Doktora Tezi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
SÜREYYA EL SÜREYYA Doktora Tezi Đ F AKSOY PEYAM AKSOY F PEYAM Đ SAFA’NIN ROMANLARINDA MODERNLE ŞME VE MEKÂN Đ SAFA’NIN ROMANLARINDA MODERNLE ROMANLARINDA SAFA’NIN SÜREYYA EL ĐF AKSOY Ş ME VE MEKÂN B MEKÂN VE ME Đ LKENT 2009 LKENT TÜRK EDEB ĐYATI BÖLÜMÜ Bilkent Üniversitesi, Ankara Eylül 2009 Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü PEYAM Đ SAFA’NIN ROMANLARINDA MODERNLE ŞME VE MEKÂN SÜREYYA EL ĐF AKSOY Türk Edebiyatı Disiplininde Doktora Derecesi Kazanma Yükümlülüklerinin Parçasıdır TÜRK EDEB ĐYATI BÖLÜMÜ Bilkent Üniversitesi, Ankara Eylül 2009 Bütün hakları saklıdır. Kaynak göstermek ko şuluyla alıntı ve gönderme yapılabilir. © Süreyya Elif Aksoy, 2009 Anneme, karde şime, babamın kıymetli hatırasına ve kedilerime Bu tezi okudu ğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için yeterli buldu ğumu beyan ederim. ................................................... Yrd. Doç. Dr. Laurent Mignon Tez Danı şmanı Bu tezi okudu ğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için yeterli buldu ğumu beyan ederim. ................................................... Prof. Talât Halman Tez Jürisi Üyesi Bu tezi okudu ğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için yeterli buldu ğumu beyan ederim. ................................................... Prof. Dr. Kurtulu ş Kayalı Tez Jürisi Üyesi Bu tezi okudu ğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için yeterli buldu ğumu beyan ederim. ................................................... Yrd. Doç. Dr. Nuran Tezcan Tez Jürisi Üyesi Bu tezi okudu ğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için yeterli buldu ğumu beyan ederim. ................................................... Yrd. Doç. Dr. Mehmet Akif Kireççi Tez Jürisi Üyesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü’nün onayı ................................................... Prof. Dr. Erdal Erel Enstitü Müdürü ÖZET PEYAM Đ SAFA’NIN ROMANLARINDA MODERNLE ŞME VE MEKÂN Aksoy, Süreyya Elif Doktora, Türk Edebiyatı Bölümü Tez Yöneticisi: Yard. Doç. Dr. Laurent Mignon Eylül 2009 Peyami Safa (1899-1961), gerek romanlarında gerek gazete yazıları ve inceleme kitaplarında modernlik ile gelenek arasındaki gerilimli ili şkiyi tartı şma konusu yapmı ş ve yapıtlarıyla Türk muhafazakâr dü şüncesinin temel argümanlarına önemli katkıları olmu ş bir yazardır. Bu çalı şmada, Peyami Safa’nın romancılı ğının tüm evrelerini yansıtan 11 roman, modernle şme ve Do ğu-Batı meselesi bakımından ve romanlarda mekân boyutunun bu dü şünsel eksen ba ğlamındaki i şlevlerini oda ğa alan bir yakla şımla incelenmi ştir. Bu çerçevede Sözde Kızlar (1923), Şim şek (1923), Mah şer (1924), Bir Ak şamdı (1924), Cânân (1925), Dokuzuncu Hariciye Ko ğuşu (1930), Fatih-Harbiye (1931), Bir Tereddüdün Romanı (1933), Biz Đnsanlar (Tefrika: 1937 Kitap olarak: 1959), Matmazel Noraliya’nın Koltu ğu (1949) ve Yalnızız (1951) romanları ele alınmı ştır. Yazarın, bu yapıtlarda, maddecilik, kapitalist kazanç hırsı ve tensel zevklerin tatminini merkeze alan yeni e ğlence anlayı şını modernli ğin sonuçları olarak gördü ğü ve bunları, temel ele ştiri konusu yaptı ğı saptanmı ştır. “Soysal uzam” ve “gündelik hayat” kavramlarının ı şığında yapılan çalı şmada, romanlarda kent mekânlarının, modernlik ile gelene ğin uzamlarının çatı şma alanı olarak kurgulandı ğı, modernli ğin kültürü a şındırıcı ve ahlâkı yozla ştırıcı olarak görülen etkilerine kar şılık, gelene ği koruyan mekânların Romantik bir idealle ştirmeye konu oldu ğu görülmü ştür. Bu kar şıtlık şemasında Peyami Safa, Batı’yı bütünüyle olumsuz olarak sunmaz, özellikle modernli ğin olumsuz sonuçlarını hedef aldı ğı ve bu ayrımı yapabilmek için bir yandan, Avrupa ülkelerinde üretilmi ş modernlik kar şıtı söyleme yaslanmaya özen gösterirken di ğer yandan, modernli ğin zararlarına kar şı Hristiyanlık ile Đslamiyet arasında maddeye kar şı ruhu temsil eden bir i şbirli ği gerçekle ştirir. Böylelikle Safa, “Do ğu-Batı kar şıtlı ğı” kalıbını sorunsalla ştırarak, temel kar şıtlı ğın modernlik ile gelenek, madde ile ruh arasında oldu ğunu savunmu ş olur. Bir yandan, Peyami Safa’nın 1930’lardan 1950’lere do ğru, Türk devrimlerini savunan modernle şmeci bir çizgiden, gelenek ve din vurgusu a ğır basan bir konuma do ğru geçirdi ği dü şünsel de ğişim ve bu de ğişimin arkasında var olan muhafazakâr süreklilik de yazarın romanlarından izlenebilmektedir iii Safa’nın romanlarında, kent mekânlarında deneyimlendi ği hâliyle modernli ğin sonuçlarına ve bazı çevrelerde yüzeysel olarak alımlanmasına kar şı önemli ele ştiriler getirilmekle birlikte; romanların, modernli ği bütünüyle dı şlayıcı olmadı ğı ve kent mekânlarının, modern ile gelene ği ileti şim içine sokan yönlerine ili şkin bir farkındalık sergiledi ği