Urz¹d Miejski W Radomiu Wydzia³ Edukacji, Sportu I Turystyki

Urz¹d Miejski w Radomiu Wydzia³ Edukacji, Sportu i Turystyki

SCENARIUSZ WYCIECZKI PIESZEJ JEDLNIA LETNISKO - PIONKI ZACHODNIE D£UGOŒÆ : 15,8 km CZAS PRZEJŒCIA : 4 godziny + oko³o 2,5 godziny odpoczynku

Warka 10

Grabów n. Pilic¹ 9 Strzy¿yna

Bia³obrzegi Nowe Miasto Dobieszyn

Kozienice

6 Zajezierze 5 B¹kowiec Jastrzêbia 4 Garbatka Let. 7 8 ¯ytkowice Lesiów Pionki 2 Jedlnia Koœc.

Drzewica 1 Rajec 3 Jedlnia Let. 11 Bieliny RADOM

Przysucha Zwoleñ

Na mapie zaznaczono przebieg tras poni¿szych 11 wycieczek

1 Radom Rynek - Rajec Poduchowny 7 Lesiów - Jastrzêbia 2 Rajec Poduchowny - Jedlnia Letnisko 8 Jastrzêbia - Jedlnia Letnisko 3 Jedlnia Letnisko - Pionki Zachodnie 9 Strzy¿yna - Grabów n. Pilic¹ 4 ¯ytkowice - Pionki Zachodnie 10 Grabów n. Pilic¹ - Warka 5 ¯ytkowice - Garbatka Letnisko 11 Bieliny - Drzewica 6 B¹kowiec - Garbatka Letnisko

I P K IE Y S T Z S E

Y J

A R

Komisja Turystyki Pieszej i Górskiej J OM PTTK S

K I

I M

J O K PTTK Zrealizowano przy pomocy finansowej Gminy Miasta Radomia

RADOM 2008

INFORMACJA O DOJAZDACH

WYJAZD NA WYCIECZK Ę

Wyjazd ze stacji PKP Radom poci ągiem osobowym do stacji Jedlnia Letnisko w dni robocze w godzinach: 6.40, 8.08 oraz 12.40. Mo Ŝna tak Ŝe do Jedlni Letnisko dojecha ć autobusem linii podmiejskiej „J” z przystanku przy dworcu PKP w Radomiu w dni powszednie w godzinach: 7.55, 9.15 oraz 10.48.

POWRÓT Z WYCIECZKI

Powrót ze stacji PKP Pionki Zachodnie poci ągiem osobowym do stacji PKP Radom w dni robocze w godzinach: 12.49, 15.04, 17.10 oraz 18.22.

Z Pionek Zachodnich do Radomia mo Ŝna tak Ŝe przy ograniczonej liczbie miejsc powróci ć BUS-em. Rozkład jazdy BUS-ów na stronie: www.pionki.pl , zakładka Informator.

Planuj ąc wycieczk ę, nale Ŝy sprawdzi ć: aktualno ść odjazdów autobusów MPK (Internet www.mzdik.pl/rozklady/linie.htm ) oraz aktualno ść odjazdów poci ągów (Internet www.pkp.pl ).

UWAGA UCZESTNICY WYCIECZKI!

Ka Ŝdy kto w dowolnym okresie czasu zdob ędzie 60 punktów (1 km przebytej trasy = 1 punktowi) mo Ŝe zdoby ć ODZNAK Ę TURYSTYKI PIESZEJ w stopniu POPULARNYM. W tym celu nale Ŝy zaopatrzy ć si ę w ksi ąŜ eczk ę OTP w biurze O.M. PTTK przy ul. R.Traugutta 46/48, tel. 0-48 362 25 26. W ksi ąŜ eczce znajdziecie regulamin odznaki i zasady jej zdobywania. Uczestnicz ąc m.in. w tej wycieczce mo Ŝecie równie Ŝ zdoby ć (zaliczy ć cz ęść wymaga ń) na Odznak ę Regionaln ą Ziemi Radomskiej. Wi ęcej informacji znajdziecie na stronie: http://www.pttkradom.prv.pl/ Zach ęcamy Was do zdobywania odznak turystyki kwalifikowanej (OTP) i krajoznawczych.

PT TK Legenda lasy, zieleñ miejska bagna, torfowiska Trasa wycieczki Jedlnia Jetnisko - Pionki Zachodnie rzeki zbiorniki wodne linia kolejowa, stacja, przystanek zabudowania 3 koœció³ zabytkowy, koœció³ kapliczka przydro¿na krzy¿ przydro¿ny mogi³a pomnik cmentarz 3 rezerwat przyrody

P parking leœny leœniczówka 3 szlaki turystyczne 3 3 trasa wycieczki

0,5 0 0,5 1,0 km 4

WYCIECZKA JEDLNIA LETNISKO - PIONKI ZACHODNIE

Jedlnia Letnisko, PKP – zwiedzanie Jedlni (ko ściół, cmentarz) – szlakiem turystycznym w kolorze czarnym (MZ-5209s) – mostek na rzeczce Gzówce do węzła szlaków –2,3 km – st ąd przej ście znakowanym szlakiem turystycznym w kolorze zielonym (MZ-5210z) – Mysie Górki – tory kolejowe – buk „Ko ściuszki” – Jedlnia Ko ścielna, PKP – Góry Miłosne – Pionki Zachodnie PKP –– 15,8 km. Ł ączna długo ść wycieczki – 15,8 km.

