Audituesit Publik Kopertina 13

-t Konferenca e IV Shkencore KLSH 1925

ANALIZA 13

ANALIZA E RISKUT E RISKUT

Volumi I-rë Shkencore 20-22.6.2016 Konferenca e Katërt

Seria : botime KLSH 09/2016/60 08 /20 16/59

KLSH 08/2016/59 1925 Seria : botime KLSH 09/2016/60 Tiranë 2016 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT Experentia mutua omnibus prodest

AUDITIMI PUBLIK

REVISTË KATËRMUJORE kërkimore-shkencore-informative shqip - anglisht

Nr. 13/2016, Tiranë ISSN 2308-6106 Viti i V-të i botimit 2016 Janar-Prill 2016 Seria : botime KLSH - 08/2016/59

ALBANIAN SUPREME AUDIT INSTITUTION Titulli: Experentia mutua omnibus prodest

AUDITIMI PUBLIK NR.13

Redaktore: Irena Islami

PUBLIC AUDIT

Art Design: Elisa Metaj EVERY FOUR MONTHS MAGAZINE

of reseach, science and information in Albanian and in English Seria: botime KLSH - 08/2016/59

No. 13/2016, Tirana ISSN 2308-6106 January - April 2016 Series:Publications ALSAI - 08/2016/59

Shtypur në Shtypshkronjën ” ILAR”

Tiranë 2016

ALBANIAN SUPREME AUDIT INSTITUTION Titulli: Experentia mutua omnibus prodest

AUDITIMI PUBLIK NR.13

Redaktore: Irena Islami

PUBLIC AUDIT

Art Design: Elisa Metaj EVERY FOUR MONTHS MAGAZINE

of reseach, science and information in Albanian and in English Seria: botime KLSH - 08/2016/59

No. 13/2016, Tirana ISSN 2308-6106 January - April 2016 Series:Publications ALSAI - 08/2016/59

Shtypur në Shtypshkronjën ” ILAR”

Tiranë 2016

BORDI SHKENCOR

Dr. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH Kryetar I NDERUAR LEXUES !

Prof. Dr. Dhori Kule, Rektor, Universiteti i Tiranës Anëtar Kemi kënaqësinë t’Ju paraqesim numrin e 13-të të Revistës kërkimore Prof. Dr. Omer Stringa Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) (Kryeredaktor) Anëtar shkencore “Auditimi Publik”.

Prof. Dr. Jorgji Bollano, Kryetar i Këshillit Kombëtar të Kontabilistëve Anëtar Në këtë numër të 13-të të Revistës kanë kontribuar me shkrimet e tyre Drejtues të Institucioneve Supreme të Auditimit (SAI) dhe të Prof.Dr. Skënder Osmani, Fakulteti i Gjeologjisë dhe Minierave Anëtar Organizatave Ndërkombëtare të SAI-ve si z. Arno Visser, President i Prof. Dr. Ardian Nuni, Anëtar i Gjykatës së Lartë Anëtar EUROSAI-t dhe Dr.Igor Soltes, deputet i Parlamentit Europian dhe ish- President i SAI-t Slloven; profesionistë të fushës së Ekonomisë si Prof.Dr. Prof. Dr. Sotiraq Dhamo, Përgjegjës i Departamentit të Kontabilitetit FE (UT) Anëtar Sherif Bundo, Prof.Dr.Sazan Guri, Dr.Zef Preçi, përfaqësues nga institucione të tjera shtetërore, drejtues dhe auditues të KLSH-së, etj. Prof. Dr. Aurela Anastasi, Akademik, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Argita Berisha, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar Janë të ftuar të publikojnë punimet dhe opinionet e tyre kontabilistë, financierë, ekonomistë të përgjithshëm, specialistë të enteve publike dhe Prof. Dr. Lindita Lati, Kryetare e Autoritetit të Konkurrencës Anëtar private, akademikë, ekspertë të shoqërisë civile, profesionistë të pavarur si dhe çdo i interesuar që gjen me vend trajtimin e një çështjeje të caktuar Prof. Dr. Heinz-Dieter Wenzel, Profesor, Universiteti i Bambergut, Gjermani Anëtar me interes në auditimin dhe vlerësimin e administrimit publik të vendit, Dr. Igor Soltes, ish-President i Gjykatës së Auditimit të Sllovenisë Anëtar bazuar në moton e INTOSAI “Experentia mutua omnibus prodest (Eksperienca e Përbashkët ju shërben të gjithëve)”. Prof. Dr. Iraj Hashi, Universiteti Staffordshire në Britaninë e Madhe Anëtar Bordi Editorial i Revistës ju fton të shprehni vërejtjet dhe sugjerimet tuaja Prof. Dr. Tonin Kola, Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar në funksion të përmirësimit, të rritjes së cilësisë dhe efikasitetit të saj me Prof. As. Dr. Sazan Guri, Instituti “ G& G Group” Anëtar qëllim që kjo Revistë Shkencore, të jetë një mundësi më shumë për zhvillimin e debatit në fushën e auditimit dhe më gjerë. Prof.As. Dr. Manjola Naço, Drejtore Departamenti, KLSH Anëtar Prof.As.Dr. CPA Hysen Çela, Kryetar i IEKA, Managing Partner,nH Anëtar ME RESPEKT, EuroConsult BORDI EDITORIAL Prof. As.Dr. Flutura Kola, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

SEKRETARIATI

Irena Islami Sekretare Kolegjiumi Adresa e redaksisë Kontrolli i Lartë i Shtetit Bulevardi “ Dëshmorët e Kombit”, nr. 3, Tiranë Tel./ Fax. 04/ 228485, Tel. 04/ 251267 Web-site: www.klsh.org.al, E-mail: [email protected], [email protected]

BORDI SHKENCOR

Dr. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH Kryetar I NDERUAR LEXUES !

SEKRETARIATI

Beata Blasiak-Nowak Auditimi i ECA-s dhe NIK-ut polak Marzena Rajczewska mbi rezultatet e shpenzimeve Këshilltare në Departamentin e Auditimit buxhetore 2014-2020 të Bashkimit 69 të Administratës Publike të NIK-ut Europian (Botuar në EUROSAI Journal, nr.04, Prill

2016) PËRMBAJTJA Korrupsioni si fenomen dhe masat që Mirela Kapo, kandidate PhD duhet të merren me qëllim luftimin e Avjerina Bazaj, Msc. 81 këtij fenomeni Fakulteti i Drejtësisë TITULLI AUTORI FAQE Universiteti i Tiranës

Mundësitë për zbatimin e praktikave OJQ “Aksioni Qytetar Kolumbi” të qeverisjes së mirë dhe (AC-Columbia). Ne, Qytetarët! llogaridhënies për ndjekjen dhe 97 (Botuar në revistën e OLACEFS). (“Ne SAI-t përballemi me sfidat e Arno Visser, President i EUROSAI-t auditimin e Objektivave të Zhvillimit shekullit XXI, duke përdorur teknikat Botuar në Revistën e INTOSAI-t (Pranverë 11 të qëndrueshëm në Amerikën Latine e shekulli të XX-të në institucionet e 2016) shekullit të XIX-të”) Dr. Louis Galea, anëtar i ECA Roli i ECA-s, lidhur me reagimin e BE- (Botuar ne EUROSAI Journal, nr.04, Prill 107 së ndaj krizës financiare Formaliteti kundrejt parimeve të 3E- Dr. Igor Šoltes, Eurodeputet & zv/Kryetar i 2016) ve në procedurat e prokurimit Komisionit të PE-së për Kontrollin e 15 Buxhetit të Bashkimit Europian Prezantuar nga Sekretari i Përgjithshëm i Raporti mbi aktivitetin 2015-2016 të Prof.Dr.Sherif Bundo EUROSAI-t në takimin e 44- të Bordit 111 EUROSAI-it Risitë, sfidat dhe disa refleksione mbi Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Drejtues auditimin e pasqyrave të reja Tiranës 21 financiare Erëza ARIFI Aktivitete të KLSH-së Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Info nga vendi 123 Tiranës (Janar-Prill 2016) Domosdoshmëria e marrjes së masave të nevojshme për Prof.Dr.Niko Pano reduktimin – mënjanimin e impaktit Akademik Prof.Dr.Gudar Beqiraj Zyra Kombëtare e Auditimit të 29 Profil 147 të veprimtarisë së pakontrolluar Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati Finlandës antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

Moratoriumi për koncesionet dhe Dr.Zef Preçi Kontrolli i Shtetit i Izraelit Profil 151 43 PPP-të, nevojë e kohës… Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

Ç’duhet të dijë një auditues mbi Prof.Dr.Sazan Guri Gjykata e Llogarive e Moldavisë Profil 157 55 menaxhimin e mbetjeve urbane “G&G”Group

Moratoriumi për koncesionet dhe Dr.Zef Preçi Kontrolli i Shtetit i Izraelit Profil 151 43 PPP-të, nevojë e kohës… Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

Ç’duhet të dijë një auditues mbi Prof.Dr.Sazan Guri Gjykata e Llogarive e Moldavisë Profil 157 55 menaxhimin e mbetjeve urbane “G&G”Group

CONTENT

Mirela Kapo, Candidat PhD TITLE AUTHOR PAGE Corruption as a phenomenon and Avjerina Bazaj, Msc. the measures to be undertaken to 229 Faculty of Law combat it University of Tirana Arno Visser, President, EUROSAI Opportunities for the We, the people! Published in INTOSAI Magazine, Spring 161 implementation of good practices

2016 of governance and accountability 245 for Tracking and auditing (Published in OLACEFS Magazine ) Sustainable Development Goals in Formality Vs 3E principles in Dr. Igor Šoltes, Memeber of European Latin America 165 public procurement Parliament Dr. Louis Galea, ECA Member The role of ECA in relation to the (Published in EUROSAI Magazine nr.4 253 EU response to the financial crisis Prof.Dr.Sherif Bundo April 2016 ) Novelties, challenges and few Faculty of Economy, Tirana University thoughts on new financial 173 Erëza ARIFI From the Secretary General of statements’ auditing Report on EUROSAI activity 2015- Faculty of Economy, Tirana University EUROSAI in 44th meeting of the 257 2016 The necessary measures to EUROSAI governing board reduce - eliminate the Prof.Dr.Niko Pano INFO Academic Prof.Dr.Gudar Beqiraj 181 antropogenic damages in Prespa Events and activities of ALSAI Academic Prof.Dr.Salvator Bushati 269 Lake System during January- April 2016

Moratorium on concessions and Dr.Zef Preçi Albanian Center for Economic 195 ppp – necessary in our time... National Audit Office of Finland Profile 289 Research

What an auditor should know Prof.Dr.Sazan Guri The Office of the State 205 about urban waste management “G&G”Group Comptroller and Ombudsman of 293 Israel Profile The European Court of Auditors’ Beata Blasiak-Nowak and Polish Supreme Audit office’s Marzena Rajczewska Advisors in the Polish Supreme Audit audit on results of the EU budget 217 Court of Accounts of Moldova Profile 299 expenditure for the years 2014 to Office’s Public Administration 2020 Department (Published in EUROSAI Magazine nr.4 April 2016 )

CONTENT

Moratorium on concessions and Dr.Zef Preçi Albanian Center for Economic 195 ppp – necessary in our time... National Audit Office of Finland Profile 289 Research

NE, QYTETARËT!

Në shekullin e njëzet e një, ne jemi dëshmitarë të një lëvizje globale e cila sërish

kërkon më shumë pjesëmarrje, më shumë transparencë dhe më shumë

përgjegjshmëri. Një shembull i kësaj lëvizjeje është “Partneriteti dhe Qeverisja e Hapur”.

Nga: Arno Visser, President, Gjykata e Thirrje të ngjashme kishin filluar të Auditimit e Holandës dhe Presidenti shtoheshin edhe gjatë katër viteve të EUROSAI fundit në Mbretërinë e Holandës. Deri në aktë kohë, William kishte refuzuar hapur Revolucionet çdo reformë. Megjithatë, në ditët e fundit, Në 12 mars të vitit 1848, Mbreti William II kërkesa për reforma në mbretëri ishte i Holandës u zgjua në mes të natës i bërë jo vetëm nga anëtarët e parlamentit, djersitur, zemra i rrihte fort dhe kishte por edhe nga turmat e mëdha në rrugët e dhimbje stomaku pavarësisht se nuk kish Amsterdamit dhe të Hagës. Revolucioni konsumuar asgjë në mbrëmje.Mendja e tij ishte ulur pranë shtratit të Mbretit dhe ishte tek revolucioni që kishte përfshirë ishte gati të godiste. Evropën dhe pjesë të Amerikës Latine. I frikësuar për humbjen e pozitës së tij, Kryengritjet në Paris kundër mbretit të William përfundimisht vendosi t'u Francës dhe qeverisë së tij, ato të dorzohej këtyre kërkesave. Më vonë ai zhvilluara në disa shtete gjermane dhe në shpjegoi se kishte "ndryshuar brenda Danimarkë, kishte çuar në rrëzimin e natës nga një konservator në një liberal papritur të monarkive dhe në reformën e “Qysh në mëngjes ai emëroi një komision regjimeve të vjetra evropiane. Njerëzit në për të ndryshuar kushtetutën holandeze. të gjithë Evropën i ishin bashkuar lëvizjeve Kushtetuta e re i hapi rrugën demokracisë ad hoc të klasës së mesme, punëtorëve parlamentare”. Ajo sanksi-ononte lirinë e dhe reformatorëve për të shprehur arsimit, lirinë e organizimit dhe të shtypit pakënaqësinë me qeverisjet në vendet e të lirë. Ajo siguronte zgjedhje të tyre. Ata kërkonin më shumë përfshirje në drejtpërdrejta në të gjitha nivelet e qeverisje dhe më shumë demokraci. qeverisjes, buxhet vjetor të përcaktuar

AUDITIMI PUBLIK 11 AUDITIMI PUBLIK Arno Visser, President, Gjykata e Auditimit e Holandës

nga parlamenti dhe përgjegjshmëri në informacion se kurrë më parë. Për më qeverisje. tepër, informacioni apo të dhënat janë në dispozicion gjatë 24 orëve në çdo ditë të Ajo gjithashtu rezultoi në humbjen e javës, pasi ato nuk janë të mbyllura në një pushtetit personal ekzekutiv për mbretin arkiv fizike. Për më tepër, informacioni William. Qasja pragmatike e ndërmarrë përdoret në vazhdimësi për interpretime nga Mbreti çoi në një tranzicion paqësor dhe qëllime të ndryshme. të sistemit të qeverisjes në Holandë. Në shekullin e njëzet e një, ne jemi Revolucionet e viteve 1848 dhe 1849 ishin dëshmitarë të një lëvizje globale e cila të nxitura nga kërkesa për përfaqësim më sërish kërkon më shumë pjesëmarrje, më të mirë në sistemin parlamentar, kërkesa shumë transparencë dhe më shumë këto që vinin nga një bazë në rritje e përgjegjshmëri. Një shembull i kësaj qytetarëve të arsimuar. Kërkesat e tyre lëvizjeje është “Partneriteti dhe Qeverisja për akses dhe ndikim në procesin e e Hapur”. Ky rrjet organizatash që përfshin vendimmarrjes bazoheshin në vlerat shumë palë interesi përpiqet që qeveritë klasike të pjesëmarrjes, përfaqësimit të të bëhen në mënyrë të qëndrueshme më drejtë, transparencës dhe llogaridhënies. transparente, më llogaridhënëse dhe më Epoka moderne të përgjegjshme ndaj qytetarëve të tyre. Institucionet tona Supreme të Auditimit e Qëllimi përfundimtar i këtij rrjeti është që kanë bazën në parimet demokratike të të përmirësojë cilësinë e qeverisjes dhe shekullit të nëntëmbëdhjetë. Ne cilësinë e shërbimeve që marrin qytetarët. sigurojmë llogaridhënien, rrisim transpa- Kjo nuk është e ndryshme nga argumentat rencën dhe kontribuojmë në mënyrë të e paraqitura nga lëvizjet revolucionare të vazhdueshme në përmirësimin e shekullit të nëntëmbëdhjetë. administratës publike në vendet tona. Teknikat dhe qëndrimet Megjithatë, kohë pas kohe, ne Si Institicion Suprem Auditimi ne po ballafaqohemi me vetë kufizimet tona. përballemi me sfidat e shekullit të njëzet e Deri në dekadën e fundit të shekullit të njëtë duke përdorur teknikat e shekullit të njëzetë, qeveritë dhe SAI-t kishin njëzetë në institucione të shekullit të monopolin e informacionit në lidhje me nëntëmbëdhjetë. domenin publik. Një ndryshim paradigmik solli ruajtja dixhitale e të dhënave në Prandaj për ne është e rëndësishme që të masë dhe përdorimi i tyre në shkallë të mbetemi relevant për publikun e gjerë. gjerë në fund të shekullit të njëzetë. Sipas mendimit tim, kjo mund të arrihet Analiza e informacionit dhe shkëmbimi i tij duke përqafuar teknikat e zhvilluara nuk është më një proces i vetëm. Përmes rishtazi dhe duke përshtatur qëndrime dixhitalizimit dhe përdorimit të të gjithëpërshirëse. Kohët e fundit, unë kam dhënave tashmë ka më shumë parë dy shembuj se si ne mund mund t'i

12 Nr.13, janar-prill 2016 KLSH Ne, qytetarët

trajtojmë këto sfida. Shembulli i parë ndryshme largpamëse auditimi, duke është paraqitur nga znj. Tytti Yli-Viikari, e përdorur të dhënat e auditimit, shoqëruar sapo zgjedhur në postin e Audituesit të me mjete analitike për të ndërtuar Përgjithshëm të Finlandës, gjatë një vizite modele dhe skenarë që kanë për qëllim të përbashkët në SAI-n e Turqisë. Ajo përmirësimin e mëtejshëm të argumentoi se SAI-t duhet të investojnë përgjegjësisë. Shumë prej këtyre mjeteve në teknologji të reja dhe në mënyrën se si tashmë janë në dispozicion, për shembull duhet të përdoren këto teknologji. Mjetet në fushën e marketingut të drejtpërdrejtë. për investigimin e të dhënave, analizat Në të ardhmen e afërt, sistemet inteligjente të sistemeve të të dhënave kompjuterike të të vetëmësuarit mund të dhe analizat e teksteve tashmë janë të jenë në gjendje të na ndihmojnë në punën aplikueshme. Tani që këto janë zhvilluar tonë audituse, pasi po bëhen gjithnjë e më për përdorim të gjerë, ne kemi nevojë të të sofistikuara dhe janë në gjendje që në investojmë në blerjen e hardware-ve të ri, mënyrë të pavarur të kombinojnë software-ëve dhe për burime njerëzore. informacionin e marrë nga burime të Kjo do të na japë mundësi të përdorim të ndryshme. dhëna të strukturuara dhe të Shembulli i dytë ka të bëjë me pozitën pastrukturuara nga burimet e brendshme tonë në shoqëri dhe vjen nga SAI i Brazilit. dhe të jashtme. Të dhënat e përfituara në Përdorimi i të dhënave dhe i mjeteve këto mënyra mund të na ndihmojnë të teknologjike të tilla si të dhënat analitike identifikojmë çështje të ndryshe të tregojnë se ne në të vërtetë nuk duhet të pandeshura më parë, në mënyrë që të punojnë më vetëm. Qytetarët, organizatat përmirësojmë performancën e e shoqërisë civile dhe të tjerët duhet të përgjithshme të administratës publike. kenë mundësi të përdorin të dhënat e SAI-t janë në gjendje t'i përdorin këto administratës publike, në mënyrë që ata teknika dhe ne mund të kombinojmë të të mund të na ofrojnë njohuritë e tyre, dhënat e aksesuesshme dhe ato me duke kontribuar për çështjet që ne si SAI kërkesa strikte për akses të marra nga trajtojmë. Kështu, së bashku me burime të ndryshme për të siguruar shoqërinë, ne jemi në gjendje të njohuri të reja për përmirësimin e paraqesim një tablo më të qartë të asaj që eficiencës dhe të politikave publike më po ndodh. Kjo do të thotë se qeveritë dhe efektive. Njohuritë e reja të kombinuara sa më shumë pjesë të tjera të shoqërisë me eksperiencat e mëparshme, mund të duhet të jenë të gatshëm të ndajnë të çojnë në largpamësi. Në vend që të dhënat e tyre në një format që është i shtrojnë pyetjen se çfarë ndodhi, SAI-t që hapur, d.m.th i plotë, nga një burim përdorin të dhënat analitike mund të kryesor, të aksesueshme, të lexueshme, jo shohin përpara dhe të fitojnë njohuri për diskriminuese dhe me standarde e licensa atë çka mund të ndodhë në të ardhmen. të hapura. SAI i Brazilit inkurajon SAI-t mund të fokusohen në forma të administratën publike që t'i sigurojë

AUDITIMI PUBLIK 13 AUDITIMI PUBLIK Arno Visser, President, Gjykata e Auditimit e Holandës

publikut të gjerë akses në këto të dhëna. njëtë kërkon pjesëmarrjen dhe përfshirjen Këtë ata e bëjnë duke i bindur institucioet e drejtpërdrejtë. Por këto kërkesa ende shtetëror se shoqëria kërkon më shumë bazohen në të njëjtat vlera klasike të transparencë nga administrata publike pjesëmarrjes, përfaqësimit të drejtë, dhe në shkëmbim shoqëria mund të transparencës dhe llogaridhënies. Ne jemi kontribuojë drejtpërdrejtë me shërbime në mes të revolucionit të të dhënave ndaj të reja për përmirësimin e kësaj duhet të reagojmë shpejt për adresimin e administrate. Së fundmi, dhënia e aksesit kërkesave për akses në informacion dhe për të dhënat nga administrata publike u bashkëpunim me shoqërinë. Në fund të jep qyetatarëve mundësinë të krijojnë fundit, nuk janë vetëm qytetarët që duan biznese të reja dhe të ketë zhvillimin të arrijë më shumë transparencë dhe ekonomik. Në këtë mënyrë, SAI i Brazilit llogaridhënie. SAI-t dhe qytetarët ka miratuar qëndrimin e qeverisjes së dëshërojnë të njëjtën gjë. Le të punojnë hapur. drejt këtij objektivi të përbashkët! Apel për të ndërmarrë një kurs të veçantë të veprimit! Botuar në Revistën e INTOSAI-t Pranverë Në nëntor të vitit 2015, Gjykata e 2016 Auditimit e Holandës organizoi konferencën e EUROSAI-t për Open Data. Njëzet e tetë SAI morën pjesë në këtë Përktheu: Alma Shehu konferencë dhe ishin të vendosura për Specialiste e Marrëdhënieve me Jashtë ambiciet e tyre. Kështu, 92 përqind dëshironin që të dhënat e tyre të ishin të Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe aksesueshme, 43 për qind dëshërojnë të Marrëdhënieve me Jashtë auditojnë gjatë këtij viti aksesin e të dhënave dhe 81 për qind e tyre parashikojnë të përdorin të dhëna e aksesueshme në auditimet që do të Nga: Arno Visser, President, Gjykata kryejnë në të ardhmen. Lëvizja ka filluar. e Auditimit e Holandës dhe Tani ne kemi momentin kulminant. Ne si Presidenti EUROSAI SAI-e, jemi agjentë të informacionit dhe natyra e informacionit me të cilën kemi të bëjmë po ndryshon. Ne duhet të jemi në krye të këtij ndryshimi, duke përqafuar teknika të reja dhe duke përshtatur qëndrimet tona. Në ndryshim nga shekulli i nëntëmbëdhjetë, në sajë të zhvillimeve teknologjike, publiku i shekullit të njëzet e

14 Nr.13, janar-prill 2016

FORMALITETI KUNDREJT PARIMEVE TË 3E-ve NË PROCEDURAT E PROKURIMIT

Ngritja e një sistemi të prokurimit publik, zhvillimi dhe implementimi i tij duhet të

bazohen në parimin e lëvizjes së lirë të të mirave materiale, parimin e pavarësisë së krijimit (të sipërmarrjeve) dhe parimin e pavarësisë së ofrimit të shërbimeve.

Nga: Dr.Igor Šoltes, Deputet i Parlamentit kushtuar më shumë vëmendje në trajtimin Europian e çështjes në fjalë dhe nëse të qenit formal në procedura ndihmon në luftën kundër korrupsionit apo përkundrazi e intensifikon atë. Me kaq vite eksperiencë Abstrakt në studimin e rasteve, mund të them se Përveç aspekteve të eficencës, efekti- praktikisht institucionet zgjedhin veçanë- vitetit dhe ekonomicitetit, prokurimet risht si parimin më të rëndësishëm atë të publike karakterizohen gjithashtu edhe formalitetit. nga parime të tjera siç janë ato të barazisë Parimet bazë të Prokurimit Publik dhe mosdiskriminimit. Duke qenë se prokurimet publike janë një tërësi Për shkak të shumëllojshmërisë së situa- parimesh të ndryshme, ato shpesh tave gjatë jetës së përditshme, shoqërohen me konflikte apo diskutime të legjislacioni nuk mund të përfshijë norma cilat bëjnë që të vështirësohet në mënyrë për çdo çështje ligjore, kështu që njohja e të konsiderueshme arritja e objektivave. parimeve bazë të prokurimit publik është Do të doja të theksoja rëndësinë e me shumë rëndësi. parimeve individuale për objektiva të Është e nevojshme të kuptohen rregullat veçanta dhe të bëja një ilustrim se si ligjore nëpërmjet disa parimeve, të cilat duhet operuar në rastet kur jemi përballë udhëheqin vendimmarrjen e Autoritetit koflikteve mes këtyre parimeve dhe si Kontraktor si dhe Operatorin Ekonomik në duhet kërkuar zgjidhja kur lind nevoja për njohjen e të drejtave të tij në një të peshuar secilin prej këtyre parimeve. procedurë prokurimi. Në fushën e Në rastin e korrupsionit në procedurat e prokurimeve publike, përveç parimeve të prokurimit publik duhet treguar kujdes se veçanta, duhen marrë në konsideratë cili parim do të jetë prioritar duke edhe parime të tjera, të cilat në ditët e AUDITIMI PUBLIK 15 AUDITIMI PUBLIK Dr.Igor Šoltes, Deputet i Parlamentit Europian

sotme shërbejnë tashmë si një kriter bazë detyrimeve doganore dhe kuotave mes në shoqërinë tonë dhe mbulojnë gjithë Vendeve Anëtare. Objektivi i këtij Traktati sistemin ligjor. do të arrihej akoma më mirë me heqjen e pengesave ndaj lëvizjes së lirë të forcës Ngritja e një sistemi të prokurimit publik, punëtore dhe shërbimeve, kapitalit, pagës zhvillimi dhe implementimi i tij duhet të si dhe me pavarësinë për të vendosur mbi bazohen në parimin e lëvizjes së lirë të të themelimin e ndërmarrjeve në seicilin prej mirave materiale, parimin e pavarësisë së Vendeve Anëtare. Në bazë të këtij Traktati, krijimit (të sipërmarrjeve) dhe parimin e do të ishte një arritje, zhvillimi i politikave pavarësisë së ofrimit të shërbimeve. Të kryesore të Komunitetit Evropian, sidomos gjitha këto rrjedhin nga Traktati i Komuni- i atyre në fushën e ligjit të konkurrencës, tetit Evropian, nga parimet e ekonomici- ndihmës shtetërore dhe në agrikulturë. tetit, eficiencës dhe efektivitetit për të siguruar konkurrencë mes operatorëve Traktati i EEC (European Economic ekonomikë, nga transparenca në Community) nuk i përmend shprehimisht procedurat e prokurimit publik, trajtimi i prokurimet publike, përveç se në rastin barabartë i tyre si dhe nga parimi i kur përmendet financimi i kontratave proporcionalitetit. publike me vendet e huaja dhe në lidhje me politikat industriale. Pavarësisht kësaj, Parimet themelore janë specifikuar në në Traktatin e EEC mund të gjenden Artikullin nr. 2 të Udhëzimit nr. udhëzime për të ndërtuar një bazë të 2004/18/EC, i cili përcakton: sigurtë ligjore mbi të cilat të mund të - Parimin e trajtimit në menyrë të ngrihet i gjithë sistemi i prokurimit publik. barabartë; Këto janë kryesisht dispozita, të cilat i - Parimin e mosdiskriminimit; referohen levizjes së lirë të të mirave (Artikulli 28), pavarësisë së themelimit - Parimin e transparencës; (Artikulli 43) dhe pavarësisë në ofrimin e Traktati mbi Ekonominë i Komunitetit shërbimeve (Artikulli 49). Dispozita të Evropian paraqet kuadrin themelor për tjera të rëndësishme janë edhe ato që rregullimin e legjislacionit të prokurimit lidhen me ndalimin e diskriminimit publik. Fillimisht ky akt synonte vendosjen (Artikulli 12) dhe çështjen e sigurimit të e një tregu të brendshëm të përbashkët sipërmarrjes (Artikujt 81, 86 dhe 87). mes Vendeve Anëtare duke ndaluar çdo Regjimi i lëvizjes së lirë të të mirave dhe diskriminim kombësie dhe çdo kufizim në shërbimeve është elementi më i rëndësi- përzgjedhjen e mallrave dhe shërbimeve shëm në fushën e prokurimit publik. duke përfshirë këtu lëvizjen e lirë të Traktati i EEC përmban objektivisht bazën mallrave, të cilat janë të zhveshura nga ligjore të prokurimit publik, që do të thotë detyrimet doganore, si dhe heqjen e krijimin e procedurave të prokurimit mes kuotave dhe masave të limituara duke vendeve anëtare dhe mundësimin e pasur një efekt ekuivalent përgjatë 16 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Formaliteti kundrejt parimeve të 3E-ve në procedurat e prokurimit

operatorëve ekonomikë për të marrë qëllimin e hartimit të një norme ligjore në pjesë në kontratat publike përtej kufijve të veçanti. vendit (mes Vendeve Anëtare). Duke qenë Konfliktet praktike mes parimeve, se do të ishte e pamundur për Vendet vlerave, normave dhe marrëdhënieve Anëtare për të vendosur rregulla gjithnjë e më tepër specifike për prokurimin publik, Të kuptosh saktë prokurimet publike në bazë të traktatit të EEC, udhëzimet është tejet e rëndësishmë për Autoritetet ligjore për këtë fushë janë përshtatur në Kontraktore sidomos për ti bërë ato të një kategori dytësore. Të kuptosh parimet ndërgjegjshme për të drejtat e tyre të bazë dhe prej andej të krijosh një sistem kufizuara në përdorimin e aseteve ligjor është më se e rëndësishme. Kjo publike më qëllim zhvillimin e proce- kuptohet akoma më mirë nga fakti se durave të prokurimit, gjatë të cilave nuk fillimisht implementimi i udhëzimeve nuk duhet të ketë përfitime personale apo ishte efektiv gjithandej, ndaj dhe parime përfitime të grupeve të veçanta por të tilla krijojnë një bërthamë të vetme për vetëm interesa për publikun e gjerë “in interpretim dhe arritjen e objektivave që largo sensu”. Rëndësia e parimeve shoqërojnë sistemin e prokurimit publik gjithashtu reflektohet edhe nga rëndësia nëpërmjet formulimit të kontratave dhe që kanë në zgjidhjen e shumë udhëzimeve përkatëse. problemeve të kufizuara. Parimet luajnë një rol mjaft të Disa pyetje interesante që mund të na rëndësishëm, si në drejtim të legjisla- lindin kur diskutojmë mbi këto parime cionit, kur kemi të bëjmë me përshtatjen e themelore janë: përmbajtjes së normave ligjore, por edhe - A janë ato reciprokisht të barabarta? në të kuptuarin e dispozitave ligjore, veçanërisht në rastet e përcaktimeve jo të - A ka një klasifikim të tyre nga lartë sakta të tyre. Kryesisht, interpretimi dhe poshtë për nga rëndësia? kuptimi i duhur i disa parimeve thjeshtë- - A janë ato përjashtuese apo zon së tepërmi interpretimin e normave plotësuese të njëra tjetrës? ligjore në terma të përmbajtjes, kontekstit - A e mbështesin këto parime dhe qëllimit. Parimet ligjore lidhen me prokurimin publik drejt të njëjtave normat ligjore në një të vetme, duke sjellë objektiva? kështu normat me përmbajtjen e duhur, veçanërisht për rastet kur për shkak të Deri më tani marrëdhënia mes parimeve diversitetit të madh jo të gjitha rrethanat të formalitetit dhe atyre të ekonomisë mund të jenë parashikuar nga këto norma (zakonisht kundërshtojnë njëra tjetrën) ligjore. Një rregull ligjor duhet të kuptohet kanë treguar se janë disi problematike. nëpërmjet një parimi specifik, i cili përbën Autoritetet Kontraktore veçanërisht e njëkohësisht si drejtimin ashtu edhe kuptojnë këtë konflikt në rastet kur, për shkaqe formale, një ofertë duhet AUDITIMI PUBLIK 17 AUDITIMI PUBLIK Dr.Igor Šoltes, Deputet i Parlamentit Europian

skualifikuar si e parregullt për shkak të një të drejtë specifike, kur kjo e drejtë synon mungese në dokumentacion, e cila nuk të mbrojë veten nga ndërhyrje të tilla dhe është thelbësore për një performancë të kur gjykohet se kemi pasur të bëjmë me mirë të punës por që është kërkuar nga një ndërhyrje më të rëndë në proporcion vetë Autoriteti Kontraktor dhe kjo ofertë me nivelin më të lartë të një të drejte të në veçanti është më e përshtatshmja për cënuar. Nëse Gjykata Kushtetuese sa i përket gjithë kritereve të tjera të konstaton se rëndësia e të drejtës, e cila dokumentacionit në tender. Një ofertë e duhet të mbrohet nga ndërhyrjet prevalon tillë do të duhet të skualifikohet nëse i mbi rëndësinë për ndërhyrje mbi të përmbahemi parimit të formalitetit dhe drejtën në fjalë, atëherë ndërhyrja do ti prakitkës së institucioneve, ndonëse një nënshtrohet këtij lloj testi të vendim në favor të kësaj oferte do të ishte proporcionalitetit. Një formë e tillë testi në përputhje me parimin e ekonomicitetit. proporcionaliteti mund të kryhet edhe në Atëherë, në këto kushte, ku është kufiri i rastin e prokurimeve publike, kur cili tregon se cila do të jetë zgjedhja e gjendemi para një rasti ku zbatimi i një duhur midis këtyre dy parimeve? A është parimi kërkon shkeljen e një parimi tjetër. e mundur ti vendosim ato në një sistem Kjo mund të ndodh në rastet kur p.sh për vlerash në të cilin, në një mënyre relative, mbrojtjen e parimit të ekonomicitetit, do të krijohej një situatë e tillë ku njëri eficiencës dhe efektivitetit, parimi i prej parimeve të vendoste një kufi të formalitetit shkelet nën pretendimin se qartë se cili prej tyre është më i janë zbatuar parimet e 3E– ve. Në këtë përshtatshëm se tjetri – apo mjafton mënyrë ky është një rast tipik për thjesht parimi i formalitetit të vendoset përdorimin e testit të proporcionalitetit. mbi parimin e ekonomicitetit pa marrë në konsideratë ndonjë ndikim ekonomik? Do Një e drejtë e caktuar (në rastin tonë të ishte ideale nëse do të kishim mundësi parimi i formalitetit) mund të kufizohet të ofronim një përgjigje direkte. vetëm në rastet, në të cilat është e Fatkeqësisht, ende nuk mund të jepet një nevojshme për qëllime të mbrojtjes së të e tillë për aq kohë sa nuk do të ketë një drejtave të tjera (në rastin tonë parimi i konsensus mes institucioneve të ekonomicitetit), kur është e domosdo- ndryshme se cili prej parimeve do të jetë shme të respektohen parimet kushte- më i rëndësishëm në krahasim me të tuese të proporcionalitetit, kjo do të tjerët. Ndërkohë, duke diskutuar mbi këtë thotë që është e detyrueshme të problem, mund të marrim në konsideratë plotësohen tre kushte për pranuesh- si një pikë referimi praktikën gjyqësore të mërinë e këtyre kufizimeve apo ndër- Gjykatës Kushtetuese të Republikës së hyrjeve në të drejta: Emergjencë, Sllovenisë në procesin e vlerësimit të mjaftueshmëri dhe proporcionalitet në proporcionalitetit, ku “rëndësia” ka më një kuptim të kufizuar. Ndërhyrja në të tepër peshë se sa “ndërhyrja” por me një drejtat kushtetuese është e lejuar vetëm

18 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Formaliteti kundrejt parimeve të 3E-ve në procedurat e prokurimit

në rastet kur këto ndërhyrje janë të perjashtimeve të një prej parimeve domosdoshme (të paevitueshme) për themelore të prokurimeve publike me mbrojtjen e të drejtave të tjera të njeriut, qëllim zbatimin e një parimi tjetër. Jo që do të thotë se një objektiv ligjor nuk vetëm domosdoshmëria, por gjithashtu mund të arrihet duke kryer ose jo një edhe mjaftueshmëria dhe proporcio- ndërhyrje të vogël në të drejtat naliteti duhen marrë në konsideratë si kushtetuese. Për arritjen e një objektivi elementë të rëndësishëm në testin e kushtetues të lejuar, ndërhryja duhet të proporcionalitetit në fushën e proku- jetë e përshtatshme (p.sh mbrojtja e të rimeve publike gjatë të cilave na duhet të drejtave të të tjerëve apo e interesit të vlerësojmë ndërlikimet që lindin prej publikut, ku mbrojtja e interesit të shkeljes së një parimi, në kuadër të një publikut përfaqëson një objektiv të përfitimi dhe të një objektivi, i cili mund lejuar). Ndërhyrja në të drejta nuk duhet të arrihet vetëm nëpërmjet zbatimit të të jetë e tepruar, që do të thotë se vetëm një parimi tjetër dhe që duhet bazuar në ndërhyrjet më të vogla nga të gjitha ligj. Në këtë mënyrë, pamjaftueshmëria e ndërhyrjet e mundshme në të drejta janë theksuar formale apo cënimi, nuk do të të lejuara për arritjen e të drejtave thotë me patjetër përjashtimin e një kushtetuese apo objektivave të dëshi- operatori ekonomik nga një procedurë ruar, siç është p.sh. Mbrojtja e të drejtës prokurimi, në raste të tilla kur së barazisë së të tjerëve. Brenda kuadrit pamjaftueshmëria apo cënimi i së drejtës të proporcionalitetit, rëndësia e ndër- nuk do të ketë ndikime negative apo të hyrjes në një të drejtë duhet gjithashtu të pafavorshme në parimet e tjera të vlerësohet krahasuar me rëndësinë e të prokurmit publik (parimi trajtimit të drejtës e cila do të kufizohet. Sigurisht që barabartë, parimi i mosdiskriminimit, etj). ne nuk mund të bëjmë një barazim të Kjo neglizhencë mund të çojë më tej në drejtpërdrejtë mes prokurimeve publike përzgjedhjen e një oferte bazuar në dhe të drejtave kushtetuese, disa prej parimin e ekonomicitetit me qëllimin e tyre mund edhe të rrjedhin nga përdorimi vetëm sipas kriterit të kushtit ekonomik i prokurimeve publike apo janë të më të favorshëm, i përshtatshëm ky në kufizuara me qëllim zvogëlimin e marrëdhënien mes investimit dhe vlerës. keqpërdorimit nëpërmjet akteve ligjore Neglizhimi i parimit të formalitetit në apo ekzekutive, apo nga vendime të emër të parimit të ekonomicitetit në këtë ndonjë institucioni apo autoriteti. rast do të ishte i nevojshëm, i përshtat- Pavarësisht kësaj, kushtet e përmendura shëm dhe proporcional. pak më sipër pas të cilave mund të lejohen ndërhyrjet në të drejtat Konkluzione kushtetuese, në një mënyrë apo tjetrën, Diskutimi i mësipërm mund të krijojnë bazat për një vlerësim të përfaqësojë një formulim të testit të pranueshmërisë së limiteve dhe proporcionalitetit në fushën e prokuri-

AUDITIMI PUBLIK 19 AUDITIMI PUBLIK Dr.Igor Šoltes, Deputet i Parlamentit Europian

meve publike, diskutim i cili mund të përbëjë një hap të rëndësishëm dhe të domosdoshëm drejt vështrimit të RISITË, SFIDAT DHE DISA REFLEKSIONE praktikave më të fundit, si për Autoritetet Kontraktore ashtu edhe për institucionet MBI AUDITIMIN E PASQYRAVE TË REJA FINANCIARE monitoruese të rregullshmërisë, për të vendosur mbi shkeljet ne procedurat e prokurimit publik por gjithashtu edhe në Rishikimi, përmirësimi dhe modernizimet e standardeve të kontabilitetit dhe të shkeljet e parimeve themelore. Një nga pasqyrave të raportimit financiar kanë shërbyer për të përafruar kontabilitetin detyrat më të vështira për përmirësime ligjore dhe praktike për t’u kryer është dhe shërbimet e tij me kulturën profesionale dhe eksperiencën evropiane në gjetja e një raporti të përshtatshëm mes këtë fushë. parimeve themelore të prokurimit publik. Mund të themi se asnjë parim nuk mund të përjashtohet por dhe as të përdoret Nga: Prof.Dr. Sherif BUNDO, Fakulteti i në këtë fushë. Ato kanë pasuruar fjalorin me siguri. Ekonomisë, Universiteti i Tiranës profesional dhe kanë shërbyer edhe për të mbajtur më të lidhur profesionistët e Erëza ARIFI, Fakulteti i Ekonomisë, kontabilitetit dhe audituesit, me Përktheu: Jonild Hoxhaj, Auditues Universiteti i Tiranës zhvillimet, me risitë që solli modeli Departamenti i Auditimit të Pushtetit ekonomik i tregut dhe vlerësimi kontabël Vendor bazuar në vlerën e drejtë. Për një profesionist kontabiliteti dhe për

çdo studiues dhe njohës të mirë të kësaj Disa arritje dhe risi njëherësh fushe, që udhëhiqet në punën dhe Pa i vënë vetes detyrë, që të listojmë veprimtarinë e përditshme nga parime të gjithë arritjet dhe risitë, në mënyrë të Nga: Dr.Igor Šoltes, Deputet i shenjta morale dhe profesionale, sintetizuar, mund të nënvizojmë se Parlamentit Europian zhvillimet në fushën e kontabilitetit në dy standardet e reja, e kanë pasuruar dekadat e fundit kanë qënë të vrullshme. eksperiencën dhe praktikën tonë kontabël

Ato kanë qënë dhe janë të tilla, për shkak në disa fusha dhe dimensione njëherësh. të ndryshimit dhe vrullit të ndryshimeve Së pari, ato kanë sjellë risitë që trajtimi në bërthamën e shoqërisë dhe të kontabël dhe pasqyrat financiare, ekonomisë, në marrëdhëniet e pronësisë. raportimi financiar i të gjitha llojeve dhe Rishikimi, përmirësimi dhe modernizimet kategorive të bizneseve të jetë i përafërt. e standardeve të kontabilitetit dhe të Kjo do të thotë se nuk ka diferenca të pasqyrave të raportimit financiar kanë mëdha të zyrtarizuara në trajtimin shërbyer për të përafruar kontabilitetin kontabël të entiteteve. Përderisa shumica dhe shërbimet e tij me kulturën dërmuese e bizneseve në vendin tonë profesionale dhe eksperiencën evropiane është e kategorisë Ndërmarrje të vogla

20 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 21

RISITË, SFIDAT DHE DISA REFLEKSIONE MBI AUDITIMIN E PASQYRAVE TË REJA FINANCIARE

Rishikimi, përmirësimi dhe modernizimet e standardeve të kontabilitetit dhe të

pasqyrave të raportimit financiar kanë shërbyer për të përafruar kontabilitetin

dhe shërbimet e tij me kulturën profesionale dhe eksperiencën evropiane në këtë fushë.

Nga: Prof.Dr. Sherif BUNDO, Fakulteti i në këtë fushë. Ato kanë pasuruar fjalorin Ekonomisë, Universiteti i Tiranës profesional dhe kanë shërbyer edhe për të mbajtur më të lidhur profesionistët e Erëza ARIFI, Fakulteti i Ekonomisë, kontabilitetit dhe audituesit, me Universiteti i Tiranës zhvillimet, me risitë që solli modeli ekonomik i tregut dhe vlerësimi kontabël bazuar në vlerën e drejtë. Për një profesionist kontabiliteti dhe për çdo studiues dhe njohës të mirë të kësaj Disa arritje dhe risi njëherësh fushe, që udhëhiqet në punën dhe Pa i vënë vetes detyrë, që të listojmë veprimtarinë e përditshme nga parime të gjithë arritjet dhe risitë, në mënyrë të shenjta morale dhe profesionale, sintetizuar, mund të nënvizojmë se zhvillimet në fushën e kontabilitetit në dy standardet e reja, e kanë pasuruar dekadat e fundit kanë qënë të vrullshme. eksperiencën dhe praktikën tonë kontabël Ato kanë qënë dhe janë të tilla, për shkak në disa fusha dhe dimensione njëherësh. të ndryshimit dhe vrullit të ndryshimeve Së pari, ato kanë sjellë risitë që trajtimi në bërthamën e shoqërisë dhe të kontabël dhe pasqyrat financiare, ekonomisë, në marrëdhëniet e pronësisë. raportimi financiar i të gjitha llojeve dhe Rishikimi, përmirësimi dhe modernizimet kategorive të bizneseve të jetë i përafërt. e standardeve të kontabilitetit dhe të Kjo do të thotë se nuk ka diferenca të pasqyrave të raportimit financiar kanë mëdha të zyrtarizuara në trajtimin shërbyer për të përafruar kontabilitetin kontabël të entiteteve. Përderisa shumica dhe shërbimet e tij me kulturën dërmuese e bizneseve në vendin tonë profesionale dhe eksperiencën evropiane është e kategorisë Ndërmarrje të vogla

AUDITIMI PUBLIK 21 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Sherif BUNDO, Erëza ARIFI KLSH Risitë, sfidat dhe disa refleksione mbi auditimin Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës e pasqyrave të reja financiare

dhe të mesme, këto standarde duket që ju një përmirësim dhe progres i tyre. Ato profesionale, ka organizuar përveç përfaqësojë gjithnjë të njëjtën gjë. Në këtë shkojnë më shumë për shtat. Zgjedhja e ngrihen dhe implementohen si të thuash kurseve të trajnimit dhe të formimit kuptim, misioni ynë është i lidhur me KKK, për të adoptuar si standarde mbi themelet e standardeve kombëtare. profesional në fiskalitete, edhe kurse në faktin që ato, pasqyrat financiare të jenë kombëtare kategorinë e standardeve Kjo i ka shërbyer për mirë përmirësimit të njohjen, interpretimin dhe zbatimin e sa të thjeshta aq edhe të qarta. standardeve të reja. ndërkombëtare të NVM, është një cilësisë së shërbimeve kontabël dhe rritjes  Në pasqyrat tona financiare, Standardi qëndrim strategjik që duhet inkurajuar së aftësive profesionale të tyre. Mbajtja * * * numër 2, pasqyra e pozicionit dhe mbështetur. Shërbimi kontabël i tyre në të njëjtën linjë e standardeve të reja financiar, bilanci, por edhe në pasqyra Me qëllimin e mirë, në shërbim të është i bazuar tek kontabiliteti i është kontribut në evitimin e një lloj të tjera, përdoren për herë të parë disa përmirësimit dhe në përgjigje afirmative përgjithshëm dhe llogaritë sintetike. anarkie dhe shpërqëndrimi që ndodh terma për të shprehur zëra të aktiveve të ftesës së bërë prej opinionit të natyrshëm në raste të tilla, kur në një dhe pasurisë, apo zëra të detyrimeve, Së dyti, standardet kanë sjellë mjaft risi profesionistëve të kontabilitetit dhe të fushë, ligjet apo aktet rregullatore që kemi bindjen se nuk tingëllojnë që kanë lidhje me vlerësimin. Auditimit, në vijim edhe të konkluzioneve ndryshojnë shpesh, ndryshojnë dhe dalin mirë dhe nuk “kanë ngjitur” në Personalisht këtë e quajmë, nga njëra anë të Konferncës së KLSH, në mënyrë rregulla të reja, pa përvetësuar dhe kulturën dhe terminollogjinë dinamizmin e madh dhe progresin në modeste, do të dëshironim që të konsoliduar njohejt e standardeve të profesionale të profesionistëve. Në vlerësimin kontabël, duke përdorur vlerën adresonim disa sugjerime, apo më mirë të vjetra. Direktivën e re të Bashkimit Evropian, e drejtë, apo vlerën e tregut, dhe nga ana tërheqim disa refleksione që baza e (qershor 2013), thuhet qartë se: tjetër kanë sjellë me vete edhe rritjen e Së katërti, pa asnjë rezervë, dëshirojmë të kontabilistëve i artikulon në mënyrë të "Bilanci paraqet formën ligjore të lirisë profesionale të profesionistëve që të nënvizojmë se standardet e NVM kanë natyrshme dhe me vetëdije të lartë llogarive". Pak a shumë të njëjtin kërkojnë midis disa mënyrave të përmirësuar nivelin e mësimdhënies dhe profesionale. Gjykojmë se është detyra e përkufizim kanë edhe dy direktivat e vlerësimit, atë, apo ato mënyra që kanë përmirësuar dhe kanë pasuruar të gjithëve që të reflektojmë dhe të tjera, direktiva 4 dhe dierektiva 7, të është/janë dhe çmohet/çmohen më e leksionet dhe materialet e tjera kontribuojmë në përmirësim të BE të cilat kanë shumë vite që janë drejtë dhe më afër të vërtetës. Një mall, didaktike. Përkthimi dhe shqipërimi i qartësimit dhe thjeshtësimit të artikuluar dhe hartuar. Në fushën një aktiv, një pasuri, një mjet, një standardeve dhe kontributi i informacionit kontabël dhe të përdorimit juridike, në fushat profesionale, në ndërmarrje, thuhet në Ligjinë e Çmimit të institucioneve të angazhuara në këtë me lehtësi të tij në shërbim të fjalorin e fiskaliteteve, në fushën e njëjtë në Financë, vlen aq sa shitet. Nga fushë është një vlerë e shtuar në fushën e vendimmarrjes dhe të menaxhimit. financës, dhe në fusha të tjera, termat ana tjetër, dy mallra të njëjtë nuk shiten kontabilitetit dhe të raportimit financiar Sidoqoftë, duhet nënvizuar se asgjë nuk duhet të shprehin përmbajtjen e gjithnjë njëlloj. Kjo do të thotë se ka në vendin tonë. Puna për njohjen dhe është perfekte. Perfekte është vetëm fakti lëndës. Në këtë linjë, mendoj se disa diferenca, shpesh herë të mëdha midis trajnimin me standardet e reja, ka qënë që asgjë nuk është e tillë. Sugjerimet tona fjalë nuk shprehin thelbin dhe ajo që vlerës dhe çmimit. Ndaj standardet dhe mbetet një sektor i veprimtarisë do të përqëndrohen në tre linja kryesore. krijojnë mundësinë që profesionistët të intensive të shoqatave dhe organizmatave nuk tingëllon mirë, është e lidhur me kërkojnë vlerësimin më të drejtë dhe profesionale të fushës së kontabilitetit. 1. Pasqyrat Financiare, Standardi 2. faktin se i largohet esencës. Kështu, në gjithnjë në kërkim të asaj metode Vetëm SHKFSH, që në datën 1 shtator Përderisa pasqyrat financiare janë aktivin e Bilancit, përdoren termat: të vlerësimi që është e bazuar sa në parimet 2016, kishte të regjistruar në regjistrin e artikuluar dhe formuluar prej nesh, për drejta të arkëtueshme (nga aktiviteti i e vlerësimit, aq edhe në parimet dhe antarësisë 4898 antarë, ka trajnuar cilësinë, mënyrën e formulimit, shfrytëzimit, nga njësitë ekonomike kodet profesionale. përgjatë vitit 2015 mbi 740 profesionistë, përmbajtjen e fjalëve dhe kontekstin brenda grupit, nga njësitë ekonomike me statusin Kontabël të Miratuar aktivë, gjithëkush mund të shprehë opinione. E ku ka interesa pjesmarrëse, apo të Së treti, standardet e reja, edhe pse janë Kontabël të miratuar jo aktivë, kandidatë përbashkëta është e lidhur me faktin se drejta të arkëtueshme të tjera), ndësa një frymë e re dhe formulime të reja, për Kontabël të Miratuar dhe antarë të përmbajtja e formulimeve duhet të në krahun e detyrimeve dhe të ruajnë boshtin e standardeve kombëtare rinj. Kjo organizatë mjaft e madhe nënkuptojë, përfshijë, shprehë dhe Kapitalit, përdoren termat: të të Kontabilitetit. Standardet e reja janë 22 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 23 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Sherif BUNDO, Erëza ARIFI KLSH Risitë, sfidat dhe disa refleksione mbi auditimin Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës e pasqyrave të reja financiare

pagueshme (për aktivitetin e e fundit është e bazuar tek kontratat, të korrik 2014, te Ministrit të Financave, ka tradicionalisht ndikime në vendin tonë, shfrytëzimit, të pagueshme ndaj drejtat dhe detyrimet midis palëve që një praktikë dhe filozofi, sipas të cilës, një përdor termat: kredi akorduar klientit, njësive ekonomike brënda grupit, të burojnë nga një veprimtari shitblerjeje, ligj, një praktikë, një akt, që nuk "ngjit", kredi akorduar të tjerëve në aktiv dhe pagueshme ndaj njësive ekonomike ku shfrytëzimi, shërbimi, apo çdo formë që nuk pranohet nga publiku, që nuk detyrimi ndaj furnitorëve dhe detyrime ka interesa pjesmarrëse, të tjetër, por që juridikisht quhet veprimtari "kapërdihet" dhe nuk vetë ekzekutohet, ndaj të tjerëve në pjesën e detyrimeve. pagueshme ndaj punonjësve, të tregëtare. Legjislacioni përdor termat duhet ndryshuar. Nga kontaktet me Zviceranët, përdorin në pjesën dhe pagueshme ndaj sigurimeve shoqërore Klientë, Debitorë, Furnitorë, Kreditorë, profesionistët, më rezulton se një pjesë e hapësirat frankofone, termat Debitorë dhe shëndetësore, dëftesa të apo të drejta mbi dhe ndaj këtyre palëve. mirë e tyre kanë bërë përshtatje. Nga dhe Klientë, në aktiv dhe Furnitorë, pagueshme, të pagueshme për Nga studimi me vëmëndje i disa njëra anë e drejta dhe sjellja e Kreditorë dhe detyrime të tjera, në pjesën detyrimet tatimore, të tjera të relacioneve që kanë shoqëruar profesionistëve për të perdorur dhe e detyrimeve. Francezët përdorin termat: pagueshme, etj). Kjo formë të propozimet e qeverive të ndryshme për ndryshuar formulimet, është shprehje e Klientë dhe debitorë, ndërsa në krahun e shprehuri nuk më duket korrekte, për miratimin e këtyre ligjeve, ndër të tjera lirisë së tyre profesionale. Por, nga ana detyrimeve përdorin termat Furnitorë, shumë arsye, ndër të cilat po rendis: thuhet se janë terma që përdoren në tjetër, kjo tregon që jo të gjitha shprehjet përdorin termat Kreditorë, përdorin kontabilitet dhe që shprehin të drejtat dhe formulimet janë bërë dhe bëhen termat detyrime ndaj shtetit, detyrime Së pari, kjo mënyrë të shprehuri nuk ka dhe detyrimet ndaj palëve të treta. pjesë e kulturës së tyre të punës. Kjo ndaj sigurimeve shoqërore, detyrime ndaj lidhje me "formën juridike të llogarive" Formulimet në legjislacion bazohen tek praktikë dhe kjo kulturë në botën fiskale palëve të lidhura, të drejta dhe detyrime që insiston direktiva. Këto formulime bien parimi që kontabiliteti dhe dokumentat është mjaft e njohur. Shembujt e ndaj ortakëve, debitorë të tjerë/kreditorë ndesh me formulimet që kemi, që bazë kontabël janë provë juridike. Mbi ndryshimeve të tilla në legjislacionin të tjerë. Në Gjermani, përdoren termat të përdorim, që shprehin raportet juridike këtë vlerë, është ndërtuar gjithë praktika tatimor janë të shumë edhe në kulturën drejta ndaj Klientëve, detyrime ndaj dhe që punojmë në legjislacionin tregëtar juridike dhe është organizuar shprehja e fiskale për vëndin tonë. Po marr termin: furnitorëve, të tjerat janë pothuaj njëlloj. dhe atë fiskal në vendin tonë. Për të qënë të drejtës së pronësisë. Sa për ilustrim, në detyrime afatshkurtëra të pagueshme Edhe versioni anglez, në të cilin duket që i saktë në opinionin tim, kam studiuar me Ligjin "Për Tregëtarët dhe Shoqëritë për aktivitetin e shfrytëzimit. Është fjala janë bazuar hartuesit dhe propozuesit e shumë përgjegjësi dhe vëmendje 14 ligje Tregëtare" termi Kreditorë përdoret 233 për detyrimet ndaj furnitorëve! Pse të KKK të këtyrë termave, shprehin në dhe VKM mbi Tregëtaret dhe Shoqëritë herë, ose mesatarisht një herë në çdo mos shkruhet më shkurtë, më thjeshtë mënyrë të domosdoshme faktin që qoftë Tregëtare në Republikën e Shqipërisë, nen. Ndërsa termi debitor/ë dhe dhe më qartë: detyrime ndaj furnitorëve? detyrimet për tu paguar, qoftë të drejtat ndër të cilët përmend: Ligjin "Për kreditor/ët, në ligjin për Falimentimin Më e plotë, ndoshta edhe më e qartë do për arketim, duhet të jenë të adresuara tregetarët dhe Shoqëritë Tregëtare, për përdoren në më shumë se 415 herë në ishte: detyrime ndaj furnitorëve për ndaj palëve të lidhura në veprimtari Qëndrën Kombëtare të Rregjistrimit, (së 280 nenet që ka ligji. Që pasqyrat e veprimtarinë kryesore. Fjala shfrytëzim në tregëtare. Fjala klient dhe fjala furnitor, fundi për Qëndrën Kombëtare të Biznesit), pozicionit financiar dhe ato të shqip nuk ka të njëjtin konotacion me fjala debitor dhe fjala kreditor, nuk mund për liçensat autorizimet dhe Lejat, për performancës financiare të jenë në fjalën shfrytëzim që kanë përdorur të suprimohen. Ato janë pjesë e fjalorit të Falimentimin, për Konkurencën, për shërbim dhe në harmoni me gjithë francezët, të cilët kanë 35 vjet që e kanë ditës. Një shitës nuk thotë sot kam pasur tregëtinë elektronike, për përgjegjësitë legjislacionin tregëtar ato duhet të hequr, apo që përdorin edhe gjuhët e shumë të arkëtueshme, por thotë sot kam penale të personave Juridikë, për përdorin termat që përmëndëm dhe tjera. pasur shumë klientë, nuk thotë kam Proçedurat Tatimore në RSH, për tatimin duhet të reflektojnë këtë fakt. shumë të pagueshme por thotë kam mbi të ardhurat, si dhe disa VKM. Në Së treti, formulime të tilla, nuk janë të shumë detyrime. legjislacionin tonë në fjalë përdoren Së dyti, në kulturën legjislative dhe aktet bazuar në kulturën kontabël dhe as në termat që burojnë nga raportet rregullative, sikurse janë edhe pasqyrat eksperiencën kontabël të asaj që quhet Së katërti, kontabiliteti, zanafillën e ka tregëtare. Ekonomia e tregut është e financiare përderisa janë bërë të evropa kontinentale. Praktika kontabël tek koncepti i debisë dhe i kredisë, të bazuar tek veprimtaria tregëtare dhe kjo detyrueshme me urdhërin numer 64, italiane që e kemi afër dhe që ka pasur cilat janë në thelb rrënja gjuhësore e

24 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 25 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Sherif BUNDO, Erëza ARIFI KLSH Risitë, sfidat dhe disa refleksione mbi auditimin Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës e pasqyrave të reja financiare

fjalëve debitorë dhe kreditorë. Nuk duhet fjalës dëftesë, është e lidhur vërtetë me Edhe një shpjegim të fundit gjuhësor. boshllëk që ka krijuar mungesa e ti abandonojmë këto terma origjine. dokumentin që i lëshohet dikujt për të Fjalët, të arkëtueshme dhe të kontabilitetit në këtë fushë në shkollat e Përpara se të përdorim formulime të reja vërtetuar se i kemi marrë diçka, apo se ai pagueshme, janë mbiemra. Në pasqyrat larta në Shqipëri. Nga ana tjetër, trajtimi i dhe shprehje të reja, cila është arsyeja që ka paguar apo ka dhënë diçka. Por, fjala financiare të pozicionit financiar, në aktiveve biollogjike është mjaft i cunguar. nuk duhet të përdorim, apo përshtasim dëftesë përdoret edhe për dëftesën e Bilanc, apo në aneksin e llogarisë së Praktika e kontabilitetit, ka nevojë që në ato që ekzistojnë? shkollës, edhe dëshmi. Po për rezultatit financiar, duhet të prezantohen këtë standard të marrin përgjigje për transaksionet elektronike, me paranë e elementët pasurorë dhe detyrimet me pyetjet: si do të trajtohen kalimet në Së pesti, formulimet nuk respektojnë padukshme apo me rregjistrimet emrat e elementëve, jo me mbiemrat. Në kopenë themelore kategoritë në rritje të traditën, kulturën tonë profesionale, elektronike, qe nuk ka deftese? Po fillim duhet shpjeguar dhe prezantuar gjësë së gjallë? Si do të trajtohet dhe shkollën, dhe gjithë pasurinë intelektuale veprimet me karta manjetike? Pse duhen kryefjala, emri, pastaj funksioni, cilësia, vlerësohet kostoja e produktit nga të fituar në këtë fushë. Besoj nuk ka shprehur në mënyrë kaq konfuze termat rrethanat apo karakteristikat e kryefjalës. kategoritë që japin me shumë se një faktorë që na ngutin, na forcojnë të mos tona profesionale, në një gjuhë shumë të Ne e kemi mundësinë që në termat e produkt (disa kategori japin dhe marrim në konsideratë atë pak përvojë që pasur? Fjala detyrime të tjera, është më e kontabilitetit, në rapport me segmentet e mbarështrohen për tre dhe katër kemi në fushën e kontabilitetit? Në vendin thjeshtë, më e qartë, më e plotë, pa tjera të shoqërisë të prezantohemi në produkte)? A amortizohen dhe si tonë, në shumë fusha, është përdorur me mëdyshje. (Po citoj nga Fjalori i gjuhës mënyrë dinjitoze. amortizohen kategoritë e kopesë pasoja, braktisja e përvojës pa arsye, pa shqipe: Detyrim është zotimi që marrim themelore apo masivet drufrutore? Si do analizë, për shkak të amatorizmit. E di që 2. Aktivet Biologjike, Standardi numër 13. ndaj dikujt apo diçkaje, zakonisht sipas një të trajtohen kontabilisht aktivet biologjike duke përdorur rrethanorin "përvojë e Në rradhë të parë gjykojmë se aktivet marrëveshje, para, prodhime, mall, etj. që kanë trajtën e aktiveve dekorative, pakët" nuk jam i saktë dhe ndoshta fyej biologjike dhe marrëveshjet Detyrime shtetërore, detyrime tregëtare, fidanave për shitje, akuariumet, etj? themeluesit dhe kontribuesit e mëdhenj konçensionare mund të ishin në dy shlyen detyrimet, paguan detyrimet. Ka të kontabilitetit në vëndin tonë. Por, si standarde të veçuara. Prezenca e 3. Marrëveshjet Koncensionare, Standar- më qartë?) Një njohës dhe përkthyes i përfaqësuesi më i lartë i Shoqatës së standardit të aktiveve biologjike është një di numër 13. E vlerësojmë të dobishëm talentuar i anglishtes, përkthyes i dhjetra Kontabilistëve dhe Financierëve të nevojë për shërbimet tona të përfshirjen e marrëveshjeve librave kryvepra, profesor në universitet, Shqipërisë, dhe Profesor ne Universitet kontabilitetit, nevojë e cila është koncensionare në standardet e reja. Në nënvizon: përkthimi është shkencë, fjalët në Finance e kontabilitetit, më duhet të vë evidentuar nga antarësia e Shoqatës së vendin tonë, deri tani numërohen rreth nuk duhet dhe nuk mund të përkthehen të theksin tek respekti për arritjet. Kush nuk Kontabilistëve dhe Financierëve të 1865 marrëveshje konçensionare, dhënë shkëputura. Përkthimi wshtw i duhuri kur di nga vjen, nuk di të përdorë "busullën" Shqipërisë. Numri i bizneseve të me shumicë në 15 vitet e fundit. Këtij gjëndet fjala që shpreh përmbajtjen e ku shkon, nuk gjen dot rrugën e duhur. organizuara, me trajtën e një shoqërie numri nuk i janë shtuar mbi 525 termit, jo të përdoret kuptimi i parë tregëtare, që ushtrojnë aktivitet ekonomik marrëveshje që kanë të bëjnë me Së fundi, por pa pretenduar se i trajtova frazeollogjik i fjalës që gjëndet në fjalor. në fushën e aktiveve biologjike është statusin e personave të stimuluar në në mënyrë ezauruese të gjithë faktorët, Fjala Kreditor, është fjalë e fjalorit të rritur dhe ka tendencën të shtohet. Vetëm Turizëm. Edhe këto marrëveshje janë të është faktori gjuhësor. Tek pasqyra e gjuhës shqipe. Kuptimi i parë dhe i vetëm i në periferi të Tiranës, numërohen rreth 76 karakterit koncensionar, të cilat bazohen Fluksit të Mjeteve Monetare, (Metoda së cilës është e lidhur me detyrimet biznese që ushtrojnë aktivitetin e në veprimtarinë e stimuluar, akorduar me direkte), ka një zë që të lodh kur e lexon. kreditore që i burojnë një ndërmarrje ndaj mbarështrimit të gjedhit, të të imtave, të VKM, në përputhje me ligjin e kësaj fushe, Po e citoj: "Të paguara për detyrimet e një ndërmarrjeje tjetër, debitore, të lidhur pularive dhe të prodhimit të vezëve, të i cili është abroguar në vitin 2009. pagueshme dhe detyrimet ndaj me raporte tregëtare për mallra dhe grumbullimit dhe transformimit të Ndërkohë, këto subjekte, kanë në objektin punonjësve". Nuk po e komentoj. Kam shërbime. Po kështu edhe fjala furnitor priodukteve bujqësore dhe blegtorale. Ky e veprimtarisë së tyre tokën apo të vuajtur për ta kuptuar këtë shprehje. Në dhe furnizim, nëpërmjet veprimtarisë standard, besoj se ndaj të njëjtin opinion drejtën e enfiteozës akorduar për 99 vjet bilanc, në pjesën e detyrimeve përdoret tregëtare të shitblerjes. me gjithë të pranishmit, plotëson një nga shteti, kompanive dhe subjekteve që termi: Dëftesa për tu paguar? Tipologjia e 26 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 27 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Sherif BUNDO, Erëza ARIFI KLSH Risitë, sfidat dhe disa refleksione mbi auditimin Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës e pasqyrave të reja financiare

Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

kanë marrë në përdorim për ta zhvilluar  Ligji 9901, i ndryshuar, "Për tregëtarët tokën në bregdet, apo në zonat e tjera dhe Shoqëritë Tregëtare", turistike, ashtu sikurse kanë marrë në  Ligji 8901, i ndryshuar, "Për koncension një burim ujor, një minierë, Falimentimin", një kodër, një hidrocentral, një lagunë, një pasuri tjetër publike. Standardi duhet të  Ligjet: Për Konkurencën, Për Tregëtinë sqarojë statusin kontabël të aktiveve elektronike, Për Përgjegjësinë penale afatgjata materiale dhe jo materiale, të personave Juridikë, etj, si dhe 7 duhet të sqarojë dhe shpjegojë qënien të Vendime të Këshillit të Ministrave, amortizueshme apo jo të amortizueshme,  Ligji "Për Proçedurat Tatimore në duhet të saktësojë periudhën dhe RSH", i ndryshuar, trajtimin kontabël të derisotëm dhe trajtimin kontabël nga sot e tutje.  Akademia e Shkencave, Fjalor i Praktikat kontabël krijojnë raporte termave financë-Bankë, ZAHO, DHUCI, komplekse fiskale. Besoj se kjo tërheq PASHA vëmendjen e profesionistëve që punojnë  Akademia e Shkencave, Fjalor i gjuhës në këta sektorë, por edhe të pronarëve të së sotme shqipe, këtyre investimeve.  KLSH, Konferenca shkencore Qershor

2016 Literatura dhe referencat  KKK, Faqja zyrtare, Standardet  Direktiva e BE-së, për Kontabilitetin, Kombëtare të Kontabilitetit dhe (2013/34/EU), që zëvendëson shtojcat: Pasqyra e Pozicionit Direktivat e Këshillit 78/660/EEC dhe Financiar, Pasqyra e rezultatit 83/349/EEC (ish Direktiva 4të dhe Financiar dhe shtojca të tjera, 7të Ligjore e Kompanive),

 Konferenca ndërkombëtare për

përmirësimin e raportimit financiar, Nga: Prof.Dr. Sherif BUNDO, REPARIS, 16 maj 2013, Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i  Rregullorja (CE) n°1606/2002 = SNRF + Tiranës Opsionet e vendeve anëtare, Erëza ARIFI, Fakulteti i Ekonomisë,  Burimi: Komisioni Europian 3 Universiteti i Tiranës  Kriza e vazhdueshme financiare dhe reforma për rritjen ekonomike të BE- së: Europa 2020,

28 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Sherif BUNDO, Erëza ARIFI

Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

kanë marrë në përdorim për ta zhvilluar  Ligji 9901, i ndryshuar, "Për tregëtarët tokën në bregdet, apo në zonat e tjera dhe Shoqëritë Tregëtare", DOMOSDOSHMËRIA E MARRJES SË MASAVE PËR turistike, ashtu sikurse kanë marrë në  Ligji 8901, i ndryshuar, "Për koncension një burim ujor, një minierë, REDUKTIMIN E VEPRIMTARISË ANTROPOGJENE NË Falimentimin", një kodër, një hidrocentral, një lagunë, një SISTEMIN LIQENOR TË PRESPËS pasuri tjetër publike. Standardi duhet të  Ligjet: Për Konkurencën, Për Tregëtinë sqarojë statusin kontabël të aktiveve elektronike, Për Përgjegjësinë penale afatgjata materiale dhe jo materiale, të personave Juridikë, etj, si dhe 7 duhet të sqarojë dhe shpjegojë qënien të Vendime të Këshillit të Ministrave, Liqenet e Prespës, krahas individualitetit të veçantë të spikatur të regjimit të tyre amortizueshme apo jo të amortizueshme,  Ligji "Për Proçedurat Tatimore në limniologjik, që karakterizohet nga një natyrë tipike malore karstike, shquhen duhet të saktësojë periudhën dhe RSH", i ndryshuar, njëkohësisht edhe për potencialin e lartë hidrik, si dhe për vlerat e veçanta e të trajtimin kontabël të derisotëm dhe rralla të biodiversitetit. Këto veçori kanë bërë të mundur që liqenet e Prespës të trajtimin kontabël nga sot e tutje.  Akademia e Shkencave, Fjalor i jenë pjesë përbërëse dhe e rëndësishme e kaskadës hidroenergjetike të lumit Drin, Praktikat kontabël krijojnë raporte termave financë-Bankë, ZAHO, DHUCI, komplekse fiskale. Besoj se kjo tërheq PASHA si dhe të përcaktuar edhe si zona të veçanta ekologjike me status ndërkombëtar. vëmendjen e profesionistëve që punojnë  Akademia e Shkencave, Fjalor i gjuhës në këta sektorë, por edhe të pronarëve të së sotme shqipe, Nga: Prof.Dr.Niko Pano, nivelet e liqeneve, karakteristikat fiziko- këtyre investimeve. kimike të ujërave, veçoritë  KLSH, Konferenca shkencore Qershor Prof.Dr.Gudar Beqiraj, Akademik hidrogjeomorfologjike të brigjeve dhe të 2016 Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik truallit të liqeneve, janë analizuar në këtë Literatura dhe referencat  KKK, Faqja zyrtare, Standardet kumtesë. Në mënyrë të posaçme  Direktiva e BE-së, për Kontabilitetin, Kombëtare të Kontabilitetit dhe evidentohen veçoritë hidrogjeologjike dhe (2013/34/EU), që zëvendëson shtojcat: Pasqyra e Pozicionit Përmbledhje roli i potencialit të fuqishëm hidrik Direktivat e Këshillit 78/660/EEC dhe Financiar, Pasqyra e rezultatit Sistemi liqenor i Prespës shquhet për nëntokësor të sistemit liqenor të Prespës, të 83/349/EEC (ish Direktiva 4 dhe Financiar dhe shtojca të tjera, individualitetin e veçantë e të përsosur respektivisht Prespa e Vogël dhe Prespa e 7të Ligjore e Kompanive), Madhe që tashmë janë komponentë të natyror, hidrografinë tipike karstike e rëndësishëm përbërës hidrik të Kaskadës  Konferenca ndërkombëtare për tepër të komplikuar, potencialin e lartë Hidroenergjetike të lumit Drin, përmirësimin e raportimit financiar, hidrik, vlerat e larta të biodiversitetit të respektivisht për 2 hidrocentrale të Nga: Prof.Dr. Sherif BUNDO, nivelit ndërkombëtar, peizazhin e bukur REPARIS, 16 maj 2013, Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i natyror, etj. ndërtuar në Maqedoni (Glloboshica dhe  Rregullorja (CE) n°1606/2002 = SNRF + Spile) si dhe 4 hidrocentrale të ndërtuara Tiranës Në këtë kumtesë, paraqitet një vlerësim i Opsionet e vendeve anëtare, në Shqipëri (Fierzë, Koman, Vau i Dejës Erëza ARIFI, Fakulteti i Ekonomisë, përgjithshëm i aspekteve kryesore natyrore dhe Ashta).  Burimi: Komisioni Europian 3 Universiteti i Tiranës të sistemit hidrografik të Prespës, si dhe Ndërkohë sistemi liqenor i Prespës  Kriza e vazhdueshme financiare dhe impakti i veprimtarisë së pakontrolluar vlerësohet gjithashtu edhe si një objekt i reforma për rritjen ekonomike të BE- antropogjene në këtë ekosistem. veçantë hidrografik i Pellgut të Mesdheut së: Europa 2020, Elementet e regjimit limniologjik të për vlerat e mëdha specifike natyrore për sistemit liqenor të Prespës, si bilanci ujor, biodiversitetin e pasur dhe të shumëllojtë,

28 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 29 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

e cila ka bërë të mundur që ky sistem Hyrje hidrografik të ketë Statuse Sistemi liqenor i Prespës i përbërë nga Ndërkombëtare (Konveta Ramsar, Park Prespa e Vogël dhe Prespa e Madhe Ndërkombëtar, Zonë e Ruajtur me ndodhen në Juglindje të Shqipërisë, në Përparësi). lartësinë 850m mbi nivelin e detit. Impakti i veprimtarisë së pakontrolluar Liqenet e Prespës, krahas individualitetit të antropogjene në sistemin liqenor të veçantë të spikatur të regjimit të tyre Prespës është evidentuar kryesisht, duke limniologjik, që karakterizohet nga një marrë parasysh pasojat e lëndës së ngurtë natyrë tipike malore karstike, shquhen aluvionale të lumit Devoll me volum 1,3 njëkohësisht edhe për potencialin e lartë milion m3 të depozituara në Prespën e hidrik, si dhe për vlerat e veçanta e të rralla Vogël gjatë viteve 1973-2000, kur ky liqen të biodiversitetit. Këto veçori kanë bërë të ishte pjesë përbërëse e skemës ujitëse të mundur që liqenet e Prespës të jenë pjesë fushës së Korçës. Impakti i këtij depozitimi përbërëse dhe e rëndësishme e kaskadës masiv aluvional ka ndikuar ndjeshëm në hidroenergjetike të lumit Drin, si dhe të zvogëlimin e sipërfaqes ujore të liqenit të përcaktuar edhe si zona të veçanta Prespës së Vogël deri në atë shkallë, saqë ekologjike me status ndërkombëtar. Shqipëria pothuajse të humbasë territorin e saj hidrik në këtë liqen, kënetëzimin e Veprimtaria e pakontrolluar antropogjene për liqenit të Prespës dhe dëmtimin dhe disa dekada radhazi ka dëmtuar së tepërmi tjetërsimin e biodiversitetit, si dhe sistemin liqenor të Prespës. Mirëpo, sado që dëmtime të sistemit hidrik, të qarkullimit aspekte të veçanta të kësaj veprimtarie të të ujërave nëntokësore etj. Duke patur dëmshme ambientale në këtë sistem janë parasysh faktin e rëndësishëm se trajtuar në disa studime shkencore, ato nuk shqetësimet e mësipërme janë trajtuar në janë shoqëruar edhe me marrjen e masave të disa aktivitete shkencore si kombëtare nevojshme nda dikasteret përkatëse, në ashtu edhe ndërkombëtare, si dhe janë drejtim të diagnostikimit dhe rikuperimit botuar, por ato nuk janë shoqëruar në ambiental. shkallën e duhur me marrjen e masave Duke evidentuar veçoritë kryesore përkatëse nga dikasteret përgjegjëse për natyrore të sistemit liqenor të Prespës si: zgjidhjen e tyre. Aktualisht kërkohet një I. hidrografia; II. Limnologjia; III. përfshirje e planifikim adekuat dhe serioz i Hidrologjia; IV. Biodiversiteti; V. institucioneve përgjegjëse shtetërore për Veprimtaria antropogjene, në këtë artikull të fituar kohën e humbur në zgjidhjen e argumentohet domosdoshmëria e marrjes problemeve të mësipërme. së masave të nevojshme për reduktim – Fjalët kyçe: Potencial hidrik nëntokësor, mënjanimin e impaktit të veprimtarisë së limnologji, hidrogjeologji, biodiversitet, pakontrolluar antropogjene në këtë aktivitet antropogjen

30 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Domosdoshmëria e marrjes së masave për reduktimin e veprimtarisë antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

ekosistem të rëndësishëm hidrografik, me Vp - sasia e ujit që mbetet ose largohet vlerë të madhe ekologjike dhe ekonomike. nga liqeni i Prespës për pasoja të Aktualisht kërkohet përfshirja e ndryshimeve të niveleve për një interval planifikuar dhe serioze e përgjegjësive të të caktuar kohe - t dikastereve të interesuara për të fituar  Vëllimi i ujit Wp llogaritet kohën e humbur në drejtim të zgjidhjes së R nëpërmjet vartësisë: shqetësimeve të trashëguara dhe të paraqitura me kohë në lidhje me p pp WR WW PL   (2) dëmtimin e sistemit liqenor të Prespës. Baza teorike ku: p Baza teorike e vlerësimit të individualitetit WP - sasia e ujit që bie në sipërfaqen e natyror të sistemit liqenor të Prespës ka përgjithshme të pellgut ujëmbledhës të shërbyer llogaritja e bilancit ujor të rrjetit liqenit të Prespës, pa sipërfaqen e hidrografik të këtij sistemi. pasqyrës së liqenit Në sistemin liqenor të Prespës, bilanci ujor p WL - sasia e ujit që bie në sipërfaqen e mund të llogaritet vetëm duke patur parasysh pasqyrës së liqenit strukturën specifike hidrografike të këtij p sistemi i cili nuk ka emisar sipërfaqësor për  Vëllimi i ujit WA llogaritet shkarkimin e ujërave të tepërta të këtij nëpërmjet vartësisë: bilanci, si lumi Buna në liqenin e Shkodrës ose pp pp lumi Drini i Zi në liqenin e Ohrit. Shkarkimi i WA  x0 0,1  FFPL (3) ujërave të tepërta të sistemit liqenor të Prespës realizohet në rrugë nëntokësore, ku: nëpërmjet burimeve të zonës si Shën Naun – p x0 - shtresa e reshjeve vjetore të rëna në Tushemisht – Drilon, që ndodhen në bregun pellgun ujëmbledhës JL të liqenit të Ohrit. Në këto kushte ekuacioni i bilancit ujor të sistemit liqenor të Prespës ka 0,1 - koeficienti i rrjedhjes formën: p FP - sipërfaqja e pellgut ujëmbledhës të pp p Wp  WWVR A  (1) liqenit të Prespës

p F p WR - vëllimi i ujit që grumbullohet në L - sipërfaqja e pasqyrës së liqenit të pellgun ujëmbledhës të liqenit të Prespës nga Prespës reshjet atmosferike p  Vëllimi i ujit WL llogaritet p WA - sasia e ujit që largohet nga sipërfaqja e nëpërmjet vartësisë: pasqyrës së liqenit të Prespës nëpërmjet WxF  p (4) procesit të avullimit L 0,2 L AUDITIMI PUBLIK 31 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

ku: Analiza e rezultateve

x0,2 - shtresa e reshjeve që bie në I. Hidrografia sipërfaqen e liqenit Liqenet e Prespës, respektivisht Prespa e Vogël dhe Prespa e Madhe, renditen ndër F p - sipërfaqja e pasqyrës së liqenit të L liqenet kryesore të Gadishullit të Ballkanit. Prespës Rrjeti hidrografik i këtyre liqeneve  Vëllimi i ujit V p llogaritet grumbullon ujërat e një pellgu ujëmbledhës nëpërmjet vartësisë: me sipërfaqe të përgjithshme prej F = 1404 km2. Ky pellg ka një lartësi mesatare të p p V EF  L (5) territorit prej H = 1184 m mbi nivelin e detit, që flet për natyrë tipike malore të këtij ku: pellgu. E - shtresa e ujit që avullon Sipërfaqja e përgjithshme e pasqyrës së  Vëllimi i ujit V p llogaritet ujërave të këtij sistemi liqenor është S = 2 nëpërmjet vartësisë: 329 km prej të cilave Prespës së Madhe i 2 p pp përkasin S1 = 285 km dhe Prespës së V HFLL (6) 2 Vogël S2 = 44 km . Meqenëse këto dy ku: liqene e kanë lartësinë mesatare shumëvjeçare të nivelit të ujit të përafërt p HL - ndryshimi i niveleve të ujit në liqen me njëri-tjetrin, rreth h = 850 m mbi p nivelin e detit, është arritur në konkluzion - HHHL  nn1  se në këtë rast kemi të bëjmë në të

Madhësia Hn1 dhe Hn , shënojnë nivelin vërtetë me një liqen të vetëm, por me një e liqenit, përkatësisht para dhe pas ndryshim se gjatë periudhës së lagët të intervalit të kohës për të cilën janë kryer vitit (X – V) kur nivelet janë të larta, të dy llogaritjet e bilancit ujor. pjesët komunikojnë me njëra-tjetrën, duke formuar një të tërë, ndërsa gjatë p FL - sipërfaqja e pasqyrës së liqenit H1 periudhës së thatë (VI – IX) kur nivelet HH  janë të ulëta, ato shkëputen, duke H '  nn1 1 2 formuar kështu dy Prespat, respektivisht: Prespën e Madhe dhe Prespën e Vogël. Duke vendosur vlerat përkatëse në ekuacionin (1) atëherë barazimi i bilancit Për sa i përket shtrirjes gjeografike, ujor për liqenin e Prespës është: liqenet e Prespës ashtu si edhe liqeni i Ohrit gjenden në anën lindore të Egjeut W  xp F p  F p  E p  HF pp  P 0,1 0,1  P L  L LL dhe i përkasin zonës ujëmbledhëse të detit Adriatik. Ky është një nga liqenet më të mëdhenj të grupit të liqeneve

32 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Domosdoshmëria e marrjes së masave për reduktimin e veprimtarisë antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

Desaretik. Liqenet e Prespës shtrihen në ujor shumë të zhvilluar. kufijtë shtetëror të Shqipërisë, FYROM-it Fillimisht, në Prespë është formuar një dhe Greqisë. Ai është një sistem liqenor liqen i vetëm. Ai u nda në dy pjesë nga tipik malor me thellësira relativisht të sedimentet që ka sjellë gjatë mijëvjeçarit mëdha që arrin deri 54 m. Volumi i lumi Shën Greman, i cili rrjedh nga mali ujërave të këtij sistemi liqenor është V = Vamis në Greqi. Këto dy liqene ndahen sot 5,2 miliardë m3 dhe vija rrethbregore nga një rrip toke 3 km e gjatë dhe 1,2 km e është L = 151 km e gjatë. gjerë, ku ndodhet kanali nëpër të cilin Liqeni i Prespës është me origjinë tektonike rrjedh uji nga liqeni i Prespës së Vogël në karstike. Ai është formuar në miocenin e Prespën e Madhe. sipërm ose në pliocen. Brigjet e larta erozive Liqeni i Prespës së Vogël ka dy dalje kanë një zgjatje të përgjithshme prej L = 89 sipërfaqësore: njëri në Grykën e Ujkut në km, ndërsa brigjet e ulëta që shtrihen në skajin jug-lindor të liqenit, nëpërmjet trajtën e plazheve me përbërje të imta kanalit të Ventrokut ka lidhje me lumin e granulometrike kanë një zgjatje prej L = 61 Devollit, dhe i dyti në skajin veri- km. perëndimor të liqenit. Në Fig.1 paraqitet Liqeni Prespa e Vogël futet në territorin harta e pellgut ujëmbledhës të sistemit shqiptar deri në 5,75 km, ndërsa gjerësia liqenor: “Ohri-Prespa e Madhe-Prespa e luhatet nga minimum 125 m në Grykën e Vogël” Ujkut, në skajin jugperëndimor të liqenit Fig. 1 Harta e pellgut ujëmbledhës të deri në 1500 m midis fshatrave Shuec dhe sistemit liqenor “Ohër – Prespa e Madhe Buzë Liqeni. – Prespa e Vogël” Liqeni i Prespës së Vogël është më i cekët se Prespa e Vogël i përket strukturës sa Prespa e Madhe. Veçanërisht ai është më hipsometrike. Zona e Prespës është i cekët gjatë brigjeve me reliev relativisht të kodrinore malore. Duke filluar nga rreth 850 rrafshët. Në këto cekëtina ka një vegjetacion m mbi nivelin e detit në fushën e Devollit, drejt liqeneve të Prespës fillojnë e ngrihen kodrat e Bitinckës me lartësi 962 m. Më në lindje fillojnë malet. Rreth Prespës së Vogël ka disa maja malesh të larta, nga veriu drejt jug-lindjes: Maja e Shqipes (1456,7 m), e Leskës (1318,8 m), e Kolamit (1214,7 m), e Osojës (1335,9 m), të cilat ndodhen në veri- perëndim të liqenit dhe Maja e Skërkaj (1238 m) dhe e Boskos (1385 m) në jug të liqenit. Rreth liqenit të Prespës së Madhe ka maja më të larta se ajo e Zonjës (2035,4 m),

AUDITIMI PUBLIK 33 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

si edhe disa të tjera më të ulëta si Maja e Vende-vende, në brigjet e liqeneve të Golloçukës (1320 m), e Mandraved (1170,4 Prespës, atje ku ka kryesisht depozitime m), e Kushit (1342,3 m), e Podinjes (1131,1 argjilo-ranore të pliocenit si dhe flishore të m), e Breqinjas (1201,8 m) dhe e Kallogjerit eocenit të sipërm, janë shtrirë edhe (1480 m). Karakteristikë e zonës janë depozitime të shkrifta, argjila, suargjila, ndryshimet e mëdha të lartësisë së aleve surëra, popla, zhure, çakëll të periudhës së brenda një largësie të vogël horizontale. Në kuaternarit të ri, të cilët vazhdojnë të këtë zonë vërehen shumë shpate malorë të vendosen edhe në ditët tona. Liqeni i mëdhenj, të cilët shpesh varen poshtë deri Prespës së Vogël, në territorin shqiptar e në brigjet e liqeneve. Këto shpate kanë ndërpret edhe një veçim shkëmbinjsh lartësi në 10-100 m e deri 450 m. magnetikë ultrabazikë, të cilët kanë kontakte tektonike me gëlqerorët. Peizazhi i zonës është tipik karstik në pjesët ku shtrihen gëlqerorët: me gropa, Depozitimet pliocenike janë terrigjene mikroreliev të thepisur, me kanale dhe argjilo-ranore kontinentale, që tregon se shpella e zgavra karstike. janë grumbulluar në liqene ndërmalore e në deltat e lumenjve që janë derdhur në Në përgjithësi mjedisi është arid dhe pa to. Ky fakt dëshmon se nën veprimin e shumë vegjetacion. Por, në disa sektorë ka neo-tektonikës, sipas lidhjeve kontraste të bimësi dhe pyje. Pyjet e dushkut të Majës së ngritjeve dhe të zhytjeve në brigjet e Zonjës, si edhe e majës së Kallogjerit dhe liqenit të Ohrit dhe të Prespës, u krijua faqes së Osojës në Prespën e Madhe, si dhe depresioni ku janë sedimentuar Koria e Trenit (1267,9 m) në Prespën e Vogël i depozitimet (Aliaj Sh. Etj. 1995). Këta japin një bukuri shumë të madhe krahinës. liqene janë formuar gjatë pliocenit, këtu e Për sa i përket ndërtimit gjeologjik liqenet e rreth 5,5 milion vjet më parë, dhe ka Prespës shtrihen rrëzë strukturës përfunduar krijimi i tyre në kuaternar. karbonatike të Malit të Thatë. Ky formacion Krahas kësaj, ekziston veprimtaria karbonatik përfaqëson një horst të përbërë karstike. Nga të dy këto veprimtari, nga gëlqerorë të periudhës së trisikut të tektonika dhe karsti, u krijuan kushtet e sipërm – jurasikut të poshtëm. Veprimi përshtatshme për formimin e liqenit të tektonik gjatë periudhave gjeologjike ka Prespës. qenë intensiv dhe mbi gëlqerorët triasiko- Të gjitha shkëmbinjtë i janë nënshtruar jurasikë janë takuar, vende-vende, edhe një procesi intensiv erozioni. Me vitet, sasi gëlqerorë të kretakut të sipërm, si edhe e madhe e sedimenteve aluviale janë depozitime flishore të moshës së eocenit të transportuar dhe depozituar në fundin e mesëm, të formuar rreth 30 milion vjet më këtyre liqeneve. Ndërtimi gjeologjik i parë. Në skajin veri-perëndimor të liqenit të trevës është edhe faktori kryesor që Prespës së Madhe janë vendosur edhe kushtëzon qëndrueshmërinë e brigjeve të depozitime të reja argjilo-ranore të Pliocenit, liqeneve të Prespës. Në kushtet kur në të formuar rreth 5,5 milion vjet më parë.

34 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Domosdoshmëria e marrjes së masave për reduktimin e veprimtarisë antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

brigjet e liqeneve zhvishen gëlqerorë, këto Sipas rajonizimit klimatik të Shqipërisë brigje janë të larta, vende-vende të (Monografia: “Klima e Shqipërisë”, botim i thepisura. Veçanërisht në skajin Akademisë së Shkencave, 1985), pellgu jugperëndimor të Prespës së Vogël ka ujëmbledhës i liqenit të Prespës shtrihet brigje të thepisur. Lartësia e këtyre në zonën klimatike Mesdhetare Malore brigjeve luhatet nga 10 deri 50 metra. Në (respektivisht rajoni IVc). Por në këtë pellg shpatin verior të Grykës së Ujkut ndodhen një ndikim të madh ka edhe klima shkëmbinjtë e Spilies, të cilët fillojnë nga kontinentale. Si rrjedhojë kjo zonë në bregu i liqenit e deri në lartësinë 1150 përgjithësi karakterizohet nga dimra të metra. Në këta shkëmbinj ka gremina me ftohtë dhe të zgjatur dhe verë relativisht lartësi 10 m deri 50 m. Në të tjerë sektorë, të nxehtë me kontraste të temperaturës shpatet ndodhen disa metra larg vijës së së ajrit dhe të sasisë së reshjeve ujit, të ndarë nga ajo nga një rrip bregu atmosferike. zhavoror. Brigjet janë relativisht të Parametrat kryesorë hidroklimatik janë: paqëndrueshme në zonat ku shtrihen Radiacioni diellor; Temperaturat e ajrit; depozitime ranoro-argjilore të pliocenit, Lagështia e ajrit; Reshjet atmosferike dhe flishe të eocenit, si dhe depozitime të Era. kuaternarit, e veçanërisht konuset e derdhjes, si në fshatrat Shuec dhe Radiacioni diellor është një nga BuzëLiqeni. Dy fshatrat Shueci dhe Buzë komponentët kryesore të bilancit termik. Liqeni janë vendosur në brigje relativisht Pellgu i liqenit të Prespës karakterizohet të rrafshët, çka shpjegohet me praninë e mesatarisht nga 2318 orë me diell/vit. shkëmbinjve ultrabazikë të serpentizuar. 0 Temperatura e ajrit varion nga ta = 1,2 C Në brigjet e të dy liqeneve ka kone të në Janar që është muaji më i ftohtë i vitit derdhjes së përrenjve, të cilët gjatë verës 0 deri ta = 18 C në gusht që është muaji më i janë të thatë. ngrohtë, duke patur një mesatare vjetore 0 II. Limniologjia prej ta = 10,6 C.

Liqeni i Prespës karakterizohet nga një regjim Lagështia e ajrit varion nga ℓ0 = 78% në i veçantë dhe i komplikuar limniologjik për muajin janar deri në ℓ0 = 55% në gusht, shkak të shtrirjes së tij në brendësi të duke patur një mesatare vjetore prej ℓ0 = Gadishullit të Ballkanit dhe i lartësisë së 68%. madhe mbi nivelin e detit. Elementet Reshjet atmosferike variojnë përkatësisht kryesorë të këtij regjimi janë: a) Klima; b) nga X0 = 26 mm në korrik deri X0 = 71 mm Tektonika e ujërave; c) Nivelet; d) në nëntor, duke patur një mesatare Stratifikacioni dhe përzierja vertikale. vjetore prej X0 = 57,2 mm. a) Klima Era Shpejtësia e erës varion nga v = 0,9 m/s në muajin dhjetor deri v = 2,3 m/s në

AUDITIMI PUBLIK 35 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

muajin qershor, duke patur një mesatare duke patur një mesatare vjetore prej rreth vjetore prej v = 1,8 m/s. 0 tCw 17,3 . Bilanci ujor i sistemit liqenor të Prespës c) Nivelet mund të llogaritet duke patur në konsideratë strukturën specifike Gjatë periudhës shumëvjeçare 1947-90, hidrografike të këtij sistemi, i cili siç dihet nivelet relative të ujit të liqenit të Prespës nuk ka emisar sipërfaqësor të këtij bilanci, kanë ndryshuar përkatësisht nga H = 111 siç është lumi Buna në liqenin e Shkodrës, cm në muajin nëntor deri H = 165 cm në ose Drini i Zi në liqenin e Ohrit. shkarkimet muajin qershor, duke patur një mesatare e ujërave të tepërta të sistemit liqenor të vjetore H = 136 cm. Gjatë kësaj periudhe, Prespës realizohet në rrugë nëntokësore. amplituda maksimale e lëkundjeve të niveleve të liqenit të Prespës ka qenë A = b) Termika e ujërave 3,5 m. Mirëpo, duke filluar nga viti 1989 Veçoritë termike të ujërave të Prespës është evidentuar një ulje e niveleve të përcaktohen nga shkalla e ndikimit të liqenit të Prespës së Madhe me një ritëm kushteve fiziko-gjeografike të territorit, mesatar 80 cm në vit (N. Meçaj 1999). Për kryesisht nga struktura hipsometrike dhe shkaqet e kësaj dukurie të rëndësishme e regjimi klimatik. shqetësuese, nuk ka ende ndonjë shpjegim të plotë e të argumentuar Ujërat e liqenit të Prespës janë shkencërisht. Sipas studiuesit grek veçanërisht të ftohta gjatë periudhës së Katsadorakis, kjo ulje është pasojë e dimrit sepse ky liqen nga pikëpamja veprimtarisë së tërmeteve (Katsadorakis hipsometrike jo vetëm që ndodhet në një et al. 1996). lartësi të madhe, por edhe duke qenë një liqen relativisht i cekët, ujërat e tij gjatë d) Strafikacioni dhe përzierja vertikale kësaj periudhe përzihen dhe i Meqenëse liqeni i Prespës ka thellësira jo nënshtrohen një procesi intensiv ftohjeje. shumë të mëdha, i gjithë volumi i ujërave Si rrjedhojë e temperaturave të ujërave të të këtij liqeni i nënshtrohet procesit të liqenit të Prespës gjatë periudhës së përzierjes vertikale, nga sipërfaqja deri në ftohtë të vitit zbret deri në 00C, ndërsa në truallin e tij. kushte të veçanta dhe kryesisht gjatë ngjarjeve të jashtëzakonshme Gjatë periudhës së ngrohtë të vitit, për atmosferike, si ajo e muajit shkurt të vitit shkak të bilancit termik pozitiv, zona 1928, sipërfaqja e liqenit ngriu në një epilimnione e liqenit të Prespës është e trashësi prej disa centimetra, kryesisht kjo përbërë nga shtresa të veçanta ujore të gjatë zonës së tij bregliqenore. Në liqenin vendosura njëra mbi tjetrën me veçori të e Prespës temperatura mesatare e ujërave ndryshme fiziko-kimike. E kundërta ndodh 0 gjatë periudhës së ftohtë të vitit si të këtij liqeni lëkundet nga tCw  3, 7 në rrjedhojë e largimit të nxehtësisë nga 0 muajin shkurt deri tCw  22, 4 në gusht, liqeni për në atmosferë nëpërmjet 36 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Domosdoshmëria e marrjes së masave për reduktimin e veprimtarisë antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

procesit të nxehtësi-këmbimit, dendësia e III. Hidrologjia ujërave të shtresave sipërfaqësore të këtij Regjimi hidrologjik i rrjetit hidrografik të liqeni zmadhohen. Kur ky zmadhim arrin sistemit liqenor të Prespës është trajtuar deri në ato përmasa saqë stratifikacioni nëpërmjet marrjes parasysh të dy ose qëndrueshmëria e shtresave komponentëve kryesorë përbërës të këtij sipërfaqësore bëhet baras ose pak më i sistemi që janë: Rrjeti lumor dhe Burimet madh se ai i shtresave më të thella të këtij e ujërave nëntokësore. liqeni, prishen kushtet e stratifikacionit vertikal dhe shtresat ujore të liqenit të 1) Rrjeti lumor. Prespës i nënshtrohen procesit të Afluentët kryesorë që derdhen në liqenin përzierjes konvektive vertikale. Përzierja e e Prespës janë: lumi Goleme, Istoçna, përvitshme vertikale bën të mundur që në Kranska dhe Brajnica në FYROM. Në liqenin e Prespës të realizohet një ventilim liqenin e Prespës derdhin ujërat e tyre i plotë i volumit ujor të tij. Në këto kushte, edhe disa lumenj të tjerë më të vegjël dhe ujërat e liqenit të Prespës që furnizojnë përrenj që ndodhen në territorin e liqenin e Ohrit nëpërmjet rrugës Shqipërisë dhe të Greqisë. nëntokësore shquhen për uniformitet e njëtrajtshmëri në veçoritë e tyre fiziko- 2) Rrjeti i burimeve kimike. Krahina e Prespës është e pasur me Në Fig. 2 paraqitet shpërndarja vjetore e resurse të ujërave nëntokësore, të cilat elementeve kryesorë të regjimit limniologjik lidhen edhe me ekzistencën e dy liqeneve të Prespës si edhe me infiltrimin e ujërave të liqenit të Prespës: x0 – reshjet atmosferike 0 të reshjeve atmosferike në masivin e (në mm), temperatura e ajrit – ta (në C) dhe niveli i ujit – H (në cm). karstëzuar karbonatik të malit të Thatë.

