VôHUS vechtkroniek Uitgave van de Historische Kring Gemeente Loenen NR. £* APRIL 1995 VECHTKRONIEK PAGINA 2 Terugblik op 1940-1945 De Historische Kring VECHTKRONIEK Een stroom publicaties vergezelt de vijftigste herdenking Gemeente Loenen verschijnt twee maal per jaar van de Duitse capitulatie. Eén van die uitgaven is dit is aktiefin Loenen, themanummer van de Vechtkroniek. Hierin staan de Loenersloot EINDREDACTIE: gebeurtenissen in Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, Nigtevecbt Drs. R. Ubels Nigtevecht en Nieuwersluis in de jaren 1940-1945 centraal. Nieuwersluis Rijksstraatweg 137 Meteen na de oorlog concludeerde een medewerker van de en Vreeland 3632 AB Loenen illegaliteit, dat het georganiseerde verzet in de Vechtstreek Tel. 02943-1456 er zonder kleerscheuren vanaf was gekomen. Dus valt er anno 1995 over deze periode niets te REDACTIE: (ver)melden? Integendeel. Jhr. C. H. Beelaerts van In zes artikelen blikken we terug op de periode 1940-1945. Blokland Archiefonderzoek, dagboeken en interviews met oudere E. E. Brandes-de Lestrieux inwoners van Loenen, Nieuwersluis en Vreeland liggen aan Drs. E E. Brouwer deze verhalen ten grondslag. F.C. Jagt Een verrassing was het beschikbaar komen van de Drs. J. J. M .A. M. Jonker- oorlogsdagboeken van het voormalige hoofd van de Duynstee C.J. de Kruijter christelijke lagere school in Loenen, meester Johannes van S. Verster Schie. Zodoende kunnen we in het artikel Dagboeknotities van meester Van Schie gedetailleerd lezen, hoe de SECRETARIAAT HKGL: bevolking van de Vechtstreek de oorlog aan den lijfe Mevr. S. Griffioen ondervond. Mijndensedijk 27 Dat deze tweede aflevering van de Vechtkroniek bovendien 3632 NT Loenen dertig procent dikker is dan de eerste, maakt dit Tel. 02943-1468 themanummer over de Duitse bezetting extra de moeite waard. Dit alles is financieel mogelijk gemaakt door een BANKRELATIE: subsidie van de Stichting SBB Fonds te Breukelen Rabo-Bank Loenen (voortgekomen uit de Spaarbank voor Breukelen). Rek. nr. 31.06.54.017 DRUK: Ruurd Ubels Van Kralingen's drukkerij & uitgeverij, Loenen INHOUD Tussen 'goed' en 'fout' 3 Bijna was het raak in Vreeland 11 Foto i orpagin Dagboeknotities van meester Van Schie 12 Biografie Johannes van Schie 26 Mei 1945, Burgemeesters in oorlogstijd 27 Dorpsstraat te Loenen. Vrij! Onderdak in een veilig Vreeland 30 GEMEENTE LOENEN Foto: Bakhim Cronenburgherbrug of Mussertbrug? 32 VECHTKRONIEK PAGINA 3 Tussen 'goed' en fout Laag scheerden de Duitse gevechtsvliegtuigen geweest, zo vertellen de processen-verbaal uit in de meidagen van 1940 over de Vecht. Ze die dagen. drukten de bevolking van Nieuwersluis, Nigte- Verschillende burgers deden aangifte van vecht, Loenen, Loenersloot en Vreeland met de kapotgeslagen meubilair en vernielde ruiten. In neus op de feiten: Nederland was in oorlog. Vreeland bedroeg de schade aan het schoolge­ Gelukkig bleef de Vechtstreek de verwoestingen bouw bijna veertien gulden; een relatief laag van een Blitzkrieg bespaard; voordat hier ook bedrag, maar voor burgemeester en wethouders maar één schot was gevallen, capituleerde het voldoende om schadevergoeding te eisen bij het Nederlandse leger. Pas na deze overgave (op 14 ministerie van defensie. mei) maakten de inwoners van de noordelijke Vechtstreek kennis met Duitse militairen. Nationaal-socialisme Her en der werden de ongenode gasten inge­ Met de komst van de Duitse bezetting maakte kwartierd. Bij particulieren, maar ook in Vechtstreek niet voor het eerst kennis met het hotels. Vooral het hotel 'Het Raedhuys van nationaal-socialisme. In Nederland was eind Cronenburgh' aan de Rijksstraatweg te Loenen 1931 de Nationaal Socialistische Beweging (het huidige kantoor van Tupperware) was (NSB) opgericht door Anton Adriaan Mussert, populair. Het 'Raedhuys' lag strategisch aan hoofdingenieur bij de provinciale waterstaat wat toen nog de doorgaande weg Utrecht- van Utrecht, en griffieambtenaar C. van Geel­ Amsterdam was. kerken. Zij wezen spoedig na de oprichting van Het uitblijven van gevechtshandelingen bete­ hun partij in het noordelijk Vechtgebied een kende overigens niet dat iedereen zonder kleer­ NSB-kring ('afdeling') aan. scheuren de verwarrende meidagen doorstond. In politiek opzicht waren de agrarische dorpen Veel bewoners kregen te maken met diefstal en Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, Nigtevecht vernieling. Na de capitulatie regende het klach­ en Vreeland in die jaren confessionele bolwer­ ten; eerst zou men bestolen zijn door gefrus­ ken. De RKSP, de ARP en de CHU konden in treerde Nederlandse militairen en daarna door de gemeenteraden rekenen op een ruime meer­ uitgelaten Duitse soldaten. Kleding, wollen derheid. Niettemin werden tientallen inwoners dekens, horloges, bestek - niets was veilig van Loenen, Loenersloot, Nieuwersluis, Nigte- ••*«•*•** * •» Gevorderde