Wycieczk ę rozpoczynamy w miejscowo ści Jedlnia Letnisko na placu Marszałka J. Piłsudskiego. Plac znajduje si ę przed budynkiem dworca PKP, na którym znajduje si ę pomnik ku czci patriotów poległych w walkach z Niemcami w latach 1939-1945. Przy budynku dworca znajduje si ę przystanek MPK linii „J”, BUS i PKS. Tu maj ą pocz ątki: znakowany szlak turystyczny w kolorze czarnym (MZ-5210s – Jedlnia Letnisko, PKP – Kieszek, skraj – Stoki, rz. Leniwka-most – Lewaszówka, PKS o długo ści 15,6 km) i znakowany szlak rowerowy w kolorze Ŝółtym (Lesiów, PKP – Jastrz ębia – rezerwat „Ciszek” – Jedlnia Letnisko, PKP – Słupica – rez. „Ługi Helenowskie” – gajówka „Miodne” – Policzna – Czarnolas o długo ści 51,5 km) .

Jedlnia Letnisko – miejscowo ść letniskowa licz ąca około 4000 mieszka ńców, poło Ŝona w powiecie radomskim nad rzek ą Gzówką i Pacynk ą, jest siedzib ą gminy. Tereny poło Ŝone nad Gzówk ą były zamieszkane od dawna. W 1387 r. Władysław Jagiełło miał tu swój łowiecki folwark i w tym Ŝe roku, specjalnym przywilejem, uwolnił mieszka ńców od danin, czyni ąc ich łowcami królewskimi, pomocnymi przy polowaniu. W latach 1880 - 1885 wybudowano lini ę kolejow ą „Iwangorodzko-Dąbrowsk ą” na trasie: Iwangorod (obecnie D ęblin) – Radom – Bzin (obecnie Skar Ŝysko Kamienna) – Kielce – Sędziszów – Tunel – Wolbrom – Olkusz – Sławków – Strzemieszyce – D ąbrowa Górnicza, a przy niej stacj ę Jedlnia, spowodowało to intensywny rozwój osady. W pierwszych latach XX w. zacz ęła si ę rozwija ć ta miejscowo ść Fot. 1. Pomnik przed dworcem PKP z inicjatywy dr. śera ńskiego, lekarza kolejowego w Jedlni Letnisku z Radomia, a nast ępnie dr. Płu Ŝańskiego, którzy poznali si ę na walorach uzdrowiskowych tych terenów. Przyczyniła si ę do tego równie Ŝ Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Radomiu, przeznaczaj ąc cz ęść terenów zalesionych na działki budowlane. Pierwsi osadnicy, przewa Ŝnie kolejarze z Radomia, zacz ęli budowa ć domy mieszkalne w okolicy stacji kolejowej. W 1905 r . wybudowano murowan ą kaplic ę, a 28 IV 1921 r. erygowano parafi ę. Pierwszym proboszczem został ks. Władysław Korpikiewicz. W 1917 r. miejscowo ść otrzymała nazw ę Jedlnia Letnisko, a w 1920 r . została utworzona tu szkoła powszechna. W okolicy stacji powstały dwa niedu Ŝe zakłady przemysłowe: fabryka elementów ceramicznych dla przemysłu elektrycznego oraz tartak. W czasie II wojny światowej osiedle wprawdzie nie uległo znacznemu zniszczeniu, ale

PTTK 5

Niemcy na terenie samej Jedlni Letnisko zamordowali około 40 osób, a w okolicznych lasach ponad kilkaset. Upami ętniaj ą je pomniki ku czci ofiar terroru niemieckiego oraz groby na cmentarzu i w okolicznych lasach Jedlni Letniska. W 1976 r . na rzece Gzówce powstał sztuczny zalew o powierzchni około 36 hektarów. W 1978 r. Jedlnia Letnisko została siedzib ą gminy o powierzchni 65,57 km 2. Z placu bez znaków szlaku turystycznego udajemy si ę ul. J. Piłsudskiego (z lewej strony pomnika), przekraczamy ul. Radomsk ą i ul. Wojciechowskiego dochodzimy do ko ścioła parafialnego pw. Św. Józefa Oblubie ńca NMP. W 1905 r. została wybudowana murowana kaplica w stylu neogotyckim o wymiarach 6,5 x 12,5 m, do której w 1921 r. dobudowano z bali cz ęść drewnian ą z sobotami (podcieniami) o wymiarach 10,5 na 15,0 m. W ołtarzu głównym znajduje si ę obraz Matki Bo Ŝej Wniebowzi ętej. Jest to jedyny na Fot. 2. Ko ściół i plebania w Jedlni Letnisku Mazowszu drewniany ko ściół w stylu zakopia ńskim. Po zwiedzeniu ko ścioła wracamy do ul. Radomskiej, skr ęcamy w lewo i dochodzimy do placu Wolno ści (0,6 km trasy). Tu spotykamy znakowany szlak turystyczny w kolorze czarnym (MZ- 5209s). Skr ęcamy w lewo w ul.1000-lecia i po przej ściu około 200 m, opuszczamy szlak i skr ęcamy w prawo w ul. Cmentarn ą, któr ą dochodzimy do bramy cmentarza w Jedlni Letnisku (0,9 km trasy). Na wprost bramy cmentarnej – na drugim ko ńcu cmentarza – znajduje si ę mogiła pomordowanych mieszka ńców w latach 1939-45, za ś z prawej strony bramy pod murem jest mogiła ułanów Wile ńskiej Brygady Kawalerii, którzy polegli w bitwie w tej okolicy w dniu 8.09.1939 r. Na cmentarzu spotykamy oryginalne zdobnictwo nagrobne, które powstało na przestrzeni dziesi ęcioleci. Po zwiedzeniu cmentarza wracamy ul. Cmentarn ą do ul. 1000-lecia, skr ęcamy w prawo i wraz ze znakami szlaku turystycznego w kolorze czarnym skr ęcamy w lewo w ul. St. Reymonta, któr ą dochodzimy do skraju zabudowa ń. Z ul. Reymonta przy grabie z kapliczk ą skr ęcamy w prawo skos do mostka na rzece Gzówce (1,4 km trasy). Rzeka Gzówka o długo ści 14,5 km jest prawym dopływem rzeki Pacynki – wpada do niej poni Ŝej miejscowo ści Jedlnia Letnisko. Źródła Fot. 3. Upami ętnienie ofiar II wojny znajduj ą si ę w okolicach miejscowo ści Gózd. światowej Rzeka ma spadek 29,5 m. Po przej ściu mostka idziemy w lewo wzdłu Ŝ zalewu skrajem Puszczy Kozienickiej.

