Dinler Tarihi Sözlüğü-Mircea Eliadc - Ioan P
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MIRCEA ELIADE Q mart 1907'de Bucarest'de doğan Eliade, 1917-25 arası lise tahsilini tamam lar. 1921-23 arası Dinler Tarihi ve Oryantalizm alanlarında yazdığı bir çok makale Orizontul, Lumea, Universal Literar, Adevanıl Literar gibi dergilerde yayınlanır. 1923-25 arası Papini ve Vittorio Macchioro'yu okumak için ltal yanca'yı; Max Müller ve Frazer'i okumak için ise lngilizce'yi öğrenir Bu arada Mihalcescu'nun kılavuzluğunda İbranice ve ltalo Pizzi'nin grameriyle de Farsça çalışmaya başlar. Ocak 1928'dc Roma'da kalır; "Giordana Bruno'ya Gö re ltalyan Felsefesi" isimli tezini çalışır. 1930'da "Yoga Telmihler inin Mıılıayeseli Tarihi" isimli konuyu doktora tezi olarak çalışmaya karar verir. 1938'de "Bu dizm Tarihi" ile ilgili seminerler verir. R. Pettazzoni, .J. Przyluski, Ananda Co omarasmaıny, Cari Cleınen,C. Hemze, B. Rowland gibi bilim adamlarıyla be raber "Dini Ettidleı Dergisi" olan "Zalmoxis" in birinci cildini hazırlar. 1974'de Histoiıe des Croyances et des ldtes Rcligieuses (İnançlar ve Dini Düşünceler Ta rihi) isimli eserinin birinci cildini tamamlar. Ayrıca New York ve Londra'da basılan "Tlıe Encyclopcdia of Rcligion" isimli 16 ciltlik eserin hazırlanır.asında yöneticilik yapar. Kalan birkaç yıllık ömrünü çeşitli kongrelerde ve bilimsel toplantılarda geçiren Eliade, 1986 yılında vefat eder. Eserlerinden bazıları şunlardır : Le Sam.' et le Profaııe (Kutsal ve Din Dışı), La Nostalgie des Origi ncs, Methodologie et liistoire dcs Religions (Bas_langıçlar Nostaljisi. lvfetodoloji ve Dinler Tarihi). IOAN P. COU LIANO Chicago Üniversitcsi'nde dinler tarihi profesörüdür.. Eserlerinden ba zılan şunlarudır: Experierıcrs de l'Extasc, Eros et Magie ala Rcııaissanre, Mircea Eliadc, Gnosticismo c Pensicro Modenıo, La Collezioııe di Smeral di, The Encyclopedia of Rcligioıı'da 14 makale, Lcs Gııoses Dııalistes d'Occidcnt, insan yayınları: 244 inceleme-araştırma: 109 orjinal adı: dictionnaire des religions dinler tarihi sözlüğü-mircea eliadc - ıoan p. couliano aralık 1997 ISBN 975-574-108-4 editör ismail taşpınar dizgi-içdüzen insajans luıpah düzeni yunu' karaaslan baslıı-cilt çalış ofset Jıapak baslıı emirler insan yayınları kne�leciler sitesi,mehınet akif cad., kestane sk., no: l, mertcr, ista11bul tel (02l2) M2 74 84 - S07 10 03 fax: (02l2) 554 62 07 Dinler Tarihi Sözlüğü MIRCEA ELIADE IOAN P. COULİANO çeviren Ali Erbaş İçindekiler Takdim ...7 Mütercimin Önsözü ... 11 Mircea Eliade Hayatı ve Eserleri...15 Önsöz ...21 Bibliyografik Not ve Kısatlmalar... 25 Giriş (Sistem Olarak Din) ...29 Afrika Dinleri...35 2 Av usturalya Dinleri...49 3 Budizm .. .53 4 Caynizm ... 73 5 Cermenlerin Dini. .. 77 6 Düalist Dinler...83 7 Grek Dinleri...91 8 Güney Amerika Dinleri.. .103 9 Helenistik Din ... 113 10 Hristiyanlık... 11 7 11 Hind-Avrupa Dinleri ... 151 12 Hinduizm ... 153 13 Hitit Dinleri...167 14 lslam ... 171 15 Keltlerin Dinleri ... 191 16 Kenan Dini.. 195 17 Konfüçyanizm ... 199 18 Kuzey Amerika Dinleri ...205 19 Mezopotamya Dinleri...215 20 Mısır Dini. ..221 21 Okyanus Dinleri...229 22 Orta Amerika Dinleri...233 23 Prehistoria (Tarih Öncesi) Dinleri ... 