Lukim Catholic Saut Bogenvil Reporter Divelopmen Palamen Mas Isu insait... Projek Saplimen INSAIT nius... P2 P11,12,25,26 insait... P16-21

Namba 1856 Wan Wik Mas 11 - 17, 2010 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol RediRedi long long Presiden... Presiden...

Dokta Susilo Bam- bang, Presiden bilong Indonesia.

REDI LONG PRESIDEN: Ol Indonesia Difens Fos soldia long Pot Mosbi i redim ol yet long Tunde long makim kamap bilong presiden bilong ol tude, Fonde Mas 11.

Paul Zuvani i raitim

OPISEL Gavman progrem long kam bilong Pres- iden Dokta Susilo Bambang Yudhoyono bilong Hevi bilong boda Indonesia i bin tok long presiden bai givim tok long ol Memba bilong Palamen long tumora. Tasol dispela bai no inap kamap bihain long ol Memba bilong Palamen i tok nogat long em. pasim Presiden long Wanpela insait man i tokim Wantok Nius olsem dispela em bikos long hevi i kamap long boda namel long Papua Niugini na Wes Papua (Indonesia). bungim ol memba Moa stori long pes 2 P2 Wantok Mas 11 - 17, 2010 palamennius K100 milion mani bilong NADP i paul Koroba Lek Kobiago bai kisim polis opisa Paul Zuvani i raitim trik Sevises Impruvmen Pro- putim ol polis bilong mipela long Memba bilong Nawae 2009 i nogat wanpela Paul Zuvani i raitim grem (DSIP) em na komiti bi- ol haus." Timothy Bonga husat i mani bilong NADP." BUS distrik Koroba Lek Kopi- long en i sanapim pinisim "Mi tok tenk yu olsem yu INAP olsem K100 milion askim sapos NADP i gat "Na dispela hap mani ago long Hela Trensinel Atoriti sampela ol 32 haus na i wetim mekim isi long mipela long mani bilong Nesenel sampela mani yet long em sampela musmus i rijen long Sauten Hailans ol polis long go stap long ol. Agrikalsa Divelopmen em i aplai na kisim long kam baksait long mi na salim polis bikos yu mekim ol Provins bai liklik taim i lukim ol Progrem (NADP) mani i mekim wok agrikalsa long paulim." Em i tok long liklik taim bai ol haus pinis." polis opisa. paul long gaiman askim distrik bilong en. "Nogat wanpela gut- i pinisim olgeta dispela haus. Rambe i tok em bai salim (false claim). Mista Bonga i tok mani pela menesmen i kamap." Na dispela i kamap isi bikos Dispela em bikos hevi bilong mobail yunit tu long dispela hap Na Minista bilong em i kisim long Distrik Em i tok em gat plen ol haus bilong polis i stap pinis. lo na oda i bikpela long hap bi- na wantaim ol hap bilong Galp Agrikalsa na Memba bi- Sevis Impruvmen Pro- long divelopim kopi indas- Dispela em tok bilong Minista long en na wantaim hevi bilong Provins. long Bogia John Hickey i grem long mekim wok tri, kakau, spais, raba na bilong Polis na Memba bilong ol man i yusim gan long pait dis- Long sapotim tok bilong no amamas long dispela agrikalsa i no inap na ol arapela wok bilong Mul Baiyer Sani Rambe long pela i no gutpela long ol projek Kekeno Memba bilong Laiagam agrikalsa tasol i no inap taim em i bekim tok bilong pasin. olsem em i askim sapos olsem Likwufaid Neturel Ges Porgera Philip Kikala i askim long mekim bikos mani i Memba bilong Koroba Lek Em i tok taim em i kisim Agrikalsa i gat mani long (LNG) projek we bai kamap. sapos Gavman i mas givim moa hap taim wok olsem Min- helpim. lus na nogat mani moa i Kopiago John Kekeno. Mista Rambe i tok em luk- sapot long Minista na Dipatmen ista bilong Fainens Min- Em i tok tu olsem K200 stap. Mista Kekeno i askim sapos save long askim bilong Memba bilong Polis. ista long 2006 na 2007 milion mani bilong NADP Dispela K100 milion i Minista Rambe i ken salim ol na i tok tenk yu olsem ol i redim em i givim hap K200 mil- em gavman i givim hap bilong Pablik Invesmen polis long go stap long distrik bi- Em i go distrik bilong en tu i Progrem (PIP) na i aninit ion mani bilong NADP tasol na narapela hap i no long en. haus pinis. laikim polis na wok stretim bi- long lukaut bilong Ne- mani. go yet. Kekeno i tok aninit long Dis- "Mipela i save painim hat long long Laiagam Haus kalabus. Tasol dispela mani i Dispela K100 milion i senel Plening na Monitar- paul long giaman pasin. lus long giaman pasin. ing." "Dispela mani mi nogat Em i mekim dispela tok "Sapos yu lukluk long kontrol long em," Hickey i K30 milion redi long peim ol olpela long bekim askim bilong Baset bilong 2008 na tok. provinsel memba Hevi bilong boda pasim Presiden long bungim ol memba Paul Zuvani i raitim ista bilong Intagavman Rile- long stap bilong provinsel sens na Memba bilong Manus asembli. I kam long pes 2 OL olpela provinsel memba Job Pomat long taim em i Mista Pomat i tok K30 milion Wantaim dispela em save long kantri bilong donesia i mas bihainim i stap pinis long baim dispela pasin nogut ami bilong In- mipela na olsem wanem 1969 Yunaited Nesen bai kisim pe bilong ol. bekim askim bilong Memba Dispela ol memba husat i Tambul Nebilyer Benjamin Po- ol memba. donesia i save mekim gutpela samting moa i Dekleresin na givim luk- Em i tok long ol husat long ol manmeri bilong stap bilong Presiden save long Wes Papua bin stap long 1995 long taim ponawa. provinsel gavman i bin inap Wes Papua. Bambang i gat long givim olsem wanpela atonus oganik lo long stap bilong Mista Poponawa i askim Dispela man i no inap mipela?" dispela man i rijen bilong en. long baim ol memba long dis- Provinsel asembli i senis na long wanem wok i kamap bi- long kolim husat em ol tok. Na bihain long dispela pela taim i gutpela. Memba tasol i tok ol stori Em i tok i longtaim long Indonesia long dispela lukim kamap bilong ol presi- hain long ol plen bilong Ne- Tasol sori tumas long ol bilong ami bilong Indone- las Julai ami bilong In- taim i mas larim Wes den bilong lokol level gavman senel Gavman long baim ol husat provinsel gavman bi- sia i no kisim tok orait, donesia i brukim boda, i Papua i mekim disisen bi- long stap insait long provinsel bipo provinsel asembli long ol i no bin baim ol na long brukim boda na kam insait go long Is Awin Kem long long en yet sapos em i asembli. memba bilong wan wan dispela as Nesenel Gavman i long banis o graun bilong Not Flai, Westen Provins redim dispela mani long baim mas s tap aninit yet long Dispela em tok bilong Min- provins taim senis i kamap PNG na pretim na na pretim na bagarapim Indonesia o kamap kantri ol. bagarapim ol manmeri na samting bilong ol man- bilong em yet. samting bilong ol i no go meri. daun gut wantaim dispela Dispela hevi i kamap tu Wantaim Embeseda ol Memba. long boda ples long Wu- Donigi i tok Indonesia i Em i tok dispela i soim tung, Bewani, Imonda, mas larim ol manmeri bi- olsem Indonesia i nogat Amanab, Green River na long Wes Papua i mekim luksave long PNG olsem Telefomin long Sandaun wanem samting ol i laik em i wanpela indipenden Provins. mekim long graun bilong na soven kantri na olsem i Bikos long dispela ol ol. nogat rispek bilong en. manmeri long boda ples Gavman i no ken pasim Presiden Bambang bai long Westen na Sandaun ol long mekim wok antap kamap long Mosbi long tri Provins i stap wantaim long graun bilong ol. (3) kilok long dispela avi- prêt. Em i singaut long Gav- nun. Wantaim ol Memba man bilong Papua Niugini "Ami em i ami bilong In- wanpela biknem lo man na Indonesia long karim donesia na olsem Indone- Embeseda Peter Donigi aut Yunaited Nesens Dik- sia Gavman i save husat i bipo PNG Em- leresen bilong ol Raits bi- wanem samting i wok beseda i go long Yunaited long kamap." Nesens Asosiesen i tok long Indijinus pipel (ol "Sapos kain samting i em i amamas long kam manmeri tru bilong wan- kamap em i kamap long bilong Presiden Bambang pela ples) em UN i laik, plen na disisen bilong tasol i tok i gat sampela kamapim long 2007. Gavman bilong Indone- samting i stap long Bam- Dispela Dikleresen em sia." bang i mas stretim. 143 kantri i tok orait long "Indonesia i nogat luk- Dispela em long In- em. lokolnius Mas 11 - 17, 2010 Wantok P3 Laip bilong Bambang Somare na Yudhyono bai SUSILO Bambang Yudhoyono i namba 6 presiden bilong Indone- sia. Em i wanpela ritaia Indonesia toktokPaul Zuvani i raitim long wok bilongDispela ami ol MoU bai kamap long Ami jenerel opisa. Long 2004 em i sanap long In- Crowne Plaza Hotel, Mosbi. donesia Presidensiel Jenerel Ilek- TOKTOK bilong strongim ami Presiden Bambang bai kam sen na winim sia. bilong Papua Niugini na In- wantaim meri bilong en Fes Ledi Em i namba wan taim long In- donesia i samting we Praim Ani Bambang. donesia I lukim Demoktratik Minista Se Michael Somare na Long kamap bilong tupela ol Jenerel Ileksen na dispela i lukim Presiden bilong Indonesia, bai kisim 21 Gan Salut long Jack- Bambang i win. Susilo Bambang Yudhyono, sons Ples Balus na bihain em bai Mama i karim Yudhoyono long 9 bai toktok long em. kisim askim long PNG Ami Ko- Septemba, 1949 long Pacitan, Is Dispela i wanpela bilong ol manda Brigidia Jenerel Francis Java. Memorandum bilong Agrimen Gawi long kisim gad ov ona. Bihain long em i pinisim Sek- (MoU) we tupela lida bai toktok Bihain long dispela em bai go enderi skul em i kisim trening bi- long em taim ol i bung long long Gavman Haus long long kamap ami opisa long 1973. tumora. Konebobu na bungim Gavana Em i wanpela smatpela opisa we I nogat wanpela klia tok long Jenerel Se Paulias Matane. dispela i lukim em i kisim moa ol wanem ol toktok i stap insait long Indonesia Presiden Susilo Bam- Long tumora 10 kilok Praim dispela MoU tasol i gat save Praim Minister Gren Sif, Sir Minista Se Michael Somare bai bikpela trening. bang Yudhyono. Bihain long dispela em i kamap olsem Indonesia i wanpela kantri Michael Somare. bungim em we tupela bai sainim ami jenerel bilong Indonesia. long wol we i gat bikpela ami. Ami bilong Indonesia i save long Kabum Bob Dadae bai stap ol MoU bilong Difens Koporesen, Presiden Abdurrahman Wahid Long dispela as tupela kantri brukim banis na kam long graun insait long dispela MoU tu. Dabol Teksesen Agrimen na long 1999 i tokim em long pinis bai lukluk long ol rot we Indone- na pretim ol manmeri bilong Wantaim Difens Koporesen Letas bilong Eksenis (Agrikalsa). long ami we Wahid i makim em sia bai helpim PNG long trenim PNG. Agrimen MoU tupela lida bai Bihain long dispela em i mas wanpela Minista bilong em. ami bilong en. I gat hop olsem kain hevi bai sainim MoU bilong Dabol Tek- bungim ol Memba bilong Pala- Long 2001 em I helpim long Long ol taim i go pinis i nogat wanpela bilong ol samting we tu- sesin Agrimen na Eksenis Pas bi- men tasol dispela bai no inap kamapim Demokratik Pati we long wanpela gutpela ripot i long pasin pela bai toktok long em long taim long Agrikalsa. long kamap. 2004 em i sanap long tiket bilong ami bilong Indonesia i save tupela i sainim Difen Koporesen Tupela Minista bilong Fainens Bihain long en, Presiden Yud- dispela pati winim sia bilong presi- mekim long ol manmeri bilong Agrimen MoU namel long tupela na Tresari Patrick Pruaitch na hyono bai lusim kantri na go bek den. PNG i stap arere long boda PNG kantri. Agrikalsa John Hickey bai stap long Indonesia. Em i kisim ples bilong bipo pres- na Indonesia. Difens Minista na Memba bi- insait long dispela ol bung tu. iden Megawati Sukarnoputri. Planti ol manmeri long Indonesia i save long em long sotpela nem "SBY", em i kisim sia bilong pres- iden long 20 Oktoba 2004. Polis holim giaman 'loya- Long 2009 ol manmeri i votim em gen long kamap presiden. Em i kamap long taim Indonesia i lukim senis long Gavman sistem meri' Helen Mark Kuipa long Soselis Gavman i go long POLIS i holim pinis dispela hait Sif Suptrintenden Yakasa i bin na bihain ol i muv igo daun long long Kriminol Kod. Em i kisim 11- Demokratik Gavman long 1998. meri husat i giaman olsem 'loya- guria tru long painimaut olsem dis- Mosbi siti. pela arapela sas long helpim 11- Namba wan presiden long dis- meri' na helpim stilman William pela meri em wantok meri long Mista Yakasa i tok Helen i bin pela kalabusman long ronawe. pela taim em Jusuf Habibie bihain Nanua Kapris na 11-pela arapela ples bilong em yet long Kupalis na kisim balus long Lae na go long I luk olsem em bai kisim sam- long em Suharto, Amien Rais, Adu- kalabusman long ronawe long em wan-lain bilong em. Mosbi long mekim dispela wok pela moa sas long giaman olsem rahman Wahid, Megawati bikpela Bomana haus-kalabus Polis i bin holim Helen namel long rausim ol lain i goaut long wanpela loya-meri na long stap in- Sukarnoputri, na nau em Bam- long Janueri 12, dispela yia. long 8-kilok na 10-kilok long nait haus-kalabus. sait long ples long dispela ol stil bang. Pastaim long dispela 6-pela Polis long Mosbi i bin holim dis- long Talai setelmen bihain long Em i tok olsem Helen i bin gia- pasin i kamap long ol benk long presiden em Jenerel Wiranto. pela 'giaman meri- loya' nem tru sampela lain i hait tasol na givim man olsem em wanpela humen- 2008. Long stat bilong dispela wik bilong em Helen Mark Kuipa, long ripot long ol. raits loya bilong kalabusman John Mista Yakasa i tok olsem Helen i Presiden Bambang i bin go long Talai setelmen long Badili insait Pastaim long en, Helen i wok Siko Wel na i karim wanpela pistol stori gut taim polis i mekim wok Australia na bung wantaim ol li- long Mosbi siti long las wik Sarere long muv nabaut olsem long igo insait long haus-kalabus we painimaut na askim em. daman bilong dispela kantri. apinun. Helen i gat 26-krismas na Gerehu i go Morata na 9-Mail long em i givim long ol lain na ol i yusim Narapela ripot long dispela wik i Ol opisa long Dipatmen bilong em bilong ples Kupalis long Mosbi. long hensapim ol woda na ronawe tok olsem Helen i bin givim ripot PNG Foren Afeas i tok Indonesia i Wabag, Enga provins. Sif Yakasa i tok olsem bihain long wanpela Toyota 5th elemen long polis olsem sampela polis- lukim PNG olsem bikpela kantri NCD Metropoliten Komanda, Sif long Helen i helpim ol lain long ron- kar. man i bin bagarapim em. Em i bin Suprintenden Fred Yakasa, i tok long Saut Pasifik na olsem PNG i awe long Bomana haus-kalabus, Polis i sasim Helen wantaim givim toktok bilong em igo long olsem dispela meri i mas skul i go makim ol arapela ailan kantri. em igo wantaim Kapris na ol nara- wanpela sas bilong helpim kal- Boroka Seksual ofens yunit. Polis i gret 11 o gret 12 o ating fes yia Na olsem wokabaut na ol toktok pela na ol i mas stap moa long abusman John Siko Wel aninit mekim wok painimaut i go insait long yunivesiti. Tasol em ino wan- em Presiden Bambang bai mekim wanpela wik long bus long Sogeri long Seksin 138 (a) sapta 262 bi- long dispela tok Helen i mekim. bai kisim tu ol ailan kantri. pela loya. P4 Wantok Mas 11 -17, 2010 lokolnius Australia skruim Insentiv Fan progrem Poto na Stori: NICKY BERNARD

AUSTRALIA i skruim gen Insentiv Fan progrem bi- long en long Papua Niugini taim em i lonsim hap tri (3) bilong dispela progrem wantaim Gavman bilong Papua Niugini long aste. Dispela lonsing i lukim Min- ista bilong Nesenel Plening na Distrik Divelopmen Paul Tiensten na Hai Komisina bilong Australia long PNG Ian Kemish long taim tupela i sainim ol tok orait pepa long wok bung wantaim long Hohola Yut Divel- opmen Senta. Mista Tiensten i tok amamas long pro- grem na i tok long ol wok i kamap i moa gutpela progrem na mani bilong fan i mas kam aninit na wok wantaim wok divelopmen bilong gavman. Sapos nogat planti manmeri bilong kantri i no inap lukim kaikai bilong dispela progrem. Stat long taim dispela progrem i kamap long 7-pela yia i go pinis Kemish i gok dispela progrem i yusim inap olsem K220 mil- ion long 39 projek long 15 provins. Wanpela bilong dispela ol projek em ol haus long Hohola Yut Divel- opmen Senta. Ol arapela em Mt Hagen Maket, Kud- jip Haussik, Nesenel Risets Institut, Madang Maritime Koles na wara na rabis progrem bilong Atonomus Rijen bilong Bogenvil. Poto antap i soim Minista Tiensten i sainim ol tok orait pepa wantaim Hai Komisina Ian Kemish long Hohola Yut Divelop- men Senta.