Puszcza Kozienicka – kompleks le śny poło Ŝony na obszarach Równiny Kozienickiej, pomi ędzy Radomiem a Wisł ą, na granicy powiatów radomskiego

PTTK 6

i kozienickiego, w widłach rzek Wisły i Radomki. Część pradawnej Puszczy Radomskiej. Ma powierzchni ę ok. 30 000 ha. Granic ę wyznaczaj ą: od północnego zachodu rzeka Radomka, od północnego wschodu dolina Wisły, a od południa droga Radom – Puławy. Na jej obrze Ŝach znajduj ą si ę miasta Kozienice i Pionki. Przez teren Puszczy Kozienickiej przebiega północna granica zasi ęgu jodły, buka, jaworu oraz wi ązu górskiego. Granica ta przebiega od zachodu wzdłu Ŝ rzeki Radomki do Gr ądów i st ąd prowadzi na wschód do Wisły. Drzewostan puszczy zdominowany jest przez sosn ę z domieszk ą d ębu, grabu i jodły.Wi ększo ść obszaru Puszczy Kozienickiej jest obj ęta ochron ą w ramach Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Kozienicki Park Krajobrazowy został utworzony w 1983 roku dla zachowania lokalnego krajobrazu przyrodniczo-geograficznego oraz znacznych obszarów naturalnych lasów Puszczy Kozienickiej z bogat ą ro ślinno ści ą zieln ą i ciekawym ukształtowaniem terenu. Po powi ększeniu w 2001 roku Park obejmuje 26 233,83 ha Puszczy z najcenniejszymi drzewostanami o naturalnym charakterze. W celu zabezpieczenia go przed zniekształceniem oraz stworzenia warunków dla rozwoju turystyki i wypoczynku wokół Parku utworzono otulin ę o powierzchni 36 009,62 ha, któr ą stanowi ą obszary le śne i polne. Kozienicki Park Krajobrazowy wraz z otulin ą poło Ŝony jest w środkowo- południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego, znajduje si ę na terenie 11 gmin: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrz ębia, Jedlnia - Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów, miast i gmin Kozienice oraz Zwole ń, a tak Ŝe miasta Pionki. Zalew na rzece Gzówce został wybudowany w 1976 roku o długo ści 2,5 km i powierzchni 36 ha. Zalew składa si ę z dwóch zbiorników wła ściwego i dolnego poni Ŝej tamy, niegdy ś było to spi ętrzenie wody dla potrzeb młyna w Siczkach. Wokół zalewu na prawym brzegu rozci ąga si ę wspaniały las stanowi ący rezerwat „Jedlnia”, za ś na przeciwnym brzegu zlokalizowano k ąpielisko z molem i o środki wypoczynkowe: „Relaks” i „Wodnik”. Zalew mo Ŝna obej ść dookoła poprzez tam ę na rzece Gzówce. a nast ępnie w prawo w las równolegle do zalewu do poł ączenia si ę ze znakowanym turystycznym szlakiem w kolorze zielonym (MZ-5210z) w rezerwacie „Jedlnia” (2,3 km trasy).

Rezerwat przyrody „Jedlnia”, le śny, cz ęś ciowy, utworzony w 1982 r. o powierzchni 86,42 ha. Poło Ŝony jest po obu stronach szosy Radom – Kozienice. W drzewostanach 100-200 letnich pochodzenia naturalnego dominuje sosna zwyczajna i d ąb bezszypułkowy i szypułkowy z domieszk ą brzozy, jodły i grabu. Na du Ŝej powierzchni wyst ępuje podrost pochodzenia naturalnego, który stanowi sosna pospolita, d ąb i jodła pospolita. Uzyskanie go jest mo Ŝliwe dzi ęki odpowiednim zabiegom piel ęgnacyjnym wykonywanym przez le śników. Podrost sztuczny stanowi buk zwyczajny. Szczególnie cenna jest tutaj sosna, pi ęknie ukształtowana, gonna (strzelista), rzadko poza rezerwatem dorastaj ąca tego wieku. W runie wyst ępuj ą liczne gatunki chronione m.in. Ŝakiel zwyczajny, miodunka Fot. 4 Uroczysko koło Mysich Górek wąskolistna, turzyca pagórkowata. Opuszczamy znakowany turystyczny szlak w kolorze czarnym i skr ęcamy w prawo na znakowany turystyczny szlak w kolorze zielonym, a nast ępnie w lewo skos wzdłu Ŝ granicy rezerwatu „Jedlnia”. Przecinamy szerok ą gruntow ą drog ę, dalej idziemy prosto do szerokiej

