L’ À VÉLO Radwandern im Elsass Cycling in Alsace Fietsen in de Elzas

Boucles régionales LES VALLÉES DES CENTRALES Regionale Fahrradrundwege Die Täler der mittleren Vogesen Regional circular cycle trails 17 The valleys of the middle Vosges Regionale fietstochten De valleien in de Midden-Vogezen 94 km - 1695 m alsaceavelo.fr D1004 Dossenheim- Kochersberg D143 Nordheim Obersteigen D143 Fessenheim-le-Bas Souffel D224 D754 1 Engenthal-le-Bas D224 D824 D218 D1004 Wangen Kirchheim D75 MOSELLE Scharrachbergheim- Irmstett D30 D218 D275 D45 D75 Ergersheim D422 Ernolsheim- Bru 1 che D218 Dachstein

Still D422 Dinsheim-sur- Bruche D30 D392 D30 D392 Départ du circuit / Start der Tour / Start of trail / Vertrekpunt D218 D1420 Sens du circuit / Richtung der Tour / Direction of trail / Rijrichting Route / Straße / Road / Verharde weg D392 Voie à circulation restreinte/ Straße mit eingeschränktem Muhlbach- Verkehr / Restricted access road/ sur-Bruche Weg met beperkt verkeer Parcours cyclables en site propre/ 1 Radweg im Gelände / Separate D704 D204 cycle track/ Fietspad Mémorial de Bandes cyclables / Radweg auf der Straße / l’Alsace-Moselle Cycle lanes / Fietsstrook Voie non revêtue / Nicht asphaltierte D392 D204 Bœrsch Straße / Untarred road / Onverharde weg D426 Gare SNCF / Bahnhof / Railway station / Treinstation 0 2,5 5 km 1 Autres tours / Andere Touren / Légendes Cartographie Other trails / Andere tochten

D214 und , haben sich ihre mittelalterlichen PFALZ (D) De à , offrez-vous une Befestigungsmauern bis heute bewahrt. Hinter belle échappée pour renouer avec la nature. Sur la route verengt sich das Tal der Mossig. Die menant au col de Westhoffen, la vigne qui s'étage sur les Straße führt nach Wangenbourg-Engenthal und durch coteaux de la Mossig cède progressivement la place aux einen dichten und weitläufigen Wald, später durch vergers peuplés de cerisiers. Au-delà de Wasselonne, das Hasel-Tal und das Bruche-Tal bis nach , BAS-RHIN la vallée de la Mossig se resserre avant la montée vers dessen Schloßruine hoch oben über dem Städtchen Molsheim Wangenbourg-Engenthal. La forêt, dense et puissante, BADEN auf einem Berg thront. Von dort geht es weiter über LORRAINE rappelle au cycliste qu'il se trouve au cœur d'un des plus die Stoppelfelder von Grendelbruch, und anschließend SCHWARZWALD (D) grands massifs forestiers des Vosges. L'itinéraire serpente hinab bis nach Molsheim; hierbei durchquert man Colmar entre vallée de la Hasel et vallée de la Bruche pour , die Geburtsstadt von Chassepot, dessen Fribourg (DE) atteindre Schirmeck. L'altitude reprend le dessus sur le berühmtes Gewehr man im Städtischen Museum parcours qui conduit à Grendelbruch et ses chaumes. Mulhouse bewundern kann. Die Kartause von Molsheim HAUT-RHIN Là, on redescendra la vallée de la Magel en obliquant beherbergt ein Museum. Ein Teil dieses Museums ist der vers Molsheim. Firma Bugatti gewidmet, die ehemals ihre Luxuswagen BÂLE (CH) Plusieurs villages comme Wangen et Westhoffen ont in diesem elsässischen Städtchen herstellte. conservé leurs enceintes médiévales dans un paysage de vignes. Wangenbourg-Engenthal, et avec sa collégiale ou encore From Molsheim to the Col of Westhoffen, vines Fietsen van Molsheim naar de pas van Westhoffen, Grendelbruch présentent une architecture typique de and orchards mark out the circuit. Several villages, like door wijngaarden en boomgaarden. In Wangen en la montagne vosgienne. Schirmeck, carrefour routier, est Wangen and Westhoffen, have kept their medieval Westhoffen, tussen de wijngaarden, zijn de middeleeuwse dominée par les vestiges de son château. Au débouché surrounding walls. Beyond Wasselonne, the Mossig stadsmuren behouden gebleven. Wangenbourg-Engenthal, de la vallée de la Bruche, Mutzig est la ville natale de valley narrows. The road climbs toward Wangenbourg- Oberhaslach en Niederhaslach met de collegiale kerk, Chassepot dont le fameux fusil est exposé au musée Engenthal and opens into a dense and thick forest. The en Grendelbruch hebben allen die typische architectuur municipal. Molsheim constitue le siège de la seule itinerary-circuit winds up between the Hasel Valley and uit de bergen van de Vogezen. Boven Schirmeck, op een chartreuse jamais construite dans une ville. Une section the Bruche Valley to reach Schirmeck overlooked by the kruispunt van wegen, tronen de resten van de gelijknamige du musée qu'elle abrite est consacrée à Bugatti dont les remnants of its castles. We then reach Grendelbruch and burcht. Mutzig, de geboortestad van Chassepot, wiens voitures furent jadis produites à Molsheim. its stubble fields before going back down to Mosheim beroemde geweer in het gemeentemuseum prijkt, ligt aan while going through Mutzig - the birthplace of Chassepot de uitmonding van het dal van de Bruche. In Molsheim staat - whose rifle is displayed at the Municipal Museum. The het enige kartuizerklooster dat ooit in een stad gebouwd is. Zwischen Molsheim und dem Paß von Westhoffen Charterhouse located in Molsheim has a museum, of Een afdeling van het in het klooster gevestigde museum is ist der Fahrrad-Weg von Obstgärten und Weinbergen which a part is dedicated to Bugatti, whose cars were gewijd aan Bugatti, de vroegere autofabrikant van Molsheim. gesäumt. Einige Dörfer, wie beispielsweise Wangen once upon a time manufactured in this Alsatian city.

