Armenzorg in De Bilt 1845-1912
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
hemgh De Bilt 1845 - 1912 Voor mijn stadie geschiedenis heb ik in 1985 en 1986 ondendgedaan naar de armenmrg ia De Bilt gedurende de jaren 1845 tot en met 19 12. Bekeken werd of er factoren warm, die de ontwikkeling ran het aantal bedeelden beïnvfoedden (bijv. het weer, epidemieën., maar aok wetswijzigingen e.d.). Ik zal a in dit artikel niet lastig vallen met de statistische gegevens over het aantal Melden en de uitgaven van de bedelingsinstantim, maar in Het kort iets vertellen over de hier ter plaatse gevestigde armeninstellingen. Eeuwenlang was de zorg voor de armen een lokale redelijk bestam te hebben. Zelden was dit echtcr aangelegenheid, waarbij in principe iedere kerkge voldoende om zelf voor een onbezorgde oude dag te meenschap voor haar eigen. lidmaten zorgde. Voorop kunnen zorgen. Hun geboorteplaats, $ie dus niet had stond echter, dat de armode niet door eigen toedoen kunnen profiteren van hun jeugdige en gezonde tijd, veroorzaakt moclit zijn. Wezen, weduwen, bejaarden moest hen echter wel ondersteunen wanner zij ,ziek of m invaliden, wier levenswandel gem reden tot klagen oud waren (l). gaf, konden rekenen op onderstand. Dronkaards, Dat de regelingvaak leidde tot een hoop gehamewar luiaards, verkwisters of zij, die onzedelijk gedrag ver- moge duidelijk zijn uit twee voorbeelden. De weduwe toonden werden in principe uitgesloten. Ook personen Gerrit Hagen (geboren Gemgje van Keulen) vroeg in die niet waren aangesloten bij een kerk vielen uit de hot. mei 1858 een vergodhg voor geneeskundigehulp aan Soms werden zij door particuliere of burgerlijke de gemeente, nadat deze geweigerd was door de pastoor armbesturen geholpen. van de 'RK kerk op de Biltstraat'. De kosten zouden k In de Grondwet van 1848 werd bepaald, dat de op grond van bet Domicilie van onderstand vergoed ammmg bij wet gmgdd moest worden. Tmontwerp moeten worden door haar geboortegemeente Montfoort. ' Amenwetten van de likraal Thorbecke bleken politiek Het antwoord van Montfoort was echter, dat de toen niet haalbaar. Grote kritiek was er op zijneconomische 79-jarige vrouw zich dan aldaar moest vestigen. Zij was bendering van het armoedevraagstuk en op het feit, echter te ziek om vervoerd te worden en overleed korte dat hij niet alleende burgerlij ke,rnaar ook de kerkelijke tijd later. De medicijnkosten ad f 13,80 werden - twee en particuliere amiemmrg onder toezicht van de overheid jaar nadien! - nog wel vergoed door Montfoort, maar wilde stellen. De nieuwe Armenwet, die uiteindelijk in - haar doodkist ter waarde van f 8,- werd uiteindelijk 1854 tot stand kwam, was in feite een handhaving van door de gemeente betaald, nadat de rekening hiervoor de bestaande situatie: de gemeentelijke overheden tevergeefs was aangeboden aan het RC (Rooms- moesten de armenzorg overlaten aan de kerkelijke en Gatholielie) Armktuur te Utrscht. Schrijnend was ook particuliere ins tellingen en alleen in geval van absolute het geval van de 38-jarige weduwe Wflem W,geboren onvermijdelijkheid ingfjpen. Gehandhaafd bleef Adriana Poot, wier 20 jaar oudere echtgenoot, timmer- voorlopighet zogenaamde 'Domicilievartonderstand'. manshecht van beroep, in juni 1860 overleed. Volgens @as in 1870 werd de regehg afgeschaft.) Een khodtige opgave van degemeente was de vrouw, die de zorg had kon slechts aanspraak