239 24 Roma Dinleri...243 25 Sır Dinleri ...249 26 Slav ve Baltık Dinleri...255 27 Şamanizm ... 259 28 Şinto ...265 29 Taoizm ... 273 30 Tibet Dini. .. 279 31 Trakya Dinleri ...281 32 Yahuclilik. .. 28'J 33 Zerdüştlük ...303 Açıklamalı lndeks ...313 Takdim ir sosyal bilim olarak Dinler Tarihi çalışmaları, mazisi çok eskiye Bdayanan bir disiplin değildir. Bir sosyal bilim olarak dedik çünkü "din" ve "dinler" kC'ndi varlıkları ile beraber üzerinde düşünülen ve varlığı kabul edilen en eski fenomenlerdendir. Dinlerin tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. Modern anlamda Dinler Tarihi araştırmalarının başlaması, yüzyılı mızın başına kadar götürülebilir. Bilimsel teorilerdeki yeni anlayışlar, tarih kavramını ve kavrayışını etkilemiş, bu da dinler tarihine yaklaşımı belirlemiştir. Materyalist düşüncelere geçtiğimiz on yıllarda yapılan ağır eleştiri ler ve :>piritüalistyaklaşımların yeniden ortaya \'ıknıası ile dünya görüş !eri tekrar sorgulanmış ve "insan"ın bireysel varlığı, duygu ve düşünce leri daha geniş bir şekilde ele alınmaya başlanmıştır. Düşünce dünyasında yaşanan bu hareketlilik, bilimsel faaliyetlerde yeni "devrimlere" sebep olmuş ve bir faaliyet olarak "bilme", "okuma" ve "anlama" üzerine vurgu daha hir yoğunluk kazaıımı;;tır. Bugün aı :ık fenomenlere "nasıl" ve "neden" sorularının yanında bir de "ııic[n" ve "niye" soruları da sorulmaya başlanmıştır. Varlığı tekrar sorgulayan 20. yüzyıl insanı , insanın <lünyac.laki ko numunu ve varlık olarak yerinin ne olduğunu araştırınay;ı koyulmuş- 8 • DiNLER 1AR1HI SÖZLÜGÜ tur. Her fenomenin bir "numen" e "işaret" ettiği temel varsayımı ile yola çıkan bu anlayış varlığa yeniden bir anlam yükleme yoluna gitmiştir. Bilimde fenomenoloji olarak karşılığını bulan bu yaklaşım, Van der leuw ile Dinler Tarihi'nde işlenmeye çalışılmıştır. Bu fenomenlerin ta şıdıkları "iç anlamı" yakalamak ve "onu anlamaya çalışmak" olarak ta nımlayabileceğimiz Hermenötik yaklaşım ise Mircea Eliade ile Dinler Tarihi'nde temsil edilmektedir. Dinler ve onların geçirdikleri serüvenin basit bir "tarihsel olay" ol manın ötesinde bir anlama sahip olduğu anlayışı, Dinler Tarihi'nin gü nümüzde en revaçta olan yaklaşımıdır. Bu anlayış, bütün dinlerde var olan ortak yapıların olduğuna ve bunun yine ortak bir insan türüne işa ret ettiğini savunur: homo religiosus. Dindar Adam, insanın varlığıyla birlikte düşünülüp bizzat onun "yapı" taşlarından birini oluşturmaktadır. Belli metafizik arketipler, bü tün dinlerde farklı formlar içerisinde görülebilir. Bu da onun ortak kay nağına işaret etmektedir. Geleneksel Dinler Tarihi anlayışının farklı bir açılımını teşkil eden bu yaklaşım, bizi teleolojik ve ontolojik vurgusu ön planda olan klasik yaklaşımlara yeniden bakmamızı gerektirecek. Dinlere ve onların varlı ğına sembolik anlam yükleyen tasavvuf düşüncesinin önemli şahsiyet lerinden lbn Arabi'nin Fusı1su'l-hikem adlı eserinde bu düşüncelerin iz lerini görmek mümkün. Dinlere bir işaretler (ayetler) ve semboller sistemi olarak bakan bu yaklaşım, İnsanın yeryüzündeki varlığına yeni bir anlam katması bakımından önemlidir. Tarih boyunca gönderilmiş olan bütün peygam berler, aynı Hakikat'a çağrıda bulunmuşlardır; Temelini tevhid oluş turan bu çağrıların formları ise coğrafi, ırki ve tarihi dönemlere