) Në rrëzën perëndimore të malit të Thatë, C ) 0 ( m ( c m ) ( 170 25 120 ta X0 duke filluar nga zona e Progrit dhe më në 160 100 H 20 0 a t

X 150

– veri deri në Tushemisht të Pogradecit, H –

80 – 140 15 A j r i t 60 ndodhen një sërë burimesh karstike.

P r e s p ë 130 10 i

a t m o s f e r i k 40 120 Prurjet e tyre kushtëzohen nga rrugët N i v e l 5 T e m p r a t u 20 R e s h j t 110 karstike nëntokësore. Prurje më të 0 100 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Muajt mëdha, rreth 500-600 l/sek, kanë patur tre burime Golloborde-Mançurishtë- Fig. 2 Shpërndarja vjetore e elementëve Progër. Më në veri, pothuajse rregullisht kryesorë të regjimit limniologjik. në largësi 2 km njëri nga tjetri shtrihen burime ose grupe burimesh me debit x0 – reshjet atmosferike (në mm), rreth 1 deri 100 l/sek, ndërsa në veri në 0 temperatura e ajrit – ta (në C) dhe niveli burimet e Tushemishtit, në bregun e i ujit – H (në cm) liqenit të Ohrit, prurja arrin deri 2500 l/sek. Karakteristikë e burimeve karstike AUDITIMI PUBLIK 37 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

është vendosja e tyre në lartësi pothuajse monument natyre e cila ndodhet në bregun të njëjtë mbi nivelin e detit, duke filluar JP të liqenit të Prespës, në afërsi të fshatit nga 830 m deri në 930 m. Burimi i Goricë. Ujërat e tepërta të bilancit ujor të Ventrokut, tek stallat e Grykës së Ujkut ka liqenit të Prespës, me një prurje mesatare 3 patur prurje 13,8 l/sek. Nën nivelin e vjetore prej rreth Q0 = 12-16 m /s shkarkohen Prespës së Vogël ose në të njëjtin nivel, nëpërmjet rrugës nëntokësore në liqenin e ndodhen burimi Nr.1 dhe Nr.2 tek stallat e Ohrit, i cili ndodhet 157 m më poshtë. Maçurishtit, burimi i Progrit, si dhe ai në Shkarkimi i ujërave të Prespës në liqenin e rrëzë të Kodrës së Hardhisë në Zvezdë. Ohrit, realizohet kryesisht nëpërmjet Burime nëntokësore uji, me debite të burimeve Shën Naum-Tushemisht-Drilonit vogla, ka edhe në drejtim jugor nga liqeni i të cilët ndodhen në brigjet JL të këtij Prespës së Vogël, të cilët ndodhen në liqeni. kuota më të larta sesa niveli i liqenit të Prespës së Vogël. Në Fig. 3 paraqitet shpërndarja vjetore e elementeve të bilancit ujor të liqenit të Studimet hidrogjeologjike izotopike kanë 3 Prespës: Q0 – Rrjedhja ujore (në m /s); E0 vlerësuar se burimi i Progrit dhe ata të – Avullimi (në cm); H – Nivelet (në cm); X0 Maçurishtës kanë përmbajtje izotopike – Reshjet (në mm). pothuajse të njëjtë dhe në raporte si të (cm) (m3/s) ujërave të liqenit të Prespës. Kjo dëshmon 120 18.0 E0 X0 0 0 100 17.0 E X Q

0 0 – për ushqimin e tyre edhe nga ujërat e – Q

80 16.0 – l i q e n u j i t liqenit të Prespës së Vogël (R. Eftimi, 60 15.0 e n g a a t m o s f e r i k

1996). 40 14.0 P r u j e t A v u l i m R e s h j t 20 13.0

Në fushën e Devollit dhe të Korçës 0 12.0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Muajt shtrihen pellgjet ujëmbajtës artezianë.

Horizonti i tyre ujëmbajtës përbëhet nga rëra dhe zhavorr të kuaternarit, të Fig. 3 Shpërndarja vjetore e elementeve tarracave të lashta të lumenjve, të cilat të bilancit ujor të liqenit të Prespës: Q0 – 3 janë të mbuluara nga shtresa argjilore të Rrjedhja ujore (në m /s); E0 – Avullimi (në papërshkueshme. cm); H – Nivelet (në cm); X0 – Reshjet (në mm). Element i rëndësishëm i rrjetit hidrografik të liqenit të Prespës është edhe sistemi IV. Biodiversiteti nëntokësor i shkarkimit të ujërave të tepërta Biodiversiteti i Prespës së Vogël dhe zonës të bilancit ujor të tij. Ky sistem hidrogjeologjik përreth është shumë i pasur (Bega F. është i përbërë nga një numër i madh të 2000, Bino T. 2000, Qosja Zh. 1979, çarash, ponorash, zgavrash dhe shpellash Shumka S. 2000, Rakaj N. 2000). Flora e karstike të cilat ndodhen si në brigjet ashtu zonës përfaqësohet nga 71 lloje drurësh edhe në truallin e këtij liqeni. Nga këto, më i dhe shkurresh, si edhe bimë ujore. Ndër rëndësishmja është Ponora e Zaverit

38 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Domosdoshmëria e marrjes së masave për reduktimin e veprimtarisë antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

përfaqësuesit e florës ujore mund të (ICBP-IVVRB). Ky liqen është një objekt i përmenden Caratophyllum sp., rëndësishëm limniologjik, jo vetëm për Myriophyllum sp., Lemna Minor, Trapa potencialin e madh hidrik, por edhe për Natans, Nymphaea Alban etj. Midis vlerat e larta dhe specifike ekologjike që drurëve dallohen Querqus Cerris, Querqus ka. Pubescens, Querqus Petrea, Fagus Silvatica, Oatria Caprinifolia, Fracinus Ornus, Carpinnus Betulus, Acer Pseudoplantanus, Pinus Nigra, Abies, Ingland Regia, Castanea Sativa, Corulys, Juniperus, etj. Në Prespë klasa Salicetea purpurta përfaqëson formacione kaçubore ose dhe drurore të shelgjeve në mjedise të përmbytura ujore. Fauna e liqenit Prespa e Vogël shquhet për praninë e peshqve të rrallë si Rutilus prespensis, Pamje nga Liqeni i Prespës Chordrostoma prespensis, Bafbus prespensis, Cyprinus carpio, Salmotrutta perstericus, etj. Pelikani kaçurrel V. Veprimtaria antropogjene (Pelecanus crispus Bruch), që njihet edhe Shqipëria, Greqia dhe Ish-Republika me emrin laradash, jeton edhe në liqenet Jugosllave e Maqedonisë, të cilave u përkasin e Prespës ku ushqehet kryesisht me liqenet e Prespës, krahas interesit të peshk. Ai mbrohet si shpend i rrallë. përbashkët për ruajtjen e biodiversitetit kanë Pelecanus onoctotalus, Pholacrocorax edhe interesat e veta specifike hidro- pygmeus, Ardea purpures, Plegadis ekonomike në nivel kombëtar, në të cilat falcinellus, Egretta alba janë përfaqësues përfshihen: prodhimi i energjisë elektrike, të tjerë të zogjve. Ka edhe shumë kafshë ujitja, zhvillimi i industrisë së peshkimit, i eko- në këtë treve, si Canis lupus, C. aureus, turizmit etj. Deri tani, nga të tri shtetet Lutra lutra, Felix silvestris, Meles meles, kufitare, përdorimi hidro-ekonomik i pellgut Uesus arctos, etj. ujor të liqenit të Prespës ka patur karakter Midis tri liqeneve të Ohrit dhe dy të shumë sporadik dhe krahinor, që është Prespës, Prespa e Vogël ka veçorinë se diktuar nga strukturat përkatëse politike dhe është me tri statuse ndërkombëtare. Nga sociale të secilit vend. Në rrugën e viti 1957, pellgu i këtij liqeni është shpallur shfrytëzimit të pasurive ujore të këtij sistemi Park Kombëtar, në përputhje me nuk ka patur ndonjë marrëveshje midis Konventën Ramsar dhe njihet si hapësirë shteteve, bilaterale ose disa paleshe, madje me rëndësi ndërkombëtare dhe zonë as në nivelet e ulëta rajonale. Kjo praktikë ka speciale e mbrojtur (79/409/EEC) si lejuar veprimtari njerëzore të pakontrolluara hapësirë e rëndësishme për shpendët dhe të pakoordinuara, të cilat në mënyra të AUDITIMI PUBLIK 39 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

ndryshme kanë dëmtuar vlerat e veçanta mund të shihet edhe nga përbërja e imët natyrore të sistemit liqenor: Prespa e Vogël – granulometrike e aluvioneve të ngurta të Prespa e Madhe. Kësisoj, mungesa e planeve lumit Devoll, ato nuk janë ndaluar nga për veprimet përkatëse si dhe të platformave dekantuesi. Në këto kushte vetë liqeni i për bashkëpunimin shkencor dhe ekonomik Prespës së Vogël ka luajtur rolin e një të bazuar në Aktet e Ligjshmërisë dekantuesi gjigant natyror. Studimet e kryera ndërkombëtare, ka dëmtuar në një farë kanë treguar se në Prespën e Vogël janë shkalle krijimin e hapësirës së nevojshme për akumuluar rreth 1,2 milion m3 aluvione shfrytëzimin kompleks dhe integral të lumore në brigjet dhe truallin e këtij liqeni, pasurive ujore të këtij sistemi liqenor, për duke cenuar në mënyrë drastike vlerat e tij qëllime hidro-ekonomike, duke ruajtur natyrore që janë dëmtuar dhe tjetërsuar, të ekuilibrin ekologjik, aq më tepër kur këto biodiversitetit, dëmtim të sistemit hidrografik mjedise janë me vlera ndërkombëtare. karstik të liqenit të Prespës së Vogël në territorin shtetëror shqiptar, dëmtime të Për rrjetin hidrografik të sistemit liqenor monumenteve natyrore dhe kulturore të Prespës nuk disponohet informacioni i shqiptare siç është shpella e Trenit etj. nevojshëm për vlerësimin e shkallës së shfrytëzimit të potencialit ujor të këtij sistemi për interesa hidro-ekonomike nga secili shtet përkatës kufitar.

Në Shqipëri gjatë periudhës 1976-2000, liqeni i Prespës së Vogël u përfshi si element përbërës dhe i rëndësishëm i skemës ujitëse të Fushës së Devollit e Fushës së Korçës. Në përputhje me këto skema ujitëse nëpërmjet 3 një kanali të posaçëm me prurje Q0 = 10 m /s, translokoheshin e depozitoheshin në liqenin e

Prespës së Vogël, nga lumi Devoll, një volum për rreth 90 milion m3 ujë gjatë periudhës së lagët të vitit (X – V). Ky volum ujor, gjatë periudhës së thatë të vitit (VI – IX) rimerrej dhe shfrytëzohej për ujitjen e tokave bujqësore. Pjesa përbërëse e translokimit të ujërave të lumit Devoll për në liqenin e Prespës së Vogël ishte dhe ndërtimi i një dekantori të posaçëm i cili do të shërbente për frenimin e lëndëve të ngurta aluvionale, para se ujërat e lumit Devoll të depozitoheshin në këtë liqen. Mirëpo siç

40 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Domosdoshmëria e marrjes së masave për reduktimin e veprimtarisë antropogjene në sistemin liqenor të Prespës

Konkluzione 1. Nëpërmjet evidentimit të veçorive kryesore natyrore të sistemit liqenor të

Prespës si: Hidrografi, Limniologjia, Hidrologjia, Biodiversiteti dhe veprimtaria antropogjene argumentohet domosdoshmërisht marrja e masave të nevojshme për mënjanimin e impaktit të veprimtarisë së pakontrolluar antropogjene në këtë ekosistem të rëndësishëm hidrografik me vlera të mëdha ekologjike dhe hidro-ekonomike.

2. Kërkohet përfshirja e planifikuar dhe serioze e dikastereve të interesuara dhe përgjegjëse për të fituar kohën e humbur në drejtim të zgjidhjes së shqetësimeve të trashëguara dhe të paraqitura shkencërisht me kohë në lidhje me dëmtimin e sistemit liqenor të Prespës. 3. Në programet dhe projektet si Foto. Akumulimi i aluvioneve të ngurta të kombëtare dhe ndërkombëtare për lumit Devoll në liqenin e Prespës së Vogël biodiversitetin e sistemit liqenor të

Prespës krahas punës së mirë që është bërë deri tani për trajtimin e parametrave me natyrë biotike të këtij sistemi, të mund të përfshihen gjithashtu edhe studimi i parametrave abrotikë ku do të mund të gjenin zgjidhje edhe shqetësimet e paraqitura në këtë punim.

AUDITIMI PUBLIK 41 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

Literatura

Pano N. – Pasuritë ujore të Shqipërisë. Botimi i Akademisë së Shkencave, Tiranë 2015 Pano N. etj. – Hidrologjia e Shqipërisë. Botim i Akademisë së Shkencave, Tiranë 2015

Pano N. – Hidrologjia e lumit Drini i Zi për aksin e Skavicës. TGK – Goup, Milano 2009

Pano N., Frashëri A., Frashëri N., Beqiraj G., Bushati S. – A review of human activity and the demages to the micro Prespa Lake. Published by the Academy od Science of Albania. JNTS, vol XIX (2) Tiranë 2014.

Nga: Prof.Dr.Niko Pano,

Prof.Dr.Gudar Beqiraj, Akademik Prof.Dr.Salvator Bushati, Akademik

42 Nr.13, janar - prill 2016

MORATORIUMI PËR KONCESIONET DHE PPP-TË - NEVOJË E KOHËS…

"Nën një sistem koncesioni shteti i jep një ekskluziviteti të drejtën për të financuar, për të ndërtuar, për të marrë në pronësi, për të operuar, dhe për të

mirëmbajtur një infrastrukturë publike për një periudhë kohe të caktuar, dhe për të ngarkuar përdoruesit për këtë shërbim”1.

Nga: Dr. Zef Preçi një periudhë kohe të caktuar, dhe për të ngarkuar përdoruesit për këtë shërbim”1. Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike Është një fakt i njohur se qeveritë shqiptare të pas vitit 1991 janë ndeshur

në mënyrë të vazhdueshme me kufizimet në burimet e financimit për zbatimin e programeve të veta politiko-qeverisëse. Për koncesionet dhe format e ndryshme Kjo ka ndodhur në kushtet kur të tyre duke përfshirë së fundi edhe infrastruktura e trashëguar nga periudha e partneritetin publik-privat është folur dhe ekonomisë së centralizuar ka qenë shkruar shumë sidomos mbas vitit 2000. vjetruar dhe e paaftë që t’ju përgjigjet Siç dihet, koncepti i marrëveshjeve të kërkesave të zhvillimit ekonomik e koncesionit jepet në shumë përkufizime, shoqëror të vendit. Domethënë nëse në por të gjithë duket se flasin për të njëjtat infrastrukturën “soft” siç është kuadri çështje. "Nën një sistem koncesioni shteti rregullator dhe institucional për i jep një ekskluziviteti të drejtën për të funksionimin e ekonomisë së tregut ka financuar, për të ndërtuar, për të marrë qenë e pranishme mbështetja e gjerë e në pronësi, për të operuar, dhe për të BE-së dhe SHBA-së, në infrastrukturën mirëmbajtur një infrastrukturë publike për

1 Shih: http://schwarzlaw.ca/the-need-for- concession-laws-in-developing-countries/ AUDITIMI PUBLIK 43 AUDITIMI PUBLIK Dr. Zef Preçi Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

“hard” (fizike) si dhe për futjen në e zbatimit të kontratave të koncesioneve qarkullimin ekonomik të pasurive natyrore në vende të ndryshme të botës, sidomos strategjike të vendit ka qenë e nevojshme atyre të Bashkimit Evropian, në vijim do të që të kërkohen e të gjenden burime të sillen disa argumente në favor dhe kundër tjera financiare. Por është një fakt i njohur një moratoriumi në mundësimin e se në Shqipëri, ashtu si dhe në vendet e kontratave të reja koncesionare dhe të tjera në zhvillim në përgjithësi kanë partneriteteve publike- private. munguar e mungojnë jo vetëm burimet Nga një analizë e ecurisë që kanë patur financiare, por edhe përvoja operacionale 3 koncesionet në ekonominë shqiptare për të ndërmarre programe zhvillimore gjatë periudhës mbas vitit 1991 dhe me përfshirjen e sektorit privat. Kjo sidomos mbas vitit 2000, mund të situatë ka bërë që investitorët private evidentohen një sërë problemesh, perëndimor të kenë patur rol përcaktues natyrisht pa qenë shteruese. Ndër to si në përzgjedhjen e formës së mund të përmendim: koncesionit, ashtu edhe në injorimin apo mosrespektimin e një sërë kushtesh që lidhen me përmbushjen e detyrimeve ndaj 1. Afatet e miratimit të kontratave punëtoreve që humbasin vendet e punës koncesionare dhe afatet e zbatimit të për efekt të ristrukturimit të fuqisë koncesioneve. Të dhënat tregojnë se punëtore, etj. Ndërkaq vitet e fundit në fillimet e viteve 2000, mbi bazën e qeveria ka tentuar gjerësisht të një kuadri ligjor të mangët e në mbështetet në “partneritetin publik- mungesë të përvojës përkatëse apo privat”, gjë që është sanksionuar edhe në “rasteve të suksesshme”, negociatat 2 programin e saj politiko-qeverisës. për kontratat koncesionare në burime Qëllimi i këtij shkrimi është analiza e të rëndësishme natyrore si kromi, etj., problemeve që kanë dalë në procesin e kanë zgjatur me vite, ndërsa periudha thithjes së investimeve të huaja në formën e operimit të koncesionit ka qenë e e koncesioneve ose/edhe të përfshirjes së kufizuar në 20-25 vjet maksimumi. Kjo operatorëve ekonomike private në ofrimin situatë ka ndryshuar me kalimin e e shërbimeve të ndryshme publike. kohës dhe nën presionin e koncesionarëve, një numër kontratash Mbi bazën e kësaj analize, si dhe të koncesionare janë miratuar thuajse ballafaqimit të gjendjes aktuale të fare pa debat në Kuvendin e koncesioneve të Shqipërisë me përvojën edhe problemet që kanë dalë në procesin 3 Për arsye metodologjike, analiza do të bazohet në burime të hapura, dhe do të 2 citohen vetëm emrat e kompanive që vijnë http://www.akti.gov.al/dokumenta/progr nga burime të referueshme, dmth nga ami_qeverise_2013_2017.pdf, fq.31 raporte të njohura të të tretëve. 44 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Moratoriumi për koncesionet dhe PPP-të - Nevojë e kohës…

Shqipërisë, janë miratuar me urgjencë autoriteteve fiskale shqiptare mbi dhe përfshijnë periudha shumë të shpenzimet e fryra të raportuara nga gjata kohore, domethënë janë duke u kompania më e madhe e nxjerrjes së prezantuar në kontrata koncesionare naftës shqiptare dhe “humbja me me deri edhe 99 vjet. Domethënë jo nder” prej tyre e këtij rasti, ndonëse ka vetëm nuk është respektuar principi i dyshime të arsyeshme se nëse respektimit të ciklit të biznesit por ndërmerret një hetim i thelluar kontratat janë ndërtuar në një mënyrë administrativ, kompania në fjalë nuk të tillë që vendos palën e mund të provojë se ka investuar huaj/investitorin në një pozitë të milionat e deklaruara si investime, privilegjuar sa i takon biznesit dhe ashtu sikurse dyshohet se gjatë gjithë nxjerrjes së fitimeve nga aktiviteti, por veprimtarisë së saj në vendin tonë, ka edhe në atë juridike, domethënë qenë e lidhur me rrjete të caktuara kontratat “janë blinduar” juridikisht politike përmes ndikimit prej këtyre të me qëllim që të pamundësohet fundit në përzgjedhjen e kompanive shqyrtimi ligjor procedural apo në vendase apo të huaja të shërbimit. Pra përmbajtje në periudhat që vijnë. dyshohet edhe për korrupsion në nivel politik, por që organet ligj-zbatuese

nuk ofrojnë asnjë evidencë në 2. Investimet, pamundësia e kontrollit të mbështetje të këtij përfundimi. E zbatimit të projekteve. Në morinë e vetmja evidencë, në gjykimin tim, problemeve që kanë lindur nga zbatimi është tolerimi që organet fiskale dhe i kontratave koncesionare në vendin ato ligj-zbatuese ju kanë bërë tonë, sidomos gjatë dekadës së fundit, koncesionarëve të tillë, gjë që ka çuar padyshim madhësia e në borxhe tatimore prej dhjetëra investimeve/vlera e deklaruar miliona Eurosh a më shumë, si dhe zyrtarisht e tyre mbetet “çelësi” që ka fakti se edhe mbas zbulimit të këtyre garantuar jo vetëm pozitën e borxheve, nuk ka patur asnjë privilegjuar të investitorit në raport me ndëshkim në nivel drejtuesish të palën shqiptare, por edhe njësive përkatëse monitoruese e “mekanizmi” përmes të cilit janë mbikëqyrëse - përgjegjëse për injoruar e pse jo edhe janë cënuar në nxjerrjen e detyrimeve tatimore si disa raste rëndë interesat e ekonomisë kundrejt çdo investitori apo kombëtare shqiptare. Në vlerësimin koncesionari/biznesi tjetër në tim, çmoj së kështu ka ndodhur në një Republikën e Shqipërisë. numër investimesh koncesionare në

energjetike, në nxjerrjen dhe në shfrytëzimin e naftës, etj. Rasti me i 3. Mungesa e transparencës rreth fundit është çështja e pretendimeve të përmbajtjes së kontratave

AUDITIMI PUBLIK 45 AUDITIMI PUBLIK Dr. Zef Preçi Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

koncesionare. Është një fakt i njohur të ardhurave që derdhen në buxhetin që shumë raporte kërkimore, raporte e shtetit nga këto burime. Përkundrazi, studimesh apo raporte mbi rezervat e kemi të bëjmë me një “proces burimeve natyrore, vend-ndodhjen e shembullor vijimësie”, madje edhe në tyre, projektet fillestare teknike, raste flagrante siç ishte rasti i ekonomike, etj., janë keqadministruar kontratës së skanimit të kontejnerëve gjatë çerek shekullit të fundit. Kjo si në dogana, që u ratifikua nga dy për shkak të dobësimit të zbatimit të maxhoranca qeverisëse të njëpas- ligjit dhe të ndryshimeve të shpeshta njëshme dhe që ishte objekt kritikash në drejtimin e institucioneve politike dhe thirrjesh për abrogim si një atyre të vartësisë të ministrive marrëveshje ndërkombëtare në dëm përgjegjëse për këto burime, ashtu të interesave publike dhe të procesit edhe për shkak të zvogëlimit të të integrimit Evropian të vendit deri interesit të qeverive për mirë- edhe nga Departamenti i Tregtisë menaxhimin e burimeve natyrore të Ndërkombëtare i OKB-së4. vendit, për trajtimin e tyre si mjet për

rritjen e punësimit dhe për reduktimin e varfërisë, për shtimin e prodhimit 4. Dobësitë e institucioneve vendas dhe të eksporteve shqiptare monitoruese e mbikëqyrëse të mbi këtë bazë. Në ketë proces mendoj veprimtarisë së kompanive se themelore mbetet rritja e koncesionare. Një problem më vete interesimit të lobeve të biznesit përbejnë edhe dobësitë e institucio- vendas dhe të huaj në drejtim të neve monitoruese e mbikëqyrëse të shfrytëzimit në kushte të favorshme të veprimtarisë së kompanive koncesi- këtyre burimeve, por edhe përdorimi i onare. Këto institucione karakteri- burimeve natyrore si mjet për zohen nga paqëndrueshmëria nga sigurimin e mjeteve financiare të pikëpamja funksionale e tyre, nga nevojshme për elitën politike lëvizjet e shpeshta të stafit, nga lëvizja drejtuese të radhës. Kjo shpjegon herë më pranë e herë më larg nga zyra faktin se me gjithë ndryshimin e maxhorancave të qeverisë - një 4 “Tarifa paguhet edhe kur ngarkesa nuk rotacion ky që është kryer përherë e skanohet, e madje edhe në pikat doganore më normalisht, përveç zhurmës në ku nuk ka fare skanera të instaluar. Kjo periudhën e fushatës zgjedhore, nuk është një praktikë e papranueshme. Ajo kemi asnjë evidencë për amendime krijon një taksë efektive, e cila nuk është ligjore apo institucionale që lidhen me bazuar në ligj, ndaj duhet të hiqet”. Per kontratat koncesionare e që do të me shume, shih: çonin në përmirësimin e administrimit http://fronti.al/portali/okb-i-kerkon- qeverise-shqiptare-te-heqe-skanimin- të burimeve natyrore, pra në shtimin e doganor/ 46 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Moratoriumi për koncesionet dhe PPP-të - Nevojë e kohës…

e kryeministrit të radhës, por gjithnjë këtë shkak janë mjaft të mprehta. Ato nën një kontroll të rreptë të tij shtrihen që nga dëmtimi i ose/edhe të stafit të këshilltarëve, dhe pamjes/bukurive natyrore te shkeljet e përgjithësisht pak ose aspak nën legjislacionit për ndërtimet në zonat e autoritetin e ministrit përgjegjës për mbrojtura dhe në parqet kombëtare, ekonominë. Për më tepër, me gjithë deri në prishjen e eko-sistemeve, përpjekjet e institucioneve financiare pengimin e sigurimit të ujit të pijshëm ndërkombëtare për të mbështetur në nivele të mjaftueshme dhe për qëndrueshmërinë dhe konsolidimin e ujitjen e tokave bujqësore. Por këtyre institucioneve, përsëri ato problemi më i madh në këtë sektor gjenden pa ndonjë model të ndërtimit duket se është fiksimi në kontratat institucional të tyre, jashtë çdo koncesionare i çmimit të blerjes së vendimmarrjeje të rëndësishme në energjisë që prodhohet nga ana e fushën e koncesioneve, në kushtet e entet publike, në kundërshtim si më mungesës së transparencës së modelin e tregut, ashtu edhe duke veprimtarisë dhe raportimit përkatës, injoruar ligjësitë e këtij tregu, pa folur etj. Duhet përmendur si pozitiv fakti se për spekulimet e dyshuara të disa vitin që shkoi qeveria vendosi më në investitorëve të mëdhenj lidhur me fund të hartojë një regjistër të shumën e investimeve të kryera. koncesioneve5, por që regjistri në fjalë

ende nuk është aktiv dhe asnjëri nuk mund të thotë se kur ky instrument i 6. Prania e gjerë dhe në rritje e rëndësishëm për një “qeverisje të kompanive offshore. Siç dihet, mirë” të pasurive publike do të jetë kompanitë e njohura si “kompani aktiv dhe në dispozicion të palëve të offshore” janë kompani të ligjshme, që interesuara. regjistrohen në një numër të kufizuar ishujsh, por edhe në disa vende të

botës duke përfshirë edhe Zvicrën e 5. Ndikime mjedisore të pakontrolluara. SHBA-në, të njohura për koston e lirë Pavarësisht faktit se investimet të hyrjes në biznes, kohën e shpejtë të private, e ndër to koncesionet regjistrimit të kompanive/transaksi- shumëvjeçare në sektorin e prodhimit oneve të tyre në vetëm disa orë apo të energjisë me bazë ujin ofrojnë rreth në çdo ditë të javës (d.m.th edhe në 1/4 e energjisë elektrike që konsumon ditët e pushimit e festave zyrtare, etj), ekonomia shqiptare aktualisht, për ruajtjen e sekretit sa u takon problemet mjedisore të ndodhura për pronarëve të vërtetë të kompanive/aksionarëve të tyre, bordeve 5 Shih: mbikëqyrëse, kryerjes së transaksio- http://www.oranews.tv/vendi/themelohet neve të komplikuara bankare që nuk -regjistri-elektronik-per-koncesionet/ AUDITIMI PUBLIK 47 AUDITIMI PUBLIK Dr. Zef Preçi Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

mund të gjenden, etj. Madje kjo përkeqësohet”, e kam fjalën për situatë shqetësuese, mbas publikimit ndikimin më të madh negativ të këtij të një skandali ndërkombëtar fund tipi të kontratave koncesionare: vitin që shkoi të njohur si “Panama pakësimin e kontributeve fiskale nga Papers”6 është bërë objekt i shfrytëzimi i pasurive natyrore të ndërmarrjes së akteve ligjore në nivel Shqipërisë në buxhetin e shtetit. Kjo ndërkombëtar për stabilizimin e sepse studime serioze tonat dhe të situatës. Në qasjen e saj reaktive, apo huaja kanë provuar së këto kompani, mbas fakti të ndodhur, edhe duke shfrytëzuar: hapësirat ligjore në eksponentë të rëndësishëm të vendet e origjinës apo dobësitë qeverisë shqiptare u angazhuan për institucionale dhe sistemin politik të hetimin e veprimtarive të ngjashme në korruptuar në vendet ku investojnë, vendin tonë (pra për investigimin e kryerjen e operacioneve të ndërlikuara përfshirjes së mundshme të financiare ndërmjet kompanive të politikanëve të lartë në afera përfshira në të njëjtin rrjet “offshore”, korruptive përmes kompanive fuqinë ndikuese të anëtarëve të offshore, si dhe në amendimin e ndryshëm të bordit (të njohur për kuadrit ligjor përkatës me qëllim publikun e gjerë apo për vendin ku vendosjen e kushteve transparente investojnë) - shpesh herë edhe ish- për praninë e investimeve të huajave zyrtarë apo funksionarë të lartë në formën e koncesioneve nga politikë nga vendet e origjinës së kompani të njohura, pra jo të tipit koncesionarit, si dhe lobistë të “offshore”7. Por me keqardhje fuqishëm pranë qeverive të vendeve konstatohet se pavarësisht ku investohet, arrijnë të boshatisin deklarimeve zyrtare, kryesisht për të llogaritë e të ardhurave të kompanive qetësuar ndjeshmërinë negative të offshore përmes rritjes fiktive të opinionit, të gjitha kontratat e reja shpenzimeve dhe të investimeve në koncesionare prej asaj apo që janë tërësi, pagave super të majme për aktualisht në proces shqyrtimi nga stafe fantazmë ose për persona reale, qeveria shqiptare vijnë nga kompani por pa asnjë lidhje me kompaninë apo offshore, pra asgjë nuk ka ndryshuar, pa ushtruar asnjë funksion në por situata sa vjen e po përkeqësohet menaxhimin e saj. Domethënë në më tej. Kur them “situata po mënyrë formalisht legjitime, tërthorazi kompensojnë lobistët apo përfituesit e 6 Shih: http://www.balkaneu.com/albania- vërtetë nga shfrytëzimi grabitqar i panama-papers/ pasurive të vendit. E njëjta gjë ndodh 7 Shih: http://www.gazeta- edhe sa u takon individëve të caktuar shqip.com/lajme/2016/04/06/manjani- ish-zyrtarë dhe ish politikanë të lartë kompanite-offshore-do-tregojne-pronaret- në vendet ku kryhet investimi, dhe-aksionet/ 48 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Moratoriumi për koncesionet dhe PPP-të - Nevojë e kohës…

kontribues në hartimin e parashikuara/pritshme të marrëveshjeve të tilla, për disa syresh drejtpërdrejta të përfitimeve edhe në rastin e vendit tonë ka indicie buxhetore të palës shqiptare siç edhe dhe të dhëna të tërthorta se kanë është përcaktuar në marrëveshjet përfituar e vazhdojnë të përfitojnë deri përkatëse koncesionare. edhe pas më shumë së një dekade nga 7. Mungesa e kompanive të njohura hartimi dhe nënshkrimi i ndërkombëtarisht “brand name”. marrëveshjeve koncesionare. Domethënë kufizimi me ligj i Në ndryshim nga fillimet e tranzicionit mundësisë së pranisë së kompanive kur në ekonominë shqiptare u ofruan offshore në vendin tonë, edhe pse në kompani të mëdha të njohura nxitim e sipër lidershipi i vendit ndërkombëtarisht për prezencën e tashmë ka shpërndarë në këtë mënyrë tyre në tregjet përkatëse prej shumë thuajse shumicën e pasurive natyrore dekadash apo edhe kompani të vendit, mbetet një domosdoshmëri shumëkombëshe të interesuara për për të mbrojtur interesat themelore të t’u përfshirë në procesin e privatizimit qytetarëve shqiptare si dhe për të apo në marrëveshjet koncesionare, mundësuar krijimin e burimeve që me kalimin e kohës situata ka përshpejtojnë zhvillimin ekonomik dhe ndryshuar në favor të kompanive të shoqëror të vendit. reja, që krijohen posaçërisht për një veprimtari koncesionare të caktuar, Aktualisht në Shqipëri, më shumë se që përdorin vetëm siglën apo emrin gjysma e kompanive koncesionare janë tregtar/të biznesit të “kompanisë të tipit offshore, p.sh në nxjerrjen dhe mëmë” dhe mandej administrohen shfrytëzimin e naftës (por edhe në nga partnerë të njohur, por me sektorë të tjerë), dhe ndërkaq shumë nga ato të panjohur vendas, kontributet e tyre në buxhetin janë në etj. Kjo për faktin, sipas mendimit tim, rënie. Madje kjo rënie shumë shpejt se kompanitë “brand name” janë më do të jetë e dukshme në sektorin e të interesuara për rajone më të naftës, ku siç dihet me rritjen e mëdha se një ekonomi e dobët dhe shkallës së shfrytëzimit përtej një kufiri anemike si ekonomia shqiptare, ashtu të caktuar, rritja e kuptueshme e edhe për faktin së zhvillimi kostos për nxjerrjen nga thellësi më të institucional dhe klima e të bërit mëdha dhe rënia e presioneve nuk biznes në vendin tonë ka evoluar tejet mund të mos çojë në rritjen e kostos ngadalë dhe prania e korrupsionit dhe së nxjerrjes së naftës në tërësi dhe për barrierave të ndryshme është rrjedhojë edhe të mbajtjes në nivele të gjerësisht e pranishme. Largimi nga larta të shpenzimeve të kompanive Shqipëria i kompanive “brand name” përkatëse, domethënë të zvogëlojë në dhe zëvendësimi i tyre me kompani minimum mundësitë e AUDITIMI PUBLIK 49 AUDITIMI PUBLIK Dr. Zef Preçi Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

kineze përmes shitjes së aksioneve përmes kësaj kontrate koncesionare tek këto të fundit, është edhe po shkelen detyrimet e vendit për fenomeni më i ri në koncesionet e Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit, ekonomisë shqiptare, i shfaqur vendosi në tekstin e ligjit përkatës gjerësisht gjatë tre viteve të fundit. përcaktimin e pranuar nga investitori Mendoj se ky fenomen reflekton sa për detyrimin e rishikimit të saj pa klimën e pafavorshme të biznesit, aq penalitete ndaj shtetit shqiptar të edhe faktin së politikat fiskale të marrëveshjes në momentin e ndjekura nga qeveria gjatë kësaj anëtarësimit të Shqipërisë në BE9. periudhe duket se kanë dobësuar apo Përgjithësisht duhet pranuar se, edhe dëmtuar rëndë avantazhet përtej retorikës politike të ditës, vitet konkurruese dhe krahasuese të e fundit janë ndërmarrë një sërë vendit. eksperimentesh të kushtueshme për taksa-paguesit në shkallë të gjerë, siç është rasti i kontratës 8. Devijimi nga objektivat e integrimit të koncesionare/partneritetit publik- vendit në Bashkimin Evropian. privat të “check-up”-it apo kontrollit Studimet tregojnë së çfarëdo politike mjekësor të personave të moshës 40- qeveritare që nuk përputhet me 60 vjeç, kontrata e ngjashme për objektivat e integrimit Evropian të sterilizimin e pajisjeve mjekësore, etj. vendit çon njëkohësisht si në shtimin e Përmes këtyre kontratave, nëpërmjet fitimeve të pamerituara të kompanive një procesi në të cilin ka munguar përfituese nga koncesionet dhe këshillimi me publikun dhe palët e partneritet publike-private, ashtu edhe interesuara, ballafaqimi me “përvojat në shkeljen e angazhimeve politike të e qeverisjes së mirë” të financave vendit ndaj këtij procesi. Këtu është publike dhe posaçërisht në sektorin e rasti për të përmendur kuadrin ligjor 8 shëndetësisë, ka munguar transpa- në fuqi për investimet strategjike , që renca mbi të dhënat e biznes-planeve pa hezitim mund të thuhet se përmban përkatëse e mbi të gjitha janë “elementë të kapjes së shtetit”, përveç përzgjedhur kompani pa përvojën e se bie në kundërshtim të hapur me nevojshme në sektor e në ndonjë rast vetë procesin e integrimit Evropian të edhe pa kurrfarë lidhje me të, por Shqipërisë. E njëjta gjë mund të thuhet thjesht si rezultat i lobimit politik, për kontratën për skanimin e është arritur që shuma të kontejnerëve në dogana, në të cilën ligj-vënësi, duke njohur faktin së 9 Shi: https://www.parlament.al/wp- content/uploads/sites/4/2015/11/relacion 8 Shih: http://www.panorama.com.al/dy- _ligji_investimet_strategjike_21782_1.pdf ligje-dhe-dhjete-probleme/ fq.2 50 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Moratoriumi për koncesionet dhe PPP-të - Nevojë e kohës…

konsiderueshme prej dhjetëra e aeroporte të tjera civile që, teorikisht, qindra miliona Eurosh nga taksat e mund të sillnin njëlloj konkurrence në qytetarëve gjatë tërë dekadës që vjen tregun e fluturimeve civile10. të “akaparohen” domethënë të

adresohen me siguri 100% në llogaritë e kompanive të përzgjedhura 10. Ndryshimi i shpeshtë dhe në mjaft në këtë mënyrë. Kontrata të tilla, raste edhe jotransparent i sipas mendimit tim, janë të pronësisë/aksionerëve të kompanive diskutueshme rreth bazës së tyre koncesionare. ligjore, si dhe për faktin se duke qenë Një problem më vete është mënyra se së risku është 100% në anën e palës si koncesionarët penetrojnë në shtetërore - qeverisë (pra nuk ekonominë e vendeve të varfra, me ekziston risk për palën e biznesit), institucione të dobëta e me korrupsion duken krejtësisht të njëjta me një të gjerë si yni dhe mënyra se si ato prokurim të drejtpërdrejtë — pa operojnë mbas nënshkrimit të konkurrencë dhe që rrok periudha të kontratës koncesionare. Një numër gjata kohe që nuk kanë lidhje me rastesh, madje edhe në radhët e ndonjë cikël biznesi. investimeve me serioze në ekonominë shqiptare, dëshmojnë se fillimisht shfaqen kompani offshore me emra 9. Ruajtja apo krijimi i pozitave serioze apo të lidhura me kompani të monopoliste, domethënë sigurim i njohura, por mbas nënshkrimit të fitimeve të pamerituara gjatë kontratës koncesionare, apo mbas disa periudhës së koncesionit. vitesh, ato shesin aksionet dhe kalojnë Një problem më vete përbejnë edhe ose në duart e personave të panjohur parashikimet specifike në kontratat pa ndonjë lidhje me kriteret mbi të koncesionare të kufizimeve në treg që cilat është fituar kontrata fillestare çojnë në sigurimin e fitimeve të ose/edhe të partnerëve apo pronarëve pamerituara nga kompanitë të vërtetë të tyre, në disa raste edhe koncesionare si dhe kufizojnë hyrjen e vendas. Në disa raste të tjera, operatorëve të tjerë në treg. Shembulli sipërmarrjet vendase përdorin - besoj më klasik në rastin e vendit tonë është kundrejt ndonjë pagese të majme - kontrata koncesionare e Aeroportit të emra të kompanive të mëdha, me Rinasit. Madje edhe negociatat e dijeninë e këtyre të fundit, dhe kështu mëvonshme nuk bënë gjë tjetër përveç ato përdoren thjesht si mbulesë për se zgjatën afatin e përfitimeve, sipas

meje, të pamerituara, të kompanisë në 10 Shih: http://www.reporter.al/rinasi- fjalë pa patur asnjë siguri nëse dhe nga miliona-euro-shtese-per-klauzolen-e- kush do të kryhen investimet në monopolit/ AUDITIMI PUBLIK 51 AUDITIMI PUBLIK Dr. Zef Preçi Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

marrjen përsipër të aseteve të shtetit edhe/ose në veprimtari me rëndësishme strategjike të vendit apo përfshirje mafioze dhe të dyshuar për kontrata shumë milionëshe korrupsion. shërbimesh publike, të cilat në një Një kërcënim më vete përbën shtrirja e proces konkurrues normal do të ishte “investimeve”, në fakt interesave të e pamundur të merreshin11. Problemi një numri biznesesh, drejt shërbimeve komplikohet më tej mbas nënshkrimit publike primare që në botën e sotme të kontratave koncesionare për qeverisen apo ofrohen nga vetë shteti shfrytëzimin e aseteve strategjike të dhe janë pjesë thelbësore e vendit apo për ofrimin e shërbimeve të funksioneve kushtetuese të tij, si në rëndësishme publike, si p.sh në tatime-taksa, dogana, etj. Në Shqipëri shëndetësi. Kompani të tilla nuk ky proces është i pranishëm kryesisht disponojnë mjetet e nevojshme në formën e të ashtuquajturave financiare, pra nuk kanë fuqi “ofertë e pa kërkuar”, por që në fakt investuese reale, nuk njihen dhe/ose fsheh interesa të mëdha biznesi, mbështeten nga bankat e investimeve kryesisht të asaj pjese të biznesit që dhe institucionet financiare është rritur e zhvillohet nën mbrojtjen ndërkombëtare që mbështesin politike apo që njihen ndryshe në projektet zhvillimore (në rastin e opinionin publik si biznese të oligarkisë aseteve strategjike) si dhe së vendit. Në kushtet e sotme, kjo përkeqësojnë shërbimin ndaj publikut është aq e vërtetë sa janë bërë dhe po (në rastin e shërbimeve) ose/edhe bëhen tentativa për të transferuar nën shesin - diku hapur dhe diku fshehur kontrollin e bizneseve të tilla shërbime në mënyrë korruptive - aksionet e tyre të rëndësishme shtetërore, kuptohet tek persona të tretë me lidhje të duke përdorur emra kompanish të fuqishme oligarkike ose të krimit të huaja apo mbulesa me strategji organizuar, duke rrezikuar pasuritë e zhvillimore etj. por që ju mungojnë vendit, apo duke i keqmenaxhuar ato, justifikimi dhe argumentimi përkatës siç është p.sh rasti i kompanisë se përse duhen ndërmarrë nisma të ARMO12. tilla, ju mungojnë plan-bizneset përkatëse, miratimi i tyre kryhet në kushtet e mungesës së plotë të 11. Shtrirja e veprimtarisë në shërbime transparencës, jashtë monitorimit të publike/veprimtari tradicionale të institucioneve të tilla të ligjshme siç është Avokatura e Shtetit, etj,. (siç 11 Shih: http://www.reporter.al/kompania- është rasti i koncesionit të sipërfaqeve guacke-qe-fshihet-pas-projektit-morgan- per-portin-e-karpenit/ të parkimit në qytetin e Vlorës) apo 12 Shih: http://www.monitor.al/e-verteta- me përfshirjen e kompanive të e-fshehur-e-armo-s-u-shit-apo-u-fal/ dyshuara si korruptive dhe me rekorde 52 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Moratoriumi për koncesionet dhe PPP-të - Nevojë e kohës…

të njohura në këtë fushë (p.sh 13. “Zgjidhja me mirëkuptim” e koncesioni në diskutim i trajtimit të konflikteve për kontratat mbetjeve në Tiranë), etj. koncesionare, por në çdo rast në favor të palës së huaj… 12. Roli i kufizuar i Kuvendit të Shqipërisë, me një mbipërfaqësim të Është një shqetësim në rritje që nga sipërmarrësve dhe të oligarkëve, një njëra shteti shqiptar duhet të mbrojë pjesë e tyre në një konflikt të hapur interesat e veta duke ofruar nga ana interesi. tjetër edhe garancitë e nevojshme juridike të njohura ndërkombëtarisht Në një vend me demokraci dhe sipas Kushtetutës së Republikës funksionale, pra në një republikë së Shqipërisë për sipërmarrjet e parlamentare, Kuvendi luan një rol të huaja që veprojnë në ekonominë madh në mbrojtjen e interesave shqiptare. Historia e konflikteve të publike, në frenimin e agresivitetit të lidhura me privatizimet apo me grupeve të interesit dhe posaçërisht kontratat koncesionare dëshmon se të oligarkisë dhe rrjeteve të lobistëve për shkak të mënyrës se si janë për të shfrytëzuar në interesin e tyre hartuar kontratat koncesionare, të asete të rëndësishme strategjike të shkallës së gjerë të përfshirjes së vendit, për të penguar konkurrencën, palës së huaj në hartimin e për të instaluar praktika anti- dokumenteve përkatëse, të konkurruese, pra për sigurimin nga boshllëqeve të mundshme në ana e tyre të fitimeve të pamerituara procedurat e zgjidhjes së konflikteve në treg duke ndëshkuar padrejtësisht si dhe të mungesës së kapaciteteve konsumatorët dhe konkurrentët. Për të palës shqiptare, këto konflikte fat të keq, debatet e përgjegjshme përfundojnë në favor të palës së rreth këtyre temave në Kuvendin e huaj. Kjo ndodh si në rastin kur Shqipërisë ose mungojnë, ose janë në konflikti shqyrtohet përmes një rreth të kufizuar anëtarësh të këtij arbitrazhit përkatës (p.sh rasti i institucioni që për një numër arsyesh investimit të trenit elektrik në - themelore ndër to është mënyra së hekurudhën e shpejtë Tiranë-Durrës si formohet kuvendi - nuk arrijnë të me General Electric Ltd.,), ashtu përçojnë sinjalet e duhura të biznesit, edhe në rastet kur zgjidhjet e e mbi të gjitha nuk arrijnë të konflikteve kontraktuale kryhen me garantojnë mbrojtjen e duhur mirëkuptim (p.sh konflikti i qeverisë institucionale dhe ligjore të shqiptare me kompaninë CEZ me interesave themelore të vendit në rastin e shtetëzimit të kësaj të fundit këtë drejtim. nga shteti shqiptar). Kjo situatë sjell në vëmendje nevojën e rritjes së transparencës dhe të kapaciteteve të AUDITIMI PUBLIK 53 AUDITIMI PUBLIK Dr. Zef Preçi Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

institucioneve shqiptare të përfshira në hartimin, mbikëqyrjen, monito-

rimin e kontratave koncesionare.

Për të gjitha problemet e renditura me sipër, por edhe për të tjera si këto, mendoj se qeveria shqiptare duhet të pezullojë për një periudhë të arsyeshme kohe, p.sh të paktën për 6 muaj nënshkrimin e kontratave të reja koncesionare si dhe të përdorë këtë periudhë për kryerjen e analizave të nevojshme që do të çonin në amendimin, rishikimin, plotësimin dhe përmirësimin e kuadrit rregullator bazë si dhe të legjislacionit sekondar në fushën e koncesioneve dhe të kontratave të ashtuquajtura “partneritete publike- private”.

Nga: Dr. Zef Preçi

Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike

54 Nr.13, janar - prill 2016

Ç’DUHET TË DIJË NJË AUDITUES MBI MENAXHIMIN E MBETJEVE URBANE

Një auditim duhet të jetë burim i çmuar për të gjithë palët e interesuara, duke qenë shembull i evolucionit të kohës së fundit në Ekomenaxhimin e Mbetjeve Urbane në kontekstin e Bashkimit Evropian. Nxjerrja në pah e Ekonomicitetit, Efiçiencës dhe Efektivitetit i ndihmon Entet Shtetërore për të matur rezultatet e tyre, për të përcaktuar (gjetur) mundësi të tjera për rritjen e rezultateve me të

njëjtën kosto.

Nga: Prof.Dr.Sazan Guri nevojiten më, as gjëra qё na mbesin nga prodhimi i mallrave tё ndryshme. Ato janё “G&G” Group edhe gjёra me tё cilat ne mund të *ekspert mjedisi & hidrogjeolog dhe përfitojmë. Eliminimi i mbeturinave ekspert i jashtëm i KLSH urbane përbën një hallkë jetike në konceptin fillim-përfundim të menaxhimit

të mbeturinave urbane. Theksi i tanishëm Rasti Bashkia Lushnje mbi parandalimin e ndotjes, si dhe Abstrakt zhvillimi i teknologjive të trajtimit ka si rezultat pakësimin e volumit të Njё ambient i pastër dhe i shёndetshёm mbeturinave urbane, të cilat duhet të ёshtё pjesë dhe ngastër e cilësisë sё jetës, eliminohen. Parandalimi i mbeturinave do qё ne dёshirojmё për veten tonë tani dhe të jetë një element kyç i një politike të për fëmijët tanë nё tё ardhmen. Shkallët integruar. Masa të forta fillimisht që ngjisim e zbresim përditë në pallatin nevojiten për të nxitur ripёrdorimin, tonë, rrugët e shtëpisë, oborri i shkollës, reduktimin dhe riciklimin dhe përpunimin përtej qytetit etj., kërkojnë dashuri e e mbetjeve, e cila quhet ndryshe edhe kujdes prej nesh, në mënyrë që të bëhen “hierarkia e mbetjeve”. Edukimi i për ne mjedisi, ku të bashkëjetojmë me qytetarëve për të reduktuar, ricikluar ajër të pastër, ushqim të shëndetshëm, mbetje nuk është zgjidhja e plotë, por duke u kthyer në hapësira mikpritëse të është një fillim i mbarë. me moton: Riciklo bashkëjetesës tonë qytetare. Mbeturinat për të kursyer energji, material, nuk janё vetёm gjёra tё cilat ne nuk na sipërfaqe…..!

AUDITIMI PUBLIK 55 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

Hyrje dhe publikun, mbi gjendjen e menaxhimit të mbetjeve urbane, përsa i përket KLSH prej disa vitesh ushtron auditime në grumbullimit të tyre, trajtimit, reduktimit, fushën e mjedisit, disa prej të cilave kanë riciklimit, kompostimit dhe groposjes, me qenë auditime performance. Menaxhimi i qëllim përmirësimin e këtyre proceseve në mbetjeve urbane është më kompleks se të ardhmen, të cilat ndikojnë në mënyrë thjesht vend depozitimi i tyre në një fushë të konsiderueshme në mjedisin përreth (landfill). Eliminimi i mbeturinave urbane dhe në shëndetin e popullsisë, dhe nga përbën një hallkë jetike në konceptin fillim ana tjetër audituesit që angazhohen për - përfundim të menaxhimit të mbetjeve kryerjen e një auditimi mbi menaxhimin e urbane. Theksi aktual mbi parandalimin e mbetjeve urbane. ndotjes, si dhe zhvillimi i teknologjive të trajtimit ka si rezultat pakësimin e volumit të mbetjeve urbane, të cilat duhet të eliminohen. Synimi i auditimit është të japë një panoramë të përgjithshme të funksionimit të Strategjisë Kombëtare të Mbetjeve Urbane dhe të përshkruajë konkretisht instrumentat dhe realizimin e saj. Sepse, Administrimi i Mbetjeve Urbane është kryer dhe vazhdon të kryhet në mënyrë primitive. Ato shkarkohen në gjendje të lirë, në vend të papërshtatshëm Rëndësia e një auditimi e të ndaluar, në breg lumi, pranë zonave I gjithë ekipi e konsideron auditimin si një të banuara, duke shkarkuar një sfidë reale, jo vetëm për zhvillimin e shpërndarje të pakontrolluar të tyre, të moduleve të kërkuara nga Strategjia cilat kanë ndikuar në ndotje të ajrit, tokës Kombëtare për menaxhimin e integruar të dhe ujit. mbetjeve, por edhe për nivelet e Paradokset e menaxhimit të mbetjeve perfomancës së qeverisjeve vendore në këtë drejtim. Paralelisht, auditimi hap Grumbullohen në vend depozita të hapura drejtime të reja për kontrolle e këshillime në natyrë; Nuk kryhet asnjë lloj të mëtejshme deri në ballafaqime ligjore, përpunimi; Vendosen në depozitime të dhe njëherazi shërben si manual për shkrifta, toka buke; Hidhen pranë zbatimin e metodave ekologjike të sistemeve ujore (lumenj, hidrovore); trajtimit të mbetjeve urbane në të gjitha Digjen në gjendje të lirë dhe jashtë nivelet e qeverisjeve lokale dhe qëndrore. kushteve të kontrollit mjedisor. Koha është për të bërë një zhvillim Nëpërmjet këtij shkrimi do donim të ndryshe, më të fokusuar, më të informonim nga njëra anë shoqërinë civile koordinuar dhe më të përgjegjshëm.

56 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Ç’duhet të dijë një auditues mbi menaxhimin e mbetjeve urbane

Besojmë se Objektivat e Qeverisjes dhe 3. Njehsimi i zgjidhjes me ekonominë ato të MSA-së sigurojnë një mundësi për lokale; të bërë pikërisht këtë. 4. Njehsimi i zgjidhjes me zhvillimin e Një auditim duhet të jetë burim i çmuar komunitetit lokal; për të gjithë palët e interesuara, duke 5. Zgjidhja e bazuar në metodat qenë shembull i evolucionit të kohës së inxhinjerike fundit në Ekomenaxhimin e Mbetjeve Urbane në kontekstin e Bashkimit Për pasojë, çdo Bashki duhet të zhvillojë Evropian. Nxjerrja në pah e strategjinë e vet të depozitimit të Ekonomicitetit, Efiçiencës dhe Efektivitetit mbetjeve, ku rindarja në shesh i ndihmon Entet Shtetërore për të matur grumbullimi dhe më pas vendgroposja, pa rezultatet e tyre, për të përcaktuar dyshim luajnë rolin më të rëndësishëm. (gjetur) mundësi të tjera për rritjen e Dhe nga ana tjetër, do donim të ngremë rezultateve me të njëjtën kosto. Në nivelin e grupeve auditues të Organit më mënyrë më specifike, KLSH-ja përbën atë të lartë të kontrollit të shtetit, se si institucion që këshillon dhe ndihmon për menaxhohen dhe shpërndahen lekët e përmirësimin e proceseve të punës, taksa paguesve shqiptarë në përgjithësi sidomos aty ku efiçienca është e vështirë dhe të qytetarëve në veçanti, po ashtu për t’u matur, si dhe në përmirësimin e edhe donatorëve. Që të sigurojë sukses cilësisë së shërbimeve publike pa rritur një program i bashkuar menaxhimi i shpenzimet. mbetjeve urbane duhet të zhvillohet në një stil të bashkërenduar. Planifikimi i një Mbetjet, për shkak të sasisë së sistemi reduktimi, ripërdorimi dhe riciklimi përgjithshme, përbërjes dhe ndikimit efektiv kërkon një arritje sistemi. negativ në mjedis dhe shëndetin human, Vendimet rreth koleksionimit, konsiderohen si një ndër problemet marketingut, dhe procesit të tyre janë të kryesore sot në Shqipëri. Mungesa e lidhur me njëri-tjetrin. Të marrësh një menaxhimit të Trajtimit të Integruar të vendim rreth një elementi të programit të Mbetjeve Urbane ka shkaktuar një menaxhimit të mbetjeve urbane pa marrë shpërndarje të pakontrolluar të plehrave, parasysh efektin e vendimit ndaj të cilat shkaktojnë ndotje të mëdha që elementëve të tjerë mund të çojë drejt një lidhen me tokën, ujërat sipërfaqësore dhe programi jo efektiv dhe të shtrenjtë, me nëntokësore, ajrin dhe erën (aromat). një kritikë të shtrirë tek publiku dhe një Pesë parimet që duhen zbatuar për të pjesëmarrje të dobët. Meqenëse publiku zgjidhur krizën e mbetjeve në një mënyrë (qytetarët, familjet dhe bizneset) duhet të sa më të mirë mjedisore, si dhe nga ana e mbështeten në pjesëmarrje, duke ndarë kostove ekonomike, janë: një përqindje të lartë të mbetjeve apo të 1. Zgjidhja duhet të jetë sa më e thjeshtë; materialeve të papërdorshme, programi duhet të jetë i planifikuar në përputhje me 2. Zgjidhja duhet të jetë lokale;

AUDITIMI PUBLIK 57 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

leverdinë dhe mbështetjen e publikut, si A ka kryer Bashkia studime për depistimin objektiv kryesor. e banorëve përreth vend hedhjes se mbetjeve urbane në hyrje të qytetit? Gjetja e një pyetsori A ka konsulta për anamnezë të banorëve Na duhet të dimë mbi Vendimin e Këshillit në spitalet e qytetit? Bashkiak që ka si objekt të tij “Shërbimi i pastrimit dhe grumbullimi i mbetjeve A ka marrë Bashkia masa, ku të analizojë urbane”. kampione për ndotje uji, toke dhe ajri?

Gjithë operacioni për këtë lloj shërbimi, sa Sa ka rezultuar në euro/ton pranimi i kushton në vit dhe si specifikohen zërat e mbetjeve urbane për secilën metodë të punës me financat përkatëse? propozuar për asgjësimin e mbetjeve urbane? A ka një program për Edukimin Publik, dhe si është realizuar ajo? A kini kryer bashkëpunime me publikun për zgjedhjen e metodës më optimale për A kini evidenca për gjenerimin e mbetjeve, asgjësimin e mbetjeve urbane apo për dhe nga këto sa rezultojnë se mund të riciklimin e tyre dhe si? jenë mbetje të rrezikshme? A ka projekte të tjera në të ardhmen për Në rast së Kontraktuesi nuk përmbush menaxhimin e mbetjeve urbane, dhe detyrimin e kryerjes se Edukimit Publik nëse, cilat janë ato? Ambiental A kryhet trajtimi i ujërave leksiviate që Sa % e mbetjeve mblidhen në rang qyteti dalin prej landfill-it? dhe sa në rang rrethi? A kryhet trajtimi i gazrave që emetohen Si mblidhen dhe dokumentohen prej landfill-it?. shqetësimet e banorëve, cilat janë praktikat tuaja? Cila është perspektiva e menaxhimit të integruar të mbetjeve urbane dhe studime Kini në dispozicion qindra pika mbledhje për përzgjedhjen e shesheve për të MbU-ve, dhe rreth 650 kontenierë, asgjësimin e tyre? mesatarisht për një Kompani, sa kosha për banorë rezulton dhe a kontrollohet gjithë A mund të zbërtheni se si menaxhohet zona urbane e Bashkisë, sa në qytet dhe taksa e qytetarëve lidhur me menaxhimin sa nëpër fshatra? e mbetjeve.

Fusha e mbetjes, që punon qysh prej 40 Cili është numri i telefonit për komunikim vjetësh, si mbulohet ajo? me publikun dhe a mbahet libri i ankesave prej qytetarëve? Çfarë bëhet me mbetjet inerte dhe ato industriale? Kini raste për konstatim të mbeturinave të rrezikshme dhe mekanizmat e rrugët që kini ndjekur?

58 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Ç’duhet të dijë një auditues mbi menaxhimin e mbetjeve urbane

Njohuritë bazë mbi të cilën mund të së plehrave, dhe si të tilla vazhdojnë të ngrihet një auditim marrin pjesë në zinxhirin ushqimor, që d.m.th se vazhdojnë të përcillen me anë të Ilustrim me rastin dampa e rrethit ushqimeve deri te marrësi i fundit që Lushnje është njeriu. Djegia e mbetjeve urbane, Çfarë substancash të dëmshme lëshohen sidomos kur kanë edhe sasia jo të vogla në ajër nga djegia e mbeturinave nga ato mjekësore, përbëjnë rastin, si një urbane? nga burimet më kryesore të prodhimit të Djegiet e plehrave çlirojnë kimikate dioksinës helmuese, njësoj si merkuri apo kancerogjene dhe helmuese, duke substanca të tjera helmuese në mjedisin përfshirë: përreth. Njerëzit që jetojnë brenda 7.5 km të zonës së djegies së mbetjeve urbane  metalet e rënda (të tilla si zinku, bakri, kanë më shumë të ngjarë që t’u plumbi, kobalti, kadmiumi, arseniku shkaktohen kancere të ndryshme, sipas merkuri, kromi, beriliumi, etj); një studimi të vitit 1996 për 14 milion  gazet, duke përfshirë fluorurin e njerëz që jetojnë pranë tyre. hidrogjenit; Studimi u bë në dy faza. Statiskisht u  materialet organike pjesërisht të gjetën rritje të mëdha për të gjitha djegshme, siç është polyvinyl chloride, kanceret e kombinuara si:

 mbetjet herbicide dhe mbetjet e drurëve;

 kimikate të tjera organike, duke përfshirë hidrokarburet aromatike polycyclic, si dhe

 dioksinat dhe furanet. Emetimet ose lëshimet në ajër nga djegiet përmbajnë nivele të larta të metaleve të rënda të tilla si; plumbi, kadmiumi, mërkuri, kobalti, zinku, bakër.

Përbërës të tjerë të rrezikshëm janë dhe  kanceri i stomakut, kanceri i zorrës së ata organikë, si heksaklor-butadina, trashë dhe i rektumit, kanceri i heksaklorobenzina dhe heksakloroetani. mëlçisë, kanceri i laringut, kanceri i Madje, këto tre tipe janë të pranishëm në mushkërive, kanceri i mitrës. përqendrime të rëndësishme tek mbeturinat. Duke qenë se përmbajnë shumë klor, në përgjithësi konsiderohen Midis njerëzve që jetojnë 3 km larg një shumë të rezistueshme edhe ndaj djegies djegiet e mbetjeve qofshin termike (me AUDITIMI PUBLIK 59 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

ane teknologjie të incenerimit) qofshin në përmbajtjen e pluhurit në ajër janë kryer, natyrë, kancerët e sistemit të limfës dhe jo gjatë fazës së djegies, por në momente leukemisë u ngritën në mënyrë të normale e qetësie të dampës së mbetjeve, ndjeshme. Faza e dytë e studimit që natyrisht në momentin e djegies së ekzaminoi historinë e kancerit. Midis plehrave mund të themi se krahasimi këtyre njerëzve, statiskisht kishte rritje të është me herë më pak i ndotur. Gjithsesi, ndjeshme për të gjitha kancerët; kanceri i nga matja e kryer rezulton se lënda pezull stomakut, kanceri i zorrës së trashë dhe i është 4 herë më e lartë se norma e vendit rektumit; kanceri i mëlçisë, kanceri i ose 6 herë me e lartë se norma evropiane. mushkërive dhe kanceri i mitrës. Ky është Çfarë dëmtimesh mund të sjellë në studimi i parë i ekzaminimit të rreziqeve shëndetin e njeriut përqendrimi i atyre të kancerit nga djegia termike të mbetjeve substancave tej nivelit të urbane midis popullsisë së përgjithshme. sipërpërshkruar? Nivelet prej 22 pjesë për milion në qumështin e lopëve flasin për nivel të Dioksina dhe përbërësit klorikë organikë lartë të ndotjes nga dioksina. që lidhen me to janë substanca jashtëzakonisht helmuese që kanë një sërë ndikimesh të kundërta tek njerëzit dhe tek kafshët, edhe kur janë në doza jashtëzakonisht të vogla. Këta përbërës janë të qëndrueshëm në mjedis dhe grumbullohen në përqendrime të mëdha, ndërsa lëvizin në zinxhirin e ushqimeve, duke u përqendruar tek yndyra, veçanërisht tek qumështi. Ato janë të shpërndara në të gjithë zonën e vendit për shkak të djegies së mbetjeve, dhe në këto raste janë të pranishme në çdo banor të popullsisë pranë djegies. Dioksina dihet që shkakton zhvillimin e qelizave Në rastin konkret, mbështetur në analizat kancerogjene. Duke bashkëvepruar direkt e kryera rezulton se në ajër lëshohen me me AND-në nëpërmjet një mekanizmi të patjetër të gjithë elementët e bazuar në receptor, dioksina vepron sipërmendur, por që në vendin tonë nuk gjithashtu edhe si një përçarës endikronal është e mundur që të matën, me me ndikime të kundërta mbi sistemin e përjashtim të pluhurit apo grimcave të riprodhimit, zhvillimit dhe imunitetit. pluhurit PM10, që arritëm ta masim dhe Organizmat në zhvillim janë të prekshme që ka rezultuar 5-6 herë më e ndotur se në të gjitha speciet e studiuara dhe norma. (shih tabelën më poshtë dhe atë ekspozimet embrionale ndaj dioksinës, origjinale). Theksojmë se matjet për zakonisht kanë ndikime të qëndrueshme

60 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Ç’duhet të dijë një auditues mbi menaxhimin e mbetjeve urbane

afatgjata. Dioksina është në gjendje të Kobalti që rezulton nga procesi i dampave ndërhyj në metabolizmin tiroid të të pambuluara, dhe me nënshtrojë të foshnjave. Ato ndërhyjnë në sisteme përshkueshme, si rasti i dampës në fjalë. hormonale. Emetimet e dioksinës mund të Ai është element bioakumulues në trupin takohen lehtë në zinxhirin e ushqimit. e njeriut, si dhe është helmues për Është llogaritur se një litër qumësht do të veshkat dhe sistemin nervor. përhap aq dioksinë sa një njeri mund të Plumbi, i cili shkakton çrregullime marrë duke thithur ajrin, duke qëndruar nervore; kadmiumi, i cili shkakton dëme pranë një lope për tetë muaj. në veshka, hypertension dhe dëmtime Furanet, sikundër dhe doksinat janë një gjenetike. tjetër përbërës helmues të prodhuar nga Merkuri ndërhyn në zhvillimin normal të djegia e plehrave. Furanet bëjnë pjesë në trurit, sapo shndërrohet në formën e tij një familje kimikatesh me ngjashmëri të organike në mjedis. Në vizionin tonë, madhe me dioksinën, të cilat mund të niveli i merkurit, për shkak të djegies dhe shkaktojnë dëmtime shëndetësore, njësoj ndotjes së ujërave nga poshtë dampës si dioksina. Të dy këta elementë mund të duhet të jetë e mjaftueshme për të nxitur shkaktojë kancer dhe vepron si një shtetin të paralajmërojnë femrat përçues endokrinal me kundër ndikime në shtatzëne, si dhe femrat në moshën e sistemin e riprodhimit, zhvillimit dhe riprodhimit që të mos konsumojnë imunitetit. Në vendin tonë, djegia termike produkte bujqësore të dala nga kjo zonë e plehrave mund të jetë përgjegjëse për ose të prekura nga ujërat lokale. Ai mbi 90% të emetimeve e dioksinës të shkakton defekte në lindje, dëmtime në transportuara në rrugë ajrore. sistemin imunitar dhe çrregullime Metalet e rënda janë të pranishme në nervore; shumë rrjedhje të mbetjeve dhe nuk Metale të tjera të rënda përfshijnë mund të shkatërrohen as edhe kur digjen Cadniumin, Zinkun dhe Bakrin. në qiell të hapur, si rasti në fjalë. Ato përfundojnë në hi ose çlirohen si emetime Produktet e djegies së pa plotë janë ajrore. Metalet e rënda parashtrojnë kimikate, që nuk gjenden në rrjedhjen e rrezik për shëndetin në përqendrime të mbetjeve fillestare, por që formohen gjatë vogla, për shkak të helmueshmërisë së djegies. Ato përfshijnë kimikate të lartë të metaleve të veçanta si merkuri, rrezikshme, siç është benzeni, kloroformi plumbi dhe kadmiumi. Metalet tipike të dhe tetraklorur karboni. emetuara nga djegia termike përfshijnë:

AUDITIMI PUBLIK 61 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

Ndotësi Ndikimet mbi shëndetin dhe mjedisin

I. Gazet okside

Dioksidi i sulfurit Keqëson simptomat e zemrës dhe të sëmundjes së mushkërive, duke përfshirë kollën dhe të ftohurën, astmën, bronshit dhe emfizemën. Është helmuese për bimët. Mund të gërryejë statujat dhe metalet. Shenjë paralajmëruese për shirat acidë.

Oksidet e azotit Përqëndrimet e larta mund të jenë fatale; në nivele më të ulëta mund të rrit ndjeshmërinë për infeksionet virale, siç është gripi, të ngacmojë mushkëritë, shkaktojë bronshit dhe pneumoni. Është helmues për bimët. Shenjë paralajmëruese për shirat acidë.

II. Organikët

Dioksina dhe Një kancerogjen i vërtetuar njerëzor sipas Organizatës Botërore të furanet Shëndetit të Agjensisë Ndërkombëtare për Kërkimet mbi Kancerin. Një hormon ambjental, ku dioksina bie ndesh me sistemin endikronat të trupit. Shkakton probleme të riprodhimit dhe të zhvillimit. Është e lidhur me endometriosis. Nivelet e larta të ekspozimeve ndaj aksidenteve industriale kanë dhënë si rezultat chloracne, kanë shndërruar funksionin e mëlçisë, si dhe kanë shkaktuar probleme në lëkurë. Sëmundjen e Chico-edima tek kafshët, që lidhet me neglizhimin e të ushqyerit për harenga dhe pulëbardhat.

PCB Në ekspozime të larta mund të shkaktojë chloracne, çrregullime në mëlçi dhe të verdhët. Mund të shkaktojë gjithashtu dhe defekte në lindje.

III. Metalet e rënda

Plumbi Në ekspozimet kronike dhe të mprehta, fëmijët mund të vuajnë çrregullime neurologjike, si dhe femrat mund të ndjejnë probleme

62 Nr.13, janar - prill 2016 KLSHKLSH Ç’duhetÇ’duhet të të dijë dijë një një auditues auditues mbi mbi menaxhimin menaxhimin e e mbetjevembetjeve urbaneurbane

tëtë riprodhimit. riprodhimit.

MerkuriMerkuri inorganik inorganik MundMund të të shkaktojë shkaktojë çrregullime çrregullime serioze serioze neurologjike neurologjike si si dhedhe problemeprobleme tëtë veshkave veshkave është është kancerogje kancerogjenn i imundshëm mundshëm për për njerëzit njerëzit sipassipas EPAEPA--s tëtë Shteteve Shteteve të të Bashkuara. Bashkuara.

MetiliMetili merkurit merkurit HelmHelm riprodhues. riprodhues. Është Është vërtetuar vërtetuar që që shkakton shkakton tumor tumor tektek minjtëminjtë në rastrast se se dozat dozat janë janë të të mëdha. mëdha. Është Është gjithashtugjithashtu dhedhe njënjë kimikatkimikat ii përçimitpërçimit endikronal, endikronal, duke duke shkaktuar shkaktuar një një keqësi keqësimm tëtë funksionevefunksioneve të gjendravegjendrave tiroide. tiroide.

KadmiumiKadmiumi SipasSipas EPA EPA-s- sështë është një një kancerogjen kancerogjen i imundshëm mundshëm përpër njerëzit.njerëzit. MundMund tëtë shkaktojë shkaktojë kancerinkancerin e e mushkërive,mushkërive, qëqë lidhetlidhet gjithashtugjithashtu meme çrregullimetçrregullimet e eveshkave. veshkave.

KromiKromi MundMund të të shkaktojë shkaktojë dëmtimedëmtime nënë mëlçimëlçi dhedhe nënë veshkaveshka sisi dhedhe çrregullimeçrregullime në në frymëmarrje. frymëmarrje.

ArsenikuArseniku SipasSipas EPA EPA-s- sështë është një një kancerogjen kancerogjen i imundshëm mundshëm përpër njerëzit.njerëzit. MundMund tëtë shkaktojë shkaktojë dëmtime dëmtime në në mëlçi mëlçi dhe dhe në në veshka. veshka.

NëNë rastin rastin objekt objekt studimi studimi çfarë çfarë pasojash pasojash njohurinjohuri për për dampën dampën qëqë digjeshdigjesh nënë qytetinqytetin kanëkanë ardhur ardhur konkretisht konkretisht tek tek banor banorëtët e e ee Lushnjes.Lushnjes. NëNë interpretimininterpretimin tonë,tonë, zonavezonave përreth? përreth? Edhe Edhe kjokjo kërkonkërkon tëtë mendojmëmendojmë sese shkakushkaku ii sëmundjevesëmundjeve të ndërhyshndërhysh në në anamnezat anamnezat e ebanorëve banorëve të të qytetitqytetit të tëLushnjes Lushnjes në në përgjithësi, përgjithësi, dhe dhe në në ataata banorë banorë përreth përreth zonës zonës së së dampës dampës në në veçanti,veçanti, e cilae cila kërkon kërkon një një mikrostudim mikrostudim të të posaçëm.posaçëm. nga nga takimi takimi që që patëm patëm me me spitalin spitalin e Lushnjes,e Lushnjes, me me doktoreshën doktoreshën e esëmundjeve sëmundjeve pulmonarepulmonare na na u utha tha se se kemi kemi shumëshumë pacientpacient në në Lushnje Lushnje me me ketë ketë sëmundje, sëmundje, por por që qëdoktoresha doktoresha në në fjalë fjalë në në vizitat vizitat qëqë kryentekryente dhe dhe në në studimin studimin e esaj saj për për gradën gradën doktoraturë,doktoraturë, e lidhtee lidhte shkakun shkakun me me blozën blozën e e druvedruve të tëpërdorur përdorur për për djegie. djegie. Nga Nga ana ana tjetër,tjetër, Doktoresha Doktoresha pranoi pranoi se se nuk nuk kishte kishte

AUDITIMIAUDITIMI PUBLIK PUBLIK 63 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

shumta pulmonare duhet të jetë me bazë kënaqin të gjitha përdorimet. Ngjyra e pikërisht: tyre është e gjelbër.

 mostrajtimi i mbetjeve, Gjendja dhe shpërndarja e treguesve të veçantë të ujërave të pijshëm që merren  mos mbulimi i tyre dhe në një studim (shih standardet sipas  aq më keq djegia e tyre, dhe jo bloza e tabelës C) druve, që kanë të përbashkët si lëndë të dalë nga 1. Era, shija, ngjyra – pa erë të huaj, në djegia e plehrave apo e druve, blozën, shije normale dhe pa ngjyrë. pluhurin, monoksidin e carbonit, H2S, etj., që janë përshkruar më sipër. 2. Ph - Norma e këshillueshme është 6 deri 8.5

3. Amoniaku nuk këshillohet në sasitë më të larta se 0.05μgr/l

4. Nitritet nuk këshillohet në sasitë më të larta se 0.01μgr/l.

5. Kalciumi - Norma e këshilluar 75mgr/l, ajo e pranueshme 200mgr/l,

6. Kloruret - norma e këshilluar (25μgr/l), 1 në kufij të pranueshëm (200mgr/l)

7. Sulfatet – norma e këshilluar (25mgr/l). Norma e pranueshme është 250 μgr/l. Cili është ndikimi i mbetjeve urbane në ujërat mbi dhe nëntokë? A ndikojnë këto 8. Zinku - Norma 0.1mgr/l e pranueshme mbetje në prishjen e ekuilibrit ekologjik? deri 5mgr/l. Sqarojmë se uji për përdorim shtëpiak 9. Plumbi- norma e lejuar është duhet të gëzojë sipas klasave këto cilësi e 50mkgr/l. standarde 10. Bakri- ndodhet në sasira të vogla 50-  Klasa 1A - Ajo karakterizon ujërat të 80mkgr/l. konsideruara të paprekura nga ndotjet, të afta të kënaqin përdorimet Kësisoj, u kryen matje në ujërat si pirje e gatim. Zakonisht këto ujera sipërfaqësorë midis dampës dhe shtëpisë kanë ngjyrë blu. më të afërme të saj dhe një kampion  Klasa 1B - Të një kualiteti pak më të tjetër për ujërat sipërfaqësorë u morr në ulët, këto ujëra gjithashtu mund të kanalin pranë dampës, ku shkarkojnë si

64 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Ç’duhet të dijë një auditues mbi menaxhimin e mbetjeve urbane

ujërat e dampës së djathtë dhe asaj të janë respektivisht 2 dhe 3,5 herë më të majtë që është formuar rishtas. Për këto larta se normalja ose ajo kufi, ujëra kemi rezultatet e mëposhtme: ndërkohë që përmbajtja e Bakrit – Cu dhe e kobaltit është në normë. U kryen matje edhe në ujëra nëntokësorë, për të cilën u morën dy kampione, njeri në thellësinë 3m nga sipërfaqja dhe 10 m larg dampës, pra në shtëpinë më të afërt dhe tjetri në po atë thellësi por 20 m larg dampës nëpër familje konkrete që e kanë përdorin këtë ujë dhe ende e përdorin. Për ujërat nëntokësorë të pusit 10m larg dampës së mbetjeve kemi tabelën e mëposhtme. Për ujërat nëntokësorë të pusit 20m larg

dampës së mbetjeve kemi tabelën e Nga kjo analizë kupton se: mëposhtme.  metalet e rëndë në ajër dhe më pas në ujë si zinku – Zn dhe plumbi – Pb, p.sh

Nr Treguesit kimikë Ujë pusi (2) Norma Standarde Sasia e ndotjes Në % më e lartë se norma 1 Shija dhe era (numër hollimi) Normale 2 Ngjyra dhe pamja e jashtme (mg/l Normale shkalla Pt/Co) 3 Ph (njesi pH) 7,03 6.5-8.5 4 Konduktiviteti elektrik (uS/cm) 1600 ≤ 400 400% 5 Kalciumi (mg/l) 102 75mgr/l, 25% 6 Lëndët pezull (mg/l) 4 ≤30μg/liter ose 1330% 0.03 mg/litër 7 Turbullira (njësi FTU) 2 8 Alkaliniteti Total (mg ekv/l) 6,8 9 Karbonate(mg/l) 0

AUDITIMI PUBLIK 65 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

- 10 Bikarbonate (siHCO 3) (mg/l) 414,8 11 Amonjaku (mg/l) 0,903 ≤0.1 900% 12 Nitrite (mg/l) 0 ≤0.1 13 Nitrate (mg/l) gjurmë ≤0.1 14 Fortësia totale (ogjermane) 378 18-30 quhen 1000% ujera të forta 15 Fosfate (mg/l) 1,48 ≤0.7 200% 16 Lënda organike(mg/l) 1,6 17 Kloruret(mg/l) 158,6 25μgr/l), 600% 18 Sulfate(mg/l) 250 25mgr/l. 1000% 19 TDS (mg/l) 800

Nga kjo analizë për ujëra nëntokësorë që automatikisht të çojnë në këto kupton se pothuajse të gjitha parametrat përfundime. p.sh të gjitha lëngjet e cilësorë të ujit janë shumë më të larta se helmëta që dalin nga djegia e mbetjeve standardet dhe normat kufi. dhe nga ngjeshja e tyre në rrugë gravitative shkojnë drejt tabanit të Çfarë dëmtimesh mund të sjellë në deponisë apo fushë mbetjeve, dhe më tej shëndetin e njeriut ndotja e ujërave të ato iu drejtohen ujërave kanalorë mbitokës dhe nëntokës tej nivelit të sipërfaqësorë dhe mandej atyre lejuar dhe a kanë ardhur pasoja në nëntokësorë freatik që ndodhen në këtë shëndetin e banorëve të zonave përreth? zonë në afërsi 1,5-2m pranë sipërfaqes së Duke qenë se dampa nuk është e ndërtuar tokës. Këto ujëra janë bazë e furnizimit të nga një shtresë argjilore e rrëkeve, përroskave e lumenjve, por më papërshkueshme, e cila duhet të ishte të tepër të ujërave të gruntit që marrin pjesë paktën, sipas rregullores së Komisionit në zinxhirin ushqimor të njeriut, duke Evropian, jo më pak se 1m trashësi, bëhet qenë pjesë e ujërave të tokës bujqësore. e mundur që ujërat sipërfaqësorë dhe ata Si përfundim, ato janë pjesë e rritjes së nëntokësorë të pësojnë ndikime negative bimës, duke iu dhënë atyre kripra e apo helmim të tyre deri në të elementë kimik mbi norma që mandej papërshtatshëm për t’u përdorur jo vetëm shkojnë në produkte bujqësore, por më për njerëzit, por edhe për botën e gjallë, tepër në produktet blegtorale e pastaj te dhe as për vaditje të produkteve njeriu, si marrësi i fundit, e pastaj në bujqësore. kjo ka shpjegim të thjeshtë dhe shëndetin e përkeqësuar të tij. Ky lloj madje nuk ka nevojë të vërtetohet, sepse dëmtimi i shëndetit përmblidhet në kreun janë praktikat më se të njohura botërore e katërt të Kodit Penal, neni 202 për

66 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Ç’duhet të dijë një auditues mbi menaxhimin e mbetjeve urbane

ndotjen e ujit. Parë në këtë prizëm, kemi përpunimi i mbetjeve urbane për 91 ditë. ndotjen e tokës, por që ende nuk Nga vëzhgimet e bëra jo vetëm për këtë mbështetet me ligj në Kodin penal. rast, por edhe në kuadrin e studimeve e Gjithsesi, nga ndotjet e ujërave të projekteve pilot që kemi dashur të plehrave të quajtura ujëra leksiviate ose këshillojmë Bashkinë e Leshnjes vite më acide, si kur digjen plehrat, si dhe kur nuk parë, nuk kemi vërejtur që kjo dampë t’i digjen, pra kur nuk trajtohen me mbulim nënshtrohej një procesi trajtimor. nga poshtë, nga anash ose nga sipër, kemi Praktikisht, Bashkia e mëparshme Lushnje ndotje me ndikim tepër të lartë të ujërave është këshilluar që të marrë disa kamiona sipërfaqësorë, të ujërave nëntokësorë dhe në ditë argjilë nga pak km larg dhe ta të tokës ose e thënë ndryshe prishje të trajtojë me mbulim ditor, javor dhe mujor ekuilibrave të ekosistemeve natyrorë, e këtë dampë. Kjo këshillë, vetëm sa është për pasojë edhe të atyre njerëzorë. pasqyruar në kontratë, por nuk vërejmë se është zbatuar në kushte praktike, ndaj dhe A nevojitet leje mjedisore për kryerjen e kemi pasur djegie të tyre. Djegia, me shërbimit të pastrimit dhe grumbullimit patjetër lidhet me njeriun. Ose ato të mbetjeve urbane? vetëndizen, në rastin e temperaturave Po, patjetër që nevojitet leje mjedisore ekstreme në stinën e ngrohtë, për shkak për kryerjen e shërbimit të pastrimit dhe se ato nuk trajtohen, mbulohen, etj., ose grumbullimit të mbetjeve urbane, sepse ato i djegin për të ulur volumin, në leja mjedisore presupozon që kompania i mënyrë që të mos kërkojnë trajtimin e nënshtrohet një analize mjedisore, një duhur. Këto janë praktika të njohura performance mjedisore, duke qenë se tashmë, dhe të qëllimshme. kryen një investim dhe një realizim të një Nga ana e kontraktuesit Bashkia Lushnjë, vepre me ndikim në publik dhe me taksa a është kryer një studim gjeomjedisor, publike. nga ana tjetër leja mjedisore të dhe a është përgatitur një raport i kërkon më parë një proces analizimi vlerësimit të ndikimit në mjedis për mjedisor ose raportim mjedisor, pas të përcaktimin e vendit për depozitimin e cilës e ka radhën plani i veprimit në mbeturinave të ngurta urbane dhe mjedis, më pas rregullorja, deri te voluminoze? marrëdhëniet me publikun. E kundërta të shtyn të gabosh. Deri më sot, nuk janë kryer studime gjeomjedisore dhe nuk janë porositur nga Në rastin objekt hetimi, a është realizuar kontraktuesi studime të tilla. Ndoshta, përpunimi i mbetjeve urbane në fushën e sepse dampa e hapur dhe e pa organizuar depozitimit të mbeturinave sipas është e trashëguar nga sistemi i kaluar, kushteve të përcaktuara në kontratën e por gjithsesi një studim gjeomjedisor apo sipërmarrjes? një Raport i Vlerësimit të Ndikimit në Në bazë të pikës 9.1 “Volumet e Mjedis enkas për këtë vend hedhje apo punimeve”, faqe 25, parashikohet dampë e hapur do të sillte një perfomancë AUDITIMI PUBLIK 67 AUDITIMI PUBLIK Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

tjetër të sistemimit të mbetjeve. Do të sillte një detyrim dhe përgjegjësi tjetër, si nga ana e Bashkisë apo Kontraktorit dhe Kompanisë së kontraktuar. Duhet të GJYKATA EUROPIANE E AUDITIMIT DHE ZYRA SUPREME E ekzistojë një studim për menaxhim të AUDITIMIT TË POLONISË NË LIDHJE ME REZULTATET E integruar të mbetjeve urbane për këtë Bashki të kryer aty nga viti 2009, diku para SHPENZIMEVE BUXHETORE 2014-2020 TË BE-SË zgjedhjeve të fundit lokale, por ai nuk është shoqëruar me plan lokal të veprimit në mjedis, si dhe rregullore për administrimin dhe për zgjidhje lokale të Aktivitetet e auditimit të NIK forcojnë mekanizmin e përmirësimit të menaxhimit mbetjeve urbane, e cila përbën detyrim dhe auditimin e fondeve të BE-së në administratën publike polake. për Bashkinë në fjalë. Por, vetë dampa ose fusha e mbetjeve nuk ka, as studim sheshi, as studim gjeomjedisi, e as Raport të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis - VNM. Nga : Beata Blasiak-Nowak & Marzena madhe e buxhetit të BE-së zbatohet Rajczewska bashkërisht nga KE dhe administratat e 3 shteteve anëtare nën procedurën e Këshilltare në Departamentin e Auditimit “menaxhimit të përbashkët”. Në rastin e të Administratës Publike të NIK-ut fondeve nën menaxhimin e përbashkët,

KE-ja mbështetet në shtetet anëtare për Nga: Prof.Dr.Sazan Guri zbatimin e programeve operacionale në Në përputhje me nenin 317 të Traktatit nivel kombëtar. Nga ana tjetër, “G&G” Group për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE)1, Komisioni Evropian (KE) është institucionet përgjegjëse për menaxhimin dhe zbatimin e këtyre programeve përgjegjës për zbatimin e buxhetit, por nuk është i përfshirë aktualisht në akordojnë grante për përfituesit përfundimtarë (p.sh. autoritetet lokale, përditshmërinë e zbatimit të një pjese të rëndësishme të tij. Në bazë të nenit 59 të sipërmarrësit, fermerët, etj). Rregullores Financiare (FR)2, pjesa më e

rregullojnë zbatimin e buxhetit të BE-së. Ajo 1 Version i konsoliduar i TFEU (OJ C 326, është horizontal në natyrë dhe është e

26.10.2012, p.47-390). aplikueshme për të gjitha fushat e shpenzimeve 2 Në bazë të nenit 59 të Rregullores (BE, dhe të të gjitha të ardhurave. Rregulla të tjera Euratom) nr. 966/2012 të Parlamentit Evropian të aplikueshme për zbatimin e buxhetit gjenden

dhe të Këshillit në 25 tetor 2012 mbi në rregulloren sektoriale që mbulojnë politikat zbatueshmërinë e rregullave financiare për individuale të BE-së. buxhetin e përgjithshëm të Bashkimit dhe 3 Më gjerësisht, shih S. Fazakas, " Zbatimi i shfuqizimin e Rregullores së Këshillit (EC, buxhetit të Bashkimit Evropian - përgjegjësitë Euratom) Nr 1605/2002 (OJ L 298, 26.10.2012, dhe realiteti", dhe Kontrola Państwowa f. 1-96) (Rregullorja Financiare). Rregullorja (Auditimi i jashtëm), çështje të veçanta nr. përmban të gjitha parimet dhe rregullat që 1/2007, f. 8. 68 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 69

GJYKATA EUROPIANE E AUDITIMIT DHE ZYRA SUPREME E AUDITIMIT TË POLONISË NË LIDHJE ME REZULTATET E SHPENZIMEVE BUXHETORE 2014-2020 TË BE-SË

Aktivitetet e auditimit të NIK forcojnë mekanizmin e përmirësimit të menaxhimit dhe auditimin e fondeve të BE-së në administratën publike polake.

