Sociografie Van Etten-Leur
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
INSTITUUT VOOR SOCIAAL ONDERZOEK VAN HET NEDERLANDSE VOLK SOCIOGRAFIE VAN ETTEN-LEUR RAPPORT, SAMENGESTELD IN OPDRACHT VAN DE STICHTING MAATSCHAPPELIJK WERK TEN PLATTELANDE Dr H. A. SCHÖNHAGE VERSL. VAN LANDBOUWK. ONDERZ. No. 55.16 'S-G RAVEN HA G E - 1949 'pLI^Q^q INHOUD I. Geschiedenis 1 II. Grootte, vorm en grenzen 23 III. Het physisch-geografisch milieu 30 IV. Bebouwing en verkeerswegen 68 V. De betrekkelijke sociale ligging 83 VI. Demografie 98 VII. Economische structuur 112 VIII. Sociale verhoudingen 229 IX. Bijzondere sociale en culturele verschijnselen 280 X. Groepskarakter 304a Samenvatting 318 De navolgende grafieken zijn niet opgenomen in de tekst, doch voor belangstellenden ter inzage bij het Instituut voor Sociaal Onderzoek van het Nederlandse Volk, Nieuwe Hoogstraat I7 , Amsterdam. Al, A2, A3, 8A, 8B en 9. OV£T\ Z JC HTV S KR R"RT frEMEENTE E.TTEN-LEUH VE"KKLATUNG GEMEENTES-HENS oS?DQKW£6-EN WflT£l\ElM nn'uumn it' 11» • VJEG-ÉN HOOFDSTUKI GESCHIEDENIS. A.INLEIDIN G Hoewelpraehistorisch evondste nbinne nd egemeent eEtte n nietzij nvoorgekomen ,wijze n de inverscheiden e gemeen tende rvoormalig e Baronieva nBred a opgegraven oud-e n vroeg-Germaans e alsmedeRomeins e oudheden opvroegtij digebewonin gva nverschillend e gedeelten dezerland streek.I nd e4 eeeu wvestigde n zichi nBraban tSalisch e Frankene nd epagu sTessandru s behoordevoortaa nto the t Frankische rijk .Ouder e schrijvers,zoal sNuyts ,va n 2) Goore nva nde rA a ', willen destichtin gva nEtte ni n deze periodeplaatsen .Volgen she nwa sEtte nreed si nd e Salischewette nbekend ,v/aa rhe tal see nde rmaalstede n ofvergaderplaatse n vand eFranke n omtrent devijfd eeeu w genoemd zouworden .Nuyt smeent ,da tEtte nreed s in42 2 bestond,terwij lhi jvoo rhe t jaar88 8he teerst eoffici ëlestu kgevonde n zouhebben ,waari nd enaa mva nd eplaat s vermeldwordt .He t laterehistorisch e onderzoekheef tech tervoo rdez efeite n geenbevestigin gkunne nvinden . Het oudste archiefstuk,waarui tvestigin g indez estree k blijkt,i sd estichtingsbrie f -bete rdotatiebrie f -va n deabdi jva nThor nui t992 .Hoewe ld ehistorisch e echtheid vandi tepiste lvee lomstrede n is,word t dehoofdinhou d tegenwoordig als juisterken d ->'. Volgens dezebrie fwer denaa nd e juist-gestichte abdijdoo rgravi nHilsondi sva n Strijenverschillend e goederenal sbruidsscha tmeegegeven , o.a.he t castellum ofslo tSprundelhei mi nzij ngeheel ,zo alshe tgelege nwa s aand evlie tMoerwater ,me t zijnomge ving envoll erechte n ^K Het opd ehoger e zandgrondenge legenSprunde lka n dusreed svroe g debakerma t geweestzij n vand eomgeving ,Ette nka nvandaarui t gestichtzijn .Vol gensMerkelbac hva nEnkhuize nvind tdi tsteu n inhe twoor d etten,hetgee n "weidenva nland "betekent . De plaatszo uda nal s centrumvoo rd ebeweidinge nvanui td e schralere grondenme thu ngebre kaa ngraslan d gestichtzijn , 2. Wellichtvormd e ookhie r -zoal sBlin k inhe talgemee nvoo r Bradantopmerk t- ee nhof ,omring d doorhutte nva nlijfeige - nen, het eerste puntva nvestigin g ;;d eplaat s isechte r nietlang s derivie r deMar kontstaa n ',wan t daarvoorwa s hetaa noverstromin g"blootstaand