Unst En Culturele En Kunstzinnige Vorming (CKV 2) VWO Examenbundel 2001-2015

Kunst en Culturele en Kunstzinnige vorming (CKV 2) VWO

Examenbundel 2001-2015

Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

2015 I - Kunst Opgaven 4 2015 II - Kunst Opgaven 43 2014 I - Kunst Opgaven 82 Bijlage tekstboekje 92 2014 II - Kunst Opgaven 102 Bijlage tekstboekje 111 Bijlage erratum opgaven 118 2013 I - Kunst en Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV 2) Opgaven 119 Bijlage tekstboekje 128 2013 II - Kunst en Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV 2) Opgaven 136 Bijlage tekstboekje 145 2012 I - Kunst en Culturele en Kunstzinnige vorming (CKV 2) Opgaven 153 Bijlage tekstboekje 162 2012 II - Kunst en Culturele en Kunstzinnige vorming (CKV 2) Opgaven 170 Bijlage tekstboekje 178 2011 I - Kunst (Vernieuwde 2e Fase) Opgaven 185 Bijlage bijlage 194 2010 I - Kunst (Vernieuwde 2e Fase) Opgaven 202 Bijlage bijlage 210 2009 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl 216 Bijlage bijlage 226 BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voorje eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 1 2009 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 232 Bijlage bijlage 241 2008 I - CKV2 (Oude 2e fase) Opgaven 249 Bijlage Bijlage 259 2008 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 268 Bijlage Bijlage 277 2007 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 283 Bijlage bijlage 291 2007 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 297 Bijlage bijlage 306 2006 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 312 Bijlage bijlage 319 2005 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 326 Bijlage bijlage 333 2005 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 338 Bijlage bijlage 345 2004 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 351 Bijlage bijlage 357 2004 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 365 Bijlage bijlage 372 2003 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 378 Bijlage bijlage Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl 385 2003 II - CKV 2 (Oude 2e fase) BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voorje eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 2 Opgaven 392 Bijlage bijlage 398 2002 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 403 Bijlage bijlage 409 2002 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 415 Bijlage bijlage 422 2001 I - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 427 Bijlage bijlage 435 2001 II - CKV 2 (Oude 2e fase) Opgaven 440 Bijlage bijlage 447

Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1 woensdag 14 mei 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 33 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 66 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Angst en beven

Blok 2: Tragische liefde

Blok 3: Oorlog en herdenking

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje staan boven de vraag meestal één of meer bronnen aangegeven die van speciaal belang zijn bij de vraag.

Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.

VW-1029-a-14-1-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over middeleeuwse monsters, de ‘gothic revival’ in de romantiek en het hedendaagse spel Castlevania.

afbeelding 1, 2 en 3 Op afbeelding 1 zie je een miniatuur uit het midden van de twaalfde eeuw waarop de hellemond is afgebeeld. De toegang tot de hel is hier een gapende bek van een monster waarin mensen door duivels worden gekweld. De aartsengel Gabriël bewaakt de toegang.

Dit soort afbeeldingen was bedoeld om gelovigen angst aan te jagen. Bekijk de afbeeldingen. 3p 1 Geef aan met welk doel deze vrees werd opgewekt. Bespreek daarna twee manieren waarop de miniatuur de middeleeuwer bang maakte. NB Laat de duivels en het hellemonster buiten beschouwing.

afbeelding 4 en 5, tekst 1 Afbeeldingen van monsters zijn ook te vinden in bestiaria. Bestiaria zijn middeleeuwse boeken met beschrijvingen van bestaande dieren en van fabeldieren. Dit zijn fantasiewezens zoals draken, de basilisk (afbeelding 4) en de griffioen (afbeelding 5).

De middeleeuwse mens geloofde in het bestaan van fabeldieren. In bestiaria wordt dan ook geen onderscheid gemaakt tussen bestaande dieren en fabeldieren. 2p 2 Geef twee verklaringen voor het feit dat de middeleeuwer dit onderscheid niet maakte.

In bestiaria worden aan (fabel)dieren vaak menselijke, goddelijke en/of duivelse eigenschappen toegekend. De draak wordt bijvoorbeeld vaak vergeleken met een verslindende, woeste duivel.

Dit soort vergelijkingen werd vaak gemaakt. Dat hangt samen met de functie die bestiaria hadden. 1p 3 Geef aan wat die functie was.

VW-1029-a-14-1-o 2 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op afbeelding 6 zie je de grote rode draak en de Maagd Maria. Zij vertegenwoordigt het goede, de draak het kwaad. Hier domineert het kwaad. 2p 4 Bespreek drie aspecten van de vormgeving die benadrukken dat het kwaad het goede overheerst. Betrek beide figuren in je antwoorden.

tekst 2 Onderwerpen uit de Bijbel zoals de Apocalypsdraak werden wel vaker gebruikt in de negentiende eeuw. In die tijd was er in West-Europa ook sprake van een herwaardering van de middeleeuwen. 1p 5 Geef een verklaring voor deze herwaardering.

afbeelding 7 In 1757 schreef de Ierse denker Edward Burke Een filosofisch onderzoek naar de oorsprong van onze denkbeelden over het sublieme en het schone. Het sublieme of ‘verhevene’ roept volgens Burke bewondering en verlangen op, maar ook emoties van angst en verbijstering.

De fascinatie voor het sublieme bereikte een hoogtepunt in de romantiek. In het werk van de Duitse schilder Caspar David Friedrich is het sublieme duidelijk aanwezig. 2p 6 Leg uit waarom de voorstelling op afbeelding 7 een sublieme ervaring mogelijk maakt. Betrek de omschrijving van Burke in je antwoord.

afbeelding 8, tekst 3 In 1897 schreef de Ierse auteur Bram Stoker Dracula, een ‘gothic novel’ over een Transsylvanische graaf. Het verhaal, dat op een legende is gebaseerd, leidde in 1922 tot de eerste vampierfilm: Nosferatu, eine Symphonie des Grauens van de Duitse regisseur Friedrich Wilhelm Murnau.

De angstaanjagende vampier was aan het begin van de twintigste eeuw erg populair. De belangstelling voor dit in wezen romantische thema zette zich dus voort in de cultuur van het moderne. 2p 7 Bespreek twee ontwikkelingen in het begin van de twintigste eeuw waar dit thema bij aansluit.

VW-1029-a-14-1-o 3 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het decor levert een belangrijke bijdrage aan de angstaanjagende sfeer die in deze scène wordt opgeroepen. 3p 8 Bespreek nog drie andere theatrale vormgevingsaspecten die hier angst oproepen. Laat de filmtechniek buiten beschouwing.

afbeelding 9 en 10, filmfragment 2 Graaf Dracula verschijnt ook in het computerspel Castlevania: Lords of Shadow. In filmfragment 2 zie je de trailer. Die suggereert dat het spel in de middeleeuwen speelt. Je ziet bijvoorbeeld een gotische kathedraal en een ridder.

De middeleeuwen lenen zich kennelijk goed voor dit soort games. In de massacultuur is blijkbaar behoefte om af en toe in een andere tijd te verpozen. 1p 9 Geef nog een reden waarom ontwerpers games graag in de middeleeuwen situeren.

filmfragment 2 De trailer is bedoeld om het spel aantrekkelijk te maken bij het grote publiek. De muziek draagt daaraan bij. 2p 10 Bespreek voor twee kenmerken van de muziek hoe ze het beeld ondersteunen.

Edmund Burke schrijft in zijn onderzoek over het sublieme dat afstand ervoor zorgt dat verschrikking genietbaar is: “Als gevaar of pijn ons te dichtbij komen, zijn ze simpelweg verschrikkelijk. Maar, op een zekere afstand, en met kleine aanpassingen kunnen zij aangenaam zijn, zoals wij iedere dag ervaren.”

Deze uitspraak geeft een verklaring voor de aantrekkingskracht van een spel als Castlevania. 2p 11 Breng die aantrekkingskracht in verband met het citaat van Burke.

VW-1029-a-14-1-o 4 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over liefde en passie in het romantisch ballet, in de opera en bij volkszanger André Hazes.

tekst 4 De dichter Heinrich Heine maakte in 1835 voor een van zijn werken gebruik van een Slavische legende over de geesten van ongehuwde meisjes die ’s nachts uit hun graf komen. Heines verhaal werd de inspiratie voor het romantische ballet Giselle.

De belangstelling voor een dergelijk verhaal past in de romantiek. 1p 12 Leg uit waarom deze belangstelling juist in de romantiek kon ontstaan.

filmfragment 1, tekst 5 Op 28 juni 1841 ging in de Parijse Salle le Peletier het ballet Giselle in première, in een choreografie van Jean Corelli en Jules Perrot. Adolphe Adam componeerde de muziek.

In filmfragment 1 ontmoet het boerenmeisje Giselle graaf Albrecht en wordt verliefd. Je ziet eerst een pantomime-gedeelte. Aan het eind van de scène wordt alleen nog gedanst. 3p 13 Geef aan hoe in de pantomime het opbloeien van de liefde wordt verbeeld en geef aan hoe de muziek dit versterkt. Leg daarna uit waarom in het laatste dansgedeelte geen pantomime meer nodig is.

filmfragment 1 en 2 In filmfragment 2 zie je hoe Giselle het bedrog van Albrecht ontdekt. Zij wordt ziek van verdriet en raakt in een toestand van waanzin. Op een gegeven moment hoor je een muzikaal thema uit fragment 1 terug.

Deze melodie heeft de functie van leidmotief. 2p 14 Geef aan wat een leidmotief is. Leg daarna uit wat hier de betekenis van dit leidmotief is.

VW-1029-a-14-1-o 5 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In filmfragment 3 zie je hoe de Wili’s met Hilarion afrekenen. De vormgeving van deze scène weerspiegelt ideeën die in de romantiek speelden. 2p 15 Geef voor twee aspecten van de vormgeving aan welk romantisch idee zij weerspiegelen.

filmfragment 4, tekst 6 De romantische opera La Traviata uit 1853 van de Italiaanse componist Giuseppe Verdi is net als het verhaal van Giselle een liefdesdrama. In filmfragment 4 zie je een verfilming uit 1982 door de Italiaanse regisseur Franco Zeffirelli.

De muziek loopt parallel met het opbloeien van de liefde en de emoties van de personages blijken mede uit hun zang in dit duet. 3p 16 Geef aan hoe de zang het opbloeien van de liefde illustreert. Geef je antwoord in drie stappen.

tekst 6 La Traviata loopt vooruit op een stroming die ‘verismo’ wordt genoemd. De naam komt van het Italiaanse woord ‘vero’, dat ‘waar’ of ‘werkelijk’ betekent. Aan het eind van de negentiende eeuw was de veristische opera in Italië een trend geworden.

La Traviata was in veel opzichten ‘werkelijker’ dan Giselle. 2p 17 Bespreek twee aspecten die La Traviata destijds zo realistisch maakten.

filmfragment 5 In filmfragment 5 zie je dezelfde scène, nu in de regie van de Duitse regisseur Willy Decker. Het is een opvoering tijdens de Salzburger Festspiele van 2005.

Decker plaatst het negentiende-eeuwse verhaal in een hedendaags perspectief. In vergelijking met Zeffirelli bereikt hij dan ook een ander effect op het publiek. 2p 18 Noem twee regiebeslissingen van Decker en leg daarbij uit welk effect ze hebben op het publiek.

VW-1029-a-14-1-o 6 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Hazes brengt zijn emoties op een andere manier over dan operazangers. 2p 19 Geef aan wat het verschil is tussen het stemgebruik van Hazes en dat van de operatenoren. Geef ook aan waarom de stijl van optreden bij Hazes losser kan zijn dan dat van de operatenoren.

filmfragment 6, tekst 7 en 8 Het leven van Hazes was een mengeling van succes en tragiek. Hij had huwelijksproblemen, hij dronk en raakte opgebrand. Hazes overleed in 2004 op zijn 53e aan een hartstilstand.

In het filmfragment komt zijn tweede vrouw Ellen, aan wie het lied gewijd is, prominent in beeld. De liefde van deze vrouw is te vergelijken met die van Giselle en Violetta. Dat is af te leiden uit de liedtekst. 2p 20 Geef aan welke man-vrouwrelatie hier bezongen wordt en leg uit waarom sprake is van een tragische of hopeloze liefde.

tekst 8 Volkszanger Hazes werd tegen het eind van zijn leven ook populair bij een high art-publiek. 2p 21 Geef hiervoor een verklaring vanuit het high art-publiek. Geef daarna een verklaring vanuit de artiest.

VW-1029-a-14-1-o 7 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over oorlog en oorlogsmonumenten en over de manier waarop sinds de negentiende eeuw vorm wordt gegeven aan ideeën, gevoelens en herinneringen.

afbeelding 1, 2 en 3, tekst 9 In het begin van de negentiende eeuw veroverde Napoleon Bonaparte grote delen van Europa. In 1807 versloeg hij het Russische leger na een bloedige strijd. Op afbeelding 1 zie je een schilderij van Jean-Antoine Gros, waarop Napoleon op de ochtend na de strijd het slagveld bezoekt. Afbeelding 2 en 3 zijn details.

Het schilderij moest een groots beeld van Napoleon geven. Daarbij moest zijn kwaliteit als vorst en als veldheer worden benadrukt. 3p 22 Leg voor elk van deze drie eisen uit hoe Gros eraan heeft voldaan.

afbeelding 1, tekst 9 Het werk is ruim vijf meter hoog en bijna acht meter breed. Dit enorme formaat past goed bij het genre waartoe het behoort: het historiestuk. Gros slaagde erin het schilderij binnen een jaar te voltooien. Het werd samen met andere historiestukken in Parijs tentoongesteld in de Salon van 1808.

Het historiestuk van Gros maakte propaganda voor Napoleon en zijn politiek en moest de nationalistische gevoelens van het Franse volk versterken. Maar historiestukken hadden nog een ander doel. 1p 23 Geef aan welk doel dit was.

afbeelding 4 De Salon, die in de negentiende eeuw in het Musée du Louvre werd gehouden, speelde als instituut een belangrijke rol in de kunstwereld. 1p 24 Geef aan welke betekenis de Salon voor de kunstwereld had.

VW-1029-a-14-1-o 8 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Goya laat, net als Gros, doden en gewonden zien. Maar Goya verbeeldt het menselijk leed op een heel andere manier. Zijn visie kan in verband gebracht worden met twee belangrijke stromingen in de kunst van de negentiende eeuw. 3p 25 Noem deze stromingen en leg uit waarom Goya’s werk erbij aansluit. Geef ook aan wat het inhoudelijke verschil is met de manier waarop Gros de doden en gewonden weergeeft.

afbeelding 8, tekst 11 Ruim een eeuw na de Desastres van Goya onderging Europa de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog. Ernst Ludwig Kirchner verbeeldde zijn paniek en ontreddering in een serie houtsnedes over een man die lijdt aan paranoia.

Kirchners vormgeving betekende een radicale breuk met de esthetische traditie van de negentiende eeuw. 3p 26 Leg uit waarom Kirchner met die traditie wilde breken. Bespreek daarna aan de hand van drie aspecten van de vormgeving hoe hij emotie uitdrukt in het schilderij op afbeelding 8.

afbeelding 9, 10 en 11, tekst 12 Op afbeelding 9 en 10 zie je een beeld van Ossip Zadkine uit 1949/50. Hij maakte het naar aanleiding van een bezoek aan het gebombardeerde Rotterdam en noemde het De Verwoeste Stad. Afbeelding 11 is een detail. 2p 27 Leg uit hoe voorstelling en vormgeving van het beeld de vernietiging van Rotterdam symboliseren.

afbeelding 1 en 9, tekst 9 en 12 Zadkines beeld maakte diepe indruk op Gerrit van der Wal, algemeen directeur van warenhuisconcern De Bijenkorf in Rotterdam. Hij besloot om bij de kunstenaar een monumentale bronzen versie van De Verwoeste Stad te bestellen.

De opdracht aan Zadkine is van een andere aard dan de opdracht die Napoleon een eeuw eerder verstrekte. 2p 28 Leg uit wat het fundamentele verschil is tussen deze opdracht en die uit de negentiende eeuw. Formuleer je antwoord vanuit de kunstenaar of vanuit de opdrachtgever. Betrek de tijd in je antwoord.

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

VW-1029-a-14-1-o 9 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De opmerking van Hammacher past goed bij een maatschappelijk ideaal ten aanzien van kunst in die tijd. 1p 30 Geef aan wat de strekking is van dit ideaal.

afbeelding 12, 13, 14 en 15 Op afbeelding 12 tot en met 15 zie je het Holocaust-Monument in Berlijn van de Amerikaanse architect Peter Eisenman. Het is ontworpen ter herdenking van de Joden die in de Tweede Wereldoorlog door de nazi's zijn vermoord. Het monument werd in 2005 geopend. 3p 31 Leg uit hoe dit monument naar de Holocaust verwijst. Betrek drie aspecten van de vormgeving in je antwoord.

afbeelding 12, 13, 14 en 15 Het monument bestaat uit 2711 betonblokken die telkens ongeveer een meter uit elkaar liggen. Het grootste blok is 4,5 meter hoog, het kleinste twintig centimeter. Het terrein daalt op sommige plekken tot meer dan twee meter onder straatniveau.

Het werk van Eisenman dwingt tot een andere vorm van herdenken dan eerdere oorlogsmonumenten. 2p 32 Geef aan waarom dit monument tot een andere manier van gedenken uitnodigt en geef aan wat die nieuwe manier van gedenken inhoudt.

geluidsfragment 1, tekst 13 In 1976 schreef de Poolse componist Henryk Gorecki zijn Symphony of Sorrowful Songs, Symfonie van droevige liederen. In het geluidsfragment hoor je hieruit een gedeelte. Er wordt een tekst gezongen die een achttienjarig meisje in 1944 in haar cel in het hoofdkwartier van de Gestapo kraste.

Net als het Holocaust-Monument geeft de muziek uitdrukking aan het onzegbare en wordt dan ook vaak gebruikt bij herdenkingen. 2p 33 Leg uit waarom deze muziek goed past bij het herdenken. Betrek twee kenmerken van de muziek in je uitleg.

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-14-1-o 10 / 10 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-14-1-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Beestenboeken of bestiaria behoren tot de middeleeuwse literatuur. Het zijn collecties van beschrijvingen en interpretaties van dieren, fabeldieren, maar ook van planten en stenen. Zowel de uiterlijke verschijning als het gedrag van dieren werd in bestiaria beschreven en met miniaturen geïllustreerd. In de twaalfde en dertiende eeuw is er sprake van een bloeitijd van de Franse bestiaria. Het beestenboek van de geestelijke Pierre de Beauvais uit het begin van de dertiende eeuw is een van de bekendste. Dit boek is voor het grootste deel gebaseerd op een anonieme Griekse tekst uit 200 na Christus die bekendstaat als de Physiologus of ‘de natuurkundige’. Dit is een handboek in 49 hoofdstukken over dieren, planten en stenen. Aangenomen wordt dat de auteur van de Physiologus werkzaam was in Alexandrië (Egypte), dat in de tweede en derde eeuw een centrum van kennis was. Hier hielden theologen zich bezig met de, voornamelijk allegorische, uitleg van de Bijbel. In dit klimaat ontstond de symbolische studie van de zoölogie, waarvan de Physiologus het belangrijkste voorbeeld werd. Aan de beschrijvingen van de fauna en de flora in de Physiologus werd, onder invloed van de kerkvaders en de Bijbel, een christelijke morele uitleg toegevoegd.

Tekst 2

Tot de achttiende eeuw werd de gotische stijl gezien als de primitieve en barbaarse kunstvorm van de Goten. De geschiedschrijver Giorgio Vasari (1574-1611) zag hen als een volk dat de klassieke cultuur van de oudheid zou hebben vernietigd. Vasari constateerde een opbloei van de kunsten na de middeleeuwen.

In het midden van de achttiende eeuw ontstond een hernieuwde interesse in de gotiek: de ‘Gothic Revival’ als onderdeel van de algehele herwaardering van de middeleeuwen. In eerste instantie werd deze herwaardering zichtbaar in de architectuur. Op veel plaatsen, eerst in Engeland maar vanaf de negentiende eeuw ook in de rest van West-Europa, werden gebouwen ontworpen in een stijl die gebaseerd was op de gotische bouwstijl van de middeleeuwen. In diezelfde tijd ontstond de ‘Gothic Novel’ als literair genre. Gothic novels als Mary Shelley’s Frankenstein (1816) en John William Polidori’s The Vampyre (1819) behoorden tot het romantische oeuvre, evenals de aquarellen en schilderijen van William Blake.

VW-1029-a-14-1-b 2 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Vlad III, bijgenaamd graaf Dracula, was in de vijftiende eeuw vorst van Walachije in het huidige Roemenië. Hij verzette zich tegen de Turken en de uitbreiding van het Ottomaanse Rijk. Zijn bijnaam komt van het Latijnse woord ‘draco’ dat ‘zoon van de draak’ betekent. Later werd de naam in verband gebracht met de duivel. Graaf Vlad III is hoogstwaarschijnlijk de historische figuur waaraan Bram Stoker de naam van zijn romanfiguur Dracula ontleende.

De film Nosferatu, eine Symphonie des Grauens (in Nederland uitgekomen als Nosferatu, de Gesel van de mensheid) gaat over graaf Orlok, wiens personage gebaseerd is op dat van graaf Dracula. Orlok wil zijn kasteel in de Karpaten verkopen en schakelt makelaar Thomas Hutter in. De verkoop wordt geregeld en Hutter overnacht in het kasteel. Als hij ’s morgens wakker wordt ontdekt hij bijtwonden in zijn hals. De graaf probeert Hutter de volgende nacht opnieuw aan te vallen. Op dat moment krijgt Hutters vrouw thuis hevige nachtmerries. Haar geschreeuw heeft effect tot in de Karpaten, want Orlok schrikt en blaast de aftocht. Hij blijkt vertrokken naar zijn nieuwe woonplaats, het dorp van Hutter. Als Hutter thuiskomt hoort hij dat daar verschillende mysterieuze sterfgevallen hebben plaatsgevonden. Zijn vrouw ontdekt dat de vampier niet tegen zonlicht kan. Orlok wordt vervolgens in een val gelokt en aan zonlicht blootgesteld, waarna hij in rook opgaat.

Tekst 4

De dichter en literatuurcriticus Heinrich Heine (1797-1856) was een van de belangrijkste Duitse schrijvers uit de negentiende eeuw. Zijn werken beschrijven nostalgische gevoelens, persoonlijke reizen en de natuur, maar worden ook gekenmerkt door een maatschappijkritische, satirische ondertoon. Zijn lyrische gedichten zoals Liedboek (1827) zijn omgezet in liederen door romantische componisten als Robert Schumann en Franz Schubert. In 1835 schreef Heine De l’Allemagne/Over Duitsland waarin hij een Slavische legende opnam over zogenaamde Wili’s. Dit zijn wraakzuchtige geesten van bedrogen meisjes, die vóór hun huwelijk in de steek zijn gelaten. ’s Nachts komen deze Wili’s uit hun graven om nietsvermoedende mannen de dood in te dansen. Net als vampiers verdwijnen zij zodra het licht wordt. De dichter en danscriticus Théophile Gautier schreef op basis van dit verhaal een libretto voor het romantische ballet Giselle. Hierin danste zijn grote liefde, Carlotta Grisi, de hoofdrol.

VW-1029-a-14-1-b 3 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Giselle

Ballet-pantomime in 2 akten. Choreografie: J. Perrot en J. Coralli. Muziek: A. Adam. Libretto: T. Gautier en J. Saint-Georges. Decors: P. Ciceri.

Synopsis Akte 1: Graaf Albrecht, prins van Silezië, verlaat een jachtpartij aan het hof. Verkleed als eenvoudige dorpsjongen wil hij het boerenmeisje Giselle, dat erg van dansen houdt, verleiden. Hilarion, de boswachter, is ook verliefd op Giselle. Hij ontdekt de ware identiteit van Albrecht wanneer hij diens mantel en zwaard vindt. Hij onthult die aan Giselle tijdens het bezoek van de adellijke jachtstoet. Giselle ziet de edelvrouw waarmee Albrecht verloofd is. Ze wordt waanzinnig en steekt zich dood met Albrechts zwaard.

Akte 2: In het maanverlichte bos rijzen de Wili’s uit hun graven om mannen die zich in de buurt wagen meedogenloos mee te sleuren in een dodelijke dans. Myrtha, koningin van deze wraakgodinnen, wijdt Giselle in. Hun eerste slachtoffer wordt Hilarion, die Giselles graf bezoekt. Daarna is de berouwvolle Albrecht aan de beurt. Maar de onvoorwaardelijke liefde van Giselle redt hem van de dood. Zij rekt de tijd door met hem te dansen tot de dageraad. Zodra het licht wordt verliezen de Wili’s namelijk hun boze krachten. Giselle moet de Wili’s volgen in hun graf en Albrecht blijft achter, voor altijd van haar gescheiden.