Namba bilong PNG manmeri igo antap mak olsem 6.4 milien …tasol 2010 Nesenel Sensus bai tokaut stret James Kila i raitim namba bilong olgeta manmeri na man i tokim dipatmen bilong em Em i tok tu olsem sensus tasol i pikinini long kantri igo antap. long wok klostu wantaim Nesinol ken givim infomesin stat long wan POPULESIN o namba bilong ol- Tasol, em i tok long dispela yia Statistikol Ofis (NSO) long kari- wan haus, viles, wod, LLG na dis- geta manmeri na pikinini insait 2010 Nesinol Populesin Sensus maut gut wok bilong sensus. trik. Dispela infomesin em bikpela long Papua Niugini i go antap pinis long olgeta hap long kantri bai Em i tok olsem sensus em samting tru long wok divelopmen long mak olsem 6.4 milien long tokaut stret long namba tru long bikpela samting tru bikos Gavman long kantri. dispela yia. hamas manmeri na pikinini i stap save kisim infomesin long dispela Mista Tienstin i tokaut tu long Minista bilong Nesinol Plening insait long Papua Niugini. rot na i save yusim long givim se- Kimbe olsem gutpela dipatmen het na Rurel Divelopmen, Paul Tien- Long las populesin sensus o vises long sait bilong ekonomik na bilong em, Joseph Lelang husat stin i bin mekim dispela toktok long kauntim bilong ol manmeri long sosel divelopmen. em Seketeri bilong Nesinol Plening las wik taim em i launsim 2010 kantri i lukim namba i sanap olsem Mista Tienstin i tok olsem taim wantaim Joseph Aka, husat em ek- Nesinol Populesin na Hausing 5.2 milien. Gavman i save ol infomesin em ting Nesinol Statistisan bai go pas Sensus Provinsal Stiaring Komiti Mista Tienstin i tok olsem dispela bikpela samting tru long plenim long wok bilong NSO long kari- long Kimbe, Wes Nu Briten yia 2010 em Yia bilong Sensus. Na wok divelopmen. Na sensus em maut Nesinol Sensus insait long provins. Gavman i luksave long dispela wanpela bikpela rot long save long kantri. Minista Tienstein i tok em i kisim wok na i putim mani pinis long kari- infomesin long namba bilong pipel Em i tok tu olsem long naus yet gutpela ol ripot i kam pinis olsem maut wok insait long kantri na gav- sevises iken go long en. NSO i gohet long wokim wok redi Isten Hailans lonsim sensus wok ELC-PNG nau i gat Sape Metta i raitim i kauntim ol manmeri ol i long namba bilong ol pela senses 2010 long namba 5 Bisop bin rekodim 432,972. manmeri long rekot bi- wok bung wantaim na LAS wik Sande, i lukim moa long WOKBUNG na go pas Dispela em i namba we long yia 2000. maski sapos sampela Luteren Kristen manmeri i kamap long wok senses 2010 senses opis long provins Provinsel senses eria em i hat long yumi long lukim spesol lotu bilong nupela em i mas go het sapos i bin kisim na planti ol kodineta Jastus Kiangu i draiv o wokabaut igo het Bisop bilong Evanjelikol Luteran yumi laik lukim gutpela ples em ol senses wok- tok lukluk long namba bi- long en, bai yumi yusim Sios (ELC) PNG long Martin Luter Semineri. wok kaunim ol lain man- man i no bin i go na long ol manmeri bihain ol balus na helikopta Long dispela taim Dokta, Hans meri na pikinini long ol- kamap long en long long las senses long long flai igo na kamap Martin Weiss bilong Bavaria, geta kona bilong etpela wanem i no gat gutpela 2000, i gat luksave long ol dispela eria. Luteren Sios i autim tok bilong God, distrik long Isten Hailans rot i go long dispela ol olsem namba long dis- Sif Sekreteri Mana- i olsem tude ol Luteren i noken luk- Provins. eria. pela yia em bai iken supe Zurenuoc husat i luk bek. Na Isten Hailans "Nau long dispela dabol na i go antap tru. sapos long kamap na Ol i mas go het long wok sios bi- provins em i wanpela senses mipela bai Tasol em wantaim ol long ol bikos nau ol i gat nupela opisiet long dispela sere- Bisop ol i mas givim gutpela sevis bikpela eria na popule- wokhat na salim ol opisa senses opisas long moni i no bin kamap long wok bilong sios. sen namba bilong ol i go long ol dispela eria provins i redi long tekim bikos em ibin i gat sam- Inap olsem 5000 i kamap long manmeri na pikinini long we mipela i no bin kaun- ap dispela salens long pela komitmen long pala- lukim dispela progrem we kamap dispela provins em i tim na kamap long 2000, kauntim ol manmeri long men siting long wik igo gut tru. bikpela tru. Na provins i long wanem mipela olgeta eria long eben, pinis. Sampela ol Luteran manmeri bi- stap long namba tri mak laikim olsem olgeta lain rurel na rimot eria tu. long narapela Bavaria, German, Ol arapela bikman Amerika, Luteran, Australia na Sin- bihainim Nesenel Kapitel manmeri long olgeta eria Em i tok long kauntim husat i bin kamap long Distrik (NCD) na Morobe long provins em mipela i ol manmeri em i bikpela gapo, Malaysia i kamap long lukim. dispela seremoni em Ol lain we i no kamap i tok tok sori provins husat igo pas mas kaunim na mekim salens na em i apil long Don Gabriel husat em i long i no kamap bilong ol. long namba bilong ol gutpela senses rekot, so ol kaunsel presiden na Hailans 2010 senses Dokta Hans Martin Weiss tok manmeri (populesen). gavman long provinsel distrik edministreta kodineta, Isten Hailens long German las yia go pinis 2008 Dispela em toktok na nesenel level bai ken husat i bin kamap long ol bin selebretim yia bilong Johanna Manare Uyassi husat em lukluk long namba bilong dispela lonsing seremoni senses stiaring komiti Fleriel we em pes misineri long kam Isten Hailens Provinsel ol man meri na kamapim long wok bung, sapot na siaman John Gimisive, long PNG wok gutnius em stap edministreta i bin mekim gutpela wok plen bilong tekim onasip long dis- Deputi provinsel Edmin- strong long ovasis planti ino bisi long lotu tumas Dokta Hans Martin long taim em i lonsim provins bilong mipela," pela senses 2010, so istreta Solomon Tato na ol wod kaunselas long ol i tok. senses 2010 long Munare i tok. wok bai i ken go het gut Nupela Bisop Reveren Gigere Goroka long Fonde wik i Em i tok nau yet bihain long taim ol i wok raun distrik long provins. Wenge tok bai mekim wok bilong go pinis. long tenpela krismas, long kauntim ol manmeri. Wok senses long Isten bringim gutnius go long PNG na Em i tok long las namba bilong ol man- Kiangu i tok, nau em i Hailans bai kirap na stat ovasis long bringim tu ol kristen bi- senses long yia 2000 meri bai i ken dabol o taim bilong yumi olgeta long Julai 11, long dis- long Leteren mas save tru. long taim ol senses opisa kamap tripela taim moa husat i patisipet long dis- pela yia. - Paulus Tali i raitim lokolnius Mas 11 - 17, 2010 Wantok P5 PNG i lusim wanpela gutpela pikinini …Bernard Narokobi i dai Veronica Hatutasi bilong PNG wantaim i raitim (pastaim) Pater John Momis na Konstitusen "MAN i gat stretpela Komiti memba bilong em pasin, putim lotu i kamap long ples klia paslain na wanpela bikos dispela Mama Lo OL KOMISINA LONG strongpela Katolik man ol i mekim i gat planti ol CBC: Bernard husat i sanap strong gutpela Kristen tingting Narokobi wantaim ol long lukautim rait bi- na wok insait long em. Mi long pipel long kantri amamas olsem mi save Komisina long Katolik na pren na wanskul," gut long em olsem wan- Bisop Konprens husat i Oksileri Bisop bilong pela wanskul, wantok na go pas long ol wan wan Pot Mosbi Asdaiosis, wanlotu husat i save bi- seksen long nesenel Cherubin Dambui i tok hainin gutpela pasin na i olsem long Bernard gat daun pasin," Bisop level. Narokobi husat i dai Cherubim i tok. long long dispela wik Mista Narokobi bilong Tunde long Pot Mosbi. ples Wautogik long Is Em i bin sik longpela Sepik provins i bin gat 72 taim na em i dai. krismas taim em i dai bi- Tru tumas, PNG i hain long em i bin sik lusim wanpela trupela longpela taim. pikinini bilong em, lida na Em i dai lusim 7-pela man i soim gutpela piksa pikinini na sampela ol olsem trupela man bubu. Meri bilong em Melanesia na PNG. Regina i bin dai long sik Bisop Cherubim i bin kensa bilong susu tripela skul wantaim nau i dai yia i go pinis. Mista Narokobi long Ker- Planti pipel long PNG, avat Sinia Hai skul long Katolik Sios na long inte- ol yia long 1960. nesenel level tu i gat "Bernard i bin soim bikpela luksave long olsem em i wanpela Mista Narokobi olsem strongpela Katolik stat saveman (filosofa), raita, yet long ol skul taim bi- politisen, loya, jas, ko- long em na em i skruim menteta na sapotim dispela i go long laip bi- strong wok bilong Katolik long em. Taim em i lusim Sios long PNG. Olsem laip bilong em, em i bin wanpela raita, em i bin Dairekta bilong Spesel raitim wanpela buk ol i Komiti long Raits na kolim "The Melanesian Rilesensip insait long Way". Em i wanpela Katolik Sios. Na em i gat kolomnis o man i save wanpela opis wantaim raitim ol stiatok long Katolik Bisops Kon- niuspepa bilong ol man i prens," Bisop Cherubim i glasim na skelim long sti- tok, taim Wantok i askim aim laip bilong ol. Ol em long tingting bilong kolom bilong em i bin em long Mista Narokobi. save kamap long Post "Bikpela kontribusen Courier Niuspepa na em bilong en em long yia i kolim dispela kolom, 2004 taim Katolik Sios "Melanesian Voice". Tu, long PNG i holim namba kolom bilong em, wan Jenerel Asembli bi- "Sebiten Whispers" i long em. Bernard wan- save kamap long The In- taim wanpela Sister i bin dependent Niuspepa, kamap olsem Ko-Sia- wanpela niuspepa bilong man bilong Jenerel Word Publishing Kam- Asembli. Na ol wok i bin pani we i bin stop long ron gut stret aninit long pablis o kamap long lukaut bilong Bernard," mun Jun, 2003. Bisop Cherubim i tok. Mista Narokobi i bin Long sait bilong famili, wanpela long ol namba Bisop Cherubim i tok em wan loya bilong PNG. i wanpela gutpela famili Taim em i pinisim skul man i soim gutpela piksa long Yunivesiti bilong long lotu i go long ol PNG, Waigani long ol yia pikinini na long bihainim long 1960s, em i bin go gutpela pasin. long wokim lo skul long "Long laip bilong em, Sidni, Australia we em i Bernard em i lukautim bin kisim lo digri bilong gut famili bilong em na em. kisim olgeta pikinini bi- Mi yet i bin lukim em long em i go long lotu ol- long sios long Gerehu geta Sande. Em i Sen Charles Lwanga tu- wanpela strongpela pela Sande i go pinis. memba bilong Gerehu Em i bin sindaun long sia Sen Charles Lwanga Peris husat i bin statim bilong em, wet long go grup bilong ol Katolik long namba tu misa na Man long peris level. mi go sekanim em. Em i "Maski em i wanpela smail na sekanim mi, biknem loya, lewa bilong tasol em i no bin luk em i stap wantaim ol olsem em i sik. pleslain na ol grasrut. "Maski em i sik, em i Em i gat daunpasin na no save soim aut. Em i em i save miks na toktok wokabaut na mekim ol kaikai wantaim ol ples samting olsem tasol em i lain, maski em i wanpela no sik," Bisop Cherubim i bikman loya na wanpela tok. long ol namba wan loya Wantok Niuspepa na bilong kantri. Em i save PNG i luksave long yu makim maus bilong ol na ol gutpela wok na lain i nogat maus, sot hanmak bilong long gav- long samting na ol tu- man, lo na sios yu bai rangu. stap long ol yia i kam. "Kontribusen bilong Gutbai trupela PNG na em long raitim Mama Lo Melanisen man. P6 Wantok Mas 11 - 17, 2010 lokolnius Namba bilong ol Katolik pipel,

NAMBAol bilong pater ol Katolik man- mak na bilong ol rilijes Katolik pipel long Mak long i bin go antap long ol wol daio- long 47.1%. i gro Namba bilong ol meri long wol i wok long go wol husat i kisim Sakramen bi- sisen na rilijes pater we mak i gro meri rilijes i bin go daun, Long Pasin bilong antap. Wankain tu long mak bi- long Baptismo i bin inap long long 405,178 long yia 2000 na 2000, i bin gat 801,185 meri rili- long ol pater na ol seminarien, 1.166 bilion. Dispela i soim mak i 409,166 long 2008. jes tasol long 2008, mak i go harim tok i moa yet long Esia na Afrika, go antap long 19 milion o 1.17 % Kaunim long ol wan wan conti- daun long 739,067. ripot i kam long Zenit nius (pe sen). Glasim wantaim pop- nent, Yurop i kamap namba wan Yurop i gat bikpela namba bi- PLANTI yumi pipel bilong PNG i long Vatiken i tok. ulesen bilong wol i go antap long bikos haf long ol Katolik pater long ol meri rilijes nan bihain, em painim hat long harim tok bikos yumi laik Zenit Nius i tok dispela ripot i 6.7 bilion, mak bilong ol Katolik long wol i stap long hap wantaim Amerika. bosim yumi yet. kamaut long 2010 Yia buk bilong pipel long wol populesen i stap mak i stap long 47.1%. Bihain Glasim ol namba long wol, ol Yumi ting yumi gat bikpela save na Pop we sekreteri bilong Vatiken nau long 17.40 %. long en em Amerika wantaim 30 man i laik kamap ol pater i go yumi save long olgeta samting. Stet, Kadinel Tarcisio na Asbisop Mak bilong ol bisop i bin gro %, Esia wantaim 13.2%, Afrika antap. Long 2007, i bin gat Planti taim tu yumi no save lainim ol Fernando Filoni, em i lukautim long 4,946long 2007 i go long wantaim 8.7% na Oseania em i 115,919 yangpela man i laik pikinini long kisim klia gut as tingting bi- jenerel afeas long sekreteriet , i 5,002 long 2008 (I go antap long kamap las wantaim 1.2%. kamap ol pater tasol long 2008, long harim tok, harim tok bilong yumi pa- prisenim ripot i go long Pop 1.13 %). Gro long Afrika (1.83 %) Kaunim long 2008 na 2009 mak i go antap long 17,024. pamama, harim tok bilong wan lain na Benedict 16 long las wik. Dispela na (1,5%) long Amerika i bikpela long Oseania, namba i no bin Mak i go antap i kam long Af- harim tok bilong God. ripot buk bai i go aut long ol buk taim long Esia em 1.09 %, Na senis tasol long Afrika, Esia na tika ((3.6%), Esia (4.40%) na Os- Long tok bilong God, Santu Paul i tok stoa long olgeta Katolik na pablik long Yurop (.070%) na Oseania Amerika, namba i bin gro na mak eania (6.5%). Tasol long Yurop na em i daunim em yet na bihainim tok i baim na lukim. (Pasifik), mak i go daun long 3% i go antap. Long Yurop, mak i bin mak i bin go daun long 4.3% na bilong God i go inap em i dai long diwai Long pinis bilong yia 2008, long ol bisop. go daun long 51.15% i go daun long Amerika, i nogat senis. kros. Ol pipel bilong Nazareth i bin luksave long Jisas olsem na em mangi bilong harim tok. Em i save harim tok bilong papa mama bilong em long dispela Palamen i no inap glasim ol nominetim pasin em tasol em i bin kisim yumi bek na mekim yumi kamap pipel bilong God. Long dispela klia skul yumi ken meri bil long Mas sindaun kamap gutpela pipel bilong God sapos yumi gat pasin bilong harim tok. long Palamen long bung bi- long Palamen long PNG, kamap. Veronica Hatutasi i raitim Papamama na ol pikinini i ken long ol long dispela mun we i Dame Carol Kidu i tok. Dame Carol i tok dispela lo ol i laik kamapim gutpela sindaun na kamapim PALAMEN i no inap long wok long go het i stap, Konyu- Em i tok dispela em bikos ol kamapim long putim 22 meri pasin bel isi sapos yumi daunim yumi paitim toktok na kisim vot long niti Divelopmen Minsita na i mas bihainim lo na bai i gat nominetet memba i go long Palamen yet na harim tok long arapela. bil bilong makim 22 meri i go wanpela meri memba tasol sampela senis long lo i i no go long "ful proses" yet o em ino I no famili tasol, nogat, em bilong yumi inapim yet olgeta samting we lo i olgeta Kristen manmeri bilong PNG. laikim yet. Pasin bilong harim tok insait long famili, arapela long komyuniti na harim "Taim NEC i givim tok orait long Bil gutpela skul, pasin, lo na tok bilong God o Lo, bai i gat sampela senis i kamap em tasol God i glasim na putim yumi long Mama Lo. Bihain long dispela, wan wan i mas lainim nau long luksave em (Bil) bai i stap long Notis Pepa long pasin bilong harim tok. long wanpela mun bipo long Palamen Harim tok i save kamapim gutpela i ken kisim vot long en,: Dame Carol i laip, gutpela sindaun na gutpela wok. tok. Pasin bilong sakim tok em sindaun i Em i tok NEC i bin glasim dispela save bagarap. Harim tok em pasin bilong God na Bil bilong ol meri kendidet tupela wik sakim tok em wok bilong Satan. Olsem i go pinis tasol long Kimbe na olsem, tude, yumi lukim dispela pasin bilong palamen bai i no inap long vot long harim tok i nogat long PNG na PNG i em long nau sindaun bilong ol. kisim bikpela bagarap.

Raun Lukim ol Meri Kupiano, Abau long Sentrel provins:

OL MAMA ABAU: Ol mama long Abau, Kupiano i salim ol stik daga long maket. Poto: James Kila. P8 Wantok Mas 11 - 17, 2010 helt/edukesennius 2010 Nesenel Sensus bai

Laik bilong wan wan kamap long skul holide taim I GAT tok i kam long Fiji long gavman bilong ol i senisim lo bilong kantri long marit. Ol i tok nau i orait long man i maritim man (Homosexual). Mi harim toktok i kamap long Redio Australia long dispela senis. Na wan- pela meri i maus bilong wanpela grup ol i kolim "The Womens Action for Change in Fiji", i sapotim 'Gay Rights' i laikim dispela nupela lo. Em i skruim tok i go moa na tok, "Consensual sex by adults is okay." Em i mininm olsem: bikmanmeri (husat i winim 18 krismas) i gat rait long prenim husat ol i laik sapos narapela i tok yesa. I gat tok olsem sampela politisen bi- long PNG i laik bihainim wankain rot na senisim lo bilong marit long kantri bilong yumi. Skelim tok pastaim. Meri i tok, "Pren- I OLSEM: Pablisiti Dairekta bilong NSO, Peter Maime i givim toktok bilong 2010 Nesenel Populesen Sensus fran long ol Kupiano Sekendari skul sumatin. pasin long laik bilong wanwan i orait." Poto: James Kila Sapos gavman i senisim lo bilong marit bai planti senis nogut i kamap nau. James Kila i raitim olsem 2010 Nesinol Sensus Wik kauntim ol manmeri na pikinini in- Em i tok wok bilong sensus em Olsem; bai kamap long skul holide taim sait long PNG. bikpela samting tru Gavman i  Long bilong marit i pinis nau, ol i ken SENSUS o kaunim bilong wan bilong ol long Julai 11 i go 17. Dispela wok bai i ken helpim mas save long infomesin long brukim marit, wan man na meri, pikinini na Olsem na ol sumatin go stap long gavman na tu ol narapela gav- krismas bilong wan wan man,  Husat i laik i ken maritim husat man wanem ples ol i stap long en ples na toksave long ol papa- man ejensi na tu ol narapela meri na pikinini, hamas man na o meri, bihainim tok tasol  em bikpela samting tru insait mama, brata-susa na ol famili bi- bikpela ogenaisesin long hamas meri i stap long kantri, helt Sex long mani i orait nau long ol long dispela samting we  long kalenda bilong Gavman kamapim ol wok plen bilong ol bi- bilong ol pipel, na tu hamas pipel Na ol kain kain bagarap (abuse) bai long dispela yia 2010. bai kamap. hainim hamas namba bilong ol save long rit na rait na wanem kamap bikpela Dispela em bikpela toktok Pab- Mista Maime wantaim ol nius- Ol kantri i wokim lo long marit na pren pipel i stap long wan wan haus- ples tru ol pipel i stap long en na lisiti Dairekta bilong Nesenel lain i bin go tu long Kupiano Sek- pasin bikos yumi ol man i nidim lo sapos lain, viles, wod na LLG na tu dis- wanem wok ol i save mekim. Dairekta bilong Nesenel Statis- endari Skul long givim toktok long tupela i marit. Sapos i nogat lo bai ol trik insait long kantri. Bikpela samting em olsem wok tikol Opis, Peter Maime i bin givim ol sumatin long mining na wok bi- man i paul nabaut bai ol pikinini i karim Mista Maime i tokim ol sumatin bilong sensus em gutpela long ol long las wik Fraide long Kupiano long sensus insait long PNG. hevi bai as bilong komyuniti na kantri i long bekim sampela kwesten Sekendari Skul. Mista Maime i givim toktok long pipel long putim nem bilong ol bruk na pundaun. long wanem mining bilong sen- Mista Maime i tokaut klia stret ol sumatin long wanem bikpela bikos dispela em bikpela na gut- Sampela trupela stori. long ol sumatin long Kupiano samting sensus o wok bilong sus. pela rot tru. Long Adelaide, Australia, papa i sin- daun wantaim pikinini meri bilong em olsem tupela i marit. Mi lukim brata na Dijisel mobail kampani i sista hia long Pot Mosbi - ol i gat wan Ol skul i mas yusim papa na mama i sindaun wantaim na karim pikinini. Ankol na kandere i stap gut skul sabsidi mani helpim ol elementeri sumatin wantaim. OL elementeri skul i sot long spes. Na helpim wantaim kit Olgeta kantri i gat bikpela hevi long OL skul long sabsidi bilong ol husat i nogat sumatin na tisa insait wanwan long ol dispela haus we ol i sanapim sex woka na i traim long kontrolim dis- kantri long ele- skul long kantri beng akaun na tu, long tripela provins ol nupela klasrum inap bilong Kururumba Ele- pela wok mani. menteri i go long em dipatmen yet i ol dispela we ol i long kantri i gat gutpela long kisim 50 sumatin. menteri skul. Olgeta kantri i gat lo bilong kontrolim sekonderi level i tilim ol i go aut no bin putim ol ples bilong sindaun Wanwan long ol dis- Skul bot siaman i bin marit na sex bikos sapos yu larim dis- mas yusim gut ol long tupela wik i mani bilong ol pela samting i stap long laik bilong wan- long lainim ol samting pela klasrum i gat tok amamas tru na tok skul sabsidi mani go pinis. long beng em ol wan ol kain kain samting nogut bai na tu, mekim ol skul laibreri bilong ol. Dis- ol sumatin i laik tru long long sapotim ol Ol elementeri edukesen opisa i kamap. wok bilong ol. pela ol buk em Hope skul long ol nupela edukesen pro- skul long 9-pela raun i go long ol I gat tripela lo i stap. Na tok tenkyu i go Worldwide, wanpela klasrum bilong ol.Bot gram na helpim ol provins we i gat ol provins na givim 1: "Natural Lo" yu bihainm pasin bi- long bikpela mobail non gavman ogenais- memba bilong Faunde- sumatin i kisim beng akaun bi- ol sekmani i go long man we man i stap. gutpela save na long ol em dipat- long ol. kampani, Dijisel na esen i givim ol buk sen na rijinel menesa lainim tu long men i putim ol Long wankain wanpela han bilong em wantaim tu ol skul blek- bilong Dijisel long  I gat man na meri. Tupela i ken i save givim helpim i go bot na ol slet. Hailans rijen, Marena lukautim seif en- skul sabsidi mani taim, Dokta Page- marit, ol narapela miks nabaut bai nogat aut long ol komyuniti, Ol i bin opim tu tu- Sansan i tok long vaironmen. bilong ol pinis. lio i askim ol skul  Papa o mama i noken pren em Dijisel Faundesen, pela nupela klasrum helpim wanpela ele- Dispela em ol Dispela em ol skul atoriti long noken wantaim pikinini bilong em yet; wankain long mekim dispela i long Kamkumung menteri skul long rijen progrem olsem long Westen, rausim ol pikinini lo i stap namel long ankol (kandere) na kamap. setelmen, wanpela olsem i wanpela anti na nis na nefiu Skul Lening Im- Galp, Milen Be, long skul sapos ol Long las wik Trinde, long ol setelmen i wok bikpela samting na  Brata na susa i noken pren o provmen Progem Sentrel Nesenel i no peim skul fi. (SLIP), ol skul Kapitel Distrik, Dijisel Faundesen i bin long gro hariap insait helpim we ol i givim bai marit. Na em i tokim ol laibreri na kari- Westen Hailans, opim tupela nupela ele- long Lae, Morobe i stap long laiptaim bi- skul long peim maut ol wok Sandaun, Wes Nu menteri klasrum long provins. long ol. 2. I gat lo bilong God, lo bilong marit bek skul fi i go mentenens long Briten na Manus Kindeng Foskwea lowa Bikos planti pikinini Faundesen i bin na pren pasin i kam long Buk Baibel na long ol papa- ol klasrum na ol provins. Em i tok praimeri skul klostu tumas long dispela skul opim narapela ol klas- sios. sampela moa ol nesenel hai mama sapos ol i long Hagen, Westen na ol i paspas, tupela rum gen aste long Ko- 3. I gat lo bilong gavman i kamap long samting olsem. skul insait long bin peim moa long H a i l a n s nupela klasrum i bin tuni Elementeri skul tripela sait; natural lo, lo bilong God na E d u k e s e n kantri tu em ol i mak we ol i sapos provins.Dispela tupela gutpela tru long kisim klostu long Maun Otto kastam lo bilong kantri nap les. Sekreteri, Dokta putim pinis ol skul long peim. Ol tok nupela klasrum i kisim 100 moa sumatin. ausait long Goroka Lo i stap bilong was long komyuniti. Bun bilong komyuniti em marit na famili Joseph Pagelio, i fi sabsidi mani klia long dispela i ples bilong ol olpela Dijisel Faundesen i taun. Ol memba bilong laip. Tasol i gat birua bilong dispela i wokim dispela long ol beng stap long Sekula bilding we ol i mekim bin opim tupela klas- 4-pela wanpisin i ama- stap. Selfish lain i ting amamasim ol yet toktok taim em i akaun bilong ol bilong Sekreteri long ol samting bilong rum gen long ples Ku- mas tru long lukim dis- na pamuk nabaut olsem weld ok. Maski tokaut olsem wan wan skul yet. Namba 3/2010 i bus. Tasol bikos moa rurumba insait long pela nupela kain sapot senisim lo bilong marit. Sindaun gut na namba wan hap Ol narapela skul sumatin i kam skul i Isten Hailans provins bai helpim tru ol pikinini bin go aut long stret na bihainim lo tasol. bilong ol skul fi long olgeta level Febueri 15, 2010. stap, ol dispela klasrum we em i bin givim na komyuniti bilong ol. P28 Wantok Mas 11 - 17, 2010 Lae Deklereisen saplamen HerevaiamaorobonapepaidiasainiaLaeMorobeProvinceHuaFebrueri26lagani2010lalonai P10 Wantok Mas 11 - 17, 2010 Lae Deklereisen saplamen

