Cultuurpolitiek Wbs Jaarboek 2005 Jaarboekwbs 05 Def 24-11-2005 10:53 Pagina 2 Jaarboekwbs 05 Def 24-11-2005 10:53 Pagina 3
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 1 cultuurpolitiek wbs jaarboek 2005 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 2 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 3 Cultuurpolitiek wbs jaarboek 2005 Onder redactie van Frans Becker en Wim van Hennekeler mets & schilt, amsterdam wiardi beckman stichting, amsterdam JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 4 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 5 Inhoud Redactie Jaarboek Inleiding 7 Cas Smithuijsen Tijd voor een radicale cultuurpolitiek? 17 Over de wankele positie van kunst op de agenda van het openbaar bestuur Hans Blokland Op weg naar het einde van onze cultuur 37 Sociaal-democratie in de moderne tijd Edwin Jacobs Stil gewin – snelle winst 59 Museum Jan Cunen in Oss Jacqueline Oskamp Mission impossible 73 Over het falen van de cultuurspreiding en het elitaire karakter van kunst Een terugblik op vier jaar staatssecretariaat door Rick van der Ploeg ‘Ik was geen culturele flappentap’ 87 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 6 Simon B. Kool Fotografie en cultuurpolitiek 97 De betekenis van lokaal opdrachtgeverschap Pim van Klink en Jan Riezenkamp Het besturingsmodel als politiek strijdpunt 125 S.J. Doorman De waarde van kunstzinnige vorming 137 Els van der Plas Kunst tussen culturen 147 Een gesprek met Hans van Beers ‘Bevorder de toegankelijkheid, maar populariseer de kunst niet’ 157 Marga van Mechelen Kunst en nieuwe media. Een gesprek met Arjen Mulder, Heiner Holtappels en Arie Altena 165 Personalia 183 Personenregister 185 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 7 Inleiding Redactie Jaarboek De kunsten en de politiek ontmoeten elkaar eens in de tuurpolitiek is cultuurbeleid geworden en voorwerp vier jaar wanneer de verdeling van overheidssubsidies van pragmatiek en subsidiekwesties. Voor alle duide- voor een planperiode aan de orde is. Dit ongemakke- lijkheid: de systematiek van de toe- en verdeling van fi- lijke ritueel is inmiddels het symbool geworden van nanciële middelen aan kunst en cultuur door de ver- hun onderlinge verhouding. Het laat zien hoezeer de schillende overheden is niet irrelevant, noch is het to- betrekkingen tussen de politiek en de kunsten vooral tale bedrag aan overheidssubisies van belang ontbloot. economische betrekkingen zijn geworden. In de poli- De verdelingssystematiek schiet volgens veel betrokke- tiek is het debat over de waarde en betekenis van kunst nen dermate tekort dat deze zelf een deel van het pro- geweken voor een discussie over de verdeling van het bleem in plaats van de oplossing is geworden en hoog- geld. De waardering van wat de kunstwereld in Neder- nodig op een nieuwe leest moet worden geschoeid. land bijdraagt aan onze samenleving, wordt primair in Het huidige systeem heeft tal van perverse effecten en economische termen vertaald, en inderdaad, die bij- leidt bovendien sterk af van een meer fundamenteel drage is niet gering. Kunstenaars en kunstinstellingen debat over plaats, maatschappelijke betekenis en rich- worden nu vooral gezien als cultureel ondernemers en ting van de cultuurpolitiek. De voorstellen die staats- moeten zich als zodanig gedragen. Een dergelijke ver- secretaris Medy van der Laan in september 2005 heeft smalling van de politiek-culturele betrekkingen zou niet gedaan ter verbetering van het systeem van subsidie- zo bezwaarlijk zijn, als daaronder maar een stevig funda- verdeling worden – in kritische zin – door Cas Smit- ment zou liggen van gedeelde politiek-culturele opvat- huijsen resp. Pim van Klink en Jan Riezenkamp in dit tingen. Het probleem is dat eronder een leegte gaapt. jaarboek besproken. Over het wenselijke totaal bedrag Het ongemak tussen de politiek en de kunsten zit aan overheidssubsidies voor kunst en cultuur circule- diep. Misschien wel dieper dan we prettig vinden. De ren al langer ideeën (1 procent van de rijksuitgaven), grote politieke partijen zijn programmatisch naar el- maar deze hebben nog niet tot een politieke consensus kaar toe en naar het politieke midden gekropen. Cul- geleid. Het is hoog tijd dat deze financiële vraagstuk- 7 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 8 ken tot een oplossing worden gebracht. Maar de poli- toe aanzetten, maar ook omdat de maatschappelijke tieke partijen – inclusief de Partij van de Arbeid – zou- omstandigheden daartoe aanleiding geven en ten slot- den tekortschieten als zij daarmee het debat over cul- te als gevolg van achterstallig onderhoud in de politiek tuurpolitiek als gesloten zouden beschouwen. Dan be- op dit terrein. De sociaal-democratie kan bij dit debat gint het pas. overigens inspiratie putten uit een rijke cultuurpolitie- In november 2003 hield acteur en toneelschrijver ke traditie. De vragen die zich