VW-1029-a-14-1-b 4 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In 1853 ging in Venetië de opera La Traviata in première. Het is een opera in drie akten van de Italiaanse componist Giuseppe Verdi (1813- 1901). Het libretto van Francesco Maria Piave is gebaseerd op een roman uit 1848 van de Franse schrijver Alexandre Dumas (1824-1895): La dame aux camélias. De roman schetst het Parijse burgerleven en de kwetsbare positie die courtisanes daarin innamen.

Verdi las het boek, zag de succesvolle toneelversie ervan in seizoen 1851-52 en componeerde meteen daarna zijn opera. Verdi had een buitenechtelijke affaire met een zangeres. Hij herkende zich in de door Dumas geschetste morele dilemma’s en greep zijn kans in La Traviata om het burgerpubliek een spiegel voor te houden.

Synopsis Hoofdpersoon Violetta is van lage komaf, maar verdient veel geld in de vrije liefde als maîtresse van heren van stand. Lijdend aan tuberculose, destijds een ongeneeslijke ziekte, weet ze dat ze jong zal sterven. Dan komt de jonge graaf Alfredo in haar leven, die een grote liefde voor haar heeft opgevat. Ze gaan samenleven op het platteland. Op een dag komt Alfredo’s vader op bezoek. Hij vraagt Violetta om haar verhouding met Alfredo op te geven. Alfredo’s zus gaat trouwen en Violetta maakt de familie te schande. Violetta zwicht voor de morele druk, verlaat Alfredo en hervat haar bestaan als courtisane. Alfredo is ontroostbaar. Er volgt pas een hereniging als Violetta op haar sterfbed ligt. Dromend over een mooie toekomst sterft ze in Alfredo’s armen.

VW-1029-a-14-1-b 5 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Liedtekst Zij gelooft in mij, André Hazes

ze lag te slapen, ‘k vroeg haar gisteravond “wacht op mij” misschien ben ik vanavond vroeger vrij, ze knikte wel van ja, maar zij kent mij

nu sta ik voor jou, ik ben weer blijven hangen in de kroeg zo'n nacht ze weet 't, heb ik nooit genoeg, hoe was het? dat was alles wat ze vroeg

want zij gelooft in mij, zij ziet toekomst in ons allebei, ze vraagt nooit maak je voor mij eens vrij, want ze weet, dit gaat voorbij

ik schrijf m’n eigen lied tot dat iemand mij ontdekt en ziet, dat een ieder van mijn songs geniet, ze vertrouwt op mij, ze gelooft in mij

ik zou wachten, tot de tijd dat ieder mij herkent, en je trots kan zijn op je eigen vent, op straat zullen ze zeggen, die Hazes is bekend

zolang we dromen, van ‘t geluk dat ergens op ons wacht, dan vergeet je snel weer deze nacht zij vertrouwt op mij, dat is m’n kracht, oh m’n kracht

VW-1029-a-14-1-b 6 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

André Hazes (1951-2004) werd nationaal bekend als Amsterdamse volkszanger. Hij trad net zo lief op in een kleine kroeg als in een afgeladen poptempel. Zijn (liefdes)leven was heftig. Hij kreeg kinderen uit verschillende huwelijken. Hij hield van bier, schreef met rijmwoordenboek bij de hand zijn pakkende levensliederen en groeide uit tot een icoon. Jong opgebrand heeft hij de harten van zo veel Nederlanders veroverd dat er nog steeds Hazes-manifestaties worden georganiseerd waarin het publiek kan meezingen met zijn liederen. Op de Albert Cuypmarkt prijkt sinds september 2005 zijn standbeeld in brons: Hazes op een barkruk met microfoon. Amsterdammers leggen nog regelmatig bloemen bij het beeld.

Het publiek nam afscheid van hem (met optredens van bevriende artiesten) in Amsterdam ArenA, waar zijn kist op de middenstip van het voetbalveld stond.

Tekst 9

Frankrijk werd aan het begin van de negentiende eeuw geregeerd door Napoleon Bonaparte. In 1804 kroonde hij zichzelf tot keizer. Napoleon streefde naar een dominante positie van Frankrijk in Europa. Om dit te bereiken voerde hij oorlogen tegen verschillende grootmachten waaronder Rusland. In 1807 won hij de slag bij Eylau, dat destijds in Oost-Pruisen lag en tegenwoordig bij Rusland hoort. Naar aanleiding hiervan gaf hij opdracht voor een prijsvraag om schilders de slag te laten vereeuwigen. Uit 26 ingeleverde ontwerpschetsen won Jean-Antoine Gros de prijsvraag. Hij had het voorgeschreven beeldprogramma op uitmuntende wijze weergegeven: Napoleon, vergezeld door zijn generaals, ziet toe dat zijn slachtoffers, met name die aan vijandelijke zijde, goed worden verzorgd door zijn artsen. De verliezen aan Franse zijde zijn bewust buiten beeld gelaten. Tijdens de Salon van 1808 kreeg Gros een keizerlijke onderscheiding voor zijn prestatie. De Salon, die destijds om de twee jaar werd gehouden, trok altijd veel publiek. De tentoonstellingen werden ook bezocht door de pers. Recensies over De slag bij Eylau gaven aan hoe het schilderij in die tijd werd ontvangen.

VW-1029-a-14-1-b 7 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Ontstaansgeschiedenis van Los desastres de la guerra.

Zaragoza (Spanje), de hoofdstad van het oude koninkrijk Aragon, werd tussen 14 juni en 14 augustus 1808 belegerd. De bezetting werd op heldhaftige wijze doorstaan onder aanvoering van generaal Palafox. In oktober werd Goya (1746-1828), samen met andere kunstenaars, door de generaal ontboden om de ruïnes van de stad te zien en vast te leggen. Het is duidelijk dat de verwoestingen diepe indruk op Goya hebben gemaakt en een aanleiding waren tot de eerste prenten die ruim anderhalf jaar later ontstonden.(...)

uit: Benno Tempel, Verschrikkingen van de oorlog, Francisco de Goya, Antwerpen 2002

Tekst 11

Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938) werd in 1915 opgeroepen voor een militaire training bij de rijdende artillerie. Kirchner hield van paarden maar gruwde van het leger: “Ik weet dat als ik naar het front word gestuurd, ik binnen de kortste keren doodgeschoten zal worden”. Binnen drie maanden werd hij ziek. Uiteindelijk lukte het hem uit het leger te worden ontslagen, naar eigen zeggen “half dood van mentale en fysieke kwellingen”.

uit: Lucius Grisebach, Kirchner, Keulen 1996

VW-1029-a-14-1-b 8 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De Russisch-Franse beeldhouwer Ossip Zadkine was in 1947 op bezoek bij zijn Nederlandse vriend, de arts en schilder Henk Wiegersma. Tijdens dat verblijf reed hij met de trein door het naoorlogse Rotterdam. De grote lege ruimte van de gehavende stad, die in mei 1940 door de Duitsers was gebombardeerd, maakte diepe indruk op hem: “Van het station af strekte zich een onmetelijke woestenij uit, zover de blik reikte.” Nog in datzelfde jaar maakte hij een 1.20 meter hoge kleisculptuur getiteld De Verwoeste Stad. Dit beeld ging verloren. Maar de herinnering aan het verwoeste Rotterdam bleef hem achtervolgen. In 1948 was in het Stedelijk Museum te Amsterdam een nieuwe versie van het beeld te zien, dat twee jaar later in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam werd geëxposeerd. Gerrit van der Wal, algemeen directeur van warenhuisconcern De Bijenkorf en groot liefhebber van moderne kunst, was zo onder de indruk dat hij het plan opvatte om een monumentale versie van het beeld te schenken aan de stad Rotterdam. Om iedere schijn van persoonlijk belang te vermijden bleef hij (tot 1978) als schenker anoniem. In 1956 kreeg het beeld een plaats in het nieuwe centrum bij de Leuvehaven.

De Verwoeste Stad is een herdenkingsmonument geworden voor de vernietiging van het centrum van Rotterdam door het bombardement van de Duitsers op 14 mei 1940 en voor de slachtoffers die hierbij vielen.

VW-1029-a-14-1-b 9 / 10 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De dingen die in een oorlog gebeuren zijn volgens de Poolse componist Gorecki van zo'n niet te bevatten omvang, dat je er volgens hem geen muziek over kunt schrijven. Toch wist hij in 1976 een symfonie te componeren die bijzonder geschikt bleek als muziek bij de beladen herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog in de Duitse steden Bonn en Braunschweig. Enkele jaren na de val van de muur en de fluwelen revolutie van 1989 raakte een cd van deze symfonie een gevoelige snaar bij miljoenen mensen. In 1992-93 stond de cd lange tijd hoog in de hitlijsten van Engeland en de Verenigde Staten.

Het middelste deel van deze Symfonie van droevige liederen belicht het leed vanuit het perspectief van een dochter. Opgepakt door de Gestapo, leeft ze grootmoedig mee met haar moeder die immers in ondraaglijke angst over haar lot verkeert. ‘Niet huilen, moeder, Koningin van de Hemel, reinste Maagd, bescherm mij altijd. Ave Maria.’

De dochter kraste haar gebed in de muur van een gevangeniscel in het Palace Hotel van Zakopane bij het Tatragebergte, waar de Gestapo hoofdkwartier hield. Onder haar handtekening kraste Helena Wanda Blazusiakówna nog de regel: ‘18 jaar oud, gevangen sinds 26 september 1944.’

VW-1029-a-14-1-b 10 / 10 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 2 dinsdag 17 juni 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 33 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 64 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Armoede en ondergang

Blok 2: Expressie in dans en schilderkunst

Blok 3: Zingen en schreeuwen

VW-1029-a-14-2-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over armoede in het religieus drama van de middeleeuwen en over de manier waarop Bertolt Brecht de gevolgen van hebzucht behandelt.

afbeelding 1, tekst 1 Op afbeelding 1 zie je een paneel van een altaarstuk uit het begin van de veertiende eeuw over het leven van de heilige Nicolaas. Hij gooit goudstukken door het raam van een arme man met drie huwbare dochters.

Het verhaal is weergegeven op een manier die in de middeleeuwen heel gebruikelijk was. De schilder moest zorgen dat de beschouwer het verhaal kon ‘lezen’. 2p 1 Leg uit hoe hij daartoe het probleem van tijd en ruimte heeft opgelost.

afbeelding 1 De vormgeving van afbeelding 1 is typerend voor de late middeleeuwen. 2p 2 Bespreek twee aspecten van de vormgeving waarvoor dat geldt.

tekst 1 De traditie van de sinterklaasviering in onze tijd is te vergelijken met de boodschap van het middeleeuwse verhaal. 2p 3 Geef aan wat de overeenkomst en het verschil is tussen de boodschap van de middeleeuwse legende en de inhoud van ons huidige sinterklaasfeest.

geluidsfragment 1 Het verhaal over de drie dochters is onderwerp van het mirakelspel Tres Filiae uit circa 1200.

In het geluidsfragment hoor je de klagende vader uit het begin van het stuk. 2p 4 Leg uit hoe je kunt horen dat deze muziek uit de late middeleeuwen stamt. Betrek twee kenmerken in je antwoord.

Tres Filiae werd buiten de kerk gespeeld. Het religieus drama was oorspronkelijk juist binnen de kerkelijke eredienst ontstaan. 1p 5 Geef aan welk nut drama had binnen de kerkelijke eredienst.

VW-1029-a-14-2-o 2 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Met een motet konden de expressiemogelijkheden van de muziek worden uitgebreid. 1p 6 Leg uit waarom dit met een motet mogelijk was.

filmfragment 1 en 2, tekst 2 Armoede, schulden en motieven als goudkoorts of hebzucht zijn dankbare aanleidingen voor drama. In 1927 schreef Bertolt Brecht in de Verenigde Staten de satirische opera Opkomst en Ondergang van de stad Mahagonny. In filmfragment 1 zie je de opening van het stuk, uitgevoerd op het muziekfestival van Salzburg in 1998. Het verhaal begint met criminelen die stranden in de woestijn. Filmfragment 2 toont dezelfde scène uit een opvoering uit 1980 van toneelgroep De Appel in een regie van Erik Vos.

Vos roept met zijn enscenering een andere sfeer op dan filmfragment 1 doet. 3p 7 Geef aan welke sfeer Vos oproept in filmfragment 2. Doe dat aan de hand van drie keuzes van deze regisseur.

filmfragment 3, tekst 2 In filmfragment 3 zie je de scène waarin Jimmy ter dood veroordeeld wordt. Uit het vonnis spreekt een satirisch commentaar op de maatschappij van de jaren twintig. 1p 8 Leg uit welk commentaar Brecht hier geeft op de maatschappij van die tijd. Betrek het fragment in je antwoord.

filmfragment 3 Brecht haalde de ‘vierde wand’ weg. In zijn optiek ondermijnde die de essentie van het theater. 2p 9 Geef aan waarom Brecht die vierde wand ondermijnend vond. Geef daarna aan hoe de vierde wand in het filmfragment wordt doorbroken.

filmfragment 3 Critici vonden dit stuk van Brecht emotieloos. Het publiek krijgt hier bijvoorbeeld nauwelijks medelijden met Jimmy. Ook Brechts andere werk werd eerder rationeel dan gevoelig gevonden.

Brecht was het niet eens met de kritiek dat zijn epische theaterstukken afstandelijk zouden zijn. Hij vond dat er wel degelijk emotie in zijn werk zat en dat het publiek die ook moest ervaren. 1p 10 Leg uit welke emotie Brecht met zijn stukken wilde oproepen.

VW-1029-a-14-2-o 3 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Blok 2 Expressie in dans en schilderkunst

Dit blok gaat over expressionisme in de dans en de beeldende kunst van de twintigste eeuw.

afbeelding 1, tekst 3 Parijs was aan het eind van de negentiende eeuw een stad met een bruisend cultureel leven, die een grote aantrekkingskracht uitoefende op kunstenaars. Een van hen was de Amerikaanse danseres Loïe Fuller, die in die stad veel furore maakte.

Het succes dat Fuller en andere innovatieve danskunstenaars daar ten deel viel, hing samen met de grootstedelijke dynamiek van Parijs in die jaren. 2p 12 Bespreek twee factoren die aan deze dynamiek bijdroegen.

afbeelding 1 en 2, tekst 3 en 4 Net als Loïe Fuller veroverde ook de Amerikaanse danseres Isadora Duncan het Europese publiek.

Fuller en Duncan zetten zich af tegen de Europese traditie van het romantisch ballet uit de negentiende eeuw. 2p 13 Leg uit wat het fundamentele verschil was tussen hun benadering van dans en de traditie van het negentiende-eeuwse ballet.

tekst 4 Duncan danste op blote voeten. Dat sloot aan bij de nieuwe opvattingen over dans. 2p 14 Leg dit uit. Betrek twee aspecten in je antwoord.

VW-1029-a-14-2-o 4 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 3 Wigman was bevriend met de schilder Emil Nolde. Beiden waren gefascineerd door dans als expressiemiddel. In talrijke voorstellingen heeft Nolde dans verbeeld. Op afbeelding 3 zie je vrouwen die een wilde sacrale dans tussen brandende kaarsen uitvoeren.

In dit schilderij uit 1912 drukt Nolde de extase zo direct mogelijk uit. 3p 16 Bespreek drie aspecten van de vormgeving waarmee hij dat doet.

Nolde was lid van Die Brücke. Deze groep expressionistische kunstenaars liet zich onder meer inspireren door primitieve culturen van niet-westerse volkeren. 1p 17 Leg uit waarom deze niet-westerse primitieve culturen hen inspireerden.

afbeelding 4, tekst 6 Na de Tweede Wereldoorlog kwam in West-Europa een nieuw soort expressionisme op. In Nederland ontstond de Experimentele kunst en internationaal werd Cobra opgericht, een groep kunstenaars die spontane uitdrukking van gevoelens nastreefde. Een van hen was Karel Appel.

Op afbeelding 4 zie je Appels Vrijheidsschreeuw uit 1948. De titel verwijst in eerste instantie naar het gevoel van bevrijding na de Tweede Wereldoorlog. 2p 18 Bespreek nog twee andere vormen van vrijheid waar Appel met deze titel naar verwijst.

afbeelding 5, filmfragment 2 In 1961 maakte journalist Jan Vrijman de film De werkelijkheid van Karel Appel. Je ziet hieruit een deel in het fragment.

Appel zei over zijn werkwijze tegen Vrijman: “Ik rotzooi maar een beetje an”. 2p 19 Geef aan waarom het lijkt of Appel ‘maar een beetje aanrotzooit’. Leg daarna uit waarom die uitspraak geen juiste kwalificatie van zijn kunstenaarschap is. Betrek het filmfragment in je antwoord.

VW-1029-a-14-2-o 5 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

filmfragment 3, tekst 7 Appels Vrijheidsschreeuw kan gezien worden als een reactie op de Tweede Wereldoorlog. In Duitsland verwerkten kunstenaars de oorlog vanuit een geheel ander perspectief. De vroege jeugd van de Duitse choreografe Pina Bausch, geboren in 1940, werd getekend door terugkerende bombardementen en vernietiging. Bausch droeg haar angsten, haar melancholie en pessimisme een heel leven met zich mee en dat werkte door in haar creaties.

In filmfragment 3 zie je een scène uit Café Müller uit 1978, waarin Bausch zelf meedanst. De vrouwen lijken getraumatiseerd. 3p 21 Bespreek drie manieren waarop dit wordt uitgedrukt in de dans.

filmfragment 3, tekst 8 In fragment 3 wordt gedanst op een melancholische aria over het verlies van een geliefde.

Eenzaamheid en verdriet om verloren liefde zijn thema’s die Bausch vaak aansnijdt in haar choreografieën. Het toneelbeeld speelt daarbij een belangrijke rol. 2p 22 Leg uit hoe het toneelbeeld bijdraagt aan de inhoud van Café Müller. Betrek twee aspecten van de vormgeving in je antwoord.

Bausch schiep een nieuw expressionistisch danstheater. Zij reageerde daarin anders op de oorlog dan Karel Appel. 1p 23 Leg uit hoe Bausch op de oorlog reageert. Betrek de maatschappelijke situatie in je antwoord.

Na het overlijden van Pina Bausch bracht de Duitse regisseur Wim Wenders in 2011 de film Pina 3D uit. Samen met de choreografe had hij jarenlang gezocht naar een geschikte manier om haar werk optimaal in beeld te brengen. De driedimensionale filmtechniek bleek een schot in de roos. Het expressionisme van Bausch komt hierin goed tot zijn recht. 1p 24 Leg uit waarom dat met de 3D-techniek zo goed tot zijn recht komt.

VW-1029-a-14-2-o 6 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de wijze waarop componisten en zangers in de negentiende, de twintigste en de eenentwintigste eeuw emotie uitdrukken met hun muziek.

tekst 9 In de negentiende eeuw hadden veel kunstenaars het verlangen om met hun werk uitdrukking te geven aan emoties. Velen lieten zich daarbij inspireren door de werken van romantische schrijvers. Het oeuvre van de Duitse dichter Wolfgang von Goethe was erg geliefd. Dat gold met name voor zijn tragedie Faust.

De inhoud van dit toneelstuk sluit aan bij de cultuur van de romantiek. 3p 25 Bespreek drie kenmerken van de romantiek die je in Faust aantreft.

afbeelding 1, geluidsfragment 1 In 1814 schreef de Oostenrijkse componist Franz Schubert het lied dat je hoort in het geluidsfragment. Het is gebaseerd op Goethes Faust en heeft als titel Gretchen am Spinnrade. Gretchen zit aan haar spinnenwiel en smacht naar haar geliefde.

De pianopartij versterkt het verhaal en geeft de gemoedstoestand van het meisje weer. 3p 26 Bespreek drie manieren waarop de piano in de loop van het lied Gretchens gevoelens verklankt.

Het lied ontwikkelde zich in de romantiek tot een belangrijke kunstvorm. 1p 27 Leg uit waarom het lied juist voor die periode de ideale kunstvorm was.

afbeelding 2 Op afbeelding 2 zie je een tekening van een ‘Schubertiade’. Dat was een huisconcert voor de vrienden van de componist. Deze bijeenkomsten waren aan het begin van de negentiende eeuw van groot belang voor Schubert en zijn vertolkers. 2p 28 Geef twee redenen waarom zulke bijeenkomsten voor hen van belang waren.

VW-1029-a-14-2-o 7 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In filmfragment 1 zie je de prinses in de aria Liebestod. Ze raakt in vervoering bij het idee haar gestorven ridder te volgen in de dood. Dat zou de ultieme vervulling van hun liefde zijn. De manier waarop hier de emotie wordt verklankt is kenmerkend voor Wagner. 3p 29 Bespreek twee manieren waarop de muziek haar emotie ondersteunt. Leg daarna uit welk effect dit moest hebben op het publiek.

Wagner liet zich voor zijn opera’s inspireren door middeleeuwse verhalen, zoals de ridderroman Tristan uit 1200 van de Duitse schrijver Gottfried von Strassburg.

Het kiezen van zo’n middeleeuwse legende past in de romantiek. 1p 30 Leg dit uit.

Wagners ideaal was het Gesamtkunstwerk. 2p 31 Geef aan wat hij onder een Gesamtkunstwerk verstond. Leg daarna uit wat Wagner ermee bij het publiek wilde bereiken.

filmfragment 2, tekst 10 De stem is net als het lichaam een geschikt instrument om direct emoties uit te drukken. De klassiek geschoolde Duitse zangeres Nina Hagen zong ooit een popversie van Gretchen am Spinnrade, maar werd vooral bekend met een ander, eigen repertoire. Haar Unbeschreiblich weiblich werd in 1978 een grote hit. In filmfragment 2 zie je haar dit lied zingen.

Hagen groeide uit tot de Duitse representant van de punkbeweging die omstreeks 1975 in Engeland opkwam. Binnen deze subcultuur uitten jongeren hun onvrede over hun uitzichtloze maatschappelijke situatie. Bekijk filmfragment 2. 3p 32 Bespreek drie manieren waarop die onvrede tot uitdrukking komt in Unbeschreiblich weiblich.

VW-1029-a-14-2-o 8 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Gossow blijkt in het dagelijks leven niet samen te vallen met haar act. Hagen kleedde en gedroeg zich zowel op het podium als daarbuiten ‘punk’. 2p 33 Leg uit waarom dit voor Hagen vanzelfsprekend was. Leg daarna uit waarom het voor Gossow logisch is om niet met haar act samen te vallen.

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-14-2-o 9 / 9 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bijlage VWO 2014

tijdvak 2

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-14-2-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 1

Sint-Nicolaas was bisschop van de stad Myra in Klein-Azië. Hij werd waarschijnlijk geboren omstreeks 280 en overleed op 6 december in het jaar 342 of 352. De heilige Nicolaas is de hoofdpersoon in tal van legenden, bijvoorbeeld de Legenda Aurea van de dertiende-eeuwse dominicaan Jacobus de Voragine.

Zijn naam als weldoener en helper van de armen heeft hij te danken aan een verhaal over een man met drie dochters. Deze vader had te weinig geld om zijn dochters uit te huwelijken. Hoe hoger de bruidsschat, des te groter de kans dat een jonge vrouw een goede echtgenoot zou vinden. Zonder bruidsschat zouden zijn dochters waarschijnlijk nooit trouwen. Vanwege de armoede van hun vader waren ze gedoemd als slaven te worden verkocht, of in de prostitutie te geraken. Dan grijpt de weldoener Nicolaas in. Hij werpt tot driemaal toe een buidel met goud naar binnen, goed voor een volwaardige bruidsschat. Er wordt gezegd dat de geldbuidels terechtkwamen in de schoenen die voor de haard stonden te drogen. Alle drie de dochters konden nu een goede echtgenoot vinden en werden gered uit de armoede door de naastenliefde van Sint-Nicolaas.

Dit verhaal uit de Legenda Aurea is onderwerp van het liturgisch drama Tres Filiae (De drie dochters) uit de twaalfde eeuw, dat deel uitmaakt van een verzameling: het Livre de Jeux de Fleury (Boek van Spelen uit Fleury). In totaal zijn in dit boek tien spelen opgenomen, waaronder nog drie andere wonderverhalen over Sint-Nicolaas.

VW-1029-a-14-2-b 2 / 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 2

Opkomst en Ondergang van de stad Mahagonny (1927-1929) is een satirische opera van Bertolt Brecht met muziek van Kurt Weill. Het stuk gaat over drie criminelen die op de vlucht zijn voor de politie. In de woestijn stichten ze de stad Mahagonny, een paradijs voor gelukszoekers, omdat alles er draait om vermaak en plezier. Hoofdpersoon Jimmy en zijn vrienden, die als goudzoekers veel geld hebben verdiend, komen naar de stad. Jimmy maakt kennis met de jonge prostituee Jenny en wordt verliefd op haar. Ze raken aan de drank, ze gokken en geven veel te veel geld uit. Jimmy maakt schulden die hij niet terug kan betalen en moet daarom voor de rechtbank verschijnen. De rechters zijn de drie criminelen die de stad hebben gesticht. Ze leggen Jimmy de doodstraf op. Deze gebeurtenis veroorzaakt chaos en geweld en leidt uiteindelijk tot de ondergang van Mahagonny.

