VôHUS vechtkroniek

Uitgave van de Historische Kring Gemeente Loenen

NR. £* APRIL 1995 VECHTKRONIEK PAGINA 2

Terugblik op 1940-1945

De Historische Kring VECHTKRONIEK Een stroom publicaties vergezelt de vijftigste herdenking Gemeente Loenen verschijnt twee maal per jaar van de Duitse capitulatie. Eén van die uitgaven is dit is aktiefin Loenen, themanummer van de Vechtkroniek. Hierin staan de Loenersloot EINDREDACTIE: gebeurtenissen in Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, Nigtevecbt Drs. R. Ubels Nigtevecht en Nieuwersluis in de jaren 1940-1945 centraal. Nieuwersluis Rijksstraatweg 137 Meteen na de oorlog concludeerde een medewerker van de en Vreeland 3632 AB Loenen illegaliteit, dat het georganiseerde verzet in de Vechtstreek Tel. 02943-1456 er zonder kleerscheuren vanaf was gekomen. Dus valt er anno 1995 over deze periode niets te REDACTIE: (ver)melden? Integendeel. Jhr. C. H. Beelaerts van In zes artikelen blikken we terug op de periode 1940-1945. Blokland Archiefonderzoek, dagboeken en interviews met oudere E. E. Brandes-de Lestrieux inwoners van Loenen, Nieuwersluis en Vreeland liggen aan Drs. E E. Brouwer deze verhalen ten grondslag. F.C. Jagt Een verrassing was het beschikbaar komen van de Drs. J. J. M .A. M. Jonker- oorlogsdagboeken van het voormalige hoofd van de Duynstee C.J. de Kruijter christelijke lagere school in Loenen, meester Johannes van S. Verster Schie. Zodoende kunnen we in het artikel Dagboeknotities van meester Van Schie gedetailleerd lezen, hoe de SECRETARIAAT HKGL: bevolking van de Vechtstreek de oorlog aan den lijfe Mevr. S. Griffioen ondervond. Mijndensedijk 27 Dat deze tweede aflevering van de Vechtkroniek bovendien 3632 NT Loenen dertig procent dikker is dan de eerste, maakt dit Tel. 02943-1468 themanummer over de Duitse bezetting extra de moeite waard. Dit alles is financieel mogelijk gemaakt door een BANKRELATIE: subsidie van de Stichting SBB Fonds te Breukelen Rabo-Bank Loenen (voortgekomen uit de Spaarbank voor Breukelen). Rek. nr. 31.06.54.017

DRUK: Ruurd Ubels Van Kralingen's drukkerij & uitgeverij, Loenen

INHOUD

Tussen 'goed' en 'fout' 3 Bijna was het raak in Vreeland 11 Foto i orpagin Dagboeknotities van meester Van Schie 12 Biografie Johannes van Schie 26 Mei 1945, Burgemeesters in oorlogstijd 27 Dorpsstraat te Loenen. Vrij! Onderdak in een veilig Vreeland 30 GEMEENTE LOENEN Foto: Bakhim Cronenburgherbrug of Mussertbrug? 32 VECHTKRONIEK PAGINA 3

Tussen 'goed' en fout

Laag scheerden de Duitse gevechtsvliegtuigen geweest, zo vertellen de processen-verbaal uit in de meidagen van 1940 over de Vecht. Ze die dagen. drukten de bevolking van Nieuwersluis, Nigte- Verschillende burgers deden aangifte van vecht, Loenen, Loenersloot en Vreeland met de kapotgeslagen meubilair en vernielde ruiten. In neus op de feiten: Nederland was in oorlog. Vreeland bedroeg de schade aan het schoolge­ Gelukkig bleef de Vechtstreek de verwoestingen bouw bijna veertien gulden; een relatief laag van een Blitzkrieg bespaard; voordat hier ook bedrag, maar voor burgemeester en wethouders maar één schot was gevallen, capituleerde het voldoende om schadevergoeding te eisen bij het Nederlandse leger. Pas na deze overgave (op 14 ministerie van defensie. mei) maakten de inwoners van de noordelijke Vechtstreek kennis met Duitse militairen. Nationaal-socialisme Her en der werden de ongenode gasten inge­ Met de komst van de Duitse bezetting maakte kwartierd. Bij particulieren, maar ook in Vechtstreek niet voor het eerst kennis met het hotels. Vooral het hotel 'Het Raedhuys van nationaal-socialisme. In Nederland was eind Cronenburgh' aan de Rijksstraatweg te Loenen 1931 de Nationaal Socialistische Beweging (het huidige kantoor van Tupperware) was (NSB) opgericht door Anton Adriaan Mussert, populair. Het 'Raedhuys' lag strategisch aan hoofdingenieur bij de provinciale waterstaat wat toen nog de doorgaande weg Utrecht- van Utrecht, en griffieambtenaar C. van Geel­ Amsterdam was. kerken. Zij wezen spoedig na de oprichting van Het uitblijven van gevechtshandelingen bete­ hun partij in het noordelijk Vechtgebied een kende overigens niet dat iedereen zonder kleer­ NSB-kring ('afdeling') aan. scheuren de verwarrende meidagen doorstond. In politiek opzicht waren de agrarische dorpen Veel bewoners kregen te maken met diefstal en Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, Nigtevecht vernieling. Na de capitulatie regende het klach­ en Vreeland in die jaren confessionele bolwer­ ten; eerst zou men bestolen zijn door gefrus­ ken. De RKSP, de ARP en de CHU konden in treerde Nederlandse militairen en daarna door de gemeenteraden rekenen op een ruime meer­ uitgelaten Duitse soldaten. Kleding, wollen derheid. Niettemin werden tientallen inwoners dekens, horloges, bestek - niets was veilig van Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, Nigte-

••*«•*•** * •»

Gevorderde f aarden worden in loenen door de bezetter vanaf de Blokkan weggevoerd. Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 4

De spoorlijn Amsterdam- Utrecht ter hoogte van Nieuwersluis. De haan is in de laatste oorlogsmaanden opgebroken, de bovenleiding is geroofd en de dijken zijn ondermijnd. Foto: Bakkum.

vecht en Vreeland spoedig lid van de NSB- confessionele, de liberale en een aantal rechtse kring 'de Vechtstreek'. splinterpartijen in 1933 88,4 procent van de In april 1935 deed de NSB voor het eerst mee stemmen, terwijl dat cijfer voor heel Nederland aan verkiezingen; de Provinciale-Statenverkie- 73,3 bedroeg. Die van oudsher rechtse oriënta­ zingen. Met een landelijke score van gemiddeld tie van het electoraat vergemakkelijkte de over­ 7,91 procent deed de NSB velen versteld staan. gang naar die nieuwe rechtse partij, de NSB. Maar langs de Vecht was de NSB nog succes­ voller. Zo behaalde behaalde Musserts partij in Verzet het district Loenen/Nieuwersluis tien procent Nadat de Duitse bezettingsmacht zich in de van de stemmen. Ook in Loenersloot, Nigte- loop van mei had geïnstalleerd, hernam in de vecht en Vreeland scoorde de NSB boven het Vechtstreek het dagelijks leven zijn gang. Verzet landelijk gemiddelde. kwam slechts schoorvoetend tot uiting. Zo werd Het stembussucces van de NSB zette zich na in de kerken gebeden voor de gevluchte regering 1935 echter niet voort. Bij de Tweede-Kamer- en de leden van het Koninklijk Huis én werden verkiezingen in mei 1937 halveerde het NSB- anti-Duitse leuzen geschilderd op het (toen nog electoraat bijna: 4,21 procent. Maar net als twee bestaande) spoorwegstation van Nieuwersluis. jaar eerder, was het resultaat in de Vechtstreek Een jaar later liep de verjaardag van koningin hoger dan het landelijk gemiddelde. In Loener­ Wilhelmina (31 augustus 1941) uit op een sloot behaalde de NSB maar liefst 7,1 procent demonstratieve aanhankelijkheidsbetuiging; van de stemmen. Nigtevecht was een 'goede' met name in Loenen en Vreeland werden talloze tweede met 6,5 procent. Vreeland volgde met oranje bloemen voor de ramen geplaatst. 4,8 procent. En Loenen/Nieuwsluis sloot de rij Langzaam maar zeker ook werden burgers die met 4,7 procent. als 'fout' bekend stonden, met de nek aangeke­ Verbazingwekkend, deze relatief grote aanhang ken. Vooral een kopersstaking bleek effectief. in de Vechtstreek? Uit historisch onderzoek is al Toen in 1941 een SS-officier bij het gemeente­ eerder duidelijk geworden, dat de grootste con­ bestuur van Loenen de antecedenten natrok centratie NSB-aanhang nogal eens werd aange­ van een Loenense SS-vrijwilliger, antwoordde troffen in welvarende streken. En zo'n streek burgemeester W.I. Doude van Troostwijk dat was de Vechtstreek. Ook in een 'gegoede' streek de ouders van deze jongeman een winkel had­ als het Gooi kon de NSB vóór de oorlog op den die niet meer zo goed draaide. „Wahr­ relatief veel steun rekenen. scheinlich", aldus de burgemeester in zijn Bovendien was de Vechtstreek van oudsher in Duitstalige, schriftelijke antwoord, moest de politiek opzicht altijd al 'rechts' georiënteerd oorzaak hiervan gezocht worden in het NSB- geweest. In bij voorbeeld Loenen behaalden de lidmaatschap van de ouders. VECHTKRONIEK PAGINA 5

Niettemin afficheerde de NSB zich nadrukke­ herinneren diverse oud-illegalen zich vijftig jaar lijk in de Vechtstreek. Nadat twee geünifor­ na dato: terwijl in veel andere delen van het meerde nationaal-socialisten op een zondag in land de bezetter met harde hand regeerde, augustus 1941 tussen Nieuwersluis en Loenen bevond de noordelijke Vechtstreek zich in een vier burgers van hun fiets hadden geslagen relatief rustig gebied. (onder het uitroepen van: „Joden! D'r uit!"), Mede om deze reden werd al vrij snel een aantal was voor burgemeester W.I. Doude van Troost­ voornamelijk joodse onderduikers in de Vechts­ wijk de maat vol. Hij eiste excuses van de in treek ondergebracht. Onder meer in de koren­ Vreeland woonachtige NS B-kringleider, zijn molen tussen Loenen en Vreeland. Het bleef broer (!) H.J. Doude van Troostwijk. echter bij een klein aantal. „Het was hief het De kringleider zag echter geen enkele reden in hartje van het land. Mannen die vluchten voor te binden. Integendeel. In zijn schriftelijke ant­ de arbeidsinzet, gingen eerder in de richting woord riep hij de burgemeester van Loenen op van het dun bevolkte Friesland en de polders", te voorkómen, dat „leden der N.S.B, waaron­ weet een oud-illegale werker nog. der ook ik persoonlijk, herhaaldelijk worden Ondanks deze activiteiten, richtte Slomp uitgescholden, beschimpt, beleedigd en be­ medio 1943 samen met de gereformeerde pre­ dreigd, in Uw Gemeente". Ook kinderen uit dikant I. Groenenberg te Nederhorst Ten Berg nationaal-socialistische gezinnen zou het leven een LO-district op voor de Vechtstreek. Het zuur worden gemaakt. „Ik maak U er op attent, ondergrondse werk dat daar reeds werd ver­ dat de kinderen der Nationale Jeugdstorm, die richt, was te versnipperd, vonden beide heren. op de "Vijverhof" gaan oefenen, door een vol­ Op 11 juni 1943 vond in de consistorie van de wassen persoon door Uw gemeente moeten Gereformeerde Kerk te Breukelen de oprich­ worden begeleid, daar zij anders niet veilig tingsvergadering van het LO-district 'de Vecht­ zijn!" Zelfwas H.J. Doude van Troostwijk niet streek' plaats. Onder de 21 aanwezigen bevon­ van plan zich „verder straffeloos te laten uitjou­ den zich illegale werkers uit Loenen, wen en uitschelden". Daarom stelde hij „bij Loenersloot, Nigtevecht en Vreeland. voorbaat" de burgemeester van Loenen „ver­ Dat men hier in een relatief rustige omgeving antwoordelijk voor elke daad van geweld die opereerde, betekende niet dat de bezetter de tegen een lid van de N.S.B, wordt verricht". Vechtstreek links liet liggen. Eind 1943 kroop llegaliteit Naarmate de bezetting vorderde, voerde de bezetter de druk op. Joden werden gedepor­ teerd en volwassen mannen werden opgepakt om te werk gesteld te worden. Dat leidde in de zomer van 1942 tot de oprichting van de Lan­ delijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO). Aan de wieg van de LO stond Frits Slomp, een gereformeerde predikant uit het Overijsselse Heemse. Onder de schuilnaam Frits de Zwer­ ver reisde hij stad en land af om via zijn kerke­ lijke relaties lokale LO-commissies van de grond te krijgen. Die commissies verzamelden de namen van degenen die een onderduikadres zochren. Door die namen met andere commis­ Of last van de Duitse sies uit te wisselen, zag de LO kans duizenden bezetter wordt in het voorjaar te laten onderduiken. van 1945 de ophaalbrug Inmiddels was de georganiseerde illegaliteit in tussen Loenen en Oud-Over Loenen en omgeving op gang gekomen. Moei­ afgebroken. zaam, dat wel. En dat was niet zonder reden, Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 6

