architektonicznej w celu uzyskania zgody na rozbiórk ę, • obejmowanie ochron ą na mocy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (prawo lokalne), • zachowanie istniej ących stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, • podnoszenie jako ści funkcjonalnej i technicznej obiektów.

3. Projektowany Czemiernicki Park Kulturowy Park kulturowy jest powoływany w celu utrzymania i wyeksponowania ukształtowanych w wyniku działalno ści człowieka wyró Ŝniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zachowanymi zabytkami charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Proponowany Czemiernicki Park Kulturowy poło Ŝony jest w centralnej cz ęś ci gminy, w środku rozległej, płaskiej doliny rzeki Ty śmienicy. Obejmuje tereny nale Ŝą ce do miejscowo ści Czemierniki, Bełcz ąc, Wygnanów. Tereny te charakteryzuj ą si ę otwartymi panoramami szerokich pól uprawnych, ci ągami niskiej zabudowy i pasmami ścian le śnych. W przypadku utworzenia parku kulturowego i przyst ąpienia do sporz ądzenia planu jego ochrony szczególn ą uwag ę nale Ŝy po świ ęci ć: • weryfikacji dotychczasowych zało Ŝeń planistycznych pod k ątem uwzgl ędnienia zasobów przyrodniczych i krajobrazowych, • opracowaniu wzorników preferowanych form zabudowy lokalnej z wyra źnym okre śleniem dopuszczalnych gabarytów i typów zabudowy i wprowadzeniu zasady ich obligatoryjnego stosowania na terenie parku,

-67-

• opracowaniu studiów przyrodniczych i widokowych oraz opracowaniu zasad kształtowania wysokiej szaty ro ślinnej na terenie całego parku, w celu unikni ęcia dotychczasowych kolizji widokowych i przywrócenia wła ściwej gradacji składników.

6. KIERUNKI DZIAŁAŃ POLITYKI PRZESTRZENNEJ

6.1 Obszary na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego Na rysunku studium zaznaczono nast ępuj ące obszary pod inwestycje celu publicznego - infrastruktur ę o znaczeniu ponadlokalnym: 1) Projektowany ruroci ąg naftowy 2) Projektowany gazoci ąg tranzytowy 3) Projektowany gazoci ąg wysokopr ęŜ ny

Inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym obejmuj ą: 1) Obiekty i urz ądzenia usług publicznych: Zaznaczone na rysunku studium obiekty usług publicznych zlokalizowane na terenach przeznaczonych na usługi o światy i wychowania, kultury, zdrowia, opieki społecznej, administracji, porz ądku i bezpiecze ństwa, sakralne, ł ączno ści, kultury fizycznej i sportu. Zakłada si ę adaptacj ę terenów zgodnie z ich istniej ącym przeznaczeniem wraz z odpowiednim do rodzaju usług zapleczem socjalnym, sanitarnym i technicznym. W przypadkach działek nie zabezpieczaj ących potrzeb modernizacji b ądź rozbudowy obiektów, dopuszcza si ę regulacje w planie miejscowym, z uwzgl ędnieniem zamierze ń inwestycyjnych oraz zabezpieczenia wła ściwych standardów funkcjonowania i udziału powierzchni biologicznie czynnej. Dopuszcza si ę przekształcenia na usługi publiczne opuszczonych siedlisk i innych obiektów. Urz ądzenia sportowe i zieleń powinna by ć cz ęś ci ą zagospodarowania zespołów zabudowy mieszkaniowej oraz w otoczeniu przewidywanego zbiornika retencyjnego z dopuszczeniem funkcji rekreacji, 2) Rynek w Czemiernikach, jako fragment zabytkowego układu urbanistycznego stanowi ącego przestrze ń publiczn ą w o środku gminnym, 3) 64 drogi gminne, urz ądzenia in Ŝynieryjne w ci ągach dróg, ogólnodost ępne parkingi i inne obsługi transportu publicznego, 4) Urz ądzenia i sieci do zaopatrzenia i przesyłu energii elektrycznej - stacje transformatorowe i sie ć energetyczna niskiego napi ęcia –adaptacja - projektowane stacje transformatorowe i linie energetyczne średniego oraz niskiego napi ęcia zgodnie z programem, - sie ć o świetleniowa istniej ąca i projektowana. 5) Urz ądzenia i sieci do zaopatrzenia ludno ści w wod ę - komunalne uj ęcie wody - adaptacj ą z mo Ŝliwo ści ą modernizacji - sieci wodoci ągów grupowych - adaptacja z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy - uzupełnienie sieci wodoci ągowej dla wsi nie wyposa Ŝonych w wodoci ąg. 6) Urz ądzenia do gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków - oczyszczalnia ścieków typu HYDROECO w o środku gminnym (wraz z towarzysz ącą infrastruktur ą) – adaptacja i rozbudowa, - projektowany zbiorczy i lokalny system kanalizacji - zgodnie z programem. 7) Urz ądzenia i przewody do przesyłu gazu 8) Urz ądzenia i sieci telekomunikacji - sie ć linii telefonicznych napowietrznych - do przebudowy na kablow ą, - kable w kanalizacji - adaptacja z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy. 9) Urz ądzenia melioracji wodnych, b ędących własno ści ą komunaln ą - sie ć rowów melioracyjnych 10) Cmentarze i miejsca pami ęci - adaptacja, uzupełnienie infrastruktury (ochrona konserwatorska). 11) Ziele ń parkowa, skwery i inne formy zieleni na terenach stanowi ących własno ść gminy - mo Ŝliwo ść rozszerzenia terenów zieleni ogólnodost ępnych.

-68-

12) Retencja: zbiornik retencyjny w Stoczku, modernizacja i otworzenia stawów, budowa zastawek lub podpi ętrze ń na małych ciekach wodnych w miejscach nie koliduj ących z uwarunkowaniami przyrodniczymi.

Granice powy Ŝszych obszarów oraz przebieg dróg i sieci infrastruktury nale Ŝy traktowa ć orientacyjnie. Ostatecznie zostan ą u ści ślone na etapie projektów budowlanych. Nie wyklucza si ę innych obiektów u Ŝyteczno ści publicznej lokalizowanych na obszarze gminy pod warunkiem, Ŝe nie będzie to w sprzeczno ści z pozostałymi ustaleniami studium.

6.2 Obszary dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

Studium ustala obszary, dla których jest obowi ązkowe sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego: • obszary planowanych terenów budowlanych o funkcjach mieszkaniowych i rekreacyjnych, wymagaj ące zgody na przeznaczenie gruntów na cele nierolniczei niele śne, • obszary planowanych zalesie ń w granicach administracyjnych gminy, • obszar udokumentowanych złó Ŝ mineralnych, wskazanych do eksploatacji, • tereny przeznaczone pod lokalizacj ę inwestycji celu publicznego i przestrzenie publiczne.

Ponadto wyznacza si ę obszary, dla których nale Ŝy sporz ądzi ć miejscowy plan: • Czemierniki - ośrodek gminny, w granicach zainwestowania istniej ącego i projektowanego, • tereny przeznaczone pod rozwój zabudowy jednorodzinnej, dla których nale Ŝy wydzieli ć wewn ętrzny układ komunikacyjny i okre śli ć warunki realizacji infrastruktury technicznej, • tereny przeznaczone pod projektowane zainwestowanie na cele przedsi ębiorczo ści i usług, • obszar projektowanego zbiornika retencyjnego po eksploatacji zło Ŝa torfu, • obszar farmy wiatrowej, • obszary rewaloryzacji zabytkowego zespołu pałacowo - obronnego z otoczeniem.

6.3 Zasady kształtowania i użytkowania przestrzeni publicznych

Wg ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przestrze ń publiczna jest to „obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszka ńców, poprawy jako ści ich Ŝycia i sprzyjaj ący nawi ązywaniu kontaktów społecznych ze wzgl ędu na jego poło Ŝenie oraz cechy funkcjonalno - przestrzenne." Zgodnie z Kart ą III Kongresu Urbanistyki Polskiej (Pozna ń, 4-5 wrze śnia 2009 r.) dbanie o przestrze ń publiczn ą musi sta ć si ę niekwestionowanym prawem i obowi ązkiem obywatelskim dla jako ści Ŝycia obecnych i przyszłych pokole ń. Kształtowanie przestrzeni publicznych integruje społecze ństwo lokalne, uwzgl ędniaj ąc ró Ŝne potrzeby i systemy warto ści. Przy kształtowaniu przestrzeni publicznych nale Ŝy uwzgl ędni ć ochron ę dziedzictwa kulturowego oraz lokaln ą specyfik ę zapewniaj ąc aktywny udział lokalnych społeczno ści w procesie sporz ądzania dokumentów planistycznych. Przestrzenie publiczne nale Ŝy traktowa ć jako przeciwdziałanie oszpecaniu przestrzeni publicznych i terenów otwartych przez urz ądzenia reklamowe, informacyjne, drogowe i techniczne. Przestrze ń publiczn ą nale Ŝy traktowa ć w kategoriach społeczno - ekonomicznych, jako dobro wspólnie u Ŝytkowane, celowo kształtowane przez człowieka - zgodnie ze społecznymi zasadami i warto ściami - słu Ŝą ce zaspokojeniu potrzeb społeczno ści lokalnych i ponadlokalnych. O publicznym charakterze przestrzeni decyduje zbiorowy sposób jej u Ŝytkowania. W Studium...wskazuje si ę tereny dost ępne dla całej społeczno ści danej miejscowo ści, wykształcone i utrwalone w wyniku ci ągło ści historycznej, a tak Ŝe nowsze obszary, przy których znajduj ą si ę najwa Ŝniejsze obiekty o znaczeniu społecznym, usługowym i kulturalnym. S ą to tereny poło Ŝone przy szkołach, remizach OSP, sklepach, ko ściołach, dawne "nawsia" z kapliczkami i pomnikami, a tak Ŝe niewielkie przestrzenie gromadz ące lokaln ą społeczno ść przy okazji świ ąt okoliczno ściowych (np. nabo Ŝeństwa majowe przy kapliczkach, lub spotkania patriotyczne w miejscach upami ętniaj ących wa Ŝne wydarzenia historyczne). Jako ść przestrzeni publicznych wpływa

-69- na jako ść Ŝycia mieszka ńców nie tylko w o środku gminnym, lecz w ka Ŝdej osadzie, wsi , a nawet zabudowie kolonijnej. Takie my ślenie sprzyja tworzeniu wi ęzi społecznych, a zatem nale Ŝy d ąŜ yć do uporz ądkowania tych terenów, unikaj ąc unifikacji na rzecz wydobycia indywidualnych cech kulturowych i przestrzennych. Wyznacza si ę nast ępuj ące tereny wymagaj ące urz ądzenia jako przestrzenie publiczne:

CZEMIERNIKI 1) Rynek- główny plac o środka gminnego

Czemierniki- Rynek, koncepcja rewitalizacji, autor: Garden Concept

Nale Ŝy zachowa ć układ urbanistyczny z czasów lokalizacji miasta w XVI w. z wyprowadzeniem pojedynczych ulic z naro Ŝników rynku. Zasady rewitalizacji rynku okre ślone zostały w projekcie firmy Garden Concept z 2007 r. Ochronie podlegaj ą: − kształt placu, − linie i gabaryty zabudowy obrze Ŝnej, − dominanta w przestrzeni bryły ko ścioła p.w. św. Stanisława Bpa, − obiekty uj ęte w rejestrze zabytków, wojewódzkiej ewidencji zabytków i gminnej ewidencji zabytków, − warstwy archeologiczne, − tradycja Rynku jako centrum administracyjno - usługowego z zachowaniem dni targowych w czwartki.

LICHTY Wyznacza si ę trzy tereny przestrzeni publicznych: 1) Do bezwzgl ędnego zachowania układ dro Ŝny wsi na osi wschód - zachód z obszernym „nawsiem” i kapliczkami przydro Ŝnymi Ochronie podlegaj ą: − kształt placu wiejskiego bez zabudowy, − miejsce pami ęci: pomnik ku czci pomordowanych Ŝołnierzy Armii Krajowej z rejonu Radzynia Podlaskiego, − kapliczka z XX wieku, − pot ęŜ ny wi ąz o pier śnicy 200 cm.

-70-

Lichty- wykształcone „nawsie” z miejscem pami ęci narodowej, kapliczk ą i wi ązem

2) Nale Ŝy wykreowa ć przestrzeń publiczn ą przy kaplicy zapewniaj ąc konieczn ą ilo ść miejsc parkingowych w okresie uroczysto ści ko ścielnych.

Kaplica pw. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej w Lichtach

3) Przestrze ń wokół remizy OSP nale Ŝy urz ądzi ć przystosowuj ąc do imprez okoliczno ściowych (ogrodzenie, mała architektura, ziele ń) oraz zapewni ć niezb ędna ilo ść miejsc parkingowych.

NIEWĘGŁOSZ Wyznacza si ę dwa tereny przestrzeni publicznej: 1) W najstarszej cz ęś ci wsi, przy rozstajnych drogach wykształcona przestrze ń publiczna przy sklepie -71-

i nieu Ŝytkowanym budynku mleczarni .Cało ść nale Ŝy uporz ądkowa ć w sposób czytelny i przyjazny dla wiejskiej społeczno ści, a tak Ŝe zach ęcaj ący do zatrzymania si ę przeje ŜdŜaj ących turystów. Nale Ŝy: − zagospodarowa ć teren po byłej mleczarni (gastronomia, handel, wiejski o środek kultury itp.), − umie ści ć czyteln ą tablic ę informacyjn ą z profesjonaln ą informacj ą o wczesno średniowiecznym grodzisku z X-XII w.

2) Teren przy szkole i remizie OSP (Kolejki) Zasady zagospodarowania przestrzeni powinny zapewnić czytelny układ funkcjonalny przyjazny dla mieszka ńców wsi (ład przestrzenny, miejsce wspólnych zgromadze ń - okoliczno ściowe imprezy, tablica informacyjna sołectwa itp.) Niezb ędne zapewnienie bezpiecze ństwa poprzez segregacj ę ruchu kołowego i pieszego.

STOCZEK Wyznacza si ę dwa tereny przestrzeni publicznych 1) W cz ęś ci „Starej Wsi” wzmiankowanej ju Ŝ w XV w. Obecnie nowa warto ść przestrzeni publicznej powstała w wyniku lokalizacji w ko ńcu XX w. zespołu ko ścielnego OO Franciszkanów. Przestrze ń przed ko ściołem powinna by ć zagospodarowana w sposób podkre ślaj ący niezwykło ść miejsca: − zachowanie starodrzewu, miejsce upami ętniaj ące tragedi ę pielgrzymki do Medjugorie, uroczysto ści ko ścielne, dominanta zało Ŝenia sakralnego w otwartym krajobrazie.

Ko ściół p.w. św. Antoniego w Stoczku

2) Teren przestrzeni publicznej wykształcony w XX w. przy remizie OSP i budynku dawnej szkoły wskazanej do adaptacji na wiejski o środek kultury lub temu podobne. Zasady zagospodarowania przestrzeni powinny zapewnić czytelny układ funkcjonalny przyjazny dla mieszka ńców wsi (ład przestrzenny, miejsca wspólnych zgromadze ń, tablica informacyjna sołectwa itp.).

SKOKI 1) Wyznacza si ę teren przestrzeni publicznej na rozje ździe historycznych dróg si ęgaj ących XVI w. Ochronie podlega historyczna przestrze ń, przy której zlokalizowana jest obecnie remiza OSP. Zasady zagospodarowania przestrzeni powinny zapewnić czytelny układ funkcjonalny oraz bezpiecze ństwo publiczne poprzez wydzielenie terenu imprez okoliczno ściowych przy budynku OSP.

-72-

Ochronie podlegaj ą kapliczka i samotna brzoza na rozje ździe dróg.

Skoki- remiza OSP, kapliczka

6.4 Obszary wsparcia

Gmina charakteryzuje si ę niskim poziomem rozwoju przedsi ębiorczo ści oraz stosunkowo niskim poziomem warunków Ŝycia mieszka ńców. Gospodarka rolna - drobnotowarowa jako dominuj ący kierunek rozwoju, nie generuje dochodów wyzwalaj ących mo Ŝliwo ści inwestowania w działalno ści pozarolniczej. Znaczna cz ęść powierzchni gminy jest obj ęta ró Ŝnymi formami ochrony przyrody i zabytków, co dodatkowo ogranicza intensywny rozwój rolnictwa. Cały obszar gminy spełnia kryteria obszaru problemowego. Jednocze śnie gmina posiada dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe, które mogłoby tworzy ć podstaw ę rozwoju funkcji rekreacyjno - turystycznych i przedsi ębiorczo ści w sferze agroturystyki i drobnego przetwórstwa rolno -spo Ŝywczego. Wyzwolenie potencjału gminy ze wzgl ędu na niewielkie zainwestowanie inwestorów zewn ętrznych wymaga wsparcia finansowego ze środków funduszy europejskich, projektów mog ących zapewni ć aktywizacj ę gminy, dywersyfikacj ę bazy gospodarczej i stworzenie nowych miejsc pracy. Projekt obszarów wsparcia polega na wytypowaniu konkretnych obszarów w celu ich modernizacji, odnowienia, poprawy stanu sanitarnego przez budow ę infrastruktury, przydomowych oczyszczalni ścieków, segregacji odpadów, wł ączenia w działania społeczno ści lokalnej i jej integracja, wyzwolenie aktywno ści gospodarczej, poprawienie konkurencyjno ści i aktywno ści gminy, w której mie ści si ę dany obszar. Efektem jest wzbogacenie bazy gospodarczej, dostarczenie dodatkowych dochodów dla bud Ŝetu gminy i miejscowej ludno ści poprzez rozwój funkcji pochodnych.

