Holtinge En Het Holtingerveld
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Holtinge en het Holtingerveld Een interdisciplinair onderzoek naar de landschapsontwikkeling van een esgehucht en veldgrondencomplex in Zuidwest-Drenthe Esgo W. Kuiper Holtinge en het Holtingerveld Een interdisciplinair onderzoek naar de landschapsontwikkeling van een esgehucht en veldgrondencomplex in Zuidwest-Drenthe Esgo W. Kuiper Groningen, Februari 2012. ing. E.W. Kuiper [email protected] Onder begeleiding van: prof.dr.ir. Th. Spek (hoogleraar landschapsgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen) Tweede lezer: prof.dr. Tj. Waterbolk (emeritus hoogleraar archeologie, Rijksuniversiteit Groningen) Deze masterscriptie is geschreven in het kader van de master Landschapsgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Voorwoord Het is niet lang geleden dat ik het Holtingerveld heb leren kennen. Toen ik met dit onderzoek begon wist ik nog niet eens waar het lag. Gaandeweg ben ik steeds meer vertrouwd geraakt met het gebied en ben erachter gekomen dat ik er meer mee te maken heb dan ik eerst dacht. Mijn grootvader heeft in zijn jeugd in Havelte gewoond en heeft later een pentekening gemaakt van het Schultehuis in Havelte. Deze is ook opgenomen in deze scriptie. Daarnaast bleek dat ik als kind met mijn familie naar het Holtingerveld op vakantie was geweest. Met plezier heb ik meerdere keren over het Holtingerveld gefietst, gewandeld, grondboringen gezet en foto´s gemaakt. Zo heb ik langzaamaan gevoel gekregen voor het landschap, hoe het is opgebouwd en door de eeuwen heen is veranderd. Het Holtingerveld is voor mij een gebied zoals zo velen, een prachtig stukje Nederland waarvan ik het bestaan nog niet wist. In de toekomst hoop ik vaker bij dit soort (natuur)gebieden te belanden en zo het Nederlandse landschap steeds beter leer kennen. Voor hun steun en interesse in het onderzoek wil ik graag mijn familie bedanken. Daarnaast wil ik ook Theo Spek bedanken voor de begeleiding en meneer Waterbolk voor het lezen en commentaar geven op mijn tekst. Voor het aanleveren van de lijsten met vroegere bewoners van Holtinge wil ik graag Henk Tigelaar bedanken. Bert Maes was zo vriendelijk om mij zijn inventarisatie van het bos rond Holtinge op te sturen. Daarnaast heeft Wim van der Wijk mij materiaal aangeleverd waaruit ik veel informatie voor mijn teksten kon halen. Ook ben ik erg dankbaar dat Frans de Vries zijn foto´s van het Holtingerveld beschikbaar heeft gesteld. Als laatste dank ik alle mensen die mijn tekst hebben doorgenomen en met hun tips, opmerkingen en verbeteringen hebben bijgedragen aan dit werk. amenvatting gehucht Holtinge dat in het Holtingerveld ligt en waarnaar vanuit S historisch-geografisch oogpunt nog nauwelijks onderzoek is verricht. In zuidwestelijk Drenthe, tegen de grens met Overijssel, De onderzoeksvraag voor dit gedeelte van de scriptie luidt: Hoe ligt het natuurterrein het Holtingerveld. Het gebied wordt omringt en wanneer is de historische nederzetting en ontginning Holtinge door de dorpen Havelte, Uffelte, Wapserveen en Darp. In de jaren ontstaan en welke lange-termijnontwikkeling hebben het landschap ’30 heeft de amateurarcheoloog George Hendrik Voerman zeer veel en het landgebruik van de nederzetting, de es en het omringende bos Steentijdartefacten gevonden. Het gebied kent voorts een hoge doorgemaakt tot aan de dag van vandaag? ecologische en landschappelijke diversiteit. Deze twee redenen zijn mede de aanleiding geweest om een boek over het gebied te publiceren. Onder het onderzoeksgebied van deel A valt het Holtingerveld met de In samenwerking met Theo Spek is de landschapsgeschiedenis van het grenzen van het Natura2000-gebied. De beschreven periode loopt van Holtingerveld beschreven voor dit boek. De landschapsbiografie is in het Saalien tot aan het heden waarin de geologische, landschappelijke, uitgebreidere vorm verwerkt in deze scriptie in hoofdstukken drie en ecologische, economische en sociologische veranderingen beschreven vier. worden. Bij deel B is gekeken naar het gehucht Holtinge op het Holtingerveld, waarbij de huidige weilanden en het bos rond Holtinge Onderzoeken van onder andere Keuning in 1936, Slicher van Bath de geografische afbakening vormt. De ontwikkelingen van het gehucht in 1944, Bouwer in 1970, Bieleman in 1987 en 2008 en Spek in 2004 zijn beschreven vanaf het ontstaan van het gehucht tot het heden. hebben in algemene zin veel kennis opgeleverd over het landschap en de landbouw in Drenthe. Ook zijn er verschillende onderzoeken Verschillende vakgebieden hebben bijgedragen aan het verricht en publicaties verschenen die specifiek op het Holtingerveld beantwoorden van de hoofdvraag, namelijk: de agrarische geschiedenis, waren gericht. Bijdragen van A. Waterbolk, Zwuup, Van der Torre, archeologie, palynologie, ecologie, toponymie, bodemkunde