Nga : Beata Blasiak-Nowak & Marzena madhe e buxhetit të BE-së zbatohet Rajczewska bashkërisht nga KE dhe administratat e shteteve anëtare nën procedurën3 e Këshilltare në Departamentin e Auditimit “menaxhimit të përbashkët”. Në rastin e të Administratës Publike të NIK-ut fondeve nën menaxhimin e përbashkët, KE-ja mbështetet në shtetet anëtare për Në përputhje me nenin 317 të Traktatit zbatimin e programeve operacionale në për Funksionimin e Bashkimit Evropian nivel kombëtar. Nga ana tjetër, (TFBE)1, Komisioni Evropian (KE) është institucionet përgjegjëse për menaxhimin përgjegjës për zbatimin e buxhetit, por dhe zbatimin e këtyre programeve nuk është i përfshirë aktualisht në akordojnë grante për përfituesit përditshmërinë e zbatimit të një pjese të përfundimtarë (p.sh. autoritetet lokale, rëndësishme të tij. Në bazë të nenit 59 të sipërmarrësit, fermerët, etj). Rregullores Financiare (FR)2, pjesa më e

rregullojnë zbatimin e buxhetit të BE-së. Ajo 1 Version i konsoliduar i TFEU (OJ C 326, është horizontal në natyrë dhe është e 26.10.2012, p.47-390). aplikueshme për të gjitha fushat e shpenzimeve 2 Në bazë të nenit 59 të Rregullores (BE, dhe të të gjitha të ardhurave. Rregulla të tjera Euratom) nr. 966/2012 të Parlamentit Evropian të aplikueshme për zbatimin e buxhetit gjenden dhe të Këshillit në 25 tetor 2012 mbi në rregulloren sektoriale që mbulojnë politikat zbatueshmërinë e rregullave financiare për individuale të BE-së. buxhetin e përgjithshëm të Bashkimit dhe 3 Më gjerësisht, shih S. Fazakas, " Zbatimi i shfuqizimin e Rregullores së Këshillit (EC, buxhetit të Bashkimit Evropian - përgjegjësitë Euratom) Nr 1605/2002 (OJ L 298, 26.10.2012, dhe realiteti", dhe Kontrola Państwowa f. 1-96) (Rregullorja Financiare). Rregullorja (Auditimi i jashtëm), çështje të veçanta nr. përmban të gjitha parimet dhe rregullat që 1/2007, f. 8. AUDITIMI PUBLIK 69 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska KLSH Gjykata Europiane e Auditimit dhe Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë Këshilltare në Departamentin e Auditimit në lidhje me rezultatet e shpenzimeve buxhetore 2014-2020 të BE-së

të Administratës Publike të NIK-ut

5 Shteti Anëtar është përgjegjës për: Evropian në maj 2014 , pagesat nga janë ende pa kryer7. Sipas mendimit A. e aktivitetit dhe mban përgjegjësi për ngritjen e një sistemi menaxhimi dhe Fondet Strukturore dhe Fondi i Kohezionit Sylwestrzak, një auditim para faktit saktësinë9. Z. Dobrowolski beson se kontrolli që të përputhet me kërkesat e për periudhën 2014-2020 bëhen nga konsiston në shqyrtimin e një çështje para auditimi para faktit është një mjet për 4 përcaktuara në ligjin e BE-së; duke programet operative ku përfshihen 6 se të kryhen veprime, psh ajo mund të verifikimin dhe vlerësimin e një aktiviteti 6 siguruar se ky sistem funksionon në kombëtare dhe 16 rajonale . Përgjegjësia përmbajë auditimin e të gjithë të planifikuar. Prandaj është një auditim mënyrë efektive në parandalimin, për ushtrimin e auditimit mbi dokumentacionit në lidhje me investimin për objektivat, jo për operacione që zbulimin dhe korrigjimin e parregullsive. përvetësimet nga Fondet Strukturore dhe e synuar para implementimit8 të saj. Ajo tashmë janë kryer, dhe si i tillë mund të Fondi i Kohezionit shtrihet kryesisht në KE ushtron një rol mbikëqyrës, duke mund të marrë formën e një auditimi mbi përshkruhet si paraprak. Një auditim para Shtetin Anëtar, dhe në veçanti në siguruar që struktura dhe procedurat e rezultatet e planifikuara për t'u arritur, faktit parandalon gabimet dhe mashtrimet institucionet përgjegjëse për zbatimin e 10 sistemit të përmbushin kërkesat. Për këtë nga të cilat varet disbursimi i grantit nga në operacione në të ardhmen. programeve operative me bashkë- qëllim, ajo verifikon efektivitetin e fondet e BE-së. Rezultatet e auditimeve para faktit në financim nga fondet e BE-së. Procedurat e programet operative dhe projektet e funksionimit të sistemit dhe, nëse është e Sipas S. Jedrzejewska dhe H. Nowicki, një auditimit të zhvilluara nga shteti anëtar bashkë-financuara, financohen nga këto nevojshme, vendos korrigjime financiare. auditim para faktit bën të mundur që të duhet të kenë dy karakteristika kryesore: programe dhe mund të përdoren nga një ketë një ndikim në përmbajtjen e Përgjegjësia e Shteteve Anëtare në lidhje Shtet Anëtar për të menaxhuar fonde nga  duhet të jenë në gjendje për të zbuluar me menaxhimin e përbashkët të buxhetit objektivit të një veprimi të veçantë nga parregullsitë në mënyrë efektive para buxheti i BE-së në mënyrë eficiente, me të BE-së përforcohet, në mënyrë të organi që është duke e shqyrtuar për ta se ndonjë kontribut publik të paguhet; qëllim arritjen e rezultateve optimale. veçantë në nenin 59 të rregullores ndërmarrë. Në këtë fazë, ndikimi i organit që kryen auditimin është veçanërisht J. Jagielski tërheq vëmendjen për një financiare. Kur një auditim i kryer nga KE  nuk duhet të pengojnë projektet e intensiv, kjo mund të rezultojë jo vetëm aspekt negativ të auditimit para faktit, i cili ose Gjykata Evropiane e Audituesve (ECA) kryera nga përfituesit. konstaton se buxheti është zbatuar në një ndryshim në përmbajtjen dhe është verifikimi dhe vlerësimi i qëllimeve Karakteristikat e auditimit para faktit gabimisht, Shteti Anëtar është përgjegjës formën e veprimit të propozuar, por edhe që të thotë se, ndërhyrja në funksionimin për korrigjimet që janë bërë nga risjellja e Llojet e mëposhtme të auditimit dallohen në braktisjen e tij. Shpenzimet buxhetore e subjekteve të audituara është vonuar fondeve të paguara padrejtësisht nga në literaturë për kriterin e kohës së eficiente të BE-së duhet të jenë prioritet i dhe një auditim i tillë komplikon rrjedhën buxheti i BE-së. Vendimet që kanë të zbatimit: para faktit, në vazhdim dhe pas institucionit që jep fondet. Vlen të e zbatimit të detyrave të caktuara. Për më bëjnë me korrigjime të tilla janë marrë nga faktit. Sipas S. Kałużny, shqetësimi për një përmendet, siç theksohet dhe nga autorët tepër, auditimet para faktit nuk japin KE. auditim para faktit, i destinuar për e sipërcituar, që organi i auditimit ushtron hapësirë për vlerësimin e gjithë aktivitete apo vendime dhe veprime që një ndikim të drejtpërdrejtë në veprimin e Në Poloni, në përputhje me dispozitat e propozuar, si dhe mbi drejtimin e tij, ai 9 marrëveshjes së lidhur me Komisionin angazhohet në një farë mase në kontrollin S. Jedrzejewska, H. Nowicki, (Auditimi i administratës publike). Publikuar nga Comer, 4 Rregullorja (EU) nr 1303/2013 e Parlamentit 1995 p. 18. Evropian dhe e Këshillit e datës 17 dhjetor 5 7 S. Kałużny, Kontrola wewnętrzna. Teoria i 10 Z. Dobrowolski, Bazat Teorike të Auditimit). 2013, përcakton dispozitat e përbashkëta për https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/medi praktyka. (Auditi i Brendshëm. Teoria dhe Publikuar nga Organon, 2003, fq 47. Z. Fondin Europian të Zhvillimit Rajonal, Fondi a/881/Umowa_ Partnerstwa_pl.pdf Praktika). PWE (Polish Economics Publisher), Dobrowolski, faktorët e eficiencës në auditimin Social Europian, Fondin e Kohezionit, Fondin 6 Më gjerësisht, shih informacionin mbi 2008, p. 28. shtetëror.Publikuar nga PWSZ (Kolegji Bujqësor Europian për Zhvillimin Rural dhe rezultatet e auditimit të NIK dhe përgatitjes së 8 A. Sylwestrzak, Auditimi i administratës Profesional Publik), Sulechów, 2004, fq 40. Z. detar si dhe Fondi i Peshkimit dhe shfuqizimin e sistemit për zbatimin e politikave strukturore publike në Republikën e Tretë polake (Auditimi i Dobrowolski, Vazhdimësia dhe Ndryshimet. Rregullores së Këshillit (KE) Nr 1083/2006 (OJ L për vitet 2014 deri në vitin 2020 në administratës publike në Republikën e tretë të Organet e auditimit shtetëror në Shtetet 347, 20.12.2013, fq. 320, i ndryshuar), së https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki- Polonisë). Publikuar nga Universiteti i Gdansk, Anëtare të Bashkimit Evropian). Universiteti i bashku me rregullat e zbatimit. kontroli-nik/kontrole,13142.html f. 9. Zielona Gora, 2008, f. 30. 70 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 71 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska KLSH Gjykata Europiane e Auditimit dhe Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë Këshilltare në Departamentin e Auditimit në lidhje me rezultatet e shpenzimeve buxhetore 2014-2020 të BE-së të Administratës Publike të NIK-ut

të Administratës Publike të NIK-ut

veprimtarisë, të cilat përndryshe do të kur ato kanë ndodhur tashmë dhe kur menaxhimin e qëndrueshëm financiar. Ajo ka qenë kënaqshëm, ku përshkruhet në mund të eliminojnë dhe ndreqin është më e vështirë për t’i korrigjuar ato, përcakton vërejtjet e saj në raporte të një masë të konsiderueshme në raportin supozimet themelore të pasakta. Së auditimi 'a priori', sjell nga ana tjetër një veçanta, njofton në raste të parregullsive vjetor të ECA-së. KE zbaton buxhetin17 në fundmi, si rezultat i vlerësimeve fillestare sanksion të menjëhershëm: refuzimin për ose dyshimet për mashtrimit dhe jep përgjegjësinë e vet dhe në bashkëpunim dhe miratimit në drejtim të aktivitetit të të autorizuar zgjidhje juridike ose opinione formale mbi legjislacionin e BE- me Shtetet Anëtare, ndërsa PE ushtron 13 synuar, përgjegjësia për këtë lloj financiare të përcaktuar nga SAI në rast së në lidhje me çështjet financiare. kontroll politik mbi zbatimin e buxhetit. verifikimi, i një pjese të rezultateve për parregullsie. Pas mbylljes së çdo viti financiar, mbi Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë aktivitetin e kryer, transferohet tek organi Në Poloni, grupi për standardizimin e bazën e rezultateve të të gjitha (NIK), e cila auditon shpenzimet publike, që kryen verifikimin.11. terminologjisë së auditimit në auditimeve të kryera në vitin e caktuar, ku përfshihen fondet nga buxheti i BE-së. 14 Rëndësia e auditimit para faktit është administratën publike përcakton ECA harton një raport vjetor për zbatimin NIK është institucioni shtetëror më i lartë i theksuar nga përfaqësuesit e auditimin para-fakt si auditim që kryhet e buxhetit të Bashkimit Evropian që auditimit në Poloni. NIK shqyrton Institucioneve Supreme të Auditimit (SAI ) pas përfundimit të fazës përgatitore të përmban, në mënyrë të veçantë, një përdorimin e fondeve buxhetore të BE-së që i përkasin INTOSAI. Pjesa e dytë e implementimit të një aktiviteti të veçantë, deklaratë sigurie për besueshmërinë e nga organet e administratës publike Deklaratës së Limës parashikon që, ndër program apo detyrë, por para marrjes së llogarive financiare të BE-së në një vit të 15 polake, personat juridikë dhe njësitë të tjera, para-auditimi paraqet një lloj vendimit për zbatimin e tij . caktuar16. ECA e transmeton këtë raport organizative. Rezultatet e auditimeve në para-fakt për shqyrtimin e aktiviteteve institucioneve të tjera të BE-së dhe e ECA dhe NIK - audituesit e shpenzimeve institucionet kombëtare për zbatimin e administrative ose financiare. Auditimi publikon atë në Gazetën Zyrtare të BE-së. buxhetore të BE-së fondeve të BE-së dërgohen në Sejm dhe para-faktit efektiv është i domosdoshëm Raporti vjetor i ECA-s i bëhet prezent për menaxhimin e qëndrueshëm të Gjykata Evropiane e Audituesve është Senatit dhe Sejm (dy dhomat e 17 fondeve publike që i janë besuar shtetit. themeluar nga neni 285 i Traktatit për të parlamentit polak). Ajo i bëhet prezent Në bazë të neneve 290 dhe 291, 317 me 319 dhe 321 të 323 i TFBE, nenin 179 të Traktatit Ajo mund të kryhet nga një Institucion kryer auditimin e financave të BE-së. ECA edhe NIK dhe ministrive të interesuara Euratom dhe dispozitat e Rregullores (BE-së, Suprem Auditimi ose nga institucione të shqyrton llogaritë e të ardhurave dhe (më shpesh Ministrisë së Financave, Euratom) Nr 966/2012 e Parlamentit Evropian tjera të auditimit. Auditimi para faktit nga shpenzimeve të BE-së dhe të të gjitha Ministrisë së Zhvillimit, dhe Ministrisë së dhe e Këshillit 25 tetorit 2012, “Mbi rregullat organeve të vendosura nga BE-ja. ECA një Institucion Suprem Auditimi ka Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural). Rezultatet financiare të zbatueshme për buxhetin e shqyrton ligjshmërinë dhe rregullshmërinë avantazhin e të qenit në gjendje për të e punës së ECA-s janë përdorur nga KE, PE përgjithshëm të Bashkimit dhe shfuqizimin e parandaluar dëmtimin para se të ndodhë, e të ardhurave të BE-së, shpenzimeve dhe dhe Këshilli, si dhe nga Shtetet Anëtare, Rregullores së Këshillit (EC, Euratom)” Nr por ka disavantazhin e krijimit të një për menaxhimin e buxhetit të BE-së. 1605/2002 (OJ L 298, 26.10.2012, f. 1-96), ngarkese të tepërt të punës dhe zbehje të Vendimi i Komisionit (BE), nr 1268/2012 e 29 13 http://www.issai.org/media/96001/issai- Procedura vjetore e raportimit sipas të 12 tetor 2012 mbi rregullat e zbatimit të përgjegjësive . 1000e-incl-footnote-issais-100-400-1992.pdf cilit PE, bazon vendimin e tij për 14 Rregullores (EU , Euratom) nr 966/2012 të Ky Ekip në 2004 ka punuar për termat dhe rekomandimet nga Këshilli, vendos nëse Përfaqësuesit e SAI-ve të INTOSAI-t kanë Parlamentit Evropian dhe e Këshillit për përkufizimet e nocioneve kryesore të lidhura zbatimi i buxhetit të vitit të kaluar i KE-së theksuar gjithashtu se ndërsa 'a posteriori' me auditimin. Ekipi është i përbërë nga rregullat financiare të zbatueshme për i auditimit mund të gjejë vetëm parregullsi përfaqësues të Zyrës Supreme të Auditimit të buxhetin e përgjithshëm të Bashkimit (OJ L 362, Polonisë, Kancelari i Kryeministrit, Ministrisë së 16 Në bazë të nenit 287 (1) të Traktatit, 31.12.2012, f. 1-111) dhe dispozitat e Financave dhe Ministrisë së Brendshme. Për më "Gjykata e Auditimit siguron Parlamentin Marrëveshjes Ndërinstitucionale të 2 dhjetorit 11 tepër, nga ana e Gjykatës Evropiane të J. Jagielski, Kontrola administracji Evropian dhe Këshillin me anë të një deklarate 2013 ndërmjet Parlamentit Evropian, Këshillit Audituesve, Anëtar të Kabinetit të Gjykatës nga publicznej (Auditimi në administratën sigurie, për besueshmërinë financiare, ligjsh- dhe Komisionit për disiplinën buxhetore, për Shtetëror). LexisNexis 2006, p. 41. Britania e Madhe kanë marrë pjesë si 12 konsulentë në lidhje me fjalorin. mërinë dhe rregullsinë e transaksioneve të cilat bashkëpunim në çështjet buxhetore dhe në 12 ISSAI 1 - The Lima Declaration at 15 http://www.issai.org/media/12901/issai_1_e.p Fjalor i termave që lidhen me auditimin në do të publikohen në Gazetën Zyrtare të menaxhimin financiar të shëndoshë (OJ L 373, df administratën publike. NIK 2005, f. 36. Bashkimit Evropian". 20.12.2013, f. 1-11). 72 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 73 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska KLSH Gjykata Europiane e Auditimit dhe Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë Këshilltare në Departamentin e Auditimit në lidhje me rezultatet e shpenzimeve buxhetore 2014-2020 të BE-së të Administratës Publike të NIK-ut

të Administratës Publike të NIK-ut

21 Senat, në Këshillin e Ministrave dhe vijim. Auditimet për fondet e shpenzuara në mes të ECA dhe NIK ka përfshirë  aktivitetet e transferimit të njohurive organet e tjera të interesuara, si dhe të BE-së konsistojnë në radhë të parë në kryesisht auditime pas-faktit, ndër të dhe shërbime këshilluese në kuadër të publikohet në faqen zyrtare të NIK. verifikimin, nëse përfituesit kanë projekte tjera: programit të zhvillimit rural (RDP); të zbatueshme në përputhje me NIK auditon menaxhimin e fondeve  pjesëmarrja e audituesve të NIK si  efektiviteti i politikës së BE-së për marrëveshjet e financimit të projektit, publike për projektet e bashkë-financuar vëzhgues në auditimet e ECA-s të luftimin e eutrofikimit në Detin Baltik; legjislacionin në fuqi dhe udhëzimet e nga Fondet Strukturore, por nuk është i kryera në Poloni; nxjerra nga autoriteti drejtues, organi i  përfshirë drejtpërdrejtë në zbatimin e përmirësimin e sigurisë për furnizimin ndërmjetëm ose organi zbatues. Pra  lehtësimi i kontakteve të ECA-s me 23 fondeve. Parimet e përgjithshme që me energji. përfituesit përbëjnë një grup që i organet kombëtare të cilat duhet të rregullojnë menaxhimin e burimeve nga NIK analizon fushat në të cilat janë zbuluar nënshtrohet dëpërdrejtërejt një verifikimi auditohen, në mënyrë që të mund të Fondet Strukturore sipas ligjit polak janë parregullsi nga ECA në vijimësi. NIK shpesh të tillë. marrin të dhëna dhe dokumente që ju të përcaktuara në aktin e Financave e bën përdorimin e informacioneve të tilla 18 duhen për të kryer auditimet; Publike . NIK kontrollon dhënien e fondeve publike gjatë hartimit të planit të tij të punës dhe për projektet me bashkë - financim me  Rregullat për zbatimin e programeve shqyrtimi i gjetjeve paraprake të kryerjen e analizave të riskut. fondet e BE-së, dhe shqyrton sistemet për dërguara nga ECA në vijim të çdo Operative në zonën e Politikave të Polonia është një nga përfituesit më të menaxhimin dhe kontrollin e programeve auditimi dhe, kur justifikohet, paraqitja Kohezionit janë duke u financuar nga mëdhenj të fondeve evropiane. Auditimet operative në nivele të ndryshme. Përveç e komenteve në këto përfundime; dhe perspektiva financiare gjatë viteve 2014 - e NIK dëshmojnë se autoritetet polake auditimit vjetor për zbatimin e buxhetit të 2020, subjektet e përfshira në zbatimin e  shkëmbimi i planit periodik të punës.22 shpenzojnë para nga fondet e BE-së në shtetit, gjatë të cilit shqyrtohen disa këtyre programeve, politikat dhe mënyrat mënyrë eficiente dhe korrekte24. Në aspekte të zbatimit dhe përdorimit të Në vitin 2014 ECA ka bërë 21 vizita e bashkëpunimit mes tyre janë të fondeve të BE-së, NIK kryen kontrolle të auditimi në Poloni. Këto ekzaminime janë përcaktuara në Aktin e politikave të veçanta në të cilat shqyrtohen çështje të të fokusuara kryesisht në ligjshmërinë dhe 23 kohezionit mbi parimet që rregullojnë Sprawozdanie z działalności NIK w 2014 r. tilla si: rregullshmërinë e transaksioneve në lidhje (Raport për punën e Zyrës Supreme e Auditimit zbatimin e programeve të financuara nga të Polonisë në vitin 2014) në 19 me deklaratën e sigurisë. ECA gjithashtu perspektiva financiare gjatë viteve 2014-  përcaktimi dhe funksionimi i sistemeve https://www.nik.gov.pl/plik/id,8902.pdf. ka kryer auditime të performancës në 24 2020. të menaxhimit dhe kontrollit të Më poshtë jepen shembuj të informacionit Poloni në lidhje me : miratuara për programet operative mbi rezultatet e auditimit të NIK: Realizacja Përdorimi i drejtë i fondeve të marra nga individuale;  programet tregtare të BE-së; przez beneficjentów spoza sektora finansów buxheti i BE-së është prezent në të gjitha publicznych projektów współfinansowanych ze 20 planet e auditimit të NIK për vitet në  rezultatet e zbatimit të projekteve të środków funduszy europejskich - na przykła- 21 realizuara në programet operative; H. Weber, Kontrola zewnętrzna w Unii dzie Programu Operacyjnego Innowacyjna 18 Akti Financave Publike i datës 27 gusht 2009 Europejskiej oraz współpraca najwyższych Gospodarka (P/11/003); Upraszczanie zasad organów kontroli i Europejskiego Trybunału (2013 Fletorja e Ligjeve, pika 885, i ndryshuar).  kapaciteti institucional i administratës wdrażania funduszy strukturalnych (P/12/019) Obrachunkowego w kontroli środków Unii 19 polake për të siguruar pjesëmarrjen e Akti i 11 korrikut 2014 mbi parimet që (Auditimi i jashtëm në Bashkimin Evropian dhe (Thjeshtimi i rregullave për zbatimin e rregullojnë zbatimin e programeve në fushën e tij në mënyrë efektive në BE. bashkëpunimi ndërmjet SAI-ve të BE-së dhe Fondeve Strukturore) në politikës së kohezionit të financuar gjatë 2014- Gjykatës Evropiane të Audituesve për auditimin https://www.nik.gov.pl/- Shpenzimet e fondeve të BE-së auditohen 2020 (Fletorja e Ligjeve, pika 1146, i e fondeve të BE-së); Kontrola Państwowa kontrole/P/12/019/;ps://www.nik.gov.pl/kont në mënyrë të pavarur si nga ECA dhe NIK. (Kontrolli i Shtetit), Çështja Speciale No 1/2007. ndryshuar). 22 role/P/12/019/; Trwałość projektów współ- 20 Planet vjetore të punës së NIK që datojnë Kjo kërkon bashkëpunim mes këtyre dy J. Mazur, Aktywność Najwyższej Izby finansowanych z funduszy strukturalnych na Kontroli w Unii Europejskiej (aktiviteti i Zyrës së nga viti 2008 dhe mund të gjenden në institucioneve. Deri më sot, bashkëpunimi przykładzie wybranych Regionalnych Progra- Auditimit të Shtetit polak në Bashkimin https://www.nik.gov.pl/kontrole/plan-pracy- Evropian); Kontrola Państwowa nr 3/2014 mów Operacyjnych (P/13/196) (Qëndrues- nik/ (State Audit No 3/2015). hmëri e projekteve të bashkë-financuara nga 74 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 75 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska KLSH Gjykata Europiane e Auditimit dhe Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë Këshilltare në Departamentin e Auditimit në lidhje me rezultatet e shpenzimeve buxhetore 2014-2020 të BE-së të Administratës Publike të NIK-ut

të Administratës Publike të NIK-ut

analizën e zbatimit të buxhetit përfshihen Megjithatë, mbi 80% e shpenzimeve të të partneritetit dhe programeve operative shkëmbimin e njohurive dhe përvojave kapituj të veçantë përkushtuar BE-së zbatohet nga Shtetet Anëtare, nga Komisioni Evropian, në të njëjtën fituar në këtë fushë.27 shpenzimeve të BE-së. auditimet e ECA-s janë kryer kryesisht në kohë ishte ende para fillimit të zbatimit të Shtetet anëtare supozohen të arrijnë territorin e Shteteve anëtare. Grafiku më programeve operacionale dhe pagesave Ka një mbivendosje të përgjegjësive midis objektivat e planifikuara në sipër tregon numrin e ditëve të kaluara paraprake. NIK-së dhe ECA-s për të audituar marrëveshjen e partneritetit duke nga audituesit e ECA-s për vizitat në administrimin dhe përdorimin e granteve Konkluzionet e këtij shqyrtimi të kryer në bashkë-financuar projektet në shtetet anëtare në vitin 2014. Polonia ka nga buxheti i BE-së, administratës polake bashkëpunim me institucionet Supreme të programet operacionale të pranuara marrë numrin e dytë më të madh të dhe përfituesit. ECA shqyrton zbatimin e Auditimit të Polonisë dhe Portugalisë ka nga komisioni europian28. Këto rezultate vizitave nga stafi auditues i ECA-s, pas buxhetit të BE-së dhe menaxhimin e qenë subjekt i kapitullit 3 të Raportit janë vlerësuar në bazë të zërave të Italisë. Numri i madh i vizitave të financave të BE-së nga ana e KE-së; Vjetor të ECA-s me titull "Marrja e menaxhimit financiar (ekonomicitet, audituesve të ECA-s në Poloni rrjedh nga rezultateve nga buxheti i BE-së". Zyra eficiencë dhe efektivitet), në përputhje Grafiku 1 fakti se një sasi e konsiderueshme e Supreme e Auditimit të Polonisë në me Artikullin 30 për rregullat financiare, buxhetit të BE-së është shpenzuar këtu. Numri i ditëve të kaluara nga audituesit e bashkëpunim me Gjykatën Evropiane të të cilat mbulojnë: Për këtë arsye, Zyra Supreme e Auditimit ECA-s për vizitat e auditimeve në 2014 Auditimit për vendosjen e gjendjes të Polonisë është një partner i a) inpute – financiar, human, aktuale të fakteve, në bazë të të cilit rëndësishëm bashkëpunimi për ECA-n.25 material, organizator ose rregullator opinioni i auditimit ishte formuluar më që do të thotë se ka nevojë për Në raportin vjetor për zbatimin e buxhetit pas. 26 implementimin e programit; të Bashkimit Evropian të 2014 ECA Raporti vjetor i vitit 2014 i ECA-s, në të b) outpute – derivatet e tërhoqi vëmendjen për çështjen e arritjes cilën përfshihen rezultatet e analizës dhe programit; së rezultateve të planifikuara nga Shtetet vlerësimit të NIK, është publikuar më 10 c) rezultate – efektet e Anëtare në marrëveshjet e partneritetit të nëntor 2015. Në pikën 3.38 të raportit, në menjëhershëm të programit mbi të lidhura me Komisionin Evropian, si dhe Kapitullin 3 me titull "Marrja e rezultateve adresuarin direkt ose pjesëmarrësin; rezultatet e planifikuara në përputhje me nga buxheti i BE-së "(faqe C373 / 99), ECA d) impakti – ndryshime afatgjata strategjinë Europa 2020. ECA ftoi ka deklaruar si vijon: "Ne u bazuam mbi në shoqëri që janë, të paktën institucionet Supreme të Auditimit të një analizë të kuadrit ligjor dhe të një pjesërisht, të lidhura me veprimet e Shteteve Anëtare në këtë shqyrtim, duke shembulli të një prej pesë marrëveshjeve BE-së.29 përfshirë edhe Zyrën Supreme të të partneritetit, së bashku me një program Fondet Strukturore) https://www.nik.gov.pl/- Auditimit të Polonisë. Ky ekzaminim kishte për çdo marrëveshje. Këtë vit kemi kryer kontrole/P/13/196/; Zamówienia publiczne tiparet e auditimit para-faktit, sepse, edhe 27 shqyrtimin e këtyre dokumenteve për współfinansowane z Europejskiego Funduszu pse është e vërtetë se ajo është kryer Poloninë dhe Portugalinë, në http://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocument Rozwoju Regionalnego (P/14/009) (Prokurimi vetëm pas përfundimit të marrëveshjeve s/annualreports-2014/annualreports-2014- publik i bashkë financuar nga ERDF) at bashkëpunim me Institucionet e Larta të EN.pdf. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/009/; Auditimit të këtyre Shteteve Anëtare. 28 Më gjerësisht, shih B. Błasiak-Nowak, M. Przygotowanie systemu wdrażania polityki 25 nik.gov.pl/kontrole/analiza-budzetu- Bashkëpunimi përfshin edhe punën Rajczewska, Polityka spójności Unii Europejskiej na lata 2014-2020. programowych strukturalnej na lata 2014-2020 (P/14/003) panstwa paralele audituese, shkëmbimin e Przygotowanie dokumentów (politika e (Përgatitja e sistemit për zbatimin e politikës 26 dokumenteve të planifikimit dhe gjetjeve, kohezionit të BE-së për 2014-2020. Përgatitja e strukturore për vitet 2014 deri në vitin 2020) http://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocument dhe aktivitetet që kanë për qëllim dokumenteve të programit) dhe Kontrola në s/annualreports-2014/annualreports-2014- Państwowa nr 3/2015. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/003/. EN.pdf 29 Raporti vjetor për zbatimin e buxhetit të të Bashkimi Evropian në vitin 2014, p. 84. 76 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 77 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska KLSH Gjykata Europiane e Auditimit dhe Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë Këshilltare në Departamentin e Auditimit në lidhje me rezultatet e shpenzimeve buxhetore 2014-2020 të BE-së të Administratës Publike të NIK-ut

të Administratës Publike të NIK-ut

ECA ka vendosur theksin në rritjen e 1) analiza dhe vlerësimi i kohezionit mbi bazën e rezultateve të analizave. Në në fillim të 2016. Në 2015, si pjesë e këtij auditimit “para - faktit”, sepse rezultatet ndërmjet strategjisë, marrëveshjes së këtë raport, NIK deklaroi se në rastin e auditimi, Komiteti i Kontaktit mandatoi34 e këtyre kontrolleve mund të kenë një partneritetit Europe 2020 dhe periudha Polonisë kishte një lidhje të qëndrueshme Grupin e Punës për të ekzaminuar impakt me të madh në përmirësimin e 2014-2020 e OP-së; dhe të fortë ndërmjet strategjisë, mënyrën, me të cilën Shtetet Anëtare operacionit nën ekzaminim, veçanërisht 2) analiza dhe vlerësimi në qoftë së është marrëveshjes së partneritetit Europe përdorin Fondet Strukturuese për të në rastin e auditimeve të performancës. vënë theksin mbi rezultatet e 2020 dhe OP-së. NIK gjithashtu deklaroi arritur objektivat e strategjisë Europe Në raportin vjetor të ECA-s mbi buxhetin marrëveshjes së partneritetit dhe OP- se ka një fokus të veçantë kundrejt 2020 në zonat e edukimit dhe/ose e BE-së publikuar në 10 Nëntor 2015, së nga 2014 deri në 2020. rezultateve si të marrëveshjes së punësimit. Presidenti kërkon adoptimin e një qasjeje partneritetit, ashtu edhe të Programit “Europe 2020” është strategjia 10- krejt të re të menaxhimit të investimeve Në mars 2015 NIK i dërgoi ECA-së një Operacional Rajonal Podkarpackie vjeçare e BE për rritjen dhe punën. Puna dhe të shpenzimeve të BE-së. raport duke përcaktuar opinionin e arritur Voivodeship. Ky fokus drejt rezultateve e saj nuk është vetëm të zgjidhë Ndryshimet madhore në operacionet e të është më i madh tani në perspektiven e re problemet që rrjedhin nga kriza por gjithë përgjegjësve për mënyrën se si financiare 2014 – 2020, se sa ka qenë më nga Ministri për Zhvillim Rajonal në maj të vitit edhe të rrisë qëndrueshmërinë dhe fondet e BE-së menaxhohen janë parë në perspektivat pararendëse 2012; gjithëpërfshirjen. Fondet Strukturore të esenciale. Siç duket qartë nga prezantimi • Sposób organizacji prak nad dokumentami financiare të periudhave 2000-2006 dhe shpenzuara në Shtetet anëtare duhet të i raportit vjetor të ECA-s në PE, programowymi związanymi z perspektywą 2007 - 2013. NIK ka planifikuar të kryej në finansową UE 2014-2020 (Metodat për organi- kontribuojnë për të arritur objektivat e vendimmarrësit e BE-së duhet, ndër të 2016 një auditim të rezultateve të zimin e punës në dokumentet programore në strategjisë. Për shembull, në Poloni 71% tjera, të rakordojnë më së miri buxhetin lidhje me perspektivën financiare të BE-së implementimit të strategjisë EUROPE e popullsisë e moshës 20 deri në 64 me prioritetet strategjike afatgjata të BE- 2014-2020), të miratuar nga Këshilli i 2020, e titulluar (Përdorimi i Fondeve Ministrave në maj të vitit 2012; duhet të jetë e punësuar në 2020. Niveli së. Ligjvënësit e BE-së duhet të sigurojnë Strukturore për të rritur pjesëmarrjen e • Poziconi i Shërbimevetë Komisionit mbi i ulët i punësimit i të rinjve dhe të që programet shpenzuese të jenë të njerëzve nga mosha 20 deri në 64 në zhvillimin e Marrëveshjes së Partneritetit dhe rriturve (në raport me mesataren e BE) qarta rreth rezultateve që do të arrihen, programet në Poloni për periudhën 2014-2020, tregun e punës32). Ky do jetë një auditim i është një shqetësim i veçantë në Poloni. ndërkohë që menaxherët financiarë të miratuar nga Komisioni Evropian në shtator kryer njëherësh nga 10 Shtete Anëtare, ku 2012; Administrimi i tij duhet të krijojë kushtet duhet të sigurojnë që paratë e ECA-a do veprojë si një vëzhgues. Do të • Założenia Umowy Partnerstwa 2014-2020 për modernizimin e tregut të punës me shpenzuara të pajtohen me rregullat dhe (Supozimet e Marrëveshjes së Partneritetit kryhet në një linjë me programin e 30 një ide për të rritur nivelin e punësimit, arritjet me rezultatet e kërkuara. 2014-2020), të miratuar nga Këshilli i adoptuar nga Kontakti i Komitetit për Ministrave në janar 2013; 33 ti mundësojë qytetarët të përftojnë Punën në Grup mbi Fondet Strukturuese Në kontekstin e kësaj forme të re të • Projekt Umowy Partnerstwa (Marrëveshja aftësi të reja që do t’u mundësojnë atyre bashkëpunimit me ECA-në, stafi i NIK Draft e Partneritetit për 2014-2020), e cila u hartua nga Ministri për Zhvillim Rajonal në ndërtoi një opinion mbi bashkëpunimin 32 Materiały analityczne do Planu pracy Najwyższej 31 korrik 2013; nga Komiteti i Kontaktit në takimin e Rigës në me një ekspert të jashtëm : Izby Kontroli na 2016 rok (Materialet analitike • umowa Partnerstwa na lata (Marrëveshja e qershor 2015. NIK merr pjesë në punën e Grupit Partneritetit për 2014-2020) e miratuar nga KE për planin e Zyrës polake Shtetërore të Punës për Fondet Strukturore dhe ka kryer më 17 dhjetor 2014; Auditimit për vitin 2016), f. 16. auditime paralele që nga viti 2004. 30 See the ECA’s press release on its 2014 annual •Projekt Regionalnego programu Operacy- 33 report at http:// www.eca.europa.eu/- jnego Województwa Podkarpackiego (Draft Grupi i Punës për Fondet Strukturore, i cila u 34 Rezoluta e Komitetit të Kontaktit të en/Pages/AR2014.aspx. ROP për Voivodeship Podkarpackie), të krijua nga Komiteti i Kontaktit të Kryetarëve të Institucioneve Supreme të Auditimit të 31 Opinioni i NIK u hartua mbi bazën e miratuar nga Komisioni Evropian në janar të SAI-ve të BE-së dhe ECA, propozoi që në vitin Bashkimit Evropian nga Grupi i Punës për rezultateve të ekzaminimit, ndër të tjera, të vitit 2015; 2016 dhe 2017 Shtetet Anëtare duhet të Auditimin e Fondeve Strukturore CC-R-2015-03 dokumenteve të mëposhtme: Programowanie •Regionalny Program Operacyjny Wojewó- kryejnë auditimin e përdorimit të fondeve në http: // www.eca.europa.eu/sites/cc/Lists/ perspektywy finansowej - uwarunkowania dztwa Podkarpackiego (ROP për Voivodeship strukturore për të arritur objektivat e CCDocuments / CC-R-2015-03 / CC-R-2015- strategiczne (Programim i perspektivës Podkarpackie), të miratuar nga Komisioni strategjisë Evropa 2020. Subjekt i kontrollit të 03_EN pdf. financiare - kushtet strategjike), i cili u miratua Evropian në shkurt 2015. mëvonshëm të Grupit të Punës është miratuar 78 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 79 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska Këshilltare në Departamentin e Auditimit të Administratës Publike të NIK-ut të përshtaten me kushtet e reja dhe në marrëveshjen e shoqërisë dhe në ndryshimet e mundshme/potenciale në programin e zgjedhur operativ ka të ngjarë të KORRUPSIONI SI FENOMEN DHE MASAT QË DUHET karrierë, të ulin papunësinë dhe të rrisin kontribuojë në arritjen e objektivave të produktivitetin e punës. strategjisë Evropa 2020. TË MERREN ME QËLLIM Konkluzionet Rëndësia e një qasje të tillë të auditimit pas- faktit është rritur në kuadër të delegacionit të LUFTIMIN E KËTIJ FENOMENI Aktivitetet e auditimit të NIK forcojnë pushtetit dhe të përgjegjësisë për zbatimin e mekanizmin e përmirësimit të menaxhimit burimeve buxhetore të BE-së me shtetet dhe auditimin e fondeve të BE-së në anëtare në kuadrin e "menaxhimit të administratën publike polake. Kontrollet e tij përbashkët", dhe rritjen e përgjegjësisë së rrisin llogaridhënien e administratës publike Korrupsioni është përcaktuar si “Sëmundja e keqe” e kohëve moderne. Kjo vepër shteteve anëtare për zbatimin e buxhetit të ndaj qytetarëve polakë, dhe atë të Komisionit BE-së. Duke u tërhequr më shumë vëmendje penale që së fundmi është shndëruar në dukuri, ka një ndikim të dyfishtë e Europian ndaj Parlamentit. për rezultatet e planifikuara para fillimit të shkatërrues mbi ekonominë, sigurinë dhe zhvillimin e shoqërisë njerëzore. ECA ka theksuar nevojën për rritjen e zbatimit të programeve operative, si dhe bashkëpunimit ndërmjet parlamenteve, kryerjen e më shumë auditimeve para - faktit, autoriteteve drejtuese dhe institucioneve të mund të kontribuojnë në mbledhjen më të auditimit të shteteve individuale anëtare të mirë të këtyre detyrimeve nga administratat Nga: Mirela Kapo (Kandidate doc.) & Msc. Me fokus të vecantë do të përqëndrohemi BE-së. Ai është i mendimit se një e shteteve anëtare. Avjerina Bazaj në punën e institucionit suprem të auditimit bashkëpunim më i ngrushtë krijon hapësirë në shtetin Shqiptar, KLSH-së, me punën e së Departamenti Penal,Fakulteti i për përgjegjshmëri më të madhe. Polonia cilit në mënyrë të veçantë gjatë viteve të Drejtësisë,Universiteti i Tiranës luan një rol të rëndësishëm në këtë drejtim. (Botuar në EUROSAI Journal, nr.04, Prill fundit ka bërë që jo vetëm të parandalohet 2016) Bashkëpunimi auditues mes NIK dhe ECA por edhe të luftohet fenomeni i është duke i dhënë një qasje të re zhvillimit të Abstrakt korrupsionit. auditimeve të rregullshmërisë, financiare dhe Përktheu: Elisa Metaj Korrupsioni është përcaktuar si “Sëmundja Në fund do të japim disa rekomandime se si të performancës, shkëmbimin e përvojave e keqe” e kohëve moderne. Kjo vepër të zvogëlohet shkalla e korrupsionit në një dhe raportimin e rezultateve të auditimit të Specialiste, Drejtoria e Komunikimit, penale që së fundmi është shndëruar në shtet, me theks të veçantë në Shqipëri dhe të dyja parlamenteve kombëtare dhe Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë dukuri, ka një ndikim të dyfishtë e hapat që duhet të merren nga Qeveria dhe evropiane. shkatërrues mbi ekonominë, sigurinë dhe qytetaret në mënynë që të zvogëlohet dhe mundësisht të zhduket kjo dukuri. Bashkëpunimi i NIK dhe ECA-s në lidhje me Nga : Beata Blasiak-Nowak & zhvillimin e shoqërisë njerëzore. Duke parë rezultatet e auditimit të shpenzimeve të Marzena Rajczewska përvojat e hidhura në shtetet fqinje, Luftimi i korrupsionit, pavarësisht nëse buxhetit të BE-së në perspektivën financiare korrupsioni për Shqipërinë paraqet një sfidë paraqitet në formën e vet aktiv apo pasiv, Këshilltare në Departamentin e 2014-2020 me qëllim raportin vjetor të ECA-s, që nuk duket të jetë e lehtë. Do të shohim është jo i lehtë dhe duhet që të gjithë të Auditimit të Administratës Publike për vitin 2014 ka tejkaluar format e se çfarë në të vërtetë është korrupsioni dhe japin kontributin tonë në mënyrë që të të NIK-ut mëparshme të bashkëpunimit midis këtyre pasojat që shkakton në një shtet në zhvillim fitohet lufta. Prandaj duke pasur për bazë dy institucioneve. Detyra audituese kryhet së apo të pazhvilluar, çfarë hapash duhet të praktikat e shteteve që kanë luftuar bashku dhe ka karakteristikat e auditimit ndërmerren me qëllim instituimin e një korrupsionin me sukses edhe ne duhet të para-faktit, e cila në këtë rast shqyrton, nëse shteti ligjor. luftojmë në të njëjtën mënyrë nëse mënyra në të cilën rezultatet e planifikuara 80 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 81 AUDITIMI PUBLIK Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska Këshilltare në Departamentin e Auditimit të Administratës Publike të NIK-ut të përshtaten me kushtet e reja dhe në marrëveshjen e shoqërisë dhe në ndryshimet e mundshme/potenciale në programin e zgjedhur operativ ka të ngjarë të KORRUPSIONI SI FENOMEN DHE MASAT QË DUHET karrierë, të ulin papunësinë dhe të rrisin kontribuojë në arritjen e objektivave të produktivitetin e punës. strategjisë Evropa 2020. TË MERREN ME QËLLIM Konkluzionet Rëndësia e një qasje të tillë të auditimit pas- faktit është rritur në kuadër të delegacionit të LUFTIMIN E KËTIJ FENOMENI Aktivitetet e auditimit të NIK forcojnë pushtetit dhe të përgjegjësisë për zbatimin e mekanizmin e përmirësimit të menaxhimit burimeve buxhetore të BE-së me shtetet dhe auditimin e fondeve të BE-së në anëtare në kuadrin e "menaxhimit të administratën publike polake. Kontrollet e tij përbashkët", dhe rritjen e përgjegjësisë së rrisin llogaridhënien e administratës publike Korrupsioni është përcaktuar si “Sëmundja e keqe” e kohëve moderne. Kjo vepër shteteve anëtare për zbatimin e buxhetit të ndaj qytetarëve polakë, dhe atë të Komisionit BE-së. Duke u tërhequr më shumë vëmendje penale që së fundmi është shndëruar në dukuri, ka një ndikim të dyfishtë e Europian ndaj Parlamentit. për rezultatet e planifikuara para fillimit të shkatërrues mbi ekonominë, sigurinë dhe zhvillimin e shoqërisë njerëzore. ECA ka theksuar nevojën për rritjen e zbatimit të programeve operative, si dhe bashkëpunimit ndërmjet parlamenteve, kryerjen e më shumë auditimeve para - faktit, autoriteteve drejtuese dhe institucioneve të mund të kontribuojnë në mbledhjen më të auditimit të shteteve individuale anëtare të mirë të këtyre detyrimeve nga administratat Nga: Mirela Kapo (Kandidate doc.) & Msc. Me fokus të vecantë do të përqëndrohemi BE-së. Ai është i mendimit se një e shteteve anëtare. Avjerina Bazaj në punën e institucionit suprem të auditimit bashkëpunim më i ngrushtë krijon hapësirë në shtetin Shqiptar, KLSH-së, me punën e së Departamenti Penal,Fakulteti i për përgjegjshmëri më të madhe. Polonia cilit në mënyrë të veçantë gjatë viteve të Drejtësisë,Universiteti i Tiranës luan një rol të rëndësishëm në këtë drejtim. (Botuar në EUROSAI Journal, nr.04, Prill fundit ka bërë që jo vetëm të parandalohet 2016) Bashkëpunimi auditues mes NIK dhe ECA por edhe të luftohet fenomeni i është duke i dhënë një qasje të re zhvillimit të Abstrakt korrupsionit. auditimeve të rregullshmërisë, financiare dhe Përktheu: Elisa Metaj Korrupsioni është përcaktuar si “Sëmundja Në fund do të japim disa rekomandime se si të performancës, shkëmbimin e përvojave e keqe” e kohëve moderne. Kjo vepër të zvogëlohet shkalla e korrupsionit në një dhe raportimin e rezultateve të auditimit të Specialiste, Drejtoria e Komunikimit, penale që së fundmi është shndëruar në shtet, me theks të veçantë në Shqipëri dhe të dyja parlamenteve kombëtare dhe Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë dukuri, ka një ndikim të dyfishtë e hapat që duhet të merren nga Qeveria dhe evropiane. shkatërrues mbi ekonominë, sigurinë dhe qytetaret në mënynë që të zvogëlohet dhe mundësisht të zhduket kjo dukuri. Bashkëpunimi i NIK dhe ECA-s në lidhje me Nga : Beata Blasiak-Nowak & zhvillimin e shoqërisë njerëzore. Duke parë rezultatet e auditimit të shpenzimeve të Marzena Rajczewska përvojat e hidhura në shtetet fqinje, Luftimi i korrupsionit, pavarësisht nëse buxhetit të BE-së në perspektivën financiare korrupsioni për Shqipërinë paraqet një sfidë paraqitet në formën e vet aktiv apo pasiv, Këshilltare në Departamentin e 2014-2020 me qëllim raportin vjetor të ECA-s, që nuk duket të jetë e lehtë. Do të shohim është jo i lehtë dhe duhet që të gjithë të Auditimit të Administratës Publike për vitin 2014 ka tejkaluar format e se çfarë në të vërtetë është korrupsioni dhe japin kontributin tonë në mënyrë që të të NIK-ut mëparshme të bashkëpunimit midis këtyre pasojat që shkakton në një shtet në zhvillim fitohet lufta. Prandaj duke pasur për bazë dy institucioneve. Detyra audituese kryhet së apo të pazhvilluar, çfarë hapash duhet të praktikat e shteteve që kanë luftuar bashku dhe ka karakteristikat e auditimit ndërmerren me qëllim instituimin e një korrupsionin me sukses edhe ne duhet të para-faktit, e cila në këtë rast shqyrton, nëse shteti ligjor. luftojmë në të njëjtën mënyrë nëse mënyra në të cilën rezultatet e planifikuara 80 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 81 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

2 5 dëshirojmë që të ndërtojmë një shtet të marrë me delegim për qëllime private” . Në Kurse OECD , korrupsionin e definon me 2. Cilët janë shkaqet e korrupsionit? suksesshëm. Këtë ne duhet ta bëjmë në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë marrjen e mitos, apo dhënien e premtimit, Faktorët dhe shkaqet e përhapjes së mënyra të ndryshme, në mënyrë që të janë bërë përcaktime ligjore të plota në nga çdo përfitues me qëllim përfitimi në korrupsionit janë nga më të ndryshmet, ata zvogëlojmë sa më shumë problemet dhe nenet 244, 245, 259, 260,3 në përputhje me mënyrë të paligjshme. Ekzistojnë edhe janë institucionale dhe shoqërore. Disa prej pakënaqësitë që shkakton kjo sëmundje, që Konventat Ndërkombëtare. shumë Organizata të tjera, që korrupsionin 6 tyre janë : është në interes të popullit dhe të ndërtimit thjesht e definojnë si keqpërdorim të Korrupsioni është i njohur që nga kohët më të një shteti ligjor dhe demokratik. detyrës si në sektorin publik apo privat. Burokracia tradicionale dhe mos të lashta. Ai është fenomen i përhapur në të funksionimi si duhet i ligjit dhe i sistemit Fjalët kyce: Korrupsioni, aktiv, pasiv, gjitha pjesët e botës dhe është mendim i Shqipëria një vend i dalë nga tranzicioni ka gjyqësor, përgjegjshmëria e ulët institucio- demokracia, shtet ligjor, veper penal, gabuar i atyre që mendojnë se korrupsioni mjaft problem me korrupsionin. Ky i fundit nale dhe mungesa e transparencës, të sanksion etj. është produkt i vetëm disa sistemeve. Fjala shfaqet më së shumti në drejtësi dhe ardhurat e ulta dhe gjendja e rëndë korrupsion është një term i paqartë. Edhe Administratë Publike, gjithashtu i pranishëm Hyrje ekonomiko e sociale, papunësia në masë të në literaturën profesionale përmban edhe në të gjitha fushat e tjera të jetës madhe. Tranzicioni dhe privatizimi i pronës 1. Kuptimi i korrupsionit kuptime të ndryshme dhe të pa definuara. shoqërore. Sipas analistëve të ndryshëm në shtetrore bëjnë që korrupsioni të lulëzoi në Ky definicion është aq i shumëllojshëm, aq Shqipëri korrupsioni është një nga shkaqet Fjala korrupsion ka prejardhje latine dhe përmasa të mëdha. Këto përbëjnë një sa janë edhe organizatat ndërkombëtare kryesore të varfërisë që mbretëron sot në kuptim të gjerë, por në thelb do të thotë ambient të përshtatshëm për korrupsionin, i 1 qeveritare e joqeveritare. vendin tonë. Edhe pse kemi shenja të prishje, ndyrje, fëlliqje,... . Korrupsioni është cili zëvëndëson ligjin dhe me para mund të luftimit të korrupsionit mund të themi që aq i vjetër, sa edhe historia e njerëzimit. Një Në vija të përgjithshme, të gjitha burimet e kryhet çdo gjë. korrupsioni në Shqipëri është në shkallë përkufizim i këtij koncepti nuk është përkufizojnë korrupsionin si “shpërdorim të krahasimisht të lartë dhe ndodhemi përpara Korrupsioni në vetvete është një fenomen kurdoherë i lehtë për shkak të larmisë së pushtetit publik për përfitime personale, siç një vështirësie shumë të lartë të luftimit të abstrakt, por kur integrohet me personin madhe të formave të shfaqjes së tij. Me është mitmarrja, nga nëpunësit publikë, tij. nëpërmjet të cilit ai kryhet bëhet fenomen gjithë atë, në të gjitha rastet janë prezent marrëveshjet e fshehta në prokurorimet real. Në çdo shoqëri, pothuajse çdo njeri disa elementë të përbashkët si: dhunimi i publike ose përvetësimi i fondeve publike.” Korrupsioni paraqitet në të gjitha shtetet, sprovohet më këtë dukuri negative. Në këtë ligjit, i rregullit apo i normave etike, Me një fjalë mund të themi se çdo kush që i por me një shkallë më të gjerë preken luftë, shumë njerëz preken nga korrupsioni dëmtimi i interesave publike, etj. shërben vetes, në mënyrë jo morale dhe jo shtetet të dala nga lufta, shtetet ish- dhe gradualisht kjo dukuri pranohet si diçka Korrupsioni realizohet aty ku interesat etike, është korruptor. socialiste, shtetet të dala nga diktatura të normale pa të cilën nuk mund të kryhet publike priten me interesat e individëve, 4 gjata, por në përgjithësi janë të prekura ato P.sh. GRECO (grup shtetesh të BE-së asgjë. gjithmonë në favor të këtyre të fundit. shtete të cilat kanë shkallë të ulët të (kundër korrupsionit) të formuara më 1maj “Korrupsion” do të thotë keqpërdorim i demokracisë apo nuk kanë demokraci fare. Disa indikatorë të rritjes së korrupsioni janë 1999), korrupsionin e definon me marrjen e autoritetit zyrtar për përfitime personale, Korrupsioni nga përvoja e mëparshme është të njohur. Në vijim do të veçojmë mitos në mënyrë direkte apo indirekte nga vendosja e një çmimi të paligjshëm për një parë të jetë fatal për shtetet në zhvillim dhe ndërhyrjen shtetërore në sferën e personi që i është besuar një funksion shërbim ose përdorimi i pushtetit zyrtar për të pazhvilluara. Që në këto shtete ekonomisë, nëpërmjet ligjeve dhe publik apo privat, me qëllim përfitimi për të promovuar qëllime të paligjshme. korrupsioni është i pranishëm në formën urdhëresave të ndryshme, sistemi fiskal, vete apo edhe për persona tjerë. “Korrupsioni është shpërdorimi i pushtetit të më të brishtë të tij. Korrupsionin e hasim vendimet shtetërore për shpenzimet pothuajse në të gjitha ndërmarrjet publike. publike ku hynë edhe sigurimi i prodhimeve 2 ITAP-i kursi “Etika dhe Korrupsioni”, date Psh. në shëndetësi, gjyqësor, dogana, 08- 09 Dhjetor 2003. 3 politikë etj. 6 Shih Kodi Penal i Republikës së Referuar analizës së bërë nga PHd Naim 1 Fjalori Latinisht-Shqip. Sabri Saliu, Tetove Shqipërisë, Tiranë 2010. Mecalla “korrupsioni dhe pastrami i “Çabej” 2003, fq 86 4 Shih, për më tepër GRECO 5 Shih, për më tepër OECD parave”. 82 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 83 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

me çmime që janë më të ulëta se në treg, kryesisht nga shpërndarja optimale e vjedhja, në të gjitha format e saj, duke u vazhdueshme. Natyrisht që kjo luftë nuk financimi i partive politike etj.Por ndër burimeve, ndryshimi i destinacionit të pasuar nga vepra të tjera midis të cilave mund të jetë spontane dhe sporadike por indikatorët që më së shumti ndikojnë në fondeve nëpërmjet aktiviteteve të edhe veprat korruptive. Nga ana subjektive kërkon hartimin e një strategjie dhe ngritjen rritjen e korrupsionit janë: korruptuara të menaxherëve dhe zyrtarëve motivi i kryerjes së veprës penale të e strukturave të specializuara anti- përfaqëson një çrregullim të shpërndarjes vjedhjes është përfitimi ekonomik. Duke korrupsion. · Burokracia tradicionale, dhe rrjedhimisht redukton burimet e qenë se me rritjen e shkallës së korrupsionit Eksperienca tregon se strategji të tilla kanë · Të ardhurat e ulta, disponueshme për rritje ekonomike. E dyta, ulet niveli i të ardhurave për pjesën më të më shumë mundësi për të qenë të korrupsioni frikëson investitorët dhe madhe të popullsisë, do të kemi një rritje të · Mosfunksionimi i sistemit gjyqësor, suksesshme nëse ato përmbajnë tre dekurajon investimet e huaja direkt duke predispozicionit për kryerjen e vjedhjes si elementë, të cilët janë të lidhur ngushtë me · Kontrolli i pamjaftueshëm institucional, zvogëluar kështu përdorimin e një burimi një alternativë për të siguruar të ardhura njëri tjetrin: · Rregullat ligjore jo transparente, kapitali jetësor. për jetesë.  Zbatimi i legjislacionit · Si dhe vet shembulli i udhëheqësve. b) Pasojat sociale c) Pasojat politike  Parandalimi Viteve të fundit janë paraqitur edhe disa Pasojat sociale të korrupsionit janë të Pasoja kryesore politike e korrupsionit është indikatorë që kanë ndikuar me të madhe në shumta, por ato më të rëndësishmet dhe që ulja e besimit të qytetarëve ndaj qeverisjes  Ndërgjegjësimi dhe pjesëmarrja e publikut rritjen e korrupsionit si p.sh: kanë lidhje të drejtpërdrejtë me pasojat në përgjithësi dhe qeverisë në veçanti, si në përpjekjet anti-korrupsion ekonomike të korrupsionit janë: e para, ulja përgjegjësja kryesore për nivelin e - Rritja e intervenimit të shtetit në ekonomi, Me gjithë rëndësinë që kanë të tre këto e nivelit të jetesës për pjesën më të madhe korrupsionit. Por nga ana tjetër ulja e elementë në këtë punim do të trajtojë - Rritja e tregtisë ndërkombëtare, të popullsisë, pasi duke ndryshuar besimit ndaj qeverisjes dhe qeverisë vetëm të parin, pra zbatimin e legjislacionit destinacionin e fondeve, krijohet një shoqërohet me pasoja të rënda për - Si dhe ndryshimet e sistemeve qeverisëse, si mjeti më efektiv në luftën kundër hendek midis dy grupeve atyre që përfitojnë shoqërinë që lidhen me forcimin dhe sidomos kalimi i sistemeve post socialiste korrupsionit. nga korrupsioni (që janë një numër i vogël respektimin e shtetit të së drejtës dhe në ato demokratike. Me ndryshimet demokratike të pas viteve krahasuar me numrin e përgjithshëm të shtetit social, respektimin e të drejtave dhe ’90 dhe rrjedhave të mëpasshme politiko- 3. Pasojat e korrupsionit në Shoqërinë popullsisë) dhe pjesës tjetër të popullsisë lirive themelore etj. Si shembullin më të ekonomike, ishte i nevojshëm hartimi i një Shqiptare (taksapaguesve apo atyre që përfitojnë mirë mund të sjellim korrupsionin në kuadri legjislativ të ri që do t’i përshtatej subvencione nga shteti) të ardhurat e të sistemin e drejtësisë, i cili ul ndjeshëm Duke qenë një fenomen negativ për çdo rrethanave të reja politike dhe ekonomike. cilëve ulen me rritjen e nivelit të besimin e qytetarëve ndaj organeve të shoqëri, korrupsioni shoqërohet edhe me Po ashtu aspirata për aderimin në korrupsionit duke ulur në këtë mënyrë drejtësisë, gjë e cila është mjaft e dëmshme pasoja negative në segmente të caktuara të Bashkimin Evropian kërkon, ndër të tjera, nivelin e tyre të jetesës (në Shqipëri një për demokracinë e një vendi, pasi lidhet shoqërisë. Themi veprat korruptive pasi, reforma në fushën legjislative, siç është pjesë e mirë e tyre jetojnë nën ose në drejtpërdrejtë me respektimin e të drejtave këtu nuk përfshihen vetëm korrupsioni aktiv përafrimi i legjislacionit të brendshëm me nivelin e varfërisë); e dyta, rritja e të njeriut dhe shtetit të së drejtës. Këto të dhe pasiv por edhe vepra të tjera penale si atë të BE-së (acquis communitaire). Për të kriminalitetit, jo vetëm sepse korrupsioni në fundit mund të shihen si pasoja indirekte shpërdorimi i detyrës etj.Pasojat e triumfuar në përpjekjet e tyre për vetvete, përbën një vepër penale, por edhe politike të korrupsionit. korrupsionit mund t’i ndajmë në pasoja anëtarësimin në BE, shtetet kandidate sepse ndikon, indirekt, në rritjen e veprave ekonomike, sociale dhe politike. Duke e cilësuar korrupsionin si një pengesë (midisi tyre edhe vendi ynë) duhet jo vetëm të tjera penale si vjedhja. Këtë mund ta për stabilitetin ekonomik, shtetin e së të përshtatin acquis communitaire, por a) Pasojat ekonomike konstatojmë fare lehtë po të kemi parasysh drejtës dhe zhvillimin ekonomik dhe atë edhe ta zbatojnë atë. Kjo u kërkon që të të dhënat statistikore në lidhje me Përvoja ka treguar se korrupsioni ka dy social në Shqipëri, përpjekjet për ta luftuar investojnë shumë për një administratë kriminalitetin në Shqipëri. Kështu numrin pasoja kryesore mbi zhvillimin ekonomik. E atë nuk kanë munguar dhe kanë qenë të profesionale, për krijimin e institucioneve para, meqenëse suksesi ekonomik varet më të madh të veprave penale e përbën 84 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 85 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

dhe procedurave që do të mbështesin zbatimin e legjislacionit. Këtu mund të futen mënyrë direkte dëmton shtetin dhe indirekt shkatërruar edhe sektorin privat, nëpërmjet zbatimin praktik të legjislacionit ekzistues kryesisht organe që kanë në kompetencë shtresën e mesme dhe të ulët të shoqërisë. pengimit të investitorëve të huaja. E gjithë dhe të afta për ta përshtatur me kontrollin e jashtëm mbi veprimtarinë kjo ka si pasojë, mbetjen mbrapa të Varësisht nga shkalla e demokracisë dhe legjislacionin e së ardhmes së administrative si Kontrolli i Lartë i Shtetit, teknologjisë vendore si dhe të zhvillimit të ngritja ekonomike ndryshon edhe prania e parashikueshme. Avokati i Popullit, Inspektorati i Lartë i prodhimtarisë në përgjithësi, që është një korrupsionit. Ekzistojnë shumë shtete në Deklarimit të Pasurive etj. nga faktorët vendimtarë të ecjes para të Por në përpjekjet e tyre për zbatimin e botë me shkallë të lartë të demokracisë vendeve të pazhvilluara. Kur korrupsioni i legjislacionit, mund të krijohet një hendek Rolin më të madh në këtë drejtim e kanë d.m.th me një ekonomi të zhvilluar, ku fut rrënjët aq thellë sa të pengojë të drejtat zbatimi, i cili është deficiti ndërmjet një sërë vetë qytetarët duke zbatuar vullnetarisht shkalla e korrupsionit është në nivelin më të e investitorëve, ekonomistët e ndryshëm normash ligjore dhe kapacitetit për ti vënë ligjin. Arritja e synimeve të politikave të ulët të mundshëm. Kurse shtetet që janë në 8 theksojnë se atëherë shtetit i është në jetë dhe për t’i zbatuar ato sipas ndjekura nga administrata publike varet në tranzicion d.m.th që janë të pazhvilluara shkëputur një nga obligimet parësore për standardeve demokratike. Siç edhe e kemi një masë të madhe nga përshtatja dhe në zhvillim e sipër, është shprehur në funksionimin ligjor të tij si shtet. Në veçanti theksuar, një hendek zbatimi do të vullnetare e qytetarëve dhe ndërmarrjeve formën më të brishtë të tij dhe ka shkaktuar duhet të theksojmë se nuk është ekonomia i favorizojë korrupsionin. Prandaj është e me legjislacionin. Një shembull është dhe vazhdon të shkaktojë shumë probleme vetmi sektor që pëson nga korrupsioni. nevojshme jo vetëm krijimi i institucioneve mbledhja e taksave mbi të ardhurat kur në implementimin e demokracisë. Korrupsioni godet rëndë zhvillimet e dhe procedurave që do të sigurojnë taksapaguesit individualë marrin përsipër Korrupsioni si fenomen, pa dyshim që është shoqërisë demokratike të shtetit, nëpërmjet zbatimin praktikë të legjislacionit por edhe llogaritjen dhe transferimin e shumave të shumë i dëmshëm për shoqërinë. Kjo vjen pengimit të ekonomisë së tregut. Të ushtrimi i një kontrolli mbi masën e zbatimit detyruara. Në këtë kontekst, efekti kryesorë nga fakti se individë apo grupe të ndryshme, veçojmë vetëm disa nga pasojat që e të legjislacionit. Një rol të madh në këtë që kërkohet të arrihet, është të shmanget interesat personale i vënë mbi interesat e përfshijnë shoqërinë si pasojë e rritjes së drejtim luajnë organet e drejtësisë dhe moszbatimi dhe të përforcohet vullneti për përgjithshme, që është në kundërshtim të korrupsionit, dhe mos pengimit të tij. organet e auditit. ta zbatuar tek pjesa më e madhe e atyre që plot me ligjin. Një numër i madh nuk zbatojnë ligjin si mjeti më i mirë për të Korrupsioni ndikon në: Organet e drejtësisë, në mënyrë të vecantë ekonomistësh kanë qartësuar se shoqëria luftuar korrupsionin. prokuroria ka kompetenca të plota për përjeton pasoja katastrofale nga  Humbjen e besimit për ekzistimin e hetimin dhe ndjekjen penale të veprave që Sot në botë të gjitha shtetet janë apo korrupsioni, nga se vjen pengesa kryesore drejtësisë ligjore, lidhen me korrupsionin. Lufta ndaj pretendojnë të jenë shtete demokratike7, e për zhvillimin e një vendi. Shumë  Humbjen e besimit publik ndaj shtetit, korrupsionit varet në një masë të madhe cila si formë e qeverisjes ka edhe anën e saj institucione ndërkombëtare siç janë duke rrezikuar stabilitetin politik, nga efektiviteti në hetimin dhe ndjekjen e negative, përpos të mirave dhe mundësive institucionet e Bankës Botërore dhe ato të veprave penale korruptive nga organet e të reja për shoqëri sjell edhe probleme të BE-së, kanë vërtetuar se korrupsioni i  Zgjerimin e mentalitetit korruptues, në të ndjekjes penale. Po ashtu edhe gjykata kanë ndryshme në shoqëri. Njëri ndër problemet zvogëlon të ardhurat shtetërore, duke i gjithë sektorët, edhe tek qytetarët, pasi që një rol të rëndësishëm në këtë drejtim, pasi që sjell demokracia është korrupsioni, që rritur shpenzimet publike, e kjo ndikon në qytetari arsyetohet se, përderisa gjykimi me drejtësi dhe paanshmëri i zakonisht si dukuri është i shprehur në të bilancin defiëitar të pagesave, duke penguar korruptojnë udhëheqësit publik pse të mos çështjeve penale që paraqiten para tyre do gjitha shtetet e botës. Korrupsioni si edhe baraspeshimin e tyre. Korrupsioni e korruptoj edhe ai. të rrisë besimin e qytetarëve mbi punën e dukuri bën që të pasurohen udhëheqësit, të pamundëson, shpeshherë edhe e paralizon  Drejtpërsëdrejti ndikon në rritjen e tyre, çka do të sjellë edhe rritjen e pasurit, ata që korruptohen kurse në plotësisht veprimtarinë tregtare, duke e mosbesimit në sistemin demokratik, denoncimeve të veprave korruptive nga ana  Bënë rritjen e dallimeve mes të pasurve e tyre. 7 8 Demokracia është sundimi i popullit për Si Shqipëria, Maqedonia, Serbia dhe dhe të varfërve, Organet e auditit, janë një hallkë shumë e popullin dhe manifestohet në menyrë të Mali i Zi, Shqipëria dhe shumë shtete tjera rëndësishme e sistemit të kontrollit mbi drejtëpërdrejt dhe përmes përfaqësuesëve anë e kënd botës që janë në ndërtim të një  Dukshëm zvogëlon investimet e huaja etj. që sot kjo e funditështë më e aplikueshme. shteti. 86 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 87 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

Shkalla e korrupsionit ndër shtete Formulimi i politikave kundër korrupsionit, KLSH10 me një angazhim të vazhdueshëm që kanë sjellë shpenzimin e tyre pa kriter vlerësohet nëpërmjet të dhënave të për shtetet në tranzicion është i rëndësisë konstruktiv në luftën kundër korrupsionit, e dhe efiçiencë, ose drejtpërdrejta apo edhe të tërthorta. Të më të veçantë. Në radhë të parë duhet konsideron të domosdoshëm hartimin e një edhe më keq, shkuarjen dëm të një pjese të dhëna më të besueshme për korrupsion vendosur udhëheqje e besueshme nga ligji që të trajtojë në mënyrë të plotë rastet tyre, nga keq menaxhimi financiar. janë të dhënat nga statistikat e ndryshme populli, si dhe të rritet bashkëpunimi e përgjegjësive materiale të të punësuarve Institucioni më i lartë i auditimit publik policore. Këto të dhëna janë të bazuara në reciprok i dy palëve. Përpjekja e kthimit të në sektorin publik, me qëllim parandalimin është përpjekur të përcaktojë përgjegjësitë ankesat dhe dënimet zyrtare për besimit nga ana e qeveritarëve duhet të jetë e dukurive që nxisin dëmtimin e fondeve materiale të nëpunësve publikë që kanë korrupsion. Gjithsesi të dhënat faktike maksimale. Besimi i krijuar në masë do të dhe aseteve publike. Në kushtet e kontribuar në këto keqpërdorime të vazhdojnë të jenë të vështira për tu mundësonte edhe reforma të reja, vlera e përgjegjësisë së ulët financiare të zyrtarëve fondeve publike, duke propozuar masa në mbledhur për mungesë besimi të të cilave do të rritej vetëm me rezultate publikë, ky institucion i ka rekomanduar formën e sanksioneve, kundrejt qytetarëve te sistemi i drejtësisë. Pra objektive. Kjo do të ndikonte në uljen e Kuvendit në vijimësi për dy vitet e fundit parregullsive financiare të shkaktuara prej korrupsioni është sfidë e pavarësisë dhe papunësisë, dhe të varfërisë. Sado që radhazi hartimin e ligjit “Për përgjegjësinë tyre dhe të konstatuara. profesionalizmit të gjyqësorit, por edhe e korrupsioni si fenomen i ka indikatorët e materiale”, në të cilin të trajtohet Qeverisë, Parlamentit si dhe institucioneve përbashkët, sidomos në vendet përgjegjësia financiare e punonjësve të Vlerësimi dhe matja e dëmit dhe adresimi i tjera të administratës publike duke mos postkomuniste apo vendet në tranzicion, njësive publike (zyrtarët e lartë dhe përgjegjësisë materiale kërkon procedura lënë anash as median dhe shoqërinë civile. korrupsioni dallon nga shteti në shtet, ashtu punonjësit e të gjithë niveleve) për dëmet më konkrete, të detajuara. Përgjegjësia e Për këtë arsye për të arritur rezultatin e siç dallon edhe gjuha, tradita dhe zakonet e ekonomike të shkaktuara qëllimisht apo nga përbashkët shfaqet edhe në formën e plotë për ekzistimin e korrupsionit brenda shtetit. neglizhenca, gjatë ose në lidhje me procesin përgjegjësisë për vendimmarrjen publike. shtetit, zhvillohen metoda të ndryshme e ekzekutimit të detyrave zyrtare. Një vendimmarrje e gabuar, rrjedhojë e një 4. Kontrolli i Lartë i Shtetit si Institucioni hulumtimi siç është edhe ajo e anketimit të organi kolegjial (bord drejtues, këshill më i lartë i auditimit publik në vend Krahas sa më sipër me praktika shkresore të qytetarëve përmes pyetësorëve zyrtar 11 mbikëqyrës, komitet, etj), mund të veçanta , ky rekomandim i është adresuar shtetëror. Sot treguesi më i saktë i rritjes së Misioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit është: shkaktojë dëme të konsiderueshme në Kryetarit të Komisionit të Ekonomisë dhe korrupsionit në botë është Organizata menaxhimin e fondeve publike. Praktika na Informimi i publikut dhe i Kuvendit të Financave, Kryetarit të Kuvendit, Joqeveritare Ndërkombëtare IKP (Indeksi i ka mësuar në shumë raste kur Shqipërisë në lidhje me përdorimin e Kryeministrit, Zëvendës Kryetarit të Perceptimit të Korrupsionit). 9 Përmban vendimmarrjet kolegjiale, kanë shkaktuar burimeve me ekonomicitet, efektivitet dhe Kuvendit, Kryetarit të Grupit Parlamentar të sondazhe nga burime të besueshme duke dëme të konsiderueshme në fondet efiçiencë nga pushteti qendror e lokal dhe Partisë Demokratike, Kryetarit të Grupit përdor struktura të ndryshme statistikor që shtetërore, por nuk kemi një rast të vetëm, nga njësi të tjera publike, si dhe nxitja e Parlamentar të Partisë Socialiste, Kryetarit bazohen në të dhënat të cilat merren nga të kur shumat e humbura të jenë rikuperuar, si përgjegjeshmërisë në të gjithë sektorin të Komisionit për Çështjet Ligjore, anketuarit, me të dhëna për punëdhënësit, rrjedhojë e zhdëmtimit nga personat që publik, në përputhje me praktikat më të Administratën Publike dhe të Drejtat e pastaj, nga analistë të ndryshëm si dhe kanë përgjegjësi materiale. Duhet theksuar mira të BE dhe me standardet Njeriut në Kuvend dhe Ministrit të publiku i gjerë. Para se të bëhen publike të se rol në vendimmarrjet kolegjiale nuk kanë ndërkombëtare të INTOSAI, duke kontribuar Financave. vetëm anëtarët e forumit përkatës (bord, dhënat për korrupsion, mblidhen të dhëna për qeverisjen e mirë, nëpërmjet luftës Nga auditimet e kryera, KLSH ka konstatuar këshill, etj.) por mbi të gjitha Drejtuesit e të tjera shtesë nga institucione të pavarura kundër korrupsionit. shtetërore për tre vite me radhë. mjaft probleme dhe shkelje të dispozitave Lartë të Institucioneve si edhe punonjësit ligjore në fonde të konsiderueshme publike, që përgatisin vendimmarrjet, duke marrë pjesë në procesin e vendim-marrjes. Ata

9 nuk mund të lihen jashtë përgjegjësisë Shih për më tepër Organizata joqeveritare ndërkombëtare IKP (Indeksi i 10 Raporti vjetor i K.L.Sh-së për vitin 2015. materiale solidare. Përgjegjësia materiale Perceptimit të Korrupsionit.) 11 (Nr 659 Prot, datë 06.07.2015) publike mund të jetë e plotë dhe e 88 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 89 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

pjesshme. Pavarësisht përgjegjësisë së plotë Për sa më sipër nga ana e KLSh është  1 Avokat i Përgjithshëm i Shtetit, periudhën 2012-2015 rezulton se ato janë të punëmarrësit (një nëpunës shtetëror), rekomanduar: Ngritja e një grupi pune12 me rritur me 3.2 herë.,837,736  1 Sekretar i Përgjithshëm Ministrie, shuma e shpërblimit të dëmit ndaj fondit specialist dhe përfaqësues të legjislativit, që 6. Kontributi i KLSH-së për forcimin e ose asetit përgjegjësia materiale mund të do të vlerësojë dhe punojë për hartimin e  38 Drejtor Drejtorie, kulturës së ndëshkueshmërisë të atyre që jetë e drejtpërdrejtë ose indirekte. Kështu, Ligjit “Mbi përgjegjësinë materiale” në të  13 Kryetar Bashkie, janë në poste të larta dhe shkelin ligjin si për dëmet e shkaktuara nga punëmarrësi, i cilën të trajtohet përgjegjësia financiare e dhe në luftën kundër korrupsionit cili ka përgjegjësi direkte, menaxherët e punonjësve të njësive publike (zyrtarët e  2 Kryetar Komunash. Lufta kundër korrupsionit, në të cilën KLSH niveleve më të larta (shefi i sektorit, i lartë dhe punonjësit e të gjithë niveleve) për Trendi i kallëzimeve penale sipas niveleve të dhe institucionet e tjera shtetërore duhet të drejtorisë e deri tek titullari i institucionit) dëmet ekonomike të shkaktuara qëllimisht drejtimit për vitet 2014-2015 rezulton: mund të kenë përgjegjësi indirekte, për apo nga neglizhenca, gjatë ose në lidhje me angazhohen, si dhe pritshmëritë e opinionit shkak se nuk i kanë ushtruar si duhet procesin e ekzekutimit të detyrave zyrtare. Ndërkohë që referuar kallëzimeve penale të të gjerë publik në lidhje me punën tonë në funksionet e mbikëqyrjes dhe kontrollit ndaj kryera përgjatë vitit 2014 KLSH ka dërguar këtë drejtim, parashtrojnë kërkesën e 5. Kallëzime penale të bëra ng ana e KLSH- vartësit-përgjegjës i drejtpërdrejtë i pranë organit të Prokurorisë 41 kallëzime kryerjes së kësaj lufte në vazhdimësi, pa së. shkaktimit të dëmit. Përgjegjësia indirekte e penale për 149 persona. kompromis dhe ndaj çdo institucioni apo 14 niveleve më të larta të menaxhimit shfaqet Në auditimet e realizuara përgjatë vitit Referuar të dhënave statistikore të ofruara nëpunësi . 2015, janë konstatuar një sërë shkeljesh të edhe në rastet kur dëmi nuk është vetëm nga ana e KLSH-së, ka një rritje të Kjo kërkesë e domosdoshme për arritjen e qëllimshme të dispozitave ligjore e monetar por lidhet me ndryshimin e kallëzimeve si në auditimet e institucioneve një standardi të pranueshëm nënligjore në fuqi nga ana e një numri të destinacionit të burimeve publike, shkeljen të nivelit qendror dhe në atë vendor. Rritja mirëqeverisjeje, imponon nevojën e të konsiderueshëm nëpunësish dhe ish- e disiplinës financiare dhe buxhetore etj. është si në numër rastesh dhe në numër pasurit të një vullneti të fortë dhe konstant nëpunësish të administratës shtetërore të Objekt i këtij ligji duhet të jetë caktimi i personash të kallëzuar. institucional në mos tolerimin e asnjë rasti të gjitha niveleve me pasojë jo vetëm shpërblimit të dëmit, sipas pjesëmarrjes korrupsioni pavarësisht nivelit ku ai shfaqet shkaktimin e dëmeve ekonomiko-financiare Për vitin 2015 dëmi ekonomik që i është dhe rolit të nëpunësit publik në shkaktimin apo shkallës së shtrirjes së tij. ndaj buxhetit të shtetit por edhe dëmtimin shkaktuar buxhetit si pasojë e shkeljeve të e dëmeve. Ligji duhet gjithashtu të sigurojë e interesave të tjera ligjshme të shtetit trajtuara në këto kallëzime penale arrin në Këtë vullnet dhe kontribut institucional, në një proces të qartë e transparent të Shqiptar, për të cilat KLSH ka depozituar 85,837,736 mijë lekë nga 5,069,494 mijë forcimin e kulturës së ndëshkueshmërisë, shpërblimit të dëmit ndaj interesave pranë organit të Prokurorisë kallëzimet lekë që ka qenë për vitin 2014 dhe sidomos ndaj zyrtarëve të lartë të publike, duke vendosur edhe një balancë penale. 1,166,061 lekë të vitit 2013. administratës shtetërore, shkelës flagrant të mes mundësive reale të punonjësit Ajo që vlen të përmendet, për vitin 2015 ligjit dhe mosbesues ndaj ekzistencës së zhdëmtues dhe duke ruajtur minimumin Në total numri i kallëzimeve për vitin 2015 është rritja e cilësisë së përgatitjes së dosjes forcës ndëshkuese të shtetit, Kontrolli i jetik. Ai duhet të sanksionojë përgjegjësinë ka qenë 51 kallëzime penale për 159 për kallëzim penal fakt që ka shkurtuar Lartë i Shtetit e ka treguar në mënyrë materiale të titullarëve të subjekteve persona, nga edhe kohën e përgatitjes së kallëzimeve. konstante gjatë këtyre tre viteve të fundit publike për vendimmarrjet e gabuara në të cilët: Duke bërë krahasimin e kallëzimeve penale ku në numrin e konsiderueshëm të dëm të interesave publike. Ligji duhet të 13 të realizuara për periudhën 2008-2011, me rekomandimeve tona për dhënien e masave përcaktojë po ashtu edhe kriteret se kur  1 Ministër , kallëzimet penale të realizuara në disiplinore, largimit nga detyra si dhe bërjes përgjegjësia materiale shndërrohet në së kallëzimeve penale janë përfshirë përgjegjësi penale. 12 Raporti vjetor K.L.SH, fq.22, pika 6. 13 Aktualisht në Gjykatën e Shkallës së Parë Tiranë po zhvillohet procesi penal ka pasur si qëllim evidentimin e shkeljeve 14 Aktiviteti i K.L.SH-së, faqja web ndaj një ish Ministri, falë punës së të kryera gjatë kohës që ka ushtruar http://ëëë.klsh.org.al/ëeb/pub/raporti_i_perfo suksesshme të bërë nga ana e KLSh-së, që funksionin public ky shtetas. rmances_se_klsh_2015_2727_1.pdf 90 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 91 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

nëpunës të nivelit të lartë drejtues të Për periudhën Janar – Dhjetor 2015, KLSH rënda në ushtrimin e detyrës së tyre objektivat e paravendosura në planin administratës shtetërore. ka depozituar pranë organit të Prokurorisë funksionale duke depozituar pranë organit strategjik 2013-2017 (të ripunuar) dhe me 51 kallëzime penale për 159 persona, të Prokurorisë kallëzime penale konkrete; 2) planin vjetor të vitit 2015. Nisur nga shkalla e zbatueshmërisë së nëpunës dhe ish-nëpunës të administratës Përpjekja aktuale dhe tendenca e Urdhrit të Kryeministrit , nr. 70, datë 7. Mënyrat për të luftuar korrupsionin. shtetërore të të gjitha niveleve, përfshirë qëllimshme e forcave të ndryshme politike 18.04.2006 “Për masat në zbatim të këtu edhe Ministrin aktual të Energjisë dhe për të etiketuar disa prej auditimeve të Ashtu siç është problematike definimi i rekomandimeve të Kontrollit të Lartë të Industrisë dhe Avokatin e Shtetit. KLSH si auditime politike. korrupsionit ashtu është edhe formulimi i Shtetit, Auditit të Brendshëm dhe politikave në secilin shtet për ta luftuar atë. Departamentit të Kontrollit të Brendshëm Referuar akuzave penale të ngritura nga Për sa më sipër dhe duke përmbledhur, Për këtë arsye, specialist profesionist të BE- Administrativ dhe Antikorrupsionit në KLSH në këto kallëzime, shumica e tyre i duhet thënë se institucioni suprem i së kanë formuluar edhe kritere të veçanta Këshillin e Ministrave, në institucionet në përkasin veprave penale të “Shpërdorimit të auditimit në Republikën e Shqipërisë ka për luftimin e korrupsionit që duhet varësi të Kryeministrit ose të Ministrave” detyrës” parashikuar nga neni 248 i Kodit kontribuar në mënyrë efikase me qëllim përmbushur nga të gjitha vendet që dhe e rezultateve që ai ka mundur të Penal (57% të kallëzimeve penale) dhe zbulimin e dëmit eknomik në vite. dëshirojnë të aderojnë në këtë bashkësi. Në prodhojë deri më sot në praktikë, kërkohet “Shkeljes së barazisë së pjesëmarrësve në Konkretisht duke iu referuar të dhënave rend të parë është sigurimi i gjyqësisë së që për vetë kushtet aktuale të administratës tendera apo ankande publike”, parashikuar statistikore shihet se dëmi ekonomik i pavarur, në zbulimin dhe dënimin e shtetërore si dhe nivelit të korrupsionit të nga nenin 258 i Kodit Penal (43% të zbuluar në vitin 2008 është 4 miliard lekë, korrupsionit, që nuk duhet të mbetet i pa perceptuar dhe konstatuar gjerësisht, ky kallëzimeve penale). për vitin 2009 është 7.3 miliard lekë, sanksionuar. Është me rëndësi të urdhër nga qeveria e tanishme të pranohet ndërkohë që gjatë vitit 2012 e në vazhdim Në shkeljet e konstatuara nga KLSH gjatë përkujtojmë rastin kur BE-ja më 2008 ka ose të përmirësohet e ripërtërihet në shënohet një trend në rritje për sa i përket auditimeve, të cilat i përcillen më pas pezulluar fondin e konsiderueshëm të kuadër ridimensionimit dhe rikonceptimit të zbulimit të dëmit ekonomik. Konkretisht organit të Prokurorisë, në formën e parashikuar për Bullgarinë pikërisht për luftës ndërinstitucionale kundër shifrat flasin qartë së në vitin 2012 kallëzimeve penale, KLSH evidenton dhe shkak të mungesës së progresit në reformat korrupsionit. zbulueshmëria shënon 13.5 miliard lekë, në argumenton kryesisht ekzistencën e antikorrupsion dhe në drejtësi, që vitin 2013 -15 miliard lekë, viti 2015-125.8 Përsa i përket luftës kundër korrupsionit, elementëve të veprave penale të argumenton këmbënguljen e Komisioni miliard lekë.15 KLSH i është përmbajtur me rigorozitet “Shpërdorimit të detyrës”, “Shkeljes së Evropian, për domosdoshmërinë e detyrimeve dhe angazhimeve të tij barazisë së pjesëmarrësve në tendera apo Këto shifra janë tregues i qartë se KLSH, si reformave. Edhe organizatat ndërkombë- institucionale si institucioni më i lartë dhe i ankande publike”, “Falsifikimit”, etj. institucion suprem i auditimit ka kontributin tare luajnë rol të veçantë në luftë kundër pavarur i auditimit të jashtëm në e vetë, efikas dhe të çmuar në luftën kundër korrupsionit. Në rend të parë synohet krijimi Në angazhimin e KLSH, si institucion suprem Republikën e Shqipërisë, të sanksionuara korrupsionit. i disponimit për ta luftuar korrupsionin, auditimi, në luftën kundër korrupsionit, dy këto në Ligjin e tij organik nr. 154/2014 “Për nëpërmjet programeve të ndryshme që u janë problemet kryesore të cilat Auditimet e performancës në vitet 2012- organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të ofrohen. Bashkëpunimi me qytetarët është shqetësojnë dhe në një farë mënyrë 2015 kanë njohur zhvillim cilësor dhe sasior, Lartë të Shtetit” dhe në Planin Strategjik detyrë kryesore e këtyre programeve, pasi frenojnë arritjen e rezultateve konkrete në duke u rritur mbi 2,5 herë në krahasim me vetëm ky bashkëpunim do të sillte rezultatin Neni 15/gj i Ligjit nr. 154/2014, përcakton: luftën kundër korrupsionit: 1) Moszbatimi i periudhën 2008-2011 referuar numrit të e synuar. “Kontrolli i Lartë i Shtetit, sipas rastit, në pa argumentuar i rekomandimeve të KLSH auditimeve dhe afro 4 herë referuar numrit fillim, përgjatë dhe/ose në përfundim të nga ana e institucioneve shtetërore, të institucioneve të mbuluara me këtë lloj Më 1999, OKB-ja në Kongresin e saj ka veprimtarisë, duhet t’u drejtohet organeve sidomos përsa i përket masave disiplinore auditimi. Zhvillimi i auditimeve është në miratuar programin e plotë, për vendet e të ndjekjes penale në rastet kur ndjekja e të largimit nga detyra të funksionarëve dhe linjë dhe në përputhje të plotë me saj anëtare për të luftuar korrupsionin. mëtejshme e zbulimeve nga auditimi është drejtuesve të lartë shtetëror, për të cilët Kurse Organizata për bashkëpunim dhe 15 kompetencë e tyre”. KLSH ka konstatuar një sërë shkeljesh të Aktivititeti I KLSh-së, të dhëna statistikore faqja 14, Raporti vjetor 2015. 92 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 93 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

zhvillim ekonomik OECD16, në bashkëpunim e lirë” (free-rider), të cilët mundohen të përdorim. Duhet të bëhen thjeshtësime të Do të ishte me eficiencë, që dhënësi i me Agjencinë Qeveritare Amerikane për përfitojnë nga praktikat e institucionalizuara procedurave qeveritare në mënyrë që të “mitës” të konsiderohet viktimë e veprës zhvillim USAID17, kanë formuar rrjetin duke mos kontribuar në to dhe në këtë rast mundësohet dhe të perceptohet penale të korrupsionit dhe ndaj tij të kundër korrupsionit, për vendet në del në pah roli i organeve që merren funksionimi më i mirë i biznesit dhe të ofrohet një politikë penale me qëllim tranzicion, që mundëson bashkëpunim dhe drejtpërdrejtë me zbatimin e legjislacionit minimizohen fushatë dhe hapësirat ku do të rehabilitimin e viktimës dhe jo ndëshkimin e shkëmbim të informatave, rreth dhe atyre që kontrollojnë këtë zbatim dhe mund të vihet në pah korrupsioni. Krijimi i saj. indikatorëve të korrupsionit, të cilat vënë në vend pasojat që rrjedhin nga ky një kuadri të duhur ligjor dhe institucional Një nga “luftetarët” që mund të themi ndihmojnë për formulimin e politikave për moszbatim. për parandalimin e korrupsionit. është Katalizator i luftës kundër ta luftuar atë. Me një fjalë, korrupsioni Ne jemi në ndërtim të një demokracie pra E kzistojnë edhe shumë hapa të ndryshëm korrupsionit është media. Ngritja e është e keqja apo gangrena që edhe mund jemi në fazën e tranzicionit. Pikërisht nga që duhet të merren për luftimin e kapacitetit të medias dhe lirisë së shtypit ta bëjë shtetin inekzistent. Qëllimi parësor i praktikat e shteteve në tranzicion kemi korrupsionit. Duhet që të përcaktohet me dhe lirin e shprehjes së gazetarëve dhe çdo qeverie duhet të jetë pikërisht luftimi i vërejtur se korrupsioni si dukuri është parë ligje çështja e korrupsionit si dhe të analistëve lidhur me korrupsionin dhe korrupsionit me të gjitha mekanizmat të jetë si një nga sfidat më të rënda në zhduken boshllëqet në legjislacionin çështje të tjera lidhur me Shqipërinë. ekzistues. ndërtim të një shteti demokratik. ekzistues d.m.th të krijohen ligje të cilat Dihet se lufta kundër korrupsionit është e 8. Konkluzione Institucionet e Shqipërisë duhet të kenë caktojnë qartë atë që sot quhet Korrupsion pamundur nëse kemi një varfëri të lartë dhe prioritet luftën kundër korrupsionit në dhe të përcaktohen qartë sanksionet që Si përfundim, mund të themi se korrupsioni një mesatare të pagave çfarë është sot në mënyrë që të zhvillohet ekonomikisht prekin personat të cilët ushtrojnë është një fenomen që ka lindur me Shqipëri. Prandaj duhet që të zhvillohen shteti. Të përqendrohen kryesisht në luftën korrupsionin aktiv apo pasiv.Të përcaktohet njerëzimin dhe do të zhduket bashkë me të. dhe implementohen strategji për zhvillim kundër korrupsionit dhe dënimin e të qartazi nga kuadri logjor se çfarë kuptohet Por, duke qenë një ulçër e të gjitha ekonomik, krijimin e vendeve të reja të korruptuarve me gjobën e merituar. Mirëpo me termin “ushtrimi i korrupsionit nga shoqërive, që shkaktohet nga rrethana të punës për të rinjtë dhe ngritjene pagave të nuk mjafton vetëm institucionet që lufta zyrtarët e lartë”. Cilët do të ishin zyrtarët e përgjithshme të natyrës njerëzore dhe nga punëtorëve të institucioneve publike. kundër korrupsionit të fitohet, por duhet të lartë, të cilët përmenden nga ligji? faktorë të veçantë që pasqyrojnë zhvillimin Kryesisht të mësuesve dhe mjekëve si vetëdijesohemi ne që mos të pranojmë të dhe natyrën e një shoqërie të caktuar dhe Nuk janë vetëm institucionet të cilat duhet shtresat e shoqërisë shqiptare të cilat dhurojmë mite për kryerjen e një pune apo që shoqërohet me pasoja negative të të luftojnë korrupsionin, por ekzistojnë statistikisht janë më të prekurat nga për zgjidhjen e një problemi që na natyrës ekonomike, sociale dhe politike, edhe shumë faktorë që kanë rolë kyç në korrupsioni për shkak edhe të të ardhurave paraqitet. lufta ndaj tij mbetet përherë një sfidë e luftën kundër korrupsionit. të tyre modeste. hapur dhe mjeti më efektiv për ta realizuar Korrupsioni është një sëmundje që ngadalë Nisur nga fakti se dënohet korrupsioni në Një hap tjetër shumë i rëndësishëm do të është zbatimi praktik i legjislacionit. po e shkatërron Shqipërinë. Prandaj format e veta “aktiv” dhe “pasiv” kjo ka ishte decentralizimi i pushtetit lokal dhe i qytetarët dhe liderët tanë duhet t'i Në këtë drejtim, protagonistë janë vetë bërë që qindra qytetarë të mos denoncojnë shërbimeve publike, duke i vendosur shumë bashkojnë forcat që të asgjësojmë këtë qytetarët, duke zbatuar vullnetarisht ligjin, nga frika e ndëshkimit, pasi statistikat shërbime publike nën mbikëqyrjen e sëmundje fatale derisa nuk është vonë. për shkak të besnikërisë ndaj tij. Por gjyqësore kanë treguar se janë dënuar në të përbashkët me qeveritë komunale. Ky Luftimi i korrupsionit është jo i lehtë dhe kurdoherë, mbetet e hapur mundësia e njëjtën masë “autorët” dhe “të dëmtuarit” veprim do të plotësonte dëshirat e duhet që të gjithë të japin kontributin tonë 18 moszbatimit nga të ashtuquajturit “kalorësit nga vepra penale. shumicës së Shqipëtarëve, të cilët besojnë në mënyrë që të fitohet lufta. Prandaj duke se shërbimet do të funksiononin më mirë në pasur për bazë praktikat e shteteve që kanë 16 Shih për më tepër Organizata për nivelin lokal. Decentralizimi do të luftuar korrupsionin me sukses edhe ne 18 bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik , Të dhëna statistikore të mara nga thjeshtësonte dhe kristalizonte fushatën e duhet të bëjmë projekte konkrete për OECD. Gjykata e Shkallës së Parë për krime të shërbimit, si dhe do ta sillte Qeverinë më 17 Hptt/ëë.USAID,com luftimin e korrupsionit dhe ato të vihen në Rënda. 94 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 95 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj KLSH Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës me qëllim luftimin e këtij fenomeni

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës

afër qytetarit. Kjo do të mundësonte që të  GRECO zvogëlohen fusha e veprimit të korrupsionit,  OECD sepse qytetari nuk do të ketë nevojë që të japë mitë apo ryshfet për tu pajisur me një  www.coe.int; dokument të udhëtimit sepse ai mund të  Ismet Elezi, Komentar i shtesave dhe nxirret shumë shpejt edhe pa ryshfet. Gjithë ndryshimeve në Kodin Penal, me ligjin kjo do të sjellë një klimë ku do të nr.23 datë 01.03.2012. Shtëpia Botuese përmisohet jeta e qytetarit në Shqipëri dhe “Erik”, Tiranë 2012 . do të minimizohet fenomeni i quajtur korrupsion.  Performanca e aktivitetit të KLSH-së për vitin 2015. Vetëm një bashkim i forcave do të mundësonte fitimin e luftës kundër  Aktiviteti i KLSH-së, faqja web korrupsionit sepse në këtë luftë nuk http://www.klsh.org.al/web/pub/ra mundet të na ndihmoj askush. Kjo luftë do porti_i_performances_se_klsh_2015 të fitohet vetëm më bashkim dhe punën e _2727_1.pdf. palodhshme dhe të pamëshirshme kundër të korruptuarve.  Performance Vjetore e Prokurorisë Pranë Gjykatës së Shkallës së Parë Për Krime të Rënda, Tiranë.

Biblografia

 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Tiranë 2008

 Kodi i Proçedurës Penale së Republikës

së Shqipërisë ,Tiranë 2010 Nga: Mirela Kapo (Kandidate doc.) &

 Kodi Penal i Republikes se Shqipërisë Msc. Avjerina Bazaj (Maj 2009). Departamenti Penal,Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës  Organizata joqeveritare ndërkombë-tare IKP (Indeksi i Perceptimit të

Korrupsionit)

 Organizata për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik, OECD.

 Raporti i misionit “Euralius për Shqipërinë”

 USAID

96 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK Mirela Kapo (Kandidate Doc) & Msc. Avjerina Bazaj

Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës

Biblografia

 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Tiranë 2008

 Kodi i Proçedurës Penale së Republikës së Shqipërisë ,Tiranë 2010 Nga: Mirela Kapo (Kandidate doc.) &

Korrupsionit)

 Organizata për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik, OECD.

