Cymraeg Iaith Gyntaf - Uned 5 Ferch Llyr Thema Rhyfel a Heddwch

THEMÂU’R CHWEDL? RHYFEL / ANGHYDFOD • Cynnen 1. Efnysien yn ymsod ar feirch gan ei sarhau ac achosi anghydfod • Llid Efnysien rhwng y Gwyddelod a gwŷr Ynys y Kedyrn. • Sarhad 2. Anghydfod yn ailddechrau yn Iwerddon. Matholwch yn dial ar Branwen drwy • Talu iawn ei halltudio i’r gegin a gorfodi iddi gael ei churo. Gwna hyn yn dilyn pwysau o • Dial gyfeiriad ei gynghorwyr sy’n awgrymu nad yw wedi derbyn digon o iawn am y • Rhyfel / Anghydfod sarhad a gafodd. • Heddwch 3. Yr anghydfod yn dwysáu wrth i Bendigeidfran ddod draw i Iwerddon gyda holl • Arwriaeth rym byddin Ynys y Kedyrn i ddial ar y sarhad ar Branwen. • Llwfrdra 4. Ar ôl cytuno ar delerau heddwch – y Gwyddelod yn twyllo Bendigeidfran • Arweinyddiaeth drwy guddio milwyr yn y sachau blawd yn y neuadd a godwyd i anrhydeddu • Perthynas Bendigeidfran. • Hen hudoliaeth 5. Efnysien yn lladd y milwyr yn y sachau blawd. • Y ferch ddioddefus / y diniwed yn dioddef 6. Efnysien yn taflu i’r tân yn ystod y wledd. Gweithred hollol wallgof ac annisgwyl. Teimla ei fod yn cael ei ddiystyru eto – fel ar ddechrau’r chwedl. 7. Pan ddaw’r saith milwr yn ôl i Ynys y Kedyrn gyda phen Bendigeidfran – twyll ac ystryw yno hefyd. Caswallon fab Beli wedi lladd y 6 gŵr a adawyd gan Bendigeidfran i amddiffyn yr ynys yn ei absenoldeb a goresgyn Prydain. Gwna hyn drwy dwyll – drwy wisgo mantell hud. Mae Caradog fab Bendigeidfran yn torri’i galon pan ddigwydd hyn ac yn marw. THEMÂU’R CHWEDL CYNNEN

RHYFEL / HEDDWCH GWRTHDARO

ARWRIAETH A LLWFRDRA Cymraeg Iaith Gyntaf - Uned 5 Branwen Ferch Llyr Thema Rhyfel a Heddwch

