De Dierense Sporenpaden een wandeling langs en door de mooiste plekjes van Dieren e.o.

1 De Dierense Sporenpaden 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Wilhelminaplein Koninklijke Gazelle Rijwielfabriek Theothorne Schweer bey der Beckehof Voormalige Orchideeënkwekerij De Carolinaberg Vitens Waterzuivering Domein Hof te Dieren Landgoed Hof te Dieren Het Bastion Ruitersbeek Dierense Veerstoep Zicht op de IJssel Horecaplein Dierense Sjoel School 1 Dierense Toren Carolinapark Treinstation Dieren

14 Lange Juffer Lange 1 3

Schapenbergweg

Arnhemsestraatweg 15

1

2 Burgem

Harderwijkerweg Harderwijkerweg eester Bl eester

Piersonstraat

16

oeme

rs Treubstraat

straat

H

a Koningin Juliana Koningin Buit rderwijkerw en si

ngel Wilhelminaweg

1 e

g 1 laan

Noorder Parallelweg 17 St

ationsplei 19

Hoflaan

P P

2 rins

rins n

enstra enstra

Hogestraat 18 1

Vietorstraat

at at Spoorstraat

1 Burgemeest 0

Lag 3 4 Kerk 5 er de estraat

Zuider Parallelweg

straat

K K

r

r uisstraat uisstraat Bruinstraat 6

Aan ‘t Veer

9 Molenw

Noord eg at e r stra Zu tphens 8

2 estraat 7

weg De Dierense Sporenpaden Ontdek Dieren & omgeving met een wandeling over prachtige paden en langs wonderlijke plekjes. Dieren is een bijzonder dorp. Het kenmerkt zich door een rijke cultuurhistorie, heeft als achtertuin een adembenemend natuurgebied (Nationaal Park Veluwezoom) en een unieke ligging aan de kronkelende, glinsterende IJssel. Stichting Dieren met Dieren heeft de Dierense Sporenpaden ontwikkeld om je al wandelend kennis te laten maken met opmerkelijke, markante en wonderschone plekjes binnen en buiten het dorp. Deze routebeschrijving is daarbij een handige informatiebron. Veel plezier!

Praktische informatie Route en signalen De in deze folder geeft de route aan en tijdens de wandeling wordt de route aangeduid d.m.v. dierpootafdrukken: meestal aan de rechterzijde van de weg of stoep. Als iets groen gedrukt is, gaat het om een bezienswaardigheid met beknopte uitleg erbij. Afstanden • Korte route: 3,2 km • Lange route: 7,2 km • Bonus route: 2,3 km Je kunt de route starten op nr. 1 maar ook op nr. 17. Nr. 1 is het treinstation van Dieren; wel zo makkelijk als je met het openbaar vervoer komt. Nr. 17 is bij Bruna/VVV en Theothorne, in winkelcentrum Calluna.

3 1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm

1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm

De wandelingen 1. Treinstation Dieren Station Dieren is ontworpen door architect K.H. van Brederode en geopend in febru- ari 1865. Het huidige gebouw stamt uit 1902. Het station is het toeristische begin- of eindpunt van de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij. Het treinstation van Dieren is een zogenaamd ‘eilandstation’: het perron is van minimaal 2 zijden toegankelijk. Char- mant is de oude en verwarmde wachtkamer op het perron, waar reizigers comfortabel kunnen zitten. Start de wandeling aan de zuidzijde van het station (Burgemeester de Bruinstraat / busstation). Bij het verlaten van het station steek je bij de voetgangerslichten recht over en loop je de Prinsenstraat in. Na 50 meter rechts in de Prinsenstraat, zie je de ingang van het Carolinapark.

