VETLUGA IRMA⁄I Çarlık Rusyasında Bir Türk Savaş Tutsağının Anıları 1916-1918 MEHMET ARİF ÖLÇEN İkinci Basım 2006 ISBN 975-7362-51-4 Birinci Baskı: Kasım 1994 İkinci Baskı: Haziran 2006 Ümit Yayınevi Konur Sokak No.27/1 06640 Kızılay-Ankara Tel: (0.312) 417 56 68 Kapak Düzeni: Serap Taştan / Plaka Yayına Hazırlayan: Ali Nejat Ölçen İngilizce Çeviri: Gary Leiser Vetluga Memoir University Press of Florida, 1995. 15 NW 15 th Street, Gainsville, Florida 32611-2079 İstek İçin Ayrıca: ORAN-Çarşımerkezi C -2 blok No.303 06450 Çankaya-Ankara Tel : 0312 490 66 81 Faks : 0312 490 09 59 e-posta:[email protected] TŞOF TRAFİK MATBAACILIK TİC. ve SAN. A.Ş. / ANKARA Tel: (0.312) 267 08 97 • Faks: (0.312) 267 08 12 VETLUGA IRMA⁄I Mehmet Arif Ölçen Çarlık Rusyasında Bir Türk Sava Tutsa¤ının Anıları 1916-1918 Yayına Hazırlayan:Ali Nejat Ölçen. 2006 Ankara Mehmet Arif Ölçen Askeri Lise Öğrencisi (1909) İÇİNDEKİLER I.Mehmet Arif’in Yaşam Öyküsü............................... 7 II.Birinci Dünya Savaşında Kafkas Cephesi..................13 III.VETLUGA IRMA⁄I . 41 Bölüm 1 Bozgun . .41 Düşmanda Dostluk .............................................48 Yüzbaşı Bedrensky . 56 Cehennem Azabı . .67 Rusya’nın İçlerine Doğru. .74 Bölüm II Bardak . 87 Ev Sahibinin Kızı Tina.........................................88 Ud Yapıyorum..................................................91 Papazın Hıncı . .102 Bölüm III Gani’nin Ölümü ...............................................120 Kerensky Devrimi.............................................123 Varnavin Kraliçesinin Memeleri . .130 İlk Kaçış Planı.................................................131 Kurtlu Öküz Başı Yiyoruz ....................................132 Yüzbaşı Basri . .136 Kışlanın Onuru ................................................138 Bolşevik Devrimi . .141 Bölüm IV Özgür Tutsaklarız . .148 Türki Li Nopedili . .151 Baskın . .154 Davet . 160 Odaya Düşen Çiçek ...........................................176 Vayansky Naçalnik’in Acısı . 180 Tina’nın Aşkı ..................................................183 Devrimden Hoşnutsuzluk.....................................184 Sovyet Meclisine Adaylık Önerisi . .187 Nadya Çırılçıplak . .190 Kaçış...........................................................195 Varnavin Uzaklarda Kalmıştı .................................198 Çeka Zindanı . .217 Bölüm V Hapishaneden Taş Koridora . 234 Türk Elçiliğinde ...............................................243 Moskova .......................................................247 Varşova . 252 Türkiye’ye Doğru . .256 Düş Kırıklığı . 260 Basında Vetluga Irmağı .......................................264 MEH MET ARİF ÖL ÇEN’İN YA AM ÖY KÜ SÜ 1893’te Nik sar’da doğ du. Ba ba sı, Ga ni za de Ali Ağa’nın tek oğ lu Meh met Ali’dir. Ana sı ise Er zu rum Hay ri ye ta cir le rin- den Ha cı Tahir’in kı zı. 1878 Os man lı-Rus sa va şın da Er zu- rum’dan gö çüp gel miş ler Nik sar’a. Meh met Arif dört oğul ve bir kızın en küçük le ri. Nik- sar’da il ko ku lu bi tir dik ten son ra, öğ re ni me de vam et mek is ti- yor. Ba ba sı bu na ra zı değil. Öteki oğul la rı tarla da ken di si ne yar dım cı ol ma dık la rı için, en kü çük oğ lu Meh met Arif’in yar- dım cı ol ma sı nı ta sar la mak ta. Ne var ki sert bir ki şi li ği var. Meh met Arif ba ba sıy la bir lik te tarla da ça lış ma yı is te me mek te- dir. Nik sar’dan ka çıp kur tul ma yı, oku yup ağabe yi Tev fik Efen- di gi bi say gın ki şi ol ma yı düş le mek te. Tev fik Efendi Nik sar’da hak sız lık la ra karşı çıkı yor ve müte gal li be ile sa va şı yor. So kak ta ge çer ken, herkes ayağa kalkıp ona selam ver mek te dir. Meh met Arif de bü yü dü ğün de onun gi