de illegaliteit door het oog van de naald, toen in onder meer persoonsbewijzen. Als rechtethand de consistorie van de Gereformeerde Kerk in de van de burgemeester was zijn rol dusdanig, dat Dorpsstraat te Loenen een vergadering van het hij zijn medewerking kon verlenen aan de LO-district 'de Vechtstreek' werd gehouden. 'overval' op het Loenense bevolkingsregister op Plotseling arriveerden leden van het verzet in 3 januari 1945. Op klaarlichte dag namen op Mijdrecht en Abcoude met de mededeling, dat de fiets twee illegalen uit Nieuwer ter Aa het de Grüne Polizei alle dorpen langs de Vecht uit­ voor de Duitsers zo waardevolle register weg. In kamde op illegalen en onderduikers. Alle aan­ de dagen daarna werden door leden van de Bin­ wezigen wisten vóór aankomst van de Duitsers nenlandse Strijdkrachten (BS) ook de bevol­ te ontkomen. kingsregisters van onder meer Vreeland en Loe- Deze afloop is symbolisch voor het illegale werk nersloot weggehaald. Na de oorlog kwamen in de noordelijke Vechtstteek. Vlak na de oor­ enkele registers tevoorschijn bij houthandel log concludeerde een oud-verzetsman in de top Hulsman in Nieuwersluis. van de LO dat 'de Vechtstreek' het enige LO- district is geweest, dat er in de bezetting „zon­ Wapendroppings der kleerscheuren vanaf is gekomen". Door de Nederlandse regering in ballingschap Dat geldt ook voor een groot deel van het werden in september 1944 de Binnenlandse overige illegale werk. Zo vaak als nodig was, Strijdkrachten (BS) in het leven geroepen. In heeft bij voorbeeld de Loenense drukkerij Van de laatste fase van de oorlog zouden de BS Kralingen ongestoord valse documenten kun­ onder meer via sabbotage de geallieerde legers Mei 1945: de vlag kan in nen drukken. Tevens werd vanuit deze drukke­ een handje moeten helpen. Daartoe werden 's alle vrijheid weer uit! rij het illegale Trouw verspreid. nachts op velschillende plaatsen in het bezette (Dorpsstraat, Loenen) De toenmalige gemeentesecretaris L.J. den Nederland wapens gedropt. Foto: Bakkum Hollandet was betrokken bij de vervalsing van De oprichting van de BS betekende min of meer het einde van de LO in de Vechtstreek. Alles „wat in de LO enigszins gemist kon wor­ den, ging over in gewapend verzet in BS ver­ band", aldus een ooggetuige. De georganiseerde illegaliteit in Loenen, Loe- nersloot, Nieuwersluis, Nigtevecht en Vreeland zette het werk onder BS-vlag voort. Hoewel de illegaliteit eind 1944 al over wat wapens beschikte - in 1942 en 1943 waren de wapens opgevist die het Nederlandse leger na de capitulatie in de Vinkeveense Plassen had geworpen - kwamen ook hier in het najaar van 1944 wapendroppings op gang. In opdracht van onder meer de commandant van het BS-district 'de Vechtstreek', ir. A.F.U. Krikke ('van Breukelen), werden twintig afwerpterreinen gezocht in de weilanden tussen Kockengen en Wilnis (om vergissingen bij de geallieerde piloten te voorkomen, lagen alle afwerpterreinen aan de westzijde van het Mer- wedekanaal, het huidige Amsterdam-Rijnka­ naal). Via een illegale zender in Kockengen werd 'Engeland' op de hoogte gebracht van de afwerpterreinen.

Begin september 1944 gingen de droppings van start; eerst één-à tweemaal per week, later bijna iedere nacht. Was een dropping succesvol VECHTKRONIEK PAGINA 7

verlopen, dan werden de wapens die verdeeld moesten worden onder de groepen ten oosten van het Merwedekanaal (het huidige Amster­ dam-Rijnkanaal), verstopt bij houthandel Hulsman aan de westzijde van het kanaal. Verscholen onder allerlei rommel, in rieten fietsmanden, onder hout in handkarren wer­ den de wapens vervolgens naar de dorpen langs de Vecht gesmokkeld. Daarna werden de BS'ers op boerderijen wegwijs gemaakt met Engelse wapens. Die instructies waren veelal in handen van illegalen die eerder in het Neder­ landse leger hadden gediend. Omdat niemand zich 's avonds van de bezetter op straat mocht vertonen, vonden de instruc­ ties overdag plaats. Echt schieten was er dan ook nauwelijks bij; het bleef veelal bij een uur­ tje theorie. De burgemeester van Loenen, Wonder boven wonder is de smokkel van de WA. Doude van Troostwijk, gedropte wapens in de Vechtstreek maanden terug op zijn post. achtereen goed gegaan. Totdat twee weken Foto: Bakkum. vóór de bevrijding, in de morgen van 23 april 1945, de illegale werkers Johannes Mijwaart gehad. In Loenen hielden bakker Jan van uit Vreeland (28) en Jacobus de Ronde uit Angeren, gemeenteambtenaar Gerrit van Hof- Kortenhoef (28) werden betrapt bij de (niet wegen, schoolmeester John Uitdenboogaard en meer bestaande) brug in Nieuwersluis over het de in Loenen ondergedoken spoorwegman Piet Merwedekanaal. Zij vervoerden in hun bakfiets Fakkeldij, een zwager van Van Angeren, zich wapens voor de illegaliteit in Vreeland en Nig- met dit wetk bezig. Zes jongedames, Mien van tevecht. Angeren, Christien Hulsman, Miei de Jongh, Dezelfde avond nog wetden ze bij slot Loener- Mientje Logger, Teunie Lokhorst en Loes sloot, waar een onderdeel van de Wehrmacht Tukker-Logger, completeerden als koeriersters was gelegerd, zonder enige vorm van berech­ het geheel. ting gefusilleerd. „Als er een bombardement was geweest, ging ik et op af. Toen die vliegtuigen afgezwaaid Rolls Royce waren, ging ik kijken. Je zette je gegevens dan In het laatste halfjaar van de bezetting werd de heel kort op papier", herinnert Fakkeldij zich. Vechtstreek niet alleen verrijkt met een onder­ Deze werkwijze was kennelijk een succesvolle. deel van de BS. Loenen kreeg eveneens een De Rolls Royce-berichten uit die tijd staan bol afdeling van de illegale inlichtingen- en koe­ van de gegevens over de resultaten van geal- riersdienst Rolls Royce. Dit dorp lag immers lieerde beschietingen, door de bezetter aange­ strategisch aan de spoorlijn Amsterdam- legde wegversperringen, lokaties van schutters- Utrecht en vlakbij het Merwedekanaal. Regel­ putten, de resultaten van Duitse razzia's, matig voerden geallieerde piloten aanvallen uit arrestaties van illegalen, Duitse troepenver­ op het spoorwegstation te Nieuwersluis, op de plaatsingen enzovoorts. spoorlijn zelf, op de brug over het Merwede­ Eenmaal in het bezit van de gewenste informa­ kanaal tussen Loenen en Loenersloot en op het tie, was het voor de medewerkers van Rolls scheepvaartverkeer. Royce zaak de gegevens zo spoedig mogelijk Het was voor de geallieerden van belang te 'aan de overkant' te krijgen. Koeriersters weten, waar de Duitse troepen in het westen namen deze mee naar Breukelen of Amster­ van het land gelegerd waren en in hoeverre de dam. Van daaruit werden ze doorgeseind naar beschietingen het gewenste resultaat hadden Engeland. VECHTKRONIEK PAGINA ;

In de laatste oorlogsdagen is de oude kkpbrug van Vreeland door de bezetter "?. vernietigd. Foto: Coll. Aalderink

Liquidatie kommandantur in Utrecht", wist de mede- Eerder memoreerden we de moord op werker van Rolls Royce. „Er zullen naar alle Johannes Mijwaart en Jacobus de Ronde. In de waarschijnlijkheid geen represailles genomen avond van de 22e februari 1945 werd worden, daar de betrokkene een "Nederlands brugwachter P. Nouwen van de Cronen- burger" was. Anders zou het zijn als een Duits burgherbrug in de Bloklaan (tussen Loenen en militair gedood zou worden, dan zou heel Oud-Over) geliquideerd door de illegaliteit. Loenen afgebrand worden." „Op 22 Febr. j.l. omstreeks half 10 's avonds Volgens Rolls Royce was Nouwen ooit een half drongen 3 in Duitse uniform gekleedde jaar lid van de NSB geweest, werd hij uit de personen de woning binnen van P. Nouwen", partij gezet „wegens zijn onbeschoft optreden", zo begint het rapport dat Rolls Royce van de maar was hij „de laatste tijd sympatiserend lid". gebeurtenis opstelde. „Zij hebben een grondige In deze periode had hij „ongevraagd alle huiszoeking gedaan, terwijl er één Nouwen inlichtingen aan Duitse politieautoriteiten" met een revolver in bedwang hield, klaar­ verstrekt. Zo zou hij zijn overbuurman aan de blijkelijk zochtten ze een persoon in dat huis. Duitsers hebben verraden en de hand hebben Nadat zij met de huiszoeking klaar waren, gehad in de uitlevering van vijf Loosdrechtse dwongen ze Nouwen naar buiten te gaan (...). illegalen aan de SD. Nauwelijks was hij op de brug, of Nouwen Rest de vraag, wie voor de liquidatie van werd door 15 kogels (...) gedood. Daarop Nouwen verantwoordelijk is geweest. In juni namen de Duitsers de vlucht (...). Volgens 1945 rapporteerde de oud-commandant van de Stach, commandant van de Luchtpost in de BS-Loenen, I.J. Mulder, aan de Advies­ gemeente Loenen zou de aanslag op hem commissie Rechtsherstel en Beheer te Utrecht, bedoeld zijn geweest. Hij komt 's avonds veel dat Nouwen „destijds" was „doodgeschoten bij Nouwen, vandaar de huiszoeking. Dien door illegalen". Ooggetuigen hebben bovendien avond was hij juist niet aanwezig." verklaard, „een stem" te hebben herkend van Na de mootd op Nouwen hield Loenen de „iemand uit een naburig dorp", die „tot een zo­ adem in. Zou de Duitse bezetter tot represailles genaamde ondergrondse knokploeg behoorde". overgaan? Inderdaad werd direct een lijst Was dat naburige dorp Loosdrecht? Een opgesteld met namen van burgers die gegijzeld naoorlogs verslag van het voormalige verzet moesten worden. Maar bij het opstellen van meldt, dat verzetsmensen uit deze gemeente al die lijst bleef het. „Stach heeft getelefoneetd eens in september 1944 hadden getracht met majoor Kremer van de Wehrmacht­ Nouwen „neer te schieten wegens collaboratie". VECHTKRONIEK PAGINA 9

Het lijkt derhalve voor de hand liggend, dat de Op 19 april 1945 sommeerde de NSB-burge- groep-Loosdrecht enkele maanden later meester van Loenen en Vreeland, H.J. Doude Nouwen opnieuw heeft opgezocht. Te meer van Troostwijk, 'zijn' burgers zich aan te mel­ daar Nouwen als inwoner van het buurtschap den voor het graafwerk. 120 inwoners van Loe­ Oud-Over woonachtig was in de gemeente nen moesten zich vrijdag 20 april om acht uur Loosdrecht. 's morgens melden. „Indien het gevraagde aan­ tal zich niet tijdig meldt zal door de Duitsche Verplicht graven weermacht tot vordering van arbeidskrachten De opmars van de geallieerde legers was in het worden overgegaan." voorjaar van 1945 niet meer te stuiten. De Duit­ Die 120 man meldden zich echter niet. Slechts se bezettet in de Vechtstreek werd hierdoor aan­ twee kwamen opdagen. De Duitsers sloegen gespoord verdedigingswerken aan te leggen. De hard terug met een razzia, waarbij nog dezelfde Loenerslootse brug over het Merwedekanaal dag 25 mannen werden opgepakt. werd met betonnen obstakels gebarricadeerd en De volgende morgen meldden zich 'slechts' de ophaalbrug over de Vecht in Loenen werd op veertig gravers. Daarop werden de nederlands- last van de Wehrmacht afgebroken. In Vreeland hervormde predikant H.N. van Hensbergen, werd de Oude Brug opgeblazen en de Nieuwe zijn gereformeerde collega A. Hordijk en een Brug van explosieven voorzien. Ten oosten van viertal andere vooraanstaande Loenenaren door de Vecht werden stukken land onder water de bezetter in slot Loenersloot vastgezet. gezet. Bovendien werd besloten langs de provin­ Na een paar uur werden de beide predikanten ciale weg tussen Loenen en Vreeland schutters- echter vrijgelaten op voorwaarde dat zij hun putten te graven. best zouden doen het aantal arbeiders op 120 te Voor het doorsteken van dijken en het gtaven brengen. Bovendien werd gedreigd een aantal van schuttersputten riep Organisation Todt Ne­ huizen in brand te steken. Iedereen sloeg de derlandse mannen op. Maar met de bevrijding schrik om het hart, behalve NSB-burgemeester in zicht, lieten zij zich niet zo snel ronselen. H.J. Doude van Troostwijk. „Dan moet de Ook niet toen een loon van vijf gulden per dag bevolking ook maar niet zo dom zijn", was zijn en 330 gram extra brood in het vooruitzicht laconieke commentaar op de terreur van Duitse werd gesteld. zijde.

Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) na de bevrijding op pad voor de arrestatie van NSB'ers. Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 10

De maatregelen van de bezetter zetten zoden gereed te houden om - indien noodzakelijk - de aan de dijk. De georganiseerde illegaliteit riep, Loenerslootse brug voor opblazen te behoeden. nu het leven van onschuldige mensen in gevaar „Dan hadden we werkelijk naar voren moeten was, de bevolking op te voldoen aan de eisen komen en hadden we tegenover beroepssolda­ van de bezetter. Een paar uur later beschikten ten gezeten", verzucht hij. „Daar heb ik toen de Duitsers over ongeveer 130 arbeiders. slapeloze nachten van gehad." Anderhalve week lang, tot en met 4 mei, heb­ ben zij in I.oenen, Vreeland en Overmeer (bij Ruurd Ubels Nederhorst den Berg) verdedigingswerken aan­ gelegd.

Bevrijding De gebeurtenissen op 20 en 21 april 1945 blij­ BRONNEN ken achteraf de laatste stuiptrekkingen van de bezetter te zijn geweest. De Duitse capitulatie - Gereformeerde Kerk Loenen a/d Vecht, notulen op 5 mei betekende het einde van vijf jaar kerkeraadsvergaderingen ( 1933-1943) vreemde overheersing. - Gemeente-archief Loenen - Gemeente-archief Vreeland Vanaf dat moment kon de BS in Loenen, Loe- - Provinciekantoor Utrecht, I Itrechtsch Dagblad. nersloot, Nieuwersluis, Nigtevecht en Vreeland banden april t/m juni 1933, april t/m juni 1935, april de wapens daadwerkelijk te voorschijn halen. t/m juni 1937 en april t/m juni 1939. NSB'ers, een klein aantal SS'ers en een handvol - Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD). Amsterdam, archief LO/LKP Duitse Wehrmachtsoldaten werden opgepakt - RIOD, Amsterdam, archief NBS en vastgezet in de Koning Willem III-kazerne te - RIOD, Amsterdam, archief NSB Nieuwersluis. - RIOD, Amsterdam, archief RvV De bezetter hoefde uiteindelijk niet daadwerke­ - RIOD, Amsterdam, archief RR lijk bevochten te worden. Bijna vijftig jaar na Vraaggesprekken dato hetinnerr een voormalige verzersman uit - P. Fakkeldij Loenen zich, dat hij vlak voor de Duitse capitu­ - C. 1 lulsman latie de opdracht kreeg zijn peloton van de BS - W. Verhage

Bij de bevrijding van om land: controle door de Binnenlandse Strijdkrachten aan de Provinciale Weg in Vreeland. Foto: Coll. Aalderink VECHTKRONIEK PAGINA 11

Bijna was het raak in Vreeland...

„Maandag 1 januari 1945: Nieuwjaarsdag in Bodenplatte startte op 1 januari 1945 vanaf Vreeland. Vorsrweer. Redelijk mooie dag. Vlieg­ vliegveld Twente. tuig neergestort!", aldus een aantekening in Het doel van Kilian was het Belgische vliegveld mijn bewaarde dagboek uit de oorlogsjaren Maldegem. Vermoedelijk werd Kilians toestel al 1940-1945. In januari 1989 maakte ik van dit op de heenweg aangeschoten door een vijande­ gebeuren een historisch verslagje. lijke jager, gezien de piloot van zijn boordge- schut gebruik had gemaakt. Gevonden lege ,,... één-motorig vliegtuig kwam uit een forma­ hulzen in het wrak maken deze veronderstelling tie met motorstoring naar beneden (Vreeland), waarschijnlijk. kwam uit westelijke richting over het weiland recht op het dorp Vreeland af! De piloot wist Het lichaam van Kilian werd door de Duitsers zich nog uit dit vliegtuig te werken, dat echter geborgen en tijdelijk opgebaard in de koepel al te laag bij de grond was om de parachute te van het huis 'Vrederust' aan de Bergseweg (bij (kunnen) openen. Ten westen van boerderij Van Leers Vatenfabriek). Later werd de Duitse 'Van Zwieten' ('Ora et Labora' aan de Boter­ piloot in Enschede begraven. weg) sloeg de piloot met zijn hoofd dwars door het ijs in de sloot en was op slag dood. Het Berging (Duitse) toestel, een Focke Wulf, zeilde onbe­ Zaterdag 21 oktober 1978: begin van de ber­ mand en laag over het dorp Vreeland en kwam gingsoperatie; met drie man wordt met de ongeveer een kilometer ten oosten van het dorp schop gegraven en gevonden worden een olie­ in de Dorssewaardse polder terecht. Ontwortel­ koeler, vele stukken aluminium en een pantser- de een boom in het land van boer Van Beuse- ring. kom en boorde zich diep in de bevroren klei- Andere dagen wordt verder gegraven in de zwa­ bodem." re klei, met de schop. Gevonden worden 20 mm.-hulzen, één granaat, twee elektromotoren, Bodenplatte een dekseltje met tekst en een stuk hoofdligger Later onderzoek bracht aan het licht, dat het met gat voor bevestiging boordkanon. Er komt een Duits jacht- en duikbommenwerper was trekker-hulp en een landingspoot wordt gebor­ van het type FW 190-A8, serienummer gen, 20 mm.-hulzen en veel aluminium. W739159. Het behoorde tot de groep 3 Staf- Op donderdag 9 november worden geborgen fel/JG L en had als basis het vliegveld Twente. het 20 mm.-kanon, één mitrailleur en een pat­ Vlieger op deze fatale vlucht was Feldwebel serplaat. F.W. Kilian. Er zijn dagen dat niets wordt gevonden. Maar op zaterdag 2 december wederom een landing- Kilian maakte op die eerste dag van 1945 deel spoot, propellerblad en enkele cylinders. Tot uit van operatie Bodenplatte. Deze operatie was slot komt op de laatste dag een zware Atlas­ een eind 1944 in het geheim opgezette verras­ kraan eraan te pas. Gevonden: een cylinder en singsaanval. Deze grootscheepse operatie, met een propellerblad. 11e beschikbare vliegtuigen, was gericht op de reeds in Noord-Frankrijk, Belgi en Nederland Er wordt geconstateerd dat het toestel vier vijf door de geallieerden bezette vliegvelden. De meter diep in de grond zat. Op 2 à 2,5 meter Duitsers leden grote verliezen: tal van toestellen diepte had men bij de opgraving al veel last van werden door eigen luchtafweergeschut neerge­ het grondwater! haald, daar deze kennelijk niet op de hoogte was van deze raid. li.J. A VECHTKRONIEK PAGINA 12

Dagboeknotities van meester Van Schie

Het toenmalige hoofd van de christelijke lagete school in Loenen, meester Johannes van Schie, hield in de oorlogsjaren een dagboek bij. Hierin ALGEMEEN HANDELSBLAD, schreef hij bijna elke dag, al was het soms niet meer dan een enkele regel. Zijn eerste notities Vrijdag 10 Mei 1940 dateren van augustus 1939. Na de bevrijding is hij er nog een tijdje mee doorgegaan. Proclamatie van H.M. de Koningin: Soms schreef Van Schie niet zelf, maar dicteer­ de hij zijn zonen Cor (de oudste) en Rien (de Mijn Volk, middelste). Dolf (de jongste) mocht toen nog Nadat ons land met angstvallige nauwgezetheid al niet meedoen, maar licht vijftig jaar later het deze maaanden een stipte neutraliteit had in acht een en ander toe. genomen en terwijl het geen ander voornemen had Van Schie noteerde in zijn dagboeken niet dan deze houding streng en consequent vol te hou­ alleen wat er in zijn gezin en in de gemeente den, is in den afgeloopen nacht door de Duitse Loenen voorviel, maar ook volgde hij de voort­ weermacht zonder de minste waarschuwing een gang van de oorlog in de rest van Nederland en plotselinge aanval op ons gebied gedaan. Dit niet­ ver daarbuiten. tegenstaande de plechtige toezegging, dat de neu­ In hoeverre zijn notities voor honderd procent traliteit van ons land zou worden ontzien, zoo- met de werkelijkheid overeen komen, of dat zij hing wij haar zelf handhaafden. Ik richt hierbij door hun beknoptheid nu misschien niet meer een vlammend protest tegen deze voorbeeldlooze helemaal worden begrepen, doet er niet zoveel schending van de goede trouw en aantasting van toe. Wat telt, is dat iemand de werkelijkheid wat er tussen beschaafde staten behoorlijk is. zoals hij die toen beleefde, heeft vastgelegd. Ik en Mijn Regeering zullen ook thans onzen Een bescheiden selectie uit het oorlogsdagboek plicht doen. Doet gij den Uwe, overal en in alle van Van Schie diende voor dit attikel als uit­ omstandigheden, ieder op de plaats waarop hij is gangspunt. Zijn notities worden aangevuld met gesteld, met de uiterste waakzaamheid en met die Hitler-Duitsland bezet gesprekken, krantenberichten en anekdotes, die innerlijke rust en overgave, waartoe een rein ons land. betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog. geweten in staat stelt.

WILHELMINA

10 Mei 1940. Duitsers vallen Nederland, Bel­ gië en Luxemburg aan.

12 Mei 1940. Pinksteren (Zondag), 's Morgens geen kerk, 's avonds wel, onder Ds. Groeneweg. Indrukwekkend.

13 Mei 1940. Pinkster-Maandag. Vader moet van 6-10 voormiddag op het Gemeentehuis naar de radio luisteren. Kerkdienst onder Gerard van Moorsel. 't Vee wordt weggedreven. VECHTKRONIEK PAGINA 13

In ie laatste maanden van de oorlog beschieten geallieerde piloten regelmatig de spoorlijn Amsterdam- Utrecht en (de bruggen over) het Merwedekanaal. Onder meer de brugwachterswoning te Nieuwersluis wordt geraak...

's Middags komt even oom Herman uit Goor. de nacht bij maneschijn voort. We krijgen weer 's Avonds 6 uur wordt Oud-Over geëvacueerd. een krant: Het Algemeen Handelsblad. 's Avonds 7 uur vergadering op 't Gemeenthuis over evacuatie. Cuvelier en Hatman ') komen Dolf van Schie vertelt: „Het concert door Duitse een nacht slapen. stafmuzikanten werd gegeven in de Spinnerie."

14 Mei 1940. Grote doortocht van troepen v.d. 17 Mei 1940. De Duitsers vertrekken ongeveer Grebbe maar vooral uit Amersfoort. Evacuatie 9 uur en een nieuwe stroom veldartillerie trekt van Loenen gaat niet door. Rotterdam gebom­ door vanaf 10 tot 3 uur. De kerk wordt weer bardeerd. Utrecht met vernietiging bedreigd. schoongemaakt. Morgen zal de vaste bezetting Grote brand te Amsterdam. Generaal Winkel­ van 200 man komen. man besluit om ongeveer 7 uur de strijd te sta­ ken. Cuvelier en Sundermijer komen slapen. 20 Mei 1940. De school begint weer. Ze zijn erg overspannen. 24 Mei 1940. 't Zwemmen is 3 weken verbo­ 15 Mei 1940. Ongeveer 12 uur begint de den, 't Leger wordr voor de helft gedemobili­ doortocht van Duitse troepen. Ze vertellen dat seerd. De Duitsers hebben Het Kanaal bereikt. Arnhem en Oosterbeek zijn gespaatd, maar Walcheren geeft zich over. Wageningen ligt plat. Ongeveer 6 uur komen andere troepen, voetvolk, artillerie, bagagewa- 28 Juli 1940. We krijgen Duitse soldaten 1 gens, met tussenpozen tot ongeveer 12 uur 's nacht te slapen. nachts onafgebroken doortrekken. In Loenen worden ook enige honderden ingekwartierd, 15 October 1940. Twee Duitse soldaten van de o.a. in de Pastorie en N.H. Kerk, maar niet in Feldgendarmerie komen de schoolruimte bekij­ de school. ken.

