Pogranicze Polsko-Słowackie Rocznik Euroregionu „Tatry” Pohraničie Pol’Sko-Slovenské Ročenka Euroregiónu „Tatry” 2010–2012
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Pogranicze polsko-słowackie rocznik euroregionu „tatry” Pohraničie pol’sko-slovenské ročenka euroregiónu „tatry” 2010–2012 Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013 Publikaciá spolufinancovaná Európskou úniou z Európskeho fondu regionálneho rozvoja a štátneho rozpočtu v rámci Programu cezhraničnej spolupráce Pol�ska republíka – Slovenská republika 2007–2013 ZWIĄZEK EUROREGION „TATRY” NOWY TARG 2013 © Copyright by Związek Euroregion „Tatry” w Nowym Targu Redaguje zespół / Redakčný kolektív: antoni nowak, bożena królczyk, jana majorová garstková, agnieszka pyzowska Opracowanie redakcyjne / Redakčné spracovanie: Anna Majorczyk Tłumaczenie / Preklady: Matthew Dundon, Vlasta Juchniewiczová, Franciszek Payerhin, Tomasz Trancygier, Agencja BTB Autorzy fotografii i reprodukcji / Autori fotografií a reprodukcií: Michał Adamowski, Stanisław Budzyński, Peter Cintula, Kazimierz Gajewski, Bogdan Kasperek, Paweł Myślik, Piotr Rayski-Pawlik Opracowanie graficzne i projekt okładki / Grafická úprava a návrh obálky : voit studio: Emilia Voit, Jarek Łakoma Korekta / Korektúra: Vlasta juchniewiczovÁ, anna Majorczyk, Boris Švirloch, Agencja BTB ISSN 1731-0482 Wydawca / Editor: Związek Euroregion „Tatry” w Nowym Targu ul. Sobieskiego 2, 34-400 Nowy Targ tel. +48 18 266-99-81 e-mail: [email protected] www.euroregion-tatry.eu Skład, łamanie, druk i oprawa / Zalamovanie, sadzba, tlač a viazanie: Pasaż Spółka z o.o. ul. Rydlówka 24 30-363 Kraków www.pasaz.com Wyłączną odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji ponosi Związek Euroregion „Tatry” i w żadnym razie nie może być ona utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej Egzemplarz bezpłatny Výhradnú zodpovednosť za obsah tejto publikácie nesie Zväzok euroregión Tatry a v nijakom prípade nemôže byť stotožený s oficiálnym stanoviskom Európskej únie Bezplatný exemplár spis treści / obsah 3 Słowo wstępne / Úvodné slovo / 5 Z PRZESZŁOŚCI / Z MINULOSTI / 9 Mieczysława Chylińska / 9 Po obu stronach barykady Po obidvoch stranách barikády Jozef Sulaček / 26 Kieżmarscy Niemcy pod koniec drugiej wojny światowej Kežmarskí Nemci koncom druhej svetovej vojny Margita Vargová / 49 Opowieści ze Zdziaru-Średnicy Príbehy zo Ždiaru-Strednice STUDIA I ESEJE / ŠTÚDIE A ESEJE / 54 Bogdan Wrzochalski / 54 Prezydenci Polski i Słowacji wobec współpracy transgranicznej. Wątki wspomnień Prezidenti Poľska a Slovenska a cezhraničná spolupráca. Útržky spomienok Andrzej Brzoza / 60 Euroregion „Tatry” – serdeczne partnerstwo Polaków i Słowaków. Rzecz widziana z oddali Euroregión „Tatry” – srdečné partnerstvo Poliakov a Slovákov. Pohľad z diaľky Peter Burian / 69 Euroregion „Tatry” – o kształcie i rozwoju demokracji lokalnej na pograniczu dwóch narodów Euroregión „Tatry“ – o obraze a rozvoji miestnej demokracie medzi dvoma národmi Martin Karaš / 75 Rusini w Euroregionie „Tatry” Rusíni v rámci Euroregiónu „Tatry“ SYLWETKI / OSOBNOSTI / 80 Najważniejsza jest wzajemna życzliwość. Z Wendelinem Haberem rozmawia Anna Majorczyk Najdôležitejšia je vzájomná žičlivosť. S Wendelinom Haberom sa rozpráva Anna Majorczyk Wanda Szado-Kudasik / 99 Wendkowi Pavol Mišenko / 101 Inżynier Peter Burian Ing. Peter Burian Antoni Nowak / 105 Peter Burian – współtwórca Euroregionu „Tatry” Peter Burian – spolutvorca Euroregiónu „Tatry” Cezary Kuklo / 107 Henryk Ruciński (3.07.1938 – 11.10.2007) Henryk Ruciński (3.07. 