en H.Tj. Waterbolk en Veenenbos zijn van grote waarde voor de sociale, fysische, economische en sociale geografie. Het onderzoek startte met geologische en historisch geografische kennis van het Holtingerveld en een uitgebreide analyse van de beschikbare literatuur. Ook zijn met bijbehorende dorpen. Op archeologisch vlak zijn Van Giffen, Voerman behulp van digitale cartografie de veranderingen op het Holtingerveld en Jager actief geweest. Toch zijn er nog lacunes in de kennis van en van Holtinge inzichtelijk gemaakt. In het Drents Archief is het Holtingerveld. Door middel van interdisciplinair onderzoek gezocht naar informatie over het Holtingerveld en de nederzettingen kunnen verschillende van deze lacunes worden opgevuld. Deel A eromheen, evenals naar de bewoners van Holtinge. Ook zijn interviews van de scriptie beslaat de landschapsbiografie van het Holtingerveld gehouden met personen die kennis hebben over het Holtingerveld en waarbij verschillende onderzoeken zijn samengevoegd en primaire is gesproken met lokale bewoners. Het veldwerk dat is verricht bij bronnen zijn gebruikt. Hierbij hoort de volgende onderzoeksvraag: Holtinge, bodemonderzoek en inventarisatie van planten en bomen en Welke langetermijnontwikkeling heeft het Holtingerveld in fysisch- cultuurhistorische relicten was noodzakelijk om een volledig beeld van geografisch en historisch-geografisch opzicht doorgemaakt vanaf het de geschiedenis van dit gehucht te kunnen schetsen. Pleistoceen tot heden? Deel B beslaat een detailonderzoek naar het Gedurende de Saale-ijstijd (ca. 240.000-130.000 jaar geleden) koste van de bossen. Onder andere door het aandeel vee en door het werd de fundering gelegd voor het Holtingerveld. In verschillende steken van plaggen ontstonden meerdere grote stuifzandgebieden die perioden vormden ijslobben de stuwwal de Havelterberg. Aan het uiteindelijk ook de vruchtbare essen aantastten. Pas aan het begin einde van het Saalien en gedurende het Weichselien (ca. 120.000- van de 20e eeuw kon men effectief de stuifzanden bedwingen door 11.500 jaar geleden) werden de dekzanden afgezet, ontstonden grootschalige aanplant van dennenbomen. pingo’s en uitblazingskommen. Met stijging van de temperatuur begon de geologische periode het Holoceen (ca. 11.500-heden) waardoor Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Havelte het centrum van de voormalige poolwoestijn begroeid raakte met planten. Tevens een aan te leggen vliegveld door de Duitsers. Het vliegveld met onder werd het gebied natter door de zeespiegelstijging. Hierdoor ontstond andere een start- en landingsbaan, rolbanen en hangars heeft een een tweedelig landschap: uitgestrekte veengebieden ten noorden grote stempel op het landschap gedrukt. Voor de aanleg van deze van de Havelterberg en drogere bosgebieden op de aangrenzende onderdelen van het vliegveld was veel zand nodig wat grotendeels in dekzand- en stuwwalgronden. Bomen als eik, berk, den, hazelaar en de directe omgeving werd gewonnen. Naast de start- en landingsbaan linde bepaalden het bosbeeld. Op en rond het Holtingerveld waren zijn ook de rolbanen en een gedeelte van de hangars nog zichtbaar in gedurende de Steentijd (ca. 450.000 tot 11.500 jaar geleden) reeds het landschap. Ook zijn de gevolgen van het afgraven van zand op het jagers en verzamelaars actief wat blijkt uit de grote vondstencollectie veld nog terug te vinden. Het vliegveld is nooit in gebruik genomen van de amateurarcheoloog G.H. Voerman. Vanaf het Neolithicum (ca. doordat de geallieerden in een aantal bombardementen het vliegveld 3800-1100 v. Chr.) werden granen verbouwd in de omgeving van het onbruikbaar maakten. Na de oorlog werd het Holtingerveld grotendeels Holtingerveld. Dit is ook de periode waaruit de beide hunebedden door Defensie in gebruik genomen als oefenterrein. Toen Defensie ook stammen. Het Holtingerveld is zeer rijk aan grafheuvels uit de Brons- met zwaarder materieel wilde oefenen heeft dit tot protesten geleidt. (ca. 2000-800 v.Chr.) en IJzertijd (ca. 800-15 v.Chr.) en wellicht nog uit Uiteindelijk zijn de plannen niet doorgevoerd. Het terrein is zelfs in de Romeinse tijd (ca. 15 v.Chr-450 n.Chr.). 2003 uitgeroepen tot Natura2000-gebied dankzij de grote waarde van de archeologie en ecologie. Het Holtingerveld wordt tegenwoordig Over de Romeinse tijd en de Vroege-Middeleeuwen (ca. 450-1050 grotendeels beheerd door Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. n.Chr.) is echter weinig bekend. Tijdens de Volle Middeleeuwen werd de Uffeltermarke geschonken aan het Bisdom Utrecht, waarna het Het ontstaan van Holtinge is niet met zekerheid vast te stellen. Er Kapittel van Sint Pieter het recht had verworven op de pachten en de zijn echter verschillende methoden om tot een benadering te komen. jacht. Ook werd in Uffelte een domaniale hof opgericht, in het gebied Holtinge wordt