PTTK 7 drogi le śnej (Kolonka-Jedlnia Letnisko), na której spotykamy szlak rowerowy w kolorze Ŝółtym. Drog ą t ą idziemy w prawo, aby po około 100 metrach skr ęci ć w lewo skos na Mysie Górki, za ś szlak rowerowy w kolorze Ŝółtym zostawiamy z prawej strony (3,0 km trasy). „Mysie Górki” – utrwalone wydmy z piasków przewianych ukształtowane z zachodu na wschód. Najwy Ŝsz ą kulminacj ą omawianego obszaru jest wydma, która osi ąga wysoko ść 183,3 m n.p.m. Podchodzimy lekko pod gór ę, przecinamy du Ŝą polan ę po wyr ębie lasu, nast ępnie schodzimy z grzbietu w prawo przez las na drug ą polan ę po wyr ębie lasu i dalej prosto grzbietem. Z grzbietu schodzimy w prawo do szerokiej drogi z Jedlni Ko ścielnej do Aleksandrowa, skr ęcamy w prawo obok wysokiego krzy Ŝa, postawionego na pami ątk ę wydarze ń zwi ązanych z I wojn ą światow ą (4,0 km trasy). Idziemy dalej prosto do torów kolejowych (Radom-Dęblin). UWAGA PRZEJAZD NIESTRZE śONY! „Kolej Iwanogrodzko-Dąbrowska” została zbudowana w latach 1880-85 o przebiegu: Iwanogrod (ówczesna nazwa twierdzy i osady D ęblin) – Radom – Bzin (obecnie Skar Ŝysko-Kamienna) – Kielce – S ędziszów – Kozłów – Tunel – Wolbrom – Olkusz – Sławków – Strzemieszyce – D ąbrowa Górnicza. Uroczyste otwarcie pierwszego odcinka (Iwangorod – Kielce) nast ąpiło 21 grudnia 1883 r., a pozostałej trasy 26 stycznia 1885 r. Wraz z uruchomieniem wówczas szerokotorowej (1524 mm) linii kolejowej wybudowano 25 budynków stacyjnych i 435 dró Ŝnicówek. Od „Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej w miejscowo ści Bzin (obecnie Skar Ŝysko Kamienna) wybudowano odnogi do: Koluszek przez Ko ńskie, Opoczno i Tomaszów Mazowiecki, do Bodzechowa k. Ostrowca Świ ętokrzyskiego oraz ze Strzemieszyc przez Kazimierz Górniczy do Maczek (granica zaboru rosyjskiego).

Wraz ze znakami turystycznego szlaku w kolorze zielonym przekraczamy tory i wędrujemy szerok ą le śną drog ą, która przechodzi przez pozostało ści (betonowe płyty) przejazdu kolejowego na rozebranej bocznicy kolejowej do Zakładów Chemicznych w Pionkach (6,0 km trasy). Za lini ą wysokiego napi ęcia skr ęcamy w lewo (słupek le śny 152). UWAGA SZLAK KLUCZY W LESIE! Dochodzimy do rozwidlenia dróg, tu szlak skr ęca w lewo. Nast ępnie dochodzimy do rozdro Ŝa, a dalej prosto skrajem modrzewiowego młodnika. Nast ępnie droga przechodzi przez mieszany las świerkowo-li ściasty. Dochodzimy do wyra źnej le śnej drogi któr ą przecinamy, obok okazałego d ębu. Za d ębem skr ęcamy w prawo skos i przechodzimy pod lini ą wysokiego napi ęcia. Po lewej stronie spotykamy du Ŝy okaz buka oraz nieco dalej po prawej stronie bardzo okazały kilkusetletni buk „Ko ściuszki” – pomnik przyrody (7,0 km trasy). "Buk Ko ściuszki" jest okazem buka zwyczajnego, to pomnik przyrody o wymiarach: pier śnica ( średnica na wysoko ści 1,3 m) wynosi ok. 1,1 m, obwód ponad 3 m, wysoko ść ok. 28 m, jego wiek szacowany jest na ok. 180 lat. To jedyny okaz tego gatunku drzewa o takich wymiarach na terenie Puszczy Kozienickiej. Pod nim, wg legendy, odpoczywał wiosn ą 1794 roku Tadeusz Ko ściuszko. St ąd nazwy pobliskich wsi Tadeuszów i Ko ściuszków. Na tym odcinku lasu spotykamy wiele dorodnych drzew. Na krzy Ŝówce dróg skr ęcamy w lewo, mijamy z lewej strony był ą gajówk ę i nast ępnie skr ęcamy w prawo. Dochodzimy do szerokiej poprzecznej drogi, tu skr ęcamy w lewo. Szeroka droga skr ęca w lewo, a my dalej idziemy prosto, po 100 m skr ęcamy w lewo na utwardzon ą drog ę. Mijamy lini ę słupów Ŝelbetowych przecinaj ących w poprzek drog ę ( ślady starej instalacji fabrycznej). Dochodzimy do drogi asfaltowej (9,3 km trasy), po drodze mijamy ślady torów po bocznicach kolejowych. Po prawej stronie drogi - w gł ębi – Zakład Zewn ętrzny w Pionkach Zakładu Karnego w śytkowicach. Dalej szos ą asfaltow ą, po prawej stronie mijamy du Ŝą stacj ę transformatorow ą Zakładów Chemicznych w Pionkach, dochodzimy ponownie do torów linii kolejowej (Radom-Dęblin) i przystanku Jedlnia Ko ścielna (10,9 km trasy). Przekraczamy tory linii kolejowej. UWAGA! PRZEJAZD NIESTRZE śONY! na granicy miasta Pionki i wsi Sokoły.