2. Carolinapark Dit charmante park was oorspronkelijk eigendom van mejuffrouw Viëtor, geboren op 21 april 1855 in Winschoten. In 1869 nam haar familie intrek in de fraaie villa aan de Hogestraat met niets minder dan het gehele Carolinapark als achtertuin. In 1901 werd mejuffrouw Viëtor eigenaresse van de villa en het park. Na haar overlijden in 1941 werd het park eigendom van de gemeente Rheden. Na jaren van verval is de voormali- ge oranjerie in het park inmiddels met veel liefde omgetoverd tot een sfeervol Petit Café de Oranjerie. Onder de oude bomen (of binnen bij het haardvuur) is het fijn toeven. We raden je dan ook zeker aan om je hier op te laden voor de rest van de wandeling. Vervolg de route. Bij het verlaten van het Carolinapark zie je aan de overzijde de Dierense Toren.

3. Dierense Toren De Dierense Toren is het overblijfsel van een prachtige, neogotische kerk. In 1974 werd besloten om de kerk te slopen, omdat restauratie te kostbaar zou zijn. Je begrijpt dat dit bij de Dierense bevolking niet goed viel: de toren was en is het gezicht van Dieren. Comité K 12 werd opgericht en pleitte voor behoud van de toren. Met succes. Momen- teel wordt de toren gebruikt als vergader- en kantoorruimte, maar één oude traditie is nog steeds in gebruik: iedere zaterdagavond om 18.00 uur worden de drie monumen- tale klokken geluid. Op gezette tijden is de toren te bezichtigen. Achter de toren zijn de contouren van de voormalige kerk nog zichtbaar, inclusief het doopvont. Bij het verlaten van het Carolinapark en vóór de Dierense Toren ga je linksaf. Let (na ongeveer 50 meter) aan de rechterkant even op het fraaie beeldje de Marktkoopman van Erwin Kulsdom en op de marktkraam. Beide zijn geschonken door de Buurtschap van

5 1/4 pagina Ad. 140mm x 50mm

Dieren en geven de plaats aan waar ooit de markt werd gehouden, toen Dieren Zuid nog het hart van het dorp was. Ook leuk om te noemen: in het pand achter huisnummer 11 zijn postbeheerder Willem Kölling en smid Rudolf Arentsen ooit een fietsenzaakje begonnen. Inmiddels is Dieren al ruim 120 jaar trots op haar beroemde Gazellefabriek (voor info: zie punt 18 in deze folder). Neem nu de eerste straat links, dit is de Viëtorstraat. Aan de rechterzijde zie je enkele schoolgebouwen, de eerste daarvan wordt School 1 genoemd.

4. School 1

School 1 werd gesticht in 1876 als MULO (School voor Meer Uitgebreid Lager Onder- wijs) die ook wel bekend stond als ‘De Franse School’. Hier kregen leerlingen die niet meteen na de lagere school gingen werken, vervolgonderwijs. Ga nu rechtdoor en loop bij de ‘scheve’ kruising schuin rechtdoor de Middelhoven- straat in. Dan na circa 50 meter zie links aan de overzijde het voormalige kerkje van de Nederlandse Protestantenbond, ga kort hiervoor rechts het tegelpad in naar de Prin- senhof, loop deze uit en sla linksaf, loop na circa 50 meter de parkeerplaats op, aan de rechterzijde staat de Dierense Sjoel.

5. Dierense Sjoel Deze Joodse Synagoge werd in de 19e eeuw gebouwd en op 22 januari 1884 ingewijd door de Joodse Gemeente Dieren. Tot 1942 werden er regelmatig diensten gehouden. Maar na de Tweede Wereldoorlog was de Joodse gemeenschap te klein geworden om het gebouw te blijven gebruiken. In de decennia erna heeft het gebouw diverse functies gehad, waaronder een rokerij en een mini theater. In 2007 kwam het in ‘t bezit van De Stichting Dierense Sjoel en werd het gebouw gerestaureerd (2009). Nu doet de Dierense Sjoel (compleet met ritueel bad) dienst als synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente Gelderland. Vanaf de synagoge loop je terug de Spoorstraat in, sla je linksaf en vervolgens ga je rechtdoor. Aan het einde van de Spoorstraat vind je het Horecaplein.