Profesa David Kavanamur Dokta Alphonse Gelu Mista Daniel Kapi

14. Henanadai haida ia karadia be do opment Plan (IPDP) be do ia vara bona moni lalonai; idia itadia noho, be hekwakwahanai haida ia ia lao rural taudia dekenai bona edia ura  Vision idia sapotia be hekwakwahanai 20. Gavamani ena Hereva bona Policy vara service ena mai bona lao dalana ia gaudia ia havaraia. lasi bona edeseni dika ia vara gabudia be idia itadia: hadikaia provincial bona local ena level ka- national agency ese ia itaia namonamo; hanai. Gau badana momokani be, dahaka 18. Hereva haida idia lou Provincal  Lalohadai be tamona national agency  NEC ena herevamaoro 196/2009 (idia dainai province haida be idia ura autonomy Administrator taudia dekenai bona unai orea danu bona dahaka ia kerere gabudia hamomokania PAPUA NEW GUINEA ia vara, bona maoro idia abia edia service ia hereva idia halasidia be inai: be hanamoa haraga bona nega tamona ENA VISION 2050 BE UNAI SIBONA mai bona lao totona edia province dekenai, idia ane province tata idia lao henia ne- namo do ia mailaia inai Vision ena heau dahaka do ita karaia bema unai ia vara ne-  Ura bada awearness eiava hadibaia ganai; lalonai bona dahaka palani bona itaia ganai bona dahaka do ita karaia. gaukara ia vara (gaukara ena heau dalana  National Agency iboudiai be namo idia vairadinadia ena gaukara, nega tamona karaia) gaukara, hegeregere, gwaumaoro moni ia Medium term Development Strategies 15. Department of Provincial bona  National Agency iboudiai edia palani be mai, bona DNPM do ia hadibaia Hatubua bona Corporate Palani iboudiai be unai Local Government Affairs edia Secretary, Vision 2050 danu idia gaukara hebou; Gaukara ena moni be ia noho; Vision 2050 lalonai ia vareai); Mista Manasupe Zurenuoc be autonomy ena  Daika unai gaukara ena metau ia naria  Hadibaia edena senisi ia vara national de-  Morobe ena boiboi (Gini toi Gavamani, policy ia halasia, ia gwau autonomy ena province tata mai edia kohu danu bona partment lalonai ia lao Vision 2050 SDMM bona Strongim Gavman); spesol komiti orea ta ia hamatamaia vadaini  Prime Minister be unai PNG Vision 2050 badina Morobe ena boiboi dainai. Ia gwau ia gunalaia; ta ta do ia mai edia ura lalohaidai do idia  Prime Miniter ena hereva iboudiai; karaia guna gabeai NEC be herevamaoro  Prime Minister ena hereva ia lao Chief pepadia idia halasidia opesi iboudiai deke- Secretary gavamani lalonai; nai. Ia gwau gaukara be ia matama vadaini  Chief Secretary ena boiboi ia lao public DPLGA lalonai bona politikol ena ura heau sector agency iboudiai dekenai; dala be do ia lailailaia Vision 2010 lalonai.  Prime Minister ena revareva ia lao Minis- ter iboudiai dekenai; 16. Mista Noela Mobiha, Prime Minis-  Prime Minister ia boiboi Deputy Prime ter ena Special Advisor Satelite project Minister dekenai; lalonai, hereva badadia ia halasia unai hebou  Prime Minister ia boiboi Minister for dekenai be communication infrastructure Inter- Government Relations dekenai; ena heau dalana hari inai uru lalonai. Ia  Transitional Committee idia hamatamaia gwau Prime Minister danu ena ura bada be Department of PM&NEC lalonai; PNG danu Communication Satelite ena sys-  Vision Oversight ena tauanina ta idia tem lalonai ia vareai. - unai daudau noho ena hamatamaia; project be ia gaukara noho inai dogo 7 ena  Ura bada PM ena boiboi ia lao National PNG Vision 2050 ena magu lalonai ia noho. Planning ena Minister dekenai; Ia ura Province edia Administrator iboudiai  Report Gaukara ia matama edena maoro be inai ICT dekenai idia lalohadai henia bada gabudia dekenai; be namo. Badina Vision 2050 ena palani lalonai unai ICT be do ita ura henia bada C. Dahaka ai Ura: iseda gaukara ena heau namo totona. Acting Secretary Praim Minista ena Department bona NEC, Ms Margaret Elias, Acting Secretary Mista Manasupe Zurenuouc bona Gavana Morobe Luther Wenge lkonfrens dekenai, murinai ia 21. Ai ura inai gaudia idia vara Vision 2050 lalonai be namo. 17. Mista Clant Alok, Technical advisor gini tauna be Morobe edia Administrator, Mista Kemasang Tomala. Service Delivery ena heau lalonai bona dogo toi henunai PNG Vision 2050 lalonai, ia gwau heduru ia henia edena orea idia gaukara lalonai; National Level ena Ginimaoro unai idia makaia Intergrated Service Deliv- inai Vision 2050 ena anina be dahaka;  Pepa rua idia makaia korikori edeseni ery Mechanismn Model (ISDMM) be tauni-  Hamaoromaoroa bona hadibaia namon- service do ia mai; 22. Chief Secretary bona Department of manima eiava sitisen edia siahu lalonai ia amo national department unai Vision ena "Province haida be idia laloparara lasi inai PM&NEC edia Secretary be namo inai gau- vareai, sibona karaia goada bona moni ena gaukara lalonai; Vision ena heau dalana lalonai; dia idia karadia; mai gabudia hagoadaia. Ia gwau bema oi ura Dala haida idia havaradia inai Vision unai gau namodia oi abia district ta ta ena namo ia mailaia totona, gaukara bona B. Vara Gaudia  Transitional Team iboudiai be unai PNG heau namo totona, namona oi diba IDSD be idia biagua national agency danu dahaka Vision Center eiava Agency lalonai idia inai gau iboudia ena doruna turiana aukana ia province tata lalonai; 19. Unai hebou badana lalonai, hereva vareai; ia gini. Ia hereva Policy bona Palani be do ia  CACC ena gaukara be dahaka gavamani idia karadia dina 24 ia lao dina 26 hua  Idia herevahereva ki central agency orea vareai tamona to policy ese palani ena lalonai unai Vision ena heau dekenai; Februery 2010 lalonai be idia hapararadia danu, development partners bona stake- gaukara do ia heaua. Ia gwau palani gaukara  Leadership gaukara national level be ia diho be inai bamona: holders danu; be Wodi/LLG amo ia mai bona ia ena policy tamona bona ia marere lasi hereva ta-  Policy abia vareai ( eg., sensia ia lao iboudiai be provincial bona national level mona sibona ia lao province tata dekenai; Dahaka ia vara ta ta idia hatodia diho PM&NEC ena ekti bamona) amo idia karaia. Inai be gau badana  Gaukara iboudiai ia lao DPM ena HR  Admin bona system abia vareai (eg., momokani bema Integrated Provincal Devel- siahu lalonai boan moni ena haria kahana Vara guna gaudia Edena Gabu ia heau namonamo lao henia

Mista Gorgom bona Joseph Kunda idia hakala noho. Mista Bill Kua hereva ia hakala noho konfrens dekenai. Profesa David Kavanamur bona Dokita Angelica Braun P14 Wantok Mas 11 - 17, 2010 wolnius

NUPELA STENDET BILONG LUK- pikinini i bin sanap long lain i go long dua bilong Komisin milian dola helpim mani i go long Tonga na i sutim tok SAVE LONG PRES MIT I KAM WE na dispela i wanpela mak bilong soim olsem, ol hiaring long Nu Silan gavman olsem, em i save long dispela nid GAVMAN bilong Australia i tok ol nupela stendat o ol we i no bilong ol samting i bin kamap long kantri long ol yia bilong Tonga. bilong luksave long ol pres mit i kam we bai stap ples i go pinis, tasol bilong taim bihain. TV3 i tok insait long ol yia i kam i go pinis, Saina gav- klia antap long ol lebol bilong kaikai na bai kamap long Siaman bilong en, Pater Sam Ata, i tok em i bikpela man i bin traim hat long soim stap bilong en insait long taim we ol nupela ol lo bilong kisim kaikai na kago i kam samting long ol pipel i bin kisim pen, hevi na birua em i Pasifik, long we bilong givim ol dinau na ol helpim mani. insait long kantri bai stat wok. bin kamap long kantri namel long 1997 na 2003 inap Steven Hoadley bilong Auckland (Oklen) Yunivesiti i Gavman i putim tupela yia tambu long disisen bilong long autim ol stori bilong ol. bilip olsem gavman bilong Nu silan i wok long wari long em long larim ol baim na bringim i kam insait ol mit long John Dion i bin namba wan man long toktok long Saina i go insait long rijen we em bai daunim nem bi- ol kantri husat i bin gat sik bilong ol kau ol i kolim med Komisin. Ol memba bilong wanpela rebel lain i bin long en. kau disis. mekim pait long em. Em i tok, i gat ol bilip olsem ol gavman bilong Pasifik Gavman i tok dispela tambu em bilong larim ol i karim Dispela hiaring bai go het tumoro. Ailan, maski long ol hatpela wok bilong strongim pasin aut gut ol wok painimaut na klia olsem bai i nogat sik o demokrasi o ol strongpela politikal sistem ol mas i go hevi long kaikaim ol mit. TOKTOK BILONG INDONESIA long Saina na kisim dinau. Palamen Sekreteri bilong Helt, Mark Butler, i tok dis- Mista Hoadley i tok, Saina i sapotim strongpela mili- pela bai givim tu ol pipel i lukautim lo bilong Fud o kaikai PRESIDEN BAI MAKIM BIKPELA tary gavman olsem Fiji, i ken kisim yet mani, maski ol i sefti taim long toktok na klia long ol nupela lo bilong ol WOKBUNG wok long givim mekimsave long em long tambuim ol lebol bilong ol kaikai. PRAIM Minista bilong Australia i tok, toktok bilong In- wok bisnis wantaim em i kam long Australia na Nu Silan. donesia Presiden i go long Palamen long Kenbera OL I PULIM WANPELA KEMIKAL (Canberra) taim i makim we ol i kamap pinis long ol wok- WANPELA KOT I KALABUSIM bung namel long tupela kantri long ol yia i go pinis bihain TENKA I GO LONG BIKSOLWARA long Indonesia i mekim senis i go long demokrasi. WANPELA OLPELA AMI NES Ol i pulim i go aut gen long si wanpela kemikal tenka Tasol Linda Mottram i ripot olsem, i gat wari tu bilong WANPELA kot long Frens Polenesia i bin kalabusim sip, em i bin go pas antap long graun long Clipperton Humen raits i kamap insait long en. wanpela olpela ami nes bilong Frens 20 yia long em Ailan, em wanpela Frens Pasifik Teritori, we nogat pipel Presiden Yudhoyono i bin kamap long Kenbera wan- i bin repim sampela ol pikinini. i sindaun long en. taim moa long 120 pipel, namel long ol 13 minista bi- Redio Nu Silan Intanesenel i tok, kot i bin painim Si em Malta i papa long en. long gavman. Philippe Challand i gilti o i asua long em i bin sek- Dispela sip ‘Sichem Osprey’, i bin wok long karim soi Bihain long wanpela welkam seremoni, ol i bin givim suali abiusim o bagarapim 26 pikinini, em planti bi- sos na enimal wel wantaim tu ten tausen tan toxi xylene, em oda ov Australia long em i tru pren bilong kantri na long ol i bon namel long 1993 na 1998. taim em i bin sel i go antap long ailan long stat bilong long ol wok bilong em long Indonesia demokrasi. Dispela pasin i bin kamap antap long Hao atol, em mun i go pinis. Tred minista bilong Indonesia, Mari Pangestu, i tok ol i bin bikpela ami bes bilong Frens Nuklia Wepens Makim toktok bilong Frens Hai Komisin long Frens wokbung namel long tupela kantri i strong. Testim progrem. Polynesia, sip i bin nap long yusim pawa bilong em long Sampela ol Australia olsem Greens Seneta Bob Long taim dispela birua i bin kamap, krismas bi- go bek aut gen long si bihain long ol i bin kisimaut planti Brown, i tok Australia i mas autim ol wari bilong Humen long ol dispela pikinini i bin bungim hevi long en i bin long ol kago bilong en. Raits long dispela visit bilong Indonesia Presiden namel namel long 5 na 17 yia. Bot nau i wok long sel i go long bris bilong sip long long ol nid bilong lo i stretim kilim dai bilong Bali Faiv, tu- Ol i bin pulim kalabusim Challand long Frans Meksiko we em i stap klostu long hap em i bin i go antap pela ten faiv yia i go pinis long Is Timo. fopela yia i go pinis, bihain long tambu man bilong long graun. Presiden Yudhoyono bai kamap namba wan Indone- en i bin painim wanpela vidio kaset em Challand yet sia lida long toktok long Australia Palamen. i bin rekodim. I soim dispela pasin nogut em i mekim TOKAUT LONG WANPELA NU SILAN long ol liklik mangi na meri taim ol i silip. FIJI SUGA KOPORESEN I SKELIM Challand i gat tenpela de bilong em i ken apil long SOLDIA OLSEM WANPELA HIRO kalabus mekimsave bilong en. OL I tokaut long wanpela Nu Silan soldia olsem i wan- OL SUGA SAPLAI pela hiro bihainim ripot olsem em i bin sevim tupela RIPOT i tok, Fiji Suga Koporesen i wok long skelim gut SOLOMONAILANSTRUTHNA Britis Ami soldia long wanpela pait bilong Taliban wan- suga saplai, bilong lukim olsem, ol i no ken salim suga taim grenet long Afganistan. nating i go long ol narapela Pasifik kantri. REKONSILIESENKOMISINBAI New Zealand Herald i ripot olsem, raifol man James Koporesen i bin mekim disisen long yia i go long dau- HARIMTINGTINGBILONGPABLIK McKie, i bin wok long pait wantaim Britis Ami long Hel- nim mak bilong ol suga ekspot raun long Pasifik bilong SOLOMON Ailans Truth na Rekonsiliesen Komisin mand provins sikspela de i go pinis, taim wanpela Tal- lukautim na sevim mak bilong suga em i pasim tok orait bai statim namba wan pablik hiaring bilong en long iban paitman i bin tromoi han bom na i putim antap long long salim i go long maket long Yurop, bihainim pun- dispela wik. lek bilong em. daun bilong mak bilong suga em i kamapim. Dispela pablik hiaring i givim sans long ol lain Pastaim em i bin wok long stap antap long wanpela Deo Sran, Sif Ekseketiv Opisa bilong Fiji Suga Ko- husat i bin bungim birua na ol dispela lain husat i bin kompaun rup na pait wantaim tupela soldia. poresen i tokim Fiji Times olsem, ol nau skelim gut lukim ol hevi, long taim bilong ol pait kros namel long Ol i bilip McKie i bin kisim dispela han bom na tromoi saplai insait long kantri bihain long ol i bin painimaut tupela lain wanpisin long hap, long tokaut long i go longwe, sampela sekens pastaim long em i bin olsem sampela ol ekspota i wok long baim na bungim ol wanem ol samting ol i bin lukim na ol hevi ol i bin pairap pastaim long i go pundaun long graun. saplai long Fiji na bihain salim i go long ol rijenal maket. bungim. Komanding Opisa, Kepten Graeme Kerr, i tok, laip bi- Deo Saran i tok, namba wan samting bilong kampani Long dispela tupela de bilong hiaring, ol i ting ol long ol i seif long wanem long samting Raifol man McKie i go tu long ol komyuniti bilong kantri, na i no gat sot bi- pipel bilong Guadalcanal, Malaita, Westen Provins i mekim. long suga long Fiji, maski ol supamaket i tok ol i sot pinis na Choiseul, husat i bin bungim ol hevi na lukim ol long suga. samting long dispela taim bilong trabel i ken go OL PIPEL BUNGIM HEVI LONG Em i tok, ol i wok tu wantaim Fiji Kastoms Dipatmen sanap long ai bilong komisin. bilong sekim ol kago nau i wok long lusim kantri i go aut Namba wan wok bilong Truth na Rekonsiliesen SOLOMON AILANS BAI SERIM OL bilong lukim olsem, ol i no salim i go aut ol Fiji suga long Komisin i bilong strongim ol wokbung na kamapim STORI BILONG OL Pasifik rijen. wanbel. OL pipel i bin bungim pen, hevi na birua long Solomon Dispela ol pait kros namel long tupela lain wan- Ailans bai serim ol stori bilong ol long namba wan taim SAINA GAVMAN GIVIM DINAU MANI pisin long hap em i bin stat long 1998 na i go pinis tru long ol pablik hiaring bilong Truth na Rekonsiliesen long 2003 i bin mekim na samting olsem 100 pipel i Komisin bilong kantri. LONG TONGA bin dai na mekim samting olsem twenti tausen pipel Liam Fox i ripot i kam long Honiara olsem ol skul GAVMAN bilong Saina i bin givim klostu long fo na hap i bin lusim ol haus na ol narapela ples bilong ol. komentri Mas 11 - 17, 2010 Wantok P15