 Raporti i misionit “Euralius për Shqipërinë”

 USAID

96 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal KLSH Mundësitë për zbatimin e praktikave të qeverisjes së mirë Drejtor Ekzekutiv dhe llogaridhënies për ndjekjen dhe auditimin e Objektivave të Zhvillimit të qëndrueshëm në Amerikën Latine

2. Forca institucionale si një bazë për prosperitetin ekonomik, mjedisor dhe Në mënyrë të përmbledhur mund të negociatash të rëndësishme midis 193 zbatimin optimal, monitorimin dhe social në mënyrë që të sigurojnë thuhet se nivelet e ulta të qeverisjes anëtarëve të OKB-së; aspekti i tretë, i cili pajtueshmërinë e OZHM-ve; përmirësimin në tërësi të cilësisë së përjashtojnë mundësitë që përpjekjet të bëri ndryshim në formulimin e OZHM-ve jetesës"3, është e qartë se rezultatet e 3. Kompleksiteti për të formuluar disa fokusohen në forcimin e marrëdhënieve ishte se i vetmi përgjegjës për ekzekutimin OZHM-ve treguan problemet që lidhen tregues, të cilët mundësojnë matjen mes shtetit dhe shoqërisë civile, si dhe ishte qeveria e secilit vend, ndërsa për drejtpërdrejtë me procesin e planifikimit në mënyrë të kuptueshme të pjesëmarrjen në mekanizmat e OZHQ, për shkak të madhësisë dhe qeveritar në aspekte të tilla si: progresit të zbatimit; menaxhimit publik, qasjes në informacion fushëveprimit, strategjia përfshin 1. Përfshirjen sistematike të OZHM-ve në dhe për këtë arsye kontrollin qytetar mbi bashkëpunimin, aleancat dhe koordinimin 4. Pasiguria e sistemeve të informacionit planet qeveritare në nivele të ekzekutimin e programeve kombëtare që midis palëve të ndryshme të interesuara, që janë në dispozicion. Siç u vu në ndryshme rajonale; çojnë në konkretizimin e tyre. duke përfshirë qeveritë, parlamentet, dukje nga raporti Rajonal i Monitorimit entet lokale, shoqërinë civile të të Objektivave të Zhvillimit të 2. Disponueshmërinë e sistemeve të Formulimi i axhendës së 2020 –Objektivat organizuar, sektorin privat, SAI-t Mijëvjeçarit (OZHM) në Amerikën përshtatshme të informacionit që e Zhvilllimit të Qëndrueshëm – OZHQ nisi (Institucionet Supreme të Auditimit) dhe Latine dhe Karaibe, për vitin 2015, një përfshijnë regjistrimin e të dhënave të me eksperiencën e përfituar nga qytetarët5. nga pengesat kryesore për të veprimeve që duhen ndërmarrë dhe implementimi i Objektivave të Zhvillimit të përmbushur qëllimet dhe treguesit, prezantimin e raporteve të Mijëvjeçarit 2000-2015. Ndryshimi i parë u Si rezultat i procesit global të dialogut, kryesisht në vendet në zhvillim, është konsoliduara në mënyrë që të ndiqen, fokusua në qasjen: ndërsa OZHM i Axhenda e Objektivave të Zhvillimit të adresohet eliminimit të varfërisë, OZHQ Qëndrueshëm është hartuar dhe deklaruar mungesa e qeverisjes2. monitorohen, vlerësohen dhe auditohen; propozoi një ndryshim në drejtim të në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve Nëse Qeverisja është trajtuar si "Aftësia e dinjitetit të njerëzve, të planetit dhe të Bashkuara në shtator 20156. Edhe kur Shtetit dhe e Shoqërisë për të gjeneruar 3. Mungesën e mekanizmave për të prosperitet, me qëllim forcimin e paqes axhenda globale e OZHQ paraqet një vizion një sistem të ndërlidhur në fusha të matur shkallën e plotësimit të globale dhe aksesin në drejtësi4. zhvillimi më gjithëpërfshirës, për të ndryshme të qeverisjes, i cili garanton pritshmërisë së përfituesve dhe Ndryshimi i dytë bazohet në formulimin e realizuar objektivat për 2030 nënkuptohet koherencën, saktësinë dhe efektivitetin e mungesën e hapësirave adekuate për axhendës: për OZHM-të u mblodh një një përmirësim i cilësisë së qeverisjes, si politikave publike në tërësi, pjesëmarrjen pjesëmarrjen e qytetarëve për të grup ekspertësh botërorë ndërsa OZHQ dhe auditimi i sistemeve për të rritur dhe vlerat etike; të gjitha sa më sipër formuluar, ekzekutuar dhe kontrolluar ishte rezultat i një procesi pune dhe nivelet e përgjegjësisë dhe koordinimin nevojiten për të përmbushur të drejtat e burimet publike të investuara në midis aktorëve. qytetarëve, paqen, bashkëjetesën dhe programe. 4 Kombet e Bashkuara. El cambio hacia la 4. Pasigurinë e proceseve buxhetore të 2 dignidad 2030: acabar con la pobreza y Për më shumë informacion ju lutemi orientuara për të kristalizuar OZHM-të. transformar vidas protegiendo el planeta. 5 Komiteti Evropian Social dhe Ekonomik. konsultohuni me: Komiteti Ekspert i (Ndrysho nëpërmjet dinjitetit 2030: Për të Dokument informues. Mundësitë dhe Administratës publike i Këshillit Ekonomik eliminuar varfërinë dhe për të ndryshuar proceset për pjesëmarrjen e shoqërisë dhe Social të Kombeve të Bashkuara: jetën, duke mbrojtur planetin). Raport civile në implementimin e Axhendës post 3 Forcon aftësinë kombëtare dhe rajonale Ky përkufizim i termit “Qeverisje” është përmbledhës i Sekretarit të Përgjithshëm 2015. Gjendet në: për menaxhimin e zhvillimit të hartuar prej AC-Kolumbi, bazuar në në lidhje me axhendën e zhvillimit të https://bapi.eesc.europa.eu/documentsan qëndrueshëm (2014). Gjendet në: analizën e studimeve të specializuara, qëndrueshëm pas vitit 2015. 2014. onymous/eesc-2015-01169-00-02-ri-tra- praktikat e mira të identifikuara në Gjendet në: es.docx http: 6 projektet e tyre në Amerikën Latine dhe http://www.un.org/en/ga/search/view_d Për të kërkuar përmbajtjen e Agenda //workspace.unpan.org/sites/Internet/Doc pyetjeve të ndryshme adresuar palëve të oc.asp?symbol=A/69/700&referer=http:// 2030, shko tek: uments/UNPAN92617.pdf. interesuara. 2015. www.un.org/en/documents/&Lang=S. http://nacionesunidas.org.co/ods/ 98 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 99 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal KLSH Mundësitë për zbatimin e praktikave të qeverisjes së mirë Drejtor Ekzekutiv dhe llogaridhënies për ndjekjen dhe auditimin e Objektivave të Zhvillimit të qëndrueshëm në Amerikën Latine

Në këtë kuptim, Komiteti i Administratës Bazuar në rishikimin e qëllimit dhe sfidave arritjen e Objektivave të Zhvillimit"12; 4. Roli i auditimit dhe roli i SAI-ve në Publike i Këshillit Social dhe Ekonomik të në tema të tilla si qeverisja dhe 2. Përmes marrëveshjes 1115/11/2014 ndjekjen dhe kontrollin e programeve Kombeve të Bashkuara, iu rekomandon përgjegjshmëria për të implementuar OLACEFS miratoi mjetet për të dhe projekteve të cilat kristalizojnë vendeve të përqëndrojnë përpjekjet e tyre axhendën e re të Objektivave të Zhvillimit implementuar parimet e llogaridhënies Objektivat e Zhvillimit të drejt një qeverisjeje transformuese që të Qëndrueshëm, Axhenda 2030, duke u të përcaktuara në Deklaratën e Qëndrueshëm-OZHQ përfshihen në merr në konsideratë vizionin e të gjithë bazuar në kornizën ndërkombëtare, Parimeve (Declaracion de Asuncion) të axhendën ndërkombëtare si pjesë e aktorëve, të cilët përfaqësojnë sektorë vendimet, deklaratat dhe rekomandimet e vitit 2009, duke u fokusuar në diskutimeve teknike të Asamblesë së 7 10 11 dhe interesa të ndryshme . Përveç kësaj, OKB-së, INTOSAI dhe OLACEFS , mund promovimin e leadership-it të SAI-t dhe XXVI OLACEFS që do të mbahet në kjo qeverisje duhet të fokusohet në të deklarohet se implementimi i OZHQ përfshirjen e sektorit të arsimit, tetor 2016 dhe Kongresit të XXI forcimin e kapaciteteve individuale dhe ofron një mundësi të jashtëzakonshme institucioneve qeveritare, legjislativit, INTOSAI-INCOSAI në dhjetor 2016; institucionale, si dhe të shoqërisë në për të forcuar monitorimin dhe auditimin subjekteve të kontrollit, mediave, 5. OLACEFS në Deklaratën e Cuzco në tërësi, në nivel lokal, kombëtar dhe e programeve dhe projekteve për të bashkëpunimit ndërkombëtar, 2014: "SAI-t dhe Qeverisja Publike: ndërkombëtar për të krijuar në mënyrë kristalizuar qëllime të tilla. organizatave qytetare dhe qytetarëve, Kontributi në zhvillimin e qëndrueshëm adekuate transformime strukturore për të të implementojnë praktika të mira të njerëzor", i cili përcakton një rrugë për 8 Në këtë kuptim, është e rëndësishme që krijuar dhe arritur zhvillimin . Ky forcim i 13 të merren parasysh konsideratat e qeverisjes në Amerikën Latine" ; mirë-qeverisje për SAI-t, kur aftësive është hartuar për të kuptuar mëposhtme, për të ecur përpara me 3. Konkluzionet dhe rekomandimet e konsideron se mirëqenia e shoqërisë, qeverisjen në një kuptim më të gjerë, me shpejtësi drejt adoptimit të praktikave të Simpoziumit të 23-të të Kombeve të demokracia dhe zhvillimi i një qasje pjesëmarrëse që lejon mirë-qeverisjes, në raport me OZHQ: Bashkuara / INTOSAI rreth Zhvillimeve qëndrueshëm me drejtësinë sociale përfshirjen dhe ripërcaktimin e rregullave, të Post Axhendës 2015: Roli dhe janë qëllimet prioritare të mirë 1. Rezoluta 69/228 e Kombeve të rolet e institucioneve, si dhe marrëdhëniet mundësitë e SAI-ve në implementimin qeverisjes publike. Bashkuara: Promovimi dhe inkurajimi i e tyre me shoqërinë, rritjen e kapitalit e zhvillimit të qëndrueshëm, thekson eficencës, llogaridhënies, efektivitetit Në të njëjtën mënyrë, është e social dhe përshtatjen e vendeve ndaj pritshmëritë e palëve të interesuara në dhe transparencës së administratës rëndësishme të merren në konsideratë sfidave të globalizimit, përveç lidhje me SAI-t, të tilla si iniciativa që publike me anë të forcimit të rezultatet e hulumtimit "Mundësitë për përmirësimit të aftësisë për të reaguar SAI-t të ofrojnë informacion relevant Institucioneve Supreme të Auditimit, forcimin e sistemeve të auditimit dhe para cikleve të përsëritura të recesionit rreth shërbimeve të tyre qeveritare 9 pranon "rolin e SAI-t në inkurajimin e përgjegjësia në implementimin e ekonomik botëror . dhe rekomandime, i cili nga nga ana e qeverive, në drejtim të përdorimit të Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm tij do të jetë "Informacion me cilësi të 15 burimeve dhe performancës për –OZHQ" , të hartuara nga Corporacion lartë dhe me një përdorim shumë Accion Ciudadana Kolumbi -AC Kolumbi, eficient, efektiv dhe ekonomik"14; 7 Komiteti Ekspert i Administratës Publike me financim nga GIZ, prej nëntorit 2015 për Ekonominë dhe çështjet Sociale i Kombeve të Bashkuara: Forcimi i aftësive 10 INTOSAI. Organizata Ndërkombëtare e 12 Për informacion të mëtejshëm vizitoni: http://www.tribunaldecomptes.ad/pdf/ob al_Conclusions_consolidated_04 March kombëtare dhe lokale për menaxhimin e Institucioneve Supreme të Auditimit. Për 2015.pdf zhvillimit të qëndrueshëm\ las më shumë informacion shkoni në: jectius/Resolution_69_228_es.pdf 13 capacidades Nacionales y locales para la http://www.intosai.org/ Për informacione të mëtejshëm vizitoni 15 11 Për raportin e plotë, vizitoni: Gestión del desarrollo sostenible (2014). OLACEFS. Organizata e Institucioneve http://www.olacefs.com/wp- http://www.olacefs.com/la-ctpbg-presenta- http://workspace.unpan.org/sites/Interne Supreme të Auditimit për vendet e content/uploads/2014/12/244.pdf informe-sobre-oportunidades-de- 14 t/Documents/UNPAN92617.pdf Amerikës Latine dhe Karaibet. Për Për më shumë informacion vizitoni: fortalecimiento-respecto-de-la- 8 I njëjti burim. informacion të mëtejshëm vizitoni: http://www.intosai.org/fileadmin/doënloa implementacion- de-los-objetivos-de- 9 ds/downloads/5_events/symposia/2015_2 I njëjti burim. http://www.olacefs.com/ 3rd_symposia/23_UN_INT_Symp_S_Fin Desarrollo-sostenibles-ods/ 100 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 101 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal KLSH Mundësitë për zbatimin e praktikave të qeverisjes së mirë Drejtor Ekzekutiv dhe llogaridhënies për ndjekjen dhe auditimin e Objektivave të Zhvillimit të qëndrueshëm në Amerikën Latine

në shkurt 2016, në kuadër të 2. Të nxisë zhvillimin e strategjive informimit të qytetarëve, përmes indikatorit të sjelljes si një input për marrëveshjes së bashkëpunimit për përmes cilësimit të llogaridhënies si përdorimit të faqeve institucionale të matjen e menaxhimit publik dhe fuqizimin e mirë-qeverisjes CTPBG (në një parim i mirë-qeverisjes, që siguron internetit, në përputhje me kuadrin rezultatet e zyrtarëve përgjegjës për spanjisht), e cila paraqet një propozim të elementë të tillë si informacioni, ligjor në fuqi. Informacioni duhet të zbatimin e OZHQ; bazuar në pyetje të fokusuara për shpjegimi, përgjegjësia dhe ndëshkimi, lidhet me buxhetet dhe shpjegime 5. Të bëjë publik informacionin në lidhje qeveritarët, ligjvënësit, mediat dhe në bazë të kuadrit ligjor të çdo vendi; rreth tyre; planet e investimeve, me menaxhimin institucional dhe aktorët e shoqërisë civile, me 3. Të nxisë përmirësimin e planifikimit buxhetin për të ardhurat dhe llogaridhënien, në mënyrë të tillë që pjesëmarrjen e SAI-ve të Kolumbisë, qeveritar rreth OZHQ, në mënyrë të shpenzimet, raportet e auditimit dhe palët e interesuara dhe grupet e tjera Hondurasit dhe Guatemalës. Këto SAI-e tillë që subjektet përgjegjëse të gjykimet e jashtme dhe planet e të jenë në gjendje të analizojnë dhe lehtësuan identifikimin e mundësive për konsiderojnë konsistencën dhe përmirësimit institucional, ndër të tjera vërtetojnë informacionin e siguruar në ndjekjen dhe auditimin e OZHQ, në nivele koherencën mes Axhendës 2030, sugjeruar në nenin “Mjetet për lidhje me implementimin e OZHQ; rajonale, kombëtare dhe lokale, bazuar në qëllimeve qeveritare kombëtare dhe realizimin e parimeve të llogaridhënies 6. Të gjenerojë hapësira për të përhapur, parimet e mirë-qeverisjes dhe strategjike dhe planeve qeveritare në së Deklaratës së Parimeve (Declaracion me qëllim për të informuar, rezultatet llogaridhënies së Deklaratës së Parimeve të gjitha nivelet, lokale, rajonale dhe de Asuncion)17; 16 e vendimeve të auditimeve, në mënyrë (Declaracion e Asuncion) , aktualisht duke kombëtare; 2. Të përmirësojë cilësinë e Auditimit dhe që njerëzit të njohin numrin e u konsultuar me OLACEFS dhe palët e 4. Të marrë pjesë në diskutime teknike të raporteve, të cilat ndihmojnë në auditimeve të realizuara, me theks të tjera të interesuara. të fokusuara në përmirësimin e dhënien e informaciont për analizat veçantë në auditimet që lidhen me ndjekjes së treguesve të menaxhimit Si ilustrim, parimet e llogaridhënies së dhe vendimmarrjen publike, në lidhje financat e shtetit dhe ndikimin e tyre në përputhje me politikat, objektivat Deklaratës së Parimeve (Declaracion de me zbatimin e OZHQ; në politikat publike; zhvillimore dhe qëllimet në nivel Asuncion) ofrojnë një mundësi për të 3. Të promovojë implementimin e 7. Të promovojë krijimin dhe forcimin e kombëtar; përmirësuar cilësinë e mirë-qeverisjes dhe sistemeve të informacionit të lidhura hapësirave të informimit për qytetarët 5. Të përfshijë kompetencat legjislative auditimit gjatë implementimit të OZHQ, me regjistrimet e programeve dhe në lidhje me menaxhimin dhe dhe ekzekutive për të marrë feedback- duke përdorur mekanizma të hartuara nga projekteve të cilat materializojnë rezultatet e programeve të OZHQ: un e rezultateve të arritura gjatë SAI-t dhe nga subjektet lokale të auditimit, OZHQ, me informacionet themelore dëgjimet e llogaridhënies publike, zbatimit të OZHQ; të cilat janë: dhe specifike mbi: qëllimin dhe shumat konferenca shtypi dhe mekanizma të 6. Të promovojë dhe bëjë publike një e programeve, të dhënat e tjerë të transmetimit. Parimi 1. Përgjegjshmëria është baza e raport mbi llogaridhënien përmes përmbaruesit, progresin, informacionet mirë-qeverisjes Parimi 3. Gjithëpërfshirja e sistemit të implementimit të OZHQ, si financiare, modifikimet e buxhetit dhe llogaridhënies 1. Të nxisë studime të specializuara për mbështetje teknike për pushtetin kostot e operacioneve, ndër të tjera; të përmirësuar të kuptuarit e legjislativ. 4. Të japë rregullisht informacion rreth 1. Të përgatisë një hartë shpjeguese mbi llogaridhënies dhe ndikimin e saj në mënyrat e implementimit të OZHQ në Parimi 2. Detyrimi për të informuar dhe 17 nivel qeveritar; politikat publike që lidhen me justifikuar. SAI-et dhe llogaridhënia. Krijimi i bazave implementimin e OZHQ; të përbashkëta për të forcuar kontrollin e 1. Të drejtojë dhe motivojë subjektet 2. Të zhvillojë programe informuese dhe jashtëm në Amerikën Latine. Mjetet për qeveritare dhe subjektet e tjera trajnuese drejtuar mediave, zbatimin e parimeve të « Declaracion de 16 përgjegjëse për zbatimin e programeve qytetarëve dhe organizatave qytetare Për t’u njohur me Deklaratën e Asuncion ». 2014, vizitoni: mbi rregullat dhe politikat e aplikuara Parimeve të mirë-qeverisjes dhe dhe projekteve të cilat kristalizojnë http://bibliotecavirtual.olacefs.com/gsdl/c llogaridhënies së OLACEFS, vizitoni: OZHQ, të implementojë protokollet e ollect/artculos/archives/HASH5cbf.dir/RE për auditimin e programeve të cilat http://www.olacefs.com/p1148/ NDICION.pdf kristalizojnë OZHQ, duke theksuar 102 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 103 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal KLSH Mundësitë për zbatimin e praktikave të qeverisjes së mirë Drejtor Ekzekutiv dhe llogaridhënies për ndjekjen dhe auditimin e Objektivave të Zhvillimit të qëndrueshëm në Amerikën Latine

në shkurt 2016, në kuadër të 2. Të nxisë zhvillimin e strategjive informimit të qytetarëve, përmes indikatorit të sjelljes si një input për marrëveshjes së bashkëpunimit për përmes cilësimit të llogaridhënies si përdorimit të faqeve institucionale të matjen e menaxhimit publik dhe fuqizimin e mirë-qeverisjes CTPBG (në një parim i mirë-qeverisjes, që siguron internetit, në përputhje me kuadrin rezultatet e zyrtarëve përgjegjës për spanjisht), e cila paraqet një propozim të elementë të tillë si informacioni, ligjor në fuqi. Informacioni duhet të zbatimin e OZHQ; bazuar në pyetje të fokusuara për shpjegimi, përgjegjësia dhe ndëshkimi, lidhet me buxhetet dhe shpjegime 5. Të bëjë publik informacionin në lidhje qeveritarët, ligjvënësit, mediat dhe në bazë të kuadrit ligjor të çdo vendi; rreth tyre; planet e investimeve, me menaxhimin institucional dhe aktorët e shoqërisë civile, me 3. Të nxisë përmirësimin e planifikimit buxhetin për të ardhurat dhe llogaridhënien, në mënyrë të tillë që pjesëmarrjen e SAI-ve të Kolumbisë, qeveritar rreth OZHQ, në mënyrë të shpenzimet, raportet e auditimit dhe palët e interesuara dhe grupet e tjera Hondurasit dhe Guatemalës. Këto SAI-e tillë që subjektet përgjegjëse të gjykimet e jashtme dhe planet e të jenë në gjendje të analizojnë dhe lehtësuan identifikimin e mundësive për konsiderojnë konsistencën dhe përmirësimit institucional, ndër të tjera vërtetojnë informacionin e siguruar në ndjekjen dhe auditimin e OZHQ, në nivele koherencën mes Axhendës 2030, sugjeruar në nenin “Mjetet për lidhje me implementimin e OZHQ; rajonale, kombëtare dhe lokale, bazuar në qëllimeve qeveritare kombëtare dhe realizimin e parimeve të llogaridhënies 6. Të gjenerojë hapësira për të përhapur, parimet e mirë-qeverisjes dhe strategjike dhe planeve qeveritare në së Deklaratës së Parimeve (Declaracion me qëllim për të informuar, rezultatet llogaridhënies së Deklaratës së Parimeve të gjitha nivelet, lokale, rajonale dhe de Asuncion)17; e vendimeve të auditimeve, në mënyrë 16 (Declaracion e Asuncion) , aktualisht duke kombëtare; 2. Të përmirësojë cilësinë e Auditimit dhe që njerëzit të njohin numrin e u konsultuar me OLACEFS dhe palët e 4. Të marrë pjesë në diskutime teknike të raporteve, të cilat ndihmojnë në auditimeve të realizuara, me theks të tjera të interesuara. të fokusuara në përmirësimin e dhënien e informaciont për analizat veçantë në auditimet që lidhen me ndjekjes së treguesve të menaxhimit Si ilustrim, parimet e llogaridhënies së dhe vendimmarrjen publike, në lidhje financat e shtetit dhe ndikimin e tyre në përputhje me politikat, objektivat Deklaratës së Parimeve (Declaracion de me zbatimin e OZHQ; në politikat publike; zhvillimore dhe qëllimet në nivel Asuncion) ofrojnë një mundësi për të 3. Të promovojë implementimin e 7. Të promovojë krijimin dhe forcimin e kombëtar; përmirësuar cilësinë e mirë-qeverisjes dhe sistemeve të informacionit të lidhura hapësirave të informimit për qytetarët 5. Të përfshijë kompetencat legjislative auditimit gjatë implementimit të OZHQ, me regjistrimet e programeve dhe në lidhje me menaxhimin dhe dhe ekzekutive për të marrë feedback- duke përdorur mekanizma të hartuara nga projekteve të cilat materializojnë rezultatet e programeve të OZHQ: un e rezultateve të arritura gjatë SAI-t dhe nga subjektet lokale të auditimit, OZHQ, me informacionet themelore dëgjimet e llogaridhënies publike, zbatimit të OZHQ; të cilat janë: dhe specifike mbi: qëllimin dhe shumat konferenca shtypi dhe mekanizma të 6. Të promovojë dhe bëjë publike një e programeve, të dhënat e tjerë të transmetimit. Parimi 1. Përgjegjshmëria është baza e raport mbi llogaridhënien përmes përmbaruesit, progresin, informacionet mirë-qeverisjes Parimi 3. Gjithëpërfshirja e sistemit të implementimit të OZHQ, si financiare, modifikimet e buxhetit dhe llogaridhënies 1. Të nxisë studime të specializuara për mbështetje teknike për pushtetin kostot e operacioneve, ndër të tjera; të përmirësuar të kuptuarit e legjislativ. 4. Të japë rregullisht informacion rreth 1. Të përgatisë një hartë shpjeguese mbi mënyrat e implementimit të OZHQ në llogaridhënies dhe ndikimin e saj në Parimi 2. Detyrimi për të informuar dhe 17 nivel qeveritar; politikat publike që lidhen me justifikuar. SAI-et dhe llogaridhënia. Krijimi i bazave implementimin e OZHQ; të përbashkëta për të forcuar kontrollin e 1. Të drejtojë dhe motivojë subjektet 2. Të zhvillojë programe informuese dhe jashtëm në Amerikën Latine. Mjetet për trajnuese drejtuar mediave, qeveritare dhe subjektet e tjera zbatimin e parimeve të « Declaracion de qytetarëve dhe organizatave qytetare 16 përgjegjëse për zbatimin e programeve Për t’u njohur me Deklaratën e Asuncion ». 2014, vizitoni: mbi rregullat dhe politikat e aplikuara Parimeve të mirë-qeverisjes dhe dhe projekteve të cilat kristalizojnë http://bibliotecavirtual.olacefs.com/gsdl/c llogaridhënies së OLACEFS, vizitoni: OZHQ, të implementojë protokollet e ollect/artculos/archives/HASH5cbf.dir/RE për auditimin e programeve të cilat http://www.olacefs.com/p1148/ NDICION.pdf kristalizojnë OZHQ, duke theksuar 102 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 103 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal KLSH Mundësitë për zbatimin e praktikave të qeverisjes së mirë Drejtor Ekzekutiv dhe llogaridhënies për ndjekjen dhe auditimin e Objektivave të Zhvillimit të qëndrueshëm në Amerikën Latine

hapësirat e pjesëmarrjes të Parimi 5. Sanksionimi prej bashkëpunimi me organizatat qytetare të llogaridhënies të "Declaracion de përshtatura për kontrollin social dhe mospërputhjes dhe qytetarët për të ndjekur, Asuncion" në implementimin e llogaridhënien mbi punën e zhvilluar; 1. Të forcojë analizën që lidhet me monitoruar dhe për të zhvilluar programeve OZHQ; 3. Të zhvillojë iniciativa për të forcuar efektivitetin e sistemit të sanksioneve kontrollin social të programeve të 2. Të shpallë rezultatet e auditimeve për kontrollin e brendshëm të subjekteve të cilat janë në fuqi në vend, që kristalizimit të OZHQ; të gjitha palët e interesuara; qeveritare duke theksuar ato që lidhen përfshijnë qeverinë, ligjvënësit, 4. Të zhvillojë programe për forcimin e 3. Të socializojë praktikat e mirë- me zbatimin e OZHQ, të cilat akademikët, median, organizatat e aftësive të organizatave civile dhe qeverisjes dhe llogaridhënies të përfshijnë hapësirat për pjesëmarrjen shoqërisë civile dhe qytetarët dhe të qytetarëve në lidhje me kontrollin identifikuara gjatë implementimit të e qytetarëve dhe dhënien e opinionit informojë rreth aplikimit gjatë procesit shoqëror, zyrat mbikëqyrëse dhe programeve që kristalizojnë OZHQ. auditimet sociale të përfshira në në lidhje me cilësinë e shërbimeve të të implementimit të OZHQ; Së fundi, është e rëndësishme të merret proceset e kontrollit institucional; përfituara; 2. Të paraqes faktorët që krijojnë një në konsideratë që ndjekja dhe auditimi i menaxhim jo të mirë të programeve, të 5. Të promovojë zhvillimin e 4. Të përgatisë analizë krahasuese, që OZHQ nënkupton domosdoshmërisht cilat kristalizojnë OZHQ dhe të aplikacioneve për telefonat celularë, të lejon vizualizimin e programeve që marrjen parasysh të aspekteve teknike shpërndajë këtë informacion, si pjesë e cilat iu bëjnë të mundur qytetarëve të rezultojnë në OZHQ, në lidhje me kryesore, të tilla si: inputit që garanton përmirësimin e kërkojnë institucionet në programet, të cilësinë e jetesës së qytetarëve; menaxhimit institucional dhe inkurajon cilat mund të kristalizojnë OZHQ. 1. Përcaktimi i objektivave, qëllimeve dhe 5. Të promovojë ndjekjen nga ana e treguesve të OZHQ të marra përsipër sanksionimin social; qytetarëve të planeve të përmirësimit 3. Të informojë në lidhje me sanksionet prej secilit vend; që rrjedhin prej rekomandimeve të ekonomike apo administrative të Parimi 7. Kuadri i plotë ligjor 2. Përfshirja e këtyre tezave të auditimit. vendosura, në përputhje me kuadrin për llogaridhënie angazhimeve kombëtare, rajonale, lokale dhe komunale, në mënyrë të tillë Parimi 4. Transparenca e informacionit ligjor në fuqi. 1. Të identifikojë mundësitë për që të jetë një objektiv i qartë përmirësimin e kuadrit ligjor, lidhur me 1. Të zhvillojë sisteme informacioni për institucional i zhvillimit kombëtar nën planifikimin, vlerësimin dhe qytetarët në lidhje me investimet fokusin e Axhendës 2030; Parimi 6. Pjesëmarrja aktive e qytetarëve llogaridhënien prej të gjitha niveleve, sociale dhe shërbimet e ofruara prej 3. Ndërveprimi institucional dhe 1. Të inkurajojë të gjitha institucionet kombëtare, rajonale, departamentale shtetit në implementimin dhe koordinimi permanent mes përgjegjëse për implementimin e dhe komunale. kristalizimin e OZHQ; planifikuesve të politikave publike, OZHQ, të shtojnë në manualet e tyre 2. Të promovojë zhvillimin e ushtrimeve 2. Të forcojë strategjitë informuese ekzekutuesve, kontrollorëve, sipas hapësira operative për pjesëmarrjen e publike të llogaridhënies me cilësi të qeveritare, në faqet e internetit, fushëveprimit të auditimit si dhe qytetarëve dhe kontrollin social, krahas lartë, në kohë dhe në mënyrë të përmes publikimit të raporteve të mbikëqyrjen qeveritare tipike në zonave për koordinim mes tyre dhe përshtatshme, që iu kërkohet auditimit, planeve të përmirësimit dhe përputhje me organizimin institucional zyrat e tyre të kontrollit të brendshëm; subjekteve qeveritare prej SAI-ve dhe rezultateve të implementimit; të çdo vendi; 2. Të forcojë strategjitë e ndihmës dhe qytetarëve, në përputhje me rregullat 3. Të inkurajojë institucionet qeveritare 4. Pjesëmarrja pluraliste e sektorëve të orientimit për qytetarët, duke në fuqi. përgjegjëse për zbatimin e programeve zhvillimit dhe aktorëve që lidhen me optimizuar shërbimet e informacionit, që përmirësojnë mundësitë, cilësinë Parimi 8. Lidershipi i SAI-t implementimin e OZHQ; zgjidhjes së ankesave, pretendimeve dhe saktësinë e informacionit. 5. Kërkesa për risi në lidhje me proceset dhe kërkesave; 1. Të bëjë të ditur dhe të qartësojë dhe procedurat për politika konkrete, 3. Të promovojë marrëveshje praktikën institucionale të parimeve programet dhe projektet që

104 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 105 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal KLSH Mundësitë për zbatimin e praktikave të qeverisjes së mirë Drejtor Ekzekutiv dhe llogaridhënies për ndjekjen dhe auditimin e Objektivave të Zhvillimit të qëndrueshëm në Amerikën Latine

104 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 105 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal Drejtor Ekzekutiv

kristalizojnë OZHQ institucionale; 6. Krijimin e hapësirave të reja për dialog, ROLI I ECA LIDHUR ME REAGIMIN E BE NDAJ KRIZËS

ndërveprim dhe veprim në lidhje me FINANCIARE formulimin e politikave, programeve dhe ekzekutimin e projekteve, si dhe OJQ “Aksioni Qytetar Kolumbi” (AC- kontrollin institucional në aspektet e Columbia), botuar në revistën e OLACEFS auditimit. Këto hapësira duhet të jenë të vlefshme për përpjekjet ECA me të drejtë duhet të mësojë dhe të vazhdojë reformat e saj për të siguruar institucionale, si dhe për përpjekjet se ajo i paraprin gjithmonë problemeve , duke përgatitur veten për të sociale, ndër të tjera, në përputhje me përmbushur kërkesat e zhvillimeve të ardhshme në BE, si dhe të ketë

rregullat në fuqi në secilin vend të fleksibilitetin e nevojshëm në kuadër të përgjigjes në kohën e duhur. rajonit. Nga: Luis Fernando Velasquez Në të njëjtën mënyrë, nga pikëpamja e Leal Drejtor Ekzekutiv auditimit të OZHQ, SAI-t, dhe në rastin e Corporación Acción Ciuda-dana kontrollit të decentralizuar, degët rajonale Colombia – AC-Colombia Nga: Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s 2011 me publikimin e një letre me titull të SAI-ve kombëtare, luajnë një rol shumë "Pasojat për përgjegjësinë publike dhe [email protected] të rëndësishëm në përmirësimin e auditimin publik në BE dhe roli i ECA në implementimit të politikave, programeve dritën e krizës aktuale financiare dhe Procesi i reflektimit nga ana e ECA dhe projekteve që kristalizojnë Objektivat ekonomike". e Zhvillimit të Qëndrueshëm. Përveç kësaj, Kriza financiare ka filluar në vitin 2007 në Ky dokument shënoi një pikë kthese në këto entitete kanë në dispozicion të tyre sektorin bankar dhe më pas ka pasur një vëmendjen e ECA-s për zhvillimin e roleve një kuadër ndërkombëtar të siguruar prej ndikim negativ në qëndrueshmërinë e të qeverisjes financiare dhe ekonomike në INTOSAI-t, si dhe një hapësirë rajonale me borxhit sovran, stabilitetin e Euros, nivel të BE, duke regjistruar faktin e njohuri teknike, si OLACEFS (Organizata e zhvillimin dhe në besimin e publikut. Për marrjes së një numri masash të reja, Institucioneve Supreme të Auditimit të zgjidhjen e krizës u kërkuan masa urgjente rregullatore dhe financiare si edhe atë që Amerikës Latine dhe Karaibeve), një dhe të jashtëzakonshme në nivelin e BE-së subjekte të reja janë duke u zhvilluar apo organizatë e aftë për të siguruar hapësirat dhe vendeve anëtare. Reformat gjithashtu u janë caktuar role të reja, të cilat vendimtare të koordinimit me Zyrat e kanë qenë të nevojshme për kërkojnë shqyrtim të auditimit dhe Sistemit të Kombeve të Bashkuara në ristrukturimin afatgjatë të kornizave llogaridhënie demokratike. Kjo letër rajon, me fushëveprim në Amerikën Latine financiare, ekonomike dhe politike të theksoi lidhjen e rëndësishme ndërmjet si dhe hapësirat e koordinimit me SAI-t e qeverisjes. reagimit të BE-së ndaj krizës financiare OLACEFS, përmes përdorimit të Procesi i reflektimit nga ana e ECA-s në dhe implikimet e rëndësishme për komiteteve, komisioneve dhe grupeve të lidhje me këto zhvillime duhet pranuar që përdorimin e fondeve publike në BE. Ajo brendshme të punës, në përputhje me filloi shumë vonë, pas valëve të para gjithashtu theksoi se ndryshimet e bëra në kërkesat dhe pritshmëritë e anëtarëve të tronditëse të vitit 2007 dhe impaktit të politikën ekonomike të Bashkimit tyre, në lidhje me OZHQ. pësuar në vitin 2009. Përpjekja e parë për Evropian ngritën sfida të reja për të ndryshuar kushtet është bërë në vitin

106 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 107 AUDITIMI PUBLIK Luis Fernando Velasquez Leal Drejtor Ekzekutiv

kristalizojnë OZHQ institucionale; 6. Krijimin e hapësirave të reja për dialog, ROLI I ECA LIDHUR ME REAGIMIN E BE NDAJ KRIZËS ndërveprim dhe veprim në lidhje me FINANCIARE formulimin e politikave, programeve dhe ekzekutimin e projekteve, si dhe OJQ “Aksioni Qytetar Kolumbi” (AC- kontrollin institucional në aspektet e Columbia), botuar në revistën e OLACEFS auditimit. Këto hapësira duhet të jenë të vlefshme për përpjekjet ECA me të drejtë duhet të mësojë dhe të vazhdojë reformat e saj për të siguruar institucionale, si dhe për përpjekjet se ajo i paraprin gjithmonë problemeve , duke përgatitur veten për të sociale, ndër të tjera, në përputhje me përmbushur kërkesat e zhvillimeve të ardhshme në BE, si dhe të ketë rregullat në fuqi në secilin vend të fleksibilitetin e nevojshëm në kuadër të përgjigjes në kohën e duhur. rajonit. Nga: Luis Fernando Velasquez Në të njëjtën mënyrë, nga pikëpamja e Leal Drejtor Ekzekutiv auditimit të OZHQ, SAI-t, dhe në rastin e Corporación Acción Ciuda-dana kontrollit të decentralizuar, degët rajonale Colombia – AC-Colombia Nga: Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s 2011 me publikimin e një letre me titull të SAI-ve kombëtare, luajnë një rol shumë "Pasojat për përgjegjësinë publike dhe [email protected] të rëndësishëm në përmirësimin e auditimin publik në BE dhe roli i ECA në implementimit të politikave, programeve dritën e krizës aktuale financiare dhe Procesi i reflektimit nga ana e ECA dhe projekteve që kristalizojnë Objektivat ekonomike". e Zhvillimit të Qëndrueshëm. Përveç kësaj, Kriza financiare ka filluar në vitin 2007 në Ky dokument shënoi një pikë kthese në këto entitete kanë në dispozicion të tyre sektorin bankar dhe më pas ka pasur një vëmendjen e ECA-s për zhvillimin e roleve një kuadër ndërkombëtar të siguruar prej ndikim negativ në qëndrueshmërinë e të qeverisjes financiare dhe ekonomike në INTOSAI-t, si dhe një hapësirë rajonale me borxhit sovran, stabilitetin e Euros, nivel të BE, duke regjistruar faktin e njohuri teknike, si OLACEFS (Organizata e zhvillimin dhe në besimin e publikut. Për marrjes së një numri masash të reja, Institucioneve Supreme të Auditimit të zgjidhjen e krizës u kërkuan masa urgjente rregullatore dhe financiare si edhe atë që Amerikës Latine dhe Karaibeve), një dhe të jashtëzakonshme në nivelin e BE-së subjekte të reja janë duke u zhvilluar apo organizatë e aftë për të siguruar hapësirat dhe vendeve anëtare. Reformat gjithashtu u janë caktuar role të reja, të cilat vendimtare të koordinimit me Zyrat e kanë qenë të nevojshme për kërkojnë shqyrtim të auditimit dhe Sistemit të Kombeve të Bashkuara në ristrukturimin afatgjatë të kornizave llogaridhënie demokratike. Kjo letër rajon, me fushëveprim në Amerikën Latine financiare, ekonomike dhe politike të theksoi lidhjen e rëndësishme ndërmjet si dhe hapësirat e koordinimit me SAI-t e qeverisjes. reagimit të BE-së ndaj krizës financiare OLACEFS, përmes përdorimit të Procesi i reflektimit nga ana e ECA-s në dhe implikimet e rëndësishme për komiteteve, komisioneve dhe grupeve të lidhje me këto zhvillime duhet pranuar që përdorimin e fondeve publike në BE. Ajo brendshme të punës, në përputhje me filloi shumë vonë, pas valëve të para gjithashtu theksoi se ndryshimet e bëra në kërkesat dhe pritshmëritë e anëtarëve të tronditëse të vitit 2007 dhe impaktit të politikën ekonomike të Bashkimit tyre, në lidhje me OZHQ. pësuar në vitin 2009. Përpjekja e parë për Evropian ngritën sfida të reja për të ndryshuar kushtet është bërë në vitin

106 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 107 AUDITIMI PUBLIK Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s KLSH Roli i ECA lidhur me reagimin e BE ndaj krizës financiare

llogaridhënie, transparencë dhe auditim ndryshimit, të menjëhershëm dhe afat ndryshme të cilat janë përfshirë në EBA, lidhura me qeverisjen ekonomike dhe publik. mesëm. ESMA dhe EFSA). Fokusi kryesor i Dhomës koordinimin brenda BE-së, zhvillimet që Ky dokument kishte një ndikim shumë të Strategjia zhvilloi më shumë pyetje se së IV-t në atë kohë ishte auditimi financiar kanë të bëjnë me bashkimin monetar dhe rëndësishëm në tre procese paralele që përgjigje, dhe dërgoi në ECA zhvillimin e i llogarive vjetore dhe me pak ai i fokusuar bankar (duke përfshirë edhe zhvillimet në kanë ndodhur në vitin 2011 dhe 2012: një qasje të re për trajtimin e ndryshimeve në aspektet e performancës së punës së rregullimin bankar, të mbikëqyrjes dhe të të shpejta në mjedisin e saj. Komentet e tyre. Realizimi i parë në këtë drejtim ishte zgjidhjes së instrumenteve), asistencë Së pari, një debat më i gjerë ishte duke u para të ndërmarra, u bënë me qëllim për rreziku i dështimit të subjekteve të makro-financiare e dhënë për anëtaret e zhvilluar njëkohësisht në nivel të studiuar zhvillimin e mjedisit të ndryshme në nivel të BE-së për të kryer BE-së, së bashku me seriozitetin themelor ndërkombëtar (INTOSAI) dhe ndërmjet auditimit, mbulimin përkatës të auditimit, rolet e reja, ky ka qenë një rrezik për BE- të statistikave dhe informacionit në Institucioneve Supreme të Auditimit boshllëqet e mundshme dhe në dhe financat publike të të gjitha mbështetje të proceseve kyçe vendim- Evropian (EUROSAI). Një debat i mbivendosjet me proceset e tjera të shteteve anëtare, në atë masë që garantoi marrëse në të gjitha këto fusha. njëkohshëm po ndodhte edhe në mes të auditimit. një kapacitet shumë më intensiv dhe të audituesve dhe parlamenteve kombëtare Unë jam krenar që kam kontribuar në këtë fokusuar të auditimit të specializuar dhe komiteteve të tyre përkatëse të zhvillim, në kuadër të ECA dhe jam Strategjia gjithashtu pranoi rolin sfidues brenda ECA. specializuara për shqyrtim publik mbi që ECA kishte për të luajtur në kontekstin dëshmitar për rritjen e kompetencave të aspekte të ndryshme të qeverisjes e ri të BE-së dhe traktateve të tjera, Një projekt me ekip të veçantë këtij ekipi si dhe rritjen e njohurive në këto fusha të reja dhe shumë sfiduese të ekonomike, financave publike dhe të zgjedhjeve strategjike dhe performancës Gjatë vitit 2013, ECA krijoi një ekip të auditimit të performancës. Raportet e mbikëqyrjes bankare. Një rezolutë e Evropa 2020, si dhe rolin që kanë veçantë të projektit për të ndërtuar para të auditimit që kanë dalë gjatë vitit Komitetit të Kontaktit të SAI-ve të BE-së institucionet e BE-së në përkrahjen e kapacitetin e tij në fushën e auditimit të 2015 e kanë vendosur ECA në një pozicion lëshuar në vitin 2012 përmblodhi aktiviteteve të shteteve anëtare jashtë qeverisjes financiare dhe ekonomike të që të adresojë rreziqet e nivelit të lartë si shqetësimet në lidhje me detyrat dhe rolin kuadrit të TFEU. BE-së (FEG). Anëtarët e Dhomës së IV-t, së e auditimit të jashtëm publik nën dritën e dhe të identifikojë shanset në qoftë se Punimi i ECA-s është publikuar më pas, në bashku me Mark Crisp (Drejtori i Dhomës zhvillimeve që po ndodhnin. E njëjta rreziqet mund të shmangen ose të paktën vitin 2014, duke treguar nivelin e IV) dhe Zaharias Kolias përgjegjës i ekipit rezolutë nuk mund të bëjë një shqyrtim të të kontrollohen. Unë jam i sigurt se e fragmentuar, kompleks, shumë- të projektit FEG, koordinuan të gjitha thellë të zhvillimeve dhe të informojë të ardhmja dhe fitimi i njohurive të reja të pjesëmarrës, sistemin mbrojtës të aspektet e identifikimit të ekipit, gjithë SAI-t brenda BE-së përsa i përket ekipit FEG do të vazhdojë të sigurojë një strukturave qeverisëse financiare dhe përzgjedhjen dhe ngritjen e tij. Ekipi i rolit të tyre në lidhje me zhvillimin e kontribut të rëndësishëm të ECA-s ndaj ekonomike, duke identifikuar një gamë të projektit FEG përbëhej fillimisht nga qeverisjes ekonomike brenda BE-së dhe llogaridhënies publike, qeverisjes së mirë gjerë të strukturave të ndryshme ligjore, njëmbëdhjetë auditues nga e gjithë ECA Eurozonës, pa lancimin e një task force të dhe shqyrtimit demokratike në nivel të një grup të subjekteve, dhe një nivel me profilet dhe ekspertizat e tyre ngarkuar për të bërë këtë. BE-së. shumë të paqëndrueshëm dhe të dobët të respektive. Falë përpjekjeve të barabarta Së dyti, në kuadër të ECA, një proces i kontrollit publik dhe llogaridhënies të fokusuara në zhvillimin profesional dhe ECA me të drejtë duhet të mësojë dhe të rishikimit strategjik për periudhën 2013- demokratike. trajnues, që ishte në gjendje të siguronte vazhdojë reformat e saj për të siguruar se 2017 është duke u zhvilluar dhe në këtë ekspertë dhe të zhvillonte programin e ajo i paraprin gjithmonë problemeve, Së treti, një proces i reflektimit, filluar në kontekst, ECA është përpjekur për të duhur të trajnimit, ky ekip ndërmori një duke përgatitur veten për të përmbushur kuadër të Dhomës së IV-t, e cila ishte përcaktuar rolin e saj të ardhshëm në program intensiv të specializuar. U kërkesat e zhvillimeve të ardhshme në BE, caktuar tradicionalisht përgjegjëse për lidhje me ndryshimet e shpejta dhe organizua një rekrutimi i jashtëm i si dhe të ketë fleksibilitetin e nevojshëm auditimin e subjekteve që kishin një lidhje zhvillimet që po zënë vend. ECA identifikoi ekspertëve për të plotësuar ekspertizën e në kuadër të përgjigjes në kohën e duhur. të drejtpërdrejtë me krizën financiare dhe reagimin e krizës financiare, si një nga brendshme. Ekipit të projektit FEG iu Ajo duhet të vazhdojë të theksojë të reagimit ndaj saj (subjekte të tilla si elementet më të rëndësishëm të caktua përgjegjësia për kontrollet e rëndësinë e të qenit jo vetëm pjesë e një Banka Qendrore Evropiane, agjencive të 108 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 109 AUDITIMI PUBLIK Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s KLSH Roli i ECA lidhur me reagimin e BE ndaj krizës financiare

procesi efektiv të vlerësimit por i një sistemi edhe më të rëndësishëm të paralajmërimit për politikë-bërësit dhe qytetarët.

(Botuar ne EUROSAI Journal, nr.04, Prill 2016)

Përktheu: Amantja Patozi

Specialiste, Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë

Nga: Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s

110 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s

procesi efektiv të vlerësimit por i një sistemi edhe më të rëndësishëm të paralajmërimit për politikë-bërësit dhe RAPORT NGA SEKRETARIA E PËRGJITHSHME qytetarët. MBI AKTIVITETIN EUROSAI 2015-2016

(Botuar ne EUROSAI Journal, nr.04, Prill 2016) TAKIMI I 44-rt I BORDIT DREJTUES TË EUROSAI

(Luksemburg, 13-14 Qershor 2016) Pika 3 e rendit të ditës

Aktiviteti EUROSAI i është dedikuar thellësisht plotësimit të rekomandimeve të marra në Kongresin IX (në veçanti, vlerësimit të pavarur të Organizatës), për Përktheu: Amantja Patozi implementimin e Planit Strategjik të EUROSAI-t (EUROSAI Strategic Plan, ESP) Specialiste, Drejtoria e Komunikimit, dhe përgatitja e planit të ardhshëm, si dhe përforcimi i bashkëpunimit me Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë Grupet të tjera Rajonale të punës INTOSAI.

Imlementimi i planit strategjik të Nga: Dr. Louis Galea, Anëtar i ECA-s Hyrje EUROSAI

Ky raport aktiviteti i Bordit të Qeverisjes Ekipet e punës 1, 2, 3, 4 të drejtuar (Governing Board, GB) lidhet me respektivisht nga Institucionetë Supreme

performancën e organizatës përgjatë të Auditimit të Hungarisë, Gjermanisë, periudhës 2015-2016, që prej Takimit të Republikës Çeke dhe Hollandës kanë 43-të (Helsinki, Finlandë, 10 Mars 2015). vazhduar punën në implementimin e

Planit Strategjik EUROSAI 2011-2017. Ato Aktiviteti EUROSAI i është dedikuar kanë detyra të rëndësishme gjatë thellësisht plotësimit të rekomandimeve implementimit të Planeve të tyre të marra në Kongresin IX (në veçanti, respektive Operacionale, në veçanti Ekipi vlerësimit të pavarur të Organizatës), për 4, prej momentit që ka për detyrë të implementimin e Planit Strategjik të - monitorojë zbatimin e Planit Strategjik. Në EUROSAI t (EUROSAI Strategic Plan, ESP) të njëjtën kohë Ekipi 4 ka implementuar dhe përgatitja e planit të ardhshëm, si dhe Fazën I të vlerësimit të pavarur, rezultatet përforcimi i bashkëpunimit me Grupet të e të cilës do të prezantohen në pikën 12 të tjera Rajonale të punës INTOSAI (Rajonal rendit të ditës (programit), së bashku me Working Groups, RWG). propozimet për Fazën II. Ekipi 4 gjithashtu ka drejtuar zhvillimin e Planit Strategjik të 110 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 111 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

EUROSAI 2017-2023, propozimet e të cilit qendrore të Konferencës. Siç u tha gjatë do të diskutohen nesër në pikën 15 sipas takimit të 43-të të Bordit Drejtues, u programit. Në lidhje me këtë, Ekipet organizua një program paralel (Eventet regjistruan praktikat për të kontribuar në Shoqëruese). Përfaqësues të SAI Holandez formatimin e ESP. (Presidenca e EUROSAI), SAI i Spanjës (Sekretariati i EUROSAI) dhe SAI i Në lidhje me Kërkesat e Planifikimit, Republikës Çeke, Estonisë dhe Finlandës Monitorimit dhe Raportimit (PMRR), udhëhoqën Eventet Shoqëruese. Kjo ishte Ekipet e punës, Grupet e punës dhe Task 1 një mundësi e veçantë për to për të pritur Force duhet t’i raportojnë çdo vit Bordit atmosferën speciale të YES 2.0. Drejtues për progresin e bërë, që prej takimit të kaluar të tij. Raporti i Progresit Në fund të YES.2.0 SAI i Estonisë u bë të Ekipeve të punës dhe Raporti i vullnetar për pritjen e edicionit të tretë të Përgjithshëm i Progresit GT4 do të konferencës YES në 2017. Organizimi e prezantohen në pikën 7 të programit, në këtij edicioni dhe pritja nga SAI i Estonisë vazhdim të të cilit do të diskutohen do t’i propozohet Bordit Drejtues gjatë përfundimet më kryesore (pika 8). takimit të 44-të, në përputhje me procedurat e Standardeve EUROSAI Në vazhdim të rrugës së nisur nga (artikulli 5.1 dhe 14.1 vendos që Konferenca e parë YOUNG EUROSAI e vendimmarrja për organizimin e mbajtur në Roterdam në Nëntor 2013, seminareve, takimeve të ekspertëve dhe Konferenca e Dytë YOUNG EUROSAI (YES aktiviteteve të ngjashme të përkohshme 2.0) u mbajt në Jeruzalem nga 9-12 duhet të merret nga Bordi Drejtues). Nëntor 2015. YES 2.0 i dha 74 audituesve të rinj (37 femrave dhe 40 meshkujve, me Së fundi, një propozim për ngritjen e një një moshë mesatare 30 vjeç, prej 40 SAI Task Force në Auditimin Komunitar nga dhe organizatash) mundësinë e diskutimit SAI i Lituanisë do t’i prezantohet dhe shkëmbimit të problemeve, ideve, gjithashtu Bordit Drejtues, në pikën 11 të eksperiencave, sfidave dhe zgjidhjeve për programit. këtë temë. Mjete dhe mënyra të Veprimet për forcimin e kontrollit të ndryshme (si workshop-e, seksioneve “Yes jashtëm publik nëpërmjet SAI-ve të Talks” dhe folësit e çështjeve kyçe) u pavarur morën parasysh me qëllim që të bëhej kërkimi më i mirë në lidhje me temën Që prej Deklaratës së Limës, Pavarësia është një çështje e qëndrueshme parësore për SAI-t dhe organizatat e tjera. Gjatë 1Komisioni aktual (në praktikat me të mira mbi auditimin e cilësisë) do të raportojnë për këtë 2015-2016, EUROSAI ka marrë pjesë në çështje në një nga pikat e axhendës së GT1, “Projektin Peer-Reviw” për çështjen e meqenëse të dyja këto struktura drejtohen nga pavarësisë. SAI i Hungarisë dhe Komisioni nuk ka aktivitete të parashikuara për këtë vit. 112 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Takimi i 44-të i Bordit Drejtues të EUROSAI

Projekti Peer-Review u krijua nga Gjykata Krijimit të Kapaciteteve të INTOSAI-t) më Austriake e Auditimit (ACA) në shumë në lidhje me përgatitjen e bashkëpunim të ngushtë me Agjensinë e Konferencës XXII INCOSAI në 2016. Zhvillimit Austriake. Ky projekt ka për Sekretari i Përgjithshëm i EUROSAI-t mori qëllim identifikimin e problemeve lidhur pjesë në Takimin e 67-të të Bordit me 8 parimet e pavarësisë të caktuara në Drejtues të INTOSAI-t, mbajtur në Abu Deklaratën e Meksikës dhe në ndihmë të Dhabi në 10 – 11 Nëntor 2015, ku komunitetit INTOSAI për identifikimin e prezantoi progresin e bërë nga EUROSAI masave të tjera shtesë të nevojshme për brenda strukturës së Drejtorisë së përmirësimin e pavarësisë. Për zhvillimin e Komunikimit INTOSAI. Disa nga çështjet projektit, një SAI në secilin prej shtatë thelbësore diskutuar në këtë takim ishin, Grupeve Rajonal të Punës INTOSAI është orientimi i strategjisë së ardhshme dhe marrë në shqyrtim (SAI i Shqipërisë, për drejtimi i INTOSAI-t, nevoja e ndryshimit EUROSAI). Gjithashtu, Peer-Review janë të Statutit në përputhje me Planin e mbajtur në 7 rajone dhe raporte Strategjisë së re 2017-2022, rolin e individuale janë duke u formuluar. Gjetjet ardhshëm të Bordit Drejtues të INTOSAI, e Peer-Review do të prezantohen në të ardhmen e standardeve INTOSAI, konferencën e XXII-të në Abu Dhabi. Një procesit të çertifikimit dhe përgatitjes së vlerësim i këtij projekti do të bëhet nga INCOSAI të ardhshëm. SAI i Sllovakisë, si drejtues i Komitetit të Lartë CBC për Peer Review-të, në fillim të Gjatë vitit të kaluar, Sekretariati i EUROSAI 2017 kur pritet të fillojë. është përfshirë shumë në procesin e INTOSAI për zhvillimin e Planit të ri

Strategjik të INTOSAI 2017-2022, duke Bashkëpunimi me INTOSAI, grupe të tjerë rishikuar Statutin dhe mbledhjen e rajonal të punës INTOSAI dhe partnerë të përshtypjeve nga EUROSAI për dy temat e jashtëm INCOSAI XXII. EUROSAI është shumë i vendosur të Sekretariati i EUROSAI-t u bashkua me bashkëpunojë me INTOSAI dhe Grupeve të Task Force e Planit Strategjik të INTOSAI, i tij Rajonale të Punës. Gjatë periudhës ngritur në fillim të vitit 2014, që 2015-2016, Presidenca dhe Sekretariati i kontribuon në mënyrë aktive në EUROSAI kanë mbajtur një lidhje të vlerësimin e fazave të ndryshme të qëndrueshme dhe të mirë më Presidencën zhvillimit të planit të ri (nëpërmjet aktuale dhe të ardhshme, Bordin Drejtues, telekonferencave apo në mënyrë Sekretariatin e Përgjithshëm dhe pjesë të shkresore). Drafti i Planit Strategjik të tjera të INTOSAI (mbi të gjitha Iniciativën e INTOSAI është publikuar së fundmi në Zhvillimit të INTOSAI-IDI, Komitetin e faqen zyrtare të INTOSAI dhe i është Donatorëve të INTOSAI-t, dhe Komitetit të dërguar të gjithë anëtarëve të INTOSAI për

AUDITIMI PUBLIK 113 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

komente në 31 Korrik, para aprovimit Holandës dhe Spanjës. Anëtarët e Bordit përfundimtar në INCOSAI XXII. Drejtues do të diskutojë këto material në pikën 19 të programit. Sekretariati i është bashkuar gjithashtu dhe Task Force për Statutin, krijuar në Lidhur ngushtësisht me materialet Takimin e 67-të, të Bordit Drejtues Rajonale të EUROSAI-t, workshop-i mbi INTOSAI. Qëllimi kryesor i Task Force Profesionalizmin Rajonal u organizua nga është rishikimi i Statutit të INTOSAI, që ti Sekretariati i EUROSAI dhe Presidenca në përshtatet Planit të ri Strategjik ashtu si takimin e kaluar GT1 në Budapest dhe pozicionimit të INTOSAI në kontekstin (Hungari), në 11 Prill 2016. Qëllimi i aktual botëror. Një përfaqësi e workshop-it ishte mbledhja e mendimeve Sekretariatit ndoqi takimin e parë të Task në lidhje me dy kërkesat për Force të INTOSAI mbi Statutin të datës 21- Profesionalizmin Rajonal të marra nga 22 Mars, 2016, në Nanjing, Kinë. Statuti u INTOSAI, pyetjet CBC për strukturën e analizua dhe u diskutua, përshtypjet e Profesionalizmit Rajonal dhe pyetjeve të EUROSAI mbi rregullat e origjinës, dhe një Temës II për Profesionalizmit Rajonal (për draft që përmbante amendime të INCOSAI XXII). ndryshme të Statutit u krijua dhe iu Ashtu si për Bashkëpunimin e Donatorëve shpërnda anëtarëve të Task Force për të INTOSAI, Sekretaria është një anëtare e komente dhe sugjerime. Një draft Komitetit të Bashkëpunimit të Donatorëve prezantues për statutin e ri do tu të INTOSAI, që përfaqëson interesat e shpërndahet anëtarëve të INTOSAI në anëtarëve të EUROSAI në Komitet. Një muajt në vijim. përfaqësi e Sekretariatit ndoqi punimin e Në lidhje me përgatitjen e temave të 8-të, të Komitetit të Donatorëve të INCOSAI XXII, “Objektivat e zhvillimit të INTOSAI në Brazil, në 6-7 Tetor 2015. Mbi Qëndrueshëm” dhe “Profesionalizmi”, 50 përfaqësues nga INTOSAI dhe Sekretariati mori pjesë në takimin e komunitetit ndërkombëtar të donatorëve mbajtur në 9 Nëntor 2015 në lidhje me konfirmuan drejtimin strategjik të përgatitjet për INCOSAI 2016. Në bashkëpunimit të rrisi mbështetjen për përfundim të atij takimi, Sekretariati dhe shtim të kapaciteteve të SAI. Ata Presidenca koordinuan procesin e diskutuan gjetjet kryesore të raporteve të mbledhjes së të dhënave rajonale nga jashtme të vlerësimit dhe dolën në EUROSAI, që prej kohës kur për këtë rast përfundimin që u sigurua një input i pritja e INCOSAI kishte organizuar këtë vlefshëm për zhvillimin e mëtejshëm të proces në një mënyrë ndryshe. Materialet Bashkëpunimit, që përfshin çështje mbi rajonale të EUROSAI u koordinuan nga SAI përmirësimin e aktivitetit (PMF e SAI, i Finlandës dhe Portugalisë, në Thirrjet Botërore për Propozime, dhe bashkëpunim me SAI-t e Estonisë, Databazën e Shtimit të Kapaciteteve të Finlandës, Suedisë, Turqisë, Gjermanisë, SAI) dhe të qenit më i orientuar nga

114 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Takimi i 44-të i Bordit Drejtues të EUROSAI

rezultatet. Ata gjithashtu ranë dakort mbi takim. Çështjet Kryesore të Takimit Vjetor rrugën dhe hapat që duhen ndërmarrë për ishin: implementimin e këtyre përmirësimeve.  Seksioni i punës paralele në certifikimin Sekretariati, Task Force mbi auditimin dhe e auditimit INTOSAI /IntoSAINT dhe Etikën (TFA&E) dhe Ekipet e Punës së Korporata e Audituesve/ Peer-Review; EUROSAI kanë bashkëpunuar gjithashtu  Forum Rajonal për Zhvillimin e me Inisiativën e Zhvillimit të INTOSAI (IDI). Kapaciteteve; EUROSAI mori pjesë në workshopin mbi  Procesi i planifikimit strategjik të Planifikimin Strategjik, Matjen e INTOSAI; Performancës dhe Monitorimin të IDI, të organizuar nga INTOSAI në Oslo (Norvegji)  Evoluimi i propozimeve të CBC; në 14-16 Shtator 2015, që u përfaqësua  Profesionalizmi rajonal; nga Presidenca dhe Sekretariati i EUROSAI. Objektivi kryesor i workshopit  Kapacitetet e SAI/ rëndësia në një ishte prezantimi i Strukturës së Zhvillimit agjendë të ardhshme mbi shtimin e Strategjik për rajonet, një dokument i kapaciteteve. bazuar në strukturën e planifikimit Gjatë Forumit Rajonal Mbi Shtimin e Strategjik të SAI. Kapaciteteve, përfaqësues të SAI-t të IDI ka mbështetur TFA&E në testimin dhe Hungarisë prezantuan databazën e përdorimin e platformës online të IDI për informacionit mbi Shtimin e Kapaciteteve. e-learning dhe video konferencën, të cilat Përfaqësues të Sekretariatit dhe Drejtimit u përdorën për e-seminaret e TFA&E mbi të Ekipit 1 ndoqën workshop-in për Metodat dhe Mënyrat e Auditimit të Kompetencat e INTOSAI-t për Audituesit, Etikës, që prej firmosjes së një që u organizua në 17-19 Qershor 2015, në memorandumi në lidhje me to. IDI Oslo (Norvegji), nga Grupi Task Force i gjithashtu ka mbështetur Ekipin 1 në Certifikimit të audituesve të INTOSAI-t. lidhje me shtimin e kapaciteteve dhe për Qëllimi i këtij workshop-i ishte konceptimi platformën e mësipërme online, Ekipin 4 i një sistemi që do të informojë mbi në lidhje me çështje të zhvillimit të fazës I përshkrimin e një baze kompetencash të të vetëvlerësimit. cilat janë unike për rritjen profesionale të Përfaqësues të Sekretariatit dhe Drejtimit audituesve të sektorit publik që do të të Ekipit 1 ndoqën punimet vjetore të pilotohet Brenda INTOSAI për të testuar Komitetit CBC të INTOSAI, në 8-10 Shtator fizibilitetin e certifikimit INTOSAI. 2015, në Stokholm (Suedi). 93 Në lidhje me bashkëpunimin me Grupe pjesëmarrës nga të gjitha INTOSAI Rajonal të Punës INTOSAI, që prej takimit Rajonale dhe organizatave partnere kyç të 43-të, të Bordit Drejtues ndodhën (IDI, Banka Botërore) morën pjesë në aktivitetet e mëposhtme: AUDITIMI PUBLIK 115 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

 Konferenca e Tetë e përbashkët konferencë. Perceptimi i përgjithshëm OLACEFS-EUROSAI e mbajtur në Quito është pozitiv, megjithëse ka vend për (Ekuador) në 24-26 Qershor 2015. përmirësim në drejtimi të të bërit më Çështjet e diskutuara ishin “Auditimi i produktiv të konferencave të këtij lloji. koordinuar” dhe “Kontributi i SAI në Sekretariati beson se pas më shumë Mirëqeverisje”, ku morën pjesë më se 15 vitesh bashkëpunimi me shumë se 100 përfaqësues nga Evropa, organizata të tjera Rajonale pjesë të Amerika Latine, Karaibet dhe partnerët e INTOSAI, është koha të vlerësohet ky tij të jashtëm. Dy temat qendrore të bashkëpunim dhe të riformohet ai në Konferencës u zhvilluan gjatë seksioneve mënyrën më efiçente, duke dhënë të ndryshme paralele të punimeve të input-e të reja, me qëllim që të bëhet cilat dhanë një dinamikë dhe format më dinamik dhe i frytshëm.Për këtë, inovativ të eventit. Ato u paraprinë çdo Sekretariati hodhi një propozim të ditë, nga ndërhyrjet e specialistëve të bazuar në rezultatet e anketimit. fushave si edukimi dhe e-learning, shtimi i kapaciteteve ose qeverisja e hapur dhe Konferenca e vetme e Përbashkët e kontrolli, që i aftësuan pjesëmarrësit për planifikuar për momentin është diskutimin që pasonte secilën çështje. Konferenca e tretë ASOSAI-EUROSAI, Përfundimet dhe leksionet u prezantuan që do të mbahet nga SAI i Ukrainës në nga secili grup në një Seksion Plenar, pas Kiev (Ukrainë) në 2017, siç u ra seksioneve të punës. dakord nga Bordi Drejtues i EUROSAI ( në 7 Shtator 2015). Bordi Drejtues i  Konferenca e Pestë e përbashkët ASOSAI ra dakord të hapë këto evente ARABOSAI-EUROSAI e mbajtur në të përbashkëta për të gjithë anëtarët, Doha (Katar), në 7-9 Dhjetor 2015. ashtu si Bordi Drejtues i EUROSAI Tema kryesore e konferencës ishte aprovoi në takimin e 43-të, të tij. “Roli i SAI në këndvështrimin e planeve Dhoma e Llogarive të Ukrainës shpëtuese të qeverisë”, që u zhvillua propozoi një temë për këtë nëpërmjet dy nën temave: “Roli i SAI konferencë të përbashkët “Kontributi në monitorimin e implementimit të i SAI në sfidat e kohës” dhe nën- planeve shpëtuese” dhe “Perceptime temat: të ardhshme të rolit të SAI në parandalimin e riskut të krizave 1. Shkatërrimet humanitare, natyrore financiare”, që mblodhi 35 delegacione dhe njerëzore, Kapacitetet për t’u paraprirë dhe përgjigjur; nga SAI të dy Grupeve Rajonale të Punës së INTOSAI. Sekretariati i 2. Parandalimi i korrupsionit si hapje EUROSAI-t realizoi një anketim për të e mundësive për investimet. vlerësuar sesi ishin përmbushur Bordi Drejtues do të diskutojë pritshmëritë e pjesëmarrësve në këtë vazhdimësinë e këtij bashkëpunimi në

116 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Takimi i 44-të i Bordit Drejtues të EUROSAI

pikën 16 të programit, ashtu si dhe temën asnjë anëtar në EUROSAI. Numri i dhe datën e Konferencës së Tretë të anëtarëve vazhdon të jetë 50.

Përbashkët EUROSAI-ASOSAI. - Përvjetori i 25 të i EUROSAI Bashkëpunimi me partnerë të jashtëm Në 2015 ne festuam përvjetorin e 25-të, është mbuluar nga Konfederata Evropiane të krijimit të EUROSAI (2 Nëntor 1990) në e Instituteve të Auditimit të Brendshëm mënyra të ndryshme, siç u miratua gjatë (ECIIA), që vendos në praktikë takimit të kaluar të Bordit Drejtues. Marrëveshjen e Bashkëpunimit të Iniciativat ishin këto: Logoja e Përvjetorit rinovuar në Kongresin e IX. Si pjesë e kësaj të 25-të të EUROSAI e dizenjuar nga marrëveshjeje një numër iniciativash të Sekretariati i EUROSAI, e shfaqur në faqen planifikuara janë përmbushur përgjatë zyrtare dhe përdorur përgjatë vitit në të 2015 dhe 2016. Njëra nga to, e udhëhequr gjitha komunikimet zyrtare të nga anëtarët e ECIIA, ishte eksplorimi i Sekretariatit. Festimi në Konferencën e ekzistencës dhe funksionimit të Komitetit VIII-të OLACEFS-EUROSAI, në Quito të Auditimit të sektorit publik brenda (Ekuador) në 24-26 Qershor 2015, që juridiksionit Evropian. Një tjetër, e përfshiu një ekspozitë fotografike të drejtuar nga anëtarët e EUROSAI është momenteve më të rëndësishme në mbledhja dhe shpërndarja e informacionit historinë e EUROSAI dhe një seksion të për marrëveshjet e bashkëpunimeve veçantë në Revistën EUROSAI (nr. 21) kombëtare midis SAI dhe Audituesve të dedikuar përvjetorit të 25-të të EUROSAI. Brendshëm në sektorin publik. Ky seksion konsistoi në pamjet që nga Dokumentet lidhur me secilën nga fillimi (nga formimi deri në Presidencën iniciativat u shpërndanë dhe diskutuan në aktuale të EUROSAI dhe palëve të tjera takimin e Komitetit të bashkëpunimit kryesore të interesuara të EUROSAI, EUROSAI-ECCIIA mbajtur në Madrid, në kohëzgjatjen EUROSAI (1990-2015), një prill 2016. Në atë takim u diskutuan fotografi të EUROSAI (ku produktet gjithashtu termat e referencës për bashkë kryesore, rezultate dhe të dhëna të tjera organizimin e konferencës së Përbashkët të rëndësishme ishin nënvizuar), një EUROSAI-ECCIIA, që do mbahet në Bruksel intervistë dhe artikuj nga kolegë më një në 2017. Diskutimet për të, do të bëhen marrëdhënie të gjatë dhe të fortë më në pikën 20 të programit. EUROSAI.

Anëtarët e rinj dhe heqja e anëtarësisë Aktiviteti i sekretariatit të EUROSAI-t në EUROSAI Në përputhje me funksionet e Që prej takimit të kaluar të Bordit Sekretariatit në nenin 14 të Statutit dhe Drejtues, nuk është shtuar ose larguar nenin 9 të Procedurave Standarde të EUROSAI, Sekretariati ka përmbushur AUDITIMI PUBLIK 117 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

detyrat e tij në drejtim të implementimit Përmirësimet e bëra nga trajtimi i fundit të vendimeve të marra në Kongresin e IX në revistë dhe në seksionin qendror të si dhe në Bordin Drejtues. përvjetorit të 25-të të EUROSAI morën një vlerësim të mira nga anëtarët. Sekretariati Në shtesë të kësaj, Sekretariati i EUROSAI dëshiron të falënderojë ato SAI-e që ka mbështetur Ekipet e Punës në bashkëpunuan me kontributin e tyre në ekzekutimin e Planeve të tyre çështjen e fundit, duke mundësuar këtë Operacionale dhe ka vepruar si një motor i publikim. përhershëm informacioni dhe komunikimi me dhe midis anëtarëve të EUROSAI, me Një nga projektet kryesore të GT4 është INTOSAI, si dhe me jashtë. Ai i ka siguruar përmirësimi dhe promovimi i revistës. Për anëtarëve të EUROSAI takime për këtë, një anketim për revistën u bë për të diskutimin e çështjeve te ndryshme. parë nivelin e realizimit të pritshmërisë së anëtarëve të EUROSAI-t me të dhe për Për më tepër, Sekretariati ka mbledhjen e sugjerimeve për ta implementuar Buxhetimin e EUROSAI dhe përmirësuar atë. Rezultatet finale dhe i ka siguruar Organizatës mbështetjen e propozimet për përmirësim do ti duhur administrative. Detaje të prezantohen në GT4 anëtarëve të Bordit mëtejshme jepen në seksionin e këtij Drejtues për miratim, sipas pikës 7 të raporti që lidhet me çështjet financiare. programit. Si në Revistën EUROSAI, Sekretariati ka Sekretariati i EUROSAI ka përgjegjësinë e trajtuar dhe publikuar në faqen zyrtare shkrimit të revistës. Megjithëse çështjen 21 të këtij publikimi, me temën pjesëmarrja aktive e anëtarëve të tjerë të qendrore “Kontributi i EUROSAI për SAI-t konsiderohet një praktikë e mirë dhe Mirëqeverisjen dhe auditimin e është përdorur si model bashkëpunimi besueshëm për sektorin publik nga SAI nga grupe të tjerë rajonal të INTOSAI modern”. Sekretariati dizenjoi këtë (p.sh. ASOSAI, OLACEFS) dhe nga vetë çështje në një mënyrë më të dukshme dhe INTOSAI. Pjesëmarrja e anëtarëve të tjerë tërheqëse (duke përfshirë midis mund të arrihet nëpërmjet krijimit të një përmirësimeve të tjera dhe infografikën), Bordi Editorial, roli i të cilit mund të jetë: përfshiu për herë të parë një intervistë dhe bëri ndryshime të tjera që ndoqën a) Zgjedhja e temës për artikujt sugjerimet e marra gjatë anketimit e monografik ose botimet e Revistës Revistës nga GT4. Gjatë informimit të b) Përcaktimi i kritereve për artikujt që do anëtarëve në lidhje me lançimin e të përfshihen në Revistë revistës, anëtarët morën një guidë të shkurtër me disa mënyra të të bërit të Pdf c) Vlerësimi dhe përzgjedhja e artikujve dhe Viewer, dy formatet e vlefshme për të (përmbajtja, cilësia, rëndësia) parë revistën në faqen zyrtare.

118 Nr.13, janar - prill 2016

KLSH Takimi i 44-të i Bordit Drejtues të EUROSAI

d) Vlerësimi i përgjithshëm i revistës Lidhur me faqen zyrtare të EUROSAI, një përpara publikimit mënyrë tjetër e komunikimit të brendshëm dhe të jashtëm, kemi e) Rishikimi i versioneve të ndryshme të gjuhëve të Revistës kënaqësinë të informojmë se ajo po bëhet gjithnjë e më shumë i njohur nga anëtarët f) Aktivitetet mbështetëse në lidhje me dhe jashtë tij. Ajo është vizituar në rritje formatin e revistës, paraqitjen vizuale ose promovimin e saj. që prej lançimit zyrtar në Tetor 2013. Numri i vizitorëve mesatarë ditorë është Përgjatë 2015 Sekretariati bëri një analizë rritur nga 734, në Janar 2014 në 1,916 në të bordeve botuese të revistave të Janar 2015, në 2,367 në Janar të këtij viti. ngjashme dhe u konsultua në lidhje me Prilli 2016 ishte gjithashtu një muaj shumë këtë çështje me INTOSAI RËG të tjerë. i vizituar nga 2,828 vizitorë. Bazuar në këtë analizë, një Bord Editorial do të krijohet për Revistën, të drejtuar nga Vizitat në bazën e të dhënave të Sekretariati2. Sipas opinionit të produkteve dhe raporteve të auditimit të Sekretariatit, Bordi do të përforcojë më GT3, të lançuara zyrtarisht përgjatë tepër rolin e revistës si një nga Takimit të kaluar të Bordit Drejtues në komunikimet kryesore brenda Mars 2015, janë rritur çdo muaj. Të organizatës. Anëtarë të Bordit Editorial dhënat aktuale të Bazës së të Dhënave të duhet të zgjidhen duke marrë parasysh Raporteve të Auditimit janë këto: 26 ato SAI me njohuri të mira specifike në anëtarët EUROSAI të regjistruar si fushën e komunikimit, departamentin e përdorues - kontribuues (19 kanë dizenjimit grafik dhe të tjera aftësi me kontribuar tashmë) dhe informacioni për rëndësi për Revistën EUROSAI. Nëse Bordi 695 raporteve të auditimit të vlefshme. Drejtues do ta mbështesë ngritjen e një Ashtu si për vizitorët dhe vizitat në bazën Bordi të tillë, duhet të bëhet një studim e të dhënave mund të shihet se si ka më i detajuar, në mënyrë që të krijohet evoluar (Spanja – Sekretariati- dhe një propozim konkret në të cilin Republika Çeke –Drejtuesi i GT3 janë funksionet, rolet dhe përbërja e Bordit përjashtuar, meqë ata e vizitojnë shumë Editorial të përcaktohen qartësisht. Në shpesh). çdo rast dhe kur Plani Strategjik i ri 2017- 2023 do të përfshijë disa ndryshime në strukturën organizative, mund të jetë e këshillueshme të lidhet diskutimi i krijimit të një Bordi Editorial me diskutimin e strukturës së EUROSAI.

2 Kjo Ide e një komiteti editorial u sugjerua gjithashtu nga një nga anketim për revistën bërë në GT4 AUDITIMI PUBLIK 119 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

Baza e të dhënave të produkteve Çështjet financiare të EUROSAI-t përbëhet nga 200 produkte të vlefshme Periudha e re buxhetore e Organizatës e (ose informacion i rëndësishëm sesi të vitit 2015 nisi me implementimin nga merren ato). Më poshtë mund të shihni të Sekretariati i Buxhetit të vitit të parë të dhënat mujore mbi vizitat dhe vizitorët 2015-2017 të EUROSAI. (Spanja dhe Republika Çeke janë përjashtuar) që prej takimit të kaluar të Sekretariati ka nxjerrë Raportin Financiar GB-së. të vitit 2015, në përputhje me Rregullat Financiare të EUROSAI, që do të prezantohet sipas pikës 5 të programit, së bashku me raportin e audituesve ( që prej 2014, SAI i Kroacisë dhe Izraelit), puna audituese e të cilëve nisi në 11-12 Prill 2016.

Gjendja përfundimtare financiare e vitit 2015 tregon një rezultat pozitiv prej Sekretariati ka punuar ngushtë me 58,388.83 euro. Kjo vlerë është më e lartë Drejtuesit e Ekipit të Punës nr. 3 për se viti i kaluar, për shkak të kursimeve në përmirësimin e databazës, në ndërtimin e publikimin e Revistës si dhe shpenzimeve eksperiencës që rrjedh nga ky përdorim, të përkthimit jo të sakta të vitit 2014, konsultimeve dhe përshtypjeve nga lidhur me organizimin e Kongresit të IX. Si anëtarët. Gjithashtu, implementimi i disa çdo vit, Sekretariati ka siguruar ndryshimeve në shabllonet elektronike, që Organizatën me mbështetjen e duhur nuk mund të bëhen nga stafi IT i Gjykatës administrative. Kontributi i Gjykatës Spanjolle të Auditimit, është kontraktuar Spanjolle të Auditimit gjatë vitit 2015 u së fundmi, pas miratimit të procedurës vlerësua rreth 233,000 euro, sipas raportit nga Bordi Drejtues. financiar të EUROSAI.

Sipas rregullit nr. 40 të Rregullave Financiare të EUROSAI, buxheti i EUROSAI

mund të mbulojë shpenzime të organizimit të eventeve ( si pajisje teknike, dhoma konference ose përkthime),

ndërkohë që shpenzimet e pritjes ( si vaktet dhe programet sociale) nuk mbulohen prej tij. Ky Bord Drejtues ra dakord për të financuar 3 evente të

organizuara në vitin 2015. Miratimi u bë në mënyrë shkresore duke përmendur 120 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Takimi i 44-të i Bordit Drejtues të EUROSAI

faktin që takimi i 43-të i Bordit Drejtues të ngritjen e kapaciteteve, mbi të gjitha, në EUROSAI u mbajt në fillim të Marsit, para nivelin praktik të auditimit dhe paraqitjes së kërkesës për financim (31 përmirësimin e komunikimit; për Mars). SAI i Turqisë, Maltës dhe ECA ishin vendosjen e rolit të anëtarëve të EUROSAI financuar përkatësisht me 6,000, 5,500, dhe EUROSAI lidhur me Arritjet në dhe 2,640 euro. Faturat për përdorimin e Zhvillimin e Qëndrueshëm; të merren me këtyre fondeve u paraqitën në EUROSAI impaktin që do ketë në EUROSAI dhe nga SAI përkatës të përfshirë. SAI INTOSAI Plani Strategjik i ri dhe Statuti i përfituese justifikuan fondet e marra dhe rinovuar; dhe riformatimi i bashkëpunimit SAI i Maltës dhe Turqisë rimbursoi midis EUROSAI-t dhe INTOSAI-t, etj. 2,856.29 dhe 4,333.45 euro, respektivisht, Megjithëse të orientuar nga e ardhmja pas rishikimit të faturave nga Sekretariati nuk duhet të zvogëlojmë përpjekjet për (shpenzimet si pagat për punën jashtë disa rezultate të planit strategjik aktual të orarit për stafin dhe komisionet nuk u paarritura deri tani, siç është platforma morën parasysh nga Sekretariati). bashkëpunuese për video konferencat, e- SAI i Lituanisë (3,500 euro), Ukraina (6,000 learning dhe funksione të tjera praktike. euro), Republika Çeke (6,121 euro), Implementimi i një platforme të tillë Portugalia (450 euro) dhe ECA (15,000 duhet të jetë një prioritet kyç, nëse duam euro) kërkuan mbulim financiar nga që EUROSAI të operojë në mënyrë buxheti i vitit 2016, kapitulli 2 (alokime efiçente, siç kërkohet nga anëtarët e saj. nga GT1, GT3 dhe GT4). Kërkesat Pas 25 vitesh pune së bashku dhe financiare do të paraqiten më të detajuara shkëmbimesh zgjidhjeje për sfidat e në pikën 6 të programit, gjatë diskutimit përbashkëta, ne kemi bërë një progres të dhe miratimit të mundshëm nga Bordi rëndësishëm duke forcuar rolin e SAI-ve Drejtues, duke marrë parasysh raportin e Evropiane dhe kjo është arritur kryesisht trajtuar nga GT-të dhe Sekretariati. nëpërmjet kontributit të anëtarëve tanë. Siç u evidentua nga vëzhgimi i jashtëm, kur ne shohim në Organizatat e ngjashme Sfidat e ardhshme mund të themi se nuk jemi mbrapa në Gjatë vitit të ardhshëm, EUROSAI do të praktikën tonë aktuale dhe qeverisëse, përballet me sfida të ndryshme si përkundrazi po e bëjmë këtë shumë mirë. përgatitja e draftit të Planit të ri Strategjik Çfarë kemi arritur dhe mësuar gjatë këtyre 2017-2023 dhe finalizimi i një vlerësimi të viteve, është një aset me vlerë që duhet pavarur. Në duam të adresojmë dhe pasur parasysh, tani që jemi në momentin pritshmëritë e anëtarëve tanë, lidhur me e vendosjes se kush do të drejtojë rezultatet e vetëvlerësimit, që janë shumë Organizatën tonë në të ardhmen. Ne të fokusuara në rritjen e njohurive në duhet të vlerësojmë eksperiencën dhe të

AUDITIMI PUBLIK 121 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

dimë se eksperienca e mbledhur përgjatë gjithë këtyre 25 viteve, përbën themele të forta, mbi to mund të vazhdojmë të ndërtojmë komunitetin tonë të SAI-ve në Evropë.

Përktheu: Irma Idrizaj

Audituese, Departamenti i Auditimit të Buxhetit Qendror, Administratës së Lartë Publike, Menaxhimit Financiar dhe Auditimit të Brendshëm

122 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK Raport nga sekretaria e përgjithshme mbi aktivitetin EUROSAI 2015-2016

dimë se eksperienca e mbledhur përgjatë gjithë këtyre 25 viteve, përbën themele të INFO KONTROLLI I LARTË I SHTETIT forta, mbi to mund të vazhdojmë të ndërtojmë komunitetin tonë të SAI-ve në AKTIVITETE TË KLSH-së Evropë. PËR PERIUDHËN JANAR – PRILL 2016

Përktheu: Irma Idrizaj Audituese, Departamenti i Auditimit të Buxhetit Qendror, Administratës së Lartë prapambetura bizneseve, rekomandimet Publike, Menaxhimit Financiar dhe Kryetari i KLSH, z.Bujar Leskaj, takon për sektorin e energjisë dhe të Auditimit të Brendshëm z. Dennis Wesner, Zyrtar i Përgjithshëm hidrokarbureve, propozimin për miratimin për Zhvillimin pranë USAID e një ligji për përgjegjësitë materiale të Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj zhvilloi nëpunësve publikë, me qëllim që të një takim në ambientet e Kontrollit të luftohet efektivisht anti-kultura e Lartë të Shtetit me z. Dennis Wesner, pandëshkueshmërisë në Shqipëri, etj. Zyrtar i Përgjithshëm për Zhvillimin, pranë Kryetari i KLSH-së cilësoi se të gjitha

USAID. rekomandimet e dhëna nga KLSH kanë qenë në linjë me rekomandimet e FMN- Zoti Wesner theksoi rëndësinë e KLSH si së. institucion kushtetues. Ai u shpreh se SHBA janë të interesuara për të luftuar

korrupsionin ne Shqipëri. “Mbështetja

jonë për KLSH nuk do të mungojë”, tha Wesner, duke nënvizuar rëndësinë që ka bashkëpunimi i KLSH me institucione të tjera si Avokati i Popullit, ILDKP, etj.

Nga ana e tij, Kryetari i KLSH-së vlerësoi projektet e realizuara nga USAID-i në Shqipëri dhe shprehu dëshirën dhe vullnetin për të bashkëpunuar me USAID-

in në projekte që do të propozohen nga

kjo agjenci. Duke bërë një panoramë të punës së institucionit në katër vitet e KLSH është në fazën e transformimit dhe fundit, ai veçoi rekomandimet e dhëna modernizimit, duke pasur si model SAI-et nga KLSH për përmirësimin e qeverisjes, si më të zhvilluara evropiane. Në këtë propozimi për vendosjen e një tavani për drejtim, institucioni ka synuar borxhin publik, për pagesën e borxheve të transparencën e plotë, duke vendosur një 122 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 123 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

raport të ri me shoqërinë civile (janë Performancës të realizuara deri tani nga nënshkruar në këto vite më shumë se 20 KLSH, duke theksuar se institucioni është i marrëveshje bashkëpunimi), duke u hapur hapur dhe çdo propozim i USAID-t është i dhe qenë pro-aktiv ndaj medias dhe mirëpritur. publikut, me botimin e 51 librave, me Të dyja palët ranë dakort që zhvillimin e analizës së punës së bashkëpunimi të jetë konkret dhe në institucionit nën frymën e INTOSaint fusha me interes reciprok. Kontrolli i Lartë (vetëvlerësimi i integritetit) dhe në i Shtetit do t’i propozojë USAID-it projekte praninë e medias, etj. konkrete dhe të qarta me kohëzgjatje 1-2 Kryetari i KLSH përmendi që në kuadër të vjeçare. bashkëpunimit me OJF-të, u përfundua Bashkëpunimi mes KLSH dhe USAID-it do projekti “Forcimi i Ligjit përmes zbatimit të të jetë i drejtpërdrejtë ose nëpërmjet OJF- rekomandimeve të KLSH-së » që Qendra ve, projekte në të cilat KLSH do të për Transparencë dhe Informim të Lirë mbështesë organizata të shoqërisë civile (QTIL) realizoi me financim të USAID-it, që kanë fituar projekte nga USAID, në nëpërmjet programit «Assist-Impact »”. fusha që lidhen me aktivitetin e KLSH-së. Në raportin final të projektit janë trajtuar çështje të rëndësishme që lidhen me Gjithashtu, zoti Leskaj e ftoi z.Wesner që zbatimin e rekomandimeve te dhëna nga të auditojnë KLSH nëpërmjet projekteve KLSH, referuar auditimeve te vitit 2014. që financojnë, duke theksuar që “Ne si institucion”,-vijoi z. Leskaj- institucioni është e hapur dhe mund të “vlerësojmë rekomandimet e QTIL dhe auditohet në fusha që janë me interes për jemi duke hartuar një plan veprimi të USAID-in dhe publikun e gjerë. detajuar për zbatimin e rekomandimeve Në takim morën pjesë gjithashtu zj. Elina të lëna nga kjo OJF”. Koçi (USAID), z. Ermal Yzeiraj, Drejtor Kryetari i KLSH-së më tej u ndal në Departamenti dhe zj.Irena Islami, Drejtore bashkëpunimin e rritur ndjeshëm me SAI- Drejtorie (KLSH). et e rajonit dhe me ato evropiano- perëndimore, si dhe me institucionet e BE-së. Një shembull në këtë drejtim është KLSH zhvillon analizën vjetore të punës projekti IPA 2013(me vlerë 2.1 milion për vitin 2015 euro), komponenti i I-rë, që KLSH ka fituar Kontrolli i Lartë i Shtetit zhvilloi në sallën që në vitin 2014 dhe që lidhet me forcimin “UNESCO” të Muzeut Historik Kombëtar, e kapaciteteve të auditimit të jashtëm Analizën Vjetore të punës së Institucionit publik. për vitin 2015. Zoti Wesner shprehu gatishmërinë për të mbështetur KLSH në Auditimet e

Performancës dhe Kryetari i KLSH-së i bëri një përmbledhje të auditimeve të 124 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

Prof. Dr. Sazan Guri, Prof.Dr.Lavdosh Zahaj, Prof.Dr.Vjollca Karapici, Prof.Dr.Ago

Nezha, përfaqësues të botës akademike, si Rektori i Universitetit Politeknik të Tiranës Akademik Jorgaq Kaçani, pedagogë të Fakultetit Ekonomik, gaetarë, etj.Në analizën Vjetore të KLSH-së mori pjesë një delegacion me 10 auditues i ZAP-it të Kosovës, i kryesuar nga Zv/Audituesi i

Përgjithshëm z.Artan Venhari. Analiza e punës së institucionit vjen pas Fjalën e hapjes e mbajti Kryetari i analizave të departamenteve të auditimit Kontrollit të Lartë të Shtetit, z.Bujar që u zhvilluan në fund të vitit 2015 në Leskaj, i cili bëri një pasqyrë të shkurtër të Universitetet Publike në rrethe të punës së institucionit për vitin 2015. Zoti ndryshme të vendit si në Universitetin Leskaj theksoi që KLSH si institucion “Aleksandër Xhuvani”, në Elbasan, në suprem i auditimit publik ka detyrimin Universitetin “Ismail Qemali” në Vlorë, në ndaj qytetarit dhe Kuvendit dhe jo ndaj Universitetin “Luigj Gurakuqi” Shkodër partive politike që me misionin, forcën dhe në Universitetin e Tiranës. Analizën e dhe moralin që i ka dhënë Kushtetuta, të nderuan me pjesëmarrjen e tyre kthejë besimin publik ndaj qeverisjes. Presidenti i Republikës së Shqipërisë SH.T.Z. Bujar Nishani, Ambasadori i Në fjalën përshëndetëse që Kreu i Shtetit Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Shqiptar, SH.T.Z Bujar Nishani, u drejtoi të Shqipëri, Z.Donald Lu, Kryetari i Komisionit pranishmëve, vlerësoi punën dhe të Ekonomisë dhe Financave në Kuvendin kontributin e audituesve dhe drejtuesve e Shqipërisë, z.Erion Braçe, Prokurori i të tyre për gjithë investimin profesional, Përgjithshëm, z.Adriatik Llalla, Avokati i qytetar dhe institucional, duke Popullit, z.Igli Totozani, Ministri i rikonfirmuar rëndësinë e madhe që ka Drejtësisë,z.Ylli Manjani; Inspektor i KLSH-ja dhe duke vënë në pah “bindjen e Përgjithshëm i ILDKPKI, z.Shkëlqim thellë për pritshmëritë shumë të larta që Ganaj,Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, kanë në tërësi, shoqëria dhe aktorët e z.Gent Sejko, Kryetari i Autoritetit të shoqërisë, për institucionin, produktin dhe Konkurencës, znj.Lindita Lati, deputetë të për angazhimin e punës suaj”. Kuvendit të Shqipërisë, etj.Analiza u Nuk nguroj të them-nënvizoi Presidenti “… zhvillua me pjesëmarrjen e shumë që keni arritur një standard më të arrirë, përfaqësuesve të shoqërisë civile dhe më të përparuar, dhe ndoshta jeni ndër organizatave profesionale të fushës, institucionet më të para që keni ngritur në partnerë të KLSH-së, si Prof. Dr. Jorgji një shkallë më të lartë çështjen e asaj që Bollano, Prof. Dr. Skënder Osmani, përbën sfidën më të madhe të shoqërisë Prof.Dr.Sherif Bundo, Prof.Dr.Hysen Çela, AUDITIMI PUBLIK 125 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

sonë, besimin…Drejtuesit e Institucioneve një nga treguesit kryesorë të modernizimit të pavarura përshëndetën Analizën e të institucionit dhe të komunikimit të tij punës së KLSH-së për vitin 2015. shumë dimensional, etj.

Punimet e ditës së pare të Analizës Vjetore të KLSH-së u mbyllën me

promovimin e disa librave:

•Promovimi i librit të Prof.Dr.Skënder Osmanit: “Elemente të Fazistikës, pjesa e IV” dhe Hyrje në Inxhinierinë Financiare dhe Stokastike”, me autore Prof.Dr. Skënder Osmani dhe Dr.Bujar Leskaj.

•Promovimi i librit “Ylli i shkrimtarit” monografi nga Ndriçim Kulla dedikuar shkrimtarit të madh Ismail Kadare. Analiza e punës së institucionit vijoi me Raportin e performancës institucionale •Promovimi i Librave të z. Bedri Çoku me për vitin 2015, “Treguesit Kryesorë të titull: “Plaku i Kënetës” “Dashuri e Raportimit referuar fushave të fundosur” dhe “Arrestova shokun Tim”. performancës së KLSH-së bazuar në Dita e dytë e analizës u zhvillua në një nga instrumentin e vetëvlerësimit “Matja e sallat e Universiteti Politeknik të Tiranës Performancës së Institucioneve Supreme dhe u është dedikuar audituesve të rinj, të të Auditimit” dhe në praktikat më të mira cilët nën moton e konferencës së I-rë dhe të komunitetit të INTOSAI-t”, mbajtur (për të II-të, të Young EUROSAI me temë rreth 1 orë e 30 minuta) nga Kryetari i qendrore “SAI&Unë” zhvilluan KLSH-së, z.Leskaj. Më pas grupe konferencën: Kontributi, Inovacioni nën audituesish referuan lidhur me auditimet moton: “Unë, KLSH dhe EUROSAI ”. me impaktet më të rëndësishme dhe me efekte të konsiderueshme në menaxhimin Konferencën e moderoi z.Ermal Yzeiraj, e financave publike dhe zhvillimin Drejtor i Departamentit Juridik, Kontrollit ekonomik të vendit si Auditimet në të Zbatimit të Standarteve dhe Etikës, i cili Sektorin Energjitik, në Menaxhimin e në fjalën e tij të hapjes theksoi që ndarja Financave Publike, ne Sistemin e në të rinj dhe në të vjetër nuk është se ka Shëndetësisë ne sistemet informatike, etj. ndonjë rëndësi në KLSH, pasi ndarja e Gjithashtu pjesëmarrësit u njohën me vërtetë që ekziston është ajo ndërmjet arritjet e KLSH-së në auditimet e audituesve shumë të mirë, të mirë dhe Performancës, forcimin e kapaciteteve atyre që nuk plotësojnë dot kriteret për të Institucionale nëpërmjet Programit të qenë pjesë e këtij institucioni. Të jesh i ri Zhvillimit të Vazhdueshëm të stafit, me nuk është aspak një disfavor për të bërë transparencën e aktivitetit të KLSH-së: si karrierë në KLSH por përkundrazi përbën

126 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

një avantazh. Shpejtësia me të cilën brezi i të tij, do të vazhdojmë të thellojmë luftën ri arrin të përthithë dhe vërë në praktikë kundër korrupsionit, duke denoncuar eksperiencën e brezave të mëparshëm në aktet korruptive në publik, media, KLSH është mbresëlënëse. Energjia që të prokurori e më gjerë. rinjtë mbartin gjithashtu është impulsi që i nevojitet ritmit të institucionit. KLSH fillon procesin e rishikimit mes Gjatë konferencës referuan 23 auditues të kolegëve (peer review) lidhur me rinj, të cilët kishin përzgjedhur tema me pavarësine e SAI-t fokus drejt se ardhmes. Tema e trajtuara kishin te bënin me matjen e performances Kontrolli i Lartë i Shtetit është përzgjedhur se SAI-t, bashkëveprimin KLSH-Media, një nga Organizata Ndërkombëtare e mjet për rritjen e pergjegjshmerise se Institucioneve Supreme të Auditimit qeverise dhe besueshmërisë se (INTOSAI) si përfaqësues i Institucioneve institucionit tek publiku, SAI në një Supreme të Auditimit (SAI) Europiane për shoqëri multikulturore, ndikimi i të realizuar një Peer Review (proces teknologjisë në profilin professional të një rishikimi mes kolegësh) lidhur me audituesi, lidhja midis ISSAI-ve dhe IPSAS- pavarësinë e SAI-ve. eve, etj. Nën shembullin e SAI-ve të zhvilluara Në Konferencën “Unë, KLSH dhe evropiane dhe në zbatim të Standarteve EUROSAI” Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Ndërkombëtare të Auditimit të INTOSAI-t, Leskaj, vlerësoi punimet dhe i nxiti të të parimeve të transparencës së plotë dhe rinjtë që të punojnë më shumë në drejtim integritetit, mbështetur në standardin të rritjes së tyre profesionale. ISSAI 5600 “Udhëzim për Rishikimin mes Kolegëve”, KLSH iu përgjigj pozitivisht vitin Në përfundim të dy ditëve të Analizës së e kaluar kërkesës së INTOSAI-t, drejtuar të vitit 2015, KLSH u fokusua tek sfidat e gjithë Institucioneve Supreme të institucionit për vitin 2016, gjatë të cilës Auditimit, anëtarë të kësaj organizate, KLSH do të kryejë auditime financiare nëpërmjet së cilës i ftonte që të ishin (certifikime të pasqyrave financiare), do të pjesë e Peer Review. Kontrolli i Lartë i konsolidojë auditimet e përputhshmërisë, Shtetit u vetë ofrua për të qenë pjesë e duke aplikuar kërkesat e standardeve këtij procesi, duke vlerësuar si parësore ndërkombëtare të auditimit në përputhje pavarësinë e SAI-ve për realizimin e me manualin e ri të Auditimit të misionit të tyre, duke ofruar njëkohësisht Përputhshmërisë, do të shtojë numrin dhe audituesit e tij më të përgatitur për të cilësinë e auditimeve të performances, etj. realizuar me sukses këtë projekt. Thellimi i luftës kundër korrupsionit do të jetë në fokus të veprimtarisë institucionale të KLSH-së dhe krahas veprimtarisë audituese dhe modernizimit AUDITIMI PUBLIK 127 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

civile që bashkëpunojnë me KLSH-në si edhe me përfaqësues të shoqatave të

profesionistëve të fushës së auditimit dhe të ekonomisë. Duke Vlerësuar rëndësinë parësore që ka bashkëpunimi mes Kuvendit dhe KLSH-së, audituesit do të realizojnë takime edhe me përfaqësues të Kuvendit të Shqipërisë, veçanërisht me përfaqësues të Komisionit të Ekonomisë dhe Financave. Raporti

përfundimtar i këtij projekti do t’i vihet në Në këtë kuadër, në datat 8 -19 shkurt dispozicion medias dhe të gjithë palëve të 2016 nga auditues të Gjykatës Austriake interesuara. të Auditimit nisi procesi i Peer Review nga Në këtë takim morën pjesë edhe zj.Irena një staf prej 4 audituesish, tre prej tyre Islami, Drejtore Drejtorie dhe z.Fatos janë auditues të Gjykatës Austriake të Çoçoli, ekspert i jashtëm. Auditimit: z.Bernhard Beybel, zv/Drejtor

Departamenti, zj.Eva Prenner dhe zj. Irmtraud Weinke, audituese si edhe dhe Kryetari i KLSH-së takohet me Z. Gjon nje përfaqësuese e SAI-t të Moldavisë, Junçaj, Këshilltar Ligjor Rezident i zj.Verica Verdes, Drejtore Departamenti. Ambasadës së Shteteve të Bashkuara Në datën 8 shkurt, grupi u prit në një Në datë 9 shkurt 2016, në ambientet e takim nga Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Kontrollit të Lartë të Shtetit, Kryetari i Leskaj, i cili bëri një ekspoze të KLSH-së, Z. Bujar Leskaj, zhvilloi një takim përgjithshme mbi veprimtarinë e pune me Z. Gjon Junçaj, Këshilltar Ligjor institucionit dhe u ndal veçanërisht në Rezident i Ambasadës së Shteteve të tetë parimet e pavarësisë së Bashkuara në Tiranë dhe ekspert i misionit Institucioneve Supreme të Auditimit, të të OPDAT në Shqipëri. përcaktuara në Deklaratën e Meksikos. Në këtë takim Z. Junçaj vlerësoi rolin dhe Kryetari i KLSH-së vleresoi shumë këtë kontributin e deritanishëm të Kontrollit të proces dhe theksoi faktin që KLSH do t’i Lartë të Shtetit në luftën kundër vërë në dispozicion grupit të audituesve të korrupsionit duke shprehur dëshirën e gjithë stafin dhe dokumentacionin e forcimit të mëtejshëm të këtij roli dhe nevojshëm për realizimin me sukses të kontributi të KLSH-së jo vetëm në këtij procesi. bashkëpunimin me organin e Prokurorisë dhe institucionet e tjera ligjzbatuese por Stafi që do të realizojë “Peer Review” do edhe me strukturat e mëvonshme të të kontaktojë gjithashtu edhe me specializuara hetimore si Byroja e Hetimit përfaqësues të organizatave të shoqërisë

128 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

që priten të ngrihen në funksion të edhe paraqitjen e çfarëdolloj reformës në drejtësi. problematike që KLSH ka hasur përgjatë këtyre viteve në kryerjen e veprimtarisë

audituese si dhe dhënien e ideve se si mund të forcohet në të ardhmen roli, kontributi dhe bashkëpunimi i këtij institucioni dhe institucioneve të tjera ligjzbatuese në luftën kundër korrupsionit.

Kryetari i KLSH-së, në vlerësim të bashkëpunimit të deritanishëm me organin e Prokurorisë, theksoi në mënyrë

të veçantë mbështetjen dhe kontributin e Në fjalën e tij, Kryetari i KLSH-së bëri një rëndësishëm të Prokurorit të rezyme të përgjithshme të punës dhe Përgjithshëm, Z. Adriatik Llalla, në këtë veprimtarisë audituese të Kontrollit të bashkëpunim, duke shprehur bindjen që Lartë të Shtetit përgjatë këtyre viteve të pavarësisht rezultateve që ky fundit, duke theksuar një sërë treguesish bashkëpunim ka mundur të prekë dhe arritjesh të këtij institucioni si, rritja e përgjatë këtyre viteve, ende mbetet performancës institucionale të KLSH-së, shumë punë për të bërë jo vetëm nga përmirësimi i cilësisë së auditimeve, rritja institucionet tona por edhe nga shumë e shkallës së zbulueshmërisë së dëmeve institucione të tjera shtetërore të ekonomike, rritja progresive e numrit të angazhuara në mënyrë të drejtpërdrejtë kallëzimeve penale të depozituara pranë apo indirekte në luftën kundër organit të Prokurorisë, rritja e trajnimeve korrupsionit. Kjo pasi pritshmëritë e të stafit të KLSH-së, rritja e bashkëpunimit opinionit të gjerë publik mbeten ende të këtij institucioni me strukturat tepër të larta. akademike dhe shoqërinë civile, si dhe KLSH ka theksuar vazhdimisht përgjatë rritja e prezencës së këtij institucioni në këtyre viteve, madje edhe në analizën median e shkruar dhe atë elektronike në vjetore të veprimtarisë së KLSH zhvilluar funksion të një transparence sa më të në 1 Shkurt 2016, faktin që një numër i madhe institucionale, kontribuimit si konsiderueshëm zyrtarësh të lartë institucion i rëndësishëm kushtetues në vazhdojnë të qëndrojnë të pashqetësuar mirëqeverisjen e vendit dhe çinstalimit të në pozicionet e tyre në administratën antikulturës së pandëshkueshmërisë. shtetërore, pavarësisht faktit që ndaj tyre Z.Junçaj tregoi një interes të veçantë në KLSH ka depozituar pranë organit të lidhje me bashkëpunimin e deritanishëm Prokurorisë kallëzime konkrete penale për të Kontrollit të Lartë të Shtetit me organin shkelje të konstatuara sidomos në lidhje e Prokurorisë dhe institucionet e tjera me procedurat e prokurimit. Fakt ky i cili shtetërore, duke kërkuar njëkohësisht vështirëson së tepërmi pozitat e organit të AUDITIMI PUBLIK 129 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

Prokurorisë në hetimin dhe zbardhjen e Nga ana e tij z. Junçaj, u shpreh mjaft plotë të këtyre çështjeve si pasojë e optimist për bashkëpunimin në të pushtetit të padukshëm që garanton ardhmen ndërmjet OPDAT dhe Kontrollit qëndrimin e tyre ende në detyrë. Kjo ka të Lartë të Shtetit, duke kërkuar edhe kalçifikuar prej vitesh instalimin e angazhimin e afërt të KLSH-së sidomos në antikulturës së pandëshkueshmërisë. fushën e trajnimeve dhe dhënies së ekspertizës profesionale audituese. Një element i rëndësishëm në veprimtarinë tonë institucionale si institucion suprem auditimi mbetet Kryetari i KLSH takon ambasadorin e zbatueshmëria e rekomandimeve të KLSH- Italisë në Tiranë, z. Alberto Cutillo së nga ana e institucioneve përkatëse shtetërore, theksuar kjo në çdo Progres Ambasadori i Republikës së Italisë në Raport të viteve të fundit të Komisionit Shqipëri, z. Alberto Cutillo, zhvilloi një Europian. Në këtë aspekt një rol të takim më datën 10 shkurt 2016, me veçantë, përveç medias dhe opinionit të Kryetarin e KLSH z. Bujar Leskaj në gjerë publik, luan edhe Kuvendi i mjediset e Kontrollit të Lartë të Shtetit. Shqipërisë, agjent të të cilit ne Kryetari i KLSH e falenderoi Ambasadorin konsiderohemi, dhe nisur nga ky fakt jo pa Italian për ndihmën e dhënë gjatë gjithë qëllim KLSH ka intensifikuar së tepërmi këtyre dy dekadave e gjysëm nga ana e këto vitet e fundit bashkëpunimin me Shtetit, qeverisë dhe popullit italian për Komisionin për Ekonominë dhe Financat qeveritë dhe popullin shqiptar, sidomos të Kuvendit. në momente të vështira të ekzistencës së Në përfundim të këtij takimi Kryetari i tij. Më tej, ai prezantoi performancën e KLSH-së i kërkoi z. Junçaj që t’i përcjellë në KLSH gjatë viteve të fundit, duke theksuar mënyrë miqësore Ambasadorit të miratimin e ligjit të ri të KLSH në nëntor Shteteve të Bashkuara z. Donald Lu, 2014 nga Parlamenti, tërësisht në falenderimet e tij të veçanta për përputhje me standardet ndërkombëtare prezencën e tij inkurajuese në analizën të INTOSAI-t, arritjet në shtimin e vjetore të KLSH-së 2015, si dhe ndjeshëm të treguesit të dobishmërisë të mirënjohjen për kontributin e institucionit, të treguesit të zbulimit të pazëvendësueshëm që Shtetet e dëmit ekonomik ndaj Buxhetit të Shtetit, Bashkuara të Amerikës dhe z. Lu po japin që për vitin 2015 kapi shifrën e 919 në lidhje me reformën në drejtësi, pa të milionë eurove, si dhe rritjen 3.5 herë të cilët kjo reformë nuk mund të realizohet. numrit të kallëzimeve penale për vitet Në këtë mision të rëndësishëm, theksoi z. 2012-2015, në krahasim me katërvjeçarin Leskaj, Ambasadori i SHBA, z. Donald Lu, 2008-2011. ka si aleat gjithë opinionin e gjerë publik Kryetari i KLSH theksoi gjatë takimit sfidën dhe popullin shqiptar. e institucionit të KLSH, por edhe të gjithë shoqërisë shqiptare për luftën ndaj anti-

130 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

kulturës së pandëshkueshmërisë që është Nëpërmjet këtij bashkëpunimi do të instaluar në vend. krijohet mundësia e rritjes së prezencës së audituesve të KLSH-së me shkrime Nga ana e tij, Ambasadori Cutillo vlerësoi profesionale në Revistën “Monitor”, rolin e rëndësishëm që luan KLSH në bashkë-përgatitje materialesh si buletine luftën kundër korrupsionit në vend dhe informative për mirëqeverisjen, trajnime, për rritjen e përgjegjshmërisë së takime konsultative, tryeza të administratës publike. “Ju, -tha z. Cutillo rrumbullakëta, workshop-e, seminare etj, keni tre role por edhe sfida të së aktivitete këto që synojnë rritjen e cilësisë ardhshmes që jam i bindur se do t’i së punës së stafit të KLSH-së dhe përballoni me sukses. Së pari, mbajtjen e pjesëmarrjen e Revistës “Monitor” dhe administratës publike të përgjegjshme. Së ekspertizës së saj te kualifikuar, sipas një dyti, përmirësimin e performancës së program të detajuar të miratuar nga palët. administratës publike nëpërmjet rekomandimeve tuaja dhe së treti, kontributin në reformën ligjore me propozimet që ju bëni për ndryshimet në legjislacion”. Në të ardhmen, si KLSH dhe Ambasada Italiane në Shqipëri do të shtojnë kontaktet dhe shkëmbimin e informacioneve, me qëllim bashkëpunimin për përmirësimin e qeverisjes publike në vend.

