ÜRETİM ALANLARINDA KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne Spp.)’NIN DURUMU

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(YÜKSEK LİSANS TEZİ)

ÖDEMİŞ VE KİRAZ (İZMİR) İLÇELERİNDE TURŞULUK HIYAR (Cucumis sativus L.) ÜRETİM ALANLARINDA KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.)’NIN DURUMU

Esmeray CAFARLI

Tez Danışmanı : Doç. Dr. Galip KAŞKAVALCI

Bitki Koruma Anabilim Dalı

Bilim Dalı Kodu : 501.02.01 Sunuş Tarihi: 12.02.2013

Bornova-İZMİR 2013

iii

Esmeray CAFARLI tarafından Yüksek Lisans tezi olarak sunulan “Ödemiş ve Kiraz (İzmir) İlçelerinde Turşuluk Hıyar (Cucumis sativus L.) Üretim Alanlarında Kök-Ur Nematodları (Meloidogyne spp.)’nın Durumu” baĢlıklı bu çalıĢma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönergesi’nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuĢ ve 12/02/2013 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile baĢarılı bulunmuĢtur.

Jüri üyeleri: İmza

Jüri Başkanı : Doç. Dr. Galip KAġKAVALCI …………………….

Raportör üye : Doç. Dr. Ferit TURANLI …………………….

Üye : Prof. Dr. Dursun Eġ ĠYOK …………………….

ÖZET

ÖDEMİŞ VE KİRAZ (İZMİR) İLÇELERİNDE TURŞULUK HIYAR (Cucumis sativus L.) ÜRETİM ALANLARINDA KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.)’NIN DURUMU

CAFARLI, Esmeray

Yüksek Lisans Tezi, Bitki Koruma Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Galip KAġKAVALCI ġubat 2013, 66 sayfa

Bu çalıĢmanın amacı, Ġzmir Ġli ÖdemiĢ ve Kiraz ilçeleri turĢuluk hıyar üretimi yapılan tarlalarda bulunan kök-ur nematodlarının yayılıĢ ve bulaĢıklık oranları ile türlerinin saptanmasıdır. AraĢtırmanın materyalini, ÖdemiĢ ve Kiraz ilçeleri tarlarından alınan, kök-ur nematodu ile bulaĢık bitki materyali oluĢturmuĢtur. ÖdemiĢ Ġlçesi’nde 13 köydeki 62 tarladan, Kiraz Ġlçesi’nde ise 11 köydeki 34 tarladan bitki kök örnekleri alınıp, kökler 0-10 bulaĢıklık ıskalasına göre değerlendirilmiĢtir. YayılıĢ ve bulaĢıklık tespiti çalıĢmaları neticesinde; kök-ur nematodları ile bulaĢıklığın ÖdemiĢ Ġlçesi tarlarında % 17,74, Kiraz’da ise % 17,65 oranlarında olduğu saptanmıĢtır. Yaygınlık tespiti sonucunda ÖdemiĢ Ġlçesi’nde % 14,51 ve Kiraz Ġlçesi’nde %14,71 oranında ağır yaygınlık tespit edilmiĢtir.

Bu çalıĢmada bölgede varolan kök-ur nematodlarının türlerinin belirlenmesi amacıyla hazırlanan 17 farklı populasyona ait 34 preparatta bulunan 174 anal kesitin incelenmesi sonucunda, sırasıyla, Meloidogyne incognita (Kafoid and White, 1919) Chitwood, 1949 (%74,13) ve Meloidogyne javanica (Treub, 1885) Chitwood, 1919 (%25,87) türleri saptanmıĢtır.

Anahtar sözcükler: Meloidogyne spp., kök-ur nematodu, bulaĢıklık, yayılıĢ, turĢuluk hıyar, yaygınlık vi

vii

ABSTRACT

SITUATION OF THE ROOT - KNOT NEMATODES (Meloidogyne spp.) FOUND IN PRODUCTION AREAS OF GHERKIN (Cucumis sativus L.) IN ÖDEMİŞ AND KİRAZ (IZMIR)

CAFARLI, Esmeray

MSc Thesis in Department of Plant Protection Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Galip KAġKAVALCI February 2013, 66 pages

The aim of the study was the determination of the prevalence and infestation ratio with distribution of root-knot nematodes species found in production areas of gherkin (Cucumis sativus L.) in ÖdemiĢ and Kiraz province in Ġzmir. Infested plant samples collected from ÖdemiĢ and Kiraz fields were used as research materials. Root samples were taken from 62 fields in 13 villages on ÖdemiĢ plain and 34 fields in 11 villages on Kiraz plain evaluating the roots according to 0-10 scale. As a result of distribution and infestation studies, the infestation with root- knot nematodes was found that 17,74 % in ÖdemiĢ plain fields and 17,65 % in Kiraz fields were infected with root-knot nematodes. As a result of prevalance rates studies, it was found that 14,51 % in ÖdemiĢ and 14,71 % in Kiraz were named with heavy spread rate.

As a result of examination of 174 perineal patterns settled in 34 permanent slides related to 17 different population prepared for the purpose of the determination the root-knot nematode species existed in the study area, Meloidogyne incognita (Kafoid and White, 1919) Chitwood, 1949 (74,13%) and Meloidogyne javanica (Treub, 1885) Chitwood, 1919 (25,87%) were determined, respectively.

Keywords: Meloidogyne spp., root-knot nematode, infestation, distribution, gherkin, prevalance

viii

TEŞEKKÜR

Tez konumun belirlenmesinden yazım aĢamasına kadar her zaman tecrübe, bilgi ve desteğini esirgemeyen değerli danıĢman hocam Doç. Dr. Galip KAġKAVALCI’ya, tez çalıĢmamda yardımlarını esirgemeyen Ziraat Yüksek Mühendisi Aydın PEÇEN’e, AraĢtırma Görevlisi Ġbrahim MISTANOĞLU’na, ve ÖdemiĢ Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġlçe Müdürlüğü personeli Ziraat Yüksek Mühendisi Melih MICIK’a; ayrıca tezin her aĢamasında bana yardımcı olan, desteğini daima hissettiğim sözlüm Ziraat Mühendisi Mustafa AYHAN’a, sevgili ablama ve babama ayrı ayrı teĢekkürlerimi borç bilirim.

Esmeray CAFARLI x

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZET ...... …v

ABSTRACT ...... vii

TEġEKKÜR ...... ix

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ...... xv

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ...... xvii

TEZ ĠÇĠNDE GEÇEN TERĠMLER ...... xviii

1. GĠRĠġ ...... 1

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR ...... 4

2.1 Kök-Ur Nematodlarının Tanınmaları Ġle Ġlgili ÇalıĢmalar ...... 4

2.1.1 Dünyadaki çalıĢmalar ...... 4

2.1.2 Türkiye’deki çalıĢmalar ...... 5

2.2 Kök-Ur Nematodlarının YayılıĢı ve BulaĢıklık Oranı Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar ...... 8

2.2.1 Dünyadaki çalıĢmalar ...... 8

2.2.2 Türkiye’deki çalıĢmalar ...... 9

2.3 Kök-Ur Nematodlarının Ekonomik Önemleri ve Zararları Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar ...... 11 xii

İÇİNDEKİLER (devam)

Sayfa

3. KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.) HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER ...... 13

3.1 Sistematikteki Yeri ve Sinonimleri ...... 13

3.2 Ekonomik Önemi Bilinen Türler ve Konukçuları ...... 14

3.3 Morfolojisi, Biyolojisi ve Zarar ġekilleri ...... 15

3.4 Ekolojisi ...... 18

4. MATERYAL VE METOT ...... 20

4.1 Arazi ÇalıĢmaları ...... 20

4.2 Laboratuvar ÇalıĢmaları ...... 25

4.2.1 Kök-ur nematodu diĢi bireylerinin bitki materyalinden elde edilmesi ... 25

4.2.2 Kök-ur nematodu diĢilerinin daimi preparatlarının yapılması ...... 29

4.2.3 Kök-ur nematodlarının teĢhis çalıĢmaları ...... 31

5. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA ...... 32

5.1 ÖdemiĢ ve Kiraz (Ġzmir) Ġlçelerinin TurĢuluk Hıyar YetiĢtirilen Alanlarında Saptanan Meloidogyne Cinsine Ait Türler ...... 32

5.1.1 Meloidogyne incognita (Kafoid & White, 1919) Chitwood, 1949 ...... 32

5.1.2 Meloidogyne javanica (Treub, 1885) Chitwood, 1949 ...... 34

5.2 ÖdemiĢ ve Kiraz (Ġzmir) Ġlçelerinin TurĢuluk Hıyar YetiĢtirilen Alanlarında Kök-Ur Nematodu YayılıĢı ve BulaĢıklılık Dereceleri ...... 37

5.2.1 Kök-ur nematodlarının bulaĢıklılık dereceleri ve yaygınlık oranları ...... 39 xiii

İÇİNDEKİLER (devam)

Sayfa

5.2.2 Meloidogyne cinsine ait türlerin bulunma oranları ...... 47

6. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ...... 55

KAYNAKLAR DĠZĠNĠ ...... 57

ÖZGEÇMĠġ...... 66

EKLER ...... xix

xiv

ŞEKİLLER DİZİNİ

ġekil Sayfa

3.1 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın genel biyolojisi ...... 16

3.2 Kök-ur nematodu ile bulaĢık hıyar bitkisi kökü ...... 18

4.1 ÖdemiĢ Ġlçesi’nde sürvey çalıĢmasının yürütüldüğü köyler ...... 21

4.2 Kiraz Ġlçesi’nde sürvey çalıĢmasının yürütüldüğü köyler ...... 21

4.3 Kök-ur nematodlarıyla bulaĢıklık dereceleri ...... 25

4.4 Kök-ur nematodu ile bulaĢık bitki köklerinin yıkanması ...... 27

4.5 Kök-ur nematodu ile bulaĢık bitkilerin blenderda parçalanarak elde edilen solüsyonun eleklerden geçirilmesi ...... 27

4.6 Eleklerden geçirilerek beherglaslarda toplanan kök-ur nematodlu solüsyonun santrifüj tüplerine yerleĢtirilmesi ...... 28

4.7 Eleklerden geçirilerek beherglaslarda toplanan kök-ur nematodlu solüsyonun santrifüj edilmesi ...... 28

4.8 Santrifüj edilen kök-ur nematodlu solüsyona kaolen ve Ģekerli suyun ilave edilmesi...... 29

4.9 ġekerden arındırılmıĢ olan kök-ur nematodlu solüsyonun beherglasa toplanması ...... 29

4.10 Kök-ur nematodu diĢilerinin perineal alan kesitlerinin alınması ve preparatlarının yapılması ...... 31

4.11 Kök-ur nematodu diĢisine ait perineal alan kesiti ...... 32

4.12 Kök-ur nematodlarının teĢhis çalıĢmalarında kullanılan düzeneğin genel görünümü ...... 32 xv

ŞEKİLLER DİZİNİ(devam)

ġekil Sayfa

5.1 Meloidogyne incognita’ya ait anal kesitler ...... 34

5.2 Meloidogyne javanica’ya ait anal kesitler ...... 36

5.3 Ġzmir Ġli, ÖdemiĢ ilçesinde turĢuluk hıyar ekilen tarlaların bulunduğu köylerin kök-ur nematodu ile bulaĢıklılık haritası...... 50

5.4 Ġzmir Ġli, Kiraz ilçesinde turĢuluk hıyar ekilen tarlaların bulunduğu köylerin kök-ur nematodu ile bulaĢıklılık haritası ...... 51

5.5 ÖdemiĢ Ġlçesi’nde Küçük Menderes Nehri’nin bulunduğu alanı gösteren harita ...... 54

5.6 Kiraz Ġlçesi’nde Küçük Menderes Nehri’nin bulunduğu alanı gösteren.... 54

xvi

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge Sayfa

4.1 ÖdemiĢ ve Kiraz (Ġzmir) ilçelerinin turĢuluk hıyar yetiĢtirilen alanlarında kök-ur nematodları ( Meloidogyne spp. ) açısından incelemeye alınan sürvey alanları ve örnekleme tarlaları ...... 22

4.2 Kök-ur bulaĢıklılık skalası ...... 24

4.3 Sürvey alanında bulaĢık olduğu belirlenen örnekleme tarlası sayısı...... 30

5.1 ÖdemiĢ ve Kiraz (Ġzmir) Ġlçelerinde incelenen tarlaların kök-ur nematodu ile bulaĢıklık oranları ...... 38

5.2 ÖdemiĢ ve Kiraz (Ġzmir) Ġlçelerinde sürvey yapılan köylerin Meloidogyne spp. bulaĢıklılık oranları ...... 39

5.3 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın ÖdemiĢ Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki bulaĢıklılık dereceleri ...... 41

5.4 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın ÖdemiĢ Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki genel bulaĢıklılık durumları ...... 42

5.5 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın ÖdemiĢ Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki yaygınlık oranları (%) ...... 43

5.6 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın ÖdemiĢ Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki genel yaygınlık durumları ...... 44

5.7 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın Kiraz Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki bulaĢıklılık dereceleri ...... 45

5.8 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın Kiraz Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki genel bulaĢıklılık durumları ...... 46

5.9 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın Kiraz Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki yaygınlık oranları (%) ...... 47 xvii

ÇİZELGELER DİZİNİ (devam)

Çizelge Sayfa

5.10 Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)’nın Kiraz Ġlçesi örnekleme tarlalarındaki genel yaygınlık durumları ...... 48

5.11 Sürvey bölgeleri açısından Meloidogyne spp.’nin bulunma oranları (%). 48

5.12 Meloidogyne spp.’nin ÖdemiĢ Ġlçesi alt bölgeleri açısından bulunma oranları (%) ...... 49

5.13 Meloidogyne spp.’nin Kiraz Ġlçesi alt bölgeleri açısından bulunma oranları (%) ...... 49

Ek 1. ÖdemiĢ Ġlçesi’nde örnek alınan tarlaların koordinatları ...... xix

Ek 2. Kiraz Ġlçesi’nde örnek alınan tarlaların koordinatları ...... xxii xviii

TEZ İÇİNDE GEÇEN TERİMLER

Auxin : Bitkilerde hücre teĢekkülünü hızlandıran kimyasal bir madde, büyüme hormonu, oksindir. Dorsal arch : Meloidogyne diĢilerinin perineal alan kesitlerinin sırt kısmında kütiküla üzerinde bulunan, eğriler Ģeklinde görülen enine çizgi ve oluklardır. Endoparazit nematod : Styletleri’yle birlikte vücudunu da konukçu bitki dokusu içine sokarak beslenen ve geliĢmelerini burada tamamlayan nematodlardır. Jelatinsel matrix: Genelde Meloidogyne diĢilerinin vulva çevresinden salgıladıkları ve içine toplu olarak yumurtalarını bıraktıkları yumurta kesesidir. Lateral alan : Kütiküla üzerinde vücudun iki yanında ve vücud boyunca uzanan, genellikle boyuna ve birbirine paralel çizgiler içeren alandır. Oesophagus (=Pharynx) : Sindirim sisteminde stylet tabanından baĢlayarak barsağa kadar uzanan kassal tüp Ģeklindeki mide görevini yapan önemli bir organdır. Perineal alan kesiti (=Anal kesit) : Meloidogyne spp. diĢilerinin vulva ve anüs çevresindeki deri kıvrımlarını içeren, türlere özgü olan ve teĢhiste kulanılan kesitlerdir. Phasmid : Genellikle kuyruk bölgesinde, lateral olarak yer alan bir çift sinirsel duyu organıdır. Spicule : Erkeğin çiftleĢmede iĢlevsel olan üreme organıdır. Stria : Kütiküla üzerinde bulunan enine çizgi veya oluklardır. Stylet : Bitki paraziti nematodların ağız boĢluğunda ve bir enjektörü andıran beslenme organıdır. Testis : Erkeğin üreme sisteminin sperm oluĢumunda iĢlevsel olan bölümüdür. Vulva : DiĢinin genital açıklığıdır.

1. GİRİŞ

Hindistan orijinli olup 5000 yıldır var olduğu bilinen hıyar (Cucumis sativus L.), Cucurbitaceae familyasında Cucumis cinsindendir. Tek yıllık bitki olan hıyar 90 cins ve 750 tür ile sebzeler içinde önemli bir yere sahiptir.. Hindistan‘dan Çin‘in doğusuna, Asya‘nın batısına, Kuzey Afrika‘ya ve Güney Avrupa‘ya yayıldığı bilinmektedir. Ortaçağ‘da Avrupa‘da kültüre alınmıştır. 1494 Haiti‘de Colombus tarafından ilk kez yetiştirilerek Yeni Dünya‘ya tanıtılmıştır. Hıyar bitkisinin ülkemizde yetiştirilmesi çok eskilere dayanır (Aktan vd., 1999). Türkiye‘de turşuluk hıyar üretiminin tarihi ise çok yenidir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Fransa‘dan getirilen tohumlar ile Bursa- Orhangazi Gedelek köyünde turşuluk hıyar yetiştiriciliğine başlanmıştır. Aynı zamanda da ticari anlamda hıyar ve biber turşusu üretimi geliştirilmiştir. Verimleri çok düşük olan bu tohumların yerini 1982 yılından itibaren Amerika ve Avrupa‘dan getirilen F1 hibrid tohumlar almıştır. Bu tohumların kullanılmaya başlanmasının ardından veriminde dönümde 5-7 kat artış elde edilmiştir. Kısa zaman içinde turşuluk hıyar yetiştiriciliği Ege, Akdeniz, Trakya ve hatta İç Anadolu Bölgesine yayılmıştır (Aktan vd., 1999). Hıyar üretimi önceleri sofralık hıyar ile başlamış ve 1950 yıllarında ancak turşuluk hıyar yetiştiriciliğine geçilmiştir. Sanayide turşu üretimi de aynı tarihlerde başlamıştır.

Turşu, çoğunlukla taze haldeki sebzelerin salamura içinde laktik asit fermentasyonuna uğratılmasıyla elde edilen, kendine özgü tat ve koku kazanmış, dayanıklı hale getirilmiş ürün olarak tanımlanmaktadır. Ancak sirkeli salamurada fermentasyon yöntemi gibi değişik yöntemlerle de turşu üretilmektedir. Ayrıca, hermetik kapatılabilen ambalajlarda sirkeli salamuralı dolgu sıvısı içinde ısı uygulamasıyla dayanıklı hale getirilmiş sebze ve meyveler de ‗turşu‘ olarak isimlendirilmektedir (Güven, 1998).