KOMENTRI Wok nogut i noken daunim gutpela LONG taim bilong mekim bikpela wok tru, we i ken bagara- pim sindaun bilong ol man nogut, o we i pulim ai bilong pablik, wanpela liklik samting tasol i ken daunim olgeta dis- pela gutpela wok. Dispela wik, yumi lukim dispela kain pasin i kamap taim meri husat i bin helpim long autim William Kapris na ol wan kalabus bilong em i tokaut olsem ol polisman i bin reipim em taim em i stap long rum gat. Planti manmeri long pablik, bai gat tingting bilong ol yet long dispela. Tasol bikpela luksave i stap olsem ol polis, na ol lain polisman husat i stap insait long dispela spesol yunit i wok long mekim wok painimaut long dispela ronawe long kal- abus i kisim nem nogut long pasin nogut bilong ol arapela polisman. I gutpela tru olsem ol dispela lain polisman i tokaut stret na tok klia olsem ol i no mekim dispela pasin. Ol i mekim bikpela wok tru long holim pasim ol kalabus i ronawe, na nau, ol i wok isi isi painimaut ol arapela lain i bin helpim ol. Yumi mas luksave long hatwok bilong ol. Long sait bilong ol polisman husat i bin bagarapim dis- pela meri taim em i stap long rum gat, Komisina Baki, em i wok bilong em nau long mekimsave long ol. Sapos em i no rausim ol kain polisman olsem, bai gut- pela wok bilong ol gutpela polismanmeri bai lus nating. Wankain tasol long ol lidaman bilong yumi long bikpela haus tambaran. I gat planti ol yangpela o nupela memba bilong palamen, husat i wok mekim bikpela wok tru long bringim sevis i go daun long ol pipel. Tasol i gat sampela husat i wok long lukautim ol yet na i lus tingting long ol pipel bilong ol. Dispela em i no helpim kantri. Nogat tru. Sapos ol i asua, pablik i gat rait long save. Sapos ol i Oposisen boilim hot wara bilong vot nogat bilip yusim posisen bilong ol long abrusim ol lo bilong yumi, ol ATING oposisen i laik kampani long PNG save Oposisen inap kamapim i mas kisim mekimsave. traim long rausim gav- baim takis tasol dispel dispela vot nogat bilip long Na yumi noken larim ol i yusim lo na kot bilong traim man bilong Somare long LNG kampani tasol bai no gavman long las yia tasol haitim ol asua bilong ol long ai bilong pablik. inap baim takis. Wanpela Lida bilong Gavman Bisnis vot nogat bilip a? Yumi PNG, yumi save sanap bihainim Mama Lo bilong Em orait, samting ol laik mausman bilong ol papa- Paul Tiensten i bin su- yumi long olgeta wok bilong gavman na bisnis. mekim em bihainim Lo bi- graun long Sauten Hailans rukim miting bilong Pala- Taim yumi save katim kona, na traim long mekim nating long Palamen na Lo bilong biknem kalabus man tok bikos LNG kampani ya men kam long 2010 na long laik bilong yumi, em nau, yumi save daunim tingting kantri. William Kapris na ol raskol bai no inap baim takis, ol Spika Jeffery Nape bin Samting bilong traim. lain long stilim mani bilong papagraun na pipel bilong oraitim. Dispela bin mekim bilong ol gutpela manmeri bilong yumi yet. Lida bilong Oposisen, BSP bank long Kerema na PNG bai baim takis bilong na Oposisen askim Om- Sir Mekere Morauta, i bin Madang tu em nem nogut dispela kampani. budsmen Komisin long tokaut long nius long las bilong dispela gavman. Nau gavman i kamapim skelim Lo i oraitim dispela wik olsem ol piksa na sain Em ol Minista bilong So- wanpela Lo long daunim kain muv na sapos gav- nogut i kamaut klia pinis mare gavman sapos dis- na rausim sampela pawa man i brukim lo, orait dis- long senisim gavman bi- pela ripot i kamap tru. bilong Ombudsmen pel lo mas mekimsave long Somare. Wok painimaut insait Komisin. long ol. Ombudsmen Ating sampela sain long ol mani i paul long Em ol sampela sain na Komisin i no tokaut yet nogut we em tok long en opis bilong Fainens Dipat- piksa Oposisen bai yusim long painimaut bilong ol em ripot bilong Julian Moti men tu i redi na kamaut long traim senisim gavman long dispela. husat gavman bin helpim pinis. Dispela ripot tu inap bilong Somare insait long Em orait, long kamapim long hait long balus bilong bagarapim wok na nem bi- vot nogat bilip. vot nogat bilip long gav- ami na ronawe go long long gavman tu. Tasol So- Sapos ol Palamen man bikos em i no nupela Solomon Ailan. Ripot bi- mare i strong long wok memba i rausim Spika bi- samting. Planti gavman long Ombudsmen tokaut painimaut bilong Fainens long Nesenel Palamen long bipo bin pilim na kisim pinis long nem bilong ol Dipatmen mas kamap na Jeffery Nape, em sain bi- dispela salens pinis. So- bikman bilong ami, Foren kamautim tru ol lain i gat long senisim gavman tu. mare yet bin kisim dispela Afeas, Sief ov Staf bilong nem long kisim na paulim Lukluk stap, planti salens bipo pinis na em Praim Minista na Praim mani bilong pipel na kantri. memba long gavman i no save gut long rot na wei bi- Minista na polisman. Ol Las wik gavman bin meknais. Ol sindaun isi na long abrusim na ron yet. bin stap insait long stretim kamapim wanpela Lo bi- taim toktok bin kamap las Samting bilong namba rot bilong dispela man long oraitim bikpela kam- wik long rausim Spika Jef- tasol. Ol 83 na 85 vot long long ronawe hait long pani husat bai ranim LNG fery Nape, ol bin soim laik dispela wik long kamapim balus long nait. projek long noken baim long dispela mas kamap. sampela nupela Lo em Ating ripot bilong polis takis go long gavman inap Dispela sain em piksa bi- piksa bilong lukim na save olsem sampela minista na sampela taim bihain. Dis- long sampela bikpela sapos strong bai stap yet ol bikman bilong gavman pela i kamapim bel hevi samting we inap kamap wantaim gavman o bai go bin stap insait long helpim bikos olgeta bisnis na long gavman. long oposisen. P16 Wantok Mas 11 - 17, 2010 SouthBougainvillesupplement

By Veronica Hatutasi

OUTH Bougainville is coming up as the region to be reckoned with in the Autonomous Region of “ Secondly, under our 5 year roll-out plan, we have allocated all Bougainville (ARB) in terms of impact project de- the DSIP money totaling to K10 million, in the relevant projects velopments, and this all attributed to the incumbent South which will bring benefit, service and development to the peo- SBougainville MP, Honourable Steven Pirika Kamma. ple,”says Mr Pirika-Kamma. Mr Pirika is a first timer into politics having entered the cor- Out of the 320 projects already implemented, 76 are feeder ridors of the PNG National Parliament in November 2008, roads in the Southern Region, Health and Education facilities. In after successfully winning Michael Laimo, the former South the Health front, the MP has allocated new 10-seater ambulances Bougainville MP of over 15 years in a recount of votes under to the Monoitu Health Centre in Siwai, another for the Torokina the Court of Disputed Returns which was presided over by the District and one to be delivered soon to the Piano Health Centre National Court. in the Buin District. He has also given sea ambulances or motor Being in office for just over a year, this man of vision and boat each in cases of emergencies to the coastal areas of the dis- Hon Steven Pirika-Kamma, South action has wasted no time, but made huge strides and impacts tricts including Buin, Mamagota/Aitara and Mamarego in Torokina. in South Bougainville with development and service oriented Bougainville MP Mr Pirika-Kamma has also paid K1million from his NDF to PNG projects which the people are seeing tangible benefits after Power for an 1-A power station consisiting of two generator sets for missing out for many years. Buin Town which will boost economic activitiy in town, enhance Despite his recent entry into politics, the work of public servants and serv- Mr Pirika-Kamma is well versed in the ice delivery as well as boosting the politics and business dealings of this “Transparency & Accountability must be new border post establishment in country since he has been a busi- Buin, 2-A feasibility study for hydro nessman for over 20 years, managing seen by the people so that the Leader they power also in Buin, 3-A feasibility PNG Pest Control, his private business study for a new hydro-power in entity and the biggest pest control elected is working for the benefit of his people” Torokina. company in PNG which to date has He is also working with Telikom branches in seven provinces. It is his PNG to bring much needed commu- business management expertise nication and modern technology serv- which has greatly helped in managing ices to the people of South and utilising the K10 million District Bougainville. Services Improvement Program For the VSAT services which have (DSIP) funds as well as the members been established recently at Ameu Non- Discretionary Funds (NDF) to and Katukuh in Siwai, Mamarego and community, service and economic ori- Torokina in the Torokina District, ented projects in the four districts Sovele in Bana and Wisai in Buin, it which come under the South was done with counterpart funding Bougainville Electorate. They include with Telikom PNG, Mr Pirika- Kamma Buin, Siwai, Bana and Torokina. Lo- says. cated at the far southern end of He has also committed K600,000 to Bougainville Island, people travel the upgrade wireless network in the long and winding highway but not an Southern Region of which funds have all weather road, cross so many big, been approved and will be released medium and small rivers and are at soon, just waiting for the cheque pres- the mercy of nature as they make their entation. Mr Pirika-Kamma says that way into Buka town between 8-9 funds for the VSAT project was from hours drive to access much needed New Zealand AID (NZAID). He says services like health, education, bank- that Buin will have Mobile Phone serv- ing, shopping and selling their cash EARTHMOVER : One of Jomik’s earthmoving trucks engaged in upgrading and fixing ices by mid this year which will take and garden crops at the relevant mar- roads in South Bougainville communication service to the people’s ket outlets. very doorsteps. Mr Pirika-Kamma was also one of the director’s for three terms of what was previ- The MP’s DSIP and MDF funds are all with the Treasury in Buka, thus the MP does ously known as PNG Harbours Board but now called PNG Port Services until his res- not have funds to dish out. ignation in 2002 to contest the same seat in the national elections which he came Mr Pirika- Kamma meets with the Commissioner and the COE Chairmen as well as second to veteran politician and member of the South Bougainville, Mr Laimo. In the the Budget Priority Committee on a quarterly basis on the allocation and usage of the 2007 National Elections, he contested again and lost by a mere 17 votes. Thus he took funds. He says that people are now happy with the developments and the tangible the matter up with the Court of Disputed Returns in which the National Court granted benefits they are seeing and using. a recount, resulting in Mr Pirika-Kamma’s successful win by 157 votes over Mr Laimo. “ People are seeing a lot of changes in the feeder roads which we have been up- In just a year in office, Mr Pirika-Kamma has implemented 320 service oriented de- graded , maintained and fixed. The Laguai and Haisi feeder roads are two which are velopment projects and this in itself is a big achievement. These service oriented de- greatly benefiting the communities,” says Mr Pirika-Kamma. velopment projects focus on the rehabilitation and maintenance of the road He says the roads are more like “ecomonic roads” which are helping in the area of infrastructure, health and education facilities and access to communication services commodity trading especially in transporting cocoa and copra. which Mr Pirika- Kamma has spread over the four districts. But what is his secret of These are foundation works and projects which MP Pirika-Kamma has initiated and such a high implementation and success rate of his projects, accountability and good working on in his first term in parliament. He has great potential in delivering and im- use of funding? plementing which one just has to see the evidence in the various areas of South “ Most importantly, it is about good Team-work which I have had with a really good Bougainville. Southern Region Commissioner and the Council of Chiefs (COE) chairmens on the “The real impacts will be seen after 2012. But in my current term, I want to see good Southern Region which is resulting in us achieving our goals. If I can’t work with the roads, schools, health facilities, economic routes and people making money and im- Commissioner and the COE’s, these goals wouldn’t have been achieved. proving their lives,” concludes Hon. Steven Pirika-Kamma. Mas 11 - 17, 2010 Wantok SouthBougainvillesupplement P17 ... Impact projects in South Bougainville ... ONE YEAR ON South Bougainville develops under MP Steven Pirika By Fidelis Lucio-DWU journalism student In comparison to other regions of the Autonomous region, North Bougainville had only 42 projects this TRANSPARENCY must be seen by the people. year, Central Bougainville with only 18 projects while This is according to South Bougainville MP Hon South Bougainville leads with 310 projects. Steven Pirika-Kamma during a speech in Buin Town According to Honourable Pirika-Kamma, South recently. Bougainville received only K6million from the National He said that it is important that transparency and Government while North and Central Bougainville re- accountability must be seen by the people so that ceived the full allocated acquittal which is K10 million. they will know that the leader they elected is working Looking into next year’s budget, South Bougainville to benefit his people. is likely to development faster than the other two elec- Honourable Pirika-Kamma with his team from the torates as seen by the Manager of Rural Develop- Rural Development Office in Port Moresby toured all ment in the Islands region, Mr Vaia Vaii. of South Bougainville except for Torokina district Currently South Bougainville is leading in economic checking out on DSIP (District Services Improvement recovery, development and service delivery but last Program) projects. in law and order. About 62 feeder roads out of 71 were fixed and The people in South Bougainville were impressed many other minor works such as building of new by what the DSIP through their Member BUIN TOWN MEET: People listen to Mr Pirika- classrooms and aidposts have been successfully Pirika-Kamma has done which boosted their living Kamma at a public meeting in Buin Town. Photo: completed within a one year period. standards. Aloysius Laukai Tonu High to have six new staff houses By Fidelis Lucio -DWU journalism student Apart from the six new staff houses, the DSIP( Dis- trict Services Improvement Program) will fund a four TONU High school will have six new staff houses in one classroom which will cost K100,000. to be completed soon. The DSIP will also fund a dormitory, a chapel for The Commissioner for South Bougainville Mr. Joe the school and refurbish the boys’ ablution block. Lera said that these six new staff houses are funded The construction of the dormitory started in Janu- by PNG Sustainability fund and the ABG. ary and there is a proposed water supply which will The scope of work was funded by the South be built that will supply water to staff houses and stu- Bougainville, MP Honourable Steven Pirika-Kamma dent dormitories. with costs amounting to about K100,000. The Headmistress of Tonu High School, Mrs. Joy Many of the school buildings deteriorated in the Purauko said she was happy with the development past years due to lack of funding by irresponsible which was taking place in the school and said that leaders and the status of the school remained the she was looking forward to other projects which will same all through the years. come into the school. Honourable Steven Pirika-Kamma is looking for- She also said that the people are proud of the proj- ward to helping the school in rehabilitating the school ects in the school and praised the member for his properties which will eventually boost the standard great contribution not only in the school but in other NEW STAFF HOUSES: One of the PNGSDP funded of Education in South Bougainville and all over the projects such as the grading of feeder roads in the staff houses under construction at Tonu High school, Siwai. Autonomous region as a whole. South Bougainville electorate. Rice Milling in Buin Pirika to assist Health and By Fidelis Lucio there are about four rice fields in Education facilities in south DWU journalism student Buin. Mr. Justin also said that since THERE are now two rice fields Laguai is in a remote setting, plant- Bougainville in the Laguai area of Buin in ing rice is very beneficial for them By Aloysius Laukai aging buildings. the Autonomous Region of saving them the long walk to town to He was in the Southern Region with communication engineers from South Bougainville. buy rice. THE Honourable member for South Korea who would be building a television The owner of the Laguai rice Since the establishment of the Bougainville recently made a surprise visit to education and health facilities in program for schools called E Education. fields, Mr Justin Kokiai, said he was Laguai rice field, a rice committee South Bougainville. proud of owning the rice fields which was set up according to the seven Mr Piriki –Kamma surprisingly went to are currently saving money. clans in the Laguai area which had a the Buin Vocational centre recently while The Autonomous Bougainville total population of about 2000 peo- the students were cutting their lawn with Government (ABG) aided them with ple. grass knives and he promised to get them a small rice milling machine which The people of Laguai are cooper- four lawn mowers for the School and in- can mill up to 250 kg per hour. ating well with the aim of establish- cluding a school truck. At Buin Secondary school the teachers “The milling machine is too small ing a bigger rice field in the future. were meeting to petition the members con- and I’m appealing to those respon- The other rice field is located in cerning the state of the school, however sible for the agricultural sector in the the Tokaino area which is also in the petition was handed to the member. ABG to donate an equitable ma- Buin which has a much bigger rice The petition was for education authori- chine and also to encourage people miller that can mill up to 1000 kg for ties to recruit teachers for the school. to be self-reliant by planting their one hour. The school this year has about seven own rice,” Justin said. Member Pirika was impressed by hundred students whilst half of the teach- Since Justin and his community what the people of Laguai are doing ers were not there. The member promised to buy a tractor started planting rice, many people and said that this sort of self-reliance VISITING KOREAN ENGINEERS: The and a slasher for the school. visiting Korean engineers are shown have also started to plant rice in will greatly boost the agricultural The member also visited the Buin Health small scales farms and currently sector in Bougainville. around the Buin Secondary school fa- centre where he promised to replace some cilities. Photo: Aloysius Laukai Mas 11 - 17, 2010 Wantok P18 Wantok Mas 11 - 17, 2010 SouthBougainvillesupplement SouthBougainvillesupplement P19 ... Impact projects in South Bougainville ... ONE YEAR ON

STRESSING A POINT: One of the visiting South TUTTI LIKE A SOUTHERN RHINESTONE Korean engineers and FRUITY: COWBOY: Yeah right…the South South Bougainville MP, Delicious Bougainville MP, Steven Pirika- Steven Pirika- Kamma pineapples Kamma can be easily mistaken for a meets with community such as this cowboy… what with the hat….in the leaders from Buin at one are a outbacks of the Southern region, the Buin Town. plenty in shores of the lovely Kangu Beach, cal- Bougainville. culating the site of the border patrol base.

VOICE OF A NEW DAWN: A broadcaster of the popular private FM radio station on Bougainville, New Dawn FM, at work.

STRICTLY GIRLS ONLY: Female students from Tonu LAYING THEFOUNDATION: High school in Siwai set- BENEATH MY UM- Youths in Siwai working on the- tling in to the new school BRELLA: Bougainville and foundation of an office building year, 2010 especially the southern region at the Siwai District office. is well known for rains most Photo Veronica Hautasi of the year round. And no BUIN WELCOMES: A teacher matter who you are, it is ad- from Buin Secondary school wel- visable that an umbrella is comes MP Steven Pirika-Kamma “Transparency & Accountability very handy if you are travel- (with cowboy hat) and his delega- ling down South way just as tion including the visiting Korean must be seen by the people so that the these visiting South Koreans engineers. and the South Bougainville Leader they elected is working for MP and delegation. the benefit of his people”

THE LONG AND WINDING ROAD: ENJOYING THE RIDE: A member of the visiting South It sure is a long and winding road from Buka at the Korean engineers relaxes during a boat ride across the Northern tip of the Automonous Bougainville Region Buka Passage to Kokopau. (ARB) to South Bougainville which takes about 9 hours ride, but the scenery is breath takingly beautiful.