Tekst 3

Vanuit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten kwamen aan het eind van de negentiende eeuw sterren uit de music-hall naar Europa. De Amerikaanse danseres Loïe Fuller (1862-1928) kwam in 1892 naar Parijs. Fuller ontwikkelde haar eigen bewegingstaal en improvisatietechniek, die schril contrasteerden met de passen en houdingen van het romantische ballet. Zij had de ‘skirtdance’ uit het variététheater, het dansen in wijde rokken, uitgewerkt tot een nieuw concept. Ze danste terwijl ze haar meterslange zijden kostuums door middel van lange stokken manipuleerde. Hiermee leek ze haar armen te verlengen en kon ze de grote massa stof in alle vormen in de lucht projecteren, terwijl ze zelf om haar lichaams-as draaide. Om het theatrale effect te vergroten, experimenteerde Fuller bovendien met projecties van gekleurd licht. Haar Danse serpentine (Slangendans) die zij uitvoerde in de Folies Bergère, wekte maandenlang het enthousiasme van de Parijzenaars. Door haar theatrale experimenten met licht werd zij het symbool van elektriciteit en vooruitgang: op de Parijse Wereldtentoonstelling in 1900 had Fuller een eigen theater en was zij de grote attractie.

VW-1029-a-14-2-b 3 / 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 4

De Amerikaanse danseres Isadora Duncan (1877-1927) maakte met haar ‘vrije dans’ of ‘dans van de toekomst’ de weg vrij voor een nieuw denken over dans. Hierin was de dans niet gevangen in een harnas van technische virtuositeit en clichématige inhoud, maar werd dans een wezenlijk expressiemiddel van een vernieuwde mensheid. Het lichaam werd ontdekt als voertuig van de ziel, als het meest directe middel om tot werkelijke expressie van emotie te komen. Isadora danste blootsvoets, in losse gewaden, met losse haren: zij danste, geïnspireerd en begeleid door de symfonische muziek van bijvoorbeeld Beethoven. Zij zocht naar de werkelijke ‘beweegredenen’ van een mens, en probeerde die ook fysiek te lokaliseren. Voor haar begon alle beweging (letterlijk ‘e-motie’ van e-movere, wat ‘eruit bewegen’ betekent) in de zonnevlecht (plexus solaris), een knooppunt van zenuwen dat zich achter het borstbeen bevindt. Overal in Europa trad Duncan op en werd zij bejubeld. In Moskou maakte zij in 1905 grote indruk op choreograaf Michael Fokine, die zich door haar liet inspireren tot zijn balletexpressionisme.

Tekst 5

De Duitse danseres Mary Wigman was in de jaren ‘30 van de twintigste eeuw een pionier van de expressionistische dans, de zogenaamde Ausdruckstanz. Zij ontwikkelde haar eigen theorieën over dans en danstraining, waarbij de expressie van de innerlijke beleving van de danser de leidraad vormde. Zij maakte groepsdansen voor haar leerlingen en vele solo’s voor zichzelf, waaronder haar bekende Hexentanz uit 1926. Hoewel Wigman ook luchtige, vreugdevolle dansen creëerde, lag in haar werk de nadruk op dans met een wat sombere sfeer, waarin zij de duistere aard van de mens en zijn troosteloze lot onderzocht (…). De verontrustende lading in Hexentanz laat een nauwe relatie zien met het werk van andere Duitse expressionistische kunstenaars uit die tijd.

VW-1029-a-14-2-b 4 / 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 6

Vlak na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een internationale beweging van kunstenaars die welbewust het experiment in hun vaandel schreven. Zij vonden dit binnen het creatieve proces zo belangrijk, dat zij het als een samenvattende leuze voor hun streven gebruikten. Deze kunstenaars noemden hun beweging Cobra, naar de beginletters van Copenhague, Bruxelles en Amsterdam, de steden waar zij hoofdzakelijk vandaan kwamen. De cobra is ook een slang en die werd een adequaat symbool voor het strijdlustige en revolutionaire karakter dat deze internationale beweging van experimentele kunstenaars binnen zeer korte tijd zou ontplooien. Het experiment betekende dat ze hun materiaal bewust op experimentele wijze gebruikten. Zij wilden als het ware opnieuw beginnen. Het was een poging om zich op volkomen spontane wijze te uiten als een kind, als een primitief, als een geesteszieke.

naar: Willemijn Stokvis, Cobra, de weg naar spontaniteit, Alphen a/d Rijn 2003

Tekst 7

De Duitse choreografe Pina Bausch (1940-2009) wordt beschouwd als een van de belangrijkste dansvernieuwers van de twintigste eeuw. Haar grote betekenis ligt in de wijze waarop zij de Ausdruckstanz, het vooroorlogse Duitse moderne-dansexpressionisme, heeft vermengd met de verworvenheden van de postmoderne dans.

Café Müller, een werk uit 1978, is terug te voeren op de jeugdervaringen van Bausch, die opgroeide als de dochter van een café- en restauranthouder in het naoorlogse Duitsland. Café Müller geeft een afspiegeling van Bausch’ persoonlijke herinneringen aan mensen die zij observeerde in het café van haar ouders. Het behandelt tegelijkertijd een van haar thema’s: de eenzaamheid tussen geliefden en het verdriet van de afgewezene. De inhoud verhaalt ook van een zoektocht naar andere dans, een ander theater zonder verplichte schone schijn, maar met gevoel tot op het bot.

o.a. naar: Servos, N., Het danstheater van Pina Bausch, Amsterdam 1982

VW-1029-a-14-2-b 5 / 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 8

aria uit The Fairy Queen van Henry Purcell, 1692

O laat mij wenen, Eeuwig wenen,

Mijn ogen zullen geen slaap meer toelaten. Ik verberg me voor de aanblik van de dag… en zucht, zucht mijn ziel eruit.

Hij is weg, weg, betreur zijn verlies. Want ik zal hem nooit meer zien.

Tekst 9

De Duitse schrijver Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) schreef zijn leven lang aan het toneelstuk Faust. Hij liet zich daarbij inspireren door verhalen over de Duitse historische figuur Johann Faust, een geleerde met uitzonderlijke gaven, die tussen 1480 en 1541 leefde. Goethe publiceerde het eerste deel van zijn toneelstuk, Faust I, in 1808. Pas na zijn dood in 1832 verscheen het vervolg, Faust II.

In Faust I is de geleerde aan het einde van zijn wetenschappelijke loopbaan teleurgesteld over wat hij heeft bereikt: al zijn studies hebben hem geen inzicht gegeven in de echte levensvragen. Gefrustreerd roept hij met magische spreuken de duivel op, Mephistofeles, die hem verleidt tot een verbond. In ruil voor zijn ziel zal de duivel alle wensen van Faust vervullen. Ze gaan samen op reis door de wereld en komen terecht in de ‘heksenkeuken’, waar Faust door middel van magie zijn jeugd terugkrijgt.

De nu weer jonge Faust wordt hevig verliefd op een vroom meisje van eenvoudige komaf, Gretchen. Zij werkt vlijtig aan haar spinnenwiel, maar sinds de ontmoeting met Faust dwalen haar gedachten telkens naar hem af. Haar familie keurt de relatie af en Gretchens broer raakt met Faust in gevecht en sterft. Als Gretchen zwanger blijkt van Faust, doodt ze, uit angst om verstoten te worden, haar kind. Ze belandt in de gevangenis, belijdt aan God haar schuld en sterft. Faust blijft eenzaam en verslagen achter.

VW-1029-a-14-2-b 6 / 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 10

Nina Hagen (1955) werd na de oorlog geboren in Oost-Berlijn als dochter van een Duitse actrice en zangeres. Vanaf haar vierde jaar kreeg ze ballet- en zangles. Op haar negende jaar zong ze al de moeilijkste aria’s en zag men haar als een veelbelovend operatalent. Na te zijn afgewezen voor de toneelschool begon ze een loopbaan als zangeres in verschillende bands zoals Automobil. Ze maakte eind jaren zeventig furore in West-Duitsland met de Nina Hagen Band. Na haar doorbraak rond 1980 groeide ze uit tot een icoon van de kraakbeweging en de punkmuziek.

Nog voor haar zeventiende onderging Hagen een abortus. In 1981 werd ze alsnog moeder van een dochter uit haar relatie met Ferdi Karmelk, gitarist in de rockband The Wild Romance van Herman Brood. Karmelk was verslaafd aan heroïne en overleed jong aan aids.

Tekst 11

‘To grunt’ betekent grommen. Zangeressen als Angela Gossow brullen als wilde dieren vanuit hun middenrif. Deze stemtechniek, ontwikkeld door ruige bad boys uit de heavy metal, is geadopteerd door ‘schreeuwmeisjes’ uit de death metal. Gossow van de Zweedse band Arch Enemy wordt momenteel beschouwd als een van de sterkste grunters.

VW-1029-a-14-2-b 7 / 7 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

kunst (algemeen) vwo

Centraal examen vwo

Tijdvak 2

Opgaven

Aan de secretarissen van het eindexamen van de scholen voor vwo,

Bij het centraal examen kunst (algemeen) vwo, op dinsdag 17 juni, aanvang 9.00 uur, moeten de kandidaten de volgende mededeling ontvangen. Deze mededeling moet bij het begin van de zitting aan de kandidaten worden uitgereikt.

Bij de autoplay-cd, vraag 33, moet de vraag:

Geef een verklaring voor dit verschil. Betrek het imago van beide zangeressen in je antwoord.

vervangen worden door:

Leg uit waarom dit voor Hagen vanzelfsprekend was. Leg daarna uit waarom het voor Gossow logisch is om niet met haar act samen te vallen.

Het College voor Examens Namens deze, de voorzitter,

drs. H.W. Laan

VW-1029_AP-a-14-2-o-E Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1 woensdag 15 mei 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 33 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 64 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: De vier elementen en de affectenleer vanaf de middeleeuwen

Blok 2: Water, over fonteinen in Rome en Las Vegas en een werk van Bill Viola

Blok 3: Het element aarde in de dans

VW-1029-a-13-1-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de invloed van de elementen lucht, water, vuur en aarde op de westerse cultuur en over de houding van de Kerk ten opzichte van de wetenschap.

afbeelding 1, filmfragment 1, tekst 1 In de westerse cultuur spelen de vier elementen van oudsher een grote rol. Ook in de hedendaagse massacultuur zijn talloze series en films te vinden die inspiratie putten uit de elementen. Een voorbeeld hiervan is The Last Airbender van M. Night Shyamalan. Deze film uit 2010 is gebaseerd op de Amerikaanse animatieserie Avatar.

Filmfragment 1 is een montage van verschillende delen uit deze film. In elk deel zijn een of meer personages te zien die één van de vier elementen personifiëren. Dat gebeurt vooral door het fysieke spel van de acteurs. 3p 1 Geef voor drie van de vier elementen aan hoe zij gepersonifieerd zijn in het fysieke spel van de personages.

afbeelding 2, filmfragment 2, tekst 1 The Last Airbender is een voorbeeld uit een lange rij kunstuitingen die de strijd van de elementen als uitgangspunt hebben. In filmfragment 2 zie je een gevecht tussen water en vuur.

De regisseur verbeeldt deze strijd via specifieke personages met bijbehorende eigenschappen en gedrag. 2p 2 Leg uit hoe dat in deze scène tot uiting komt. Betrek beide personages in je antwoord.

afbeelding 3 en 4 In veel religies worden de vier elementen verbonden met goden. In de Griekse mythologie is Gaia de Griekse godin van de aarde: de bron van alle leven. Uranus is de god van de lucht of de hemel, Hefaistos de god van het vuur, Poseidon de machtige zeegod. 2p 3 Leg uit waarom de mens de elementen als goden zag en geef aan waarom die goden werden aanbeden. Illustreer je antwoorden met een voorbeeld.

VW-1029-a-13-1-o 2 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De Kerk had gemengde gevoelens ten opzichte van de geneeskunde. De zorg voor de ziel zou niet te rijmen zijn met de zorg voor het lichaam. En geestelijken mochten bijvoorbeeld geen chirurgische ingrepen verrichten. 1p 4 Verklaar waarom de Kerk bezwaar had tegen chirurgische ingrepen.

De natuurfilosofie van de oude Grieken had als onderwerp het zoeken naar de oorsprong van de wereld en alles wat daarin bestond. De middeleeuwse wetenschap probeerde vooral alledaagse problemen op te lossen. Dat hing samen met het gezag van de Kerk, die verdergaand onderzoek bedreigend vond. 1p 5 Leg uit waarom dat bedreigend was voor de Kerk.

filmfragment 3, tekst 3 en 4 In filmfragment 3 zie je een scène uit De naam van de roos. De monniken William en Jorge zijn met elkaar in discussie. De mannen hebben duidelijk verschillende karakters, die gekoppeld kunnen worden aan de temperamentenleer. Dat kun je afleiden uit de manier waarop ze het conflict benaderen. 3p 6 Leid het temperamenttype van William en van Jorge hieruit af. Geef daarna aan hoe de regisseur het conflict filmisch heeft versterkt.

afbeelding 7, tekst 5 Omstreeks de twaalfde eeuw ontwikkelde zich binnen de Kerk een nieuwe wetenschappelijke benadering, de scholastiek.

De scholastiek grijpt terug op de Griekse natuurfilosofen. Maar toch is de benadering anders dan de wetenschappelijke houding die zich in de renaissance zou ontwikkelen. 2p 7 Leg uit wat het verschil is tussen de scholastieke benadering in de middeleeuwen en de wetenschappelijke houding in de renaissance.

filmfragment 3, tekst 5 In de filmscène zegt Jorge dat lichtzinnigheden verwerpelijk zijn: “Christus heeft nooit gelachen!” Dat staat namelijk nergens in de bijbel. William, de scholasticus, is het niet met hem eens. 2p 8 Breng Williams argumentatie in verband met de scholastiek en geef aan op welke visie Jorges reactie is gebaseerd.

VW-1029-a-13-1-o 3 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De verklaring voor de sterfgevallen kan echter op twee verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Die interpretaties symboliseren de relatie tussen Kerk en wetenschap. 2p 9 Geef twee verklaringen voor de sterfgevallen die je uit de scène kunt afleiden. Leg daarbij uit hoe ze symbolisch geïnterpreteerd moeten worden.

filmfragment 5 Aan het eind van De naam van de roos gaat de hele bibliotheek en ook de rest van de abdij in vlammen op. Dat is te zien in filmfragment 5.

Het element vuur heeft in de cultuur van de Kerk een krachtige symbolische betekenis. 1p 10 Leg uit hoe de inhoud van de scène gezien kan worden als een verwijzing naar die betekenis.

Blok 2 Water

Dit blok gaat over fonteinen in Rome en in Las Vegas en over Bill Viola, die water een centrale rol geeft in zijn videowerk Ocean without a shore.

afbeelding 1 en 2 De stad Rome werd in de loop van de zestiende en zeventiende eeuw onder het bewind van diverse pausen gerenoveerd en verfraaid. Het wegennet werd verbeterd en ieder plein kreeg zijn eigen fontein. Op afbeelding 1 en 2 zie je de Vierstromenfontein op de Piazza Navona in Rome. De fontein is omstreeks 1650 ontworpen door Gian Lorenzo Bernini.

De pausen hadden er belang bij dat er voldoende fonteinen waren in de stad. 2p 11 Leg uit waarom zij daar belang bij hadden. Betrek twee functies van de fonteinen in je antwoord.

VW-1029-a-13-1-o 4 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Deze symboliek sluit goed aan bij de ambitie van de katholieke Kerk. 1p 12 Leg dit uit.

afbeelding 1, 3, 4 en 5 Op afbeelding 5 zie je een gravure van de Piazza Navona uit de achttiende eeuw. De Vierstromenfontein domineert het plein alleen al door de grootte van de obelisk.

Bovendien is het beeldhouwwerk van de fontein theatraal en imponerend vormgegeven. Dat is kenmerkend voor de stijl van de barok. Bekijk afbeelding 3 en 4. 3p 13 Bespreek drie aspecten van de vormgeving die bijdragen aan het barokke karakter.

afbeelding 4 en 5, tekst 6 Paus Innocentius X gaf niet voor niets opdracht voor een monument als de Vierstromenfontein. De Kerk had in de zeventiende eeuw een specifiek belang bij dit soort imponerende kunstwerken. 2p 14 Leg uit waarom de Kerk hier juist in die tijd belang bij had.

afbeelding 6, tekst 6 Bernini, die van de vorige paus veel opdrachten had gekregen, stond aanvankelijk niet bij Innocentius in de gunst. De paus zag zijn virtuoze ontwerp zonder te weten wie het gemaakt had. Op afbeelding 6 zie je dit ‘modello’: een model op schaal, van hout en terracotta.

Bernini maakte het modello eigenhandig, maar heeft uiteindelijk, bij de uitvoering van het ontwerp, maar een paar figuren zelf gebeeldhouwd. In de kunstenaarspraktijk van de zeventiende eeuw was dit heel gebruikelijk. 2p 15 Leg dit uit. Leg daarna uit waarom Bernini zelf het modello maakte.

VW-1029-a-13-1-o 5 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Las Vegas is volledig gericht op de massacultuur. De fonteinenshow van het Bellagio past daar helemaal in. 2p 16 Bespreek twee kenmerken van de massacultuur die in deze show tot uiting komen.

filmfragment 1 De fontein ‘danst’ op de muziek. 2p 17 Bespreek drie manieren waarop de fontein en de muziek een eenheid vormen.

De publicist Bas Heijne schrijft: “De kitsch belooft ons waar wij naar hunkeren: onwrikbare zekerheden, absolute waarheden over leven en liefde (...).”

Als je deze uitspraak opvat als definitie van kitsch, is de Bellagio-show een voorbeeld van kitsch. 2p 18 Geef een argument vóór en geef een argument tegen deze conclusie.

filmfragment 2 Een stad die inspireert tot kunstwerken die met water te maken hebben, is Venetië. In 2007 maakte Bill Viola een videowerk voor een locatie in deze stad. Zijn installatie kreeg de titel Ocean without a shore. Jonge en oude mensen, mannen en vrouwen, doemen een voor een op en komen door een ‘wand’ van water naar de beschouwer toe.

In filmfragment 2 zie je hoe een figuur door die wand van water van de ene wereld in een andere wereld komt. Die overgang wordt benadrukt door de vormgeving. 2p 19 Leg uit hoe Viola’s vormgeving benadrukt dat het om twee werelden gaat.

VW-1029-a-13-1-o 6 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 10, 11 en 12 De installatie is gemaakt voor de Biënnale van Venetië, een kunstmanifestatie die elke twee jaar gehouden wordt. Op afbeelding 10 zie je de locatie die Viola koos. Het is een kerkje met enkele altaren waarop de videofilms geprojecteerd konden worden. 1p 21 Leg uit hoe deze locatie aansluit op het thema van Ocean without a shore.

De Biënnale van Venetië bestaat al sinds 1895 en zorgt steeds voor een grote toestroom van kunstliefhebbers van over de hele wereld.

Grote tijdelijke tentoonstellingen hebben een aantrekkingskracht op steeds meer mensen. Dit heeft voor een deel te maken met de toenemende mobiliteit van het publiek. 3p 22 Geef nog drie argumenten die de populariteit van grote tijdelijke kunstmanifestaties verklaren.

Blok 3 Aarde

Dit blok gaat over danskunstenaars in de twintigste eeuw die zich lieten inspireren door het element aarde en over de minimal music van Philip Glass.

Van 1909 tot 1929 waren de Ballets Russes actief in Parijs. Impresario Serge Diaghilev inspireerde kunstenaars om op een nieuwe manier dansstukken te scheppen. 2p 23 Geef aan wat deze nieuwe manier van werken inhield. Geef ook aan wat het gevolg van deze werkwijze was.

VW-1029-a-13-1-o 7 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De baanbrekende choreografie was in handen van Vaslav Nijinski, die de dans nauw verbond met de inhoud van het verhaal van het lenteoffer. 2p 24 Bespreek twee manieren waarop de choreografie aansluit bij die inhoud.

geluidsfragment 1 In geluidsfragment 1 hoor je nogmaals het slot van de eerste akte, de Danse de la Terre, Dans van de Aarde. Deze muziek is typerend voor het modernisme. 3p 25 Bespreek drie kenmerken van deze muziek waarvoor dat geldt.

filmfragment 1, tekst 10 Diaghilev had de rel bij de première wel voorzien. Zelfs voor de kenners die wel wat gewend waren, was Le Sacre shockerend. Het publiek kon in dit ballet geen schoonheid ontdekken. 2p 26 Leg uit waarom de verwachting van het publiek niet strookte met de bedoeling van de makers.

filmfragment 2, tekst 9 In 2013 is het honderd jaar geleden dat Le Sacre du Printemps in première ging. Veel choreografen lieten zich uitdagen tot eigen versies op deze muziek. Pina Bausch bracht in 1975 met haar Tanztheater Wuppertal een eigentijdse versie van het wereldberoemde stuk. In filmfragment 2 zie je een scène uit deze productie.

Het toneelbeeld verwijst bij Bausch niet zozeer naar het prehistorische verhaal, maar sluit op een andere manier aan bij de inhoud van de Sacre. 2p 27 Leg uit op welke manier de inhoud van het stuk tot uitdrukking komt in het toneelbeeld. Betrek zowel de kostuums als de vloer in je antwoord.

filmfragment 3, tekst 11 In 1985 maakte choreografe Krisztina de Châtel de voorstelling Föld, het Hongaarse woord voor aarde. In filmfragment 3 zie je het begin van deze voorstelling.

De Châtel zoekt vaak aansluiting bij de beeldende kunst. Conrad van de Ven ontwierp een ronde wal van aarde vermengd met turfmolm. 1p 28 Leg uit wat de relatie is tussen de vormgeving van de dans en dit toneelbeeld.

VW-1029-a-13-1-o 8 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In Föld worden de dansers geconfronteerd met het element aarde. 2p 29 Leg uit hoe dansers en aarde elkaar wederzijds beïnvloeden.

filmfragment 4 De voorstelling werd begin jaren negentig ook in Hongarije, De Châtels geboorteland, gedanst. Het Hongaarse publiek bracht het stuk in verband met vrijheidsstrijd. Dat kan verklaard worden vanuit de politieke situatie in het toenmalige Hongarije. 1p 30 Leg dit uit.

afbeelding 1 en 2, filmfragment 5, tekst 12 De Châtel liet zich in haar beginperiode inspireren door de minimal art. Dat was een stroming in de beeldende kunst die omstreeks 1960 in Amerika opkwam. Op afbeelding 1 en 2 zie je kenmerkende voorbeelden van minimal art van Donald Judd en Sol Lewitt.

In de dans van Föld zijn invloeden uit de minimal art zichtbaar. 2p 31 Geef hiervan twee voorbeelden.

geluidsfragment 2, tekst 13 De muziek bij Föld is een gedeelte uit Another look at Harmony part IV uit 1975 van Philip Glass. Het werk van deze Amerikaanse componist wordt tot de stroming van de minimal music gerekend, verwant aan de minimal art.

Minimal music kan gezien worden als reactie op de componeerstijl van het modernisme. Glass wil dat de toehoorder een andere manier van luisteren ontdekt. 2p 32 Leg uit hoe deze muziek dwingt tot een nieuwe manier van luisteren.

tekst 13 en 14 In het voorwoord van de muzikale autobiografie van Glass staat: “Geen enkele componist heeft deze nieuwe muziek uitgevonden. Het was een uitbarsting van de tijd, een onvermijdelijkheid. It happened.”

De muziek sluit blijkbaar aan bij de tijdgeest van de late jaren zestig en het begin van de jaren zeventig. 2p 33 Breng de muziek van Glass in verband met deze tijdgeest.

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-13-1-o 9 / 9 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bijlage VWO 2013

tijdvak 1

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-13-1-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 1

Mensen zijn altijd op zoek geweest naar een verklaring voor het ontstaan van de wereld. In veel culturen zocht men naar een oerstof waaruit alles zou zijn ontstaan. Voor de één was deze oerstof water, voor de ander was het aarde, vuur of lucht. De Griekse natuurfilosoof Empedocles, uit de vijfde eeuw voor Christus, voegde verschillende theorieën samen in zijn elementenleer. Empedocles stelde dat alles in de wereld uit één van de elementen aarde, vuur, lucht of water bestaat of uit een combinatie daarvan. Deze vier elementen vormen volgens hem de basis van alles en zijn onverwoestbaar en onveranderbaar. Ook het menselijk lichaam zou zijn samengesteld uit de vier elementen. De belangrijkste krachten in het universum waren volgens Empedocles liefde en strijd. Alles wat bestaat of ooit zou kunnen bestaan is volgens hem de resultante van de aantrekkingskracht of van de strijd tussen de elementen.

Tekst 2

De elementenleer van Empedocles heeft invloed gehad op de geneeskunde. De Griekse arts Hippocrates (460 - 370 voor Christus) ontwikkelde de leer van de lichaamssappen (humores) die door de Grieks/Romeinse arts Galenus in de tweede eeuw na Christus werd uitgebouwd. Deze leer vond tot ver na de middeleeuwen nog navolging.