Ülkemizde turşu üretimi 1980‘li yıllara kadar küçük yerleşim birimlerinde tamamen, kentlerde ise kısmen evlerde yapılmaktaydı. Ayrıca büyük yerleşim merkezlerine yakın yörelerde küçük kapasiteli turşu işletmeleri faaliyet göstermekteydi. Ancak son yıllarda özellikle konserve tipi kornişon turşusu büyük gıda işletmelerinde üretilmekte ve tamamına yakın kısmı ihraç edilmektedir. Ülkemizin bir tarım ülkesi olması hammadde temini ve ürün yelpazesinin geniş olması yönüyle turşu endüstrisinin gelişmesinde önemli üstünlük sağlamıştır. Ancak özellikle küçük yerleşim birimlerinde yaşayan halkın ihtiyacını kendi üretimleriyle karşılamaları iç pazar koşullarını olumsuz yönde etkilemektedir (Güven, 1998). Bugün Türkiye Dünya‘da önemli bir turşu üreticisi haline 2

gelmiştir. Turşusu en fazla yapılan sebzeler hıyar, domates, biber ve lahanadır (Şahin, 1985). Tarlaya dikilen turşuluk hıyarın turşu sanayinde kullanılan olgunluk ve boya gelmesi için gereken hasat süresi 50-60 gün ile sınırlı kalmaktadır. Ancak ülkemizin çok farklı iklim koşullarına sahip olması ve üretim döneminin değişik bölgelerde farklı tarihlerde gerçekleşmesinden dolayı, hasat zamanlarını Türkiye içinde 5-6 ay gibi uzun zaman dilimlerine yaymak mümkün olmaktadır. Ayrıca örtü altı fide yetiştiriciliği ile bu süre 15 gün öne alınıp toplama süresi daha da uzatılabilmektedir.

Dünya‘ da 2010 yılı verilerine göre 52.677.726 ha alanda, 965.650.533 ton sebze üretimi yapılmakta olup, bunun 1.903.926 ha olan kısmını hıyar oluşturmaktadır. Hıyar, üretim alanı açısından domates (4.338.834 ha), soğan (3.714.505 ha), karpuz (3.161.042 ha), lahana ile hardal (2.084.231 ha) ve bezelyenin (2.030.898 ha) ardından altıncı sırada yer almaktadır. Dünyada yaklaşık 57,6 milyon ton hıyar üretilmekte, Türkiye ise 59.000 hektarlık alanda 1.739.190 ton‘luk hıyar üretimi ile Çin ve İran‘dan sonra üçüncü sırada yer almaktadır (Anonymous, 2010).

Yaş sebze ve turşuluk hıyar üretiminin potansiyeli yapılan ihracat ile ortaya konmaktadır. 2012 yılı 1 Ocak - 31 Mayıs tarihleri arasında yaş sebze de Türkiye geneli en fazla ihracatı yapılan ürün 369.016.445 kg ile domates olmuştur. Bunu sırasıyla; biber, hıyar, turşuluk hıyar ve kabak izlemiştir (Yaş Sebze ve Meyve İhracatçıları Birliği, 2012). Turşuluk hıyar başta Rus Federasyonu, Ukrayna ve Bulgaristan olmak üzere pek çok ülkeye ihraç edilmektedir (Antalya İhracatçılar Birliği, 2011).

Türkiye‘deki toplam sebze üretim miktarı 26.780.395 ton olup, domates 10.745.572 ton (% 40,1) 1. sırada yer almaktadır bunu sırasıyla karpuz 3.810.205 ton (14,2), kuru soğan 1.849.582 ton (6,9), biber 1.837.003 ton (6,9) ve hıyar 1.735.010 ton (6,5) ile 5. sırada yer almaktadır ( Türkiye İstatistik Kurumu, 2008 ).

İzmir ili 2011 yılı toplam sebze ekiliş alanı 491.158 da olup, üretim miktarı yaklaşık olarak 1.51 milyon ton bildirilmiştir. Turşuluk hıyar söz konusu sebze yetiştirilen alanın 21.356 da olan kısmında yetiştirilmektedir. Ödemiş İlçesi 10.200 da olan üretim alanı ile birinci sırada yer almaktadır. Torbalı İlçesi yaklaşık 6.445 da ile ikinci, Kiraz ilçesi ise 2.150 da olan üretim alanı ile üçüncü sırada yer almaktadır (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2011 ). 3

Dünyada ve Türkiye‘de tarımsal üretimde verimi arttırabilmek amacıyla birçok çalışma yapılmaktadır. Yürütülen bu çalışmaların amacı, verimi yüksek çeşitlerin daha iyi tekniklerle yetiştirilmesi sonucunda birim alandan alınacak ürün miktarını arttırmak ve ayrıca, ekonomik kayıplara neden olan bitki hastalık ve zararlılarıyla mücadele etmektir. Bu mücadele içinde, bulunduğu tarım alanlarında ekonomik kayıplara neden olan kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.) ile savaş önemli bir yer tutmaktadır. Kök-ur nematodu, dünyada tropik ve subtropik iklim bölgelerinde, özellikle kumlu topraklarda yetiştirilen kültür bitkilerinin köklerinde irili ufaklı urlar oluşturarak ekonomik olarak büyük zararlara neden olmaktadır. Son kayıtlara göre günümüze kadar dünyada 80 türü tespit edilmiş olup, konukçu-nematod ilişkilerine bağlı olarak bu türlerin çok sayıda konukçu ırkları bulunmaktadır (Siddiqi, 2000). Pek çok kültür bitkisinin yanı sıra sebzelerde de beslenmesi sonucu önemli oranda zarara neden olan kök-ur nematodları geniş bir konukçu dizisine sahiptir. Kök-ur nematodları doğrudan beslenmelerinin yanı sıra dolaylı olarak diğer parazitik mikroorganizmaların bitkiye girişlerine veya taşınmalarına neden olmakta ve bu durum da onların önemlerini bir kat daha arttırmaktadır.

Kök-ur nematodlarının neden olduğu verim kayıpları, populasyon yoğunluğuna ve bitki çeşidine göre değişmekte olup, bu oran sebzelerde genel olarak % 15-85‘dir. Kök-ur nematodlarının domateslerde % 42-54, patlıcanlarda % 30-60 ve kavunlarda % 18-33 oranlarında ürün kaybına neden oldukları bildirilmektedir. Sera koşullarında yetiştirilen hıyarda ise, % 16-47 arasında ürün kaybına neden olabilmektedir (Netscher and Sikora, 1990).

Günümüze dek yapılmış olan çalışmalar, kök-ur nematodu zararının konukçu bitki ve ülkelere göre değişiklik gösterdiğini kanıtlar niteliktedir. Yapılan çalışmaların ortak yanı, zararlının oluşturmuş olduğu ürün kaybının ekonomik anlamda göz ardı edilemeyecek kadar yüksek olduğudur. Türkiye toplam sebze üretiminde büyük bir paya sahip olan İzmir ili, Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde kök- ur nematodları ile ilgili yapılmış olan çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Yoğun tarım yapılan bu ilçelerde kök-ur nematodu ile bilinçli mücadele için, yöredeki hakim ve mevcut türler tespit edilmesi ve böylece kültürel önlemlerin üreticilere benimsetilip uygulanması çok önemlidir. Bu sebeple, bu çalışma ile ülkemizde özellikle sebze yetiştirilen bölgelerde büyük ekonomik kayıplara neden olan kök-ur nematodunun Ödemiş ve Kiraz ilçesi turşuluk hıyar üretim alanlarında yayılış durumunun belirlenmesi ve yöre için bulaşıklık haritasının çıkarılması amaçlanmıştır. 4

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Kök-ur nematodu ile ilgili olarak dünyada pek çok çalışma yapılmış olup, bu konuda Türkiye‘de özellikle yayılışları ve bulunma oranları ile ilgili çalışmalar da yürütülmüştür. Bu çalışma ile ilişkili olan gerek Türkiye‘de gerekse dünyada yürütülen çalışmalar konularına göre 3 grup altında toplanarak aşağıda özetlenmiştir.

2.1. Kök-ur Nematodlarının Tanınmaları İle İlgili Çalışmalar

2.1.1. Dünyadaki çalışmalar

Kök-ur nematodları ilk kez 1855 yılında Berkeley tarafından İngiltere‘de bir hıyar (Cucumis sativus L.) serasında saptanmıştır (Webster, 1972). Bu tarihten sonra da birçok araştırıcı kök-ur nematodları üzerinde çalışmış, 1970‘li yılların sonlarına doğru 36 Meloidogyne türü listelenmiş ve Eisenback and Triantaphyllou (1991), Meloidogyne cinsi içerisinde 60‘dan fazla tür (61 tür ve 2 alt tür) olduğunu saptamışlardır.

Nyczepir et al. (1982), Amerika‘nın Kuzey Kaliforniya, Idaho, Nevada, Oregon ve Washington eyaletlerinde patates (Solanum tuberosum L.) üretim alanlarında Meloidogyne spp.‘nin yayılışını belirlemek için yaptıkları çalışmada, sürvey kapsamındaki bütün bölgelerde kök-ur nematodlarının var olduğunu, örneklerin % 83‘ünün Meloidogyne chitwoodi, % 11‘inin M. hapla ve % 6‘sının da her iki türü içerdiğini kaydetmişlerdir.

Arjantin‘de kök-ur nematodlarının varlığını araştıran Doucet and Pinochet (1992), ülkede Meloidogyne türlerinin geniş çapta yayılış gösterdiğini, M. incognita ve M. javanica‘nın en yaygın türler olduğunu, M. arenaria, M. hapla, M. cruciani, M. decalineata ve M. ottersoni‘nin diğer mevcut türler olduğunu saptamışlardır. Ayrıca 32 familyaya ait 84 bitkinin, bu türlerin konukçusu durumunda bulunduğunu belirtmişlerdir.

Mani and Hinai (1996), 1991-1995 yılları arasında Umman‘ın Sultanate eyaletindeki Batinah, Dhahira, Interior, Sharqia ve Dhofar bölgelerinde 31 familyaya ait 78 bitki türünden özellikle, domates, hıyar, biber, tütün bulunan alanlarda M. incognita ve M. javanica‘nın yoğun populasyon oluşturduğunu ve gal indekslerinin 3.0-5.0 arasında değiştiğini saptamışlardır. 5

Tzortzakakis et al. (1999), Yunanistan‘ın Crete bölgesi‘nde sebze üretimi yapılan alanlarda yapmış oldukları sürvey çalışmaları sonucu, kök-ur nematodu zararının çoğunlukla, M. javanica türü tarafından meydana getirildiğini ve biber yetiştirilen bölgelerde M. incognita zararının sınırlı olduğunu kaydetmişlerdir.

2.1.2. Türkiye’deki çalışmalar

Ülkemizde ise, kök-ur nematodları ilk defa 1934 yılında İyriboz tarafından, Samsun‘da saptanmıştır (İyriboz, 1934; Gediz, 1952).

Türkiye‘deki zararlı nematod faunası üzerinde ilk incelemelerde bulunan Alkan (1962), kök-ur nematodlarının 4 yaygın türünün (M. incognita, M. arenaria, M. javanica ve M. hapla) şekerpancarında bulunduğu saptanmıştır ve Diker (1957; 1959), bir alt türün de sebzelerde kaydedildiğini ifade etmiştir.

Yüksel (1966), Karadeniz Bölgesi‘nin farklı alanlarından aldığı kök-ur nematodlarının dişi bireylerinin perineal preparatlarını incelediğinde, bir kısmının yüksek kemeri ile M. incognita‘ya bir kısmınında M. hapla‘ya benzediğini görüp, bu tip bireylerin yumurtalarını kullanarak elde ettiği birinci generasyonunun anal kesitlerinin tamamen M. incognita olması sonucunda, bu türlerin M. incognita‘nın bir varyasyonu olduğunu vurgulamıştır.

Öztüzün (1970), Malatya, Erzincan, Elazığ il merkezleri ve ilçelerinde sebze tarımı yapılan alanlarda, 1967-1968 yılları arasında mevcut nematodların türlerini saptamak amacıyla yaptığı Malatya Merkez‘den alınan 13 örnekten 2‘si; Elazığ Merkez‘den alınan 12 örnekten 1‘i; Palu ilçesinden alınan 6 örnekten 1‘inin kök- ur nematodu ile bulaşık olduğunu, Erzincan‘da bulaşıklığa rastlanmadığını ve yapılan teşhisler ile mevcut türün sadece M. incognita olduğunu bildirmiştir.

Yüksel (1974), ülkemizin değişik bölgelerinde kök-ur nematodlarının 4 yaygın türünün de mevcut olduğunu, Karadeniz Bölgesi‘nde ise Samsun‘un doğusunda kalan illerdeki sebze ve meyvelerde, yalnız M. incognita türü bulunurken, batısında kalan illerde ise M. incognita ve Meloidogyne arenaria thamesi türlerinin bulunduğunu belirtmiştir. Ayrıca, Türkiye‘de kök-ur nematodlarının iklim şartlarından ve toprak faktörlerinden etkilendiğini belirtmiştir. 6

Ertürk vd. (1975a), Ege Bölgesi‘nde pamuk alanlarında yaptıkları çalışmalarda en yaygın nematod türlerinin Meloidogyne spp. (M. incognita, M. incognita var. acrita, M. javanica) (% 58), Tylenchorynchus spp. (% 28), Helicotylenchus spp. (% 14) ve diğerlerinin takip ettiğini bildirmişlerdir.

Ege Bölgesi sebze ve meyve alanlarında, kök-ur nematodu türleri arasında en fazla M. incognita ile M. javanica‘nın bulunduğu Ertürk vd. (1975b), tarafından bildirilmiştir. 1973-1976 yılları arasında Akdeniz Bölgesi‘nde kabakgil (Cucurbitaceae) yetiştiriciliği yapılan 717 adet seranın, 248‘inin kök-ur nematodu türlerinden M. incognita, M. javanica, M. arenaria ve M. thamesi ile bulaşık olduğu belirlenmiştir. Antalya‘da kök-ur nematodu nedeniyle meydana gelen zararın % 16,7, Adana‘da ise % 47,0 ve bulaşık bitkilerin vejetatif gelişmelerinin sağlıklı bitkilere oranla oldukça zayıf olduğu Ağdacı (1978) tarafından ortaya konmuştur.

Elekçioğlu vd. (1994), Doğu Akdeniz Bölgesi‘nde ekonomik öneme sahip bitkilerde bulunan bitki paraziti nematodları araştırdıkları çalışmada, 36 nematod türünün bulunduğunu, muz, hıyar, patlıcan, biber, fasulye ve buğday gibi bitkilerin köklerinde Meloidogyne spp.‘nin saptandığını, özellikle M. incognita ve M. javanica‘ nın yoğun olarak bulunduğunu bildirmişlerdir.

Mennan (1996), Bafra ve Çarşamba Ovaları yazlık sebze üretim alanlarındaki en yaygın türün, % 65,0 oranı ile M. incognita olduğunu, bunu takiben % 22,5 oranı ile M. arenaria, % 12,5 oranı ile M. hapla‘ nın diğer yaygın türler olarak saptandığını bildirmişlerdir.

Doğu Akdeniz Bölgesi‘nde Adana, Hatay, İçel ve Batı Akdeniz Bölgesi‘nde Antalya ili sebze alanlarında bulunan Meloidogyne türleri ve ırklarını belirlemek amacıyla farklı alanlardan toplanan 38 Meloidogyne spp. populasyonunun 21 adedinin M. javanica (% 55), 16 adedinin M. incognita (% 42), 1 adedinin ise M. hapla (% 3) olduğu Söğüt (1996) tarafından bildirilmiştir.

Basım vd. (2002), Isparta ili sebze seralarında Meloidogyne spp., Tylenchus spp., Ditylenchus spp. ve Mononchus spp.‘ni kaydetmişler ve M. incognita türüne en çok marul seralarında rastlandığını bildirmişlerdir. 7

Özarslandan (2009), Türkiye kök-ur nematodu türlerinin saptanması amacıyla, farklı alanlardan 79 adet kök-ur nematodu populasyonu toplayarak moleküler ve morfolojik yöntemlerle teşhis çalışması yapmıştır. Moleküler ve morfolojik yöntemlerle yapılan teşhis sonucu 4 türün M. incognita, M. arenaria, M. javanica ve M. chitwoodi‘ nin ülkemizde yaygın olduğu tespit edilmiştir. Türkiye genelinden elde edilen 79 kök-ur nematodu populasyonundan 22 adedinin M. incognita, 21 adedinin M. arenaria, 28 adedinin M. javanica ve 8 adedinin de M. chitwoodi olduğu saptanmış olup, bunların bulunma oranları sırasıyla, % 28, % 27, % 35 ve %10 olarak saptanmıştır.

Özarslandan ve Elekçioğlu (2010) tarafından Doğu Anadolu Bölgesi patates alanlarında yürütülen bir çalışmada, patatesin yoğun olarak yetiştirildiği Bitlis İli‘nde 16 alanda kök-ur nematodu ile infekteli patates yumruları tespit edilmiştir. Hem morfolojik hem de moleküler yöntemlerle yapılan incelemeler sonucu örneklerin tamamının M. chitwoodi olduğu tespit edilmiştir.

Ulutaş (2010), 2006-2008 yıllarında Aydın, Balıkesir, İzmir, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinde patates üretim alanlarında bulunan önemli bitki paraziti nematod türleri belirlenmiş ve bitki gelişimine etkilerini araştırmıştır. Bu amaçla sürvey çalışmaları yapmış ve 3 takıma (Dorylaimida, Tylenchida ve Aphelenchida) bağlı 6 familyaya (Xiphinematidae, Pratylenchidae, Meloidogynidae, Heteroderidae, Telotylenchidae ve Aphelenchidae) ait 22 tür teşhis etmiştir.

Mısırlıoğlu ve Ulutaş (2011), Türkiye‘de patates tohumluğu üretim sisteminin oluşturulabilmesi için öncelikli olarak tohumluk üretim alanlarının belirlenmesi gerektiğini bildirmiş ve bu amaçla, 2006-2008 yıllarında, patates yetiştiriciliği açısından uygun olan Kütahya, Uşak, Isparta ve Burdur illerinde patateste zararlı bitki paraziti nematodlar açısından sürvey çalışmaları yapmışlardır. Çalışma sonucunda 143 toprak örneğinden Uşak Merkez ve Sivaslı ilçelerinde birer örnek kök-ur nematodu ile bulaşık bulunmuştur. Hasat sonrası tarlalardan alınan toplam 47 yumru örneğinden Burdur- Gölhisar‘dan alınan 2 örnek, Patates kist nematodları (Globodera spp.) ile bulaşık bulunmuştur. 8

2.2. Kök-ur Nematodlarının Yayılışı ve Bulaşıklık Oranı İle İlgili Yapılan Çalışmalar

Kök-ur nematodlarının dünyada çok geniş bir yayılış alanına ve değişik bitki gruplarına ait 2000‘den fazla konukçuya sahiptir. Kök-ur nematodlarının yayılışları ve konukçuları ile ilgili çok sayıda çalışma vardır. Bunlardan Türkiye ve çevresindeki ülkeler ile ilgili olanları şunlardır:

2.2.1. Dünyadaki çalışmalar

Ritter (1971), pek çok Akdeniz ülkesinde, domates, biber ve hıyar gibi sebzelerde bitkilerindeki kök-ur nematodlarının durumunu ortaya koymak için yaptığı sürvey çalışmasında, özellikle M. incognita ve M. arenaria‘nın en önemli ve yaygın nematod türleri olduğunu bulmuştur.