elan d temoerassig .Z ei s juisto pd ezuidelijker ,e ndaardoo rwatervri jliggende ,grond denontstaa ne nwe lal s gehueht,wa t doord esociaa lgericht e geestesgesteldheid der"bevolkin gvoo r deFrankisch enederzet tingenkenmerken d is ''. Dekerk ,di ed eplaat sal s centrum gaataccentueren ,word t heteers t in126 1vermel d ö'.I nda t jaarn.1 . schonkHilde - gondis,abdi sva nThorn ,he tpatronaatrech tde rkerke nva n Gilze,Baarl e enGeertruidenber gaa nd ekanunnike ne nnonne n vanhaa r abdij,en ,al s ziji nee nschrijve nva n1 1Jun iva n dat jaaraa nEenerus ,scholaste rva nTongeren ,verzoek tva n debisscho pva nLui k de goedkeuring diergif tt everkrijgen , vraagt zijhe mtegelij k tewille nbewerken ,da td ebegiftig deni ndez ekerke ne nhar e dochter-stichtingen "investiti" zullenmoge nbenoemen ,e nda taa ndez e investitiee ndoo rhaa r vastgesteld jaargeld zaltoekomen ,waarbi jzi jda noo kee n "investitusd eEtten M opnoemt,wi e jaarlijks1 5pon dLeuven s wordttoegedach t"' .Daa rd eoverig e bedragen zijn:Prinsen - hage 25,Gilz e enGeertruidenber gel k20 ,Ginneke n18 ,Baarl e 15e nMeerl e 12,blijk t daaruit,da tEtte ni ndi e tijdno g vrijonbelangrij kwas .Kal fmeen t danook ,da te rgee nrede n isEtte nvoo roude rda nd eeerst ehelf tva nd e13d eeeu wt e houden10 ^.Volgen sEley n 'zo uEtte n "nogkor tvoo r125 0 nietvee lmee rda nen emoerweide "gewees tzijn .Di tkom ton s onwaarschijnlijkvoor ,daa rd eopkoms tva nEtte nda nwe lbui tengewoonsne lgewees tmoe tzijn .D ekerke nva nander eplaat seni nd estree ktoc hworde noo keers tomstreek she tmidde n vand e13d e eeuwgenoemd ,e nbovendie nbestaa t ert eEtte n nietallee n in126 1ee nkerk ,maa rheef td eplaat s ookreed s in127 7volgen sKley n 'schou te nschepenen ,di ed ebrieve n vand eHee rverlijden .Dez e "heren"ware ndi eva nBreda . Immers in103 9verdeeld eHee rRagine rva nStrije nzij ngebie d tussenzij nbeid e zonen ,waarbi jd eA ao fBred eA ato t marko fgrensscheidin ggenome nwer de nwaarschijnlij ksinds dienMar kgenoem d zalzij n 4"'.D enoordelijk e grensva nd e gemeente isdu swe lva nzee roud edatum .Ette nkwa m toenaa n de jongste der"beid ezonen ,Hendrik ,daa rdez ehe tLan dva n Bredakreeg ,waarto e destijds ookhe t latereLan dva nBergen - op-Zoombehoord e *'. Uitd etweed ehelf tde r13d eeeu w"bezitte nwi jee n"belangrij k diplaöm,da tenig everklarin ggeef tva nEtten' svoorspoedig e ontwikkeling.He tzg .Hoevens e charteri s- volgen sKal f - zeerzeke ree nzeldzaa mvoorbeel dva nee naa nee nklein elan delijkegemeenscha pgeschonke neige nrecht ,tengevolg ewaarva n Ettenvoortaa n tweeschepenbanke nhad ,d een evoo rda tdeel , waardi t"bijzonder erech t gold,d eander evoo rhe t overigge deeltede rvrijheid ,di ehe tBredas erech tha dt evolgen .Di t charter,i n126 7doo rHendri kI Iva nBred a gegeven ', heeft "blijkbaard ebedoelin g doorhe ttoekenne nva n"bijzonder evoor rechtenaa nd eingezetenen ,d e"bewonin gva nzij ngron dt ebe vorderen.He t geldtvoo rallen ,di ewone nbi jEtte n- va nhe t Liesbosto td eMar ke nbinne nd egren sva nd eHaneberg ,d e Halderberge nhe tbo sVuchte .Volgen sKal fmoe tme n daaronder hetgebie dverstaan ,da t inhe tNoorde nbegrens dword tdoo rd e Mark,i nhe tOoste ndoo rd etegenwoordig e oostgrens