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 1/5 L’ ALSACE À VÉLO LES VALLÉES DES VOSGES CENTRALES Radwandern im Elsass Die Täler der mittleren Vogesen / The valleys of the middle Vosges Cycling in ALsace 17 De valleien in de Midden-Vogezen / 94 km - 1695 m Fietsen in de Elzas

LE PARCOURS / DER WEG / THE ROUTE / DE ROUTE

Partiel Total Localités Teilabschnitt Gesamt Orte - Towns - Gemeentes Partial Total Molsheim • - 0 km 0 km ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ ◆ D30/PC 30 3,8 km 3,8 km ◆ ◆ Soultz-les-Bains PC 30 1,7 km 5,5 km ◆ ◆ Ep-Be ◆ D422/D275 1,7 km 7,2 km D275 0,9 km 8,1 km D275 2,3 km 10,4 km Ep-Bo Westhoffen D75 3,1 km 13,5 km ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ Wasselonne D75 4,6 km 18,1 km ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ ◆ Brechlingen D754(IC) 1,7 km 19,8 km PC 3,5 km 23,3 km Freudeneck C/D224 5,4 km 28,7 km ◆ ◆ ◆ Wangenbourg-Engenthal D224/D218 5,4 km 34,1 km ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ Schneethal D218 0,5 km 34,6 km Wolfsthal D218 1,7 km 36,3 km Oberhaslach D218 11,2 km 47,5 km ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ Niederhaslach D218 1,3 km 48,8 km ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ • D218/D392 3,7 km 52,5 km ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ • D392 2,9 km 55,4 km ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ • D392 2,0 km 57,4 km ◆ ◆ Ep-Be ◆ ◆ Hersbach • D392 2,1 km 59,5 km Ep-Be Schirmeck • D392 3,5 km 63,0 km ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ Steinbach D204 2,5 km 65,5 km Russ • D204 1,5 km 67,0 km ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ Les Bruyères D204 1,2 km 68,2 km Grendelbruch D204 5,6 km 73,8 km ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo Laubenheim D204/D704 5,5 km 79,3 km D704 1,3 km 80,6 km ◆ ◆ ◆ ◆ • D704/PC 33 7,1 km 87,7 km ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be ◆ Mutzig • D217/PC 33 2,8 km 90,5 km ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ ◆ Molsheim • PC 33 3,2 km 93,7 km ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ep-Be-Bo ◆ ◆ ◆ ◆

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 2/5 L’ ALSACE À VÉLO LES VALLÉES DES VOSGES CENTRALES Radwandern im Elsass Die Täler der mittleren Vogesen / The valleys of the middle Vosges Cycling in ALsace 17 De valleien in de Midden-Vogezen / 94 km - 1695 m Fietsen in de Elzas