16 Mei 1940. De troepen blijven nog een dag 26 October 1940. We krijgen een Duitse sol­ omdat een geweldige stroom gemotoriseerde daat ingekwartierd. Hij heet Schaible. troepen van Amsterdam naar Utrecht trekt, 't Begint om ongeveer 12 uur tijdens een concett 6 November 1940. We krijgen nog een Duitse van Duitse stafmuzikanten en duurt tot diep in soldaat. Hij heet Dangel. VECHTKRONIEK PAGINA 14

Een kerstliedje uit 1940: rustig te eten wij ergerden ons daaraan. De Engelsen kwamen bij nachte Temeer, omdat wij steeds minder te eten had­ Ze vlogen heel hoog door de lucht den en zij blijkbaar niet. De moffen die lagen te wachten Het leverde wel stof op voor anekdotes. Eén Al achter het afweergeschut gaat over De Jager, aannemer en voorzitter van Daar hoort men sirenes loeien het schoolbestuur. Hij moest vaak met mijn De bomen die vallen al neer vader naar Den Haag om dingen te bepleiten Ze raken slechts schapen en koeien voor de school. Ze gingen dan met de trein en Maar 't vliegveld dat was er niet meer. daarin zaten ook vaak Duitse militairen. De Jager knoopte graag een praatje met hen aan. 6 november 1940. We kregen 6 mud cokes Hij praatte wel altijd expres heel goed Neder­ voor het tijdvak van 15 December tot 31 Janu­ lands. Op een keer zegt-ie (en hij zorgde ervoor ari. Het fornuis wordt in de kamer gezet. om flink hard te spreken): 'Moer je nou es lui­ steren wat er is gebeurd. Er zijn een paar Duit­ 1 Januari 1941. Adolf Hitler voorspelt in zijn se krijgsgevangenen in burgerkleren ontsnapt Nieuwjaarsrede dat hij in 1941 de eindover­ uit een gevangenis in Engeland. Ze lopen op winning zal behalen. straat en toch worden ze meteen weer gevan­ gen genomen. Hoe kan dat?' 17 Januari 1941. Schaible komt terug van ver­ 'Ich weisz nicht,' zeggen die Duitsers. Waarop lof. Hij vertelt dat Dangel niet terugkomt en De Jager keihard door de coupé brult: 'Omdat dat ze Maandag vertrekken. ze weer 'ns op straat liepen te vreten!' 'Wie bit- te?' vragen de Duitsers. Ze hadden niet eens in de gaten dat ze in de maling werden geno­ 20 Januari 1941. Loenen heeft geen bezetting men!" meer.

Dolf van Schie vertelt: „Een van de dingen die 10 Februari 1941. Begin Februari gaat de NSB ons opviel in het gedrag van de Duitsers, was in de grote steden 'marcheren', of- zoals ze zeg­ dat ze rustig liepen te eten op straat. Zoiets zou­ gen - de straat veroveren. Gevolg: relletjes te den wij als kind - en zeker als kind van het Amsterdam. Er vallen 9 doden. De Joden krij­ hoofd van de school - niet in ons hoofd halen. gen de schuld. Daarom breken Jodenvervolgin­ Eten op straat werd gezien als een gebrek aan gen uit met als gevolg algemene staking te opvoeding. Maar het bezettingsleger liep dus Amsterdam op 25 en 26 Februari.

.. evenals de seinkamer van het spoorwegstation te Nieuwersluis. Foto's: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 15

1 Maart 1941. Voor straf moet Amsterdam 5 land een nieuw offensief. In Haarlem wordt het millioen gulden betalen, Hilversum 2,5 mil- station en omgeving gebombardeerd. lioen en Zaandam 0,5 millioen. 16 October 1941. De Duitsets zijn 160 km 10 Mei 1941. Rudolf Hess vlucht per vliegtuig van Moskou af en hebben Odessa, met de hulp naar Schotland. van de Roemenen, veroverd.

Dolf van Schie: „Een uitdrukking uit die tijd Do//" van Schie: „Als je in de oorlog om een was: 'Laat-ie Hess heten.' Dat zit zo: In Mei kletspraatje verlegen zat, begon je nooit met: 1941 nam de plaatvervanger van Hitler, Rudolf 'Mooi weertje, vandaag'. De openingszin was in Hess, een poging om op eigen initiatief vrede te die tijd: 'Is er nog nieuws?' Eoen Hitler oprukte sluiten met Engeland. Zo luidt tenminste de naar Moskou, deed de volgende anekdote de officiële lezing. ronde: 'Is er nog nieuws?' 'Ja! Heb je 't nog niet Hier in Nederland werd gezegd: Hess is overge­ gehoord? De Duitsers hebben al de helft van lopen naar de Engelsen. Dat werd gezien als een Moskou!' "Wat! De helft van Moskou?' 'Ja, de gunstige ontwikkeling, waar de bevolking weer kou!' moed uit putte. Als iets meezat, zei men sinds­ dien ook: 'Laat-ie Hess heten'. Dus als De Jager Enkele straffen: De Nederlandse Hervormde iets moest timmeren of verbouwen op school Gemeente te Huizen (NH) werd 31 Augustus en hij was klaar, dan riep hij ook: 'Laat-ie Hess gesttaft met een boete van f60.000,- omdat de heten.' kerkgangers na de dienst 't Wilhelmus zongen. Op Oud-Beierland zijn 5 personen gedood 22 Mei 1941. Vetschillende spoorlijnen in ons omdat ze Engelse vliegeniers geholpen had­ land buiten gebruik. Bijv. Rotterdam-Utrecht- den. Amersfoort-Apeldoorn. 28 Januari 1942. Na een hevige koude is het 9 Juli 1941. In de nacht van Maandag op Dins­ gelukkig dooi. De aardappelen zijn bijna op. dag vallen er in Nieuwersluis 2 niet-ontplofte We hebben nog bonnen gekregen van Van granaten van de luchtafweer. Veel glas kapot, Dommelen en bakker Looij. Vader en moeder een gat in de weg en 2 konijnen dood, maar gaan met de slee van Lokhorst aardappelen geen mensen. halen in Nieuwersluis bij Verhoef. In Januari is de school de laatste 2 weken gesloten geweest. Mevrouw van Schaick, Nieuwersluis: „Op 8 juli Er ligt dikke sneeuw. De Duitsers hebben alle 1941 viel er een granaat bij onze voordeur. kolen weggehaald van de Hilversumse scholen. Alles was kapot: de ruiten, de voordeur, meube­ len, noem maar op. Er zaten ook gaten in de 4 Februari 1942. Er is weer sneeuw gevallen, 't muren. Maar gelukkig leefden we nog." Treinverkeer is in de war. Auto's rijden niet, want naar Loenersloot is de weg versperd. De 17 Juli 1941. Cor en Rien rijden de hele dag school wordt weer gesloten. turf. 5 Februari 1942. Er komen weer aardappelen. 8 September 1941. In Utrecht wordt een Daarvoor moet op Zondag doorgewerkt wor­ NSB'et begraven die is gestorven van een den. Er is nu voor de derde keer kerk in de con­ moordaanslag. Een andere NSB'er wordt ern­ sistorie wegens gebrek aan brandstoffen. stig gewond bij relletjes op 't Vreeburg. 17 Februari 1942. De school wordt voor onbe­ 18 September 1941. De bezittingen van Oran­ paalde tijd gesloten. je worden verbeurd verklaard. De paleizen wor­ den geplunderd. 28 Februari 1942. Een grote zeeslag heeft plaatsgevonden in de Javazee. Het Utrechts 12 October 1941. De Duitsers openen in Rus- Nieuwsblad mag niet meer verschijnen. VECHTKRONIEK PAGINA 16

4 Maart 1942. De school begint weer. tonnen doosjes, busjes, hulzen enz.enz. waar­ van het vermoeden bestaat dat deze uit vliegtui­ 14 Maart 1942. 't Is nu voorgoed dooi en er gen afkomstig zijn en welke mogelijkheden komt een vracht hout voor school. gediend kunnen hebben om een of ander nieuw aanvalsmiddel te bevatten, moeten 15 April 1942. 't Is nu in Rusland ook dooi. In onmiddellijk aan de politie worden gegeven. Loenen zullen weer Duitsers worden ingekwar­ Zouden dergelijke voorwerpen reeds ten tierd. In Frankrijk wordt de regering Petain ver­ onrechte door de bevolking zijn meegenomen, vangen door een Nat. Soc. regering onder Pier­ dan moet onmiddellijke inlevering bij de poli­ re Laval. tie geschieden. Met nadruk wordt gewezen op het gevaar, dat bekende en onbekende lucht- 12 Juni 1942. De inspecteurs Fock en Van aanvalsmiddelen opleveren bij aanraking door Gausbek ontslagen. Grote schaarste aan groen­ niet-deskundigen. ten. Brandnetels worden verkocht voor f 0.30 het kg. Wij halen groente bij Grim. Het Nieuws - 23 Octobet 1942, Loenen - WAARSCHUWING - Door een winkelier 21 Juni 1942. We krijgen maar 1 kg aardappels alhier werd aangifte gedaan van het ontvangen per week per persoon. van een vervalschte suikerbon. Voor het geval er bij andere winkeliers ook vervalschte bonnen 21 Juli 1942. Alle herenfietsen zullen gevor­ wotden ingeleverd, dienen deze niet opgeplakt derd worden. Enkele groepen zoals spoorweg­ te worden. In het belang van de winkeliers arbeiders, landbouwers enz. worden vrijge­ wordt aangeraden zich er goed van te overtui­ steld. gen dat de bon echt is en bij aanbieding van vervalschte bonnen onmiddellijk de politie te 23 Juli 1942. Een nieuwe verordening ver­ waarschuwen. plicht tot inlevering van metalen, zoals kerk klokken, naaimachines enz. Het Nieuws - 20 October 1942, Loenen - IN BESLAG GENOMEN - Door de gemeen­ Het Nieuws 2) - 4 September 1942 tepolitie alhier is in beslag genomen een partij LUCHTAANVALSMIDDELEN - De burge­ aardappelen, groot ongeveer 200 kg, die ver­ meester van Loenen maakt bekend: Van het voerd werden door G.W.B, uit Hoofddorp. Bommen op de Bloklaan. vinden van voorwerpen, ook al zijn deze van Foto: Bakkum. oogenschijnlijk geringe beteekenis, zoals kar­ Het Nieuws - 3 November 1942 - GEARRESTEERD - Alhier werden in verze­ kerde bewaring gesteld E.R. en J.T.K., beiden wonende in Loenen, wegens het vervoeren van clandestien schapenvleesch.

Het Nieuws - 3 November 1942, Loenen - DRIE DAGEN ZONDER STROOM - Wegens onvoldoende verduistering kreeg J.K. aan den Dorpsstraat alhier een proces-verbaal, terwijl voorts zijn woning gedurende drie dagen van electrischen stroom zal zijn afgeslo­ ten.

Het Nieuws - 1 December 1942, Loenen - INGEBROKEN - In het klooster 'Mater Dei' alhier is ingebroken door verbreking van het kelderraam, dat zich aan de straatzijde bevindt. Vermist werd een hoeveelheid boter en vleesch. VECHTKRONIEK PAGINA 17

Het Nieuws - 22 December 1942, Loenersloot - vliegmachines neergeschoten die op weg waren WAARSCHUWING - Namens de Duitse naar Duitsland (Duisburg) waar het grootste overheid wordt de bevolking dezer gemeenre bombardement van de oorlog heeft plaatsgehad door den burgemeester nog eens onder de aan- van 1,5 millioen bommen. dachr gebracht dat het ten strengste verboden is hulp of iets dergelijks te verkenen aan eventu­ eel gedaalde Engelse parachutisten. Overtte- ding hiervan wordr streng gestraft.

22 December 1942. Engelse vliegtuigen be­ schieten schepen in het Merwedekanaal. Aan boord van een sleepboot (Nieuwersluis) werden een vrouw en een kind gedood. Ook een loco­ motief en 2 tankwagens zijn lekgeschoten op het station. Onder Breukelen en Maarssen zijn ook slachtoffers onder de schippers gemaakt.

25 Februari 1943. De klokken worden uit de kerktoren van Loenen gehaald.

Joop Lamme vertelt: „Om hun oorlogsindustrie op gang te houden, kondigden de Duitsers de zogenaamde metaalverordening af. Daar viel ook onder het inleveren van kerk­ RADIO JOURNAAL. 'Mevrouw Mol, zij Na een klokken (Brons!). In 1943 werden de twee woonde in de villa naast de Chrisrelijke school voedsel! klokken uit de toren van de Nederlands Her­ aan de straatweg, die kwam op een dag bij me. Foto: Bakkum vormde Kerk gehaald door de firma Meulen- De radio en al het koperwerk moesten bij de berg uit Heerlen - de gemeente ontving hier­ moffen worden ingeleverd op straffe van dat zij voor ƒ 622,50 - en omgesmolten voor de met handgranaten de boel zouden opblazen bij Duitse oorlogsindustrie. mensen die dat niet deden. Mevrouw Mol De kleinsre klok is door duistere oorzaken kwam dus bij me en het mens stond te huilen: nooit in Duitsland terechrgekomen, werd later 'Ik heb zon mooi toestel en nou moet ik het ergens in het noorden van Nederland achter­ inleveren.' haald en naar Loenen teruggebracht. Na de Ik zeg: 'Niks aan de hand, mevrouw. Ik heb wel oorlog bracht de bevolking geld op voor een een oud toestelletje. Lever dat maar in, dan nieuwe grote klok. Die werd in maart 1949 bent u tenminsre gered.' weer in de toren gehesen." Toen heb ik haar roestel opgehaald en bij me in de winkel op de plank geïnstalleerd met een 27 Maart 1943. De wachtdiensr langs de mooi tafelkleed er overheen. spoorbaan is geëindigd. Vader (J. van Schie, Toen kwam er weer een mijnheer bij me in de SV) had juist deze avond voor de vierde keer winkel. Hij was hier onderwijzer aan de school moeten lopen. Dat komt dus goed uit. en woonde ergens in. Hij vertelde dat hij van de hoofdbewoner, die doodsbenauwd was voor 8 Mei 1943. Alle Nederlanders van 18 tot 35 de moffen, z'n radio niet meer mocht houden. jaar moeten zich melden voor de arbeidsinzet in Ik zeg: 'Ik kom vanavond je radio wel even Duitsland. weghalen, hoor. En voortaan kom jij hier 2 Juni 1943. We leveren ons kristalletje met 's avonds naar de Engelse zender luisteren. Er koptelefoon in. komen er hier 's avonds een hele hoop uir alle rich ringen.' 13 Juni 1943. Alle radiotoestellen moeten wor­ Maar op een gegeven moment kwamen ze hier den ingeleverd. Boven Hilversum zijn Engelse van de PUEM de stroom afsluiten. Ik zeg: 'Bes- VECHTKRONIEK PAGINA 18