Cyrus et al. (1979)‘a göre, İran‘da farklı sebze türlerinde kök-ur nematodlarından M. incognita, M. javanica ve M. hapla bulunmaktadır.

Emmanuel (1979), Girit‘te M. javanica, M. incognita ve M. arenaria‘nın en yaygın türler olduğunu, M. hapla‘nın ise sadece 1 yerde bulunduğunu bildirmektedir.

Koliopanos (1979), Yunanistan‘da kök-ur nematodlarından önem sırasına göre M. incognita, M. javanica, M. arenaria, M. thamesi, M. acrita, M. artiella, M.exigua ve M. hapla türlerinin 85‘den fazla bitkide bulunduğunu ve bu türlerin pek çoğunun domates, biber ve hıyar gibi sebzelerde zararlı olduğunu bildirmektedir.

Sasser (1979), tropik iklim bölgelerinde yürütülen araştırmalarda, Meloidogyne spp. nedeniyle tüm ürünler ele alındığında ortalama olarak Güney Amerika‘da % 15, Batı Afrika‘da % 25, Güneydoğu Asya‘da % 11 oranında ürün kayıplarının olduğunu belirtmiştir. Tropik bölgelerde yetiştirilen önemli ürünlerden domateste % 29, patlıcanda % 23, bamyada % 22 ve biberlerde % 15‘lik bir ürün kaybı olduğunu bildirmiştir.

Stephan (1979), Irak‘ta sebze ekilen alanlarda yaygın kök-ur nematodu türünün M. javanica olduğu ve bu türün özellikle biber bitkilerinde zarar yaptığı bildirmektedir. 9

Sasser and Carter (1985), 70 ülkeden topladıkları 850 kök-ur nematod populasyonu üzerinde yürüttükleri çalışmada, bu populasyonların % 97‘sinde, dünyada en yaygın dört kök-ur nematod türünün (M. incognita, M. arenaria, M. javanica ve M. hapla) olduğunu tespit etmişlerdir.

Khan et al. (2006) tarafından Pakistan‘ın 7 farklı bölgesinde yapılan surveylerde domates bitkisi yetiştirilen alanlarda kök-ur nematodunun bulaşıklık seviyesinin % 69,23 ile % 55,55 arasında olduğu ve populasyon yoğunluğu en yüksek bölgenin, % 69,23 oranı ile Okara olarak belirlendiği bildirilmiştir.

2.2.2.Türkiye’ deki çalışmalar

Bora (1970), Karadeniz bölgesinde sebzelerde ve tütünlerde M. incognita‘nın ve M. incognita var. acrita‘nın bulunduğunu bildirmiştir. 1961–1968 yılları arasında bölgede yaptığı çalışmalarda sahil boyunca kumsal topraklarda, Amasya‘nın Yeşilırmak‘la sulanan sebze alanlarında, Turhal, Niksar ve Trabzon‘un tütün ekili alanlarında farklı yoğunluklarda kök-ur nematodları ile bulaşık olduğunu tespit etmiştir.

Öztüzün (1970), Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde kültür bitkilerinde zararlı olan nematodlarla ilgili yaptığı sürvey çalışmalarında Malatya ve Elazığ illerindeki sebze ekim alanlarında, yalnızca M. incognita türünün bulunduğunu bildirmiştir.

Yüksel (1974), Türkiye‘de kök-ur nematodlarının yaygınlıkları üzerine yaptığı çalışmada; Karadeniz Bölgesi‘nde M. incognita ve M. arenaria; Marmara Bölgesi‘nde M. incognita, M. incognita var. acrita, M. javanica, M. arenaria ve M. hapla; Ege Bölgesi‘nde M. incognita, M. javanica, M. arenaria ve M. hapla; Akdeniz Bölgesi‘nde M. incognita, M. javanica, M. arenaria ve M. hapla‘nın bulunduğunu tespit etmiştir.

Hekimoğlu (1975), İzmir ve çevresinde Solanaceae familyasına ait önemli bitki türlerinde yaptığı çalışmada M. incognita (% 44,3), M. javanica (% 34,1) ve M. arenaria (% 6,4)‘nın en yaygın türler olduğunu saptamışlardır.

Ağdacı (1978), 1973-1976 yıllarında Güney Anadolu Bölgesi‘nde seralarda yetiştirilen kabakgil bitkilerinde kök-ur nematodları ile ilgili yaptığı çalışmalarında bölgede zarar yapan türlerin M. incognita, M. arenaria, M. 10

javanica ve M. thamesi olduğunu ve bölgedeki kabakgil seralarının % 34,5 oranında kök-ur nematodları ile bulaşık olduklarını bulmuştur.

Enneli (1980), İç Anadolu Bölgesi‘nde kök-ur nematodlarıyla bulaşıklık oranının % 10–94 olduğunu ve en yaygın türlerin M. incognita (% 93), M. javanica (% 2) ve M. arenaria (% 1) olduğunu bildirmiştir.

Pehlivan ve Kaşkavalcı (1993), 1992–1993 yıllarında Batı Anadolu Bölgesi sanayi domates üretim alanlarında yaptıkları çalışmada, bu alanların % 63,90‘ının kök-ur nematodları ile bulaşık olduğunu, bulaşıklık oranı M. incognita (% 72,97) ve M. javanica (% 27,03) olarak tespit edilmiştir.

Elekçioğlu ve Uygun (1994), Doğu Akdeniz Bölgesi‘nde ekonomik öneme sahip kültür bitkilerinde bitki paraziti nematodların tespiti ve dağılımı üzerine yaptıkları çalışmada, muz ve birçok sebzenin köklerinde M. incognita, M. javanica ve M. arenaria‘nın bulunduğunu, M. incognita ve M. javanica‘nın özellikle domates, biber, patlıcan gibi sebzelerde yoğun populasyonlar oluşturduklarını tespit etmişlerdir.

Kaşkavalcı ve Öncüer (1999), Aydın İli‘nin yazlık sebze yetiştirilen alanların % 96,30‘unun Meloidogyne spp. ile farklı yoğunluklarda bulaşık olduğunu bildirmişlerdir. Yapılan çalışma sonucunda sırasıyla, M. incognita (% 80,06), M. javanica (% 14,49) ve M. hapla (% 5,45) türleri saptanmıştır.

Örümlü (2003), 1999-2002 yılları arasında İzmir ili Ödemiş ilçesi, Bademli Beldesine bağlı olan meyve fidanlıklarında iç karantina listesine dahil olan türlerin varlığı yönünden yaptığı çalışmada, incelediği toprak ve bitki örneklerinin % 32.41‘nin değişen yoğunlukta Meloidogyne spp. ile bulaşık olduğu saptamıştır. Hazırlanan 150 anal kesitin incelenmesi sonucunda, bunların % 72.67‘sinin M. incognita, %14.67‘sinin M. arenaria, %10.66‘sının M. hapla ve % 2‘sinin M. javanica türlerinin oluşturduğu belirtilmiştir.

Özarslandan ve Elekçioğlu (2003) tarafından Doğu Akdeniz Bölgesi sebze alanlarında yaygın bulunan Kök-ur nematodlarından, M. javanica ırk-1 ve M. incognita ırk-2 ile 28 adet hıyar( 1 adet turşuluk hıyar), 26 adet domates ve 16 adet biber çeşidi denemeye alınmıştır. Yapılan çalışma sonucunda deneme kapsamındaki tüm hıyar çeşitlerinin kök-ur nematodlarına karşı hassas oldukları tespit edilmiştir. 11

Katı (2006), Samsun İli Bafra ve Çarşamba ilçeleri seralarında bulunan kök- ur nematodlarının yayılış ve bulaşıklık oranları ile tür ve ırklarını saptamak amacıyla yapılan çalışmaları neticesinde; bulaşıklığın Bafra ilçesinde % 52, Çarşamba ilçesinde ise % 64 oranlarında olduğu saptanmıştır. Ayrıca bulaşıklık seviyesi seralarda yetiştirlen sebze çeşitlerine göre değerlendirildiğinde, zararın en fazla hıyar (% 51,1) ve domates bitkisinde (% 34,5) olduğu belirlenmiştir.

Yıldız vd. (2009), İzmir İli‘nin Ödemiş İlçesi‘nde patates yetiştiriciliği yapılan alanlarda, 2008 yılında yürütülen çalışmada; patates alanlarından 29 toprak örneği alınmıştır. Bu örnekler laboratuvar koşullarında incelenmiş ve 29 örneğin 11 tanesinin kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu belirlenmiştir. Kök-ur nematodu türlerinin önemli bir zararlı olan Meloidogyne chitwoodi olduğu ve ilçedeki bulaşıklılık oranının % 37,9 olduğu belirlenmiştir.

Akyazı ve Ecevit (2011), 2006-2007 yılları arasında Tokat ili sebze alanlarında zararlı olan kök-ur nematodu (Meloidogyne spp.) türlerini teşhis etmek, yayılış alanlarını ve bitkilerdeki bulaşıklık oranlarını saptamak amacıyla yürüttükleri bir çalışmada; Tokat‘ın iki bölgesinde kök-ur nematodu türlerinden yalnızca Meloidogyne incognita (% 100) türü tespit edilmiştir. Survey yapılan Merkez, Turhal ve Pazar ilçelerinde kök-ur nematodu ile bulaşıklığa rastlanmamış, Niksar ve Erbaa ilçelerinin ise bulaşık olduğu tespit edilmiştir. Kök-ur nematodu bulaşıklık oranı Erbaa ilçesinde % 34,5, Niksar ilçesinde % 5,5 olarak bulunmuştur.

2.3. Kök-ur Nematodlarının Ekonomik Önemleri ve Zararları İle İlgili Yapılan Çalışmalar

Kök-ur nematodları kültür bitkilerinin köklerinde beslenmeleri sonucunda populasyon yoğunluklarına bağlı olarak değişik büyüklükte ur ve gallere neden olmaktadır. Bu bitkilerin toprak üstü aksamlarında da solgunluk, bodurluk görülmekte ve böylece de verim düşüklükleri ortaya çıkmaktadır. Kök-ur nematodlarının neden olduğu verim düşüklükleri ve zararları ile ilgili yapılmış çalışmalarda daha çok ur oluşum mekanizmaları ve ürün üzerine etkileri ile ilgili olup, aşağıdaki şekilde özetlenebilir: 12

Bergeson (1968), M. incognita infeksiyonuna domates bitkisinin hassasiyetinin bitkinin yaşı ile ilgili olduğunu, zararlının bitki büyümesini % 86 oranında azaldığını, bitki besin ve su naklinin önlendiğini, metabolizma ve auxin dengesinin bozulduğunu, nematodla diğer bitki patojenleri arasında sinerjistik etki meydana geldiğini, bitkinin regülatör maddelerinin dengesizliğini gidermek için kendi büyümesini azalttığını saptamıştır.

Kolombiya ve Peru‘da fasulye üretimi yapılan alanlarda kök-ur nematodu varlığını araştıran Mullin et al. (1991), Peru‘da M. incognita‘nın % 66, M. javanica‘nın % 7 oranlarında, Kolombiya‘da ise aynı türlerin sırasıyla % 62 ve % 21, M. arenaria ve M. hapla‘nın % 14 oranlarında bulunduğunu ve bu alanlarda kök-ur nematodlarından dolayı % 45-63 oranında ürün kaybının meydana geldiğini ifade etmişlerdir.

Elekçioğlu (1992), Doğu Akdeniz Bölgesi‘nde kök-ur nematodlarının önemli kültür bitkilerinin köklerinde % 25-50‘ye varan oranlarda urlara neden olduklarını bildirmektedir.

Jovanni (1994), Arnavutluk‘ta kültür bitkilerinde özellikle domates, hıyar, karpuz ve kabaklarda ekonomik olarak zararlı en önemli türün M. incognita olduğu ve seralarda domatesten sonra 2. ürün olarak yetiştirilen hıyarlarda zararın kumsal topraklarda % 50‘ye kadar ulaştığını bildirmektedir. 13

3. KÖK-UR NEMATODLARI (Meloidogyne spp.) HAKKINDA GENEL BİLGİLER

3.1. Sistematikteki Yeri ve Sinonimleri

Meloidogyne Goeldi, 1887 cinsi içinde yer alan kök-ur nematodları, bitkilerin bilinen en eski zarar etmenleri arasında yer almaktadır (Franklin, 1957; Sasser, 1977). Dünyada ilk kez Berkeley tarafından 1855 yılında İngiltere‘de seralarda yetiştirilen hıyar köklerinde saptanmıştır. Müller kök-ur nematodunu 1884 yılında Dodortia orientalis bitkisinin köklerinde bularak sist oluşturan Heterodera cinsine dahil etmiş ve bu türe Heterodera radicicola ismini vermiştir (Hirschmann, 1985). Kök-ur nematodunun Goeldi tarafından 1887 yılında Brezilya‘ da kahve bitkisi köklerinde bulunmasıyla Heterodera cinsi içinde olmadığı anlaşılmış ve bugünkü cins ismi kullanılmıştır. Chitwood yaptığı ayrıntılı sistematik çalışmalar sonucunda 1949 yılında Meloidogyne cinsini Heterodera cinsinden ayrırarak bu cinsi yeniden kurmuştur (Whitehead, 1968; Jepson, 1987).

Meloidogyne cinsinin ismi Yunanca melon = elma, meyva; eidos = şekil, benzeme ve gyne = dişi kelimelerinden türemiştir. Cinsin sistematikteki yeri Siddiqi (1986) ve Jepson (1987)‘a göre aşağıdaki gibidir:

Alem : Animalia Şube : Nematoda Rudolphi, 1808 (Lankester, 1877) Sınıf : Secernentea Von Linstow, 1905 Alt Sınıf : Tylenchia Inglis, 1983 Takım : Tylenchida Thorne, 1949 Familya : Meloidogynidae Skarbilovich, 1959 Cins : Meloidogyne Goeldi, 1887 14

Meloidogyne cinsinin sinonimleri

Whitehead (1968), Williams (1973), Hirschmann (1985), Siddiqi (1986) ve Jepson (1987)‘a göre:

Anguillulina Greef., 1872 Heterodera Müller, 1884 Tylenchus Cobb., 1890 Oxyuris Kafoid & White, 1919 Caconema Cobb., 1924 Meloidoderalla Khan, 1972 Hypsoperine Sledge & Golden, 1964.

3.2. Ekonomik Önemi Bilinen Türler ve Konukçuları

Meloidogyne türlerinin dünyada 2.000‘den fazla konukçusu saptanmıştır. Kök-ur nematodu türlerinin konukçuları olan en önemli familyalar Compositae, Convolvulaceae, Cruciferae, Leguminosae, Rosaceae, Solanaceae ve Vitaceae‘dir (Seshadri, 1970).

Dünyada bilinen ve teşhisi yapılmış olan Meloidogyne cinsine bağlı kök-ur nematodlarının tür sayısı Hirschmann (1985)‘a göre 56, Jepson (1987)‘a göre 54, Siddiqi (1986) ve Taylor (1987)‘a göre 59‘dur. Dünyada tropik ve suptropik iklim bölgelerinde pek çok tür bulunmasına rağmen, M. incognita, M. javanica, M. arenaria ve Meloidogyne hapla Chitwood tüleri en yaygın ve ekonomik olarak önemli dört kök-ur nematodu türüdür (Netscher and Sikora, 1990).

Türkiye‘de yapılan çalışmalarda sebze, muz, bazı yumuşak ve taş çekirdekli meyve ağaçlarının yetiştirildiği Akdeniz, Marmara, Ege, Karadeniz, Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile İç ve Doğu Anadolu Bölgelerinin birkaç mikroklima özelliği gösteren bölgelerinde (Eskişehir-Sakarya Vadisi, Iğdır Ovası) M. incognita, M. javanica, M. arenaria, M. hapla ve Meloidogyne thamesi Chitwood‘nin bulunduğu, M. incognita ve M. javanica‘nın ise en yaygın ve ekonomik olarak önemli türler olduğu, M. arenaria ve M. hapla‘nın ender rastlanan türler olduğu bildirilmektedir (Yüksel, 1974; Elekçioğlu vd., 1994; Elekçioğlu ve Uygun 1994; Mennan ve Ecevit, 1996; Kaşkavalcı ve Öncüer, 1999; Söğüt ve Elekçioğlu, 2000). 15

3.3. Morfolojisi, Biyolojisi ve Zarar Şekli

Kök-ur nematodları, mikroskobik ve zorunlu bitki parazitleri olup seksüel dimorfizm gösterirler. Kök-ur nematodlarına ait ergin dişi ve erkeklerinin vücut yapıları belirgin bir şekilde birbirlerinden farklıdır. İkinci larva döneminde ise nematodlar ince uzun ipliksi formda görülmektedirler. Ergin dişiler şeffaf, limon, armut veya küre şeklinde görülmekte olup 440-1300µ boyunda ve 325-700µ enindedirler (Jepson, 1987). Üç adet dip yumruya sahip stilet 10-25µ uzunluğundadır (Ağdacı, 1978; Hirschmann, 1985). Anüs ve vulva çevresinde türlere özgü ―Perineal pattern (Anal kesit)‖ adı verilen parmak izi şeklinde kutikula kıvrımları vardır. Vulva çevresinde matrix denilen jelatin yapısında bir kese bulunur. Bırakılmış yumurtalar bunun içinde yer alır (Pehlivan, 1994). Ergin erkek 700-1900µ boyunda ipliksi formdadır. Baş vücuttan belirgin şekilde ayrılmaz. Stilet ise dişilerde olduğu gibi 3 adet dip yumruya sahiptir ve 13-33µ uzunluğundadır (Hirschmann, 1985; Jepson, 1987). Kuyruk kısa, ucu küt ve keskin bir yuvarlaklaşma vardır. Spiculae 2 adet olup genellikle ince ve eğridir. Testis türlere göre değişmek üzere 1 veya 2 adettir (Pehlivan, 1994). Larvalar ise genellikle kısa, ince ve iplik şeklinde olup, kuyruk uç tarafına doğru konik şekilde incelmektedir. 2. dönem larvaların vücutları 250-650µ uzunluğundadır (Jepson, 1987). Stilet dip yumruları genellikle küçük olup, stilet türlerin çoğunda 10-15µ boyundadır, 3. ve 4. dönem larvalarda ise stilet yoktur (Siddiqi, 2000).

Kök-ur nematodları‘nın ergin dişileri yumurtalarını toprağa veya bitki dokusu içine bırakırlar (Şekil 3.C, D). Yumurta kümesi içinde türlere göre yumurta sayısı değişmekle birlikte genel olarak 1500-1600 yumurta bulunmaktadır (Taylor and Sasser, 1980). Yumurta genellikle elips şeklinde, saydam, 78-97µ boyunda, 35-42µ enindedir (Wallace, 1963; Ağdacı, 1978).