LES SERVICES PAR COMMUNE / SERVICEANGEBOTE DER GEMEINDEN / SERVICES IN EACH TOWN / DIENSTEN PER GEMEENTE

Gare SNCF / Bahnhof / Railway station / Station Camping (*,**,***,****=classement, T=tourisme, L=loisirs, période • Hôtel-restaurant avec garage à bicyclette (H=hôtel, H/R=hôtel-restaurant, d’ouverture) / Campingplätze (*,**,***,**** =Einstufung, T=Tourismus, *,**,***,****=class. officiel, ch=nbre de chambres) / Hotel-Restaurant mit L=Freizeit, Öffnungszeiten) / Campsite (*,**,***,****=classif, T=tourism, Office de Tourisme / Verkehrsbüro / Tourist office / VVV Fahrradgarage (H: Hotel, H/R: Hotel-Restaurant, *,**,***,****=offizielle L=leisure, opening season) / Camping Klassifizierung, ch=Zimmeranzahl / Hotel-restaurant with bicycle shed Hébergement utilisant les énergies renouvelables / Alsatian accommodation (h=hotel, h/r=hotel-restaurant, *,**,***,**** =official classif., ch=no. of rooms) Location de bicyclettes (route, VTC) / Fahrrad-Vermietung / using renewable energy sources / Elsässische Tourismus-Unterkünfte die Bicycle hire (town & country bike) / Fietsenverhuur / Hotel-restaurant met fietsenstalling erneuerbare Energien benützen / Accommodatie met duurzame energie Piscine / Schwimmbad / Swimming pool / Buitenbad Réparation de bicyclettes / Fahrrad-Reparatur / Bicycle repairs / Piscine couverte / Hallenbad / Indoor swimming pool / Binnenbad Restaurant Fietsenmaker Petit déjeuner buffet* / Frühstücksbuffet* / Buffet breakfast* / Ontbijtbuffet* Bistrot-café / Bistro-Cafe / Bistro-café / Café Panier repas pour le déjeuner* / Lunchpaket zum Mitnehmen* / Take-away dinner* / Lunchpakket* Nature de la voirie / Art der Straßen / Alimentation / Lebensmittel / Food shop (Ep : épicerie/Lebensmittel- Outils pour petites réparations/ Werkzeuge für kleine Reparaturen / Types of tracks / Wegsoorten : geschäft/grocer's/Kruidenier - Be : boulangerie/Bäcker/baker's/ Bakker Tools for small repairs / Reparatiekit - Bo : boucherie/Metzgerei/butcher's/Slager) PC Parcours cyclable / Radweg / Cycle track / Fietspad Transport des bagages à l’étape suivante* / Gepäcktransfer zur nächsten Pharmacie / Apotheke / Pharmacy / Apotheek BC Bande cyclable / Radweg auf der Straße / Cycle lane / Fietsstrook Etappe* / Transportation of luggage to next stop* / Bagagevervoer* IC Itinéraire cyclable local / Fahrrad-Strecke / Local cycle trail / *Sur demande préalable / *auf vorige Anfrage / *on prior demand / *op aanvraag Plaatselijke fietstocht Bureau de poste / Post / Post office / Postkantoor RF Route forestière / Waldweg / Forest road / Bosweg Chambre d’hôtes / Gästezimmer / Bed and breakfast / B&B C Route communale / Gemeindestraße / Local road / Gemeenteweg Guichet automatique bancaire / Geldautomat / Cash dispenser / Geldautomaat D Route départementale / Landstraße / "B" road / Departementale weg 100 Hébergement collectif (auberge de jeunesse, gîte d’étape, etc.) / Beherbergungs­vereine (Jugendherbergen, Etappenunterkünfte usw.) Baignade / Bademöglichkeit / Bathing / Zwemmen toegestaan N Route nationale / Schnellstraße / "A" road / Provinciale weg (lits=Bettenanzahl) / Hostel-type accomodation (youth hostel, hikers' hostels, etc.) (lits=no. of beds) / Groepsaccommodatie

ADRESSES UTILES / NÜTZLICHE ADRESSEN / USEFUL ADDRESSES / NUTTIGE ADRESSEN

Comment s’y rendre Camping municipal ** T ■■URMATT (67280) Où réparer une bicyclette Offices de Tourisme Wie erreicht man (15/4 -> 15/10) Fahrrad-Reparaturen Verkehrsämter How to get there Clos du Hahnenberg *** H/R Where to get a bicycle fixed Tourist Offices Bereikbaarheid 03 88 87 00 08 43 ch. Fietsreparatie VVV www.wasselonne.fr 03 88 97 41 35 ■ ■ SNCF 36 35 (0,40 € / minute) ■■ENGENTHAL-LE-BAS www.clos-hahnenberg.fr ■MOLSHEIM (67120) ■MOLSHEIM ** www.sncf.fr (LIEU-DIT) CTT 03 88 38 11 61 A la Poste ** H/R 14 ch. www.ot-molsheim-mutzig.com Lignes/Linien/Lines/Lijnen 03 88 38 23 76 À proximité, à 03 88 97 40 55 ■ Strasbourg-Molsheim-Sélestat OBERSTEIGEN www.hotel-rest-laposte.fr Garage KRANTZ ■WASSELONNE Strasbourg--St Dié 03 88 38 11 57 03 88 59 12 00 Belle-Vue H/R 30 ch. ■■SCHIRMECK (67130) www.suisse-alsace.com • Molsheim ■■WASSELONNE (67310) 03 88 87 32 39 voir/siehe/see ■ Ligne/Linie/Line/Lijn ■WANGENBOURG- TRANSVERSALE 5 Regel Cycles ENGENTHAL* Strasbourg-Saales-St Dié www.hostellerie-belle-vue.com 03 88 87 03 93 • Urmatt ■■GRENDELBRUCH (67190) 03 88 87 33 50 • Lutzelhouse ■■WANGENBOURG- ■■SCHIRMECK (67130) www.suisse-alsace.com ENGENTHAL (67710) 5 chambres d’hôtes 2 épis • Wisches + table d’hôtes TEC MOTO - BURGER ■■SCHIRMECK • Hersbach Parc Hôtel *** H/R 25 ch. chez Mme Anne Marie 03 88 97 13 01 03 88 47 18 51 • Schirmeck 03 88 87 31 72 METZGER ■■MUTZIG (67190) www.valleedelabruche.fr • Russ www.parchotelalsace.com 03 88 97 40 94 • Heiligenberg Station Outdoor 1 chambre d’hôtes 3 épis ■■MOLLKIRCH (67190) 03 88 38 10 11 • Mollkirch chez M. Charles GEYER • Gresswiller 03 88 87 32 80 Fischhutte *** H/R 18 ch. • Mutzig http://auboisvert.free.fr 03 88 97 42 03 Où louer une bicyclette Fahrrad-Vermietung Where to rent a bicycle Où se loger Gîte d’étape du Grand Tétras www.fischhutte.com 1 épi (15 lits), Fietsverhuur Unterkünfte ■■MUTZIG (67190) Where to stay chez Mme Liliane CLODONG ■■MUTZIG (67190) Accommodatie 03 88 87 34 34 voir/siehe/see/zie Station Outdoor www.les-sapins-bleus.com TRANSVERSALE 5 ■■MOLSHEIM (67120) 03 88 38 10 11 voir/siehe/see/zie Camping «Les Huttes» ** T www.station-outdoor.com (du 1/4 au 15/10) TRANSVERSALE 5 03 88 87 34 14 ■■WASSELONNE (67310) www.suisse-alsace.com Relais de Wasselonne *** H/R 20 ch. 03 88 87 29 10 www.relais-wasselonne.com