COOL, CLEAR WATER: South Bougainville is blessed with abun- dant water resources which will be uti- lized for the hydro power in Buin and INVESTMENT PROSPECTIVES IN Torokina. THE ARB? Billionaire and owner of the WR Carpenters group of compa- nies, Sir Morgan in deep discussion with South Bougainville MP, Steven Pirika-Kamma and a senior official UNDER CONSTRUCTION: One of the from the ABG. buildings under construction at the research training centre, Konga, South Bougainville. Wantok Mas 11 - 17, 2010 P20 SouthBougainvillesupplement ... Impact projects in South Bougainville ... ONE YEAR ON DISP has a great impact on South Bougainville By Fidelis Lucio- DWU journalism student ample and a challenge to other Bougainville MPs to use acquittals DISTRICT Services Improvement properly for benefit of all the people. Program (DSIP) has a great impact Mr. Vaii said that the DSIP is here to on South Bougainville than in other stay in South Bougainville and congrat- parts of the Autonomous Region. ulated the Member with his team for the Manager of the Rural Development in successful completion of the DSIP proj- the Niugini Islands Mr Vaia Vaii was ects and those that are not yet com- very impressed about the DSIP pleted. progress in South Bougainville and The DSIP looks after K118 million for praised the member for South 89 districts in the country and a good Bougainville Hon Steven Pirika-Kamma example for those districts that have for the great work he has done in a pe- the greatest impact is South TEACHER SHORTAGE A CONCERN: Some of the students who are af- fected by the shortage of teachers at Buin Secondary riod of one year. Bougainville. Mr. Vaii said that the development Mr. Vaii also asked the District Ad- trend in PNG has gone down and that ministrators of the four districts of South Buin Secondary short of teachers DSIP was set up to empower districts Bougainville to work together in admin- By Aloysius Laukai and the people in the village level. istrating the developmental projects in “It’s incredible to see what DSIP has South Bougainville. BUIN Secondary School was upgraded just before the last general elec- done in South Bougainville under the Mr. Vaii added that the member has tion without building facilities to go with the upgrading. leadership of a true leader Mr Pirika- done what the previous leaders should The New Principal, Tony Malamo told New Dawn FM recently that the School Kamma,” said Mr. Vaii. have done and now the people are now should not have been upgraded before building facilities. Mr. Vaii also said that most of the ac- feeling the presence of a leader who Meanwhile, Buin Secondary school started very badly this year with less than quittals are misused at the provincial can improve their way of living. half its staff appointed to the school. level and to bypass many hands, we On behalf of the people, a represen- Out of the twenty-seven staff ceiling only twelve were at the school with fifteen work with the districts to deliver serv- tative from Buin thanked the Member yet to be appointed to the school. ices straight down to the people. Pirika-Kamma, Commissioner Mr Lera An emotional Mr Malamo told a visiting delegation led by the Member for Mr. Pirika-Kamma has set a good ex- and his team for the projects. South Bougainville Steven Pirika Kamma to immediately see the education of- ficials in Buka to quickly recruit teachers for Buin Secondary school. The MP symphatised with the teachers and promised to take it up with edu- cation authorities. New elementary Billionaire visits classrooms by DISP By Fidelis Lucio DWU journalism student

THE children of Moma in the Siwai District are now for- tunate to have a new elementary classroom. The new four in one elementary classroom was funded by the District Services Improvement Program (DSIP) and was completed late this year. The children will have the privilege to use it at the begin- ning of next year when the school year starts. The children of Moma will no longer have to walk long dis- tances to other elementary schools crossing fast flowing rivers which are usually dangerous for them. The Sub Health centre at Moma was also rehabilitated and was also a part of the DSIP projects. The District Services Improvement Program (DSIP) also has great impact in other parts of South Bougainville rehabil- itating aid posts, classrooms as well as feeder roads and es- tablishing small scale agricultural projects. The people of South Bougainville are currently benefiting from the DSIP and appreciate the leadership of their Member Steven Pirika-Kamma. BILLION DOLLAR HAND SHAKE: Billionaire Sir Morgan meets with MP Pirika- Many of these aid posts and classrooms have been deteri- Photo: Aloysius Laukai Kamma at the Buka airport on his arrival to the ARB. orating and the former members did nothing to rehabilitate By Aloysius Laukai them. A BILLIONAIRE and owner of WR Carpenters and several big companies in Papua Currently the Member for South Bougainville Honorouable New Guinea briefly visited the Autonomous Region last week. Steven Pirika-Kamma is developing his electorate and there Sir Morgan made a courtesy call on the ABG President James Tanis before returning to has been great and real change in the period of one year. Port Moresby after his two hour visit to Buka. The people are also happy because now that most of the Sir. Morgan charted the Government Executive Jet and was welcomed in Buka by the feeder roads have been fixed, they have total access to sell member for South Bougainville, Steven Pirika Kamma and other ABG officials. most of their produce and cash crops in town. Although the reason of his short visit was not known it is understood Sir Morgan wants to The Member will be continuing the work of developing his invest on Bougainville. electorate next year. His company Coconut Products Limited(CPL) is the major copra buyer on Bougainville. Mas 11 - 17, 2010 Wantok SouthBougainvillesupplement P21 ... Impact projects in South Bougainville ... ONE YEAR ON POSSIBLE PROJECT SITE? South definitely moving By Aloysius Laukai

THE member for South Bougainville Honourable Stephen Pirika-Kamma wants South Bougainville to move forward and become an economically viable and powerful region. He said that there is no reason why South Bougainville should remain stagnant whilst the rest of the Region is moving forward. Mr Pirika-Kamma made these comments after visiting projects and proposed project sites in South Bougainville with South Korean investors recently. Sites visited at the weekend included the Border Post location at Kangu, Pro- posed South Bougainville Sports Stadium at Buin, Buin Vocational, Buin Second- ary School, Katukuh Health Centre, feeder roads and proposed short cut roads. The Member also met with landowners of the proposed University Centre at Haisi in the Siwai area. Member Pirika-Kamma said he wants to see the four districts of Torokina, Buin, One of the South Korean engineers deep in conversation with a teacher at Bana and Siwai with real and tangible developments. one of the school in the Buin District, South Bougainville. Photo: Aloysius He said that he wants to spread development to all the four districts of South Laukai Bougainville. Lera comments on development in South Bougainville By Tapo Tovilu -DWU Journalism student Autonomous Bougainville Government (ABG) while AUSAID gave K1million BUIN town will become an industrial making a total of K14million for develop- centre if it continues the way it is ment in South Bougainville. going. Mr. Lera said in a survey carried out by This is according to Commissioner of AUSAID in 2007, service delivery and de- South Bougainville, Joe Lera, who told velopment in South Bougainville was the people of Buin town that they were at generally high with South Bougainville the centre of development. leading in development. “It will be up to us as individuals to look “The only problematic issue currently after development in our own areas,” Mr. affecting South Bougainville is the law Lera said. and order problem which is the highest He said the District Services Improve- anywhere in the region,” Mr. Lera said. ment Program (DSIP) has had a great He said South Bougainville has had a impact on South Bougainville than in total of 320 projects which have been other parts of the Autonomous Region. carried out in a period of 1 year. DSIP reported that National Parliamen- Mr Lera congratulated the Honourable tary member and Member for South Steven Pirika-Kamma for where South RUNAI AID POST: One of the newly established rural aid posts in Bougainville Honourable Steven Pirika- Bougainville is currently at in terms of its South Bougainville which will cut the long distances trekked espe- Kamma put in K10 million for develop- development and said that this year, cially by mothers, children and other sick patients to access health ment with K3 million coming from the more is to come. services. Photo: Aloysius Laukai Konga to have training Center By Tapo Tovilu- DWU Journalism student

KONGA in South Bougainville will see the construction of a new training and research centre which will be linked to the National Agriculture Research Institute. The project was an initiative of the Member for South Bougainville, Honourable Steven Pirika- Kamma and is funded by AUS AID at a cost of K4.2 million. The Training centre will have 22 permanent houses, accommodation for staff and training facilities. The Member says that the land has been cleared by Jomik Plant Hire and now awaiting the materials to arrive for construction to begin. Mr Pirika-Kamma helped out backfilling with the help of Jomik Plant Hire who is a counterpart in the Konga Training Centre construction project. He says it was time we started developing DISEMBARKING: MP Pirika-Kamma and his delegation arrive at Konga to visit the site of the pro- Bougainville because no one was going to do it posed Training and Research centre. Photo: Aloysius Laukai for us. P22 Wantok Mas 11 - 17, 2010 komik

Program bilong Weekend Shift – Saturday & Sunday Wanwan De 9:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 3:10pm – Avinun cruz 6:00am – 11:00am – Wiken Sanrais 10:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 6:30am - Komuniti Notis Bod - Bondei gritings 10am – 2pm – Monin Trek na Belo Pack – Host: VAVIESSIE 4:10pm – “FOAPELA KAM GUD LONG 4” 7am – 9am – Wiken Spots Mande – Fraide 10:10am – Lukatim yu yet – Helt toktok – RH Hyper Mart 4:30pm – Nius Hetlains 9am – 11am – Monin Raun 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment 11am – 1pm – National Weekly Hit Parade (Host Kas.T) 6am – 10am – Sankamap show – Host: KAS.T 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM Nius Senta 6:15am – Komiuniti Notis Bod 2pm – 6pm – Sarere Avinun Draiv 11:10am – Cont’d – Lukauti yu yet - Helt toktok 5:10pm – 6:00pm – FLAME KULCHA (1 hr) listeners request 6pm – 00am – Nait Beat (Host Angra Kennedy) 6:30am – Nius Hetlains / Bondei gritings 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM NIUS Senta Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 6 – 7pm - Maggi noodles request aua 6:45am – Niuspepa Hetlains 12:10pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM 6pm – 00am – NAIT BEAT – Host: ANGRA KENNEDY YUMIFM POROMAN TEAM: 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 6:10pm – 7:00pm Mun kamap sho Turner (KAS.T) Arifeae – Team Leader / Program Director 7:15am – Toktok sapotim LO na JASTIS Sekta 12:20pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM 6:45pm – Komiuniti Notis Bod Angra KENNEDY – Senior Announcer 7:30am – Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT Sinimil (Vaviessie) Philipo – Promotions Co ordinator 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:10pm – BELO Taim – wantaim sapot b’long TELIKOM 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait Papa Raegs – Anouncer Nenge Neings – Announcer 8:15am – Stori b’long Skelim Tingting 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM NIUS SENTA 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Papa Raegs 8:30am - Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 2pm – 6pm – Avinun Draiv Taim – Host: Enjo Dabix / Sally / Nenge Enjo Dabix – Announcer Selestine Sally Sino - Announcer 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 2:00pm – 4:00pm (Tundei / Fondei) TOKAUT TOKSTRET 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment - Miusik / Request / Tok pilai 9:30am - Trukai Rais - GES FAIA KOMPETISEN 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta - Kipim Kampani long ol nait shift.

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei LaivNicky Bernard ben i raitim musik i no strong olsem bipo 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu APUA Niugini i gat nem 6.30AM Nius na Karent Afes long pilai laiv ben musik 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op long sampela hap long 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat Pasifik na long kantri bilong 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun Pyumi yet long 1970s na 80s. 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS Dispela kain pilai laiv ben i wok 8.40PM Helt Riplei pinis isi long yumi nau, long 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas wanem planti musik manmeri i TRINDE - Moning - Nait wok long yusim dijital o kompyuta 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes long katim CD o kaset bilong ol. 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Long bipo long 70s na 80s, i 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat gat tupela o tripela rekoting studio 7.30PM Nius na Karen Afeas tasol i stap insait long kantri na 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots planti musik manmeri i save resis 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei long go katim kaset bilong ol long 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas ol dispela rekoding studio. Dis- FONDE - Moning - Nait pela ol studio tu i gat ples we yu 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes ken pilai laiv na ol bai rekodim yu. 7AM Stesen Pas Ol dispela musik na singsing ol 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu i katim long kaset bai yu harim i 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas krai gut tru, long wanem yu ken 8PM Youth TENSIONS BAND: Ol bipo memba bilong Sirosis ben, nau ol i kolim ol yet XTensions, i wok strongim laiv ben musik 8.15PM Musik/Spots harim olgeta musik masin i pairap 8.30PM NIUS yet long Mosbi. 8.40PM Focus Riplei na tu, ol man i pilaim ol dispela ol 8.55PM Musik masin o instramen. 9PM Stesen Pas bilong PGS, em ol kain ben olsem sampela bikpela studio long stre- olsem ol i bin katim long CD na Bipo, i bin gat tupela biknem FRAIDE - Moning - Nait Barike, Painim Wok, Apple Sun, tim na salim. kaset. Em ol lain olsem Patti Potts 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu studio tasol i stap, em Pasifik Gol Blue Mates, na planti moa. Dispela i mekim na planti musik Doi, Leonard Kania wantaim 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas (Pacific Gold) na CHM o Chin Hoi CHM tu i i wankain. Ol i gat ben manmeri long taim bilong pilai laiv brata bilong em Uralom, Steve 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu Meen. Dispela tupela studio i we i save rekot olsem ben na pilai musik na singsing bilong ol i no Lahui, Moses Tau, na sampela 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas save pulim planti manmeri na olsem ben long taim bilong save kamap gut, na sampela i moa. Em ol dispela lain i ken 8PM Wantok pikinini long go lukim ol taim ol i singsing na pilai laiv gut, long 8.15PM Musik bikpela so o laiv konset long save paul paul long bungim nek 8.30PM NIUS singautim ol ben husat i rekot wanem ol i save kamap na krai 8.40PM Youth Riplei kantri. Ol ben olsem Gwadus bilong ol i go wantaim musik. 8.55PM Musik wantaim ol long pilai laiv long ben, Memehusa, Clockwork Or- Sampela ben i no moa rekot wankain tasol olsem ol i rekodim 9PM Stesen Pas ol. pablik. ange, DJays na planti moa. nau, tasol ol i wok pilai laiv long ol SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu Dispela ol studio, em tru tru, ol Dispela tupela studio i save nait klab, maski taim bilong ol Laiv ben musik, em yumi olgeta 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius i gat nem long pilai laiv musik. Na resis long kisim sampela biknem pinis long musik, tasol ol i wok i save laikim, tasol long 2000 i 7.40PM Wantok pilai laiv long pablik ples i bin bun 8PM Lokal Ben ben bilong ovasis i kam pilai insait long pilai laiv long sampela klab kam, i nogat wanpela bikpela so 8.30PM Nius tru bilong ol. 8.40PM Musik/Chit Chat long kantri long apim nem bilong yet. Em ol lain olsem Clockwork o konset i kamap long soim 9PM Stesen Pas Pasifik Gol Studio long Rabaul studio bilong ol. Orange, Gwadus, Sirrosis (nau wanem ben tru i gat strong na SANDE - Nait na Pot Mosbi i bin gat ol biknem Em nau long 90s i kam, taim nem senis i go XTensions) na 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu save long pilai laiv, we yumi ol- 7.05PM Musik na Chit Chat ben we ol i rekot olsem ben na CHM i kisim Pasifik Gol Studio, i sampela ol arapela. 7.30PM Nius geta pipel bilong Papua Niugini 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) taim ol i kamaut long pilai olsem nogat moa salens na planti musik Ol solo atis manmeri husat i 8PM Lukluk Bek Long Wik ben, em yu bin nap harim olsem bai ken save husat musik man- 8.30PM Nius manmeri i katim ol CD na kaset save rekot solo, tasol taim ol kam 8.40PM Musik/Chit Chat em i wankain tasol olsem yu pilai laiv wantaim ben, ol i ken meri i ken pilai laiv na i no bilong 9PM Stesen Pas bilong ol yet long haus bilong ol harim ol i pilai long kaset. Ol ben na bihain, ol i save givim long singsing gut tru na bihainim musik rekodim CD o kaset tasol. EMTV Television Guide THURSDAY, 11 MARCH 2010 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS 9.20am - Grade 7 Mathematics (repeat) NEWS REPLAY 8.00PM G SUPER 14 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 10.10am - Grade 7 Science (repeat) 12.00PM Australia Network Brumbies v Sharks, Canberra 5.00AM G JOYCE MEYER 6.57PM NEWS UPDATE IN TOK PISIN 11.00am - Grade 8 Mathematics 10.00PM PG ELITE MUSIC ZONE Religious Program 7.00PM G SPORTS SCENE 11.50am - Grade 8 Science SATURDAY, 13 MARCH 2010 10.30PM G NATIONAL EMTV 5.30AM G TODAY 7.27PM G EMTV TOK SAVE 12.40pm - Grade 6 Mathematics (repeat) NEWS REPLAY 9.00AM 7.30PM G RAIT MUSIK 1.30pm - Grade 6 Science (repeat) 11.59AM STATION OPEN 11.00PM PG AIRLINE EMTV PRIME TIME LINEUP 8.30PM G ELITE MUSIC ZONE 2.30pm - DEPI Programme 12.00PM PG THE SENSITIVE SAMURAI 11.30PM Australia Network CLASSROOM BROADCAST 9.00PM PG CUSTOMS 2.59PM STATION OPEN A classic samurai drama, set in the 18th century; 9.20am - Grade 7 Mathematics Underbelly's Damien Walsh-Hawling presents the KIDS KONA tragedy, honour, revenge, love, tears, laughter and SUNDAY, 14 MARCH 2010 (repeat) compellingreturnofCustoms. Drugtraffickers,people 3.00PM G DOGSTAR swordsmanship extraordinary. 10.10am - Grade 7 Science (repeat) smugglers and international terrorists all caught red- 3.30PM G HI-5 The hero Matahachiro flees to Edo (now Tokyo) after 6.29AM STATION OPEN 11.00am - Grade 8 Mathematics handed by customs officers.(New Series) 4.00PM G SNOBS becoming embroiled in a feud and killing his sweet- 6.30AM G IT IS WRITTEN: 11.50am - Grade 8 Science 9.30PM M FOOTY SHOW (return for 2010) 4.30PM G THE SHAK heart's father. He finds work as a bodyguard, but 7.00AM G HILLSONG 12.40pm - Grade 6 Mathematics JoinPaul"Fatty"Vautin andAndrewVossforthe2010 4.57PM G EMTV TOK SAVE spendsagooddealofhistimedefendinghimself. He 7.30AM Australia Network (repeat) Footy Show. The boys bring you all the latest news, 5.00PM G HOT SOURCE evencrossespathswiththereal-life"forty-sevenronin," 10.59AM STATION RE-OPEN 1.30pm - Grade 6 Science (repeat) viewsandgossipfromthe2010NRLcompetitionand 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE whoareseekingrevengefortheforcedsuicideoftheir 11.00AM G SUNDAYFOOTY SHOW 2.30pm - DEPI Programme the wider sporting world in their own unique and hu- 5.30PM G WHO WANTS TO BE lord. 12.00PM G SUNDAYROAST morous style. AMILLIONAIRE - HOT SEAT Meanwhile,Matahachirocannotforgethissweetheart 1.00PM G DISCOVER DOWNUNDER 2.59PM STATION OPEN 11.00PM G NATIONAL EMTV 5.55PM CRIME STOPPERS back home. 1.30PM G DISCOVER DOWNUNDER KIDS KONA NEWS REPLAY 6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 1.00PM PG SURVIVOR SAMOA 2.00PM G JAPAN VIDEO TOPICS 3.00PM G PIXEL PINKIE 11.30PM Australia Network 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 2.00PM G SUPER 14: 2.30PM PG THE GARDEN GURU3.00PM 3.30PM G HI-5 7.00PM G IN MORESBY TONIGHT ChiefsvCrusaders,playedinHamilton,NewZealand. PG WWEAFTERBURN 4.00PM G SNOBS FRIDAY, 12 MARCH 2010 7.27PM EMTV TOK SAVE 4.00PM G TOTAL RUGBY 4.00PM G SUNDAYFOOTBALL 4.30PM G THE SHAK 7.30PM G FRIDAYNIGHT FOOTBALL 4.30PM PG WWEAFTERBURN Rabbitohs v Roosters,ANZ Stadium, Sydney. 4.57PM G EMTV TOK SAVE 4.59AM STATION OPEN Paramatta Eels v St.George-Illawarra Dragons 5.30PM G MXTV 6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 5.00PM G HOT SOURCE 5.00AM G JOYCE MEYER: Venue: Parramatta Stadium, Sydney. 6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM PG DOMESTIC BLITZ 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE Enjoying Every Day Life 9.30PM G FRIDAY NIGHT LATE FOOT- 6.30PM PG AUSTRALIA'S FUNNIEST 7.30PM G 60 MINUTES 5.30PM G WHO WANTS TO BEA 5.30AM G TODAY BALL - Brisbane Broncos v Queensland Cowboys HOME VIDEO SHOW 8.30PM M SUNDAY NIGHT MOVIE: MILLIONAIRE - HOT SEAT 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP Venue: Surncorp Stadium, Brisbane. 7.30PM G IN MORESBY TONIGHT KOKODA - (2006) Action/Drama/War - CLASSROOM BROADCAST 11.30PM G NATIONAL EMTV 7.57PM EMTV TOK SAVE komik Mas 11 - 17, 2010 Wantok P23 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong Stretim haiwe hariap... Ating ol memba bilong pablik nau bai las wik TOKWIN Gavana bilong Sauten Hailans i tok- nogat bilip nau long ol polis ya. Ol Sudoku polis sapos long soim lo na oda, tasol Wantok yet... tok long Palamen long las wik olsem em tingting long dinau long K2 bilion kain ripot we Helen i tokaut olsem NCD Metropoliten Komanda, sampela polisman i bagarapim em i Suprintenden Fred Yakasa i bin long stretim ol hevi bilong rot nogut long Okuk Haiwe. Yes, Agiru em tru- soim narapela kain piksa nogut tru guria tru olsem dispela giaman loya- ya. meri Helen Mark Kuipa, husat polis i pela man long tok olsem bikos planti holim long Talai setelmen long Mosbi manmeri tru na ol bikpela kampani las wik Sarere nait em wanpela wan- husat i wok long ol risos projek long Husat bai pasim ol... Hailans i nidim tru rot long transpot Maski ren na graun bruk na rot i tok meri long viles bilong em stret Ansa na bringim sevises. Olsem wanem tru bagarap long Madang rot na Ramu long Kupalis long Wabag, Enga bilong na ol narapela MP bilong Hailans i Haiwe, ol lain 'Tulait Bas'bilong provins. las wik pasim maus i stap na ino toktok long Hailans i go kam yet wantaim ol 'Buai Tru tumas, ating planti bilong yumi Pasol tu ino save olsem sampela ol lain long hevi bilong Hailans Haiwe?? Tredas' long kisim saplai bilong ol ples na distrik bilong yumi i save gat long Madang. Sampela ino poret ren kain kain ol raskol tingting na i save Sasim ol tu... na rot bagarap tru. Ol pasim tingt- hait i stap. Hau bai yu save?? Ripot olsem sampela polisman i ing long salim buai yet. Ating buai na bagarapim giaman loya-meri ya mani mas bikpela samting tru long Helen Mark Kuipa ino gutpela tru. laip bilong ol o?? Tokwin Tasol...