Taylor and Sasser (1980) ve Agrios (1988)‘a göre kök-ur nematodlarının genel biyolojisi Şekil 3.1.‘de görülmektedir. Buna göre kök-ur nematodlarının erkekleri ile 2. dönem larvalar köke girmeden önce toprakta serbest halde yaşarlar (Şekil 3.1.A, G). Buna karşılık dişileri ile 2., 3. ve 4. dönem larvaları bitkilerin köklerinde endoparazit olarak yaşarlar (Şekil 3.1.B, H-K).

Yumurtalar bırakıldıktan kısa bir süre sonra yumurta içersindeki embriyo gelişmeye başlar ve gelişmesini tamamlayarak 1. larva dönemine ulaşır (Şekil 3.1.E). Larva bir süre daha gelişmeye devam ederek 1. dönem larva, daha sonra 2. dönem larva meydana gelir (Şekil 3.1. F). 16

Şekil 3.1. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın genel biyolojisi (Taylor and Sasser, 1980, Agrios, 1988): A) Ergin erkek, B) Ergin dişi, C-D) Matrix içine bırakılan yumurtalar, E) Yumurta, F) 1. ve 2. dönem larvalar, G) Serbest haldeki 2. dönem larva, H) Köke girmekte olan larvalar, I-İ) Kök dokusuna yerleşmiş ve beslenen larvalar, J-K) Kök dokusunda 3. ve 4. dönem larvalar, L) Sürekli bulaşan köklerin görünümü.

İkinci dönem larva yumurta içersinde nem, sıcaklık ve konukçusunun kılcal köklerinden salgılanan salgıları algılayarak, stileti yardımı ile yumurtadan çıkıp toprağa geçer ve konukçusuna doğru yönelir (Şekil 3.1.G). Konukçu bitkinin kökünü bulan larva kılcal kökün büyüme noktasının hemen gerisinden stiletini sokarak kök dokusu içine girer. İkinci dönem larva, bulaşma ve köke girişlerinin sadece bu dönemde olması nedeniyle çok önemlidir. Bitkiye girdikten sonra parankima dokusuna, kök eksenine paralel olacak şekilde yerleşerek kendilerini sabitleştirir (Şekil 3.1.I). Daha sonra beslenmek için stiletini bitkinin hücre duvarına sokar ve aynı zamanda ösofagal sıvısını bitki hücresine stileti aracılığı ile enjekte eder. Böylece köke girişten 4-5 gün sonra dev hücrelerin oluşumuyla birlikte ur gelişimi başlar, sonuçta bitkinin köklerinde yoğun urlar meydana gelir ve kök saçaklanması durur (Şekil 3.1.İ-L). İletim demetleri tıkandığından bitkide beslenme düzeni bozulur. Bitki boyu kısalır, yaprakları sararır, verim düşer, tarlada öbekler halinde kurumalar görülür. 17

Gelişmesini tamamlayan larva 2. gömleğini değiştirerek 3. döneme geçer (Şekil 3.1.J). Bu dönemde boyu biraz daha kısalır, şişer, üreme organları belirmeğe, dönem sonuna doğru erkek ve dişi birbirinden ayırt edilmeye başlar. 3. gömleğini değiştirip 4. döneme girmiş larvalarda eşeyler daha iyi ayırt edilir (Şekil 3.1.K). Dişinin boyu daha kısalır vücut şişer ve adeta şişe veya sucuk şeklini alır. Erkek ise dönem sonlarına doğru 4. larva gömleği içinde iplik formunda 8 şeklinde kendi üzerinde sarılmış durumda görülür. 3. ve 4. larva dönemlerinde stiletlerini kaybederler ve beslenmeden gelişmeye devam ederler. 4. gömleğini değiştiren larvalar ergin hale geçerler. Bu dönemde erkek iplik şeklindedir ve kökten ayrılarak toprakta serbest olarak dolaşmaya başlar (Şekil 3.1.A).

Dişi ise urun içinde daha da şişer, armut, limon veya küre şeklini alır (Şekil 3.1.B). Yumurtalıkları ve diğer iç organları gelişir. Daha sonra kök dokusu çatlar ve vücudun arka tarafı dışarıya çıkar. Vulva çevresinde matrix oluşur ve yumurtaları bu kesenin içine toplu olarak bırakır ve bir süre sonra ölür (Şekil 3.1.C,D).

Yumurtaları uygun nem, sıcaklık ve konukçu bitkilerin uyarıcı sıvıları ile açılır. Böylece 2. döl başlamış olur. İklim koşulları ve konukçu uygunluğuna göre yılda 3–10 döl verebilir. Yeni döller meydana geldikçe urlar da gittikçe gelişir ve irileşir, kök tamamen urla kaplı hale gelir.

Kök-ur nematodları kültür bitkilerinin kök dokuları içine yerleşip özsuyunu emdikleri ve urların oluşumuna neden oldukları için topraktan su ve besin maddelerinin alınması ve ilgili organlara iletilmesi zorlaşmaktadır. Larvalar köke girdikten 4-5 gün sonra ur gelişimi başlar. Bunun sonucu olarak bitkinin köklerinde yoğun urlar meydana gelir. Köklerin saçaklanma yok denecek kadar azdır (Şekil 3.2). Bu nedenle büyümede durgunluk, bodurlaşma, yapraklarda sararma, meyvelerde erken dökülme, verimde azalma ve kalitede düşme belirtileri görülür. Özellikle genç bitkilerde zarar % 50‘yi geçerse bunlar kısa zamanda kururlar (Taylor and Sasser, 1980). 18

Şekil 3.2. Kök-ur nematodu ile bulaşık hıyar bitkisi kökü.

3.4. Ekolojisi

Kök-ur nematodlarının populasyonlarının büyük çoğunluğu toprak yüzeyinden itibaren 5-30 cm derinlikte olup, 1 metre derinliğe kadar azalan sayılarda bulunmaktadır. Bunun nedeni ise ekolojik isteklerinin daha çok toprak ekosistemine bağlı olmasıdır. Ekonomik zarar yönünden önemi olan Meloidogyne populasyonlarının çoğu tarım yapılan topraklarda bulunmaktadır ve topraktaki dağılışları, bitki köklerine bağlı olarak değişmektedir (Taylor and Sasser, 1980).

Kök-ur nematodlarının yaşamasını etkileyen en önemli faktör duyarlı konukçuların varlığında büyük oranda iklime bağlı olan toprak sıcaklığıdır. İkinci en önemli faktör de sulama veya yağışa bağlı olarak değişen toprak nemidir. Ayrıca toprak yapısı da populasyon yoğunluğu üzerinde etkili olan bir diğer önemli faktördür.

Meloidogyne spp.‘nin yumurta ve larvalarının canlılığını sürdürebilmesi için en düşük sıcaklığın 0-50C, enfeksiyon yeteneklerini kaybetmemeleri için gerekli en yüksek sıcaklığın 27-280C olması gerekir (Taylor and Sasser, 1980). 19

Meloidogyne türleri, yaşamları süresince ve bütün faaliyetleri için toprak nemine bağımlıdırlar. Çünkü larva ve yumurtalar kuru topraklarda ölmekte, ancak yeterli hava olduğu anda %100 toprak nemine kadar olan topraklarda yaşayabilmektedir. Çok nemli topraklarda da, yumurta açılımı engellenir ve larva hareketi oksijen yokluğu nedeniyle yavaşlar. Kök-ur nematodları için kumsal topraklar killi topraklara göre daha uygun topraklardır. Çünkü kök-ur nematodu larvaları toprak partikülleri arasındaki boşlukta hareket edeceğinden, bu boşlukların boyutları dolayısıyla da toprak yapısı çok önemlidir (Taylor and Sasser, 1980).

Toprak pH‘sı Meloidogyne spp. faaliyetlerine çok az etkide bulunmakta olup, en uygun pH değerleri 4.0-8.0‘dir. Bitki gelişiminin olduğu pH değerlerinde kök-ur nematodları da aktiftir (Wallace, 1963). 20

4. MATERYAL VE METOT

Bu çalışmanın sürvey aşaması 2012 yılı Mayıs ve Temmuz aylarında İzmir İli‘nin Ödemiş ve Kiraz ilçelerinin turşuluk hıyar yetiştirilen alanlarında yürütülmüştür. Laboratuvar aşaması ise Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Nematoloji Laboratuvar‘ında gerçekleştirilmiştir.

Çalışmanın ana materyalini İzmir İli‘nin Ödemiş ve Kiraz ilçelerindeki sürvey alanlarından alınan turşuluk hıyar bitkisi kök örnekleri ile bu örneklerden elde edilen kök-ur nematodu türleri oluşturmuştur.

Çalışma kök-ur nematodlarının yayılış alanlarının, bulaşıklılık derecelerinin, yaygınlık oranlarının saptanması amaçlarına yönelik olarak arazi çalışmaları olarak sürvey alanlarındaki kök-ur nematodu türlerinin teşhis edilmesi amacıyla laboratuvar çalışmaları olarak aşağıdaki şekilde yürütülmüştür.

4.1. Arazi Çalışmaları

Çalışmanın yürütüldüğü ilçelere 2012 yılı Mayıs- Temmuz aylarında vegetasyon dönemi boyunca gidilerek kök-ur nematodlarının yöredeki yayılışı ve bulaşıklılık dereceleri saptanmıştır. Bu amaçla her ilçe ayrı bir sürvey bölgesi kabul edilmiş ve bu bölgeler yoğun sebze üretimi yapılan köy ve mevkiilere göre ekiliş alanları büyüklüğü dikkate alınarak alt bölgelere ayrılmış ve örnekleme tarlaları seçilmiştir. Örnekleme tarlaları her bir köyden ekiliş alanı büyüklüğü göz önünde bulundurularak örnek alınabilecek tarla sayısı sistematik örnek alınması amacıyla Bora ve Karaca (1970)‘dan modifiye edilerek oluşturulmuştur (Şekil 4.1 ve 4.2).

Arazi çalışmaları kökurnematodlarının yayılış alanları, bulaşıklılık dereceleri, yaygınlık oranlarının saptanması için aşağıdaki şekilde yürütülmüştür.

Bitkisel üretim döneminde (Mayıs-Temmuz 2012) sürvey alanlarına gidilerek üreticilerin alışkanlıkları, vejetasyon dönemi boyunca yapılan hazırlıklar ve uygulamalar gözlemlenmiştir. Toprak hazırlığı, fide yetiştirme, ilaçlama zamanı ve ilaçlamanın nasıl yapıldığı konularında üreticiler ile görüşmeler yapılmıştır. Vegetasyon dönem boyunca bitkinin gelişimi izlenmiştir. 21

Şekil 4.1. Ödemiş İlçe‘sinde sürvey çalışmasının yürütüldüğü köyler.

Şekil 4.2. Kiraz İlçe‘sinde sürvey çalışmasının yürütüldüğü köyler. 22

Kök-ur nematodlarının, ergin devreye ulaşıp bitkinin hem toprak üstü hem de toprak altı aksamında zarar belirtilerinin meydana geldiği 2012 yılı Mayıs- Temmuz aylarında yayılış alanlarının saptanması amacıyla sürvey bölgelerine gidilmiştir. Bu amaçla 05 Temmuz-08 Temmuz 2012 tarihlerinde sürvey bölgeleri ile onların alt bölgelerini temsil edebilecek örnekleme tarlaları da dahil olmak üzere toplam 96 tarladan örnekleme yapılmıştır (Çizelge 4.1). İleride bölgede kök-ur nematodu ile ilgili yapılacak çalışmalarda kullanılabilmesi amacıyla örnekleme tarlalarının koordinatları kayıt edilmiştir ve teze eklenmiştir (Ek 1 ve 2).

Çizelge 4.1. Ödemiş ve Kiraz (İzmir) ilçelerinin turşuluk hıyar yetiştirilen önemli bölgelerinde kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.) açısından incelemeye alınan sürvey alanları ve örnekleme tarlaları

İlçe Bucak Köy Tarla Sayısı Balabanlı 15 Konaklı 6 Ovakent Kazanlı 4 Merkez 1 Kurucuova 9 Çaylı 4 Kaymakçı Ödemiş Ertuğrulköy 2 Merkez 3 Kemenler 7 Bademli Emirli 6 Mescitli 2 Küçükavulcuk 2 Merkez Yolüstü 1 Toplam 62 Çömlekçi 8 Karaburç 7 Yeniköy 5 Haliller 3 Çayağzı 3 Kiraz Merkez Kaleköy 2 Merkez (Hisar) 2 Umurcalı 1 Yağlar 1 Karaman 1 Şemsiler 1 Toplam 34

Örnekleme tarlalarındaki normal gelişme göstermemiş bitkilerden yeteri kadar örnek bel-kürek yardımıyla kökleri, özellikle kılcal kökleri zedelenmeden topraktan çıkarılmıştır. Sökülen bitkilerin kökleri topraktan temizlendikten sonra urlu olup olmadıkları makroskobik olarak kontrol edilmiştir. Topraklı iken bulaşık köklerin gözden kaçması ihtimali düşünülerek tüm bitkilerden kök-ur nematodu türlerinin tespiti için kök örnekleri polietilen torbalara alınarak, örneğin nemini kaybetmemesi için ağzı sıkıca bağlanmıştır. Etiket üzerine örneğin alındığı tarih, alındığı yer, mevkii, tarla sahibinin adı, tarladaki bitki türü ve bitkinin gelişme durumu belirtilmiştir. Bu şekilde hazırlanmış örnekler soğuk bir depoda bekletilmiş ve ertesi gün laboratuvara getirilerek hemen incelemeye alınmıştır. İncelenmesi mümkün olmayan örnekler ise bir kaç gün süreyle, inceleninceye kadar +4ºC‘de buzdolabında saklanmıştır.

Kök-ur nematodlarının bulaşıklılık dereceleri ve yaygınlık oranlarının saptanması amacıyla daha önce seçilmiş olan Çizelge 4.1‘de görülen örnekleme tarlalarına 05-08 Temmuz 2012 tarihlerinde gidilmiştir. Bu örnekleme tarlalarında tarlanın büyüklüğüne göre her tarladan en az 10 bitki olacak şekilde tarlanın köşegenleri yönünde ilerlenerek her 25 adımda bir bitki kılcal köklerin zarar görmemesi için özen gösterilerek alınmıştır. Alınan bu örneklerin bulaşık olup olmadıkları, bulaşık olanların Zeck (1971) skalasına göre köklerindeki ur yoğunluğu dikkate alınarak söz konusu tarlanın kök-ur nematodları ile bulaşıklılık derecesi saptanmıştır (Çizelge 4.2 ve Şekil 4.3). 24

Çizelge 4.2. Kök-ur bulaşıklılık skalası (Zeck, 1971)

Bulaşıklılık Bitkilerdeki belirtileri dereceleri

0 Kök sistemi tümüyle sağlam, gelişme normal ve hiç ur yoktur.

1 Yakın gözlemde görülebilen birkaç küçük ur vardır.

2 Urlar küçük, sayıca 1. den fazla kolaylıkla görülebilmektedir.

3 Kök sistemi normal gelişmiş, fakat, çok sayıda küçük ur vardır. Bazıları birleşmiş durumdadır.

4 Kök sisteminde hafif deformasyon, küçük urlara ilave birkaç büyük ur vardır.

5 Kök sisteminin %25‘ini kaplayan ağır urluluk durumu ve kökün dumura uğramış durumdadır.

6 Kök sisteminin %50‘sini kaplayan iri urlar, ağır urluluk. Kökün fonksiyonunu tamamen kaybetmiş durumdadır.

7 Kök sisteminin %75‘ini kaplayan ağır urluluk. Kök fonksiyonunun kaybolmuş ve verimde belirgin düşüklük belirlenmiştir.

8 Bitkinin toprak üstü organları yeşil, fakat, kök ağır urlu, beslenme ve verimin durmuştur.

9 Bitkide ölüm belirtisi, kök ağır urlarla kaplı ve çürümeye başlamış durumdadır.

10 Bitkinin toprak üstü organlarında kökteki ağır urluluk nedeniyle ölüm, kök tamamen çürümüş ve ölümüştür. 25

Şekil 4.3. Kök-ur nematodu ile bulaşıklılık dereceleri (Zeck, 1971). 26

4.2. Laboratuvar Çalışmaları

Sürvey alanlarındaki kök-ur nematodlarının türlerinin belirlenmesi amacına yönelik olarak arazi çalışmaları sonucunda laboratuvara getirilen urlu köklerden aşağıdaki esaslar dahilinde ilk önce kök-ur nematodu dişileri elde edilmiş, daha sonra daimi preparatları hazırlanmış ve son olarak da teşhis işlemi gerçekleştirilmiştir.

4.2.1. Kök-ur nematodunun dişi bireylerinin bitki materyalinden elde edilmesi

Bitki materyalinde kalıcı endoparazit olarak yaşayan kök-ur nematodu dişilerinin elde edilmesinde Cavaness and Jensen (1955)‘in ―Santrifüj‖ tekniğinden yararlanarak Coolen and D‘Herde (1972) tarafından geliştirilen ―Blender-Elek-Santrifüj Metodu‖ kullanılmıştır. Bu amaçla bulaşık kökler önce akan su altında iyice yıkanıp toprak ve benzeri maddelerden temizlendikten sonra 1-2 cm uzunluğunda parçalara ayırılarak blendera yerleştirilmiştir (Şekil 4.4). Bu materyalin üzerini örtecek kadar su doldurulduktan sonra alet materyalin taze veya sert yapılı oluşuna göre 10-15 saniye veya daha fazla süre ile çalıştırılmıştır. Daha sonra kaba kısımları iri gözenekli bir elekten süzülerek geriye kalan nematodlu solüsyon 70, 140, 200, 325 ve 500 Mesh‘lik eleklerden geçirilmiştir. Elekler üzerinde kalan nematodlu materyal su yardımıyla bir beherde toplanmıştır (Şekil 4.5). Beherde toplanan nematodlu solüsyon santrifüj tüplerine yerleştirildikten sonra, santrifüj 1800-2000 devir/dakika olacak şekilde 3.5-4 dakika çalıştırılmıştır (Şekil 4.6 ve 4.7). Daha sonra tüplerin üst kısmındaki 1/3‘lik su boşaltılıp üzerine şeker solüsyonu (453 gr şeker/1 litre su) ve kaolen konarak tekrar 1.5-2 dakika süreyle çalıştırılmıştır (Şekil 4.8). Böylece, nematodlar kendisiyle aynı yoğunluktaki şekerli su solüsyonu sayesinde yüzeyde asılı kalmaktadır. Bu arada şekerli suya maruz kalan nematodların taksonomik özelliklerini kaybetmemeleri için vücutlarına aldıkları bu şekerli suyun uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu yüzden de nematodlar, tekrar 500 Mesh‘lik elek üzerinde, akan çeşme suyu altında bol su ile yıkanarak incelenmek üzere önce beherlere toplanmıştır (Şekil 4.9). Daha sonra içinde +4ºC‘de TAF [Triethanolamin 2ml, Formalin (%40‘lık Formaldehyd) 7ml, Saf su 91ml] bulunan küçük tüplerde saklanmıştır. 27

Şekil 4.4. Kök-ur nematodu ile bulaşık bitki köklerinin yıkanması.