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 3/5 L’ ALSACE À VÉLO LES VALLÉES DES VOSGES CENTRALES Radwandern im Elsass Die Täler der mittleren Vogesen / The valleys of the middle Vosges Cycling in ALsace 17 De valleien in de Midden-Vogezen / 94 km - 1695 m Fietsen in de Elzas

Que visiter der Bugatti Zeit und Bugatti Kfz. ■■AVOLSHEIM 3e dimanche de juin : Fête des bestaan, en een vijfhoekige vestingtoren Besichtigungen Draußen: Ruinen der Kartauser Kirche, cerises (open van april tot oktober) met vier Visits Dompeter / Kirche / Church / Kerk Te zien Kreuzgang und restaurierte Zellen. 03 88 38 11 61 3. Sonntag im Juni : Kirschenfest verdiepingen die via een trap te bereiken The museum building was the is. Weids uitzicht. Panoramawijzers. www.ot-molsheim-mutzig.com 3rd Sunday of June : Cherry ■■MOLSHEIM Prior’s house in the town’s former e Église romane du X s. Nef festival A proximité à / In der Nähe in / Visite de cave voir / Carthusian monastery (1598-1792). consacrée en 1049 par le pape e Nearby in / In de buurt : Weinkellerbesichtigung siehe / Archeological collections, popular Léon IX. Lieu de culte dès l’époque 3 zondag van juni: Kersenfeest OBERSTEIGEN Visit of wine-cellar see / Bezoek arts and traditions, documents of mérovingienne. Baptistère du IXe ■■WASSELONNE Bugatti and Bugatti cars. Outside: Chapelle d’Obersteigen / aan wijnkelder : s. avec fresques remarquables. Marché hebdomadaire : lundi Kapelle / Chapel / Kapel van www.vinsalsace.com remains of the Carthusian church, Romanische Kirche des 10. Jh. cloister and restored cells. matin / Wochenmarkt : Montag Obersteigen Kirchenschiff eingeweiht 1049 vom Vormittag / Weekly Market : Rue de la Chapelle Het museum is gehuisvest in het Papst Leon IX. Gottesdienste seit den huis van de prior van het voormalige Monday morning / Wekelijkse 03 88 87 32 44 merowingischen Zeiten. Taufkapelle markt : maandagochtend tourisme.wangenbourg kartuizerklooster van Molsheim (1598- des 9. Jh. Mit merkwürdigen 1792) en beslaat de geschiedenis van de Dernier vendredi de juillet : @wanadoo.fr Église des Jésuites / Jesuiten Wandmalereien. Chapelle de style roman stad en nabije omgeving van het begin th Marché nocturne du terroir Romanesque church of the 10 e Kirche / Jesuit Church / tot heden. Archeologische collecties, et de l’artisanat / Letzter tardif (XIII s.) construite par les Jezuïetenkerk c. Nave consecrated in 1049 by Augustins. Statue de la Vierge à volkskunst en -tradities, documenten en Pope Leon IX. Mass was celebrated Freitag im Juli : Nächtlicher Rue Notre-Dame 2 Bugatti’s. Buiten: resten van de kartui- Markt Handwerkskunst und l’enfant tenant dans sa main un 03 88 38 11 61 in this church since Merovingian oiseau. Vitraux. Vestiges de bâti- zer kerk, gerestaureerde kloostergangen th Regionalprodukte / Last Friday www.ot-molsheim-mutzig.com times. Baptistery of the 9 c. with ments conventuels. en kloostercellen. remarkable frescoes. in July : Nightly crafts and local Style gothique tardif (1615-1617). produce market / Laatste vrijdag Spät-romanische Kapelle (13. Jh.) Eléments remarquables : fresques, Train de jardin de Molsheim Romaanse kerk uit de 10e eeuw. von den Augustinern errichtet. Statue / s’Molshemer Bähnele / Kerkschip in 1049 ingewijd door van juli : avondmarkt met streek- peintures, stucs et dorures dans les producten en ambachten der heiligen Maria mit einem Vogel in chapelles du transept. Grande Croix Molsheim garden train / Treintje paus Leo IX. Gebedsplaats sinds de der Hand. Kirchenfenster. Überreste des Chartreux (XVe s.), Vierge à l’Enfant van Molsheim Merovingische tijd. Doopkapel uit Dernier dimanche d’août : von klösterlichen Gebäuden. (XVIe s.), bancs (XVIIe s.). Orgue presti- Cour arrière de l’hôpital local de de 9e eeuw met opmerkelijke muur- Festivités de la foire / Late Romanesque chapel gieux de J.A.Silbermann (1781). Molsheim schilderingen. Letzter Sonntag im August : (13th c.) built by the Augustinians. Späte Gotik (1615-1617). 03 88 04 86 71 ■■SOULTZ-LES-BAINS Veranstaltungen der Stadt Statue of the Virgin holding a bird Sehenwürdigkeiten: Fresken, Gemälde, www.trainmolsheim.com Wasselonne / Last Sunday in in her hand. Stained-glass win- Des amoureux de l’histoire Sentiers des Casemates / August : Fair festivities / Laatste Stuck und Vergoldungen in den Kasematten Weg / Pillbox way / dows. Remains of a convent. Kapellen des Querschiffs. Großes du chemin de fer ont pérennisé à zondag van augustus : feeste- Kapel in laat-romaanse stijl (13e l’échelle 1/20e le train qui relia autre- Kazemattenpad lijkheden rond de jaarmarkt Kartäuser-Kreuz (15. Jh.), Jungfrau Rue du Fort eeuw), gebouwd door augustijnen. fois à Molsheim en repro- Lundi suivant le dernier mit Kind (16. Jh.), Bänke (17. Jh.). 