1938 – 11. 10. 2007) Piotr Chodorowicz (1954–2011) / 116 4 spis treści / obsah Antoni Nowak / 118 Wspomnienie o Wacławie Czubernacie Spomienka na Wacława Czubernata Milan Choma / 120 Alfred Grosz – legendarny nauczyciel Tatr Alfred Grosz – učiteľská legenda Tatier Ernest Grosz / 126 Nokturno-nočný obraz Alfréd Grosz / 126 Tatre Milan Choma / 126 Tvár kežmarskej Tatry NASZE SPRAWY / NAŠE ZÁLEŽITOSTI / 127 Teresa Siaśkiewicz / 127 Realizacja mikroprojektów w Euroregionie „Tatry” w latach 2010–2012 Realizácia mikroprojektov v Euroregióne „Tatry“ v rokoch 2010–2012 Jana Majorová Garstková / 143 Projekty ukierunkowane na realizację działań euroregionalnych wsparte przez Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Rozwoju Regionalnego Republiki Słowackiej Projekty zamerané na realizáciu euroregionálnych aktivít podporené Ministerstvom dopravy, vystavby a regionálneho rozvoja Slovenskej republiky Agnieszka Pyzowska / 152 Spotkanie siedmiu kultur pogranicza polsko-słowackiego Stretnutie siedmich kultúr poľsko-slovenského pohraničia Stanisław Apostoł / 167 László Mednyánszky Agnieszka Pyzowska / 168 Od Euroregionu „Tatry” do Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej TATRY z o.o. Od Euroregiónu „Tatry” k Európskemu zoskupeniu územnej spolupráce TATRY s r.o. WITRYNA EUROREGIONU / VITRÍNA EUROEGIÓNU / 174 KALENDARIUM 2010–2012 / KALENDÁRIUM 2010–2012 / 181 ANEKS / PRÍLOHA / 223 Wykaz władz oraz członków Euroregionu „Tatry” w latach 2010–2012 Zoznam predstaviteľov a členov Euroregiónu „Tatry” v rokoch 2010–2012 SUMMARY / 226 Mapa administracyjna Euroregionu „Tatry” / Administratívna mapa Euroregiónu „Tatry” / 228 Słowo wstępne / Úvodné slovo 5 Słowo wstępne Slovo na úvod Rocznik „Pogranicze Polsko-Słowackie”, który Ročenka Poľsko-slovenské pohraničie, ukazuje się od 2002 roku, dokumentuje wspólne ktorá sa ukazuje od roku 2002, dokumentuje čin- działania Transgranicznego Związku Euroregionu nosť Cezhraničného zväzku euroregión Tatry, „Tatry”, opisuje dokonujące się procesy społeczno- opisuje prebiehajúce spoločensko-ekonomické -gospodarcze i kulturalne, a zarazem stara się przybli- a kultúrne procesy a zároveň sa snaží priblížiť żać historię i wspólne dziedzictwo pogranicza poło- dejiny a spoločné dedičstvo pohraničia rozpres- żonego wokół Tatr. tierajúceho sa okolo Tatier. Kryzys, który obserwujemy w Europie, odbił Kríza, viditeľná v celej Európe, sa negatívne się również na naszym skromnym polu wydawni- odrazila aj na našom skromnom vydavateľskom czym – z powodu braku środków finansowych, szó- poli – z finančných dôvodov sa šieste číslo tohto sty numer naszego periodyku ukazuje się z rocznym periodika ukazuje s ročným oneskorením a za- opóźnieniem i obejmuje wyjątkowo długi okres hŕňa výnimočne dlhé časové obdobie, roky 2010- czasu, lata 2010–2012. W związku z tym publikacja 2012. Vzhľadom na