Wegen Vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw kwam het personenvervoer per autobus en transport per vrachtauto op Ontstaan gang. Sinds de jaren ’30 vervoerde het Dokkumer lokaaltje geen Tot het midden van de 12e eeuw lagen er nauwelijks wegen in personen meer, met uitzondering van een korte periode in 1940. het gebied. Het vervoer tussen de dorpen en boerderijen ging De opkomst van de autobus luidde ook het einde van de tram in. vrijwel uitsluitend over het water. Wel lagen er voetpaden en, In 1947 werd de tramlijn vanaf Dokkum opgeheven. sinds de komst van de eerste kerken in de 8e eeuw, kerkpaden. Na de Tweede Wereldoorlog nam het particuliere autobezit snel In een later stadium legde men op oude kreekruggen wegen toe. Mensen trokken de stad uit en gingen in de dorpen wonen. aan om de dorpen te ontsluiten. Deze wegen concentreerden Het forensenvervoer groeide. Het verharde wegennet werd zich rond de terpen en liepen dood in legere gebieden. Tot in de verbeterd en uitgebreid. Op de oude zeedijken legde men wegen late middeleeuwen waren er nog steeds nauwelijks doorgaande voor lokaal verkeer. Tijdens de ruilverkaveling in de jaren ’60 en landwegen. ’70 van de vorige eeuw legde men verharde wegen aan naar de boerderijen. In 1453 legde men een kloosterpad aan langs een aantal kloosters in Oost-Fryslân. Dit was een van de eerste interlokale landwegen Tot 1972 reden er nog goederentreinen tot aan Dokkum. In 1972 in Fryslân. Vanaf het begin van de 16e eeuw verschenen er werd het baanvak tussen Holwerd en Dokkum gesloten. In 1975 trekvaarten. Langs de vaarten lagen trekwegen, waarover men werd ook de spoorlijn tot aan Holwerd opgeheven. bij windstilte of tegenwind de schepen voorttrok. Ruim twee eeuwen lang waren de trekvaarten de hoofdverkeersroutes in Fryslân.
De 19e eeuw was een tijd van vernieuwing en vooruitgang. Tot die tijd was Fryslân voor transport over land nog altijd slecht ontsloten. Vanaf 1820 werden in het hele land rijksstraatwegen aangelegd. Vanaf 1840 subsidieerde ook de provincie de aanleg van wegen. De wegen verschenen op tracés van oude dijken, wegen en paden. In 1880 werd de eerste trambaan in Fryslân aangelegd: de paardentrambaan tussen Dokkum en Veenwouden. In 1863 deed de trein zijn intrede in Fryslân. In 1901 kwam er een regionale spoorweg tussen Leeuwarden en Metslawier. Deze liep via Holwerd, Ternaard en Dokkum. In 1913 werd ze via Lioessens verlengd tot Anjum. Door de aanleg van de wegen, spoorweg en trambaan nam het vervoer en transport over water sterk in betekenis af. Spoor- en tramwegen Tot 1972 reden er nog goederentreinen tot aan Dokkum. In 1972 werd het baanvak tussen Holwerd en Dokkum gesloten. Omschrijving In 1975 werd ook de spoorlijn tot aan Holwerd opgeheven. De spoorweg was onderdeel van de regionale spoorweg tussen Het treinwegtracé (of het verloop ervan) is op verschillende Leeuwarden en Anjum. Hij liep via Holwerd, Ternaard, Dokkum, plekken nog herkenbaar in het landschap in perceelsgrenzen, Metslawier en Lioessens. De tramweg lag tussen Dokkum en spoordijklichamen, bruggen, duikers, stationsgebouwen, en Veenwouden. beplanting of opnieuw in gebruik genomen als fietspad.