EMTV Television Guide A bitter battle is fought between Australians and Based on the classic Daniel Defoe novel, this 13-part Japanese soldiers along the Kokoda trail in New 5.00PM G HOT SOURCE 11.30PM Australia Network drama promises plenty of action and adventure. The 4.30PM G THE SHAK Guinea during World War II. 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE TUES- story revolves around a man named Robinson Cru- 4.57PM G EMTV TOK SAVE Stars: Jack Finsterer, Travis McMahon, Simone 5.30PM G WHO WANTS TO BEA DAY, 16 MARCH 2010 soe who, along with his companion Friday, get 5.00PM G HOT SOURCE Stone, Luke Ford, Tom Budge. MILLIONAIRE - HOT SEAT stranded on an island for 28 years. 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE 10.30PM G HILLSONG 5.55PM CRIME STOPPERS 5.00AM G JOYCE MEYER 9.00PM M ADULTS ONLY20 TO 1: 5.30PM G WHO WANTS TO BE 11.00PM G NATIONAL EMTV 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS Religious program Loosing It 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 5.30AM G TODAY AMILLIONAIRE - HOT SEAT NEWS REPLAY 10.00PM M GHOST WHISPERER 5.55PM CRIME STOPPERS 11.30AM Australia Network 7.00PM G TOK PIKSA 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP 11.00PM G EMTV NEWS REPLAY 7.27PM EMTV TOK SAVE CLASSROOM BROADCAST 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS 11.30PM Australia Network 6.30PM G ACURRENTAFFAIR MONDAY, 15 MARCH 2010 7.30PM PG SURVIVOR: SAMOA: 9.20am - Grade 7 Mathematics 8.30PM GPASTOR JOSEPH KINGAL MIN- 10.10am - Grade 7 Science WEDNESDAY, 17 MARCH 2010 6.57PM NEWS UPDATE IN TOK PISIN 5.00AM G JOYCE MEYER ISTRIES: "God of the Ordinary People" 11.00am - Grade 8 Mathematics 7.00PM PG THE WORLDAROUND US: Religious Program Religious Programme 11.50am - Grade 8 Science 5.00AM G JOYCE MEYER The Clubs -Throughout the month of March EMTV 5.30AM G TODAY 9.00PM M RPA (Series Return) 12.40pm - Grade 6 Mathematics Religious Program presentsauniquedocumentaryseriesthat chronicles 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP Tonight on the series return of RPA, Fiona was due to 1.30pm - Grade 6 Science 5.30AM G TODAY the history of inAustralia. In this sec- CLASSROOM BROADCAST be married late last year but had to postpone after a 2.30PM - DEPI Training 9.00AM EMTV PRIME TIME LINEUP ond episode, "The Clubs p 9.20am - Grade 7 Mathematics nagging pain was 2.59PM STATION REOPEN CLASSROOM BROADCAST 7.57PM EMTV TOK SAVE 10.10am - Grade 7 Science diagnosedasarareandaggressiveformofbonecan- KIDS KONA 9.20am - Grade 7 Mathematics 8.00PM M RESCUE SPECIAL OPS 11.00am - Grade 8 Mathematics cer. Also, 28 year old Mikael arrives in Emergency 3.00PM G THE EGGS 10.10am - Grade 7 Science complaining of severe testicular pain. An ultrasound 3.30PM G HI-5 9.00PM PG WEDNESDAY NIGHT MOVIE: 12:00pm - Grade 8 Science 11.00am - Grade 8 Mathematics CRAZY PEOPLE - (1990) Comedy - 12.40pm - Grade 6 Mathematics reveals a mango sized tumour. 4.00PM G THE PYRAMID 11.50am - Grade 8 Science 10.00PM M ADULTS ONLY20 TO 1: "World 4.30PM G THE SHAK A bitter ad executive who has reached his breaking 1.30pm - Grade 6 Science 12.40pm - Grade 6 Mathematics point finds himself in a mental institution where his ca- 2.30pm - DEPI Programme Sexiest Scandals" 4.57PM G EMTV TOK SAVE 1.30pm - Grade 6 Science KIDS KONA HostedbyBertNewton,WorldSexiestScandalslooks 5.00PM G HOT SOURCE 2.30PM -DEPI Training reer actually begins to thrive with the help of the hos- 3.00PM G THE EGGS at the seedy underbelly of the rich and famous. It 5.29PM G EMTV NEWS UPDATE 2.59PM STATION OPEN pitals patients. 3.30PM G HI-5 counts down the acts that should never have been 6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS KIDS KONA Stars: Dudley Moore, Daryl Hannah. 4.00PM G THE PYRAMID taped and the sordid secrets that should never have 6.30PM G ACURRENTAFFAIR 3.00PM G THE EGGS 11.00PM G NATIONAL EMTV 4.30PM G THE SHAK been revealed. 7.00PM G HAUS & HOME 3.30PM G HI-5 NEWS REPLAY 4.57PM G EMTV TOK SAVE 11.00PM G NATIONAL EMTV 7.57PM EMTV TOK SAVE 4.00PM G THE PYRAMID 11.30PM Australia Network NEWS REPLAY 8.00PM PG CRUSOE P24 Wantok Mas 11 - 17, 2010 laipstail Nesenel Sensus 2010 em bikpela samting tru long PNG Kundu 2 kamera man Steven Tepehi i kisim toktok bilong Kupiano LLG wod memba Jacob Oita. …Pri-tes long Kupiano kamap gut Poto: James Kila

James Kila i raitim orait na ol bekim bilong kwesten ol wokman meri bilong NSO i bin ENSUS o kaunim bilong askim. wan wan man, meri na Wantok Niuspepa i bin go wan- pikinini long kantri bilong taim ol wokman bilong NSO long yumi Papua Niugini em i bikpela lukim na raitim ripot long dispela Ssamting tru. pri-tes bilong Sensus 2010 long Gavman mas save gut na kisim ples Gavuone. Dispela viles em infomesin o stori pastaim long em i wanpela bikpela viles tru long mekim bikpela ol sosel na Kupiano distrik. Long ol askim ekonomik disisen long givim sevis Wantok Niuspepa i mekim, mipela long ol pipel long ples. i luksave olsem dispela viles em Sensus i save kamap bihain bikpela tru na hap bilong dispela long olgeta 10-pela yia. Long dis- ples em ol lain i save lotu wantaim pela yia, Nesenel Populesin ol Yunaitet Sios na narapela hap Sensus bai kamap long Julai 11 i bilong viles em ol manmeri i save go 17. lotu wantaim Seven De Adventis Olsem na yumi olgeta manmeri Sios. long kantri i mas redi long dispela Misis Kele i bin go wantaim tim taim. bilong NSO long karimaut dispela Minista bilong Nesenel Plening pri-tes long ples Gavuone. Paul Tiensten i tokaut olsem sen- Dispela em long luksave long sus o kauntim bilong ol manmeri wanem wok i ken kamap bihain em bikpela samting long gavman Ol NSO wokman i go insait taim wok tru i kamap long wok long kisim infomesin. long toktok long papa bilong bilong sensus long ol mun i kam "Gavman i mas save long haus long ples Gavuone. olsem listing na tu long wok kau- infomesin long krismas bilong wan nim long Julai 11 i go 17. wan man, meri na pikinini, hamas Em i tok olsem wanem samting man na hamas meri i stap long ol lain NSO wokmanmeri i paini- kantri, helt bilong ol pipel, na tu maut long en insait long dispela hamas pipel i save long rit na rait pri-tes, ol bai givim i go long na wanem ples tru ol pipel i stap Census Users Advisory sindaun long en na wanem wok ol Committee (Sensus Yusas i save mekim," Minista Tiensten i Advaisari Komiti). tok. Dispela komiti em wok bilong en Mista Tiensten i bin mekim dis- long givim edvais o tok stia na pela bikpela ol toktok long lonsim putim gut ol kwesten long redi gut bilong 2010 Nesenel na Populesin long bikpela de bilong sensus stret Ol liklik pikinini long Gavuone i Hausing Provinsal Stiaring Komiti i kamap. long Kimbe, Wes Nu Briten provins amamas long Nesenel Sensus Pri-tes em wanpela namba wan long las wik Fraide. 2010 i kaunim ol. wok bilong NSO we i save kamap Long taim Minista Tiensten i pastaim long Sensus tru i kamap givim toktok i stap long Kimbe, ol long mun Julai. wokmanmeri bilong Nesenel bilong ol lain liklik pikinini i dai Bikpela as-tingting bilong dis- dispela i ken soim gutpela piksa na Narapela bikpela wok bai kamap Statistikol Opis (NSO) i bin kari- (matenol det), ol lain i gat hevi long pela pri-tes em long lukim na ske- tu helpim long stretim ol pepa wok em long listing na wokim kamap maut wanpela tes o wok traim i go bodi bilong ol (disabiliti), na lim wanem ol samting i ken kamap bihain long Sensus tru bai kamap mep o rot-mak na ol sensus yunit. insait long wok bilong senus wanem ol samting i stap long haus long taim ol wokmanmeri i kari- long mun Julai. Dispela em bai kirap long dispela kwesten pepa long ples Kupiano na sampela moa kwesten long sait maut wok bilong kaunim ol man- Dispela wok bilong Sensus 2010 mun na i go inap long mun Epril. insait long Abau long Sentral bilong save bilong ol manmeri long meri long PNG long wok tru we bai em bikpela samting tru insait long Ekting Nesenel Statistisen, Joseph Aka na Sensus Dairekta, provins. rit na rait. kamap long mun Julai stat long 11 PNG. Olsem na olgeta lain man- Kit Ronga, i bung wantaim na Long dispela taim Wantok Ples we ol wokmanmeri bilong i go 17. meri i mas wokbung wantaim gut tokaut olsem wanem ol ripot i Niuspepa i bin stap raun wantaim Kupiano i karimaut dispela pri-tes Wod memba bilong Kupiano ol opisa bilong Sensus 2010 na kamaut bihain long dispela pri-tes ol wokmanmeri bilong NSO long em rurel Gavuone viles, Kupiano LLG, Jacob Oita, i givim bikpela tok givim stret ol namba bilong ol. long Kupiano em ol bai stretim gut Gavuone viles klostu long Kupiano eben, na wanpela setelmen viles amamas long NSO long makim na redim ol kwesten we ol opisa arere long Kupiano taun. Kupiano olsem ples long karimaut stesin long mekim wanpela pri-tes Pri-tes kamap gut bai askim long Sensus Wik long long wok sensus. Ol wokmanmeri bilong NSO i bin namba wan pri-tes long en. Deputi Sensus Dairekta bilong mun Julai. Ol wokmanmeri bilong NSO i bin bruk i go long 3-pela tim na mekim Em i makim maus bilong ol pipel Risets na Divelopmen, Hajily Kele, Tupela i tok amamas tru long ol go stap wan wik olgeta long traim toktok wantaim 90 (nainpela ten) long wan wan ol haus na famili i tok olsem ol bekim ol wokman- 3-pela tim bilong NSO husat i bin namba wan taim tru ol 2010 haus olgeta. Wan wan grup i bin husat i stap long intaviu na tu viles, meri bilong NSO i kisim taim ol i go long Abau distrik long karimaut nesenel sensus kwesten-pepa. kisim 30 lain long mekim ol toktok wod na LLG long givim bikpela tok askim na toktok wantaim ol pipel wok bilong pri-tes. askim wantaim. tenkyu. long Kupiano i bin gutpela tru. Dispela wok ol i mekim bai Pri-tes long Kupiano Dispela wok ol i kolim pri-tes i Dispela em bikos namel long Misis Kele i tok dispela pri-tes helpim tru 2010 Nesenel Namel long ol kwesten ol i bin stat long Mande, Mas 1 na i bin arapela ples long kantri, NSO i em long lukluk long wanem ron Populesin na Hausing Sensus askim, em long sait bilong namba pinis long Fraide, Mas 5. makim Kupiano long go pas na bilong ol kwesten, sapos kwesten i long kamap gut. Lae Deklereisen saplamen Mas 11 - 17, 2010 Wantok P27

Mista Noel Mobiha Mista Clant Alok Hon. Bob Dadae, Difens ena Minister.

bona gaukaralaia nanamo bona ISDMM  Hegaigai bona aweaness gaukara pro- gaukara ia regua auka; dekenai; province tata dekenai) gram; 9. Province be namo gaukara taudia  Ita biagua dalana iboudiai, eg., siahu ita  Report henia national gaukara biagudia 2. Province ta ta PCMC lasi be namo hegeregere idia abidia edia district level henia PA iboundia dekenai bona unai Vi- dekenai; haraga PCMC ena opesi ta idia kehoa lalonai hua toi lalonai gabeai report idia sia- sion 2050 idia naria;  Training (HR development, PSWDP); haraga hua 12 lalonai bona edia report idia  Edena gabu namo ia vara ena palani  Baset regua namonamo; henia lao Inter-Government Relations bona ialao CACC bona DPLGA ena Secretary bona management dala vareaia, eg., Chief Secretary Gavamani lalonai idia henia. dekenai; Hatubua Gaukara ena baset ia lao PNG Province ta ta 3. Province iboudiai be namo edia 10. Province be namo hadibaia Vision 2050 lalonai, hatubua gaukara gaukara buka be buka naria taudia (au- gaukara idia karaia 50% mai kahani be idia  dokona inai dogo 7 lalonai, bona Vision Report henia provincial biagudia deke- dits)ese idia itaia be namo gabeai senisi idia diba inai PNG Vision 2050 ena gaukara ena gaukara palani lalonai; nai; hamatamaia hua 12 lalonai. Senisi ena report  Abia vareai leadership(biagua) gaukara  Hegaigai bona aweaness gaukara pro- be Chief Secretary Gavamani lalonai idia dalana be edena bamona hua 36 lalonai ena level iboudiai lalonai; gram henia; gabeai lagani ta ta lalonai report oi siaialao  Baset regua namonamo 4. Province ta ta danu gaukara Chief Secretary dekenai. Provincal Level Heau dalana  System ena moni gaukara sekea namon- maragidia idia havaradia Ward ena level 11. Province be namo audit gaukara amo lalonai bona unai report danu idia siaialao idia karaia edia palani lalonai hua June 2010 Inai gau badadia do idia karaia Vi- 23. lalonai gabeai edia baset idia hegaigailaia sion 2050 provincal ena level dekenai: bona report be Chief Secretary idia henia;  Abia bona hadibaia Vision ena heau 12. Province be namo Lo bona Oda dalana Provincal ena Executive Council idia badinaia goada ia lao lagani 2013 bona orea dekenai bona edena ki central unai report ia lao gavamani DPLGA ena Sec- agency idia danu idia gaukara hebou retary dekenai. orea danu;  Hatubua Gaukara ena heau namonamo 13. Provins iboudiai be namo edia karadia hegeregere Malagan Declaration Ward bona LLG palani be nega tamona PNG bamona provincial level dekenai. Vision 2050 danu ia heau tamona ina hua  Province bona district tata dekenai lao June lalonai gabeai report siaialao Chief Sec- bona hadibaia gaukara karaia; retary dekenai;  ISDMM ena proposal hanamoa; 14. Prime Minister ena Department  Policy Planning ena IPDP hanamoa;  PMCM haginia; bona NEC be namo inai Dogo seven ena  Pablic Service senisia ia lao district ena gaukara idia hagugurua inai lagani 2010 heau dalana lalonai ia vareai bona unai lalonai gabeai report henialao Chief Secre- gabu iboudiai seven henunai idia tary dekenai; gaukara; 15. Prime Minister ena Department Dogo seven hagoadaia  Population naria bona NEC be namo PNG vision 2050 ena  Tano gogoa/Senisia/naria Orea haida lalohadai haida idia herevalaia noho. gaukara iboudiai hagugurua June 2010  Sectoral Agency iboudia Dogo lalonai lalonai; vareai (Dogo numera foa); D. GAUKARA KARAIA HARAGA Chief Secretary hua 24 lalonai; 16. Gavamani ena Chief Secretary be  Gaukara haria migration, labour bona 5. Province danu edia baseline data namo hebou inai bamona ia boiria Provin- idia karadia hua 12 lalonai gabeai report idia IPA ena heau dalana lalonai; 24. Inai pada gabudia dekenai gaukara cial Administrator iboudia bona Public Sec-  Gaukara pepadia be community totona be namo idia matama inai hua 12 lalonai siaialao Chief Secretary dekenai; edia hatubua gaukara lalonai be idia 6. Province ena report dahaka dahak tor Agency edia kwara badadia bona karaia dogo numera six; Ai emai sapot ia lao PNG Vision 2050 do ia vara PNG ena Vision 2050 lalonai hua Stakeholders badina unai be ia namo  National Election ena heau maoro (Dogo lalonai, ai Provincial Administrator iboumai toi lalonai gabeai report idia siaialao Chief momokani. numera toi); hari ai mai hebou Lae hanua dekenai inai Secretary dekenai; dina 24 ia lao 26 hua February lagani 2010 7. Province be namo edia koporeit Dala maoro lalonai, ai Administrator iboumai PNG palani idia karaia haraga hua 24 lalonai lalonai be inai hereva iboudiai ai kehoa lao: gabeai report idia henia DPLGA ena secre- National Gavamani tary dekenai;  Consultation gaukara ki central agency 1. Prime Minister ena hereva dainai 8. Province be namo gaukara idia iboudiai lalonai haraga Development eiava Hatubua hamatamadia edia noho gabudia dekenai, Piksa iboudiai ...  Dogo seven ena gaukara haorea gaukara ena baset bona henari tauna ena (hegeregere, pawa, communication) edia  PNG Vision 2050 ena palani karaia; siahu iboudia be Chief Secretary Gavamani JOHN SAMAR bona  System ena moni gaukara sekea namon- lalonai bona PM&NEC edia Secretary ia district lalonai lagani 10 lalonai gabeai re- THERESIA KUMO amo henia bona unai PNG Vision 2050 ena port idia siaialao DPLGA ena Secretary

Orea haida konfrens dekenai. Acting Chief Secretary, Mista Zurenuouc konfrens dekenai. Mista Paul Songo hereva ia hagoadaia kofrens dekenai. Lae Deklereisen saplamen Mas 11 - 17, 2010 Wantok P9