6 6. Horecaplein Vroeger was dit het dorpscentrum. Langzaam maar zeker zijn er nieuwe woonwijken ontstaan in Dieren, aan de andere kant van de spoorlijn Arnhem-Zutphen. Door de bouw van winkelcentrum Calluna zijn veel winkeliers uit het oude centrum vertrokken. Er ontstond leegstand en panden kregen nieuwe functies. Daar waar nu de Pizzeria-grillroom zit, was voorheen bijvoorbeeld het postkantoor. Zodra de luiken van de pizzeria-grillroom gesloten zijn, worden de fraaie landschapsschilderingen die op de luiken zijn aangebracht goed zichtbaar. Door het toenemend aantal horecaondernemers is het pleintje nu omgedoopt tot een knus horecaplein. Stel je even een zwoele zomeravond voor en een vol pleintje met gezellig geroezemoes… Verlaat het Horecaplein en ga links de Zutphensestraatweg in. Let op op de oeroude Plataan, een boom die stamt uit ±1790 met een hoogte van 31 meter. De stam heeft een omvang van bijna 5,5 meter! Het zal je vast niet verbazen dat het nabijgelegen centrum voor wonen, welzijn en zorg De Oude Plataan heet. Loop nu rechtdoor en neem dan de 1e straat rechts: de Noorderstraat. Na een paar honderd meter zie je aan de linkerkant een zitje met bankjes.

1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm 7. Zicht op de IJssel Geniet van het prachtige, weidse uitzicht over de IJssel en haar uiterwaarden. Vrolijk en bedrijvig in de lente en zomer, een tikkeltje poëtisch in de wintermaanden en rond- uit mystiek bij mist. De IJssel heeft vele gezichten, en is een van de mooiste rivieren van ons land. Aan de overkant van de rivier ligt het dorpje Olburgen. Hier aan de Dierense oevers van de IJssel is het heerlijk dromerig turen over het water. Laat je meevoeren door het ritme van de rivier... Vervolg je weg door de Noorderstraat (let even op de gevarieerde bebouwing) en ga bij de kruising Kruisstraat linksaf. Loop rechtdoor tot je onderaan uitkomt, bij de Veerstoep.

8. Dierense Veerstoep

Een bekend stukje Dieren: vroeger legden vele vrachtschepen hier aan. Dat is nog te zien aan het kleine haventje (rechts) en de hoge en lage loswal (links). Ook vaart hier trouw elke dag de veerpont Steeds Voorwaarts tussen Dieren en Olburgen. Het is een drukke veerdienst die bij de plaatselijke bevolking in trek is, maar ook bij toeristen. Hier aan ‘t Veer is het prima picknicken, spelen aan het water, de hond uitlaten en na- tuurlijk ook weer genieten van het prachtige uitzicht. In de zomermaanden vaart vanaf hier de IJsselcruiseboot. Op deze plek - bij de overgang met de veerpont - tref je ook een van de vijf stalen die- renbeelden (frames) aan die de ingangen van het dorp verfraaien. De beelden zijn ge- maakt door kunstenaar Jos Spanbroek, oprichter van het landelijk bekende speel- doe- en ontdekpark De Spelerij / Uitvinderij in Dieren (www.spelerij.nl). Gebruikers van een rolstoel, rollator of kinderwagen let op: het volgende punt van de route is moeilijk begaanbaar! Er is een alternatieve route: Vanaf de Veerstoep vervolg je de weg door (met je rug naar de IJssel gericht) links aan te houden. Je loopt hier omhoog de Lagestraat in. Houd rechts aan en loop deze straat uit. Aan het einde kom je op hetzelfde punt als bij de oorspronkelijke route. Je staat nu bij nr. 11 in de oorspronkelijke route (lees dus deze folder verder vanaf nr. 11 en sla nr. 9 en 10 over). Vanaf de Veerstoep vervolg je de weg door (met je rug naar de IJssel gericht) links aan te houden. Je loopt als het ware de uiterwaarden in. Loop langs het weiland en ga tussen twee hekjes door het pad op. Aan de rechterkant bevindt zich de Ruitersbeek.

