Kazak Hikâyeciliğinde Amancan Jakıp'ın Hikâyelerinin Yeri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI KAZAK HİKÂYECİLİĞİNDE AMANCAN JAKIP’IN HİKÂYELERİNİN YERİ Yüksek Lisans Tezi Hazırlayan Osman YAZAN 2012-NİĞDE I T.C NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI KAZAK HİKÂYECİLİĞİNDE AMANCAN JAKIP’IN HİKÂYELERİNİN YERİ Yüksek Lisans Tezi Hazırlayan Osman YAZAN Danışman Doç. Dr. Hikmet KORAŞ 2012-NİĞDE ÖZET Doğumu sürgün yıllarına denk gelen yazar, bir insanın yaşabileceği bütün acıları ve sı- kıntıları yaşamıştır. Bunu eserlerinde net bir biçimde görmek mümkündür. Bu nedenle eserle- rinin hepsinde hasret, kavuşma isteği, beklentiler ve ümitler önemli bir yer tutar. Vatan hasreti çeken yazarın, küçük yaşlardan itibaren aile sorumluluğunu da sırtına alması ile yükü bir kat daha artmıştır. Akranları gezip oynarken hayat onu çabuk olgunlaştırmıştır. Bu vesile ile hem ailenin sorumluluğunu taşımaya hem de işgal altında bulunan vatanın kurtuluşu için çeşitli çareler aramaya başlamıştır. Ümitlerini ve hayallerini gerçekleştirebilmek için çağın en önem- li ve etkili silahı olarak okuma ve yazma yolunu seçmiştir. Bu suretle gelecek kuşakların için- de özgürce yaşayabileceği güzel ve bağımsız bir ülke bırakmak için çalışmalara başlamıştır. Bu bağlamda hikâyeleri, ilk çalışmalarını teşkil etmektedir. O, dönemin şartları içinde doğru- dan dile getiremediklerini çeşitli sembollerle dile getirerek etrafındakileri uyarmaya ve uyan- dırmaya çalışmıştır. Bu şuurla hikâyelerini yazdığı zamanlar çok genç olmasına rağmen olgun bir kalem sahibinin yazabileceği kadar zarif, estetik, anlamlı çalışmalar ortaya koymuştur. Bu hikâyeler, Kazak yazılı edebiyatının geçmişi ile yazıldığı dönem göz önüne alındı- ğında ortaya konan ürünlerin modern Kazak hikâyeciliğine geçişin ilk basamaklarından birini teşkil ettiği görülmektedir. I ABSTRACT The author, who was born at the time of exile, lived all pains and troubles a person can live. It can be clearly seen in his works. Therefore longing, nostalgia, reunion, expectations and hopes are substantially included in his all works. In addition to his homesickness, he had the responsibility of his family early in life. Thus his load increased more. While his peels were playing games, life matured him quickly. Hereby, he took care of his family and also tried to do something for his occupied nation. Achieving his hopes and dreams, he chose the most important and effective way ofthat era: literature. He started his works to leave a beauti- ful and independent country for future generations. In this context, his stories constituted his first works. As he couldn’t tell directly because of the conditions of that era, he tried to warn and awaken people with some symbols. With this consciousness, although he was so young, his works were as elegant, esthetic and meaningful as a phenomenon. Although these stories were written with history of Kazakh literature, they are the first steps of modern Kazakh stories. II ÖNSÖZ Amancan Jakıp, yaşadığı dönem itibariyle büyük zorluklar ve sıkıntılar ile karşılaşmış- tır. Fakat hiçbir zaman yılmamıştır. İdeallerinden ve hedeflerinden taviz vermeden yoluna devam etmiş ve Kazakistan’ın hem işgal yıllarını hem de bağımsızlık günlerini yaşamıştır. Bu bağlamda geçmiş ile gelecek arasında kuvvetli tahliller yapma fırsatını bulmuş genç nesilleri bağımsızlığın kıymetini bilmeleri konusunda uyarmıştır. Bu süreçte bütün Türk dünyasının birbirlerine sıkı sıkıya sarılıp ilişkiler kurmasını hedeflemiştir. Bu nedenle defalarca Türki- ye’de ve Kırgızistan’da bulunmuş. Türkçe dil bayramlarına ve ortak kültür şenliklerine katıl- mıştır. Rusça ve Çince bilmesine rağmen eserlerinde bir kelime bile bu dilleri kullanmamıştır. Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından ülkemiz ile kardeş Türk devletleri arasında ortak bir kültürden gelen bağlar sıkılaştırılmıştır. Böylelikle ikili iliş- kilerde ekonomiden eğitime, kültürden edebiyata pek çok alanda işbirliğine gidilmiştir. Yurt dışı görevi için bulunduğum Kazakistan’da çalışmam kaynaklara ulaşma konusun- da bana oldukça kolaylıklar sağlamıştır. Kazak kültürünü ve edebiyatını yakından tanıma im- kânına sahip oldum. Amancan Jakıp’ın ailesi ve dostlarıyla tanışıp onlardan önemli sözlü bil- gi ve belgeler elde ettim. Yukarıda bahsedilen durumlar metinleri inceleme konusunda bana kolaylıklar sağladı. Ayrıca bu konuda Mustafa Kemal Atatürk’ün 1933’te söylediği “Bu gün Sovyetler birliği dostumuzdur, komşumuzdur, müttefikimizdir. Bu dostluğa ihti- yacımız vardır. Fakat yarın ne olacağını bu günden kimse kestiremez. Tıpkı Osmanlı gibi, tıpkı Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir, ufalanabilir. Bu gün elinde sımsıkı tuttuğu milletler avuçlarından kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ulaşabilir. İşte