Rocznik Małopolska
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
maŁopolska regiony regionalizmy małe ojczyzny maŁopolska regiony XV regionalizmy małe ojczyzny kraków 2013 Redakcja: Zdzisław Noga (redaktor naczelny), ks. Władysław Pilarczyk (z-ca redaktora naczelnego), Sylwester Dziki (sekretarz redakcji), Krystyna Kasprzyk Wojciech Kowalewski, Ewa Skrobiszewska, Mateusz Wyżga Rada redakcyjna: Edward Chudziński, Jan Flasza, Ryszard Kantor, Feliks Kiryk (przewodniczący), Maciej Mączyński, Barbara Miszczyk, Tadeusz Skoczek, Anna Wiśniewska, Jerzy Woźniakiewicz, Wiesław A. Wójcik, Franciszek Ziejka Współpraca: Polskie Towarzystwo Historyczne Adres redakcji: 31-124 Kraków, ul. Rajska 1, p. 38 tel. 12 375 22 34, fax 12 375 22 03 e-mail: [email protected]; www.malopolska.org.pl Wydawca: Małopolski Związek Regionalnych Towarzystw Kultury, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie Patronat honorowy: Marek Sowa – Marszałek Województwa Małopolskiego Copyright by Małopolski Związek Regionalnych Towarzystw Kultury, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, 2012 Opracowanie redakcyjne i korekta: Sylwester Dziki Tłumaczenie: Elżbieta Świerz Projekt okładki: Beata Ozga Projekt typograficzny: Agnieszka Rajda Skład komputerowy: Maria Jakubowska Na okładce: Zespół Regionalny „Babiogórcy”; fot. ze zbiorów p. Zofi Bugajskiej Druk i oprawa: PANDIT, 31-334 Kraków, ul. Łokietka 177 ??? PL ISSN 1641-1102 oD REDAKToRa Tom niniejszy dedykujemy Doktorowi Edwardowi Chudzińskiemu, pierwszemu i wieloletniemu Redaktorowi naszego Rocznika, wybitnemu znawcy kultury ludowej i ruchu regionalistycznego, dziennikarzowi i medioznawcy, nauczycielowi akademickiemu. Jego działalność naukową, publicystyczną i kulturalną trudno zmieścić w jednym szkicu. Osiągnięcia Jubilata scharakteryzowali Stanisław Burkot, Kazimierz Wolny-Zmorzyński i Tadeusz Nyczek,wybitni znawcy literatury, mediów i kultury. My podkreślimy wkład Pana Doktora w powstanie i rozwój „Małopolski”, czasopisma, które leży mu głęboko na sercu, a jego profil został ukształtowany w zasadniczej mierze dzięki Jego doświadczeniu i wiedzy. Osobiście, jako absolwent jednego z pierwszych roczników Studium Dziennikarskiego, uruchomionego przed ponad 30 laty staraniem Doktora Chudzińskiego w ówczesnej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie jestem Mu wdzięczny za przygodę intelektualną, za stworzenie możliwości poznania wybitnych wówczas dziennikarzy, którzy wprowadzali nas w tajniki warsztatu, odrywając od smutnej, szarej rzeczywistości stanu wojennego. Doktor Edward Chudziński jak rzadko kto czuje, rozumie i wspiera działalność regionalistów. Pozostaje jednym z fundamentów naszego Rocznika. Gratulując serdecznie pięknego Jubileuszu, liczymy na dalsze wsparcie i współpracę Pana Doktora dla dobra ruchu regionalistycznego. W dalszej części niniejszego tomu znajdzie Czytelnik interesujące, zróżnicowane tematycznie i geograficznie teksty i materiały, ułożone w ukształtowanych zwyczajowo działach. Franciszek Ziejka pokusił się o przedstawienie panoramy dziedzictwa literackiego Małopolski od średniowiecza po czasy współczesne. Przywołał znanych i mniej popu- larnych twórców związanych nie tylko z Krakowem, ale często głęboko zakorzenionych