LAELAE City City (DEKLEREISEN)(DEKLEREISEN)

apua New Guinea ena Provincial Administrator opesi lalonai, Ms Margaret Elias be unai Vision ena heau 10. Professor Kavanamur hereva haida ia karaia ia ena itaialao Lagani 2050 Provincial ena Level dalana bona gaukara dalana ena report be Prime Minis- gwau bema gaukara umui haragaia Province ena HDI lalonai dahaka do ia vara bona dahaka do idia ter ena harihari henia hebou lalonai ia halasia Sir John Index lalonai, namona be oi emu gaukara be inai HDI foa karaiaP herevana. Guise Stadium lagani 2009 hua November dina 18 badadiai latanai oi gaukara, idia be, Education, Health, lalonai. Taunimanima goada henia bona Moni ena heau goada A. Dahaka ia vara gabudia. Province danu ia diba Service ena mai kahanai 6. Ms Elias be ena report ia henia be unai gaukara danu umui sapotia. 1. Hebou badana ta ia vara Lae City dekenai hua ena heau dalana be Department ese idia gaukaralaia Februeri lagani 2010 lalonai be Papua New Guinea La- Prime Minister ena gima henunai hua December 7 lagani 11. Professa Kavanamur danu ia hereva goada ia gani 2050 Itaia Province tata ena level dekenai bona ena 2009 lalonai. Gabeai Acting Chief Secretary, Manasupe gwau, gau badana momokani be Province ena palani be heau namo bona dika gabudia bona dahaka do idia Zurenuoc ese hadibaia pepa ia siaia gavamani edia opesi ia heau namonamo province ena ura bona kohu danu. karaia ena palani, golo, karaia diba bona edena maka tata dekenai hua December 14, 2009 lalonai. Hebou taudia ia hamaorodia inai bamona palani ta be ia namo do ia mai totona. noho lasi, to ena keke be do idia ania noho bona namona 7. Unai report lalonai, it gwau gaukara matamata be unai palani be National ena Baset magu lalonai danu 2. Unai hebou lalonai idia mai taudia be, Papua be ia matama Deparment lalonai bona ena heau dalana idia atoa vareai inai hua June 2010 lalonai badina dina New Guinea edia Provincial Administrator iboudiai bona be nega tamona do ia lao inai Vision 2050 lalonai badina gauna ena imana be ia marere noho lagani 39 ia lulua lao unai hebou be Hon Luther Wenge, Morobe edia Gavana pablik edia ura dainai. Acting chief Secretary Gavamani henia noho. Ia boiboi lao kwara badadia iboudiai Gava- ese ia kehoa. Ki hereva badadia unai hebou totona be Act- lalonai be unai gaukara ia hamomokania hua Decemba mani ena opesi lalonai be namo idia gaukara goada bona ing Chief Secretary Gavamani lalonai, Mista Manasupe 22 lagani 2009 lalonai. unai Vision 2050 ena heua dalana bona program idia Zurenuoc ese ia kehoa hebou ia hamatamai totona. havaradia. 8. MS Elias hereva dokona ia karaia ia gwau Prime 3. Unai hebou ia kehoa lalonai,Gavana Luther Minister ese unai gaukara iboudiai ena heau bona karaia 12. Dokita Alphonse Gelu danu hereva badadia ia Wenge ena abidadama iboudiai be Provincial edia Ad- dalana be ia gunalaia ia ena opesi dekenai bona dahaka halasia Minimum Priority Activity eiava Ura hegeregere ministrator iboudia bona edia advisor taudia dekenai ia ia vara gaudia iboudiai be ia idia hadibaia noho. Gabeai gaukaradia bona Namo ia vara gabudia, gaukara nega ta- henia unai namo bona aonega do ia mailaia PNG Vision department bona agency iboudiai province ta ta dekenai mona national agency idaudia danu - PLLSMA. Ia gwau 2050 lalonai. Ena hereva aukadia haida be namona inai be herevamaoro ia henia dahaka do idia karaia vairadina inai Vision be Gavamani ena, bona gavamani be namo hebou lalonai be taravatu haida asi edia namo ia mailaia ena palani bona baset Vision 2050 ena dina kairakaira unai vision idia hamomokania. Mai ena politikol ura ita ta ta Papua New Guinea lalonai be idia senisidia bona bona dina daudau palani lalonai. bada unai vision gaukara ia heau goada. Ia gwau dahaka itaia namonamo PNG ena kona ta ta iboudia lalonai be dahaka namo national level dekenai ia matama be na- namo bona moni ia mailaia iseda export dala amo. 9. Professor David Kavanamur, NSPTF edia tional agency iboudiai ese idia biagua, gabeai idia siaialao Seatauna daika unai Vision 2050 ena hatubua gaukara ia sub-national level dekenai bona gaukara idia hamatamai 4. Ia ena ki hereva badana lalonai, ia ura Acting gunalaia be gaukara ena kouana ia halasia edena dala haraga. chief Secretary Gavamani lalonai be ia boiboilao Admin- dekenai unai Vision 2050 do ia heau. Hereva ia lailaia istrator iboudiai dekenai be idia gini goada bona here- dogo iboudiai 7 unai Vision do ia gunalaia daladia, bona 13. Mista Daniel Kapi, Deputy Seatauna NSP Task vamaoro idia karaia inai Vision 2050 lalonai, diba bona ia ura province tata iboudiai be Province ena hatubua Force amo, hereva haida ia hahedinaraia ia gwau, gava- aonega mai anidia edia province ta ta ena palani bona dala haida idia havaradia unai Vision 2050 bona sector mani ena pada toi lalonai salen badadia haida idia vara baset lalonai idia atodia. Ia gwau, gavamani ena gaukara development ena strategy unai dogo iboudia 6 lalonai inai Vision 2050 lalonai bona gavamani ena ura be ita hari inai vairalagani lalonai be province ta ta dekenai do Chief Secretary bona NEC edia Transitional Oversight Papua New Guinea taunimanima be "MAI EDA DIBA, idia mataiakau gau namodia do idia vara totona unai Vi- Body(TOB) ese idia naria. Poini haida ia halasia ia gwau HEKOKOROKU TAUNA LASI, MAINO TAUNA, sion ia aheaua goada totona, Prime Minister ena Depart- dogo tata latanai be province edia gaukara badadia GORERE LASI bona Ita Moale lagani 2050 lalonai" bona ment bona NEC ese unai gaukara iboudia be edia imana momokani be gabu moni ia mailaia gabudia, gaukara ia oi emu lalohadai henia dahaka ia vara provincial gava- henunai do idia naria. vara gabudia, davana hida ena palani be hua June 2010 mani ena reform lalonai bona gau badana be sibona oi ena baset magu lalonai idia henia haraga. gini bona karaia goada ena pada lalonai. 5. Acting Secretary Prime Minister bona NEC ena

Mista Luther Wenge, Morobe edia Gavana Konfrens ia kehoa. Mis Margaret Elias, Mista Manasupe Zurenuouc bona Gavana Mis Margaret Elias konfren ia hamatamaia. Luther Wenge konfrens ena kehoa lalonai. bisnisnius Mas 11 - 17, 2010 Wantok P29 PNGEFF sapotim Minista Namah long toktok bilong kabon treid James Kila i raitim narapela niuspepa Pos Kuria Mista Mondiai i tok. Insait long wanpela Minis- (Post Courier) i bin ronim Em i tok olsem wanpela teriel Misin bilong ol Tropikol PAPUA Niugini Iko Forestri ripot olsem Minista Namah i gutpela piksa we dispela i Renfores Kantri we i kamap Forum (PNG EFF) i sapo- kolim dispela 'kabon treid' kamap em Kamula Doso we las mun long Bali, Indonesia, tim tru toktok bilong Fores toktok olsem kago kalt toktok nau dispela i stap long kot Fores Minista, Mista Namah Minista Belden Namah tasol na ol pipel i no ken sek- long lukluk long en. wantaim narapela 11-pela long taim em i givim tok- sek tumas na sainim nating Insait long wanpela nius- fores minista bilong 11-pela lukaut long ol papagraun agrimen wantaim ol autsait pepa edvataismen o notis kantri we i gat fores o F-11 i long tingting gut pastaim lain. long pepa, PNG EFF i bin pasim tok na wan-bel long na noken seksek na sainim "Insait long toktok Minista tokaut klia tru olsem ol papa sapotim ol wok insait long ol agrimen wantaim ol lain i givim i tokaut olsem i no gat bilong risoses i mas save gut Sasteinabol Fores Menes- manmeri bilong ausait. lo o lejislesin i stap nau long tru pastaim long wanem ol men wok kamap. Siaman bilong PNG EFF, was na lukautim intares bi- samting i stap long sait bi- PNG i gat pinis ol lo we Kenn Mondiai, i tok amama- long ol papagraun long sait long gutpela gavanens, gut- fores menesmen i ken go mas long Minista Namah bilong kabon treid. Olsem na pela samting ol i ken kisim wantaim. Tasol ITTO i tok i long toktok em i mekim bikos ol papagraun i mas was gut bihain long projek i kamap no gat sasteinabol fores long dispela taim nau planti tru. na tu ol gutpela wok long sait menesmen. pipel i ken paul nabaut na "Dispela em bikos i gat bilong yusim graun. Ol i mas PNG EFF i amamas olsem hariap tru seksek na sainim sampela ripot i stap pinis save gut long ol bikpela wantaim sapot i kam long nating ol pepa o agrimen na olsem dispela ol autsait lain i samting we i stap long sait Fores Minista, gavman long givim risos bilong ol i go long no bihainim ol polisi o lo bi- bilong wok pastaim long ol i kantri bai ken go het long DAUNSTRIM: Fores Minista Minista Namah tok strong olsem ol autsait lain. long gavman long go insait ken go insait long dispela holim strong lo bilong fore- daun-strim prosesing bilong ol timba mas kamap long PNG. Wantok Niuspepa wantaim long wok bilong kabon treid," wok bilong REDD (R stri. Poto: James Kila. Ok Tedi papagraun baim hotel long Brisben OL papagraun long Ok Tedi Main, siti na Brisben ples balus, propati bilong mipela long kamap Westen Provins long dispela wik i 7-pela minit namel long tu- sampela wok long tras long nara- baim Quality Inn Airport Heritage pela dispela hap. pela kantri." Hotel long Brisben, Australia. Ol rum i gat eakondisen "Stratejik plen em olsem long Dispela hotel em i foa (4) na hap- na i gat kebel televisen, in- 2013 we em i taim bilong pinis bi- star-hotel na i bringim mak bilong tanet, ol liklik ples bilong long wok maining long Ok Tedi, mani bilong ol samting we Ok Tedi dring na ples bilong bung o mipela i laik lukim olsem mipela i papagraun i gat long em i go antap malolo. kamapim K100 milion invesmen," long K56 million. Edministreta bilong tras Souza i tok. Dispela mani I bilong 5000 man- Aubrey De Souza i tok Nau dispela ol ples i mekim meri husat i bilong 12-pela Ok Tedi OTML i bai dispela hotel Main viles. long mani mak bilong olsem K20 milion invesmen long Na Ok Tedi Main i helpim ol pa- A$9.25 milion (K25.69 mil- Mosbi. pagraun long kamapim dispela ion) bihain long kampani i Ol i gat ol sea long ol kampani hotel. bin wokhat long painim na long Mosbi Stok Eksenis we i gat Kampani i yusim Ok Tedi Royalti baim kain hotel olsem. olsem K3 milion na tu long Australia Invesmen Tras long baim dispela "Dispela hotel i wok gut. Stok Eksenis olsem A$3 milion hotel. Em i save gat 90 i go long (K8.33 milion) Royalti Tras i wanpela bilong pa- 100 pesen manmeri husat i Ol i gat twin ota balus we ol i pagraun tras OTML i save lukautim save kam stap," Mista yusim bilong haia we Airlines PNG long helpim ol papagraun long Souza i tok. i save yusim. kamapim bisnis bilong ol. Em i tok baim bilong dis- "Mipela i lukluk long kamap bi- Bikpela tingting bilong kamap bi- pela hotel i kamap bi- long ol gutpela win mani long dis- long dispela tras em long investim hainim plen we kampani i pela ol invesmen. Mipela i was long mani ol papagraun i kisim long wok kamapim long tripela yia i dispela ol mani long helpim bi- bilong main we dispela mani bai go pinis long yusim Royalti helpim ol long bihain taim taim Tras i go long kamapim hainim taim bilong ol papagraun." main i pinis. sampela gutpela samting. Souza i tok Royalti Tras i gutpela Hotel i gat 40 bikpela rum na i QUALITY INN: Airport Heritage Hotel i wanpela hotel we i groa hariap long Brisben, Aus- "Mipela i ting em bai fitim piksa bilong ol arapela tras long stap long namel ples bilong Brisben tralia long dispela taim. Poto: OTML stratejik plen bilong ol PNG long bihainim. Abau man laikim helpim Paul Zuvani i raitim Wantaim dispela em i go long 35 kilomita long "Mi kisim nem bilong laikim tu long Kopi In- bus i go long Nunumai dispela ol man na wan BIHAIN long em i wet dastri Koporesen (CIC) i Viles we em i kisim ka wan kilo beg kopi ol i long 29 krismas Keria, givim mani long di- na go long Magarida. salim long em." wanpela man long Abau velopim kopi long hap Long Magarida Tobby "Bai mi go na givim Distrik, Sentrel Provins, bilong en. i putim kopi beg bilong mani bilong dispela wan i stat gen long salim kopi "Mipela i wokabaut en long bot na go long wan ol man," em i tok. bilong en. long lek, kalapim planti Kupiano Stesin. Long Em i tok kopi i bin go Long dispela wik maunten bipo long Kupiano em i kisim ka long hap bilong long Alphonse Tobby bai mipela i kisim ka na bot na kam long Mosbi na 1960s tasol dispela i bin WET LONGPELA TAIM! (l-r) Alphonse Tobby, Watasi Gobu, Anton Natave na Leva kisim K5220 long 30 long kam na salim kopi bihain go long 15 Mail, pas long 1981 long taim arabika kopi beg em i bilong mipela." Sogeri Rot we em i kopi ejensi i no moa wok Kila i karim na salim kopi long Koairi Divelopmen Koporesen, 15 Mail Sogeri Rot. salim long Koiari Divel- "Nogat rot i go long salim kopi bilong en. na opis i pas. Poto: PAUL ZUVANI opmen Koporesen long hap bilong mipela na Tasol dispela 30 beg Na stat long dispela sik long hap bilong ol na Abau na Deputi Praim meri long hap bilong 15 Mail, long Sogeri olsem mipela i mas kopi i no bilong em taim ol i no save salim olsem ol i mas wok- Minista Se Dokta Puka Tobby long ol i mas Rot. wokabaut sapos mipela tasol. kopi bilong ol inap long abaut i kam long Temu. salim kopi bilong ol na Mista Tobby i tok em i i laik kisim sevis," Tobby "Ol dispela beg i bi- dispela wik ol i stat long Nunumai long skul o Se Puka long no bin isi bipo long em i i tok. long wan wan ol man salim gen. kisim mani long em. long Magarida long agrikalsa fanding aninit Long sait bilong kisim kopi bilong en na Em i tok em i karim long ol ples olsem Keria, I nogat ol gutpela kisim marasin. kam na salim. kopi bilong en long Verua, Karam, Pomu, sevis long hap bilong ol long Distrik Sevises Im- Memba em bai redim ol Dispela wok kamap i pruvmen Progrem Em i laikim rot i long Keria Viles, wokabaut Depesi, Sesenaro, Tuan tu. kamap long helpim bi- ka na bot long kisim ol (DSIP) i askim ol man- go long hap bilong en. long samting olsem 30 i a Veroe." Ol i nogat skul o haus long Memba bilong kopi beg. rurelindastri Mas 11 - 17, 2010 Wantok P31 Gavman helpim Trans Gogol pipel wantaim K15-milien rot projek James Kila i raitim 19.4 kilomita rot projek em Gogol Hai skul na wanpela stap long plen tu long wokabaut somil bilong pipel OL PIPEL bilong ol viles kamapim nupela rot long bilong Bau. insait long hap bilong haiwe we bai i bungim ol Toktok bilong nupela Trans Amele na Trans Gogol in- LNG projek long Hailans i Gogol hai skul em LLG pres- sait long Madang provins kam olsem long Baiyer Riva iden bilong Trans Gogol, bai lukim wanpela bikpela na go olsem long Madang. Morris Ban wantaim Memba rot projek i kamap long Praim Minista Gren Sif Sir bilong Madang, Buka Malai i eria bilong ol stat long 4- Michael Somare tu i bin stap bin toktok strong long mail igo olgeta long long dispela seremoni long kamapim long sevim ol Mawan. Bau, wantaim Tresera, sumatin na pikinini long dis- Dispela projek we mani- Patrick Pruaitch, Fiseris Min- pela eria long Trens Gogol. mak bilong en olsem K15- ista, Ben Semri wantaim Ga- Wok stretim bilong dispela milien em long stretim gut rot vana bilong Madang, Arnold rot long 4-mail igo olsem dispela eria long helpim ol Amet na Memba bilong long Mawan em wanpela pipel na tu trenspot long Madang, Buka Malai na LLG sevim ol rurel komyuniti long presiden bilong Trans Gogol kampani we save stap long dispela ples. Morris Ban. Lae bai mekim. Nem bilong Trenspot na Woks Minista, Mista Polye long dispela dispela kampani em R Don Polye i bin stap long seremoni i tokim ol pipel bi- &Sons Kontraksin Ltd. wanpela seremoni long Bau long Trans Gogol olsem dis- Insait long dispela sere- vokesinol senta long pela projek em bikpela moni long Bau i lukim tu Tre- Madang long las wik Sarere projek na ol pipel i mas sera, Mista Pruaitch i tokaut long makim 45th Yia mekim gutpela yus long sait olem Gavman i putim pinis SKIN KOKONAS MAN: Dispela man Hula i karim ol skin bilong kokonas long wikbaro anivesari bilong dispela bilong agrikalsa, turism na tu K1 milien igo long helpim i go long haus bilong em long yusim bilong kuk wantaim. Olgeta hap bilong kokonas i teknikol institusen. teknikol trening long Bau. Trans Gogol Hai skul na gat yus bilong em. Man ya i peim K2 long ol skin bilong kokonas antap long maket ples Mista Polye i tokaut tu long Long dispela taim tu i narapela K1 milien igo long we pipel i rausim ol skin na ropim ol long salim. dispela taim olsem dispela lukim launsing bilong Trans Bau Vokesinol Senta. Poto: Veronica Hatutasi K3m bilong Menyamya rot Bustin Anzu i raitim pela sabmisen. Wanpela em bilong mekim bikpela wok bi- OL rot insait long Menyamya long stretim rot we mani mak na Aseki insait long Morobe bilong K17.9m. narapela Provins bai lukim sampela K3m em long stretim ol rot senis, tenkyu long Nesenel hariap na nau yet. na Provinsel Gavman long Em i tok long dispela dispela luksave. askim bilong bikpela mani Dipatmen bilong Nesinol ino go gut stret long 2008 Plening na Monitering i givim olsem na distrik i yusim ol dispela mani we Memba bi- fan bilong ol yet (DSIP) long long Menyamya Benjamin stretim ol rot. Philip i amamas na tok dis- Em i no amamas long pela bai stretim sampela sekreteri bilong Woks Joe hevi bilong rot bilong ples bi- Luma long ino luksave long long ol. rot bilong Menyamya Aseki, Philip i bin tok ol liklik han we dispela ol rot i wankain rot we save join wantaim olsem ol narapela rot insait bikpela rot bilong ol igo long long kantri we i save go long Menyamya rot:Ol man i pulim kar long wanpela hap kona bilong rot long Menyamya. distrik bilong ol i stap long ol ples bilong oil, ges, kopa bikpela hevi tasol dispela na ol oil provins. mani em i kam long rait taim "Sapos ol i luksave long long stretim sampela bilong rot na stretim, Menyamya na Wanpela nupela redio pilai long agrikalsa ol hevi bilong rot. Aseki i ken rausim ol tan na Seniorl Anzu i raitim ron long sampela mun i PNG . Ol bai kodinetim dis- niuspepa o ol i save pab- Em i tok dispela K10m we tan bilong kopi i go daun long kam. Na em bai givim skul pela redio pilai drama siris lisim wanpela taim insait Nesinol Gavman i givim igo Lae na salim i go long ova- I NO longpela taim nau, ol long ol wok insait long long Ailan Rises senta bilon long wanpela wik. Wankain long ol narapela projek insait sis. Nau yet, planti kopi i stap pipel long dispela kantri agrikalsa sekta we ol pipel g NARI long Keravat, is Nu tu long redio we bikpela long distrik tasol ol i sot long nating long Menyamya na husat i save harim redio bai long olgeta hap bilong PNG Briten provins. taim bilong ole m ol i save sampela samting yet. Aseki na bagarap," em i tok. harim wanpela nupela redio i ken harim na lainim ol Infomesen Autris opisa pilaim musik long ol. Em i "Long sait bilong mipela, Philip i tok nau yet, igat tu- pilai bai givim skul long ol samting i sut long agrikalsa long Keravat, Maisan hat long mipela i mekim ol mipela i putim K1m long pela nupela rot em ol i wokim samting i sut long agrikalsa. long en. Pahun i save menesim pro- pipel long dispela kantri baim ol masin bilong wokim long eria bilong em, we Pilai drama ol i kolim Ol i wokim dispela pilai jek i tok taim redio pilai long harim ol samting we i rot tasol mipela i sot long Gavena bilong Morobe long " Wok Didiman wan- drama long wantaim sapot drama i stat, moa pipel bai bikpela samtign long laip na mani olsem oporesenel kos. Luther Wenge na Morobe taim Bideman" bai klostu bilong NBC na Nesenel luksave olsem agrikalsa sindaun bilong ol," Mists "Olsem na mipela i mekim Provinsel Gavman i helpim taim kamap long ol redio Agrikalsa Rises Institut Inap long yusim ol kain rot Pahun i tok. tupela sabmisen igo long di- wantaim mani. Gavena i stesen husat ol lain i go pas (NARI) long givim auto l bilong komyunikesen long Rasol dispela redio pilai patmen bilong Nesinol Plen- helpim wantaim K500, 000 long dispela projek bai mesej, infomesen o toktok autim ol mesej i go aut. drama we i beis long Bain- ing na Monitering long long DSIP bilong em na makim long en. long ol samting i "Planti ol nius long ing eria long maunten ples helpim," Memba i tok. Provinsel Gavman i helpim Dispela redio pilai drama karamapim agrikalsa long agrikalsa em ol i save putim na tu, long wanpela nambis Em i tok ol i bin wokim tu- wantaim K200, 000. o gat 20-pela hap na bai i faming komyuniti insait long long ol namel pes bilong ol ples long Is Nu Briten. spotpoto Mas 11 - 17, 2010 Wantok P33

FRAIDE nait long 8:30Em em i statpela nem bilong ol wan- kik-of bilong 2010 NRL pela moa yia. sisen long Australia. Long wankain taim Olsem long 2009 sisen, namba tu tim bilong ol pilai bai kamap tu long 2009, Parramatta Eels Sarere, Sande na Mande bai lukluk long kisim ol nait. poin hariap long namba Sampela ol samting we wan hap bilong sisen yu ken lukluk long en dis- na ino olsem las yia we pela yia em spit bilong ol i kam long bihain. gem na strong bilong ol pi- Fulbek bilong ol, Jar- laia i go antap moa. ryd Hayne i toke m i laik Sampela ol pilaia olsem, pilai moa dispela yia na Jarryd Hayne, Daniel Mor- MOA YET: Hayne i tok em i laik ron na i rausim sampela hevi timer, Brett Finch, Jamie pilai moa bilong tim bilong em dispela long bodi bilong em bai Soward na Lote Tuqiri yia. em i noken hevi tumas husat i kam bek long ragbi lig i wok long long ron. painim gem bilong ol nau na nem bilong bai Long 2009 em i stap long 100kg tasol pairap stret dispela yia. dispela yia i kam daun 98kg. Sampela nupela lo bilong pilai tu i kamap Ol Bulldogs tu i senisim nem bilong ol nau long NRL na dispela bai wanpela long Sydney Bulldogs i go bek long olpela samting long lukluk long en tu. nem bilong ol, “Canterbury Bankstown” Wanpela long ol dispela lo em we yu ken Bulldogs. traim long putim trai gen sapos yu les long Ol i bilip tu olsem gem bilong ol tu bai kik long gol. senis na strong ol moa dispela yia. Yu ken mekim dispela bihain long tim bi- Wankain tingting i stap long het bilong ol- long yu i putim trai tasol yu noken kik na geta kosa na pilaia na husat i strong long fil dispela sans bai pinis long wanpela takol. bai lukim kaikai bilong hatwok bilong ol. husat i winim taitol las Opim ai na yau dispela wiken bilong yia na dispela yia ol i winim wol kap salens namba wan raun bilong bikpela ragbi lig tu bai strong long holim strong dispela gut- resis long wol.