03 88 38 11 61 Mariabeeld, het kindje heeft een Wunderbare Orgel von J.A. Silbermann duisant de nombreux bâtiments et dimanche d’août : marché annuel vogel in de hand. Glas-in-loodramen. ouvrages d’art se trouvant sur la ligne. www.ot-molsheim-mutzig.com (1781). Sur un parcours de 6 km, ce Montag nach dem Letzten Resten van kloostergebouwen. Late Gothic style (1615-1617). C’est une balade dans le passé et une petite leçon d’histoire qui s’offrent sentier permet de découvrir des Sonntag im August : Jährlicher ■■OBERHASLACH Remarkable elements: frescoes, vestiges de la Première Guerre Markt paintings, stucco and gilding in the aux visiteurs. Mondiale. Les Allemands avaient Monday after the last Sunday in transept chapels. Great Carthusian Nachbau im Maßstab 1/20 der th th Eisenbahn, die früher zwischen Saverne contruit dès le début de la guerre August : Yearly market Parc d’Aventures du Cross (15 c.), Virgin and Child (16 c.), une importante position fortifiée th und Molsheim fuhr. Rund herum zahl- Maandag na de laatste zondag Nideck / Abenteuerpark- benches (17 c.). Prestigious organ by entre Strasbourg et le Fort de J.A. Silbermann (1781). reiche Bauten, die längs der Bahnlinie van augustus : jaarmarkt Hochseilgarten / High wire standen. Ein wunderschöner Rundgang Mutzig «Feste Kaiser Wilhelm II». forest adventure / Klimpark Laatgotische stijl (1615-1617). Die 6 km lange Strecke ist von ■■WANGENBOURG- Opmerkelijke elementen: muurschil- durch die Vergangenheit. 07 70 70 93 59 Enthusiasts of the history of the Überresten aus dem Ersten Weltkrieg ENGENTHAL www.nideck-aventure.fr deringen, schilderijen, stucwerk en gesäumt. Von deutscher Seite wurde goudwerk in de kapellen van de dwars- railways have immortalised the train Château de Wangenbourg / Au cœur de la forêt du Nideck, that used to run from Saverne to schon Anfang des Krieges eine große Burgruine / Stronghold / Burcht parcours adaptés, tyrosurf, saut beuk. Groot kartuizerkruis (15e eeuw), Festung zwischen Strasbourg und madonna (16e eeuw), kerkbanken (17e Molsheim on a scale of 1:20, by repro- van Wangenbourg de Tarzan, perchoir à 22 mètres. ducing numerous buildings and Mutzig gebaut: die Feste Kaiser 03 88 87 32 44 Activité familiale avec garde d’en- eeuw). Fraai orgel van J.A. Silbermann Wilhelm II. (1781). bridges along the line. This journey www.suisse-alsace.com fants (dès 3 ans). Durée : jusqu’à 4h. into the past offers a short history les- On this 6 km trail, you will Château du XIIIe s. dont subsistent Mitten im Wald des Nidecks, Musée de la Chartreuse et son for visitors. discover vestiges from the First l’enceinte, une vaste cour d’honneur, gesicherte Strecken in den Baümen. de la Fondation Bugatti / Liefhebbers van de geschiedenis van World War. The Germans built a une cheminée Renaissance, etc. ainsi Abenteuer für die ganze Familie mit Kartause-und Bugatti Stiftung de spoorwegen hebben op een schaal large fortified position between qu’un donjon pentagonal (ouvert Kindergarten ab 3 Jahre, Surfbrett, Museum / Carthusian and van 1:20 de spoorlijn van Saverne Strasbourg and Mutzig Fort called d’avril à octobre) à quatre étages Tarzansprung ... bis 22 Meter hoch. Bugatti Foundation Museum naar Molsheim nagemaakt, inclusief “Feste Kaiser Wilhelm II” right at the accessible par un escalier. Vue pano- Dauer: bis zu 4 Std. / Kartuizer- en Stichting de gebouwen, bruggen en viaducten beginning of the War. ramique. Tables d’orientation. In the middle of Nideck’s Bugattimuseum langs dit spoor. Een ware tocht door het Pad van 6 kilometer langs de Burgruine vom 13. Jh. deren wood, safe tree level obstacle 03 88 49 58 38 verleden en een levende geschiedenisles resten van verdedigingswerken uit mächtige Ringmauer, großer Ehrenhof, courses. Adventure for all the fam- www.chartreuse-molsheim.info voor de bezoekers. de Eerste Wereldoorlog. De Duitsers spitzbögige Fenster, Renaissance ily, with adapted courses for eve- Installé dans la maison du hadden vanaf het begin van de oor- Marché hebdomadaire : lundi / Kamin und ein fünfeckiger und ryone (from 3 years), Flying surf, Prieur de l’ancienne Chartreuse de log een machtige stelling gebouwd vierstöckiger Bergfried (von April Tarzan jump… up to 22 meters Molsheim (1598-1792), le musée Wochenmarkt : Montag / Weekly tussen Straatsburg en Fort Mutzig: market: Monday / Wekelijkse bis Oktober geöffnet) noch gut high. Duration: up to 4hrs. présente l’histoire de la ville et de sa ‘Feste Kaiser Wilhelm II’. erhalten sind. Panoramaaussicht. Midden in het bos van de Nideck. proche région, des origines à nos markt : maandag e ■■WESTHOFFEN Orientierungsschilder. Aangepaste routes, tokkelbaan, tar- jours. Collections archéologiques, arts 3 week-end de septembre / Ruin of the 13th c. of which the Visite de cave voir / zansprong, plateaus tot op 22 meter et traditions populaires, documents 3. Wochenende von September surrounding wall, a vast courtyard, hoog. Gezinsactiviteit met kinderop- rd Weinkellerbesichtigung siehe / et 2 voitures Bugatti. À l’extérieur : ves- / 3 weekend of September: gothic windows, a Renaissance Visit of wine-cellar see / Bezoek vang (vanaf 3 jaar). Duur: tot 4 uur. tiges de l’église des Chartreux, cloître Festival Bugatti / Weekend vóór chimney and an accessible foursto- aan wijnkelder : Dernier dimanche de juillet : et cellules restaurées. 15 september : Bugattifestival rey pentagonal donjon (open from www.vinsalsace.com Corso fleuri Im Haus des Priors der ehe- 2e week-end d’octobre / April to October) still dominate the maligen Kartause von Molsheim 2. Wochenende im Oktober / village. Panoramic view and view- Letzter Sonntag im Juli : Blumen (1598-1792) untergebracht, stellt das 2nd weekend in October : Fête point indicators. Corso Museum die Geschichte der Stadt dar, du Raisin / Weinfest / Wine fes- Burcht (13e eeuw) waarvan de Last Sunday of July : Flower- Archäologische Sammlungen, volks- tival / 2e weekend van oktober : ommuring, een groot voorplein, een decked procession tümliche Kunst und Tradition, Archiven Druivenfeest renaissance schoorsteenmantel nog