PTTK 8

Przed budynkiem sklepu skr ęcamy w prawo na drog ę równoległ ą do torów, po około 200 m schodzimy w lewo na kolejn ą równoległ ą drog ę. Mijamy ogrodzon ą szkółk ę le śną i idziemy dalej prosto. Skr ęcamy w lewo w poprzeczn ą drog ę (słupek le śny 170). Na kolejnym rozwidleniu dróg skr ęcamy ponownie w lewo. Po prawej stronie spotykamy lekko wznosz ącą si ę moren ę o nazwie Góry Miłosne. Na rozwidleniu dróg skr ęcamy w prawo, nast ępnie skr ęcamy w lewo skos i podchodzimy pod gór ę na jedno z rozgał ęzie ń moreny o nazwie Gór Miłosnych. Przecinamy drog ę le śną, dalej idziemy prosto. Na skrzy Ŝowaniu dróg skr ęcamy w lewo, mijamy skrzy Ŝowanie, id ąc dalej prosto. Na kolejnym skrzy Ŝowaniu skr ęcamy w prawo (słupek le śny 175). Po lewej stronie mijamy ogrodzon ą szkółk ę le śną. Przed górk ą skrzy Ŝowanie dróg le śnych, za znakami zielonymi skr ęcamy w prawo, po drodze spotykamy ście Ŝkę dydaktyczn ą zielon ą, mijamy okazałe d ęby w rezerwacie „Pionki”. Rezerwat przyrody „Pionki”, le śny, cz ęś ciowy. Utworzony w 1982 r. o powierzchni 81,60 ha. Obejmuje pi ękne, stare drzewostany jodłowo-dębowe i sosnowe naturalnego pochodzenia, poło Ŝone po obu drogach szosy Kozienice-Pionki na pn. zach. od granic miasta Pionki. W drzewostanie dominuje d ąb szypułkowy w wieku 110 ÷210 lat, przy czym wiele drzew ma pomnikowe rozmiary. Wyst ępuj ą tu ro śliny chronione jak: widłak jałowcowaty, widłak go ździeniec oraz lilia złotogłów. W rezerwacie spotykamy wiele gatunków ptaków, m.in.: gil, grzywacz, turkawka, płochacz pokrzywnica. Miejsce wypoczynku i rekreacji mieszka ńców Pionek. Schodzimy z moreny w prawo skos, ście Ŝka dydaktyczna odchodzi w lewo. Dochodzimy do znakowanego szlaku turystycznego w kolorze Ŝółtym (MZ-5207y), dalej za znakami obu szlaków dochodzimy do ście Ŝki dydaktycznej w kolorze czerwonym, przechodzimy pod lini ą energetyczn ą, ście Ŝka dydaktyczna odchodzi w lewo. Szlaki zielony i Ŝółty skr ęcaj ą w prawo skos, wychodzimy z lasu i kierujemy si ę do linii zabudowy Pionek, ulic ą D ębow ą dochodzimy do stacji kolejowej Pionki Zachodnie PKP (15,8 km trasy). Pionki (do 1932 r. Zago ŜdŜon) – miasto w powiecie radomskim nad rzek ą Zago ŜdŜonk ą, liczy około 20 000 mieszka ńców. Siedziba miasta Pionki i gminy Pionki. Pierwsza wzmianka o terenach, na których le Ŝą Pionki pochodzi z 1391 roku i wi ąŜ e si ę z dwoma młynami i ich wła ścicielami: Pianki (Pijanka, Pi ąki, Pij ąka, Pionka) i Zago ŜdŜon (Zagwozdzon, Zagwózdzon, Zagozdzon). Owe młyny usytuowane były na rzece Zago ŜdŜonce (wcze śniejsze nazwy Czarna, Kocielnica, Mironica). Pierwszy poło Ŝony był przy Stawie Górnym, drugi na ulicy Zwole ńskiej, koło nieistniej ącego Stawu Dolnego. Nad rzek ą Zago ŜdŜonk ą w przeszło ści istniały dwie wioski: Zago ŜdŜon i Pionki. Przez wiele lat Ŝycie obu osad toczyło si ę wokół istniej ących młynów oraz tartaku. Osady w 1844 roku liczyły: Zago ŜdŜon – 96 osób, a Pionki – 43 osoby. Na pocz ątku XX w. uruchomiono na tym terenie nowy tartak oraz Przemysłowe Zakłady Chemiczne „Zago ŜdŜon”. Produkowały one smary, oleje, farby, zapraw ę do froterowania podłóg i past ę do butów. W 1923 roku rozpocz ęto budow ę Pa ństwowej Wytwórni Prochu i Materiałów Krusz ących. Wraz z budow ą PWPiMK wzniesiono wiele obiektów uŜyteczno ści publicznej, takich jak: stadion sportowy, Staw Górny, nowy budynek stacji kolejowej w Zago ŜdŜonie, Publiczn ą Szkoł ę Dokształcaj ącą Zawodow ą dla pracowników PWP, kasyno, hotel „Lampart”(obecnie Urz ąd Miasta), ko ściół, ale przede wszystkim wiele budynków mieszkalnych dla pracowników, w tym kilka willi dla dyrektorów i nadzoru technicznego. 9 sierpnia 1932 roku zmieniono oficjalnie nazw ę Zago ŜdŜon na Pionki. Od 1954 roku Pionki posiadaj ą prawa miejskie.