Volgens Hippocrates zijn de vier lichaamssappen slijm, bloed, gele gal en zwarte gal. Ze corresponderen met de elementen, respectievelijk water, lucht, vuur en aarde. Als de sappen uit balans raken, leidt dat tot ziekte of geestelijke stoornissen. Aderlating of dieet zou het evenwicht kunnen herstellen.

VW-1029-a-13-1-b 2 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 3

Hippocrates zegt dat de balans van de lichaamssappen per persoon kan verschillen: de een heeft meer bloed, slijm, gele gal of zwarte gal dan de ander. Het karakter van een mens werd dan ook gekoppeld aan het overheersende lichaamssap, de zogenaamde temperamentenleer. In mensen van het sanguinische type overheerst het bloed: het bijbehorende element lucht maakt hen luchtig, optimistisch, wispelturig en beweeglijk. Slijm, geassocieerd met water, definieert het flegmatische type. Dat is een mens die rustig, kalm en betrouwbaar is. In het melancholische type overheerst de zwarte gal, het element aarde. Een melancholisch mens is ‘zwartgallig’ en pessimistisch. De cholerische mens is de belichaming van de gele gal, het element vuur: opvliegend, lichtgeraakt en overheersend.

Tekst 4

The Name of the Rose is een film uit 1986 in de regie van Jean-Jacques Annaud. De film is gebaseerd op het boek Il nome della rosa van Umberto Eco uit 1980.

Het verhaal speelt zich af in een Benedictijner abdij in Noord-Italië in het jaar 1327. De Franciscaner monnik William van Baskerville is er met zijn leerling Adso om een discrete opdracht voor de paus uit te voeren. In het klooster heerst een angstige sfeer na een aantal mysterieuze sterfgevallen. De monniken vrezen dat deze de Apocalyps aankondigen. William, die een goede reputatie heeft als onderzoeker, wordt door de abt gevraagd dit mysterie op te lossen om de rust in het klooster te herstellen. Hij ontdekt al snel dat de slachtoffers geen natuurlijke dood zijn gestorven. Ook komt hij een geheime bibliotheek op het spoor. William vermoedt een verband tussen de sterfgevallen en een ‘ketters’ boek dat in de geheime bibliotheek verborgen zou zijn.

Het verborgen boek is het verloren geachte tweede deel van de Poetica van Aristoteles. Het eerste deel van de Poetica gaat over de tragedie en geeft regels waaraan een goede tragedie moet voldoen. Het tweede deel, waarvan het bestaan alleen wordt vermoed, zou over de komedie gaan en over de werking van humor.

VW-1029-a-13-1-b 3 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 5

In de twaalfde eeuw bloeide in Europa het intellectuele leven op. De Franse kathedraalscholen van Parijs en Chartres vormden het middelpunt van dat intellectuele elan. De nieuwe wetenschappelijke benadering die daar ontstond wordt ‘scholastiek’ genoemd.

De scholastiek probeerde religieuze opvattingen te voorzien van een rationele grondslag. Alle beschikbare teksten, niet alleen de bijbel en de geschriften van de kerkvaders, maar ook de ‘heidense’ klassieke teksten, werden vergeleken en tegenstrijdigheden werden al logisch redenerend bediscussieerd. De christelijke leer werd op die manier geconfronteerd met onder meer de logica van Aristoteles. Theologen bedachten allerlei vraagstellingen en wilden die volgens een vaste, wetenschappelijke methode gaan oplossen. Eigenlijk probeerden zij om het geloof en de rede met elkaar te verenigen.

Eén van de grootste scholastici was Thomas van Aquino (1225-1274), die talrijke theologische vraagstellingen behandelde in zijn Summa Theologiae, het standaardwerk van de scholastiek.

Tekst 6

De Vierstromenfontein is omstreeks 1650 gemaakt in opdracht van paus Innocentius X. Diens familie, de Pamphili, bezat een stadspaleis aan Piazza Navona in Rome. Dit plein stamt uit de Romeinse tijd en was oorspronkelijk een stadion voor atletiek en hippische spelen. Zodra Innocentius tot paus was gekozen, besloot hij het Pamphilipaleis en de aangrenzende kerk van Sant'Agnese te renoveren. Midden op het plein moest een grote fontein komen, bekroond met een obelisk. Dit was een Egyptisch symbool voor de zon en het licht. In de barok werd dat uitgelegd als Lumen Christi, het licht van Christus, dat gebruikt werd als symbool voor de pauselijke macht.

Innocentius liet vooraanstaande architecten ontwerpen maken voor de fontein. Gian Lorenzo Bernini kreeg uiteindelijk de opdracht. Bernini bouwde een enorme rots, waaruit hij de vier grote rivieren van de wereld liet ontspringen. Op de rots, het fundament voor de obelisk, zette hij de personificaties van die rivieren, die verwijzen naar de werelddelen: de Nijl voor Afrika, de Donau voor Europa, de Ganges voor Azië en de Rio della Plata voor Amerika. Op het beeldhouwwerk is een schild aangebracht met het pauselijk wapen van Innocentius. In een tekst onderaan de obelisk staat geschreven dat het pauselijk Rome het centrum van de wereld is.

VW-1029-a-13-1-b 4 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 7

De fonteinenshow van het Bellagio hotel.

“Ik wil het mooiste hotel ter wereld bouwen”, zei Steve Wynn en bouwde in 1994 het Bellagio: een hotel van ongeëvenaarde elegantie en klasse op de Strip in Las Vegas in Nevada USA. Voor het drieduizend kamers tellende resort liet hij zich inspireren door het plaatsje Bellagio aan het Comomeer in Italië. Voor het hotel ligt een klein ‘Comomeer’ met daarin veertienhonderd fonteinen die tot zeventig meter hoog spuiten. Na zonsondergang is er ieder kwartier een spectaculaire fonteinenshow die al vele jaren achtereen tot de beste (gratis) attractie in Las Vegas werd uitgeroepen. De muziek bij deze show bestaat uit een afwisselend repertoire van bekende evergreens. In het fragment hoor je Con te partirò, Time to say goodbye van Andrea Bocelli, hier gezongen door de Amerikaanse Sarah Brightman.

Tekst 8

fragment uit een gedicht van de Senegalese dichter Birago Diop (...) De doden zijn nooit weggegaan: ze zijn in de schaduwen. De doden bevinden zich niet onder de grond: ze zijn in de ruisende boom, het kreunende woud, in water dat stroomt; (...)

VW-1029-a-13-1-b 5 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 9

In 1912 was de componist Igor Strawinsky samen met de schilder Nikolaj Roerich in de kunstenaarskolonie Talasjkino op het Russische platteland. Roerich was gefascineerd door het prehistorische Rusland. Hij idealiseerde die oude gemeenschappen, waarin de mens leefde in totale afhankelijkheid van de natuur en waarin de kunsten nog sterk verbonden waren met godsdienstige rituelen. Hier ontstond het idee voor een ballet dat oorspronkelijk de naam Het Grote Offer had, maar later de titel het Lenteoffer, Le Sacre du Printemps, kreeg. De ondertitel van het ballet luidt: Beelden uit het heidense Rusland. Strawinsky schreef de muziek voor dit ballet, Roerich ontwierp decors en kostuums, Vaslav Nijinsky maakte de baanbrekende choreografie.

Le Sacre du Printemps vertelt het verhaal van een offerritueel bij een prehistorische stam, waarbij een uitverkoren meisje moet dansen tot ze er dood bij neervalt. Door dit offer zullen de goden het opnieuw voorjaar laten worden, waardoor de natuur weer gaat bloeien en de stam kan overleven. Het ballet bestaat uit twee delen: de Aanbidding van de Aarde en Het Offer.

Tekst 10

Op 28 mei, de avond voor de première van Sacre, was de generale repetitie, die opmerkelijk rustig verliep. Desalniettemin was na afloop het hele gezelschap bij Larue (Diaghilev, Nijinsky, Stravinsky, Gide, Bakst, Kessler, Misia, Ravel) ervan overtuigd dat ‘er de volgende avond bij de première een oproer zou plaatsvinden’. Het is onduidelijk waarom men zo zeker was van dat oproer.

De jonge Duitse diplomaat Harry Kessler schreef: “Aan het eind van de voorstelling […] overwon een frenetieke bijval, zodat Stravinsky en Nijinsky zich lieten zien en steeds weer buigingen konden maken. We gingen naar Larue om te souperen.” Stravinsky: “Na de voorstelling waren we opgewonden, boos, misselijk en …gelukkig. […] Diaghilevs enige commentaar was: ‘Dit is precies wat ik heb gewild.’”

VW-1029-a-13-1-b 6 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 11

In 1963 volgde Krisztina de Châtel (1943) aan de Folkwang Hochschule in Essen les in klassieke en moderne dans, folkloredans, muziekleer en dansgeschiedenis. Later studeerde zij verder bij Koert Stuyf en Ellen Edinoff in Amsterdam. In 1977 richtte De Châtel haar eigen gezelschap op: Dansgroep Krisztina de Châtel. Als artistiek leider van dit gezelschap maakte de van oorsprong Hongaarse choreografe ruim vijftig choreografieën en twee dansfilms.

Tekst 12

Minimal Art is een kunststroming die zich in de jaren ’60 en ’70 heeft ontwikkeld in Amerika en Engeland. Beeldend kunstenaars wilden het kunstobject terugbrengen tot de essentie. Hiervoor maakten zij gebruik van industriële processen en materialen zoals staal, perspex en zelfs TL- buizen om elementaire vormen te maken, vaak in serieproductie. Deze werken hebben niets illusionistisch en moeten het enkel hebben van de directe ervaring die de kijker bij het zien van het werk ondergaat. Het minimalisme kan worden beschouwd als een reactie op de emotionaliteit van het abstract expressionisme, dat gedurende de jaren vijftig de boventoon had gevoerd.

Tekst 13

Philip Glass (1937) begon op zesjarige leeftijd met viool- en dwarsfluitlessen. Als vijftienjarige werd hij toegelaten tot de talentklas van de universiteit van Chicago, waar hij afstudeerde in wiskunde en filosofie. In 1961 haalde hij zijn Master in compositie aan de Juilliard School of Music in New York. Van 1963 tot 1965 studeerde hij compositie in Parijs. Langzamerhand nam hij steeds meer afstand van de Europese expressionistische componeerstijl. Belangrijk hierbij was de ontmoeting met de Indiase musicus Ravi Shankar. Shankar had filmmuziek geschreven en vroeg Glass die te noteren. Bij dit werk leerde hij voor het eerst de traditionele muziek van India kennen en ontdekte dat die muziek gestructureerd wordt door het ritme. Deze ontdekking leidde er toe dat hij in 1965 en 1966 besloot naar India te reizen om de traditionele muziek ter plaatse te bestuderen. Met deze kennis ontwikkelde hij een nieuwe componeerstijl, die aansloot bij de Minimal Music, hoewel Glass zelf liever spreekt van Repetitive Music.

VW-1029-a-13-1-b 7 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 14

Filosoof Henk Oosterling schrijft over de componisten van minimal music: “Evenals bij hun beeldende kunstbroeders gaat de aandacht van de minimalisten uit naar het proces: naar de compositie als gebeuren, als happening, performance of Aktion. Indirect schuilt daarin een, laten we zeggen, esoterische behoefte om spelers en publiek uit te leveren aan een collectieve ervaring die hun individuele bewustzijn overstijgt.”

VW-1029-a-13-1-b 8 / 8 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 2 dinsdag 18 juni 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit vier blokken met in totaal 33 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 66 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Doop, geloofsbelijdenis en muziek in de middeleeuwen

Blok 2: Hoftuinen en spektakel op het water

Blok 3: De Chinese nachtegaal en Aziatische dans

Blok 4: Land Art

VW-1029-a-13-2-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de doop en de verbeelding van dit ritueel in de middeleeuwen. De doop ligt in de muziek van de Kerk ten grondslag aan het credo.

film 1 Water is in veel culturen een belangrijk onderdeel van reinigingsrituelen. Ook bij het ritueel van de doop wordt water gebruikt om het lichaam en de ziel van de mens symbolisch te zuiveren. De doop komt al voor in het Oude Testament en is tot op heden het inwijdingsritueel waarmee iemand wordt opgenomen in de christelijke Kerk. Bij de doop van prinses Amalia in 2004 sprak dominee Ter Linde: “Daarom zijn wij hier rond dit kleine mensenkind, om nog eenmaal haar geboorte, die gang door het water, over te doen en haar te verbinden met U. Opdat Uw Geest haar zal bezielen en beschermen.”

Een inwijdingsplechtigheid als de doop heeft een sterk verbindend karakter. In de eerste plaats verbindt het de dopeling, hier Amalia, met God. 2p 1 Geef nog twee voorbeelden van verbinding bij de doop van Amalia.

film 1, tekst 1 Prinses Amalia werd gedoopt met water uit de Jordaan, dat daarvoor speciaal door vrienden werd overgevlogen.

Het doopwater voor Amalia is te vergelijken met een reliek. 3p 2 Leg dit uit. Noem daarna twee manieren waarop in deze kerkdienst vorm wordt gegeven aan dit reliekgehalte.

afbeelding 1, tekst 1 De doop van Christus is een veelvoorkomend thema in de kunst. Op afbeelding 1 zie je een miniatuur uit 1160. De maker heeft geprobeerd het tafereel overtuigend weer te geven. Vooral de vormgeving van het water stelde hem daarbij voor problemen. 4p 3 Noem drie van die problemen en geef aan hoe ze zijn opgelost. Leg daarna uit waarom deze vormgeving past bij de tijd waarin de miniatuur is gemaakt.

VW-1029-a-13-2-o 2 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op afbeelding 2 zie je een fresco uit 1306 van Giotto. Hij verbeeldt het wonder anders dan de miniaturist van afbeelding 1. Giotto wordt met recht een voorloper van de renaissance genoemd. 2p 4 Leg uit waarom de verbeelding van het wonder bij de miniaturist middeleeuws kan worden genoemd. Leg daarna uit hoe Giotto hier al vooruitloopt op de renaissance.

geluidsfragment 1, tekst 2 In navolging van Christus lieten veel volwassenen zich dopen om toe te kunnen treden tot de christelijke Kerk. Zij werden daarop voorbereid door godsdienstonderwijs en moesten aangeven dat ze het christelijk geloof wilden aannemen. Zo ontstond de geloofsbelijdenis die de dopeling zelf uitsprak. In de Katholieke Kerk wordt dit het ‘credo’ genoemd, dat ‘Ik geloof’ betekent. In geluidsfragment 1 hoor je het slot van een gregoriaans Credo.

Credogezangen zijn bijna altijd syllabisch, met één noot per lettergreep. 2p 5 Leg uit waarom dit zo is. Geef in je uitleg een theologisch argument en een muzikaal argument.

tekst 3 Rond het jaar 1000 ontwikkelde Guido van Arezzo een nieuwe muzieknotatie. Vooral voor de diensten in de kloosters was deze muzieknotatie een grote vooruitgang. 1p 6 Leg uit waarom deze nieuwe muzieknotatie een vooruitgang was.

geluidsfragment 2, tekst 4 Geluidsfragment 2 is het begin van het Credo uit de Messe de Nostre Dame uit de veertiende eeuw van Guillaume de Machaut. Je hoort eerst het eenstemmige intro waarna het stuk vierstemmig wordt vervolgd.

Notatie was voor Machaut een welkom hulpmiddel. 1p 7 Leg dit uit.

VW-1029-a-13-2-o 3 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De gothische bouwstijl van deze kathedraal sluit goed aan bij de polyfonie van deze mis. 1p 8 Leg dit uit.

geluidsfragment 2 De Messe de Nostre Dame wordt nog steeds uitgevoerd en beluisterd. Maar er is een verschil in de manier waarop het werk tegenwoordig wordt gewaardeerd ten opzichte van de veertiende eeuw. 2p 9 Leg uit wat dit verschil inhoudt.

Blok 2 Hoftuinen en spektakel op het water

Dit blok gaat over hoftuinen in de zeventiende eeuw en een uitvoering van de opera Orfeo in een paleistuin.

afbeelding 1 Op afbeelding 1 zie je een schilderij uit de zeventiende eeuw van het paleis en de tuinen van Versailles. Lodewijk XIV liet deze tuinen ontwerpen door landschapsarchitect André Le Nôtre.

Tuinen speelden een grote rol in de hofcultuur. 2p 10 Bespreek twee belangrijke functies van de tuinen van Versailles.

afbeelding 1, 2 en 3 Water en aarde waren belangrijke elementen voor de vormgeving van de tuinen in Versailles. In samenspraak met Lodewijk paste Le Nôtre ze bewust toe in zijn tuinaanleg. 3p 11 Geef aan hoe Lodewijk elk van beide elementen liet vormgeven. Leg daarna uit welk idee hij met die vormgeving uitdroeg.

afbeelding 4, 5, 6 en 7 Op afbeelding 4, 5, 6 en 7 zie je de Apollovijver met in het midden een imposante beeldengroep die vervaardigd is omstreeks 1670. Je ziet de klassieke god Apollo die in zijn vierspan iedere dag langs de hemel rijdt. Lodewijk identificeerde zich graag met deze god. 4p 12 Bespreek twee kenmerken van de beeldengroep die bijdragen aan het imponerende karakter. Geef daarna twee redenen waarom Lodewijk zich graag identificeerde met Apollo.

VW-1029-a-13-2-o 4 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op afbeelding 10 zie je een landschap van de Franse barokschilder Claude Lorrain. Zijn werk was een belangrijke inspiratiebron voor de Engelse landschapsstijl, een nieuw concept voor tuinen dat heel anders was dan de tuinen van Versailles en Het Loo. Bekijk ook afbeelding 11, 12 en 13. 2p 13 Leg uit wat dit nieuwe concept inhield. Leg daarna uit welke visie op de natuur je daaruit kunt afleiden.

afbeelding 12 en 14, film 1, tekst 6 In 2011 ensceneerde theatergezelschap De Utrechtse Spelen een uitvoering van de achttiende-eeuwse opera Orfeo ed Euridice in de tuin van paleis Soestdijk. In filmfragment 1 zie je een stukje van de proloog die regisseur Jos Thie aan de opera vooraf liet gaan.

Deze proloog hoort niet bij de oorspronkelijke opera. Maar de regisseur heeft redenen om deze scène toe te voegen. 2p 14 Leg uit welke functie deze scène hier heeft en welk effect hiermee beoogd wordt.

film 2 Orfeo vraagt de goden om hem Euridice terug te geven. Hij krijgt antwoord van koningin Juliana. In het fragment zie je hoe zij als de god Amor over het water naar Orfeo toekomt. 2p 15 Geef aan waar de regisseur naar verwijst als hij de vorstin mee laat spelen in de opera. Geef ook aan waarom hij haar de rol van Amor geeft.

film 3, tekst 7 Op zijn weg naar de onderwereld komt Orfeo verschillende belemmeringen tegen in de vorm van furiën die hij overwint. De regisseur heeft in zijn enscenering keuzes gemaakt om deze overwinning zichtbaar te maken. 2p 16 Bespreek twee van de keuzes die Orfeo’s overwinning laten zien.

VW-1029-a-13-2-o 5 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Von Glucks opera Orfeo ed Euridice heeft een ander einde dan de oorspronkelijke mythe, die slecht afloopt. In de opera zorgt de plotselinge komst van de god Amor dat alles weer goed komt. Zo’n ‘deus ex machina’ past niet bij de principes van Aristoteles. 2p 17 Leg uit waarom een ‘deus ex machina’ niet bij de principes van Aristoteles past.

De recensies van Orfeo ed Euridice waren over het algemeen lovend. In 2012 werd de voorstelling wegens groot succes nogmaals opgevoerd, waardoor meer dan 90.000 bezoekers de opera zagen.

Toch was er ook kritiek op Thies versie van de opera. 2p 18 Geef een argument voor de lovende en een argument voor de kritische reacties op de versie van De Utrechtse Spelen.

Blok 3 De Chinese nachtegaal en Aziatische dans

Dit blok gaat over Aziatische invloeden in de podiumkunsten van de twintigste en eenentwintigste eeuw.

geluidsfragment 1, tekst 8 In 1914 ging de opera Le Rossignol, gebaseerd op het sprookje De Chinese Nachtegaal van Hans Christian Andersen, in première. Het was een productie van de Ballets Russes. Igor Stravinsky schreef de muziek, die hij een ‘Chinoiserie’ noemde. Geluidsfragment 1 laat een fragment van de Marche Chinoise, de Chinese mars horen. 2p 19 Leg uit waarom de term Chinoiserie van toepassing is op deze muziek.

geluidsfragment 2 en 3, tekst 9 Het sprookje van Andersen gaat over een echte nachtegaal en een mechaniek dat het geluid van een nachtegaal imiteert. In geluidsfragment 2 hoor je de echte nachtegaal en in geluidsfragment 3 de mechanische. 2p 20 Leg uit hoe Stravinsky het verschil tussen de natuurlijke en de kunstmatige vogel uitdrukt in zijn muziek. Betrek twee muzikale verschillen in je antwoord.

VW-1029-a-13-2-o 6 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Deze enscenering is heel anders dan de voorstelling van Stravinsky van een eeuw geleden. Toch lijkt het of Lepage zijn uitvoering in diens geest heeft vormgegeven. 2p 21 Bespreek twee keuzes van de regisseur die in de geest van Stravinsky zijn.

tekst 9 In 1917 werkte Stravinsky de muziek van de opera om tot een instrumentale versie. Hierop maakte George Balanchine in 1925 zijn choreografie voor het ballet Le Chant du Rossignol. Henri Matisse ontwierp de kostuums voor deze productie van de Ballets Russes.

Het sprookje van de Chinese nachtegaal was blijkbaar inspirerend voor kunstenaars van het modernisme. 1p 22 Leg uit waarom dit sprookje hen inspireerde.

film 2 Le Chant du Rossignol werd in 1999 door de danshistorici Millicent Hodson en Kenneth Archer gereconstrueerd en uitgevoerd door Les Ballets de Monte-Carlo. In filmfragment 2 zie je een scène uit deze reconstructie.

In Le Chant du Rossignol wordt de sfeer van China in dans uitgedrukt. 2p 23 Bespreek twee manieren waarop dat in deze scène gebeurt.

film 3, tekst 11, tekst 12 Aziatische kunst staat in de hedendaagse cultuur nog steeds in de belangstelling. In filmfragment 3 zie je een deel van een voorstelling van het Taiwanese Cloud Gate Dance Theatre. Wereldwijd worden de dansers van dit gezelschap geprezen vanwege hun bovenmenselijke lichaamscontrole.

De voorstelling is gebaseerd op een eeuwenoude vorm van bewegend mediteren. Dit is terug te zien in de dansbewegingen. 1p 24 Leg dit uit aan de hand van een voorbeeld.

VW-1029-a-13-2-o 7 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

film 3, tekst 12 De dans van choreograaf Lin Hwai-Min spreekt ook het Westen zeer aan. 1p 26 Breng dit in verband met de tijdgeest van de eenentwintigste eeuw.

Blok 4 Land Art

Dit blok gaat over Land Art in de Verenigde Staten en in Nederland.

afbeelding 1 en 2, tekst 13 Land Art, ook wel aangeduid als Earth Works of Earth Art, ontstond in de jaren ‘60 en ‘70 van de twintigste eeuw aan de westkust van de Verenigde Staten. Op afbeelding 1 zie je Displaced-Replaced Mass. Michael Heizer, een van de pioniers van Land Art, liet brokstukken graniet uit het High Sierra-gebergte van Nevada verplaatsen en ingraven in het woestijngebied van diezelfde staat. Op afbeelding 2 zie je Spiral Jetty van Robert Smithson. Dit werk bestaat uit basaltblokken, aarde en kalksteen en is aangelegd in het Great Salt Lake in Utah.

Deze werken liggen ver van de bewoonde wereld. Ondanks duidelijke verschillen vertonen ze overeenkomstige kenmerken die beide werken tot goede voorbeelden van Land Art maken. 2p 27 Bespreek twee van deze kenmerken aan de hand van de afbeeldingen.

afbeelding 1 en 2 Land Art-kunstenaars wilden zich bevrijden van het formalisme van de atelierkunst en van de macht van galeries en musea.

De keuze om zich af te keren van de traditionele artistieke instituties past goed binnen het maatschappelijke klimaat van de jaren ‘60 en ‘70. 2p 28 Leg dit uit.

afbeelding 1 en 2 Land Art-kunstenaars zijn voor de uitvoering van hun ontwerp vaak afhankelijk van derden. 2p 29 Leg dit uit aan de hand van twee aspecten.

VW-1029-a-13-2-o 8 / 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 5, film 1, tekst 14 In 1971 werd Smithson uitgenodigd om een werk in Nederland te maken. Hij ontwierp Broken Circle Spiral Hill bij een zandafgraving in de buurt van Emmen.

Deze zandafgraving bleek een geschikte locatie voor Broken Circle Spiral Hill. 2p 31 Geef twee argumenten waarom deze locatie geschikt was voor Smithson.

afbeelding 5, film 1, tekst 15 Smithson zei over Broken Circle: “… ik had dit idee van overstroming in mijn hoofd in relatie tot een specifieke watersnoodramp die in Holland in de jaren ’50 plaatsvond.” Bekijk afbeelding 5. 2p 32 Noem twee manieren waarop je dit idee terugziet in de vormgeving van Broken Circle.

afbeelding 2, 4 en 5, tekst 14 en 15 Spiral Jetty ligt soms onder het wateroppervlak omdat het waterpeil van het Great Salt Lake wisselt. Broken Circle Spiral Hill is onderhevig aan erosie.