W studium do obszarów wsparcia wytypowano: 1) Obszar doliny Ty śmienicy w obr ębie miejscowo ści Stoczek Na powy Ŝszym terenie wskazano celowo ść realizacji projektu o środka wypoczynkowo - turystycznego na bazie projektowanego zbiornika retencyjnego, zbudowanego na wyrobiskach potorfowiskowych z wykorzystaniem mo Ŝliwo ści urz ądzenia zaplecza turystycznego w zabudowie klasztoru o.o Franciszkanów. Realizacja projektu umo Ŝliwi zagospodarowanie i wykorzystanie atrakcyjnych zasobów środowiska przyrodniczego z zachowaniem wymogów ochrony obowi ązuj ących w obszarze Natura 2000 i jego s ąsiedztwie. Jako strefa rozwoju wzbogacaj ąca funkcje gospodarcze gminy przyczyni si ę do poprawy jej konkurencyjno ści. 2) Obszar zabytkowego zało Ŝenia pałacowo - obronnego w Czemiernikach wraz ze stawami Rewitalizacja zało Ŝenia z przeznaczeniem na europejskie centrum kulturalno - turystyczne. W programie zakłada si ę baz ę szkoleniowo - konferencyjn ą oraz promocj ę kultury miejscowej.

-73-

Rezultatem b ędzie poprawa atrakcyjno ści miejscowo ści i jej promocja, zwi ększenie ilo ści miejsc pracy, edukacja miejscowego społecze ństwa oraz jego integracja. 3) Obszar doliny Ty śmienicy obejmuj ący stref ę naddolinn ą z istniej ącą zabudow ą wsi Lichty oraz Niew ęgłosz Projekt zapewnia mo Ŝliwo ść aktywizacji gospodarczej przez rozwój gospodarstw agroturystycznych, odnowienie tkanki zabudowy miejscowo ści przez przekształcenie wypadaj ących gospodarstw z produkcji rolnej na cele letniskowe i obsługi turystyki oraz wykreowanie stanowiska archeologicznego -grodziska jako osobliwo ści turystycznej i integracji społecznej (np. urz ądzanie pikników archeologicznych) . Rezultatem jest tworzenie miejsc pracy i wł ączenie społecze ństwa lokalnego do aktywizacji gminy. 4) Obszary rozwoju ukierunkowanej produkcji rolnej Projekt obejmuje zwi ązki producentów sadowniczych, zwi ązki rybackie, zwi ązki hodowców, dla których przewiduje si ę modernizacj ę gospodarstw i budow ę nowoczesnej infrastruktury zaplecza produkcyjnego: chłodnie, przechowalnie, magazyny. Rezultatem jest zwi ększenie ilo ści specjalistycznego sprz ętu i narz ędzi rolniczych, poprawa obsługi komunikacyjnej wraz z infrastruktur ą sanitarn ą. 5) Obszary obejmuj ące powi ązania mi ędzy zespołami dworsko - parkowymi i le śniczówkami z przeznaczeniem na turystyk ę krajoznawcz ą i edukacyjn ą (le śną i historyczn ą). 6) Obszary wsi wskazane do ukształtowania w nich przestrzeni publicznych wraz z aktywizacj ą rozwoju usług. Celem jest wł ączenie społecze ństwa lokalnego w rozwój lokalny, edukacja, wyzwolenie samorozwoju w usługach (rozwój w istniejącej tkance zabudowy w gospodarstwach- małej gastronomii, agroturystyki). Rozwój infrastruktury sanitarnej powi ązany z odnowieniem posesji (urz ądzenie ogrodów przydomowych, odnowienie elewacji).

7. GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU GMINY

7.1 Kierunki rozwoju osadnictwa

Zakłada si ę, Ŝe rozwój osadnictwa zapewni mo Ŝliwo ści poszerzenia zasobów mieszkaniowych dla ludno ści oraz popraw ę struktury terenów osiedle ńczych. Na obszarze gminy zachowuje si ę formy zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i zagrodowej. Na rysunku studium okre ślono zasi ęg terenów budowlanych. Przyjmuje si ę popraw ę efektywno ści wykorzystania terenów zainwestowanych i przydatnych do zabudowy oraz wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą. W jednostkach osadniczych w dalszym ci ągu dominowa ć b ędzie zabudowa zagrodowa. Rozwój zabudowy jednorodzinnej koncentrowa ć si ę będzie głównie w o środku gminnym. Przewiduje si ę rozwój budownictwa jednorodzinnego o funkcji „drugiego domu” uŜytkowanego sezonowo na cele letniskowe- na bazie przekształcania istniej ących siedlisk rolniczych wypadaj ących z produkcji rolnych oraz uzupełniania enklaw w terenach budowlanych. Rozwój mieszkalnictwa wi ąŜ e si ę tak Ŝe z kształtowaniem o środków i centrów usługowych skupiaj ących usługi podstawowe. Zasada grupowania usług, jaka powinna obowi ązywa ć w kształtowaniu jednostek osadniczych, ze wzgl ędu na istniej ący układ przestrzenny mo Ŝe by ć uwzgl ędniona tylko w niektórych wi ększych miejscowo ściach i w o środku gminnym. Dopuszcza si ę łączenie usług z funkcj ą mieszkaniow ą. Pozostałe jednostki cechuje rozproszenie usług w zabudowie siedliskowej, małe ich zró Ŝnicowanie i niewielki udział usług publicznych. Nale Ŝy d ąŜ yć do lokalizowania usług w obszarze przestrzeni publicznej, integruj ącej mieszka ńców. W studium wskazuje si ę na mo Ŝliwo ść powi ększenia terenów osadnictwa poprzez wypełnienie luk w istniej ącej zabudowie, a tak Ŝe wyznacza si ę nowe tereny budowlane.

Zasady zagospodarowania przestrzennego na terenach osadniczych podporz ądkowuje si ę priorytetowi ochrony warto ści przyrodniczych i kulturowych, co oznacza: • utrzymanie walorów przyrodniczych w powi ązaniu z wielowiekow ą działalno ści ą człowieka, • zahamowanie degradacji krajobrazu i restytucja cennych warto ści przyrodniczych i kulturowych,

-74-

• przestrzeganie naturalnej chłonno ści środowiska przyrodniczego oraz dostosowanie rozwoju osadnictwa do odporno ści środowiska, • kształtowanie osadnictwa w skali wn ętrz krajobrazowych i historycznie ukształtowanej przestrzeni kulturowej • kształtowanie umiarkowanej intensywno ści zagospodarowania i u Ŝytkowania terenów z jednoczesnym stymulowaniem wiod ących i po Ŝą danych zada ń, takich jak: - stworzenie dogodnych warunków lokalizacji zabudowy zwi ązanej z mieszkalnictwem, produkcj ą roln ą, agroturystyk ą

7.2 Kierunki rozwoju rolnictwa

Gmina Czemierniki poło Ŝona jest w północnym, parczewsko - radzy ńsko - łukowskim rejonie rolniczym (zgodnie z planem zagospodarowania województwa), dla którego ustala si ę m.in.: • przeznaczenie gleb marginalnych na cele nierolnicze m. in. zalesienia lub inne zainwestowanie zgodne z projektowanym rozwojem poszczególnych terenów; • powstanie rynków hurtowych produktów rolno - ogrodniczych w mie ście Radzy ń Podlaski; • rozwój stref Ŝywicielskich wokół miast • rozwój rolnictwa ekologicznego na obszarach prawnie chronionych.

Zakłada si ę, Ŝe rolnictwo pozostanie nadal jednym z głównych kierunków rozwoju gminy, za ś dominuj ącą form ą organizacji produkcji rolnej b ędą efektywne gospodarstwa rodzinne, ukierunkowane na rolnictwo proekologiczne ze wzgl ędu na s ąsiedztwo obszaru Natura 2000. Szanse na to daje tradycyjny sposób dotychczasowego rodzaju rolnictwa. Zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego województwa do produkcji rolnej przeznacza si ę gleby dobrej jako ści produkcyjnej (I-IV klasy), natomiast gleby słabe (V-VI klasy) proponuje si ę przeznaczy ć pod rozwój innych funkcji - rekreacyjnej, le śnej lub inne zainwestowanie zgodne z zakładanym rozwojem terenów (lokalizacje działalno ści gospodarczych, infrastrukturalnych i usługowych). Winna nast ąpi ć ścisła korelacja produkcji z przetwórstwem, rozwój specjalistycznej bazy przetwórczej i przechowalniczej powi ązanej z rynkiem zbytu, natomiast propozycja modelu wsi wielofunkcyjnej pozwoli na zagospodarowanie nadwy Ŝek siły roboczej na terenie gminy i zatrzymanie procesu migracji do miast. Na rysunku studium, w oparciu o dotychczasowy stan przeznaczenia i zagospodarowania wyodr ębniono tereny upraw polowych bez prawa zabudowy . Celem ich wyznaczenia jest ochrona uŜytków rolnych i optymalizacja funkcji rolniczej, ochrona rozłogów i kompleksów przestrzeni produkcyjnej przed rozpraszaniem osadnictwa, umo Ŝliwiaj ąca koncentracj ę ziemi oraz intensyfikacj ę produkcji, stosownie do wymogów poprawy efektywno ści gospodarstw rolnych i procesów agrotechnologicznych produkcji rolnej.

Zasady kształtowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej:

Główne trendy zmian i kierunków w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów o wiod ącej funkcji rolniczej uwzgl ędnia ć powinny: • przeciwdziałanie niekorzystnym tendencjom dotycz ącym zmian strukturalnych rolnictwa, w tym głównie rozdrobnieniu gospodarstw rolnych oraz podziałom na działki poni Ŝej 1 ha, • konieczno ść wprowadzania zadrzewie ń śródpolnych i zalesiania obszarów, co wzmocni struktur ę ekologiczn ą gminy i b ędzie miało działanie przeciwerozyjne, • przeciwdziałanie negatywnym zmianom w strukturze upraw polegaj ącym na ubytku w powierzchni ro ślin intensyfikuj ących, w tym przemysłowych, • przeciwdziałanie lokalizowaniu rozproszonej zabudowy rolniczej wpływaj ącej negatywnie na walory otwartego krajobrazu rolniczego korzystnego dla produkcji rolnej. Z uwagi na poło Ŝenie i charakter gminy, korzystny b ędzie rozwój na tych obszarach rolnictwa ekologicznego,

-75-

• uwzgl ędnienie obszarów dla funkcji turystyczno - dydaktycznych i letniskowej gminy (szlaki, ście Ŝki rowerowe), • dla istniej ącej rozproszonej zabudowy zagrodowej dopuszcza się mo Ŝliwo ść adaptacji; • wskazuje si ę wymienno ść struktury upraw oraz wzrost udziału u Ŝytków zielonych kosztem gruntów ornych w dolinach rzek, • w celu wzmocnienia i wzbogacenia przyrodniczego dopuszcza si ę zalesianie terenów rolnych, w szczególno ści na obszarach wyst ępowania gleb o ni Ŝszych klasach bonitacyjnych (klasy V- VIz ), oraz terenów o spadkach powy Ŝej 6% a tak Ŝe lokalizowanie stawów oczek wodnych.

Jako uzupełnienie programu rolnictwa wskazuje si ę rozwój gospodarki rybackiej - obecnie nie wykorzystanego potencjału w gminie.

7.3 Kierunki rozwoju turystyki

Główne przesłanki rozwoju turystyki i rekreacji Bogactwo walorów przyrodniczych, krajobrazowych oraz kulturowych gminy Czemierniki stanowi interesuj ącą propozycj ę turystyczn ą dla mieszka ńców pobliskich miast. Najcenniejszym elementem środowiska przyrodniczego obszaru jest dolina Ty śmienicy, uj ęta w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 pod nazw ą „Dolina Ty śmienicy” i kodzie PLB060004. Stanowi ona ostoj ę rzadkich ptaków rangi krajowej i znajduje si ę na li ście ostoi ptaków rangi mi ędzynarodowej systemu CORINE, który został uwzgl ędniony, jako obszar w ęzłowy i korytarz ekologiczny, w mi ędzynarodowym systemie ECONET. Cennym walorem przyrodniczym gminy jest równie Ŝ obecno ść du Ŝych kompleksów le śnych - Bory Czemiernickie, bogatych w dzik ą zwierzyn ę i runo le śne. Ró Ŝnorodno ść walorów naturalnych sprzyja rozwojowi turystyki, przede wszystkim usług agroturystycznych i turystyki krajoznawczej. Obszar gminy wskazany jest do umiarkowanego ruchu turystycznego, który mo Ŝe stanowi ć istotny czynnik jej rozwoju. Konieczne jest jednak wzbogacenie infrastruktury turystycznej o elementy poprawiaj ące atrakcyjno ść tego terenu, bazuj ące na istniej ących uwarunkowaniach krajobrazowych i kulturowych. Wskazane jest stworzenie bazy noclegowej, urz ądzenie tras rowerowych, pieszych, jazdy konnej, ście Ŝek edukacyjnych.

Ogólne zało Ŝenia rozwoju funkcji Turystyka i rekreacja powinna sta ć si ę obok rolnictwa wiod ącą funkcj ą rozwoju gminy. Zadaniem wyznaczonych w studium terenów jest jej rozwój oraz ukierunkowanie zagospodarowania celem stworzenia infrastruktury turystycznej i bazy obsługi. Realizacja przyj ętego zało Ŝenia wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą podniesienia rangi turystyki w obszarze gminy i wzmocnienia jej oferty. W studium ustala si ę kierunkowy program zagospodarowania, uwzgl ędniaj ący mo Ŝliwo ść rozwoju w sposób zharmonizowany z pozostałymi funkcjami i ochron ą środowiska. Kształtuje si ę system obsługi turystyki przypisuj ąc wybranym jednostkom osadniczym pozycje i programy dostosowane do ró Ŝnych form zagospodarowania rekreacyjnego. Kierunki rozwoju funkcji turystycznych i rekreacyjnych wynikaj ą z uwarunkowa ń przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Uwzględniaj ą tak Ŝe tendencj ę powoli kształtuj ącego si ę w skali regionu zapotrzebowania na usługi turystyczne. Zało Ŝenia rozwoju funkcji turystycznych powinny mie ć charakter długofalowy. Z uwagi na mało stabilny rynek, wskazane jest etapowanie, gdy Ŝ rozwój niektórych form turystyki wymaga kosztownych inwestycji. W pierwszym okresie rozwój powinien by ć skierowany na agroturystyk ę i ró Ŝne formy turystyki kwalifikowanej. Wzrost zainteresowania walorami gminy mo Ŝe wywoła ć w pó źniejszym okresie zapotrzebowanie na usługi turystyczne o wy Ŝszym standardzie. Konieczne b ędą jednak działania maj ące na celu szerok ą promocj ę gminy, prowadzone poprzez samorz ąd i organizacje pozarz ądowe działaj ące na terenie gminy, lub z ni ą zwi ązane. Bior ąc pod uwag ę poło Ŝenie w stosunku do wi ększych o środków miejskich, walory przyrodnicze i kulturowe terenu oraz przewidywane kierunki zagospodarowania projektowanego Czemiernickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, w gminie Czemierniki przewidywa ć mo Ŝna kilka zasadniczych kierunków rozwoju turystyki i rekreacji: • historyczno - przyrodnicze trasy turystyczne,

-76-

• turystyka rowerowa o charakterze krajoznawczym oraz rekreacyjnym, • turystyka konna, • obserwacja ptaków w ramach rozwoju turystyki ornitologicznej, • rekreacja wodna zwi ązana z mo Ŝliwo ściami wykorzystania rzeki Ty śmienicy jako spływu kajakowego, tratwowego i kontrolowanego wykorzystania projektowanego zbiornika retencyjnego w Stoczku. • agroturystyka na bazie istniej ących starych siedlisk • obsługa ruchu turystycznego • turystyka zwi ązana z imprezami lokalnymi

Kierunki i skala napływu turystów Skala ruchu turystycznego na terenie gminy jest obecnie znikoma. Zwi ązane jest to z brakiem podstawowej infrastruktury turystycznej oraz poło Ŝeniem gminy - przez jej teren nie przebiegaj ą drogi o znaczeniu krajowym, a przez jej niewielki płn.- wsch. odcinek przebiega droga wojewódzka. Brak jest równie Ŝ informacji o obiektach wartych obejrzenia i walorach tego terenu. Czynnikiem sprzyjaj ącym rozwojowi usług turystycznych na terenie gminy jest bliskie s ąsiedztwo Lasów Parczewskich i Pojezierza Ł ęczy ńsko - Włodawskiego. Przez Czemierniki przebiega szlak rezydencji magnackich, pokrywaj ący si ę cz ęś ciowo ze szlakiem Firlejów biegn ącym przez Lublin, Lubartów, Firlej, Czemierniki i Kock. Miejsca zwi ązane z histori ą gminy oraz interesuj ące obiekty przyrodnicze przyci ągaj ą jednak przede wszystkim specjalistów i pasjonatów, a przy braku infrastruktury turystycznej nie nale Ŝy spodziewa ć si ę w przyszło ści masowego napływu turystów. Odpowiednie wyeksponowanie poszczególnych obiektów, promocja i przeprowadzenie w ich pobli Ŝu dobrze oznakowanych tras turystycznych mo Ŝe spowodowa ć wzrost ruchu zwi ązanego z rozwijaj ącą si ę w ostatnim czasie turystyk ą kwalifikowan ą. Rozwój typowego ruchu turystycznego nale Ŝy zatem przewidywa ć w powi ązaniu z aktywizacj ą całego projektowanego Czemiernickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego zakwalifikowany został jako strefa zrównowa Ŝonego rozwoju turystyki.