to je publikácia obšírnejšia jest obszerniejsza i w nowej szacie graficznej, która, a má novú grafickú úpravu, ktorá, ako dúfame, sa mamy nadzieję, spodoba się naszym Czytelnikom. bude našim čitateľom páčiť. Napriek tomu sme Pozostajemy jednak wierni tradycji i założeniom, však zostali verní tradíciám a princípom, vytýče- które wytyczyliśmy sobie na początku naszej działal- ným na začiatku našej vydavateľskej činnosti. ności wydawniczej. Ročenku otvára kapitola Z minulosti…, Rocznik otwiera dział Z przeszłości…, w któ- v ktorej si pripomíname udalosti z obdobia dru- rym przypominamy wydarzenia z okresu drugiej hej svetovej vojny. Po obidvoch stranách ba- wojny światowej. Po obu stronach barykady to rikády je úryvok z doteraz nepublikovaných fragment dotąd nie publikowanych wspomnień spomienok Mieczysławy Chylińskej, ktorý ho- Mieczysławy Chylińskiej poświęconych latom vorí o vojnových rokoch a okupácii na Podhalí. wojny i okupacji na Podhalu. Uznaliśmy, że Uznali sme, že táto nezávislá, osobná výpoveď ta bardzo niezależna, osobista, pełna emocji svedkyne, plná emócií a vlastenectva, častokrát i patriotyzmu relacja świadka i często uczest- výpoveď samotnej účastníčky opisovaných uda- nika opisywanych wydarzeń jest ważnym gło- lostí, predstavuje dôležitý hlas obohacujúci po- sem wzbogacającym wiedzę o historii regionu. znatky o dejinách regiónu. Príbeh Mieczysławy Opowieść Mieczysławy Chylińskiej o nowo- Chylińskej o nowotargských prevádzačoch, tarskich kurierach, o rodzącym się spontanicz- o spontánne sa rodiacom odboji a o činnosti nie ruchu oporu i działalności Konfederacji Tatranskej konfederácie konfrontujeme s ese- Tatrzańskiej konfrontujemy z esejem Jozefa jou Jozefa Sulačku Kežmarskí Nemci koncom Sulačka Kieżmarscy Niemcy pod koniec drugiej druhej svetovej vojny. Oba spomínané texty sa wojny światowej. Oba te teksty skupiają się na sústreďujú na dramatické ľudské osudy a osobné dramatycznych ludzkich losach, osobistych tra- tragédie Poliakov, Slovákov a Nemcov, ktorí gediach Polaków, Słowaków i Niemców, którzy vtiahnutí do vojnového kolotoča boli nútení 6 Słowo wstępne / Úvodné slovo wciągnięci w bezwzględne tryby wojny, musieli uskutočňovať morálnu voľbu, ale na druhej dokonywać moralnych wyborów, ale pozosta- strane boli bezradní voči rozpadu sveta, ktorý wali bezradni wobec dokonującego się na ich sa odohrával pred ich očami. Vojna a okupácia oczach rozpadu dawnego świata. Wojna i oku- nenávratne zničili stáročiami ustálený poriadok pacja bezpowrotnie zniszczyły ustalony od wie- sveta a spoločné dielo mnohých pokolení, na- ków porządek i wspólny dorobek wielu pokoleń, rúšajúc dobré susedské vzťahy medzi národmi naruszając dobrosąsiedzkie stosunki między obývajúcimi poľsko-slovenské pohraničie. zamieszkującymi polsko-słowackie pogranicze Ďalším textom, ktorý pre udržanie rov- narodami. nováhy vnáša trochu inú atmosféru, je nostal- Kolejny tekst, który wprowadza, dla zrówno- gický príbeh plný ľudského tepla o osade Ždiar- ważenia, nieco inny nastrój, to pełna nostalgii i cie- Strednica a jej obyvateľoch na prelome 19. a 20. pła opowieść Magrity Vargowej o osadzie Zdziar- storočia, ktorého autorkou je Margita Vargová. Strednica i jej mieszkańcach