Deze processen voegen een esthetische en een inhoudelijke waarde toe aan het werk van Smithson. 2p 33 Geef aan wat deze esthetische en deze inhoudelijke meerwaarde is.

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-13-2-o 9 / 9 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 2

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-13-2-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De doop is het inwijdingsritueel van de christelijke Kerk. Het ritueel bestaat uit een onderdompeling of een besprenkeling met water. Historisch werd de doop beschouwd als reiniging en wedergeboorte. Een gebruikelijk thema in de christelijke kunst is de doop van Christus door Johannes de Doper. Johannes wordt beschouwd als een van de laatste profeten uit het Oude Testament en de eerste heilige uit het Nieuwe Testament. Hij leidde een ascetisch leven in de woestijn. In het water van de Jordaan doopte hij mensen die wilden boeten voor hun zonden. Op een dag kwam ook Christus naar hem toe om zich te laten dopen. Toen Johannes hem doopte daalde de Heilige Geest in de gedaante van een duif uit de hemel neer.

In de iconografie van de doop wordt het water vloeiend afgebeeld. Ook in de Didachè, een van de oudst bewaarde documenten met voorschriften voor de eredienst en het kerkelijk leven, staat dat koud en stromend water de voorkeur verdient. De rooms-katholieke en de protestantse kerken kennen de kinderdoop, maar ook volwassenen worden wel gedoopt.

Tekst 2

Het credo behoort tot de vaste gregoriaanse gezangen van de dagelijkse mis in kerken en kloosters. Het wordt tot op heden in sommige kerken door de gelovigen gezongen. Een rooms-katholieke mis bestaat uit twee delen, de dienst van het woord en de eucharistie. In de dienst van het woord horen de gelovigen onder meer de lezing uit het evangelie en de preek. In de eucharistie wordt de communie uitgereikt. Het credo komt na de dienst van het woord en vóór de eucharistie. De geloofsbelijdenis was oorspronkelijk immers een voorbereiding op de doop. Aan de communie kunnen alleen gedoopten deelnemen.

(slot van het credo) Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et expecto resurrectionem mortuorum, et vitam venturi saeculi.

Ik geloof in de ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Ik belijd één doopsel tot vergeving van de zonden. Ik verwacht de opstanding van de doden en het leven van de komende eeuwen.

VW-1029-a-13-2-b 2 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 3

De Italiaanse monnik Guido van Arezzo (ca.990-1033) had in zijn tijd een naam opgebouwd als muziekpedagoog. Die naam had hij onder meer te danken aan het notensysteem dat hij ontwikkeld had, waarbij de toonhoogte kwam vast te liggen door het gebruik van lijnen, aanvankelijk twee, later vier. Daarnaast ontwikkelde hij een methode om van blad te zingen. De notennamen die hij daarvoor gebruikte bestaan nog steeds: ut, re, mi, fa, sol, la, si.

Tekst 4

Vanaf het einde van de twaalfde eeuw begon de ontwikkeling van de meerstemmige kerkmuziek. Eerst werden alleen losse misonderdelen meerstemmig gezet. In de veertiende eeuw componeerde de Franse componist Guillaume de Machaut (ca.1300-1377) als een van de eersten een volledig vierstemmige mis: de Messe de Nostre Dame, de Mis voor Onze Lieve Vrouw. Guillaume de Machaut was de beroemdste componist van zijn tijd. Na een leven van reizen door heel Europa, in dienst van verschillende vorsten, werd hij in 1340 kanunnik (een lagere geestelijke) aan de kathedraal van Reims. Deze kerk was de kroningskerk van de Franse koningen en had een geschoold koor dat de missen opluisterde. Machaut maakte deel uit van dit koor en componeerde er ook voor. Hij componeerde een aantal geestelijke werken waaronder, aan het eind van zijn leven, de Messe de Nostre Dame.

VW-1029-a-13-2-b 3 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In november 1684 kocht prins Willem III (1650-1702), stadhouder van de Republiek der Verenigde Provinciën en koning van Engeland, van een Gelderse edelman het oude landhuis Het Loo. De Veluwe oefende een grote aantrekkingskracht uit op de prins, die een hartstochtelijk jager was en al meer jachthuizen bezat. Een daarvan was het jachtslot aan de Zoestdijck in de buurt van Baarn, dat de kern vormt van het latere paleis Soestdijk. Alle jachthuizen hadden grote tuinen die Willem, net als Lodewijk XIV, volgens eigentijdse ontwerpen liet veranderen. De landerijen in de Republiek kregen in deze jaren steeds meer een internationale allure.

Tekst 6

In 2011 pakte het theatergezelschap De Utrechtse Spelen groot uit met de opera Orfeo ed Euridice van Christoph Willibald von Gluck. Hij componeerde zijn opera in 1762 op een libretto van Ranieri de’ Calzabigi.

Orfeo ed Euridice werd twee zomers achtereen opgevoerd in de tuin van paleis Soestdijk. Dat paleis diende vanaf de negentiende eeuw als verblijfplaats van de familie Van Oranje. Koningin Emma bracht tot haar dood in 1934 de zomers door op Soestdijk. Haar dochter, koningin Wilhelmina, verkoos echter Het Loo boven Soestdijk. Vanaf 1937 werd Soestdijk permanent bewoond door prinses Juliana en haar gezin. Sinds de dood van prins Bernhard staat paleis Soestdijk leeg.

Bij de uitvoering van Orfeo ed Euridice zat het publiek van ruim 1500 mensen op een tribune aan de rand van de paleisvijver. Het orkest stond op een ponton op het water. De personages speelden in, op, onder en rondom het water van de paleisvijver. Daarnaast ‘speelden’ ook dieren een rol in de opera. Zo werd er een getrainde uil toegevoegd die op gepaste momenten door het beeld en over het publiek vloog en zelfs op de hand van Orfeo landde. De voorstelling, geregisseerd door Jos Thie, begon bij zonsondergang en eindigde in het donker.

VW-1029-a-13-2-b 4 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De Griekse held Orpheus was voor de Grieken de grondlegger van de muziek. De mythische zanger en lierspeler uit de klassieke oudheid wist de levende en levenloze natuur in de ban van zijn dwingende en bedwelmende muziek te brengen. Als hij op zijn snaren tokkelde, verloren zelfs de wilde dieren hun woestheid. Hij trouwde met Eurydice, die kort na hun bruiloft stierf door de beet van een giftige slang. Orpheus was ontroostbaar en wilde haar terughalen. Hij daalde af naar de onderwereld, waar de god Hades heerste en waar wraakgodinnen, de Furiën, samen met de driekoppige hellehond Cerberus de toegang bewaakten. Allen raakten door Orpheus’ gezang betoverd en gaven hem toestemming om de onderwereld te betreden. Eurydice mocht haar man naar het daglicht volgen, mits hij bij de tocht naar boven niet achterom zou kijken. Maar toen hij haar niet meer hoorde keek hij toch om, waardoor hij haar voorgoed verloor.

De opera van Von Gluck verloopt anders dan de mythe. Opeens verschijnt de god Amor, die Orfeo en Euridice weer bij elkaar brengt. Amor is hier een ‘deus ex machina’, een god die in het klassieke Griekse theater met behulp van een (toneel)machine letterlijk uit de hemel neerdaalde om het verhaal tot een goed of een kwaad einde te brengen.

Tekst 8

China was in de fantasie van de Europeanen al sinds de reis van Marco Polo in de dertiende eeuw, een geïdealiseerde, sprookjesachtige en exotische tegenhanger van de eigen westerse maatschappij. Door handelscontacten kwamen er veel Chinese producten op de Europese markt, vaak aangepast aan de westerse smaak. Voor de Europese klant waren die goederen direct herkenbaar als Chinees, maar ze weken af van de authentieke Chinese kunst. Op die manier kregen de Europeanen een vertekend beeld van de Chinese cultuur. Aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw kwam dat exotische beeld van China in allerlei kunstdisciplines voor. Europese kunst, gebaseerd op dat vertekende beeld van China, noemt men Chinoiserie.

VW-1029-a-13-2-b 5 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Le Rossignol, De Nachtegaal. I Een arme visser geniet elke nacht van de zang van de nachtegaal. Dan maakt een delegatie van de keizer haar opwachting en vraagt de nachtegaal mee te gaan naar het keizerlijk paleis. De vogel gaat akkoord, maar waarschuwt dat zijn zang toch het allermooist klinkt in de natuur. II De nachtegaal zingt voor de keizer, die diep ontroerd raakt door het gezang. Hij vraagt hoe hij de vogel kan belonen. De nachtegaal antwoordt dat de keizerlijke tranen voor hem genoeg beloning zijn. Dan komen er drie Japanse gezanten die de keizer een mechanische nachtegaal schenken. Terwijl deze zijn kunsten vertoont verlaat de echte nachtegaal stilletjes het paleis. Ontstemd verbant de keizer de weggevlogen vogel uit zijn rijk en benoemt de mechanische nachtegaal tot eerste zanger. III De keizer is ernstig ziek geworden en ligt op sterven. Plotseling komt de nachtegaal terug en geneest hem met zijn zang. De keizer vraagt de vogel voorgoed aan het hof te blijven, maar de nachtegaal wil vrij kunnen rondvliegen. Hij belooft voortaan elke nacht terug te zullen komen. De hovelingen verwachten bij dageraad de keizer dood aan te treffen, maar hij wenst hen vrolijk goedemorgen.

Tekst 10

Stravinsky werkte bij Diaghilevs Ballets Russes samen met beeldend kunstenaar Alexandre Benois, die de kostuums en decors voor Le Rossignol ontwierp.

Stravinsky wilde voor de uitvoering van deze opera meer nadruk op het visuele dan op de tekst. De rol van de keizer was bijna helemaal choreografisch. De nachtegaal en de visser zongen bij de première vanuit de orkestbak, terwijl zij op het toneel werden uitgebeeld door dansers. Daardoor leek het alsof er op het podium twee poppen ‘gemanipuleerd’ werden door de kracht van de muziek en de twee zangstemmen in de orkestbak.

VW-1029-a-13-2-b 6 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In 1973 richtte choreograaf Lin Hwai-Min in Taiwan het eerste gezelschap voor moderne dans op en noemde het Cloud Gate Dance Theatre, naar de oudst bekende Chinese dans. Het Cloud Gate Dance Theatre werd geselecteerd voor verschillende prijzen. Zo bestempelde The New York Times het in 2003 met de titel Best Dance Of The Year. De choreografie van Moon Water werd gemaakt op Bachs Zes suites voor cello solo.

Tekst 12

Meditatie, ontstaan vanuit het boeddhisme, bestaat uit concentratie- oefeningen die je gedachten tot rust moeten brengen. Door grote concentratie wordt je geest tot het hier en nu teruggeleid om je werkelijke zelf te ervaren. Je kunt je bij het mediteren concentreren op je ademhaling of op mantra's, woorden of geluiden die steeds worden herhaald. De geestelijke toestand tijdens het mediteren kan worden vergeleken met diepe slaap, met dit verschil dat lichaam en geest wakker zijn. Meditatie is vaak onderdeel van yoga.

Tai Chi en Qi Gong (uitspraak: tsjie ghong) zijn voorbeelden van bewegend mediteren. Ze zijn deel van de Chinese leer tot behoud en verbetering van de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Tai Chi is een vechtkunst waarbij gebruikgemaakt wordt van de veerkracht van ontspannen spieren. Bij Qi Gong bewegen de lichaamsdelen volgens een voorgeschreven patroon. Qi staat voor levensenergie. Met Tai Chi en Qi Gong bouw je energie op die je vrij door je lichaam laat stromen.

Tekst 13

De Spiral Jetty van Robert Smithson in het Great Salt Lake in Utah, Verenigde Staten, ontstond naar eigen zeggen doordat Smithson graag een ‘aardwerk’ wilde maken met de kleur rood. Zo kwam hij in aanraking met het Great Salt Lake, waarvan het water, volgens zijn zegsman, de kleur had van tomatensoep. Smithson ging op onderzoek uit, trof precies aan waarop hij had gehoopt en raakte in extase: “Toen ik naar de plek keek, leek die wel te weerkaatsen tot aan de horizon en wekte zo de indruk van een onbeweeglijke cycloon, terwijl het flikkerende licht het landschap leek te schokken. Er verspreidde zich een sluimerende aardbeving over de flakkerende stilte in een kolkende sensatie zonder beweging. Deze plek was een draaiing die zichzelf in een immense rondheid omsloot. Uit die kolkende ruimte ontstond de mogelijkheid van de Spiral Jetty,” schreef hij later.

VW-1029-a-13-2-b 7 / 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Broken Circle Spiral Hill is het eerste werk dat valt onder wat Smithson ‘Land Reclamation Art’ noemde: het opeisen van land voor de kunst. Zijn voorkeur ging daarbij uit naar het door de industrie aangetaste landschap. Dit kwam niet voort uit ecologische betrokkenheid; juist de verontreiniging van het milieu in al haar verschijningsvormen fascineerde hem als kunstenaar. Hij was geïnteresseerd in de esthetiek van landschappen die zich in een overgangsfase bevinden.

Smithson wilde filmbeelden van de overstromingsramp in Zeeland van 1953 monteren met beelden uit de totstandkoming van Broken Circle Spiral Hill. Geldgebrek en de plotselinge dood van de kunstenaar in 1973 hebben dit filmproject echter stilgelegd. In 2011 is Broken Circle Spiral Hill, ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan ervan, volledig gerestaureerd en is de film alsnog tot stand gekomen.

Tekst 15

Het idee van entropie - de tendens van systemen en dingen om te vergaan, op te lossen - behoort tot het gedachtegoed van Robert Smithson. Deze processen vormen een wezenlijk onderdeel van zijn werk: de natuur wordt aangetast maar gaat ook weer haar eigen gang. Smithson: “Als het werk genoeg fysieke aanwezigheid heeft, zal elke natuurlijke verandering het werk waarschijnlijk ten goede komen.”

VW-1029-a-13-2-b 8 / 8 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 32 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 62 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Piëta: beelden en muziek vanaf de middeleeuwen tot heden over Maria die treurt over de gestorven Christus

Blok 2: Salome: de bijbelse figuur Salome als uitgangspunt voor beeldende kunst en dans

Blok 3: Joseph: musical in Nederland en de talentenjacht voor de musical over de bijbelse figuur Jozef

VW-1029-a-12-1-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de piëta in middeleeuwen en renaissance en de manier waarop kunstenaars dit onderwerp vanaf de twintigste eeuw hebben geïnterpreteerd.

afbeelding 1, tekst 1 Op afbeelding 1 zie je een beschilderd houten beeld uit 1350 van een treurende Maria met de gestorven Christus op haar schoot. Dit wordt een piëta genoemd.

Voorstellingen van de piëta waren in de eerste plaats bedoeld om het gevoel van de middeleeuwse beschouwer aan te spreken. 2p 1 Noem drie manieren waarop dit beeld medelijden opwekt of die emotie versterkt.

afbeelding 2, tekst 2 In de renaissance worden piëta’s op een geheel andere manier voorgesteld. Op afbeelding 2 zie je Michelangelo’s marmeren piëta uit 1499. Michelangelo, die toen pas 24 jaar oud was, stond in Florence bekend als een getalenteerd en veelbelovend kunstenaar.

De opdrachtgever koos met opzet dit onderwerp en deze kunstenaar. 2p 2 Leg uit waarom hij een piëta als onderwerp koos. Geef vervolgens aan waarom hij de opdracht aan een veelbelovend kunstenaar gaf.

Giorgio Vasari schreef in de zestiende eeuw over de levens van Italiaanse kunstenaars. Hij roemde het werk van zijn tijdgenoot Michelangelo: “... een kunstenaar ... die in elke vaardigheid bekwaam is en wiens werk ons laat zien hoe wij volmaaktheid kunnen bereiken”. 4p 3 Bespreek drie aspecten van de vormgeving van Michelangelo’s piëta die beantwoorden aan het schoonheidsideaal van de renaissance. Geef daarna aan welke spirituele betekenis dit schoonheidsideaal had.

geluidsfragment 1, tekst 3 De moeder die rouwt om de dood van haar zoon werd ook in teksten en muziek beklaagd. Een voorbeeld is het Stabat Mater, dat werd gezongen in de liturgie ter ere van Maria.

Het Stabat Mater is een meditatief moment in de mis. De luisteraar bezint zich op het lijden van Maria en de muziek versterkt deze beleving. 2p 4 Bespreek twee manieren waarop de muziek deze beleving versterkt.

VW-1029-a-12-1-o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Zijn muziek werd als voorbeeld genoemd voor de componeerstijl volgens de nieuwe regels die het Concilie van Trente had opgesteld. 1p 5 Geef aan waarom dit Stabat Mater aan die regels voldoet. Betrek de componeerstijl in je antwoord.

tekst 4 Het Stabat Mater van Palestrina werd door de Kerk niet alleen gewaardeerd omdat de muziek aan de nieuwe regels voldeed. Het onderwerp of thema was bij uitstek geschikt voor het doel van de contrareformatie. 1p 6 Leg dit uit.

geluidsfragment 2, tekst 3 In geluidsfragment 2 hoor je eerst het zevende en achtste couplet. Daarna verandert de tekst van perspectief in het negende en tiende couplet. 2p 7 Geef aan wat die verandering inhoudt. Geef daarna aan hoe deze verandering in de muziek tot uitdrukking is gebracht.

afbeelding 3 In de twintigste eeuw gaven diverse kunstenaars een eigen invulling aan het thema piëta. De Oostenrijkse kunstenaar Oscar Kokoschka schreef in 1908 een kort toneelstuk dat hij Pietà noemde. Op afbeelding 3 zie je het affiche dat hij hiervoor ontwierp.

In plaats van een bedroefde moeder schilderde Kokoschka een agressief wezen dat een man stevig in haar greep heeft. Deze agressieve inhoud wordt versterkt door de vormgeving van het affiche. 3p 8 Geef voor drie aspecten van de vormgeving aan hoe zij deze inhoud versterken.

afbeelding 3 Kokoschka’s toneelstuk ging over liefde en dood, over de strijd tussen de vrouw als seksueel wezen en de man die de controle over zichzelf verliest.

Dit onderwerp past in de veranderende maatschappij van het begin van de twintigste eeuw. 2p 9 Leg uit hoe het onderwerp aansluit bij de cultuur van het moderne. Geef ook aan tot welke kunsthistorische stijl het affiche behoort.

VW-1029-a-12-1-o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Lachapelle wordt een postmoderne fotograaf genoemd. 2p 10 Leg aan de hand van twee aspecten uit waarom de foto op afbeelding 4 postmodern genoemd kan worden.

film 1 De Nederlandse kunstenares Rini Hurkmans maakte in 2003 een film met de titel Dear Son. Je ziet hier een fragment waarbij het geluid is weggelaten. In het origineel klinkt een vrouwenstem, die een brief aan haar zoon voorleest.

Uit de beelden die je ziet, blijkt dat Dear Son als een piëta kan worden opgevat. 2p 11 Leg uit waarom deze beelden zo kunnen worden opgevat. Geef ook aan in welk opzicht de voorstelling fundamenteel verschilt van de voorgaande piëta’s. NB laat het medium (film versus stilstaande beelden) buiten beschouwing.

film 1 In Dear Son speelt zich een ritueel af, dat steeds maar doorgaat. Hierdoor krijgt het werk extra betekenis. 2p 12 Geef aan wat het ritueel binnen dit werk betekent. Leg ook uit welke betekenis nog wordt toegevoegd door het voortduren van het ritueel.

Blok 2 Salome

Dit blok gaat over de bijbelse figuur Salome. De wijze waarop zij wordt voorgesteld in de kunst wordt onderzocht aan de hand van voorbeelden uit de middeleeuwen en de twintigste eeuw.

afbeelding 1, tekst 5 Op afbeelding 1 zie je een timpaan uit de dertiende eeuw met een voorstelling van het verhaal van Salome.

Er zijn verschillende manieren waarop verhalen in beeld gebracht kunnen worden. Er moeten oplossingen gevonden worden voor de plaats van handeling, die kan wisselen en voor het tijdsverloop binnen het verhaal. Dat is hier gebeurd op een manier die in de middeleeuwen heel gebruikelijk was. Daardoor is het verhaal duidelijk te ‘lezen’. 2p 13 Leg uit hoe de beeldhouwer de verandering in tijd en de verandering van plaats heeft opgelost, zodat het verhaal van Salome duidelijk te ‘lezen’ is.

VW-1029-a-12-1-o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 1 en 3, tekst 5 Op afbeelding 3 zie je een miniatuur uit 1323 uit een middeleeuwse geïllustreerde bijbel.

Bekijk afbeelding 1 en 3. Salome kon goed dansen. De manier waarop zij hier is weergegeven geeft aan wat in die tijd bewonderd werd in een dansoptreden. 1p 15 Leg dit uit.

De Kerk had in de middeleeuwen een negatieve opvatting over dans. Vanaf 1100 vaardigde zij zelfs dansverboden uit. Daarbij werd vaak verwezen naar het verhaal over Salome. 3p 16 Geef twee redenen waarom men dans uit de kerk probeerde te bannen. Leg ook uit waarom het verhaal van Salome geschikt was om deze weerzin tegen dans te legitimeren.

film 1 Het verhaal van Salome is altijd populair gebleven. In de twintigste eeuw werd het een aantal keren verfilmd. De Hollywoodfilm Salome uit 1953 van William Dieterle, met de steractrice Rita Hayworth in de hoofdrol, is een van de bekendste.

Zoals gebruikelijk in een Hollywoodfilm uit de jaren vijftig wordt het personage van Salome nogal eenduidig neergezet. Hier verleidt zij koning Herodes. Deze verleiding is clichématig uitgewerkt. Salome is bijvoorbeeld gekleed in rijke, oosters aandoende stoffen, die transparant zijn en daarmee verleidelijk. Ook haar dans en het spel van alle acteurs draagt bij aan een stereotiepe verleidingsscène. 2p 17 Geef voor het spel en voor de dans aan waarom deze op een stereotiepe manier verleiding uitdrukken.

film 2, tekst 6 In 1905 componeerde Richard Strauss de opera Salome, die nog steeds met grote regelmaat wordt opgevoerd. Fragment 2 komt uit een opvoering uit 1997.

Ook hier wordt verleiding getoond. De bewegingen van Salome spelen daarbij een belangrijke rol. 3p 18 Bespreek drie dansbewegingen uit deze scène en geef steeds aan waarom ze verleiding uitdrukken.

VW-1029-a-12-1-o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 7 De Amerikaanse Martha Graham maakte in 1944 de choreografie Herodiade. Zij nam de moeder van Salome, Herodias, als uitgangspunt en niet het verleidingsspel tussen Salome en Herodes. 1p 20 Leg uit waarom deze keuze past in Grahams visie op dans.

film 4, tekst 7 In filmfragment 4 zie je een gedeelte uit Herodiade.

Grahams dans wordt expressionistisch genoemd. 2p 21 Breng deze karakterisering in verband met de dans in het filmfragment. Betrek twee kenmerken in je antwoord.

film 5, tekst 7 Ter gelegenheid van de 117e geboortedag van Martha Graham kwam op 10 mei 2011 een speciale Google Doodle uit. Dat is een animatie die het Google-logo op de zoekpagina bij bijzondere gelegenheden vervangt. 1p 22 Vind je dat deze Doodle recht doet aan de betekenis van Graham voor de dans? Geef een argument voor je antwoord. Betrek de dans uit de animatie in je antwoord.

Blok 3 Joseph

Dit blok gaat over musical in Nederland, de musical Joseph en de talentenjacht die daaraan vooraf ging.

De musical ontwikkelde zich in de negentiende eeuw uit het variététheater. In het begin van de twintigste eeuw komt het genre echt tot bloei in de Verenigde Staten en Engeland.

Succesvolle musicals worden vaak aan het buitenland verkocht. De teksten mogen dan vertaald worden, maar verder moet de uitvoering zoveel mogelijk gelijk zijn aan het Amerikaanse of Engelse origineel. 1p 23 Leg uit waarom het vanzelfsprekend is dat musicals als totaalpakket verkocht worden.

VW-1029-a-12-1-o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het lied voegt hier iets toe aan het verhaal. 2p 24 Leg uit wat er met het lied verteld wordt in deze scène. Betrek ook het spel van de acteurs in je antwoord.

film 2 In 1960 ging de Nederlandse versie van My Fair Lady in première. Deze uitvoering wordt gezien als de eerste Nederlandse musicalproductie en werd een groot succes met meer dan 700 opvoeringen. In filmfragment 2 hoor je dat de Amerikaanse musicals uit de jaren zestig de basis vormden voor wat in Nederland toonaangevend werd.