Zasady przestrzennego rozmieszczenia funkcji turystycznych i rekreacyjnych

1. Historyczno - przyrodnicze trasy turystyczne Przez teren gminy przebiega kilka szlaków historycznych i przyrodniczych, stanowi ących wyczerpuj ącą ofert ę dla zwiedzaj ących. Wymagaj ą one jednak lepszego wyeksponowania i oznakowania. Są to: a) Szlak rezydencji magnackich - trasa umo Ŝliwia poznanie historii rodów magnackich, które wpisały si ę na trwałe w histori ę regionu i Polski. Jest to trasa o długo ści 155km. Pokrywa si ę ona cz ęś ciowo ze Szlakiem Firlejów i Szlakiem Architektury Pałacowej. Trasa rozpoczyna si ę w Lublinie, dalej szlak prowadzi do Kozłówki, Lubartowa, Kocka, Czemiernik, Radzynia Podlaskiego i Białej Podlaskiej. b) Szlak Firlejów - rozpoczyna si ę w Muzeum Lubelskim na Zamku przed obrazem Jana Matejki pt. "Unia lubelska", na którym mistrz malarstwa historycznego ukazał posta ć Jana Firleja, marszałka wielkiego koronnego. Nast ępnie szlak prowadzi do Lubartowa, zało Ŝonego przez Piotra Firleja z D ąbrowicy w 1543 roku (pod nazw ą Lewartów). Na chwil ę zatrzymamy si ę w Firleju, gdzie w 1557 roku zało Ŝono miasto. Kolejnym przystankiem na trasie s ą Czemierniki, miasto lokowane przez twórc ę pot ęgi Firlejów - Mikołaja. Zobaczymy pó źnorenesansowy ko ściół oraz nieco dalej rezydencj ę obronn ą wzniesion ą w pierwszej połowie XVII w. przez biskupa płockiego Henryka Firleja. Obejmuje ona will ę mieszkaln ą oraz dobrze zachowane fortyfikacje bastionowe. c) Szlak Architektury Pałacowej - trasa rozpoczyna si ę w Lublinie, nast ępnie wiedzie przez Nał ęczów, Opole Lubelskie, Puławy, Kozłówk ę, Lubartów, Kock, Czemierniki, Radzy ń Podlaski i Biał ą Podlask ą. Długo ść trasy 245km.

-77-

d) Szlak Ŝółty PTTK - rozpoczyna si ę na rynku w Czemiernikach, dalej prowadzi przez Niew ęgłosz, gdzie mo Ŝna zobaczy ć wczesno średniowieczne grodzisko, nast ępnie przez Branic ę Radzy ńsk ą do pałacu w Radzyniu Podlaskim. Długo ść szlaku wynosi 25km. e) Le śna ście Ŝka dydaktyczno - przyrodnicza - w uroczysku Brzeziny, w ędruj ąc po niej poznajemy walory czemiernickich lasów, a ciekawe przystanki edukacyjne na ście Ŝce takie jak pomnikowy głaz narzutowy ‘Gruby Michał’ pozwalaj ą w ędrowcom bli Ŝej pozna ć osobliwo ści przyrodnicze w ich naturalnym środowisku.

Wśród szlaków projektowanych jest ście Ŝka edukacyjna pozwalaj ąca pozna ć walory przyrodnicze gminy. Rozpoczyna si ę przy klasztorze w Stoczku, nast ępnie wiedzie obok stawów klasztornych oraz projektowanego zbiornika retencyjnego - gdzie obserwowa ć b ędzie mo Ŝna ptactwo wodne. Kolejno przecina ekosystemy ł ąkowe oraz niewielkie zbiorniki wodne. Nast ępnie id ąc wytyczon ą ście Ŝką mijamy zbiorowiska okrajkowe olsów, a Ŝeby brzegiem lasu Brzeziny dotrze ć do punktu obserwacji ptaków.

2. Turystyka rowerowa o charakterze krajoznawczym oraz rekreacyjnym Przez teren gminy przebiega fragment trasy rowerowej wyznaczonej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Proponuje si ę wytyczenie ście Ŝki rowerowej zataczaj ącej p ętl ę na terenie całej gminy, umo Ŝliwiaj ącej dojazd rowerem do najciekawszych pod wzgl ędem turystycznym miejscowo ści oraz biegn ącej przez warto ściowe krajobrazowo rejony. Zaleca si ę wykorzystanie dla ruchu rowerowego dróg lokalnych i gruntowych. Projektowana ście Ŝka rowerowa biegłaby przez miejscowo ści Brzeziny, gdzie obok le śniczówki mo Ŝna obejrze ć dwa pomnikowe głazy narzutowe oraz kirkut, nast ępnie przez Stoczek, w którym mo Ŝna zobaczy ć klasztor oo. Franciszkanów oraz zało Ŝenie dworsko - ogrodowe, kolejno mijamy miejscowo ść Stójka, nast ępnie Ludwinów wraz z le śniczówk ą obok której dawniej stał dworek. Było to miejsce koncentracji oddziałów w powstaniu styczniowym. Le śniczówka w Ludwinowie wyznaczona została jako punkt etapowy dla ewakuacji generalicji i ich rodzin z Warszawy. Przez kilka dni przebywała tu Ŝona marszałka Rydza - Śmigłego. Przebywał tu te Ŝ co najmniej jedn ą noc sam marszałek. Obok le śniczówki Ludwinów zobaczy ć moŜna zabytkowe d ęby będące pomnikami przyrody. W dalszej cz ęś ci ście Ŝka wiedzie przez Bory Czemiernickie, alej ę lipow ą proponowan ą do obj ęcia ochron ą. Jad ąc przez Bory Czemiernickie mijamy u Ŝytek ekologiczny „Tarkawka” z torfowiskiem niskim, oraz płat sosny czarnej. Przeje ŜdŜamy obok kolejnej le śniczówki i wyje ŜdŜamy z lasu, kieruj ąc si ę w stron ę zespołu dworsko - parkowego w Bełcz ącu. Dalej ście Ŝka prowadzi do o środka gminnego – Czemierniki, nast ępnie przecina obszar Natura 2000 i wiedzie poprzez miejscowość Niew ęgłosz do Licht, gdzie obejrze ć mo Ŝna miejsce pami ęci narodowej i proponowany do obj ęcia ochron ą pot ęŜ ny wi ąz. Wyznaczona trasa obfituje w przydro Ŝne kapliczki. Urz ądzenie ście Ŝki rowerowej wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą zorganizowania wypo Ŝyczalni rowerów. Mo Ŝe by ć ona zlokalizowana w Lichtach.

3. Turystyka konna Malownicza dolina Ty śmienicy sprzyja rozwojowi form turystyki aktywnej, a w śród niej turystyki konnej. Proponowana trasa jazdy konnej rozpoczyna si ę w Ludwinowie, gdzie mie ści si ę szkółka jazdy konnej. Wiedzie kolejno podobnie jak wytyczona ście Ŝka rowerowa przez Bory Czemiernickie, obok kolejnych le śniczówek, które mog ą słu Ŝyć jako punkty przystankowe do odpoczynku. Nast ępnie obok dworu w Bełcz ącu prowadzi do rozległych ł ąk, gdzie biegnie istniej ącymi drogami polnymi wzdłu Ŝ rzeki Ty śmienicy, na północ od miejscowo ści Skoki, przez Brzeziny prowadzi do Lasu Choiny tworz ąc zamkni ętą p ętl ę.

4. Obserwacja ptaków w ramach rozwoju turystyki ornitologicznej Szczególnie interesuj ące walory ornitologiczne Doliny Ty śmienicy przyci ągn ą przyrodników - pasjonatów i wycieczki szkolne, które przyjad ą obserwowa ć rzadkie i cz ęsto pi ęknie ubarwione ptactwo wodno - błotne i drapie Ŝne. Projektowane platformy obserwacyjne ptaków - czatownie mieszcz ą si ę na skraju lasu nieopodal stawów Skruda i w miejscowo ści Niew ęgłosz. Do projektowanej platformy obok stawów Skruda prowadzi ście Ŝka edukacyjna. Z kolei platforma w miejscowo ści Niew ęgłosz zlokalizowana b ędzie tu Ŝ przy Ŝółtym szlaku PTTK.

-78-

5. Rekreacja wodna W gminie Czemierniki istnieje mo Ŝliwo ść organizacji ograniczonej rekreacji wodnej. Obszar Natura 2000 „Dolina Ty śmienicy” ogranicza, ale nie wyklucza jej funkcjonowania. Warunkiem jest konieczno ść utrzymania wła ściwego stanu siedlisk gatunków ptaków wodno - błotnych i ł ąkowych zwi ązanych z terenami otwartymi, dla ochrony których utworzono obszar Natura 2000. a) Projektowany zbiornik retencyjny Powstanie on w obszarze Natura 2000 „Dolina Ty śmienicy” na bazie kopalni torfu WOKAS - Łosice na gruntach wsi Stoczek. Decyzja o przyznaniu koncesji na wydobycie torfu zobowi ązuje firm ę WOKAS do rekultywacji wodnej po zako ńczeniu eksploatacji zło Ŝa. Projektowany zbiornik wodny powinien w cz ęś ci zachodniej zbli Ŝyć si ę do zabudowa ń w Stoczku, Ŝeby tam poza obszarem Natura 2000 urz ądzi ć zaplecze do obsługi turystów. Miejsce potencjalnego kąpieliska powinno by ć dokładnie okre ślone a swobodny dost ęp do zbiornika wodnego ograniczony. Proponuje si ę wydzieli ć fragment lustra wody do celów Ŝeglarstwa, windsurfingu, czy pod k ątem aktywnego wypoczynku nad wod ą. Uprawianie wy Ŝej wymienionych sportów wodnych powinno by ć te Ŝ ograniczone przez zarz ądc ę zbiornika poprzez zapisy w regulaminie i fizyczne ograniczenie liczby jednostek pływaj ących. Ograniczenia te powinny dotyczy ć szczególnie okresu l ęgowego ptaków, które zasiedl ą ten obiekt w ci ągu najbli Ŝszego czasu i to od ich bytowania b ędą uzale Ŝnione dalsze re Ŝimy ochronne. Na projektowanym zbiorniku powinien obowi ązywa ć zakaz pływania motorówkami. b) Projektowany spływ kajakowy Koryto rzeki Ty śmienicy, jak równie Ŝ jej wolny nurt sprzyjaj ą rozwojowi kajakarstwa. Warunkiem jego funkcjonowania jest powstanie stanic kajakowych. Stanice kajakowe proponuje si ę lokalizowa ć w miejscowo ściach Podgaje, Niew ęgłosz, Skoki (okolice mostu na drodze Świer Ŝe - Czemierniki). Spływ mógłby si ę rozpoczyna ć w s ąsiedniej gminie Siemie ń, nast ępnie przez Czemierniki prowadziłby w stron ę Kocka, gdzie mógłby ł ączy ć si ę ze szlakami kajakowymi funkcjonuj ącymi na rzece Wieprz. Projektowany szlak kajakowy miałby poł ączenie z planowanym zbiornikiem retencyjnym. W zwi ązku z poło Ŝeniem szlaku w obszarze „Natura 2000” powinien na nim obowi ązywa ć limit uczestników oraz specjalne normy zachowania si ę. c) Projektowany spływ tratwowy Równolegle do spływu kajakowego mo Ŝe funkcjonowa ć spływ tratw ą. Projektowana trasa obejmuje gmin ę Czemierniki, prowadzi przez odcinek Świer Ŝe -Tchórzew. W okolicy mostu na drodze Czemierniki - Świer Ŝe proponuje si ę urz ądzenie przystani wspólnej dla tratw oraz kajaków. Niezatapialna drewniana tratwa pomie ści do 6 osób. Ponadto dla osób lubi ących w samotno ści obserwowa ć przyrod ę przygotowane zostan ą jednoosobowe tratwy - czatownie. Maskuj ąca barwa sprz ętu oraz zarzucona na wierzch siatka pozwol ą „wtopi ć” si ę w otoczenie. W Tchórzewie powstanie przysta ń ko ńcowa. Baza gastronomiczna, wypo Ŝyczalnia sprz ętu, baza noclegowa powstan ą w s ąsiednich gminach w miejscowo ściach Świer Ŝe i Tchórzew.

6. Agroturystyka Jest to podstawowa forma turystyki wiejskiej, stanowi ąca cz ęsto motor wielokierunkowego rozwoju turystycznego całej gminy, a kierowana do turystów indywidualnych, szukaj ących mo Ŝliwo ści sp ędzenia czasu na łonie natury w ciszy i spokoju. Jej zalet ą jest mo Ŝliwo ść wykorzystania istniej ących zabudowa ń, cz ęsto zbyt obszernych dla zamieszkuj ących je rodzin. Rozpocz ęcie działalno ści agroturystycznej nie wymaga du Ŝych nakładów finansowych. Konieczno ść zapewnienia odpowiedniego standardu oferowanych usług, jest cz ęsto przyczyn ą podejmowania prac modernizacyjnych w gospodarstwach, a tak Ŝe poprawy ich estetyki. Dobrze prosperuj ące gospodarstwa agroturystyczne oferuj ą swoim klientom nie tylko miejsce noclegowe i wy Ŝywienie, ale tak Ŝe atrakcje wykorzystuj ące walory turystyczne terenu. Agroturystyka mo Ŝe rozwija ć si ę w całej gminie Czemierniki jednak do najbardziej predysponowanych do tej formy działalno ści miejscowo ści zaliczy ć nale Ŝy wie ś Lichty oraz Niew ęgłosz. Lichty to wie ś o wyj ątkowych walorach krajobrazowych, ulicówka z charakterystycznym „nawsiem”. Zachowana w niej typowa zabudowa zagrodowa i charakterystyczne kapliczki na rozstaju dróg, a tak Ŝe poło Ŝenie w pobli Ŝu rzeki Ty śmienicy, tworz ą atrakcyjne miejsce dla funkcji

-79- letniskowych. Wie ś Niew ęgłosz le Ŝy na trasie prowadz ącej do Radzynia Podlaskiego; blisko ść doliny Ty śmienicy i dobra lokalizacja zach ęci potencjalnych turystów. W obu miejscowo ściach mo Ŝna zauwa Ŝyć wyst ępowanie sporej ilo ści opuszczonych domostw, które mo Ŝna zaadaptowa ć na cele agroturystyki.

7. Obsługa ruchu turystycznego Ze wzgl ędu na pełnion ą funkcj ę o środka gminnego, proponuje si ę urz ądzi ć w Czemiernikach centrum obsługi ruchu turystycznego. Układ urbanistyczny dawnego miasteczka, z dominuj ącym w centrum ko ściołem parafialnym oraz zespołem pałacowo - obronnym daje mo Ŝliwo ść stworzenia o środka turystycznego mogącego obsługiwa ć turystów przebywaj ących na terenie gminy dłu Ŝej, ale tak Ŝe przejezdnych, pragn ących zatrzyma ć si ę tu tylko na posiłek i niezb ędne zakupy. Wzrost ruchu turystycznego wymagał b ędzie tak Ŝe stworzenie punktów obsługi turystyki szczególnie w miejscowo ściach, przez które b ędą przebiegały szlaki turystyczne. Powinny one zapewnić turystom mo Ŝliwo ść odpoczynku, zatrzymania si ę na posiłek, a nawet ewentualny nocleg. Szczególnie atrakcyjne wydaje si ę stworzenie szeregu punktów usługowych nawi ązuj ących do kultury regionalnej. Punkty usługowe dla obsługi turystyki mog ą by ć traktowanie jako działalno ść dodatkowa gospodarstw agroturystycznych. Proponuje si ę urz ądzi ć punkty obsługi turystyki w miejscowo ściach: Lichty, Niew ęgłosz, Stoczek, Bełcz ąc. Do obsługi ruchu turystycznego przydatne z pewno ści ą s ą tereny podworskie wyst ępuj ące na terenie gminy, które przystosowane do tej funkcji mog ą zosta ć ocalone przed całkowitym zniszczeniem.

8. Turystyka zwi ązana z imprezami lokalnymi Istotna z punktu widzenia promocji i propagowania turystyki w gminie jest organizacja ciekawych i przyci ągaj ących mieszka ńców pobliskich miast imprez regionalnych. Obecnie brak jest takich imprez w gminie. Dokument „Radzy ńska Kraina Serdeczno ści. Strategia rozwoju i promocji markowych produktów turystycznych i kulturowych powiatu radzy ńskiego i miasta Radzy ń proponuje organizacj ę wydarze ń takich jak: a) Weekendy szlacheckie - propozycja zabaw i weekendów tematycznych np. noworocznych, wielkanocnych w dworach i pałacach. W ramach oferty znalazłyby si ę nocleg m.in. w pałacu w Czemiernikach, aktywno ść w terenie np. przeja ŜdŜka bryczk ą „po wło ściach”, wizyta w zagrodzie chłopskiej, uje ŜdŜanie konia, posiłki szlacheckie przygotowywane ze świe Ŝych, regionalnych produktów rolnych. b) Rekonstrukcja historyczna obl ęŜ enia pałacu w Czemiernikach - odtworzenie wydarze ń Potopu Szwedzkiego w 1655 roku. Impreza o charakterze historyczno - edukacyjnym przedstawiaj ącą wydarzenie najazdu wojsk szwedzkich na ówczesne miasto oraz nieudan ą prób ę zdobycia Fortalicji Czemierniki. c) Przystanek Ty śmienica - festiwal ekologów, przyrodników i ornitologów odbywaj ący si ę w sezonie jesiennych odlotów ptaków. Podczas festiwalu odbywa ć by si ę mogły ró Ŝnorodne warsztaty, prezentacje i prelekcje, wystawa fotografii przyrodniczej, targi sprz ętu przydatnego do podgl ądania ptactwa. d) Piknik archeologiczny - ma na celu prezentacj ę i promocj ę grodziska wczesno średniowiecznego w Niew ęgłoszu. Znajduje si ę ono w widłach Ty śmienicy i Piwonii. Po odpowiednim przygotowaniu ma szans ę sta ć si ę miejscem atrakcyjnym turystycznie dla turysty edukacyjnego i rodzinnego, w którym prezentowane s ą najstarsze tradycje kultury. Impreza typu piknik archeologiczny z pewno ści ą cieszyłaby si ę du Ŝym powodzeniem, ze względu na brak tego typu wydarze ń w powiecie i okolicach. Przy dobrej organizacji i oprawie, a tak Ŝe szerokiej promocji na zewn ątrz, impreza miałaby szans ę sta ć si ę źródłem dochodu znacz ąco wspomagaj ącym bud Ŝet gminy jak te Ŝ jej mieszka ńców.