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 4/5 L’ ALSACE À VÉLO LES VALLÉES DES VOSGES CENTRALES Radwandern im Elsass Die Täler der mittleren Vogesen / The valleys of the middle Vosges Cycling in ALsace 17 De valleien in de Midden-Vogezen / 94 km - 1695 m Fietsen in de Elzas

Laatste zondag van juli : 1870 bis heute. Eine Stätte ist ganz Der Verband „Amis de la Côte du d’Allemagne, ce fort d’arrêt devait Rijk en huisvestte een garnizoen Bloemencorso besonders der deutsch-französischen Château et du Musée de Schirmeck“ empêcher une offensive française van 6.500 man. Het was het eerste ■■NIEDERHASLACH Versöhnung und dem Aufbau hat das Museum im 1970 neu erbauten en provenance du sud de l’Alsace. moderne bouwwerk sinds de Europas gewidmet. Beim interaktiven Schloß von Schirmeck eingerichtet. Die Avec une superficie de 254 hec- verschijning van torpedogranaten Collégiale St-Florent / Rundgang kann der Besucher in einen Sammlung besteht aus ungewöhn- tares, une puissance de feu de 6,5 geladen met meliniet. Veel nieuwe Stiftskirche / Collegiate-church / Waggon der Deportierten aus 1939 lichen und alltäglichen Gegenständen tonnes de munitions à la minute, bouwtechnieken hebben hier let- Collegiale kerk St.-Florent oder in das Innere einer Festung an der aus dem Leben der Stadt im letzten ce groupe fortifié était, à la décla- terlijk hun vuurdoop gehad (beton, Place de l’Église Maginot-Linie steigen. Gezeigt wird Jahrhundert. Zu sehen sind auch ration de guerre 1914-18, le plus elektriciteitcentrale, bepantsering, 03 88 50 90 29 das Leben unter der Naziherrschaft. Es Zeugnisse aus dem Lager Schirmeck- important de l’empire allemand et observatieposten). De rondleiding Mairie / Rathaus / Town-hall / gibt auch eine Brücke über den totalen Vorbrück. Jeden Sommer eine neue comprenait une garnison de 6 500 gaat langs: mitrailleuropslag, vol- Gemeentehuis Krieg. Die Geschichte wird anhand von thematische Ausstellung. Aussicht auf hommes. Première construction ledige geoutilleerde infanterieabri’s, 03 88 87 33 50 zahlreichen Filmen und wahrheits- Schirmeck, La Broque und die Bergkette moderne après l’apparition des artillerieposten, gepantserde batterij, Office de Tourisme / Verkehrsamt / treuen Nachbauten wieder lebendig. des Donon. Anweg zu Fuß ab dem obus torpilles chargés à la mélinite, keukens, bakkerij, machinezaal, put. Tourist Office / VVV Der Rundgang endet an der Stätte der Verkehrsamt (zirka 20 Minuten). de nombreuses techniques y Musée de Mutzig / Museum / Wangenbourg-Engenthal deutsch-französischen Versöhnung seront inaugurées (béton, électri- e The Schirmeck museum and Museum / Museum van Mutzig Collégiale gothique du XIII und Europas Aufbau. cité, cuirassements, observatoires). e e Chateau association has set up the 03 88 38 31 98 s. Vitraux des XIV et XV s. Les reliques Overlooking Bruche Valley, the museum in the former Schirmeck Le circuit de visite comprend : de Saint-Florent y furent déposées en www.ot-molsheim-mutzig.com Alsace-Moselle Memorial leads you Chateau which was reconstructed coffre à mitrailleuses, abris d’infan- Exposition de vestiges des bâti- 810. Pèlerinage annuel le dimanche 7 on an educational, interactive trail in the 1970s. It offers a varied col- terie équipés, observatoires d’artil- novembre ou le dimanche suivant la ments historiques de Mutzig et du through the ups and downs of the lection of ordinary and unusual lerie, batterie à bouclier, cuisines, site néolithique des environs de la date du 7 novembre. history of Alsace and Moselle from artefacts which mirror life in the town boulangerie, salle de machines, Gotische Stiftskirche des 13. Jh. ville. Collection d’armes blanches 1870 to present times with an area walls during the last century. It also puits. de la Manufacture d’Armes de Bemalte Kirchenfenster des 14. und 15. specially devoted to Franco-German houses vestiges from the Schirmeck- Die 1893/1918 auf Befehl des Jh. Die Reliquien von St. Florent wurden Klingenthal et d’armes à feu de la reconciliation and the building of Vorbrück work camp. Each summer, Kaisers Wilhelm II erbaute Festung Manufacture Nationale d’Armes de dort im Jahre 810 hingestellt. Wallfahrt Europe. Through the interactive trail an exhibition on a specific theme sollte eine französische Offensive am Sonntag, den 7. November oder am Mutzig (fusil «Chassepot» - inven- where the visitor can climb into a adds a pleasant touch to the aus dem Südelsaß verhindern. teur du fusil à aiguille né à Mutzig Sonntag der dem 7. November folgt. 