Het ligt in de lijn van de cultureel-maatschappelijke situatie in Nederland om in de jaren zestig een theatergenre uit Amerika te introduceren. Amerika gold in die tijd als het grote voorbeeld voor West-Europa. 1p 25 Geef hiervoor een cultureel-maatschappelijke verklaring.

film 3, tekst 9 en 10 Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink schreven in 1965 tekst en muziek voor de eerste echte Nederlandstalige musical. Heerlijk duurt het langst werd een groot succes. Dit kwam onder meer doordat de inhoud aansloot bij de veranderende tijdgeest.

In filmfragment 3 zie je een registratie van een optreden waarin een lied uit deze musical wordt gezongen. 2p 26 Bespreek twee maatschappelijke veranderingen in de jaren zestig waarbij de inhoud van dit lied aansluit.

film 3 Annie M.G. Schmidt gaf later toe dat zij, toen zij aan Heerlijk duurt het langst begon, nog nooit een musical had gezien. Dat was geen probleem, omdat de hele amusementsindustrie in de jaren vijftig en begin jaren zestig nog in de kinderschoenen stond. Dat gold eveneens voor de televisie, zoals je kunt afleiden uit filmfragment 3. Er werd bijvoorbeeld nog alleen in zwart-wit uitgezonden. 2p 27 Bespreek nog twee andere aspecten van de opnametechniek waaraan je kunt zien dat deze uitzending uit het begin van het televisietijdperk stamt.

VW-1029-a-12-1-o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het ligt niet voor de hand om een bijbelverhaal te kiezen voor een musical. Het verhaal van Jozef bevat echter genoeg elementen om spektakel te kunnen bieden aan een groot publiek. 2p 28 Noem twee van die elementen en geef aan waarom ze geschikt zijn voor een musical.

film 4 In 2007 werd er op de Engelse televisie een show uitgezonden waarbij kijkers de nieuwe Joseph konden kiezen. Deze talentenjacht heette Any dream will do, naar het gelijknamige lied in de musical. In filmfragment 4 zie je een montage met beelden uit de Engelse versie van de musical met de winnaar van de talentenjacht, Lee Mead.

De musical Joseph wordt getypeerd als een eclectische voorstelling. 2p 29 Geef voor de dans en de kostuums aan hoe ze bijdragen aan het eclectische karakter.

film 4 De muziek van Joseph is typerend voor het genre musical, dat een groot publiek wil aanspreken. 2p 30 Noem twee criteria waaraan de muziek dan moet voldoen en geef steeds aan hoe de muziek in het fragment daaraan beantwoordt.

film 5 De Van den Ende-productie van Joseph and the Amazing Technicolor Dreamcoat ging in december 2008 in de Stadsschouwburg van Utrecht in première. Er ging eveneens een talentenjacht op de televisie aan vooraf. In het programma Op zoek naar Joseph koos het publiek de hoofdrolspeler. In het filmfragment zie je de finale met een lied van de kersverse winnaar Freek Bartels.

Een televisieprogramma als Op zoek naar Joseph kan bijdragen aan de promotie en het succes van de musical. 3p 31 Geef aan de hand van drie aspecten aan waarom zo’n programma een goed marketinginstrument is.

VW-1029-a-12-1-o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-12-1-o 9 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bijlage VWO 2012

tijdvak 1 tijdvak 1

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-12-1-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 1

In de twaalfde en vooral de dertiende eeuw nam de verering van de Heilige Maagd Maria, de moeder van Jezus Christus, steeds grotere vormen aan. De christelijke kerk had behoefte aan een moederfiguur, een object van verering dat in veel godsdiensten uit de oudheid centraal stond. De dertiende eeuw was een periode van religieus elan die volgde op de kruistochten. De meest vooraanstaande van de middeleeuwse theologen die tot de Mariadevotie inspireerden, was Bernardus van Clairvaux.

Een piëta is een voorstelling van Maria met de gestorven Christus op haar schoot. Het onderwerp past bij de kruisafname, de bewening of lamentatie en de graflegging van Christus, maar staat niet beschreven in de bijbel. In de dertiende eeuw wordt het een veelvoorkomend thema in de religieuze kunst. Het woord piëta is afgeleid van het Latijnse pietas dat onder meer medelijden betekent.

Tekst 2

In 1498 kreeg Michelangelo opdracht om een beeldhouwwerk te maken voor een Franse kardinaal, tevens ambassadeur van de Franse koning aan het pauselijk hof. Het werk was bedoeld voor het graf van de kardinaal in de Sint Pieterskerk in Rome. Jacopo Galli, een bevriend bankier en kunstverzamelaar uit Florence, stelde het contract op: “Het beeld moet een geklede Mariafiguur voorstellen met de dode Christus in haar armen, het geheel op levensgroot formaat”. Het werk moest in een jaar worden voltooid en moest “het mooiste marmeren beeld van Rome worden, niet te overtreffen door enig andere beeldhouwer”. Michelangelo zou er 450 gouden pauselijke dukaten voor krijgen.

VW-1029-a-12-1-b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 3

Het ‘Stabat Mater’ is een van de beroemdste Latijnse gebeden die uit de middeleeuwen zijn overgeleverd. Als gebed kende de tekst al sinds de veertiende eeuw een grote verspreiding. In de vijftiende eeuw werd het als sequentia in de misliturgie opgenomen. De tekst is talloze malen vertaald en werd door veel componisten op muziek gezet.

vertaling: Willem Wilmink 1 Stabat mater dolorosa De moeder stond door smart bevangen Iuxta crucem lacrimosa, en met tranen langs haar wangen Dum pendebat filius; waar haar zoon gekruisigd hing

2 Cuius animam gementem, en het was haar in haar lijden Contristantem et dolentem of een zwaard haar kwam doorsnijden Pertransivit gladius. dat dwars door het hart heen ging.

3 O quam tristis et afflicta Hoe verdrietig en verloren Fuit illa benedicta was de toch zo uitverkoren Mater unigeniti! moeder die hem ‘t leven gaf.

4 Quae maerebat et dolebat Ze moest klagen, ze moest rouwen Et tremebat, dum videbat en ze beefde bij ‘t aanschouwen Nati poenas incliti. van zijn vreselijke straf.

5 Quis est homo, qui non fleret, Wie voelt er geen tranen komen, Christi Matrem si videret die daarheen wordt meegenomen, In tanto supplicio? waar hij Christus’ moeder vindt?

6 Quis non posset contristari, Wie zou tranen binnenhouden Piam matrem contemplari als hij dat verdriet aanschouwde Dolentem cum filio? van de moeder bij haar kind?

7 Pro peccatis suae gentis Zij zag wat hij heeft geleden Vidit Jesum in tormentis voor het kwaad dat mensen deden, Et flagellis subditum, zag de zwepen, zag het slaan,

8 Vidit suum dulcem natum hoorde ‘t kind, door haar gedragen, Morientem, desolatum, stervende om bijstand vragen, Cum emisit spiritum. zag hoe hij is doodgegaan.

9 Eia, mater, fons amoris, Vrouw van liefde en genade, Me sentire vim doloris wil toch op mijn schouders laden Fac, ut tecum lugeam; alles wat u lijden doet.

10 Fac, ut ardeat cor meum ‘k Wil mijn hart aan hem verpanden, In amando Christum Deum, laat mij dan van liefde branden Ut sibi complaceam. opdat ik hem zo ontmoet.

VW-1029-a-12-1-b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 4

Het Concilie van Trente (1545 - 1563) was een reactie op de Reformatie, de opkomst van het protestantse geloof en had als doel de herleving van de katholieke Kerk. Het concilie was de start van de Contrareformatie.

Dit concilie formuleerde een canon met betrekking tot de in de mis te gebruiken muziek: “Alle zaken zullen uiteraard zo geregeld moeten zijn dat de missen, of ze nu met of zonder zang worden opgedragen, de oren en het hart van degene die ze hoort rustig kunnen bereiken, wanneer alles duidelijk (…) wordt uitgevoerd. De hele opzet van het zingen (…) dient er niet op gericht te zijn het oor een hol genoegen te verschaffen, maar moet zodanig zijn dat de woorden voor iedereen gemakkelijk te begrijpen zijn, zodat de harten van de luisteraars gaan verlangen naar hemelse melodieën (…).”

Tekst 5

Salome

De bijbelse figuur Salome is ons bekend uit de evangelies van de apostelen Mattheus en Marcus, maar daarin wordt zij niet met haar naam genoemd. Die kennen wij uit het werk van Flavius Josephus, een Joods-Romeinse geschiedschrijver uit de eerste eeuw na Christus. Hij vermeldt: “Herodias (…) had een dochter, Salome; na haar geboorte brak Herodias de wetten van het land en scheidde van haar echtgenoot, terwijl hij nog in leven was, en zij trouwde met Herodes, de halfbroer van haar echtgenoot. Herodes was de tetrarch (Romeinse onderkoning) van Galilea.”

Zo werd Salome de stiefdochter van Herodes. Johannes de Doper veroordeelde Salome’s moeder en haar nieuwe onwettige echtgenoot. Daarom liet Herodes hem gevangen zetten.

Zowel Mattheus als Marcus vermeldt dat de dochter van Herodias, op de verjaardag van haar stiefvader, danste voor Herodes en zijn gasten. Daarbij behaagde zij Herodes en zijn gezelschap zozeer, dat Herodes beloofde dat zij als beloning alles mocht vragen, zelfs zijn halve koninkrijk. Salome vroeg haar moeder om advies. De wraakzuchtige Herodias zei dat ze het hoofd van Johannes de Doper moest eisen. De koning probeerde vergeefs Salome op andere gedachten te brengen, maar moest zich aan zijn belofte houden en wilde ook zijn gezicht niet verliezen tegenover zijn gasten. Hij liet de beul komen om Johannes te onthoofden. Dit hoofd werd op een schaal gepresenteerd aan Salome. Zij bracht het vervolgens naar haar moeder.

VW-1029-a-12-1-b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 6

In de christelijke traditie heeft Salome altijd gediend als een icoon voor vrouwelijke verleiding. Aan het eind van de negentiende eeuw schreef Oscar Wilde een toneelstuk met de titel Salomé. Daarin zet hij Herodias’ dochter neer als een ‘femme fatale’, die verlangt naar Johannes de Doper, maar door hem wordt afgewezen. Met haar dans verleidt ze Herodes. In Wildes versie is het ook Salome zelf, die daarna zonder advies van haar moeder, het hoofd van Johannes eist en dat wraakzuchtig kust, als het haar op een schaal wordt aangeboden. Het is deze versie van het verhaal die de componist Richard Strauss bewerkte tot een opera in één acte, die in 1905 in Dresden in première ging.

Tekst 7

Martha Grahams Herodiade uit 1944 heette aanvankelijk Mirror before me. Het is een duet voor een ‘vrouw’ en een ‘dienster’ en vertelt een verhaal vanuit het perspectief van Herodias. In de spiegel probeert zij te zien wat haar toekomst zal zijn en ziet zij de voortekenen van de dood. Het is het eerste stuk van Graham waarin zij, autobiografisch, vooral een innerlijk conflict vormgeeft en waarin zij zich baseert op de joods-christelijke mythologie. In haar volgende stukken gaat zij voort op deze lijn vanuit het standpunt van de heldin met haar innerlijk conflict. Daarom wordt haar werk uit die periode ook wel betiteld als gedanst psychodrama.

Tekst 8

In 1956 schreven Alan Jay Lerner en Frederick Loewe My Fair Lady. Deze musical werd gebaseerd op het stuk Pygmalion uit 1912 van George Bernard Shaw. My Fair Lady werd een groot succes. In 1964 kwam een filmversie uit met Audrey Hepburn in de rol van Eliza Doolittle.

London, begin twintigste eeuw. Eliza Doolittle is een net meisje, zoals ze dat zelf zegt, maar ze hoort bij de laagste klasse van de maatschappij. Ze verkoopt bloemen op straat voor een hongerloontje en praat plat Engels. Op een dag zien Henry Higgins en Kolonel Pickering haar bloemen verkopen op de markt. Higgins, professor in de linguïstiek, gaat een weddenschap aan met zijn vriend Pickering. Hij wedt dat hij in korte tijd Eliza niet alleen perfect beschaafd Engels zal leren spreken, maar dat hij haar ook de omgangsvormen van de hogere kringen zal bijbrengen. Higgins slaagt uiteindelijk in zijn opzet. Tijdens het proces is Eliza echter zodanig geëmancipeerd, dat zij niet langer afhankelijk is van de professor. Zij is net zo beschaafd geworden als hij en maakt zich los. Maar dan blijken ze verliefd geworden te zijn en trouwen ze met elkaar.

VW-1029-a-12-1-b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 9

Heerlijk duurt het langst

Begin jaren zestig wordt Annie (M.G. Schmidt) opgebeld door een heer die zegt: “Mijn naam is John de Crane. Piet Meerburg en ik hebben het plan een Amerikaanse musical uit te brengen met Conny Stuart in de hoofdrol. Wij willen u vragen die musical te vertalen.” Annie antwoordt bits: “Zolang ik zelf nog zoveel ideeën heb, vertaal ik niets. Dag meneer Kramer.” Nog diezelfde dag kwamen de initiatiefnemers bij haar op bezoek: “Als u dan zelf zoveel ideeën hebt, mevrouw…”

Dat bezoek is het begin van Heerlijk duurt het langst, de eerste van zeven Schmidt/Bannink musicals. Het verhaal volgens Annie: “Hij en Zij, getrouwd, dochtertje van zestien. Hij gaat vreemd met secretaresse. Zij zegt: ‘Kiezen of delen.’ Hij zegt: ‘Kan niet kiezen.’ Zij zegt: ‘Dan het huis uit.’ Hij het huis uit. Zorgen over het dartel-levende dochtertje brengen Pa en Moe weer bij elkaar.”

Vóór het schrijven van Heerlijk duurt het langst hadden Annie en Harry Bannink nog nooit een musical gezien. Dat weerhield hen er niet van om, zonder enige ervaring of kennis, driftig aan het werk te gaan. Er kwam veel te veel materiaal: heel wat nummers en scènes moesten geschrapt worden. De avond voor de première sneuvelde zelfs de titelsong. Het publiek merkte er niets van. Pas veel later zou men zich afvragen waarom de musical eigenlijk Heerlijk duurt het langst heet…

VW-1029-a-12-1-b 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 10

Op een mooie Pinksterdag, als het even kon Liep ik met m'n dochter aan het handje in het parkje te kuieren in de zon Gingen madeliefjes plukken, eendjes voeren, eindeloos Kijk nou toch je jurk wordt nat, je handjes vuil en papa boos.

Vader was een mooie held, vader was de baas Vader was een duidelijke mengeling van onze lieve Heer en Sinterklaas Ben je bang voor ‘t hondje, hondje bijt niet papa zegt dat hij niet bijt Op een mooie Pinksterdag, met de kleine meid.

Als het kindje groter wordt, roosje in de knop Zou je tegen alle grote jongens willen zeggen “handen thuis en lazer op” Heb u dat nou ook meneer, jawel meneer Precies als iedereen Op een mooie Pinksterdag laat ze je alleen.

Morgen kan ze zwanger zijn, ‘t Kan ook nog vandaag ‘t Kan van de behanger zijn of van een Franse zanger zijn Of iemand uit Den Haag Vader kan gaan smeken en gaan preken tot hij purper ziet Vader zegt “pas op m'n kind, dat hondje bijt” Ze luistert niet.

Vader is een hypocriet, vader is een nul Vader is er enkel en alleen maar voor de centen en de rest is flauwekul Ik wou dat ik nog een keer met mijn dochter aan het handje lopen kon Op een mooie Pinksterdag samen in de zon.

VW-1029-a-12-1-b 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 11

Het verhaal van Jozef

Jozef was de lievelingszoon van de Hebreeuwse aartsvader Jacob. Hij werd daarom door zijn elf broers gehaat. Toen Jozef hen op een dag opzocht in het veld, trokken zij hem eerst zijn prachtige mantel uit en gooiden hem daarna in een put. Zij doodden hem niet, maar verkochten hem aan passerende kooplieden, die hem meenamen naar Egypte. De broers doopten de mantel in geitenbloed en brachten deze aan hun vader, die ontroostbaar was.

In Egypte komt Jozef in dienst van Potifar, de baas van de lijfwacht van de farao. De vrouw van Potifar probeert hem te verleiden. Jozef gaat hier niet op in, maar zij dringt aan en hij vlucht. De vernederde vrouw neemt wraak: zij vertelt haar man dat Jozef haar wilde aanranden. Potifar laat hem dan in de gevangenis gooien. Daar verwerft Jozef zich al snel een reputatie door dromen te verklaren. Zijn voorspellingen komen uit. Ook de farao komt om raad. Zijn dromen gaan over zeven magere koeien die zeven vette koeien opeten. Volgens Jozef voorspelt dit zeven rijke oogsten die gevolgd zullen worden door zeven jaren hongersnood. Jozef wordt benoemd tot onderkoning en moet de oogst tijdens de goede jaren opslaan. Als de magere jaren aanbreken, blijven de Egyptenaren gespaard voor de hongerdood. Jacob stuurt zijn zonen noodgedwongen naar Egypte om graan te kopen, waar Jozef hen vergeeft voor wat ze hem aangedaan hebben. De familie blijft in Egypte en groeit in de volgende vierhonderd jaar uit tot het volk der Israëlieten.

VW-1029-a-12-1-b 8 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 2 dinsdag 19 juni 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 32 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 61 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Maria, de moeder van Jezus Christus

Blok 2: An American in Paris van George Gershwin

Blok 3: Engelen

VW-1029-a-12-2-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de heilige maagd Maria in de beeldende kunst en de muziek. Haar plaats en betekenis komen aan bod in de kunst van de middeleeuwen, de vijftiende en zestiende eeuw en de tweede helft van de twintigste eeuw.

afbeelding 1, tekst 1 Maria is in de middeleeuwen vaak afgebeeld. In de elfde en twaalfde eeuw werden bijvoorbeeld veel sculpturen gemaakt die haar met het Christuskind verheven en vorstelijk voorstellen. Op afbeelding 1 zie je een houten beeld uit het eind van de twaalfde eeuw. Het is later nogal beschadigd, waardoor Maria’s handen ontbreken.

De goudkleurige beschildering van het beeld benadrukt het verheven karakter van Maria en het Christuskind. 3p 1 Bespreek nog drie aspecten van dit beeld waaruit dit verheven karakter blijkt.

afbeelding 2, tekst 1 Op afbeelding 2 zie je een miniatuur uit een middeleeuws boek, dat gemaakt werd in een klooster in het midden van de dertiende eeuw. Het stelt de Annunciatie voor.

De middeleeuwse gelovige herkende deze scène onmiddellijk en begreep de verwijzingen naar het verhaal. 2p 2 Leg uit waarom deze voorstelling van Maria en een engel een Annunciatie voorstelt. Doe dat aan de hand van twee aspecten van de voorstelling.

afbeelding 1, 2 en 3 Op afbeelding 3 zie je een Annunciatie uit het begin van de veertiende eeuw. De Italiaanse kunstenaar Duccio schilderde deze als onderdeel van een altaarstuk voor de Dom van de Italiaanse stad Siena.

In deze tijd, het eind van de middeleeuwen, kregen voorstellingen gaandeweg een ander karakter. Dit sloot aan bij een verandering in de geloofsbeleving die zich langzamerhand ontwikkelde. 2p 3 Geef aan in welk opzicht de Annunciatie op afbeelding 3 vernieuwend is. Breng dit in verband met de veranderde geloofsbeleving in die tijd.

VW-1029-a-12-2-o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Maria is hier als Maestà, koningin van de hemel afgebeeld. Dit wordt onder meer benadrukt door het gebruik van goud en andere stralende kleuren, zoals het dure ultramarijnblauw voor haar kleed. Maar het blijkt ook uit de manier waarop Maria met haar kind is voorgesteld. Bekijk afbeelding 6 en 7. 2p 4 Geef aan hoe Duccio Maria hier verbeeldt als Maestà of ‘koningin van de hemel’. Betrek twee aspecten in je antwoord.

afbeelding 4 en 5, tekst 2 Toen het altaarstuk voltooid was, werd het in een plechtige processie door Siena gedragen. Daaruit blijkt dat het voor de burgers van die stad een grote betekenis had. 2p 5 Bespreek twee redenen waarom het altaarstuk destijds grote religieuze en/of maatschappelijke betekenis had voor Siena.

afbeelding 6 en 8 In het begin van de zestiende eeuw schilderde de Italiaanse kunstenaar Rafael een aantal Madonna’s. Op afbeelding 8 zie je een Madonna met kind uit 1508.

Rafaels Maria met Christuskind verschilt in voorstelling van die van Duccio en is kenmerkend voor de renaissance. 2p 6 Leg uit wat nieuw is aan Rafaels voorstelling. Geef vervolgens aan waarom zijn Madonna kenmerkend is voor de renaissance.

tekst 3 In de muziek is de Mariaverering terug te vinden in speciaal aan de heilige Maagd gewijde missen en in Mariahymnen. De hymne Ave Maris Stella is een van de oudste lofliederen die er zijn. De tekst werd gevonden in een negende- eeuws manuscript in het klooster van St. Gallen in Zwitserland. Tekst 3 omvat de eerste vijf van de zeven coupletten.

Ave Maris Stella maakt deel uit van de getijden tijdens Mariafeestdagen. Uit de tekst kun je afleiden wat Maria voor de gelovigen betekent. 1p 7 Geef aan wat deze betekenis is.

VW-1029-a-12-2-o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bekijk filmfragment 1, couplet 2 tot en met 5. 1p 8 Geef aan welk effect het gebruik van de oxalen heeft op de luisteraar.

film 1, tekst 3 Monteverdi gebruikt in zijn Mariavespers zowel de prima als de seconda prattica. Aan het eind van het filmfragment wordt het vijfde couplet gezongen. 2p 9 Geef aan of hiervoor de prima of de seconda prattica is gebruikt. Geef tevens aan waaraan je dat kunt horen.

afbeelding 9 Monteverdi heeft zijn Mariavespers op eigen initiatief gecomponeerd en opgedragen aan Paus Paulus V. Op het titelblad staat Een werk van Claudio Monteverdi, recentelijk gecomponeerd en opgedragen aan de allerheiligste Paus Paulus V. Verschenen in 1610 in Venetië.

Monteverdi, die toen aan het hof van Mantua werkte, hoopte hiermee een functie te krijgen als kapelmeester aan het pauselijk hof in Rome. Hij durfde dit initiatief te nemen vanuit zijn positie als hofkunstenaar. 2p 10 Leg uit waarom hij zich dit als hofkunstenaar kon permitteren. Betrek zijn opdrachtgevers in je antwoord.

afbeelding 10, 11, 12 en 13, tekst 4 In de negentiende eeuw zou Maria zijn verschenen aan een meisje uit de Franse plaats Lourdes. In de grot waar dat wonder gebeurde, werd een beeld geplaatst. Op afbeelding 10 zie je dit beeld van Onze Lieve Vrouw van Lourdes.

Op afbeelding 11 tot en met 13 zie je souvenirs die in Lourdes aangeschaft kunnen worden. 2p 11 Bespreek twee betekenissen of functies van zulke souvenirs voor de moderne pelgrim.

afbeelding 10, 14 en 15 In 1987 maakte Katharina Fritsch, een Duitse kunstenares, series werken waarin je Onze Lieve Vrouw van Lourdes herkent. Afbeelding 14 is hier een voorbeeld van. Op afbeelding 15 zie je een detail. 3p 12 Leg uit op welke manier Fritsch in dit werk refereert aan het Lourdesbeeld. Geef ook twee argumenten waarom dat postmodern is.

VW-1029-a-12-2-o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Blok 2 An American in Paris

Dit blok gaat over de vermenging van serieuze en lichte muziek en over dans in de eerste helft van de twintigste eeuw. Dit gebeurt aan de hand van de Amerikaanse componist George Gershwin en de musicalfilm An American in Paris.

tekst 5 De Amerikaanse componist George Gershwin (1898-1937) startte zijn loopbaan in het begin van de twintigste eeuw als plugger van songs van Tin Pan Alley. 1p 14 Leg uit waarom pluggers in die tijd nodig waren.

film 1 Gershwin schreef populaire songs, zoals het bekende I got rhythm uit 1930. In filmfragment 1 wordt dit lied gezongen door de beroemde zangeres Judy Garland.

Deze song is een typerend voorbeeld van ‘lichte muziek’, bedoeld voor amusement in uitgaansgelegenheden. 3p 15 Geef aan de hand van drie kenmerken aan waarom deze muziek daarvoor geschikt is.

geluidsfragment 1 Naarmate zijn carrière vorderde, richtte Gershwin zich meer op het componeren van serieuze muziek. Dit blijkt uit de variaties op I got rhythm, die de componist in 1933 maakte, waarin hij de populaire song verwerkte.

Deze compositie kan gerekend worden tot de klassieke muziek. 3p 16 Geef hiervoor drie argumenten.

VW-1029-a-12-2-o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 6 Gershwins symfonische gedicht duurt bijna twintig minuten en bevat geen uitgewerkt verhaal. Na zijn dood werd er een plot bedacht voor een lange Hollywoodfilm met dezelfde titel An American in Paris, die in 1951 uitkwam. De nabestaanden van de componist eisten dat voor de film alleen muziek van Gershwin gebruikt zou worden. De filmmuziek bestaat dan ook uit een aantal van zijn songs en uiteraard het symfonische gedicht An American in Paris.