görülmü ştür. Kar şıt uzamlar arası ileti şimde modernli ğin ürünü olan otomobil ve tramvay gibi ula şım araçları ile anlatıyı yönlendiren bilge roman ki şilerinin uzamlar arası hareketlerinin önemli rol oynadı ğı saptanmı ştır. Safa’nın kurmaca evreninde, modernlikle gelenek temas hâlindedir, modernlik kentlilerin algısını dönü ştürür ve varolu şu ku şatır. Böylelikle Safa’nın, modernlik ile gelenek arasındaki kar şıtlı ğı oldu ğu kadar, belki ondan da çok, ikisi arasındaki ili şkileri vurguladı ğı görülür. Bu tablo, yazarın inceleme kitapları ve gazete yazılarında sergiledi ği muhafazakâr kimli ğiyle örtü şür; Safa, eski ile yeninin ideal yönlerini bir araya getirecek bir sentez arayı şına önem verir. Bu tavır ile yazar, kökten de ğişimler ve çatı şma yerine ılımlı evrimleri tercih eden Đngiliz muhafazakârlı ğı ile kar şıla ştırılabilecek özellikler sergilemi ş olur. Bir yandan da, Osmanlı toplumunda, 19. yüzyıldan itibaren hızlanan modernle şme sürecine Tanzimat sonrasında getirilen ele ştirilerden ve Batı’nın tekni ği ile gelene ği birle ştirmeyi öneren sentezci anlayı ştan beslenir. Anahtar sözcükler: Peyami Safa, modernlik, kent, soysal uzam, gündelik hayat, muhafazakârlık, roman. iv ABSTRACT MODERNIZATION AND PLACE IN THE NOVELS OF PEYAM Đ SAFA Aksoy, Süreyya Elif Ph.D., Department of Turkish Literature Supervisor: Laurent Mignon, Assistant Professor, Ph.D. September 2009 Peyami Safa (1899-1961), via his literary œuvre, also through his newspaper essays and research, had been a major contributor to the main arguments of Turkish conservative thought. His focus was on the tension between modernity and tradition. This study analyzes 11 novels of Peyami Safa, representative of each period in his novel writing, with a wiew to finding out the relations between the fictional places and the line of thought centering around modernization and the East-West question. The novels that are subject to scrutiny are as follows: Sözde Kızlar (The So-Called Girls, 1923), Şim şek (Lightning, 1923), Mah şer (Doomsday, 1924), Bir Ak şamdı (It was a Night, 1924), Cânân (Cânan, 1925), Dokuzuncu Hariciye Ko ğuşu (Ninth Ward of Exterior Diseases, 1930), Fatih-Harbiye (Fatih-Harbiye, 1931), Bir Tereddüdün Romanı (The Novel of a Hesitation, 1933), Biz Đnsanlar (We Human Beings, 1959), Matmazel Noraliya’nın Koltu ğu (The Armchair of Mademoiselle Noraliya, 1949) ve Yalnızız (We are Alone, 1951). In these novels, Safa views materialism, ardent pursuit of material gain and the satisfaction of sensual desires as the consequences of modernity and strongly condemns them. The study, carried on with the help of two research tools, namely “social space”, and “everyday life”, revealed that, urban places are depicted as the battle-ground for modern and traditional spaces. Modern urban spaces are presented as a threat to local culture and morality, whereas traditional spaces are subject to a Romantic idealization mechanism. However, in this binary opposition, Safa does not target the West as a totality, but aims at pointing to the specific ill consequences of modernity instead. To draw the line between the two, he insists on resting his arguments upon the anti-modernity arguments produced in the West itself, and he proposes a spiritual cooperation between Christianity and Islam against the materialistic inclinations of modernity. Hence, Safa questions the rhetoric of the “East-West opposition” and argues that the main conflict is between modernity and tradition, matter and spirit. Another insight is that, Safa’s transition from being an ardent supporter of modernization in the 1930s, towards functioning as the spokesman for tradition and religion in the 1950s, as well as the underlying conservative trait of his ideas, can be traced in his novels as well his essays and research. v Despite his serious criticism against the consequences of modernity as experienced in the city and against the misconception and misinterpretation of modernity in certain circles, Peyami Safa does not totally exclude modernity from his universe. He rather displays an awareness about the features of modern city life, which enables modernity to pervade existence and to bring modernity and tradition into contact. The connection and communication between these two spaces are made possible mainly by modern transportation vehicles, such as cars and trams, as well as key characters who move in both modern and traditional spaces with equal effectiveness. So, in Safa’s fictional environment, modernity and tradition interact. Modernity transforms people’s perception and becomes an essential component of existence. Thus, the study suggests that Safa’s attention is not only on the opposition between East and West, or tradition and modernity, but on the relations between the two.