te vriend, ga in huis gerust je gang, maar in waren ze bijna niet te betalen. mijn werkplaats mag je de stroom niet afslui­ Toen een van de koeriersters door bandenge­ ten. Ik hoop dat ik je verder geen tekst en uitleg brek dreigde uit te vallen, werd besloten om hoef te geven.' voor het goede doel een fiets te stelen. De keu­ Hij antwoordde: 'Ik begrijp het, maar ik ver­ ze viel op de fiets van de burgemeester. Het was trouw erop dat u me niet in moeilijkheden bekend dat hij elke ochtend op zijn fiets naar brengt door stroom te gaan gebruiken voor de het gemeentehuis kwam en dat hij die niet naaimachine of voor verlichting.' onder het raam zette, maar in de gang van het Ik zeg: 'Nee, absoluut niet.' En ik heb het ook gemeentehuis parkeerde. nooit gedaan. Maar zodoende hadden we altijd onbeperkt stroom om naar de radio te luiste­ Het plan was dat één van de leden van 'de ren.' ondergrondse' de fiets uit het gemeentehuis Uit: Loense Moppen, Joop Lamme ('Frank Mooij zou halen en er daarna mee naar Loenersloor vertelde). zou rijden, waar de buit in de smederij van Hofstede zou worden gedemonteerd. De dief­ Het Nieuws - 20 augustus 1943, Loenen - Door stal vond plaats vóór de middagpauze. Om re de marechaussee is aangehouden de 25-jarige voorkomen dat er bij eventueel mislukken van v.d.S. uit Nieuwersluis, verdacht van diefstal de operatie verband zou worden gelegd tussen van rijwielen en konijnen, gepleegd in Breuke- de Loenense groep en Loenersloot, werd beslo­ len, Loosdrecht en Loenen. De rijwielen wer­ ten om niet rechrstreeks, maar via Nieuwersluis den opgespoord. De verdachte zag kans om tij­ te fietsen. dens zijn verblijf in de cel een vork in te Aanvankelijk ging alles goed, maar bij het hek slikken, waarop hij naat het ziekenhuis te van Vreedenhoff bleek dat ook het materiaal Utrecht werd vervoerd. van de burgemeester niet meer honderd pro­ cent was toen één van de banden het begaf en De Gooi- en Eemlander, 2 September 1943, leegliep. Teruggaan had geen zin, dan maar op Loenen - GEEN VOERTUIGEN MEER de lege band naar Loenersloot! OVER DE OUDE VECHTBRUG - Op Toen de burgemeester de diefsral ontdekte, grond van de overweging, dat de veiligheid van ontstak hij in razernij en dreigde met represail­ het verkeer zulks vereischt, hebben de burge­ les. meesters van Loosdrecht en Loenen besloten Zulke maatregelen bestonden meestal uit gijze­ om met ingang van den eersten September de len, of erger, van bekende dorpsgenoten. Een Oude Vechtbrug te sluiten voor alle voertuigen, ambtenaar, die getuige was van de woeduit­ rij- en trekdieren en vee. Onder voertuigen barsting van de burgemeesrer, raakte daarvan worden verstaan alle motorrijtuigen, rijwielen in paniek en sloeg alarm. en andere voertuigen. De aan de brug aange- Intussen was de dief, nadat hij zijn buit in Loe­ brachre verkeersteekens zijn hiermede in over­ nersloot had afgeleverd, te voet naar Loenen eenstemming gebracht. teruggekeerd. Wat nu? Om te voorkomen dat de burgemeester zijn woede zou koelen op VERZET. Een tak van het Loenense Verzet was onschuldigen, werd besloten om de fiets maar Rolls Roys ('RR'). De groep bestond uit koe­ terug te btengen. In verband met de middag­ riersters die dagelijks berichten overbrachten pauze was men in de smederij van Hofstede van bijvoorbeeld Loenen naar Baambrugge. Ze nog niet aan het karwei begonnen en dat was waren een schakel in een lange verbindingslijn een geluk bij een ongeluk. Nu moest alleen de met als eindbestemming een commandopost band geplakt worden. Een in de Kerklaan of seinstation, waarvan de berichten werden wonende koerierster bracht de fiets terug naar doorgeseind naar Londen. Een van de grootste Loenen. Het lukte haar om, onopgemerkt door zorgen was om die R.R. meisjes aan het fietsen de burgemeester, binnen te komen en de fiets te houden. Fietsbanden waren namelijk in de op zijn plaats te zetten. Een staaltje van koel­ winkel niet meer te koop en als het al lukte om bloedigheid! ze op de zwarte markt te bemachtigen, dan Uit: Loense Moppen, Joop Lamme. VECHTKRONIEK PAGINA 19

3 April 1944. Vader en Cor moeren morgen 10 April 1944. De Duitsets zijn in Loenen ge­ graven aan de dijk die Loenersloor moet weest om huizen en misschien scholen te vorde- beschermen tegen het water. Van 13.30-19.00 werken. 13 April 1944. Vader en Cor moeten graven bij 4 April 1944. Rien gaat morgen ook mee, want Ter Aa. er wordt f0,50 per uur betaald. Dolf van Schie: „De Duitsers wilden de waterli­ 6 April 1944. We hebben vandaag van 7 uur nie laten functioneren. De essentie hiervan is, v.m. tot 6 uur n.m. gewerkt. Rien is door een dar het land tot enkelhoogte onder water wordt Duitse officier meegenomen en naar 'r Forr gezet, zodat je niet weet waar de sloren liggen. Nieuwersluis gebracht. De aanleg van dijken was nodig rer bescher­ ming van de huizen in dat gebied. Dus toen de Dolf van Schie: „De Duitsers wilden het gebied dijk achter de huizen aan de Binnenweg klaar tussen de Angstel en het Amsterdam-Rijn­ was, kwam Ter Aa aan de beurt. Ik meen dat er kanaal onder water zetten. Er werd een dijk aan­ aanvankelijk op vrijwillige basis werd gegra­ gelegd vanaf de spoorlijn rot aan de Angstel om ven." de huizen aan de Binnenweg in Loenersloot te beschermen. Vader en mijn broer Rien hebben 15 April 1944. De eerste Duitsers komen al. daaraan meegewerkt. Terwijl men aan het werk Onze school voor het eerst door de openbare was, stonden er een paar Duitsers met kijkers op gebruikt. We ontvingen bijna f 100,- voor het de kanaaldijk te kijken hoe het vlotte. Rien graven in Loenersloot. werd opgepakt en naar Nieuwersluis gebracht, omdat hij onder het werken de Duitsers iets 25 April 1944. De Engelse luchtaanvallen zijn toeriep. Ze vonden hem brutaal." vooral op België en N.Frankrijk gericht. Zou de invasie nu spoedig komen nadat er al 2 jaar mee 7 April 1944. Omdat het Goede Vrijdag is gedreigd is? mogen we om half zes uitscheiden. 31 Mei 1944. Gedurende de Pinksrerdagen (28 8 April 1944. Men deelt ons mede dat we op en 29 Mei) en de volgende dagen worden er Paaszondag van 2 tot 9 uur moeten graven. in ons land veel locomotieven stukgeschoten.

Piast-selijfce Cewwij-s i.B :ü U ffc r,„di,l4k>y. VuofikMins «r D* besiKuddedea Sj« sismptn <"-"B'*»' *S*- *»«•**•« !V:.V,< Jiï«B I M*?e! wfln ?.:•••.

:t fuipsnboiien. HET GEBRUIK VAN TULPENBOLLEN. iV ;;wr>. •:. : >.--:-..-i:tiü !n me sjsrfdtn. •..•;>;- .-. ;:-.- . . • '.r '•;!.;;>, '. >. •••. ••.•• ;'•:• .;.•:..:••:••' • •'•;,• TulpeDtwfeB tij» «U uoedtessaM&iiim • • • niid&:a flest« isjsraflsV. Wwnrar men iw* 'Kfeiapje i ui; vsTU'ijdart, teiibös jij ini-^tef I !:-aiitüSe. T-J!SB*SîîM>: Irn •' GtiiSfefcerr • •::r. ut tnen

i.'lie ft! !.iï i«te;C"» heivnC nä^*B;n ;m

Ek tuipcpbßl^ schuim. -..-.'" en wm hci 3^0 V.seoepje r--..::;E.,-->:f!i o m zeelt âanat \ es de sfffij« orclfteee. Hnàz ca t#.mi

i!J:a, aroota. sr.u:. I [tasa*] •' • ...... •::'•,- !•:•' •: :-::- •' ••.: • •

çen. De Kt*tara$?:m*ne îa'twnbofSïE rss{*ïs boveo A k.sjjmfe ••:'.',?s>. ! 'î!!Ei ï w,. î>ïC in fjr kofköi^i,

s:s iajskjeï «si ii;!|i*fibiï!iw™. 1 jt.i. fifosc:?. ïj2 :fe.g. asrdajîpeSen. 1:2 V-S- «djäeuböta», sunt, fuiiej. . Lactf: jr.oyaat oîcitrotn- Dt grot«* .theußaisfcüi ïfi Sjn ïaîNen. D* BBtfîarïwSea KiiQontrae- 1 snijd™. De SBiptafcoltei sdioütsniäkäa. All» tnoie- •. . : • : : rJ:-3! « VECHTKRONIEK PAGINA 20

binnen. Tengevolge van de valse geruchten, volgens wel­ ke Maastrichr en Breda bevrijd waren, zijn 4 en 5 September erg span­ nend geweest.

18 September 1944. Er rijden geen treinen meer. Er komt geen krant en geen post. Zwaar gedreun uit Z.O. richting. Ede?

19 September 1944. Eindhoven bevrijd. De Geallieerden zitten voor Nijmegen. April 1945: de bezetter laat 2 Juni 1944. Rien krijgt extra bonnen omdat een deel van de polders onder hij ziek is. 20 September 1944. Nijmegen bevrijd. water lopen. Foto: Bakkum. 6 Juni 1944. De geallieerde invasie is begonnen 22 September 1944. Het is duidelijk te horen op Normandie met 400 schepen en 1100 vlieg­ dat in Amsterdam haveninstallaties worden tuigen. opgeblazen.

7 Juni 1944. Er wordt niet veel over de invasie 23 September 1944. In Amsterdam weer ont­ bekend gemaakt, alleen dat het goed gaat. Van ploffingen. Schiphol afgebrand. De toestand onze school wordt 1 lokaal gevorderd. bij Arnhem is lang niet best. Wacht van 12-16 uur. 17 Juli 1944. Er wordt een aanslag op Hitler gepleegd. 7 October 1944. Razzia te Utrecht en Amers­ foort. Vele mannen moeten naar de IJssellinie 20 Augustus 1944. De Geallieerden hebben om te werken. een bruggenhoofd over de Seine. 19 October 1944. Ons licht wordr afgesneden. 26 Augustus 1944. Parijs in Geallieerde handen. 23 October 1944. Hilversum ingesloten. Alle 4 September 1944. In een onafgebroken mannen meegenomen, 's Avonds half acht stroom trekken Duitsers van Amsterdam naar klinkt er een 20-tal schoten uit de richting Utrecht, gebruik makende van allerlei voertui­ Nieuwersluis. gen. Brussel en Anrwerpen gevallen. We moe­ ten om half tien binnen zijn. 24 October 1944. Op het schoolplein liggen 2 exemplaren van 'De Vliegende Hollander'3) In 5 September 1944. Cor Nouwen komt om half Breukelen worden 2 lijken gevonden. acht vertellen dat er een aanslag op zijn vader is gepleegd. Volop melk. School gesloten. Treinen 25 October 1944. De lijken blijken te zijn van beschoten, als ook boten en auto's. Weer door een schietpartij op Maandagavond bij de Spie­ tocht, maar niet zo druk als gisteren. Om 8 uur gel te Nieuwersluis. VECHTKRONIEK PAGINA 21

28 October 1944. Alles wordt in gereedheid 1945), werden de Stokers zelf slachtoffer van gebracht om évacués te ontvangen. Later op de een bomaanval. Er vielen geen doden, maar er dag komt het bericht dat ze a.s. Maandag nog werden wel verschillende gezinsleden gewond. niet komen. De gewonden werden vervoerd naar de buiten­ plaats Vijverhof, waar een noodhospitaaltje 29 October 1944. Om half twee in de morgen werd ingericht. vallen er bommen bij het station, waardoor de Voor de familie Stoket en hun vijf melkgeiten brugwachterswoningen en het stationsgebouw werd een tijdelijk onderkomen gevonden. Ook zwaar beschadigd worden. Bergen op Zoom het restant van de wintervoorraad hooi werd door de Canadezen bevrijd. naar de nieuwe verblijfplaats overgebracht. Niemand had er echter aan gedacht dat er zich BOMMEN OP NIEUWERSLUIS. Kerstmis fosforresten in het hooi zouden kunnen bevin­ 1944 werden de brugwachterswoningen langs den. En alsof alles nog niet erg genoeg was het Amsterdam-Rijnkanaal in Nieuwersluis bij geweest, verloren de Stokets ook nog hun hele een geallieerde luchtaanval vernield. De bom­ veesrapel toen de dieren van dat meegenomen men waten bedoeld voor het stationsemplace­ voedsel gingen eten. ment, maar ze vielen aan de verkeerde kant van Uit: Vijftig jaren Loenenaren, joop Lamme. het kanaal. Vijftien personen vonden tijdelijk onderdak in de nabijgelegen woning van de 2 November 1944. De eerste vluchtelingen familie Stoker. komen. Ongeveer 100. Mevrouw Sroker-Timmerman, bekend als tan­ te Ka, kreeg van het ene op het andere uur, bij 5 November 1944. Om 6 uur met de boot naar de zorg voor haar eigen gezin, ook nog eens die Zuilen om het tweede transport vluchtelingen voor haar vijftien verdreven buren. Dank zij de te halen. hulp van veehouder Zagt, die dagelijks voor een volle emmer melk zorgde, heeft tante Ka 6 November 1944. Brabant is nu vrijwel haar logés aan het eten kunnen houden totdat bevrijd. Het broodrantsoen wordt veel minder. de getroffen families elders onderdak hadden gevonden. 17 November 1944. Eerste tocht naar Wezep Kort voor de Bevrijding (op Paaszaterdag (mama).