Sposób organizacji wy Ŝej wymienionych imprez oraz zapewniane atrakcje, będą czynnikami wpływaj ącymi na wizerunek gminy jako jednostki sprzyjaj ącej turystyce, oraz na decyzj ę potencjalnych turystów o przyje ździe tu w roku kolejnym.

-80-

7.4 Kierunki rozwoju usług, przedsiębiorczości i przemysłu

Zało Ŝeniem Studium jest poprawa standardu obsługi ludności oraz rangi o środka gminnego. Sie ć usług na obszarze gminy wymaga uzupełnienia ilo ściowego, wzbogacenia pod wzgl ędem rodzajowym i dostosowania do kierunków przekształceń gminy, tj. wzrostu udziału ludno ści nierolniczej i rozwoju turystyki. Na terenach przeznaczonych na usługi zakłada si ę adaptacj ę i mo Ŝliwo ść rozbudowy istniej ących obiektów i zespołów usługowych. W programie przewiduje si ę uzupełnienie wyposa Ŝenia gminy w usługi podstawowe i drobne, elementarne, co pozwoli na popraw ę dost ępno ści do usług oraz korzystniejsz ą organizacj ę przestrzenn ą obsługi. Preferuje si ę kojarzenie przeznaczenia istniej ących obiektów na funkcje usług publicznych, wynikające z potrzeb gminy, a tak Ŝe na cele komercyjne słu Ŝą ce potrzebom bytowym i cywilizacyjnym. W ka Ŝdym przypadku nale Ŝy uwzgl ędnia ć uwarunkowania kulturowe i ochron ę zabytków oraz promocj ę elementów regionalnych. W gminie znajduje si ę wiele budynków niewykorzystywanych: młyn, budynki po dawnych szkołach, dawna baza GS i SKR w Czemiernikach, a tak Ŝe w zabudowie mieszkaniowej, dlatego wyst ępuj ą mo Ŝliwo ści adaptacji i odnowy tych budynków, powstawania placówek usługowych przy zaanga Ŝowaniu środowisk lokalnych oraz przy wykorzystaniu wsparcia ze środków funduszy unijnych. Historyczne i urbanistyczne przesłanki oraz uwarunkowania przestrzenne uzasadniaj ą wzmacnianie ponadlokalnych funkcji Czemiernik, w tym kultury i edukacji oraz usług na rzecz obsługi turystyki (gastronomia, handel, pami ątkarstwo, oferty agroturystyczne, baza ekologiczna, obsługa komunikacji).

1. Kierunki rozwoju usług publicznych:

a) Oświata i wychowanie: Adaptuje si ę istniej ącą baz ę wychowawcz ą i edukacyjn ą. Przy nasileniu tendencji spadku liczby dzieci, mo Ŝe nast ąpi ć dalsze zmniejszanie liczby szkół podstawowych. Niewykorzystane obiekty wraz z zapleczem powinny być przeznaczane w pierwszej kolejno ści na funkcje usług publicznych (usługi ochrony zdrowia, socjalne, kultury) w nast ępnej kolejno ści na obsług ę turystyki. Zadaniem wiod ącym jest stworzenie optymalnej bazy zespołowi szkół w o środku gminnym, z pełnym zapleczem dydaktycznym, technicznym, socjalnym i sportowo - rekreacyjnym. Nale Ŝy rozwa Ŝyć ew. dodatkowe funkcje kształcenia ustawicznego dla młodzie Ŝy i dorosłych. Du Ŝą uwag ę przywi ązuje si ę do formy zagospodarowania otoczenia szkół, kształtowania zieleni i przestrzeni publicznych w ich otoczeniu.

b) Ochrona zdrowia i opieka społeczna: - nale Ŝy wzi ąć pod uwag ę mo Ŝliwo ść rozbudowy obiektów słu Ŝby zdrowia w celu udzielania świadcze ń ludno ści spoza terenu gminy, w tym przebywaj ącej czasowo m.in. w celach rekreacyjnych, - zakres usług mo Ŝe obejmowa ć świadczenia obj ęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym jak równieŜ świadczenia ponadstandardowe, - w zespole OO Franciszkanów w Stoczku mo Ŝliwo ść lokalizacji Domu Opieki dla Seniorów

c) Kultura i sztuka: - utrzymuje si ę istniej ące placówki kultury w o środku gminnym i w o środkach wiejskich, - proponuje si ę wzbogacenie usług kultury przy wykorzystaniu świetlic w remizach OSP rozwijaj ąc kluby młodzie Ŝowe wyposa Ŝone w sie ć internetow ą, czytelnie, koła zainteresowa ń.

d) Sport i kultura fizyczna: - utrzymuje si ę istniej ące na terenie gminy boiska sportowe z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy programu oraz budowania nowych,

-81-

- istnieje potrzeba urz ądzania terenów sportowych towarzysz ących o środkom rekreacyjnym i wsiom letniskowych,

e) Administracja: Baza lokalowa administracji samorz ądowej jest wystarczaj ąca. Wzrost zapotrzebowania na nowe powierzchnie administracyjne organizacji pozarz ądowych i agend finansowych mo Ŝe by ć kojarzony z funkcjami usługowymi ju Ŝ istniej ącymi, a tak Ŝe jako uzupełnienie funkcji usługowych i mieszkaniowych w wykształconych historycznie zespołach zabudowy (rynek w Czemiernikach).

2. Kierunki rozwoju usług komercyjnych:

Zakłada si ę rozwój usług komercyjnych celem zwi ększenia ich sieci i wzbogacenia programu obsługi ludno ści oraz jako niezb ędny element rozwoju funkcji turystycznej. W studium okre śla si ę nast ępuj ące, główne zasady rozwoju: • utrzymanie istniej ących obiektów usługowych wolnostoj ących z wył ączeniem lokalizacji koliduj ących z wytycznymi konserwatorskimi • obiektom nieuci ąŜ liwym zlokalizowanym w zabudowie mieszkaniowej, zapewnia si ę mo Ŝliwo ść modernizacji lub rozbudowy, • mo Ŝliwo ść przekształcenia niewykorzystywanych obiektów (pustostanów) na funkcje usług handlu, drobnej gastronomii i usług rzemiosła. W rozwoju usług komercyjnych, wa Ŝne miejsce mog ą pełni ć funkcje zwi ązane z obsług ą komunikacji, poza zaopatrzeniem w paliwo, istotnym elementem programu s ą usługi handlu, gastronomii, baza noclegowa, ale tak Ŝe usługi serwisowe. W studium proponuje si ę lokalizacj ę stacji paliw wraz z obiektami obsługuj ącymi uczestników ruchu przy drodze powiatowej Czemierniki - Radzy ń. Dodatkowo w o środku gminnym powi ększa si ę ju Ŝ istniej ące tereny usług zlokalizowane przy drodze do Stoczka. Lokalizacja ta nie stwarza uci ąŜ liwo ści dla mieszka ńców a jednocze śnie jest łatwo dost ępna komunikacyjnie. W innych miejscowo ściach równie Ŝ wskazano mo Ŝliwo ści lokalizacji usług nieuci ąŜ liwych. Za główne kierunki rozwoju usług komercyjnych uznaje si ę: a) Handel (detaliczny i hurtowy): Gmina nie posiada zadawalaj ącego stanu rozwoju handlu detalicznego, s ą to placówki drobne, rozproszone. Do najwa Ŝniejszych potrzeb nale Ŝy poprawa standardu sklepów w o środku gminnym oraz bogatsze wyposa Ŝenie pod wzgl ędem rodzajowym. Rozwój handlu powinien by ć bardziej skupiony w wielofunkcyjnych zespołach, skojarzony z potrzebami obsługi turystyki. Istotnym elementem rozwoju funkcji handlu w gminie jest utrzymanie targowiska na Rynku- zgodnie z nadanymi prawami miejskimi. b) Rzemiosło usługowe: obecny stan rozwoju tej sfery jest zró Ŝnicowany. Wyst ępuj ą niewykorzystane mo Ŝliwo ści rozwoju usług rzemiosła m.in. w bran Ŝach budowlanych, rzemiosła r ękodzielniczego, konserwacji i napraw. Istniej ące zakłady usług adaptuje si ę. c) Gastronomia: Zakłada si ę rozwój usług gastronomii jako obiektów wolnostoj ących i w istniej ącej zabudowie, wykorzystuj ących lokalne tradycje. Ponadto, rozwój usług gastronomicznych powinien być kojarzony z obsług ą komunikacji, usługami rekreacyjnymi i usługami kultury.

3. Kierunki rozwoju przedsi ębiorczo ści i przemysłu Z uwagi na niewielki poziom rozwoju sfery przedsi ębiorczo ści w gminie wyst ępuj ą potrzeby wzmocnienia bazy produkcyjno - usługowej szczególnie dla potrzeb ludno ści i obsługi gospodarki rolnej. Z uwagi na uwarunkowania przyrodnicze na terenie gminy preferuje si ę obiekty wykorzystuj ące technologie o niskiej uci ąŜ liwo ści dla środowiska. Uwarunkowania dla lokalizacji obiektów produkcyjno - składowych w obszarze gminy s ą zró Ŝnicowane. Przewiduje si ę mo Ŝliwo ść modernizacji i przekształce ń istniej ących obiektów produkcyjnych, baz i składów oraz uzupełnianie ich zabudowy i zaplecza infrastruktury, warunkowan ą

-82- wymogami ochronnymi, funkcjami ekologicznymi i uwarunkowaniami konserwatorskimi. Przewiduje si ę przekształcenia niewykorzystywanych obiektów gospodarczych i d. baz obsługi rolnictwa na działalno ść składow ą, handel hurtowy i działalno ść produkcyjno - usługow ą. W obr ębie terenów przeznaczonych pod ww. funkcje zakłada si ę popraw ę stanu infrastruktury towarzysz ącej przez budow ę parkingów, dróg dojazdowych i rozbudow ę infrastruktury technicznej. Rozwój ró Ŝnych form przedsi ębiorczo ści przewiduje si ę głownie w o środku gminnym oraz w innych miejscowo ściach na bazie terenów wyznaczonych w dotychczas obowi ązuj ącym planie miejscowym oraz nowych terenów wyznaczonych w studium. Przyj ęto zasad ę wielofunkcyjnego rozwoju terenów przedsi ębiorczo ści, z dopuszczeniem lokalizacji obiektów i urz ądze ń obsługi rolnictwa (składy, baza dla zaopatrzenia i skupu, przechowalnictwo, uszlachetnianie produkcji rolnej, zaplecze usług mechanizacji, usługi agrotechniczne, naprawy i konserwacja sprz ętu) - których działalno ść warunkuje rozwój funkcji rolniczych oraz specjalizacji produkcji rolnej. Nowe tereny sfery przedsi ębiorczo ści przewiduje si ę :

− w o środku gminnym na przedłu Ŝeniu ulicy Gęsiej poza zwart ą zabudow ą mieszkaniow ą oraz przy ulicy Parczewskiej − w sołectwie Bełcz ąc: zaplecze techniczne rolnictwa (chłodnia płodów rolnych) − w miejscowo ści Stoczek: tereny na kontynuacj ę wydobycia torfu do czasu wyga śni ęcia koncesji i teren lokalizacji kopalni Ŝwiru.

Gospodarka surowcami mineralnymi na obszarze gminy jest uwarunkowana przestrzennie ze wzgl ędu na walory przyrodniczo - krajobrazowe oraz na poło Ŝenie cz ęś ci gminy w obszarach chronionych. Na obszarach obj ętych eksploatacj ą surowców mineralnych ustala si ę: − z eksploatacji wył ącza si ę tereny mog ące spowodowa ć naruszenie równowagi stosunków wodnych: koryta rzek i strefy zboczowe dolin rzecznych − ewentualne filary ochronne od strony dróg, zabudowy s ąsiaduj ącej i lasu − po zako ńczeniu eksploatacji- rekultywacj ę wyrobisk z preferowanym le śnym kierunkiem rekultywacji, z utworzeniem zbiorników lub oczek wodnych, − na obszarach perspektywicznego wyst ępowania surowców mineralnych nale Ŝy opracowa ć dokumentacj ę geologiczn ą w granicach prawa władania terenem, na terenach udokumentowanych ze środków Skarbu Pa ństwa nale Ŝy naby ć prawo do dysponowania informacj ą zawart ą w dokumentacji geologicznej; dokumentacje stanowi ą podstaw ę do wyst ąpienia o koncesj ę na eksploatacj ę do Starosty lub Wojewody; − na terenach rolnych obejmuj ących grunty klasy IV i ni Ŝszej dopuszcza si ę poszukiwanie złó Ŝ surowców mineralnych oraz podj ęcie eksploatacji po ich udokumentowaniu, z wył ączeniem obszaru Natura 2000 „Dolina Ty śmienicy”, projektowanego Ty śmienickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i projektowanego Czemiernickiego Parku Kulturowego, na warunkach okre ślonych w sporz ądzonych planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego oraz zgodnie z wymogami ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego − na wszystkich obszarach udokumentowanych zasobów obowi ązuje ochrona terenu przed zabudow ą i zagospodarowaniem ograniczaj ącym ewentualne przyszłe wykorzystanie, − adaptuje si ę istniej ącą kopalni ę torfu „Wokas” i dopuszcza jej powi ększenie zgodnie z rysunkiem studium (poza obszarem NATURA 2000). Po zako ńczeniu eksploatacji zło Ŝa, zgodnie z koncesj ą nale Ŝy wykona ć jego kompleksow ą rekultywacj ę o kierunku zbiorników wodnych.

W zwi ązku z wyst ępuj ącym zainteresowaniem gminy rozwojem odnawialnych źródeł energii w studium wskazano obszar mo Ŝliwej lokalizacji farmy wiatrowej (Lichty) oraz teren mo Ŝliwy do wykorzystania pod lokalizacj ę zespołu naziemnych kolektorów słonecznych (Tatarzec). Powy Ŝsze propozycje nawi ązuj ą do Krajowej „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” zakładającej wymóg osi ągni ęcia minimalnych poziomów procentowego udziału energii z zasobów naturalnych. Aby je

-83- wypełni ć niezb ędne s ą nowe inwestycje m. in. w energetyk ę wiatrow ą, która nale Ŝy do najcz ęstszych środków pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Mo Ŝliwo ść budowy farmy wiatrowej w Lichtach została wskazana ze wzgl ędu na s ąsiedztwo lokalizacji turbin wiatrowych bezpo średnio przy granicy gminy na terenie gminy Radzy ń Podlaski. Farma wiatrowa w obszarze gminy s ąsiedniej została ustalona w planie miejscowym gminy. Konsekwencj ą jest przekroczenie zasi ęgiem oddziaływania granicy gminy Czemierniki. Pomimo tego organy uzgadniaj ące wniosły zastrze Ŝenia dotycz ące przekroczenia gminy Radzy ń w zakresie oddziaływania farmy wiatrowej usytuowanej w gminie Czemierniki. Z tego wzgl ędu na terenie gminy Czemierniki została ograniczona przestrze ń lokalizacji turbin poprzez ustalenie wymogu zamkni ęcia zasi ęgu oddziaływania w granicach administracyjnych gminy. Powy Ŝszy stan prawny uniemo Ŝliwia ustalenie lokalizacji farmy wiatrowej w sposób równowa Ŝny w rejonie przygranicznym gmin z uwzgl ędnieniem oszcz ędno ści przestrzeni polnej. Na terenie wskazanym pod farm ę wiatrow ą: − obowi ązuje odpowiednie zabezpieczenie środowiska i ludzi przed szkodliwym wpływem inwestycji wg obowi ązuj ących norm i przepisów odr ębnych, − wyznaczona strefa ochronna, obliguje do zachowania minimalnej odległości budowli siłowni wiatrowych od budynków mieszkalnych w odległości min. 500m, do czasu weryfikacji proponowanej strefy po wykonaniu opracowania raportu wpływu hałasu projektowanych zespołów siłowni wiatrowych na środowisko, uwzgl ędniaj ąc typ, jako ść siłowni oraz specyfikacj ę terenu oraz 200 m od strony granicy gminy s ąsiedniej (Radzy ń), − zasady usytuowania poszczególnych elementów farmy, parametry siłowni ,rozwi ązania komunikacyjne , techniczne i technologiczne na etapie sporz ądzania miejscowego planu, − planowane obiekty o wysoko ści równej i wy Ŝszej ni Ŝ 50m nad poziomem terenu podlegaj ą zgłoszeniu do Szefostwa Słu Ŝby Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych RP − analiza wpływu na krajobraz w kontek ście panoram i osi widokowych na etapie sporz ądzania miejscowego planu.

8. KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI

Układ drogowy funkcjonuje w oparciu o nast ępuj ące kategorie dróg: − droga wojewódzka oznaczona lini ą grub ą czarn ą: Nr 814 relacji Radzy ń Podlaski - droga wojewódzka 815- zapewniaj ąca poł ączenie w obszarze rejonu, województwa oraz mi ędzy powiatami, − droga powiatowa - oznaczona średni ą lini ą czarn ą - zapewniaj ąca poł ączenie mi ędzy powiatami i gminami i wewn ątrz gminy, − droga gminna - oznaczona lini ą cienk ą czarn ą - zapewniaj ąca powi ązania lokalne wewn ątrz gminy. Uzupełnieniem dróg gminnych b ędą istniej ące drogi wiejskie - drogi wewn ętrzne zapewniaj ące dojazd do pól, które w „Studium" nie s ą wykazane. Na drogach gminnych i wewn ętrznych zakłada si ę, Ŝe b ędzie odbywał si ę ruch rowerowy i pieszy, ł ącznie z ruchem kołowym. Dla obszaru gminy komunikacj ą zbiorow ą b ędzie sie ć linii autobusowych oraz minibusów.

Parametry techniczne - Zasady kształtowania i rozwoju układu komunikacyjnego Ustala si ę nast ępuj ące zasady kształtowania i rozwoju układu komunikacyjnego:

1. Wyznacza si ę „obszary tras komunikacyjnych” z podstawowym przeznaczeniem gruntów pod drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne.