De film was een groot succes en won veel prijzen. Het verhaal sloeg aan bij het Amerikaanse publiek uit die tijd. 1p 18 Leg uit waarom dit verhaal het Amerikaanse publiek uit de jaren vijftig aansprak.

film 2 De film eindigt met het symfonisch gedicht An American in Paris, waarop dans is gezet. In fragment 2 zie je hier een gedeelte van. De film is vrijwel geheel opgenomen op de filmset van Hollywood. Het decor is een artistieke verbeelding van Parijs.

Het decor is op speelse wijze geïntegreerd in de dans en de dansers maken soms deel uit van het decor. 2p 19 Bespreek twee manieren waarop dansers en decor met elkaar verweven zijn.

film 2 In het filmfragment voert hoofdpersoon Jerry een solodans uit, waarin bewegingen van eigentijdse populaire dansen zijn te herkennen. 2p 20 Noem drie dansbewegingen uit het fragment waarvoor dat geldt.

film 2 De muziek van het symfonisch gedicht was niet bedoeld als dansmuziek, maar bleek wel geschikt te zijn voor dans. 2p 21 Bespreek twee kenmerken waardoor deze muziek goed ‘dansbaar’ is.

film 3, tekst 6 Een van de hoofdpersonen uit de film is Lise. Zij wordt door haar gedoodverfde toekomstig echtgenoot Henri beschreven. Uit de beschrijving en de bijgaande beelden blijkt de veelzijdigheid van haar karakter.

Haar karaktertrekken worden gekoppeld aan verschillende dansstijlen. 3p 22 Noem drie van die dansstijlen en leg uit op welke wijze deze aan de karaktertrekken van Lise gekoppeld zijn.

VW-1029-a-12-2-o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Blok 3 Engelen

Dit blok gaat over engelen, hun verschijningsvorm en hun functie in verschillende tijdperken.

afbeelding 1, tekst 7 Op afbeelding 1 zie je een kapiteel uit de kathedraal van Autun uit het begin van de twaalfde eeuw. Het beeldhouwwerk geeft een scène weer uit het kerstverhaal. Drie koningen volgen een ster aan de hemel die volgens hen de weg wees naar de geboorteplaats van Jezus. De beeldhouwer van het kapiteel heeft in de voorstelling een engel opgenomen hoewel die in het verhaal, zoals dat in de bijbel staat, niet voorkomt.

Voor de middeleeuwse mens was de aanwezigheid van een engel in dit verhaal vanzelfsprekend. Bekijk afbeelding 1. 1p 24 Geef aan waarom dit vanzelfsprekend was.

afbeelding 2 In de vijfde eeuw werd de hiërarchie van de engelen vastgelegd. Daarin worden negen categorieën onderscheiden, waaronder Serafijnen, Cherubijnen, Aartsengelen en Engelen. De aartsengel Michaël wordt vaak afgebeeld met een weegschaal met een menselijke ziel, een naakt mensenfiguurtje, in iedere schaal. Op afbeelding 2 zie je dit op een detail van het Laatste Oordeel op het hoofdtimpaan van de kathedraal van Autun. 2p 25 Leg uit wat deze handeling van Michaël betekent met betrekking tot het Laatste Oordeel.

afbeelding 1 en 2 Het kapiteel en het timpaan zijn op een typisch middeleeuwse manier vormgegeven. Er werd bijvoorbeeld niet gestreefd naar een gelijkenis met de waarneembare wereld. 1p 26 Leg uit waar in de middeleeuwse kunst wél naar werd gestreefd.

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

VW-1029-a-12-2-o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De naam van een beeldhouwer werd in de middeleeuwen zelden vermeld. 1p 27 Geef aan waarom het in de middeleeuwen een uitzondering was om die naam te vermelden.

film 1, tekst 8 Ook in de hedendaagse westerse cultuur zijn engelen een bron van inspiratie. De Duitse regisseur Wim Wenders maakte in 1987 Der Himmel über Berlin. Deze film speelt zich af in een nog gesplitst Berlijn in de nadagen van de koude oorlog. De film volgt twee engelen, Damiel en Cassiel, die al eeuwen in deze stad ronddolen. Het fragment is de openingsscène van de film.

Der Himmel über Berlin is een film die voor een relatief klein publiek is gemaakt. Met name door de literaire voice-overs en het ontbreken van een duidelijk plot wijkt deze film af van de standaard Hollywoodfilm. Ook de cinematografie, de manier waarop de film gemaakt is, draagt hieraan bij. 3p 28 Leg dit uit aan de hand van drie filmische aspecten.

film 1 De regisseur laat zien wat de engel waarneemt vanuit de hemel boven Berlijn. Tegelijkertijd maakt hij duidelijk dat deze waarnemer geen mens is, maar een bovennatuurlijk wezen. 2p 29 Noem twee manieren waarop de regisseur dit aangeeft.

film 2 Een deodorantfabrikant heeft engelen gebruikt in een commercial. 1p 30 Leg uit hoe de engel in deze commercial wordt ingezet om een product te verkopen.

film 2 Engelen worden meestal geslachtloos of als man voorgesteld. In deze commercial zijn het sexy vrouwen.

Deze aanpassing past in een hedonistisch maatschappijbeeld. 2p 31 Leg dit uit. Geef tevens aan hoe deze commercial daar eveneens aan bijdraagt.

film 2 Deze commercial heeft voor enige commotie gezorgd. Sommigen vinden dat het op deze manier opvoeren van engelen beledigend kan zijn voor gelovigen. 2p 32 Geef een argument waarom deze commercial gezien kan worden als beledigend. Geef ook een argument waarom het duidelijk is dat deze commercial niet beledigend bedoeld is.

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift dat na het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-12-2-o 8 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 2

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-12-2-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De heilige Maagd Maria is een van de bekendste figuren uit de bijbel. Ze wordt ook Madonna, Moeder Gods of Onze Lieve Vrouw genoemd. Maria was de vrouw van Jozef van Nazareth en werd de moeder van Jezus Christus.

Haar leven staat beschreven in het Nieuwe Testament, het deel van de bijbel dat gaat over het leven en de leer van Christus. Maria was verloofd met Jozef, toen de aartsengel Gabriël haar de boodschap bracht dat zij een kind ter wereld zou brengen. Hij zou ‘Zoon van de Allerhoogste’ genoemd worden. Maria was verbaasd, want zij was nog maagd. Volgens de engel zou zij niet zwanger worden door een man, maar door de heilige Geest en ‘de kracht van de Allerhoogste’. De boodschap van Gabriël aan Maria wordt ook wel de Aankondiging of Annunciatie genoemd.

De beeltenis van de tronende Maria met het Kind raakte in de zevende eeuw wijd verbreid. In de twaalfde en vooral de dertiende eeuw nam de Mariaverering of Mariadevotie grote vormen aan. Het was een tijd van religieus elan die volgde op de kruistochten, een elan dat zijn tastbare hoogtepunt bereikte in de gotische kathedralen van Frankrijk, waarvan er vele gewijd werden aan Onze Lieve Vrouw, Notre Dame.

Ook de vele Mariafeesten die binnen de katholieke Kerk worden gevierd onderstrepen het belang van Maria als bijzondere heilige binnen het christelijk geloof. Tijdens die feestdagen worden beelden van haar in processie rondgedragen. Ook worden er bedevaartstochten ondernomen naar plaatsen die aan haar gewijd zijn.

VW-1029-a-12-2-b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op 9 oktober 1308 werd in Siena door de voorzitter van de bouwcommissie van de Dom aan Duccio de opdracht verstrekt voor een groot altaarstuk (…). Hij verplichtte zich continu eraan te zullen werken en zo goed te schilderen als hij kon en de Heer hem toestond. Hiervoor ontving hij een salaris van 16 lire per dag, het hoogste dat ooit aan een kunstenaar was betaald. De afspraak betrof iedere dag dat hij ‘suis manibus’ – met zijn handen – had gewerkt. Tweeëndertig maanden nadat het contract werd getekend, was het werk klaar of minstens in een stadium dat het al kon worden overgedragen om de kerk op te luisteren. Op 9 juni 1311 trok het volk van Siena onder aanvoering van de clerus en de stadsregering naar het atelier van de kunstenaar om het in ontvangst te nemen. (…) Voordat het schilderij in de Dom werd opgesteld, droeg men het als eerbewijs onder luid klokgelui in een plechtige processie rondom de Piazza del Campo. Een en ander werd begeleid door de musici van de stad: bazuinblazers, schalmeispelers en paukenisten, die voor deze gelegenheid 2 lire kregen uitbetaald. (…) De inwoners van Siena toonden hiermee hun toewijding aan de Madonna, de hemelse beschermvrouwe en voorspreekster van de stad, waartoe zij op de morgen van de beroemde slag bij Montaperti (5 september 1260) was uitgeroepen. Tegelijkertijd toonden ze ook hun geestdrift en bewondering voor het werk dat zojuist onder de handen van de kunstenaar vandaan was gekomen.

VW-1029-a-12-2-b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Vijf van de zeven coupletten van de hymne Ave Maris Stella

1 Ave maris stella, Wees gegroet, sterre der zee, Dei mater alma, milde Moeder Gods, atque semper Virgo, en altijd Maagd, felix coeli porta. zalige poort des hemels.

2 Sumens illud Ave Gij die dit Ave uit de mond Gabrielis ore, van Gabriel mocht vernemen, funda nos in pace, grondvest ons in de vrede mutans Evae nomen. door de naam van Eva om te keren.

3 Solve vincla reis, Maak de boeien van de zondaars los, profer lumen caecis, schenk het licht aan de blinden, mala nostra pelle, verdrijf onze kwalen bona cuncta posce. en verwerf ons alle goeds.

4 Monstra te esse matrem, Toon dat Gij moeder zijt; sumat per te precem, moge Hij, die voor ons geboren is, qui pro nobis natus en op zich nam uw (Zoon) te zijn, door U onze tulit esse tuus. gebeden aanvaarden.

5 Virgo singularis Maagd zonder weerga, inter omnes mitis, boven allen zachtmoedig, nos culpis solutos verlos ons van onze schuld mites fac et castos. en maak ons zachtmoedig en kuis.

VW-1029-a-12-2-b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Lourdes is de grootste katholieke bedevaartplaats in Frankrijk. In 1858 verscheen de heilige Maagd Maria een aantal keren aan de veertienjarige Bernadette Soubirous in een grot vlakbij Lourdes.

Naar aanleiding van dit wonder werd in de grot een beeld van Maria geplaatst. Er werd ook een kapel gebouwd ter ere van Onze Lieve Vrouw van Lourdes. In de loop van de jaren kwamen daar nog drie grote basilieken bij.

Het hele jaar door komen pelgrims uit alle delen van de wereld naar het heiligdom om er te bidden en zich te laven aan het bronwater van de grot, waaraan heilzame kwaliteiten worden toegedicht. Lourdes is uitgegroeid tot een centrum van religieus massatoerisme. Replica’s van het Mariabeeld worden in groten getale verkocht. Er zijn zelfs plastic flesjes in de vorm van het beeld. De pelgrims vullen deze flesjes met bronwater en nemen dit mee naar huis. Door het water aan te raken, te drinken of zich ermee te wassen hopen ze te genezen van de meest uiteenlopende kwalen.

Tekst 5

In de eerste helft van de twintigste eeuw was er in New York een wijk waarin veel muziekuitgeverijen waren gevestigd, ‘Tin Pan Alley’ genoemd. In opdracht van deze uitgevers werden hier songs gecomponeerd en als bladmuziek verkocht. Om een lied de nodige bekendheid te geven zochten de uitgeverijen zogenaamde ‘pluggers’. Een plugger speelde en zong de songs voor aan het publiek in uitgangsgelegenheden, in de pauze van voorstellingen in music halls en theaters of op straat. Pluggers probeerden artiesten te overreden om de songs op hun programma te plaatsen. Indien nodig werd hier zelfs voor betaald.

VW-1029-a-12-2-b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Synopsis van de musicalfilm An American in Paris

De uitbundige Amerikaanse schilder Jerry Mulligan heeft als soldaat in de Tweede Wereldoorlog gediend en is daarna in Parijs gebleven. Hij is bevriend met de pianist Adam Cook. Beiden doen hun best om rond te komen. Een alleenstaande rijke vrouw raakt geïnteresseerd in Jerry en in zijn schilderijen. Zij treedt op als zijn mecenas en verwacht dat hij met haar trouwt. Jerry wordt intussen verliefd op het Franse meisje Lise. De liefde is wederzijds, maar Lise heeft al een relatie met de beroemde zanger Henri Baurel, die haar hele familie heeft gered door hen een onderduikadres te verschaffen. De romance tussen Jerry en Lise lijkt dus onmogelijk, maar aan het einde van de film worden ze toch verenigd.

Tekst 7

Wat is een engel? Waar zijn die wezens eigenlijk van gemaakt? (...) Als je ze ziet zijn ze er ook, maar het blijven onnatuurlijke verschijningen. Gelukkig weten kunstenaars daar raad mee. Zo ontstond het beeld van lieflijke, gevleugelde wezens in menselijke gedaante. (...) Het meest vertrouwd is ons het engelendom van joods-christelijke makelij, maar ook in oudere en andere culturen is ruimschoots sprake van meer of minder geestelijke wezens die bemiddelen tussen de goddelijke bovennatuur en de mensheid. ( ...) In de hoogste sferen stellen joden en christenen zich God voor met zijn hofhouding van engelen. Van daar dalen de engelen af naar de aarde om hun opdrachten te vervullen.

VW-1029-a-12-2-b 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Regisseur Wim Wenders neemt de kijker in Der Himmel über Berlin mee op een reis door het Berlijn van de jaren tachtig. De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog zijn nog steeds zichtbaar. Berlijn is nog altijd in opbouw, maar ook verscheurd door de Muur. Damiel, gespeeld door Bruno Ganz, is een engel, die samen met ‘collega’ Cassiel al eeuwen over en door Berlijn dwaalt. Hij observeert mensen en luistert naar hun gedachten. Waar nodig biedt hij hulp aan eenzame, verdrietige of wanhopige mensen, zonder dat die dit zelf direct in de gaten hebben. Een engel is namelijk onzichtbaar. Soms gaat hij snel verder, soms blijft hij wat langer hangen. In een armetierig circus ziet Damiel de treurige trapezewerkster Marion, die net te horen heeft gekregen dat het circus failliet is. Damiel is onder de indruk van haar en blijft haar regelmatig opzoeken. Na de laatste circusvoorstelling beseft hij dat hij verliefd is. Maar hoe kan een engel een relatie beginnen met een mens? Het is dan ook zijn grootste wens om een sterfelijk persoon te worden. De wens wordt vervuld.

VW-1029-a-12-2-b 7 lees verdereinde ►►►  Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1 woensdag 18 mei 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 31 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 65 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Ideale schoonheid: invloed van klassieke theorieën over schoonheid in de renaissance en de Gouden Eeuw.

Blok 2: Orpheus: de klassieke mythe als uitgangspunt voor muziek- en dansvoorstellingen.

Blok 3: De klassieke held en de spektakelfilm.

VW-1029-a-11-1-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over klassieke theorieën over schoonheid en hoe deze van invloed zijn geweest op de kunst van de Italiaanse renaissance en de Gouden Eeuw in de Nederlanden.

afbeelding 1 en 2 In 1510 voltooide Rafaël zijn fresco De School van Athene. In het midden van de schildering zie je Plato en Aristoteles. Zij worden omringd door andere Griekse filosofen en geleerden. Het werk maakt deel uit van een reeks fresco’s die Rafaël schilderde voor de privé-vertrekken van Paus Julius II.

Het fresco is representatief voor de periode waarin het werd geschilderd. Dat geldt voor de vormgeving, de inhoud en de functie. 2p 1 Geef voor twee van deze aspecten aan waarom het werk typerend is voor zijn tijd.

afbeelding 2, tekst 1 De gebaren die Plato en Aristoteles hier maken worden vaak in verband gebracht met hun filosofie. Zo wijst Plato omhoog naar de hemel.

Dit gebaar kan in verband worden gebracht met Plato’s ideeën over schoonheid. Hij had bijvoorbeeld weinig waardering voor de beeldende kunst van zijn tijd. 2p 2 Leg uit hoe Plato’s gebaar samenhangt met zijn oordeel over de beeldende kunst.

tekst 2 De Romeinse bouwmeester Vitruvius uit de eerste eeuw voor Christus formuleerde ideeën over schoonheid. Hij schreef De Architectura, een theoretische beschouwing in tien boeken over de bouwkunst uit de oudheid.

Vitruvius besteedde daarin onder meer aandacht aan bouwmaterialen, watervoorzieningen en technische hulpmiddelen. Maar zijn werk werd in de renaissance vooral gewaardeerd vanwege de theoretische onderbouwing die hij architecten bood. 1p 3 Leg uit waarom dit in de renaissance zo belangrijk werd gevonden.

VW-1029-a-11-1-o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De opvattingen van Vitruvius werkten ook door in de feitelijke bouwpraktijk van de renaissance. Dat geldt bijvoorbeeld voor de kerk die je ziet op afbeelding 5. 2p 4 Leg uit hoe dit gebouw zich verhoudt tot de Vitruviaanse tekening van Da Vinci.

afbeelding 3, 4 en 5, tekst 2 De vormgeving van de kerken die zijn te herleiden tot de Vitruviaanse tekening van Da Vinci, werd niet alleen ingegeven door een voorliefde voor het klassieke schoonheidsideaal. De tekening werd in de renaissance ook vanuit een christelijk-religieus standpunt geïnterpreteerd. 3p 5 Leg uit waarom de tekening toen ook vanuit een christelijk standpunt werd geïnterpreteerd. Geef daarna aan wat die interpretatie inhoudt en breng deze in verband met de vormgeving van deze kerken.

tekst 3 Kennis van de klassieke theorieën over schoonheid leidde in de renaissance tot tal van nieuwe inzichten. Voor de verschillende kunstdisciplines werden nieuwe uitgangspunten uitgewerkt in traktaten. Soms leidde dat tot tegengestelde meningen. In tekst 3 is te lezen dat de muziektheoretici Zarlino en Galilei tot verschillende conclusies kwamen over het stemmen van instrumenten. 2p 6 Leg uit dat Galilei daarbij in feite afweek van het schoonheidsideaal van de renaissance. Geef ook aan waarom hij van dit ideaal afweek.

tekst 4 In het begin van de zeventiende eeuw groeide ook in de Nederlanden de belangstelling voor de idealen en vormen van de Italiaanse renaissance. Beeldend kunstenaars namen al snel ideeën over. Ook de culturele kring rond het Haagse hof, met Constantijn Huygens als middelpunt, was geïnteresseerd in en op de hoogte van wat de Italiaanse renaissance te bieden had. 1p 7 Verklaar de belangstelling van deze kring voor de Italiaanse renaissance.

VW-1029-a-11-1-o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Daarmee braken ze met de bestaande bouwtraditie in de Nederlanden zoals die bijvoorbeeld te zien is in de Vleeshal in Haarlem, die dertig jaar eerder was gebouwd. Op afbeelding 7 is dit gebouw te zien. 2p 8 Bespreek twee kenmerken van het huis op afbeelding 6 waaraan je kunt zien dat de uitgangspunten van Vitruvius zijn toegepast.

Tot ver in de zestiende eeuw waren zowel het ontwerpen als het vervaardigen van bouwwerken bezigheden die in de Nederlanden werden uitgevoerd door gildegebonden bouwmeesters. Huygens en Van Campen hadden inmiddels een andere opvatting over het kunstenaarschap. 1p 9 Leg uit wat deze andere opvatting inhoudt.

afbeelding 7, 8 en 9, tekst 4 Jacob van Campen ontwierp ook het Mauritshuis en het Paleis op de Dam, die je ziet op afbeelding 8 en 9. In tekst 4 wordt deze architectuur gekenschetst als ‘Hollands classicisme’ of ‘classicistische barok’. Deze benaming wijst erop dat de architectuur in de Nederlanden zich in de zeventiende eeuw onderscheidt van de meer uitbundige vorm van barok die in Zuid-Europa de boventoon voert. 1p 10 Leg uit waarom deze meer dynamische zeventiende-eeuwse barok in de Nederlanden nagenoeg ontbreekt.

VW-1029-a-11-1-o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de klassieke mythe van Orpheus en Eurydice, die uitgangspunt is geweest voor allerlei vormen van muziek- en danstheater.

tekst 5 De Romeinse dichter Ovidius (43 voor Chr. – 17 na Chr.) bracht een groot aantal Griekse mythes bij elkaar in de Metamorfosen. Het verhaal over Orpheus en Eurydice is hieruit afkomstig.

Rond 1600 wilden geleerden en kunstenaars het klassieke Griekse drama nieuw leven inblazen. Dit leidde tot het ontstaan van een nieuw muziekgenre dat men uiteindelijk opera ging noemen. Claudio Monteverdi gebruikte het verhaal van Orpheus voor zijn opera L’Orfeo, die ook nu nog regelmatig wordt opgevoerd. L’Orfeo dankt zijn reputatie onder meer aan de vernieuwingen die Monteverdi aanbracht in de muziek. 1p 11 Noem één van die vernieuwingen en leg uit hoe deze bijdroeg aan het succes van de opera.

film 1, tekst 6 In filmfragment 1 zie je een gedeelte uit Monteverdi’s L’Orfeo in een uitvoering uit 1997. Het is de scène waarin Orpheus Eurydice terughaalt uit de onderwereld.

In de scène is sprake van een innerlijk conflict. 3p 12 Geef aan wat dit innerlijk conflict inhoudt. Geef ook aan hoe dit conflict is uitgewerkt in de muziek en in het spel van de acteurs.

film 1 Deze uitvoering is geregisseerd door Pierre Audi, artistiek leider van De Nederlandse Opera. Zijn vormgeving verbindt zich naadloos met het verhaal en met de muziek. 2p 13 Leg uit hoe Audi dit heeft bereikt. Betrek zowel het verhaal als de muziek in je antwoord.

tekst 6 Na de Orfeo van Monteverdi zijn meer dan zestig opera’s gecomponeerd over Orpheus. Ook choreografen, schilders en filmregisseurs hebben dit verhaal als uitgangspunt gebruikt. Het blijft inspirerend vanwege de universele thema’s die er in voorkomen. 2p 14 Bespreek twee universele thema’s in het verhaal van Orpheus.

VW-1029-a-11-1-o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Der neue Orpheus past in het modernisme. 3p 15 Noem drie manieren waarop je dat in de muziek kunt horen.

geluidsfragment 2, tekst 9 In geluidsfragment 2 hoor je een ander gedeelte uit Der neue Orpheus. De inhoud van de tekst wordt verklankt in de muziek. 3p 16 Geef van drie coupletten aan hoe de inhoud in de muziek is verklankt.

tekst 7 en 8 Weill vond evenals Bertold Brecht, met wie hij jarenlang zou samenwerken, dat kunst nauw verbonden moest zijn met de maatschappij. Ook tekstschrijver Goll deelde deze visie. 2p 17 Leg uit hoe deze visie is uitgewerkt in Der neue Orpheus.

film 2 De Orpheus-mythe vormde eveneens een bron van inspiratie voor choreografen. George Balanchine zette zijn ballet Orpheus op de gelijknamige muziek van componist Igor Strawinsky. Het ballet ging in 1948 in New York in première.

In filmfragment 2 zie je wederom de scène waarin Orpheus Eurydice terughaalt uit de onderwereld. 2p 18 Leg uit hoe Balanchine de inhoud van deze scène vertaald heeft naar dans.

film 2 De wijze waarop Balanchine het verhaal in deze scène heeft verbeeld, is typerend voor het genre ‘modern ballet’. 2p 19 Geef twee voorbeelden uit de scène waarvoor dat geldt.

film 2 De Amerikaanse beeldhouwer Isamu Noguchi is bekend vanwege zijn vele ontwerpen voor moderne dans. Hij ontwierp het decor, de kostuums en attributen voor Balanchine’s Orpheus.

Bij Noguchi heeft alles betekenis. Hier draagt het doek op de achtergrond bij aan de betekenis van de scène. 2p 20 Noem twee manieren waarop dat gebeurt.

VW-1029-a-11-1-o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bausch voegt dans toe aan de zang van de opera van Gluck. De manier waarop zij dans en zang combineert, versterkt de inhoud van de scène. 2p 21 Leg uit op welke manier zang en dans hier samengaan en leg daarna uit hoe hierdoor de inhoud van de scène wordt versterkt.

film 2, film 3 Je zou kunnen stellen dat de dansstijl van Bausch geschikter is voor de uitbeelding van de Orpheus-mythe dan die van Balanchine. 2p 22 Geef een argument voor deze bewering. Betrek beide choreografieën in je antwoord.

Blok 3 De klassieke held

Dit blok gaat over de principes van Aristoteles en de invloed daarvan op de spektakelfilm in de twintigste eeuw.