Winnaars en verliezers.. Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 22

De portretten van Hitlers rechterhand Hermann Goering (links en rechts) en Adolf Hitler zelf worden triomfantelijk afgevoerd en verbrand. Foto: Bakkum.

4 December 1944. Na vele vergeefse tochten 16 Maart 1945. De aardappelen gaan van Har­ krijgen we een vergunning om een schaap te derwijk naar Nijkerk. De desertie in het Duitse slachten. Tweede tocht naar Wezep (mama). leger schijnt toe te nemen.

23 December 1944. Alle mannen van de lich­ 17 Maart 1945. Naar Nijkerk en terug op één tingen 1905-1928 moeten zich melden voor de dag met een handkar. arbeidsinzet. Dolf van Schie: „We zijn op het eind van de 1 Januari 1945. De Duitsers doen verrrassende oorlog verschillende keren op pad geweest voor aanvallen op de Geallieerden vliegvelden en aardappelen. De eerste keer was naar Wezep. vernielen ook wel toestellen. Op verschillende Vader was, voordat hij in Loenen werd plaatsen vallen Duitsers toestellen neer, o.a. in benoemd, van 1922 tot winter 1929 onderwij­ Vreeland. zer in Wezep. In de hongerwinter ging hij naar de ouders van de kinderen die hij in die tijd op 3 Januari 1945. Het Bevolkingsregister in Loe- school had gehad, om eten vragen. nen gestolen. In andere plaatsen ook. Mijn broer Rien en ik - ik was intussen twaalf geworden - gingen met hem mee. Mijn oudste 4 Januari 1945. De aardappels zijn in Nijkerk. broer Cor moest toen vanwege zijn leeftijd onderduiken. Mijn moeder zou ons op de fiets 16 Januari 1945- Naar Nijkerk geweest met de een eind tegemoet komen om het laatste stuk bakfiets. Het Duitse fronr ver toont al verschil­ te helpen duwen. Wij mochten voor onze lende bressen. expeditie de bakfiets lenen van Jansen, de bloe­ mist. Meestal was het in die rijd zo dat het der­ 29 Januari 1945. De bakker komt zeggen dat de wiel nog wel van rubber werd voorzien, hij maar één maal per week komt, n.l. op Zater­ maar de loopwielen waren karwielen (houten dag. We krijgen nu 800 gr.brood per persoon spaakwielen met een ijzeren ring eromheen), per week. maar deze bakfiets had nog drie luchtbanden. We vertrokken vol goede moed. Ik op de bak­ fiets, vader en Rien elk op een fiets er achter­ 5 Maart 1945. Naar Wezep voor aardappelen. aan. We zijn die keer niet verder dan 's Grave- Amerikaanse tanks in Keulen. land gekomen. Toen we daar hoorden dat er in Hiversum een razzia aan de gang was, zijn we 13 Maart 1945. Naar Harderwijk voor 't trans­ omgedraaid. port der aardappelen. VECHTKRONIEK PAGINA 23

Op 16 januari werd een tweede poging onder­ razzia zou zijn en ze moest Cor verbergen. Dus nomen. De aardappelen waren intussen voor moesten we het karwei met ons drieën zien te ons van Wezep naar Nijkerk gebracht. Op de klaren. Ik weet nog dat we op onze wenkbrau­ Soestdijkerstraatweg kwamen we terecht in een wen thuiskwamen, maar wèl met aardappelen. stroom mensen op fietsen en bakfietsen, die Op 17 maart 1945 zijn we nog een keer op pad allemaal met hetzelfde doel - hoe kom ik aan gegaan, deze keer met een handkar van Kees voedsel?' - op weg waren in de richting van Mur. Cor ging nu wel mee, maar alleen tot Baarn. Nadat we een gedeelte van de aardappe­ Baarn. Tot zover was her nog redelijk veilig len hadden opgehaald, gingen we weer op huis voor hem. Hij zou daar bij familie wachten en aan. Het werd een barre tocht, want het was meehelpen om het vrachtje naar huis te winter. Er lag een pak sneeuw en we kwamen duwen. We hadden die keer ook veel beter pas ver na Sperrtijd thuis. Dus we waren ook weer dan in januari. Alles verliep eigenlijk pri­ nog eens in overtreding. ma. Maar bij een kroegje ter hoogte van Bun­ Op de weg tussen Hilversum en Loosdrecht lag schoten klonk er opeens geschreeuw: 'Halt! nog een bevroren karrespoor waar we gebruik Terug!' van konden maken, maar bij de driesprong in De Landwachter die daar op wacht moest Loosdrecht was dat er niet meer en dat maakte staan, zat zich in de kroeg te warmen en haast­ het extra zwaar voor ons. We waren niet de eni­ te zich om ons aan te houden toen hij ons gen die na Sperrtijd in het donker door de langs zag komen. Het was maar goed dat Cor sneeuw ploeterden. er niet bij was, anders had het er niet goed voor Vader maakte zich er zorgen over, dat we nog hem uitgezien. Het was ook een geluk dat deze na Sperrtijd buiten waren. Als we eerst maar Landwachter geen zin had om onze handkar te Loosdrecht voorbij zijn, dan komen we onder doorzoeken, want ik had in de buurt van Loos­ het resort van Stach, een SS'er die deel uit­ drecht een paar exemplaren van ' De Vliegende maakte van het Lufrwaffepersoneel dat een uit- Hollander' van straat opgeraapt en onder de kijkpost had naast Arie de Reuver', zei hij. lege juten zakken in de kar weggemoffeld. 'De 'Stach kent mij. Met hem redt ik het wel.' Amerkanen zijn over de Ruhr', stond erin. Hij Vader genoot als Herr Hauptlehrer enig aanzien had deze boodschap beslist niet leuk gevonden! bij genoemde Stach, zie je. Onze tocht verliep verder voorspoedig". De Duitse bezetter vertrekt Moeder zou naar de Driesprong in Loosdrecht na de capitulatie op 5 mei komen om te helpen duwen. Maar ze kwam AARDAPPELEN. Hoewel er nog wekelijks 1945 via de Rijksstraatweg. niet, want ze had gehoord dat er 's avonds een bonnen voor levensmiddelen werden uitge- Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 24

deeld, was er tegen het einde van de ootlog zo 10 April 1945. Deventer bevrijd. De Canade­ goed als niets meer te krijgen en werden de zen staan aan het IJsselmeer. voedselzendingen voor de vijand met argusogen bekeken. 16 April 1945. Melk op school uitgereikt. Bij Op een middag kwam er een schip door de Otterloo hebben troepen uit Arnhem zich Vecht, dat afmeerde bij de loods van fourage- verenigd mer die uit Apeldoorn. Velp gezui­ handel Griffioen in de Dorpsstraat. Al gauw verd. ging het gerucht dat het geladen was met aard­ appelen voor de Duitse bezerters in de Vechts­ 19 April 1945. De Mijndense dijk wordt treek. Het schip werd aan de kant van de doorgestoken. Uit Loenen moeten zich 120 Dorpsstraar wel bewaakt, maar niet vanaf de mannen melden voor graafwerk. Harderwijk Vecht. In Sperrtijd en gedekt door de duister­ bevrijd. nis, probeerde een enkeling om met een roei­ boot via de Vecht toegang te krijgen tot het 20 April 1945. Aangezien zich maar 2 mannen schip. Om het piepen van de riemen tegen te hebben gemeld, wordt met strenge straffen gaan, werden de roeispanen dik in her vet gezet gedreigd als er nier meer komen. en om het plassen van de riemen in het water te voorkomen, werd er langzaam geroeid. Zo 21 April 1945. Wij zijn met ons drieën gaan gelukte het deze en gene om een partijtje aard­ graven. Zodoende waren er ongeveer 55. appelen re bemachtigen. Omdar er nog te weinig waren, werden er 4 Dat de vreugde over het verworven bezit niet mannen gegijzeld. Daarna meldden zich nog altijd van lange duur was, illustreert het volgen­ wel 70 man aan. de verhaal: Een familie die op een nacht op rooftocht was geweest en een partij aardappelen 24 April 1945. De oude brug wordt afgebro­ had buitgemaakt, had de buit zolang in het ken. voorportaal gelegd. Toen er de volgende mor­ gen al vroeg op de deur werd gebonsd, riep de 25 April 1945. We halen een mooie vracht heer des huizes, in de veronderstelling dat één hout uit het bos van Houtzagers, omdat de van de buren aan de deur stond: 'Loop maar Armeniërs dikke stammen voor een takversper- achterom, want het portaal staat vol aardappe­ ring nodig hadden. len.' Aan de achtetdeur merkre hij tot zijn schrik dat zijn vroege bezoekers geüniformeerd 28 April 1945. Himmler biedt capitulatie aan. waren. Hij moest zijn aardappelen inleveren Hitler zal niet lang meer leven. voordat hij er ook maar één had kunnen proe­ ven! 30 April 1945. De eersre voedselpaketten uit­ Uit: Loense Moppen, Joop Lamme. geworpen. Duirsland voor 90 % bezet.

25 Maart 1945. Station Breukelen verschillen­ 1 Mei 1945. Hitler gestorven. Dönitz opvolger. de keren gebombardeerd (ong. 100 bom men), 'r Toestel verongelukt. De Engelsen heb­ 2 Mei 1945. De vliegtuigen met levensmidde­ ben de Oude IJssel overschreden. len zijn boven Amsterdam zichtbaar. Er komen er ook hier over. De opmars gaat overal in snel 31 Maart 1945. De Engelsen zijn al voorbij tempo verder. Munster. Weer bommen op Nieuwersluis. De 4 kerk van Loenen getroffen ). Berlijn wordt 4 Mei 1945. De radio berichr om 8.45: De dagelijks gebombardeerd. Duitse troepen in Nedetland, Denemarken en Noorwegen capituleren met ingang van Zater­ 4 April 1945. Het Twente-Rijnkanaal is nu in dagmorgen 8 uur. Grote vreugde! Bruidssuikers Geallieerde handen. In Zutphen hevige straat­ uitgedeeld. gevechten. Ten O. van Arnhem zijn patrouilles de Rijn overgestoken. Stan ny Verster VECHTKRONIEK PAGINA 25

De bevrijders worden met gejuich ontvangen. Foto: Bakkum.

Proclamatie van H.M. de Koningin:

Landgenooten, Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken. Het oogenblik, waarop Ik en U met zooveel spanning en ongeduld gewacht hebben, is daar. Ik weet van de bittere beproevingen, waaronder Gij, afgesneden van een deel van ons Vaderland, deze laatste maanden hebt geleefd. Die druk heeft thans een einde genomen. Ik weet van den bovenmenschelijken moed, waarmede Gij de zwaarste ontberingen hebt gedragen. Talrijke handen zijn uitgestrekt om het einde Uwer nooden zooveel mogelijk te bespoedigen, maar veel zal daarbij afhangen van Uw rustige en eendrachtige houding in de komende dagen. Werkt allen mede deze een rustig verloop te geven. Gehoorzaamt stipt de bevelen van het Geallieerde Opperbevel, waarmede de Regeering een regeling heeft getroffen. luistert naar de aanwijzingen van Uw Nederlandsch Militair Gezag dat krachtens die rege­ ling onder leiding en verantwoordelijkheid der Nederlandsche Regeering, zijn taak in overleg met het Geallieerde Opperbevel verricht. Ik hoop spoedig op Nederlandschen bodem terug te keeren om met mijn verantwoordelijke raadgevers de leiding van 's Lands zaken weer op Mij te nemen. Dat Gods zegen op U allen ruste. Nederland herrijst. Leve het Vaderland! WILHELMINA.