Şekil 4.5. Kök-ur nematodu ile bulaşık bitkilerin blenderda parçalanarak elde edilen solüsyonun eleklerden geçirilmesi. 28

Şekil 4.6. Eleklerden geçirilerek beherglaslarda toplanan kök-ur nematodlu solüsyonun santrifüj tüplerine yerleştirilmesi.

Şekil 4.7. Eleklerden geçirilerek beherglaslarda toplanan kök-ur nematodlu solüsyonun santrifüj edilmesi. 29

Şekil 4.8. Santrüj edilen kök-ur nematodlu solüsyona kaolen ve şekerli suyun ilave edilmesi.

Şekil 4.9. Şekerden arındırılmış olan kök-ur nematodlu solüsyonun beherglasa alınması. 30

4.2.2. Kök-ur nematodu dişilerinin daimi preparatlarının yapılması

Kök-ur nematodlarının teşhisine yönelik olarak, dişilerinin daimi preparatları yapılan örnek sayısı bulaşık bulunan tarlalardan alınan örneklerle belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Her örnekleme tarlası için bitki köklerinden elde edilen kök-ur nematodu dişilerinden 10-12 adet alan kesiti hazırlanmıştır.

Çizelge 4.3. Sürvey alanında bulaşık olduğu belirlenen örnekleme tarlası sayısı Bulaşık tarla İlçe Bucak Köy Tarla Sayısı sayısı Balabanlı 15 3 Konaklı 6 1 Ovakent Kazanlı 4 2 Merkez 1 0 Kurucuova 9 1 Çaylı 4 1 Kaymakçı Ödemiş Ertuğrulköy 2 0 Merkez 3 0 Kemenler 7 1 Bademli Emirli 6 1 Mescitli 2 0 Küçükavulcuk 2 1 Merkez Yolüstü 1 0 Toplam 62 11 Çömlekçi 8 0 Karaburç 7 1 Yeniköy 5 2 Haliller 3 1 Çayağzı 3 0 Kiraz Merkez Kaleköy 2 1 Merkez (Hisar) 2 0 Umurcalı 1 1 Yağlar 1 0 Karaman 1 0 Şemsiler 1 0 Toplam 34 6

Kök-ur nematodlarının dişilerinin daimi preparatları Taylor and Netscher (1974) tarafından verilen ve Hartman and Sasser (1985) tarafından geliştirilmiş olan ―Perineal Örneklerin Preparasyon Yöntemi‖nden yararlanılarak hazırlanmıştır (Şekil 4.10 ve 4.11).

Şekil 4.10. Kök-ur nematodlarının dişilerinin perineal alan kesitlerinin alınması ve preparatlarının yapılması (Taylor and Netscher,1974; Hartman and Sasser,1985): A) Dişinin %45‘lik Laktik Asit‘te baş kısmından çok ince bistüri yardımı ile kesilmesi; B) Vücut içeriğinin boşaltılarak, Laktik Asit‘te temizlenmesi; C-D) Bistüri ile kare şeklinde perineal alan kesiti alınması; E) Perineal alan kesitinin ters çevrilerek iç kısmının temizlenmesi; F) Perineal alan kesitinin gliserin ortamına aktarılması; G) Saf gliserin içine yerleştirilerek, etiketlenmiş bir preparat. 32

Şekil 4.11. Kökur nematodu dişisine ait perineal alan kesiti (Eisenback,1985).

4.2.3. Kök-ur nematodlarının teşhis çalışmaları

Değişik lokalitelerden elde edilen kök-ur nematodlarının dişi bireylerinin teşhisleri perineal alan kesiti preparatlarından Jepson (1987) esas alınarak, tarafımdan yapılmış, daha sonra Doç. Dr. Galip KAŞKAVALCI tarafından kontrol edilmiştir.

Hazırlanan daimi preparatların teşhis çalışmalarında Leica DFC 295 model mikroskop‘a bağlı video kamera aracılığıyla Leica Application Suite LAS Software Version 4.1.0 yazılım programı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmış olan görüntülerinden yararlanılmıştır (Şekil 4.12).

Şekil 4.12. Kök-ur nematodlarının teşhis çalışmalarında kullanılan düzeneğin genel görünümü. 33

5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

Bu bölümde ilk önce Ödemiş ve Kiraz ilçelerinin turşuluk hıyar yetiştirilen önemli bölgelerinde saptanan Meloidogyne cinsine bağlı türler anal kesitlerine ait özellikler ve yayılışı kısaca açıklanmıştır. İkinci kısımda kök-ur nematodlarının sürvey bölgesindeki yayılışı, köyler esas alınarak bulaşıklılık dereceleri ve yaygınlık oranları halinde çizelgelere işlenerek verilmiştir.

5.1 Ödemiş ve Kiraz (İzmir) İlçelerinin Turşuluk Hıyar Yetiştirilen Alanlarında Saptanan Meloidogyne Cinsine Ait Türler

Kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu tespit edilen ve Çizelge 5.2‘de belirtilen yerlere ait sürvey çalışması sonucunda elde edilen, 17 farklı populasyondan 34 preparat olarak hazırlanan 174 anal kesitin incelenmesi sonucunda saptanan türler bulunma yoğunluklarına göre şöyledir:

1. Meloidogyne incognita % 74,13

2. Meloidogyne javanica % 25,87

5.1.1 Meloidogyne incognita (Kafoid & White, 1919) Chitwood,1949

5.1.1.1 Anal kesit morfolojisi

Anal kesitlerinde stria‘lar çok yakın aralıklarla yerleşmiş, özellikle dorsal ve lateral olarak çok dalgalıdan düze kadar değişen şekillerde olup bazen zigzaglar çizmektedir (Şekil 5.1). ―Dorsal arch‖ adı verilen sırta ait kemer oldukça yüksek kare şeklinde olup, bazen yuvarlaklaşabilmektedir. Lateral alan belirgin değildir, ancak kütiküla üzerindeki çizgiler lateralde kırıklıklarla belirlenebilir. Genellikle bu uçlar çatallanabilmekte ve bu çizgiler vulval ağıza doğru yönelmektedir.

Dorsal arch

Anüs

Vulva

Şekil 5.1. Meloidogyne. incognita‘ ya ait anal kesitler.

5.1.1.2 Konukçuları ve yayılışı

Decker (1969)‘e göre, bu tür, aynı zamanda Almanya, Belçika, Bulgaristan, Endonezya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsrail, İsveç, İtalya, Japonya, Macaristan, Polonya, Rusya ve Türkiye‘de de bulunmaktadır. Williams (1973)‘ a göre, dünya üzerinde tropik ve subtropik bölgelerde büyük bir ekonomik öneme sahiptir ve A.B.D., Afrika, Avusturalya, Hindistan, Japonya, Malezya, Orta ve Güney Amerika‘da, ayrıca Kanada, Kuzey Avrupa ve eski Sovyetler Birliği‘nde seralarda çok yaygındır. Taylor and Sasser (1980)‘e göre, M. incognita tropik bölgelerde en yaygın kök-ur nematodu türlerinden birisidir ve 300 Kuzey ve 350 Güney enlemleri arasında oldukça yaygın bir türdür.

Türkiye‘de M. incognita‘ nın varlığı ilk kez Alkan (1962) tarafından bildirilmiştir. Bora (1970), Karadeniz Bölgesi‘nde sebzelerde ve tütünlerde; Öztüzün (1970), Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde değişik kültür bitkilerinde; Ertürk ve Özkut (1973), Ege Bölgesi bağ alanlarında; Yüksel (1974), Türkiye‘nin hemen her tarafında değişik kültür bitkilerinde; Ertürk vd. (1975 a ve b), Ege Bölgesi‘nde meyve, sebze ve pamuk alanlarında; Borazancı (1976), İzmir ve civarındaki süs bitkisi seralarında; Ağdacı (1978), Güney Anadolu Bölgesi‘nde seralarda yetiştirilen kabakgil bitkilerinde; Ertekin (1994) ve Elekçioğlu vd. (1995), Güneydoğu Anadolu Bölgesi tütün dikim alanlarında değişen yoğunluklarda bulunduğu, Kaşkavalcı ve Öncüer (1999), Aydın‘ın yazlık sebze 35

yetiştirilen alanlarının % 96,3‘ünün Meloidogyne türleri ile farklı yoğunlukta bulaşık olduğunu bildirmişlerdir.

Gürdemir ve Ağdacı (1975), Güney Anadolu Bölgesi sebze seralarında %71.1 oranında; Hekimoğlu (1975), İzmir ve çevresinde Solanaceae familyasına bağlı önemli bitki türlerinde %44,3 oranında; Enneli (1980), İç Anadolu Bölgesi‘nde değişik kültür bitkilerinde %93 oranında; Elekçioğlu (1992), Doğu Akdeniz Bölgesi‘nde önemli kültür bitkilerinde %19 oranında, muz bahçelerinde ise %33 oranında; Pehlivan ve Kaşkavalcı (1992, 1993) Batı Anadolu Bölgesi sanayi domatesi üretim alanlarında %72.97 oranında bulunduğunu bildirmektedirler. Mennan (1996), Bafra ve Çarşamba ovaları yazlık sebze üretim alanlarındaki en yaygın türün, % 65 oranı ile M. incognita olduğunu, bildirmektedir. Kaşkavalcı ve Öncüer (1999), Aydın ili sebze üretim alanlarında yaptıkları çalışmada M. incognita’nın % 80,06, M. javanica’nın % 14,49 ve M. hapla‘nın % 5,45 oranında değişen yoğunluklarda bulunduğunu bildirmektedirler. Örümlü (2003), Ödemiş ilçesi, Bademli beldesinde bitki örneklemesi yapılan meyve fidanlıklarında saptanan Meloidogyne spp. dikkate alındığında en yaygın türün %72,67 oranıyla M. incognita olduğu saptanmıştır. İmren (2007), Diyarbakır ili, sebze ve bağ alanlarının %19,04‘ nin M. incognita ile bulaşık olduğunu belirlemiştir.

Bu çalışma ile M. incognita, Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde inceleme yapılan turşuluk hıyar ekilen tarlaların kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu saptanan alt bölgelerin büyük kısmında değişen oranlarda tespit edilmiştir.

5.1.2 Meloidogyne javanica (Treub, 1885) Chitwood, 1949

5.1.2.1 Anal kesit morfolojisi

Anal kesitleri, genel olarak yuvarlaktan ovale kadar değişmekle beraber, bazen armut şeklinde de olabilir (Şekil 5.2). Stria‘lar düz veya dalgalı olabilmektedir. En tipik özelliği, lateral alanların her iki tarafından bir çift belirgin çizgiyle ayrılmış olmasıdır. Böylece oluşan anal kesit sırt ve karın bölgesi olarak belirgin bir şekilde ayırt edilebilmektedir. Lateral alan kuyruktan itibaren belirli bir uzaklığa kadar görülebilirse de boyun bölgesine kadar uzanamaz. Sırta ait kemer yuvarlak, hafifçe yüksek, bazen de sırt tarafına doğru basılmış ve yassılaşmış durumdadır. Phasmid‘ler genellikle belirgindir. 36

Dorsal arch

Lateral alan

Anüs

Vulva

Şekil 5.2. Meloidogyne javanica‘ ya ait anal kesitler.

5.1.2.2 Konukçuları ve yayılışı

Decker (1969)‘e göre, bu tür, aynı zamanda Almanya, Belçika, Endonezya, Hollanda, İtalya, Mısır, Polonya, Rusya ve Türkiye‘de de bulunmaktadır. Williams (1972)‘a göre, M. javanica, dünya üzerinde tropik ve ılıman bölgelerde geniş ölçüde yaygın bir tür olup, özellikle de yüksek rakımlı yerlerde baskın olan kök-ur nematodu türüdür. A.B.D., Afrika, Avusturalya, Hindistan, İspanya, İsrail, Kıbrıs, Kolombiya, Malezya, Pakistan, Seylan ve Trinidad‘da, ayrıca Kuzey Avrupa‘daki seralarda oldukça yaygındır. Taylor and Sasser (1980)‘e göre, tropik bölgelerde, özellikle de tropikal Afrika, Avusturalya ve Güney Asya‘da muhtemelen en yaygın kök-ur nematodu türü M. javanica‘dır ve M. incognita gibi 300 Kuzey ve 350 Güney enlemleri arasında oldukça yaygındır. Williams (1972)‘ın Goodey et al. (1965)‘a atfen bildirdiğine göre M. javanica 770‘in üzerinde bitki ve varyetesinde zararlı olup, konukçuları arasında asma pek çok baklagil bitkisi, çay, domates, meyve ağaçları, patates, sebzeler, süs bitkileri, tahıllar ve tütün gibi ekonomik öneme sahip birçok bitki yer almaktadır.

Türkiye‘de M. javanica‘nın varlığı ilk kez Alkan (1962) tarafından bildirilmiştir. Aynı şekilde, bu türün Ertürk ve Özkut (1973), Ege Bölgesi bağ alanlarında; Yüksel (1974), Marmara, Ege ve Güney Anadolu Bölgeleri‘nde değişik kültür bitkilerinde; Ertürk vd. (1975 a, b) Ege Bölgesi‘nde meyve, sebze ve pamuk alanlarında; Borazancı (1976), İzmir ve civarındaki süs bitkisi seralarında; Ağdacı (1978), Güney Anadolu Bölgesi‘nde seralarda yetiştirilen 37

kabakgil bitkilerinde; Ertekin (1994) ve Elekçioğlu vd. (1995) Güneydoğu Anadolu Bölgesi tütün dikim alanlarında değişen yoğunluklarda bulunduğunu bildirmişlerdir. Gürdemir ve Ağdacı (1975), Güney Anadolu Bölgesi sebze seralarında %14,9 oranında; Hekimoğlu (1975), İzmir ve çevresinde Solanaceae familyasına bağlı önemli bitki türlerinde %34,1 oranında; Enneli (1980), İç Anadolu Bölgesi‘nde değişik kültür bitkilerinde %2 oranında; Elekçioğlu (1992), Doğu Akdeniz Bölgesi‘nde önemli kültür bitkilerinde örneklerin tümünde %21 oranında, muz bahçelerinde ise %50 oranında; Pehlivan ve Kaşkavalcı (1992, 1993) Batı Anadolu Bölgesi sanayi domatesi üretim alanlarında %27,03 oranında bulunduğunu bildirmektedirler. Hekimoğlu (1975), İzmir ve çevresinde Solanaceae familyasına bağlı önemli bitki türlerinde M. javanica‘nın % 34,1 oranında bulunduğunu bildirmektedir. Kaşkavalcı ve Öncüer (1999), Aydın ilinin yazlık sebze yetiştirilen alanların % 96,3‘ünün Meloidogyne spp. ile farklı yoğunluklarda bulaşık olduğunu bildirmişlerdir. Yapılan çalışma sonucunda bölgede M. javanica (% 14,49) oranında bulunduğu bildirilmiştir. Örümlü (2003), Ödemiş ilçesi, Bademli beldesinde bitki örneklemesi yapılan meyve fidanlıklarında saptanan Meloidogyne spp. dikkate alındığında %2 M. javanica bulunduğu saptanmıştır.

Bu çalışmada M. javanica, Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde inceleme yapılan turşuluk hıyar ekilen tarlaların kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu saptanan alt bölgelerin büyük kısmında değişen oranlarda tespit edilmiştir. 38

5.2. Ödemiş ve Kiraz (İzmir) İlçelerinin Turşuluk Hıyar Yetiştirilen Alanlarında Kök-Ur Nematodlarının Yayılış ve Bulaşıklılık Dereceleri

Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde 2012 yılı Temmuz ayında yapılan sürvey çalışmaları sonucunda her iki ilçenin toplamı olan 96 tarladan 17‘sinin (% 17,71) kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu belirlenmiştir (Çizelge 5.1)

Ödemiş ilçesi tarlalarında sürvey dahilinde örnek alınan 62 tarladan, 11 (%17,74) tanesinin kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu saptanmıştır (Çizelge 5.1). Ödemiş ilçesinde kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu saptanan tarlalara ait köyler Çizelge 5.2‘ de verilmiştir. Bulaşık alanlar incelendiğinde, nematodun özellikle Kazanlı ve Küçükavulcuk köylerine ait tarlalarda yoğun şekilde dağılım gösterdiği görülmektedir.

Kiraz ilçesinde ise örnek alınan 34 tarladan 6‘sının (% 17,64) kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu saptanmıştır (Çizelge 5.1). Kiraz ilçesinde kök-ur nematodu ile bulaşık olduğu saptanan tarlalara ait köyler Çizelge 5.2‘de gösterilmektedir. Kök-ur nematodu Kiraz ilçesinde en fazla Umurcalı, Kaleköy ve Haliller köylerine ait tarlalarda yayılış göstermektedir.

Çizelge 5.1. Ödemiş ve Kiraz (İzmir) ilçelerinde incelenen tarlaların kök-ur nematodu ile bulaşıklık oranları

İncelenen Bulaşık tarla Temiz tarla İlçe tarla adedi Adet Oran (%) Adet Oran (%)

Ödemiş 62 11 17,74 51 82,26

Kiraz 34 6 17,65 28 82,35

Toplam 96 17 17,70 79 82,30

Çizelge 5.2. Ödemiş ve Kiraz (İzmir) ilçelerinde sürvey yapılan köylerin Meloidogyne spp. bulaşıklılık oranları

İncelenen Bulaşık Temiz Bulaşıklık İlçe Bucak Köy tarla adedi tarla tarla oranı (%)

Balabanlı 15 3 12 20,0

Konaklı 6 1 5 16,7 Ovakent Kazanlı 4 2 2 50,0

Merkez 1 0 1 0,00

Kurucuova 9 1 8 11,1

Çaylı 4 1 3 25,0 Kaymakçı Ödemiş Ertuğrulköy 2 0 2 0,00

Merkez 3 0 3 0,00

Kemenler 7 1 6 14,3

Bademli Emirli 6 1 5 16,7

Mescitli 2 0 2 0,00

Küçükavulcuk 2 1 1 50,0 Merkez Yolüstü 1 0 1 0,00

Çömlekçi 8 0 8 0,00

Karaburç 7 1 6 14,3

Yeniköy 5 2 3 40,0

Haliller 3 1 2 33,3

Çayağzı 3 0 3 0,00

Kiraz Merkez Kaleköy 2 1 1 50,0 Merkez 2 0 2 0,00 (Hisar) Umurcalı 1 1 0 100,0

Yağlar 1 0 1 0,00

Karaman 1 0 1 0,00

Şemsiler 1 0 1 0,00

5.2.1 Kök-ur nematodlarının bulaşıklılık dereceleri ve yaygınlık oranları

Sürvey alanlarında incelemeye alınan tarların kök-ur nematodu ile bulaşıklılık dereceleri ve yaygınlık oranları ilçelere göre ayrı ayrı çizelgeler halinde değerlendirilmiştir.