2. W bezpo średnim s ąsiedztwie tras komunikacyjnych dopuszcza si ę lokalizacj ę : • usług komercyjnych - obiektów handlowych, gastronomicznych i rzemiosła • terenów zieleni • urz ądze ń komunikacyjnych, a w szczególno ści parkingów, pasów postojowych i stacji paliw;

-84-

• zaplecza administracyjnego - socjalne dla jednostek eksploatuj ących • urz ądze ń zwi ązanych z eksploatacj ą drogi • urz ądze ń infrastruktury technicznej w liniach rozgraniczaj ących dróg • obiektów małej architektury i innych budowli z zachowaniem odległo ści minimalnych od sieci i infrastruktury okre ślonych w przepisach szczególnych

3. Obiekty i urządzenia, o których mowa w pkt. 2 mo Ŝna lokalizowa ć pod warunkiem: • dostosowania do charakteru i wymaga ń przeznaczenia podstawowego • przeznaczenia dopuszczalnego - nie mog ą zajmowa ć wi ęcej ni Ŝ 10% danego obszaru; • nienaruszanie ustale ń obowi ązuj ących dla stref polityki przestrzennej

4. Ustala si ę nast ępuj ące klasy dróg i ulic: • droga wojewódzka zapewnia powi ązania gminy z obszarem zewn ętrznym • drogi powiatowe obsługuj ą obszar gminy z równoczesnym zapewnieniem powi ąza ń komunikacyjnych z obszarem zewn ętrznym otaczaj ącym gmin ę jak i wewn ątrz gminy. • drogi gminne obsługuj ą poszczególne wsie i zespoły zabudowy siedliskowej oraz umo Ŝliwiaj ą poł ączenie ze wsiami gmin s ąsiednich

5. Szeroko ść ulicy w liniach rozgraniczaj ących z zastrze Ŝeniem pkt. 3 i 4, nie powinna by ć mniejsza ni Ŝ w tabeli zamieszczonej poni Ŝej:

Najmniejsza szeroko ść w liniach rozgraniczaj ących ulicy o przekroju Klasa ulicy Jednojezdniowym (m) Dwujezdniowym (m) 1x2 2x2 2x3 G 25 35 45 Z 20 30 - L 12 - - D 10 - -

6. Szeroko ść drogi w liniach rozgraniczaj ących poza terenem zabudowy i nie przeznaczonym pod zabudow ę nie powinna by ć mniejsza ni Ŝ okre ślona w tabeli:

Najmniejsza szeroko ść w liniach rozgraniczaj ących ulicy o przekroju Klasa ulicy Jednojezdniowym (m) Dwujezdniowym (m) 1x2 2x2 2x3 G 25 35 - Z 20 30 - L 15 - - D 15 - -

Podane w pkt. 5 i 6 warto ści linii rozgraniczaj ących drogi nie maj ą zastosowania: − w obr ębie skrzy Ŝowa ń na podstawie rozwi ąza ń indywidualnych; − w przypadku wyst ępowania lokalnych utrudnie ń takich jak trwałe przeszkody, istniej ące zagospodarowanie lub przypadki ekonomicznie nieuzasadnione; − w przypadku przebiegu przez tereny o du Ŝych spadkach i w w ąwozach; − w obszarze zabytkowego układu urbanistycznego

7. Zaleca si ę, aby ci ągi komunikacyjne uzupełni ć strefami zieleni o zró Ŝnicowanych gatunkach celem ochrony przed hałasem. Adaptacja istniej ącej zieleni powinna by ć przeprowadzona na podstawie specjalistycznego projektu obejmuj ącego gospodark ę zasobami zieleni w granicach inwestycji. W przypadku konieczno ści usuwania drzew i krzewów nale Ŝy uzyska ć zgod ę na wycink ę w niezb ędnym zakresie ustalonym w projekcie.

-85-

8. Ustala si ę najmniejsze odległo ści sytuowania budynków z pomieszczeniami na pobyt ludzi od zewn ętrznej kraw ędzi jezdni: • dla dróg wojewódzkich: - dla budynków jednokondygnacyjnych -30 m; - dla budynków wielokondygnacyjnych -40 m; • dla dróg powiatowych: - dla budynków jednokondygnacyjnych -30 m; - dla budynków wielokondygnacyjnych -40 m; • dla dróg gminnych: - dla budynków jednokondygnacyjnych -15 m; - dla budynków wielokondygnacyjnych -20 m; 9. Ustala si ę najmniejsze odległo ści sytuowania budynków z pomieszczeniami nie przeznaczonymi na pobyt ludzi od zewn ętrznej kraw ędzi jezdni: • dla dróg wojewódzkich: - dla budynków jednokondygnacyjnych -8 m; - dla budynków wielokondygnacyjnych -20 m; • dla dróg powiatowych: - dla budynków jednokondygnacyjnych -8 m; - dla budynków wielokondygnacyjnych -20 m; • dla dróg gminnych: - dla budynków jednokondygnacyjnych -6 m; - dla budynków wielokondygnacyjnych -15 m; 10. Podane w pkt. 8 i 9 odległo ści nie dotycz ą ogrodze ń obiektów wodnych melioracji i budownictwa komunikacyjnego oraz budownictwa w strefie ochrony konserwatorskiej. 11. Dopuszcza si ę odst ąpienie od odległo ści podanych w pkt. 9 pod warunkiem wykonania operatu zasi ęgu negatywnych oddziaływa ń na środowisko w oparciu o średniodobowy ruch w roku, z zastosowaniem środków ochrony czynnej przed uci ąŜ liwo ści ą komunikacyjn ą (np. ekranowanie dróg, klimatyzacja pomieszcze ń, itp.). 12. Wył ącza si ę z ruchu kołowego wszystkie drogi rolnicze (wewn ętrzne) przebiegaj ące przez u Ŝytki ekologiczne. 13. System transportu zbiorowego zakłada si ę w oparciu o komunikacj ę: • autobusow ą - publiczn ą, • prywatn ą (nisko pojemn ą -„bus”). 14. Dla układu rowerowego zakłada si ę: • wyznaczenie ście Ŝek rowerowych, • wykorzystanie dróg gminnych i wewn ętrznych (w tym rolniczych), • wydzielenie wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej i powiatowych pasa pod ście Ŝkę rowerow ą.

9. KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

9.1 Rozwój systemów zaopatrzenia w wodę

W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego za priorytetowe uznano wyposa Ŝenie obszaru województwa w obiekty i urz ądzenia infrastruktury komunalnej: - zaopatrzenie w wod ę - pobór wód podziemnych tylko na cele gospodarki komunalnej. Dla potrzeb przemysłu pobór wód podziemnych powinien by ć ograniczony do niezb ędnego minimum, nale Ŝy stosowa ć wodno oszcz ędne technologie, zamkni ęte obiegi wody, wykorzystanie uj ęć wód powierzchniowych w przemy śle. Nale Ŝy d ąŜ yć do całkowitego zwodoci ągowania gminy; W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego za priorytetowe uznano wyposa Ŝenie obszaru województwa w obiekty i urz ądzenia infrastruktury komunalnej: - zaopatrzenie w wod ę - pobór wód podziemnych tylko na cele gospodarki komunalnej. Dla potrzeb przemysłu pobór wód podziemnych powinien by ć ograniczony do niezb ędnego minimum, nale Ŝy stosowa ć wodno oszcz ędne technologie, zamkni ęte obiegi wody, wykorzystanie uj ęć wód powierzchniowych w przemy śle. Nale Ŝy d ąŜ yć do całkowitego zwodoci ągowania gminy;

-86-

W odniesieniu do gospodarki wodnej w gminie ustala si ę: − wył ącznie zorganizowany sposób zaopatrzenia w wod ę bazuj ący na komunalnym uj ęciu wody, − uporz ądkowanie stanu formalno - prawnego uj ęć słu Ŝą cych zaopatrzeniu ludno ści w wod ę, − opracowanie i ustanowienie stref ochronnych dla eksploatowanego uj ęcia komunalnego, − modernizacj ę istniej ącej sieci magistralnej z uwzgl ędnieniem wi ększych średnic i bezpiecznych materiałów, − przewidzie ć zaopatrzenie w wod ę, w przypadku wyst ąpienia sytuacji kryzysowych z systemu awaryjnych studni publicznych, − uwzgl ędnienie ewentualnych poł ącze ń wodoci ągowych (uzupełniaj ących) z s ąsiednimi gminami.

9.2 Rozwój systemów gospodarki ściekowej

Jako główne cele i zasady dla rozwoju systemów kanalizacyjnych na obszarze gminy przewiduje si ę: − dla obsługi wyznaczonego obszaru aglomeracji przewiduje si ę dalsz ą rozbudow ę zbiorczego układu przesyłowego ścieków komunalnych z oczyszczalni ą o docelowej przepustowo ści 400 m3/d zlokalizowan ą w Czemiernikach. Na obszarze gminy poza wyznaczon ą aglomeracj ą dopuszcza si ę mo Ŝliwo ść realizacji kanalizacji zbiorczej dla obsługi miejscowo ści Niew ęgłosz – Lichty z oczyszczalni ą o przepustowo ści 100 m 3/d zlokalizowan ą w północnej cz ęś ci gminy (Stara Wie ś) oraz zbiorczej kanalizacji z lokaln ą oczyszczalni ą o wydajno ści 100 m 3/d dla miejscowo ści Bełcz ąc. − dąŜ enie do rozbudowy systemów kanalizacji sanitarnej w gminie przy równoczesnej ich modernizacji, − odprowadzenie ścieków komunalnych z zabudowy rozproszonej poło Ŝonej poza zasi ęgiem obsługi sieci ą zbiorcz ą przewiduje si ę do lokalnych zbiorników bezodpływowych lub przydomowych oczyszczalni indywidualnych, − zakaz odprowadzania nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych i gruntowych.

9.3 Rozwój systemów gospodarki cieplnej i gazyfikacji

Przewiduje si ę utrzymanie dotychczasowego modelu gospodarki cieplnej opartego na lokalnych kotłowniach i indywidualnych urz ądzeniach grzewczych z uwzgl ędnieniem mo Ŝliwo ści rozwoju gazyfikacji na obszarze gminy. Dopuszcza si ę lokalizacj ę i budow ę mikroelektrowni fotowoltaicznych w gospodarstwach indywidualnych, obiektach usługowych, u Ŝyteczno ści publicznej i przemysłowych oraz mikrobiogazowni w gospodarstwach indywidualnych na potrzeby własne. Zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego przez gmin ę Czemierniki projektowany jest przebieg gazoci ągu tranzytowego wysokiego ci śnienia oraz sie ć gazowa wysokiego ci śnienia ze stacj ą redukcyjn ą gazu. Rozwi ązania systemu gazyfikacji gminy powinny by ć poprzedzone opracowaniem koncepcji gazyfikacji gminy.

9.4 Rozwój systemów gospodarki odpadami

Rozwi ązywanie gospodarki odpadami zgodnie z obowi ązuj ącymi w tym zakresie przepisami z uwzgl ędnieniem ustale ń zawartych w „Planie gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017” przyj ętego przez Sejmik Województwa Lubelskiego z dn. 30 lipca 2012 r., którego celami głównymi s ą: − zwi ększenie udziału odzysku, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie Ŝ odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska, − zmniejszenie ilo ści odpadów ulegaj ących biodegradacji unieszkodliwianych przez składowanie,

-87-

− zwi ększenie ilo ści zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych wyst ępuj ących w strumieniu odpadów komunalnych, − wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Obowi ązuje wdro Ŝenie i budowa systemu selektywnej zbiórki odpadów stosownie do potrzeb gminy zgodnie z obowi ązuj ącymi w tym zakresie przepisami.

9.5 Rozwój elektroenergetyki

Cele wiod ące rozwoju systemu elektroenergetycznego: Poprawa pewno ści zasilania, Zwi ększenie mo Ŝliwo ści przesyłu mocy i energii elektrycznej, Podniesienie standardów zaopatrzenia odbiorców w energi ę elektryczn ą.

Kierunki rozwoju infrastruktury elektroenergetyki : Źródłem zasilania gminy Czemierniki w energi ę elektryczn ą b ędą istniej ące linie magistralne SN-15 kV wyprowadzone z GPZ-tu 110/15 kV w Parczewie w kierunku GPZ-tów w Radzyniu Podlaskim, Kocku i Lubartowie. Zagospodarowanie terenu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego nale Ŝy planowa ć w sposób mo Ŝliwie niekoliduj ący z istniej ącymi urz ądzeniami elektroenergetycznymi. Usuni ęcie ewentualnych kolizji istniej ących urz ądze ń elektroenergetycznych z planowanym zagospodarowaniem terenu odbywa ć si ę b ędzie kosztem i staranie inwestora projektowanej zabudowy, na podstawie porozumienia lub umowy zawartych z właścicielem sieci elektroenergetycznej. Wykonanie niezb ędnych obostrze ń na napowietrznych sieciach elektroenergetycznych w miejscach skrzy Ŝowa ń, powstałych w wyniku zmian zagospodarowania przestrzennego, odbywa ć si ę będzie kosztem i staraniem inwestora buduj ącego pod lub w pobli Ŝu linii, na podstawie porozumienia lub umowy zawartych z wła ścicielem sieci elektroenergetycznej. Przył ączenie do sieci elektroenergetycznej planowanych obiektów (nieruchomo ści) lub zwi ększenie mocy elektrycznej do istniej ących, nast ąpi zgodnie z ustaw ą Prawo energetyczne gdy spełnione b ędą warunki techniczne i ekonomiczne przył ączenia oraz dostarczania energii elektrycznej na podstawie stosownej umowy z wła ścicielem sieci po zrealizowaniu okre ślonych przez niego warunków przył ączenia. Realizacja (rezerwacja terenu i budowa) urz ądze ń elektroenergetycznych do poł ączenia urz ądze ń wytwórczych z sieci ą przedsi ębiorstwa energetycznego le Ŝy w gestii inwestora tych urz ądze ń. W przypadku wzrostu zapotrzebowania na moc i energię elektryczn ą nale Ŝy - w planach zagospodarowania przestrzennego lub realizacyjnych - przewidzie ć mo Ŝliwo ść budowy nowych linii elektroenergetycznych średniego i niskiego napi ęcia oraz stacji transformatorowych poprzez dopuszczenie wydzielenia nowych terenów na ich realizacj ę. Budowa wn ętrzowych stacji transformatorowych, b ędących własno ści ą zarz ądcy sieci, winna by ć zlokalizowana na gruncie o uregulowanym stosunku prawnym w miejscu okre ślonym warunkami technicznymi, dost ępem od drogi i mo Ŝliwo ści ą dojazdu sprz ętu ci ęŜ kiego. Proponowane rozwi ązania techniczne nale Ŝy ka Ŝdorazowo dostosowywa ć do mo Ŝliwo ści finansowych inwestorów, warunków technicznych dostawcy energii elektryczne, charakteru obszaru (zabudowa intensywna lub rozproszona), stopnia koniecznej ochrony konserwatorskiej i przyrodniczej. W centrum Czemiernik dopuszcza si ę realizacj ę stacji transformatorowych wn ętrzowych 15/0,4 kV w odległo ści 1,5 m d granicy s ąsiedniej działki przy ścianach stacji bez otworów drzwiowych i wentylacyjnych. Podstawow ą form ą techniczn ą realizacji sieci SN s ą i pozostan ą linie napowietrzne oraz stacje transformatorowe słupowe. Obiekty istniej ące mog ą by ć eksploatowane do czasu ich technicznego lub fizycznego zu Ŝycia b ądź zaistnienia warunków ekonomicznych do ich modernizacji. Dla ochrony walorów urbanistycznych rewitalizowanego centrum Czemiernik wszelkie przekształcenia i modernizacje istniej ących sieci elektroenergetycznych winny zd ąŜ ać do eliminacji lub ograniczenia elementów dysharmonijnych. Lokalizacj ę nowych elektroenergetycznych urz ądze ń liniowych nale Ŝy planowa ć w pasach drogowych. Szeroko ść pasów technicznych z infrastruktur ą elektroenergetyczn ą w pasach drogowych

-88- winna umo Ŝliwia ć usytuowanie ww. urz ądze ń w zgodno ści z obowi ązuj ącymi przepisami dotycz ącymi budowy i eksploatacji dróg. W przypadku budowy poza pasem drogowym nale Ŝy przewidzie ć dla linii kablowych pas techniczny o szeroko ści min. 1 m., w którym nie wolno sadzi ć drzew, budowa ć obiektów oraz składowa ć materiałów.

Budowa nowych linii elektroenergetycznych i przył ączy powinna by ć zgodna z: − Ustaw ą z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. 1997 r. nr 54, poz. 348 z pó źniejszymi zmianami -tekst ujednolicony z dnia 27 października 2009 roku), − Ustaw ą z dnia 27 kwietnia - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r. nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami -tekst ujednolicony z dnia 3 marca 2010 r.), − Rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków przył ączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, ruchu i eksploatacji tych sieci (Dz. U. 2005 r nr 2, poz. 6 z pó źniejszymi zmianami), − warunkami technicznymi wydanymi przez wła ściwego dostawc ę energii elektrycznej.

Przy wyznaczaniu tras lokalizacji nowych linii energetycznych oraz przy wyznaczanie terenów budowlanych w planach zagospodarowania w pobli Ŝu istniej ących napowietrznych linii energetycznych nale Ŝy zachowa ć nast ępuj ące orientacyjne odległo ści zabudowy mierzone od osi linii poszczególnych napi ęć :

− od linii SN o napi ęciu 15 kV 7,5 m, − od linii niskiego napi ęcia 5,0 m. Dopuszcza si ę lokalizacj ę zabudowy w obszarze strefy ochronnej pod liniami napowietrznymi w odległo ściach mniejszych ni Ŝ wy Ŝej okre ślone pod warunkiem spełnienia wymaga ń obowi ązuj ących przepisów i uzgodnienia z wła ścicielem sieci. Przy wyznaczaniu terenów do zalesienia w pobli Ŝu istniej ących linii napowietrznych SN oraz niskiego napi ęcia nale Ŝy zachowa ć pasy bez zalesienia o minimalnej szeroko ści 9,3 m (2 x 4,65 m od osi linii). Wysoko ść nasadze ń pod liniami nie mo Ŝe przekracza ć 2,0 m. Odst ępstwo od powy Ŝszych ustale ń generalnych nale Ŝy ka Ŝdorazowo uzasadni ć przepisami szczegółowymi oraz uzgodni ć z zarz ądc ą sieci. Dopuszcza si ę lokalizacj ę i budow ę mikroelektrowni wiatrowych w gospodarstwach indywidualnych. W przypadku przył ączenia do sieci elektroenergetycznej źródeł wytwórczych o du Ŝych ł ącznych mocach wytwórczych (farma wiatrowa) w sporz ądzanych warunkach przył ączenia miejscem rozgraniczenia własno ści instalacji i sieci elektroenergetycznych b ędą urz ądzenia rozdzielni WN w istniej ących stacjach WN/SN. Wobec powy Ŝszego, mo Ŝe zachodzi ć konieczno ść lokalizacji i budowy linii WN jak równie Ŝ stacji WN/SN.