9. Ruitersbeek Deze beek vindt zijn oorsprong op Landgoed Middachten in De Steeg. Daar vandaan kabbelt de beek via Ellecom naar Landgoed Hof te Dieren, waar de beek in vroegere tijden voor het op peil houden van de waterstand in de (vis)vijvers van het landgoed

8 1/4 pagina Ad. 140mm x 50mm

zorgde. En ook voor het aandrijven van een watermolen. Vanaf Landgoed Hof te Die- ren slingert de beek naar de IJssel, naar het deel waar je nu wandelt. Ga nu rechtdoor en dan rechts de houten brug op. Houd aan het einde van het pad, na de brug, links aan. Je staat nu op het pleintje van Het Bastion.

10. Het Bastion Op de plaats waar Het Bastion gebouwd is, waren ooit een leerlooierij en het openlucht zwembad gevestigd. Verlaat Het Bastion via het plein. Je komt nu in de Lagestraat, loop linksaf naar het ein- de van deze straat. Aan de overzijde zie je de ‘koningsmuur’ van Landgoed Hof te Dieren.

11. Landgoed Hof te Dieren Dit landgoed heeft een rijke (hier en daar tragische) geschiedenis. De eerste vermelding is te vinden in 838 (!) onder de naam ‘Theothorne’. Het landgoed is eigendom geweest van enkele Oranjes, die het gebruikten als jachtslot. In 1795 is het slot tijdens de belegering door het leger van Napoleon, volledig verwoest. In 1822 is een kleiner landhuis herbouwd door Marie Cornélie, gravin van Wassenaer Obdam, Vrouwe van Twickel. In 1944 brandde dit gebouw door oorlogsgeweld volledig af. Sinds 1953 is Stichting Twickel eigenaar van het landgoed. Op gezet- te tijden is het landgoed te bezichtigen. Bijzonder is de muur rondom het land- goed. Dit is een zogenaamde ‘warmtemuur’. Door de bouw van een binnen- en buitenmuur ontstond er een spouw waardoor het leifruit dat tegen de muur groeide, ook op koudere dagen mooi op temperatuur bleef. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een deel van het landgoed sinds 2004 als wijngaard wordt gebruikt (zie ook punt 12 in deze routebeschrijving). Ga verder op de route door rechts aan te houden en de Hoflaan in te lopen.

Dit is het einde van de korte wandeling. Je kunt van hieruit rechts aanhouden en aan de overzijde van de Burgemeester de Bruinstraat zie je het NS Station, eindpunt van de

9 korte wandeling. We hopen dat je hebt genoten van de kennismaking met Dieren en zeggen graag: Tot kijk in ons dorp!

Extraatje bij de korte route Er is voor wie wil, nog een extra bezienswaardigheid bij deze korte wandeling. Een die zeker de moeite waard is. Benieuwd geworden? Op het punt waar je nu staat (einde Hoflaan) steek je recht de verkeersweg (Burgemeester de Bruinstraat) over en loop je rechtdoor de spoorwegovergang over (Harderwijkerweg). Ga verder rechtdoor. Na ca. 400 meter, ter hoogte van Eetcafé Het Schilderij, zie je de groene pootafdrukken weer. Volg die en je komt uit bij de Schweer bey der Beckehof. Dit prachtige hofje mag je in lopen. Informatie over Schweer bey der Beckehof vind je in deze routebeschrijving bij punt 16 (lange route). Je kunt nu ook vanaf punt 16 je route vervolgen. Via punt 17, 18 en 19 kom je weer bij het treinstation. De lengte van deze bonusroute is ca. 2,3 km. Vervolg lange wandeling Loop tot het einde van de Hoflaan. Ga hier links en loop de parallelweg op. Loop door tot de fietsstoplichten en steek recht over. Loop rechtdoor, aan de linkerkant zie je nogmaals Landgoed Hof te Dieren. Even verderop zie je aan de linkerkant Wijngaard Domein Hof te Dieren.