PTTK 9

O ZAGOSI ZAGO śDśONCE

Puszcza Kozienicka, zwana przez niektórych Radomską, od niepami ętnych czasów była królewszczyzn ą. Przez wi ększ ą cz ęść roku jej uroczyska i głusze nawiedzał tylko dziki zwierz. Staro Ŝytne d ęby i królewscy gajowi bronili postronnym dost ępu do jej skarbów. Jednak co pewien czas do puszczy na polowanie zje ŜdŜał dwór królewski. Polowania na grubego zwierza były prawem i rozrywk ą króla, ksi ąŜą t i ich dworu. Okoliczna ludno ść miała obowi ązek podczas łowów królewskich ci ągn ąć sieci myśliwskie, dostarcza ć drew do dworu królewskiego i mi ędzy innymi, corocznie oddawa ć da ń miodow ą. Na jednym z takich polowa ń, w pierwszy dzie ń wiosny, ksi ąŜę Lach ze swoj ą dru Ŝyn ą zap ędził si ę do wn ętrza puszczy. Na śródle śnej polanie, nad strumykiem, ksi ąŜę zobaczył pi ękn ą dziewczyn ę. Zamy ślona dziewczyna siedziała nad wod ą. Gdy usłyszała orszak ksi ąŜę cy gło śno krzykn ęła i zm ąciwszy wod ę znikn ęła w śród g ęstego sitowia. Ksi ąŜę zauroczony dziewczyn ą zapomniał o polowaniu i do wieczora bezskuteczne czekał na ni ą nad brzegiem strumyka. Od tego dnia ksi ąŜę si ę zmienił. Spotkanie z pi ękn ą dziewczyn ą nie dawało mu spokoju. Cz ęsto znikał na całe dni w puszczy. Dokładnie rok po pami ętnym polowaniu do siedz ącego nad tym samym strumykiem ksi ęcia wyszła spo śród tataraku pi ękna nieznajoma. Ksi ąŜę zobaczył smutn ą twarz dziewczyny. Dowiedział si ę od niej, Ŝe ma na imi ę Małgosia. Ksi ąŜę zacz ął dopytywa ć si ę o przyczyny jej smutku. Małgosia opowiedziała ksi ęciu o niedolach prostych ludzi w kraju. Poprosiła ksi ęcia, aby ten ul Ŝył doli wło ścianom. Po tej pro śbie Małgosia ponownie znikn ęła ksi ęciu w szuwarach. Zakochany ksi ąŜę ponownie nie mógł odnale źć wodnej panny. Min ęło kilka lat. W kraju zacz ęły nast ępowa ć wa Ŝne zmiany. M ądre rz ądy sprawiedliwego ksi ęcia poprawiły los poddanych. Zacz ęło si ę Ŝyć lepiej wło ścianom, ale tak Ŝe cały kraj stawał si ę bogatszy. Ksi ąŜę , widz ąc zmiany dookoła i pami ętaj ąc ich przyczyny, ka Ŝdego roku w pierwszy dzie ń wiosny przyje ŜdŜał do puszczy na spotkanie z coraz bardziej roze śmian ą Małgosi ą. A prosty lud na pami ątk ę tych wydarze ń strumyk, nad którym ksi ąŜę Lach spotykał si ę z Małgosi ą w jego górnym biegu nazwał „Zagosi ą” a w dolnym biegu „Lach ą”. Z biegiem czasu „Zagosia” zamieniła si ę w „Zago ŜdŜonk ę”, a „Lacha” w „Łach ę”. Łatwo sprawdzi ć na mapach, Ŝe te ostatnie nazwy istniej ą na pami ątk ę ksi ęcia i Małgosi do dzi ś.

PTTK 10

ZALECENIA DLA ORGANIZATORÓW WYCIECZEK

Niezale Ŝnie od wymaga ń zawartych w rozporz ądzeniach o światowych i szkolnych regulaminach wycieczek zaleca si ę zapozna ć uczestników przed wycieczk ą: - z przebiegiem trasy wycieczki i czasem jej trwania, - z zasadami doboru ubioru i ekwipunku, - z ewentualnymi niebezpiecze ństwami na trasie wycieczki, - z zasadami znakowania szlaków turystycznych pieszych, rowerowych i ście Ŝek dydaktycznych, - podstawowymi zasadami w ędrowania. Planuj ąc wycieczk ę, nale Ŝy sprawdzi ć: aktualno ść odjazdów autobusów MPK ( Internet www.mzdik.pl/rozklady/linie.htm ) oraz aktualno ść odjazdów poci ągów ( Internet www.pkp.pl ).

1. UBIÓR I EKWIPUNEK Jednym z warunków powodzenia wycieczki jest umiej ętne dopasowanie obuwia i odzie Ŝy stosownie do pory roku. Odzie Ŝ powinna zapewnia ć odpowiedni komfort cieplny oraz jak najwi ększ ą swobod ę ruchów. Obuwie jest bardzo wa Ŝnym elementem wyposa Ŝenia turysty. Niewygodne, zbyt ciasne lub zbyt du Ŝe buty, to przykra uci ąŜ liwo ść dla piechura – mog ąca popsu ć kaŜdą wędrówk ę. Nowe, nieprzechodzone buty mog ą da ć zna ć o sobie po przej ściu kilku kilometrów. Typowe oznaki złego obuwia to otarcia skóry na: pi ętach, palcach, podeszwach oraz przykre bóle w okolicach ści ęgna Achillesa. Nie nadaj ą si ę na wycieczk ę sandały czy tenisówki, w których stopy poc ą si ę szybko i odparzaj ą. Nie mo Ŝna wyrusza ć na wycieczk ę w obuwiu na wysokim obcasie lub w kozakach. Za dobry but uznajemy taki, w którym mie ści si ę stopa ubrana w dwie pary skarpet. Skarpety powinny by ć z bawełny lub wełny, skarpety zawieraj ące sztuczne włókna nie chłon ą potu i mog ą powodowa ć odparzenia. W chłodniejszych porach roku wkładamy zazwyczaj dwie pary skarpet: jedn ą cienk ą z bawełny bezpo średnio na stop ę i drug ą grubsz ą. Spodnie powinny by ć dopasowane, ale nie obcisłe. Spodnie latem mog ą by ć krótkie. Koszula powinna by ć uszyta z materiału chłon ącego pot, dobrze sprawdza si ę koszula flanelowa: nie lepi si ę i jest przewiewna. Nale Ŝy zaopatrzy ć si ę w jednorazowy płaszcz przeciwdeszczowy w my śl przysłowia „parasol no ś i przy pogodzie” – płaszcz taki mo Ŝna kupi ć w niektórych kioskach. W zale Ŝno ści od pory roku na wycieczk ę zabieramy sweter, kurtk ę oraz nie zapominamy o czapce, która chroni głow ę przed sło ńcem w lecie, a zim ą przed nadmiern ą utrat ą ciepła. Podstawowym ekwipunkiem jest plecak, w którym mamy wszystkie dobra, jakie zabieramy na wycieczk ę – na wycieczk ę nie zabieramy Ŝadnych reklamówek, toreb ręcznych itd. W trakcie marszu mamy zawsze wolne r ęce.