Pot Mosbi Soka Asosiesen (PMSA) Pri Sisen Dro

Sarere Mas 13, 2010 Gem 3 Bisini 1 08:00 Misas vs Verave MP5 09:00 Hard Rocks vs A Natuna MP8 10:00 Baggas vs Saints WP1 11:00 Elemi Babaka vs Mungkas 1 WP2 12:00 Miga vs PNG Fire MP5 13:00 Saints vs Bogura rats MP4 14:00 PJB Warriors vs SES United MP7

Bisini 2 09:00 Kalam United vs Morobe United MP4 10:00 Bavaroko vs Kalam United MP6 11:00 Guria vs Lamana WP4 12:00 LBC Defence 1 vs Naniu MP7 13:00 Guria vs Keleiruna MP1 14:00 Moonbi vs Univesiti 2 MP1 15:00 LBC Defence 2 vs Snax Momase MP8

Sande Mas 14 2010 Bisini 1 09:00 Bisana vs Dogura Rats MP4 10:00 LBC Defence vs CSU Thrillers WP2 11:00 ATW Sky Hawks vs Musa WP4 12:00 Morobe United vs Rubuana MP7 13:00 Dobo Murika vs PNG Fire MP5 14:00 Nakemo vs University 1 MP3 15:00 Kurti Andra vs Elemi Babaka MP2 16:00 Quando Nomba vs Murat MP6

Bisini 2 09:00 Dobo Murika vs PNG Timbers MP5 10:00 Dobo Warriors vs Boggas MP6 11:00 Yamaros vs A Natuna MP8 12:00 Dobo Warriors vs PNG Fire WP3 13:00 Snax Momase 2 vs Badili CT Kings MP4 14:00 Muiah Brothers vs Boroko United MP2 15:00 Kutu vs Barai MP1

16:00 Musa vs Boggas MP6 P34 Wantok Mas 11 - 17, 2010 spotnius Bai na Gene stap long poto so

bilongAndrew Molen i raitim AustraliaInglen (England) supa lig. Piksa bilong Gene i soim ol PNG Ku- PIKSA bilong Marcus Bai na Stanley muls i karim Gene i go autsait long fil bi- Gene i stap namel long ol arapela poto hain long laspela gem bilong em long bilong Australia we i makim 100 yia bi- 2008 wol kap long Australia. long ragbi lig long hap. Bai na Gene em tupela biknem pilaia Dispela poto so o eksibisen ol i kolim; bilong PNG husat ol i mekim nem ragbi “League Legends – 100 years of the lig na i stap na pilai long Australia na In- game” i stap nau long Hai komisin bilong glen. Australia long Mosbi. Ol arapela piksa long dispela eksibisen Poto bilong Bai soim em i holim bal na i soim olgeta pilaia, kosa, sapota, nius ron taim em i stap na pilai wantaim Mel- ripota, komenteta na ol arapela samting bourne Storm. bilong ragbi lig we i kamap long Australia Nem bilong poto bilong Bai em “World long 1907 inap 2008. Champion” (wol sempion). 67 poto olgeta wantaim Winfield kap Ol i stori long em olsem wanpela pilaia Stet ov Orisin trofi bilong Australia bilong tasol husat winim wol salens kap wan- 1980 i go long 1991, i stap long dispela taim tripela tim. eksibisen. Em i bin winim wantaim Storm taim em Dispela eksibisen i makim Australia wik i pilai wantaim ol long Australia na tu long PNG na em i wanpela bilong planti wantaim Hull na Hull arapela pilai na so we i kamap long ama- PES: Gene (long piksa hia) na Bai stap long poto eksibisen bilong makim 100 yia bilong ragbi lig Kingston Rovers taim em i go pilai long masim dispela wik long PNG. long Australia. Wantok Poto.

Sondo redi long namba wan boksing pait Andrew Molen i raitim

BIPO kikboksa, Mark “Marksman” Sondo i wok long redi nau long go long namba wan boksing pait bi- long em. Dispela bai namba wan boksing pait bilong Sondo bihain long em i pinis long kikboksing long 2009. Sondo i kisim askim i kam long Australia long go long namba wan boksing pait bi- mi bilip mi nap long mekim kamap wanpela gutpela long em. gut na mi lukluk tasol long boksa tu,” Sondo i tok. Em bai pait aninit long go long dispela pait,” Sondo Pait bai kamap long Epril klap bilong wol sempion, An- i tok. 20 long Sidni (Sydney) tasol thony “The Man” Mundine Em i nogat tupela tingting ol i no tokaut yet long husat insait long wanpela so bi- na i tok olsem dispela bai man em bai pait agensim. BUNGIM OL: Maketing kodineta bilong Trukai sanap wantaim piksa bilong Bowen na Thurston. 20 laki long Barry Raf, wanpela namba wan taim bilong em Ol i no makim tu wanem manmeri bai go bungim ol sapos ol i win. POTO: Andrew Molen. biknem promota bilong Aus- long pilai boksing tasol em i divisen em bai pait aninit tralia. no nupela long pait insait long en tasol Sondo i wok Kartu Arang, narapela long ring. tren na holim hevi bilong em Papua Niugini boksa husat i “Pait em i wankain tasol long 72kg. stap trening wantaim Mun- mi mas lainim tasol ol stail Sondo i tok amamas tu dine, i helpim long stretim bilong pait boksing na tu ol long Courts (PNG) husat ol i Resis bilong rot bilong Sondo na i salim lo bilong pait insait long ring. helpim em wantaim K500 dispela askim i kam long “Sampela ol stail bilong long trening na redim em yet Sondo i go pait. sanap na tromoi han tu em long nupela salens bilong bungim Cowboys “Mi pilim gut long mi yet, mi mas lainim bai mi ken em. Andrew Molen i raitim bilong Trukai long kamapim Jonathan Thurston na dispela resis. Willie Mason husat bai Pasifik Gems presiden amamas long PNG 20 MANMERI bai gat sans Ol i toke m i kamap gut joinim klap dispela yia.  Ikam long pes 36 Namba tu ples em Yu- tok tu olsem ol wok bilong gen long dispela yia long na planti manmeri kisim Trukai em wanpela nivesiti bilong PNG. redim ol program bilong go daun long Australia na gutpela sans long bungim sponsa bilong NRL olsem “Namba wan ples Em i tok ol bai mekim ol etlit long bihainim i go bungim ol North Queens- wanpela gutpela tim bilong na i save kamapim ol wok- mipela i lukluk long en wankain long ol pilai kamap long intanesenel land Cowboys. NRL long Australia olsem bung na promosen olsem em Sir Hubert Murray graun bilong olgeta ara- levol. Dispela bai kamap aninit na ol i kisim i kam bek gen. we ol manmeri bilong PNG stedium tasol sapos dis- pela spot we bai kamap “Mipela i laik redim ol long promosen bilong Baim ol rais bilong Trukai i ken i gat sans long kisim pela ino kamap em bai long dispela Pasifik insait long dispela 4-pela Trukai indastris we ol i na bai yu go insait long dro samting we ol i save tingt- mipela i lukluk long gems. yia long stap insait long tokaut long en long Mosbi long gat dispela sans long ing long en tasol planti namba tu ples,” Donald i Iamo Launa bilong Pasifik gems long 2015,” long Tunde dispela wik. go bungim ol Cowboys pi- taim. tok. PNG Spots Faundesen i Launa i tok. Dispela bai namba tu yia laia olsem Matt Bowen, spotnius Mas 11 - 17, 2010 Wantok P35

LAINIM GEM: Minista Marape i givim tok orait long Spots i ken ol skul i ken lainim na pilai ragbi lig. POTO: Andrew divelopim komyuniti Molen. SPOTS i save skulim ol manmeri long lukautim ol yet long ol kain kain hevi i ken kamap insait long komyu- niti, olsem na olgeta level bilong gavman tu i mas luk- save long dispela na yusim spot olsem wanpela samting bilong divelopim komyuniti. Yunaitet Nesens [United Nations (UN)] i luksave pinis long dispela na i wok long yusim spots long kisim ol toksave bilong en i go aut long ol komyuniti insait long wanwan kantri. Spots i wanpela strongpela samting na i ken kisim ol toksave, skul, stia tok na aweanes i go long ol manmeri long ol ples we i no save kisim ol, harim o OlJames skul Kila i raitim baiol olsem lainim wanpela sponsa na tu bai ragbiEmbel, i wokhat tru long lig kamapim na lukim dispela kain ol toksave bipo. Kain kain manmeri save bung long taim bilong pilai redim insurens o mani bilong lukau- strongim dispela wok we i ken na ol arapela spots bung olsem na dispela em i gut- HISTORI o bikpela samting tru i bin tim ol pilaia na opisal husat i kisim kamapim gutpela samting long ol pela taim long mekim ol aweanes na toktok long ol kamap long Tunde dispela wik taim bagarap long taim bilong pilai. arapela spot tu. long ol hevi save kamap insait long komyuiti. PNG NRL BID wantaim PNG Dipat- PNG NRL Bid i wok long redim ol “PNG Olgeta Skul Ragbi Lig Pro- Sapos olgeta han bilong gavman i luksave na men bilong Edukesen i tokaut olsem samting long putim wanpela tim bi- grem bai helpim ol yut bilong yumi, yusim spots long mekim wok bilong ol em bai ol i nap olgeta ol skul insait long kantri nau i long PNG long go pilai insait long ol skul bilong ol na ol komyuniti bi- long daunim planti hevi insait long komyuniti na tu ken skulim pilai ragbi lig. strongpela NRL kompetisen bilong long yumi insait long kantri,” Minista skulim ol manmeri long planti samting. Dispela i kamap bihain long Min- Australia. Embel i tok. Sampela ol samting ol i ken lukluk long en em; sik ista i bosim Edukesen, James Tasol pastaim long en, ol i mas “Ol progrem we ol tisa long skul AIDS, pasin bilong dring spak, ol hevi bilong lo na Marape, i rausim tambu we i pasim redim gut yut divelopmen progrem bai yusim i gat wanem ol skul bilong oda, famili plening na ol rot bilong ol meri long pasim ol skul long pilaim ol strongpela spot long skul na tu narapela moa wok i ragbi lig i stap long en. karim pikinini, pasin bilong lukautim gut ol liklik olsem ragbi lig na yunion. mas kamap pastaim long ol i ken “Na ol tisa tu i ken lainim na apim pikinini na planti arapela. Ragbi lig nau bai kamap olsem kisim laisens long redim tim long go save bilong ol long ragbi lig na i ken Dispela em sampela ol eria we gavman i ken lukluk wanpela sabjek o samting bilong insait long NRL long 2013. kamap olsem trena, kosa na refri,” long en na yusim spot long traim na surukim toksave lainim insait long skul spots progrem. Dispela PNG Olgeta Skul Ragbi Embel i tok. na skul bilong en i go aut long ol manmeri. Minista Marape i kamapim tingting Lig Progrem bai lukim wok i kamap Marape i tok tenkyu long PNG Namba wan samting gavman i mas lukluk long en long tok orait long PNG NRL Bid long long olgeta hap long kantri. NRL Bid long redim dispela program pastaim long kisim toksave bilong en i go aut, em kisim ragbi lig divelopmen progrem i Namba wan traim wok bilong dis- na tu long sponsa long ol sapot ol i tingting bilong ol manmeri. go long ol skul. pela progrem bai stat long dispela givim. Ol manmeri mas i gat stretpela tingting na pasin bai Pastaim long en ragbi lig i no bin yia. Em i amamas tu long INSPAC dispela ol toksave i ken go aut gut long ol. wanpela samting bilong lainim o sab- Dispela progrem bai lukluk long ol PNG Limited long givim olgeta in- Spots e mi wanpela samting we i save helpim longh jek insait long skul longtaim yet, stat anda 16 na anda 14 insait long wan- surens na helpim long olgeta stretim pasin na opim tingting bilong ol manmeri long long 1975. pela ragbi lig tonamen we i wankain sumatin na ol lain i stap long dispela lainim na hoim gut ol samting na dispela i ken redim Gutpela wokbung wantaim IN- olsem Nu Saut Wels (NSW) Ragbi progrem. ol long putim yau na harim tok taim dispela kain ol SPAC PNG Limited i stretim gut rot Lig Nokaut Kompetisen long Aus- Jeneral Menesa bilong INSPAC toksave na aweanes i kamap. long PNG NRL Bid wantaim Eduke- tralia. PNG Limited, Richard Kassman, i Ol bai nap long harim na bihainim gut na dispela sen Dipatmen long kamapim wan- Kompetisen tru bai kamap long amamas olsem kampani bilong em i bai helpim ol na ol arapela tu insait long komyuniti. pela ragbi lig divelopmen progrem 2011 na bai gro long provinsol i go stap insait long dispela wok long pro- Tingim gen olsem, ol manmeri tasol i save mekim long strongim save bilong ol yang- intanesenel level we wanpela PNG motim lig insait long kantri. sindaun na ol arapela samting i kamap gut insait long Em i tok ol i amamas long wok komyuniti na i no narapela samting. pela pilaia long gem na tu ol arapela skul tim bai go pilai wantaim wanpela Long dispela as, gavman i mas givim nambawan long save long lukautim na ronim tim bilong Australia. wantaim long kamapim yut divelop- luksave long spots na sapotim gut wantaim olgeta gem long skul. Minista bilong spots na siaman bi- men na ol gutpela pipel na gutpela samting ol i gat na i ken givim long en. INSPAC PNG i wokbung wantaim long PNG NRL Bid, Philemon sindaun insait long kantri.

Netbol gat nupela trening haus OL netbol pilaia nau i gat wanpela haus trening o jim PNGVF lukluk long nambis volibol (gym) bilong ol yet. VOLIBOL bilong nambis (Beach (indoor volleyball). long kantri bai salim ol man na Ol i kisim dispela jim wantaim helpim bilong gavman volleyball) em wanpela spot we PNGVF i tokaut las wik long pro- meri tim bilong ol i kam long pilai bilong Australia we inap long AUD$10, 000 (klostu Papua Niugini Volibol Federesen gram bilong ol bilong dispela yia long ol nupela kot long Ela nambis K30, 000). (PNGVF) i lukluk strong long en na namba wan tonamen we bai long Mosbi. Hai komisina bilong Australia i kam long PNG, Ian nau long kamapim gut long kantri. kamap em nesenel nabis volibol Ol arapela samting long program Kemish i kamap long Rita Flynn netbol kot long Mosbi Ol i bilip olsem PNG bai gat moa tua long Epril 2 i go long 5 long bilong PNGVF dispela yia em: long opim dispela nupela haus. sans long mekim gut long dispela Mosbi. Tens Titans tonamen (12-14 Jun, Presiden bilong Mosbi netbol asosiesen, Pole Kass- spot long ol bikpela tonamen long Ol i tok ol i save makim ol nam- Mosbi); man i tok amamas bilong ol meri long Australia long ovasis. bis volibol tim long bipo tasol ol i Osenia Indo na Nambis volibol dispela helpim. Narapela em bilong wanem nam- no save pilai strong bilong wanem sempionsip (18-20 Julai, Noumea); “Planti bikpela tim na nesenel skwat tu i save stap na bis volibol i save gat tupela pilaia nogat kain tonamen i save kamap Nesenel volibol kibung (14 na 14 trening long hia olsem na i gutpela long dispela ol tasol olsem na em bai no inap kos bilong ol long mekim seleksen. Septemba, Lae); samting i stap bai ol meri ken yusim long helpim ol tu,” bikpela mani long salim ol tim i go Dispela tonamen nau bai helpim Enual jenerel kibung, (16 Sep- Kassman i tok. aut long kantri long pilai. ol long makim wanpela strongpela temba, Lae); Dispela liklik jim i gat masin bilong apim hevi na Nambis volibol em i no nupela tim bilong makim PNG long Osenia Nesenel open na anda 21 sem- strong bodi, i bek bilong paitim na ol arapela samting long PNG, tasol em i no save sempionsip long Noumea, Niu pionsip (17-19 Septemba, Lae); tu bilong trening. kamap strong tumas olsem nara- Kaledonia (New Caledonia). Nesenel kosa na refri divelop- pela volibol pilai yumi save long en Olgeta PNGVF asosiesen insait men program; na 2010 afiliesen fi. Isu 1856 Wan wik: Fonde, Mas 11 - 17, 2010.

Pasifik Gems Tiger presiden amamas Tuqiri

longAndrew Molen i raitim PNG Narapela komiti mas kamap long lukautim na ronim ol pilai PRESIDEN bilong Pasifik gem na i mas i gat wanpela moa kaunsil, Vidhya Larkhan i tok komiti bilong lukautim ol etlit o em i amamas long ol wok redi pilaia. PNG wok long mekim long “Mi amamas long lukim holim 2015 Pasifik gems. olsem PNG kamapim ol dis- Em i tok ol wok redi mas stat pela komiti pinis na ol i mekim insait long 6-pela mun bihain wanwan wok bilong ol i stap long kantri kisim tok orait na i nau,” Larkhan i tok. gutpela long lukim olsem PNG Em i amamas tu long gutpela bungim planti bilong ol dispela sapot bilong gavman bilong askim. PNG long holim dispela ol LOTE Tuqiri kam bek long “I gat planti wok i stap yet ORAIT TASOL: Larkhan i amamas pilai. spot we em i stat long en- tasol mi amamas long planti ol long lukim ol wok redi bilong 2015 Komiti memba bilong komiti Ragbi Lig. Em i bin lusim ragbi samting na astingting bilong ol Pasifik gems long PNG i kamap gut. bilong lukautim ol ples bilong yunion bilong Australia na i go pilai wok redi we komiti laik POTO: Andrew Molen. pilai (VIEC), Mel Donald i tok ol wanpela yia wantaim Wasps long Inglen kamapim long redi bilong dis- i makim tupela ples we ol i gat na nau i kam bek long NRL gen. Dispela yia, em bai pilai wantaim na i pela ol pilai,” Larkhan i tok. eria bilong ol dispela wok redi. tingting long sanap ples bilong toke m i redi long wanem kain salens ol Manly Wanpela bilong dispela ol Wanpela komiti mas kamap pilai long en. Sea Eagles i laik tromoi long em long namba wan gem askim em long kamapim tripela long lukautim na redim ol ples bilong em long Mande nait. komiti long lukluk long wanwan bilong pilai na stap long en.  Igo moa long pes 34

Publisher of the newspaper operates at Section 58, Allotment 3, Office 2, Waigani Drive