12. Domein Hof te Dieren Op een lichte glooiing van de Veluwezoom bevindt zich deze biologische, Dierense wijngaard van 2 ha. groot. De wijngaard is uniek doordat hij omringd wordt door de ‘warmtemuur’ van het landgoed en omdat hij de grootste ommuurde wijngaard van het land is. Op het terrein bevinden zich ook een winkel en een terras, waar het in de zomermaanden goed toeven is. Loop verder tot het 1e stoplicht rechts en steek hier de weg over. Je loopt nu via de Lange Juffer de prachtige, glooiende Veluwezoom binnen! Ga het spoor over, rechtdoor tot je d.m.v. de pootafdrukken rechts een bospad op geleid wordt. Volg dit pad en je komt uit op de Carolinaberg.

13. Vitens waterzuivering Het gebouw aan de linkerzijde is een productielokatie van Vitens. Een aardige zin in het logo is: Vitens laat water voor je werken. Veluws kraanwater behoort tot het beste van Nederland. Het is zachter en heeft een lager kalkgehalte. Hier, bij Vitens waterzuivering, wordt het water uit het Veluws bek- ken opgepompt. 14. De Carolinaberg De Carolinaberg is ca. 50 meter hoog en biedt hier en daar mooie doorkijkjes. Het landgoed Hof te Dieren is, zoals je al kon lezen, vroeger bezit geweest van de prinsen

10 1/8 pagina Ad. 1/8 pagina Ad. 68mm x 50mm 68mm x 50mm

en koning van Oranje. Stadhouder Willem IV had een dochter, Caroline. Het schijnt dat hij erg dol op haar was. Hij liet tussen 1757 en 1763 ten westen van Dieren Het Sterrebos aanleggen. Een opvallend gebied met een stervormig patroon van 14 lanen, die allemaal uitkomen bij een hoger gelegen middelpunt: de Carolinaberg. Genoemd dus naar het oogappeltje van Stadhouder Willen IV. De Carolinaberg is een bijzondere plek waar je, als je de tijd neemt om van de vredige stilte te genieten, soms wilde zwijn- tjes of herten de lanen kunt zien oversteken. Vervolg je weg aan de hand van de sporen. Je daalt de Carolinaberg af en komt ver- volgens uit op de Oostlaan. Bij de Oostlaan ga je rechtsaf en loop je het bospad af. Bijna aan het einde van de Oostlaan ga je links en zo bereik je de Burgemeester Bloemersweg. Deze loop je af. Aan het einde links vind je Eetcafé ’t Schilderij, waar je desgewenst een korte pauze inlast. Bij Eetcafé ’t Schilderij steek je de straat over en vervolgens ga je links af, naar de Harderwijkerweg. Vervolg de route, je komt nu bij de Schweer bey der Bec- kehof. Dit hofje mag je inlopen.

15. Orchideeënkwekerij Op de hoek van de Goudakker en de Harderwijkerweg stond jarenlang orchideeënkwe- kerij Semper Florens. Eigenaar was A. Bongaards die in de omgeving een goede naam had als kweker van de bijzondere bloemen. De kassen werden verwarmd door een systeem dat op kolen werd gestookt. Te fel zonlicht werd gedimd door rieten matten over de daken van de bloemkassen uit te rollen.

16. Schweer bey der Beckehof Dit charmante complex werd rond 1912 gebouwd in opdracht van de Nederduitsch Hervormde Gemeente van Amsterdam. Het was een schenking van de Amsterdammer Schweer bey der Becke, die zijn geld verdiend heeft in de beurs- en onroerend goed handel. Hij was gehuwd met de uit Dieren afkomstige Wilhelmina Ockers. Als archi- tect werd C.B. Postumus Meyes aangetrokken. Die gebruikte hofjes in Amsterdam en Haarlem uit de 17e en 18e eeuw als inspiratiebron. De bijbehorende tuin werd ontwor- pen door tuin- en landschapsarchitect D.F. Versteeg, in de zogenaamde Nieuw-Archi- tectonische tuinstijl. 11 In het complex bevinden zich 35 (gemoderniseerde) woningen, een kapel en een be- stuurskamer. Trotse eigenaar van het hofje is woningcorporatie Vivare. Loop nu vanaf de voorzijde van de Schweer bey der Beckehof links verder en op de kruising rechts direct de Piersonstraat in. Ga rechtdoor. Aan het einde van de Pierson- straat steek je recht over. Je bevindt je nu in winkelcentrum Calluna. Loop rechtdoor en ga voor Albert Heijn links, richting Bruna. Als je in de lente komt, zullen de uitbundig bloeiende bloesembomen in het winkelcentrum je vast niet ontgaan. De IJsberen die je tegenkomt vlakbij de Hema, zijn gemaakt door Maïté Duval in 1986. Aan de overzijde zie je Zalencentrum Theothorne.