HEDDWCH LLWFRDRA 1. Matholwch a’i filwyr yn cyrraedd Ynys y Kedyrn i ofyn am Branwen yn wraig. 1. Efnysien yn ymosod ar geffylau Matholwch. Llwfr yn y ffaith nad oedd wedi Gweithred i greu heddwch – cryfhau ac uno’r ddwy wlad. wynebu Bendigeidfran na Matholwch gyda’i gŵyn. 2. Bendigeidfran yn cymodi â Matholwch drwy gynnig rhoddion iddo i dalu iawn – 2. Gellid dadlau bod Bendigeidfran wedi ymateb yn llwfr yn y ffaith nad oedd meirch iach, plât aur a gwialen arian. Yna’n cynnig y Pair Hud. Cynnig mwy nag wedi cosbi Efnysien oherwydd y cwlwm teuluol rhyngddynt. Petai Efnysien wedi oedd yn ddisgwyliedig yn ôl Cyfreithiau Hywel Dda. Daw’r gynnen i ben am y derbyn cosb efallai na fyddai’r ddwy wlad wedi’u dinistrio oherwydd rhyfel. tro. 3. Matholwch – yn llwfr yn y ffaith ei fod yn dibynnu’n ormodol ar gyngor ei wŷr. 3. Wedi i Bendigeidfran ddod draw i Iwerddon i ddial, mae Branwen yn trefnu Digwydd hyn nifer o weithiau yn y chwedl: cymod rhwng ei brawd a Matholwch, ac fe gytunir ar delerau heddwch rhwng a. gwrando ar farn ei gynghorwyr wedi iddo glywed am anffurfio’r meirch y ddwy wlad. Tro Matholwch yw hi’n awr i gynnig rhoddion i dalu iawn. ac yn penderfynu gadael ar unwaith Trosglwyddir y frenhiniaeth i Bendigeidfran ac adeiledir neuadd fawr i’w b. plygu o dan y pwysau a roddir arno gan ei gynghorwyr wedi dychwelyd i anrhydeddu. Iwerddon; dial ar Branwen sy’n hollol ddiniwed ac yn ei sarhau 4. Efnysien yn dod â’r rhyfela i ben drwy ddinistrio’r Pair Dadeni. Buddugoliaeth i c. modd mae Matholwch a’i gynghorwyr yn cuddio’r hyn sy’n digwydd i wŷr Ynys y Kedyrn – ond buddugoliaeth wag ydyw. Dim ond 7 a ddaw yn ôl yn Branwen yn llwfr – maent yn gwahardd unrhyw deithio rhwng Iwerddon fyw. a Chymru. 5. Cyfnod o heddwch a llonyddwch yn Harlech a Gwales. Ond heddwch dros dro 4. Mae Matholwch yn llwfr eto yn y ffaith nad yw’n wynebu Branwen i ofyn ei ydyw. Rhaid yw mynd â’r pen a’i gladdu yn y Gwynfryn. chyngor am yr olygfa ryfedd sy’n dod dros y môr tuag at Iwerddon – danfona ei 6. Ymgais Bendigeidfran i gadw’r heddwch ar ôl ei farwolaeth – diogelwch pan gynghorwyr i ofyn iddi. fydd ei ben wedi’i gladdu ac yn wynebu tua Ffrainc. 5. Mae ymateb Matholwch a’i filwyr i dorri’r bont dros Llinon a dianc yn llwfr ac yn dangos diffyg anrhydedd. ARWRIAETH 6. Gwelir llwfrdra hefyd yn y modd mae Math yn ymgreinio ac yn apelio at glymau 1. Branwen yn dioddef ei sarhad yn dawel a dewr. Er, dengys tipyn o teuluol er mwyn cymodi â Bendigeidfran yn Iwerddon. ddyfeisgarwch yn y modd y mae’n meithrin y ddrudwy a’i danfon at 7. Y Gwyddelod yn llwfr ac yn ystrywgar yn y ffordd maent yn cuddio’r milwyr yn Bendigeidfran. y sachau blawd. 2. Dengys Bendigeidfran ddewrder yn y modd y mae’n casglu’i holl fyddin ynghyd 8. Llwfrdra hefyd yn y modd y gwnaeth Matholwch drin y 2 gawr yn Iwerddon – er mwyn teithio i Iwerddon i ddial am sarhad ei chwaer. eu caethiwo mewn tŷ o haearn a cheisio’u lladd. 3. Bendigeidfran yn ddewr yn y modd y mae’n creu pont o’i gorff ei hun er mwyn cynorthwyo’i filwyr. 4. Efnysien yn dangos dewrder yn y modd y mae’n aberthu’i hun er mwyn dinistrio’r pair. Teimlo cywilydd o’r diwedd am ei weithredoedd ac am wneud iawn am hyn. 5. Bendigeidfran yn dangos dewrder eto ar ddiwedd y chwedl. Er ei fod yn wynebu angau – yr hyn sydd flaenaf yn ei feddwl yw trefnu a diogelu Ynys y Kedyrn. Mae’n rhoi cyfarwyddiadau manwl a chlir i’r seithwyr sy’n teithio nôl i Gymru ynghylch yr hyn sydd yn rhaid ei wneud.