voordoen, zijn van zeer Gijs Scholten van Aschat een hartstochtelijk pleidooi onderscheiden abstractieniveau en reikwijdte. Zij heb- voor een dergelijk fundamenteel debat over kunst. ben betrekking op de door Scholten van Aschat aange- ‘Waarop ik aanstuur,’ zo zei hij, ‘is een debat over de sneden thematiek: welke waarde hechten wij aan waarde die een moderne samenleving aan haar kunst kunst? Zij hebben ook betrekking op traditionele hecht. Laten we het, voor we het over geld hebben doelstellingen van sociaal-democratische cultuurpoli- (waar het al snel over gaat), eerst hebben over onze tiek, zoals cultuurspreiding en bevordering van partici- idealen, hoe wij vinden dat ons leven eruit moet zien. patie, die in de huidige omstandigheden opnieuw Welke rol spelen de kunsten hierin? Misschien komen doordacht moeten worden. we er dan wel achter dat die kunst onontbeerlijk is in Voor de sociaal-democratie lagen van begin af aan een tijd waarin iedereen zoekende is. Kunst stelt vra- twee cultuurpolitieke opties open. De eerste stelde de gen. Door over die vragen na te denken, denken we ontwikkeling van een eigen socialistische cultuur voor- over een antwoord – niet hét antwoord, een antwoord. op; de tweede ging het om een zo breed mogelijke Noem het een dialoog. Dat is een begin van bescha- spreiding van de burgerlijke cultuur. De eerste optie ving. Ik moedig de politiek, kunstenaars en de media heeft soms een grotere, soms een minder sterke aan- aan deel te nemen aan dit debat en er een plaats voor te trekkingskracht uitgeoefend. Een uitgesproken voor- vinden.’1 Zelf droeg hij, als schrijver en acteur, aan het beeld ervan vormt de socialistische jongerencultuur debat over onze zoektocht en idealen onder andere bij van de Arbeiders Jeugd Centrale, die niet alleen de met De kortste eeuw, dat te zien valt als een onderzoek identiteit van de eigen gemeenschap tot uitdrukking naar onze houding tot God en godsdienst. wilde brengen, maar ook een scherpe scheidslijn met Een debat over de plaats en betekenis van de kun- de buitenwereld tot stand bracht en sterk anti-kapita- sten in onze samenleving – en daarmee over de doel- listisch van karakter was. Op een heel andere wijze stellingen voor cultuurpolitiek – is nodig, niet alleen kwam het streven naar een eigen cultuur naar voren in omdat nieuwe wetenschappelijke inzichten ons daar- de jaren zeventig van de 20ste eeuw, bijvoorbeeld in de 8 JaarBoekWBS_05_def 24-11-2005 10:53 Pagina 9 vorm van het vormingstoneel. Ook toen weer gingen lijning van een burgerlijke cultuur, inclusief het bijbe- beleving van eigen, socialistische waarden hand in horende ‘Bildungsideal’, is vervaagd. De elite zelf is hand met een scherpe afbakening ten opzichte van de niet standvastig en winkelt in wat zij beschouwt als een tegenstanders en waren de cultuuruitingen dikwijls supermarkt van kunst, cultuur en vermaak. Zij is zelf uitgesproken anti-kapitalistisch. nauwelijks meer een drager van deze cultuur. De afba- De tweede optie is in haar kern geformuleerd door kening van kunst ten opzichte van andere uitingen van Karl Kautsky: ‘Nicht so sehr die Kunst zu revolutio- cultuur wordt in een postmodernistisch wereldbeeld nieren, als vielmehr das, was die herrschenden Klassen losgelaten. De doelgroepen van het spreidingsbeleid an herrlichen Leistungen der Kunst bisher für sich zijn bovendien minder ontvankelijk gebleken voor monopolisiert haben, den Massen zugänglich zu ma- verheffing dan de sociaal-democratie wel zou willen en chen, ist die Aufgabe der Künstler und Kunstverstän- nemen massaal hun toevlucht naar vermaak en com- digen dem Proletariat gegenüber.’ Deze uitspraak heeft merciële massacultuur. in Nederland onder meer bekendheid gekregen door- Illustratief is in dit opzicht de positie van de publie- dat zij als tweede stelling bij het proefschrift van Ema- ke omroep. Deze heeft onder meer tot taak om het kij- nuel Boekman uit 1939 is opgenomen.2 Ruim vijftig kerspubliek kunst en cultuur te bieden, maar heeft te- jaar later gebruikte cultuurminister Hedy d’Ancona de gelijkertijd de opdracht om een breed publiek te berei- uitspraak van Kautsky om de pvda te overtuigen van ken en goede kijkcijfers te behalen. In de huidige haar participatiebeleid. praktijk gaat dat de publieke omroep – nog afgezien Het is deze tweede opvatting die binnen de sociaal- van alle politiek-organisatorische gevechten tussen democratie veruit dominant is geworden. Er volgt een Hilversum en Den Haag – niet makkelijk af. Enerzijds simpele cultuurpolitieke logica uit. De opdracht voor heeft zij de neiging om de commerciële zenders in de een op deze leest geschoeide sociaal-democratische cul- concurrentiestrijd te kopiëren en daarmee aan publie- tuurpolitiek is: 1. bevorder de kwaliteit van de burger- ke kwaliteit in te leveren, anderzijds heeft zij de groot- lijke cultuur, 2. zorg voor spreiding en een breed bereik ste moeite een