PTTK 11

2. NIEBEZPIECZE ŃSTWA NA WYCIECZKACH

Wyruszaj ąc na wycieczk ę, nale Ŝy zapozna ć si ę z ewentualnymi niebezpiecze ństwami mog ącymi nam si ę przydarzy ć. Znajomo ść przyczyn ich powstawania umo Ŝliwi unikni ęcie ewentualnych zagro Ŝeń.

Jak zachowa ć si ę podczas burzy? W czasie wycieczki mo Ŝe nadej ść burza, której cz ęsto towarzysz ą wyładowania atmosferyczne. Aby unikn ąć pora Ŝenia piorunem nale Ŝy pami ęta ć, by: - nie chroni ć si ę pod samotne drzewa, - unika ć szybkiego ruchu na otwartej przestrzeni, - zakry ć odsłoni ęte metalowe cz ęś ci ekwipunku z aparatem fotograficznym, telefonem i lornetk ą, - chroni ąc si ę pod ściany budynków posiadaj ących piorunochrony – nie nale Ŝy stawa ć zbyt blisko instalacji odgromowych, bowiem osoba stoj ąca za blisko instalacji odgromowej mo Ŝe zosta ć pora Ŝona piorunem.

Jak zachowa ć si ę w czasie po Ŝaru lasu? W lasach i na terenach śródle śnych ł ąk, torfowisk i wrzosowisk oraz 100 metrów od granicy lasu zabrania si ę: - rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi, - korzystania z otwartego płomienia, - wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostało ści ro ślinnych. W przypadku zauwa Ŝenia w lesie po Ŝaru nale Ŝy natychmiast zawiadomi ć stra Ŝ po Ŝarn ą, dzwoni ąc pod numer 112 lub policj ę dzwoni ąc pod numer 997 . Gaszenie po Ŝaru mo Ŝe by ć niebezpieczne ze wzgl ędu na ryzyko poparzenia i zaczadzenia. Pomoc b ędzie natomiast skuteczna, je śli b ędzie pod nadzorem stra Ŝaków, policji lub le śników.

Jak porusza ć si ę po drogach publicznych? Do wycieczek szkolnych jako zorganizowanej grupy pieszych prowadzonej przez kierownika maj ą zastosowanie, mi ędzy innymi, nast ępuj ące przepisy Prawa o ruchu drogowym (ujednolicony tekst ustawy ogłoszony w Dzienniku Ustaw z 2005 r. Nr 108, poz. 908) :

Art.2. UŜyte w ustawie okre ślenia oznaczaj ą: 19. Kolumna pieszych – zorganizowana grupa pieszych prowadzonych przez kierownika lub dowódc ę;` Art.12. 1. Kolumna pieszych, z wyj ątkiem pieszych do lat 10, mo Ŝe si ę porusza ć tylko praw ą stron ą jezdni. 2. Do kolumn pieszych w wieku do 10 lat stosuje si ę odpowiednio art.11 ust.1i2. 3. Liczba pieszych id ących jezdni ą w kolumnie pieszej nie mo Ŝe przekroczy ć 4, a w kolumnach wojskowych 6, pod warunkiem Ŝe kolumna nie zajmuje wi ęcej ni Ŝ połow ę szeroko ści jezdni. 4. Piesi wieku do lat 10 mog ą i ść w kolumnie tylko dwójkami pod nadzorem co najmniej jednej osoby pełnoletniej.

PTTK 12

5. Długo ść kolumny pieszych nie mo Ŝe przekroczy ć 50 m.Odległo ść mi ędzy kolumnami nie mo Ŝe by ć mniejsza ni Ŝ 100 m. 6. Je Ŝeli przemarsz kolumny odbywa si ę warunkach złej widoczno ści:

1) pierwszy i ostatni z id ących z lewej strony s ą obowi ązani nie ść latarki: a) pierwszy ze światłem białym, skierowanym do przodu, b) ostatni ze światłem czerwonym, skierowanym do tyłu; 2) w kolumnie o długo ści przekraczaj ącej 20 m id ący po lewej stronie z przodu i z tyłu s ą obowi ązani u Ŝywa ć elementów odblaskowych odpowiadaj ących wła ściwym warunkom technicznym, a ponadto id ąc po lewej stronie, s ą obowi ązani nie ść latarki ze światłem białym, rozmieszczone w taki sposób, aby odległo ść mi ędzy nimi nie przekraczała 10 m; 3) światło latarek powinno by ć widoczne co najmniej z odległo ści 150 m. 7. Zabrania si ę: 1) ruchu kolumny pieszych po jezdni w czasie mgły; zakaz ten nie dotyczy kolumny wojskowej lub policyjnej, 2) ruchu po jezdni kolumny pieszych w warunkach niedostatecznej widoczno ści, 3) prowadzenia po jezdni kolumny pieszych przez osob ę w wieku poni Ŝej 18 lat. Art.13. 1. Pieszy, przechodz ąc przez jezdni ę lub torowisko, jest obowi ązany zachowa ć szczególn ą ostro Ŝno ść .....

3. ŚREDNIE NORMY ODLEGŁO ŚCI ORAZ TEMPA MARSZU

Poni Ŝej zamieszczono orientacyjne normy zawarte w literaturze przedmiotu. Dane te nale Ŝy traktowa ć jako przybli Ŝone i dopasowywa ć długo ści tras i tempo marszu do mo Ŝliwo ści uczestników wycieczki.