5.2.1.1 Ödemiş ilçesi örnekleme tarlalarında kök-ur nematodlarının bulaşıklılık dereceleri

Ödemiş ilçesindeki sürvey alanlarında incelemeye alınan 62 örnekleme tarlasının bulaşıklılık dereceleri dikkate alındığında, en yüksek bulaşıklılık derecesine sahip örnekleme tarlası Kazanlı (2) tarlası; buna karşılık en düşük bulaşıklılık derecesine sahip örnekleme tarlasının birden fazla olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.3).

Ödemiş ilçesindeki bütün örnekleme tarlaları açısından genel bulaşıklılık durumları dikkate alındığında, en yaygın olan bulaşıklılık derecesi 2 değerinde olan toplam 6 örnekleme tarlası (% 9,68) bulunmuştur (Çizelge 5.4). İnceleme yapılan tüm örnekleme tarlalarının % 98,39‘u ilk 5 skala değerine sahip bir bulaşıklılık durumu göstermekte, buna karşılık % 1,61‘inin 7 skala değerinde olduğu belirlenmiştir. Ağır bulaşık olarak değerlendirilen 8 ve üzerindeki bulaşıklılık derecelerine sahip örnekleme tarlasının bulunmadığı saptanmıştır. Sürvey alanlarında 1, 6, 8, 9 ve 10 bulaşıklılık derecesine sahip örnekleme tarlası tespit edilememiştir. 41

Çizelge 5.3. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Ödemiş İlçesi örnekleme tarlalarındaki bulaşıklılık dereceleri

Örnekleme tarlaları açısından bulaşıklılık dereceleri Sürvey Bucak Alt Bölge Bölgesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Balabanlı 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 2 0

Konaklı 0 0 0 0 3 0

Kazanlı 0 7 0 4 Ovakent Merkez 0

Kurucuova 0 0 0 0 0 3 0 0 0

Çaylı 0 0 2 0

Ödemiş Ertuğrulköy 0 0

Kaymakçı Merkez 0 0 0

Kemenler 0 0 2 0 0 0 0

Emirli 0 0 0 0 0 2

Bademli Mescitli 0 0

Küçükavulcuk 5 0

Yolüstü 0 Merkez 42

Çizelge 5.4. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Ödemiş İlçesi örnekleme tarlalarındaki genel bulaşıklılık durumları

Bulaşıklılık derecesi Örnekleme tarlası adedi Bulaşıklılık durumu (%)

0 51 82,26

1 — —

2 6 9,68

3 2 3,23

4 1 1,61

5 1 1,61 =%98,39

6 — —

7 1 1,61 =%1,61

8 — —

9 — —

10 — — =%0,00

5.2.1.2 Ödemiş ilçesi örnekleme tarlalarında kök-ur nematodlarının yaygınlık oranları

Sürvey alanı örnekleme tarlalarında yaygınlık oranları dikkate alındığında, en yüksek yaygınlık oranına sahip örnekleme tarlaları Kazanlı (2), Kazanlı (4) ve Konaklı (5); buna karşılık en düşük yaygınlık oranına sahip örnekleme tarlaları da Balabanlı (8) ve Kemenler (3) tarlalarıdır (Çizelge 5.5).

Çizelge 5.5. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Ödemiş İlçesi örnekleme tarlalarındaki yaygınlık oranları (%)

Sürvey Bucak Alt bölge Örnekleme tarlaları bölgesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Balabanlı 0 0 0 0 75 0 0 50 0 0 0 0 0 66,66 0

Konaklı 0 0 0 0 100 0

Kazanlı 0 100 0 100 Ovakent Merkez 0

Kurucuova 0 0 0 0 0 80 0 0 0

43 Çaylı 0 0 62,50 0

Ödemiş Ertuğrulköy 0 0 Kaymakçı Merkez 0 0 0

Kemenler 0 0 50 0 0 0 0

Emirli 0 0 0 0 0 80

Bademli Mescitli 0 0

Küçükavulcuk 80 0

Yolüstü 0 Merkez 44

Sürvey alanlarındaki bütün örnekleme tarlaları açısından genel yaygınlık oranları dikkate alındığında kök-ur nematodu yönünden % 82,26‘sı temiz bulunmuştur. İlçedeki en fazla yaygınlık oranı % 61-80 olup, toplam 6 örnekleme tarlası bu aralıkta bulunmuştur (Çizelge 5.6). İnceleme yapılan tüm örnekleme tarlalarının % 3,23‘ünün % 41-60‘lık yaygınlık oranına ve buna karşılık % 14,51‘inin ağır yaygınlık olarak değerlendirilen % 61 ve üzerinde bir yaygınlık oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Ödemiş ilçesi sürvey alanlarında kök-ur nematodlarından 51 adet örnekleme tarlasının temiz olduğu belirlenmiştir.

Çizelge 5.6. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Ödemiş İlçesi örnekleme tarlalarındaki genel yaygınlık durumları

Yaygınlık oranı (%) Örnekleme tarlası adedi Yaygınlık durumu (%)

0 51 82,26

1-20 — —

21-40 — — =%82,26

41-60 2 3,23 =%3,23

61-80 6 9,68

81-100 3 4,83 =%14,51

5.2.1.3 Kiraz ilçesi örnekleme tarlalarında kök-ur nematodlarının bulaşıklılık dereceleri

Kiraz ilçesindeki sürvey alanlarında incelemeye alınan 34 örnekleme tarlasının bulaşıklılık dereceleri dikkate alındığında, en yüksek bulaşıklılık derecesine sahip örnekleme tarlası Kaleköy (1); buna karşılık en düşük bulaşıklılık derecesine sahip örnekleme tarlası Umurcalı (1) olarak bulunmuştur (Çizelge 5.7).

Kiraz ilçesindeki bütün örnekleme tarlaları açısından genel bulaşıklılık durumları dikkate alındığında, en yaygın olan bulaşıklılık derecesi 2 değerinde toplam 2 örnekleme tarlasında (% 5,88) bulunmuştur (Çizelge 5.8). İnceleme yapılan tüm örnekleme tarlalarının % 97,06‘sı ilk 5 skala değerine sahip bir bulaşıklılık durumu göstermekte, buna karşılık % 2,94‘unun 6 skala değerinde olduğu tespit edilmiştir. Ağır bulaşık olarak değerlendirilen 8 ve üzerindeki bulaşıklılık derecelerine sahip örnekleme tarlasının bulunmadığı belirlenmiştir. Sürvey alanlarında 5, 7, 8, 9 ve 10 bulaşıklılık derecesine sahip örnekleme tarlası saptanamamıştır. 45

Çizelge 5.7. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Kiraz İlçesi örnekleme tarlalarındaki bulaşıklılık dereceleri

Örnekleme tarlaları açısından bulaşıklık dereceleri Sürvey bölgesi Bucak Alt bölge 1 2 3 4 5 6 7 8

Çömlekçi 0 0 0 0 0 0 0 0

Karaburç 0 0 0 0 2 0 0

Yeniköy 4 0 0 0 3

Haliller 0 2 0

Çayağzı 0 0 0

Kiraz Kaleköy 6 0 45

Merkez Merkez (Hisar) 0 0

Umurcalı 1

Yağlar 0

Karaman 0

Şemsiler 0

Çizelge 5.8. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Kiraz İlçesi örnekleme tarlalarındaki genel bulaşıklılık durumları

Bulaşıklılık derecesi Örnekleme tarlası adedi Bulaşıklılık durumu (%)

0 28 82,35

1 1 2,94

2 2 5,88

3 1 2,94

4 1 2,94

5 — — =%97,06

6 1 2,94

7 — — =%2,94

8 — —

9 — —

10 — — =%0,00

5.2.1.4 Kiraz ilçesi örnekleme tarlalarında kök-ur nematodlarının yaygınlık oranları

Sürvey alanı örnekleme tarlalarında yaygınlık oranları dikkate alındığında, en yüksek yaygınlık oranına sahip örnekleme tarlaları Kaleköy (1) ve Yeniköy (1); buna karşılık en düşük yaygınlık oranına sahip örnekleme tarlası Umurcalı (1) olarak saptanmıştır (Çizelge 5.9).

Sürvey alanlarındaki bütün örnekleme tarlaları açısından genel yaygınlık oranları dikkate alındığında, % 82,35‘i temiz bulunmuştur. Örnekleme tarlalarındaki en fazla yaygınlık oranı % 61-80 olup, toplam 3 örnekleme tarlası bu aralıkta bulunmuştur (Çizelge 5.10). İnceleme yapılan tüm örnekleme tarlalarının % 2,94‘ ü % 41-60‘lık yaygınlık oranına sahip bir yaygınlık durumu gösterdiği, buna karşılık % 14,71‘i ağır yaygınlık olarak değerlendirilen % 61 ve üzerinde bir yaygınlık oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Kiraz ilçesi sürvey alanlarında kök-ur nematodlarından temiz 28 adet örnekleme tarlası kaydedilmiştir.

Çizelge 5.9. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Kiraz İlçesi örnekleme tarlalarındaki yaygınlık oranları (%)

Örnekleme tarlaları Sürvey bölgesi Bucak Alt bölge 1 2 3 4 5 6 7 8

Çömlekçi 0 0 0 0 0 0 0 0

Karaburç 0 0 0 0 66,66 0 0

Yeniköy 90 0 0 0 70

Haliller 0 62,50 0

Çayağzı 0 0 0

Kiraz Kaleköy 91,66 0 47

Merkez Merkez (Hisar) 0 0

Umurcalı 54,54

Yağlar 0

Karaman 0

Şemsiler 0

Çizelge 5.10. Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Kiraz İlçesi örnekleme tarlalarındaki genel yaygınlık durumları

Yaygınlık oranı (%) Örnekleme tarlası adedi Yaygınlık durumu (%)

0 28 82,35

1-20 — —

21-40 — — =%82,35

41-60 1 2,94 =%2,94

61-80 3 8,82

81-100 2 5,88 =%14,71

5.2.2 Meloidogyne cinsine ait türlerin bulunma oranları

Sürvey alanlarında Meloidogyne cinsine ait türlerin bulunma oranlarının saptanması amacıyla İzmir ili, Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde toplamda 96 örnekleme tarlasındaki bulaşık köklerden 34 preparat halinde toplam 174 anal kesit alınmıştır. Bu anal kesitlerin teşhis sonuçlarına göre, sürvey bölgesinin tümü dikkate alındığında en yaygın tür olarak % 74,13 bulunma oranı ile Meloidogyne incognita olarak tespit edilmiştir. Bunu % 25,87‘ lik oran ile M. javanica takip etmektedir (Çizelge 5.11). Sürvey alanı alt bölgelerinde Meloidogyne spp. bulunma oranları aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir (Çizelge 5.12 ve 5.13).

Çizelge 5.11. Sürvey bölgeleri açısından Meloidogyne spp.‘nin bulunma oranları (%)

M. incognita M. javanica Sürvey bölgesi Anal kesit Bulunma oranı Anal kesit Bulunma oranı sayısı (%) sayısı (%) Ödemiş 82 72,56 31 27,44 Kiraz 47 77,04 14 22,96 GENEL 129 74,13 45 25,87

Çizelge 5.12. Meloidogyne spp.‘nin Ödemiş İlçesi alt bölgeleri açısından bulunma oranları (%)

M.incognita M. javanica Sürvey Alt bölge Anal kesit Bulunma Anal kesit Bulunma bölgesi sayısı oranı (%) sayısı oranı (%) Balabanlı 30 93,75 2 6,25 Ovakent Konaklı 5 50,00 5 50,00 Kazanlı 23 100,00 − − Kurucuova 4 40,00 6 60,00 Kaymakçı Çaylı 8 80,00 2 20,00 Kemenler 3 33,33 6 66,67 Bademli Emirli 9 100,00 − − Merkez Küçükavulcuk − − 10 100,00

Çizelge 5.13. Meloidogyne spp.‘nin Kiraz İlçesi alt bölgeleri açısından bulunma oranları (%)

M.incognita M. javanica Sürvey Alt bölge Anal kesit Bulunma Anal kesit Bulunma bölgesi sayısı oranı (%) sayısı oranı (%) Karaburç 10 100,00 − − Yeniköy 19 95,00 1 5,00 Merkez Haliller 6 60,00 4 40,00 Kaleköy 2 18,19 9 81,81 Umurcalı 10 100,00 − −

Yapılan sürveyler sonucunda, yayılış ve bulaşıklılık seviyelerinin saptanması ile her iki ilçe için bulaşıklık alanları gösteren birer bulaşıklılık haritası çıkartılmıştır (Şekil 5.3 ve 5.4). 50

Meloidogyne incognita Meloidogyne javanica Temiz

Şekil. 5.3. İzmir İli, Ödemiş İlçesi‘nde turşuluk hıyar ekilen tarlaların bulunduğu köylerin kök-ur nematodu ile bulaşıklılık haritası. 51

Meloidogyne incognita

Meloidogyne javanica Temiz

Şekil. 5.4. İzmir İli, Kiraz ilçesi‘nde turşuluk hıyar ekilen tarlaların bulunduğu köylerin kök-ur nematodu ile bulaşıklılık haritası. 52

İzmir ili Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde yapılan sürvey sonucunda turşuluk hıyar üretim alanlarının % 17,70 oranında kök-ur nematodları ile bulaşık olduğu tespit edilmiştir. İlçeler bazında ulaşılan bulaşıklık oranlarının da birbirine yakın sonuçlar verdiği gözlenmiştir. Ödemiş ilçesi sürvey alanlarında bulaşıklılık oranı % 17,74, Kiraz ilçesi sürvey alanlarında ise bulaşıklılık oranı % 17,65 olarak tespit edilmiştir. Kök-ur nematodunun Ödemiş ve Kiraz ilçelerindeki bulaşıklılık oranı aynı olduğu söylenebilir, ancak ilçelerdeki yayılışı farklılık göstermektedir.

Ödemiş ilçesi köylerindeki kök-ur nematodu yayılışının daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bulaşık olduğu tespit edilen köylerin neredeyse tamamında meyve fidan üretimi yapılmaktadır. Örümlü (2003), yapmış olduğu çalışmada Bademli beldesi meyve fidanlıklarından incelenen toprak ve bitki örneklerinin % 32,41‘inin değişen yoğunlukta Meloidogyne spp. ile bulaşık olduğunu saptamıştır. % 72,67‘sinin Meloidogyne incognita, % 2,0‘sinin M. javanica ve farklı oranlarda M. arenaria ile M. hapla türleri olduğu belirlenmiştir.

Benzer şekilde yapılan bu çalışma ile Ödemiş ilçesinde elde edilen sonuçlar % 72,56 oranıyla M. incognita ve % 27,44 oranıyla M. javanica olduğu tespit edilmiş olup, Örümlü (2003) ile kısmen paralellik göstermektedir. Ödemiş ilçesindeki bulaşıklılık tespit edilen köylerde geçmiş yıllarda yoğun şekilde salçalık biber ve pamuk yetiştiriciliğinin yapılmış olduğu öğrenilmiştir. Kök-ur nematodu konukçuları arasında yer almakta olan biber ve pamuk bitkileri zararlı etmenin bölgedeki varlığının geçmişe dayanıyor olabileceğini düşündürmektedir.

Yapılan çalışma sonucunda Kiraz ilçesinin % 77,04 oranıyla M. incognita ve % 22,96 oranıyla olduğu tespit edilmiştir. Kiraz ilçesinde köylerde kök-ur nematodu ile bulaşık alan daha dar bir yayılış göstermektedir. Ovada geçmiş yıllarda yapılmış ve örnek teşkil edebilecek bir çalışma bulunmamaktadır. Kök-ur nematodu varlığını ve yayılışını inceleyen ilk çalışma niteliğindedir. Survey alanı içerinde örnek alınarak incelenmiş ve bulaşık olduğu saptanmış köylerde uzun yıllar tek ürün olarak tütün yetiştiriciliği yapılmıştır. Tütün bitkisinin kök-ur nematodu konukçuları arasında olduğu bilinmekte olup, üreticilerle yapılan sözlü görüşmelerde kök-ur nematodu varlığının yörede eskilere dayandığı bildirilmektedir. Şu an bölgede gözlenen üretim deseni ise turşuluk hıyar üretimi dışında yem bitkilerinden oluşmaktadır. 53

Ovada hakim olan iklim koşulları ve mevcut olan sulama kaynakları yılda iki bazen üç ürün yetiştirilmesine imkan sağlamaktadır. Ancak yaptığımız gözlemlerde turşuluk hıyar üretilen arazilerin büyük kısmında hem bahar hem de güz tek ürün yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu durum kök-ur nematodu konukçusunun yılın neredeyse tamamında tarlada bulunmasına ve zararlının populasyonunu arttırmasına olanak sağlaması anlamına gelmektedir. Baharda yapılan erkenci üretimde kök-ur nematodu zararı güz üretim dönemine göre daha az görülmektedir. Bunun sebebi baharda iklim koşullarının kök-ur nematodunun aktif olabileceği optimum sıcaklığa henüz ulaşmamış olmasıdır. Uygun sıcaklık oluştuğunda ise turşuluk hıyar bitkisi gelişimi sağlanmış olduğundan verim kaybının daha az görüldüğü gözlenmiştir.

Yöredeki kök-ur nematodu türlerini saptamaya yönelik yapılan teşhis çalışması sonucunda hakim türün M. incognita olduğu saptanmıştır. Dünyanın ve Türkiye‘nin bir çok farklı ülkesinde yapılan çalışmalar sonucunda da (Sasser and Carter, 1985; Mani and Haini, 1996; Öztüzün, 1970; Mennan ve Ecevit, 1996; Kaşkavalcı ve Öncüer, 1999) en yaygın türün M. incognita olduğu bulunmuştur. Hakim olan ikinci tür ise M. javanica olarak tespit edilmiştir. Her iki tür de daha önce İzmir çevresinde yapılmış çalışmalarla uyum göstermektedir (Hekimoğlu, 1975; Kaşkavalcı ve Öncüer, 1999).

Ödemiş ve Kiraz Ovası‘nda bazı alt bölgelerde M. incognita ya da M. javanica hakim tür olarak karşımıza çıkarken bulaşık tarlaların çoğunda M. incognita ve M. javanica türlerinin karışık populasyon halinde bulunduğu gözlenmiştir. Yapılan sürveyler sonucunda hem Ödemiş Ovası hem de Kiraz Ovasında kök-ur nematodunun Küçük Menderes Nehri ve nehir kollarından sulanan alanlarda yoğun olarak yayılış göstermesi; sulama suyu ile yayıldığını ve ilerleyen tarihlerde daha fazla yayılarak, zararını arttırabileceğini düşündürmektedir (Şekil 5.5 ve 5.6).