maken op bsdding door zijn voor acht kinderen in de leeftijd van vijf maanden tot geboorteplaats, tenzij hij of zij vier achteraenvolgende 17jaar, tot de diepste armode vervallai. De oiidste zoon jaren in een andere gemeente had gewoond én daar de was werkzaam in de rijtuigenfabriek van Buitenwegen verschiildigde belas tingen had voldaan. Ingenhoes en verdiende 80 cent per week. Bovendien In d~ jaarverslagen wordt brde gemeente De Bilt werd zij door de 'RC Armkamer' Meeidmet f I ,--per regelmatig geklaagd over deze lxpaiing in de Armenwet. week en was korte tijd, hoewel zij r.-k.-lidmaat was, Niet alleen weigerden soms de geboortegemeenten de bedeeld door de dhnie. Dom de gemeente De Bilt bedeling op zich te nemen van in De Bilt woonachtige werd haar vanaf eind juli bedeling toegezegd van f 2%- ~@m,~ook~degemeentevaako~iaiper week, die ten lastezou komen van haar geboortege- voordebadelingvanelderswoonachtige men,omdat meenteRijsenburg.Deze gemeente hadechter bezwaar de Bat, diaconie of de rooms-katholieke kerk te Utrscht tegen dekdeiingen weigerde de kosten te voldoen. Na weigerde de kmten te voldoen. Men had ook pncipiële tussenkomst van Gedepu teerdestatmging Rijsenburg harentegen het Domicilie van onderstand: het was begin oktober toch door de knieh, maar verzocht De onmkkjk dat de kkhere plattelandsgemeenten moesteil Bilt al op 10 oktober om de bsdeling te staken, omdat opdraaien voor het onderhouden van ingezetenen, die de duwein het vervolg haar onderstand in Rijsenburg in de kracht van hun leven naar de steden waren zou ophalen. getrokken, waar zij meestal genoeg verdiden om een B Ba& Gd? december 1993 Arbeidemningen aan de Hessenweg Maar terwijl de kerkelijke ii~stellingenvoorlo- opvolger, de Com.wie van ondemtaad ten &hoeve pig op de oude voet verder gingen (armoede was, zo van den dgmenen amen te De Bilt (meestal de meende men, of eigen schuld of Gods wil), drong in 'Algemene armencommissie' genoemd) werd in 1S79 socialistische en liberale kringen steeds meer het bexf opgericht, maar al in 1895 officieel opgeheven om zich door dat bedeling door armbesturen niets oploste aan louter op áe werkverschafhg toe te leggen. Zo ontstond het armoedeproblaem. Een van de doelsteflingen van de Vempgtob u~derstwningdoor werkvdaR?ng. deinvoering vaneen nieuwe amenwet in 1912 wasdan Daarnaast hield de Com.mie beiat met de bedehg ook het verbeteren van de positie van de arbeidersdoor upNieu ~anrsdagjaarlijkseeneenmalige uitdeling van middel van de oprichhg van parbculiere instellingen, voedsel. Met uitzondering vau de Verenlghg tol de jnvtxring van arbeidsbeunen ei1 onderhge fondsen, onderste~inirigdoor werkversch~ffi~gis van geen van zoals 13ektekostenvesl~kehgen. De zogenaamde de Biltse instellingen een reglement bekend. Gelukkig 'onbruikbare' annen (b+arden, weduwen en invaliden) zijn er elders in archieven wel enkele documenten liet men over aan de kerkelijke armenzorg. Ik arbeids- aanwezig, die een tipje van de sluier oplicliten. schuwe en mndige liden schoven deze instehgm echter weer hct liefst door naar de burgerlijke armbesturen. De gemeentelijke armenzorg Voorde organisatievan de Biltse menzorg heeft de Armenwet van 1854 naiiwelijks veranderingen tot De gemeente pjng alleen tot bedeling over als dit gevolg gehad. Er was lier toen maar één 'armbestuur onvermijdelijk was (2). Vóiir 1853 Meelde de gemeente voor huiszittende