göre farklılık göstermiştir. Dinlerdeki arketipleri ve sembolleri mukayeseli olarak gündeme getiren Mircea Eliade'ın Dinler Ta rihi Sözlüğü adıyla neşrettiğimiz bu eseri, araştırmacı Ali Erbaş'ın dipnotları ile de zenginleştirilerek, dinler hakkında bilgilenmek isteyenlere bir giriş ve kaynaklara ulaşmada yar dımcı bir eser olacağı kanaatindeyiz. lsmail Ta şpınar Editör Christinel Eliade'ye.... Mütercimin Önsözii 1 fınsanlık tarihi incelendiğinde, başlangıcından günümüze kadar yer <>V yüzünde hiçbir topluluğun dinsiz olarak yaşamadığı ve <lin fikrinin insanla beraber doğmuş olduğu görülecektir. Nerede bir insan toplulu ğu varsa, fıtrattan gelen bir ihtiyaçla orada mutlaka bir inanç vardır. Ba zı insanların ferdi olarak dinsizliği tercih etmeleri marjinal kalmakta ve genel kanaati değiştirmemektedir. Batı'da aydınlanmayla başlayıp pozti vizmin üç hal kanunuyla (dini-metafizik-pozitiO zirveye çıkan ve sekü lerleşme olarak isimlendirilen "dinin de'ırini tamamladığı düşüncesi", 19. ve 20. yy'da sorgulanmaya başlanmış ve materyalizmin sistematik desteklerine rağmen istenileni gerçekleştirememiştir. Aksine, modern hayatın bıraktığı, dolduramadığı boşluklar, bazıları tarafından "Tan rı'nm lııtikamı" olarak isimlendirilecek kadar güçlü bir şekilde dinin geri dönüşünü hazırlamıştır. Din insanlara dinamizm veren, toplumu ve insanlığı ayakta tutarı yüce bir duygudur. Çünkü insan kendi yapısı gereği dine muhtaçtır. Dine karşı ohnliırın buna paralel olarak ruhu da inkar etmeleri gerekir, oysa insanın sadece maddi bir varlık olmadığı, manevi bir yanının da bulunduğu genel olarak kabul görmüş bir düşüncedir. İnsanın, yaratı lışı gereği sahip olduğu manevi yanını tatmin etmesi için mutlaka inan- 12 • DiNLER TARiHi SÖZLÜGÜ maya ihtiyacı vardır. İnsan fıtratını ve yaşanan tecrübeyi göz önünde bulundurarak bu kanaate varmak ve tarih boyunca hiçbir dinsiz toplu mun yaşamamış olabileceğini tahmin etmek mümkündür; ancak bu ka naati ve va rsayımı destekleyecek bilgilere ve belgelere ulaşmak bu denli ·kolay değildir. Bunun için Arkeoloji, Tarih, Medeniyet Tarihi, Etnoloji, Filoloji, Folklor, Mitoloji vs. bilim dallarının verilerinden, ayrıca Din Felsefesi, Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi ve Din Fenomenolojisi gibi sahalarda ulaşılan sonuçlardan da faydalanmak kaçınılmaz bir zorunlu luktur. llmi yeteneği ve Dinler tarihi sahasındaki birikimiyle tanınan Mir cea Eliade ile yapılan istişare sonucu teşekkül eden usule uygun olarak Couliano'nun büyük bir titizlikle tamamladığı ve hemen itiraf etmeliyiz ki, bizim de büyük bir sabırla Türkçe'ye kazandırmaya çalıştığımız bu eser, Eliade'ın homo rcligiosus olarak vasıflandırdığı insanın, tarih ön cesinden günümüze bütün toplumlarda bu özelliğinin farklı şekillerde yansıması olan inançlarının, pratiklerinin ve mistik hayatının ilmi bir dökümüdür. Yu karıda sıralamış olduğumuz bilim dallarının verilerinin tümü göz önünde bulundurularak hazırlanmış olan bu eser okundu ğunda, beşer tarihinin başlangıcından bugüne değin dinsiz bir toplu mun varolmadığına dair kanaat daha da güçlenecektir. Kitabın orjinalliğini muhafaza etmek için, din bilimlerinde artık ge nel bir kullanım kazanmış olan kavramları olduğu gibi bıraktık. Çok gerekli gördüğümüz