dergemeen te,i nhe tZuide ndoo rd etegenwoordig eweg ,di eva nHaansber g overEtten ,Molenein d enHi lto tdi eoostgren sloop t eni nhe t Westendoo ree nlij nva nHaansber gto td eMark ,welk e lijnon geveeree nuu rgaan sbeooste nd etegenwoordig ewestgren sva nd e gemeenteligt .I n129 0- bi jd everdelin gva nhe tgebie dva n Bredaia .da tva nBred a enBerge no pZoom ,i swee r sprakeva n "deHaiderberge" •Daarme eworde nvolgen sJute n ''ee nri jzand - hoogtenbedoel d ophe tgebie d dertegenwoordig e gemeenteHoeven . Danza ld ewestgren svee lverde rverschove ndiene nt eworden ,e n wordthe tbegrijpelijker ,da tvolgen sNuyt si nzij ntij dnagenoe g hetgehel ete nNoorde nva nd eko mEtte ngelege ndee lva nd ehui dige gemeente onderd eHoevens eban kstond . Trouwens,alléé nvoo rdez elage rgelege ngronde nza lhe tnodi g geweestzij nvestigin gaa nt emoedigen ,d ehoger e zandgrondenzul lentoe nreed sdichte rbewoon d geweest zijn.He t charterbepaalt , 4. datallen ,di e inhe tomschreve n gebiedbi jEtte nwonen, d e grond,di e zijva nHee rHendri k end ezijne nverkrijgen ,te n eeuwigen dage zullenbezitten ,o fzi je rwone n ofniet .Ech terza lo pieder ehoev e eenhui s gebouwdmoete nworde nte r waardeva n drieponde nLeuven s eni nel khui svoortduren d eenmen smoete nvertoeve n enblijven .Yoort sword tee nerf - cijnsva n1 2denari ivastgestel d voorelk ebunde r enoveri gensd einwoner svrijdo mva nall ebelastin g endienste nver zekerd,behalv e ingeva lva nhuwelijk ,riddersla g engevan genschapva n dehee ro fzijn ekinderen ,o findie nd eHerto g vanBraban t hemmoch t oproepen terbeschermin gva nhe tlan d tegenvijande n '. In127 7verkochte nArnol d ofArnou tva nLeuven ,Hee rva nBre da,e nzij nvrou wElisabeth ,d egehel e tiendenva nEtte naa n -\q) deabdi jTor no fThoo r p'. Dezeabdi jbeza tdaa r ookd eker k metvel e omliggende gronden ',terwij 20 ) lz ebovendie nno gbe - schikte over cijns-e nlaathove n /.Dez 21e)rechte nheef tzi j tothaa r opheffing in179 7behoude n ,hoewe 22 )l volgen sKal f hetplaatselij kbestuu rzic hreed svóó r158 4va n de opbrengst dertiende n zouhebbe nwete nmeeste r temake n •*'. Inel kge valzij nd eno gi n179 7bestaand e rechten ophe tburgerlij k armbestuur overgegaan.No ghede nte ndag edrukke n opsommig e (17)percele n dezg .roggegelden ,hoewe lz eafkoopbaa rzijn » Na dedoo dva nd ereed s genoemde Arnoldva nLeuve n ontstonden moeilijkheden overzij nnalatenschap» ,Di tgeschi lwer ddoo r deleenhee rJa nI ,herto gva nBrabant ,i nhe t jaar128 7i ndie r voegegeregeld ,da td e enepretenden t -Ra so fRazo'va nG-averen , heerva nLiedekerk e -d esta de nhe tlan dva nBred akree gme t alle daarvanafhankelijk e lenen,d eande r- Gerar dva nWezemale , heerva nKwabeek e -he twestelij k deel,he tlan dva nBerge no p Zoom ^'.He tgebie dva nSteenberge n totHoeve nblee fgemeen schappelijkbezit ,to t dedefinitiev e grensi n129 0afgebaken d werd.Hoewe lhe tthan smoeilij k isn a tegaan ,welk e palen,be r 25) gen,huize ne.d .toe nal svast e puntenbedoel dwerde n •", ka n mentoc hi nel kgeva lvaststellen ,da tdoo rdez everdelin gEtte . inhe tlan dva nBred akwa m teligge ne nwe li nhe tuiterst eWes tendaarvan .D etegenwoordig ewestelijk e grensva nd egemeent e stamtno g tendel eui t dietijd .