armen' (dat wil zeggen armm, die niet De Uilt alleen armen clje in andere gemeenten werden in instellingen waren ondergebracht), namelijk de ondersteund, maar die op grond van het Domicilie van diaconic der Hcmomde Gemoente. De katholieke onderstand ten laste kwamen van De Bilt. Steedsvaker ingezetenen van IkBilt vielen tot 1894 onder de paroclit gaat de gemeente over tot het direct bedelen van van de O.L. Vrouwe Hemelvaart aan de Biltstraat en ingezetenen. Soms omdat de behoeftigen niet bij de werden in ieder geval tot w met 1853 door de armmmter diamnie terecht kunnen, maar vaker nog omdat het r.-k. aldaar bedel& Pas aan liet eind van de eeuw werd de armbestuur te Utrecht weigert armlastigen uit De Bilt vereniging de KerkeIr&& Kas van de gereformeerde kerk voor zijn rekening te nemen. Het percentage bedeelden opgerici~l en konden de arme Biltse katholieken dat katholiek is dan ook hoog (zo'n 50% of meer) in ondersteundwordendoor de niuwt:rooms-katholieke vergelijking tot het katholieke bevolkingdeel in de gemeente te lle Bilt. gememte (variërend vim W!in 194Qtot 10,74/0in 1909). Een burgerlijk armbestuur was niet aanwezig, Het warm vooral weduwen, we7m en baarden die in aangezien dit niet v~~pliclztwas voor gemeen ten met aanmerking kwamen voor bedeling. Een overzicht in minder dan 3000 inwoners. De gemeente deed deson- de ingekomen stukken van 1874 vermeldt dat de twee danks wel badclingen aan armen die nergens anders 'jonp'mannm (resptievelijk J. Strak, oud 45 jaar, terocht konden. (Pas in 1901 overschreed De Bilt het en E. Elks, oud 57 jaar) beiden gebrekkig zijn. aantal van 3000 inwoners, inaar ook toen werd er geen Waamhijnlijk verzochten behoeftigen degemeente burgerlijk armbestuur opgericht. Dit gekiirde pas hij raad of een van de wethouders, assessoren genaamd, de wijziging van de Armenwet in 19 12.) om in onderstand te worden opgenom. Voordat bicrin De Veretfighgtot onde~sleunihgvm MI oeftip werd toegestemd, hield een vm de radsleden een gedurende de whíer was tot 1870 werkzaam. Haar onderzoek naar de omstandighsden waarin hij of zij 1;Xe Bis& G& december 1 993 verkeerde. Indien de Mehgop grond van het Domicilie sparen door de gezamenlijke uitkering gehael ten laste van onderstanddders verhaald kon worden (tot 1870), van Bunnik te declareren. Jarenlang blijven broer en werd aan die gemeente gevraagd of men instemde met ms nog Meeld door de gammte Wel wad hun bijdrage de Weling. later verlloogd tot f 1,-- per week. In 1 S73 was de bedelimg dmalf 3,375 bij ziekte Een van de mmeest trieste gevallen is wel dat van de en f 235 in gezonde toestand. In de prakt* werd echter familie Lindehom. VadesBarend, da&geIdavanberoep, in de meeste gevallen turnde f 1,50 en f 0,50 per week overleed in december 1866 op 37-jarige leeftijd. Zijn& htaald (3). Men kende voortdurend Meelden (het hele jaar jongere weduwe (geboren Jannigie Barten) bleef jaar) en tijdefijk liedeelden, gedurende een aantal weken. zonder verdiensten achter met zes kleine kinderen en Eenmalige giften komen niet zo vaak voor. vroeg bijstand aan. I>e gemwnte De Bilt zegde haar Aan de gemeente-arts en de vrmlvrouw werd door f 2,50 per week toe ten laste van het Domicilie van de gemeente een salaris Isetaald, de kosten vatimedicijnen onderstand, maar haar geboortegemente Nijkerk de waren hierbij inbegrepen. Voor inwoners, die niet tot slechts één gulden betalen.