9.6 Rozwój telekomunikacji

Ustala si ę rozwój systemów telekomunikacyjnych i teleinformatycznych przewodowych i bezprzewodowych stosownie do wzrostu zapotrzebowania na usługi telekomunikacyjne i teleinformatyczne w gminie i w regionie. Przewiduje si ę mo Ŝliwo ść budowy, rozbudowy sieci i przył ączy telekomunikacyjnych wraz z infrastruktur ą teletechniczn ą.

9.7 Rurociąg naftowy Płock - Brody

W ramach zwi ększenia bezpiecze ństwa energetycznego Polski poprzez niezb ędn ą dywersyfikacj ę w zakresie dostaw ropy naftowej jest budowa rurociągu Płock - Brody. Inwestycja ta obejmie gmin ę Czemierniki. Planowany orientacyjny przebieg ruroci ągu dalekosi ęŜ nego o średnicy nominalnej powy Ŝej 600mm obejmie skrajn ą wschodni ą cz ęść gminy i jest zaznaczony na rysunku studium. W zwi ązku z inwestycj ą, zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami ustala si ę:

-89-

− ustanowienie strefy bezpiecze ństwa o minimalnej szeroko ści 20m (po 10m w ka Ŝdą stron ę ruroci ągu), − dla terenów przej ść pod drogami, rzekami strefa ta mo Ŝe ulec poszerzeniu do 30m, − mo Ŝliwo ść realizacji obiektów budowlanych takich jak: stacja zasuw, stacja pomp, infrastruktura teletechniczna, infrastruktura pomocnicza, − zabudowa mieszkaniowa w odległo ści ok. 65 m od osi ropoci ągu, − budynki u Ŝyteczno ści publicznej w odległo ści około 100 m. od osi ropoci ągu.

IV. ZASADY ZAGOSPODAROWANIA GŁÓWNYCH JEDNOSTEK STRUKTURALNYCH

1) Główne cele strategiczne: • istotne podniesienie materialnych warunków funkcjonowania gminy i dochodów jej mieszka ńców. • znaczne podniesienie poziomu warunków Ŝycia mieszka ńców gminy, • wykorzystanie walorów przyrodniczych gminy dla rozwoju turystyki, sportu, wypoczynku przy zachowaniu funkcji rolniczej i przy zało Ŝeniu rozwoju zrównowa Ŝonego, • wyeksponowanie walorów kulturowych przy jednoczesnym osi ąganiu wy Ŝszego poziomu ładu przestrzennego i estetyki w gminie.

13) Zasady zagospodarowania głównych jednostek funkcjonalno - przestrzennych

W studium wydzielono 15 jednostek - stref funkcjonalno - przestrzennych:

I- Obszar Natura 2000 ostoja ptasia „DOLINA TY ŚMIENICY” II- Bory Czemiernickie III- Płaskowy Ŝ Podlas - Kolejki IV- Strefa zboczowa Lichty - Niew ęgłosz V- Wysoczyzna Skoki VI- Brzeziny VII- Wierzchowina Bełcz ąc VIII- Czemierniki IX- Równina Wygnanów X- Nizina Stójka XI- Kolonia Czemierniki XII- Nizina Stoczek XIII- Obni Ŝenie Stoczek XIV- Las Stoczek XV- Las Lichty – Niew ęgłosz

W obr ębie powy Ŝszych stref zostały wyodr ębnione mniejsze obszary- podstrefy. Dla ka Ŝdej podstrefy przypisano funkcje z zastosowaniem podziału na: • funkcje podstawowe, • funkcje uzupełniaj ące, • funkcje równorz ędne, wraz z zasadami zagospodarowania terenu, ochrony i kształtowania środowiska.

I - Obszar Natura 2000 ostoja ptasia „DOLINA TY ŚMIENICY”

I.1 Meandry Ty śmienicy Funkcja podstawowa : ochrona wilgotnych łąk z fragmentami turzycowisk, miejscami wyst ępuj ących zaro śli wierzbowych i olszyny, kompleksów stawów, licznych torfianek i starorzeczy Funkcja uzupełniaj ąca : turystyka

-90-

1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) dopuszcza si ę pozostawienie istniej ących siedlisk oraz ich adaptacje na warunkach okre ślonych w planach miejscowych, b) zakaz dolesie ń poza terenem wskazanym rysunkiem studium, c) obowi ązuje ochrona stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w dolinie Ty śmienicy, d) moŜliwo ść zorganizowania punktów obsługi ruchu turystycznego np. stanic kajakowych, e) moŜliwo ść urz ądzenia punktów obserwacji ptaków, f) wyznaczenie strefy ochronnej od projektowanego gazoci ągu ~DN100 -150. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska za niezb ędne uznaje si ę: a) ochrona prawna zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dn. 21 lipca 2004, b) rygorystyczna ochrona ro ślinno ści naturalnej, c) ochrona ptaków wodno - błotnych oraz ich siedlisk, d) ochrona stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w dolinie Ty śmienicy, e) likwidacja obiektów destrukcyjnych tkwi ących w systemie (porzucone wraki pojazdów, kontenery itp.), f) ochrona widokowa doliny w strefie ekspozycji wyznaczonej na rysunku studium, g) turystyka po wyznaczonych trasach takich jak: spływ kajakowy, spływ tratwowy, trasa jazdy konnej, Ŝółty szlak turystyczny, bazy turystyczne.

I.2 Grodzisko wczesno średniowieczne Niew ęgłosz Funkcja : grodzisko wczesno średniowieczne o funkcji dydaktycznej 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) grodzisko obj ęte ochron ą prawn ą wpis do wykazu zabytków archeologicznych C/25, b) obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania zabudowy nie zwi ązanej z odtworzeniem grodziska, c) obowi ązuje ochrona przed zniszczeniem obszaru znalezisk archeologicznych, d) obowi ązuje zachowanie istniej ącego ukształtowania terenu, e) poŜą dane utworzenie o środka cyklicznych spotka ń archeologicznych, f) oznaczenie grodziska tablic ą informacyjn ą. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) niezb ędne zapobieganie sukcesji ekologicznej poprzez okresowe odkrzewianie.

I.3 Stawy Skruda Funkcja podstawowa : stawy hodowlane- gospodarka rybacka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej funkcji terenu - stawy hodowlane, b) moŜliwo ść urz ądzenia punktu obserwacji ptaków. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona ro ślinno ści zbiorowisk przywodnych, b) ochrona ł ąk podmokłych.

I.4 Torfianki Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) obowi ązuje ochrona stanowiska archeologicznego, b) wzdłu Ŝ projektowanego ruroci ągu naftowego obowi ązuje zachowanie strefy ochronnej. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona torfianek jako wyró Ŝniaj ącego si ę elementu krajobrazu, b) ochrona specyficznej flory i fauny, c) obowi ązuje zakaz wydobywania torfu, d) ochrona istniej ących stosunków wodnych.

-91-

I.5 Zbiornik wodny Stoczek (obecnie kopalnia torfu) Funkcja podstawowa : wydobycie torfu do czasu wyga śni ęcia koncesji, turystyka po okresie eksploatacji 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz poszerzania terenów wydobycia torfu poza granice okre ślone w koncesji z dnia 6.10.2003 wydanej przez Wojewod ę Lubelskiego. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wyrobisko poeksploatacyjne wskazuje si ę do rekultywacji wodnej z mo Ŝliwo ści ą wykorzystywania zbiornika do celów turystycznych uwzgl ędniaj ąc ograniczenia dotyczące okresu l ęgowego ptaków zasiedlaj ących obiekt. II - Bory Czemiernickie

II. 1 Lasy pa ństwowe Funkcja podstawowa : gospodarka le śna Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) gospodarka le śna zgodnie z planem urz ądzania lasu, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy zwi ązanej z gospodark ą le śną, c) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek nowej zabudowy poza zwi ązan ą z gospodark ą le śną, d) wzdłu Ŝ projektowanego gazoci ągu tranzytowego obowi ązuje strefa ochronna. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazanie jako pomnik przyrody i obj ęcie ochron ą planistyczn ą alei lipowej wrysowanej w cz ęś ci graficznej studium, b) zachowanie ró Ŝnorodno ści siedlisk w obr ębie kompleksu le śnego, c) ochrona starego drzewostanu d ębowego, d) ochrona prawna pomnika przyrody - dąb szypułkowy, e) kształtowanie strefy ekotonalnej lasu, f) zalesianie gatunkami dostosowanymi do miejscowego siedliska.

II. 2 Lasy prywatne Funkcja podstawowa : gospodarka le śna Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) gospodarka le śna zgodnie z uproszczonym planem urz ądzenia lasu, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, c) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy poza zabudową zwi ązan ą z gospodark ą le śną. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dolesienia gatunkami rodzimymi zgodnymi z siedliskiem.

II.3 U Ŝytek ekologiczny „Tarkawka” Funkcje równorz ędne : torfowisko niskie 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) oznaczenie u Ŝytku tablic ą informacyjn ą. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona prawna zgodnie z Rozporz ądzeniem Nr 144 Wojewody Lubelskiego z dn. 16 lipca 2002r., b) ochrona specyficznej ro ślinno ści zwi ązanej z silnie podtopionymi siedliskami (Salicetum pentandro - cinerae ), c) zakaz zmiany stosunków wodnych.

II.4 Nowy Las Funkcja podstawowa : gospodarka le śna 3. W zakresie zagospodarowania terenu:

-92-

a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek nowej zabudowy. 4. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) kształtowanie strefy ekotonalnej lasu, b) zalesianie gatunkami dostosowanymi do miejscowego siedliska.

III - Płaskowy Ŝ Podlas –Kolejki

III.1 Rozłogi Podle śne Funkcje równorz ędne : rolnictwo, farma wiatrowa Funkcja uzupełniaj ąca: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) dopuszcza si ę utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) obowi ązuje zakaz lokalizacji nowej zabudowy, c) moŜliwo ść lokalizacji farmy wiatrowej przy wydzieleniu strefy ochronnej od zabudowy min. 500m, d) wyznaczenie strefy ochronnej od projektowanego gazoci ągu ~DN100-150. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona rozłogów pól, b) wprowadzenie k ępowych zadrzewie ń śródpolnych, tworzenie zagajników, c) ochrona strefy ekotonalnej lasu przed u Ŝytkowaniem rolniczym, d) zakaz lokalizacji uci ąŜ liwych usług w tym np. punktów składowania złomu i recyklingu cz ęś ci samochodowych.

III.2 Podlas Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy - rozbudowa, przebudowa, wymiana, z mo Ŝliwo ści ą uzupełniania wzdłu Ŝ drogi z utrzymaniem zasad kształtowania zabudowy jak dla terenów zabudowy jednorodzinnej i rolniczej zgodnie z rysunkiem studium, b) przekształcanie opuszczanych siedlisk na cele letniskowe. c) zachowanie i ochrona obiektów kształtuj ących krajobraz kulturowy w tym drewnianego krzy Ŝa i kapliczki. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie wsi kanalizacj ą sanitarn ą, b) osłona zieleni ą wysok ą od strony terenów otwartych.

III.3 Kolejki Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy - rozbudowa, przebudowa oraz wymiana na now ą na terenach wskazanych w rysunku studium. b) wyznacza si ę przestrze ń publiczn ą przy szkole i remizie OSP 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dog ęszczenie zieleni przydomowej towarzysz ącej.

IV - Strefa zboczowa Lichty - Niew ęgłosz

IV.1 Rozłogi Niew ęgłowsko- Lichcia ńskie Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) dopuszcza si ę utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany

-93-

b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy poza terenami wyznaczonymi w studium; ogrodzenia posesji nale Ŝy ograniczy ć do terenu wyznaczonego w planie pod zabudow ę, c) ochrona stanowiska archeologicznego, d) zachowanie strefy ochronnej od projektowanego gazoci ągu ~DN100 -150.

2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) zakaz poprzecznego grodzenia w południowej cz ęś ci podstrefy w kierunku doliny rzecznej, b) rygorystyczna ochrona widokowa doliny w strefie ekspozycji wyznaczonej na rysunku studium, c) wprowadzenie zieleni śródpolnej w północnej cz ęś ci podstrefy, d) uznaje si ę za niezb ędne ukształtowanie strefy buforowej - biologicznej w południowej cz ęś ci podstrefy.

IV.2 Lichty Funkcje równorz ędne : osadnictwo, agroturystyka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie charakterystycznego układu wsi jednodro Ŝnicowej z mo Ŝliwo ści ą utworzenia drugiej linii zabudowy zgodnie z rysunkiem studium, b) wie ś wskazuje si ę do rozwoju osadnictwa zwi ązanego z agroturystyk ą i innymi formami rekreacji nie zagra Ŝaj ącej walorom krajobrazowym, c) zachowanie regionalnego charakteru budownictwa poprzez utrzymanie nowo wznoszonych obiektów w konwencji miejscowej tradycji, d) pozostawienie najlepiej zachowanych obiektów budownictwa drewnianego znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków, e) pozostawienie rezerwy terenu pod budow ę projektowanego gazoci ągu DN100 - 150, f) wyznacza si ę nast ępuj ące przestrzenie publiczne: − tzw. „nawsie” na zachodnim skraju wsi − przestrze ń wokół remizy OSP − przestrze ń przy kaplicy pw. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej g) bezwzgl ędny zakaz zabudowy przestrzeni publicznej tzw. „nawsia” wraz z miejscem pami ęci narodowej, h) nadanie rangi lokalnego o środka kultury miejscu pami ęci narodowej wraz z kapliczk ą i wi ązem, gdzie spotykaj ą si ę mieszka ńcy, i) ochrona kapliczek. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazanie do ochrony prawnej jako pomnik przyrody ze wzgl ędu na warto ści kulturowe - wi ązu zlokalizowanego w obr ębie tzw. ” nawsia”, b) wskazane urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą, c) objecie wsi kanalizacj ą sanitarn ą.

IV.3 Niew ęgłosz Funkcja podstawowa: osadnictwo, agroturystyka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) wie ś wskazuje si ę do rozwoju osadnictwa zwi ązanego z agroturystyk ą i innymi formami rekreacji nie zagra Ŝaj ącej walorom krajobrazowym, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, c) wyznacza si ę przestrze ń publiczn ą przy sklepie i nieu Ŝytkowanym budynku mleczarni. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) rygorystyczna ochrona widokowa doliny w strefie ekspozycji wyznaczonej na rysunku studium,

-94-

b) uznaje si ę za niezb ędne ukształtowanie strefy buforowej - biologicznej w południowej cz ęś ci podstrefy, c) obj ęcie wsi kanalizacj ą sanitarn ą.

IV.4 Rozwil Funkcja podstawowa: osadnictwo zwi ązane z produkcj ą rolnicz ą 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) odtworzenie alei akacjowej wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej 814, b) wskazane urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą,

IV.5 Branka Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) pozostawienie jako niezabudowanego zatokowego fragmentu doliny.

IV.6 Dolinka Braniecka Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona ekosystemów ł ąkowych, b) preferowane odej ście od upraw polowych w dolinkach na rzecz u Ŝytków zielonych. V - Wysoczyzna Skoki

V.1 Rozłogi Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, b) utrzymanie istniej ącej z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, c) ochrona stanowisk archeologicznych, d) zachowanie strefy ochronnej od projektowanej stacji redukcyjnej gazu. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane wprowadzenie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych w cz ęś ci południowej podstrefy, b) ochrona strefy ekotonalnej lasu przed u Ŝytkowaniem rolniczym.

V.2 Przecinka Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane dog ęszczenie zieleni przydomowej o funkcji osłonowej.

-95-

V.3 Skoki I Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) utrzymanie wiejskiej przestrzeni publicznej - kapliczki pod brzoz ą zlokalizowanej na rozje ździe dróg, c) pozostawienie najlepiej zachowanego historycznego budownictwa drewnianego uj ętego w gminnej ewidencji zabytków. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) pozostawienie terenów niezabudowanych rozdzielaj ących zwart ą zabudow ę w celu zapobie Ŝenia izolacji doliny Ty śmienicy od otwartych terenów rolnych. b) wskazane urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą,

V.4. Skoki II Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) nowa zabudowa zgodnie z rysunkiem studium, b) dopuszcza si ę lokalizacj ę stacji paliw wraz z obiektami obsługuj ącymi uczestników ruchu poza zwartym ciągiem zabudowy zgodnie z rysunkiem studium, c) ochrona kapliczki . 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie wsi kanalizacj ą sanitarn ą. b) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m. VI -Brzeziny

VI.1 Uroczysko Brzeziny Funkcja podstawowa : gospodarka le śna Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy poza terenem wyznaczonym w studium oraz zwi ązanej z gospodark ą le śną, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy, c) ochrona prawna cmentarza Ŝydowskiego uj ętego w gminnej ewidencji zabytków, d) ochrona stanowiska archeologicznego. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dolesienia gatunkami rodzimymi, b) wskazane obj ęcie drzewostanów ł ęgowo - olsowych statusem lasu wodochronnego, c) ochrona prawna pomników przyrody, d) gospodarka zgodnie z planem urz ądzania lasu / uproszczonym planem urz ądzania lasu, e) kształtowanie nieregularnej strefy ekotonalnej lasu.