Her iki ovada üreticiler ile yapılan görüşmelerde özellikle yoğun bulaşıklık tespit edilen alanlarda çoğunlukla karık sulama yöntemi kullanılmaktadır. Ayrıca bu tarlalarda çift sıralı yetiştirme yöntemi tercih edilmektedir (Eşiyok ve Duman, 2003). Bu yöntemde karık çevresindeki kökler birbirlerine ve sulama suyuna yakın olarak yerleşetirldiğinden kök-ur nematodlarının kolaylıkla diğer köklere geçtiği bilinmektedir. Karık sulama yöntemi zararlının tarlanın diğer kısımlarına su ile taşınmasına ve tarladaki yaygınlığın artmasına sebep olmaktadır. 54

Bu çalışma ile İzmir ili, Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde turşuluk hıyar yetiştirilen alanlarda kök-ur nematodu varlığı tespit edilerek, bölgedeki bulaşıklılık oranları ortaya konulmuş ve bulaşıklılık haritaları çıkartılmıştır. Bu çalışmanın bundan sonra yapılacak çalışmalara yol göstermesi açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

Şekil 5.5. Küçük Menderes Nehri‘nin Ödemiş İlçesi‘nde bulunduğu alanı gösteren harita (Anonymous, 2012b).

Şekil 5.6. Küçük Menderes Nehri‘nin Kiraz İlçesi‘nde bulunduğu alanı gösteren harita (Anonymous, 2012b). 55

6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Yapılan çalışma sonucunda, İzmir İli, Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde turşuluk hıyar üretimi yapılan alanlarda kök-ur nematodlarının yayılış ve bulaşıklılık gösterdiği saptanmıştır. Bölgede kök-ur nematodu ile ilgili bir veri temeli oluşturulmuş ve ileride yörede ürün deseninde meydana gelebilecek olan olası değişmeler karşısında kök-ur nematodları açısından ne gibi sorunların ortaya çıkabilme olasılığı ortaya konmuştur. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. İzmir İli, Ödemiş ve Kiraz ilçeleri turşuluk hıyar üretimi yapılan bölgelerde zararlının yayılış alanlarını saptanması amacıyla inceleme yapılan 96 örnekleme tarlasının 17 tanesinin değişen yoğunlukta bulaşık olduğu belirlenmiştir.

2. Bu çalışmada Ödemiş ilçesi 62 adet örnekleme tarlası ve 11 adet bulaşık tarla ile % 17,74, Kiraz ilçesi ise 34 adet örnekleme tarlası ve 6 adet bulaşık tarla ile % 17,65 oranında kök-ur nematodu ile bulaşık bulunmuştur.

3. Yöredeki kök-ur nematodu türlerini saptamaya yönelik teşhis çalışmaları sonucunda her iki ilçede hakim türün Meloidogyne incognita olduğu belirlenmiştir.

4. Ödemiş İlçesi‘nde % 72,56 oranında M. incognita, % 27.44 oranında ise M. javanica varlığı; Kiraz İlçesi‘nde ise % 77,04 oranında M. incognita, % 22,96 oranında ise M. javanica varlığı tespit edilmiştir.

5. Bu çalışmada elde edilen bir diğer sonuç ise bulaşık olduğu tespit edilen tarlalardaki kök-ur nematodu yaygınlık oranının yüksek olmasıdır. Yörede tespit edilen en düşük yaygınlık oranı % 50 olarak bulunmuştur.

6. Çalışma esnasında görüşülen çiftçilerin kök-ur nematodunu tanımadığı anlaşılmıştır. Bitkinin toprak üstü kısımlarındaki belirtiler bir çok hastalık ve bitki besin elementi noksanlığından kaynaklanan belirtiler ile karıştırabilmektedir. Bitki köklerinde meydana gelen belirtiler ise patatesleşme ve mantar hastalığı gibi yöresel isimlerle bilinmektedir. Zararlı etmen doğru olarak bilinmediği için etkili bir mücadele yapılamamaktadır. 56

Bu çalışma sonucunda ortaya çıkan bu bilimsel gerçeklerin ışığı altında bundan sonra bölgede üzerinde durulması gereken konular aşağıdaki gibi önerilebilir:

Kök-ur nematodlarının turşuluk hıyar dışında tütün ve patates gibi diğer kültür bitkilerindeki ve hatta yabancı otlardaki bulunma durumları, dağılışları, varsa yeni ırk ve yeni türleri, yoğunlukları ve zararları ile ilgili çalışmaların yürütülmesi gerekmektedir.

Kök-ur nematodlarının mücadelesi ile ilgili entegre mücadele kapsamında yer alan başta kültürel önlemler, biyolojik mücadele yöntemleri ve kimyasal mücadele yöntemlerinin yer aldığı çalışmalar yapılmalıdır.

Bölgede çoğunlukla tercih edilen sulama sistemi olan karık sulama yönteminin zararlı ve hastalık etmenlerinin yayılışını kolaylaştırdığı ve tercih edilmemesi gerektiği anlatılmalıdır. Üreticiler hem suyun etkili şekilde kullanılması hem de kök-ur nematodunun yayılışına etkisi yönünden damlama sulama sistemine geçilmesi konusunda bilgilendirilmedirler.

Münavebe, gübreleme, ekim nöbeti ve bunun gibi kültürel önlemlerin entegre mücadele prensipleri içinde kök-ur nematodu populasyonları üzerinde etkileri konusunda çalışmalar yürütülmelidir.

Kök-ur nematodu hakkında bilgi sahibi olan üreticilerin zararlıyı ve belirtilerini tanıması sayesinde doğru bir şekilde teknik bilgi alabilecekleri noktalara başvuracakları düşünülmektedir. Kök-ur nematodu hakkında bölgede bilgisi olan çiftçi sayısının arttırılması gerekmektedir. Ödemiş ve Kiraz ilçelerinde özellikle bulaşıklığın belirlendiği köylerde Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlükleri aracılığı ile bilgilendirme toplantıları yapılmasında fayda olduğu düşünülmektedir. Toplantılarda zararlı etmenin ekolojisi, bir sonraki yıla varlığını ne şekilde sürdüğü, bulaşma yolları ve zarar dereceleri anlatılmalı ve bu sayede daha bilinçli üretim yapmaları sağlanmalıdır. 57

KAYNAKLAR DİZİNİ

Agrios, N.G., 1988, Plant Pathology. Academic Press, Inc. London: 703–745 p. Ağdacı, M., 1978, Güney Anadolu Bölgesi‘nde yetiştirilen kabakgillerde (Cucurbitaceae) zarar yapan kök-ur nematodu türleri (Meloidogyne spp.)‘nin tespiti ile zarar oranları ve yayılışları üzerine araştırmalar. Adana Bölge Zir. Müc. Araş. Ens. Md. Teknik Bülteni, No:47. Aktan, N., Kalkan, H. ve Yücel, U., 1999, Turşu Teknolojisi. E.Ü. Ege Meslek Yüksek Okulu Yayınları No:23. E.Ü. Basımevi. Bornova-İzmir. Akyazı, F. ve Ecevit, O., 2011, Tokat İli sebze alanlarındaki kök-ur nematod (Meloidogyne spp.)‘ larının yayılışları ve tür tespiti. Anadolu Tarım Bilim Dergisi, 2011, 26(1):1-9. Alkan, B., 1962, Türkiye‘nin zararlı nematod (Nematoda) faunası üzerinde ilk incelemeler. Bitki Koruma Bülteni, 12:17-25. Anonymous, 2010, FAO İstatistik veri tabanı, www.fao.org.com Erişim Tarihi: 27.06.2012 Anonymous, 2012a, Ödemiş İlçesi‘nin bulunduğu yer, www.earth.google.com Erişim Tarihi: 20.12.2012 Anonymous, 2012b, Kiraz İlçesi‘nin bulunduğu yer, www.earth.google.com Erişim Tarihi: 20.12.2012

Antalya İhracatçılar Birliği, 2011, Antalya İhracatçılar Birliği http://www.aib.gov.tr/html/istatistik/ Erişim Tarihi 28.03.2011. Basım, E., Yardımcı, N., Arıcı, E. ve Söğüt, M.A., 2002, Isparta İlinde sera sebzelerindeki bakteriyel, viral, ve fungal hastalıklar ile nematod zararlılarının belirlenmesi. S.D.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(3):92-105. Bergeson, G.B., 1968, Evaluation of factors contributing to the pathogenicity of Meloidogyne incognita. Phytopathology, 58:49-53. Bora, A., 1970, Karadeniz bölgesi bitki parazit nematodlarının tür ve yayılış alanlarının tesbiti ve ilaçlı mücadele imkânları üzerinde araştırmalar. Bitki Koruma Bülteni, 10(1):53–71. Bora, T. ve Karaca, İ. 1970, Kültür Bitkilerinde Hastalığın ve Zararın Ölçülmesi. Ege Üniversitesi Yardımcı Ders Kitabı, Yayın No: 167, E.Ü. Matbaası, Bornova-İzmir, 8s. 58

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Borazancı, N., 1976, İzmir İli ve Civarındaki Seralarda Yetiştirilen Süs Bitkilerinde Bitki Paraziti Nematod Türlerinin Tesbiti ve Zarar Dereceleri Üzerinde Çalışmalar. E. Ü. Ziraat Fakültesi, Entomoloji ve Zirai Zooloji Kürsüsü, İhtisas Tezi (Basılmamış), Bornova, 84s. Cavaness, F.R. and Jensen, H.J., 1955, Modification of the centrifugal- flotation technique for isolation and concentration of nematodes and their eggs from soil and plant tissue. Proceedings of the Helminthological Society of Washington, 22:87-89. Chitwood, B.G., 1949, ― Root-Knot Nematodes ‖- Part I, A Revision of the Genus Meloidogyne Goeldi, 1887.Proceedings of the Helminthological Society of Washington, 16 (2):90-104. Coolen, W.A. and D’Herde, C.J., 1972, A Method for the Quantitative Extraction of Nematodes from Plant Tissue. Publication of the State Nematology and Entomology Research Station, Merelbeke, Belgium, 77 p. Cyrus, A., Shahcheraghi, M. and Sharafeh, M., 1979, Recent studies on distribution and control of the root-knot nematodes (Meloidogyne spp.) in Southern Iran. Proceedings of the Second Research & Planning Conference on Root-Knot Nematodes, Meloidogyne spp. Athens (Greece) November, 26- 30, 40-51p.

Decker, H., 1969, Plant Nematodes and Their Control (Phytonematology) (Ed. N.M. Sveshnikova). Translated from Russian by USDA and NSF, Washington D.C. Amerind Publ. Co. Put. Ltd., New Delhi, 540p. Diker, T., 1957, A brief discussion of the root-knot nematodes in the sugar beet growing areas of Turkey. Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten and Pflanzenschutz, 64. Band, Jahrgang 1957, Heft 7-10 Seite 490-493, Stuttgart. Diker, T., 1959, Nebat Parazit Nematodları. Türk. Şek. Fab. Neşr. No: 70. Mars T. ve S.A.Ş. Matbaası, Ankara, 98 s.

Doucet, M.E. and Pınochet, J., 1992, Occurence of Meloidogyne spp. in Argentina. Supplement to Journal of Nematology, 24(4S):765-770. Eisenback, J.D. and Triantaphyllou, H.H., 1991, Meloidogyne Species and Race. In: Manual of Agricultural Nematology, Ed. by: W. R. NICKLE, 191- 250.Newyork, USA, Marcel Dekker Inc. 59

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Elekçioğlu, İ.H., 1992, Untersuchungen zum Auftreten und zur Verbieitung phytoparasitarer Nematoden in den landwirtschftelichen Hauptkulturen des ostmediterranen Gebietes der Turkei. (Doğu Akdeniz Bölgesi Önemli Kültür Bitkilerindeki Nematod Türleri ve Bölgedeki Dağılışları Üzerinde Araştırmalar). Plits 10(5),120p. Elekçioğlu, İ. H., Ohnesorge, B., Lung G. and Uygun, N., 1994, Plant parasitic nematodes in the east mediterranean region of Turkey. Nematologia Mediterranea, 22:59-63. Elekçioğlu, İ.H., ve Uygun, N., 1994, Occurrence and distribution of plant parasitic nematodes in cash crop in eastern mediterranean region of Turkey. Proc. of Phytopathological Union, Kuşadası, Aydın, Türkiye, 409- 410 s. Elekçioğlu, İ.H., Enneli, S., Öztürk, G., Tekin, İ. ve Gözel, U., 1995, GAP Bölgesinde sorun olabilecek önemli bitki paraziti nematodlar ve alınması gerekli önlemler. GAP Bölgesi Bitki Koruma Sorunları ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildirileri, 27-29 Nisan, 1995, Şanlıurfa, 422-498 s (435s). Emmanuel, P., 1979, Distribution and control of Root-knot nematodes in Crete. Proceedings of the Second Research & Planning Conference on Root-Knot Nematodes, Meloidogyne spp. Athens (Greece) November, 26-30, 30-34 p.

Enneli, S., 1980, İç Anadolu Bölgesinde Yetiştirilen Domateslerde Zararlı Kök-Ur Nematodu (Meloidogyne incognita Chitwood)‘un Tanımı, Biyolojisi, Histopatolojisi Ve Patojenitesi Üzerinde Araştırmalar. A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi (Basılmamış), Ankara, 129s. Ertekin, N., 1994, Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde tütünlerde zararlı bitki paraziti nematodların belirlenmesi ve ilaçlı mücadelesi üzerinde çalışmalar.Zir. Müc. Ar. Yıll. T.C. Tar. ve Köy. Bak. Tar. Ar. Gn. Md. Bit. Kor. Ar. Dai. Başk. No:24-25 (1989-1990):108-109. Ertürk, H., Özkut, S., Borazancı, N., Hekimoğlu, G. ve Arınç, Y., 1975a, Bitki zararlısı nematodların Pamuk Solgunluk etmenleri ile ilişkileri ve korunma yolları. Bitki Koruma Bülteni 15(2):69-96. Ertürk, H., Özkut, S. ve Borazancı, N., 1975b, Ege Bölgesi Kök-ur nematod türlerine (Meloidogyne incognita ve M. javanica) Nemaguard şeftali anacının dayanıklılığı üzerinde araştırmalar. Tarım Bakanlığı Zir. Müc. Zir. Karantina Gn. Müdürlüğü, Bitki Koruma Bülteni, 15(1):58-65. 60

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Ertürk, H. ve Özkut, S., 1973, Ege Bölgesi şartlarında kök-ur nematodlarına dayanıklı asma anacı araştırılması. IV. Bilim Kongresi, 5–8 Kasım, Ankara. Eşiyok, D. Ve Duman, S., 2003, Turşuluk (kornişon) hıyar yetiştiriciliği. Dünya Yayıncılık, GIDA, Sayı: 2003/03, 86-89: Sayı: 2003/4, 58-60. Franklin, M.T., 1957, Review of the Genus Meloidogyne. Nematologica II Suppl.: 387-397. Gediz, A., 1952, Türkiye Şekerpancarı Sahalarında Kök Solucanı (Heterodera marioni Cornu). Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Neş. No: 21, Ankara. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2011, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İstatistik Veri Ağı, http://iva.tarim.gov.tr/ Erişim Tarihi: 05.03.2012. Gürdemir, E. ve Ağdacı, M., 1975. Güney Anadolu Bölgesi sebze seralarında zarar yapan kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.) üzerinde sürvey çalışmaları. Bitki Koruma Bülteni, 15(3):176–181. Güven, S., 1998, Turşu Üretim Tekniği. Tarımsal Araştırmaları Destekleme ve Geliştirme Vakfı Yayın No:32. 1-88, Yalova. Hartman, K.M. and Sasser, J.N., 1985, Identification of Meloidogyne species on the basis of differantial host test and perineal pattern morphology, pp 69-77. (In: ―An Advanced Treatise on Meloidogyne, II. Methodology.‖ Eds. K.R. Barker, C.C. Carter and J.N. Sasser). Printed by North Carolina State University Graphics, Raleigh, North Carolina, 223p. Hekimoğlu, G., 1975, İzmir ve Çevresi Solanaceae Familyasına Ait Önemli Bitki Türlerinde Kök-Ur Nematodlarının (Meloidogyne spp.) (Nematoda: Heteroderidae) Tanınmaları, Zararı ve Populasyon Yoğunlukları Üzerinde Araştırmalar. Bölge Zir. Müc. Araş. Enst., Bornova, İzmir, 113s. Hirschmann, H., 1985, The genus Meloidogyne and morphological characters differantiating its species, pp 79-93. (In: ―An Advanced Treatise on Meloidogyne, I. Biology and Control ‖ Eds. J.N. Sasser and C.C. Carter). Printed by North Carolina State University Graphics, Raleigh, North Carolina, 422p.

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

İmren, M., 2007, Diyarbakır İli buğday, sebze ve bağ alanlarında önemli bitki paraziti nematod türlerinin belirlenmesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 116s.İyriboz, N., 1934, Şekerpancarı Hastalıkları. Resimli Ay Matbaası, T.L.Ş., İstanbul. Jepson, S.B., 1987, Identification of Root-Knot Nematodes (Meloidogyne species). CAB International Institute of Parasitology, Wallingford, Oxon, UK, 265p. Jovanni, V., 1994, The main parasitic nematodes on agricultural crops in Albania and their control. Bulletin OEPP/ EPPO Bulletin 24:423-427.

Kaşkavalcı, G. ve Öncüer, C., 1999, Aydın ilinin yazlık sebze yetiştirilen önemli bölgelerinde bulunan Meloidogyne Goeldi, 1887 (Tylenchida: Meloidogynidae) türlerinin yayılışları ve ekonomik önemleri üzerinde araştırmalar. Türkiye Entomoloji Dergisi, 23(2):149-160. Katı, T., 2006, Samsun İli Bafra ve Çarşamba İlçeleri Seralarındaki Kök-Ur Nematodları (Nematoda: Meloidogynidae: Meloidogyne spp.) Tür ve Irklarının Tespiti İle Yayılış ve Bulaşıklık Oranları Üzerinde Araştırmalar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, O.M.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 60s. Khan, H.U., Mukhtar, T., Ahmad,R. and Iqbal, M.A., 2006, Studies on the distribution and control of Meloidogyne root-knot nematodes in Faisalabad and Lahore divisions, Pakistan. Pakistan Journal of Nematology, 24(1):57-64. Koliopanos, C.N., 1979, Contribution to the study of Root-knot nematodes, Meloidogyne spp. in Greece. Proceedings of the Second Research & Planning Conference on Root-Knot Nematodes, Meloidogyne spp. Athens (Greece) November, 26-30, 35-39p. Mani, A. and Al Hinai, M., 1996, Host range and distribution of Meloidogyne incognita and M. javanica in the Sultanate of Oman. Nematropica, 26:73-79.