Kryetari i KLSH-së nënvizoi hapjen e Kontrollit i Lartë i Shtetit dhe Revista institucionit drejt organizatave të “MONITOR” nënshkruajnë Marrëveshje shoqërisë civile, me të cilat janë Bashkëpunimi nënshkruar 19 marrëveshje bashkëpunimi Në datën 10 shkurt 2016, në mjediset e në katër vitet e fundit si edhe vullnetin Kontrollit të Lartë të Shtetit, u nënshkrua dhe seriozitetin e këtyre organizatave për Marrëveshja e Bashkëpunimit mes KLSH- të bashkëpunuar me KLSH, si dhe besimin së dhe Revistës “MONITOR”. e palëve se një bashkëpunim i sinqertë mes institucioneve shtetërore dhe Në zbatim të kësaj Marrëveshje, KLSH do shoqërisë civile jep rezultate konkrete në të angazhohet për shkëmbimin e të kufizimin dhe parandalimin e korrupsionit. dhënave me interes reciprok, duke hapur edhe një dritare tjetër komunikimi me Marrëveshja u nënshkrua nga Kryetari i publikun me qëllim rritjen e transparencës KLSH-së, z.Bujar Leskaj dhe nga zj.Ornela dhe modernizimin e institucionit.

AUDITIMI PUBLIK 131 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

Liperi, Kryeredaktore e Revistës KLSH ka qenë në vazhdimësi i hapur për “MONITOR”. bashkëpunime të tilla dhe ka eksperienca të mira në këtë drejtim. Marrëveshja me Zonja Liperi, nga ana e saj, vlerësoi Konfederatën e Industrive të Shqipërisë bashkëpunimin dhe qasjen e re që ka është e 20-ta që nënshkruhet nga KLSH në KLSH ndaj Shoqërisë Civile dhe katër vitet e fundit. Nënshkrimi i veçanërisht rritjen e transparencës së marrëveshjes me Konfindustrinë është një institucionit ndaj Medias dhe publikut në vlerë më tepër në këtë drejtim sepse përgjithësi, duke theksuar se ky fusha e aktivitetit të këtyre organizatave bashkëpunim do te gjenerojë ide të reja është e ndryshme dhe plotësojnë në dhe do të ndihmojë në informimin e mënyrë të natyrshme njëra tjetrën. taksapaguesve shqiptarë lidhur me gjetjet dhe auditimet e KLSH-se, duke rritur ndjeshmërinë qytetare dhe duke përmirësuar luftën kundër korrupsionit.

Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe Revista “Monitor” shprehen së fundmi vendosmërinë për zbatimin e kësaj marrëveshjeje, duke bashkëpunuar për organizimin e aktiviteteve të përbashkëta, për t’i ofruar njëri tjetrit shërbime të ekspertizës dhe trajnimit për fushat Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj vlerësoi respektive të bashkëpunimit, në dobi të seriozitetin dhe integritetin e rritjes së cilësisë së auditimit dhe të Konfindustrisë në përballimin e sfidave zgjerimit të ekspertizës së dhënë nga dhe theksoi që pritshmëritë e publikut Revista “Monitor”, krahas të tjerave edhe ndaj institucioneve shtetërore janë të në auditime të veçanta performance. larta, veçanërisht në luftën kundër korrupsionit dhe sigurisht që puna nuk Kontrollit i Lartë i Shtetit dhe mund të përmbushet vetëm nga një Konfederata e Industrive të Shqipërisë institucion, cilido qoftë, por vetëm nënshkruajnë Marrëveshje Bashkëpunimi nëpërmjet bashkëpunimit dhe shkëmbimit të eksperiencave. Në vijim të bashkëpunimeve me organizata të shoqërisë civile dhe të Kontrolli i Lartë i Shtetit do të përdorë të profesionistëve të fushës së auditimit, gjitha hapësirat ligjore për të mundësuar KLSH nënshkroi në datën 25 shkurt 2016, kontributin e ekspertëve të Konfindustrisë në mjediset e Kontrollit të Lartë të Shtetit, në ekipet e tij të auditimit, të atyre enteve Marrëveshjen e Bashkëpunimit me shtetërore ku mungesa e transparencës, Konfederatën e Industrive të Shqipërisë deformimi i konkurencës dhe rreziku i (Konfindustria).

132 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

lartë i korrupsionit përbën shqetësim të në dy vitet e ardhshme në kuadër të përbashkët. projektit IPA.

Zoti Buxhuku, nga ana e tij, vlerësoi bashkëpunimin dhe veçanërisht rritjen e transparencës së KLSH-së, duke nënvizuar se të dy institucionet i bashkon një qëllim i përbashkët, mirëadministrimi i financave publike dhe respektimi i konkurencës së lirë në tenderat publikë, duke vendosur standardet e ekonomisë së lirë dhe të barazisë në treg.

Konfindustria dhe KLSH ranë dakord që të Në përfundim të takimit, Kryetari i angazhohen bashkërisht në luftën kundër Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Leskaj dhe korrupsionit dhe të mungesës së Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit të transparencës në administratën Polonisë z. Kwiatowski nënshkruan një shtetërore, me qëllim përmirësimin e Deklaratë të Përbashkët në të cilën të dy qeverisjes. institucionet, në vijim të Marrëveshjes së Marrëveshja u nënshkrua nga Kryetari i Bashkëpunimit të vitit 2012, angazhohen: KLSH-së, z.Bujar Leskaj dhe nga z.Gjergj • për arritjen e objektivave të projektit të Buxhuku, Administrator i Përgjithshëm i binjakëzimit, me synim përdorimin me Konfindustrisë. efektivitet, eficiencë, transparencë dhe përgjegjshmëri të fondeve publike; Vizita e Kryetarit të Kontrollit të Lartë të • për implementimin e objektivave të Shtetit, z.Bujar Leskaj, në Poloni projektit të binjakëzimit, të cilat janë në Në kuadër të Takimit të Grupit të Punës së përputhje me praktikat në të mira të BE INTOSAI-t për Rishikimin e ISSAI 30- Kodit dhe standardet e aplikuara nga Organizata të Etikës, në datat 2-4 mars 2016, Kryetari Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme i Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar të Auditimit (INTOSAI); Leskaj zhvilloi një vizitë në Krakovë, • për të punuar ngushtësisht së bashku Poloni. për arritjen e rezultateve të pritshme të Gjatë qëndrimit të tij në Krakovë, z. Leskaj aktiviteteve të projektit të listuara në u takua me Presidentin e Zyrës Supreme Kontratën e Projektit të Binjakëzimit; të Auditimit të Polonisë z. Krzysztof • për angazhimin e stafit të dy Kwiatowski, me të cilin u diskutua për institucioneve për implementimin e fillimin e projektit të binjakëzimit për projektit të binjakëzimit; ngritjen e kapaciteteve institucionale të KLSH, që do të implementohet në KLSH AUDITIMI PUBLIK 133 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

• për mbështetjen e domosdoshme që INTOSAI-t për rishikimin e ISSAI 30- Kodit kërkohet për implementimin e të Etikës, duke theksuar rëndësinë e pa aktiviteteve të projektit, të përshkruara në diskutueshme që ka hartimi i këtij Kontratën e Projektit të Binjakëzimit. dokumenti për komunitetin e INTOSAI-t. Z. Leskaj vlerësoi rëndësinë që ka ky Në datat 2-4 mars 2016 ky grup pune projekt për Kontrollin e Lartë të Shtetit zhvilloi takimin e tij të fundit, në të cilën u pasi institucioni i KLSH dhe audituesit do diskutuan komentet e përcjella nga 31 të kenë mundësinë të njihen me praktikat SAI-e mbi draftin e bërë publik nga më të mira në fushën e auditimit dhe INTOSAI. Dokumenti do t'i përcillet për trajnimet që do të kryesh gjatë miratim Komitetit Drejtues të INTOSAI dhe implementimit të projektit të binjakëzimit do të miratohet në Kongresin e XXII të do t’i shërbejnë ngritjes së tyre INTOSAI-t që do të zhvillohet në Abu profesionale dhe modernizimit të Dhabi në datat 5-11 dhjetor 2016. auditimit të jashtëm në Shqipëri. Në këtë vizitë z. Leskaj shoqërohej nga Sekretari i Përgjithshëm, znj. Luljeta Nano dhe Specialistet, znj. Alma Shehu dhe znj.

Elira Elezi.

KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me Zyrën Supreme të Auditimit të Republikës Çeke Në datën 9-10 Mars 2016, në Pragë, Kryetar i Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Z. Kwiatowski theksoi se Zyra Supreme e Bujar Leskaj, zhvilloi takime pune në Auditimit të Polonisë i ka dhënë një Zyrën Supreme të Auditimit të Republikës rëndësi të veçantë implementimit të Çeke dhe nënshkroi një Marrëveshje suksesshëm të Projektit të Binjakëzimit në Bashkëpunimi me homologun e tij, KLSH dhe është e angazhuar për Presidentin e Zyrës Supreme të Auditimit përfshirjen në të të ekspertëve më të të Republikës Çeke, Ing.Miloslav Kala. suksesshëm në fushën e auditimit. Marrëveshja u përgatit në bazë të Nenit Kryetari i KLSH, z. Leskaj dhe Presidenti i 15 të Deklaratës së Limës, të parimeve të Zyrës Supreme të Auditimit të Polonisë, z. përbashkëta të respektit, besimit dhe Kwiatowski më pas përshëndetën bashkëpunimit dypalësh të Organizatës aktivitetin e Grupit të Punës për ISSAI 30 Ndërkombëtare të Institucioneve dhe adresuan vlerësime për kontributin Supreme të Auditimit (INTOSAI) si edhe të dhe angazhimin e e përfaqësuesve të Organizatës Europiane të Institucioneve institucioneve supreme të auditimit në Supreme të Auditimit (EUROSAI). cilësinë e anëtarëve të grupit të punës të

134 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

SAI-ve respektive lidhur me mandatin e tyre të auditimit, pavarësinë e SAI- ve,

strukturën organizative, ligjin në të cilin mbështetet funksionimi i SAI-ve në secilin prej të dy vendeve, si edhe nenet e Kushtetutës që lidhen me funksionimin e SAI-ve.

Dokumenti i nënshkruar është me shumë vlera për KLSH-në dhe vjen pas nënshkrimit të disa marrëveshjeve të bashkëpunimit me SAI-et Europiane, të tilla si NIK-u Polak, Gjykata Austriake e

Auditimit, Gjykata Turke e Llogarive, SAI- et e Kroacisë dhe Sllovenisë dhe në nivel rajonal, me SAI-et e Malit të Zi, Bosnje dhe Kryetari i KLSH-së, pasi evidentoi lidhjet e Hercegovinës, Kosovës, Maqedonisë, etj. forta historike dhe ekonomike mes Zbatimi i këtyre marrëveshjeve, ka popullit shqiptar dhe çek, bëri një kontribuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në prezantim të shkurtër të historisë 91 rritjen e kapaciteteve profesionale të vjecare të KLSH-së, duke u përqëndruar audituesve të KLSH-së. Përvoja e gjatë 255 më së shumti në arritjet, vështirësitë dhe vjeçare e SAI-t Çek dhe cilësia e punës në sfidat e institucionit në vitet e fundit. Zoti auditim është një model shumë i mirë për Leskaj u përqëndrua në miratimin e Ligjit t’u ndjekur nga KLSH. Nëpërmjet të Ri të KLSH-së nga Kuvendi i Shqipërisë mbështetjes së parashikuar në në nëntor të vitit 2014, për të cilin pati marrëveshje, KLSH dhe Zyra Supreme e shumë debate e kundërshti por që me Auditimit të Republikës Çeke, do të këmbënguljen e KLSH-së, me mbështetjen shkëmbejnë eksperiencë në veprimtarinë e Komisionit për Ekonominë dhe Financat e tyre audituese, përmes vizitave të në Kuvendin e Shqipërisë dhe veçanërisht punës, trajnimeve dhe workshop-eve për me mbështetjen e ekspertëve të SIGMA audituesit shqiptarë, etj. dhe të DG Budget, ligji u miratua dhe Gjatë ditës së parë të vizitës, pas është në përputhje të plotë me standartet nënshkrimit të marrëveshjes së e INTOSAI. bashkëpunimit, Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Zoti Leskaj, më tej, i njohu të pranishmit Leskaj dhe Presidenti i SAI-t Çek, z. me numrin e auditimeve të realizuara Miloslav Kala, bënë nga një prezantim të

AUDITIMI PUBLIK 135 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

gjatë vitit 2015 (158), me rritjen e numrit Të dy prezantimet u shoqëruam me pyetje të auditimeve të Performanscës, me të shumta dhe diskutime. rritjen e dëmit ekonomik të zbuluar, i cili në periudhën 2012-2015 ishte 8 herë më i madh krahasuar me periudhën 2008- 2011, si edhe me efektivitetin e KLSH-së, i cili është rritur ndjeshëm, 4.2 herë më i lartë mesatarisht në periudhën 2012- 2015, krahasuar me periudhën 2008-2011.

Zoti Leskaj u ndal gjithashtu ne rekomandimet e rëndësishme të KLSH-së Në ditën e dytë, diskutimet u për ndryshime ligjore, për ligje të reja, për përqëndruan në Analizën e Riskut dhe për borxhin publik, për detyrimet e palën çeke diskutimi u mbajt nga zj.Jana prapambetura ndaj bizneseve, për Schenkova, Drjtore e Departamentit të I- botimet e KLSH-së, për prezencën e rë, ku përfshihen planifikimi i auditimeve, audituesve të KLSH-së në median e menaxhimi i cilësisë së auditimit dhe shkruar, bashkëpunimin me shoqërinë analiza e riskut, ndërsa për palën civile dhe me Universitetet, shqiptare referoi z.Ermal Yzeiraj, Drejtor i bashkëpunimin me SAI-et partnere, etj. Departamentit Juridik, Kontrollit të Zoti Miloslav Kala nga ana e tij bëri një Zbatimit të Standarteve dhe Etikës. Në paraqitje të Zyrës Supreme të Auditimit të këtë panel u diskutua edhe për Republikës Çeke dhe të strukturës së saj Konferencën e IV-t Shkencore të KLSH-së organizative. Aktualisht SAI Çek ka 470 që do të zhvillohet në datat 20-21 qershor punonjës, nga të cilët 340 punojnë në 2016, në Tiranë, e cila do të përqëndrohet zyrat qendrore në Pragë dhe realizon në analizën e riskut. mesatarisht 39 auditime në vit. Që nga viti Tema të tjera që u trajtuan ishin auditimet 1991 deri tani, SAI Çek ka realizuar gjithsej e performacës nga z. Stefan Kabatek, 901 auditime, duke audituar 11 000 Drejtor i Departamentit të XVI, ku subjekte. Zoti Kala informoi lidhur me përfshihet edhe Auditimi i Performancës si protokollin e auditimeve dhe detajet e edhe Data Base e auditimeve të EUROSAI- realizimit të tyre, auditimin e zbatimit të t që drejtohet nga SAI Çek, material që u buxhetit te shtetit, marrëdhëniet me referua nga zj.Sylva Mullerova, Drejtore e parlamentin dhe me qytetarët, pavarësinë Departamentit të Marrëdhënieve me e SAI-t Çek lidhur me përzgjedhjen e Jashtë. Kryetari i KLSH-së shprehu auditimeve, data-base e auditimeve dhe dakortësinë lidhur me kontributin konkret të të dhënave të subjekteve që do të të KLSH-së për plotësimin e Data Base të auditohen, mënyrën e të shkruarit të auditimeve të EUROSAI-t me auditimet e raporteve të auditimit dhe problematikat KLSH-së. që hasen në këtë drejtim, etj,.

136 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

Presidenti i SAI-t Çek, Ing. Miloslav Kala KLSH merr pjesë në takimin e grupit të gjatë dy ditëve të qëndrimit të punës të EUROSAI-t për Auditimin e TI delegacionit të KLSH-së në Pragë për projektin e vetëvlerësimit, ITSA dhe shoqërohej nga drejtues të lartë të ITASA institucionit, si Zv/Presidentja, zj. Zdeňka Nga data 15 deri më 17 mars në Bern të Horníková, anëtarët e Bordit Drejtues të Zvicrës u mbajt takimi i grupit të punës së SAI-t Çek, zj.Hana Hyksova dhe z. Pavel EUROSAI-t për Auditimin e IT për projektin Hrncir, drejtorët e Departamenteve z. e vetëvlerësimit të IT dhe vetëvlerësimit Stanislav Koucky, z. Sylva Mullerova, zj. Auditimit IT (ITSA dhe ITASA). Jana Schenkova, z.Stefan Kabatek dhe z.Jaroslav Broza. Në takim morën pjesë përfaqësues nga Gjykata Europiane e Auditimit, Gjykata e Zoti Bujar Leskaj shoqërohej në këtë vizitë Llogarive të Francës, SAI i Hungarisë, SAI i nga z.Ermal Yzeiraj, Drejtor i Lituanisë, SAI i Maltës, Gjykata e Llogarive Departamentit Juridik, Kontrollit të e Moldavisë, NIK i Polonisë, Zyra e Zbatimit Standarteve dhe Etikës, zj.Albana Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë, Agolli, Drejtore e Departamentit të Gjykata e Llogarive e Federatës Ruse, Auditimit të Investimeve dhe Projekteve Gjykata e Llogarive e Turqisë dhe Zyra me Financime të Huaja dhe Shoqërive Federale Zvicerane e Auditimit. Publike dhe zj. Irena Islami, Drejtore e Drejtorisë së Komunikimit, Botimeve dhe KLSH u përfaqua në takim nga një grup i Marrëdhënieve me Jashtë. Vizita u Drejtorisë së Auditimit të Teknologjisë së organizua dhe u realizua nën kujdesin e Informacioniti i përbërë nga Kozma vecantë të Ambasadorit të Republikës së Kondakçiu Drejtor, Aulona Jani Audituese Shqipërisë në Republikën Çeke, z.Riza e Lartë dhe Marenglen Sinani Auditues. Poda, i cili asistoi edhe gjatë nënshkrimit të marrëveshjes.

Ambasadori Poda dhe z.Lulzim Çota, Këshilltar në Ambasadën e Republikës së Shqipërisë në Republikën Çeke shoqëruan delegacionin e KLSH-së edhe gjatë takimeve të punës në Zyrën Supreme të Auditimit të Çekisë.

Fjalën e hapjes së takimit e mbajti z. Bernhard Hamberger nga SAI-t i Zvicrës, i

cili pasi përshëndeti pjesëmarrësit zhvilloi

AUDITIMI PUBLIK 137 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

një analizë të vendimeve të takimit të Në ditën e fundit të ndarë në grupe grupit të punës të EUROSAI-t mbajtur në pjesëmarrësit diskutuan e hodhën ide të Warshavë më Korrik 2015, nga të cilat reja për projekte dhe një përditësim te veçoi vendimin e ripunimit të ISSAI 5300 projekteve ekzistuese veçanërisht ato të “Udhëzime mbi Auditimin IT” nga grupi i Auditimeve Paralele duke miratuar një punës së Auditimin IT të INTOSAI, drafti i listë prej 17 projektesh e idesh për t’u shpërndarë u diskutua nga pjesëmarrësit propozuar në takimin e ardhshëm të të cilët theksuan rëndësinë e plotësimit të grupit të punës që do të mbahet në boshllëkun midis standardeve dhe qershor ne Pragë. udhëzimeve ekzistuese në fushën e Grupi i KLSH mori pjesë aktive në Teknologjisë së Informacionit. diskutimet duke propozuar 2 ide për Me moderim nga Z.Bernhard Hamberger projektet e reja: dhe znj. Brigitte Schnyder Von Morischn -Krijimi i një mjeti për vlerësimin e riskut. të SAI-t të Zvicrës u krye një përsëritje e metodologjisë së ITSA-s dhe ITASA-s, si -Hartimin e metodologjisë për përdorimin dhe zhvillimet e reja të ndodhura që nga e vizualizimit në auditim takimi i Warshavës. Propozimet u pëlqyen dhe u futen në Nga moderatorët z. Musa Kayrak i TCA, z. propozimet që do diskutohen në takimin e Milian Istatkov i SAI-t të Bulgarisë, z.Ivo Pragës. Koppelma i ECA dhe z. Dainius Grupi i KLSH krahas ndjekjes së zhvilloi Jakimavičius i SAI-t të Lituanisë u kryen takime të veçanta me moderatorët z.Ivo prezantimet e vetëvlerësimeve dhe nga Koppelmaa të ECA-s dhe z Milian Istatov, diskutimet u arrit në konkluzionin mbi z. Miroslav Ivanov nga SAI Bullgar për nevojën e disa ndryshimeve të ITASA që do të kryhet në KLSH. metodologjisë, ku ndër të tjera veçojmë atë se analiza SWOT nuk konsiderohet më Workshop-i në KLSH do të zhvillohet në pjesë e metodologjisë së vetëvlerësimit muajin qershor 2016 gjatë tre ditëve. dhe nevojën e disa ndryshimeve në pyetësorët e vetëvlerësimit dhe të KLSH merr pjesë në takimin e personave mjeteve për kryerjen e procesesit (në të kontaktit( liaison officers) të komitetit Excel zhvilluar nga SAI i Hungarisë dhe të Kontaktit të Institucioneve Supreme të web zhvilluar nga SAI-t Bullgar). Auditimit të BE-së Në ditën e dytë, presidenti i SAI-t Zviceran, Në datat 6-8 prill 2015 u zhvillua në Riga, z. Michel Huissoud prezantoi rezultatet e Letoni, takimi i personave të kontaktit të Auditimit Paralel të kryer mbi Pasaportat Komitetit të Kontaktit të Institucioneve Biometrike nga SAI-et e Belgjikës, Supreme të Auditimit të vendeve të BE-së. Letonisë, Lituanisë, Norvegjisë, Portugalisë Në këtë takim morën pjesë përfaqësues të dhe Zvicrës. Gjykatës Evropiane të Audituesve,

138 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

përfaqësues të 28 SAI-ve të vendeve e tyre institucionale dhe financiare. Target anëtare të BE-së dhe përfaqësues të grupi i cili do të marrë pjesë në këtë SIGMA-s, si dhe delegacione të SAI-ve të aktivitet do të jenë Presidentët e SAI-ve. vendeve kandidate dhe para kandidate Një temë mjaft e rëndësishme është për në BE si Turqia, Shqipëria, Maqedonia, marrëdhënia e SAI me parlamentin. Në Mali i Zi, Serbia dhe Bosnje Hercegovina. këtë kuadër nga SAI Turk do të organizohet në nëntor Konferenca me

temë “Kuadri i marrëdhënieve midis SAI- eve dhe Parlamenteve”. Konferenca synon zhvillimin dhe prezantimin e një udhëzuesi, i cili do të përdoret nga SAI-et për të forcuar marrëdhënien me Parlamentet. Kjo konferencë do të jetë e një niveli të lartë përfaqësimi në të cilët Në ditën e parë u zhvillua takimi i do të marrin pjesë Presidentët e SAI-ve personave të kontaktit të vendeve dhe përfaqësues të parlamenteve të kandidate dhe parakandidate të BE. Në vendeve pjesëmarrëse. Marrëdhënia këtë takim u diskutua rreth aktiviteteve që midis SAI-t dhe Parlamentit konsiderohet ky rrjet do të organizojë gjatë gjysmës së si një nga shtyllat kryesore të mbikëqyrjes dytë të vitit 2016 dhe përgjatë vitit 2017. parlamentare në kuadrin e rritjes së Kështu, u rikonfirmua që në datat 13-14 llogaridhënies publike dhe transparencës. prill 2016 nga SAI i Serbisë do të organizohet tavolina e rrumbullakët me Auditimi i performancës është një fushë e temë “Opinioni i Auditimit”, në të cilën re auditimi për shumë nga vendet SAI-et pjesëmarrëse do të shkëmbejnë kandidate të BE dhe ekspertiza dhe eksperiencat për hartimin e një opinioni praktikat e vendeve të BE dhe e Gjykatës bazuar ne ISSAI-t për auditimet financiare Evropiane të Auditimit është e mirëpritur dhe ato të përputhshmërisë. Institucioni nga këto vende. Me iniciativën Zyrës ynë në këtë event do të përfaqësohet nga Kombëtare të Auditimit të Suedisë dhe me një grup audituesish me përvojë të cilët mbështetjen e Gjykatës Evropiane të do të prezantojnë eksperiencën e KLSH-së Auditimit, disa nga vendet e Ballkanit si në Auditimet Financiare. Në kuadër të Shqipëria, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia aktiviteteve të përbashkëta të rrjetit të do të kryejnë auditime paralele të vendeve kandidate të BE, nga SAI i Bosnje performancës me temë “Prokurimi dhe Hercegovinës do të organizohet në Publik”. Në kuadër të këtij auditimi, u Shtator të vitit 2016 tavolina e vendos që përgjatë vitit 2016 të kryhen rrumbullakët mbi pavarësinë e SAI-eve. disa workshop-e në të cilat ekspertë të Synimi i aktivitetit është krijimi i një SNAO dhe ECA do të prezantojnë praktikat platforme për diskutimin e sfidave me të më të mira për të gjitha fazat e kryerje së cilat ndeshen SAI për të ruajtur pavarësinë auditimit, duke filluar që nga faza e

AUDITIMI PUBLIK 139 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

planifikimit e deri në hartimin e raportit përkatësisht takimet e grupeve audituese përfundimtar. të SAI-eve pjesëmarrëse, përditësimi i ecurisë së auditimit të ECA mbi Korrupsioni dhe mashtrimi janë dy mekanizmin e vetëm mbikëqyrës dhe fenomene të cilat audituesit i ndeshin përgjigjet e palëve të interesuara mbi këtë shpesh në punën e tyre audituese. Në bashkim. këtë kuadër Kontrolli i Lartë i Shtetit mori përsipër për të qene vendi pritës dhe Gjatë takimit u diskutua gjerësisht organizator i workshop-it “Për luftën propozimi i SAI të Polonisë për hartimin e kundër korrupsionit dhe mashtrimit”. Ky një deklarate të përbashkët për të ftuar në event u parashikua të kryhet gjatë gjysmës aktivitete të dakortësuara më parë të SAI- së parë të vitit 2017. eve të Ukrainës, Moldavisë dhe Gjeorgjisë.

Në takim u theksua organizimi i Përfaqësues të SAI-t Gjerman, raportuan suksesshëm nga ana e KLSH i workshop-it rreth zhvillimeve në procesin për hartimin “Për materialitetin dhe auditimin bazuar dhe miratimin e standardeve EPSAS dhe në kampione”, i organizuar në Vlorë në rreth deklaratës së SAI të landit të Baden nentor 2015. Wuerttenberg për sistemet e kontrollit dhe kostot administrative në fondet e EU SAI-et e rrjetit të vendeve kandidate të BE per agrikulturën. vendosën të organizojnë gjatë gjysmës së dytë të vitit 2016 një seri workshop-esh, SAI i Italisë raportoi mbi aktivitetin e në të cilat do të trajtohen aspektet Grupit të Punës për Tatimin mbi Vlerën e teknike të fazave e auditimit financiar dhe Shtuar, si kryesues i grupit të vendeve që atij të përputhshmërisë. po kryejnë auditimin mbi TVSH-ne në vendet e BE raportoi mbi ecurinë e Në ditën e dytë të aktivitetit personat e auditimit dhe disa nga rezultatet e kontaktit të vendeve anëtare të BE pritshme te këtij auditimi. diskutuan rreth aktiviteteve që do të zhvillohen gjatë vitit 2016 dhe raportuan Në axhendën e këtij aktiviteti u për ecurinë e grupeve të punës të cilat prezantuan dhe aktivitetet e ardhshme të kryejnë auditime në fusha të ndryshme. planifikuara të rrjetit të vendeve kandidate dhe para kandidate ku Kështu nga SAI Sllovak u raportua rreth nëpërmjet të tjerave iu bë prezent të përgatitjeve për takimin e Drejtuesve të pranishmëve propozimi i përfaqësuesve të SAI-eve, anëtarë të Konitetit të Kontaktit i KLSH-së për marrjen përsipër dhe cili do të organizohet në datat 21-22 tetor organizimin e Workshopit “Mbi luftën 2016 në Bratislavë. kundër korrupsionit dhe mashtrimit”. Nga SAI i Holandës, Gjykata Evropiane e Në këtë aktivitet Kontrolli i Lartë i Shtetit Audituesve dhe SAI i Letonisë u raportua u përfaqësua nga Kryetari KLSH-së, z. ecuria e punës së Task Forcës për Bujar Leskaj, Sekretari i Përgjithshëm, znj. Bashkimin Bankar Evropian dhe

140 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

Luljeta Nano, dhe Audituesja e parë, znj. katastrofave. Me interes ishte qasja e Alma Shehu. auditimeve të realizuara nga SAI i Ukraines për menaxhimin e përmbytjeve, si dhe Takimi i ardhshëm i Komitetit të Kontaktit eksperienca e përfaqësuesve të do të zhvillohet në Stokholm, Suedi gjatë Indonezisë lidhur me vështirësitë praktike vitit 2017. në zbatimin e standardeve ISSAI 5510 “Mbi Auditimin e Reduktimit të Riskut të Takim i Grupit të Punës së EUROSAI-t Katastrofave, ISSAI 5520 “Mbi Auditimin e lidhur me Auditimin e Fondeve të Aktiviteteve Pas Katastrofës”, ISSAI 5540 Alokuara për Fatkeqësitë dhe Katastrofat “Mbi Informacionin Gjeo-hapësinor për Auditimin e Menaxhimit të Fatkeqësive”, Në datat 5-7 prill 2016, në Baku, etj. Azerbajxhan u zhvillua takimi i Dytë i Grupit të Punës së EUROSAI-t për Auditimin e Fondeve të Alokuara për Fatkeqësitë dhe Katastrofat, i cili u fokusua në sfidat e inplementimit të suksesshëm dhe zbatimi praktik i ISSAI-ve 5500-5599 “Udhëzime mbi Auditimin e ndihmës për Katastrofat: risqet për mashtrim financiar dhe korrupsion, duke përdorur metodat e reja të marrjes së të Në takimin e Dytë të Grupit të Punës së dhënave”. Organizues i këtij takimi ishte EUROSAI-t për Auditimin e Fondeve të Dhoma e Llogarive (SAI) e Ukrainës që Alokuara për Fatkeqësitë dhe Katastrofat, kryeson këtë grup pune të EUROSAI-t, morën pjesë edhe përfaqësues të Gjykatës ndërkohë që Dhoma e Llogarive e Evropiane të Audituesve (ECA), SAI-ve të Azerbajxhanit ishte mikpritëse dhe Italisë (Presidenti i Gjykatës së Llogarive të mundësoi realizimin e aktivitetit. Në Italisë z. Raffaele Squitieri), të Turqisë, takimin dhe diskutimet e vendeve Polonisë, Shqipërisë, Letonisë, Moldavisë, pjesëmarrëse u sollën përvoja të shumta Bullgarisë, Rumanisë, Rusisë, Serbisë dhe të përdorimit të metodave të reja në Indonezisë. Nëpërmjet shkëmbimit të sigurimin e të dhënave, sikurse është eksperiencave u arrit që të përcillej një sistemi GIS në auditimin e menaxhimit të qasje e koordinuar në ndihmë të qeverive katastrofave. U diskutua mbi eksperiencën respektive në zhvillimin e instrumenteve e Zyrës Kombëtare të Auditimit të efektive për parandalimin dhe eliminimin Bullgarisë në parandalimin dhe e pasojave që shkaktojnë fatkeqësitë dhe menaxhimin e risqeve të përmbytjeve, katastrofat natyrore, pa harruar ato apo në eksperiencat e Gjykatës së katastrofa që janë pasojë e aktivitetit Llogarive të Italisë në auditimet për njerëzor, duke u bazuar në përvojat e pakësimin e riskut hidrologjik të fituara dhe në standardet ISSAI 5500-5599 AUDITIMI PUBLIK 141 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

"Udhëzimet për auditimin e fondeve të alokuara për fatkeqësitë dhe katastrofat”.

Gjithashtu u diskutua mbi parimet dhe procedurat mbi të cilat do të realizohen auditime të kësaj natyre. U ndalua në domosdoshmërinë e fondeve në parandalimin dhe vlerësimin e risqeve që mund të vijnë nga katastrofat, duke sjellë përvoja nga SAI-t të cilat kanë realizuar auditime të kësaj natyre, sidomos përvoja nga kolegët ukrainas, bullgarë, azerbajxhanas, turq dhe italianë. Në këtë Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj vlerësoi aktivitet KLSH u përfaqësua nga znj. seriozitetin dhe ambicien e kësaj Manjola Naço, Drejtore Departamenti në organizate, që përbëhet nga të rinj të KLSH dhe znj. Amantja Patozi, specialiste moshës 18-30 vjeç, të cilët me vendosmëri në Drejtorinë e Komunikimit, Publikimeve dhe guxim kanë hyrë në tregun shqiptar të dhe Marrëdhënieve me Jashtë. ideve, duke u ndjekur me interes nga publiku dhe duke ndikuar në rritjen e llogaridhënies dhe të transparencës së Kontrollit i Lartë i Shtetit nënshkruan veprimtarisë së institucioneve publike. marrëveshje bashkëpunimi me Marrëveshja do të ketë përfitime të organizatën “Albanian Platform for Policy dyanshme, nga njëra anë, veprimtarët e Advocacy” “Platformës Shqiptare për Advokimin e Në datën 22 prill 2016, në mjediset e Politikave” do të njihen me auditimet, Kontrollit të Lartë të Shtetit, u nënshkrua gjetjet dhe rekomandimet e një Marrëveshja e Bashkëpunimit mes KLSH- institucioni të pavarur kushtetues si KLSH së dhe organizatës jo-fitim prurëse dhe nga ana tjetër, audituesit e KLSH-së “Albanian Platform for Policy Advocacy” do të përfitojnë nga kurajo e këtyre të (Platforma Shqiptare për Advokimin e rinjve për të denoncuar si edhe nga Politikave)”, përfaqësuar nga Drejtori ndjeshmëria që ka opinioni qytetar ndaj Ekzekutiv i saj, z. Brenton Kotorri. KLSH veprimtarëve të kësaj organizate, të cilët gjatë viteve të fundit ka rritur kanë treguar vlera gjatë kësaj kohe të bashkëpunimin me organizata të aktivizimit të tyre në jetën shoqërore të shoqërisë civile dhe organizata të vendit. profesionistëve të fushës së Ekonomisë, duke arritur në 22 marrëveshje bashkëpunimi, si rezultat i të cilave ka pasur produkte dhe rezultate konkrete.

142 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

vendas. Ditët e trajnimit jashtë vendit janë 280 ditë trajnimi dhe në vend janë 905 ditë trajnimi.

ditë trajnimi

24% trajnim jashte vendit trajnime në vend Nga ana e tij, z. Brenton Kotorri, Drejtori 76% Ekzekutiv i kësaj organizate vlerësoi transparencën e KLSH-së dhe hapjen e saj ndaj shoqërisë civile. Ai theksoi se Në programet e trajnimit jashtë vendit organizata që ai drejton po rritet shpejt, përmendim trajnim pranë Gjykates Turke në sajë të besimit që kanë fituar tek të Llogarive, Hyrje ne Auditimin e IT, qytetarët sepse ata janë përpjekur që me Luxemburg, projektet ITSA dhe ITASA, analizat dhe publikimet e tyre Bern, Seminar per antikorrupsionin, profesionale të mbushin boshllëkun që Hungari etj. kishte në tregun shqiptar, për t’i thënë Në trajnimet ne vend, jashtë institucionit dhe evidentuar problemet, qartë, pa të KLSH-së përmendim trajnimin e ekuivoke dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë, zhvilluar nga ASPA, nga Auditi i duke peshuar faktet drejt dhe me paanësi. Brendshëm, Ministria e Financave, Gjithashtu zoti Kotorri e vlerësoi KLSH si trajnime nga përfaqësues të Komunitet një nga partnerët më prestigjioz, në luftën Evropian, AFCOS-Training të stafit të lartë e përbashkët kundër korrupsionit. menaxherial për projektin e binjakëzimit Në këtë takim merrnin pjesë përfaqësues IPA, etj. Në institucion janë zhvilluar të “Albanian Platform for Policy Advocacy” trajnime si nga burime të brendshme dhe drejtues e auditues të KLSH-së. trajnimi ashtu dhe nga burime të jashtme me partnerët tanë ndërkombetarë, parnerët tanë në vend, etj. Format e Trajnime të stafit trajnimit kanë qenë face-to-face, e- learing, worshope dhe seminare të Në funksion të linearizimit të nevojave përbashkëta, etj. Trajnimi në KLSH personale të audituesve me objektivat për realizohet i diferencuar në funksion të zhvillim të institucionit të shprehura në eksperiencës së audituesit, formimit të tij strategjinë për zhvillimit insitucional 2015 profesional dhe nevojave e – 2017, të shprehura në programin vjetor karakteristikave të tjera personale. Në të trajnimeve, për periudhën Janar – Prill grafikun në vijim po evidentojnë dite 2016, janë zhvilluar 1,185 ditë trajnimi. trajnimet sipas audituesve (me Trajnimi zhvillohet në bashkëpunim me partnerët tanë ndërkombëtarë dhe AUDITIMI PUBLIK 143 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

eksperience, të rinj dhe trajnime të audituesish, (grupi i X-të i audituesve që përbashkëta të rinj dhe me experience): trajnohen pranë TCA dhe në total janë 176 auditues që janë trajnuar në periudhën trajnime te diferencuara 2012-2015).Grupi i KLSH-së, i përbërë nga 11% Drejtor Departamenti Bajram Lamaj, 33% Kryeaudituesit Vullnet Karafilaj, Muhamet tranim auditues me eksperience Kavaja, Selfo Zeneli, Përgjegjës Sektori trajnim auditues të rinj Gëzim Zilja, si dhe audituesit Albert

trajnim auditues të rinj dhe me Thoma, Elira Elezi, Xhuljeta Çelaj, Gerti 56% eksperience Bode, Elida Koçani, Helena Solis, Krisi Anastas, Mareglen Sinani, Xhein Xhindolli, Prioritet i është dhënë trajnimit të stafit të Alfonc Gabili, Enkelejda Tole, Erieta Këlliçi, ri auditues duke ofruar module trajnimi të Hektor Kosova, Benet Koka, Haki Hoxhaj, specifikuara në dimensione të njohurive të Orgest Levani dhe Gentjan Leva, në ditën standardeve ndërkombetare të auditimit, e parë të trajnimit u prit nga Presidenti i njohurive mbi kuadrin rregullator të Gjykatës së Llogarive Prof.Ass. Dr. Recai subjekteve të audituara. Në këtë aspekt Akyel, i cili përshëndeti audituesit dhe i trajnime të metodologjisë, trajnime të uroi për suksese gjatë trajnimit. standarteve dhe trajnime të tjera paraqiten: Workshop-i i Zyrës Shtetërore të fusha e trajnimit Auditimit të Hungarisë (SAO) në Budapest dhe Szarvas me temë “Nga 3% anketa e integritetit tek auditimi i 42% trajnime në fushen e integritetit”, zhvilluar në datat 22 deri më standardeve 26 Shkurt 2016 me iniciativën dhe 55% trajnime në fushen e kuadrit rregullator mbikëqyrjen e SAO-s. Konferenca u trajnime te tjera te përshëndet nga Presidenti i SAO pergjithshme Hungareze, z. László Domokos. Në këtë aktivitet merrnin pjesë gjithashtu z. Péter Gjatë periudhës janar-prill, stafi i KLSH-së Szijjártó, Ministër i Punëve të Jashtme dhe ka marrë pjesë në shumë aktivitete Tregtisë së Hungarisë dhe z. Einar ndërkombëtare si trajnime, workshop-e, Gørrissen, Drejtor i Përgjithshëm i IDI etj. (Norvegji).Në këtë aktivitet morë pjesë përfaqësues të SAI-ve të ndryshme si Hungaria, Portugalia, Greqia, Shqipëria, Trajnimi i 22 audituesve të KLSH-së, Bosnja and Herzegnovina, Maqedonia, pranë Gjykatës Turke të Llogarive, Indonesia, Kirgizstan, Malajsia, zhvilluar në datat 18 – 22 Janar 2016. Mauritania, Moldavia, Mali i Zi, Pakistani, KLSH mori pjesë me një grup prej 22 Filipinet, Sudani, Zvicra, Tajlanda, Ukraina,

144 Nr.13, janar - prill 2016 KLSH Aktivitete KLSH

Bangladesh dhe Tanzania. KLSH në këtë Workshop-i rajonal “Mbi Opinionin e aktivitet u përfaqësua nga z. Muhamed Auditimit”, zhvilluar në datat 13 dhe 14 Kavaja, z. Vullnet Karafilaj me detyrë prill 2016 në Beograd në kuadër të Kryeauditues si dhe z. Skënder Muça me aktiviteteve të dakortësuara në detyrë Auditues i Lartë. Konferencën mbi Marrëdhëniet e Institucioneve Supreme të Auditimit dhe

Parlamenteve Kombëtare të vendeve të Workshop-i PPA I, zhvilluar më 25-26 rajonit, e cila u zhvillua në Budva, Mal të Zi Shkurt 2016 në Gjykatën Europiane të në datat 18-19 nëntor 2013. Ky aktivitet Auditimit, Luksemburg, ku u bë prezantimi është pasuesi i workshopit të organizuar i koncept-ideve mbi Projektin e Dytë të nga KLSH në Vlorë në datat 3 dhe 4 nëntor Auditimit të Performancës në nivel 2015 “Mbi materialitetin dhe auditimin rajonal. Punimet e workshop-it u shtrinë bazuar në kampione”. Workshopi u në dy ditë dhe u drejtuan nga Zv/Auditori i mbështet nga Zyra Kombëtare e Auditimit Përgjithshëm i SAI-t suedez, z. Magnus të Suedisë (SNAO) bazuar në Planin e Lindell. Seicili përfaqësues i SAI-eve Aktiviteteve të propozuara nga Grupi i pjesëmarrëve bëri një prezantim të Përbashkët i Punë për Aktivitetet e shkurtër të punës në PPA I dhe dobinë e Auditimit (JWGAA). KLSH në këtë aktivitet këtij projekti në perspektivën specifike të u përfaqësua nga zj. Yllka Pulashi, Drejtore SAI-t përkatës. Më pas u kalua në e Kontrollit të Zbatimit të Standardeve, z. propozimet për tematikat potenciale që Artur Hasanbelliu, Drejtor i Auditit të mund të auditohen në PPA II. Propozimet Brendshëm, zj. Selime Bregu audituese e u fokusuan në katër drejtime kryesore: lartë dhe zj. Ina Sokoli, audituese. 1. Prokurimi Publik, 2. Investimet e Huaja Direkte, Trajnimi me temë “Hyrje në Auditimin 3. Borxhi Publik dhe IT”, zhvilluar në datat 18 - 20 prill 2016 në Luksemburg, pranë Gjykatës Europiane të 4. Cilësia e produkteve dhe certifikimi i Audituesve. Në këtë trajnim morën pjesë tyre. auditues të brendshëm të ECA, SAI shqiptar, i përfaqësuar nga z. Rinald përfaqësues të SAI-t turk dhe spanjoll, si Muça, drejtor i departamentit të auditimit dhe të interesuar të sektorit privat. të performancës, z. Alfred Zylfi dhe znj. Kontrolli i Lartë i Shtetit u përfaqësua nga Elfrida Agolli, auditues të lartë, u shpreh zj. Irma Idrizaj, audituese. Lektor i në favor të dy temave të para, duke trajnimit ishte z. Patrick Soenen, ekspert i argumentuar se Prokurimi Publik është një jashtëm i ECA. Qëllimi i trajnimit ishte fushë me risk të lartë, përsa i përket njohja e procesit të auditimit në një ekonomicitetit në përdorimin e fondeve mjedis teknologjik, mësimi i praktikave të publike. mira nga COBIT 4.1, përdorimi i auditimit IT brenda auditimit financiar, përdorimi i AUDITIMI PUBLIK 145 AUDITIMI PUBLIK Info Kontrolli I Lartë I Shtetit

auditimit IT brenda auditimit të performancës.

ZYRA KOMBËTARE E AUDITIMIT TË FINLANDËS Trajnimi mbi prokurimet e BE-së, zhvilluar më datat 21-22 prill 2016 nga “Instituti Europian i Administratës Publike – The European Institute of Public Administration”, në Dubrovnik-Kroaci, i cili kishte si objekt dhënien e një pasqyre të detajuar të Direktivës të Komisionit

Europian për prokurimet “Directive

2014/24/EU” dhe nocioneve bazë të kontratave të Partneritetit Publik Privat Zyra Kombëtare e Auditimit është institucioni më i lartë i auditimit të Finlandës (PPP). Moderator të trajnimit ishin zj. Rita dhe i raporton drejtpërdrejtë Kuvendit. Ajo auditon financat e shtetit dhe Beuter dhe z.Michael Brunett, ekspertë në menaxhon asetet në mënyrë që të sigurojë që fondet publike janë shpenzuar në

Institutin Evropian të Administratës mënyrë sa më ekonomike dhe në përputhje me legjislacionin. Publike. Në trajnim merrnin pjesë kryesisht përfaqësues nga Ministria e Financave, Punëve Sociale dhe pavarur, ai mbështet Kuvendin, Qeverinë Transporteve të Bullgarisë, nga Ministria e Zyra Kombëtare e Auditimit ka qenë dhe administratën shtetërore në Financave të Çekisë, Polonisë, Lituanisë historikisht organi më i rëndësishëm vendimmarje. dhe Auditues nga Agjencia e Programeve monitorues në Finlandë. Ai është të Bashkimit Evropian të Kroacisë. KLSH u Zyra Kombëtare e Auditimit (NAO) institucioni më i vjetër shtetëror finlandez, përfaqësua z. Fatmir Zilja dhe z.Idlir përgjegjës për auditimin dhe menaxhimin Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës Dervishi, auditues në Departamentin e financiar të ekonomisë shtetërore. është organ ekspert i pavarur dhe neutral. Auditimit të Buxheti Qëndror, Detyra e saj është të kontrollojë Zyra Kombëtare e Auditimit është Administratës së Lartë Publike dhe ligjshmërinë dhe drejtësinë e menaxhimit institucioni më i lartë i auditimit të Auditimit të Brendshëm. financiar dhe në përputhje me buxhetin e Finlandës dhe i raporton drejtpërdrejtë shtetit. Zyra Kombëtare e Auditimit Kuvendit. Ajo auditon financat e shtetit informon Parlamentin, Qeverinë dhe dhe menaxhon asetet në mënyrë që të nivelet e tjera të administratës mbi sigurojë që fondet publike janë shpenzuar menaxhimin financiar të shtetit dhe të në mënyrë sa më ekonomike dhe në aktiviteteve administrative. përputhje me legjislacionin. Së bashku me Zyra Kombëtare e Auditimit mbron administratën, Zyra Kombëtare e Auditimit punon për të zhvilluar një interesat e qytetarëve dhe taksapaguesve, menaxhim të shëndoshë financiar dhe për me anë të auditimit të të ardhurave të siguruar përdorimin e drejtë dhe efektiv shtetërore, përdorimit të fondeve publike, të fondeve publike. Si një ekspert i si dhe menaxhimit të pronës shtetërore.

146 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 147

ZYRA KOMBËTARE E AUDITIMIT TË FINLANDËS

Zyra Kombëtare e Auditimit është institucioni më i lartë i auditimit të Finlandës dhe i raporton drejtpërdrejtë Kuvendit. Ajo auditon financat e shtetit dhe menaxhon asetet në mënyrë që të sigurojë që fondet publike janë shpenzuar në mënyrë sa më ekonomike dhe në përputhje me legjislacionin.

pavarur, ai mbështet Kuvendin, Qeverinë Zyra Kombëtare e Auditimit ka qenë dhe administratën shtetërore në historikisht organi më i rëndësishëm vendimmarje. monitorues në Finlandë. Ai është Zyra Kombëtare e Auditimit (NAO) institucioni më i vjetër shtetëror finlandez, përgjegjës për auditimin dhe menaxhimin Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës financiar të ekonomisë shtetërore. është organ ekspert i pavarur dhe neutral. Detyra e saj është të kontrollojë Zyra Kombëtare e Auditimit është ligjshmërinë dhe drejtësinë e menaxhimit institucioni më i lartë i auditimit të financiar dhe në përputhje me buxhetin e Finlandës dhe i raporton drejtpërdrejtë shtetit. Zyra Kombëtare e Auditimit Kuvendit. Ajo auditon financat e shtetit informon Parlamentin, Qeverinë dhe dhe menaxhon asetet në mënyrë që të nivelet e tjera të administratës mbi sigurojë që fondet publike janë shpenzuar menaxhimin financiar të shtetit dhe të në mënyrë sa më ekonomike dhe në aktiviteteve administrative. përputhje me legjislacionin. Së bashku me administratën, Zyra Kombëtare e Zyra Kombëtare e Auditimit mbron Auditimit punon për të zhvilluar një interesat e qytetarëve dhe taksapaguesve, menaxhim të shëndoshë financiar dhe për me anë të auditimit të të ardhurave të siguruar përdorimin e drejtë dhe efektiv shtetërore, përdorimit të fondeve publike, të fondeve publike. Si një ekspert i si dhe menaxhimit të pronës shtetërore.

AUDITIMI PUBLIK 147 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës KLSH Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës

Me anë të auditimit, ajo nxit ligjshmërinë dhe efektivitetin e transaksionet financiare të shtetit, ose Audituesi i Përgjithshëm vendos se si të ekonomicitetin, e dhe efektivitetin në menaxhimit financiar të shtetit si dhe përdorin dhe menaxhojnë fonde dhe paraqesë çështjet për të cilat ai është administratën shtetërore, që lidhen me pajtueshmërinë me buxhetin. Detyrat e prona shtetërore. përgjegjës. kontrollin e menaxhimit financiar. NAO ka NAO-s nuk përfshijnë auditimin e të drejtë të marrë të gjithë informacionin menaxhimit financiar të Parlamentit, të 6. Fonde të tjera për të cilat shteti është Bordi Këshillues përgjegjës. që i nevojitet nga subjekti i audituar, për fondeve për të cilat kuvendi është Në strukturën e saj, NAO ka edhe një Bord kryerjen e detyrave të tij. Autoritetet përgjegjës, të bankës së Finlandës apo Parashikimet e paragrafit 1 pika 3, të Këshillues. Detyrat e këtij Bordi janë që të shtetërore dhe ndërmarrjet e biznesit, institucioneve të sigurimeve shoqërore. E lidhur me përfituesit e mbështetjes ruajë dhe të zhvillojë lidhjet e NAO-s me duhet të raportojnë menjëherë, çdo rast drejta e NAO-s për të mbikqyrur shtetërore, janë gjithashtu të zbatueshme partnerët, të ndërmarrë iniciativa për shpërdorimi të fondeve në Zyrën transferimin e fondeve nga Finlanda drejt edhe për ndërmjetësit dhe palët të cilët zhvillimin e auditimeve dhe të monitorojë Kombëtare të Auditimit. NAO i raporton BE-së, përcaktohet me ligje të veçanta. kanë transferuar fondet e marra nga efektivitetin në marrëdhëniet me organeve përkatëse parregullsitë dhe Të drejtat e auditimit persona privatë, për qëllime personale. partnerët. Bordi e zgjedh kryetarin nga mbikëqyr nëse mangësitë e vërejtura janë radhët e anëtarëve të tij. Raportimi në Parlament korrigjuar. Zyra e Auditimit të shtetit ka të drejtë të NAO mund të emërojë si anëtarë të auditojë: NAO duhet të paraqesë në Parlament një Organizimi Bordit, përfaqësues nga partnerët kyç të raport mbi veprimtarinë e tij, çdo vit deri 1. Autoritetet shtetërore, agjencitë, bashkëpunimit ose ekspertë të Zyra Kombëtare e Auditimit drejtohet nga në fund të shtatorit, si dhe raporte të tjera ndërmarrjet e biznesit, grupet e administrimit financiar publik, për një Audituesi i Përgjithshëm, i cili zgjidhet nga të veçanta sipas nevojës. Me anë të biznesit dhe fondet shtetërore. peridhë jo më shumë se 3 vjet. parlamenti për një mandat 6-vjeçar. raporteve, ka të drejtë të marrë 2. Kompanitë në të cilat shteti ka interesa Zyra Kombëtare e Auditimit përfshin informacione edhe Komisioni Raportimi i abuzimeve dhe kompanitë e tjera të përmendura auditimin financiar, auditimin e parlamentar. në nenin 19, veçanërisht kur Pavarësisht nga rregullat e performancës dhe menaxhimin e njësive përcaktohet se janë përdorur pronësia Audituesi i Përgjithshëm konfidencialitetit, çdo autoritet shtetëror, ekzekutive, të cilat janë përgjegjëse për agjenci apo ndërmarrje biznesi, duhet të dhe aksionet e shtetit. Aktivitetet e Zyrës së Auditimit drejtohen mbikëqyrjen e auditimit dhe raportimin në raportojë menjëherë në Zyrën e Kontrollit 3. Komunat, federatat komunale, nga Audituesi i Përgjithshëm, i cili është Parlament. Ajo përfshin gjithashtu edhe të Shtetit, për çdo shpërdorim të fondeve fondacionet dhe organizatat e tjera, përgjegjës për të gjitha çështjet, përveç njësitë e Administrimit dhe Informacionit. ose pronave që ajo menaxhon ose për të personat juridikë dhe personat privatë, atyre që janë përgjegjësi e Bordit, ose për NAO ka një staf prej rreth 150 punonjësish cilat është përgjegjës. të cilët kanë marrë fonde ose çështje për të cilat në ligj përcaktohet me seli qëndrore në Helsinki dhe me degë mbështetje apo përfitime ekonomike ndryshe. Ligji mbi të drejtën e Zyrës së Auditimit në Turku dhe Oulu. Statusi, detyrat dhe për të audituar transferta të caktuara mes nga shteti. Audituesit përcaktojnë nëse Audituesi i Përgjithshëm zgjidhet nga aktivitetet e NAO-s, përcaktohen në nenin Finlandës dhe Komunitetit Evropian (17 këto fonde janë përdorur për qëllimet Parlamenti. Dispozita të mëtejshme në 90 të Kushtetutës së Finlandës dhe në mars 1995/353). e duhura. lidhje me zgjedhjet, përfshihen në akte të tjera të caktuara. 4. Organizatat dhe subjektet e tjera procedurën e Parlamentit (40/2000). Qëllimi i aplikimit Kuadri Ligjor Mandati i Audituesit të Përgjithshëm zgjat ligjore, të cilat kanë marrë leje nga Ky ligj zbatohet për transfertat e kredive 6 vjet dhe vazhdon deri në momentin që Ligji mbi Zyrën Kombëtare të Auditimit. shteti për të prokuruar fonde, për ti mes Finlandës dhe Komunitetit Evropian fillon mandati i Audituesit të ardhshëm. përdorur ose shpërndarë për një dhe auditon përdorimin e tyre. Sipas këtij Pozita dhe detyrat Audituesi i zgjedhur do të lirohet nga çdo qëllim të veçantë. ligji, transfertat e kreditit do të thotë Ka një organ të pavarur të Kontrollit të detyrë e mëparshme, gjatë ushtrimit të 5. Institucionet e kreditimit ose pagesa ose llogaritë e detyrimeve të Shtetit, i cili lidhet me Parlamentin. Detyra detyrës si Auditues i Përgjithshëm. organizata të tjera që kujdesen për shtetit, komunave, shoqërive finlandeze, e Zyrës së Auditimit është të sigurojë 148 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 149 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës KLSH Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës

shoqërive që operojnë në Finlandë, subjekteve të audituara, si dhe në fondacioneve, ndërmarrjeve dhe shkresat që kanë lidhje me operacionet e individëve ndaj Komunitetit Evropian, si saj. IZRAEL – KONTROLLI I SHTETIT dhe të subvencioneve, kredive, Dorëzimi i informacioneve sekrete (21 financimeve të tjera, letrave me vlerë, ose Maj 1999/653) DHE forma të tjera të subvencionimit, të drejtuara në Finlandë nga Komuniteti Pavarëshit detyrimit për ruajtjen e AVOKATI I POPULLIT Evropian. fshehtësisë, siç përshkruhet në Ligjin mbi Publikimin e Aktiviteteve Zyrtare Parashikimet e paragrafit 1, në lidhje me (621/1999), informacioni i siguruar gjatë transferimin e kredive nga Komuniteti kryerjes së auditimit, që ka lidhje me Evropian, janë gjithashtu të zbatueshme gjendjen ekonomike, biznesin, apo edhe për ndërmjetësit dhe palët të cilët sekretin shtetëror, mund të trajtohet nga kanë transferuar fondet. policia dhe autoritete të tjera si prokuroria

Kompetencat dhe gjykatat në mënyrë që të hetohet një Kontrolli i Shtetit në Izrael fokusohet në shqyrtimin e aktiviteteve të autoritetit ekzekutiv, krim dhe madje edhe nga organet e KE-së, Zyra e Auditimit të Shtetit ka të drejtë të nëse ato janë kryer në përputhje me parimet e ekonomicitetit, eficiencës, efektivitetit nëse e kërkon legjislacioni. auditojë transferimin e kredive sipas dhe integritetit moral. Funksioni i Kontrollit të Shtetit është përcaktuar në ligjin bazë mbi referencave në paragrafin 1, si dhe Rregullorja e Punës Kontrollorin Shtetëror. kontrollin në masën e duhur të financave Rregullorja e punës udhëheq organizimin, dhe operacioneve të ndërmjetësuesit, departamentet, njësitë dhe detyrat e tyre, dhuruesit, marrësit dhe ndërmjetësit që si dhe menaxhimin dhe përgatitjen e paguan transferimin, apo të personit të çështjeve për vendimmarrje. Rregullorja e Parimet e Kontrollorit të Shtetit cilit marrësi i ka transferuar burimet që ka punës gjithashtu rregullon lëshimin dhe Kontrolli i Shtetit në Izrael fokusohet në marrë. Kontrolli i Shtetit është një nga faktorët përgatitjen e udhëzimeve dhe urdhrave që shqyrtimin e aktiviteteve të autoritetit themelorë të demokracisë. Audituesi NAO ka të drejtë të auditojë transferimet kanë të bëjnë me auditimin, me bordin e ekzekutiv, nëse ato janë kryer në shtetëror është pjesë e sistemit të e kredive të përmendura në paragrafin 1 gjobave dhe sanksioneve dhe vendosjen e përputhje me parimet e ekonomicitetit, kontrolleve dhe balancave në një shtet dhe përgjegjësit për pagesën. Personat e tyre, me bordin e cilësisë dhe këshillin eficiencës, efektivitetit dhe integritetit demokratik. Statusi i tij në kuadër të audituar duhet të ndihmojnë audituesit shkencor, me bashkëpunimin mes moral. Funksioni i Kontrollit të Shtetit gjatë kryerjes së detyrës. NAO mund të zyrtarëve dhe personelit, si dhe me postet është përcaktuar në ligjin bazë mbi sistemit të qeverisjes është një nga masat zgjedhë të përfshijë në auditim edhe dhe kualifikimet. Kontrollorin Shtetëror. Rezultatet e për forcimin e demokracisë. Kontrolli i këshilltarë ekspertë. auditimit sillen në vëmendjen e organeve autoritetit ekzekutiv ka shprehejn e tij në

të audituara për reagimin e tyre dhe në parimin, që zyrtarët publikë në një shtet Qasja në informacione mënyrë që të mundësojë përmirësim në demokratik janë administratorët e besuar Subjektet e audituara duhet ti sigurojnë dhe shërbyesit e publikut dhe jo të menaxhim. Raportet më pas dorëzohen NAO-s të gjithë informacionin dhe në Knesset (parlamenti i Izraelit) dhe drejtuesve të tyre. Ky është një faktor i dokumentet e kërkuara, pa cënuar publikohen. Kontrollori i Shtetit është i rëndësishëm në rritjen e përgjegjshmërisë dispozitat e veçanta mbi fshehtësinë e pavarur dhe ai i përgjigjet vetëm Knesset- dhe transparencës së administratës çështjeve. NAO duhet të ketë akses në të it. publike. Shumica e vendeve të botës kanë gjitha informacionet dhe dokumentet e një institucion të pavarur të auditimit,

150 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 151 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Finlandës

150 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 151 AUDITIMI PUBLIK Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit KLSH Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit

funksioni i të cilit është të auditojë Komisionin e Knesset-it për Punët e edhe pse ka pasur konflikte të menaxhimin e tyre, por jo administratën e qeverisë, atë të organeve Auditimit të Shtetit. Kontrollori është i interesit, ka pasur anshmëri ose domosdoshmërisht në kapitalin e tyre. të tjera publike dhe të vlerësojë aktivitetet pavarur në shkarkimin dhe emërimin e abuzime me pozitën ose autoritetin. e tyre. Institucioni shtetëror i auditimit në punonjësve të zyrës së tij. Në zonat ku normat e sjelljes nuk janë Gjithashtu subjekt i auditimit janë të gjitha Izrael është Zyra e Kontrollit të Shtetit. Që të përcaktuara në ligje, me procedura organet e deklaruara me ligj, me zgjidhjen në fillim, shteti i Izraelit njohu rëndësinë e Funksionet e Kontrollit të Shtetit të shkruara ose nga precedentët e Knesset-it ose me marrëveshje ndërmjet kontrollit të shtetit. Në vitin 1949 ishte gjyqësorë, Kontrollori Shtetëror duhet tyre dhe qeverisë. Organet qeveritare të A. Ligjshmëria dhe rregullshmëria – miratuar Ligji për Kontrollorin e Shtetit, të përcaktojë normën e duhur në financuara nga shteti janë gjithashtu Kontrolli mbi ligjshmërinë e një duke krijuar kështu Zyrën e Kontrollit të mënyrë që të parandalojë vendimet subjekt i auditimit. Në këtë kategori janë veprimi të ndërmarrë nga një zyrtar Shtetit, një nga institucionet e para që dhe veprimet e pahijshme. Normat institucionet e mëdha publike siç janë publik - një person që ushtron duhet themeluar në një shtet. kanë më shumë forcë detyruese se universitetet, sistemi urban, fondet e autoritetin apo shpenzon fondet ligjet ose rregulloret. Ndonjëherë, pas sigurimit shëndetësor, si dhe subjektet e publike – është projektuar për të Ligji për Kontrollorin e Shtetit të Izraelit rezultateve të auditimit, kontrollori tjera të vogla. Kontrolli Shtetëror mund të shqyrtuar nëse ky veprim është brenda ofron një bazë të fortë për një kontroll sa mund të bëj një rekomandim duke kontrollojë çdo organizatë të punonjësve, autoritetit të tij ligjor për të ndërmarrë më të detajuar të shtetit. Ky ligj i jep një marrë parasysh një ndryshim në me kusht që auditimi mos të kryhet në veprimin në fjalë, shqyrtimin e gamë të gjerë funksionesh kontrollorëve legjislacion. aktivitetet e saj si një sindikatë. Përveç në drejtim të dy kategorive të organeve që rregullshmërisë së veprimit të funksioneve të auditimit të përshkruara i nënshtrohen kontrollit të shtetit dhe ndërmarrë ose shpenzimeve. Kjo është Qëllimi i Auditimit më sipër, Kontrollori Shtetëror është gjithë përfshirjes së auditimit. Ky ligj projektuar për të shqyrtuar autorizuar me ligj për detyrat e themelor, përcakton statusin kushtetues përputhshmërinë me ligjet, Qëllimi i kontrollit shtetëror në Izrael mëposhtme: të Kontrollit të Shtetit dhe në veçanti rregulloret, procedurat dhe normat e është ndër më të gjerët në botë. Ai pohon pavarësinë e tij. Knesset-i e zgjedh duhura të sjelljes. shtrihet në veprimet e të gjitha ministrive (a) Sipas Ligjit për Financimin e Partive Kontrollorin e Shtetit me një votim të të qeverisë dhe institucioneve shtetërore, politike, 5733-1973, çështjet e B. Ekonomiciteti, Eficienca dhe fshehtë për një mandat shtatë-vjeçar. Në duke përfshirë të gjitha degët e selisë së menaxhimit financiar të partive Efektiviteti – Auditimi i ekonomicitetit kryerjen e funksioneve të tij, ai raporton mbrojtjes (Ministria e Mbrojtjes, Forcat e politike u bënë objekt i auditimit të ka të bëjë kryesisht me burimet e vetëm për Knesset-in dhe nuk varet nga Mbrojtjes së Izraelit, industria ushtarake, shtetit. Qëllimi kryesor i ligjit është që investuara në një aktivitet të veçantë; qeveria. Kontrollori Shtetëror vendos për madje edhe njësitë më të fshehta), dhe të të moderohen shpenzimet e tyre dhe auditimi i eficiencës ekzaminon subjektet që do të auditohen, përveç gjitha autoritetet lokale. Mes organeve që të parandalohet varësia e tyre nga marrëdhëniet mes burimeve dhe rasteve kur kërkohet nga Knesset-i, nga i nënshtrohen auditimit janë edhe kontribuesit me interesa vetjake. rezultateve ndërsa auditimi i Komisioni i Knesset-it për Punët e rezultatet e korporatave të qeverisë, Kontrollori Shtetëror inspekton të efektivitetit ka të bëjë me rrezultatet e Auditimit të Shtetit ose të Qeverisë. shumë prej të cilave luajnë një rol të ardhurat e tyre dhe llogaritë e arritura dhe nëse qëllimet e aktivitetit Buxheti i Zyrës së Kontrollit Shtetëror rëndësishëm në ekonominë e shtetit, si në shpenzimet, duke përfshirë llogaritë janë përmbushur vërtet. përcaktohet nga Komiteti i financave i shfrytëzimin e burimeve natyrore dhe rrjedhëse dhe llogaritë e tyre gjatë infrastrukturore edhe në ofrimin e periudhave të zgjedhjeve. Tre Aspekte Knesset-it me propozimin e Kontrollit të C. Integriteti Moral – Kontrolli i Shtetit në shërbimeve thelbësore publike. që shqyrtohen janë: nëse shpenzimet Shtetit dhe me miratimin në mënyrë të Izrael ka të bëjë edhe me shqyrtimin e Ndërmarrjet publike apo kompanitë e kryera janë brenda kufijve të veçantë nga Buxheti i Shtetit. Kontrollori e zbatimit të normave dhe rregullave të qeveritare janë subjekt i auditimit të shpenzimeve të përcaktuara me ligj; dorëzon raportin mbi zbatimin e buxhetit sjelljes të nëpunësve publikë, si në shtetit nëse qeveria ka një pjesë në nëse shpenzimet janë në kuadër të të Zyrës së Kontrollit Shtetëror në rastet ku veprimet janë ndërmarrë kufizimeve të ligjit për kontributet dhe 152 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 153 AUDITIMI PUBLIK Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit KLSH Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit

nëse llogaritë janë menaxhuar në të Shtetit, me një Drejtor i cili është kontrollohet nga Zyra e Kontrollit të një prej mënyrave është edhe prezenca e përputhje me udhëzimet e Kontrollit të emëruar nga Komisioni i Knesset-it për Shtetit. audituesve të KLSH-së në median e Shtetit. Gjithashtu përdorimi i fondeve Punët e Auditimit të Shtetit me shkruar, duke ndikuar në rritjen e publike për partitë duhet bërë sipas propozimin e Kontrollorit. Aktivitete të Përbashkëta transparencës së institucionit. rregullave të përcaktuara në ligj. Në Në datat 9-12 tetor 2015 u zhvillua në rastet kur vihen në dukje parregullsi, Stafi i Zyrës së Kontrollorit Shtetëror është Gjithashtu një theks i veçantë u vendos Jeruzalem, Izrael konferenca e II e Young kontrollori mund të vendosë sanksione nën autoritetin e vetëm të Kontrollorit. mbi dobinë e publikimit të informacioneve EUROSAI me temë qendrore “SAI&Unë”. monetare mbi palët. Kontrollori Shtetëror është i pavarur në të punës së KLSH-së dhe atyre të lidhje me rekrutimin dhe shkarkimin e Në këtë konferencë morën pjesë audituesve në të gjitha llojet e mediave, si përfaqësues nga 40 shtete me 77 (b) Në përputhje me rregullat për personelit të zyrës dhe është ai që ka një ndër elementët më të rëndësishëm, i parandalimin e konflikteve të interest autoritetin për të përcaktuar pagat e pjesëmarrës. Ky event u organizua nga cili së bashku me profesionalizmin, në lidhje me aktivitetet e ministrave stafit. Numri i stafit ne Zyrën e Kontrollit EUROSAI dhe SAI Izraelit. transparencën, integritetin, objektivitetin, dhe zëvendësministrave, të të Shtetit është rreth 500 persona. Numri i kredibilitetin, pavarësisë, paanshmërisë Kontrolli i Lartë i Shtetit mori pjesë në përcaktuara nga qeveria në vitin 1977, të punësuarve në poste profesionale të dhe kompetencat e duhura e afron KLSH- këtë aktivitet të rëndësishëm dhe u ata duhet t’i paraqesin Kontrollorit auditimit është rreth 300, të gjithë të në gjithnjë e më tepër me publikun. përfaqësua nga zj.Ina Sokoli, audituese në Shtetëror, sapo marrin detyrën ose arsimuar në universitete të ndryshme, në Drejtorinë e Auditimit të Brendshëm dhe çdo vit, një deklaratë mbi të ardhurat e zyrën e Avokatit të Popullit ka rreth 60 Në fund të prezantimit u përcoll z.Jonild Hoxhaj auditues në Një sfidë për të gjithë ne do të tyre dhe pasurinë. Rregullat punonjës, me profesion jurist. Ka edhe mesazhi: Departamentin e Auditimit të Buxhetit të ishte rritja e komunikimit me mediat përcaktojnë detyrat dhe kufizimet në rreth 150 persona, pjesë të personelit Pushtetit Vendor, Kontrollit të Territorit, nëpërmjet publikimit të rezultateve të lidhje me sa më sipër dhe Kontrollori administrativ dhe teknik të punësuar nga Administrimit të Aseteve të raporteve të auditimit, publikimit të është i ngarkuar me shqyrtimin e zyra. Qëndrueshme. përputhshmërisë me ligjin. zhvillimit profesional të audituesve si mjeti Ligji për Kontrollin e Shtetit më i fortë në luftën kundër korrupsionit Rekomandimet kryesore të konferencës u Struktura organizative dhe shkeljeve të ligjshmërisë. Zgjedhja e Kryekontrollorit fokusuan në këto drejtime: efekti publik i Kontrollori Shtetëror e kryen detyrën e tij SAI-t, efekti profesional dhe efekti Gjithashtu konferenca u shoqërua me të auditimit me ndihmën e stafit. Zyra Kryekontrollori i Shtetit duhet të zgjidhet personal. biseda TED (seksione plenare nga është e ndarë në divizione, ku ka një nga Knesset-i me votim të fshehtë, në një përfaqësues të shtete të ndryshme) Në këtë konferencë KLSH prezantoi përgjegjës për një fushë të veçantë të seancë që mblidhet posaçërisht për këtë workshop-e interaktive, leksione nga arritjet e saj në bashkëpunimin me mediat administratës publike: arsye. profesorë të spikatur të Izraelit, seksion nëpërmjet prezantimit “Bashkëpunimi brainstorming dhe ushtrime duke Gjatë mandatit të tij, Kryekontrollori nuk SAI-Media, si instrument në rritjen e (a) ministritë dhe institucionet shtetërore; përdorur metoda praktike. duhet të angazhohet në mënyrë aktive në përgjegjësisë dhe besimit të publikut”. Në (b) “shoqatat” (kryesisht korporata të politikë. këtë prezantim u theksua mënyra sesi qeverisë); përçohet informacioni mbi auditimet dhe Një person, i cili ka qenë Krye-kontrollor, veprimtarinë e KLSH-së drejt publikut, ku (c) autoritetet lokale. nuk duhet që për tre vjet nga dita e

mbarimit të mandatit të tij, të jetë anëtar i Zyra e Avokatit të Popullit është një njësi e menaxhimit të një organi që kryen biznes veçantë dhe e ndarë nga Zyra e Kontrollit për qëllime përfitimi dhe ky organ

154 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 155 AUDITIMI PUBLIK Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit KLSH Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit

nëse llogaritë janë menaxhuar në të Shtetit, me një Drejtor i cili është kontrollohet nga Zyra e Kontrollit të një prej mënyrave është edhe prezenca e përputhje me udhëzimet e Kontrollit të emëruar nga Komisioni i Knesset-it për Shtetit. audituesve të KLSH-së në median e Shtetit. Gjithashtu përdorimi i fondeve Punët e Auditimit të Shtetit me shkruar, duke ndikuar në rritjen e publike për partitë duhet bërë sipas propozimin e Kontrollorit. Aktivitete të Përbashkëta transparencës së institucionit. rregullave të përcaktuara në ligj. Në Në datat 9-12 tetor 2015 u zhvillua në rastet kur vihen në dukje parregullsi, Stafi i Zyrës së Kontrollorit Shtetëror është Gjithashtu një theks i veçantë u vendos Jeruzalem, Izrael konferenca e II e Young kontrollori mund të vendosë sanksione nën autoritetin e vetëm të Kontrollorit. mbi dobinë e publikimit të informacioneve EUROSAI me temë qendrore “SAI&Unë”. monetare mbi palët. Kontrollori Shtetëror është i pavarur në të punës së KLSH-së dhe atyre të lidhje me rekrutimin dhe shkarkimin e Në këtë konferencë morën pjesë audituesve në të gjitha llojet e mediave, si (b) Në përputhje me rregullat për personelit të zyrës dhe është ai që ka përfaqësues nga 40 shtete me 77 një ndër elementët më të rëndësishëm, i parandalimin e konflikteve të interest autoritetin për të përcaktuar pagat e pjesëmarrës. Ky event u organizua nga cili së bashku me profesionalizmin, në lidhje me aktivitetet e ministrave stafit. Numri i stafit ne Zyrën e Kontrollit EUROSAI dhe SAI Izraelit. transparencën, integritetin, objektivitetin, dhe zëvendësministrave, të të Shtetit është rreth 500 persona. Numri i kredibilitetin, pavarësisë, paanshmërisë Kontrolli i Lartë i Shtetit mori pjesë në përcaktuara nga qeveria në vitin 1977, të punësuarve në poste profesionale të dhe kompetencat e duhura e afron KLSH- këtë aktivitet të rëndësishëm dhe u ata duhet t’i paraqesin Kontrollorit auditimit është rreth 300, të gjithë të në gjithnjë e më tepër me publikun. përfaqësua nga zj.Ina Sokoli, audituese në Shtetëror, sapo marrin detyrën ose arsimuar në universitete të ndryshme, në Drejtorinë e Auditimit të Brendshëm dhe çdo vit, një deklaratë mbi të ardhurat e zyrën e Avokatit të Popullit ka rreth 60 Në fund të prezantimit u përcoll z.Jonild Hoxhaj auditues në Një sfidë për të gjithë ne do të tyre dhe pasurinë. Rregullat punonjës, me profesion jurist. Ka edhe mesazhi: Departamentin e Auditimit të Buxhetit të ishte rritja e komunikimit me mediat përcaktojnë detyrat dhe kufizimet në rreth 150 persona, pjesë të personelit Pushtetit Vendor, Kontrollit të Territorit, nëpërmjet publikimit të rezultateve të lidhje me sa më sipër dhe Kontrollori administrativ dhe teknik të punësuar nga Administrimit të Aseteve të raporteve të auditimit, publikimit të është i ngarkuar me shqyrtimin e zyra. Qëndrueshme. zhvillimit profesional të audituesve si mjeti përputhshmërisë me ligjin. Ligji për Kontrollin e Shtetit më i fortë në luftën kundër korrupsionit Rekomandimet kryesore të konferencës u Struktura organizative dhe shkeljeve të ligjshmërisë. Zgjedhja e Kryekontrollorit fokusuan në këto drejtime: efekti publik i Kontrollori Shtetëror e kryen detyrën e tij SAI-t, efekti profesional dhe efekti Gjithashtu konferenca u shoqërua me të auditimit me ndihmën e stafit. Zyra Kryekontrollori i Shtetit duhet të zgjidhet personal. biseda TED (seksione plenare nga është e ndarë në divizione, ku ka një nga Knesset-i me votim të fshehtë, në një përfaqësues të shtete të ndryshme) Në këtë konferencë KLSH prezantoi përgjegjës për një fushë të veçantë të seancë që mblidhet posaçërisht për këtë workshop-e interaktive, leksione nga arritjet e saj në bashkëpunimin me mediat administratës publike: arsye. profesorë të spikatur të Izraelit, seksion nëpërmjet prezantimit “Bashkëpunimi brainstorming dhe ushtrime duke Gjatë mandatit të tij, Kryekontrollori nuk SAI-Media, si instrument në rritjen e (a) ministritë dhe institucionet shtetërore; përdorur metoda praktike. duhet të angazhohet në mënyrë aktive në përgjegjësisë dhe besimit të publikut”. Në (b) “shoqatat” (kryesisht korporata të politikë. këtë prezantim u theksua mënyra sesi qeverisë); përçohet informacioni mbi auditimet dhe Një person, i cili ka qenë Krye-kontrollor, veprimtarinë e KLSH-së drejt publikut, ku (c) autoritetet lokale. nuk duhet që për tre vjet nga dita e mbarimit të mandatit të tij, të jetë anëtar i Zyra e Avokatit të Popullit është një njësi e menaxhimit të një organi që kryen biznes veçantë dhe e ndarë nga Zyra e Kontrollit për qëllime përfitimi dhe ky organ

154 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 155 AUDITIMI PUBLIK Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit

Gjykata e Llogarive të Moldavisë

Në kuadër të angazhimeve për të zbatuar standardet dhe praktikat më të mira ndërkombëtare, Gjykata filloi në 2007 procesin e transformimit në një Institucion Suprem Auditimi që plotëson standardet më të larta të pavarësisë, objektivitetit dhe profesionalizimit në auditimin e financave publike.

Kuadri Ligjor: Gjykata e Llogarive të Moldavisë Kushtetuta e Moldavisë

Gjykata e Llogarive, si një institucion Neni 133 publik suprem i auditimit të jashtëm, në

përputhje me dispozitat e Ligjit të Gjykata e Llogarive Gjykatës së Llogarive nr. 261-XVI, datë 5 (1) Gjykata e Llogarive kontrollon dhjetor 2008, është autoriteti i vetëm mënyrën e krijimit, administrimit dhe

publik shtetëror që kontrollon krijimin, përdorimit të burimeve financiare menaxhimin dhe përdorimin e burimeve publike. financiare publike dhe menaxhimin e pronës publike. Me anë të këtij ligji, (2) Gjykata e Llogarive përbëhet nga 7 Republika e Moldavisë konfirmon anëtarë. përputhshmërinë e saj me standardet (3) Kryetari i Gjykatës së Llogarive ndërkombëtare dhe praktikat më të mira emërohet për një mandat 5-vjeçar të auditimit të jashtëm publik. nga Kuvendi, me propozim të parashtruar nga kryetari i Parlamentit.

(4) Gjykata e Llogarive paraqet çdo vit në parlament një raport mbi

156 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 157 AUDITIMI PUBLIK Izrael – Kontrolli i Shtetit dhe Avokati i Popullit

Gjykata e Llogarive të Moldavisë

Kuadri Ligjor: Gjykata e Llogarive të Moldavisë Kushtetuta e Moldavisë

Gjykata e Llogarive, si një institucion Neni 133 publik suprem i auditimit të jashtëm, në

(4) Gjykata e Llogarive paraqet çdo vit në parlament një raport mbi

156 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK 157 AUDITIMI PUBLIK Gjykata e Llogarive të Moldavisë

administrimin dhe shfrytëzimin e përbërë kështu një ndryshim rrënjësor në burimeve financiare publike. Gjykatën e Llogarive.

(5) Kompetenca, struktura dhe funksio- Objektivat dhe Parimet e Aktivitetit të nimi i Gjykatës së Llogarive vendosen Gjykatës së Llogarive: nga ligji organik i Gjykatës.  Vlerësimi i rregullshmërisë, ligjsh- Roli dhe Misioni mërisë, përputhshmërisë, ekonomicitetit, efiçiencës dhe efektivitetit në Në cilësinë e anëtarit të INTOSAI-t (prej menaxhimin e burimeve financiare 1994) dhe EUROSAI-t (prej 1994), Gjykata publike dhe aseteve; e Llogarive të Moldavisë angazhohet të përmbushë kriteret e nevojshme për  Promovimi i standardeve të njohura integrimin europian, që burojnë nga ndërkombëtare mbi transparencën Implementimi i Udhëzimeve Europiane dhe llogaridhënien në menaxhimin dhe Standardeve të Auditimit të EUROSAI- financiar publik; t, të hartuara në përputhje me Deklaratën  Garantimi i transparencës nëpërmjet e Limës, miratuar në Kongresin IX të informimit të publikut dhe autori- INCOSAI, në Lima në 1977, Rekomandimet teteve publike rreth planeve strate- e Pragës së EUROSAI-t, Deklarata e gjike dhe vjetore, gjetjeve dhe Meksikos mbi Pavarësinë e SAI-ve, rekomandimeve; miratuar në Kongresin XIX të INCOSAI në 2007.  Certifikimi i stafit të auditimit publik. Në kuadër të angazhimeve për të zbatuar standardet dhe praktikat më të mira Gjykata e Llogarive e ushtron aktivitetin e ndërkombëtare, Gjykata filloi në 2007 saj në përputhje me parimet e procesin e transformimit në një Institucion mëposhtme: Suprem Auditimi që plotëson standardet më të larta të pavarësisë, objektivitetit  ligjshmërisë; dhe profesionalizimit në auditimin e  objektivitetit; financave publike.  pavarësisë; dhe Hapi i parë dhe më i rëndësishëm në procesin e transformimit është hartimi  transparencës. dhe zbatimi i ligjit të ri të Gjykatës së Llogarive, që hyri në fuqi më 1 janar 2009. Ndryshimet kryesore të paraqitura në ligjin e ri synojnë një shndërrim nga kontroll i jashtëm financiar në një sistem të ri të auditimit të jashtëm publik, dukë

158 Nr.13, janar - prill 2016 AUDITIMI PUBLIK Gjykata e Llogarive të Moldavisë

administrimin dhe shfrytëzimin e përbërë kështu një ndryshim rrënjësor në burimeve financiare publike. Gjykatën e Llogarive. CONTENT (5) Kompetenca, struktura dhe funksio- Objektivat dhe Parimet e Aktivitetit të nimi i Gjykatës së Llogarive vendosen Gjykatës së Llogarive: nga ligji organik i Gjykatës. TITLE AUTHOR PAGE  Vlerësimi i rregullshmërisë, ligjsh- Roli dhe Misioni mërisë, përputhshmërisë, ekonomicitetit, efiçiencës dhe efektivitetit në Në cilësinë e anëtarit të INTOSAI-t (prej menaxhimin e burimeve financiare Arno Visser, President, EUROSAI 1994) dhe EUROSAI-t (prej 1994), Gjykata We, the people! publike dhe aseteve; Published in INTOSAI Magazine, Spring 161 e Llogarive të Moldavisë angazhohet të 2016 përmbushë kriteret e nevojshme për  Promovimi i standardeve të njohura integrimin europian, që burojnë nga ndërkombëtare mbi transparencën Implementimi i Udhëzimeve Europiane dhe llogaridhënien në menaxhimin Formality Vs 3E principles in Dr. Igor Šoltes, Member of European dhe Standardeve të Auditimit të EUROSAI- financiar publik; 165 t, të hartuara në përputhje me Deklaratën public procurement Parliament  Garantimi i transparencës nëpërmjet e Limës, miratuar në Kongresin IX të informimit të publikut dhe autori- INCOSAI, në Lima në 1977, Rekomandimet Prof.Dr.Sherif Bundo teteve publike rreth planeve strate- Novelties, challenges and few e Pragës së EUROSAI-t, Deklarata e Faculty of Economy, Tirana University gjike dhe vjetore, gjetjeve dhe thoughts on new financial 173 Meksikos mbi Pavarësinë e SAI-ve, Erëza ARIFI rekomandimeve; statements’ auditing miratuar në Kongresin XIX të INCOSAI në Faculty of Economy, Tirana University 2007.  Certifikimi i stafit të auditimit publik. The necessary measures to Në kuadër të angazhimeve për të zbatuar reduce - eliminate the Prof.Dr.Niko Pano standardet dhe praktikat më të mira Academic Prof.Dr.Gudar Beqiraj 181 Gjykata e Llogarive e ushtron aktivitetin e antropogenic damages in Prespa ndërkombëtare, Gjykata filloi në 2007 Academic Prof.Dr.Salvator Bushati saj në përputhje me parimet e procesin e transformimit në një Institucion Lake System mëposhtme: Suprem Auditimi që plotëson standardet Dr.Zef Preçi  ligjshmërisë; Moratorium on concessions and më të larta të pavarësisë, objektivitetit Albanian Center for Economic 195 dhe profesionalizimit në auditimin e PPP – necessary in our time...  objektivitetit; Research financave publike.  pavarësisë; dhe Hapi i parë dhe më i rëndësishëm në What an auditor should know Prof.Dr.Sazan Guri  transparencës. 205 procesin e transformimit është hartimi about urban waste management “G&G”Group dhe zbatimi i ligjit të ri të Gjykatës së Llogarive, që hyri në fuqi më 1 janar 2009. The European Court of Auditors’ Beata Blasiak-Nowak Ndryshimet kryesore të paraqitura në and Polish Supreme Audit office’s Marzena Rajczewska ligjin e ri synojnë një shndërrim nga Advisors in the Polish Supreme Audit audit on results of the EU budget 217 kontroll i jashtëm financiar në një sistem expenditure for the years 2014 to Office’s Public Administration të ri të auditimit të jashtëm publik, dukë 2020 Department (Published in EUROSAI Magazine nr.4 April 2016 )

158 Nr.13, janar - prill 2016

Mirela Kapo, Candidat PhD Corruption as a phenomenon and Avjerina Bazaj, Msc. the measures to be undertaken to 229 Faculty of Law combat it University of Tirana Opportunities for the implementation of good practices Luis Fernando Velasquez Leal of governance and accountability Executiv Director 245 for Tracking and auditing (Published in OLACEFS Magazine ) Sustainable Development Goals in Latin America

Dr. Louis Galea, ECA Member The role of ECA in relation to the (Published in EUROSAI Magazine nr.4 253 EU response to the financial crisis April 2016 )

From the Secretary General of Report on EUROSAI activity 2015- EUROSAI in 44th meeting of the 257 2016 EUROSAI governing board INFO Events and activities of ALSAI 269 during January- April 2016

National Audit Office of Finland Profile 289

The Office of the State Comptroller and Ombudsman of 293 Israel Profile

Court of Accounts of Moldova Profile 299

WE, THE PEOPLE!

In the twenty-first century, we witness a global movement that is, once again,

demanding more participation, more transparency and more accountability. One example of this movement is the Open Government Partnership.

By: Arno Visser, President, Netherlands Similar calls had been growing louder in Court of Audit and President of his Kingdom of the Netherlands over the EUROSAID last four years. So far, William had bluntly refused any reforms. In recent days, Revolutions however, the demand for reforms in the On March 12, 1848, King William II of the kingdom was being made not only by Netherlands woke up in the middle of the members of parliament, but also by large night, sweating, his heart pounding, and mobs roaming the streets of Amsterdam with an upset stomach, despite having and The Hague. Revolution was sitting at eaten that evening. His troubled mind was the King’s bedside and was ready to strike. on the revolutions sweeping across Fearful of losing his position altogether, Europe and parts of Latin America. William eventually decided to give in to Uprisings in Paris against the King of the demands. He later explained that he France and his government, in several had “changed from a conservative to a German states and in Denmark, had led to liberal overnight.” That very morning, he the sudden ousting and reform of ancient appointed a commission to review the European regimes. People all over Europe Dutch constitution. This new constitution joined ad hoc movements of the middles paved the way for a parliamentary classes, workers, and reformers to express democracy. It enshrined freedom of their discontent with the leadership in education, freedom of association and a their countries. They demanded more free press. It ensured direct elections at all participation in government and more levels of government, an annual budget democracy. set by parliament, and governmental accountability.

PUBLIC AUDIT 161 PUBLIC AUDIT Arno Visser, President, Netherlands Court of Audit

It also resulted in the loss of personal to a physical archive. Moreover, executive power for William. The information is continuously reusable for pragmatic approach taken by the King different interpretations and purposes. thus led to a peaceful transition in the In the twenty-first century, we witness a system of government in the Netherlands. global movement that is, once again, The revolutions of 1848 and 1849 were demanding more participation, more fuelled by demands for better transparency and more accountability. representation in the parliamentary One example of this movement is the system coming from a rapidly growing Open Government Partnership. This multi- base of educated citizens. Their demands stakeholder network organization strives of access to, and influence, in the for governments to become sustainably decision-making process were founded on more transparent, more accountable, and the classic values of participation, fair more responsive to their own citizens, the representation, transparency, and ultimate goal is to improve the quality of accountability. governance, and the quality of services that citizens receive. This is not dissimilar The modern era to the arguments put forward by the Our supreme audit institutions find their revolutionary movements of the raison d’être in those nineteenth-century nineteenth century. democratic principles. We ensure Techniques and mind set accountability, increase transparency and contribute continuously to the As SAIs, we are facing twenty-first-century improvement of public administration in challenges, using twentieth-century our countries. From time to time, techniques, in nineteenth- century however, we are confronted with our own institutions. We, therefore, have an limitations. Until about the last decade of important task to remain relevant to the the twentieth century, governments and general public. In my opinion, this can be SAIs used to have a near monopoly of achieved by embracing newly developed information concerning the public techniques and adopting an inclusive domain. A paradigm shift took place with mind set. Recently, I have seen two the introduction of digital mass storage examples of what we can do to tackle and its large-scale use at the end of the these challenges. The first was presented twentieth century. Information analysis by Ms. Tytti Yli-Viikari, the newly elected and information sharing is no longer a Auditor General of Finland, during a joint singular process. Through digitization and visit to the SAI of Turkey. She argued that datafication there is now much more SAIs need to invest in new technology and information available than ever before. in how we use that technology. Data- Furthermore, information or data is mining tools, intelligent data analysis accessible 24/7, as it is no longer confined systems, and text analytics are available

162 Nr.13, january - april2016 ALSAI We, The People

already. Now that these have been alone; indeed, we should not work alone developed for broad use, we need to anymore. Citizens, civil society invest in acquiring new hardware, organizations and others should also have software, and human resources. This will the opportunity to use data from public give us the opportunity to use both administration, so they can provide us structured and unstructured data from with insights of their own, thereby both internal and external sources. Data contributing to the story that we tell as can now help identify otherwise unseen SAIs. Thus, together with society, we are issues and improve the general able to present a much clearer picture of performance of public administration. what is happening. This does mean that governments and as many other parties as SAIs are in a position to use these possible should be willing to share their techniques and we can combine the data in a format that is open, i.e. necessary open and closed data from complete, from a primary source, different sources to provide new insights accessible, machine-readable, non- into potential efficiency improvements discriminatory and with an open standard and more effective public policies. and licence. The SAI of Brazil encourages Combined with hindsight, these new its public administration to provide the insights might even lead to foresight. general public with access to such data. Instead of simply asking what happened, They do so by convincing them that SAIs that employ data analytics can look society requires more transparency in ahead and gain insight and foresight into public administration and that, in return, what might happen in the future. SAIs can society can contribute directly with move towards different forms of foresight innovative services to improve public auditing by using their audit data, coupled administration. Not least, opening up data with analytic tools, to build models and by public administration gives people the perform scenarios, aimed at further opportunity to create new businesses and improving accountability. Many of those progress economic development. In this tools are available already, for example in way, the SAI of Brazil has adopted the direct marketing. In the near future, self- mind set of open government. learning computer systems might even be able to assist us in our auditing work as Call to arms! they are becoming ever smarter and are In November 2015, The Netherlands Court able to independently combine of Audit organized a EUROSAI Open Data information from various sources. conference. Twenty- eight SAIs The second example concerns our participated and were resolute in their position in society and comes from the SAI ambitions: 92 percent want to open up of Brazil. The use of mass stored data and SAIs own data; 43 percent want to audit technological tools such as data analytics the state of open data in their country this shows that we no longer have to work year; and 81 percent of them expect to PUBLIC AUDIT 163 PUBLIC AUDIT Arno Visser, President, Netherlands Court of Audit

use open data in audits in the future. The movement has started, now we need momentum. As SAIs, we are information brokers and the nature of the information we are dealing with is changing. We need to be on top of that change, both by embracing new techniques and adapting our mindset. Unlike the nineteenth century, the twenty-first century public now demands, thanks to technological developments, direct participation and involvement. But these demands are still founded on the same classic values of participation, fair representation, transparency and accountability. We are in the middle of the data revolution and we need to wake up quickly and address the demands for access to information and cooperation with society. Because, ultimately, it is not only the people that want to achieve more transparency and accountability. SAIs and the people want the same. Let us work towards that!