o zaman Türkiye ne yapaca- ğını bilmelidir. Bizim bu dostumuzun idaresinde dili bir, inancı bir, özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız. Hazır olmak yalnız o günü susup beklemek değildir. Hazırlan- mak lazımdır. Milletler buna nasıl hazırlanır? Manevi köprülerini sağlam tutarak. Dil bir köp- rüdür. İnanç bir köprüdür. Köklerimize inmeli ve olayların böldüğü tarihimizin içinde bütün- leşmeliyiz. Onların bize yakınlaşmasını bekleyemeyiz. Bizim onlara yaklaşmamız gerekli…” sözleri de temel dayanak noktası kabul edilmiştir. Amancan Jakıp, yazdığı hikâyeler ile modern Kazak hikâyeciliğine geçişi hızlandırmış- tır. Bütün bunlardan dolayı onun hayatı ve hikâyeleri çalışma konusu olarak düşünülmüştür. Böyle bir konuyu seçmemde bana yardımcı olan, çalışmamın her safhasında kıymetli vaktini benden esirgemeyerek büyük bir sabır ve titizlikle çalışmamı inceleyen, çalışmam III boyunca bana yol gösteren saygıdeğer hocam Doç. Dr. Hikmet Koraş’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca yardımlarından ve dostluklarından dolayı Amancan Jakıp’ın oğlu Maksuthan’a, Enver Kapağan’a ve El-Farabi Devlet Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi öğretim elemanlarına teşekkürü bir borç bilirim. Osman YAZAN Niğde 2012 IV İÇİNDEKİLER ÖZET ........................................................................................................................................................ I ABSTRACT ............................................................................................................................................ II ÖNSÖZ.................................................................................................................................................. III İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................................... V KISALTMALAR ............................................................................................................................... VIII GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 1 1. ORTAK BİR KÜLTÜR ZEMİNİ OLARAK ORTA ASYA .............................................................. 1 1.1. KAZAK TÜRKLERİ VE KAZAK KÜLTÜRÜNE GENEL BİR BAKIŞ .................................. 3 2. KAZAK EDEBİYATI ....................................................................................................................... 11 2.1. SÖZLÜ EDEBİYAT .................................................................................................................. 11 2.2. YAZILI EDEBİYAT .................................................................................................................. 12 3. KAZAK EDEBİYATINDA HİKÂYE .............................................................................................. 15 3.1. KAZAK HİKÂYECİLİĞİNİN ORTAYA ÇIKIŞI .................................................................... 16 3.2. MODERN KAZAK HİKÂYECİLİĞİ ....................................................................................... 20 4. AMANCAN JAKIPOV’UN HAYATI ve EDEBİ KİŞİLİĞİ ........................................................... 27 4.1. AMANCAN JAKIPOV’UN ŞECERESİ ................................................................................... 27 4.2. AMANCAN JAKIPOV’UN AİLESİ ......................................................................................... 27 4.3. AMANCAN JAKIPOV’UN AİLESİNİN ÇİN’E SÜRGÜNÜ .................................................. 29 4.4. AMANCAN JAKIPOV’UN HAYATI VE EDEBİ KİŞİLİĞİ................................................... 30 4.4.1. Amancan Jakıpov’un Çocukluğu ........................................................................................ 30 4.4.2. Gençlik Yılları ve Yazı Hayatına Başlaması ....................................................................... 34 4.4.3. Son Dönemi ve Fikir Hayatı ............................................................................................... 39 4.5. AMANCAN JAKIPOV’UN ESERLERİ ................................................................................... 40 4.5.1. Kır Lebi (Bozkır Rüzgârı) ................................................................................................... 40 4.5.2. Han Batır Kabanbay ............................................................................................................ 41 4.5.3. Saklı Yazılar ....................................................................................................................... 41 4.5.4. Karakerey Tuma Tarihi ....................................................................................................... 42 4.5.5. Söz Sarayı ...........................................................................................................................