f aarden worden in loenen door de bezetter vanaf de Blokkan weggevoerd. Foto: Bakkum. VECHTKRONIEK PAGINA 4 De spoorlijn Amsterdam- Utrecht ter hoogte van Nieuwersluis. De haan is in de laatste oorlogsmaanden opgebroken, de bovenleiding is geroofd en de dijken zijn ondermijnd. Foto: Bakkum. vecht en Vreeland spoedig lid van de NSB- confessionele, de liberale en een aantal rechtse kring 'de Vechtstreek'. splinterpartijen in 1933 88,4 procent van de In april 1935 deed de NSB voor het eerst mee stemmen, terwijl dat cijfer voor heel Nederland aan verkiezingen; de Provinciale-Statenverkie- 73,3 bedroeg. Die van oudsher rechtse oriënta­ zingen. Met een landelijke score van gemiddeld tie van het electoraat vergemakkelijkte de over­ 7,91 procent deed de NSB velen versteld staan. gang naar die nieuwe rechtse partij, de NSB. Maar langs de Vecht was de NSB nog succes­ voller. Zo behaalde behaalde Musserts partij in Verzet het district Loenen/Nieuwersluis tien procent Nadat de Duitse bezettingsmacht zich in de van de stemmen. Ook in Loenersloot, Nigte- loop van mei had geïnstalleerd, hernam in de vecht en Vreeland scoorde de NSB boven het Vechtstreek het dagelijks leven zijn gang. Verzet landelijk gemiddelde. kwam slechts schoorvoetend tot uiting. Zo werd Het stembussucces van de NSB zette zich na in de kerken gebeden voor de gevluchte regering 1935 echter niet voort. Bij de Tweede-Kamer- en de leden van het Koninklijk Huis én werden verkiezingen in mei 1937 halveerde het NSB- anti-Duitse leuzen geschilderd op het (toen nog electoraat bijna: 4,21 procent. Maar net als twee bestaande) spoorwegstation van Nieuwersluis. jaar eerder, was het resultaat in de Vechtstreek Een jaar later liep de verjaardag van koningin hoger dan het landelijk gemiddelde. In Loener­ Wilhelmina (31 augustus 1941) uit op een sloot behaalde de NSB maar liefst 7,1 procent demonstratieve aanhankelijkheidsbetuiging; van de stemmen. Nigtevecht was een 'goede' met name in Loenen en Vreeland werden talloze tweede met 6,5 procent. Vreeland volgde met oranje bloemen voor de ramen geplaatst. 4,8 procent. En Loenen/Nieuwsluis sloot de rij Langzaam maar zeker ook werden burgers die met 4,7 procent. als 'fout' bekend stonden, met de nek aangeke­ Verbazingwekkend, deze relatief grote aanhang ken. Vooral een kopersstaking bleek effectief. in de Vechtstreek? Uit historisch onderzoek is al Toen in 1941 een SS-officier bij het gemeente­ eerder duidelijk geworden, dat de grootste con­ bestuur van Loenen de antecedenten natrok centratie NSB-aanhang nogal eens werd aange­ van een Loenense SS-vrijwilliger, antwoordde troffen in welvarende streken. En zo'n streek burgemeester W.I. Doude van Troostwijk dat was de Vechtstreek. Ook in een 'gegoede' streek de ouders van deze jongeman een winkel had­ als het Gooi kon de NSB vóór de oorlog op den die niet meer zo goed draaide. „Wahr­ relatief veel steun rekenen. scheinlich", aldus de burgemeester in zijn Bovendien was de Vechtstreek van oudsher in Duitstalige, schriftelijke antwoord, moest de politiek opzicht altijd al 'rechts' georiënteerd oorzaak hiervan gezocht worden in het NSB- geweest. In bij voorbeeld Loenen behaalden de lidmaatschap van de ouders. VECHTKRONIEK PAGINA 5 Niettemin afficheerde de NSB zich nadrukke­ herinneren diverse oud-illegalen zich vijftig jaar lijk in de Vechtstreek. Nadat twee geünifor­ na dato: terwijl in veel andere delen van het meerde nationaal-socialisten op een zondag in land de bezetter met harde hand regeerde, augustus 1941 tussen Nieuwersluis en Loenen bevond de noordelijke Vechtstreek zich in een vier burgers van hun fiets hadden geslagen relatief rustig gebied. (onder het uitroepen van: „Joden! D'r uit!"), Mede om deze reden werd al vrij snel een aantal was voor burgemeester W.I. Doude van Troost­ voornamelijk joodse onderduikers in de Vechts­ wijk de maat vol. Hij eiste excuses van de in treek ondergebracht. Onder meer in de koren­ Vreeland woonachtige NS B-kringleider, zijn molen tussen Loenen en Vreeland. Het bleef broer (!) H.J. Doude van Troostwijk. echter bij een klein aantal. „Het was hief het De kringleider zag echter geen enkele reden in hartje van het land. Mannen die vluchten voor te binden. Integendeel. In zijn schriftelijke ant­ de arbeidsinzet, gingen eerder in de richting woord riep hij de burgemeester van Loenen op van het dun bevolkte Friesland en de polders", te voorkómen, dat „leden der N.S.B, waaron­ weet een oud-illegale werker nog. der ook ik persoonlijk, herhaaldelijk worden Ondanks deze activiteiten, richtte Slomp uitgescholden, beschimpt, beleedigd en be­ medio 1943 samen met de gereformeerde pre­ dreigd, in Uw Gemeente". Ook kinderen uit dikant I. Groenenberg te Nederhorst Ten Berg nationaal-socialistische gezinnen zou het leven een LO-district op voor