bi ol mak is te mek te. İl ko ku lu biti rin ce ev den kaçı yor ve 60 km uzakta ki To kat’a yü rü ye rek gi di yor. As ke ri Or ta oku lun ka pı sı nın önün de içe ri gi re bil mek için üç gün bek li yor. Kim den öğ ren diy se bu oku lun sı nav la rı na gire cek. Bir su bay kendi si ne yardım cı olu- yor ve sı na va ka tılma sı nı sağ lı yor. Yıl lar son ra Meh met Arif, ka pı sı nın önün de üç gün bek- le di ği To kat As ke ri Or ta oku la mate ma tik öğ ret me ni ola rak ata- na cak ve bu gö re vi ni 1924’den 1932’ye kadar sür dü re cek tir. 1913’te İs tan bul’da Harp Oku lu nu bi ti ri yor ve Kaf kas cep he sin de Köp rü köy sa va şı na katı lı yor. O sa vaş ta Alay komu - ta nı Bin ba şı Rı za Top ha ne li’nin emir su ba yı olu yor. Sul tan Ab du la ziz’in Top ha ne Mü şi ri (Ma re şa li) Ha cı Ali Pa şa nın - 7 - oğ ludur Binba şı Rı za Bey. Köp rü köy sa va şı, Os man lı aris tok ra- si si nin tem sil ci si olan Top ha ne Mü şi ri nin oğ lu ile, kır sal ala nın tem sil ci si Nik sar lı Meh met Ali’nin oğ lu nu bir ara ya ge tir miş tir. Kı sa sü re de bir bir le ri nin or tak yan la rı nı se zer ve dost olur lar. O sa vaş ta ba ba oğul gi bi dir ler. Her iki si de sa va şın için de, sa va şı yi tir dik le ri nin acı sı nı pay la şı yor lar dı. Or du nun dü zen siz li ğin- den ya kın mak tay dı lar. En ver Pa şa nın akıl al maz kap ri si uğ ru na sa vaş tık la rı nı bi li yor lar dı. Bin ba şı Ali Rı za, 9 Ka sım 1914 gü nü Köp rü köy’ün ku ze yin de San sor Te pe sin de ya ra lan dı ğı zaman, yanı na ko şa rak ge len Teğ men Meh met Arif’e ce bin den çı kar dı ğı ka le mi ver- miş ti. Son söz le ri şu ol du: “Bu ka le mi oğ lum Ha mit’e teslim et. Ço cuk la rım sa na emanet.” Bin ba şı Rı za Top ha ne li, su bay olma sı na karşın haf ta lık bir der gi ye “Ha mit’in Ba ba sı” tak ma adıy la, dü ze ni eleş ti ren ya zı lar ya zı yor du. Bel ki de o gün San sor Te pe sin de o ka le mi oğ lu na bırak ma sı nın nede ni, yazım sa va şı mı nı oğ lu Ha mit’in sür dür me si ni is te me siy di. Ne var ki oğ lu Ha mit, 1930 yı lın da Harp Oku lu nu bitir dik ten 3 yıl son ra içe ri ği ni tam ola nak kav- ra ya ma dı ğı bir suç tan, ko mü nizm su çun dan, bu akı mın aman sız düş ma nı olan Ge nel kur may Baş ka nı Ma ra şal Fev zi Çak mak ’ın buy ru ğuy la gös ter me lik bir yar gı la ma so nu cu 4 ar ka da şıy la bir- lik te or du dan atıla cak tır. Teğ men Meh met Arif, Azap ve Sa rı ka mış sa vaş la rı na ka tı lır ve o sa vaş lar da ki ye nil gi le rin acısı nı ta dar, ge nel ri cat em riy le bir lik te 1915 yı lı nın son la rın da Er zu rum’u sa vun mak la gö rev len di ri len bir lik ler de ye ri ni alır. 30. Tü men, Er zu rum’un ku ze yin de Gâ vur Da ğı nın etekle rin de mev zi len miş tir. Rus la rın 4. Tür kis tan Av cı Tü me ni ile kar şı kar şı ya dır lar. Meh met Arif, Ga vur Da ğı nın 3050 ra kım lı te pe sin den ken di ala yı na ka tılmak buy ru ğu nu al dı ğı za man ko mu ta et ti ği bö lü ğü ile bir lik te Üç ki- - 8 - li se kö yün den geçe cek ve ala yı na katı la cak. Ku zey do ğu dan ge len Rus sal dı rı sın da alay tümüy le yok olur ve as ker le riy le su bay la rı tut sak dü şer ler. Teğ men Meh met Arif’in üç yıl sü re- cek olan savaş tut sak lı ğı böy le baş la mış tır. Ken di si nin Var na vin ka sa ba sı na han gi kent le ri ge çe rek gö tü rül dü ğü nü ve daha son ra Var na vin’den Var şo va’ya doğ ru ka çı şın yö rün ge si ni şe kil 1’den izle ye bi li riz. 21 Ağus tos 1918’de İs tan bul’a Sir ke ci is tas yo nu na ula şır. Ken di si nin sa va şa katıl dı - ğı nı ve tut sak düş tü ğü nü is pat et tik den son ra ara dan bir ay ge çe cek ve or du dan ma aş al ma ya baş la ya cak.