Ontstaan Waar aanwezig De 19e eeuw was een tijd van vernieuwing en vooruitgang. • Tram Op het platteland verscheen vanaf het einde van de 19e eeuw -- Het tramwegtracé is niet meer herkenbaar in het een net van tramwegen. De tram ontsloot de minder centraal landschap. gelegen gebieden. De eerste trambaan in Fryslân was de • Trein paardentrambaan tussen Dokkum en Veenwouden uit 1880. De -- Tracé: tram reed langs de bestaande weg via Murmerwoude en Valom. ▪ Het treinwegtracé (of het verloop ervan) is op verschillende plekken nog herkenbaar in het In 1863 deed de trein zijn intrede. In 1901 kwam er een regionale landschap in de ondergrond, kavelgrenzen, spoorweg tussen Leeuwarden en Metslawier. Deze liep via spoordijklichamen, bruggen, duikers, Holwerd, Ternaard en Dokkum. In 1913 werd ze via Lioessens stationsgebouwen en beplanting. verlengd tot Anjum. Het deel tussen Holwerd en Anjum werd het ▪ Delen van het treintracé zijn opnieuw in gebruik ‘Dokkumer lokaaltje’ genoemd. Door de aanleg van de wegen, genomen als fietspad. spoorweg en trambaan nam het vervoer en transport over water ▪ Op de overige plekken zijn de weilanden weer in sterk af. ‘oorspronkelijke’ staat teruggebracht en is er van de voormalige spoorweg niets meer te zien. Vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw kwamen de autobus en de -- Gebouwen en andere elementen: vrachtauto op. Sinds de jaren ’30 reden er geen personentreinen ▪ Holwerd, stationsgebouw (1901, nu een bedrijfspand) meer in Dongeradeel, met uitzondering van een korte periode ▪ Ternaard, stationsgebouw (1901, nu een woonhuis) in 1940. Ook de paardentram kon niet op tegen de autobus. ▪ Hantum, stationsgebouw (1901, gesloopt in 1960) Toch werd in 1926 de paardentram nog vervangen door een ▪ Dokkum, spoorbrug (1904) stoomtram. In 1947 werd de tramlijn alsnog opgeheven. Het ▪ Dokkum-Aalsum, stationsgebouw (1901, gesloopt in tramwegtracé is niet meer zichtbaar in het landschap. 1974) ▪ Metslawier, stationsgebouw (1901, nu een woonhuis) ▪ Metslawier, Andreaskruizen, geplaatst bij de herinrichting van de overweg bij de Statsjonswei ▪ Morra-Lioessens, stationsgebouw (1913, nu een woonhuis) ▪ Anjum, remise (1913, nu een woonhuis) Treinwegtracé in de jaren '30 van de 20e eeuw
Voormalig spoorwegtracé bij Tramwegtracé in de jaren '20 van de 20e eeuw Holwerd
Voormalig treinstation bij Voormalig treinstation bij Voormalige spoorbrug bij Voormalig spoorwegtracé bij Holwerd Ternaard Dokkum Dokkum
Voormalig treinstation bij Voormalig treinstation bij Voormalige treinremise bij Andreaskruizen bij Metslawier Metslawier Morra-Lioessens Anjum Kenmerken • Het tramwegtracé is niet meer herkenbaar in het landschap. • De restanten van het treinwegtracé liggen als duidelijke lijnen in het landschap. -- Delen zijn subtiel herkenbaar in de ondergrond door bijvoorbeeld kleurverschillen. Delen zijn herkenbaar door de deels verhoogde ligging. -- Delen zijn in gebruik genomen als fiets-/wandelpad. -- Delen zijn herkenbaar in de ligging van de perceelsgrenzen.
Waardering Voormalig spoorwegtracé bij Dokkum, zichtbaar in de ondergrond De waardering is hoog. De restanten van het treinwegtracé en de bijbehorende bebouwing zijn vanuit landschappelijk en cultuurhistorisch oogpunt het behouden waard: • De restanten van het treinwegtracé en de bijbehorende elementen vertellen iets over de geschiedenis van de streek. • De spoorweg en de tramweg waren erg belangrijk voor de sociaal economische ontwikkeling van de streek.