Mennan, S., 1996, Çarşamba ve Bafra Ovaları Yazlık Sebze Üretim Alanlarındaki En Yaygın Tür Olan M. incognita‘nın Morfolojisi, Domatesteki Biyolojisi ve Kök-Ur Nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın Ovalardaki Yayılışı İle Bulaşıklık Oranları Üzerinde Araştırmalar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, O.M.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, 68 s. 62

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Mennan, S. ve Ecevit, O., 1996, Bafra ve Çarşamba ovaları yazlık sebze ekim alanlarındaki kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın biyolojisi, yayılışı ve bulaşık oranları üzerine araştırmalar. Türkiye 3. Entomoloji Kongresi Bildirileri, 700–705. Mısırlıoğlu, B. ve Ulutaş, E., 2011, Ege ve Akdeniz Bölgelerinde potansiyel tohumluk patates üretim alanlarının bitki paraziti nematodlar yönüyle incelenmesi. Türkiye IV. Bitki Koruma Kongresi 28-30 Haziran 2011, Kahramanmaraş. Mullin, B.A., Abawı, G.S., Corrales Pastor, M.A. and Kornegay, J.L., 1991, Root-knot nematodes associated whit beans in Colombia and Peru and related yield loss. Plant Protection, 75(12):1208-1211. Netscher, C. and Sikora, R.A., 1990, Nematode Parasites of Vegetables. Chapter 7, pp 237-283. (In: ― Plant Parasitic Nematodes in Subtropical and Tropical Agriculture ‖ Eds. M. Luc, R.A. Sikora and J. Bridge). CAB International Institute of Parasitology, Wallingford, Oxon, UK, 629p. Nyczepır, A.P., O’bannon, J.H., Santo G S. and Fınley, A.M., 1982, Incidence and distinguishing characteristics of Meloidogyne chitwoodi and M. hapla in potato from the Northwestern United States. Journal of Nematology, 14(3):347-353.

Örümlü, A,E., 2003, Bademli ( Ödemiş- İzmir) Beldesi Meyve Fidanlıklarındaki Nematolojik Sorunlar Üzerine Araştırmalar. Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Ensititüsü, İzmir, 69s. Özarslandan, A. ve Elekçioğlu İ. H., 2003, Bazı hiyar, domates ve biber çeşitlerinin Kök-ur nematodları (Meloidogyne javanica Chitwood, 1949 ırk-1 ve M. incognita Chitwood, 1949 ırk-2) (Nemata: Heteroderidae)'na karşı dayanıklılıklarının araştırılması. Türkiye Entomoloji Dergisi, 27(4): 279-291. Özarslandan, A., 2009, Türkiyenin Farklı Bölgelerinden Alınan Kök-Ur Nematodu Türlerinin (Meloidogyne spp.) Tanısı ve Bazı Kök-Ur Nematodu Populasyonlarının Virülentliğinin Belirlenmesi. Doktora Tezi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 84s.

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Özarslandan, A. ve Elekçioğlu, İ.H,. 2010, Türkiye‘nin farklı alanlarından alınan kök-ur nematodu türlerinin (Meloidogyne spp.) (Nemata: Meloidogynidae) moleküler ve morfolojik tanılama ile belirlenmesi. Türk. Entomoloji Dergisi, 2010, 34(3):323-335. ISSN 1010-6960. Öztüzün, N., 1970, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi kültür bitkilerine arız olan bitki parazit nematodları üzerinde sürvey çalışmaları. Tarım Bakanlığı Zir. Müc. Zir. Karantina Genel Müdürlüğü, Bitki Koruma Bülteni, 10(3):180-198. Pehlivan, E., 1994, Nematoloji. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları Ders Notları No: 35. E.Ü. Ziraat Fakültesi Ofset Basımevi, Bornova-İZMİR, 78s. Pehlivan, E. ve Kaşkavalcı, G., 1992, Sanayi domatesi üretim alanlarında Kök-ur nematodları (Meloidogyne spp.)‘nın yayılışı ve bulaşıklılık oranı üzerinde araştırmalar, SANDOM Çalışma Raporu,Yayın No.6: 61-68. Pehlivan, E. ve Kaşkavalcı, G., 1993, Sanayi domates üretim alanlarında kök-ur nematodlarının (Meloidogyne spp) yayılışı ve bulaşıklık oranı üzerinde araştırmalar. SANDOM Çalışma Raporu, No:6: 61–68. Ritter, M., 1971, Nematode injurious to tomato, eggplant and sweet pepper in the Mediterranenan area. C.R. III J. Phyti. Ot. Phytopharm. Circum Medit., Sassari, Tempio, 4p. Sasser, J.N., 1977, Worldwide dissemination and importance of the Root-knot Nematodes, Meloidogyne spp. Journal of Nematology, 9(1):26-29. Sasser, J.N., 1979, Economic Importance of Meloidogyne in Tropical Countries. In: Lamberti, F., Taylor, C.E. (ed). Root-knot Nematodes (Meloidogyne spp.) Systematics, Biology and Control. Academic Pres, London-New York- San Francisco, 359-374s. Sasser, J.N. and Carter, C.C., 1985, Overview of The Internatioanal Meloidogyne Project, 1974-1984. In: Sasser, J.N., Carter, C.C. (eds). An Advanced Treatise on Meloidogyne: Biology and Control. North Carolina State University Grafics, 19-24 s. Seshadri, A.R., 1970, Plant Protection of Nematology, Indian Councill Of Agricaultural Research Press, New Delhi, 520p. Siddiqi, M.R., 1986, Tylenchida : Parasites of Plants and Insects. Commonwealth Institute of Parasitology, CAB, Wallingford, Oxon, UK, 645p. 64

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Siddiqi, M.R., 2000, Tylenchida Parasites of Plants and Insects. CABI Publishing. CAB International, Wallingford, UK. 2 nd. Editon, s. 805. Söğüt, M.A., 1996, Akdeniz Bölgesi‘nde Sebze Alanlarında Bulunan Kökurnematodu Türleri (Meloidogyne spp.) ve Irklarının Belirlenmesi ile M. incognita Chitwood Irk-2‘nin Farklı Domates Çeşitlerinde Bazı Biyolojik Özelliklerinin Araştırılması. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çukurova. Söğüt, M.A. ve Elekçioğlu, İ.H., 2000, Akdeniz Bölgesi‘nde sebze alanlarında bulunan Meloidogyne Goeldi, 1892 (Nemata : Heteroderidae) türlerinin ırklarının belirlenmesi. Türkiye Entomoloji Dergisi, 24(1):33–40. Stephan, Z.A., 1979, The survey program of IMP project in Iraq. Proceedings of the Second Research & Planning Conference on Root-Knot Nematodes, Meloidogyne spp. Athens (Greece) November, 26-30, 64-66p. Şahin, İ., 1985, Turşu. Tarımsal Araştırmaları Destekleme ve Geliştirme Vakfı Yayın No: 11, 1-65, Yalova. Taylor, A.L., 1987, Identification and estimation of Root-Knot Nematode species in mixed populations. Florida Department of Agriculture & Consumer Services, Division of Plant Industry, Bulletin 12, Contribution No: 335, Gainesville, FL, 73p. Taylor, A.L. and Sasser, J.N., 1980, Biology, Identification and control of Root- Knot Nematodes (Meloidogyne species). International Meloidogyne Project Contract No: AID/ ta-c–1234. North Carolina State University Graphics, Raleigh, North Carolina, 111 pp. Taylor, D.P. and Netscher, C., 1974, An improved technique for preparing perineal patterns of Meloidogyne spp. Nematologica, 20:268-269. Türkiye İstatistik Kurumu, 2008, Türkiye‘de sebze üretim miktarları. www.tuik.org.tr.

Tzortzakakis, E.A., Blok, V.C., Phillips, M. S. and Trudgill, D.L., 1999, Variation in root-knot nematode (Meloidogyne spp.) in Crete in relation to control with resistant tomato and pepper. International Journal of Fundamental and Applied Nematological Research, Nematology, Crete, Greece, 1(5):499-506. 65

KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)

Ulutaş, E., 2010, Ege Bölgesi Patates Üretim Alanlarında Bulunan Önemli Bitki Paraziti Nematodların Belirlenmesi ve Bitki Gelişimine Etkileri, Basılmamış Doktora tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 91s. Wallace, H.R., 1963, The Biology of Plant Parasitic Nematodes. Edw. Arnd. LTD: London, 280p. Webster, J.M., 1972, Economic Nematology. Academic Press London, Newyork, 563. Whitehead, A.G., 1968, Taxonomy of Meloidogyne (Nematodea: Heteroderidae) with descriptions of four new species. Trans. zool. Soc. Lond., 31(3): 263- 401. Williams, K.J.O., 1972, Meloidogyne javanica. C.I.H. Descriptions of Plant- Parasitic Nematodes. Set 1 No: 3, 4p. Williams, K.J.O., 1973, Meloidogyne incognita. C.I.H. Descriptions of Plant- Parasitic Nematodes. Set 2 No: 18, 4p.

Yaş Sebze Meyve Sebze İhracatçı Birlikleri, 2012, Yaş Meyve Sebze Portalı, http://yms.org.tr/istatistik.aspx Erişim Tarihi: 04.01.2012. Yıldız, V., Güneş, Ç., Bulun, N. ve Gözel, U., 2009, Ödemiş İlçesi (İzmir) patates üretim alanlarında tespit edilen kök-ur nematodu Meloidogyne chitwoodi ( Goeldi,1892, Nemata: Heteroderidae) Türkiye III. Bitki Koruma Kongresi 15-18 Temmuz 2009, Van. Yüksel, H., 1966, Karadeniz Bölgesinde tesadüf edilen Meloidogyne incognita varyasyonu hakkında. Tarım Bakanlığı Zir. Müc. Zir. Karantina Genel Müdürlüğü, Bitki Koruma Bülteni, 6(1):35-38. Yüksel, H., 1974, Kök-ur nematodlarının (Meloidogyne spp.) Türkiye‘deki durumu ve bunların populasyon problemleri üzerinde düşünceler. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(1):83-105 (Ayrı Baskı).

Zeck, W.M., 1971, A rating scheme for field evaluation of Root-knot nematode infestation. Pflanzenschutz Nachrichten, Bayer. Published by Farbenfabriken Ag. Leverkusen, 10:141-144. 66

ÖZGEÇMİŞ

1987 yılında Bulgaristan da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini İzmir‘ de tamamladı. 2005 yılında başladığı Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü‘nü 2010 yılında bitirdi. Eylül 2010 tarihinde Ege Üniversitesi Bitki Koruma Anabilim Dalı‘ ında Yüksek Lisans eğitimine başladı. Haziran 2011 yılında Kiraz Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü‘ ne atandı. Halen bu görevde çalışmalarına devam etmektedir.

67 xix

EKLER

Ek Çizelge 1. Ödemiş İlçesi‘nde örnek alınan tarlaların koordinatları Sıra İlçe Bucak Köy Koordinatları No

N 38º 09′ 45′′ 1 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 74′′ N 38º 08′ 95′′ 2 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 79′′ N 38º 08′ 60′′ 3 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 55′′ N 38º 08′ 52′′ 4 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 24′′ N 38º 08′ 49′′ 5 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 17′′ N 38º 08′ 59′′ 6 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 56′ 94′′ N 38º 08′ 59′′ 7 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 56′ 93′′ N 38º 08′ 64′′ 8 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 13′′ N 38º 08′ 68′′ 9 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 12′′ N 38º 08′ 69′′ 10 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 12′′ N 38º 08′ 77′′ 11 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 40′′ N 38º 08′ 79′′ 12 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 41′′ N 38º 08′ 84′′ 13 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 53′′ N 38º 08′ 80′′ 14 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 57′ 51′′ N 38º 08′ 57′′ 15 Ödemiş Ovakent Kazanlı E 27º 55′ 71′′ N 38º 08′ 49′′ 16 Ödemiş Ovakent Kazanlı E 27º 56′ 11′′ N 38º 08′ 55′′ 17 Ödemiş Ovakent Balabanlı E 27º 56′ 50′′ N 38º 08′ 64′ 18 Ödemiş Ovakent Kazanlı E 27º 56′ 69′′ N 38º 08′ 60′′ 19 Ödemiş Ovakent Kazanlı E 27º 56′ 75′′ N 38º 07′ 48′′ 20 Ödemiş Ovakent Konaklı E 27º 59′ 65′′ N 38º 07′ 23′′ 21 Ödemiş Ovakent Konaklı E 27º 59′ 81′′ N 38º 07′ 32′′ 22 Ödemiş Ovakent Konaklı E 27º 59′ 90′′ N 38º 07′ 34′′ 23 Ödemiş Ovakent Konaklı E 27º 59′ 94′′ N 38º 07′ 40′′ 24 Ödemiş Ovakent Konaklı E 27º 59′ 87′′ N 38º 07′ 41′′ 25 Ödemiş Ovakent Konaklı E 27º 59′ 94′′ 68xx Ek Çizelge 1. devamı 26 N 38º 06′ 27′′ Ödemiş Ovakent Merkez E 28º 02′ 03′′ N 38º 06′ 14′′ 27 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 04′ 49′′ N 38º 06′ 19′′ 28 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 04′ 71′ N 38º 06′ 30′′ 29 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 04′ 80′′ N 38º 06′ 29′′ 30 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 04′ 76′′ N 38º 06′ 88′′ 31 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 05′ 04′′ N 38º 06′ 92′′ 32 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 05′ 00′′ N 38º 06′ 91′′ 33 Ödemiş Bademli Kemenler E 28º 05′ 06′ N 38º 07′ 30′′ 34 Ödemiş Bademli Emirli E 28º 05′ 59′′ N 38º 07′ 23′′ 35 Ödemiş Bademli Emirli E 28º 06′ 00′′ N 38º 07′ 23′′ 36 Ödemiş Bademli Emirli E 28º 06′ 63′′ N 38º 07′ 15′′ 37 Ödemiş Bademli Emirli E 28º 07′ 32′′ N 38º 07′ 13′′ 38 Ödemiş Bademli Emirli E 28º 07′ 28′ N 38º 07′ 07′′ 39 Ödemiş Bademli Emirli E 28º 07′ 24′′ N 38º 07′ 53′′ 40 Ödemiş Bademli Mescitli E 28º 04′ 76′′ N 38º 07′ 52′′ 41 Ödemiş Bademli Mescitli E 28º 04′ 26′′ N 38º 12′ 39′′ 42 Ödemiş Merkez Yolüstü E 28º 01′ 96′′ N 38º 14′ 43′′ 43 Ödemiş Merkez Küçükavulcuk E 28º 01′ 96′ N 38º 14′ 31′′ 44 Ödemiş Merkez Küçükavulcuk E 28º 02′ 12′′ N 38º 10′ 61′′ 45 Ödemiş Kaymakçı Çaylı E 28º 09′ 72′ N 38º 10′ 57′′ 46 Ödemiş Kaymakçı Çaylı E 28º 09′ 74′′ N 38º 09′ 75′′ 47 Ödemiş Kaymakçı Ertuğrul E 28º 07′ 66′′ N 38º 09′ 65′′ 48 Ödemiş Kaymakçı Ertuğrul E 28º 07′ 63′′ N 38º 10′ 25′′ 49 Ödemiş Kaymakçı Merkez E 28º 05′ 65′′ N 38º 10′ 22′′ 50 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 06′ N 38º 09′ 59′′ 51 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 14′′ N 38º 09′ 36′′ 52 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 25′′ N 38º 10′ 06′′ 53 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 56′′ N 38º 10′ 12′′ 54 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 54′ 69 xx i Ek Çizelge 1. devamı 55 N 38º 10′ 32′′ Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 61′′ N 38º 10′ 59′′ 56 Ödemiş Kaymakçı Merkez E 28º 04′ 73′′ N 38º 10′ 42′′ 57 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 80′′ N 38º 10′ 37′′ 58 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 04′ 85′′ N 38º 10′ 32′′ 59 Ödemiş Kaymakçı Kurucuova E 28º 05′ 41′ N 38º 09′ 76′′ 60 Ödemiş Kaymakçı Kaymakçı E 28º 07′ 60′′ N 38º 09′ 50′′ 61 Ödemiş Kaymakçı Çaylı E 28º 08′ 19′′ N 38º 09′ 04′′ 62 Ödemiş Kaymakçı Çaylı E 28º 08′ 36′′

70xx ii

Ek Çizelge 2. Kiraz İlçesi‘nde örnek alınan tarlaların koordinatları

Sıra No İlçe Köy Koordinatları N 38º 10′ 66′′ 1 Kiraz Yağlar E 28º 12′ 27′′ N 38º 10′ 18′′ 2 Kiraz Karaman E 28º 12′ 76′′ N 38º 14′ 56′′ 3 Kiraz Hisar E 28º 11′ 53′′ N 38º 14′ 42′′ 4 Kiraz Hisar E 28º 11′ 60′′ N 38º 13′ 27′′ 5 Kiraz Şemsiler E 28º 12′ 89′′ N 38º 12′ 11′′ 6 Kiraz Umurcalı E 28º 13′ 91′′ N 38º 11′ 38′′ 7 Kiraz Yeniköy E 28º 15′ 39′′ N 38º 11′ 39′′ 8 Kiraz Yeniköy E 28º 15′ 41′′ N 38º 11′ 39′′ 9 Kiraz Yeniköy E 28º 15′ 81′′ N 38º 11′ 39′′ 10 Kiraz Yeniköy E 28º 15′ 79′′ N 38º 11′ 17′′ 11 Kiraz Yeniköy E 28º 16′ 07′′ N 38º 10′ 91′′ 12 Kiraz Haliller E 28º 17′ 00′′ N 38º 10′ 75′′ 13 Kiraz Haliller E 28º 17′ 04′′ N 38º 10′ 72′′ 14 Kiraz Haliller E 28º 17′ 03′′ N 38º 11′ 94′′ 15 Kiraz Kaleköy E 28º 17′ 36′′ N 38º 11′ 92′′ 16 Kiraz Kaleköy E 28º 17′ 52′′ N 38º 13′ 52′′ 17 Kiraz Çömlekçi E 28º 16′ 10′′ N 38º 13′ 40′′ 18 Kiraz Karaburç E 28º 16′ 41′′ N 38º 13′ 49′′ 19 Kiraz Karaburç E 28º 17′ 19′ N 38º 13′ 49′′ 20 Kiraz Karaburç E 28º 17′ 30′′ N 38º 13′ 57′′ 21 Kiraz Karaburç E 28º 17′ 39′′ N 38º 13′ 58′′ 22 Kiraz Karaburç E 28º 17′ 40′′ N 38º 13′ 19′′ 23 Kiraz Karaburç E 28º 17′ 44′′ N 38º 13′ 31′′ 24 Kiraz Karaburç E 28º 17′ 50′′ N 38º 13′ 12′′ 25 Kiraz Çayağzı E 28º 18′ 44′′ N 38º 13′ 12′′ 26 Kiraz Çayağzı E 28º 18′ 62′′ N 38º 13′ 16′′ 27 Kiraz Çayağzı E 28º 18′ 48′′ xx71iii

Ek Çizelge 2. devamı 28 N 38º 13′ 86′′ Kiraz Çömlekçi E 28º 15′ 81′′ N 38º 13′ 83′′ 29 Kiraz Çömlekçi E 28º 15′ 84′′ N 38º 14′ 32′′ 30 Kiraz Çömlekçi E 28º 16′ 32′′ N 38º 14′ 33′′ 31 Kiraz Çömlekçi E 28º 16′ 31′′ N 38º 14′ 14′′ 32 Kiraz Çömlekçi E 28º 15′ 49′′ N 38º 13′ 27′′ 33 Kiraz Çömlekçi E 28º 15′ 27′′ N 38º 13′ 50′′ 34 Kiraz Çömlekçi E 28º 16′ 20′′