17. Theothorne Dit de oudste naam voor het dorp Dieren. Het stamt uit de tijd dat Dieren nog een agrarische nederzetting was. Zalencentrum en Schouwburg Theothorne is hier dus naar vernoemd. Naast vele culturele activiteiten kun je hier ook iets eten of drinken. Verlaat Theothorne in westelijke richting, langs DA-drogist en Coöp. Steek de Wilhel- minaweg over en ga linksaf, steek de Piersonstraat recht over. Na circa 100 meter zie je links het beeld van Pietje Pelle van Gazelle! Steek de straat (Buitensingel) recht over. Even verderop zie je aan de linkerzijde de Koninklijke Gazelle Rijwielfabriek. De enige Ga- zellefabriek in ons land.

1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm 18. Koninklijke Gazelle Rijwielfabriek Deze fabriek is opgericht in 1892. Sindsdien worden hier de inmiddels wereldbe- roemde fietsen gemaakt. Wie kent de Gazelle fiets eigenlijk niet? Gazelle is dan ook marktleider in ons land. In de jaren 30 werden er ter promotie stripboekjes uitge- geven met de lijfspreuk: ‘Pietje Pelle op zijn Gazelle!’. Het pand van Gazelle is een rijksmonument. Een karakteristiek voorbeeld van een vroeg twintigste-eeuws fabrieksgebouw. De fraaie details aan het gebouw zullen je vast ook opvallen. Aan de rechterkant van Gazelle is het Wilhelminapark, een lief- lijk minipark. Loop het parkje in.

19. Wilhelminaplein Hier stond tot de jaren zestig een muziektent. Nu is het een parkje met een fraai beeld van kunstenaar Adriaan van Esveld, die zijn atelier in Velp heeft. Het beeld heeft de titel ‘Levensdans’. Verlaat het parkje aan de zijde van Gazelle Rijwielfabriek en ga rechtsaf. Loop recht- door het spoor over en ga weer rechts. Je komt nu uit bij treinstation Dieren en je hebt hiermee de lange wandeling voltooid!

We hopen dat je genoten hebt van de wandelroute. Graag zeggen wij: Tot kijk in ons dorp!

1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm

13 1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm

1/2 pagina Ad. 140mm x 100mm

14 Met dank aan:

Gemeente Rheden Stichting ANWB Fonds

Stichting Twickel Buurtschap van Dieren

VVV Dieren / Rheden Rabo – stimuleringsfonds

Toeristisch Platform SOCAD - Stichting Ondersteuning Zuid-Oost Veluwezoom Culturele Activiteiten Dieren e.o.

MOREA subsidie- en Made by kiki-dejan.nl projectbegeleiding, Rheden

En iedereen die belangeloos heeft meegewerkt om de Dierense Sporenpaden te realiseren!

De Dierense Sporenpaden zijn een initiatief van

15 Stichting Dieren met Dieren organiseert jaarlijks de Dierense Dierendag. Rondom Werelddierendag is het feest in Dieren. En zeker voor de dieren. Want waar kun je nou beter dierendag vieren dan…? Inderdaad: in Dieren! Naast diverse ludieke activiteiten is het Dierense Dierenbuffet een terugkerende, bij- zondere activiteit. Honden aan lange gedekte tafels, paarden aan sta-tafels… En allemaal doen ze hetzelfde: smullen van al het heerlijks dat voor ze uitge- stald staat. Het Dierense Dierenbuffet is een groot feest voor dieren en hun bazen. Nog een mooie reden om af te sluiten met deze tip: Ontdek Dieren! www.dierenmetdieren.nl