w różnych zakątkach Małopolski, której granice historyczne były zmienne i wykraczały daleko poza obszar dzisiejszego województwa małopolskiego. Kolejny tekst pióra Bogusława Krasnowolskiego dotyczy translokacji miejsc świętych w wybranych miejscach Małopolski. Napisany barwnym językiem i zawierający wiele interesujących szczegółów stanowi swego rodzaju przewodnik zachęcający do odwiedzenia interesujących miejsc naszego regionu, do których przed wiekami przeniesiono obce wzorce i wkomponowano na trwale w polski krajobraz. Z kolei Maciej 6 Mączyński podjął się analizy wielokrotnie przywoływanych na łamach naszego Rocznika staropolskich,wiejskich ksiąg sądowych w aspekcie dawnej roli gromady. Stało się to pretekstem do upublicznienia wielu ciekawostek z życia codziennego dawnych mieszkańców wsi małopolskiej. Innym źródłem bliskim dziejom lokalnym pozostają wciąż niedostatecznie zbadane staropolskie księgi metrykalne. Ich gorliwy ekplorator Mateusz Wyżga wydobył wiele interesujących szczegółów dotyczących szlachty z XVIII-wiecznej parafii Gorzków. Kolejne dwa teksty dotyczą Powstania Styczniowego, którego setną rocznicę obchodzimy w tym roku. Sylwester Dziki przyjrzał się prasie krakowskiej w tym kontekście. Natomiast Adam Tomczyk przedstawił z pasją wyniki swoich wieloletnich poszukiwań śladów Powstania w okolicach Żabna. Z perspektywy tego miasta i indywi- dualnych, zwykle tragicznych losów powstańców widoczny jest dramat całego pokolenia Polaków walczących o wolność. Dziś pozostały po nich tylko prawie zapomniane mogiły i pamięć następnych pokoleń, którą należy chronić i przekazywać młodszym. Na przypomnienie zasługuje także przedwojenna tradycja obchodów Święta Gór, omówiona szczegóło- wo przez Marię Kurzeję-Świątek. Tematyka „górska” jest stale obecna w naszym Roczniku nie tylkoze względu na zasięg geograficzny Małopolski i piękno przyrody, ale przede wszystkim z powodu ogromnego bogactwa kulturowego, szacunkui przywiązania współczesnych mieszkańców gór do tradycji przodków. Zupełnie inny charakter ma solidny artykuł pióra Bartosza Ogórka poświęcony transformacji demograficznej ludności Krakowa od połowy XIX wieku po czasy współczesne. W dobie kryzysu demograficznego w Polsce warto poznać jego głębsze przyczyny, związane z przemianami cywilizacyjnymi. W kolejnych działach Rocznika umieszczono szereg interesujących tekstów, zawierających często silny ładunek emocjonalny do opisywanej rzeczywistości, ukazujący pasje Autorów i ich związki z przedstawianymi obrazami. „Małopolska” stanowi forum dla naukowców i pasjonatów, którym przyświeca wspólna idea zachowania i popularyzacji dziedzictwa kulturowego naszego regionu. Zachęcam jak zwykle Czytelników i do lektury i do współpracy z naszym Rocznikiem. Zdzisław Noga problemy sprawy ludzie 8 Doktor Edward Chudziński. 50 lat twórczej obecności w szkole wyższej, kulturze i mediach 9 problemy sprawy DokToR EDwaRD ChuDziński ludzie 50 laT TwórczEj obecnośCi w szkolE wyższEj, kulTuRzE i mEDiaCh XV (2013) maŁopolska 10 Doktor Edward Chudziński. 