International Journal of Government Auditing – Spring 2016

By: Arno Visser, President, Netherlands Court of Audit and President of EUROSAID

164 Nr.13, january - april2016

FORMALITY VS. 3 E PRINCIPLES IN PUBLIC PROCUREMENT

Public procurement system setup, development and implementation must be based on the principle of free movement of goods, the principle of freedom of establishment, and the principle of freedom to provide services, all deriving from the Treaty establishing the European Community and on the principles of

economy, efficiency and effectiveness, of ensuring competition among tenderers, of public procurement transparency, of equal treatment of tenderers, and of proportionality.

and how to find a solution when it is By: Dr.Igor Šoltes, Member of Europian required to weight them. It is the cases of Parliament corruption in public procurement procedures that require consideration which principle should be given priority Abstract and whether great formality of procedures can improve fight against Aside from aspects of efficiency, corruption or does it merely intensify it. effectiveness and economy, public With many years of extensive case studies procurement is also defined by other I can confirm that in practice institutions principles, such as equal treatment and choose especially the principle of non-discrimination. Due to the fact that formality as the most important principle. public procurement is a set of several principles, it is often accompanied by Basic principles of public procurements conflicts, which can significantly limit the Due to diversity of living situations, achievement of individual objectives. I legislation cannot establish norms for would like to highlight the importance of each legal situation; hence knowledge of individual principles for particular public procurement basic principles is very objectives and illustrate how to act in important. It is necessary to understand cases of conflicts between these principles legal regulations through certain PUBLIC AUDIT 165 PUBLIC AUDIT Dr.Igor Šoltes, Member of Europian Parliament

principles guiding the contracting prohibiting any national discrimination authority in its decision-making, and the and any restriction in the selection of tenderer in the assessment of its rights in products and services including the free public procurement procedures. In the movement of goods exclusive of all area of public procurement as well, it is customs duties, as well as at prohibiting considered that, in addition to public quantitative limits (quotas) and measures procurement specific principles, principles having equivalent effect over customs having become common value criteria of duties and quotas among Member States. our civilization and covering the whole The objective of the EEC Treaty would be legal system are to be taken into best attained also by prohibiting consideration. Public procurement system restriction placed to the free movement setup, development and implementation of labour force and services, capital, must be based on the principle of free salaries and self-employment, as well as movement of goods, the principle of by the freedom of choice of establishment freedom of establishment, and the of enterprises in Member States. The principle of freedom to provide services, attainment of the Treaty objective is to all deriving from the Treaty establishing include the development of European the European Community and on the Community significant policies, notably in principles of economy, efficiency and the areas of competition law, state aid effectiveness, of ensuring competition and agriculture. among tenderers, of public procurement transparency, of equal treatment of The EEC Treaty does not specifically tenderers, and of proportionality. mention public procurements, except in the context of funding Community The basic principles are specified in Article contracts in overseas countries and when 2 of Directive 2004/18/EC, as follows: in relation to industrial policy, though provisions might be found in the EEC - principle of equal treatment, Treaty constituting a basis for public procurement system establishing. - non-discrimination and These are principally provisions referring - transparency. to the free movement of goods (Article Treaty establishing the European 28), the freedom of establishment (Article Economic Community (hereinafter 43), and the freedom to provide services referred to as: EEC Treaty) provides the (Article 49) (Arrowsmith, 2005: 182). basic framework for public procurement Other provisions are equally important legal regulation. This act was primarily relating to the prohibition of discrimi- aimed at establishing a relevant common nation (Article 12) and to the issue of internal market of Member States at acquired undertaking (Articles 81, 86, and

166 Nr.13, january – april 2016 ALSAI Formality vs. 3 E Principles in Public Procurement

87).1 {XE “Treaty establishing the content, context, and purpose. Legal European Community”} The regime of principles connect legal norms to a single free movement of goods and services is whole providing such norms with the the most important for the area of public required content, particularly in cases procurement. EC Treaty contains the basic where the flamboyance and diversity of objective of the public procurement accrual circumstances cannot always be acquis, meaning the openingk of the covered by a legal norm. A legal rule public procurement market among needs to be understood by means of a Member States and allowing tenderers to specific principle constituting both the participate in public contact awarding direction and the purpose of drafting a procedures beyond the frontiers of particular legal norm. individual Member States. Conflict of principles in practice through Since it would not be possible for Member values, norms, and relations States, on the basis of the EC Treaty, to establish more specific public Proper understanding of public procurement rules, public procurement procurements is important for contracting directives have been adopted as a authorities also in terms of awareness on secondary legal source2. Understanding the limitation of rights while using public basic principles and establishing hereof to assets for public procurement purposes, a legislation system is even more which must not be directed towards the significant in view of the fact that, though attaining of personal benefit or of the the implementation of the directives was benefit of specific groups, rather to the not effective everywhere, the principles as meeting of the public interest »in largo such create a single core for interpreting sensu«. The importance of principles also and attaining objectives accompanying reflects itself in their restrictive state the public procurement system through function within its regulatory attributes. founding contracts and relevant An interesting question occurring with the directives. presentation of fundamental principles is whether these principles are mutually The principles have an important role to equal in rank, whether they are placed in play, both in directing the legislator when a subordinate-superior order, whether adopting the content of legal norms and they are mutually exclusive or in the understanding of legal provisions, complementary, and whether they particularly in cases of imprecise support public procurement objectives to determination thereof. Primarily proper a same direction. So far, the relation understanding and interpretation of between the principle of formality and the certain principles facilitates the principle of economy (often opposed to interpretation of legal norms in terms of

PUBLIC AUDIT 167 PUBLIC AUDIT Dr.Igor Šoltes, Member of Europian Parliament

each other) has shown itself to be a Republic of Slovenia in the process of its problematic one. Contracting authorities evaluation of proportionality, when significance is weighed against the especially understand this conflict in cases intervention with a specific right in the when, due to formal reasons, an offer case of a right tending to protect itself must be rejected which is not regular due against such intervention, and when it to a missing document that is actually judges there has been more severe non-essential for good performance of the intervention proportionate to the higher work but has been demanded by the level of such right being affected. If the contracting authority in the docume- Constitutional Court finds that the ntation ― and that particular offer is most importance of the right which is to be appropriate according to tender protected by intervention prevails over documentation criteria. Such an offer the importance of the intervention to the must be rejected in order to abide by the right in question, the intervention will formality principle in terms of the practice undergo this aspect of the proportionality of control institutions, though a decision test. A certain form of a proportionality in favour of this offer would be in test could be established also in the case accordance with the principle of economy. of public procurements, when an attempt Then where is the boundary in the is made to protect a principle by violating weighing between significance and another principle this may occur in cases relation when these two principles are where, for example, for the purpose of racing? Is it even possible to place them protection of the principles of economy, within a system of values which would, in efficiency and effectiveness, the formality a relatively objective manner, establish in principle is violated under assumptions advance boundaries and circumstances determined in advance, on the basis of under which one of the principles which the proportionality test could be becomes more appropriate than the other examined. - or should the formality principle be simply placed above the principle of A certain right (in our theoretical, case the economy not taking into account any principle of formality) may be limited only economic implications? It would be ideal if in cases where it is necessary for the we could offer an answer; yet, purpose of protection of other rights (in unfortunately, it cannot be given till the our theoretical case, protection of the time wider consensus is reached among principle of economy),3 where it is various institutions on the importance of a necessary to respect the constitutional specific principle in relation to other principle of proportionality4, this meaning principles. While solving this problem, we that it is obligatory to fulfil three could consider as an initial point the case conditions for admissibility of those law of the Constitutional Court of the limitations or interventions: urgency,

168 Nr.13, january – april 2016 ALSAI Formality vs. 3 E Principles in Public Procurement

adequacy and proportionality in the constitutional rights could, in a reasonable narrow sense. The intervention to the adjustment, create assumptions and basis constitutional right is allowed only in for assessment of the admissibility of the cases where such intervention is limitation and exclusion of one funda- necessary (inevitable) for the protection mental principle of public procurements of other human rights, which means that a for the purpose of implementation of legislative objective cannot be achieved another principle. Not only necessity, but with one more lenient intervention in the also adequacy and proportionality, may constitutional right or without it. The be considered input elements in the test intervention must be appropriate for of proportionality in the area of public achievement of a desired, constitutionally procurements, in which case we would allowed objective (for example, protection also have to assess the nuisance of the of the rights of others or of public interest, implications of violation of one of the where the protection of the public principles in view of the benefit and interest represents a constitutionally objectives which are to be achieved allowed objective.). The intervention through the implementation of another should not be excessive, this meaning that principle and which must be based on the only the mildest of all possible Law. In this way, determined formal interventions is allowed whereby a insufficiency or violation would not constitutionally allowed and wanted necessarily mean the exclusion of a objective can be achieved, as well as tenderer from a procedure, in case such protection of equally important rights of insufficiency or violation would not have others. Within the frames of any negative or adverse implications on proportionality, the importance of the other principles of public procurement intervention should be also assessed (the principles of equal treatment of compared with the importance of the tenderers, non-discrimination etc.), this right which is to be protected by the disregard would then enable the selection intervention5. of an offer that would mean implementation of the principle of Of course, we do not make direct economy for the purpose of economically equation between public procurements most advantageous conditions, appro- and constitutional rights; some of them priate relationship between investments, may even be derived from the use of and obtained value. The disregard of the public procurements or are violated for principle of formality on behalf of the the purpose of misuse or limitation principle of economy in this case would through legal or executive acts, or by also be necessary, appropriate, and decisions of certain institutions or proportional. authorities. In spite of this, mentioned conditions allowing interventions to

PUBLIC AUDIT 169 PUBLIC AUDIT Dr.Igor Šoltes, Member of Europian Parliament

Conclusions Notes

The above discussed could represent a 1 The order of Articles and decisions (EC consideration regarding the formulation Treaty) was renumbered as a result of the of the proportionality test in the area of amendments to the 1957 Treaty of Rome public procurements, which would as well as 1992 Maastricht Treaty and represent an important and necessary 1997 Amsterdam Treaty and 2001 Treaty step ahead in view of recent practice, of Nice. both for contracting authorities and institutions monitoring regularity and 2 Directive 92/50/EEC – relating to the deciding on violations in public procu- coordination of procedures for the award rement procedures, as well as on of public service contracts, Directive violations of fundamental principles. One 93/36/EEC – coordinating procedures for of the more difficult tasks of legal the award of public supply contracts, regulation and practice is to find an Directive 93/37/EEC – concerning the appropriate ratio between fundamental coordination of procedures for the award principles of the public procurement. of public works contracts, Directive We can say that no principle can be 93/38/EEC – coordinating the excluded, but no principle can also be procurement procedures of entities definitely implemented. operating in the water, energy, transport and telecommunications sectors,

Directive 97/52/EC – amending Directives 92/50/EEC, 93/36/EEC and 93/37/EEC, 98/4/EC – amending Directive 93/38/EEC,

Directive 2001/79/EC – amending Directives 92/50EEC, 93/36EEC, 93/37EEC, 93/38/EEC, 97/52/EC and 98/4/EC.

According to Article 189(3) of the EEC

Treaty, directives oblige the Member State in terms of the objective to be achieved; national authorities are free to choose the form and means. As regards the freedom to choose the form, it should

be mentioned that this freedom is rather restricted, on the basis of experiences

170 Nr.13, january – april 2016 ALSAI Formality vs. 3 E Principles in Public Procurement

with pre-access and access to full References membership. Arrowsmith, S. (2005). "The Law of Public 3 Such position derives from the and Utilities Procurement." Constitutional Court of the Republic of Slovenia decisions No U-I-47/94.1 and U-I- London: Thomson, Sweet&Maxwell. 276/96. Constitution of the Republic of Slovenia.

4 Article 15 of the Constitution of the Directive 2004/18/ec of the European Republic of Slovenia inter alia states that parliament and of the Council (Official restrictions of constitutional rights are Journal of the European Communities permitted only if in accordance with the 2004, L 134). so-called principle of proportionality. Directive 92/50/EEC (Official Journal of 5 Such position derives from the the European Communities 1992, L 076). Constitutional Court of the Republic of Directive 93/36/EEC (Official Journal of Slovenia decisions No U-I-158/95 and VII, the European Communities 1993, L 199). 56. Directive 93/37/EEC (Official Journal of

the European Communities 1993, L 1999).

Directive 93/38/EEC (Official Journal of the European Communities 1993, L 199).

Directive 97/52/EC (Official Journal of the European Communities 1997, L 328).

Directive 2001/79/EC (Official Journal of the European Communities 2001, L 267).

Decisions of the Constitutional Court of the Republic of Slovenia No U-I-47/94.1, U-I-276/96, U-I-158/95 and VII, 56.

European Economic Community Treaty (EEC Treaty) (1957/58).

By: Dr.Igor Šoltes, Member of Europian Parliament

PUBLIC AUDIT 171 PUBLIC AUDIT Dr.Igor Šoltes, Memeber of Europian Parliament

172 Nr.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT Dr.Igor Šoltes, Memeber of Europian Parliament

NOVELTIES, CHALLENGES AND FEW THOUGHTS

ON NEW FINANCIAL STATEMENTS’ AUDITING

Review, improvement and modernisations of accounting standards and financial

reporting statements have served to approximate the accounting and its

services with the professional culture and European experience in this area.

By: Prof.Dr. Sherif Bundo European experience in this area. They have enriched the profesional vocabulary Economic Faculty, University of Tirana and have served to the attachment of the Erëza ARIFI, Economic Faculty, University accounting professionals and auditors of Tirana with the developments and novelties that the economic model of the market and the accounting assessment brought. For an accounting professionist and for Some achievements and novelties every researcher and even a good connoisseur of this area, that is driven in In a very sintetic way, we can underline its work and daily activity by the sacred that the new standards have enriched the moral and professional principles, the experience and our accounting practice in developments in the accounting area have several areas and dimensions too. been vigorous during these last two Firstly, they brought up the novelties that decades. the accounting approach, the financial They used to be and still are so, due to the statements, financial reporting of every change and the vigourous changes in the kind and categories of businesses should society’s and economy’s core, in relation be similar. This means that there are no to property. huge official differences in the entities’ accounting approach. Due to the fact that Review, improvement and modernisations the biggest part of the businesses in our of accounting standards and financial country is categorized as SME (Small and reporting statements have served to Medium Enterprices) these standards approximate the accounting and its seem to fit perfectly. The selection of services with the professional culture and

172 Nr.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 173 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Sherif Bundo, Erëza ARIFI Economic Faculty, University of Tirana

National Council of Accounting, in order to improvement and a progress. They are adopt as national standards the category stabished and implemented above the of the international standards of SME, is a National Standards roots. This served for strategic attitude which should be better to the quality improvement of the encouraged and supported. Their accounting servces and the increase of accounting service is based ont he general their professional abilities. Keeping the accounting and sintetic accounts. new standards in the same line is a contribution in eluding the anarchy and Secondly, the standards have brought diattraction that happens in these cases, novelties that are attached to the when in an area the laws or regularity acts assessment. Personally, we call it, from are changed continuously, and new rules one side, the great dinamism and the are created without consolidating the progress in the accounting assessment by knowledge for the old ones. using the right value or the market value and from the other side, they have Forth, we want to underline that the SME brought also the increase of the standards have improved the level of the professional freedom of the professionals teaching and have enriched the lections that should search within assessment and the other didactic materials. The ways the one that is valuled as fairer and translation of the standards and the nearer to the truth. institutions’ contribution in this field are an added calue in the accounting and A product, an active, wealth, a tool, an financial reporting area in our country. enterprize, is worth as much as it is sold. The work towards the knowledge and the This is the Price Law, which is the same new standards training has been and still case for Finance too. On the other hand, is a sector of the professional two products which are the same can not organizations’s intensive activity in the be sold the same amount. This means that accounting area. The National there are differences, some times there Organization of the Albanian Finance has are huge diferences between the value 4898 participants dated on 1st of and the price. Therefore, the standards, September 2016. It has trained during give the opportunity to the professionals 2015 over 740 professionals who are to search the right assessment and to be active Certified Accountants, inactive always in search of that assessment Certified Accountants, Certified Accoun- method that is based on the assessment tant candidates and young members. This principles and in the professional codes big and professional organization, except and principles too. the training professional courses also Thirdly, the new standards, even though courses in understanding, interpreting and are a new spirit and new formulations, applying the new standards. they keep the National Accounting * * * Standards axis. The new standards are an 174 No.13, january- april 2016 ALSAI Novelties, challenges and few thoughts on new financial statements’ auditing

With the good intention, towards items and wealth or liabilities’s items improvement and towards an affirmative which we are sure that do not sound well feedback to the received invitation from and are not part of the culture and of the the accounting and auditing professionals prefessional terminology of the prof- and following the ALSAI’s Conference essionals. In the new European Union conclusions, we would like to address Directive (June 2013) it is clearly stated some suggestions that the base of the that: “Balance Sheet represents tha legal accountants articulates them in a high form of the accounts”. More or less the prefessional councousness. same definition that the other two directives, EU directive 4 and EU directive We think that it is the duty of everyone to 7, express, which have been composed think and to contribute in the many years ago. In the legal field, in the improvement of the clarification and professional fields, in the fiscal simplification of the accounting informa- vocabulary, in the finance field and in tion and in using it for the decision makers other areas, terms should express the and management. Nevertheless it should content. In this approach, i think that be underlined that nothing is perfect. some words do not express the essence Perfect is only the fact that nothing is so. and the fact that it doesn’t sound well, it Our suggestions will be focused in three means that it is going away from its main lines: content. For example, in the Active part of 1. Financial Statements, Standard 2. Due the Balance Sheet, there are used terms to the fact that the financial like: receivable rights (from the statements are formulated by us, operational activty, from th economic everyone may express opinions for unitswithin the group, from the economic their quality, the formulation, contects units where participating interests are and the content of the words. The participating, or other receivable rights) common fact is connected with the whereas, in the liabilities and capital part, fact that the content of the there are used terms like: Payables (from formulations should mean, include, the operational activty, from th economic express and represent always the unitswithin the group, from the economic same thing. In this approach, our units where participating interests are mission is connected with the fact that participating, payables towards the the financial statements should be employees, payables towards the social simple and clear. and health securities, payables for the In our financial statements, Standard no. fiscal liabilities, etc). These expressions are 2, in the balance sheet but also in other not correct for several reasons, some of statements, there are expressed for the them i am mentioning below: first time some terms to express active’s

PUBLIC AUDIT 175 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Sherif Bundo, Erëza ARIFI Economic Faculty, University of Tirana

Firstly, this way of expressions has nothing the basic accoutnign documents are a to do with the “Legal form of the legal proof. Based on this, the whole legal accounts” that the directive emphasyzes. practice and the property rights are built. These formulations are different with the As an example: in the Law for “Traders actual formulations that we are using, that and trading Societies” the term Creditor is express the legal reports and the trade used 233 times or on average once per and fiscal legislation of our country. In each article of the law. On the other hand, order to be correct in my opinion, i have the term Debtor and creditors in the law responsibly studied 14 laws and decisions for the bankruptcy is used more than 415 of the Ministers’ Council on the Trading time in 280 articles of this law. The Societies in the Republic of Albania form financial statements and the financial which i can mention: The law for the performance statements should be in traders and the trading societies, for the service and in harmony with the whole National Registration Center, for the trading legislation. In this case, they licences and authorizations and permits, should use the terms that we mentioned for Bankruptcy, for competition, for the and should reflect this fact. electronic trading, for the penal Secondly, in the legislative culture and responsibilities fo the legal persons. For regulation acts, if a law, act or practice is the fiscal procedures in the Republic of not being accepted by the public opinion, Albania, for the taxation of the incomes then it has to be changed. The same and for several decisions of the Ministers’ concept is applied to the financial Council. In our legislation, there are used statements, which are mandatory by terms and phrases that re coming from Order 64, July 2014 of the Minister of the trading reports. The market economy Finances. Discussing the issue with is based to the trading activity which is professionals, it was clear to me that the based on the contracts, rights and majority of them have made adaptations. liabilities between the parties which are The professionals’ right to change and use coming form a trading activity. The formulations, is the expression of their legislation used the words “Customer, professional freedom. But on the other Debtor, Supplier, Creditor or rights on/ side, this shows that not all formulations towards these parties”. From the careful and terms have been accepted as part of research of several relations which have their work culture. This practice and this been attached to the different goverment culture in the fiscal world is well known. proposals for approving these laws, it is Examples of such changes in the fiscal said that...these are terms that are used in legislation, are too many in the fiscal accounting and that express the rights and culture for our country. I’m taking as an obligations towards third parties. The example the term: short term liabilities for formulations in the legislation are based operational activity. It addresses liabilities on the principle that the accounting and

176 No.13, january- april 2016 ALSAI Novelties, challenges and few thoughts on new financial statements’ auditing

towards suppliers! Why not periphrase proposes to these terms have adopted, simplier and shorter: liabilities towards expresses the necessity that the liabilities suppliers? It would be much bolder and to be paid as well as the right to cash, clearer if we say: liabilities towards should be addressed to parties tied in a suppliers for main acitivities. The word commercial activity. The word customer operational in Albanian doesn’t have the and the word supplier, the word debtor same connotation with same word used and the word creditor can’t be by the french, which have removed it 35 suppressed. They are part of the everyday years ago, or by other languages. vocabulary. A vendor cannot say: today I had too many receivables, but he says: I Thirdly, such formulations aren’t based in had too many clients. He doesn’t say I the accounting culture or in the have too many payables, but says I have accounting experience of the continental too many liabillities. Europe. Italy’s accounting practices, which is close to ours and have always had an Fourthly, accounting has originated from influence in our country, uses the terms: the concept of debit and credit, which are credits provided to a client, credits for the essentially the linguistic root for the other parties in active side of the balance words debtors and creditors. These sheet and liabilities towards the suppliers original terms shouldn’t be abandoned. and liabilities towards other parties in the Before using new formulations and new liabilities side of the balance sheet. The expression, why we should not use, or french areas of Switzerland use the adapt the existing ones? phrases: Debtor and Customers in the Fifthly, the formulation does not respect active part of the balance sheet and the the tradition, our professional culture, phrases Suppliers, Creditors and other education, and the intellectual resources liabilities in the liabilities part of the acquired in this field. I believe nothing is balance sheet. In France the terms used rush us, forcing us to not consider that are Customer and Debtor, whereas in the little experience we have in the liabilities sector the terms Supplier, accounting field? In our country, in many Creditor, liabilities towards the state, areas, the abandoning of the human liabilities towards the social insurance, experience without reason and without liabilities toward bound parties, liabilities analysis, due to amateurism, has had and rights towards partners, other many consequences. I know that using the debtors/other creditors are beind used. In phrase "little experience" I’m not accurate Germany the terms used are rights and perhaps I’m offending the founders towards the Customer, liabilities towards and major contributors in the accounting suppliers and the other terms are almost field in our country. But, as the highest the same. Even the British version, which representative of the Albanian Association the National Council of Accounting of Accountants and Financiers, and PUBLIC AUDIT 177 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Sherif Bundo, Erëza ARIFI Economic Faculty, University of Tirana

Professor of Finance and Accounting at liabilities, commercial liabilities, settles the University of Tirana, I have to liabilities, pays liabilities. Can it be emphasize the respect for the clearer?) A talented English interpreter, achievements. Who doesn’t know where translator of dozens of literary it comes from, doesn’t know how to use masterpieces, a university professor, the "compass", he cannot find the right notes: translation is a science, words path. cannot and should not be translated disconnected from each other. A Finally, but I’m not claiming that I dealt translation is the right one, when the exhaustively with all the factors, there’s word that expresses the content of the the language factor. In the Statement of term is found, not just the first meaning of Cash Flows (the Direct Method), there’s a the word found in the dictionary. voice that tires you as you read it, I quote: "Paid for payable liabilities and liabilities The word Creditor, is a word in the to employees". I am not commenting it. I Albanian language dictionary. Its first and have struggled to understand this only meaning is related to credit expression. In the balance sheet, in the obligations of an enterprise towards liabilities section this term is used: another enterprise, a debtor, tied in Receivable notes to be paid? It is true that commercial agreements on goods and the typology of the word Receipt signifies services. Likewise, the words supplier and a document issued to someone to prove supply through a transactional commer- that he got something, or that he has paid cial activity. for or has been given something. But the A last linguistic explanation. The words word Receipt is used in schools when you receivable and payable are adjectives. In get an acknowledgement or certifcate. the financial statements, in the balance But what about electronic transactions, sheet or in the annex of the financial using invisible money or electronic accounts, the elements in the balance records, that there’s no receipt? What sheet should be nouns not adjectives. At about transactions with magnetic cards? first the subject should be explained and Why our professional terms should be presented, the noun then the function, expressed in such an unclear manner in the quality, the conditions or other such a rich language? The word Other characteristics of the subject. We have the Liabilities is simpler, clearer, more opportunity compared with the other complete and unequivocally society segments, that with the straightforward. (I quote from the accounting phrases should be introduced Albanian language dictionary: Liability is with dignity. the commitment we make to someone or 2. Biological assets, Standard number 13. something, usually under an agreement, At first we believe that biological assets money, products, merchandise, etc. State and concessional agreements could be 178 No.13, january- april 2016 ALSAI Novelties, challenges and few thoughts on new financial statements’ auditing

two separate standards. The presence of inclusion of concessionary agreements in the standard of the biological assets is a the new standards. So far, in our country necessity for our accounting services, a have been arranged 1865 concessionary necessity which has been evidenced by agreements in the past 15 years. In this the the Albanian Association of category has not been added the 525 Accountants and Financiers. The number agreements related to the individuals that of businesses organized in the form of a are part of the Stimulated Tourism Status. commercial society, that exercise their Even these agreements have a economic activity in the field of biological concessionary profile, which are based on assets has increased and tends to a stimulated activity stimulated, elicited increase. Just on the outskirts of Tirana, by Decision of the Ministers’ Council, in there are about 76 businesses that accordance with the respective law, which operate a cattle breeing activity, small was abolished in 2009. Meanwhile, these ruminants, the poultry and egg entities have as target of their activity, the production, the collection and land or a entitled lease extended for 99 transformation of agricultural and years by the state, they are utilizing livestock products. This standard, I believe coastline properties or in other areas of that I share the same opinion with tourism for development scopes, or a everyone, fills the gap that the lack of concessionary of a water source, a mine, a accounting in this field in the higher hill, a hydropower plant, a lagoon, or education system in Albania has created. another public property. On the other hand, the treatment of The standard should clarify the accounting biological assets is quite incomplete. status of longterm tangible and intangible The accounting practices need to receive assets, should clarify and explain answers to these questions: How will be depreciation or non-depreciation must treated the growing flock of livestock specify the current accounting period and crossings in the basic herd? How will be treatment as well as the accounting treated and estimated the product cost period from a given time and onwards. from a category that provide more than Accounting practices create complex fiscal one product (some categories deliver reports. I believe that this attracts the three and four products)? Do the basic professionals’ attention that operate in herd categories or the fruit tree masives these sectors, but also of the proprietors depreciate? How do they depreciate? of these investments. How will be accounted the biological  EU Directive for accounting assets that are considered decorative (2013/34/EU) that substitutes the assets, like samplings, aquariums, etc.? Concil Directives 78/660/EEC and 3. Concessionary Agreements, standard 83/349/EEC (ex Companies’ Legal number 13. We assess as beneficial the Directive no. 4 and No. 7) PUBLIC AUDIT 179 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Sherif Bundo, Erëza ARIFI Economic Faculty, University of Tirana

 International conference for improvement of the financial

reporting,PUBLIC AUDIT REPARIS, May 16 th 2013. Prof.Dr. Sherif Bundo, Erëza ARIFI

 Regulation (CE) n°1606/2002 = SNRF + Economic Faculty, University of Tirana

member International states optionsconference (source: for Europeanimprovement Commision of 3) the financial

 Continuousreporting, financial REPARIS, crisisMay 16andth 2013. the reform for the economic growth of EU:  Regulation (CE) n°1606/2002 = SNRF + Europamember 2020. states options (source:

 LawEuropean 9901, modified Commision “For 3) Traders and the Trading Companies”  Continuous financial crisis and the  Lawreform 8901 modified for the economic “For Brankruptcy” growth of EU:

Europa 2020.  Laws: For Competition, for electronic

 Law 9901, modified “For Traders and trading, for penal responsibility of the legalthe person, Trading etc, Companies” and 7 Decis ions of

the LawMinisters’ 8901 modified Council. “For Brankruptcy”  Law Laws: “For ForFiscal Competition, Procedures for inelectronic the Republic of Albania” Translated by Eva Leka, Auditor trading, for penal responsibility of the  Academylegal person,of Sciences, etc, and Dictionary 7 Decis ionsof of Performance Audit Departament PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Sherif Bundo, Erëza ARIFI Financialthe Ministers’ and Banking Council. terms, ZAHO, Economic Faculty, University of Tirana DHUCI, Law PASHA “For Fiscal Procedures in the

 Academy RepublicInternational ofof Albania” Sciences,conference Albanian for Translated by Eva Leka, Auditor Languageimprovement Dictionary of the financial  Academy of Sciences, Dictionary of P erformance Audit Departament reporting, REPARIS, May 16th 2013.  ALSAI,Financial Scientific and BankingConference, terms, June ZAHO,

DHUCI, PASHA 2016 Regulation (CE) n°1606/2002 = SNRF + By: Prof.Dr. Sherif Bundo

 member states options (source:  National Academy Council of of Accounting,Sciences, AlbanianWeb Economic Faculty, University of European Commision 3) Page,Language National Dictionary Accounting Standards Tirana and Continuousappendices: financialFinancial Statements,crisis and the  ALSAI, Scientific Conference, June Erëza ARIFI, Economic Faculty, and reformAppendices. for the economic growth of EU: 2016 UniversityBy: Prof.Dr. of Tirana Sherif Bundo Europa 2020.

 National Council of Accounting, Web Economic Faculty, University of  Law 9901, modified “For Traders and Page, National Accounting Standards Tirana the Trading Companies” and appendices: Financial Statements, Erëza ARIFI, Economic Faculty,  andLaw Appendices. 8901 modified “For Brankruptcy” University of Tirana  Laws: For Competition, for electronic 180 No.13, january- april 2016 trading, for penal responsibility of the legal person, etc, and 7 Decisions of the Ministers’ Council.

 Law “For Fiscal Procedures in the 180 No.13, january- april 2016 Republic of Albania” Translated by Eva Leka, Auditor  Academy of Sciences, Dictionary of Performance Audit Departament Financial and Banking terms, ZAHO, DHUCI, PASHA

 Academy of Sciences, Albanian Language Dictionary

 ALSAI, Scientific Conference, June 2016 By: Prof.Dr. Sherif Bundo

 National Council of Accounting, Web Economic Faculty, University of Page, National Accounting Standards Tirana and appendices: Financial Statements, Erëza ARIFI, Economic Faculty, and Appendices. University of Tirana

180 No.13, january- april 2016

THE NECESSARY MEASURES TO REDUCE – ELIMINATE THE ANTROPOGENIC DAMAGES IN PRESPA LAKE SYSTEM

Environmental problems of Prespa Lake system are presented in the paper. This system is composed of Minor and Macro Prespa Lakes, and is the largest and

important limnological object. Prespa Lakes have great and special ecological values. Its environment is characterized by a picturesque nature, particular climate, rich biodiversity, extremely complicated karstic hydrogpahy, high transparency of dark blue waters and uncommonly diversified, beautiful coastline. In particular, the biodiversity of Micro Prespa Lake is very rich.

From: Prof.Dr.Niko Pano, these years include deforestation, overgrazing, hunting and so on. However Prof.Dr.Gudar Beqiraj, Academic the most notorious human impact in the Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic area resulted from the deviation of a branch of the Devolli River to discharge water into Micro Prespa lake during the Abstract winter rains so that the water could later The Prespa lake system is located on the be used for irrigation during dry summer Balkan Penisula (- 410C latitude, - 230 E months (Pano et al.2015). These activities longitude) in the southeastern Europe. It have adversely affected local environment includes two inter-linked lakes, namely and ecological factors and have weakened Micro Prespa and Macro Prespa, local human economy. surrounded by mountainous ecosystems. Keywords: Macro – Micro Prespa, Micro Prespa Lake is shared between hydrography, hydrology, limnology, Greece and Albania, while Macro Prespa biodiversity, antropogen impact. Lake is shared between Albania, FYROM and Greece. Introduction Increased human activity over the last 50 Environmental problems of Prespa Lake years has severely deteriorated both system are presented in the paper. This ecosystem richness and local livelihood. system is composed of Minor and Macro Some deleterious human activities during Prespa Lakes, and is the largest and PUBLIC AUDIT 181 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

important limnological object. Prespa Prespa Lake system is composed by Micro Lakes have great and special ecological Prespa (surface 43 km2) and Macro Prespa values. Its environment is characterized by (surface 276 km2) (Bornovas, J. and a picturesque nature, particular climate, Rondoyanis, Th. 1985, Gligorevich, L.J. rich biodiversity, extremely complicated 1988; Hydrogeological Map of Albania, karstic hydrogpahy, high transparency of 1984; Pano, N. et al 1989). This system has dark blue waters and uncommonly a catchment area of 1 363 km2. It is diversified, beautiful coastline. In located on 850 meters above the sea particular, the biodiversity of Micro level. Macro Prespa is a three-national Prespa Lake is very rich. Micro Prespa has lake, lying in the territories of FYROM high ecological values. Prespa Lakes have (68%), Greece (14%) and Albania (18%). Its a very important influence in the general maximal depth is 55 m. Micro Prespa is a water balance of the Ohrid Lake. Prespa two-national lake, lying in the territories Lake montaneus system is the spring of of Albania (12.1%) and Greece (87.9%) Drini River which is considered as one of and its maximal depth is 8 m. the most important and picturesque rivers In Albanian Prespa territory some villages of Balkan Peninsula. Prespa’s are located on the lakeshores. Among hydrographic network is located in the these villages is Treni, well known of its three-state border area, i.e. between prehistoric age origin, in the southern Albania, FYROM and Greece, which have lakeshore of Micro Prespa. The population the common interest for maintaining and was 6755 inhabitants, in 1997. recuperating the special natural hydro- ecological values of European dimensions Prespa present hilly-mountainous area. in this area. Start from the 850 m hypsometric level at Devolli plant, toward the Prespa Lakes, The uncontrolled human activity, that has hilly area has a maximal hypsometric level greatly damaged the ecological values of up to 962 meters. At easterdirection are this system and the impact results of it are located the mountains. The mountains analyzed. At the same time this study is around Micro Prespa have an altitude up focused on the necessary measures to to 1456.7 m. and those of Macro Prespa reduce-eliminate the anthropogenic have a hypsometric level up to 2035.4 m. damages in Prepa Lake system. Macro and Micro Prespa Lake catchments, General setting of the area: lie on a mountains territory. Great changes of the mountain highs in a short The study area is located in the eastern horizontal distance are area feature. Balkans, and it is part of three Lakes Dominant values of vertical cutting is on System: Micro Prespa, Macro Prespa, and average level 100-300 m/km, while in the Ohrid. These lakes are located at the foot mountain areas this parameter has the of the rocky Dry Mountain (Mali Thate), values up to 800 m/km (Meçaj, N. 1997). which has a maximal altitude of 2287 m.

182 No.13, january - april 2016 ALSAI The necessary measures to reduce - eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System

Limestone landscape is typically karstic, (Chavkalovski, J 1996; Pano, N. et al 1997; rugged microrelief, karstic channels, Pano, N. and Frasheri, A. 1999). fosses, and caves. Efficacious infiltration in this mountain is 455 mm, while evotranspiration is 426 Prespa Lake system represents a mm. Water karstic volume of Dry fascinating originality of its nature in Mountain is 5.2 m3/sec or 165.2x106 Europe. The surrounding environment is m3/year. characterized by a picturesque nature, particulat climate high biodiversity and, In this region, the Micro Prespa-Macro not accidentally, the lake is called the Prespa system represents the largest and Balkan Pearl. the most important limnological object, not only for its great hydric capacity, but Prespa Lake System represents the largest also for its great and special ecological and the most important limnological values. entity both for its big water capacity and ecological values. Prespa lakes are among the most important ones in the Albanian During the last decades anthropogenic hydrography. They lie in a NW-SE activities have caused damages of the direction and have distinct characteristic; natural regime of this system. they are mountainous and relatively deep We are presenting limnological regime of lakes. Micro Prespa length in Albanian the Prespa Lake and measures to be territory is 5.75 km. Its minimal width is taken. 125 m in Gryka Ujkut, in SW edge, its The main topics to discuss in this papare maximal width is up to 1500 m, between are as following: Shuec and Buzë Liqeni villages.

• Hydrography There was only one lake in Prespa at the very beginning. It was divided in two parts • Limnology by thousand years sediment of Saint • Hydrology German (St. German) river, that flows from Vabies mountain in Greece. Actually • Biodiversity these two lakes are divided by a narrow • Anthropogenic activities and its impact piece of land of 3 km long by 1.2 km wide. The Micro Prespa and Macro Prespa lakes Hydrography had the same water level in the past and Korça and Pogradeci regions are were connected by a channel and characterized by minimal annual subterranean karstic aquifers. Micro precipitation 722 mm and 765 mm Prespa water flows in to Macro Prespa respectively and maximal 1200 and 1000 Lake through this channel. A dramatic mm. The annual average precipitation in lowering of the water level occurred in the Dry Mountain (Mali Thate) is 900 mm Macro Prespa recently (Pano, N. et al PUBLIC AUDIT 183 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

1989; Pano, N. and Frasheri, A. 2000; X0 – Precipitation (in mm) ta – Air Chavkalovski, J. 1996). The lake was temperature (in 0c) H – Water level (in loosing about 150x103 m3 each year. cm) Today the two lakes have marked Micro Prespa water was very clear too. different water level. Micro Prespa Lake Stones in its lake floor looked like has a level at +850 m, while the Macro beautiful mosaic. Now it is completely Prespa Lake actually has a level at +846 m. turbid. There was a lowering of the water level of 7 meters in Macro Prespa Lake between Ohrid is a two national lake lying in the 1987-1990. This means a water reduction territories of FYROM (70 %) and Albania of 900 million cubic meters of the water (30%). It is a tectonic lake, formed during level. the Upper Miocene. It belongs to the oldest lakes group in the world, having the Macro Prespa water is very clear epithet “ Natural Monument of Europe”. up to 20 m depth and it is light blue. UNESCO has registered the Ohrid Lake as During the summer the water “Natural and Cultural Inheritance of the temperature is up to 24oC and during the World” since 1979. It water level is 695 m winter it goes up to 0.4oC. Some torrent and the average depth 145 m. The flows in the eastern part of Macro Prespa maximal depth is 295 m, making it one of and there have not any surface emissary. the deepest lakes in the Europe. Intensive water discharges through subterranean ways mainly in Ohrid Lake, that is 145 m lower and in some karstic springs is Devolli plain. Macro Prespa water discharge into karstic limestone of

Fig. 3. – Annual distribution of principal Dry Mountain is very obvious near hydrologic elements Gollomboç village. Qo – water discharge (in m3/s) H= evaporation (in mm) X0- precipitation

Fig. 2. Annual distribution of principal elements of the limnological regime

184 No.13, january - april 2016 ALSAI The necessary measures to reduce - eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System

The Dry Mountain (Mali Thate) in Mountain, is 1130 m (Efthimi, R. and Zoto, Albanian territory and Galicica Mountain J. 1997). in Macedonian territory separate the In the western slope of Dry Mountain, Prespa Lake System and the Ohrid Lake. from Progri village area to Tushemishti, According to the isotopic hydrogeological there is a series of carstic springs. Their studies it results that it is the same yield are determined by very developed content of the 18O isotope of the oxygen underground karstic conections of the and deuterium in the Ohrid and Prespa water circulation. Three springs, Lakes, and Tushemishti and Saint Naum Gollobordë-Mançurishtë-Progër have springs (Eftimi, R. and Zoto, J 1997). It is bigger yield, about 500-600 l/sec. Springs assumed that all Ohrid Lake springs have a or springs groups of a yield of about 1 to initiate from the Macro Prespa Lake, 100 l/sec lie at a distance of 2 km from through the subterranean connected each other. Strong springs of Tushemishti ways, which has a higher water level with a yield about 2 500 l/sec are about 151 m. The springs which emerge in northward, it Ohrid lakeshore. the Saint Naum lakeshore, in the Ohrid City in Macedonia, and in Drilon, But, alluvium which have sedimented in Tushemisht etc. in Albanian territory, or Micro Prespa lase floor has closed the those at the bottom of the Ohrid Lake, underground water flow conections of have a general yield of 12-15 m3/sek some springs that are situated under the (Pano, N. et al 1989). This underground lake level (Pano, N. and Frasheri, A. 1999). hydraulic connection makes it possible Recent studies have shown that the yield that Micro Prespa-Macro Prespa-Ohrid of some springs is reduced very much. Lake system stands out in Europe for the There are artesian water basins in Devolli fascinating originality of its nature. and Korça plains. The Quaternary gravel Underground waters resources depozits of old river terraces, covered by clay’s layers, represented their water Prespa district is rich in subterranean horizon. water resources which are linked with the existence of the two Prespa lakes, masive Outlook on area geology karstified limestone of Dry Mountain and Prespa Lakes are located in the piedmont the precipitation water infiltration in to carbonatic struture of Dry Mountain masive karstified limestone (Geological Map of Albania, 1984; (Hydrogeological Map of Albania 1984; Tectonic Map of Albania 1986; Pano, N. Pano, N. et al. 1989). According to isotopic and Frasheri, A. 1999). This carbonatic 18  O (in %o) hydrogeological studies it is structure presents a horst of Upper concludet that the average height of the Triassic and Lower Jurassic age limestone. precipitation infiltrating into Dry Tectonic development during the geological periods was intensive on

PUBLIC AUDIT 185 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

Triassic-Jurassic limestone. Upper 5.5 million years ago and were completely Cretaceous limestone and middle Eocene formed in Quaternary period. Karstic flysch are lied in some sectors of the activity was developed at the same time. region. In the northwest of Macro Prespa So both, tectonic and karst development Lake Pliocenic clay and sandstone deposits have been created the conditions in are settled. Placers deposits, clay, argillite, formation of the Macro and Micro Prespa clayed sand, sand, gravel, cobbles, broken lakes. stone of recent Quaternary are located There was intensive erosion in all Prespa over the Pliocene clay-sandstone and area rocks so a great quantity of alluvial Eocene flysh lakeshores. Proluvial deposits sediments is carried and deposited to the are observed in some sectors. Ultrabasic bottom of these lakes. rock individualization interrupts the Albanian side of Micro Prespa Lake. Geological area is the main factor that Ultrabasic rocks have a tectonic contact conditioned lakeshore stability of the with limestone. Prespa lakes. High and accidental lakeshores are located at limestone’s sectors, Abrupt lakeshores are located generally in the southwestern edge of Micro Prespa Lake. These shores are from 10 to 50 m high. Spile rocks stands in the north side of the Wolf’s throat (Gryka e Ujkut). They begin at the lakeshores and go up to 1150 meters. There some precipices are finded, with a height from 10 up to 50 meters. Relatively un-stable are lakeshores in the Quaternary, Pliocene

clay-sand’s deposits or Eocenic flysch A Pliocene terrigeneous continental sectors, in the particularly in the slope deposit shown that was deposited in the breccia sectors. In other shores sectors, inter-mountain lakes and in the deltas of the slopes are some meters away from the rivers, which was flowed in these the lakeshores. There is a gravel belt lakes. This fact demonstrated that under between them. the neotectonic development, following In the lakeshores of both Prespa lakes contrast relations of the uplifts and have flow’s cones of the mountain’s plunges has been created the depression streams, which are dry during the where are sediments the deposits (Aliaj, summer. Sh. et al 1995; Pano, N and Frasheri, A. 2000; Hyseni, A. et al 1999). These lakes The geology of the region has created the started to form during the Pliocene about condition to find some minerals in Prespa

186 No.13, january - april 2016 ALSAI The necessary measures to reduce - eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System

area, in particularly industrial materials  Rare fish Rutilus prespensis, (construction’s materials). There are Chordrostoma prespensis, Barbus quartzose sand and clay. Limestone and prespensis, Albumus belvica, ultrabasic rocks represented very high Albumoides binpunctatus orhiadanus, quality constructive materials. Cobitis meridionalis, Cyprinus carpio, Salmotrutta peristericus, etc. Biodiversity and present legal protection status  Birds: Pelecanus criptus Bruch, The biodiversity of Micro Prespa Lake is Pelecanus onoctotalus, Pholacrocorax very rich (Bega F. 2000; Bimo T. 2000; pygmeus, Ardea purpurea, Plegadis Pano, N. et al 199; Pepo E. 2000; Qoshja, falcinellus, Egretta alba, Platalea leucorodian Anser anser are Zh. 1979; Rakaj N. 2000; Shumka S. 2000). representatives of the birds. The flora:  Mammals are habitants of the Prespa The Prespa area envrironment is aride. area, as Rhinolophus ferrumequinum, Vegetation and forests with 71 sorts of Pipistrellus nathussi, Glis glis, Canis trees , shrubbu trees, and the aquatic bed lupus, C. aureus, Lutra lutra, Felix plants extend in some sectors like: silvestris, Meles meles, Ursus arctos,  The aquatic bed plants: Caratophyllum etc sp., Myriophyllum sp., Lemna Minor, The Polygonetum amphibii are very Trapa Natans, Nymphaea Alban, etc. sparseness associacion in the Prespa  The trees: Salix sp, Querqus Cerris, lakes. In particularly the Potameto- Querqus Pubescens, Querqus Petrea, Najadetum H. findet in the Macro Prespa Fagus Silvatica, Oatria Caprinifolia, Lake. Fraxinus Ornus, Carpinus Betulus, Acer The pelagic zooplankton community of Pseudoplantanus, Pinus Nigra, Abies, Microprespa Lake consists of 43 species. Ingland Regia, Castanea Sativa, The main representatives of the Corulys, Juniperus, etc. Oak forests in zooplankton are composed by: Protozoa-1 Maja Zonjës, Maja Kallogjerit and specie, Ritatoria-16 species, Cladocera-16 Faqes së Osojës in Makro Prespa area species, Copepoda-9 species and and Koria e Trenit in Micro Prespa area Mollusca-1 specie. make this region very beautiful. Prespa’s Lake catchment has unique  The Emergents:Carex sp., Trifolium natural structure, particularly ecological sp., Phragmites australis, Tupha sp., value. It has great international values. Scirpus sp., etc. Not accidentally the lake is called the The fauna of the Prespa Lakes Balkan Pearl. distinguished by:

PUBLIC AUDIT 187 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

 Since 1957 it has become National and its famous for its wall pictures of Park, great artistic values.

 Wetland of International Importance in accordance with Ramsar Convention, and,

 Special Protection Area (79/409/EEC), Important Bird Area (ICBP-IWRB). Historical wealth of Prespa

Baing very beautiful and having favorable natural conditions, Devolli and Pogradeci areas were the living place of Enkeley ilirian tribes in 1500-1400 BC (History of Albania 1959; Samsuri V. 2000). In Micro Prespa lakeshore, in its south-west edge, there is a prehistorical living place, Treni cave. The first living traces in this cave belong to Neolithic Age (Ancien Neolit). The others cultural layers belong to Bronze Age (ancien and late) and the Iron Human impact Age as well. Prehistoric drawings found on Spilies rocks, in the northern lakeshore of Unfortunately, uncontrolled anthropo- Micro Prespa Lake are of a great value. At genous activity has greatly damaged the the same time the eremeticus cherchs ecological values of Prespa Lakes system built in Prespa area rocks is of a great for a long time, in particular in the historical value. Albanian part of Micro Prespa Lake (Pano, N. and Frasheri, A. 2000): In 851-1018 new towns appeared in this area. The center of it was Devolli town.  Habitat loss and deterioration of over During the last years of the 10th century the last five years are the major factors Prespa and later Ohrid become important causing serious threat to plants and centers of the Bulgarian empire of that animal species. time. It is characteristic that all the  Uncontrolled timber harvesting and orthodox churches of the XIII-XIV overgrazing have resulted in centuries were built according to the degradation deforestration of the bisant style. One of the fourth cherches forest resources and serious erosion. that could servire is that of St Mary in Grad Island mountain in Macro Prespa lake. It was build during the 14th century

188 No.13, january - april 2016 ALSAI The necessary measures to reduce - eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System

 Uncontrolled fishing and hunting have material, absorbed and free chemical caused great damage to a large toxic remains by the drainage of number of fish species and games. Devolli farm ground and geological section outcrop, have changed the  The construction of the hydrotechnical chemical features of the lake water works: and degrading it. Blockage of - Network channel (1976), for the underground karstic connection ways irrigation of Devolli and Korça plants, has diminished not only the components of the lake water balance, - Supply of Micro Prespa lake with Devolli River water, but also the decreasing yield of the underground springs, that supply the - Opening of new agricultural land lake and the population with drinkable against agrotechnical criteria, and water. The Albanian part of the Micro - Discharge of polluted urban and Prespa Lake plays the role of a gigantic industrial water into this system etc. decanter. This is an unprecedented case, not only in Albanian but also in have caused the lake biological quilibrium Balkan and World hydrography. and biodiversity destruction. - Devolli river alluvium deposited in - About 20% of the Albanian part of Micro Prespa Lake caused the Micro Prespa Lake, which is part of the otherwise of territory of Republic of lake are destroyed. The other part of Albania in this area. Albania will not the lake is atrophied and the habitat have any part in this lake after some and biodiversity are damaged. years. The social and public opinion in Important and unique species of fish, Albania, must be conscious for the birds and plants of national and otherwise of Albanian territory, which international values are risked. The in the case of Micro Prespa Lake has a underground karstic connection ways national and international negative for water circulation are blocked. The effect on destructions of a transborder Albanian part of the Micro Prespa Lake lake, defendey by Europian Convents. has been damaged and continues to The responsible state administrate be damaged by the uncontrolled must take measures to interrupt these human activities. damages and to regenerate Micro - A huge amount of 1,2 million cubic Prespa lake and its biodiversity. meters alluvium has been deposited - Devolli River- Micro Prespa Lake on the lake bottom and lakeshore, irrigation system not scientifically which was transported by the Devolli supported by envrironmental River waters, since 1974. This river engineering, hydroeconomy and waters, rich in alluvium, organic coal International Rights principles. It does

PUBLIC AUDIT 189 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

work according to the project Flowing in Micro Prespa Lake the water of parameters and doesn’t supply the Devolli River, which is one of the most agricultural needs. Micro Prespa Lake turbid rivers of the Balkan, decant in it. communicates with Macro Prespa Granules with a diameter less than 0.02 Lake. Only 10 % of the water volume, mm have predominated in this sediment. discharges by Devolli River in Micro Granules with a diameter less than 0.002 Prespa Lake during the winter, is taken mm are up to 14% of this sediment mass. from this lake for the irrigation in According to the American Classification summer, while 90% of this water ASTM, this sediment is classified as Lean volume flows to Macro Prespa Lake. Clay CL. According to their plasticity index The waters free of river alluvium, flows Ip=13.5, and to the upper and lower limit into Macro Prespa Lake. There are of the plasticity, respectively Wl= 42.2% ruining the historic values of the area, and Wp=28.7 %, illite and montmorillonite such the encient Treni cave from the represents this clay material. Bronze Age. Under existing conditions, Micro Prespa - The influence of the hydrotechnical Lake plays the role of an authentic constructions on destruction and gigantic decanter. ecological stress of the Micro Prespa Lake. To avoid alluvium a decanter was constructed which in reality doesn’t work. A channel of a water capacity Q=10 Studiea have shown tha Devolli River m3/sec to supply Micro Prespa Lake with water flows undecanted into Micro Prespa Devolli River water during the winter (Fig. Lake, depositing about 1.2 million cubic 6, 7) was constructed in 1976. 30-70 metters of alluvium, which has resulted in million cubic meters water a year was lowering of the water volume, lake discharged into Micro Prespa Lake surface and drastically damaging the lake through this channel. According to the ecological values (Photo 3). Being free of project, the maximal water hyplometric alluvium, the water flows into Macro level in the lake was 852.2 m at end of the Prespa lake, converting into international supply period. During the summer, the waters. lake water has been used for the irigation of Korça and Devilli plains, with a surface In these condition Devolli River-Micro of 22 500 ha. The maximal quote of Prespa Lake irrigation system ist’n exploitation, by the project has been scientifically based not only on 850.2 m.and can be used 90 milion cubic environmental engineering but also but meters water. also on hydroeconomial and international rights laws. It also does not work These project’s data don’t correspond to according to the projected parameters the reality. and does not correspond to the

190 No.13, january - april 2016 ALSAI The necessary measures to reduce - eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System

agricultural needs. Water quantities taken of the lake (Kanani K. 2000). This changes from Micro Prespa in summer, especially the lake water features and degrades during the last years, have been les that their habitats. Habitat loss and 10% of the volume of the water inserted deterioration of over the last five years into the lake. So in 1997, only 2.3 million are the major factors causing serious cubic meters was taken away instead of threat to plants and animal species. In 90 million cubic meters projected to be particular, this phenomenon obviously taken. In 1998 only 5 million cubic meters influences a part of the aquatic flora and and in 1999 also anly 5 million cubic fauna in the lake. meters or 0.4 m3/sec from 10 m3/sec Conclusion according to the project. This happened because Micro Prespa Lake communicate The necessary measures to reduce - with Macro Prespa Lake. eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System. It is urgent to In these conditions turbid water of Devolli undertake a project for the identification River upon flowing in Micro Prespa Lake of the environmental damages and to decant in it, ruining it and, being free of establish the ways of the recuperation. alluvium, flow in Macro Prespa Lake. The main targets of the project will be: Damages of the biodiversity  Study of environmental-limniological- Micro Prespa Lake has great problems of hydrological-hydrogeological- eutrophism. Eutrophication processes are geological-geophysical-hydrotechnical promoted by enrichment in nutrients. situation of basin areas. The direct consequence of such addition is represented by a change in biodiversity  Study of the antropogenic activity’s (Bega F. 2000; Bimo T. 2000; Pano, N. et impact on the Eco-system of the al 1997; Pano, N. and Frasheri, A 2000; Prespa lakes. Pepo E. 2000; Qoshja, Zh. 1979; Rakaj N.  Evaluation of hydrological-hydrogeo- 2000; Shumka S. 2000). Another negative logical behavior of Prespa Lakes aspect is the penetrating of a System. Investigation of their considerable quantity of toxic remains interaction and connections. Evalu- and absorbed coal organic material by ation of the total hydrological the drainage of Devolli farm grounds and resources of the basin of the two by geological section outcrop. The lake Prespa’s, Ohrid Lake and the Drini water content nitrite, nitrate, ammoniac, River. phosphate, carbonate, and organic material. Chemical change of the water  Recommendation of the measures to has been observed up to a distance of reduce-eliminate the anthropogenic some hundred meters, from the damages in the Prespa Lake System. southwester edge of lakeshore to inside PUBLIC AUDIT 191 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

References connection of Ohrid and Prespa Lakes. International Symposium: Toward Integ- Pano N, Frasheri A, Frasheri N, Beqiraj G, rated Conservation and Sustainable Bushati S, 2015. A review of human Development of Transboundary Macro activity and the damages to the Micro and Micro Prespa Lakes. Proceedings. 24- Prespa Lake. JNTS, Academy of Sciences of 26 October 1997. Korça, Albania. Albania. Frashëri A, Čermak V, Doracaj M, Liço R, Aliaj Sh, Melo V, Hyseni A, Skrame J, Šafanda J, Bakalli F, Krešl M, Kapedani N, Mehillka Ll, Muço B, Sulstarova E, Prifti K, Štulc P, Malasi E, Çanga B, Vokopola E, Xhomo A, Shkupi D, Sejdini B, Jano K. Halimi H, Kučerova L, Jareci E. 2004. Atlas 1995. Neotectonic Map of Albania at scale of Geothermal Resources in 1:200000. Albania.Published by Faculty of Geology Bega F. 2000. Mammological importance and Mining, Polytechnic University of of Micro Prespa area and proposals for Tirana and Academy of Sciences of Mammolono - fauna Albania. managing. Rising Public Awareness for Frashëri N, Cico B, Fundo A.2010. Analysis halting anthropogenic damages to the of Environmental Changes in Shkodra Lake Micro Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 Area Using Remote Sensing. Academy of Project, Tirana Workshop. Sciences of Albania & Academy of Bino T. 2000.Orythological values and Sciences and Arts of Montenegro, anthropogenic impact in Prespa. Rising International Conference on Shkodra Lake Public Awareness for halting anthro- – Status and Perspectives, Podgorica – pogenic damages to the Micro Prespa Shkodra 19 – 21. Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 Project. Gligorijevic LJ. 1988. Interpreter for the Bornovas J, Rondoyannis TH. 1985. Basic Engineer-geological map of SFRJ, List Geological map of Greece, scale 1:500000, of Ohrid and Podgradec. Scale 1:100000. I.G.M.E. Gogo K. 2006.Album of photos from Micro Chavkalovski J. 1996. Oscillations of Prespa Lake. Prespa Lake level and their reflection on History of Albania.1959. Tirana. the coast grounds Planing Struga. Hydrogeological Map of Albania, at scale Conference on Water Development in the 1:200000. Hydrogeological Entreprise of Republic of Macedonia. Skopje. Tirana. 1984. Cvijić J. 1906. Fundamentals of Geography Hyseni A, Melo V, Sulstarova E, Dafa B, and Geology of Macedonia and Serbia (in Sorel D. 1999.Geodynamic and recent Serbian), special edn. VIII, Belgrade. 680. movement in Albania, their influences in Eftimi R, Zoto J. 1997.Isotope study of the the resources and environment.

192 No.13, january - april 2016 ALSAI The necessary measures to reduce - eliminate the antropogenic damages in Prespa Lake System

Institute of Geology.1986. Tectonic Maps Integrated Conservation and Sustainable of Albania at the scale 1: 200.000.Tirana. Development of Transboundary Macro and Micro Prespa Lakes. Proceedings. 24- Institute of Geology.2002.Geologic Map 26 October 1997. Korça, Albania. of Albania at scale 1: 200000. Tirana. Pano N, Frashëri A, Beqiraj G, Frashëri N. Institute of Hydrometeorology, 1984. 2004.Impact of social-economic activity in Hydrology of Albania. Monograph, the system of Prespa Lakes (in Albanian Academy of Sciences, Tirana. Albanian).Scientific Conference Ohrid – Kanari K. 2000. Chemical changes of the Prespa Ecosystem, Studies, Results, Micro Prespa Lake waters from mixing Problems. Tiranë and Pogradec. with Devolli River Pano N,Frashëri A, Beqiraj G, Frashëri N. wayers. Rising Public Awareness for 2003 a. Limnology of Prespa Lakes System halting anthropogenic damages to the and uncontrolled anthropogenic impact Micro Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 on Micro Prespa Lake, Inter-Balkanik Project, Korça Workshop. Conference, Thessaloniki, October 2003. Kostoski G, Albrecht C, Trajanovski S, Pano N. Frashëri A, Beqiraj G, Frashëri N. Wilke T.2010. A freshwater biodiversity 2003b. Outlook on the impact of the hotspot under pressure - assessing threats uncontrolled anthropogenic activity and and identifying conservation needs for damages to the Micro Prespa Lake. ancient Lake Ohrid, International Seminar: Strategic options Biogeosciences.7, 3999–4015, doi:10.- for sustainable development and 5194/bg-7-3999-2010. scientific, technological and cultural collaboration: Sustainable managing of MatzingerA, Jordanoski M, Veljanoska- the inland and marine waters of Albania. Sarafiloska E, Sturm M, Müller B, Wüest Embassy of Italy in Albania, Ministry of A.2006. Is Education and Sciences of the Republic of Lake Prespa jeopardizing the ecosystem of Albania., Shkodër, December. ancient Lake Ohrid?, Hydrobiology. 553, Pano N, Frashëri A, Beqiraj G, Frashëri, 89–109. Salvator Bushati 2015 A rewiew of the Mankolli H, Gjomdedaj F, Hoxhaolli M, human activity and the damages to the Proko V. 2006. Soil resources in Micro Prespa Lake. JNTS Academy of ecoclimatic area of Prespa, Albania. Sciences.Tirane Albanian Journal of Natural and Technical Pano N, Frashëri A, Beqiraj G, Frashëri N. Sciences (AJNTS). 19-20 (1-2), XI. 2001. Outlook on Uncontrolled Meçaj N. 1997.Physical environment and Anthropogenic Impact for Damages to the geomorphology of Prespa Lake Basin. Micro Prespa Lake. European Geophysical International Symposium: Toward Society (EGS) General Assembly. Nice, PUBLIC AUDIT 193 PUBLIC AUDIT Prof.Dr. Niko Pano, Prof.Dr. Gudar Beqiraj, Academic Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic

France.25-30 March 2001. Pepo E. 2000. Damages of the Prespa area flora and actual hazard for the biodiversity Pano N, Frashëri A, Beqiraj G, Frashëri N. destroying. Rising Public Awareness for 2000a. Hydrologic regime of lakes in halting anthropogenic damages to the Albania and the necessity of evaluation of Micro Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 the impact from human activities. The 8- Project. th Albanian Congress of Geosciences. Tirana 6-8 November 2000. Qosja Zh. 1979.Southeastern Albanian Vegetation and Flora. Tirana. Pano N, Frashëri A, Maltezi J.2000 Valuation of the complex and integral use Rrakaj N.2000. Influence of changes of the of Prespa Lake System for hydroeconomic ecological conditions in the sorts status purpose measures to make evident, and in the biological productivity of Micro regenerate and conserve its Ecological Prespa Lake. Rising Public Awareness for values. PRESPA Meeting. FYROM. 26 June. halting anthropogenic damages to the Micro Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 Pano N, Frashëri A. 2000b. Protecting Project, Tirana Workshop. Micro Prespa Lake, pearl of Balkan and Albania, from destruction. Report. Society Samsuri V. 2000. Reflection on Micro for Protection of Albanian Fresh and Shore Prespa. Rising Public Awareness for halting Waters, UNDP GEF-Global Environmental anthropogenic damages to the Micro Facility-Small Grants Programme GEF/SGP Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 in Albania. Project. Pano N, Frashëri A. 2000c. Report: Rising Shumka S. 2000. Zooplancton community Public Awareness for halting in the Micro Prespa Lake, as a factor of the anthropogenic damages to the Micro natural individuality of this lake. Rising Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 Public Awareness for halting Project. anthropogenic damages to the Micro Prespa Lake. UNDP-GEF/SGP 99-003 Pano N, Frashëri A. 1999. Rising Public Project. Awareness for halting anthropogenic damages to the Micro Prespa Lake. UNDP- GEF/SGP 99-003 Project.

Pano N, Rakaj N, Kedhi M.1997. Principal limnological characteristics and hydro- By: Prof.Dr.Niko Pano, ecological equilibrum of Prespa Lake Prof.Dr.Gudar Beqiraj, Academic System. International Symposium: Toward Integrated Conservation and Sustainable Prof.Dr.Salvator Bushati, Academic Development of Transboundary Macro and Micro Prespa Lakes. Proceedings. 24- 26 October. Korça, Albania. 194 No.13, january - april 2016

MORATORIUM ON CONCESSIONS AND PPP – NECESSARY IN OUR TIME...

“Under a concession system, the state gives an exclusive right to finance, to build, to

own an asset, to operate, and to maintain a public infrastructure for a certain period of time, and to charge users for this service”

By: Dr. Zef Preçi period of centralized economy was old and unable to respond to the demands of Albanian Center for Economic Research economic and social development of the country. Thus, in the "soft" infrastructure, About concessions and their various forms such as the regulatory and institutional including the recent public-private framework for the functioning of a partnership is spoken and written a lot market, a broad support of the EU and the particularly after 2000. As it is known, the US has been present. In the "hard" concept of concession agreements is (physical) infrastructure as well as in the included in many definitions, but introduction of the country's strategic everyone seems to talk about the same natural resources, it has been necessary issues. “Under a concession system, the to seek and find other financial sources. state gives an exclusive right to finance, to But it is a known fact that in Albania, as in build, to own an asset, to operate, and to other developing countries, there is not maintain a public infrastructure for a only lack of financial resources, but also of certain period of time, and to charge users operational experience to undertake for this service”1. development programs with private sector involvement. This situation has It is a known fact that the Albanian given western private investors a government after 1991 has repeatedly determining role both in the selection of met restrictions on funding sources for the form of the concession, and also in the implementation of its governance disregarding a number of conditions programs. This happened at a time when related to fulfilling obligations to workers, the infrastructure inherited from the who lose their jobs for the purpose of restructuring, etc. Meanwhile, in recent

years the government has largely tended 1 http://schwarzlaw.ca/the-need-for- concession-laws-in-developing-countries/ to rely on "public-private partnership", PUBLIC AUDIT 195 PUBLIC AUDIT Dr. Zef Preçi Albanian Center for Economic Research which is also enshrined in the political relevant experience or "successful program of the government.2 cases", negotiations for concession contracts regarding important natural The purpose of this paper is to analyse the resources like chrome, etc., have problems that have risen in the process of lasted for years while the concession attracting foreign investments in the form period was limited to a maximum of of concessions or / and the involvement of 20-25 years. This situation has private economic operators in providing changed over time and given the various public services. pressure from the concessionaires, a On the basis of this analysis, as well as number of concession contracts get confronting the current state of approved almost without debate in concessions in Albania with the the Parliament. They were adopted experience and problems that have with urgency and the periods of time emerged in the process of implemen- introduced in concession contracts, tation of concession contracts in different reach even 99 years. Thus, not only countries of the world, especially in the the principle of the business cycle was European Union, some arguments will be not respected but contracts are brought in favour or against a moratorium constructed in a way that puts the on enabling new concession contracts and investor in a privileged position in public-private partnerships. terms of business and extracting profit From an analysis of the progress that from the activity. Also, contracts "are concessions3 had in the Albanian economy legally reinforced" in order to prevent after 1991 and especially after 2000, a procedural or legal review of the number of problems can be identified, of contents in the coming periods. course without being exhaustive. Among 2. Investments and lack of possibility to them we can mention: control the implementation. In the 1. The terms of the concession contract multitude of problems that have approval and their implementation arisen from the implementation of schedule. Collected data shows that in concession contracts in our country, early 2000, on the basis of a lacking especially over the last decade, legal framework and in the absence of certainly the size of the investment or their officially declared value remains the "key" that has guaranteed not 2http://www.akti.gov.al/dokumenta/prog only the privileged position of the rami_qeverise_2013_2017.pdf, page 31 investor in relation to the Albanian 3 For methodological reasons, the analysis party, but also the "mechanism" will be based on open sources, and only through which the Albanian national the names of companies that come from economic interests were ignored and sources invoked will be cited, i.e. the known reports of third parties. even violated in some cases. In my 196 No.13, january – april 2016 ALSAI Moratorium on concessions and PPP – necessary in our time...

opinion, this has occurred in a initial technical and economic number of concessional investments projects, etc., are mismanaged during in energy extraction and use of oil, the past quarter century. This is both etc. In the latest case, the tax because of the weak law enforcement authorities in Albania claim that the and the frequent changes in the biggest oil extraction company in the political institutions and subordinated country has inflated the reported ministries responsible for these links, costs. There is reasonable suspicion as well as due to the reduced interest that if a deep administrative of governments to better-manage the investigation is undertaken, the natural resources of the country, to mentioned company cannot prove treat them as a means to increase that it has invested the millions employment and reduce poverty, to declared, as allegedly throughout its increase domestic production and operations in the country, it has been exports of Albania on this basis. In associated with certain political this process, I think it is crucial to networks, through the influence of increase the interest of lobbies, the which the investors have been domestic and overseas businesses by chosen. Thus, corruption is suspected providing favourable conditions for even at the political level, but the law these resources, but also to use enforcement bodies do not provide natural resources as a tool for any evidence in support of this providing necessary financial conclusion. The only evidence, in my resources for the next political opinion, is that the fiscal and law leadership. This explains the fact that enforcement bodies have tolerated despite the change of the majority in such concessionaires, leading to tax the government - a rotation that is debts of millions of Euros or more, normally performed, except the noise and the fact that even after the during the election campaign - we discovery of these debts, there was have no evidence of legal or no appropriate punishment in the institutional amendments related to management level of monitoring and concession contracts that would lead supervisory units - responsible for to the improvement of the generating tax obligations for any management of natural resources, investor or concessionaire in the thus adding revenue into the state Republic of Albania. budget from these sources. Rather, we are dealing with a "on-going 3. Lack of transparency about the process concern", even in blatant content of concession contracts. It is cases such as the case of the contract a known fact that many research for scanning the containers at the reports or reports on reserves of customs, which was ratified by both natural resources, their location, their

PUBLIC AUDIT 197 PUBLIC AUDIT Dr. Zef Preçi Albanian Center for Economic Research

consecutive governing majorities and and relevant reporting, etc. It should was the object of criticism and calls be mentioned as a positive fact that for abolition as an international last year the government decided to agreement against public interest and finally build a register of concessions, the European integration process of but the register in question is not yet the country, even by the UN active and no one can say when this Department of International Trade4. important instrument for a "good governance" of public assets will be 4. The weaknesses of supervisory up and running. institutions monitoring the activity of concessionary companies. The 5. Uncontrolled environmental impact. weaknesses of supervisory Despite the fact that private institutions monitoring the activity of investments, among them multi-year concessionary companies constitute a concessions in the energy production separate problem. These institutions sector based on water, provide are characterized by functional around 1/4 of the electricity instability, frequent staff movements, consuming in the Albanian economy, frequent hierarchical changes by each sharp environmental problems are Prime Minister, but always under his occurring because of this. They range or his’ staff strict control and from damage to the image / natural generally far from the authority of the beauty to violations of legislation for Minister responsible for the construction in protected areas and economy. Furthermore, despite the national parks, to the destruction of efforts of international financial eco-systems, compromising the institutions to support the safety of drinking water and the one sustainability and consolidation of needed for agricultural lands. But the these institutions, they are still left biggest problem in this sector seems without an institutional structure to be fixing the purchase price of model, off any important decision- electricity produced by public entities making in the field of concessions and in concession contracts, contrary to in the absence of transparent activity the market model, and by ignoring market laws, not to mention the

4 “The fee is payable when the load is not alleged speculation on the amount of scanned, even at customs where there are investments made by large investors. no scanners installed. This is an 6. The growing presence of offshore unacceptable practice. It creates an effective tax, which is not based on law, companies. The so called "offshore and therefore needs to be removed”: companies" are legitimate compa- http://fronti.al/portali/okb-i-kerkon- nies, which can be registered in a qeverise-shqiptare-te-heqe-skanimin- limited number of islands, but also in doganor/ 198 No.13, january – april 2016 ALSAI Moratorium on concessions and PPP – necessary in our time...

several countries including nothing has changed and the Switzerland and the United States, situation is beginning to deteriorate known for the low business entry further. When I say "the situation is cost, the fast registration time of deteriorating", I mean the large companies / transactions in just a few negative impact of this type of hours and in every day of the week concession contracts, reduction of (i.e. days off and official holidays, fiscal contributions in the state etc.), confidentiality as regards the budget by using the natural resources real owners of companies / of Albania. This is because serious shareholders, the supervisory boards, local and foreign studies have proven complicated banking transactions that these companies, using legal that cannot be found, etc.. Actually, gaps in the countries of origin or after the last year publication of an institutional weaknesses and corrupt international scandal known as the political system in countries where "Panama Papers", this matter is the they were investing, performing subject of new legal acts at the complicated financial operations international level to stabilize the between the companies involved in situation. In its reactive approach, the same "offshore" network, after the fact happened, the influencing various members of the important exponents of the Albanian board (known to the general public or government were involved in the to the place of investment) - often investigation of similar activities in former officials or senior politic our country (i.e. investigating the officials of the countries of origin of possible involvement of senior the concessionaire, as well as politicians in corrupt practices by lobbyists close to the governments of offshore companies, as well as the countries of investment, manage to amendment of the relevant legal liquidate the income accounts of framework in order to establish offshore companies by increasing transparent conditions for the fictitious expenditure and investment presence of foreign investments in in general, super high salaries for the form of concessions from known non-existing staff or for real persons, companies, not "offshore" types). who do not have any relation with Unfortunately, we can conclude that the company or without management despite official declarations, mainly to competences. Thus, in a formally please the negative senses of the legitimate way, indirectly compensate public opinion, all new concession lobbyists or the real beneficiaries of contracts that are currently under predatory exploitation of the riches of review by the Albanian government the country. The same is true as come from offshore companies, so regards certain individuals, former

PUBLIC AUDIT 199 PUBLIC AUDIT Dr. Zef Preçi Albanian Center ALSAI Moratorium on concessions and PPP – necessary in our time...

for Economic Research

officers and former senior politicians 7. Lack of internationally known pursued by the government during Generally it must be recognized that, in countries where investment takes companies; “brand name”. Unlike this period appears to have damaged beyond the political rhetoric of the place, contributing to the drafting of the beginning of the transition, where or weakened competitive and day, in the recent years a number of such agreements, some of them even the Albanian economy got comparative advantages of the costly experiments for tax payers in our country. There are indications approached by huge internationally country. were undertaken, as it is the case of the concession contract / public- and indirect data that they have recognized companies experienced in 8. Deviation from the objectives of private partnership for the medical benefited and continue to benefit their respective markets for many integration in the European Union. examination of persons aged even after more than a decade after decades or even multi-national Studies show that any government between 40-60 years, of similar drafting and signing the concession companies, interested in being policy that does not comply with the contracts for the sterilization of agreements. Therefore, restriction by involved in the process of objectives of European integration medical equipment, etc. These law of the presence of offshore privatization or concession leads to increased undeserved profits contracts went through a process, companies in our country, although in agreements; over the time the of companies benefiting from which lacked consultation with the a hurry the country's leadership has situation has changed in favour of concessions and public-private public and stakeholders, dealing with already distributed almost most of new companies, created specifically partnerships, as well as a violation of "experiences of good governance" of the natural resources of the country for a given concession, using only the the country's political commitment to public finances and particularly the in that way, remains a necessity to abbreviation or the "parent the process. Regarding the legal health sector, transparency on data protect the fundamental interests of company" business name, first framework in force for strategic and business-relevant plans. Above the Albanian citizens and enable the administered by well-known partners, investments, it can be said without all, the companies were selected creation of resources to accelerate and then by unknown locals, etc. This hesitation that it contains "elements without the necessary experience in economic and social development of is because, in my opinion, "brand of state capture", except it does not the sector and in some cases even the country. name" companies are more comply with the process of European interested in larger areas than a without any connection to it, but Currently in Albania more than half of integration of Albania. The same can sluggish economy such as the simply as a result of political lobbying, the concession companies are be said for the contract for scanning Albanian one, both because of achieving that the significant amounts offshore, i.e. extraction and use of oil the containers at the customs, in institutional development and the of Euros generated from the taxes of (and other sectors), and their which the law-maker, knowing that climate of doing business in our citizens, will be surely addressed in contributions to the budget are through this concession contract the country has evolved very slowly and the accounts of companies selected in declining. This decline will soon be country's obligations to the the presence of corruption and this way during the next decade. Such visible in the oil sector, where the Stabilisation and Association are barriers is very broad. contracts, in my opinion, are increase of the use beyond a certain violated, put in the text of the questionable on their legal basis, and limit, increases the cost to extract "Brand name" Companies leaving relevant law the definition received since the risk is 100% on the side of from greater depths and falling Albania and their replacement with by the investor to review the the State / government (i.e. there is pressures. This consequently leads to Chinese companies through the sale agreement of the membership of no risk to the party of the investor), maintaining high levels of spending of shares to the latter, is the newest Albania in EU without penalties to the 5 makes them look completely like a for extracting oil, namely reducing to phenomenon in the Albanian Albanian state . direct procurement - without a minimum the possibilities and economy concessions, widely visible competition and spans through long earnings for the direct budget of the during the past three years. I think 5 https://www.parlament.al/wp- periods of time that are not related to Government as determined in that this phenomenon reflects the content/uploads/sites/4/2015/11/relacion any business cycle. respective concession agreements. unfavourable business climate, as _ligji_investimet_strategjike_21782_1.pdf well as the fact that the fiscal policy , page 2 200 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 201 ALSAI Moratorium on concessions and PPP – necessary in our time...

pursued by the government during Generally it must be recognized that, this period appears to have damaged beyond the political rhetoric of the or weakened competitive and day, in the recent years a number of comparative advantages of the costly experiments for tax payers country. were undertaken, as it is the case of the concession contract / public- 8. Deviation from the objectives of private partnership for the medical integration in the European Union. examination of persons aged Studies show that any government between 40-60 years, of similar policy that does not comply with the contracts for the sterilization of objectives of European integration medical equipment, etc. These leads to increased undeserved profits contracts went through a process, of companies benefiting from which lacked consultation with the concessions and public-private public and stakeholders, dealing with partnerships, as well as a violation of "experiences of good governance" of the country's political commitment to public finances and particularly the the process. Regarding the legal health sector, transparency on data framework in force for strategic and business-relevant plans. Above investments, it can be said without all, the companies were selected hesitation that it contains "elements without the necessary experience in of state capture", except it does not the sector and in some cases even comply with the process of European without any connection to it, but integration of Albania. The same can simply as a result of political lobbying, be said for the contract for scanning achieving that the significant amounts the containers at the customs, in of Euros generated from the taxes of which the law-maker, knowing that citizens, will be surely addressed in through this concession contract the the accounts of companies selected in country's obligations to the this way during the next decade. Such Stabilisation and Association are contracts, in my opinion, are violated, put in the text of the questionable on their legal basis, and relevant law the definition received since the risk is 100% on the side of by the investor to review the the State / government (i.e. there is agreement of the membership of no risk to the party of the investor), Albania in EU without penalties to the 5 makes them look completely like a Albanian state . direct procurement - without competition and spans through long 5 https://www.parlament.al/wp- periods of time that are not related to content/uploads/sites/4/2015/11/relacion any business cycle. _ligji_investimet_strategjike_21782_1.pdf , page 2 PUBLIC AUDIT 201 PUBLIC AUDIT Dr. Zef Preçi Albanian Center for Economic Research

9. Preservation or creation of mono- concession contract, or after a few polistic positions, namely generating years, they sell their shares and are undeserved profit during the left in the hands of unknown persons concession period. The specific without any connection to the criteria provisions in the concession contracts on which the initial contract was won of market limitations leading in and / or their rightful owners, who undeserved profits from the sometimes are locals. In other cases, concession companies and restrict domestic enterprises use – most the entry of other operators in the probably after a good payment - market constitute a separate pro- names of large companies, with the blem. The classic example in our knowledge of the latter, and so they country is the concession contract of are used merely as a cover for taking Rinas Airport. Even the subsequent over the assets of strategic negotiations did nothing except importance to the country or multi- extending the term of benefits (which million contracts of public services, in my opinion was undeserved), which in a normal competitive without any certainty whether and by process would be impossible to do7. whom the investment will be carried The problem is further complicated out in other civil airports, which after the signing of concession theoretically could bring competition contracts for the use of the country's in the market of civil flights6. strategic assets or the provision of important public services such as 10. Frequent and non-transparent health. Such companies do not have change of the concessionaire’s the necessary financial means, thus owners and shareholders. A separate they do not have a real investment problem is how concessionaires enter force, they are not recognized and / the economy of poor countries with or supported by investment banks weak institutions and extensive and international financial institutions corruption such as ours, and how that support development projects (in they operate after the signing of the the case of strategic assets), they concession contract. A number of worsen the service to the public (in cases, even among serious the case of services) or / and sell - investments within the Albanian sometimes openly and sometimes economy show that initially serious hidden - their shares to third parties offshore companies appear, with strong oligarchic or organized associated with well-known compa- crime ties, threatening or nies, but after the signing of the

7 http://www.reporter.al/kompania- 6 http://www.reporter.al/rinasi-miliona- guacke-qe-fshihet-pas-projektit-morgan- euro-shtese-per-klauzolen-e-monopolit/ per-portin-e-karpenit/ 202 No.13, january – april 2016 ALSAI Moratorium on concessions and PPP – necessary in our time...

mismanaging the country's wealth, the case of the parking concession i.e. the ARMO Company case8. areas in Vlora) or with the involvement of companies suspected 11. Extending the activity in public of corruption and similar records in services / traditional activities of the this field (i.e. the on-going concession state and /or illegal and corruptive of solid waste in Tirana), etc. affairs. A threat in itself is the extension of "investment"; in fact the 12. The limited role of the Parliament, interests of a number of businesses, with an overrepresentation of towards primary public service that in entrepreneurs and oligarchs, some of today's world are governed or them being in a flagrant conflict of provided by the state and are an interest. In a country with a essential part of the constitutional functioning democracy, so in a functions, as in taxation, customs, etc. parliamentary republic, the Parlia- In Albania, this process is present ment plays a major role in protecting mainly in the form of so-called the public interest in deterring the "unsolicited offers", but that actually aggression of stakeholders and hides the interests of big businesses, especially the oligarchy and lobbyists’ especially that part of the business networks, who tend to exploit in their that has grown and developed under interest strategically important assets the political protection or otherwise of the country, to prevent compe- known as the businesses of the tition, to install anti-competitive country's oligarchy. In today's terms, practices, namely by generating this is so real that attempts are being undeserved profits from the market, made to transfer under the control of punishing customers and compe- businesses many important state titors. Unfortunately, debates res- services, certainly by using foreign ponsible about these topics in the company names or covering the Parliament are either missing, or are development strategy etc. limited in a circle of members of the Nonetheless, they lack justification institution for a number of reasons – and argument why they should the primary being the way the undertake such initiatives, they lack assembly is formed - fail to convey respective business-plans, their proper business signals, and above all adoption is performed in complete they fail to ensure proper protection lack of transparency, outside the of the institutional and legal monitoring of institutions such as fundamental interests of the country State Attorney's Office, etc., (as it is in this regard.

13. “Consensual Solution” of conflicts for 8 http://www.monitor.al/e-verteta-e- concession contracts, but in any case fshehur-e-armo-s-u-shit-apo-u-fal/ in favour of the foreign party… It is a PUBLIC AUDIT 203 PUBLIC AUDIT Dr. Zef Preçi Albanian Center for Economic Research

growing concern that on one hand, contracts and use this period to conduct the Albanian state must defend its the needed analysis to amend, revise and interests and on the other hand offer improve the regulatory framework and the necessary legal guarantees the basic legislation in the area of recognized internationally and by the concessions and the so-called "public- Constitution of the Republic of private partnerships". Albania for foreign enterprises

operating in the Albanian economy. History of conflicts associated with privatization or concession contracts Translated by: Kris Anastas, Auditor proves that due to the way they were Performance Audit Department designed concession contracts, with a large-scale involvement of the foreign party in the drafting of relevant documents, the possible gaps in

procedures for resolving conflicts and By: Dr. Zef Preçi the lack of capacity of the Government, cause these conflicts to Albanian Center for Economic

end in favour of the foreign party. Research This occurs when the conflict through arbitration is considered relevant (i.e. the case of investment in the electric railway Tirana-Durres with General Electric Ltd.,) as well as in cases where contractual conflict resolution

is carried through consensus (i.e. the conflict between CEZ and the Albanian government on the Energy distribution company). This situation recalls the need for increased transparency and capacities of Albanian institutions involved in the drafting, supervision and monitoring of concession contracts. For all the problems listed above, but also for others alike, I think that the Albanian government should suspend for a reasonable period of time, i.e. at least 6 months the signing of the new concession

204 No.13, january – april 2016

WHAT AN AUDITOR SHOULD KNOW ABOUT URBAN WASTE MANAGEMENT

An audit should be valuable resource for all stakeholders, by being an example of recent evolution in ecomanagement of urban waste in the context of the European Union. Highlighting Economy, Efficiency and Effectiveness of State Bodies helps to measure their results, finding other opportunities in order to

increase results at the same cost.

BY: Prof.Dr.Sazan Guri membership things which we can benefit. Elimination of urban waste is a vital issue “G&G” Group in the beginning-end concept of urban * Environment & hydrogeologist expert waste management. The current emphasis and SAI’s external expert on pollution prevention and development of treatment technologies has as a result

the reduction of the volume of urban Case in Municipality of Lushnje waste, which must be eliminated. Waste prevention will be a key element of an Abstract integrated policy. Strong measures are A clean and healthy environment is a part needed to initially boost the reuse, of quality life, that we desire for ourselves reducing, recycling and processing the and for our children’s future. Stairs we waste, which is also called “waste climb and descend every day, home hierarchy”. Educating citizens to reduce streets, schoolyard, across town etc., and recycle waste is not the complete require love and care from us, in order solution, but is a good start, with the that the environment where we coexist motto: Recycle to save energy, material, with clean air, healthy food , turning our surface...! living space in a welcoming environment Entry of our citizen coexistence. Waste there are not only things we don’t need even SAI exercises audits for several years in things that remain to us from the different the environmental field, some of which production of goods. They are also the were performance audits. Urban waste management is more complex than simply PUBLIC AUDIT 205 PUBLIC AUDIT Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

depositing them in a field (landfill). environmental conditions control. Elimination of urban waste is a vital issue Through this article we would like to in the concept beggining-end of urban inform on the one hand civil society and waste management. The current emphasis the public on the state of waste on pollution prevention, and the management, in terms of waste development of treatment technologies collection, treatment, reduction, recycling, has as a result the reduction of the composting and landfill, in order to volume of waste that must be eliminated. improve these processes in the future, The aim of the audit is to give an overview which significantly affect the surrounding of the functioning of the National Waste environment and the health of the Strategy and specifically describe the population, and on the other hand instruments and its implementation. auditors engaged to perform an audit on the management of waste. Waste management is performed and continues to be performed in a primitive The importance of an audit way. They are unloaded at casual places, All the team considers the audit as a real in inconvenient and prohibited places, challenge, not only for the development Riverside, close to residential areas, by of modules required by the National causing an uncontrolled distribution, Strategy for integrated waste which have contributed to pollution of air, management, but also to the performance soil and water. levels of local governments in this regard. In parallel, the audit opens new directions for further checks and counseling until to Paradoxes of waste management the legal confrontation, and at the same time it serves as a manual for the implementation of ecological methods of waste treatment at all levels of local and central governments. It is the time to make a different development, more focused, more coordinated and more responsive. We believe that the objectives of Government and of MSA, provide an opportunity to do that.

They are deposited in open places in An audit should be valuable resource for nature; Not carried out any elaboration; all stakeholders, by being an example of They are deposited in loamy places, recent evolution in ecomanagement of cropland; They are thrown near aquatic urban waste in the context of the ecosystems (rivers, pumping stations); European Union. Highlighting Economy, Burned at casual places and out of Efficiency and Effectiveness of State Bodies helps to measure their results, 206 No.13, januar – april 2016 ALSAI What an auditor should know about urban waste management

finding other opportunities in order to highest state institutions of control, as increase results at the same cost. how the money of Albanian taxpayers in Specifically, KLSH represents that general and citizens in particular, as well institution that advises and helps to as donors are managed and distributed. improve work processes, especially where To ensure the success of a united program efficiency is difficult to measure and of waste management it should be improve the quality of public services developed in a coordinated style. Planning without increasing costs. a system to reduce, reuse and effectivly recycle requires an achievement system. Waste, because of the total quantity, Decisions about collecting, marketing, and composition and negative impact on the process them are connected with each environment and human health, other. To make a decision about a nowadays is regarded as one of the main program element of urban waste problems in Albania. Lack of management management regardless the decision to of Integrated Treatment of Urban Waste effect other elements can lead to an has caused uncontrolled distribution of ineffective and expensive program, with a fertilizers, which cause large pollution critique of lying to the public and poor related to land, underground and surface participation. Since the public (citizens, waters, air and smell (fragrances). Five families and businesses) should be based principles to be applied to resolve the on participation, by sharing a high waste crisis in a better environment, as percentage of waste materials or useless, well as the economic costs are: the program should be planned in 1. The solution should be as simple as accordance with the public convenience possible; and support as the main target. 2. The solution must be local; Finding a questionnaire

3. The headcount with the local economy; We need to know the decision of 4. The headcount with the local Municipality Council that has as its subject community; “The cleaning service and waste collection”. 5. Solution based on engineering methods. All the operation for this kind of service, it costs per year and how are specified working reports with relevant finance? Consequently, every municipality must Is there any program for Public Education, develop its own strategy of waste and how it is realized ? depositing, where the collection and redistribution and after burial, without Do you have evidence for the generation doubt they play the most important role. of waste, and from these how many cn be And on the other hand, we would like to hazardous waste? raise the level of audit groups of the PUBLIC AUDIT 207 PUBLIC AUDIT Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

If the contractor does not fulfill the Are there any other projects in the future obligation of performing the Public for waste management, and if, what are Environmental Education. they?

As percentage how many waste are Is there performed the treatment of collected in the city its own and in its leachate wastewater arising from landfill? sorroundings? Is there performed the treatment of gas How are collected and documented the emitted from landfill?. concerns of residents, what are your Which is the perspective of integrated practices? management of urban waste and studies There are available hundreds of meeting for the selection of sites for disposing of points of waste, and about 650 containers them? for a company on average, how many Can you disassemble how the citizens’ baskets for residents are and is it cost is managed regarding waste controlled all the urban area of the management? municipality, as in the city and villages so? What is the phone number for The waste areas, working since 40 years, communication with the public and if the how is it covered? book of complaints by citizens is held? What is done with solid and industrial Are there identified cases of hazardous waste? waste and mechanisms and roads you Does the municipality conducted studies followed? for the screening of people around the depositing place of urban wastewaste in the city entrance? Basic knowledge over which may arise an audit Are there consultations for history residents in the city's hospitals? Ilustration with the “dampa” case in the city of Lushnje Does the municipality taken measures to analyze samples for contamination of What harmful substances are released in water, soil and air? the air from burning urban waste? How has resulted in euro/ton the The burning of fertilizer release acceptance of waste for each proposed carcinogenic and toxic chemicals, method for disposal of waste? including: Do you have conducted partnerships with • heavy metals (such as zinc, copper, lead, the public for selecting the optimal cobalt, cadmium, arsenic, mercury, method for disposing of waste or to chromium, beryllium, etc.); recycle them and how? • gases including hydrogen fluoride;

208 No.13, januar – april 2016 ALSAI What an auditor should know about urban waste management

• partially organic combustible materials The study took place in two phases. such as polyvinyl chloride, Statistically, it was found significant increases for all cancers combined as; • herbicide residues and wood waste; • stomach cancer, colon and rectum • other organic chemicals, including cancer, liver cancer, larynx cancer, polycyclic aromatic hydrocarbons, and lung cancer, cancer of the uterus. • dioxins and furans. Among people living 3km away whether a thermal burns waste (by means of Emissions or omissions in air from burns incineration technology) whether the contain high levels of heavy metals such nature of the lymph system cancers and as; lead, cadmium, mercury, cobalt, zinc, leukemia rose significantly. The second copper. phase of the study examined the cancer history. Among these people, statistically there was a significant growth for all Other dangerous ingredients are those cancers; stomach cancer, cancer of the organic ones, as heksaklor-butadina, colon and rectum; liver cancer, lung heksaklorobenzina and heksakloroetani. cancer and uterine cancer. This was the Indeed, these three types are present in first study examining the risk of cancer by significant concentrations in waste. Given thermal combustion of waste among the that many contain too much chlorine, general population. Levels of 22 parts per they are generally considered more million in the milk of cows talk about high resistant to the burning waste, and as levels of dioxin contamination. such they continue to participate in the In the actual case, supported in the food chain, which means it is still sent by analyzes carried out results that in the air the recipient of the food to the last are absolutely released all the elements of receiver who is the man. Burning of the aforementioned, but in our country it waste, especially when they have not is not possible to be measured, with the even the small amount of medical ones, is exception of dust or dust particles PM10, the case, as one of the main sources of that we realized to measure and which production of dioxin toxic, like mercury or resulted in 5-6 times more polluted than other toxic substances in the the norm. (See table below and the environment. People living within 7.5 km original one). We note that the of the area of municipal waste measurements for the content of dust in incineration are more likely to be caused the air are carried out, not during various cancers, according to a study in combustion, but when in the normal 1996 to 14 million people who live near silence of damps waste, which naturally at them. the time of burning garbage we can say that the comparison is less polluted. However, the measurement of results that PUBLIC AUDIT 209 PUBLIC AUDIT Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group ALSAI What an auditor should know about urban waste management

carry case pending is 4 times higher than vulnerable in all species studied and Lead, which causes nervous disorders; birth defects, immune system damage the rate of the country or 6 times higher embryonic exposure to dioxin, usually cadmium, which causes kidney damage, and nerve disorders; than European rates. have long-lasting effects. Dioxin is able to hypertension and genetic damage. Other heavy metals include Cadniumin, intervene in thyroid metabolism of babies. Mercury interferes with normal brain Zinc and Copper. They interfere with hormonal systems. development once it becomes a form of Dioxin emissions can easily meet in the The products of incomplete combustion organic environment. In our vision, the food chain. It is estimated that a liter of are chemicals that are not in the flow of level of mercury, due to combustion and milk will spread as dioxin as a man can get the initial waste, but which are formed pollution of waters from below damps sucking air while standing next to a cow during combustion. They include should be enough to push the state to for eight months. dangerous chemicals, such as benzene, warn pregnant women and women of chloroform and carbon tetrachloride. Furans, as doksinat are another toxic reproductive age to not consume components produced by burning agricultural products stemming from this garbage. Furans are part of a family of affected areas or local waters. It causes chemicals with a strong resemblance to dioxin, which can cause health damage, like dioxin. Both of these elements can What injuries can bring to human health cause cancer and acts as a endychrinal further the concentration of those Polluter The impacts on health and environmental conductor with counter impacts on the substances over the foregoing level? reproductive system, and immune I. Oxid Gases Dioxin and chlorine organic ingredients development. In our country, thermal Sulphur dioxide It aggravates symptoms of heart and lung disease, including cough associated with them are extremely burning garbage may be responsible for and colds, asthma, bronchitis and emphysema. It is poisonous to poisonous substances that have a range of over 90% of emissions of dioxin plants. Can erode metal and statues. Precursor to acid rain. adverse impacts to humans and animals, transported by air. even when they are in extremely small Nitrogen oxides High concentrations can be fatal; in lower levels may increase Heavy metals are present in many waste doses. These compounds are persistent in susceptibility to viral infections like the flu, stimulates the lungs, and can not be destroyed even when they the environment and accumulate in large cause bronchitis and pneumonia. It is poisonous to plants. Precursor are burned in open air, as the case in concentrations, while moving into the to acid rain. question. They end in ash or realessed as food chain, focusing on fat, especially on air emissions. Heavy metals pose a risk to II. Organics milk. They are scattered throughout the health in small concentrations, due to the area of the country due to the burning of Dioxins and furans A proven human carcinogen by the World Health Organization of high toxicity of special metals such as waste, and in these cases they are present International Agency for Research on Cancer. An environmental mercury, lead and cadmium. Typical in every resident population near burning hormone, which contradicts dioxin endychronal body system. It metals emitted by thermal combustion place. It is known that Dioxin causes the causes reproductive and development problems. It is associated include: with endometriosis. High levels of exposure to industrial accidents development of cancerous cells. have resulted in chloracne, they have transformed liver function, Interacting directly with DNA through a Cobalt, which results from the process of and have caused problems in the skin. Chico-edima disease in receptor-based mechanism, dioxin also uncovered dumps, and permeable animals, related to the neglect of nutrition in herring and gulls. operates as a disruptive endychronal with subject, as damps case in question. He is contrasting influences over the bioaccumulation element in the human PCB At high exposures can cause chloracne, liver disorders and jaundice. It also may cause birth defects. reproductive system, development and body, and is toxic to the kidneys and immunity. Developing bodies are nervous system. 210 No.13, januar – april 2016 PUBLIC AUDIT 211 ALSAI What an auditor should know about urban waste management

Lead, which causes nervous disorders; birth defects, immune system damage cadmium, which causes kidney damage, and nerve disorders; hypertension and genetic damage. Other heavy metals include Cadniumin, Mercury interferes with normal brain Zinc and Copper. development once it becomes a form of The products of incomplete combustion organic environment. In our vision, the are chemicals that are not in the flow of level of mercury, due to combustion and the initial waste, but which are formed pollution of waters from below damps during combustion. They include should be enough to push the state to dangerous chemicals, such as benzene, warn pregnant women and women of chloroform and carbon tetrachloride. reproductive age to not consume agricultural products stemming from this affected areas or local waters. It causes

Polluter The impacts on health and environmental

I. Oxid Gases

Sulphur dioxide It aggravates symptoms of heart and lung disease, including cough and colds, asthma, bronchitis and emphysema. It is poisonous to plants. Can erode metal and statues. Precursor to acid rain.

Nitrogen oxides High concentrations can be fatal; in lower levels may increase susceptibility to viral infections like the flu, stimulates the lungs, cause bronchitis and pneumonia. It is poisonous to plants. Precursor to acid rain.

II. Organics

Dioxins and furans A proven human carcinogen by the World Health Organization of International Agency for Research on Cancer. An environmental hormone, which contradicts dioxin endychronal body system. It causes reproductive and development problems. It is associated with endometriosis. High levels of exposure to industrial accidents have resulted in chloracne, they have transformed liver function, and have caused problems in the skin. Chico-edima disease in animals, related to the neglect of nutrition in herring and gulls.

PCB At high exposures can cause chloracne, liver disorders and jaundice. It also may cause birth defects.

PUBLIC AUDIT 211 ALSAI What an auditor should know about urban waste management

We empasize that water for domestic use 6. Chloride - recommended rate (25μgr / enjoy according to classes these quality l), 1 in acceptable limits (200mgr / l) standards 7. Sulfates - recommended rate (25mgr / • Class 1A - It characterizes the considered l). Acceptable rate is 250 μgr / l. waters untouched by pollution, capable of 8. Zinc - Norma 0.1mgr / l acceptable to satisfying drinking and cooking uses. 5mgr / l. Usually these waters have blue colors. 9. Plumbi- the allowed rate is 50mkgr / l.

10. Bakri- it is in small quantities 50- 80mkgr / l.

• Class 1B - On a slightly lower quality, these waters can also satisfy all users. Their color is green. Thus, there were made measurements in State and special distribution of indicators surface waters between the damp and its of drinking water taken in a study (see nearest home and also it was taken under Table C standards) another sample of surface water in the 1. The smell, taste, color - without foreign channel near the damp, where are smell, in normal taste and colorless. discharged the waters of right dumps and left dumps which is newly formed. For 2. Ph – the recommended rate is 6 to 8.5 these waters we have the following 3. Ammonia is not recommended in results: quantities higher than 0.05μgr / l From this analysis we understand: 4. Nitrites are not advised in quantities • heavy metals in the air and later into higher than 0.01μgr / l. the water like Zinc - Zn and lead - Pb, 5. Calcium – the advised norma is 75mgr / i.e are respectively 2 and 3.5 times l, the acceptable one is 200mgr / l, higher than normal or that limit, while the content of Copper - Cu and cobalt is according to the norm. PUBLIC AUDIT 213 ALSAI What an auditor should know about urban waste management

10. Bakri- it is in small quantities 50- 80mkgr / l.

There were performed measurements in For groundwater well 10m away by the groundwater, for which were taken two waste damps, we have the following samples, one at a depth of 3 m from table. surface and 10 m away from damps, For groundwater well 20m away by the therefore, in the nearest house and the waste damps, we have the following other at the same depth but 20 m away table from damps through concrete family who . they use this water and still use.