NOTEN

1) Cuvelier. Hatman en Sundermijer waren Nederlandse 4) Oudere Loenenaren herinneren zich hier niets van. De militairen die bij de familie Van Schie waren kerk kan niet gebombardeerd zijn. want dan zou de ingekwartierd. omgeving ook getroffen moeten zijn en dat is niet 2) Het Nieuws, editie De Vechtstreek, was de voorloper gebeurd. Misschien is de kerk alleen getroffen door een van Het Nieuwsblad voor Vecht-, Amstel- en kogel die geringe schade aanrichtte. Een maand na de Rijnstreek. In de oorlogsjaren verscheen het blad bevrijding is wel brand uitgebroken in de kerk. Het onregelmatig en een tijdlang helemaal niet. schip is daarbij uitgebrand en het mooie Bätz orgel 3) De Vliegende Hollander werd uitgegeven door de verwoest. De preekstoel is gered en ook een paar geallieerde strijdkrachten. wapenborden van de familie Van Cronenburgh. VECHTKRONIEK PAGINA 26

Biografie Johannes van Schie

Johannes van Schie werd op 16 oktober 1901 Op 26 mei 1927 trouwde Van Schie als 25-jari- in Harderwijk geboren als zoon van kleermaker ge te Oldebroek met Marie de Jong (1903- Hermanus van Schie en Johanna Cornelia Bes­ 1973). Als weesmeisje had Marie ooit nog enige seren. Hij overleed op 31 juli 1989 te Loenen tijd doorgebracht op de buitenplaats 'Walle- aan de Vecht. stein' aan de Vreelandseweg te Loenen.

Johannes kwam uit een kleermakersgeslacht, Van Schie stond in Loenen spoedig bekend als dat dit beroep al sinds circa 1750 uitoefende, een actief en ondernemend schoolhoofd. Toen eerst in Delft en sedert ongeveer 1800 in Har­ hij in deze plaats begon, telde de christelijke derwijk. Zijn vader had een eigen bedrijf; het lagere school 46 leerlingen en twee onderwijs­ ondernemen zat de familie in het bloed. krachten. Mede door zijn werklust, ijver en plichtsbetrachting (een typering van het school­ hoofd te Utrecht, G. Hoevelaken) ging de school een bloeitijd tegemoet. In de zomer van 1940 relde de school aan de Rijksstraatweg, anno 1995 'r Fundament geheten, al honderd leerlingen. En dat aantal bleef verder groeien, waardoor meer leerkrachten aangesteld konden worden.

In zijn Loenense periode was Van Schie ook actief als ouderling van de hervormde gemeente en als voorzitter van de plaatselijke afdeling van de Christelijk-Historische Unie (CHU, in 1980 opgegaan in het Christen-Democratisch Meester Van Schie, hoofd van Appel, CDA). de christelijke lagere school te Loenen (1935-1967). Veel oud-leerlingen van de school herinneren Foto: collectie A. van Schie, zich vooral de lessen vaderlandse geschiedenis In Harderwijk volgde Johannes de christelijke van meester Van Schie. Hij vertelde zeer aan­ kweekschool. Toen hij onderwijzer was, haalde sprekend. hij in zijn vrije tijd de hoofdakte en enkele andere akten, onder meer voor wiskunde. Zijn grore belangstelling voor geschiedenis blijkt ook uit zijn dagboek over de ontwikkelin­ Achtereenvolgens was meester Van Schie sta­ gen in de school. Daarnaast maakte Van Schie giair (kwekeling met akte) aan de christelijke aantekeningen ovet de bezetting. Deze school te Garderen (1921-1922), onderwijzer Dagboeknotities van meester Van Schie zijn het aan de hervormde viermansschool te Wezep uitgangspunt geweest voor het artikel van (1922-1929), eerste onderwijzer ('adjunct­ Stanny Vetster in deze Vechtkroniek. Aan de directeur') aan de hervormde burgerschool aan hand van deze (korte) notities over de jaren de Laan van Nieuw Guinea te Urrecht (1929- '40-'45 kunnen wij ons een beeld vormen van 1934) en hoofd van de christelijke lagere school de gebeurrenissen die een halve eeuw geleden in te Loenen aan de Vecht. Meester Van Schie trad onze omgeving plaatsvonden. in Loenen in dienst op 1 januari 1935 en ging met pensioen per 1 januari 1967. Kees de Kruijter VECHTKRONIEK PAGINA 27

Burgemeesters in oorlogstijd

Een jaar na de Duitse bezetting werd het te sturen en te controleren. Nederlandse bestuursapparaat door rijkscom- Voor zover de burgemeesters en commissarissen missaris Seyss-Inquart afgestemd op de zoge­ niet 'fout' waren, stonden zij voor de vraag, wat naamde 'nieuwe orde'. In de gemeentelijke en zij nu dienden te doen: aanblijven of de functie provinciale besturen werd vanaf dat moment neerleggen? het leidersbeginsel ingevoerd. Daarover ontstond in bepaalde kringen een Dit hield in, dat de gemeenteraden en provin­ brede discussie. De rijkscommissaris had het de ciale staten werden opgeheven, inclusief alle burgemeesters en commissarissen echter zeer gemeentelijke en provinciale commissies. Er moeilijk gemaakt: wie zijn functie zou neerleg­ werden dan ook geen verkiezingen meer gehou­ gen, zou geen wachtgeld en pensioen ontvan­ den. gen. De verantwoordelijkheid op bestuursgebied Geen van de commissarissen in de provincie kwam in handen van één persoon te liggen; bij (een aanzienlijk deel van hen zat in de 'foute' de burgemeester in de gemeente en bij de com­ sector) en slechts weinig burgemeesters verlie­ missaris in de provincie. De burgemeesters ten hun post als gevolg van de inwerkingtte- kwamen onder controle van de provinciale ding van verordening 152/41. commissarissen te staan. De wethouders en de De bestuursmacht in de gemeente lag tijdens gedeputeerden van provinciale staten werden het grootste gedeelte van de Tweede Wereldoor­ medewerkers van hun burgemeester respectie­ log in handen van de burgemeester. In dit arti­ velijk commissaris. kel schenken wij aandacht aan de personen die Dit alles was geregeld in een verordening van de in Loenen, Nigtevecht en Vreeland in de perio­ bezettende macht. Die verordening 152/41 de 1940-1945 dit ambt hebben bekleed. werd gepubliceerd op 12 augustus 1941 en trad in werking op 1 september 1941. Willem Isaac Doude van Troostwijk werd De bedoeling was overduidelijk: de bezetter geboren te Loenen op 22 november 1894. Hij had nu een instrument om de alleen-verant- was een zoon van Hendrik Jacob Doude van woordelijke burgemeester en commissaris beter Troostwijk, advocaat, en jonkvrouw Jacoba

Meteen na de bevrijding keert de Loenense burgemeester W.I. Doude van Troostwijk terug van zijn onderduikadres in Abcoude. Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 28

Henrietta Marianna Agatha Clifford. De fami­ 1945 op twee achtereenvolgende adressen in lies Doude van Troostwijk en Clifford waren in Abcoude. Loenen en Vreeland onder meer actief in het In een brief van 31 januari 1945 van 'der bestuur van de waterschappen. Generalkommissar Verwaltung und Justiz werd Van 16 februari 1934 tot 5 september 1944 meegedeeld, dat W.I. Doude van Troostwijk (Dolle Dinsdag) en vanaf mei 1945 tot 1 april met onmiddellijke ingang was ontslagen. 1964 was mr. W.I. Doude van Troostwijk bur­ Op de dag van de bevrijding keerde hij op de gemeester van Loenen. In tegenstelling tot zijn fiets terug naar Loenen; een gemeenteambte­ broer Hendrik Jacob (zie hierna) was hij geen naar had hem verteld, dat de kust weer vrij was. lid van de Nationaal-Socialistische Beweging Een jaar later deelde de waarnemend Commis­ (NSB). saris der Koningin in de provincie Utrecht hem In de periode 1940-1945 hadden sommige mee, dat er op grond van zijn houding tijdens burgers vanwege de activiteiten van zijn broer de bezetting geen aanleiding bestond „een zui­ wel enige achterdocht tegen de burgemeester, veringsmaatregel te nemen". mede ook omdat hij voor de buitenstaander zichtbaar geen principiële verzets- c.q. anti- J. Hettema werd in november 1944 door de Duitse houding aan de dag legde. bezetter benoemd als opvolger van Doude van Op 5 september 1944 doken Doude van Troostwijk in de gemeente Loenen. Hettema Troostwijk en gemeentesecretaris Leendert was oorspronkelijk onderwijzer van beroep, Johannes den Hollander onder, omdat zij had­ maar werd later burgemeester van het Zeeuws- den geweigerd op bevel van de Duitse officieren Vlaamse Hulst. over te gaan tot het vorderen van paarden en Hettema was lid van de NSB. Toen de plaats Burgemeester L Schiethart wagens voor het vervoer van soldaten naar het Hulst in september 1944 door de geallieerden voor de ingang van het front bij Arnhem. J. van Dijk, wethouder in werd bevrijd, moest hij vluchten. voormalige gemeentehuis van Loenen, nam als loco-burgemeester van 5 sep­ Korte tijd was Hettema vormingsleider van de Vreeland, temidden van het tember tot november 1944 de plaats in van NSB-kring 'de Vechtstreek'. Vervolgens kwam ontvangstcomité ter Doude van Troostwijk. hij als burgemeester in Loenen terecht. Hier gelegenheid van het Na Dolle Dinsdag verbleef Doude van Troost­ heeft hij als zodanig gewerkt van november muziekconcours 'm 1939. wijk op diverse onderduikadressen. Tot 16 april 1944 tot april 1945. Daarna werd hij burge­ Foto: Coll. Aalderink 1945 in Huizen en vanaf die datum tot 5 mei meester van Abcoude en Vinkeveen. VECHTKRONIEK PAGINA 29

Na de bevrijding is Hettema door een ongeval NSB en nam hij de functie van de kringleider om het leven gekomen. Op zaterdagavond 5 weer op. mei 1945 reed hij mer zijn motor tegen een stil­ H.J. werd op 17 april 1945 door de bezetter staande vrachtwagen, waarna hij drie dagen benoemd tot burgemeester van de gemeenten later aan zijn verwondingen overleed. Loenen, Vreeland en Nigtevecht. Met ingang Ondanks zijn NSB-lidmaatschap heeft Hette­ van 7 mei 1945 wetd hij op grond van her Zui­ ma een redelijk positieve indruk achtergelaten: veringsbesluit 1945 ontslagen, waarbij hem het een eenvoudige man, die nooit misbruik heeft recht werd ontzegd op pensioen en alle andere gemaakt van zijn positie, aldus ooggetuigen. rechten. Hij zou nooit mensen hebben laten oppakken Toen H.J. tot burgemeester van Loenen, Vree­ en zich evenmin in zijn functie hebben verrijkt. land en Nigtevecht werd benoemd, had hij al ervaring als burgemeester van de gemeenten Lodewijk Schiethart werd op 10 maart 1881 re Mijdrechr en Wilnis. Van 5 november 1943 tot Doesburg geboren als zoon van Lodewijk 17 april 1945 was hij burgemeester van die bei­ Schiethart en Anna Elisabeth Bartholomée. Hij de gemeenten. was gehuwd met Everdina Johanna Wilhelmina Bij de bevrijding hebben de Binnenlandse Kat en overleed op 19 januari 1968. Srrijdkrachten H.J. in de burgemeesterswoning Schiethart was burgemeester van de gemeenten te Mijdrecht gearresteerd. Hij stond bekend als Vreeland en Nigtevecht van 3 juni 1911 tot 31 een overruigd NSB'er. In zijn Loenense periode januari 1945 (ontslagen door de bezetter) en hing zijn revolver altijd over de stoel in de bur­ van 7 mei 1945 tot 1 april 1946. Met ingang gemeesterskamer. Dat wijst erop, dat hij zich van de laatste datum is hem ontslag verleend wel degelijk bewust was van de gevaren, die wegens het bereiken van de pensioengerechtig­ hem als NSB-burgemeester bedreigden. de leeftijd. Na zijn arrestatie werd H.J. vastgehouden in In de interimperiode is Hendrik Jacob Doude diverse interneringskampen, waaronder Amers­ van Troostwijk enkele weken burgemeester ge­ foort, Avegoor en Wesrvaart in de Noord-Oost­ weest van zowel de gemeenten Vreeland en Nig­ polder. In dit laatste kamp verbleef hij nog op tevecht als van de gemeente Loenen: zie hierna. 10 november 1948. Uiteindelijk werd hij ver­ oordeeld rot vijfjaar gevangenisstraf van 5 mei Hendrik Jacob Doude van Troostwijk werd re 1945 tot 5 mei 1950 met ontzetting uit het Loenen geboren op 21 januari 1898. Hij was kiesrecht en het bekleden van ambten in over­ een broer van Willem Isaac (zie hierboven). heidsdiensten. Tevens werd hem een boete Nadar Hendrik Jacob het gymnasium had vol­ opgelegd van f 15.000,-. tooid, vertrok hij als planter naar Nederlands- Na zijn vrijlating in 1950 vestigde hij zich te Indië. Na een tienjarig verblijf aldaar keerde hij Zeist. naar Nederland terug en stichtte hij met behulp van zijn familie een incassobank in Amsterdam. Kees de Kruijter en Ruurd Ubels Zijn familie heeft later met hem gebroken van­ wege zijn activiteiten in de NSB. BRONNEN EN LITERATUUR Op 1 juli 1931 huwde hij met Elisabeth Hijner uit Hilversum, eveneens lid van de NSB. H.J., Jong, dr. L. de, Het Koninkrijk der Nederlanden in toen woonachtig te Nieuwersluis, sloot zich in de Tweede Wereldoorlog, deel 5 (eerste helft), 7 oktober 1933 aan bij de NSB. Van augustus Den Haag 19 4. pag. 238-249 1934 tot november 1936 was hij kringleider in - Wit, Ered de, De Burgemeesters van De Ronde Venen in oorlogstijd, in: de Proostkoerier de Vechtstreek. Op grond van her zogenaamde (tijdschrift van de historische vereniging 'De 'ambrenarenverbod' - waarbij werd bepaald dar Proosdijlanden' te Mijdrecht). 8e jaargang no, 4, overheidsfunctionarissen geen lid mochren zijn pag, 19-29 van de NSB - legde hij die functie neer, toen hij - Ubels, Ruurd, Loenen aan de Vecht tussen goed en wetd benoemd tot secretaris van het waterschap fout, niet gepubliceerde doctoraalscriptie. Vrije Universiteit Amsterdam 1990 'Het Honderd' te Loenen. Na de inval van de - Gemeentearchief Loenen aan de Vecht, 1819-1943 Duitsers meldde hij zich weer aan als lid van de en 1944-1964 VECHTKRONIEK PAGINA 30