1939 deportation wagon, explore Mit ihrer Fläche von 254 Hektar, th museum. Panoramic view of the en 1833). Gothic collegiate-church (13 the inside of a fort from the Maginot Feuerkraft von 6,5 Tonnen Munition th towns of Schirmeck and La Broque, Ausstellung über die histo- c.). Stained glass windows of the 14 Line, discover life under the Nazi and the Donon mountain. Accessible pro Minute und einer Garnison and 15th c. The relics of St Florent rischen Ruinen in Mutzig und regime and take a footbridge over on foot from the Tourist Office (about mit 6.500 Soldaten war diese der nahen Stätte aus der Vorzeit. were left there in 810. Pilgrimage on outright war, the history of Alsace Festung zum Beginn des Ersten th 20 min.). Bemerkenswerte Waffensammlung Sunday the 7 of November or the and Moselle is depicted through a Weltkriegs die größte Festung th De Vereniging voor Vrienden van de aus der Waffenfabrik von Sunday following the date of the 7 number of films and scenes that are Heuvel van de Burcht en het Museum des Deutschen Kaiserreiches. In of November. Klingenthal (blanke Waffen) und larger than life. The last section is van Schirmeck hebben dit museum diesem ersten modernen Bau nach der Waffenfabrik von Mutzig Gotische kerk (13e eeuw). Glas-in- devoted to Franco-German recon- ingericht in de voormalige burcht van Erfindung der mit Melinit geladenen loodramen (14e en 15e eeuw). Sinds (Schusswaffen - Chassepot Gewehr ciliation and the building of Europe. Schirmeck die in de jaren 70 herbouwd Brisanzgranaten wurden zahlreiche - Erfinder des Nadelgewehrs geboren het jaar 810 worden er relikwieën van Het Mémorial de l’Alsace-Moselle is. Een gevarieerde collectie ongewone neue Techniken entwickelt (Beton, de heilige Florentius bewaard. Jaarlijkse in Mutzig in 1833). torent boven het dal van de Bruche. Via en gebruiksvoorwerpen geven een Strom, Panzerungen, Beobachter). Exhibition of the vestiges of bedevaart op zondag 7 november of de een leerzaam interactief parcours duikt beeld van het leven in het stadje in de Die Besichtigung: Grabenwehr eerste zondag na 7 november. Mutzig’s historical buildings and u in de geschiedenis van de Elzas en vorige eeuw. Ervaringsverhalen uit het für Maschinengewehre, ausge- the neolithic site on the perimeter ■■SCHIRMECK de Moezelstreek van 1870 tot heden. kamp van Schirmeck-Vorbrück. Elke rüstete Infanteriestütztpunkte, of the town. Important collection Mémorial de l’Alsace- U ontdekt via een interactief parcours, zomer een thema-expositie. Schitterend Artilleriebeobachter, Schildbatterien, of side arms of the Side Arms Moselle / Gedenkstätte des in een treintje uit 1939, het interieur uitzicht op de dorpen Schirmeck en La Küchen, Bäckerei, Maschinensaal, Manufacture of Klingenthal and Elsass und der Moselle / van een fort uit de Maginotlinie en Broque, en op de bergen van de Donon. Brunnen. of fire-arms of the National Fire- Alsace-Moselle Memorial / komt meer te weten over het leven in Lopend te bereiken vanaf de VVV (ong. Built 1893-1918 on the orders Arms Manufacture of Mutzig Herdenkingsmuseum Mémorial de nazitijd. U bewandelt een loopbrug 20 minuten). of Wilhelm II, Emperor of , (needlegun «Chassepot» - inventor de l’Alsace-Moselle over de totale oorlog... De geschiedenis Marché du terroir : Mercredi matin this stronghold was to stop any of the needle-gun born in Mutzig 03 88 47 45 50 van de Elzas-Moezelstreek wordt uitge- / Markt mit regionalen Produkten offensive by the French coming up in 1833). www.memorial-alsace-moselle.org legd aan de hand van films en echter : Mittwoch Vormittag / Regional from the south of Alsace. With its Expositie van resten van his- Surplombant la Vallée de la dan echte decors. De laatste ruimte is produce : Wednesday morning / surface area of 628 acres and firing torische gebouwen in Mutzig en Bruche, le Mémorial de l’Alsace- gewijd aan de Frans-Duitse verzoening Wekelijkse markt : woensdagoch- power of 6,5 tonnes of ammuni- de neolithische vindplaats bij de Moselle vous plonge au cœur d’un en de opbouw van Europa. tend tion per minute, this fort consti- stad. Collectie steekwapens van tuted the German Empire’s largest parcours pédagogique et interactif Musée du château de Schirmeck ■■RUSS de Wapenfabriek van Klingenthal à travers les méandres de l’histoire / Burgmuseum von Schirmeck military stronghold at the begin- en vuurwapens van de Nationale de l’Alsace-Moselle de 1870 à nos / Museum of the Château of Week-end après le 14 juillet (année ning of World War I and included Wapenfabriek van Mutzig (chas- jours, avec un espace tout particuliè- Schirmeck / Museum van de impaire) : Fête de le Totsche (galette a garrison of 6,500 men. It was the sepotgeweer - Chassepot werd in rement consacré à la réconciliation Burcht van Schirmeck de pommes de terre) first modern construction after the 1833 in Mutzig geboren en vond het franco-allemande et la construction Côte du Château Wochenende nach dem 14. Juli introduction of melinite torpedo naaldgeweer uit). shells and several new building européenne. À travers un parcours 03 88 47 18 51 (ungerades Jahr) : Totsche Fest 13 juillet : soirée révolutionnaire interactif où le visiteur pourra tour à www.valleedelabruche.fr (Kartoffelpuffer) techniques were inaugurated here (concrete, electricity, armour-plat- et défilé des « sans-culottes » tour monter dans un wagon de l’ex- L’Association des Amis de la th Week-end after the 14 of July ing, observation posts, etc…). The / 13. Juli: Umzug der „sans- pulsion de 1939, découvrir l’intérieur Côte du Château et du Musée de (uneven year) : Totsche Festival culottes” und Feuerwerk / 13th d’un fort de la Ligne Maginot, la vie Schirmeck, ont aménagé ce musée tour includes: machine gun post, (potato pancakes) fully equipped infantry shelters, of July: Parade of the “sans- sous le régime nazi, emprunter une dans l’ancien château de Schirmeck culottes” and fireworks / 13 juli : passerelle surplombant la guerre reconstruit dans les années 1970. Il Weekend na 14 juli (oneven jaar) : artillery observation posts, battery Fête de la Totsche of shields, kitchens, bakery, engine ‘revolutionaire’ avond en defilé totale, c’est l’histoire de l’Alsace- présente une collection diversifiée van sansculottes Moselle qui sera retracée avec de d’objets insolites et usuels, reflets ■■MUTZIG room, well. Gebouwd tussen 1893 en 1918 nombreux films et des décors plus de la vie de la cité au siècle dernier. Fort de Mutzig (Fort «Kaiser vrais que nature. Le dernier espace Il conserve en outre, divers témoi- op bevel van Wilhelm II, keizer van Wilhelm II») / Feste «Kaiser Wilhelm Duitsland. Dit sperfort moest een est consacré à la réconciliation fran- gnages du camp de Schirmeck- II»/ Fortress «Kaiser Wilhelm II» / co-allemande et à la construction Vorbrück. Chaque été, une exposition Frans offensief vanuit het zuiden van Fort Mutzig (voorheen Fort Kaiser de Elzas tegenhouden. De fortificatie de l’Europe. à thème agrémente ce musée. Point Wilhelm II) Hoch über dem Bruchetal beginnt de vue sur les villes de Schirmeck et besloeg een oppervlakte van 254 06 08 84 17 42 hectaren en had een vuurkracht van an der Gedenkstätte des Elsass und La Broque, ainsi que sur le Massif du www.fort-mutzig.eu der Moselle ein pädagogischer und Donon. Accès à pied depuis l’Office 6,5 ton per minuut. Bij het uitbreken Construit de 1893 à 1918 sur van de Eerste Wereldoorlog was interaktiver Rundgang durch die de Tourisme (environ 20 mn). ordre de Guillaume II, empereur bewegte Geschichte dieser Region von dit fort het grootste van het Duitse

JANVIER 2016 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 5/5