VI.2 Las Choiny Funkcja podstawowa : gospodarka le śna 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek nowej zabudowy poza zwi ązan ą z gospodark ą le śną. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) rekultywacja le śna terenów poeksploatacyjnych, b) wskazane obj ęcie drzewostanów wyst ępuj ących na wydmach statusem lasów glebochronnych,

-96-

c) gospodarka zgodnie z uproszczonym planem urz ądzania lasu, d) dolesienia gatunkami rodzimymi, e) kształtowanie enklaw niezalesionych i polan na styku las - łąka.

VI.3 Las Wysady Funkcja podstawowa : gospodarka le śna Funkcja uzupełniaj ąca : eksploatacja surowców 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek nowej zabudowy, poza zwi ązan ą z gospodark ą le śną, b) dopuszcza si ę utrzymanie istniej ącej zabudowy, c) eksploatacja surowców zgodnie z koncesj ą. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) rekultywacja le śna terenów poeksploatacyjnych, b) gospodarka zgodnie z uproszczonym planem urz ądzania lasu, c) dolesienia gatunkami rodzimymi, d) kształtowanie enklaw niezalesionych i polan na styku las - łąka.

VI.4 Ł ąki M ątwica Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz jakiejkolwiek zabudowy, b) zachowanie dotychczasowego sposobu u Ŝytkowania terenu. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona k ępowych zadrzewie ń przy cieku wodnym, b) kształtowanie nieregularnej strefy ekotonalnej lasu, c) zachowanie dro Ŝno ści ekologicznej dolinki poprzez zakaz tworzenia przegród poprzecznie do jej osi, d) konieczno ść zapobiegania sukcesji le śnej i ekologicznej.

VI.5 Czemierniki Północ Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30 m.

VI.6 Tatarzec Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania now ą zabudow ą na cele agroturystyczne zgodnie z rysunkiem studium, b) ochrona stanowiska archeologicznego. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m. b) eliminacja obiektów degraduj ących krajobraz i negatywnie oddziaływuj ących na środowisko m.in. zakaz lokalizacji punktów składowania złomu i recyklingu cz ęś ci samochodowych, c) zachowanie stosunków wodnych w dotychczasowym stanie, d) ochrona ł ąk, e) preferowane odej ście od upraw polowych na rzecz u Ŝytków zielonych, f) kształtowanie nieregularnej strefy ekotonalnej lasu.

-97-

VII - Wierzchowina Bełcz ąc

VII.1 Ł ąki Przypusty Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy, b) utrzymanie istniej ącej funkcji terenu. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona ł ąk przed zmian ą u Ŝytkowania na u Ŝytki rolne.

VII.2 Przeora Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

VII.3 Rozłogi Bełcz ąckie Funkcja podstawowa: rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, poza terenami wyznaczonymi na rysunku studium b) pozostawienie niezabudowanych otwar ć widokowych w ci ągach istniej ącej zabudowy c) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, d) ochrona stanowisk archeologicznych, e) dopuszcza si ę zlokalizowanie chłodni na płody rolne z towarzysz ącą zieleni ą osłonow ą. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) nasadzenia gniazdowe zieleni śródpolnej, b) ochrona zadrzewie ń i zakrzewie ń, c) ochrona widokowa doliny w strefie ekspozycji wyznaczonej na rysunku studium, d) utylizacja ścieków i usuwanie odpadów zgodnie z przepisami szczególnymi.

VII.4 Lisi Dół Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

VII.5 Nadgo ściniec - Nowa Droga Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) ochrona stanowiska archeologicznego, c) utrzymanie wiejskiej przestrzeni publicznej z kapliczk ą tu Ŝ przy rozje ździe dróg wraz z towarzysz ącymi jej lipami. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

-98-

b) wskazane urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą.

VII.6 Uśniak Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazana transformacja u Ŝytkowania ornego na ł ąkowo- pastwiskowe.

VII.7 Dolinka Uśniacka Funkcje równorz ędne : rolnictwo, gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy kubaturowej. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona u Ŝytków zielonych, b) zachowanie dro Ŝno ści ekologicznej dolinki przez zakaz grodzenia poprzecznie do jej osi, c) ochrona k ępowych zakrzewie ń wzdłu Ŝ cieku wodnego, d) preferowane odej ście od upraw polowych na rzecz u Ŝytków zielonych.

VII.8 U śniak - Dró Ŝka Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane dog ęszczenie zieleni przydomowej towarzysz ącej.

VII.9 Zespół dworsko - parkowy w Bełcz ącu Funkcja podstawowa : turystyka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) zespół dworsko - parkowy obj ęty ochron ą prawn ą - wpis do rejestru zabytków A/1285, b) wskazana rewaloryzacja zespołu zabytkowego z przystosowaniem do nowej funkcji, c) wykorzystanie dworu i dawnej zabudowy folwarcznej na cele zwi ązane z kultur ą, turystyk ą lub rekreacj ą, d) ochrona stanowiska archeologicznego. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) poprawa stanu sanitarnego środowiska.

VII.10 Bełcz ąc wie ś Funkcja podstawowa : osadnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : gospodarka rybacka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) ochrona układu kompozycyjnego wsi z przestrzeni ą publiczn ą z zakomponowanym układem stawów, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, c) ochrona stanowisk archeologicznych, d) zachowanie historycznego przebiegu dróg, e) zachowanie i ochrona obiektów kształtuj ących krajobraz kulturowy: drewnianej architektury i kapliczek.

-99-

2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą, b) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

VII.11 Dolinka Bełcz ącka Funkcja podstawowa : rolnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) zakaz jakiejkolwiek zabudowy kubaturowej. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazana restytucja u Ŝytków zielonych, b) zachowanie dro Ŝno ści ekologicznej dolinki przez zakaz grodzenia poprzecznie do jej osi, c) nasadzenia k ępowych zakrzewie ń wzdłu Ŝ cieku wodnego.

VII.12 Przymiarki Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dog ęszczenie zieleni przydomowej towarzysz ącej.

VII.13 Awuls Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) ochrona kapliczki. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) poprawa stanu sanitarnego strefy ekotonalnej lasu. b) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m. VIII -Czemierniki

VIII.1 Zespół pałacowo - obronny Funkcja podstawowa : turystyka, usługi kultury Funkcja uzupełniaj ąca : stawy hodowlane 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) ochrona prawna zespołu - wpis do rejestru zabytków A/140, b) rewaloryzacja zespołu pałacowo – obronnego z przystosowaniem na cele turystyczne, szkoleniowe, konferencyjne, c) pozostawienie wolnego od zainwestowania przedpola dla zespołu pałacowego od strony wschodniej. d) w obr ębie strefy ekspozycji - docelowa zmiana lokalizacji obiektów dysharmonijnych w krajobrazie (istniej ąca stacja bazowa telefonii komórkowej - w uzgodnieniu z operatorem albo wła ścicielem stacji). 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona u Ŝytków zielonych, b) ochrona ro ślinno ści przywodnej i ł ąkowej.

VIII.2 Czemierniki centrum Funkcje podstawowa : o środek gminny Funkcje równorz ędne : osadnictwo, usługi, turystyka

1. W zakresie zagospodarowania terenu:

-100-

a) ochrona układu urbanistycznego - wpis do rejestru zabytków A/675, b) ochrona ko ścioła paraf. pw. św. Stanisława Bpa wraz z zespołem ko ścielnym wpisanych do rejestru zabytków A/126, c) ochrona kaplicy cmentarnej pw. św Ludwika Króla- wpis do rejestru zabytków A/39, d) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, e) zachowanie regionalnego charakteru budownictwa – wskazane nawi ązanie w nowym budownictwie do typowych cech budownictwa tradycyjnego / wysoko ść zabudowy, kształty dachów, ganki, typy szczytów/, f) wyznacza si ę przestrze ń publiczn ą- rynek w Czemiernikach, g) ochrona najlepiej zachowanych obiektów budownictwa drewnianego uj ętych w gminnej ewidencji zabytków. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

VIII.3 Dolinki cieku spod Czemiernik Funkcja podstawowa: uŜytki zielone Funkcja uzupełniaj ąca : rolnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) dopuszcza si ę utrzymanie istniej ącej zabudowy, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek nowej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) utrzymanie ekologicznej dro Ŝno ści dolinki poprzez zakaz budowy poprzecznych do jej osi nasypów i ogrodze ń oraz nakaz wzbogacania bioró Ŝnorodno ści, b) preferowane odej ście od upraw polowych w dolince na rzecz u Ŝytków zielonych.

VIII.4 Czemierniki Wschód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) nowa zabudowa zgodnie z rysunkiem studium, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą, b) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m. VIII.5 Czemierniki Zachód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą. VIII.6 Czemiernickie Pola Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy za wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z funkcj ą cmentarza, b) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, c) ochrona stanowisk archeologicznych, d) pozostawienie niezabudowanych dolinek cieków, w tym suchej dolinki e) nale Ŝy opracowa ć i ustanowi ć strefy ochronne dla eksploatowanego komunalnego uj ęcia wody oraz podanie sposobu ich zagospodarowania. 1. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona dro Ŝno ści ekologicznej dolinek cieków, w tym pozostało ści zieleni naturalnej,

-101-

b) zalesianie gatunkami rodzimymi, c) kształtowanie stref ekotonalnych na styku las – łąka.

VIII.7 Ulica Parczewska Funkcja podstawowa : usługi, Funkcja uzupelniaj ąca : produkcja rolnicza, usługi komunalne 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, zmiany sposobu u Ŝytkowania, b) zabudowa usługowa i produkcji rolniczej zgodnie z rysunkiem studium, c) nakaz ograniczania uci ąŜ liwej działalno ści usług, w tym komunalnych do obszaru własno ści. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą, b) utylizacja odpadów w sposób bezpieczny dla środowiska. c) nakaz osłony zieleni ą izolacyjn ą od strony zabudowy mieszkaniowej

VIII.8 Ł ąki Czemiernickie Funkcje równorz ędne : gospodarka le śna, gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy, b) utrzymanie dotychczasowego sposobu u Ŝytkowania. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona u Ŝytków zielonych, b) kształtowanie stref ekotonalnych na styku ł ąka - pole.

VIII.9 Ulica G ęsia Funkcje równorz ędne : usługi produkcyjne 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy b) zabudowa usługowa zgodnie z rysunkiem studium, c) zakaz nowej zabudowy mieszkaniowej, d) nakaz ograniczania uci ąŜ liwej działalno ści produkcyjnej i usługowej do obszaru własno ści. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą, b) nakaz osłony zieleni ą izolacyjn ą. IX - Równina Wygnanów IX.1 Wygnanowskie Pola Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, poza wyznaczon ą na rysunku studium, c) pozostawienie niezabudowanych otwar ć widokowych w ci ągu istniej ącej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) eliminacja obiektów degraduj ących krajobraz i negatywnie oddziałuj ących na środowisko m.in. zakaz lokalizacji punktów składowania złomu i recyklingu cz ęś ci samochodowych, b) ochrona suchych dolinek, płytkiej dolinki bocznej, obni Ŝenia okresowo podmokłego, c) niezb ędne dog ęszczenie zieleni śródpolnej.

IX.2 Wygnanów osada Funkcja podstawowa : osadnictwo

-102-

1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) pozostawienie najlepiej zachowanego historycznego budownictwa drewnianego i kapliczki ujętych w gminnej ewidencji zabytków. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) eliminacja obiektów degraduj ących krajobraz i negatywnie oddziaływuj ących na środowisko m.in. zakaz lokalizacji punktów składowania złomu i recyklingu cz ęś ci samochodowych, b) niezb ędne urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomiędzy zabudow ą zagrodow ą a fermami hodowlanymi, c) obj ęcie wsi kanalizacj ą sanitarn ą, d) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

IX.3 Kolonia Wygnanów Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dog ęszczenie zieleni towarzysz ącej. b) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

IX.4 Dolinka Wygnanowska Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa Funkcja uzupełniaj ąca : rolnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona u Ŝytków zielonych, b) utrzymanie biologicznej dro Ŝno ści dolinki poprzez zakaz budowy poprzecznych do jej osi nasypów i ogrodze ń oraz nakaz wzbogacania bioró Ŝnorodno ści, c) preferowane odej ście od upraw polowych w dolinkach na rzecz u Ŝytków zielonych. X - Nizina Stójka

X.1 Pola Stójki Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy poza terenami wyznaczonymi na rysunku studium c) pozostawienie niezabudowanego otwarcia widokowego w ci ągu istniej ącej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane wprowadzanie k ępowej zieleni śródpolnej.

X.2 Stójka Zachód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełnienia zgodnie z rysunkiem studium,

-103-

b) ochrona kapliczki. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona otwarcia widokowego, b) wskazana osłona zieleni ą izolacyjn ą od strony terenów otwartych, c) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

X.3 Przysiółek Ludwinów Funkcje równorz ędne : osadnictwo, gospodarka le śna 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy i wymiany zgodnie z rysunkiem studium, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona prawna pomników przyrody, b) zalesienia gatunkami rodzimymi, c) ochrona strefy ekotonalnej styku las – pole.

X.4 Stójka Wschód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazana osłona zieleni ą izolacyjn ą od strony terenów otwartych.

X.5 Stójka - Zapowitka Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. b) ochrona kapliczek. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazana osłona zieleni ą izolacyjn ą od strony terenów otwartych, b) niezb ędne urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą. c) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

X.6 Dolinka Stójki Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) preferowane odej ście od upraw polowych w dolince na rzecz u Ŝytków zielonych.

X.7 Nowy Las Stójki Funkcja podstawowa : gospodarka le śna 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dolesianie gatunkami rodzimymi.

-104-

XI - Kolonia Czemierniki

XI.1Rozlogi Czemiernickie Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, poza terenami wyznaczonymi na rysunku studium c) pozostawienie niezabudowanych otwar ć widokowych w ci ągach istniej ącej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane nasadzenia gniazdowe zieleni śródpolnej, b) ochrona rozłogów pól, c) ochrona suchej dolinki, płytkiej dolinki bocznej, obni Ŝenia okresowo podmokłego, d) preferowane odej ście od upraw polowych w dolince na rzecz u Ŝytków zielonych, e) utrzymanie biologicznej dro Ŝno ści dolinki poprzez ochron ę pozostało ści zieleni naturalnej i zakaz tworzenia przegród poprzecznie do jej osi.

XI.2 Dolinka Czemiernicka Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) utrzymanie biologicznej dro Ŝno ści dolinki, b) preferowane odej ście od upraw polowych w dolince na rzecz u Ŝytków zielonych.

XI.3 Kolonia Czemierniki Centrum Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dog ęszczenie zieleni towarzysz ącej.

XI.4 Kolonia Czemierniki Wschód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazana osłona zieleni ą izolacyjn ą od strony terenów otwartych.

XI.5 Kolonia Czemierniki Zachód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) niezb ędne urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą.

-105-

XII - Nizina Stoczek

XII.1Brzeziny Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

XII.2 Pola Stoczka Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo, gospodarka łąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, c) pozostawienie niezabudowanych otwar ć widokowych w ci ągach istniej ącej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) zalesianie gatunkami rodzimymi, b) ochrona istniej ących zadrzewie ń i uzupełnienie ich sieci o nowe nasadzenia w układzie k ępowym, c) ochrona otwar ć widokowych, rozległych panoram pól, d) ochrona u Ŝytków zielonych przed ornym u Ŝytkowaniem.

XII.3 Przymus Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) pozostawienie niezabudowanej przerwy w ci ągu zabudowy 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) osłona zieleni ą wysok ą od strony terenów otwartych, b) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

XII.4 Niecała Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) wskazana ochrona ukształtowanej przestrzeni publicznej- przy remizie stra Ŝackiej i budynku dawnej szkoły. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazana osłona zieleni ą izolacyjn ą od strony terenów otwartych. b) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

XII.5 Dolna Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) ochrona kapliczki. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

-106-

XII.6 Podle śna Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) ochrona kapliczki. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

XII.7 Zygmuntowska Zachód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) zakaz rozbudowy istniej ącej fermy drobiu. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) niezb ędne urz ądzenie zieleni izolacyjnej pomi ędzy zabudow ą zagrodow ą a ferm ą hodowlan ą, b) utylizacja odpadów w sposób bezpieczny dla środowiska.

XII.8 Zygmuntów Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dog ęszczenie zieleni towarzysz ącej.

XII.9 Zygmuntów - zespół dworsko - parkowy Funkcje równorz ędne : osadnictwo, turystyka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy zespołu dworsko – parkowego uj ętego w gminnej ewidencji zabytków, b) rewaloryzacja zało Ŝenia dworsko – parkowego z mo Ŝliwo ści ą przystosowania na cele turystyczne. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) uporz ądkowanie i nadanie czytelnego układu zieleni towarzysz ącej dawnemu dworowi.

XII.10 Dolinki Stoczka Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) preferowane odej ście od upraw polowych w dolince na rzecz u Ŝytków zielonych.

XIII - Obni Ŝenie Stoczek

XIII.1 Stoczek - Zachód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium.

-107-

2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) osłona zieleni ą wysok ą od strony terenów otwartych.

XIII.2 Klasztor Stoczek Funkcja podstawowa : usługi kultury, mieszkalnictwo zbiorowe, usługi zdrowia Funkcja uzupełniaj ąca : gospodarka rybacka, turystyka, rekreacja 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) wskazane zintegrowanie krajobrazowe stawów z zespołem klasztornym, c) ochrona stanowiska archeologicznego. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona powi ąza ń widokowych ko ścioła z otoczeniem.