50 lat twórczej obecności w szkole wyższej, kulturze i mediach kalEnDaRium 1940 Urodził się 26 stycznia w Radzyniu Chełmińskim (woj. kujawsko- pomorskie) 1957 Zdaje egzamin maturalny w II LO im. Króla Jana III Sobieskiego w Grudziądzu 1959 Otrzymuje Dyplom Ukończenia Studium Nauczycielskiego w Toruniu (specjalność filologia polska) 1963 Jako absolwent Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie (mgr filologii polskiej) podejmuje pracę nauczyciela akademickiego w tejże uczelni, którą wykonuje do dziś. W czasie wakacji organizuje pierwszy studencki obóz naukowy na Podhalu (dokumentacja twórczości pisarzy ludowych). Sprawuje opiekę naukową nad kolejnymi corocznymi obozami do 1980 roku 1966 Zostaje redaktorem naczelnym „Kuriera Akademickiego” (Rada Okrę- gowa ZSP – jednodniówka) 1967 W nowopowstałym miesięczniku (później dwutygodniku ) „Student” jako jeden z jego założycieli obejmuje stanowisko kierownika Działu Kultury 1969 Otrzymuje I Nagrodę (ex aequo) na Festiwalu Kultury Studentów w Krakowie za publicystykę kulturalną. Organizuje – w ramach imprez festiwalowych – rajd „Szlakami Kultury Ludowej” (Podhale – Spisz – Pieniny – Gorce) i wydaje antologię pisarzy ludowych tego regionu 1970 Zostaje kierownikiem literackim Teatru STU. Spektakl Spadanie, którego jest współtwórcą (scenariusz) otrzymuje Grand Prix Łódzkich Spotkań Teatralnych i rozpoczyna pochód po najbardziej renomowanych festiwalach i scenach teatralnych świata 1971 Obejmuje stanowisko zastępcy redaktora naczelnego dwutygodnika „Student” 1972 Uzyskuje stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozpra- wy Z dziejów chłopskiej prasy literackiej w dwudziestoleciu międzywojennym (Nagroda III stopnia Ministra Szkolnictwa Wyższego). Spektakl Teatru STU Sennik polski, którego jest współautorem (scenariusz), uznany XV (2013) maŁopolska Doktor Edward Chudziński. 50 lat twórczej obecności w szkole wyższej, kulturze i mediach 11 zostaje za największe wydarzenie artystyczne i otrzymuje Wielką Nagrodę V Festiwalu Kultury Studentów we Wrocławiu problemy 1978 Podejmuje stałą współpracę – jako felietonista – z „Gazetą Krakowską” sprawy (do stanu wojennego) ludzie 1980 KAW wydaje album Pieśń Wawelu, zawierający fotograficzną (Adam Bujak) i tekstową (Edward Chudziński, Krzysztof Jasiński) doku- mentację widowiska plenerowego, realizowanego pod Wawelem w latach 1972-1980 1981 Otrzymuje Złoty Krzyż Zasługi. Wchodzi w skład zespołu redakcyjnego nowotworzonego miesięcznika „Zdanie”, w którym kieruje Działem Kultury. Rektor WSP powierza mu zadanie uruchomienia Studium Dziennikarskiego i powołuje na kierownika tej jednostki (funkcję tę pełni do dziś) 1982 Ukazuje się przygotowana pod jego i Tadeusza Nyczka redakcją monografia Teatr STU, uznana przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich za najlepiej wydaną książkę roku 1986 Wydanej w 1985 roku książce autorskiej W kręgu kultury i literatury chłopskiej 1918–1939 Fundusz Literatury przyznaje Nagrodę II stopnia 1987 Tom rozmów Trzech na jednego, publikowanych w „Zdaniu” i wydanych pod jego redakcją w „Czytelniku” (1986) otrzymuje Nagrodę im. Win- centego Rzymowskiego I stopnia 1988 Zasiada w Radzie Artystycznej Festiwalu Kultury Studentów w Katowicach 1995 Przewodniczący KRRiT powołuje go do Rady Nadzorczej Radia Kraków SA, która podejmuje decyzję o budowie nowej siedziby 1999 Na prośbę ks. Władysława Pilarczyka, inicjatora tego przedsięwzięcia, opracowuje koncepcję rocznika