Onderdak in een veilig Vreeland

't Is is november 1994. De regen klettert op zélfs een vogelkooitje. En dat alles in de stro­ het dak, stormwind giert rond het huis en ik mende regen! Ze zijn van huis en haard verdre­ doe iets, dat ik in vijftig jaar niet heb gedaan; ven tijdens en na de vergeefse luchtlandingen ik blader in mijn kleine oorlogsdagboekje. Ik rond Arnhem, die snel tot de bevrijding van kijk terug in de geschiedenis en verwonder Midden- en Noord-Nederland moesten lei­ me, dat ik dit alles heb meegemaakt; dat ik den. Het is anders afgelopen... Doornat, koud leef en gezond achter mijn typemachine dit en hongerig zit de groep bijeen. Doodmoe na verhaal mag vertellen. Een fragment uit het veel te hebben meegemaakt en te hebben najaar van 1944. rondgezworven. Wie kan, wie wil in deze barre tijd deze mensen onderdak geven en voeden? 7 november. Ruim een week ben ik nu terug Normaal gesproken een onmogelijkheid... uit de kop van Overijssel, ontsnapt uit de Hoe zal dat in Vreeland gaan? De groep blijkt klauwen van de SA die onderduikers en niet- véél te groot voor vervoer op onze twee platte werkwilligen bij de Arbeitseinsatz van de wagens. Een communicatie-stoornis? Plots Duitse vijand - Hollandse jongens en mannen komt onder die Zuilense klapbrug een beurt- - leerden een tankgracht graven! De nachtelij­ schip aantuffen. Het scheepje keert de steven ke tocht over een bezette IJsselbrug, door een en meert vóór ons af. Een kort praatje en wij stikdonkere Veluwe en door een zeker niet helpen de evacues met hun spullen aan boord. ongevaarlijk Midden-Nederland doet zich 's Alles en allen naar beneden, weg uit de regen nachts in mijn slaap nog gelden. Ondergedo­ en wind. En met zijn zielige belading tuft het ken in een rustig Vreeland ben ik even betrek­ scheepje richting Vreeland. Met een Rode- kelijk veilig. Storm en regen, minder eten dan Kruishelm op, blijf ik bovendeks bij de schip­ daar in Overijssel, maar dankbaar voor het per. De motor van ons scheepje doet in plaats verleende onderdak! 's Avonds bij het licht van van op dieselolie op carbolineum zijn plicht. de carbidlamp horen we dat een groep evacues En dat is te zien en te ruiken. Maar het komt uit Arnhem en omgeving deze kant uitkomt vooruit! Ter hoogte van kasteel Nijenrode krij­ en in Vreeland onder dak gebracht moet wor­ gen we vanaf de westzijde van de Vecht een den. Met de gedachte hoe dât weer zal verlo­ schot voor de boeg! Aan de kant komen, bak­ pen, gaan we 'te bedde'. Morgen is er werk boordzij, schnell! Onze schipper doet alsof hij aan de winkel! bijdraait en kiest daarvoor de oostkant van de Vecht, om in volle vaart langs de wal noord­ waarts te tuffen. Méér schoten vallen en 8 november. De voorkamer wordt ontruimd geschreeuw in het Duits klinkt vanaf de straat- en voor de opvang van de evacues in gereed­ zijde. Achter het gebouw van de toenmalige heid gebracht. Buiten is het volop herfst; melkfabriek zijn we veilig. In Breukelen staat grauw en nat. de klapbrug al omhoog en zonder te treuzelen nemen we deze in volle vaart. Voorlopig kan 9 november. Hagel en storm. Er komt bericht de schietende Duitser niet aan de oostzijde van dat het nu gaat gebeuren. De groep verblijft in de Vecht komen. Zonder mankeren wordt in Zuilen en zal opgehaald worden. Zittend op het duister voor de wal van Brugzicht in Vree­ een platte wagen met paard ervoor, vangen we land afgemeerd. Dokter, zuster en de nodige de tocht naar kasteel Zuilen aan. Op het smal­ hulp staan daar al te wachten. Snel zijn de eva­ le pad langs de Vecht is geen verkeer en tegen cues onder dak om op verhaal te komen, wat de middag naderen we het kasteel. Bij de brug te eten en van een warm bed te genieten. En staat en zit een groepje mensen, bepakt en de regen blijft vallen... bezakt. Met een naaimachine, weckflessen en VECHTKRONIEK PAGINA 31

10 november, geeft het dagboek aan. Op het 19 november. Weer zo'n nacht en dag. Zou de gemeentehuis van Vreeland moet brood bevrijding snel komen? Een barre winter staat gehaald worden en naar Brugzicht worden voor de deur. gebracht. Een drukte van belang. Lijsten wor­ den samengesteld, briefjes gemaakt en met 20 november. Er is gebrek aan 'brand'. Uitge­ behulp van de bevolking worden evacues rust met zagen en bijlen gaan we de laantjes in ondergebracht. Gezinnen zoveel als mogelijk en het geboomte dunnen. Gezaagd en gehakt bij elkaar. Maar welke oudere gastgezinnen vindt het hout zijn weg en hopelijk verwarmt hebben nog bedjes voor kleine kinderen, of het huid en ziel. een wieg met alles wat daarop in in hoort? Elders in het dorp wordt dit soort spullen Zonder dat we het wisten, maar wél vermoed­ beschikbaar gesteld. Op handkarren wordr het den, kwamen er nog voor vier zware en heel opgehaald en rondgebracht. Er komt schot in beroerde maanden. Maar in Vreeland maakte het geheel, wat echter niet wil zeggen dat en ik die niet meer mee. Mijn verdere tijd als geen problemen meer zijn. onderduiker bracht ik door in een koud huis achter achter gesloten gordijnen. Het was er 11 november is er onrust. Vliegtuigen in de veilig voor mij, want tuin en huis lagen mid­ lucht, luchtafweer knalt uit de stelling bij de den in door moffen bezet stadsgebied! Op wat brug over het Merwedekanaal. Zo nu en dan geschiet en een bommetje na, maar zonder luchtalarm! Dat betekent binnen blijven, juist controles, zat ik daar die laatste oorlogsmaan­ nu de hersftzon zich even laat zien. den 'uit te zitten', studerende, in afwachting van De Bevrijdingsdag! 12 november. Een zondag, mét regen. Toch komen velen naar de kerk. Dat geeft onderling H.J.A. contact in een vreemd dorp. Het resulteert erin, dat hier en daar evacues van onderdak wisselen om meer bij elkaar te zitten. Eten komt deze dag uit de gaarkeuken bij Van Leer en wordt rondgebracht. De dag vliegr om. De stichting SBB-Fonds te Breukelen, voortgekomen uit de Spaarbank voor 13 november komt er weer een, nu een kleine­ Breukelen, heeft een subsidie verstrekt ten re, groep evacues binnen. Verschillende lieden behoeve van deze bijzondere aflevering zijn gewond en worden eerst in Brugzicht ver­ van de Vechtkroniek. zorgd, voordat ze onderdak krijgen. Vreeland Toen de Spaarbank voor Breukelen in komt vol te zitten en overal wordt naar meer een groter geheel, de VSB (Verenigde ruimte, meer onderdak gezocht. Hier en daar Spaarbank) Groep NV, is opgenomen, wordt het zomerhuis bij een boerderij schoon­ heeft het bestuur van de bank het SBB- gemaakt. Overal wordt naar meer onderdak Fonds opgericht. gezocht. De volgende dag gaat dit zo door en De (rente) opbrengsten van het vermogen worden vele bedden getransporteerd. Hier en van deze stichting worden besteed aan daar turf voor verwarming gebracht. Inmid­ donaties in de sociaal-maatschappelijke dels worden de eerste 'trubbels' bijgelegd, want of culturele sfeer binnen het werkgebied niet iedereen accepteert 'de zaken' zonder van de Spaarbank voor Breukelen e.o. Eén van de donaties in 1995 is bestemd voor de financiering van dit nummer 18 november. Een nacht vol lichtkogels aan de van de Vechtkroniek. hemel. Gerommel en geflits van schieten of Met dank aan het bestuur van het SBB- vallende bommen in de verte. Over de plas Fonds te Breukelen. gezien is het daar in het Zuiden volop oorlog. En die storm, die regen die maar doorgaan! VECHTKRONIEK PAGINA 32

Cronenburgherbrug of Mussertbrug:?

In december 1930 bezocht ir. W | Anton Mussen (tweede rij, in f' " »: A "" Ä*. ** ™*. maak %S& w^Ê •*iïst<^ÊBÊ&!M& * :Äfe> het midden) het zojuist ' iÊ^ IK Wt wÊ *® asEb geopende gemaal te Muiden. • . / WÊk. H 3 m wi im,, Links van Mussen staat de •*? 1 f » IF voormalige ere-burger van » - A *^i . ^ ^^ Loenen, wijlen mr. dr. N. C.J.M. Kappeijne van de Copello. Op de voorste rij, derde van rechts Musserts vrouw. Foto: collectie]. Lamme.

Vraag een oudere Loenenaar naar de Cronen­ de aanleg van een uitgebreid wegenstelsel in de burgherbrug, en de kans is groot dat u de weg provincie Utrecht. Nieuwe wegen werden aan­ wordt verteld naar de 'Mussertbrug'. Want dat gelegd, anderen werden vernieuwd. Zo werd is de bijnaam van de brug in de Bloklaan over Mussert onder meer verantwoordelijk voor de de Vecht. huidige S21, de provinciale weg die dwars over Bijna twee jaar nadat Anton Adriaan Mussert in het grondgebied van Vreeland loopt, en de ver­ 1918 aan de Technische Hogeschool van Delft binding tussen Loenen en Loosdrecht via Oud- cum laude afstudeerde als civiel ingenieur, trad Over. Loenen hield aan deze vernieuwings­ hij in dienst van de provinciale waterstaat van drang onder leiding van Mussert de Utrecht. In die functie zorgde hij ervoor, dat de Cronenburgherbrug over. Zuiderzeewerken niet ten koste gingen van een In 1934 werd Mussert ontslagen bij de provin­ goede afwatering van de Vecht. ciale waterstaat van Utrecht, omdat hij zich niet Deze verdienste bezorgde Mussert een paar jaar wilde neerleggen bij het verbod voor ambtena­ later een bijbaan als technisch adviseur van de ren lid te zijn van de NSB. Gooise kamer van koophandel. In deze functie De noordelijke Vechtstreek zou hij echter nog legde hij in 1926 de laatste hand aan een uitge­ regelmatig bezoeken. Dat was onder meer het breid waterstaatkundig plan op de grens van geval op 21 juni 194 E toen hij even ten zuiden het Gooi en de Vechtstreek. Het bekendste van Nieuwersluis de buitenplaats 'Vijverhof' onderdeel hiervan werd het kanaal van Hilver­ opende als officieel onderkomen van de NSB- sum naar Vreeland. kring 'de Vechtstreek'. Een jaar daarop werd Mussert benoemd tot Wegens landverraad werd Mussert na de oorlog hoofdingenieur van de provinciale waterstaat ter dood veroordeeld. Het vonnis werd op 7 van Utrecht. Een opzienbarende benoeming, mei 1946 door een excecutiepeloton voltrok­ want met zijn 33 jaar was hij op dat moment de ken. jongste hoofdingenieur van het land. In deze functie moest Mussett leiding geven bij Ruurd Ubels