Wiek uczestników Odległo ść w kilometrach Tempo marszu w km/godz. 6 - 7 8 2.5 8 - 9 10 3 10 - 11 12 3 12 - 13 15 3.5 14 - 15 18 4 16 - 18 25 4.5

PTTK 13

4. PODSTAWOWE ZASADY WĘDROWANIA

- szos ą w ędrujemy w zwartej kolumnie rz ędem lub dwójkami praw ą stron ą – patrz wy Ŝej jak porusza ć si ę po drogach publicznych, - ści ęŜ ką le śną i polną drog ą najlepiej w ędrowa ć rz ędem, - tempo marszu dostosowujemy do najsłabszego uczestnika, na pocz ątku grupy id ą osoby najsłabsze kondycyjnie, a na ko ńcu najsilniejsze, - na ko ńcu grupy idzie osoba zamykaj ąca kolumn ę, ona gwarantuje, Ŝe nikt nie pozostał w tyle i marsz przebiega bez zakłóce ń. Nawet je Ŝeli kto ś zatrzyma si ę na chwil ę, to zamykaj ący powinien zaczeka ć, a Ŝ maruder doł ączy. - w dni upalne i przy silnym nasłonecznieniu unikajmy w ędrówki w godzinach południowych, nale Ŝy pami ęta ć o nakryciu głowy czapk ą lub chustk ą, - po ka Ŝdej godzinie marszu powinni śmy odpocz ąć co najmniej 10 minut, - wszystkie miejsca słu Ŝą ce do celów sanitarnych powinni śmy zasypa ć dokładnie ziemi ą, - wszelkie odpadki zabieramy ze sob ą, dlatego ka Ŝdy z uczestników powinien posiada ć torebk ę na odpadki, - podczas w ędrówki przez las starajmy si ę zachowa ć cisz ę, aby nie płoszy ć zwierzyny, - w przypadku załamania pogody nale Ŝy jak najszybciej skróci ć tras ę i znale źć bezpieczne schronienie, - je śli zgubiłe ś szlak, to wró ć do ostatniego znaku, - zostaw szlak takim, jakim chciałby ś go zasta ć.

5. ZASADY OZNAKOWANIA SZLAKÓW PIESZYCH, ROWEROWYCH I ŚCIE śEK DYDAKTYCZNYCH

Szlaki turystyczne PTTK we wszystkich regionach kraju maj ą taki sam wygl ąd.

Znaki podstawowe oraz kolory znakowanych szlaków pieszych

PTTK 14

Znaki informacyjne i ostrzegawcze

Znaki informuj ące o zmianie kierunku szlaku

Pocz ątek lub koniec szlaku

Drogowskazy

P T Przysucha, rynek 3,4 km T Przysucha PKP 6,9 km K RADOM

Oznakowanie szlaków rowerowych

Oznakowanie ście Ŝek dydaktycznych

znak podstawowy skr ęt ście Ŝki w lewo lub w prawo

PTTK 15

6. OCHRONA PRZYRODY

Celem ochrony przyrody jest zachowanie, odnawianie i wła ściwe wykorzystanie jej zasobów i składników, takich jak: - dziko wyst ępuj ących ro ślin lub zwierz ąt, - siedlisk przyrodniczych, - siedlisk chronionych gatunków ro ślin lub zwierz ąt, - zwierz ąt prowadz ących w ędrowny tryb Ŝycia, - przyrody nieo Ŝywionej, - krajobrazu, - zieleni w miastach i wsiach. W Polsce istniej ą nast ępuj ące formy ochrony przyrody: - ochrona indywidualna obejmuj ąca: pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, u Ŝytki ekologiczne, - ochron ę gatunkow ą, któr ą dzielimy na całkowit ą i cz ęś ciow ą, - ochrona rezerwatowa (obszarowa) składaj ą si ę na ni ą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu. W trakcie naszej w ędrówki b ędziemy spotykali na trasie wycieczki niektóre z form ochrony przyrody. Omówimy tylko te formy ochrony przyrody, z którymi spotkamy si ę w trakcie odbywania naszych wycieczek.

POMNIKI PRZYRODY Pomnikami przyrody nazywamy prawnie chronione pojedyncze twory przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historycznej. Są to głównie stare drzewa b ądź ich grupy, aleje, skałki, głazy.

REZERWAT PRZYRODY Rezerwat przyrody jest obszarem obejmuj ącym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, okre ślone gatunki ro ślin i zwierz ąt, elementy przyrody nieo Ŝywionej, maj ące warto ść ze wzgl ędów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych lub naukowych. Rezerwaty dzieli si ę na: ścisłe, w których wykluczona jest ingerencja człowieka, i cz ęś ciowe, w których mimo ogranicze ń w zakresie gospodarki le śnej, rolnictwa czy turystyki – dopuszczalne s ą okre ślone działania człowieka. Ze wzgl ędu na przedmiot ochrony rezerwaty dzielimy na; le śne, przyrody nieo Ŝywionej, stepowe, torfowiskowe, wodne, słonoro ślne, faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe.

PARK KRAJOBRAZOWY Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, kulturowe i historyczne. Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych warto ści w warunkach zrównowa Ŝonego rozwoju.

ŚCIE śKA DYDAKTYCZNA Ście Ŝka dydaktyczna jest szlakiem pieszym, oznakowanym specjalnymi znakami, wytyczonym tak, aby na jego trasie znalazło si ę jak najwi ęcej obiektów przyrodniczych, a tak Ŝe zabytków architektury lub techniki. Celem ście Ŝek dydaktycznych jest edukacja poprzez obserwacj ę przyrody w jej naturalnym środowisku oraz usprawnienie ruchu turystycznego na terenie rezerwatów. Ście Ŝki dydaktyczne s ą cz ęsto zagospodarowane tablicami informacyjnymi, wiatami, punktami widokowymi itd.

PTTK