XIII.3 Wokas Funkcja równorz ędne : wydobycie torfu, usługi komercyjne, kopalnia Ŝwiru 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy magazynowej z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy do czasu wyga śni ęcia koncesji, b) mo Ŝliwo ść lokalizacji nowej zabudowy zgodnie z rysunkiem studium - kopalnia Ŝwiru (przy podstrefie Stoczek –Krzy Ŝówki) 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wymagane zachowanie filara ochronnego od istniej ącej drogi i zabudowy zagrodowej przy kopalni Ŝwiru, b) dla terenu kopalni Ŝwiru niezb ędna rekultywacja i le śne zagospodarowanie po zako ńczeniu eksploatacji, c) teren po zabudowaniach po kopalni torfu nale Ŝy zrekultywowa ć w kierunku wodnym, d) osłona zieleni ą izolacyjn ą od strony doliny i zabudowy mieszkaniowej przy kopalni torfu.

XIII.4 Stara Wie ś Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy - rozbudowa, przebudowa, wymiana, z moŜliwo ści ą uzupełnienia zgodnie z rysunkiem studium, b) ochrona stanowisk archeologicznych. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

XIII.5 Stoczek- Krzy Ŝówki Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dog ęszczenie zieleni towarzysz ącej.

XIII.6 Rozłogi Stoczka Funkcja podstawowa : rolnictwo Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo, gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, poza terenami wyznaczonymi na rysunku studium,

-108-

c) pozostawienie niezabudowanej przerwy w ci ągu zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) ochrona u Ŝytków zielonych przed ornym u Ŝytkowaniem, b) wskazane uzupełnienie zieleni śródpolnej o nowe nasadzenia w układzie k ępowym.

XIII.7 Nowy Las Stoczek Funkcja podstawowa : gospodarka le śna 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) zalesienia gatunkami rodzimymi, b) ochrona strefy ekotonalnej styku las - pole, c) kształtowanie strefy ekotonalnej styku las - łąka, las - pole.

XIII.8 Siedzana - Gaj Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30 m.

XIII.9 Obni Ŝenie Stoczka Funkcja podstawowa : gospodarka ł ąkowa Funkcja uzupełniaj ąca : gospodarka rybacka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany, b) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania nowej zabudowy, c) utrzymanie dotychczasowego ł ąkowo - wodnego u Ŝytkowania, d) wzdłu Ŝ projektowanego ruroci ągu naftowego obowi ązuje strefa bezpiecze ństwa. e) ochrona stanowiska archeologicznego 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) zachowanie i ochrona istniej ących stosunków wodnych, b) ochrona ro ślinno ści ł ąkowej i przywodnej, c) preferowane odej ście od upraw polowych w dolince na rzecz u Ŝytków zielonych, d) ochrona skrawków olsów o k ępkowo - dolinkowej strukturze, e) ochrona widokowa w kierunku Natura2000.

XIII.10 Przyłubce Funkcja podstawowa: osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą.

XIII.11 Zygmuntowska Wschód Funkcja podstawowa : osadnictwo 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

-109-

XIII.12. Dolinka cieku spod Stoczka Funkcje równorz ędne : rolnictwo, gospodarka ł ąkowa 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania jakiejkolwiek zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) preferowane odej ście od upraw polowych na rzecz u Ŝytków zielonych. XIV - Las Stoczek

XIV.1 Las Stocki Funkcja równorz ędne : gospodarka le śna, las ochronny 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania zabudowy poza zwi ązan ą z gospodark ą le śną, b) od projektowanego gazoci ągu tranzytowego obowi ązuje zachowanie strefy ochronnej. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dolesianie gatunkami rodzimymi zgodnymi z siedliskiem, b) niezb ędna ochrona przed zalesianiem i osuszaniem śródle śnych enklaw ł ąk i bagien, c) las ł ęgowo - olsowy wskazany do statusu lasu wodochronnego.

XV - Las Lichty - Niew ęgłosz

XV.1 Las Funkcja podstawowa : gospodarka le śna Funkcja uzupełniaj ąca : osadnictwo, turystyka 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) utrzymanie istniej ącej zabudowy z mo Ŝliwo ści ą rozbudowy, przebudowy, wymiany i uzupełniania zgodnie z rysunkiem studium, b) propozycja adaptacji istniej ącej zabudowy na cele agroturystyczne. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dolesianie gatunkami rodzimymi, b) ochrona planistyczna alei klonowej wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej. c) wskazane zachowanie strefy ochrony warunków siedliskowych lasu o szer. około 30m.

XV.2 Zalesienia Funkcja podstawowa : gospodarka le śna 1. W zakresie zagospodarowania terenu: a) bezwzgl ędny zakaz lokalizowania zabudowy. 2. W zakresie ochrony i kształtowania środowiska: a) dolesianie gatunkami rodzimymi.

V. SYNTEZA USTALEŃ I UZASADNIENIE ROZWIĄZAŃ PRZYJETYCH W STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA GMINY CZEMIERNIKI

1.Uwarunkowania środowiska dla rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy

W oparciu o stan zagospodarowania, ocen ę warto ści środowiska, prawne uwarunkowania ochronne dotycz ące zasobów przyrody, naturalne predyspozycje krajobrazu oraz studia naukowo- historyczne wyró Ŝniono nast ępuj ące grupy obszarów:

1) Obszary o uwarunkowaniach wynikaj ących z poło Ŝenia w systemach przyrodniczych i ochronnych o znaczeniu krajowym i regionalnym : • projektowany Ty śmienicki Obszar Chronionego Krajobrazu,

-110-

• drobnoprzestrzenne obiekty przyrodnicze wskazane do ochrony indywidualnej

2) Obszary o wybijaj ących si ę warto ściach przyrodniczych obj ęte ochron ą prawn ą lub wskazane do ochrony prawnej:

• obszar NATURA 2000 „Dolina Ty śmienicy”, • ustanowione pomniki przyrody, • uŜytek ekologiczny „Tarkawka”, • stanowiska ro ślin chronionych, • strefy ochronne ptaków, • obszary le śne wskazane do statusu lasów wodochronnych,

3) Obszary o podwy Ŝszonej warto ści ekologicznej obj ęte ochron ą planistyczn ą, wymagaj ące pozostawienia w dotychczasowym u Ŝytkowaniu jako tereny otwarte i wykluczone z zabudowy; dopuszcza si ę przekształcenia i zmiany u Ŝytkowania wzbogacaj ące potencjał i walory środowiska. Obejmuj ą główne elementy struktury przyrodniczej i systemu ekologicznego gminy: a) Doliny rzeczne i obni Ŝenia pozadolinne, współtworz ące, obok głównych powi ąza ń ekologicznych, jakimi s ą dolina Ty śmienicy i Bory Czemiernickie, osnow ę Systemu Przyrodniczego Gminy. Do obszarów tej kategorii nale Ŝą : • dolinki dopływów Ty śmienicy, • dolinki cieków epizodycznych, • pasmowe obni Ŝenia terenowe (suche doliny erozyjno- denudacyjne). b) Obszary le śne. Wiod ącą rol ę odgrywaj ą kompleksy le śne poło Ŝone na gruntach Skarbu Pa ństwa. c) Obszary gleb klasy III i gleby organiczne chronione przepisami przed zmian ą u Ŝytkowania na cele nierolnicze d) Ziele ń komponowana o funkcji kulturowej i przyrodniczej : • zespół pałacowo- parkowy w Czemiernikach, • parki podworskie w Bełcz ącu i Stoczku -Zygmuntowie. 4) Obszary o przeci ętnych walorach przyrodniczych i u Ŝytkowych środowiska , nie podlegaj ące ochronie przed zmian ą u Ŝytkowania, przydatne pod ró Ŝne formy zagospodarowania rolniczego i le śnego: a) tereny wyst ępowania gruntów klasy IV o stosunkowo najlepszych warto ściach produkcyjnych w grupie gleb niechronionych, wskazane do wykorzystywania na ró Ŝne formy gospodarki rolnej, b) tereny wyst ępowania gruntów ornych klasy VI o najsłabszych warto ściach u Ŝytkowych; wskazane do zalesie ń c) tereny wyst ępowania u Ŝytków zielonych wskazane do pozostawienia w dotychczasowym uŜytkowaniu jako ł ąki i pastwiska, 5) Obszary wskazane na rysunku studium pod rozwój osadnictwa o przeznaczeniu dla ró Ŝnych funkcji oraz form zabudowy i zagospodarowania: mieszkalnictwo, zaplecze gospodarcze, z towarzysz ącą infrastruktur ą społeczn ą i techniczn ą. Kluczowe znaczenie maj ą tereny zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej w poszczególnych miejscowo ściach. Wyznaczone w studium obszary obejmuj ą tereny ju Ŝ zainwestowane w tradycyjnie ukształtowanych układach osadniczych, tereny budowlane wyznaczone w dotychczasowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz nowe tereny rozwojowe. 6) Obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego obejmuj ące tereny przeznaczone dla lokalizacji obiektów i urz ądze ń usług publicznych, układ drogowy wraz z towarzysz ącą infrastruktur ą obsługi komunikacji, urz ądzenia i sieci infrastruktury technicznej, urz ądzenia słu Ŝą ce regulacji stosunków wodnych.

-111-

7) Zespoły i obiekty zabytkowe obj ęte ochron ą konserwatorsk ą na mocy wpisu do rejestru zabytków, wojewódzkiej ewidencji zabytków, gminnej ewidencji zabytków, stanowiska archeologiczne uj ęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz inne dobra kultury obj ęte ochrona planistyczn ą (miejsca pami ęci, trakty historyczne) do zachowania jako dziedzictwo kulturowe.

2.Zało Ŝenia polityki przestrzennej

1)Kierunki zagospodarowania i zmian w strukturze przestrzennej W studium okre ślono kierunki zmian w strukturze przestrzennej i przeznaczeniu terenu. Główne funkcje rozwojowe obszaru gminy to osadnictwo, gospodarka rolna oraz turystyka - dzi ęki wykorzystaniu naturalnych walorów przyrodniczo - krajobrazowych o wysokiej atrakcyjno ści dla rozwoju turystyki i rekreacji. Do najwa Ŝniejszych zmian nale Ŝy zaliczy ć: − aktualizacj ę danych dotycz ących uwarunkowa ń przyrodniczych, środowiskowych, kulturowych oraz infrastrukturalnych, − wyznaczenie nowych oraz weryfikacja istniej ących terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i zagrodow ą, pod działalno ść usługow ą i przemysłow ą, − wyznaczenie terenów przeznaczonych pod rozwój alternatywnych źródeł energii (farma wiatrowa, naziemne kolektory słoneczne). Poza wy Ŝej wymienionymi, na rysunku studium zaznaczono elementy zmian w strukturze przestrzennej i przeznaczeniu terenu, obejmuj ące: − przekształcenia funkcjonalne terenów rolnych i opuszczonych baz obsługi rolnictwa na funkcje przedsi ębiorczo ści i usług, − obszary rozwoju funkcji rekreacyjnej na bazie projektowanego zbiornika w Stoczku i adaptacji historycznych zespołów osadniczych, − obszary rozwoju turystyki z bogatym programem atrakcji turystycznych, − tereny powierzchniowej eksploatacji surowców, − zalesienia.

2)Kierunki i wska źniki dotycz ące zagospodarowania

Przeznaczenie i zagospodarowanie terenów na obszarze gminy Czemierniki jest w du Ŝej mierze uzale Ŝnione od uwarunkowa ń przyrodniczych – du Ŝa cz ęść gminy poło Ŝona jest w obszarze NATURA 2000. Podstawow ą zasad ą jest zachowanie przewagi terenów otwartego krajobrazu, czynnego biologicznie, nad terenami osadniczymi. Do terenów wył ączonych z zabudowy zakwalifikowano: tereny u Ŝytkowane rolniczo (rozłogi pól, sady, ł ąki i pastwiska), tereny pełni ące istotne funkcje przyrodnicze i krajobrazowe takie jak: tereny le śne i doliny rzek (u Ŝytki zielone i zadrzewienia, kraw ędzie dolin, suche obni Ŝenia dolinne), tereny wód powierzchniowych (rzeki, zbiorniki wodne, tereny podmokłe), punkty widokowe, strefy ekspozycji obiektów zabytkowych. Na tych terenach dopuszcza si ę utrzymanie rozproszonej zabudowy, wyklucza się lokalizacje nowych obiektów i urz ądze ń budowlanych poza istniej ącymi siedliskami rolniczymi, z wył ączeniem dróg i sieci infrastruktury okre ślonych w planach miejscowych lub w drodze innych obowi ązuj ących procedur. Poza u Ŝytkowaniem rolniczym preferuje si ę zalesienia, kształtowanie zieleni, wybiegi i pastwiska dla zwierz ąt. Spełnienie wymaga ń w zakresie ładu przestrzennego wi ąŜ e si ę z przestrzeganiem standardów w zabudowie i zagospodarowaniu terenu. Powinny by ć one ustalane w planach, po rozpoznaniu uwarunkowa ń lokalnych i programu inwestorskiego. Spełnienie wymaga ń w zakresie ładu przestrzennego wi ąŜ e si ę z przestrzeganiem standardów w zabudowie i zagospodarowaniu terenu. Powinny one być ustalane w planach miejscowych, po rozpoznaniu uwarunkowa ń lokalnych i programu inwestorskiego. W studium zostały okre ślone: 1) parametry dotycz ące minimalnej powierzchni i szeroko ści nowowydzielanych działek w terenach o ró Ŝnym przeznaczeniu, 2) wska źniki udziału powierzchni biologicznie czynnej,

-112-

3) maksymalna ilo ść kondygnacji dla budynków mieszkalnych i gospodarczych, 4) maksymaln ą wysoko ść zabudowy, 5) zasady zagospodarowania poszczególnych podstref w obr ębie jednostek funkcjonalno- przestrzennych, 6) wymagania w zakresie ochrony i kształtowania środowiska poszczególnych podstref w obr ębie jednostek funkcjonalno- przestrzennych.

3.Układ funkcjonalno – przestrzenny

Wiod ącą zasad ą kształtowania kierunków rozwoju i zagospodarowania przestrzennego gminy jest zrównowa Ŝony rozwój i polityka ładu przestrzennego. W oparciu o uwarunkowania i ocen ę potencjałów gminy oraz szans rozwojowych, w studium wyznaczono strefy funkcjonalno - przestrzenne, stanowi ące schemat układu przestrzennego dla ustalenia wiod ących funkcji, zasad ochrony i u Ŝytkowania oraz warunków i sposobu zagospodarowania terenu do uwzgl ędnienia w planach miejscowych. Wyodr ębniono 15 jednostek - stref funkcjonalno - przestrzennych, w obr ębie których wydzielono podstrefy o ró Ŝnym charakterze i fizjonomii krajobrazu. Zasady rozmieszczenia programu osadniczego i funkcji gospodarczych zostały okre ślone z uwzgl ędnieniem naturalnej chłonno ści środowiska, uwarunkowa ń kulturowych i oceny istniej ącego stanu zagospodarowania.

4.Uzasadnenie przyj ętych rozwi ąza ń w studium Projekt Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czemierniki, zwany dalej „studium”, został sporz ądzony w oparciu o uchwał ę Rady Gminy Czemierniki Nr XVII/93/08 z dnia 28 listopada 2008r. Obowi ązuj ące, podlegaj ące zmianie Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zostało zatwierdzone uchwał ą Nr XXVI/145/2001 Rady Gminy Czemierniki z dnia 29 sierpnia 2001r. Rozpocz ęcie czynno ści formalno – prawnych dla podj ęcia ww. opracowania nast ąpiło m.in. po ogłoszeniu w prasie i w formie internetowej oraz po rozesłaniu zawiadomie ń do właściwych jednostek zgodnie z art. 11 pkt. 2 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z pó źniejszymi zmianami i zgodnie z wymogami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. prawo ochrony środowiska. „Studium” jest dokumentem, który stosownie do art. 9 ust. 1 przywołanej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ma słu Ŝyć gminie w okre śleniu polityki przestrzennej gminy w zakresie celów strategicznych i kierunków rozwoju zagospodarowania przestrzennego oraz zasad ochrony środowiska przyrodniczego i kształtowania ładu przestrzennego. Ustalenia „studium” są wi ąŜą ce dla organu sprawdzaj ącego plany miejscowe, co oznacza wymóg uwzgl ędnienia w projektach ww. planów kierunków zagospodarowania ustalonych w studium i zapewnienia zgodno ści z zapisami „studium”. Sporz ądzony projekt studium wypełnia wymagania dotycz ące zakresu opracowania okre ślone w art. 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z pó źniejszymi zmianami a tak Ŝe w rozporz ądzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a tak Ŝe dotycz ące czynno ści i procedur w toku sporz ądzania, okre ślone w art. 11 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z pó źniejszymi zmianami. W opracowanym dokumencie znalazły si ę informacje wynikaj ące z rozpoznania aktualnej sytuacji gminy, istniej ących uwarunkowa ń oraz problemów zwi ązanych z jej rozwojem. Podczas kolejnych etapów realizowania opracowania analizie poddane zostały istniej ące opracowania planistyczne i bran Ŝowe oraz wnioski zło Ŝone przez zainteresowanych. W ten sposób okre ślone zostały potrzeby i aspiracje społecze ństwa, władz i przedsi ębiorców, a tak Ŝe zjawiska wpływaj ące na sam ą przestrze ń gminy. Uwzgl ędnione zostały: • uwarunkowania krajowe i regionalne,

-113-

• stan środowiska przyrodniczego i kulturowego, • uwarunkowania lokalne społeczno – gospodarcze, • stan zagospodarowania gminy, • stan i faktyczne wyposa Ŝenie w infrastruktur ę techniczn ą, transportow ą i społeczn ą.

Zebrane informacje posłu Ŝyły do przeanalizowania ich pod k ątem mo Ŝliwo ści przestrzennego kształtowania gminy. Wyniki przeprowadzonych bada ń stanowi ą baz ę do okre ślenia kierunków rozwoju gminy oraz rozpoznania jej predyspozycji i mo Ŝliwo ści z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego. Wyznaczone tereny inwestycyjne - po uwzgl ędnieniu tendencji okre ślonych w prognozach demograficznych dla obszarów wiejskich - w pełni wystarczaj ą na zabezpieczenie potrzeb gminy w zakresie terenów budownictwa mieszkaniowego, działalno ści usługowej i gospodarczej na najbli Ŝszy okres, przy jednoczesnym zachowaniu walorów środowiska.

-114-