No Chemical Indicators Well Normal The amount of water (2) Standard pollution In % higher than the rate 1 Taste and smell (number dilution) Normal 2 Color and appearance (mg / l rate Pt Normal / Co) 3 PH (unit pH) 7,03 6.5-8.5 4 Electrical Conductivity (uS / cm) 1600 ≤ 400 400% 5 Calcium (mg / l) 102 75mgr/l, 25% 6 Suspended solids (mg / l) 4 ≤30μg/liter or 1330% 0.03 mg/litër 7 Blur (unit FTU) 2 8 Total alkalinity (Ekv mg / l) 6,8 9 Carbonates (mg/l) 0 10 Bicarbonate (siHCO-3) (mg / l) 414,8 11 Amoniac (mg/l) 0,903 ≤0.1 900% 12 Nitrite (mg/l) 0 ≤0.1 13 Nitrate (mg/l) Trace ≤0.1 14 Total hardness (ogjermane) 378 18-30 they are 1000% called cold waters 15 Phosphate (mg/l) 1,48 ≤0.7 200% 16 Organic Matter (mg/l) 1,6 17 Chlorides(mg/l) 158,6 25μgr/l), 600% 18 Sulfate(mg/l) 250 25mgr/l. 1000% 19 TDS (mg/l) 800

From this analysis for groundwater it is parameters are much higher than the understood that almost all water quality standards and norms limit.

214 No.13, januar – april 2016 PUBLIC AUDIT Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group ALSAI What an auditor should know about urban waste management

There were performed measurements in For groundwater well 10m away by the What injuries can bring to human health water pollution fertilizer called water groundwater, for which were taken two waste damps, we have the following the pollution of surface and ground leachate or acids, such as when burning samples, one at a depth of 3 m from table. waters beyond the allowed level, and do garbage, and when they do not burn, surface and 10 m away from damps, health consequences have affected then, when not treated with coverage For groundwater well 20m away by the therefore, in the nearest house and the residents of the surrounding areas? from below, from the side or from above, waste damps, we have the following other at the same depth but 20 m away we have pollution impact too high waters table Because dumps is not built by a from damps through concrete family who . surface, groundwater and soil or impermeable clay layer, which at least they use this water and still use. otherwise should be according to the regulations of the European Commission, not less than Does an environmental permit is required 1m thickness, it is possible that surface for carrying out cleaning services and waters and groundwater suffer adverse urban waste collection? No Chemical Indicators Well Normal The amount of effects or poisoning them up at water (2) Standard pollution Definitely yes, it is needed an inconvenient for use not only for humans In % higher environmental permit for performingc the than the rate but also for the alive world, and as for the cleaning and urban waste collection, 1 Taste and smell (number dilution) Normal irrigation of agricultural products. It has a because the environmental permit implies 2 Color and appearance (mg / l rate Pt Normal simple explanation and it does not need that the company is subject to an / Co) to be certified, because practices that are 3 PH (unit pH) 7,03 6.5-8.5 environmental analysis, environmental globally recognized automatically lead to 4 Electrical Conductivity (uS / cm) 1600 ≤ 400 400% performance, since it carries an these conclusions. i.e all posioning liquids 5 Calcium (mg / l) 102 75mgr/l, 25% investment and realization of a work with arising from the incineration of waste and 6 Suspended solids (mg / l) 4 ≤30μg/liter or 1330% public impact and with public taxes. On by compressing them on gravity ways lead 0.03 mg/litër the other hand the environmental permit towards the seabed landfill or waste area, 7 Blur (unit FTU) 2 process firstly requires environmental 8 Total alkalinity (Ekv mg / l) 6,8 and later those groundwater freak that analysis or environmental reporting, after 9 Carbonates (mg/l) 0 are placed in that area nearby 1.5-2m which the next plan is action in the 10 Bicarbonate (siHCO-3) (mg / l) 414,8 near the soil surface. These waters are the environment, then the regulation, till 11 Amoniac (mg/l) 0,903 ≤0.1 900% basis of supply streams, ravines and rivers, public relations. The opposite pushes to 12 Nitrite (mg/l) 0 ≤0.1 but more water gruntit participating in the 13 Nitrate (mg/l) Trace ≤0.1 mistake. human food chain by being part of the 14 Total hardness (ogjermane) 378 18-30 they are 1000% In our case, is it carried out the called cold waters of farmland. Finally, they are part waters of a plant’s growth, giving them salts of processing of waste in the landfill under 15 Phosphate (mg/l) 1,48 ≤0.7 200% chemical elements over the rate that later the conditions specified in the contract of 16 Organic Matter (mg/l) 1,6 they lead to agricultural products, but the enterprise? 17 Chlorides(mg/l) 158,6 25μgr/l), 600% rather on livestock products and then to According to paragraph 9.1 “working 18 Sulfate(mg/l) 250 25mgr/l. 1000% the man, as the latter recipient, then in his volumes”, page 25, it is provided the 19 TDS (mg/l) 800 deteriorated health. This type of health processing of waste for 91 days. From damage iss summarized in the fourth observations made not only for this case chapter of the Penal Code, Article 202 of but also in the context of studies of pilot From this analysis for groundwater it is parameters are much higher than the water pollution. Viewed in this light, we projects that have had to advise the understood that almost all water quality standards and norms limit. land pollution, that still is not supported Municipality of Lushnja years ago, we by law in the Penal Code. However, from 214 No.13, januar – april 2016 PUBLIC AUDIT 215 PUBLIC AUDIT Prof.Dr.Sazan Guri “G&G” Group

haven’t noticed that this dumb had to be be a study on the integrated waste 21 a treatment subject. Practically, the management for this Municipality previous Lushnje’s Municipality was performed since 2009, sometime before advised to take a few daily trucks with the recent local elections, but it is not THE EUROPEAN COURT OF AUDITORS' AND THE pug, little kilometers away, and treat the accompanied by a local action plan on the POLISH SUPREME AUDIT OFFICE'S AUDIT ON coverage daily, weekly and monthly this environment, as well as regulations for damp. This advice is only reflected in the the management and settlement of local THE RESULTS OF THE EU BUDGET EXPENDITURE contract, but we didn’t notice that it has waste, which constitutes a liability for the been implemented in practical terms, and Municipality in question. But the dump it FOR THE YEARS 2014 TO 2020 so we had to burn them. Burning, is self or the waste area, does not have a definitely connected with the man. They square study, even a geo-environment might be self flammable, in case of study and not a Report of Environmental The NIK’s audit activities strengthen the mechanism for improving the Polish extreme high temperatures in the warm Assessment Impact - EAI. public administration’s management and control of EU funds. season, because they are not treated, covered, etc., Or burn them to lower the volume, in order to not require the proper By: Beata Blasiak-Nowak & Marzena the EU budget is implemented jointly by treatment. These practices are already Translated by: Xhein Xhindoli, Auditor, Rajczewska the EC and the administrations of the known, and deliberate ones. Audit Department of Local Budget Member States under the ‘shared By the contractors Lushnjë Municipality, Advisors in the Polish Supreme Audit 3 management’ procedure . In the case of does any geoenvironmental study was Office’s Public Administration Department funds under shared management, the EC conducted, and is there prepared any relies on the Member States to implement assessment report on the environmental operational programmes (OPs) at national impact to determine the place for the By: Prof.Dr.Sazan Guri Pursuant to Article 317 of the Treaty on level. In turn, the institutions responsible disposal of voluminous and solid urban the Functioning of the European Union “G&G” Group 1 for the management and implementation waste? (TFEU) , the European Commission (EC) is of these programmes allocate grants to responsible for the implementation of the Until nowadays, there has been no final recipients (e.g. local authorities, budget, but is not actually involved in the geoenviornmental studies conducted and entrepreneurs, farmers, etc.). The day-to-day implementation of a significant not commissioned by the contractor those Member State is responsible for the part of it. On the basis of Article 59 of the kind of studies. Perhaps, because the Financial Regulation (FR)2, the majority of open and disorganized dumps is inherited all the principles and rules governing the from the previous system, but one 1 implementation of the EU budget. It is horizontal Consolidated version of the TFEU (OJ C 326, geoenvironmental study or a Report on in nature in that it is applicable to all areas of 26.10.2012, p.47-390). expenditure and all revenue. Further rules Environmental Assessment Impact 2 applicable to the implementation of the budget especially for this jumps site or open Pursuant to Article 59 of Regulation (EU, are to be found in sector-based regulations Damp would bring another performance Euratom) No 966/2012 of the European covering individual EU policies. Parliament and of the Council of 25 October of resettlement waste. It would bring a 2012 on the financial rules applicable to the 3 More broadly, see S. Fazakas, “The different obligation and responsibility, as general budget of the Union and repealing implementation of the budget of the by the municipality or contractor part, so Council Regulation (EC, Euratom) No European Union - responsibilities and reality”, by the contracted company. There should 1605/2002 (OJ L 298, 26.10.2012, pp. 1-96) and Kontrola Państwowa (State Audit), Special (Financial Regulation). The Regulation contains Issue No 1/2007, p. 8. 216 No.13, januar – april 2016 PUBLIC AUDIT 217

21 THE EUROPEAN COURT OF AUDITORS' AND THE POLISH SUPREME AUDIT OFFICE'S AUDIT ON THE RESULTS OF THE EU BUDGET EXPENDITURE FOR THE YEARS 2014 TO 2020

The NIK’s audit activities strengthen the mechanism for improving the Polish public administration’s management and control of EU funds.

By: Beata Blasiak-Nowak & Marzena the EU budget is implemented jointly by Rajczewska the EC and the administrations of the Member States under the ‘shared Advisors in the Polish Supreme Audit 3 Office’s Public Administration management’ procedure . In the case of Department funds under shared management, the EC relies on the Member States to implement operational programmes (OPs) at national Pursuant to Article 317 of the Treaty on level. In turn, the institutions responsible the Functioning of the European Union for the management and implementation (TFEU)1, the European Commission (EC) is of these programmes allocate grants to responsible for the implementation of the final recipients (e.g. local authorities, budget, but is not actually involved in the entrepreneurs, farmers, etc.). The day-to-day implementation of a significant Member State is responsible for the part of it. On the basis of Article 59 of the Financial Regulation (FR)2, the majority of all the principles and rules governing the implementation of the EU budget. It is horizontal 1 Consolidated version of the TFEU (OJ C 326, in nature in that it is applicable to all areas of 26.10.2012, p.47-390). expenditure and all revenue. Further rules

2 applicable to the implementation of the budget Pursuant to Article 59 of Regulation (EU, are to be found in sector-based regulations Euratom) No 966/2012 of the European covering individual EU policies. Parliament and of the Council of 25 October 2012 on the financial rules applicable to the 3 More broadly, see S. Fazakas, “The general budget of the Union and repealing implementation of the budget of the Council Regulation (EC, Euratom) No European Union - responsibilities and reality”, 1605/2002 (OJ L 298, 26.10.2012, pp. 1-96) and Kontrola Państwowa (State Audit), Special (Financial Regulation). The Regulation contains Issue No 1/2007, p. 8. PUBLIC AUDIT 217 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

following: setting up a management and In Poland, in accordance with the to be carried out7. In A. Sylwestrzak’s ante audit is a means of verifying and control system that complies with the provisions of the partnership agreement opinion, an ex-ante audit consists of assessing a planned activity. It is therefore requirements laid down in EU law4; concluded with the European Commission examining a case before taking action, e.g. a check on objectives, not on operations ensuring that this system operates in May 20145, payments from the it may comprise checking all that have already been carried out, and as effectively; and preventing, detecting and Structural Funds and the Cohesion Fund documentation relating to the intended such could be described as anticipatory. rectifying irregularities. The EC exercises a for the 2014-2020 periods will be made investment prior to its implementation8. It An ex-ante audit prevents errors and supervisory role, thereby ensuring that under six national and 16 regional OPs6. may also take the form of a check on the fraud in future operations10. The results of the system’s structure and procedures Responsibility for exercising control over planned results to be achieved on which ex-ante audits on OPs and projects co- meet the requirements. To this end, it appropriations from the Structural Funds disbursement of a grant from EU funds financed under these programmes can be verifies the effectiveness of the system’s and the Cohesion Fund lies mainly with depends. used by a Member State to manage funds operation and, if necessary, imposes the Member State, and in particular with from the EU budget flexibly with the aim In S. Jędrzejewski and H. Nowicki’s view, financial corrections. the institutions in charge of implementing of achieving optimum results. an ex-ante audit makes it possible to have OPs co-financed by EU funds. The control Member States’ responsibility in relation an impact on the content of the objective J. Jagielski draws attention to a procedures developed by the Member to shared management of the EU budget of a specific action that the body being negative aspect of ex-ante audit, State should have two key features: has been tightened, in particular under examined is to undertake. At this stage which is that the verification and Article 59 of the Financial Regulation. • They should be able to detect the impact of the body carrying out the assessment of intentions mean that Where an audit carried out by the EC or irregularities effectively before any public check is particularly intense - it may result the entry into operation of the entities the European Court of Auditors (ECA) contribution is paid; not only in a change in the content and being checked is delayed, and such finds that the budget has been form of the proposed action, but even in • They should not impede projects carried checking complicates the course of implemented incorrectly, the Member its abandonment. Efficient EU budget out by beneficiaries. State is held accountable and corrections expenditure should be the priority of the implementation of the tasks assigned are made by recalling funds paid unduly Features of ex-ante audit institution granting the funds. It is worth to them. Moreover, ex-ante audits do from the EU budget. Decisions concerning The following types of audit are noting, as emphasised by the authors not provide scope for assessing the such corrections are taken by the EC. distinguished in literature on the criterion cited above, that the auditing body exerts whole activity, which could otherwise a direct influence on the proposed action, eliminate and rectify incorrect of implementation time: ex-ante, ongoing as well as over its direction, it commits 4 Regulation (EU) No 1303/2013 of the and ex-post. According to S. Kałużny, an European Parliament and of the Council of ex-ante audit concerns intended activities itself to some extent to the activities administration). Published by Comer, 1995, p. 17 December 2013 laying down common checked, and bears responsibility for its 18. or decisions, and operations that are yet 10 provisions on the European Regional accuracy9. Z. Dobrowolski believes that ex- Z. Dobrowolski, Teoretyczne podstawy Development Fund, the European Social Fund, kontroli (Theoretical fundamentals of auditing). the Cohesion Fund, the European Agricultural Published by Organon, 2003, p. 47; Z. 7 Fund for Rural Development and the European S. Kałużny, Kontrola wewnętrzna. Teoria i Dobrowolski, Czynniki sprawności kontroli Maritime and Fisheries Fund and laying down 5 praktyka. (Internal audit. Theory and practice). państwowej (Efficiency factors in State audit). general provisions on the European Regional https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/medi PWE (Polish Economics Publisher), 2008, p. 28 Published by PWSZ (Public Vocational College), Development Fund, the European Social Fund, a/881/Umowa_ Partnerstwa_pl.pdf 8 A. Sylwestrzak, Kontrola administracji Sulechów, 2004, p. 40; Z. Dobrowolski, Ciągłość the Cohesion Fund and the European Maritime 6 More broadly, see information on the publicznej w III Rzeczypospolitej Polskiej i zmiana. Naczelne organy kontroli and Fisheries Fund and repealing Council outcome of the NIK audit of the preparation of (Auditing of the public administration in the państwowej w krajach członkowskich Unii Regulation (EC) No 1083/2006 (OJ L 347, the system for implementing structural policy Third Republic of Poland). Published by the Europejskiej. (Continuity and change. The State 20.12.2013, p. 320, as amended), together for the years 2014 to 2020 at University of Gdansk, p. 9 audit authorities in the Member States of the with the implementing rules. https://www.nik.gov.pl/ kontrole/wyniki- 9 S. Jędrzejewski, H. Nowicki, Kontrola European Union). University of Zielona Góra, kontroli-nik/kontrole,13142.html administracji publicznej (Audit of the public 2008, p. 30. 218 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 219 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

underlying assumptions. Lastly, as a Representatives of SAIs cooperating under finances. The ECA examines the accounts The results of the ECA’s work are used by result of the initial assessments and INTOSAI have also emphasised that while of the revenue and expenditure of the EU the EC, the EP and the Council, as well as approval of the direction of an ‘a posteriori’ audit may only find and of all bodies set up by the EU. The by Member States, for the management intended activity, this type of check irregularities when they have already ECA examines the legality and regularity of the EU budget. The annual discharge happened and when it is more difficult to of EU revenue and expenditure and sound procedure, under which the EP, basing its results in part of the responsibility for correct them, ‘a priori’ audit brings by financial management. It sets out its decision on recommendations from the the activity carried out being contrast an immediate sanction: the observations in special reports, notifies Council, decides whether the EC’s transferred to the body carrying out refusal to authorise settlement in case of cases of irregularity or suspected fraud, implementation of the budget in the 11 the checks. juridical or accounting irregularity and delivers formal opinions on EU previous year was satisfactory, is founded established by the SAI.13 legislation with regard to financial to a significant extent on the ECA’s annual The importance of ex-ante audit has 17 matters. report. The EC implements the budget been highlighted by representatives of In Poland, the Team for standardisation of on its own responsibility and in After the close of each financial year, on supreme audit institutions (SAIs) audit terminology in public admini- cooperation with the Member States, 14 the basis of the results of all checks belonging to INTOSAI. The second part stration defined ex- ante audit as audit while the EP exercises political control carried out in the given year, the ECA of the Lima Declaration provides that, carried out after the completion of the over budget implementation. draws up an Annual report on the inter alia, pre-audit represents a preparatory stage of the implementation of a particular activity, programme or implementation of the budget of the The Polish Supreme Audit Office (NIK) before-the-fact type of review of task, but before the decision on the European Union containing, in particular, audits public expenditure, which includes administrative or financial activities. implementation of this activity has been a statement of assurance as to the funds from the EU budget. The NIK is the Effective pre- audit is indispensable taken.15 reliability of the financial accounts of the Supreme State Audit Institution in Poland. for the sound management of public EU in a given year16. The ECA transmits The NIK examines the use of EU budget The ECA and the NIK - auditors of EU this report to other EU institutions and funds entrusted to the state. It may be 17 budget expenditure. The European Court publishes it in the Official Journal of the On the basis of Articles 290 and 291, 317 to carried out by a Supreme Audit 319 and 321 to 323 of the TFEU, Article 179 of of Auditors was established by Article 285 EU. The ECA’s annual report is presented Institution or by other audit the Euratom Treaty and the provisions of of the Treaty to carry out the audit of EU to both the Sejm and the Senat (two institutions. Pre-audit by a Supreme Regulation (EU, Euratom) No 966/2012 of the chambers of the Polish Parliament). It is European Parliament and of the Council of Audit Institution has the advantage of 13 ISSAI 1000 General Introduction to the also presented to the NIK and to 25 October 2012 on the financial rules being able to prevent damage before INTOSAI Financial Audit Guidelines at applicable to the general budget of the Union http://www.issai.org/media/96001/issai1000e interested Ministries (most often the and repealing Council Regulation (EC, Euratom) it occurs, but has the disadvantage of -incl-footnote-issais-100-400-1992.pdf Ministry of Finance, Ministry of No 1605/2002 (OJ L 298, 26.10.2012, pp. 1-96), 14 creating an excessive amount of work This Team in 2004 carried out work on terms Development, and Ministry of Agriculture Commission Decision (EU) No 1268/2012 of and definitions of key notions related to 29 October 2012 on the rules of application of and of blurring responsibilities under and Rural Development). auditing. The Team was composed of Regulation (EU, Euratom) No 966/2012 of the 12 public law. representatives of the Supreme Audit Office of European Parliament and of the Council on the Poland, Chancellery of the Prime Minister, financial rules applicable to the general budget Ministry of Finance and Ministry of Interior and 16 Pursuant to Article 287(1) of the Treaty, ‘the of the Union (OJ L 362, 31.12.2012, pp. 1-111) Administration. Moreover, on the part of the Court of Auditors shall provide the European and the provisions of the Interinstitutional 11 J. Jagielski, Kontrola administracji publicznej European Court of Auditors, the Head of Parliament and the Council with a statement of Agreement of 2 December 2013 between the (Audit of the public administration). LexisNexis Cabinet of the Member of the Court from the assurance as to the reliability of the accounts European Parliament, the Council and the 2006, p. 41. UK participated in the work on the glossary as and the legality and regularity of the Commission on budgetary discipline, on 12 ISSAI 1 - The Lima Declaration at a consultant. underlying transactions which shall be cooperation in budgetary matters and on 15 http://www.issai.org/ Glossary of terms related to audit in public published in the Official Journal of the sound financial management (OJ L 373, media/12901/issai_1_e.pdf administration. NIK 2005, p. 36. European Union.’ 20.12.2013, pp. 1–11). 220 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 221 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

21 funds by Polish public administration spending of EU funds consist first and between the ECA and the NIK has  knowledge-transfer activities and bodies, legal entities and organisational foremost in verifying whether concerned mostly ex-post audits and advisory services under the rural units. The results of checks on national beneficiaries are implementing projects in involved, inter alia, the following: development programme (RDP); bodies implementing the EU funds are accordance with the corresponding  the effectiveness of EU policy on  participation of NIK auditors as forwarded to the Sejm and the Senat, the project financing agreements, the combating eutrophication of the Baltic observers in ECA audits conducted in Council of Ministers and other interested applicable legislation and the guidelines Sea; Poland; bodies, and published on the NIK’s issued by the managing authority,  improving the security of energy  facilitation of the ECA’s contacts with website. intermediate body or implementing body. supply.23 national bodies that are to be audited Beneficiaries therefore comprise a group The NIK audits management of public so that it can obtain the data and The NIK analyses the areas in which that is directly subject to such verification. funds for projects co-financed by the documents it needs to carry out the irregularities have been detected by the Structural Funds, but is not directly The NIK audits the disbursement of public audits; ECA on an ongoing basis. The NIK often involved in implementing the Funds. The funds for projects co-financed with EU  examination of the preliminary makes use of such information when general principles governing the mana- funds, and examines the systems for the findings forwarded by the ECA drawing up its work plan and carrying out gement of resources from the Structural management and control of OPs at following each audit and, where risk analysis. Funds under Polish law are laid down in various levels. In addition to the annual justified, submission of comments on 18 Poland is one of the biggest beneficiaries the Public Finance Act . The rules on the audit of the implementation of the State those findings; and of European funding. The NIK’s audits implementation of OPs in the area of budget, during which certain aspects of  exchange of periodic work plans22. attest that the Polish authorities spend Cohesion Policy that are being funded the implementation and use of EU funds In 2014 the ECA made 21 audit visits to money from the EU funds both efficiently during the 2014-2020 financial are examined, the NIK carries out Poland. These examinations focused and correctly24. Analyses of the perspective, the entities involved in separate checks in which it examines mainly on the legality and regularity of implementing the OPs and policies and items such as: underlying transactions in connection with 23 the modes of cooperation between them Sprawozdanie z działalności NIK w 2014 r. • Proper setting-up and operation of the the statement of assurance. The ECA also (Report on the activities of the Supreme Audit are set out in the Act on the principles management and control systems carried out performance audits in Poland Office of Poland in 2014) at governing the implementation of https://www.nik.gov.pl/plik/id,8902.pdf adopted for individual OPs; concerning, for example: 24 programmes in the area of cohesion policy See below for examples of information on the NIK’s audit results: Realizacja przez funded during the 2014-2020 financial • Results of the implementation of  EU emissions trading; 19 beneficjentów spoza sektora finansów perspective . The correct use of funds projects carried out under the OPs; publicznych projektów współfinansowanych ze 21 received from the EU budget is present in • Polish administration’s institutional H. Weber, Kontrola zewnętrzna w Unii środków funduszy europejskich - na przykładzie Europejskiej oraz współpraca najwyższych Programu Operacyjnego Innowacyjna all of the NIK’s audit plans for the capacity to ensure the country 20 organów kontroli i Europejskiego Trybunału Gospodarka (P/11/003) (Implementation by subsequent years . Audits of the participates effectively in the EU. Obrachunkowego w kontroli środków Unii beneficiaries not belonging to the public- (External audit in the European Union and finance sector of projects co-financed by 18 The Public Finance Act of 27 August 2009 The expenditure of EU funding is audited cooperation between EU SAIs and the European funds - in the case of the Innovative (2013 Journal of Laws, item 885, as amended). independently by both the ECA and the European Court of Auditors in auditing EU Economy OP) at 19 Act of 11 July 2014 on the principles NIK. This calls for cooperation between funds); Kontrola Państwowa (State Audit), https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/11/003/; governing the implementation of programmes Special Issue No 1/2007. Upraszczanie zasad wdrażania funduszy in the area of cohesion policy funded during the these institutions. To date, cooperation 22 . Mazur, Aktywność Najwyższej Izby Kontroli strukturalnych (P/12/019) (Simplification of the 2014-2020 financial perspective (Journal of w Unii Europejskiej (The Polish State Audit rules on the implementation of the Structural Laws, item 1146, as amended) Office’s activity in the European Union); Funds) at 20 The NIK’s annual work plans dating from https://www.nik.gov.pl/kontrole/plan-pracy- Kontrola Państwowa nr 3/2014 (State Audit No https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/12/019/; 2008 may be found at nik/ 3/2015). Trwałość projektów współfinansowanych z 222 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 223 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

implementation of the budget include finances by the EC; however, since over before commencing implementation of The Member States are supposed to separate chapters devoted to EU 80% of EU expenditure is implemented by the operational programmes, and far achieve results planned in the partnership expenditure25. the Member States, the ECA’s audits are before the first payments in these agreements by co- financing projects in carried out mainly on the territory of the programmes. Conclusions of this the operational programmes accepted by

Member States. The graph below shows examination carried out in cooperation the European Commission28. These results Graph 1 the number of days spent by ECA auditors with the Supreme Audit Institutions of are assessed on the basis of sound in on-the-spot visits to Member States in Poland and Portugal was the subject of financial management (economy,

the Europa 2020 strategy. The ECA invited for each partnership agreement analysed, such checks may have greater impact on funduszy strukturalnych na przykładzie the Supreme Audit Institutions of the one programme. This year we carried out wybranych Regionalnych Programów improving the operation under Operacyjnych (P/13/196) (The durability of Member States to this examination, the examination of these documents for examination, particularly in the case of projects co-financed by the Structural Funds in including the Supreme Audit Office of Poland and Portugal in cooperation with performance audits. In the ECA’s annual the case of selected ROPs): Poland. This examination had features of the supreme audit institutions in these https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/13/196/; Member States. The cooperation included 28 Zamówienia publiczne współfinansowane z ex-ante audit, because while it is true that In Poland’s case, this covers the six national Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego it was conducted just after concluding the parallel audit work, the exchange of and 16 regional OPs. More broadly, see B. (P/14/009) (Public procurement co-financed by partnership agreements and operational planning documents and findings, and Błasiak-Nowak, M. Rajczewska, Polityka the ERDF) at programmes by the European activities aimed at sharing knowledge and spójności Unii Europejskiej na lata 2014-2020. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/009/; 27 Przygotowanie dokumentów programowych Przygotowanie systemu wdrażania polityki Commission, at the same time it was still experiences gained in this area. (EU cohesion policy for the 20142020 period. strukturalnej na lata 2014-2020 (P/14/003) Preparation of programme documents) and (Preparing the system for implementing Kontrola Państwowa nr 3/2015 (State Audit No 26 structural policy for the years 2014 to 2020) at http://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocume 27http://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocume 3/2015). https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/003/ nts/ annualreports-2014/annualreports-2014- nts/ annualreports-2014/annualreports-2014- 29 Annual report on the implementation of the 25 nik.gov.pl/kontrole/analiza-budzetu-panstwa EN.pdf EN.pdf budget of the European Union in 2014, p. 84 224 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 225 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

2014, and that Poland received the Chapter 3 of the ECA's Annual Report efficiency and effectiveness) in second highest number of visits by ECA entitled “Getting results from the EU accordance with Article 30 of the financial audit staff, after Italy. The large number of budget”. The Supreme Audit Office of regulation which covers: ECA audit visits in Poland stems from the Poland cooperated with the European (a) Inputs – financial, human, material, fact that a considerable amount of the EU Court of Auditors in establishing the actual organisational or regulatory means budget is spent here. Therefore, the state of facts, based on which the audit needed for the implementation of the Supreme Audit Office of Poland is an opinion was then formulated. programme; important partner to the ECA for The ECA’s 2014 annual report, which cooperation. (b) Outputs – the deliverables of the incorporated results from the NIK’s programme; (c) results – the immediate There is an overlap between the NIK’s and In the Annual report on the analysis and evaluation, was published on effects of the programme on direct the ECA’s powers to audit the implementation of the budget of the 10 November 2015. In point 3.38 of the addressees or recipients; management and use of grants from the European Union in 201426 the ECA drew report, in Chapter 3 entitled ‘Getting EU budget by both the Polish attention to the issue of achieving results results from the EU budget’ (page (d) Impacts – long-term changes in society administration and beneficiaries. The ECA planned by the Member States in the C373/99), the ECA stated the following: that are, at least partly, attributable to the 29 examines the implementation of the EU partnership agreements concluded with ‘We based our examination on an analysis EU’s action. budget and the management of EU the European Commission, as well as on of the legislative framework and a sample The ECA has placed increasing emphasis compliance of the planned results with of five partnership agreements along with, on ex-ante audits, because the results of the Europa 2020 strategy. The ECA invited for each partnership agreement analysed, such checks may have greater impact on funduszy strukturalnych na przykładzie the Supreme Audit Institutions of the one programme. This year we carried out wybranych Regionalnych Programów improving the operation under Operacyjnych (P/13/196) (The durability of Member States to this examination, the examination of these documents for examination, particularly in the case of projects co-financed by the Structural Funds in including the Supreme Audit Office of Poland and Portugal in cooperation with performance audits. In the ECA’s annual the case of selected ROPs): Poland. This examination had features of the supreme audit institutions in these https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/13/196/; Member States. The cooperation included 28 Zamówienia publiczne współfinansowane z ex-ante audit, because while it is true that In Poland’s case, this covers the six national Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego it was conducted just after concluding the parallel audit work, the exchange of and 16 regional OPs. More broadly, see B. (P/14/009) (Public procurement co-financed by partnership agreements and operational planning documents and findings, and Błasiak-Nowak, M. Rajczewska, Polityka the ERDF) at programmes by the European activities aimed at sharing knowledge and spójności Unii Europejskiej na lata 2014-2020. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/009/; 27 Przygotowanie dokumentów programowych Przygotowanie systemu wdrażania polityki Commission, at the same time it was still experiences gained in this area. (EU cohesion policy for the 20142020 period. strukturalnej na lata 2014-2020 (P/14/003) Preparation of programme documents) and (Preparing the system for implementing Kontrola Państwowa nr 3/2015 (State Audit No 26 structural policy for the years 2014 to 2020) at http://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocume 27http://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocume 3/2015). https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/14/003/ nts/ annualreports-2014/annualreports-2014- nts/ annualreports-2014/annualreports-2014- 29 Annual report on the implementation of the 25 nik.gov.pl/kontrole/analiza-budzetu-panstwa EN.pdf EN.pdf budget of the European Union in 2014, p. 84 224 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 225 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

report on the EU budget published on 10 1) Analysis and evaluation of the cohesion 2020 financial perspective than was the examine the way in which Member States November 2015, its President called for between the Europe 2020 strategy, case in the previous 2000-2006 and 2007- use the Structural Funds to achieve the the adoption of ‘a wholly new approach’ partnership agreements and the OPs for 2013 financial perspectives. objectives of the Europe 2020 strategy in to the management of EU investment and the 2014-2020 period; the areas of education and/or The NIK has planned to carry out in 2016 spending. Major changes in the operations employment. 2) Analysis and evaluation of whether an audit of the results of the of all those responsible for the way EU appropriate emphasis was placed on implementation of the Europe 2020 ‘Europe 2020’ is the EU’s ten-year growth funds are managed are essential. As is results in the partnership agreements and strategy, entitled Utilisation of the and jobs strategy. Its objective is not only clear from the ECA’s presentation of the OPs for 2014 to 2020. Structural Funds to increase participation to solve problems arising from the crisis annual report to the EP, EU decision- in the labour market of people aged 20 to but also to enhance sustainable and makers must, inter alia, better align the In March 2015 the NIK sent the ECA a 32 64 . This will be an audit carried out inclusive growth. Structural Funds budget with the EU’s long-term strategic report setting out the opinion reached on simultaneously by 10 EU Member States, expenditure in the Member States should priorities. EU legislators need to ensure the basis of the results of its analysis. In with the ECA acting as observer. It will be contribute to achieving the objectives of spending programmes are clear about the this report, the NIK stated that in Poland’s carried out in line with the programme the strategy. For example, in Poland 71% results to be achieved, while financial case there was a consistent and strong adopted by the Contact Committee’s of the population aged 20 to 64 should be managers have to ensure that the money link between the Europe 2020 strategy, 33 Working Group on Structural Funds at in employment in 2020. The low level of spent complies with the rules and the partnership agreement and the OPs. the beginning of 2016. In 2015, as part of employment of both young and older achieves the intended results.30 The NIK also stated that a great deal of this audit, the Contact Committee people (in relation to the EU average) is of emphasis had been placed on results in In the context of this new form of mandated34 the Working Group to particular concern in Poland. Its both the partnership agreement and the cooperation with the ECA, NIK staff drew administration should create conditions Podkarpackie Voivodeship Regional up an opinion on the following, in 32 for modernising labour markets with a Operational Programme. This emphasis on Materiały analityczne do Planu pracy cooperation with an external expert31: Najwyższej Izby Kontroli na 2016 rok view to raising employment levels enable results is much greater in the new 2014- (Analytical materials for the Polish State Audit citizens to acquire new skills that will in Office’s work plan for 2016), p. 16. Partnership Agreement and programmes in 33 The Working Group on Structural Funds, turn enable them to adapt to new 30 See the ECA’s press release on its 2014 Poland for the period 2014-2020, adopted by which was set up by the Contact Committee of conditions and potential career shifts, annual report at http:// the EC in September 2012; • Założenia Umowy the Heads of the EU SAIs and the ECA, reduce unemployment and raise labour www.eca.europa.eu/en/Pages/AR2014.aspx Partnerstwa 2014-2020 (Assumptions of the proposed that in 2016 and 2017 Member productivity. 31 The NIK’s opinion was drawn up on the basis 2014-2020 Partnership Agreement), adopted States should carry out an audit of the use of of the results of examination of, inter alia, the by the Council of Ministers in January 2013; • structural funding to achieve the objectives of following documents: • Programowanie Projekt Umowy Partnerstwa 2014-2020 (Draft the Europe 2020 strategy. The subject of the perspektywy finansowej - uwarunkowania Partnership Agreement for 2014-2020), which Working Group’s subsequent simultaneous strategiczne (Programming of the financial was drawn up by the Minister for Regional audit was adopted by the Contact Committee perspective - strategic conditions), which was Development in July 2013; • Umowa at the Riga meeting in June 2015. The NIK adopted by the Minister for Regional Partnerstwa na lata 2014-2020 (Partnership takes part in the work of the Working Group on Development in May 2012; • Sposób Agreement for 2014-2020), adopted by the EC Structural Funds and has carried out parallel organizacji prac nad dokumentami on 17 December 2014; • Projekt Regionalnego audits since 2004. programowymi związanymi z perspektywą Programu Operacyjnego Województwa 34 Resolution of the Contact Committee of the finansową UE 2014-2020 (Methods for Podkarpackiego (Draft ROP for the Supreme Audit Institutions of the European organising work on programme documents Podkarpackie Voivodeship), adopted by the EC Union on the Audit of the Working Group on relating to the EU’s 2014-2020 financial in January 2015; • Regionalny Program Structural Funds CC-R-2015-03 at http:// perspective), adopted by the Council of Operacyjny Województwa Podkarpackiego www.eca.europa.eu/sites/cc/Lists/

Ministers in May 2012; • Position of the (ROP for the Podkarpackie Voivodeship), CCDocuments/CC-R-201503/CC-R-2015- Commission Services on the development of approved by the EC in February 2015. 03_EN.pdf 226 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 227 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska ALSAI The European Court of Auditors' and the Polish Supreme Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Audit Office's Audit on the results of the EU Public Administration Department Budget expenditure for the years 2014 to 2020 21

Ministers in May 2012; • Position of the (ROP for the Podkarpackie Voivodeship), CCDocuments/CC-R-201503/CC-R-2015- Commission Services on the development of approved by the EC in February 2015. 03_EN.pdf 226 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 227 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Public Administration Department

Conclusion delegation of power and responsibility for The NIK’s audit activities strengthen the implementation of the EU budget mechanism for improving the Polish public resources to the Member States under the administration’s management and control framework of the ‘shared management’, of EU funds. Its checks increase the public and the increased responsibility of the administration’s accountability to Polish Member States for implementation of the citizens, and that of the EC to the EU budget. Drawing more attention to European Parliament. planned results before the start of implementation of operational progra- The ECA has highlighted the need for mmes, as well as carrying out more ex increased cooperation between the ante audits, may contribute to better parliaments, managing authorities and meeting these obligations by the audit institutions of the individual EU administrations of the Member States. Member States. It is of the opinion that closer cooperation creates room for greater accountability. Poland has an important role to play in this regard. Cooperation between NIK and ECA auditors is giving rise to a new approach in the conduct of regularity, financial and By: Beata Blasiak-Nowak & Marzena performance audits, exchange of Rajczewska experiences and reporting of audit results Advisors in the Polish Supreme to both the national and European Audit Office’s Public Administration Parliaments. Department

The cooperation of the NIK and the ECA auditors concerning the audit of results of the expenditure from the EU budget in the financial perspective 2014-2020 for the purpose of the ECA annual report for 2014 exceeded the previous forms of cooperation between these two institutions. The audit task carried out together had features of ex- ante audit, which examined in this case, whether the way in which the results planned in the partnership agreement and in the selected operational programme are likely to contribute to the achievement of the Europe 2020 strategy objectives. Importance of such an ex-ante audit approach is increased in the context of

228 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT Beata Blasiak-Nowak & Marzena Rajczewska Advisors in the Polish Supreme Audit Office’s Public Administration Department

Conclusion delegation of power and responsibility for The NIK’s audit activities strengthen the implementation of the EU budget CORRUPTION AS A PHENOMENON AND mechanism for improving the Polish public resources to the Member States under the administration’s management and control framework of the ‘shared management’, THE MEASURES TO BE UNDERTAKEN of EU funds. Its checks increase the public and the increased responsibility of the TO COMBAT IT administration’s accountability to Polish Member States for implementation of the citizens, and that of the EC to the EU budget. Drawing more attention to European Parliament. planned results before the start of implementation of operational progra- The ECA has highlighted the need for mmes, as well as carrying out more ex increased cooperation between the Corruption has been defined as “the evil disease” of modern times. This criminal ante audits, may contribute to better parliaments, managing authorities and offence, which has recently become a phenomenon, has a double and meeting these obligations by the audit institutions of the individual EU administrations of the Member States. devastating effect on the economy, the security and the development of human Member States. It is of the opinion that society. closer cooperation creates room for greater accountability. Poland has an important role to play in this regard. Cooperation between NIK and ECA By: Mirela Kapo (Doc. Candidate) & The paper will primarily be focused on the auditors is giving rise to a new approach in work carried out by the supreme audit Msc. Avjerina Bazaj the conduct of regularity, financial and By: Beata Blasiak-Nowak & Marzena institution in Albania, namely the Supreme performance audits, exchange of Rajczewska University of Tirana, Law Faculty, Penal Council of State, which has not only made it experiences and reporting of audit results Department Advisors in the Polish Supreme possible to prevent but also to fight to both the national and European Audit Office’s Public Administration corruption, particularly during the recent Parliaments. Department years.

Abstract Finally, several recommendations will be The cooperation of the NIK and the ECA provided on how to reduce corruption in a auditors concerning the audit of results of Corruption has been defined as “the evil state, with a special focus on Albania, as the expenditure from the EU budget in disease” of modern times. This criminal well as the steps to be taken by the the financial perspective 2014-2020 for offence, which has recently become a government and citizens in order to the purpose of the ECA annual report for phenomenon, has a double and devastating 2014 exceeded the previous forms of minimize or, possibly, eradicate this effect on the economy, the security and the cooperation between these two phenomenon. development of human society. Considering institutions. The audit task carried out together had features of ex- ante audit, the bitter experiences in neighboring The fight against corruption, be it active or which examined in this case, whether the countries, corruption poses a challenge to passive, is not an easy task and everybody way in which the results planned in the must give their contribution so that we Albania which does not seem to be an easy partnership agreement and in the one. This paper aims at exploring the come out victorious. Hence, the practices of selected operational programme are likely meaning of corruption, its consequences in the states that have fought corruption to contribute to the achievement of the a developing or underdeveloped country, as successfully should serve as a basis for us Europe 2020 strategy objectives. well as the steps to be taken with a view to and our fight must follow suit if we want to Importance of such an ex-ante audit establishing rule of law. build a successful state. This calls for approach is increased in the context of different ways, so that we can minimize as 228 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 229 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj University of Tirana, Law Faculty

much as possible the problems and 259, 260,3 in accordance with the discontent that this disease inflicts, which is International Conventions. in the best interest of the people and the Corruption is known to have existed since establishment of rule of law and a the ancient times. It is a phenomenon democratic state. which is common in all the parts of the Key words: Corruption, active, passive, world and it is wrong to think that democracy, legal state, criminal offence, corruption is a product of some systems sanction etc. only. The word corruption is not a well- defined term. Even in the professional Introduction literature it remains undefined, having Understanding corruption multiple meanings. The definition is as The word corruption is of Latin origin and diverse as the government and non- has a broad spectrum of meanings but it government international organizations are. basically means degradation, debasement, In general terms, all the sources define 1 defilement... . Corruption is as old as corruption as “the misuse of public power humanity itself. Defining this concept is not for private gain by public officials, through always easy because it manifests itself in a bribery, secret dealings in public wide variety of forms. However, in all the procurement or embezzlement of public cases, certain common elements are funds.” In a few words, we can say that present, for example: violation of the law, everyone acting out of their own self- order or ethical norms, damage to the interest in an immoral and unethical way is public interest, etc. Corruption takes place a corruptor. when the public interest and private Thus, for example, GRECO 4(the group of EU interests cross paths, always in favor of the states (against corruption) established on latter. “Corruption” means abuse of office May 1st , 1999), defines corruption as the power for private gain, setting illegal prices acceptance of bribes directly or indirectly by for a service or the use of official position to the person entrusted with a public or promote unlawful intentions. “Corruption is private function, for the purpose of deriving the abuse of entrusted power for private 2 a personal gain, for oneself or for another intentions” . In the Criminal Code of the person. Republic of Albania full legal definitions have been provided in Articles 244, 245, While OECD5 defines corruption as the acceptance of bribes, or making promises,

1 by any benefiter for the purpose of deriving Fjalori Latinisht-Shqip (Latin-Albanian Dictionary), Sabri Saliu, Tetove “Çabej” 2003, p. 86 3 See Criminal Code of the Republic of Albania, 2 ITAP course “Etika dhe Korrupsioni” (“Ethics Tiranë, 2010 and Corruption”), dated 08- 09 December, 4 See GRECO for more information 2003 5 See OECD for more information 230 No.13, january – april 2016 ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren me qëllim luftimin e këtij fenomeni

a personal gain illegally. There are many What are the causes of corruption? more organizations which define corruption The factors and causes of the spread of simply as misuse of public office both in the corruption are of different kinds: public sector and the private sector. 6 institutional and social. Some of them are : Corruption is a big issue in Albania, a Traditional bureaucracy and non- country coming out of a transition period. It functioning of the law and of the judicial mostly occurs within the justice system and system properly, low institutional Public Administration, but it is also present accountability and lack of transparency, low in all the other domains of social life. income and adverse economic and social According to different analysts in Albania, conditions, high unemployment rate. The corruption is one of the main causes of the transition period and the privatization of poverty which reigns in our country state property make it possible for the nowadays. Even though there are signs of corruption to flourish. These constitute a the fight against corruption we can say that favorable climate for the spread of corruption in Albania is comparatively high corruption, which replaces the law, where if and we face a lot of difficulty in fighting it. you have money nothing is impossible. Corruption is present in all countries, but The low- moral- character public officials. the countries coming out of war, former- Corruption in itself is an abstract socialist countries, countries coming out of phenomenon, but when it is integrated long-lasting dictatorships are affected at a within the person who commits it, it much larger scale. Thus, it is the states with becomes real. In any society, almost a low level of democracy or with no everyone experiences this negative democracy at all that are generally affected. phenomenon. In this war, many people are Based on previous experience, corruption affected by corruption and gradually this has proved to be fatal for the developing phenomenon is accepted as something and underdeveloped countries in which it is normal without which nothing can be done. present in its most fragile form. Corruption occurs in almost all public enterprises, for example in the healthcare system, courts, There are some indicators of the increase in customs, politics, etc. the level of corruption. We single out the following: the state intervention in the domain of economy through different laws

and orders, the fiscal system, state decisions on public expenditures which

6 With reference to the analysis made by PhD Naim Mecalla “Corruption and money laundering”. PUBLIC AUDIT 231 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj University of Tirana, Law Faculty

include even the provision of products at a a) Economic consequences lower price than the market price, the Experience has shown that corruption has financing of political parties etc. two main consequences on the economic However, among the indicators which development. Firstly, since economic increase the level of corruption the most success mainly depends on the optimal are: distribution of sources, the change of the destination of the funds through corrupt  traditional bureaucracy, activities conducted by managers and  low income, officials upsets the distribution and  non-functioning of the judicial system, consequently reduces the sources available  insufficient institutional control, for economic growth. Secondly, corruption  non-transparent legal rules, intimidates investors and discourages direct  as well as the examples the leaders foreign investments by reducing the use of set. a vital capital source. During the recent years there have emerged b) Social consequences some indicators that have significantly contributed to the increase in the level of Social consequences of corruption are corruption, such as: various, but the most important ones and directly related to economic consequences  Increase of state intervention in of corruption are: Firstly, the decline in the economy, living standards for the majority of  Growth of international trade, population, because, by changing the  as well as the change of government destination of the funds, a gap is created systems, especially the transition to between two groups, the ones benefitting democracy in the post-socialist from corruption (a relatively low number systems. compared to the total number of The consequences of corruption in population) and the other part of Albanian society population (taxpayers or the ones benefitting subventions from the Being a negative phenomenon in any government) whose income decreases as society, corruption is accompanied even by the level of corruption increases thus negative consequences in certain segments lowering their standard of living (in Albania of society. We use the term ‘corruption a considerable part live below or at poverty offences’ since what is included here is not line); Secondly, the growth of criminality, only active and passive corruption, but also not only because corruption in itself other criminal offences, such as abuse of constitutes a criminal offence, but also power etc. We can divide the consequences because it indirectly contributes to the of corruption into economic, social and increase in the number of other criminal political consequences. 232 No.13, january – april 2016 ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren me qëllim luftimin e këtij fenomeni

offences like theft. This could easily be Since corruption is considered an obstacle ascertained if we take into consideration to the economic stability, rule of law the statistical data on criminality in Albania. (constitutional state) and the economic and Thus, theft in all its forms constitutes the social development in Albania, continuous largest number of criminal offences, efforts have been made to fight it. followed by other offences among which Naturally, this war cannot be spontaneous corruption offences. Subjectively speaking, and sporadic but it requires the the motive behind committing the criminal development of a strategy and the offence of theft is financial gain. As higher establishment of specialized anti-corruption levels of corruption are associated with structures. lower income for the majority of the Experience has shown that such strategies population, there will be a higher tendency are more likely to be successful if they to commit theft as an alternative to provide contain three elements which are closely a living. connected with each other: c) Political consequences •Implementation of legislation; The main political consequence of •Prevention corruption is the lower degree of trust that • Raising public awareness and participation citizens place in governance in general and of the public in anti-corruption efforts government in particular, which they hold Even though these three elements are of responsible for the corruption level. On the great importance, this paper explores only other hand, the lower degree of trust in the first one, i.e. the implementation of governance and government is legislation as the most effective means to accompanied by serious consequences for fight corruption. the society which have to do with the strengthening of and respect for the rule of Following the democratic changes after the law (constitutional state) and the social 90s and the subsequent political- economic state, respecting basic rights and freedoms events, it was necessary to develop a new etc. As the best example we could mention legislative framework which would suit the corruption in the justice system that new political and economic circumstances. diminishes citizens’ trust in the justice Similarly, aspiring to join the EU requires, system significantly, which greatly damages among other things, reforms in the the democracy of a country, since it is legislative field, such as the approximation directly related to respecting human rights of the national legislation with that of the and rule of law (constitutional state). These EU (acquis communitaire). In order for the can be seen as indirect political member states (our country among them) consequences of corruption. to be successful in their efforts to join the EU they must not only adapt acquis communitaire, but also implement it. This

PUBLIC AUDIT 233 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj University of Tirana, Law Faculty

requires them to invest a lot in a The audit bodies constitute a very professional administration and in the important link in the system of the control establishment of institutions and proce- over the implementation of legislation. The dures that will support the practical institutions that can be included here are application of the existing legislation and mainly the ones with the authority to exert that will be capable of adapting it to the the external control over administrative predictable future legislation. activities: The Supreme State Audit, the Ombudsman, High Inspectorate of the However, in their efforts to implement the Declaration of Assets etc. legislation, an implementation gap might be created which is the deficit between a The most important role in this aspect is number of legal norms and the capacity to played by citizens themselves by voluntarily implement them so that they meet the abiding by the law. The achievement of the democratic standards. As we have objectives of the policies followed by the mentioned before, an implementation gap public administration depends, to a large would favor corruption. Hence, it is extent, on the citizens’ and enterprises’ necessary not only to establish institutions voluntary adaptation to the legislation. An and procedures which will ensure the example is the collection of the income practical application of the legislation but taxes where individual taxpayers undertake also to exert some kind of control over the the calculation and transfer of due extent of the implementation of legislation. amounts. In this context, the main effect A major role in this direction is played by sought to be achieved is the avoidance of the judicial bodies and the audit bodies. non-application and the strengthening of the will of the majority of those who do not Judicial bodies, especially the public abide by the law to apply it as the best prosecutor’s office, have full authority to means to fight corruption. investigate and prosecute criminal offences related to corruption. The battle against In the world today, all the states are or corruption depends to a great extent on the claim to be democratic states7, which, as a effectiveness of the investigation and way of governing, has its own negative side. prosecution of corruption offences by the Besides the advantages and new criminal prosecution bodies. Similarly, even opportunities, it also brings different courts play an important role in this aspect, problems to society. One of the problems since the fair and unbiased trial of criminal democracy brings is corruption, which is a cases submitted to them would increase the phenomenon that usually manifests itself in trust that citizens put in their work, which all the states of the world. As a would increase reporting of corruption 7 offences. Democracy is the ruling of people for the people and it is manifested directly and through representatives, the latter being more applicable nowadays. 234 No.13, january – april 2016 ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren me qëllim luftimin e këtij fenomeni

phenomenon, corruption makes it possible them as well. Corruption makes it for leaders , the ones that are corruptible to impossible and often totally paralyzes the get rich, while directly damaging the state trading activities, destroying even the and indirectly the middle and low social private sector through impeding foreign classes. investors. This causes the local technology and the development of production in Depending on the democracy level and the general, which is one of the crucial factors economic growth the corruption rate varies for the progress of underdeveloped as well. There are many states in the world countries, to lag behind. Different that have a high level of democracy, i.e. a economists emphasize the fact that when developed economy, where the corruption corruption roots go so deep as to impede rate is at the lowest degree possible, while investors’ rights, it is then that the state has in the states going through a period of 8 been cut off of one of the primary transition , i.e. still underdeveloped or obligations for its legal functioning as a developing, corruption manifests itself in its state. In particular, it is important to most fragile form and has caused and still underline that economy is not the only continues to cause many problems in the sector which suffers from corruption. implementation of democracy. Corruption strikes at the developments of As a phenomenon, corruption is the democratic society of the state through undoubtedly very harmful to society due to obstructing the market economy. Let’s the fact that different individuals or groups single out only some of the consequences put their own personal interests ahead of society suffers as a result of the increase in the common good, which is contrary to law. the level of corruption and as a result of not A large number of economists have made it preventing it. clear that society suffers catastrophic Corruption contributes to: consequences from corruption, since it is the main obstacle to the development of a country. Many international institutions  Loss of faith in the existence of legal such as the World Bank institutions and EU justice, institutions have proved that corruption  Loss of public trust in the state, thus diminishes the state income by increasing jeopardizing the political stability, public expenditures, which affects the  Expansion of corruptive mentality to all balance of payments deficit, making it the sectors, and citizens, who reason impossible to strike a balance between that since public leaders get involved in corruption why shouldn’t they? 8 Like Albania, Macedonia, Serbia and  Directly to the increase in lack of trust in Montenegro and many other states the democratic system, everywhere in the world which are building a state. PUBLIC AUDIT 235 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj University of Tirana, Law Faculty

 Making the gap between the rich and independent state institutions for three the poor deeper, consecutive years.  Significantly reducing foreign The drafting of policies against corruption is investments etc. of special importance for the states going The corruption rate among states is through a period of transition. Firstly, a assessed through direct or indirect data. leadership trusted by the people is needed More reliable data on corruption is the data as well as an increased mutual cooperation from different police statistics. This data is between the two parties. Utmost efforts based on official complaints and must be exerted by the government officials punishments on the grounds of corruption. to reestablish the lost faith. The regained However, the factual data continues to be public’s trust would enable new reforms, difficult to gather because of the lack of whose value would increase through citizens’ trust in the justice system. Hence, objective results only. This would lead to a corruption constitutes a challenge to decline in the unemployment rate and independence and professionalism of the poverty. Even though as a phenomenon judiciary, but also of the government, corruption has common indicators, parliament as well as other institutions of especially in post-communist countries or public administration, including the media countries going through a period of and civil society. For this reason, in order to transition, it is different in different states, come to the conclusion that corruption just like the language, traditions and exists within the state, different research customs. methods are employed such as the citizen The State Supreme Audit as the highest survey through official questionnaires. state auditing Institution in the country. Today, the most accurate indicator of the increase in the level of corruption in the The mission of the State Supreme Audit is: world is the international non-government To inform the public and the Albanian organization CPI (Corruption Perceptions Assembly on the economical, effective and 9 Index). It contains surveys from reliable efficient use of resources by the central and sources by using different statistical local government and by other public structures which are based on the data entities, as well as promoting accountability collected from the respondents, the data on throughout the public sector in compliance employers, and then, from different with the best EU practices and international analysts as well as a wider public. Before Standards of INTOSAI, contributing to better the data about corruption is made public, governance through the fight against other additional data is gathered from corruption.

9 For more information see Organizata joqeveritare ndërkombëtare IKP (Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit) 236 No.13, january – april 2016 ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren me qëllim luftimin e këtij fenomeni

In its fight against corruption with a funds, which have brought about their persistent constructive commitment, SSA10 uncontrolled and inefficient spending or considers as essential the drafting of a law even worse their partial loss due to bad that deals comprehensively with the cases financial management. The highest state of material liabilities of the employees in auditing institution has tried to determine the public sector, with the aim of the material liabilities of civil servants, who preventing phenomena, which encourage have contributed into these misuses of the damaging of the public funds and public funds, by proposing measures as assets. Under the conditions of a low sanctions against these financial financial liability of public officials, this irregularities caused by them and already institution has recommended to the identified. Assembly for the last two years More concrete and detailed procedures are subsequently the drafting of the law “On required to evaluate and measure the Material Liability”, where the financial damage as well as to address the material liability of public entities employees (high liability. Shared liability exists also in the officials and employees of all levels) shall be form of accountability for public decision- dealt in relation to economic damages making. A wrong decision, as a result of a caused deliberately or due to negligence collegial body (steering board, oversight during or in relation to the process of council, committee, etc.), can cause performing official duties. considerable damage in the management of Furthermore, along with special written public funds. In many cases the practice has actions11, this recommendation has been taught us that collegial decisions have addressed to the Chairman of the Economic caused considerable damage to the state and Finance Committee, Speaker of the funds, however, there is not a single case of Assembly, Prime Minister, Deputy Speaker the lost amount to have been recovered, as of the Assembly, Chairman of the a result of compensation by individuals who Democratic Party Parliamentary Group, bear material liability. It should be Chairman of the Socialist Party highlighted that not only the members of Parliamentary Group, Chairman of the Legal the respective forum (board, council, etc.), Issues, Public Administration and Human but most importantly the Senior Managers Rights Committee in the Assembly and the of Institutions as well as the employees that Minister of Finance. prepare decisions, taking part in the decision-making process, play a role in the Based on the performed audits, SSA has collegial decision making. They cannot be observed many problems and infringements excluded from solidary material liability. of the legal provisions in considerable public Public material liability may be full and partial. The material liability might be direct 10 SSA Annual Report for 2015. or indirect regardless of the full 11 (No. 659 Prot, dated 06.07.2015) PUBLIC AUDIT 237 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj University of Tirana, Law Faculty

responsibility of the employee (a civil who shall assess and work for the drafting servant) and the amount of compensation of the Law “On Material Liability”, the latter for the damage incurred to the fund or shall address the financial liability of public asset. Thus, for damages incurred by the entity employees (senior officials and employee who has a direct liability, even employees of all levels) for the economic the managers at higher levels (head of the damages incurred deliberately or due to sector, of the department and up to the negligence during or in relation to the head of the institution) might be indirectly performance of official duties. liable, because they have not properly Criminal charges brought by the SSA exercised the monitoring and control functions to the subordinate – directly A series of deliberate violations of legal and responsible for the incurred damage. sub-legal provisions in force have been Indirect liability at higher management observed in the audits performed during levels occurs even when the damage is not 2015, committed by a considerable number only monetary but it is related to the of employees and former employees of diversion of public resources, violation of public administration at all levels. As a financial and budgetary discipline etc. result not only economic-financial damages to the state budget have incurred but also The scope of this law shall be to determine damages to the other legitimate interests of the compensation for the damage in the Albanian state; thus, the SSA has proportion to the involvement and role of brought to the Prosecution body the the civil servant causing the damage. relevant criminal charges. Further, the law shall ensure a clear and transparent compensation process against Thee have been 51 criminal denouncements public interests, balancing the real for 159 persons in total for 2015, as follows: possibilities of the employee awarding the 13, compensation and maintaining a minimum living. It shall sanction the material liability of the chairpersons of public institutions for their wrong decision-making to the detriment of the public interests. The law shall also determine the criteria when this material liability shall turn into criminal liability.

As above, the SSA is recommending: 13 Currently the First Instance Court of Tirana is 12 Setting up a working group with experts conducting a criminal process against a former and representatives of the legislative power Minister, due to the successful work conducted by the SSA, which resulted in the identification of the violations occurred during the time that 12 SSA Annual Report, pg.22, point 6. this citizen exercised a public function. 238 No.13, january – april 2016 ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren me qëllim luftimin e këtij fenomeni

The trend of criminal charges according to expectations in relation to our work in this management levels for 2014-2015 results to direction, require that this fight shall be be: ongoing, without compromise against any institution or civil servant14. Meanwhile referring to the criminal denouncements made during 2014, the SSA This indispensable request for achieving an has submitted 41 criminal denouncements acceptable standard of well governance for 159 persons to the Prosecution body. imposes the need of having a strong and persistent institutional willingness in order Referring to the statistical data provided by not to tolerate any case of corruption, SSA, there has been an increase in the regardless of the level where it occurs or number of charges both during the audits of the degree of its extent. central institutions as well as local ones. The increase is in both the number of cases and During the last three years the State in the number of persons denounced. Supreme Audit has consistently demonstrated this institutional contribution As for 2015, the economic damage incurred and willingness for strengthening the to the state budget as a result of the culture of punishability, especially against violations addressed by these criminal senior officials of the state administration, charges reaches the amount of 85,837,736 flagrant offenders of the law and skeptical thousand lek as compared to 5,069,494 for the existing punishable power of the thousand lek in 2014 and 1,166,061 lek in state, by the significant number of our 2013. recommendations for disciplinary What is worth mentioning for 2015 is the measures, dismissals as well as criminal increased quality of the preparation of the denouncements, which have involved top files for criminal charges what has reduced management officials of the state the time of preparing the denouncements. administration. By comparing the criminal charges pressed Taking into consideration the extent to during 2008-2011 with those during of the which the Order of the Prime Minister No. period 2012-2015, it results that they have 70, dated 18.04.2006 is implemented "On increased with 3.2 times. measures to implement the 51 Ke 1,837,736 recommendations of the State Supreme The SSA contribution for strengthening the Audit, Internal Audit and Department for culture of punishability for those in senior Internal Administration Audit and Anti- positions who break the law, as well as the Corruption of the Council of Ministers, in fight against corruption. institutions under the Prime Minister or

The fight against corruption, where the SSA 14 SSA Activity, website and the other state institutions should be http://www.klsh.org.al/web/pub/raporti_i_per involved, as well as the general public formances_se_klsh_2015_2727_1.pdf PUBLIC AUDIT 239 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren University of Tirana, Law Faculty me qëllim luftimin e këtij fenomeni

Ministers" and the results it has been able 248 of the Criminal Code (57% of criminal the statistical data, the economic damage identify and punish corruption, which to produce so far in practice, it is required charges) and “Breaching the equality of that was incurred in 2008 was 4 billion ALL, should not remain unpunished. It is under the current conditions of the state participants in bids or public auctions” for 2009 is 7.3 billion ALL, while in 2012 important to recall that the EU suspended a administration and the level of perceived provided by Article 258 of the Criminal Code onwards there is a growing trend in terms significant fund provided for Bulgaria in and widely identified corruption that this (43% of criminal charges). of identifying the economic damage. 2008, particularly due to the lack of order issued by the current government Precisely, the figures clearly show that in progress in anti-corruption and judiciary Mainly the SSA records and argues about should be accepted or improved and 2012 the amount was 13.5 billion ALL; in reforms. This supports the persistence of the existence of the elements of the renewed in the context of re-dimensioning 2013 it reached 15 billion and in 2015 the the European Commission for the necessity criminal offences of “Abuse of public and re-designing the inter-institutional fight amount of 125.8 billion lek15. of reforms. International organizations also office”, “Breaching the equality of against corruption. play a special role in the fight against participants in bids or public auctions”, These figures are a clear indication that SSA, corruption. Primarily, the aim of fighting With regard to the fight against corruption, “Forgery”, etc, in the violations identified as the supreme audit institution, has its corruption is made available through the the SSA has strictly complied with its during the SSA audits, which are then effective and valuable contribution in the provision of different programs. The main obligations and institutional commitments forwarded to the prosecution body in the fight against corruption. task of these programs is the cooperation as the highest and independent external form of criminal charges. The performance audits during 2012-2015 with citizens, as it is this type of cooperation audit institution of the Republic of Albania, There are two main problems observed in have recognized the qualitative and that will bring the intended result. authorized by its organic Law No. 154/2014 the SSA commitment, as the supreme audit quantitative development, which was “On the Organization and Functioning of the In 1999, the UN Congress adopted its institution, which concern and in a way increased over 2.5 times in comparison to Supreme State Audit” and the Strategic comprehensive program for its member impede the achievement of tangible results the period of 2008-2011, referring to the Plan. Article 15, paragraph gj of the Law No. states to fight corruption. Whereas the in the fight against corruption; 1. number of audits and referring nearly 4 154/2014, stipulates: “The Supreme State Organization for Economic Cooperation and Ungrounded failure of state institutions to times to the number of institutions covered Audit, as necessary, at the beginning, during Development OECD16, in cooperation with implement the SSA recommendations, by this type of audit. The audits have been and/or at the end of the activity shall the American government Development particularly regarding the dismissal of conducted in alignment and in full address the prosecuting authorities in cases Agency USAID17 have established a network officials and senior state officials who have compliance with the objectives pre-defined when further treatment of the findings from against corruption for countries in committed a number of serious violations in the strategic plan 2013-2017 (updated) the audit is their authority”. transition, enabling collaboration and while exercising their official duties, which and with the 2015 annual plan. exchange of information on corruption For the period January – December 2015, have been identified and concrete criminal Ways to fight corruption indicators, which help the drafting of the SSA has submitted to the Prosecution body charges have been brought to the policies to fight it. In other words, 51 criminal denouncements for 159 Prosecution body. 2) The current effort and The drafting of policies by any country to corruption is the evil or the gangrene, which individuals, civil servants and formal civil deliberate trend of different political forces fight corruption is equally as problematic as might render the state inexistent. servants of the state administration of all to label some of the SSA audits as of a its definition. Therefore, professional EU Therefore, the primary goal of any levels, including here the current Minister political character. experts have drafted specific criteria for government should be precisely the fight of of Energetics and Industry and State combating corruption, which must be As summarized above, it must be corruption with all its existing mechanisms. Advocate. fulfilled by all countries wishing to accede mentioned that the supreme audit to this community. Firstly, an independent Conclusions Referring to the criminal charges brought by institution in the Republic of Albania has judiciary should be ensured in order to the SSA in these denouncements, most of made an effective contribution in 16 For further information refer to the them include the criminal offences of identifying the economic damage incurred Organization for Economic Cooperation and “Abuse of public office" provided by Article during the years. Specifically, according to 15 SSA activity, statistical data, page 14, annual Development, OECD. report 2015. 17 Hptt/www.USAID,com 240 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 241 ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren me qëllim luftimin e këtij fenomeni

the statistical data, the economic damage identify and punish corruption, which that was incurred in 2008 was 4 billion ALL, should not remain unpunished. It is for 2009 is 7.3 billion ALL, while in 2012 important to recall that the EU suspended a onwards there is a growing trend in terms significant fund provided for Bulgaria in of identifying the economic damage. 2008, particularly due to the lack of Precisely, the figures clearly show that in progress in anti-corruption and judiciary 2012 the amount was 13.5 billion ALL; in reforms. This supports the persistence of 2013 it reached 15 billion and in 2015 the the European Commission for the necessity amount of 125.8 billion lek15. of reforms. International organizations also play a special role in the fight against These figures are a clear indication that SSA, corruption. Primarily, the aim of fighting as the supreme audit institution, has its corruption is made available through the effective and valuable contribution in the provision of different programs. The main fight against corruption. task of these programs is the cooperation The performance audits during 2012-2015 with citizens, as it is this type of cooperation have recognized the qualitative and that will bring the intended result. quantitative development, which was In 1999, the UN Congress adopted its increased over 2.5 times in comparison to comprehensive program for its member the period of 2008-2011, referring to the states to fight corruption. Whereas the number of audits and referring nearly 4 Organization for Economic Cooperation and times to the number of institutions covered Development OECD16, in cooperation with by this type of audit. The audits have been the American government Development conducted in alignment and in full Agency USAID17 have established a network compliance with the objectives pre-defined against corruption for countries in in the strategic plan 2013-2017 (updated) transition, enabling collaboration and and with the 2015 annual plan. exchange of information on corruption Ways to fight corruption indicators, which help the drafting of the The drafting of policies by any country to policies to fight it. In other words, fight corruption is equally as problematic as corruption is the evil or the gangrene, which its definition. Therefore, professional EU might render the state inexistent. experts have drafted specific criteria for Therefore, the primary goal of any combating corruption, which must be government should be precisely the fight of fulfilled by all countries wishing to accede corruption with all its existing mechanisms. to this community. Firstly, an independent Conclusions judiciary should be ensured in order to 16 For further information refer to the Organization for Economic Cooperation and 15 SSA activity, statistical data, page 14, annual Development, OECD. report 2015. 17 Hptt/www.USAID,com PUBLIC AUDIT 241 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj

University of Tirana, Law Faculty

As a conclusion, we could say that the deserved penalty. However, the ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren corruption is a phenomenon, which was institutions are not sufficient for this me qëllim luftimin e këtij fenomeni born with humanity and will disappear combat to be won, we should become

along with it. Since it is an ulcer of all aware and we should not accept to give the statistical data, the economic damage identify and punish corruption, which societies caused by general circumstances bribes for a job to be finished or a problem that was incurred in 2008 was 4 billion ALL, should not remain unpunished. It is of the human nature and by specific factors to be solved. that reflect the development and nature of for 2009 is 7.3 billion ALL, while in 2012 important to recall that the EU suspended a Corruption is a disease, which is slowly a particular society, which is accompanied onwards there is a growing trend in terms significant fund provided for Bulgaria in destroying Albania. Therefore the citizens with negative consequences of an of identifying the economic damage. 2008, particularly due to the lack of and our leaders must join forces to economic, social and political nature, its Precisely, the figures clearly show that in progress in anti-corruption and judiciary annihilate this fatal disease before it is too fight is still an open challenge and the 2012 the amount was 13.5 billion ALL; in reforms. This supports the persistence of late. Fighting corruption is not easy and we implementation of the legislation in practice 2013 it reached 15 billion and in 2015 the the European Commission for the necessity should all give our contribution in order to 15 is the most effective means to achieve it. amount of 125.8 billion lek . of reforms. International organizations also win the war. Thus, taking into consideration play a special role in the fight against These figures are a clear indication that SSA, In this regard, the citizens are the heroes the practices of countries that have corruption. Primarily, the aim of fighting as the supreme audit institution, has its themselves by voluntarily implementing the successfully combated corruption, we must corruption is made available through the effective and valuable contribution in the law because of their allegiance. However, it draft concrete plans to fight corruption and provision of different programs. The main fight against corruption. is always possible to fail to comply by the make use of them. The governmental task of these programs is the cooperation so-called “free riders”, who try to take procedures should be simplified so that a The performance audits during 2012-2015 with citizens, as it is this type of cooperation advantage of the institutionalized practices better functioning of the business should be have recognized the qualitative and that will bring the intended result. without making a contribution and in this enabled and perceived; the space and room quantitative development, which was In 1999, the UN Congress adopted its case, the role of the bodies dealing directly open to corruption should be minimized. increased over 2.5 times in comparison to comprehensive program for its member with the implementation of the legislation Establishing a proper legal framework and the period of 2008-2011, referring to the states to fight corruption. Whereas the and those which supervise this institutional framework for preventing number of audits and referring nearly 4 Organization for Economic Cooperation and implementation shall emerge by putting in corruption. times to the number of institutions covered Development OECD16, in cooperation with its right place the consequences arising by this type of audit. The audits have been There are many different steps that must be the American government Development from this failure. conducted in alignment and in full taken to fight corruption. Cases of Agency USAID17 have established a network compliance with the objectives pre-defined We are building a democracy; we are corruption shall be determined by law and against corruption for countries in in the strategic plan 2013-2017 (updated) therefore in a transition stage. Particularly, the gaps in the current legislation should be transition, enabling collaboration and and with the 2015 annual plan. the practices of the countries in transition addressed, i.e. laws should be drafted which exchange of information on corruption have shown us that corruption as a clearly stipulate what is referred today as Ways to fight corruption indicators, which help the drafting of the phenomenon is considered as one of the Corruption and shall determine clearly the The drafting of policies by any country to policies to fight it. In other words, most serious challenges in building a sanctions which will be faced by individuals fight corruption is equally as problematic as corruption is the evil or the gangrene, which democratic state. The fight against exercising active or passive corruption. The its definition. Therefore, professional EU might render the state inexistent. corruption should be a priority for the legal framework shall clearly define what is Therefore, the primary goal of any experts have drafted specific criteria for PUBLIC AUDIT Mirela KapoAlbanian (Doc Candidateinstitutions) & so Msc that. Avjerina the Albanian Bazaj the meaningALSAI of the term “practice of Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren government should be precisely the fight of combating corruption, which must be PUBLIC AUDIT Mirela Kapostate (Doc develops Candidate economically.) & Msc. Avjerina They Bazajshould corruption by senior officials.” Who would corruption with all its existing mechanisms. University of Tirana, Law Faculty me qëllim luftimin e këtij fenomeni fulfilled by all countries wishing to accede focus mainly on the fight against corruption be the senior officials set out in the law? University of Tirana, Law Faculty to this community. Firstly, an independent ConclusionsAs a conclusion, we could say that andthe punishdeserved the corruptedpenalty. individualsHowever, withthe The institutions are not the only ones that doctors as they are the Albanian society judiciary should be ensured in order to Ascorruption a conclusion, is a phenomenon, we could which say thatwas institutionsthe deserved are penalty.not sufficie However,nt for thisthe should fight corruption but there are many strata, which are statistically most affected 16 242 No.13, january – april 2016 borncorruption For furtherwith informationishumanity a phenomenon, referand towill the which disappear was institutionscombat to beare won,not wesufficie shouldnt forbecome this other factors that have a key role in the by corruption because of their modest Organization for Economic Cooperation and 15 SSA activity, statistical data, page 14, annual Developmentbornalong withwith , humanityit.OECD Since. itand is anwill ulcer disappear of all combataware and to webe shouldwon, wenot shouldaccept becometo give fight against corruption. income. 17societies caused by general circumstances bribes for a job to be finished or a problem report 2015. along Hptt/www. with USAIDit. Since,com it is an ulcer of all aware and we should not accept to give Given the fact that corruption is punished in Another very important step would be the of the human nature and by specific factors bribesto be solved. PUBLIC AUDIT societies caused by general circumstances 241 for a job to be finished or a problem its “active” and “passive” forms, hundreds decentralization of local government and that reflect the development and nature of of the human nature and by specific factors toCorruption be solved. is a disease, which is slowly of citizens have not denounced it because public services by placing many public athat particular reflect thesociety, development which is andaccompanied nature of destroyingCorruption Albania.is a disease, Therefore which the is citizensslowly of the fear of being punished, as judicial services under the joint supervision with awit particularh negative society, consequences which is accompanied of an destroyingand our leadersAlbania. mustTherefore join theforces citizens to statistics have shown that the “offenders” municipal governments. This action will witeconomic,h negative social andconsequences political nature, of anits andannihilate our thisleaders fatal diseasemust joinbefore forces it is tooto and the “injured” party have been equally fulfill the wishes of the majority of fighteconomic, is still social an openand politicalchallenge nature, and theits 18 late.annihilate Fighting this corruption fatal disease is not before easy itand is toowe sentenced for the criminal offence . Albanians who believe that services will implementationfight is still an ofopen the legislation challenge in and practice the shouldlate. Fighting all give corruption our contribution is not easy in order and we to function more effectively at the local level. is the most effective means to achieve it. It would be more effective if the person implementation of the legislation in practice win the war. Thus, taking into consideration Decentralization would simplify and clarify should all give our contribution in order to who gave the “bribe” should be considered Inis thethis most regard, effective the citizensmeans toare achieve the heroes it. the practices of countries that have the service provision area and it would win the war. Thus, taking into consideration as the victim of the criminal offence of themselves by voluntarily implementing the successfully combated corruption, we must bring the government closer to the citizen. In this regard, the citizens are the heroes the practices of countries that have corruption and he should be provided with law because of their allegiance. However, it draft concrete plans to fight corruption and This would help to reduce the scope of themselves by voluntarily implementing the successfully combated corruption, we must a criminal policy, which should have in its is always possible to fail to comply by the make use of them. The governmental corruption, as citizens will not need to give law because of their allegiance. However, it draft concrete plans to fight corruption and focus the rehabilitation of the victim and so-called “free riders”, who try to take procedures should be simplified so that a bribes or gifts to be issued with a travelling is always possible to fail to comply by the make use of them. The governmental not their punishment. soadvantage-called “free of the riders”, institutionalized who try practicesto take proceduresbetter functioning should of be the simplified business shouldso that be a document because it can be issued quickly withoutadvantage making of the a institutionalized contribution and practices in this betterenabled functioning and perceived; of the the business space shouldand room be The media is one of the “fighters” and we and without any bribes. These actions withoutcase, the making role of athe contribution bodies dealing and directlyin this enabledopen to andcorruption perceived; should the space be min andimized. room could say that it is the catalyst in the fight would establish a climate where the life of withcase, thethe implementationrole of the bodies of dealing the legislation directly openEstablishing to corruption a proper should legal frameworkbe minimized. and against corruption. Building the media the citizen would improve in Albania and it withand thethose implementation which ofsupervise the legislation this Establishinginstitutional a frameworkproper legal forframework preventing and capacity and the freedom of the press and would minimize the phenomenon called andimplementation those shallwhich emerge supervise by putting this in institutionalcorruption. framework for preventing freedom of expression of journalists and corruption. its right place the consequences arising analysts about corruption and other issues implementation shall emerge by putting in corruption.There are many different steps that must be The victory of the fight against corruption itsfrom right this failure.place the consequences arising pertaining to Albania. Theretaken areto many fight different corruption. steps thatCases must beof would be possible only by unifying the from this failure. We are building a democracy; we are takencorruption to shallfight be corruption.determined byCases law andof It is a known fact that the fight against forces as anyone could help us in the fight. Wetherefore are buildingin a transition a democracy; stage. Particularly, we are corruptionthe gaps in shallthe current be determined legislation by should law and be corruption is impossible if you have a high This fight would be won only through unity the reforepractices in a of transition the countries stage. inParticularly, transition theaddressed, gaps in i.e.the lawscurrent should legislati be draftedon should which be poverty and an average salary of what it is and the relentless and merciless efforts thehave practices shown ofus the that countries corruption in transition as a addressed,clearly stipulate i.e. laws what should is referred be drafted today which as today in Albania. Therefore, we must against corruption. phenomenon is considered as one of the Corruption and shall determine clearly the develop and implement strategies for have shown us that corruption as a clearly stipulate what is referred today as mostphenomenon serious is challengesconsidered inas onebuilding of the a Corruptionsanctions which and shallwill bedetermine faced by clearlyindividuals the economic development, opening new jobs democraticmost serious state. challenges The infight building against a exercisingsanctions whichactive willor passivebe faced corruption. by individuals The for young people and raising the salaries of the employees in public institutions. democraticcorruption shouldstate. beThe a priorityfight foragainst the legalexercising framework active shallor passive clearly corruption. define what The is corruptionAlbanian institutions should b eso athat priority the Albanianfor the thelegal meaningframework of shall the clearly term define“practice what ofis Specifically the salaries of teachers and

Albanianstate develops institutions economically. so that theThey Albanian should corruptionthe meaning by seniorof the officials.” term “practice Who would of

focus mainly on the fight against corruption be the senior officials set out in the law? 18 state develops economically. They should corruption by senior officials.” Who would Statistical data taken from the First Instance andfocus punish mainly theon thecorrupted fight against individuals corruption with be the senior officials set out in the law? Court of Serious Crimes. 242and punish the corrupted individuals with No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 243 242 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj ALSAI Korrupsioni si fenomen dhe masat që duhet të merren

PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc CandidateUniversity) &of MscTirana. Avjerina, Law Fa Bazajculty me qëllim luftimin e këtij fenomeni

University of Tirana, Law Faculty As a conclusion, we could say that the deserved penalty. However, the The institutions are not the only ones that doctors as they are the Albanian society

Ascorruption a conclusion, is a phenomenon, we could whichsay thatwas institutionsthe deserved are penalty.not sufficie However,nt for thisthe should fight corruption but there are many strata, which are statistically most affected borncorruption with ishumanity a phenomenon, and will whichdisappear was combatinstitutions to beare won,not wesufficie shouldnt forbecome this other factors that have a key role in the by corruption because of their modest bornalong withwith humanityit. Since itand is anwill ulcer disappear of all combataware and to webe shouldwon, wenot shouldaccept becometo give fight against corruption. income. societies caused by general circumstances bribes for a job to be finished or a problem along with it. Since it is an ulcer of all aware and we should not accept to give Given the fact that corruption is punished in Another very important step would be the of the human nature and by specific factors to be solved. societies caused by general circumstances bribes for a job to be finished or a problem its “active” and “passive” forms, hundreds decentralization of local government and that reflect the development and nature of of the human nature and by specific factors Corruptionto be solved. is a disease, which is slowly of citizens have not denounced it because public services by placing many public athat particular reflect thesociety, development which is andaccompanied nature of destroyingCorruption Albania.is a disease, Therefore which the is citizensslowly of the fear of being punished, as judicial services under the joint supervision with awit particularh negative society, consequences which is accompanied of an anddestroying our leadersAlbania. mustTherefore join theforces citizens to statistics have shown that the “offenders” municipal governments. This action will witeconomic,h negative social andconsequences political nature, of anits annihilateand our thisleaders fatal diseasemust joinbefore forces it is tooto and the “injured” party have been equally fulfill the wishes of the majority of fighteconomic, is still social an openand politicalchallenge nature, and theits 18 late.annihilate Fighting this corruption fatal disease is not before easy itand is toowe sentenced for the criminal offence . Albanians who believe that services will implementationfight is still an ofopen the legislation challenge in and practice the shouldlate. Fighting all give corruption our contribution is not easy in order and weto function more effectively at the local level. is the most effective means to achieve it. It would be more effective if the person implementation of the legislation in practice win the war. Thus, taking into consideration Decentralization would simplify and clarify should all give our contribution in order to who gave the “bribe” should be considered Inis thethis most regard, effective the citizensmeans toare achieve the heroes it. the practices of countries that have the service provision area and it would win the war. Thus, taking into consideration as the victim of the criminal offence of themselves by voluntarily implementing the successfully combated corruption, we must bring the government closer to the citizen. In this regard, the citizens are the heroes the practices of countries that have corruption and he should be provided with law because of their allegiance. However, it draft concrete plans to fight corruption and This would help to reduce the scope of themselves by voluntarily implementing the successfully combated corruption, we must a criminal policy, which should have in its is always possible to fail to comply by the make use of them. The governmental corruption, as citizens will not need to give law because of their allegiance. However, it draft concrete plans to fight corruption and focus the rehabilitation of the victim and so-called “free riders”, who try to take procedures should be simplified so that a bribes or gifts to be issued with a travelling is always possible to fail to comply by the make use of them. The governmental not their punishment. soadvantage-called “free of the riders”, institutionalized who try practicesto take proceduresbetter functioning should of be the simplified business shouldso that be a document because it can be issued quickly withoutadvantage making of the a institutionalized contribution and practices in this betterenabled functioning and perceived; of the the business space shouldand room be The media is one of the “fighters” and we and without any bribes. These actions withoutcase, the making role of athe contribution bodies dealing and directlyin this enabledopen to andcorruption perceived; should the space be min andimized. room could say that it is the catalyst in the fight would establish a climate where the life of withcase, thethe implementationrole of the bodies of dealing the legislation directly Establishingopen to corruption a proper should legal frameworkbe minimized. and against corruption. Building the media the citizen would improve in Albania and it withand thethose implementation which ofsupervise the legislation this Establishinginstitutional a frameworkproper legal forframework preventing and capacity and the freedom of the press and would minimize the phenomenon called andimplementation those shallwhich emerge supervise by putting this in institutionalcorruption. framework for preventing freedom of expression of journalists and corruption. its right place the consequences arising analysts about corruption and other issues implementation shall emerge by putting in Therecorruption. are many different steps that must be The victory of the fight against corruption itsfrom right this failure.place the consequences arising pertaining to Albania. Theretaken areto many fight different corruption. steps thatCases must beof would be possible only by unifying the from this failure. We are building a democracy; we are corruptiontaken to shallfight be corruption.determined byCases law andof It is a known fact that the fight against forces as anyone could help us in the fight. Wetherefore are buildingin a transition a democracy; stage. Particularly, we are thecorruption gaps in shallthe current be determined legislation by should law and be corruption is impossible if you have a high This fight would be won only through unity the reforepractices in a of transition the countries stage. inParticularly, transition addressed,the gaps in i.e.the lawscurrent should legislati be draftedon should which be poverty and an average salary of what it is and the relentless and merciless efforts thehave practices shown ofus the that countries corruption in transition as a addressed,clearly stipulate i.e. laws what should is referred be drafted today which as today in Albania. Therefore, we must against corruption. phenomenon is considered as one of the Corruption and shall determine clearly the develop and implement strategies for have shown us that corruption as a clearly stipulate what is referred today as mostphenomenon serious is challengesconsidered inas onebuilding of the a Corruptionsanctions which and shallwill bedetermine faced by clearlyindividuals the economic development, opening new jobs democraticmost serious state. challenges The infight building against a exercisingsanctions whichactive willor passivebe faced corruption. by individuals The for young people and raising the salaries of the employees in public institutions. democraticcorruption shouldstate. beThe a priorityfight foragainst the legalexercising framework active shallor passive clearly corruption. define what The is corruptionAlbanian institutions should b eso athat priority the Albanianfor the thelegal meaningframework of shall the clearly term define“practice what ofis Specifically the salaries of teachers and

Albanianstate develops institutions economically. so that theThey Albanian should corruptionthe meaning by seniorof the officials.” term “practice Who would of focus mainly on the fight against corruption be the senior officials set out in the law? 18 state develops economically. They should corruption by senior officials.” Who would Statistical data taken from the First Instance andfocus punish mainly theon thecorrupted fight against individuals corruption with be the senior officials set out in the law? Court of Serious Crimes. 242and punish the corrupted individuals with No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 243 242 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT Mirela Kapo (Doc Candidate) & Msc. Avjerina Bazaj University of Tirana, Law Faculty

Bibliography

 Constitution of the Republic of Albania, By: Mirela Kapo (Doc. Candidate) & Tirana 2008 Msc. Avjerina Bazaj

 Code of Criminal Procedures of the University of Tirana, Law Faculty, Penal Department Republic of Albania, Tirana 2010.

 Criminal Code of the Republic of Albania (May 2009).

 International non-governmental organization CPI (Corruption Perception Index)

 Organization for Economic Cooperation and Development, OECD.

 Mission Report “Euralius for Albania”

 USAID

 GRECO

 OECD

 www.coe.int;

 Ismet Elezi, Commentary of additions and amendments in the Criminal Code, with the Law No. 23, dated 01.03.2012, Publishing house “Erik”, Tirana 2012.

 Performance of the SSA activity for 2015.

 SSA activity, website

 http://www.klsh.org.al/web/pub/ra porti_i_performances_se_klsh_2015 _2727_1.pdf.

 Annual performance of the Prosecution attached to the First Instance Court of Serious Crimes of Tirana.

244 No.13, january – april 2016

OPPORTUNITIES FOR THE IMPLEMENTATION OF GOOD PRACTICES OF GOVERNANCE AND ACCOUNTABILITY FOR TRACKING AND AUDITING SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS IN LATIN AMERICA

If Governance is addressed as the “State and Society ability to generate an interrelated system at different fields of government which guarantees coherence, pertinence, and efficiency of public policies in an integrity, participation, and ethical values commitment frame; all of the above to accomplish citizen rights, peace, coexistence, and economic, environmental,

and social prosperity in order to assure improvement of a comprehensive life quality”

Balance of Millennium Development By: Luis Fernando Velasquez Leal Goals – MDGs (2000 -2015) in Latin Executiv Director America, the Caribbean, and the world, Corporación Acción Ciuda-dana Colombia evidenced some lack of conception, – AC-Colombia1 director@ac- planning, evaluation, and monitoring colombia.net process. In fact, the MDGs formulation reflected a lack of comprehensive vision of development in the proposed 1 Corporación Acción Ciudadana Colombia -AC- objectives, from a systemic perspective, Kolumbi është një organizatë civile, e cila which could have lead to more punon që prej vitit 1996 për të promovuar dhe për të konsoliduar iniciativat demokratike, homogeneous results. In particular, there frymëzuese të zhvillimit të mirë qeverisjes, are four relevant aspects to be considered qytetarisë dhe auditimit në nivel when formulating MDSGs in order to ndërkombëtar, të drejtat e njeriut, kulturën e paqes dhe pajtimit në Kolumbi. Sot AC-Kolumbi generate a sustainable, fair, and equitable bashkëpunon me OLACEFS, me qëllim development: përmirësimin e praktikave të mirë qeverisjes në Amerikën Latine dhe Karaibe. www.ac- 1. The cross cutting of environmental colombia.net. issues in sustainable Public policy for PUBLIC AUDIT 245 PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal Executiv Director Executiv Director

economic and social development; degree of satisfaction of beneficiaries, and economic and social development; degree of satisfaction of beneficiaries, and lack of adequate participation spaces for 2. Institutional strength as a base for lack of adequate participation spaces for 2. Institutional strength as a base for citizens to formulate, execute, and control optimal implementation, monitoring, citizens to formulate, execute, and control optimal implementation, monitoring, public resources invested in programs and and complying of MDGs; 3. public resources invested in programs and and complying of MDGs; 3. accountability; and 4. The precariousness accountability; and 4. The precariousness Complexity to formulate some indicators of budgetary processes oriented to Complexity to formulate some indicators of budgetary processes oriented to to comprehensively measure progress of crystallize MDGs. In summary, low levels to comprehensively measure progress of crystallize MDGs. In summary, low levels implementation; and 4. Precariousness of of governance exclude possibilities to implementation; and 4. Precariousness of of governance exclude possibilities to available information systems. As pointed focus efforts on the strengthening of available information systems. As pointed focus efforts on the strengthening of by the Regional Report of Monitoring of relationships between State and civil by the Regional Report of Monitoring of relationships between State and civil Millennium Development Goals (MDGs) society, as well as, participation Millennium Development Goals (MDGs) society, as well as, participation in Latin America and the Caribbean, 2015, mechanisms in public management, in Latin America and the Caribbean, 2015, mechanisms in public management, one of the main barriers to accomplish access to information and therefore one of the main barriers to accomplish access to information and therefore goals and indicators, predominantly in citizen control over the execution of goals and indicators, predominantly in citizen control over the execution of development countries, is the lack of national programs leading to concrete development2 countries, is the lack of national programs leading to concrete governance.2 them. governance. them. If Governance is addressed as the “State The building of agenda 2020 – Sustainable If Governance is addressed as the “State The building of agenda 2020 – Sustainable and Society ability to generate an Development Goal – SDGs began with the and Society ability to generate an Development Goal – SDGs began with the interrelated system at different fields of learning obtained from the interrelated system at different fields of learning obtained from the government which guarantees coherence, implementation of Millennium Develop- government which guarantees coherence, implementation of Millennium Develop- pertinence, and efficiency of public policies ment Goals 2000-2015. The first change pertinence, and efficiency of public policies ment Goals 2000-2015. The first change in an integrity, participation, and ethical was focused on approach: while MDGs in an integrity, participation, and ethical was focused on approach: while MDGs values commitment frame; all of the addressed elimination of poverty, SDGs values commitment frame; all of the addressed elimination of poverty, SDGs above to accomplish citizen rights, peace, proposed a change toward people dignity, above to accomplish citizen rights, peace, proposed a change toward people dignity, coexistence, and economic, environ- the planet, and prosperity with the coexistence, and economic, environ- the planet, and prosperity with the mental, and social prosperity in order to mental, and social prosperity in order to intention to strengthen global peace and intention to strengthen4 global peace and assure improvement of a comprehensive access to justice4; the second difference is assure improvement3 of a comprehensive access to justice ; the second difference is life quality”3, it is clear that the results of based on agenda formulation: for MDGs a life quality” , it is clear that the results of based on agenda formulation: for MDGs a MDGs showed problems directly related group of world experts was convened MDGs showed problems directly related group of world experts was convened to the process of governmental planning while SDG were the result of a huge to the process of governmental planning while SDG were the result of a huge in aspects such as: 1. A systematic process of work and negotiations in aspects such as: 1. A systematic process of work and negotiations inclusion of MDGs in governmental plans involving all 193 UN State members; The inclusion of MDGs in governmental plans involving all 193 UN State members; The at different regional levels; 2. Availability third aspect which made a difference in at different regional levels; 2. Availability third aspect which made a difference in of adequate information systems the formulation of MDGs was that the of adequate information systems the formulation of MDGs was that the including records of operations to prepare only one responsible for the execution including records of operations to prepare only one responsible for the execution and present consolidated reports in order was each government in each country and present consolidated reports in order was each government in each country to track, monitor, evaluate, and audit; 3. while for SDGs, due to magnitude and to track, monitor, evaluate, and audit; 3. while for SDGs, due to magnitude and Absence of mechanisms to measure scope, the strategy is collaboration, Absence of mechanisms to measure scope, the strategy is collaboration, 246 No.13, january - april 2016 246 No.13, january - april 2016 ALSAI Opportunities for the implementation of good practices of governance and accountability for tracking and auditing sustainable development goals in Latin America

alliances and coordination among redefine rules, institution roles, and their different interested parties, including relations with society, increasing social governments, parliaments, local entities, capital and adaptation of countries to organized civil society, private sector, SAIs challenges of globalization, besides the (Supreme Audit Institutions) and citizens.5 improvement of ability to react in front of recurring cycles of world economic As a result of the global dialog process, an recession.9 Agenda of Sustainable Developmental Goals was built and proclaimed at the Based on the review of scope and General Assembly of the United Nations challenges in themes such as governance, on September 2015.6 Even when the and accountability to implement the new global agenda of SDGs presents a more agenda of Sustainable Development comprehensive vision of development, to Goals, Agenda 2030, and of international carry out the goals for 2030 implies to frames, rulings, statements, and improve quality of governance of recommendations of UN, INTOSAI10 , and implementation, as well as tracking and OLACEFS11, it is possible to state that the audit systems and to raise levels of implementation of SDG offers an accountability and coordination among outstanding opportunity to strengthen actors. monitoring and audit of programs and projects to crystallize such purposes. In this sense, The Public Administration Committee of the Social and Economic In this sense, it is important to take into Council of the United Nations, account the following considerations, to recommended the countries to focus their move forward rapidly toward the efforts towards a transforming adoption of practices of good governance, governance that take into consideration in relation to SDGs: 1. That rule 69/228 of the vision of all actors representing United Nations: different sectors and interests. 7 In Promotion and encouragement o addition, this governance must be focused efficiency, accountability, efficacy and on strengthening individual and transparence of public administration by institutional capacities as well as those of means of strengthening Supreme Audit society as a whole, at local, national, and Institutions, acknowledges “the function international levels to create structural of the SAI in the encouragement of transformations in an adequate way to government accountability due to the use conceive and obtain development.8 This of resources and performance achieving strengthening of abilities is guided to 12 development Goals; 2. That by understand the term governance in a agreement 1115/11/2014 OLACEFS broader sense, with a participative approved the tools to implement approach that allows to include and principles of accountability stated at the PUBLIC AUDIT 247 PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal Executiv Director

“Declaracion de Asuncion” 2009, focusing development with social justice are on promotion of SAIs leadership and priority goals of good public governance. involving the education sector, In the same way, it is relevant to consider governmental institutions, legislative the results of the research “Opportunities sector, control entities, communications for the strengthening of audit systems and media, international cooperation, civil accountability in the implementation of organizations, and citizens to implement 15 Sustainable Development Goals –SDGs” , good practices of governance in Latin 13 developed by the Corporacion Accion America;13 Ciudadana Colombia –AC Colombia, with 3. That the conclusions and funding by GIZ, from November 2015 to rd recommendations of the 23rd United February 2016, within the frame of the Nations / INTOSAI Symposium about cooperation agreement for the strength Developmental Agenda Post 2015: Role of the good governance CTPBG (in and Possibilities of SAIs in the Spanish) which introduces a proposal implementation of Sustainable Develop- based on focused queries to ment, points out expectations of governmental, legislative, media, and civil interested parties about SAIs such as the organizations actors, with participation of initiative that SAIs provide relevant the SAIs of Colombia, Honduras, and information about their governmental Guatemala. These SAIs facilitated the services and issue recommendations, identification of opportunities for tracking which in turn will be “high quality and auditing of SDGs, at regional, information and a very efficient, effective, national, and sub national levels, based on 14 and economic use”;14 4. That the role of principles of good governance and auditing and the role of SAIs in the accountability of the “Declaracion of 16 tracking and control of programs and Asuncion”16 currently upon consultation projects which crystallize Sustainable by OLACEFS and other interested parties. Development Goals –SDGs are in the As illustration, the principles of international agenda as part of the accountability of the “Declaracion de technical discussions of XXVI OLACEFS Asuncion” offer a possibility to improve Assembly that will be held on October the quality of good governance and 2016 and INTOSAI -INCOSAI XXI Congress auditing when implementing SDGs using on December 2016; and 5. That OLACEFS mechanisms developed by SAIs and by sub at the Cuzco Statement 2014: “SAIs and national audit entities and they are: Public Governance: Contribution to the Sustainable Human Development” which Principle 1. Accountability is the basis of defines a path to good governance for good governance. SAIs when it considers that society SAIs when it considers that society 1. Promote the performing of specialized welfare, democracy, and sustainable welfare, democracy, and sustainable studies to improve understanding of 248 No.13, january - april 2016 ALSAI Opportunities for the implementation of good practices of governance and accountability for tracking and auditing sustainable development goals in Latin America

accountability and its impact on public expenditure budgets, audit reports and policies related to SDGs implementation; external judgments, and institutional 2. Promote the development of strategies improvement plans, among others to divulge accountability as a principle of suggested in the item Tools for the good governance, that assures elements principles of accountability of the as information, explanation, responsi- “Declaracion de Asuncion”;17 2. Improve bility, and punishment considered by legal quality of Audit and Concept Reports frames of each country; 3. Promote the which help to provide information for improvement of governmental planning analysis and public decision making, around SDGs in such a way that the related to SDGs implementation; 3. responsible entities take into account Promote implementation of information consistence and coherence among the systems connected to records of programs Agenda 2030, the governmental national and projects materializing SDGs, with and strategic goals, and the governmental basic and specific information about: plans at all levels, local, regional, and scope and amounts of programs, executor national; 4. Participate in technical data, progress, financial discussions focused on improving the information, budget modifications, and tracking of management indicators in operation costs and its variation, among accordance with policies, developmental others; 4. Divulge, regularly, information objectives, and goals at national level; 5. about indicator behavior as an input to Involve the legislative and executive measure public management and results powers to obtain feedback of results of officials responsible for SDGs achieved when implementing SDGs; and implementation; 5. Divulge information 6. Promote and make official a report related to institutional management and about accountability with the SDGs accountability, in such a way that the implementation as a technical support for interested parties and other groups will be the legislative power. able to analyze and validate provided Principle 2. Duty to inform and justify. information related to implementation of SDGs; 6. Generate spaces to spread, only 1. To guide and motivate governmental to inform, results of accountability entities and other entities responsible for judgments so that people know numbers the execution of programs and projects of evaluated auditing exercises, with crystallizing SDGs to implement emphasis in State finances and their information protocols for citizens, using impact on public policy; and 7. Promote institutional web sites according to legal creation and strength of spaces to inform frames in force. Information must be citizens about management and outputs about budgets and their explanations; of programs resulting in SDGs by: investment plans, income and

PUBLIC AUDIT 249 PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal Executiv Director Executiv Director

accountability public hearings, press Encourage governmental institutions accountability public hearings, press Encourage governmental institutions conferences, and other broadcasting responsible for execution of programs to conferences, and other broadcasting responsible for execution of programs to mechanisms. improve information opportunity, quality, mechanisms. improve information opportunity, quality, and pertinence. Principle 3. Comprehensiveness of the and pertinence. Principle 3. Comprehensiveness of the system of accountability. Principle 5. Noncompliance Sanction. system of accountability. Principle 5. Noncompliance Sanction. 1. Prepare an explanatory map of ways to 1. Strengthen analysis about efficiency of 1. Prepare an explanatory map of ways to 1. Strengthen analysis about efficiency of implement SDGs at governmental level; the Sanction system in force in the implement SDGs at governmental level; the Sanction system in force in the country, involving governmental, 2. Develop information and training country, involving governmental, 2. Develop information and training legislative, and academic sectors, media, programs addressed to media, citizens legislative, and academic sectors, media, programs addressed to media, citizens civil organizations, and citizens, and and civil organizations, on control rules civil organizations, and citizens, and and civil organizations, on control rules inform about applicability during the SDGs and policies applicable to auditing of inform about applicability during the SDGs and policies applicable to auditing of implementing process; programs which crystallize SDGs stressing implementing process; programs which crystallize SDGs stressing participation spaces, adapted for social 2. Demonstrate factors that establish an participation spaces, adapted for social 2. Demonstrate factors that establish an control and accountability on developed unsatisfactory management of programs control and accountability on developed unsatisfactory management of programs work; to crystallize SDGs and spread this work; to crystallize SDGs and spread this information, as part of the input that 3. Develop initiatives to strengthen information, as part of the input that 3. Develop initiatives to strengthen guarantees institutional management internal control of governmental entities guarantees institutional management internal control of governmental entities improvement and encourage social stressing those related to implementation improvement and encourage social stressing those related to implementation sanction; and 3. Inform about economic or of SDGs, involving spaces for citizen sanction; and 3. Inform about economic or of SDGs, involving spaces for citizen administrative sanctions imposed, participation and opinion in relation with administrative sanctions imposed, participation and opinion in relation with according to the legal frame in force. quality of received services; according to the legal frame in force. quality of received services; Principle 6. Active citizen participation. 4. Prepare comparative analysis that Principle 6. Active citizen participation. 4. Prepare comparative analysis that allows visualization of programs resulting 1. Encourage all institutions responsible allows visualization of programs resulting 1. Encourage all institutions responsible in SDGs, about citizen quality of life; and for implementation of SDGs, to add to in SDGs, about citizen quality of life; and for implementation of SDGs, to add to 5. Promote citizen follow up of their operative manuals spaces for citizen 5. Promote citizen follow up of their operative manuals spaces for citizen improvement plans resulting from audit participation and social control, in improvement plans resulting from audit participation and social control, in recommendations and dispositions. addition to areas to coordinate between recommendations and dispositions. addition to areas to coordinate between them and their internal control offices; Principle 4. Transparence of information. them and their internal control offices; Principle 4. Transparence of information. 1. Develop information systems for 2. Strengthen strategies of assistance and 1. Develop information systems for 2. Strengthen strategies of assistance and citizens, about social investment and orientation to citizens, optimizing services citizens, about social investment and orientation to citizens, optimizing services services provided by the State on of information, solutions to petitions, to services provided by the State on of information, solutions to petitions, to implementation and crystallization of claims, and to demands. 3. Promote implementation and crystallization of claims, and to demands. 3. Promote SDGs: 2. Strengthen governmental collaboration agreements with civil SDGs: 2. Strengthen governmental collaboration agreements with civil information strategies, in web sites, organizations and citizens to follow up, information strategies, in web sites, organizations and citizens to follow up, displaying audit reports, improvement monitor, and develop social control of displaying audit reports, improvement monitor, and develop social control of plans, and results of implementation. 3. programs crystallizing SDGs; 4. Develop plans, and results of implementation. 3. programs crystallizing SDGs; 4. Develop 250 No.13, january - april 2016 250 No.13, january - april 2016 ALSAI Opportunities for the implementation of good practices of governance and accountability for tracking and auditing sustainable development goals in Latin America

programs for the strengthening of abilities objectives, goals, and indicators of SDGs of civil organizations and citizens for social assumed by each country; 2. control, oversight offices, and social audits Incorporation of theses commitments of involved in institutional control processes; national, regional, provincial, of municipal and 5. Promote development of apps for plans, in such a way that it is clear cellular phones, which allows citizens to institutional intentionality of national search institutions on programs that could development under Agenda 2030 crystallize SDGs. guidelines. 3. Permanent, institutional interaction and coordination among Principle 7. Complete legal frame for public policy planners, executors, accountability. controllers, at audit scope as well as 1. Identify opportunities for improvement governmental supervision typical of of legal frame, related to planning, institutional organizational of each evaluation, and accountability from all country; 4. The pluralistic participation of levels, national, regional, departmental, development sectors and actors and municipal level, and; associated to the implementation of 2. Promote development of public SDGs; 5. The request for innovation exercise of accountability with high related to institutional processes and quality, timely, and opportunely, procedures to concrete policies, requested to Governmental entities by programs, and projects that crystallize SAIs and citizens, in accordance with rules SDGs; and 6. Opening of new spaces for in force. dialog, interaction, and action in relation to policy formulation, program and Principle 8. SAIs Leadership. project execution, and institutional 1. Divulge and crystallize institutional control in auditing aspects. These spaces practice of accountability principles of the must be valid for the assembly process of “Declaracion de Asuncion” in implemen- institutional efforts as well as social tation of SDGs programs; efforts, among others, according to rules in force in each country of the region. 2. Divulge results of accountability to all interested parties; and 3. Socialize good In the same way, from the point of view of practices of governance and accounta- auditing SDGs, the SAIs, and in the case of bility identified during implementation of decentralized control, sub national SAIs, programs crystallizing SDGs. all play a very important role in the improvement of implementation of Finally, it is important consider that policies, programs, and projects that dealing with tracking and audit of SDGs crystallize the Sustainable Development necessarily implies taking into account key Goals. In addition, these entities have at technical aspects, such as: 1. Definition of

PUBLIC AUDIT 251 PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal Executiv Director

their disposal an international frame provided by INTOSAI, as well as a regional THE ROLE OF ECA IN RELATION TO THE EU space with technical recognition, as OLACEFS (Organization of Latin American RESPONSE TO THE FINANCIAL CRISIS and Caribbean Supreme Audit Institutions), an organization able to provide spaces of decisive coordination at

Latin American scope with the Offices of the United Nations System at the region, This position paper marked an inflection point in the ECA’s attention to the as well as spaces of coordination with SAIs evolving financial and economic governance roles played at EU level, registering of OLACEFS, using committees, the fact that a number of new measures, regulatory and financial instruments, commissions, and groups of internal work, and new entities were being developed or assigned new roles which required in accordance with demands and audit scrutiny and democratic accountability expectations of their members, in relation to SDGs.

By: Dr. Louis Galea, ECA Member suffered in 2009. The first attempt to By: Luis Fernando Velasquez Leal M address the evolving scenario was made in

Executiv Director a 2011 with the publication of a position

Corporación Acción Ciuda-dana y paper titled ‘Consequences for public The process of reflection by the ECA Colombia – AC-Colombia accountability and public audit in the EU [email protected] 2 0 The financial crisis started in 2007 in the and the role of ECA in the light of the current financial and economic crisis”. 1 banking sector and subsequently had a 6 negative impact on the sustainability of This position paper marked an inflection sovereign-debt, Euro stability, growth, and point in the ECA’s attention to the public confidence. Resolving the crisis evolving financial and economic required urgent and extraordinary governance roles played at EU level, measures at EU and Member State level. registering the fact that a number of new Reforms also were necessary for longer measures, regulatory and financial term restructuring of Europe’s financial, instruments, and new entities were being economic and political governance developed or assigned new roles which frameworks. required audit scrutiny and democratic

accountability. The paper highlighted the important link between the unfolding EU The process of reflection by the ECA on level response to the financial crisis and

these related developments started the important implications for: the use of admittedly late, way after the first shock public funds in the EU. It also highlighted waves of 2007 and the full blown impact that the changes in the economic policy 252 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 253 PUBLIC AUDIT Luis Fernando Velasquez Leal Executiv Director

By: Dr. Louis Galea, ECA Member suffered in 2009. The first attempt to By: Luis Fernando Velasquez Leal M address the evolving scenario was made in

Executiv Director a 2011 with the publication of a position

accountability. The paper highlighted the important link between the unfolding EU The process of reflection by the ECA on level response to the financial crisis and

set-up of the Union raised new challenges the most important elements of change very little emphasis on the performance regulation, supervision and resolution for accountability, transparency and both in the immediate and the medium aspects of their work. The first realisation instruments), macro-financial assistance public audit. term. The strategy unravelled more in this respect was that the risk of failure provided to the EU Member States, questions than answers, and led to the of different EU level entities to perform together with the underlying reliability of This paper had a very important influence ECA developing a new approach to dealing their new and extended roles, was a risk statistics and information supporting key on three parallel processes that occurred with rapid changes in its environment – to EU and all member States’ public decision processes in all these areas. in 2011 and 2012. Landscape Reviews. The first reviews finances, to the extent that it warranted a undertaken where meant to study the I am proud to have contributed to this Firstly, a wider debate was taking place much more intensive, focused and emerging audit environment, the related exciting development within the ECA and I both at a European (EUROSAI) and specialist audit capacity within the ECA. audit coverage, possible gaps and also have witnessed this team grow in their International (INTOSAI) level amongst overlaps with other audit processes. The A special project team competences and their insight on these Supreme Audit Institutions. A strategy also acknowledged the new and very challenging performance simultaneous debate was also occurring During 2013, the ECA set-up a special challenging role the ECA had to play in the audit domains. The first audit reports that between auditors and national project team in order to build up its context of new EU and other treaties, the have emerged during 2015 have started to parliaments and their respective capacity in auditing the area of EU strategic choices and performance under place the ECA in a position to address specialised committees for public scrutiny financial and economic governance (FEG). the Europe 2020 as well as the role EU higher level risks and also identify over different aspects of economic Members of Chamber IV, together with institutions have in supporting Member opportunities if the risks can be avoided governance, public finance, and banking Mark Crisp the Director for Chamber IV States activities outside the framework of or at least controlled. I am sure the future supervision. A resolution of the Contact and Zacharias Kolias responsible for the TFEU. work and insights the FEG project team Committee of SAIs of the EU issued in heading the FEG project team, co- will gain will continue to ensure the ECA’s 2012 summed up the concerns at the The ECA landscape review was ordinated all aspects of team important contributions to public time, regarding the tasks and roles of subsequently undertaken and published in identification, selection and setup. The accountability, good governance and external public audit in the light of the 2014, demonstrating the level of FEG project team was initially composed democratic scrutiny at an EU level. developments that where occurring. That fragmented, complex, multi-party, multi- of eleven auditors from across the ECA same resolution saw the launch of a task layered system of financial and economic with relevant profiles and expertise. This force charged to give an in depth review governing structures, identifying a broad team undertook an intensive specialised of the developments and to inform all SAIs range of different legal structures, an training programme thanks to the equally within the EU of their respective roles array of entities, and a very inconsistent focused effort from the professional with regards to the evolving economic and at times weak level of public audit development and training deparment that governance setup within the EU and the and democratic accountability. was able to source experts and develop Eurozone. the right training programme. An external Thirdly, a process of reflection started recruitment of experts was organised to Secondly, within the ECA, a process of within Chamber IV which was traditionally complement the internal expertise. reviewing its own strategic outlook for the assigned the audit responsibility for period 2013-2017 was underway, and in entities which had a direct relation to the The FEG project team was assigned the this context the ECA was trying to financial crisis and its response (entities responsibility for audits related to determine its future role in relation to the such as the ECB, different Agencies which economic governance and coordination rapid changes and developments that included the EBA, ESMA and EFSA). Most within the EU, developments related to were taking place. The ECA identified the of the Chamber’s focus back then was the the monetary and banking union response to the financial crisis as one of financial audit of the annual accounts with (including developments in banking

254 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 255 PUBLIC AUDIT Dr. Louis Galea, ECA Memeber ALSAI Roli i ECA lidhur me reagimin e BE ndaj krizës financiare

254 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 255 PUBLIC AUDIT Dr. Louis Galea, ECA Memeber

The ECA in its own right must learn from this lesson and continue its reforms to ensure it is always ahead of the curve, preparing itself to meet the requirements of future developments in the EU, and having the necessary flexibility within to respond in good time. It should continue stressing the importance of it being not only part of an effective post-mortem evaluation process, but of an even more important early-warning system for policy makers and citizens alike.

By: Dr. Louis Galea, ECA Member

256 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT Dr. Louis Galea, ECA Memeber

The ECA in its own right must learn from this lesson and continue its reforms to ensure it is always ahead of the curve, REPORT FROM THE SECRETARY GENERAL preparing itself to meet the requirements of future developments in the EU, and ON EUROSAI ACTIVITY 2015-2016 having the necessary flexibility within to respond in good time. It should continue stressing the importance of it being not 44th MEETING OF THE EUROSAI GOVERNING BOARD only part of an effective post-mortem (Luxemburg, 13-14 June 2016) evaluation process, but of an even more important early-warning system for policy Item 3 of the agenda makers and citizens alike.

EUROSAI activity has been basically devoted to fulfilling the recommendations received from the IX Congress (in particular, the independent evaluation of the By: Dr. Louis Galea, ECA Member Organisation), to implementing the EUROSAI Strategic Plan (ESP) and preparing

the next one; and to strengthening cooperation with other INTOSAI Regional

Working Groups

Implementation of the EUROSAI strategic Introduction plan

This Activity Report to the Governing Goal Teams 1, 2, 3 and 4, chaired Board (GB) relates to the performance of respectively by the Supreme Audit the Organization during the period 2015- Institution (SAI) of Hungary, Germany, 2016, since its 43rd Meeting (Helsinki, Czech Republic and the Netherlands, have Finland, 10 March 2015). continued their work in the implementation of the EUROSAI Strategic EUROSAI activity has been basically Plan 2011-2017. They have decisive duties devoted to fulfilling the recommendations when implementing their respective received from the IX Congress (in updated Operational Plans, in particular particular, the independent evaluation of Goal Team 4, since it is in charge of the Organisation), to implementing the monitoring the execution of the Strategic EUROSAI Strategic Plan (ESP) and Plan. At the same time, Goal Team 4 has preparing the next one; and to implemented phase I of the independent strengthening cooperation with other evaluation, whose results will be INTOSAI Regional Working Groups (RWG). presented under item 12 of the agenda, together with the proposal on phase II. Goal Team 4 has also led the development 256 No.13, january – april 2016 PUBLIC AUDIT 257 PUBLIC AUDIT Report from the Secretary General on EUROSAI activity 2015-2016

of the EUROSAI Strategic Plan 2017-2023, and solutions on that theme. A great whose proposals will be also discussed diversity of means and tools (such as tomorrow under item 15 of the agenda. In workshops, “YES Talks” sessions, and this regard, Goal Teams did stocktaking keynote speakers) was employed in order exercises to contribute to shape the new to achieve the best inquiry into the ESP. According to the Planning, Conference's central theme. As Monitoring and Reporting Requirements announced during the 43rd Governing (PMRR), Goal Teams, Working Groups and Board meeting, a parallel programme Task Forces must annually report to the (Accompanying Events) was also Governing Board on the progress made organized. Senior representatives of the since the last Governing Board meeting. SAI the Netherlands (Presidency of The Goal Teams Progress Reports and GT4 EUROSAI), the SAI of Spain (Secretariat of Overall Progress Report will be presented EUROSAI) and the SAIs of the Czech under item 7 of the agenda, following Republic, Estonia and Finland attended which their main results will be discussed the Accompanying Events. That was an (item 8). exceptional opportunity for them to absorb the special atmosphere of YES 2.0. The contribution to the development of the Strategic Plan made by the EUROSAI At the end of the YES.2.0 the SAI of Working Groups and Task Force1, Estonia volunteered for hosting the third operating within the framework of Goal edition of YES conference in 2017. The Team 3, must also be highlighted. The organisation of this new edition and its Chairs of the groups will present their hosting by the SAI of Estonia will be activity reports under item 9 of the proposed to the Governing Board during agenda, followed by a general discussion this 44th meeting, in line with the on the outcomes (item 10). EUROSAI Standards procedures (articles 5.1 and 14.1 state that the decision to Following the path started with the first organise seminars, meetings of experts Young EUROSAI Conference held in and other similar temporary activities Rotterdam in November 2013, the Second shall be adopted by the Governing Board). Young EUROSAI Conference (YES Finally, a proposal to set up a Task Force 2.0) was held in Jerusalem, Israel, from 9 on Municipality Audit by the SAI of to 12 November 2015. YES 2.0 had SAIs Lithuania will also be submitted to the and the Individuals (SAI&I) as its central Governing Board, under item 11 of the theme. YES 2.0 granted 74 young auditors agenda. (34 women and 40 men, with an average Actions aimed at strengthening external age of 30, from 40 SAIs and organisations) public control through independent SAI-s. the opportunity to discuss and exchange, problems, ideas, experiences, challenges

258 No.13, january - april 2016 ALSAI 44th meeting of the EUROSAI governing board

Since the Lima Declaration, Independence Cooperation with INTOSAI, other is a permanent front line subject for SAIs INTOSAI regional working groups and and other organisations. During 2015- external partners 2016, EUROSAI has participated in the EUROSAI is strongly committed to “Peer-Review Project on the subject of undertaking cooperation with INTOSAI independence”. and its Regional Working Groups. In the The Peer-Review Project was launched by period 2015-2016, the Presidency and the the Austrian Court of Audit (ACA), in close Secretariat of EUROSAI have maintained a cooperation with the Austrian permanent and fluent relation with the Development Agency. This project is current and upcoming Presidency, the aimed to identifying problems related to Governing Board, the Secretariat General the 8 principles of independence as and other bodies of INTOSAI (the INTOSAI defined in Mexico Declaration and to help Development Initiative - IDI, the INTOSAI- the INTOSAI community identify further Donors Committee, and the INTOSAI necessary measures for improving Capacity Building Committee, among independence. To develop the project, others,) mostly regarding the preparation one SAI in each of the seven INTOSAI of the next XXII INCOSAI in 2016. Regional Working Groups has been The EUROSAI Secretary General took part reviewed (the SAI of Albania, for in the 67th Meeting of the INTOSAI EUROSAI). In addition, peer review teams Governing Board, held in Abu Dhabi in 10 - have included a member from a SAI 11 November 2015, where he presented belonging to the corresponding Region the progress made by EUROSAI within the (the SAI of Moldova, for EUROSAI). framework of the INTOSAI Communi- Currently, all peer reviews have been cation Directive. Some of the core issues carried out in the seven Regions and discussed during that meeting were; the individual reports are being written up. future strategic orientation and The peer review findings will be presented governance of INTOSAI, the necessary at XXII INCOSAI in Abu Dhabi. A amendment of the Statutes in line with review/evaluation of this project will be the adoption of the new Strategic Plan carried out by the SAI of Slovakia, as Chair 2017-2022, the future role of the INTOSAI of the CBC Subcommittee for Peer Governing Board, the future of the Reviews, the beginning of 2017 being its INTOSAI standard setting and certification expected starting date. process and the preparations for the next INCOSAI. During this past year, the EUROSAI Secretariat has been strongly involved in the INTOSAI processes of developing the

PUBLIC AUDIT 259 PUBLIC AUDIT Report from the Secretary General on EUROSAI activity 2015-2016

new INTOSAI Strategy Plan 2017-2022, “Professionalization”, the Secretariat revising the Statutes and gathering participated in the meeting held on the feedback from EUROSAI for the two 9th of November 2015 regarding the themes of the XXII INCOSAI. preparations for the 2016 INCOSAI. As a result from that meeting, the Secretariat The Secretariat joined the INTOSAI Task and the Presidency have been Force for the Strategic Plan, set up in early coordinating the process of gathering the 2014, actively contributing with feedback regional input from EUROSAI, since for to the different phases of developing the this occasion the host of the INCOSAI has new plan (by teleconference and by organised that process in a different way; writing). The Draft INTOSAI Strategic Plan instead of the traditional “country papers” was recently published on the INTOSAI there will be “regional papers”. EUROSAI’s website and sent to all INTOSAI members regional papers were coordinated by the for comments by 31 July, before final SAI of Finland and Portugal, who drafted approval at the XXII INCOSAI. them with the cooperation of the The Secretariat also joined the INTOSAI European Court of Audit and the SAIs of Task Force on the Statutes established at Estonia, Finland, Sweden, Turkey, the 67th meeting of the INTOSAI Germany, the Netherlands and Spain. The Governing Board. The main purpose of the Governing Board members will discuss Task Force is to revise the INTOSAI these two papers under item number 19 Statutes, responding to the new Strategic of the agenda. Plan as well as to the needs for the Closely linked with the EUROSAI Regional positioning of INTOSAI in the current papers, the Workshop on Regional global context. A representative of the Professionalism was organized by the Secretariat attended the first meeting of EUROSAI Secretariat and the Presidency the INTOSAI Task Force on Statutes on 21– during last GT1 meeting in Budapest 22 March, 2016, in Nanjing, China. The (Hungary), on 11 April 2016. The purpose Statues were analysed and discussed, of the Workshop was to gather feedback EUROSAI’s feedback focussing on the for two requests on Regional regulations concerning the regions, and a Professionalism received from INTOSAI; draft containing various amendments to the CBC questions on the Framework for the Statutes was developed and circulated Regional Professionalism and Theme II to all task force members for comments questions on Regional Professionalism (for and suggestions. An exposure draft for the XXII INCOSAI). new statutes will be distributed to all INTOSAI members in the coming months. As for the INTOSAI-Donor Cooperation, the Secretariat is a member of the Regarding the preparation of the XXII INTOSAI-Donor Cooperation Steering INCOSAI themes, “Sustainable Committee, representing EUROSAI Development Goals” and 260 No.13, january - april 2016 ALSAI 44th meeting of the EUROSAI governing board

members’ interests to that Committee. A learning and video conferencing, which representative of the Secretariat attended was instrumental for the TFA&E e-seminar the 8th INTOSAI-Donor Steering on Methods and Tools to Audit Ethics, Committee meeting in Brasilia, on 6-7 having the TFA&E and IDI signed a October 2015. Over 50 representatives Memorandum of Understanding in this from INTOSAI and the international donor respect. IDI has also supported Goal Team community confirmed the Cooperation’s 1 in tasks related to capacity building and strategic direction to enhance support for the above mentioned on-line platform, capacity building of SAIs. They discussed and Goal Team 4 in those tasks related to the main findings of the external the development of phase I of the self- evaluation report and concluded that it assessment. provided valuable input to the further Representatives of the Secretariat and the development of the Cooperation, Chair of Goal Team 1, attended the including how to improve key activities INTOSAI CBC Steering Committee annual (the SAI PMF, the Global Call of Proposals, meeting 2015, on 8-10 September, in and the SAI Capacity Development Stockholm (Sweden). 93 participants from Database) and become more results- all the INTOSAI Regions and key partner oriented. They also agreed on the road organizations (IDI, World Bank) joined the map and steps to take to be able to meeting. The main topics of the Annual implement these improvements. meeting were: The Secretariat, the Task Force on Audit  Parallel work session on INTOSAI audit and Ethics (TFA&E) and the EUROSAI Goal certification /IntoSAINT and Teams have also collaborated with the Cooperative Audits / Peer review, INTOSAI Development Initiative (IDI).  Regional Forum for Capacity EUROSAI participated in the IDI Workshop Development on Strategic Planning, Performance  INTOSAI strategic planning process Measurement and Monitoring, organised Regional professionalism SAI for INTOSAI Regions in Oslo (Norway) on capacity/relevance in a Post 2015 14-16 September 2015, being represented Development in the same by the EUROSAI Presidency  The evolution of the CBC value and the Secretariat. The main objective of proposition the workshop was to present the Strategic During the Regional Forum for Capacity Development Framework for regions, a Development, the representative of the document based on the SAI Strategic SAI of Hungary presented the Database of Planning Framework. relevant information on Capacity Building. IDI has supported the TFA&E in the testing Representatives of the Secretariat and the and use of the IDI on-line platform for e- Chair of Goal Team 1 attended the

PUBLIC AUDIT 261 PUBLIC AUDIT Report from the Secretary General on EUROSAI activity 2015-2016

Workshop on INTOSAI Competency to be better prepared for the Framework for Auditors, that was subsequent discussion of each topic. The organised on 17-19 June 2015, in Oslo results and lessons to be learned were (Norway), by the Task Group on INTOSAI presented by each group in a Plenary Certification of Auditors. The aim of the Session, after the working sessions. workshop was to conceptualise a The Fifth ARABOSAI EUROSAI Joint framework that will inform the design of Conference was held in Doha (Qatar) on 7- core competencies which are unique to 9 December 2015. The main theme of the the professional development of public Conference was “The role of SAIs in the sector auditors across the globe. The oversight of government bailout plans”, INTOSAI GB mandated the Task Group on being developed through two sub-themes: INTOSAI Certification of Auditors to “The role of SAIs in monitoring the develop a core competency framework for implementation of bailout plans” and public sector auditing that will be piloted “Future perceptions of the role of SAIs in within INTOSAI in order to test INTOSAI warning against the risk of financial certification feasibilities. crises”, gathering 35 delegations from Regarding cooperation with other INTOSAI SAIs of both INTOSAI Regional Working Regional Working Groups, since the 43rd Groups. The Doha Statement was Governing Board meeting the following approved at the end of the Conference. activities have taken place: EUROSAI Secretariat conducted a survey to evaluate the satisfaction of the  The Eighth OLACEFS-EUROSAI Joint EUROSAI participants in this Joint Conference held in Quito (Ecuador) on Conference. The general perception was 24-26 June 2015. The topics under positive, although there is room for discussion were “Coordinated audits” improvement to make these Conferences and “SAI’s contribution to Good more productive. Governance”, gathering more than 100 representatives from delegations of The Secretariat believes that after more Europe, Latin America, the Caribbean than 15 years of cooperation with other and its external partners. The two INTOSAI Regions, it is now time to central themes of the Joint Conference evaluate such cooperation and to reshape were developed through various parallel it in the most efficient way, giving its working sessions which gave a more format a renewed impetus, in order to dynamic and innovative format to the make it more dynamic and fruitful. For event. They were preceded each day by that purpose, the Secretariat has drafted a the interventions of specialists in areas proposal based on the results of the such as education and e-learning, surveys conducted in this regard2. capacity building or Open Government The only Joint Conference planned for the and control, which enabled participants time being is the III EUROSAI- ASOSAI 262 No.13, january - april 2016 ALSAIALSAI 44th 44thmeeting meeting of the of EUROSAI the EUROSAI governing governing board board

Joint JointConference, Conference, to be to hosted be hosted by the by SAI the SAI informationinformation on onnational national cooperation cooperation of Ukraineof Ukraine and heldand heldin Kiev in Kiev(Ukraine) (Ukraine) in in agreementsagreements between between SAIs SAIsand andInternal Internal 2017,2017, as agreed as agreed by the by EUROSAIthe EUROSAI GB by GB by AuditorsAuditors in the in public the public sector. sector. Draft Draftpapers papers writtenwritten procedure procedure (7th September(7th September 2015). 2015). relatingrelating to such to suchinitiatives initiatives were wereshared shared The ASOSAIThe ASOSAI Governing Governing Board Board has agreedhas agreed and anddiscussed discussed in thein theEUROSAI EUROSAI-ECIIA- ECIIA to opento openthese these joint jointevents events to allto theall the CooperationCooperation Committee Committee meeting meeting held heldin in members,members, as EUROSAI as EUROSAI Governing Governing Board Board Madrid,Madrid, in April in April2016. 2016. In tha Int meetingthat meeting it it had hadalready already approved approved in the in 43rdthe 43rdGB GB was wasalso alsodiscussed discussed the draftthe draftterms terms of of meeting.meeting. The TheAccounting Accounting Chamber Chamber of of referencereference for thefor cothe-organization co-organization of a of a UkraineUkraine has proposed has proposed as tentative as tentative theme theme EUROSAIEUROSAI-ECIIA-ECIIA Joint JointConference, Conference, to beto be for thisfor Joint this JointEUROSAI EUROSAI ASOSAI ASOSAI Conference Conference held inheld Brussels in Brussels in 2017. in 2017. Discussion Discussion on this on this "Contribution"Contribution of ofSupreme Supreme Audit Audit cooperationcooperation will take will placetake place under under item item20 20 InstitutionsInstitutions in over in comingovercoming challenges challenges of of of theof agenda. the agenda. our time"our time" and thande followingthe following subthemes: subthemes: New Newmembers members and andmembership membership “1. Humanitarian,“1. Humanitarian, Natural Natural and anMand -Man - cancellationscancellations in EUROSAI in EUROSAI causedcaused Disasters. Disasters. Capacity Capacity to Dueto Due PreventionPrevention and Response; and Response; 2. Prevention 2. Prevention of of SinceSince the lastthe meetinglast meeting of the of Governingthe Governing CorruptionCorruption as Opening as Opening of Opportunities of Opportunities Board,Board, no new no newmembers members have havejoined joined or or for Investment”.for Investment”. cancelledcancelled EUROSAI EUROSAI membership. membership. The The membershipmembership therefore therefore continues continues to stand to stand The GoverningThe Governing Board Board will disc willuss disc theuss way the way at 50.at 50. forwardforward for this for cooperationthis cooperation under under item item 16 of16 the of agenda,the agenda, as well as wellas the as themethe theme 25th 25thANNIVERSARY ANNIVERSARY OF EUROSAI OF EUROSAI and datesand dates for thefor IIIthe EUROSAI III EUROSAI - ASOSAI - ASOSAI In 2015In 2015we commemoratedwe commemorated the 25ttheh 25th Joint JointConference. Conference. anniversaryanniversary of EUROSAI’s of EUROSAI’s foundation foundation (2 (2 CooperationCooperation with witexternalh external partner partners hass has NovemberNovember 1990 )1990 in )differe in different ways,nt ways, as as been beenmainly m ainlycarried carried out ouwitt h wittheh the approveapproved durding dur theing previousthe previous Governing Governing EuropeanEuropean Confederation Confederation of Institutes of Institutes of of BoardBoard meeting meeting. The. initiativesThe initiatives were werethe the InternalInternal Auditing Auditing (ECIIA), (ECIIA), putting putting into into followifollowing; theng; 25ththe 25thEUROSAI EUROSAI anniversary anniversary practicepractice the theCooperation Cooperation Agreement Agreement logo designedlogo designed by the by EUROSAI the EUROSAI Secretariat, Secretariat, renewedrenewed at the at IX the Congress. IX Congress. As part As ofpart this of this displayeddisplayed in the in webpage the webpage and uandsed ualongsed along agreementagreement a numbea number ofr plannedof planned the yearthe inyear all inthe all official the official communications communications initiativeinitiatives havse havbeene beenaccomplished accomplished during during from fromthe Secretariat; the Secretariat; the commemorative the commemorative 2015 2015and 2016.and 2016. One ofOne them, of them, led by led ECIIA by ECIIA eventevent held heldon the on sidethe -linesside- linesof the of VIIIthe VIII members,members, was towas explore to explore the existencethe existence OLACEFSOLACEFS-EUROSAI-EUROSAI Joint JointConference, Conference, in in and andfunctioning functioning of public of public sector sector Audit Audit QuitoQuito (Ecuador) (Ecuador) on 24 on-26 24 June-26 June2015 2015which which CommitteesCommittees across across the theEuropean European includedincluded a commemorative a commemorative presentation presentation jurisdictions.jurisdictions. Another Another one, ledone, by led EUROSAI by EUROSAI and a ndphotograph a photograph exhibition exhibition portraying portraying members,members, was wasto collectto collect and andshare share the thmose t mossignificat significant ntmoment moments ins in

PUBLIPUBLIC AUDITC AUDIT 263 263 PUBLIC AUDIT Report from the Secretary General on EUROSAI activity 2015-2016

EUROSAI’s history; and the especial detail is given in the section of this Report section in the last issue of the EUROSAI devoted to Financial Issues. Magazine (no. 21) devoted to the 25th As to the EUROSAI Magazine, the anniversary of EUROSAI. Such section Secretariat has issued and published on consisted of the views from the top (from the website the 21th issue of this former and the current Presidencies of publication, with the central theme of EUROSAI and other main EUROSAI “EUROSAI contribution to Good stakeholders), the EUROSAI timeline Governance and reliable auditing of the (1990-2015), a snapshot of EUROSAI public sector by modern SAIs”. The (where the main outcomes, products, Secretariat designed this issue in a more results and other relevant data were visual and attractive way (including, highlighted), an interview and articles by among other improvements, relevant colleagues with a strong and long infographics), included for the first time relationship with EUROSAI. an interview, and made other changes Activity of the EUROSAI Secretariat following some suggestions collected in the answers to the survey of the Magazine In compliance with the Secretariat’s launched by GT4. When informing functions entrusted by article 14 of the members on the launching of the Statutes and article 9 of the Standard magazine, members also received a short Procedures of EUROSAI, the Secretariat guide with some tips on how to make the has carried out its duties to implement the most of the Pdf and the Viewer, the two decisions made by both the IX Congress available formats to enjoy the Magazine and the Governing Board. on the website. The improvements made In addition to that, EUROSAI Secretariat in the last issue of the Magazine and its has supported the Goal Teams in central section on the 25th anniversary of executing their Operational Plans and has EUROSAI received positive feedback from acted as a permanent vehicle of members. The Secretariat wishes to thank information and communication with and those SAIs that collaborated in this last among the EUROSAI members, with issue for their contributions, making this INTOSAI, and towards the outside. It has publication possible. provided EUROSAI members with advice One of the main projects of GT4 is the and support for the organisation of improvement and promotion of the different EUROSAI events and issues. Magazine. To that end, a survey on the Moreover, the Secretariat has Magazine was conducted to learn about implemented the EUROSAI Budget and the level of satisfaction of EUROSAI provided the Organisation with the members with the Magazine and to necessary administrative support. Further collect suggestions to enhance it. Final results and proposals for improvement

264 No.13, january - april 2016 ALSAI 44th meeting of the EUROSAI governing board

will be presented by the Chair GT4 to the the Secretariat3. In the opinion of the Governing Board members for approval, Secretariat, the Board would further when presenting under item 7 of the strengthen the role of the Magazine as agenda. one of the main communication tools within organization. Members of the The EUROSAI Secretariat has the overall Editorial Board should be selected taking responsibility for editing the Magazine. into account those SAIs with specific However, the active participation of other strong points in the area of member SAIs is considered as a good communication, graphic design practice and such model of cooperation is departments and other skills of relevance used by other regional INTOSAI groups for the EUROSAI Magazine. Should the (e.g. ASOSAI, OLACEFS) and by the Governing Board agree the creation of INTOSAI itself. The participation of other such a Board, a more detailed study would members could be achieved through a need to be carried out, in order to prepare creation of an Editorial Board, whose role a concrete proposal in which the could be the following: functions, roles and composition of the a) Selection of topic for the monographic Editorial Board are clearly outlined. In any articles or editions of the case and since the new Strategic Plan Magazine 2017-2023 will probably imply some changes in the Organisation’s structure; it b) Defining criteria for articles to be might be advisable to link the discussion submitted to the Magazine on the setting up of such an Editorial c) Evaluation and selection of submitted Board with the wider discussions on articles (substance, quality, relevance) EUROSAI’s structure. d) Overall assessment of the Magazine Regarding EUROSAI website, another main before its publication internal and external tool of communication of EUROSAI, we are e) Revision of the different language delighted to announce that it is getting versions of the Magazine more and more popular among our f) Supporting activities regarding the members and outside. It has been format of the Magazine, its visual increasingly visited since its official launch attractiveness or its promotion in October 2013. The number of sessions (visits) in daily average has grown from During 2015 the Secretariat made an 734, in January 2014 to 1,916 in January analysis of similar Magazines’ editorial 2015, to 2,367 in January this year. April boards and consulted on this issue with 2016 was also a quite visited month with other INTOSAI RWG. Based on this 2,828 sessions. analysis, an Editorial Board could be set up for the EUROSAI Magazine chaired by

PUBLIC AUDIT 265 PUBLIC AUDIT Report from the Secretary General on EUROSAI activity 2015-2016

Visits to GT3’s databases of products and audit reports, officially launched during the last Governing Board meeting on 10 March 2015, have been monthly increased. The current data of the Database of audit reports is the following: 26 EUROSAI members registered as users- contributors (19 already contributed) and information on 695 audit reports The Secretariat has been working closely available. As for the visits and visitors to with the Chair of Goal Team 3 to improve that Database you may see below how the databases, building on the experience they have been evolved (Spain – derived from its use, consultation and Secretariat- and the Czech Republic -Chair feedback by members. Also, the of GT3- have been excluded from the implementation of certain changes in the analysis, since they visit it very often). electronic template, which could not be made by the IT staff of the Spanish Court of Audit, was recently contracted, after the Governing Board’s approval by written procedure. EUROSAI financial issues The new budgetary period of the Organisation started in 2015, having the

Secretariat implemented the first year of the 2015-2017 EUROSAI Budget. The Database of products consists currently of 200 available products (or The Secretariat has drawn up the Financial relevant information on how to obtain Report of 2015 in accordance to the them). Below you can see the monthly EUROSAI Financial Regulations, which will data of number of visits and visitors (Spain be presented under item 5 of the agenda, and Czech Republic excluded) since the together with the report of the auditors last GB meeting. (since 2014, the SAIs of Croatia and Israel), whose audit fieldwork took place on 11- 12 April 2016. The 2015 financialstatements show a positive result figure of 58,388.83 euros. This amount is higher than the previous year’s, due to the savings in the publishing

266 No.13, january - april 2016 ALSAI 44th meeting of the EUROSAI governing board

of the Magazine and also to the non- host SAI -derived from overtime of the regular translations expenses incurred in staff- and commissions charged by the 2014, related to the organization of the IX bank of the SAI receiving the grant, were Congress. As every year, the Secretariat not considered eligible by the Secretariat). has provided the Organisation with the The SAI of Lithuania (3,500 euros), necessary administrative support. The Ukraine (6,000 euros), the Czech Republic Spanish Court of Audit’s contribution for (6,121 euros), Portugal (450 euros) and the financial year 2015 is valued at around ECA (15,000 euros) have requested 233,000 euros, as stated in the financial subsidies from 2016 Budget, corresponding EUROSAI Financial Report. chapter 2 (allocations from GT1, GT3 and According to Rule 40 of the EUROSAI GT4). The financial requests will be Financial Rules, the EUROSAI budget can presented in more detail, under item subsidise necessary expenses incurred in 6 of the agenda, for the discussion and the organisation of events (such as eventual approval of the Governing technical equipment, conference rooms or interpretation), while hospitality expenses Board, taking into account the reports (such as meals and social programmes) issued by the GTs and the Secretariat. shall not be covered by the EUROSAI Future challenges budget. This Governing Board agreed to grant financial support for three events During the coming year, EUROSAI will be organized in 2015. The approval was facing different challenges such as agreed by written procedure owing to the drafting the next Strategic Plan 2017-2023 fact that the 43th meeting of the and finalizing the independent evaluation. Governing Board of EUROSAI took place at We also need to address our members’ the beginning of March, that is, before the expectations, according to the results of deadline to present financial requests (31 the self-assessment, which are many and March). The SAI of Turkey, Malta and ECA quite focused on enhancing knowledge were granted with 6,000, 5,500, and 2,640 sharing and capacity building, above all, euros, each one in that order. The on the audit practical level and improving justifications of the use of these funds communication; to set the EUROSAI and have been submitted to the EUROSAI its members’ role regarding the Secretariat by each SAI involved. The Sustainable Development Goals; to deal beneficiaries SAIs justified the funds with the impacts for EUROSAI of the received and the SAI of Malta and Turkey INTOSAI new Strategic Plan and renewed reimbursed 2.856,29 and 4,333.45 euros, Statutes; and to reshape the cooperation respectively, following the Secretariat’s between EUROSAI and the other INTOSAI review of the justifying documentation RWG. (expenses such as salaries incurred by the

PUBLIC AUDIT 267 PUBLIC AUDIT Report from the Secretary General on EUROSAI activity 2015-2016

Although future-oriented we should not lessen the pursue of some final outcomes not achieved so far in the current Strategic Plan, such as the collaborative platform for videoconference, e-learning and other practical functionalities. The implementation of such a platform should be a key priority if we want EUROSAI to operate efficiently, as our members are demanding. After 25 years of working together and sharing solutions for our common challenges, we have made significant progress strengthening the role of European SAIs and this has been achieved mainly through the in-kind contributions from our members. As revealed in the external scan, when we look at other similar Organizations we can see that we are not behind in our current practices and governance -on the contrary, we are doing quite well. What we have achieved and learnt over these years is a very valuable asset to have in mind, now that we are in this crucial moment for EUROSAI in which we are designing what is going to guide our Organization in the future. We must treasure the experience and know- how accumulated along these 25 years of existence, since they are the strong foundations upon which we can continue building our community of SAIs of the European region

268 No.13, january - april 2016

NEWS IN BRIEF FROM ALSAI

ALSAI’S ACTIVITIES JANUARY – APRIL 2016

adoption of a law to material responsibilities of public servants in order to Chairman of ALSAI Mr. Bujar Leskaj effectively counter the anti-culture of meets Mr. Dennis Wesner the General impunity in Albania, etc. Mr. Leskaj also Development Officer at USAID emphasised that all the recommendations Mr. Bujar Leskaj held a meeting with Mr. given were in line with the IMF Dennis Wesner the General Development recommendations. Officer at USAID in the offices of ALSAI. Mr. Wesner stressed the importance of ALSAI as a constitutional institution. He said that the US government is interested to fight corruption in Albania. "Our support for ALSAI will not fail," said Wesner, underlining the importance of ALSAI cooperation with other institutions such as the Ombudsman, HIDA, etc.

The Chairman of ALSAI appraised the ALSAI is facing a transformation and projects implemented by USAID in Albania modernization process referring as a and expressed the willingness to model to the most developed European cooperate with USAID on the projects that SAIs. In this regard the institution has this agency will propose. By giving an aimed at full transparency setting a new overview of the institution's work in the relation with the civil society (signed more past four years, he singled out the than 20 cooperation agreements), being recommendations given by ALSAI to open and pro-active towards the media improve governance, such as the proposal and the public by publishing 51 books, to impose a ceiling on public debt, conducting the annual activity analysis in recommendations for the energy sector the spirit of iNTO-Saint (self integrity), etc. and hydrocarbons, the proposal for

PUBLIC AUDIT 269 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

In the framework of the cooperation with The cooperation between ALSAI and the NGOs it was completed the project USAID will be direct or through the NGOs "Strengthening of the law through the that have won any USAID projects in fields implementation of of ALSAI related to the ALSAI activity and would recommendations". This project was need the ALSAI support. conducted by the Center for Transparency Also Mr. Leskaj invited z.Wesner to audit and Free Information funded by USAID ALSAI through funding projects, pointing through the "Assist-Impact" program. In out that the institution is open and can be the final report of the project there have audited in areas that are of interest to been addressed important issues related USAID and the general public. to the implementation of recommendations given by ALSAI. In this regard Mr. The meeting was also attended by Mrs. Leskaj stated that ALSAI appreciates the Elina Koçi (USAID), Mr. Ermal Yzeiraj, and CTFI recommendations we and are Mrs. Irena Islami (ALSAI). developing a detailed action plan to implement the recommendations from the NGOs. ALSAI conducts the annual activitie analysis for 2015 Further the Chairman was focused in the growing cooperation activities with the This event was honored with the counterpart SAIs and the EU institutions. participation of the President of the One example of this cooperation is the Republic of Albania Mr. Bujar Nishani, the IPA2013 project (2.1 milion euro), which USA Ambassador in Albania Mr. Donald ALSAI won in 2014 and which aims the Lu, the Chairman of the Commission of strengthnen of capacities for the external Economy and Finance in the Parliament public audit. Mr. Erion Brace, the Attorney General Mr.Adriatik Llalla, the Ombudsman Mr. Igli Mr. Wesner expressed his willingness to Totozani, the Minister of Justice Mr. Ylli support ALSAI in the Performance Audits Manjani, the ILDKPKI Inspector General after he took an overview on the Mr. Shkëlqim Ganaj, the Governor of the performance audits conducted so far by Central Bank of Albania Mr.Gent Sejko, ALSAI. The Chairman of ALSAI stated that the Chairman of the Competition the institution is open to this contribution Authority Mrs. Lindita Lati, members of and welcomes any USAID proposal. the Parliament, etc. Both parts agreed that the cooperation should be concrete and in areas of mutual interest. They also agreed that the State Supreme Audit shall propose to USAID concrete and clear projects lasting 1-2 years.

270 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

the auditors and their managers for all their professional investment reaffirming the importance of ALSAI and noting "the deep conviction to very high expectations that a whole society and stakeholders have on your work."

The President also stated: "... you have

achieved a standard progress and This event was also conducted with the probably you are among the first participation of many representatives institutions which have raised in a higher from the civil society and professional rate the issue of the greatest challenge of organizations in the field such as Prof. Dr. our society which is the faith”. Jorgji Bolano, Prof. Dr. Skender Osmani, Prof. Dr. Sherif Bundo, Prof. Dr. Hysen The event continued with the “report on Cela, Prof. Dr. Sazan Guri, Prof. Dr. the organizational performance for 2015”, Lavdosh Zahaj, Prof. Dr. Vjollca Karapici, the "Leading Indicators referred to the Prof. Dr. Ago Nezha, representatives of areas of performance of ALSAI based on the academic field such as the Rector of the self-assesment instrument", and the Polytechnic University Mr. Jorgaq “Measuring the Performance of Supreme Kaçani, professors of the Faculty of Audit Institutions" which was held for Economics, journalists, etc. This activity about 1 hour and 30 minutes by the was also attended by a delegation of 10 of Chairman of ALSAI Mr. Leskaj. After that OAG auditors headed by the Deputy / auditors of ALSAI referred on the most Auditor General Mr. Artan Venhari. important audits which are considered with significiant impact in the The welcome speech was helded by the management of public finances and Chairman of the Supreme State economic development such as audits on AuditALSAI Mr. Bujar Leskaj who made a the Energy Sector, the Health Information brief overview of the work of the Systems, etc. institution during 2015. Mr. Leskaj emphasized the fact that ALSAI as a supreme audit institution has an obligation towards its citizens and not the political parties and that its mission is to restore public confidence in the government. In his greeting speech that the President Of the Republic of Albania Mr. Bujar

Nishani prepared for the participants he appraised the work and contribution of PUBLIC AUDIT 271 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

The firs day of this ctivity was closed with During the conference there referred 23 the promotion of some books: junior auditors who had selected topics of focus towards the future. The topics •“Elemente të Fazistikës - part IV” and addressed were related to measuring the “Hyrje në Inxhinierinë Financiare dhe performance of the SAI, the interaction Stokastike” witten by Prof.Dr. Skënder ALSAI - Media, a tool to increase Osmani and Dr. Bujar Leskaj. government accountability and credibility • “Ylli i shkrimtarit” a monography by of the institution to the public, the SAI in a Ndricim Kulla dedicated to the great multicultural society, the impact of writer Ismail Kadare. technology in the profile of a professional • “Plaku i Kënetës”, “Dashuri e fundosur” auditor , the link between ISSAI and IPSAS, and “Arrestova shokun Tim” by Bedri etc.. Çoku. In this Conference Mr. Bujar Leskaj The second day of this activity conducted appraised the pappers and encouraged in one of the halls of the Polytechnic the young auditors to do more in terms of University of Tirana and was dedicated to their professional growth. the junior auditors. They had prepared At the end of this two days activity ALSAI different discussions under the motto of was focused on the challenges of the the Young EUROSAI conferences with the institution for 2016 during which the SAI central theme "SAI & I. will perform financial audits (certification The conference was moderated by Mr. of financial statements), will consolidate Ermal Yzeiraj Director of the Legal audit compliance, applying the standard Department, Control Enforcement of requirements in accordance with the new Standards and Ethics. In his opening compliance audit manual, will increase the speech he stressed that there is no number and quality of performance important difference in the division audits, etc. between junior auditors and professional The enforcement of the fight against auditors but there a significant division corruption will be the focus of its between very good auditors, good ones institutional activity by denouncing and those who can not manage to achieve corrupt acts in public, media, and further results in their job. Being young is not a in the prosecution. disfavor to make career in ALSAI but it rather constitutes an advantage. The speed with which new generation ALSAI starts the peer review process manages to absorb and put into practice regarding the SAI indipendence the experience of previous generations is ALSAI was selected by the International impressive. The energy that young people Organization of Supreme Audit carry is also a necessary impulse to the Institutions (INTOSAI) as a representative institution.

272 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

of Supreme Audit Institutions (SAI) to Leskaj who gave a general overview of the carry out a European Peer Review process activities of the institution and was regarding the independence of SAIs. focused especially on the eight principles of the independence of Supreme Audit Following the example of the most Institutions which are set out in the developed European SAIs and under the Declaration of Mexico. implementation of the International Standards on Auditing of INTOSAI - the The Chairman appreciated this process principles of complete transparency and and stressed the fact that ALSAI will set up integrity, and based on the standard ISSAI a team from the staff to support the 5600 "Guidelines for Peer review" ALSAI procces and will lead access to all the accepted the INTOSAI request to all documents necessary for the successful Supreme Audit Institutions to be part of realization of this process. the Peer Review procces. ALSAI was also The team that will conduct the "Peer offered to be part of this process since the Review" proccess will contact also with independence issue is one of the priorities the representatives of the civil society of this institution in fulfilling its mission. organizations that cooperate with ALSAI as well as with representatives of professional associations in the field of audit and economy. Having recognized the vital importance that the cooperation between the Parliament and ALSAI has, the team will also carry out meetings with representatives of the Parliament,

particularly with representatives of the Commission of Economy and Finance. The In this context on February 8 – 19, 2016 final report of this project will be available the auditors of the Austrian Audit Court to the media and all stakeholders. started the Peer Review process with the The meeting was also attended by Ms. participation of four auditors: Mr. Irena Islam - Director and Mr. Fatos Çoçoli Bernhard Beybel - Deputy Director of - external expert. Department, Ms. Eva Prenner and Ms. Irmtraud Weinke from the Audit Court of Austria as well as one representatives of The Chairman of ALSAI meets Mr. Gjon the SAI of Moldova, Ms.Verica Verdes - Junçaj Resident Legal Advisor of the Department Director. Embassy of the United States On February 8 the team held a meeting On February 9, 2016 Mr. Bujar Leskaj held with the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar a meeting with Mr. Gjon Juncaj - Resident PUBLIC AUDIT 273 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

Legal Advisor of the US Embassy in Tirana society, and the increased presence of this and expert of OPDAT mission in Albania. institution in the media in the context of a greater institutional significant In this meeting Mr. Juncaj appreciated the transparency toward the governance of role and contribution of the Supreme the country. State Audit in the fight against corruption and expressed the desire to further Mr. Juncaj demostrated a particular strengthen the role and contribution of interest in regarding the ongoing ALSAI not only in cooperation with the cooperation of the Supreme State Audit Prosecutor's Office and other institutions with the Prosecutor's Office and other of the law enforcement but also with state institutions, thus requesting subsequent specialized structures such as submission of any problem that ALSAI has the Bureau of Investigation that is encountered over the years in performing expected to be created. the audit activity and providing ideas on how to strengthen its role in the future. The Chairman of ALSAI stressed in particular the important support and contribution of the Attorney General Mr. Adriatic Llalla in this cooperation, expressing the conviction that regardless of the results that this cooperation could touch over the years, there is still much work to be done not only by our institutions but also by many other state institutions involved directly or indirectly in the fight against corruption.

ALSAI has consistently emphasized the In his speech Mr. Leskaj made a summary fact that a significant number of senior of the work and audit activity of ALSAI officials remain undisturbed in their over the past few years highlighting a positions in the state administration, number of indicators and achievements of despite the fact that ALSAI has submitted this institution, the increasement of the to the prosecution particular criminal organizational performance of ALSAI, the charges. This fact highly hinders the body improvement of the quality of audits, the position of the Prosecutor to investigate increased rate of detection of economic and uncover the full consequence of these damage, the progressive increase in the issues. This phenomenon is calcified by number of criminal charges filed to the years as the “installation of an anti- prosecution, the increased staff training impunity culture”. events, the increased cooperation with the academic institutions and the civil

274 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

An important element in our institutional performance of ALSAI in the recent years activity remains the implementation of highliting the adoption of the new Law in the ALSAI recommendations by the November 2014, the achievements in relevant state institutions. This problem is enhancing sensitive indicators of the also stated in every Progress Report of the usefulness of the institution, and informed European Commission in the recent years. him on the indicators of the economic In this regard a special role is played also damage for the 2015 State Budget which by the Parliament and based on this fact have reached to 919 million euro or 3.5 ALSAI has intensified the cooperation with times more than this indicator was the Commission of Economy and Finances. registered during 2012-2015.

In the end of this meeting Mr. Leskaj On his part, Ambassador Cutillo praised asked Mr. Juncaj to convey to the US the important role of ALSAI in the fight Ambassador Mr. Donald Lu his special against corruption in the country and to thanks on his presence to encourage the increase the accountability of public annual analysis for 2015 and his gratitude administration and stated that ALSAI has for the invaluable contribution that the three roles and challenges for the future United States and Mr. Lu are giving on the for which he was convinced in their judicial reform. successful achievement. “The first one is holding accountable the public On his part Mr. Juncaj stated that he was administration. The second is improving optimistic about the future cooperation the performance of public administration between OPDAT and ALSAI seeking the through the recommendations and the commitment of tha latest especially in the third is the contribution to the law reform area of training and providing professional proposals that you make”. audit expertise. In the future ALSAI and the Italian

Embassy in Albania will increase contacts The Chairman of ALSAI meets the Italian and exchange of information in order to Ambassador in Tirana, Mr. Alberto Cutillo improve cooperation and public On February 10, 2016 the Ambassador of governance in the country. Italy in Albania Mr. Alberto Cutillo held a meeting with the Chairman of ALSAI Mr. ALSAI and the "MONITOR" magazine sign Leskaj in the premises of this institution. a Cooperation Agreement Mr. Leskaj thanked the Italian Pursuant to this Agreement ALSAI will Ambassador and the people of Italy for engage in the data exchange of mutual the assistance provided during these two interest and designin a new window of and a half decades especially in the communication with the public in order to difficult moments of its existence. Further increase transparency and modernize the he presented a summary on the activity

PUBLIC AUDIT 275 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

institution. This collaboration will create As a conclusion ALSAI and the "Monitor" the possibility of increasing the presence magazine expressed the determination to of auditors in the magazine through implement this agreement by working different papers such as newsletters for together to organize joint activities, and to governance, training, consultative provide each other's expertise and meetings, roundtables, workshops, training services for their respective areas seminars etc. according a detailed of cooperation in order to enhance the programe adopted by both parts. audit quality.

ALSAI and the Confederation of Industry of Albania signed a Cooperation Agreement Following the collaborations with the civil society organizations and the professionals in the field of audit ALSAI signed the Cooperation Agreement with Mr. Leskaj emphasized the institution's the Confederation of Albanian Industries readiness for cooperation with the civil (Confindustria) on February 25, 2016. society organizations and the willingness The agreement with the Confederation of and seriousness of these organizations to Industry of Albania is the 20th signed by cooperate with ALSAI. To date ALSAI has ALSAI in the last four years. This signed 19 cooperation agreements with agreement has a particular importance for these organisations. both organizations since their operational This agreement was signed by the field is very different so they can both Chairman of ALSAI Mr. Bujar Leskaj and help and complete each other. the Chief Editor of the "Monitor" magazine Ms.Ornela Liperi.

Ms. Liperi praised the cooperation and the new approach that ALSAI has toward the civil society and especially in increasing the transparency of the institution through the media and the public in general and she also stressed the fact that this cooperation will generate new ideas The ALSAI Chairman praised the reliability and will help to inform the Albanian and integrity of the Confindustria in facing taxpayers on the ALSAI findings which will the challenges and stressed the fact that lead to the improvement of the fight public expectations towards the state against corruption.

276 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

institutions are high especially in the fight Office of Poland Mr. Krzysztof Kwiatowski against corruption. where they discussed the starting of the twinning project for institutional capacity ALSAI will use all the legal channels to building of the SAI which will be enable the contribution of Confindustria’s implemented in ALSAI in the next two experts in its audit groups in auditing years under the IPA programme. those entities where the lack of transparency and distortion of competition is at its highes levels.

Mr. Buxhuku appraised the cooperation and particularly the increasement of the transparency level of ALSAI noting that the two institutions are united in a common purpose that of the well- administration of public finances and respect for free competition in public During this meeting Mr. Leskaj and Mr. tenders and setting standards of a free Kwiatowski signed a Joint Declaration in economy and equity markets. which the two institutions should engage Confindustria and ALSAI agreed to jointly in: engage in the fight against corruption and lack of transparency in public - achieving the objectives of the twinning administration in order to improve project with the aim of the efficient, governance. transparent and accountable use of the public funds; The agreement was signed by the Chairman of ALSAI Mr. Bujar Leskaj and - implementing the twinning project Mr. Gjergj Buxhuku General Administrator objectives which are consistent with the of Confindustria. best practices and the standards applied by the International Organization of Supreme Audit Institutions (INTOSAI); The visit of the Chairman of ALSAI in - working closely together to achieve the Poland expected results of the project activities In the framework of the meeting of the listed in the Twinning Contract; Working Group of INTOSAI on the Review - staff commitment for the of ISSAI 30- the Code of Ethics the implementation of the twinning project; Chairman of ALSAI Mr. Bujar Leskaj payed a visit to Krakow, Poland on March 2 – 4, - the necessary support required for the 2016. implementation of the project activities described in the Twinning Contract. During his visit in Krakow, Mr. Leskaj met with the President of the Supreme Audit PUBLIC AUDIT 277 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

Mr. Leskaj appreciated the importance of approval to the INTOSAI Steering this project to the State Supreme Audit Committee and will be approved at the Institution since the auditors will have the XXII Congress of INTOSAI to be held in Abu opportunity to familiarize themselves with Dhabi on the December 5-11, 2016. the best practices in the field of auditing In this visit Mr. Leskaj was accompanied and he stressed that the training events by the General Secretary Ms. Luljeta Nano that will take place during the and two Department specialists Ms. Alma implementation of the twinning project Shehu and Ms. Elira Elezi. will 'serve to increase their professional and external audit capacities in Albania. ALSAI signes a Cooperation Agreement with the Czech Republic SAI

On March 9-10, 2016 the ALSAI Chairman Mr. Leskaj held a meeting in the Supreme Audit Office of the Czech Republic and signed a Cooperation Agreement with his counterpart Mr. Miloslav Kala. The agreement was prepared on the basis of Article 15 of the Declaration of Lima on the common principles of respect, mutual Mr Kwiatowski noted that the Supreme trust and cooperation of the International Audit Office of Poland has given special Organization of Supreme Audit importance to the successful Institutions (INTOSAI) and the European implementation of the Twinning Project in Organization of Supreme Audit and is committed to the incorporation of Institutions (EUROSAI). the most successful experts in the field of auditing. Mr. Leskaj and Mr. Kwiatowski then hailed the activity of the Working Group on ratings ISSAI 30 and addressed to the contribution and commitment of the representatives of Supreme Audit Institutions in the capacity of members of the working group of INTOSAI for the revision of the Code of Ethics ISSAI 30. The signed document is very valuable to On March 2-4, 2016 the working group ALSAI and comes after the signing of held its last meeting in which they several cooperation agreements with discussed the comments forwarded by the European SAIs such as the Polish NIK, the 31 SAIs of the draft published by INTOSAI. Austrian Court of Audit, the Turkish Court The document will be submitted for of Auditors, the SAIs of Croatia, Slovenia,

278 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

Montenegro, Bosnia and Herzegovina, and especially with the support of experts Kosovo, Macedonia, etc. The from SIGMA and DG Budget. implementation of these agreements has Further Mr. Leskaj aknoledged the contributed directly to the growth of the participants with the number of audits professional capacity of ALSAI auditors. conducted during 2015 (158) and the The long experience of over 255 years of increased economic damage detected the Czech SAI and its auditing work quality which is counted 8 times higher is a very good model to be followed by compared with the period 2008-2011, as ALSAI. Through the support provided in well as on the effectiveness of ALSAI the agreement both SAIs will share their which has increased significantly about experience in the audit activity through 4.2 times higher compared with 2008- study visits, training and workshop events, 2011. etc. Mr. Leskaj focused also on the important During the first day of the visit Mr. Bujar recommendations of ALSAI for legal Leskaj and Mr. Miloslav Kala made a changes on public debt, on the presentation of their respective SAIs publications of ALSAI, the presence of regarding their audit mandate, the auditors in the written media, the co- independence of the SAI, the operation with the civil society and organizational structure, the law on the universities, the cooperation with partner functioning of each SAI as well as the SAIs, etc. articles of the Constitution relating to the functioning of the SAIs. Mr. Miloslav Kala made a presentation of the Supreme Audit Office of the Czech Republic and its organizational structure. The Czech SAI currently has 470 employees from which 340 work at the headquarters in Prague and conducts an average of 39 audits per year. Since 1991 until now the Czech SAI has implemented

a total number of 901 audits in 11,000 The Chairman of ALSAI made a brief entities. Mr. Kala informed about the presentation of the 91 years history of protocol audits and details of their ALSAI giving an overview mostly on the implementation, the audits on the achievements, difficulties and challenges implementation of the state budget, the of the institution in the recent years. Mr. relations with the parliament and citizens, Leskaj focused on the adoption of the new the independence of the Czech SAI, the Law by the Parliament in November 2014 data-base of audits and writing of audit after the support of the Committee for reports, etc,. Economy and Finance in the Parliament

PUBLIC AUDIT 279 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

Both presentations were associated with and Ethics, Ms. Albana Agolli Director of numerous questions and discussions. the Audit Department of Projects with Foreign Funding and Public Societies, as well as Ms. Irena Islami Director of the Directory of Comununications, Publishing and Foreign Affairs. The visit was organized by the Albanian Ambasador in the Czech Republic Mr. Riza Poda whom also assisted the signing of the agreement. On the second day the discussions were focused on the risk analysis including the audit planning and the audit quality ALSAI participates in the meeting of the management. The discussions were held Working Group of EUROSAI on the IT by Ms. Jana Schenkova from the Czech SAI Audit for the self assessment project ITSA and Mr. Ermal Yzeiraj from ALSAI. This and ITASA th panel also discussed on the IV Scientific From March 15 – 17, there was held in Conference of ALSAI to be held on June 20 Bern, Switzerland the meeting of the – 21, 2016 in Tirana. working group of EUROSAI on IT Audit on Other topics that were discussed were behalf of the self-assessment project (ITSA also the performance audits and audits and ITAS). Data Base of EUROSAI run by the Czech The meeting was attended by SAI. The Chairman of ALSAI agreed representatives from the European Court regarding the concrete contribution from of Audit, the Court of Accounts of France, ALSAI for completing the audits Data Base the SAIs of Hungary, Lithuania, Malta, the of EUROSAI. Court of Accounts of Moldova, the Polish During the two days visit the President of NIK, the National Audit Office of Bulgaria, the Czech SAI Mr. Miloslav Kala was the Court of Auditors of the Russian accompanied by high level menagers such Federation, the Turkish Court of Accounts as the Deputy/President Ms. Zdeňka and the Swiss Federal Audit Office. Horníková and the memebers of the In this meeting ALSAI was represented by Board of Directors Ms.Hana Hyksova and a group of auditors from the IT Audit Mr. Pavel Hrncir, as well as the Department comprised by Mr. Kozma Department Directors Mr. Stanislav Kondakciu, Ms. Aulona Jani and Mr. Koucky, Mr. Sylva Mullerova, Ms. Jana Marenglen Sinani. Schenkova, Mr.Stefan Kabatek and Mr.Jaroslav Broza. In this visit Mr. Leskaj was accompanied by Mr. Ermal Yzeiraj Director of the Department of Law, Control of Standards 280 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

conducted on the biometric passports from the SAIs of Belgium, Latvia, Lithuania, Norway, Portugal and Switzerland. On the last day the participants where divided into groups and they discussed new ideas on projects or on updating the existing ones especially the parallel audits. On this behalf it was approved a list of 17 In his opening speech Mr. Bernhard projects and ideas to be proposed at the Hamberger from the SAI of Switzerland next meeting of the working group to be welcomed the participants and did a held in June in Prague. brave analysis of the decisions from the last meeting of this working group held in The ALSAI Group actively participated in Warsaw on July 2015. From this meeting the discussions and proposed two ideas he pointed out the decision on the for the new projects: revision of ISSAI 5300 "IT Audit guidelines" - Designing a risk assessment tool. and stressed the importance of filling the gap between the existing standards and - Drafting of a methodology to use guidelines in the field of Information the visualization in an audit Technology. He also held a repetition on procces the ITSA and ITASA methodology and on The proposals were appreciated and are the latest developments. forseen to be discussed at the meeting in Further the moderators Mr. Musa Kayrak Prague. from TCA, Mr. Milian Istatkov from the SAI of Bulgaria, Mr. Ivo Koppelma from ECA and Mr. Dainius Jakimavičius from the SAI ALSAI participates in the meeting of the of Lithuania held their presentations on liaison officers of the Contact Committee the self-assesment procces and it was of the EU SAIs concluded that there is the need for On June 6 – 8, 2015 there was held in changes on the methodology such as the Riga, Latvia, the meeting of the liaison exlusion of the SWOT analysis and officers of the Contact Committee of the changes in the questionaries of the self – EU SAIs. The meeting was attended by assessment (developed on Excel from the representatives of the European Court of SAI of Hungary and on web from the SAI Auditors, representatives from the 28 SAIs of Bulgaria). of the EU member states and SIGMA, as During the second day the President of well as delegations from SAIs of the the Swiss SAI, Mr. Huissoud Michel candidate countries such as Turkey, presented the results of the parallel audit

PUBLIC AUDIT 281 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

Albania, Macedonia, Montenegro, Serbia The conference aims at developing and and Bosnia and Herzegovina. introducing a guide which will be used by SAIs to strengthen the relationship with the parliaments. The relationship between the SAI and the Parliament is considered one of the main pillars of the parliamentary oversight in the context of increasing public accountability and

transparency. On the first day it was organized the meeting of the liason officers of the The performance audit is a new area for candidate and pre-candidate countries. At many of the EU candidate countries and this meeting they discussed the activities the expertise and best practices from the that this network will organize during the EU countries and the European Court of second half of 2016 and during 2017. It Audit are welcomed by these countries. At was reconfirmed that on April 13-14, 2016 the initiative of the National Audit Office the SAI of Serbia will organize the round of Sweden and with the support of the table on the "Audit Opinion" in which the European Court of Auditors some of the participants will exchange experiences on Balkan countries such as Albania, Serbia, drafting an opinion based on the ISSAIs of Montenegro and Macedonia will perform the financial and compliance audits. In this a parallel performance audit on the event our institution will be represented "Public Procurement". In this context it by a group of experienced auditors who was decided that during 2016 there will will present the SAI's experience in the be organized several workshops in which financial audits. In the framework of the experts from SNAO and ECA will present joint activities of the network of the EU their best practices for all phases of candidate countries the SAI of Bosnia and performing the audit. Herzegovina will organize a round table on Fraud and corruption are two phenomena the independence of SAI in September that auditors are often facing in their 2016. The aim of the activity is to create a audit work. In this contex ALSAI was platform for discussion of the challenges offered to be the host country and faced by SAIs to maintain their organizer of the workshop "On the fight institutional and financial independence. against corruption and fraud". This event The target groups that will participate in was intended to be completed during the this activity will be the SAI’s Presidents. A first half of 2017. very important topic is the relationship of During the meeting it was highlighted the the SAI with the Parliament. In this successful organization of the workshop context the German SAI will organize the "Based on the materiality and audit conference on "The framework of sampling" which was held in November relations between SAIs and Parliaments". 2015 in Vlora. 282 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

On the second day the EU member states the workshop proposed by ALSAI on the discussed the activities that will take place "fight against corruption and fraud ". during 2016 and reported on the progress In this activity ALSAI was represented by of the working groups which carry out the Chairman Mr. Bujar Leskaj, the audits in various fields. On this behalf the Secretary General Ms. Luljeta Nano, and SAI os Slovakia reported on the the senior auditor Ms. Alma Shehu. preparations for the meeting of members of the Contact Comittee which will be held The next meeting of the Contact on October 21-22, 2016 in Bratislava. Committee will be held in Stockholm, Sweden in 2017. The SAIs of Netherlands, Latvia and ECA reported on the progress of the work of the Task Force on the European Banking Meeting of the Working Group of Union and namely on the updates of the EUROSAI regarding the audit of funds unik supervising mechanism and the allocated to disasters and catastrophes feedback of the stackeholders on this Union. On April 5-7, 2016, it was held in Baku, Azerbaijan the second meeting of the During the meeting it was discussed the Working Group of EUROSAI on the “Audit proposal of the SAI of Poland to draft a of funds allocated to disasters and joint statement inviting the first signatory catastrophes”, which was focused on the activities of the SAIs of Ukraine, Moldova challenges of the successful and practical and Georgia. implementation of ISSAI 5500-5599 "Audit Representatives of the German SAI Guidelines on Disaster aid”. This meeting reported on developments in the process was organized by the Chamber of of development and adoption of EPSAS Accounts (SAI) of Ukraine which heads the and on the statement of the federal state working group of EUROSAI, while the of Baden Wuerttenberg regarding the Chamber of Accounts of Azerbaijan hosted control systems and the administrative and facilitated the realization of the costs of EU funds for agriculture. activity. The discussions of the participants brought numerous experi- The SAI of Italy reported on the activity of ences of using new methods of data the Working Group on the VAT as the security in disaster management audit leading representative of the group that is such as the GIS method. The discussions conducting the audit on the VAT in the EU were also focused on the experience of countries. They also reported on the the National Audit Office of Bulgaria in the expected results from this audit. prevention and management of flood Part of this agenda there were also risks, or the experiences of the Italian presentations on the future activities Court of Auditors on audits to reduce planned from this network among others hydrological disaster risk. It was also of

PUBLIC AUDIT 283 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

great interest the approach of the audits Ukrainian, Bulgarian, Turkish and Italian conducted by the SAI of Ukraine on the colleagues. In this activity ALSAI was flood management, as well as the represented by Ms. Manjola Naco Director experience of the representatives of and Ms. Amantia Patozi, specialist. Indonesia regarding the practical difficulties in implementing the ISSAI 5510 "Audit on Reducing the Risk of Disasters" ALSAI signes a Cooperation Agreement and the ISSAI 5540 on “Audit on the with the “Albanian Platform for Policy activities after the disaster". Advocacy” On April 22, 2016, it was signed a Cooperation Agreement between ALSAI and the non-profit organization "Albanian Platform for Policy Advocacy" represented by its Executive Director Mr. Brenton Kotorri. In the recent years ALSAI has

increased the cooperation with the civil The second meeting of the Working Group society organizations and eith professi- of EUROSAI on the Audit of Funds onals in the field of economy. Up to date Allocated to Disasters and Catastrophes ALSAI has signed 22 cooperation was attended by representatives of the agreements. European Court of Auditors (ECA) and the SAIs of Italy, Turkey, Poland, Albania, Latvia, Moldova, Bulgaria, Romania, Russia, Serbia and Indonesia. Through the exchange of experiences it was managed to present a coordinated approach in support of the respective governments in developing effective tools for the prevention and elimination of consequences of disasters and natural The Chairman of ALSAI appreciated the disasters, and without forgetting those seriousness and ambition of this disasters that are a result of human organization which consists of young activity. There were also discussed the people aged 18-30 and also their ideas principles and procedures to use in which are very valuable in the conducting audits of this nature. The focus increasement of accountability and was also on the need of funds to prevent transparency of the activity of public and assess the risks that can come from institutions. The agreement will produce disasters. Theses cases were discussed by mutual benefits. From one side this the SAIs which have conducted audits of organization will be aknoledged on the this nature, especially the experience of

284 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

ALSAI findings and recommendations and Training events on the other side the auditors of ALSAI In order to fulfill the development will cooperate with these young and objectives of the institution presented in couragous people in denouncing the the institutional development strategie corruptive activities. 2015 – 2017 during the period January – April 2016 there were organized 1,185 training days. These events were conducted in cooperation with the ALSAI’s national and international counterparts. These days are devided in 280 training days abroad and 905 training days in our country.

training days On his part Mr. Brenton Kotorri appreciated the transparency of ALSAI 24% and its collaboration with the civil society. trajnim jashte vendit He stressed the fact that his organization is growing fast thanks to the trust that the 76% citizens have toward this organization and its professional publications which somehow have filled the gap that existed Among the training events abroad we can in the Albanian market. Mr. Kotorri also mention the training at the TCA, considered ALSAI as one of the most “Presentation on the IT Audit” in prestigious partners in the joint fight Luxemburg, “ITSA and ITASA project” in against corruption. Bern, the workshop on anticorruption in Hungary, ect.

Among the training events with the

national counterparts we can mention the trainings organized by ASPA, The Internal Audit unit at the MoF, trainings organized by rapresentatives from the EU Community, AFCOS-Training on the IPA twining project, ect. The training methods used were the face-to-face method, e-

learing, worshops and seminars. The training topics are different according the needs, profesions and experience of each

PUBLIC AUDIT 285 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

auditor. The chart below shows these Zilja and auditors Albert Thoma, Elira data: Elezi, Xhulieta Çelaj, Gerti Bode, Elida Kocani, Helena Solis, Krisi Anastas, trajnime te diferencuara Mareglen Sinani, Xhein Xhindolli, Alfonc 11% Gabili, Enkelejda Tole, Erieta Këlliçi, 33% Hektor Kosova, Benet Koka, Haki Hoxhaj, tranim auditues me eksperience Orgest Levani and Gentjan Leva, on the trajnim auditues të rinj first day of training the group was trajnim auditues të rinj dhe me welcomed by the President of Turkish eksperience 56% Court of Accounts Prof.Ass. Dr. Recai

Akyel. In this regard the focus was on the training events for the newly recruited by offering specified training modules to be Workshop of the State Audit Office of informed firstly on the international Hungary (SAO) in Budapest and Szarvas auditing standards and the regulatory on the topic "From survey to audit the framework of the auditee. The chart integrity of integrity", organized during below shows these data: 22 to 26 February 2016, initiated and supervised by SAO. Welcomed speech of fusha e trajnimit the conference was held by the President 3% of the Hungarian SAO, Mr. László 42% Domokos. This event was attended by Mr. trajnime në fushen e standardeve Péter Szijjártó, Minister of Foreign Affairs 55% trajnime në fushen e and Trade of Hungary and z. Einar kuadrit rregullator Gørrissen, General Director of IDI (Norway), and also by representatives of various SAIs as Hungary, Portugal, Greece, Albania, Bosnia and Herzegnovina, Macedonia, Indonesia, Kyrgyzstan,

Malaysia, Mauritania, Moldova, Training of 22 auditors from ALSAI in the Montenegro, Pakistan, Philippines, Sudan, Turkish Court of Accounts, organized Switzerland, Thailand, Ukraine, during 18-22 of January 2016. Bangladesh and Tanzania. ALSAI was

th represented by head auditors Mr. It was the 10 group of auditors being Muhamed Kavaja, Mr. Vullnet Karafilaj trained in TCA and in total there are 176 and senior auditor Mr. Skender Muca. auditors trained during the period of 2012-2015. The group consisted of Director Department Bajram Lamaj, Head The PPA workshop, organized on 25-26 auditors Vullnet Karafilaj, Muhamet February 2016 in European Court of Kavaja, Selfo Zeneli, Head of sector Gwzim 286 No.13, january - april 2016 ALSAI Events and activities of ALSAI

Audit, Luxembourg, presenting the 2015, on "materiality and audit based on concept ideas on Project Performance samples". The workshop was supported Audit II at the regional level. Proceedings by the National Audit Office of Sweden of the workshop was extended to two (SNAO) based on the proposed Plan of days and moderated by Deputy / General Joint Work Group on Audit Activities Auditor of the Swedish SAI, Mr. Magnus (JWGAA). In this workshop ALSAI was Lindell. Each representative of SAI-s represented by Mrs. Yllka Pulashi, Director participant in workshop made a brief of Standards Control, Mr. Artur presentation of the work on PPA and Hasanbelliu, Internal Audit Director, Mrs. usefulness of the project to the specific Selime Bregu senior auditor and Ina perspective of SAI. Then it moved on Sokoli, auditor. proposals for potential topics that can be audited in PPA II. The proposals focused on four main areas: Training on "Introduction to IT Audit", held during 18 to 20 April 2016 1. Public Procurement, Luxembourg, the European Court of 2. Direct Foreign Investment, Auditors. The training was part of the internal audit of ECA, and participating 3. Public Debt representatives from Turkish and Spanish 4. The quality of products and their SAI, as well as interested actors from certification. private sector. ALSAI was represented by Albanian SAI was represented by Mr. Mrs. Irma Idrizaj, auditor. Lecturer of Rinald Muca, director of performance training was Patrick Soenen, ECA's audit and Mr. Alfred Zylfi, Mrs. Elfrida external expert. The purpose of the Agolli, senior auditors, appreciated the training was to familiarize the audit first two topics, arguing that public process in a technological environment, procurement is a high-risk area, in terms learning best practices from COBIT 4.1, of economy in public funds use. the use of IT within financial audit, and use of IT within the performance audit.

Regional workshop on "audit opinion” held on 13 and 14 April 2016 in Belgrade Training on EU procurement, organized in the framework of the activities based on 21-22 April 2016 by "The European on a signatory Conference on the relations Institute of Public Administration", in of Supreme Audit Institutions and national Dubrovnik Croatia, had as its object parliaments of regional countries, which providing a detailed overview of Directive took place in Budva, Montenegro, on 18- EC procurement "Directive 2014/24 / EU" 19 November 2013. This event was the and the basic concepts of public private successor of the workshop organized by partnership contracts (PPP). Training the ALSAI in Vlora on 3 and 4 November moderators were Ms. Beuter Rita and Mr. PUBLIC AUDIT 287 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

Michael Burnett, experts at the European Institute of Public Administration. The training was attended mainly by NATIONAL AUDIT OFFICE OF FINLAND representatives from the Ministry of Finance, Social Affairs and Transport of Bulgaria, the Ministry of Finance of the Czech Republic, Poland, Lithuania and Software Audit Agency of the European Union to Croatia. While ALSAI was represented by Mr. Fatmir Zilja and Mr. Idlir Dervishi, auditors in Audit Department of the Central Budget, High Public Administration and Internal Audit. Zyra Kombëtare e Auditimit është institucioni më i lartë i auditimit të Finlandës dhe i raporton drejtpërdrejtë Kuvendit. Ajo auditon financat e shtetit dhe

menaxhon asetet në mënyrë që të sigurojë që fondet publike janë shpenzuar në Translated by: Redina Karapici Auditor, mënyrë sa më ekonomike dhe në përputhje me legjislacionin. Audit Departmen of Invesments and Foreign Financed Projects and Environmental Protection National Audit Office of Finland is an National Audit Office of Finland expert, independent and neutral state authority. The main task of NAOF is to National Audit Office of Finland has control the legality and financial been historically the main monitoring management in accordance with the state body in Finland. NAOF is the oldest budget. National Audit Office inform the institution in Finland, responsible for the government, parliament and other main auditing and management of the state bodies about the financial management economy. NAOF is the higher auditing and other administrative activity. institution in Finland and report directly in NAOF protect the interest of the Parliament. National Audit Office of taxpayers and citizens auditing the public Finland audit state financing system and funds, the revenues and the use of state manage the assets in order to ensure that property. NAOF has the right to gain all the public funds are spent economically the information needed from the auditee. and in accordance with the legislation. State authorities and corporates has to NAOF works in accordance with the public repot immediately any case the abuse of administration to develop a good financial the state funds in NAOF. management and to ensure an effective use of public funds. As an independent Organization expert, NAOF supports the Parliament, National Audit Office of Finland is directed the Government and the public by the General Auditor, whom is elected administration in decision making.

288 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 289

NATIONAL AUDIT OFFICE OF FINLAND

National Audit Office of Finland is an National Audit Office of Finland expert, independent and neutral state authority. The main task of NAOF is to National Audit Office of Finland has control the legality and financial been historically the main monitoring management in accordance with the state body in Finland. NAOF is the oldest budget. National Audit Office inform the institution in Finland, responsible for the government, parliament and other main auditing and management of the state bodies about the financial management economy. NAOF is the higher auditing and other administrative activity. institution in Finland and report directly in NAOF protect the interest of the Parliament. National Audit Office of taxpayers and citizens auditing the public Finland audit state financing system and funds, the revenues and the use of state manage the assets in order to ensure that property. NAOF has the right to gain all the public funds are spent economically the information needed from the auditee. and in accordance with the legislation. State authorities and corporates has to NAOF works in accordance with the public repot immediately any case the abuse of administration to develop a good financial the state funds in NAOF. management and to ensure an effective use of public funds. As an independent Organization expert, NAOF supports the Parliament, National Audit Office of Finland is directed the Government and the public by the General Auditor, whom is elected administration in decision making.

PUBLIC AUDIT 289 PUBLIC AUDIT National Audit Office of Finland ALSAI National Audit Office of Finland

from the parliament for a 6 years used state funds or financial aids from elections, including the proceedings of Purpose of application mandate. NAOF can exercises financial, the state. Parliament (40/2000). The Auditor This law applies to credit transfers compliance and performance audit. The General's mandate lasts 6 years and 4. Organizations and other legal entities, between Finland and the European management executive unit oversees the continues until the beginning of next term which have received permission from Community and audits their use. Under audit work and also the report to the of General Auditor. Elected auditor will be the State to procure funds, be used this law, credit transfers mean the Parliament. NAOF has 150 employers and released by any previous incumbent, them or distributed for a particular payment or account liabilities of the state, the headquarters are in Helsinki. Also while on duty as General Auditor. purpose. municipalities, companies Finnish NAOF has two branches, one in Turku and General Auditor decides how to present companies operating in Finland, one in Oulu. 5. Credit institutions or other the issues for which he is responsible. foundations, companies and individuals to organizations that care about the The activity, status and the tasks of NAOF the European Community, as well as financial transactions of the state, or Advisory Board are sanctioned to Article 90 of subsidies, loans, financing, other papers use and manage funds and state Constitution of Finland and other acts. In its structure, the NAO has also an securities, or other forms of subsidy, property. Advisory Board. Duties of the Board are to Legal framework directed in Finland by the European 6. Other funds for which the state is maintain and develop relations with NAO Community. Law of National Audit Office responsible. partners, to take initiatives to develop Provisions of paragraph 1, in connection auditing and to monitor the effectiveness Mission 7. Provisions of paragraph 1, item 3, with the transfer of loans from the in relations with partners. The Board related to beneficiaries of state European Community are also applicable The mission of the NAOF is to ensure the elects the president from its ranks support, are also applicable to the to the mediator and the parties who have legality and effectiveness of the state member. mediator and the parties who have financial management and the accordance transferred funds. transferred funds received from NAO may appoint as members of the with the state budget. NAOF cannot audit Competencies private individuals, for personal Board, representatives of key cooperation the financial management of the purposes. partners or public financial management Parliament, parliament funds, National State Audit Office has the right to audit experts, a challenge period not exceeding the transfer of credits by reference in Bank funds or social insurance institution. Reporting to Parliament 3 years. The right of NAOF to supervise the paragraph 1, and control to the extent NAO must submit to Parliament a report necessary to finance and operations transfer of funds from Finland to Reporting abuse on its activities, annually until the end of European Union is determined by special mediators, donors, recipients and September, as well as other special Despite confidentiality rules, every state intermediaries who pays the transfer, or laws. reports as needed. Through reports, it has authority, agency or business enterprise, the person to whom the recipient has National Audit Office of Finland has the the right to receive information also the must report immediately to the State transfer resources received. right to audit: Parliamentary Commission. Audit Office, for any misuse of funds or NAO has the right to audit the credit properties that it manages or for which it 1. State authorities, agencies, corporates, Auditor General transfers (referred to in paragraph 1) and is responsible. state funds Audit activities are directed by the Office responsible for payment. People should The law “On the right of the Audit Office 2. Corporates where the state is a share of the Auditor General, who is responsible help auditors audited during the to audit certain transfers between Finland holder, solicited in Article 19, for all matters except those that are the assignment. NAO may choose to include in and the European Community” (March 17 especially when state shares and responsibility of the Board, or issues for the audit advisors experts. 1995/353). property are used. which the law stipulates otherwise. Access to information

3. Municipalities, organization, private Auditor General is elected by Parliament. Auditees must provide to NAO all required companies and individuals that has Further provisions related to the information and documents, without 290 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 291 PUBLIC AUDIT National Audit Office of Finland ALSAI National Audit Office of Finland

prejudice to the specific provisions on confidentiality issues. NAO should have access to all information and documents of the audited entities, as well as documents relating to its operations.

Submission of confidential information (May 21 1999/653)

Despite the obligation of confidentiality, as described in the Law “On Publication of Official Activities” (621/1999), the information provided during the audit, relating to the economic, business, or state secrets, it can be treated by the police and other authorities like prosecutors and courts in order to investigate a crime, and even by the EC, if it is required by legislation.

Rules of Procedure

Rules of Procedure guide the organization, departments, units and their duties, as well as the management and preparation of cases for adjudication. The Rules of Procedure also regulates the issuance and instructions preparation and orders related to the audit, the board of penalities, sanctions and their establishment, quality board and science council, cooperation between officials and staff, as well as posts and qualifications.

292 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT National Audit Office of Finland

prejudice to the specific provisions on confidentiality issues. NAO should have access to all information and documents of the audited entities, as well as ISRAEL – THE OFFICE OF THE STATE COMPTROLLER documents relating to its operations. Submission of confidential information AND OMBUDSMAN (May 21 1999/653) Despite the obligation of confidentiality, as described in the Law “On Publication of Official Activities” (621/1999), the information provided during the audit, relating to the economic, business, or state secrets, it can be treated by the The Office of the State Comptroller in Israel focuses on examining the activities police and other authorities like of the executive authority, if they are conducted in accordance with the prosecutors and courts in order to principles of economy, efficiency, effectiveness and moral integrity. State investigate a crime, and even by the EC, if Comptroller function is defined in the basic law on the State Comptroller. it is required by legislation.

Rules of Procedure The State Comptroller’s principles Rules of Procedure guide the organization, The Office of the State Comptroller in departments, units and their duties, as Israel focuses on examining the activities State control is one of the fundamental well as the management and preparation of the executive authority, if they are factors of democracy. State auditor is part of cases for adjudication. The Rules of conducted in accordance with the of the system of checks and balances in a Procedure also regulates the issuance and principles of economy, efficiency, democratic state. Statusi i tij në kuadër të instructions preparation and orders effectiveness and moral integrity. State sistemit të qeverisjes është një nga masat related to the audit, the board of Comptroller function is defined in the për forcimin e demokracisë. His status penalities, sanctions and their establish- basic law on the State Comptroller. Audit within the system of government is one of ment, quality board and science council, results are brought to the attention of the measures to strengthen democracy. cooperation between officials and staff, as authorities audited for their response and Control of the executive authority has well as posts and qualifications. in order to enable improvement in expressed his principle that public officials management. Later reports submitted to in a democracy are trusted administrators the Knesset (Israel's parliament) and and public servants and not their leaders. published. The Office of the State This is an important factor in increasing Comptroller is independent and the accountability and transparency of accountable only to Knesset. public administration. Most countries of the world have an independent audit institution, whose function is to audit government administration, that of other public bodies and evaluate their

292 No.13, january - april 2016 PUBLIC AUDIT 293 PUBLIC AUDIT Israel – The Office of the State Comptroller and Ombudsman

activities.State audit institution in Israel is The State Comptroller’s Functions the State Audit Office. Since the beginning, the State of Israel recognized A. The legality and regularity - Control the importance of state control. In 1949 it over the legality of an action taken by was adopted the Law on the State a public official - a person who has Comptroller, thus establishing the Office authority or spends public funds - is of the State Comptroller, one of the first designed to examine whether this institutions to be established in a state. action is within his legal authority to take the action in question, review of Law on the State Comptroller of Israel the regularity of action taken or provides a strong basis for a more detailed expenses. It is designed to review examination of the state. The law gives a compliance with laws, regulations, wide range of functions controllers at two procedures and proper standards of categories of bodies subject to state conduct. control and audit comprehensiveness. This basic law defines the constitutional B. Economy, Efficiency and Effectiveness status of the State Control and specifically - An audit of the economy has to do asserts his independence. Knesset elects mainly with the resources invested in a the State Comptroller in a secret ballot for particular activity; The efficiency audit a seven-year term. In carrying out his examines the relationship between functions, he reports only to the Knesset- resources and results and effective- in and does not depend on the ness audit is concerned with the government. State Comptroller decides results achieved and whether activity entities to be audited, unless required by goals, are met genuinely . the Knesset, the Knesset's Committee for State Audit Affairs or the Government. C. Moral Integrity - The State Comptroller The budget of the State Comptroller is of Israel has to do with the review of determined by the Knesset Finance the implementation of norms and Committee's proposal of the Audit Office rules of conduct of public servants, as and in particular the approval of the state in cases where actions are taken even budget. The auditor submits a report on though there were conflicts of the implementation of the budget of the interest, there was bias or abuse of State Audit Office on the Knesset's position or authority. In areas where Committee for State Audit Affairs. The behavioral norms are not defined in auditor is independent in the discharge the legislation, written procedures or and appointment of the employees of his judicial precedents, the State office. Controller shall determine the appropriate rate in order to prevent inappropriate decisions and actions. Rates have more binding force than

294 No.13, january- april 2016 ALSAI Israel – The Office of the State Comptroller and Ombudsman

laws or regulations. Sometimes, after (a) According to the Law on Financing of the results of the audit, the auditor Political Parties, 5733-1973, issues of may make a recommendation taking financial management of political into account a change in legislation. parties were subjected to audit state. The main purpose of the law is to Purpose of Audit moderate their spending addiction and prevent them from self-interested The purpose of state control in Israel is contributors. State auditor inspects among the widest in the world. It lies in their income and expenditure the actions of all government ministries accounts, including accounts and their and state institutions, including all accounts during elections. Three branches of the headquarters of Defense Aspects to be considered include: (MOD Defense Forces of Israel, military whether the expenses incurred are industry, even units of intelligence), and within the limits prescribed by law all local authorities . Among the entities expenses; if the costs are within the that are subject to audit results of limits of the law on contributions and government corporations, many of which whether the accounts are managed in play an important role in the economy of accordance with the instructions of the state, as in the use of natural the State Control. Also the use of resources and infrastructure in the public funds to political parties must provision of essential public services. be made according to the rules Public enterprises or companies are defined in law. When highlighted subject to audit government to state irregularities, the auditor may decide whether the government has a stake in its monetary sanctions on parties. management, but not necessarily in their capital. Also they are subject to audit all (b) In accordance with rules to prevent entities declared by law, the Knesset's conflicts of interest in connection resolution or agreement between them with the activities of ministers and and the government. Governmental deputy ministers, as defined by the bodies financed by the state are also government in 1977, they must subject to audit. In this category are large submit to the State Comptroller, public institutions such as universities, when taking office or every year, a urban system, health insurance funds, and statement on the their income and other small entities. State control can wealth. The rules define the duties control any employee organization, and restrictions in connection with provided that the audit has not performed the foregoing and the Controller is its activities as a union. Besides audit charged with reviewing compliance functions described above, the State with the law. Comptroller is authorized by law for the following tasks: PUBLIC AUDIT 295 PUBLIC AUDIT Israel – The Office of the State Comptroller and Ombudsman

Organizational structure State Chief Comptroller should be elected by the Knesset by secret ballot at a The State Comptroller performs his duties session convened specifically for this with the help of the staff audit. The office reason. is divided into divisions, where there is a responsible for a particular area of public During his term, Chief Controller shall not administration: engage actively in politics. a) ministries and state institutions; A person, who has been Chief - b) "organizations" (mainly government comptroller should not be for three years corporation); from the date of expiry of his term, a c) local authorities. member of the management entity which carries on business for profit and this Office of the Ombudsman is a separate entity is controlled by the Office of State unit and separate from the State Comptroller . Comptroller, with a director who is appointed by the Knesset's Committee for Joint Activities State Audit Affairs on the proposal of the Comptroller. From 9 to 12 October 2015 it was held in Jerusalem, Israel the Conference of the Staff of the Office of the State Comptroller Young EUROSAI II with the central theme is under the authority of the controller "SAI & I". The conference was attended by only. State auditor is independent in representatives from 40 countries with 77 relation to the recruitment and dismissal participants. This event was organized by of staff of the office and he has the EUROSAI and SAI of Israel. authority to set the salaries of the staff. The number of staff in the Office of the Albanian State Supreme Audit Institute State Comptroller is about 500 participated in this important event and people.The number of employees in was represented by ms. Ina Sokoli, auditor professional audit office is about 300, all in the Audit Directorate of Internal Audit educated in different universities and the and mr.Jonild Hoxhaj auditor in the Audit Ombudsman's office has about 60 Department of Local Government Budget, employees with a lawyer degree. There Audit of Territorial Administration Durable are about 150 people, part of the assets. administrative and technical staff employed by the office. The main recommendations of the conference focused on the following Law on Comptroller areas: public effect of the SAI, professional effects and personal effects. Choosing the Chief Comptroller

296 No.13, january- april 2016 ALSAI Israel – The Office of the State Comptroller and Ombudsman

In this conference ALSAI presented its communication with the media through achievements in the cooperation of the the publication of the results of the audit media by presenting "SAI-Media reports, publication of professional Cooperation as an instrument to increase development of auditors as the most accountability and public confidence". In strong tool in the fight against corruption this presentation it highlighted the way and violations of law. information is transmitted on audits and operation of SSA to the public, where one Also the conference was followed by talks of the ways is the presence of ALSAI TED (sections plenary by representatives auditors in the press, which increases the of different states) workshops and transparency of the institution. interactive lectures by Israeli prominent professors, brainstorming sessions and Also, a special emphasis was placed on the exercises using practical methods. usefulness of information publication of the work of ALSAI and those auditors in all Translated by: Jonida Zhegu Auditor, types of media, as one of the most Audit Departmen of Invesments and important elements, which together with Foreign Financed Projects and professionalism, transparency, integrity, Environmental Protection. objectivity, credibility, independence, impartiality and appropriate competence brings ALSAI more and more near public needs.

At the end of the presentation was forwarded the following message: A challenge for all of us would increase

PUBLIC AUDIT 297 PUBLIC AUDIT Israel – The Office of the State Comptroller and Ombudsman

298 No.13, january- april 2016 PUBLIC AUDIT Israel – The Office of the State Comptroller and Ombudsman

MOLDOVA COURT OF ACCOUNTS

In the framework of implementation of the best international standards and practices, the Court start in 2007 the process of transformation in a Supreme Audit Institution, which fit the highest standards of independence, professionalism and objectivity in auditing public finances.

2. Court of Accounts has 7 members. Court of Account is the public institution 3. The President of Account of of external auditing in accordance with Accounts is elected by the the law of Court of Accounts Nr. 261-XVI, Parliament for a 5 years mandate, date 5 December 2008, and it’s the only with the proposal of the Parliament public authority which control the speaker. management and the use of public funds and state property. By this law, the 4. Court of Accounts presents every

Republic of Moldova confirms the year in the parliament the report for compliance with international standards the administration and use of public and best practice of external auditing. financial resources. Legal Frame work 5. Authority, structure and the functioning of the Court of Accounts Constitution of Moldova is established by organic law of the Article 133 Court Court of Accounts Mission and role 1. Court of Accounts controls the As a member of INTOSAI (since 1994) and administration and use of public EUROSAI (1994), Court of Accounts of financial resources. Moldova undertake to fulfill all the

298 No.13, january- april 2016 PUBLIC AUDIT 299 PUBLIC AUDIT Moldova Court of Accounts

needed criteria for the European . The Court of Accounts exercises its integration, which derived from the activity in accordance with the implementation of EUROSAI and INTOSAI following principles: standards, Riga recommendations and Mexico Declaration, approved by XIX  Legality Congress of INCOSAI held in 2007.  Objectivity  Independence In the framework of implementation of  Transparences the best international standards and practices, the Court start in 2007 the process of transformation in a Supreme Translated by: Idlir Dervishi Auditor, Audit Institution, which fit the highest Audit Departmen of Central Budget, High standards of independence, professi- Public Administration, Financial onalism and objectivity in auditing public Management and Internal Audit. finances.

First and the main step in transformation process is the implementation of the Court law, which enter into force on 1 January of 2009. The main changes in the new law aim to transform the external financial audit, in a new system of public auditing, constituting a radical changes. Objective and principles of Court of Accounts activity: . Assessment of regularity, legality, compliance, economical, efficiency and effectively in managing public financial recourses and assets. . Promotion of international standards on transparency and accountability in public finance management. . Ensuring the transparence by informing the public and public authorities about the strategic and annual plans, findings and recommendations. . Certification of public audit staff

300 No.13, january- april 2016 -t Konferenca e IV Shkencore KLSH 1925

ANALIZA 13

ANALIZA E RISKUT E RISKUT

Volumi I-rë Shkencore 20-22.6.2016 Konferenca e Katërt

Seria : botime KLSH 09/2016/60 08 /20 16/59

KLSH 08/2016/59 1925 Seria : botime KLSH 09/2016/60 Tiranë 2016