Het Griekse theater wordt gezien als de bakermat van het westerse theater. Aristoteles heeft hieraan een belangrijke bijdrage geleverd. In zijn boek Ars Poetica beschrijft hij de principes die ten grondslag liggen aan de Griekse tragedie.

Voor Aristoteles is het doel van de tragedie een catharsis bij het publiek te bewerkstelligen. Door het zien en ervaren van verschrikkelijke gebeurtenissen moet het publiek gelouterd uit de voorstelling komen. De belangrijkste hartstochten die daarbij een rol spelen zijn eleos, wat deernis of mee-lijden betekent en phobos: vrees of angst. 2p 23 Leg uit hoe eleos en phobos een catharsis kunnen bewerkstelligen.

Aristoteles schrijft dat bij een tragedie de plot mooier wordt “naarmate zij nog in haar geheel te bevatten is: een adequate grens van de omvang is die, waarbinnen het gelukt is om in een keten van handelingen, die elkaar volgens de waarschijnlijkheid of noodzakelijkheid opvolgen, een omslag (in het lot van de held) te bewerkstelligen van ongeluk naar geluk of omgekeerd...”

2p 24 Noem twee aristotelische principes voor theater die hieruit afgeleid kunnen worden. Leg steeds uit waarom dat principe voor een goede tragedie van belang is.

VW-1029-a-11-1-o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De intocht moest spectaculair en groots worden weergegeven. De makers hebben daarom met behulp van computeranimatie het oude Rome gereconstrueerd. Verder zijn filmische middelen ingezet om het spectaculaire effect te vergroten. Dat geldt vooral voor de cameravoering. 3p 25 Bespreek drie manieren waarop de cameravoering de grootsheid van de intocht versterkt.

film 5, tekst 11 en 12 In Gladiator is niet de keizer, maar Maximus de hoofdpersoon. Aristoteles beschreef de belangrijkste eigenschappen van de hoofdpersoon van een stuk. Dit zijn tevens de kenmerken van de klassieke held.

Maximus voldoet aan de eigenschappen van de klassieke held van Aristoteles. 3p 26 Bespreek drie eigenschappen van de klassieke held die je uit filmfragment 5 kunt afleiden.

film 5 en 6, tekst 11, 12 en 13 In filmfragment 6 zie je een scène uit Spartacus uit 1960 van Stanley Kubrick.

De historische Spartacus werd niet als een klassieke held gezien. Zijn heldendom past meer bij de huidige tijd. 2p 27 Leg uit waarom Spartacus voldoet aan het hedendaagse beeld van een held. Geef ook aan waarom Maximus uit Gladiator minder voldoet aan dat beeld.

film 7 In filmfragment 7 zie je een scène uit 300 uit 2007 van Zack Snyder. Deze film gaat over de historische strijd van driehonderd Spartanen, die omstreeks 480 voor Chr. gedurende drie dagen een enorme overmacht van het Perzische leger tegenhielden bij Thermopylae in Griekenland.

Om de inhoud te versterken maakt de regisseur gebruik van uitvergroting of overdrijving. 3p 28 Noem drie manieren waarop hij dat hier heeft gedaan.

afbeelding 10, film 7 300 bestond eerst in stripvorm en is daarna pas verfilmd. De verfilming wijkt sterk af van gangbare stripverfilmingen uit Hollywood, zoals Superman, Batman, Spiderman.

In 300 is de beeldtaal van de strip de beeldtaal van de film geworden. Dit kan postmodern genoemd worden. 2p 29 Geef hiervoor twee argumenten.

VW-1029-a-11-1-o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Spektakelfilms moeten een zo groot mogelijk publiek aanspreken. 3p 30 Geef drie redenen waarom de klassieke held zich goed leent voor dit doel.

De klassieke oudheid wordt als bron gezien voor de huidige westerse beschaving. Deze bron is zo vaak aangehaald, geïnterpreteerd en verwerkt, dat het lijkt of we een juist beeld hebben van die klassieke oudheid. 2p 31 Geef twee argumenten waarom deze bewering discutabel is.

Bronvermelding De in dit examen gebruikte bronnen zijn vermeld in het examen zelf en/of in het correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-11-1-o*VW-1029-a-11-1-o 9 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-11-1-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Plato schreef omstreeks 380 voor Christus in boek X van De Republiek:

“Dus is de nabootsing (mimesis) ver van het ware; en het blijkt, (…) dat zij van alles even de schijn aanroert. Zo zal bijvoorbeeld een schilder een schoenmaker of een andere werkman schilderen, ofschoon hij hun vak in het geheel niet verstaat; en toch, als hij een goed schilder is, zal hij kinderen en domme mensen, door hun die schildering van verre te tonen, misleiden, en ze doen menen dat zij in waarheid een schoenmaker zien. (…) Dit nu had ik op het oog, toen ik zei dat de schilderkunst, of liever de nabootsing (mimesis) in het algemeen, ver van de waarheid haar arbeid verricht, (…) en daarmee niets heilzaams of waarachtigs op het oog heeft.”

Tekst 2

“Proportie is het nemen van een vastgestelde maateenheid, waarmee de onderdelen van een gebouw op elkaar en op het totaal worden afgestemd. Hieruit resulteert het systeem van de evenwichtige verhoudingen. (…) Zonder symmetrie en proportie kan geen enkele tempel een doordacht ontwerp hebben: dat kan alleen als er tussen de geledingen onderling een nauwkeurig afgewogen verhouding geldt; precies als bij een goedgebouwd mensenlichaam.”

uit: Vitruvius, De Architectura, III, 1, eerste eeuw voor Christus

Tekst 3

Gioseffo Zarlino (1517-1590) was een Italiaans componist en theoreticus uit de renaissance, die verschillende traktaten schreef over muziektheoretische kwesties. Vincenzo Galilei (ca 1520-1591), vader van de sterrenkundige Galileo Galilei, was een leerling van Zarlino. Hij was luitist, muziektheoreticus en componist. Zarlino en Galilei hielden zich bezig met stemming van muziekinstrumenten op basis van de muziektheoretische opvattingen uit de oudheid. Hun standpunten verschilden echter wezenlijk van elkaar. Zarlino huldigde het standpunt dat natuurkundige trillingsverhoudingen bepalend moesten zijn bij het stemmen van instrumenten. Volgens Galilei kon bij het stemmen worden uitgegaan van de eigen voorkeur. Hij stond daarbij kleine afwijkingen in trillingsverhoudingen toe.

VW-1029-a-11-1-b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Jacob van Campen bouwt het huis van Constantijn Huygens

Huygens, de secretaris van stadhouder Frederik Hendrik en diens opvolgers, gold in de eerste helft van de zeventiende eeuw als het middelpunt van een uitgestrekt cultureel netwerk van geleerden, kunstenaars en kunstliefhebbers. (…) In deze erudiete en kunstzinnige kring werd in het tweede kwart van de zeventiende eeuw de bloei gestimuleerd van een nieuwe architectuurstroming, het ‘Hollands classicisme’ of de ‘classicistische barok’. De belangrijkste architect in deze periode was Jacob van Campen, die samen met Huygens verantwoordelijk gesteld kan worden voor de introductie van deze nieuwe architectuurprincipes. Deze kan men typeren als een soms meer, soms minder geslaagde poging om de verworvenheden van de classicistische traditie uit Noord-Italië, (…) aan te passen aan de eigen Hollandse bouwvormen.

Tekst 5

In 1607 vond in Mantua de première plaats van L’Orfeo, Favola in Musica van Claudio Monteverdi. Het is de eerste opera die volledig bewaard is gebleven.

L’Orfeo werd door velen geprezen, onder andere door de monnik Cherubino Ferrari. Deze stuurde in augustus 1607 een brief aan Monteverdi’s opdrachtgever Vincenzo Gonzaga, hertog van Mantua, met de volgende passage: “Monteverdi heeft me de verzen laten zien en de muziek laten horen die Uwe Hoogheid heeft laten maken; en waarachtig, dichter en musicus hebben de passies van de ziel beter weergegeven dan wie ook maar. De tekst is qua inventie mooi, qua opbouw nog fraaier en qua expressie af, en samenvattend kon men van een fraaie geest als Striggio, de tekstschrijver, ook niet anders verwachten. De muziek draagt evenzeer bij tot de waardigheid en dient het verhaal zo goed dat men het niet beter zou kunnen horen.”

VW-1029-a-11-1-b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Orpheus was voor de Grieken de grondlegger van de muziek. De mythische zanger en lierspeler uit de klassieke oudheid wist de levende en levenloze natuur in de ban van zijn dwingende en bedwelmende muziek te brengen. Als hij op zijn snaren tokkelde, verloren zelfs de wilde dieren hun woestheid. Hij trouwde met Eurydice, die kort na hun bruiloft stierf door de beet van een giftige slang. Orpheus was ontroostbaar en wilde haar terughalen. Hij daalde af naar de onderwereld, waar de god Hades (Pluto) heerste en de driekoppige hellehond Cerberus de toegang bewaakte. Beiden raakten door Orpheus’ gezang betoverd en gaven hem toestemming om de onderwereld te betreden. Eurydice mocht haar man naar het daglicht volgen, mits hij bij de tocht naar boven niet achterom zou kijken. Maar toen hij haar niet meer hoorde keek hij toch om, waardoor hij haar voorgoed verloor.

Tekst 7

Der neue Orpheus is een cantate voor sopraan, soloviool en orkest van componist Kurt Weill (1900-1950) op tekst van Yvan Goll (1891-1950).

Tekstdichter Goll plaatst Orpheus in de stedelijke omgeving van de twintigste eeuw. De idyllische natuur van Griekenland is hij vergeten. De bloemen (gentiaan) en dieren (gems) uit de bergen van zijn geboortestreek hebben hun betekenis voor hem verloren. Orpheus is muzikant van beroep. Hij is overal te vinden waar harten hunkeren, waar lippen smachten. Zijn muziek is een warme mantel tegen de pijn van de wereld. Hij zingt, geeft pianoles aan een meisje, treedt op in nachtclubs en bioscopen en geeft zelfs een concert op de Eiffeltoren. De muziek die hij maakt is overal te horen via platenspelers, pianola's en draaiorgels.

Orpheus reist naar Berlijn, waar zijn geliefde Eurydice hem opwacht op het station. Eurydice, opgedirkt maar zielloos, symboliseert met haar verlepte schoonheid de onderdrukte, geketende mensheid. Orpheus wil haar omarmen. Hij kijkt om, reikt zijn hand, roept. Maar de menigte hoort hem al niet meer en verdringt zich op haar weg terug naar de onderwereld, het dagelijks leven, het lijden. Orpheus blijft alleen achter in de wachtkamer en schiet zichzelf door het hart.

VW-1029-a-11-1-b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

(...) Was sollen ihm heute Wat heeft hij tegenwoordig Enzian und Gemse? aan de gentiaan en de gems? Die Menschen sind elend De mensheid is beklagenswaardig Gefangen in tiefer Unterwelt gevangen in een diepe onderwereld In Städten von Mörtel In betonnen steden Von Blech und Papier vol blik en papier Sie muss er befreien Hen moet hij bevrijden Die Armen an Mond deze mensen die de maan, an Wind und an Vögeln. de wind en de vogels niet kennen.

VW-1029-a-11-1-b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

A. Orpheus singt den Menschen Orpheus zingt de mensen de lente Frühling. toe. Am Mittwoch zwischen halb eins und Op woensdag tussen half een en half halb zwei, twee, als schüchterner Klavierpädagoge bevrijdt hij als verlegen pianoleraar befreit er ein Mädchen vom Geize der een meisje uit de greep van haar Mutter moeder. Am Mittwoch zwischen halb eins und Op woensdag tussen half een en half halb zwei. twee.

B. Abends im Weltvariété ’s Avonds in de wereld van het variété zwischen Yankeegirl und Schlangen- tussen de act van de Yankeegirl en mensch die van het slangenmens ist sein Couplet von der Menschenliebe is zijn couplet over de mensenliefde die dritte Nummer. het derde nummer. Abends im Weltvariété. ’s Avonds in de wereld van het variété.

C. Um Mitternacht ein Clown Rond middernacht maakt hij als clown im sonnengoldenen Zirkus in het zonnegouden circus weckt er mit grosser Pauke die Schläfer met grote paukenslagen wakker wie slaapt um Mitternacht ein Clown. rond middernacht als clown. (viool)

D. Sonntags vor Kriegervereinen, Zondags dirigeert hij vrijheidsliederen im eichengeschmückten Tanzsaal voor soldatenverenigingen, in de met der Dirigent der Freiheitslieder. eikenbladeren versierde danszaal. (viool)

VW-1029-a-11-1-b 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het danstheater van Pina Bausch (1940-2009) wortelt in de vooroorlogse expressionistische moderne dans. Eind jaren zeventig introduceert haar gezelschap het genre danstheater: dans vermengd met diverse theatervormen zoals spel, voordracht en zang. Haar neo-expressionistische danstheater kent donkere thema’s: verlies, afscheid, verdriet, wanhoop, onbereikbaarheid van gelieven, rouw, dood. Centraal daarin speelt een gevoel van onmacht over het tekortschieten in menselijke relaties, specifiek tussen de seksen. Bausch gaat de geschiedenis in als een humanistische choreografe die het algemeen menselijk lijden thematiseert, alsmede het verlangen naar geborgenheid en de hunkering naar liefde. In het begin van haar carrière maakte Bausch enkele dansopera’s, die reeds haar latere thematiek bevatten. Orpheus und Eurydike (1975) is daarvan de eerste. Haar dansenscenering is gezet op de integrale uitvoering van de achttiende-eeuwse opera van Christoph Willibald von Gluck.

Tekst 11

Gladiator is het fictieve verhaal over generaal Maximus, die in dienst is van de Romeinse keizer Marcus Aurelius. De keizer is oud en op zijn ziekbed benoemt hij niet zijn zoon Commodus, maar Maximus tot troonopvolger. Commodus vermoordt daarop in het geheim zijn vader. Omdat verder niemand op de hoogte is van de laatste wens van de vermoorde keizer, wordt Commodus de nieuwe heerser van Rome. Zijn eerste daad is het ter dood veroordelen van Maximus, zijn vrouw en zijn zoon. Maximus weet te ontsnappen, maar wordt later gevangen, als slaaf verkocht en meegenomen naar Afrika. Daar wordt hij ingezet als gladiator. Door zijn excellente vaardigheden weet hij diverse tweegevechten met andere gladiatoren te winnen. Maximus’ ster is rijzende. Hij wordt met zijn medegladiatoren uitgenodigd om in Rome op te treden bij de herdenkingsspelen voor Marcus Aurelius. Maximus wint daar weer en als eerbetoon betreedt keizer Commodus persoonlijk de arena om hem te ontmoeten. Commodus is onaangenaam verrast als de held dan zijn ware identiteit onthult. Hij ging er immers vanuit dat Maximus dood was. De keizer raakt in paniek en probeert Maximus uit te schakelen voor hij te populair wordt bij het volk. Maximus, die wraak gezworen heeft, zal niet rusten voor hij Commodus gedood heeft. Dat gebeurt uiteindelijk in een tweegevecht waarbij hij zelf ook sterft.

VW-1029-a-11-1-b 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Uit Ars Poetica van Aristoteles:

XV 54a13 t/m 54a24 Over de organisatie van de handelingen en over de eisen waaraan de plots moeten voldoen, is nu voldoende gesproken. Met betrekking tot de karakters (van de personages) zijn er vier dingen waarop de dichter moet mikken. 1. Een ding waarvoor hij moet zorgen, en wel het belangrijkste, is dat ze goed zijn. (Een personage) zal van een karakter voorzien zijn wanneer, zoals eerder gezegd, zijn spreken of handelen een of ander voornemen duidelijk maakt: als dat goed is, dan is ook zijn karakter goed. (…) 2. Het tweede is dat ze passend zijn. Het is mogelijk dat een personage manmoedig is, maar het past niet bij een vrouw manmoedig te zijn als een man of geducht (van verstand). 3. Het derde is dat ze zichzelf gelijk blijven. Ook al is degene die model staat voor de uitbeelding nog zo ongelijkmatig en is een dergelijk karakter door de dichter aan een personage ten grondslag gelegd, toch moet het zichzelf gelijk blijven in zijn ongelijkmatigheid. 4. Het vierde is dat ze overeenkomst vertonen (met de mensen in het werkelijke leven). Daarvoor zorgdragen is iets anders dan maken dat het karakter goed en passend is in de zojuist aangegeven zin.

Tekst 13

De film Spartacus is gebaseerd op de historische figuur Spartacus, een Romeinse slaaf die tot gladiator werd getraind. Spartacus ontsnapte in 73 voor Christus uit de gladiatorenschool in Capua en voerde al snel een leger van honderdduizend slaven aan, waarmee hij in opstand kwam tegen de Romeinen. De slaven plunderden grote landerijen en ontwrichtten de Romeinse economie. Het kostte de Romeinen grote moeite om deze georganiseerde menigte uit te schakelen. Uiteindelijk wordt Spartacus verslagen en met 6000 slaven gekruisigd langs de weg tussen Capua en Rome.

In de Oudheid hadden schrijvers nauwelijks waardering voor de slavenleider. Wel wordt vermeld dat hij moedig was en sterk, goed opgeleid en beschaafd. Bewondering voor zijn optreden krijgt Spartacus pas vanaf de achttiende eeuw.

VW-1029-a-11-1-b*VW-1029-a-11-1-b 8 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1 woensdag 19 mei 9.00 - 12.00 uur

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 33 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 65 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Ontsnappen aan de werkelijkheid: lusthof en pastorale

Blok 2: De abstracte werkelijkheid: Bauhaus en dans

Blok 3: Fictie als werkelijkheid: The War of the Worlds

VW-1029-a-10-1-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over het Palazzo del Te in Mantua en over muziek van Monteverdi. Het sluit af met de opera Bacchus, Ceres en Venus die in 1686 in de Amsterdamse schouwburg werd opgevoerd.

afbeelding 1 Geïnspireerd door de poëzie uit de klassieke oudheid ontstaat in Italië in de zestiende eeuw belangstelling voor het leven in een landelijke omgeving. Vorsten lieten buitenverblijven bouwen op het platteland, waar ze afstand konden nemen van het drukke leven in de stad. Op afbeelding 1 zie je de Villa d’Este die in die tijd in de buurt van Rome werd aangelegd.

Dergelijke nieuwe buitenverblijven konden op verschillende manieren bijdragen aan de status van de vorst en zijn hof. 2p 1 Leg dit uit aan de hand van twee aspecten.

Tussen 1524 en 1534 bouwde Giulio Romano in opdracht van Federico II Gonzaga het Palazzo del Te, net buiten de stad Mantua.

Romano stond bij deze opdrachtgever in buitengewoon hoog aanzien. Federico gaf hem veel vrijheid bij het ontwerpen. Deze verhouding tussen opdrachtgever en kunstenaar past binnen de hofcultuur in de zestiende eeuw. 1p 2 Leg dit uit.

afbeelding 2, 3 en 4 Op het schilderij op afbeelding 2 zie je de ideale renaissancestad, die is vormgegeven volgens de schoonheidsidealen van die periode. Op afbeelding 3 en 4 zie je aanzichten van Giulio Romano’s Palazzo del Te.

Het Palazzo del Te wordt gerekend tot het maniërisme. Kenmerkend voor deze stijl, die omstreeks 1520 in Rome ontstond, is het streven naar inventiviteit binnen bestaande kaders. Uitgaande van de schoonheidsidealen van de renaissance, probeerde het maniërisme de regels van orde, helderheid, harmonie en evenwicht te doorbreken. 3p 3 Noem drie manieren waarop dat gebeurt in de gevel op afbeelding 4.

afbeelding 5, 6 en 7 Romano ontwierp ook fresco’s voor diverse vertrekken van het Palazzo del Te. Op afbeelding 5, 6, en 7 zie je de ‘zaal van Amor en Psyche’ met voorstellingen die hij ontleende aan de klassieke mythologie.

Deze schilderingen sluiten aan bij de functie van het paleis, dat vooral bedoeld was voor festiviteiten en dat als een ‘lustoord’ getypeerd kan worden. 2p 4 Noem twee manieren waarop de schilderingen hiernaar verwijzen.

VW-1029-a-10-1-o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 1 Rond 1600 was het Palazzo del Te nog steeds in gebruik. Federico’s kleinzoon Vincenzo I Gonzaga verbleef er regelmatig met hovelingen en kunstenaars. Ook de componist Claudio Monteverdi, die van 1590 tot 1612 in dienst was van het hof van Mantua, ging vaak mee naar dit buitenverblijf. Monteverdi componeerde onder meer madrigalen, zoals Sí ch’io vorrei morire uit 1603. In videofragment 1 zie je een uitvoering van dit madrigaal in het Palazzo del Te.

Muziek moest hovelingen en gasten vermaken tijdens banketten en andere hoffeesten, in de vorm van concerten en als begeleiding van hofdansen. 3p 6 Bespreek nog drie andere functies die muziek destijds had aan het hof.

tekst 1, video 1 In het madrigaal Sí ch’io vorrei morire versterkt de muziek de tekst. 3p 7 Noem drie manieren waarop dat gebeurt en geef steeds een voorbeeld.

video 1 Het vijfstemmige madrigaal wordt hier uitgevoerd door twee vrouwen en drie mannen. 3p 8 Noem drie verschillende manieren waarop de meerstemmigheid tot stand komt.

tekst 2 De madrigalen van Monteverdi werden in een aantal boeken gepubliceerd. Sí ch’io vorrei morire komt uit het vierde boek, waarvan de teksten voor een deel gebaseerd zijn op de pastorale Il pastor fido van Guarini.

De belangstelling voor de pastorale past in het humanisme van de renaissance. 1p 9 Leg uit waarom de pastorale in het humanistische gedachtegoed past.

afbeelding 8, tekst 2 Op afbeelding 8 zie je Pastorale uit 1510, ook wel Landelijk Concert genoemd. Het werk wordt vaak toegeschreven aan de Venetiaanse schilder Giorgione, maar ook wel aan Titiaan.

Het onderwerp pastorale werd vanaf 1500 populair in de schilderkunst. Kunstenaars konden daarmee het landschap een heel belangrijke plaats geven in hun werk. 2p 10 Leg uit waarom ze in de zestiende eeuw daarvoor het onderwerp pastorale nodig hadden. Betrek zowel de zestiende eeuw als het onderwerp in je antwoord.

VW-1029-a-10-1-o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Blijkbaar was de opvoeringspraktijk in de Nederlanden niet gunstig voor de populariteit van de pastorale. 2p 11 Leg dit uit. Leg ook uit waarom de situatie in Frankrijk en Italië gunstiger was.

tekst 3, video 2 In 1686 vond in de Amsterdamse schouwburg de première plaats van de allegorische opera Bacchus, Ceres en Venus. De opera was gecomponeerd door Johan Schenck op tekst van Govert Bidloo, die arts en dichter was en in 1684 regent van de schouwburg werd. In videofragment 2 zie je een reconstructie uit 2006.

In de reconstructie wordt Bidloo zelf als verteller opgevoerd. Hij had een uitgesproken visie op theater, die afweek van de toneeltraditie van destijds. 1p 12 Geef aan welke tegengestelde opvattingen in dit fragment besproken worden.

tekst 3, video 3 In videofragment 3 zie je twee scènes uit de opera. Met zeer eenvoudige theatrale middelen wordt toch zoveel mogelijk uitgebeeld of gesuggereerd. 3p 13 Geef hiervan drie voorbeelden. Geef daarbij steeds aan wat er uitgebeeld of gesuggereerd wordt.

video 4 Aan de uitvoering uit 2006 zijn, conform Bidloo’s voorschriften, dansscènes toegevoegd. Deze scènes zijn geïnspireerd door de stijl en de vormentaal van de Italiaanse hofdans zoals die in de renaissance tot ontwikkeling kwam. 3p 14 Noem drie kenmerken van de Italiaanse hofdans die je in deze opname herkent.

video 4 De dansmuziek van componist Schenck, een zogenoemde ‘gigue’, wordt uitgevoerd zoals in de zeventiende eeuw gebruikelijk was. 2p 15 Noem twee aspecten van de uitvoering waaruit dat blijkt.

VW-1029-a-10-1-o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over dansexperimenten van Oskar Schlemmer aan het Bauhaus. Zijn opvattingen werken voor een deel door in de westerse moderne dans van de jaren zeventig, evenals in het digitale tijdperk.

tekst 4 In 1919 richtte architect Walter Gropius in Weimar het Bauhaus op. Een kunstnijverheidsschool en een kunstacademie werden samengevoegd tot één nieuw opleidingsinstituut. Gropius zette in zijn Bauhaus-manifest uiteen wat hij met dit nieuwe instituut voor ogen had.

Uit het manifest laat zich niet voorspellen dat het Bauhaus zich zou gaan ontwikkelen tot een moderne en vernieuwende opleiding. Gropius rechtvaardigt het samenvoegen van de twee scholen en getuigt van een tamelijk traditionele opvatting over kunst en ambacht. 2p 16 Geef aan wat Gropius met zijn nieuwe opleidingsinstituut voor ogen stond. Leg vervolgens uit in welke zin zijn opvatting over kunst en ambacht traditioneel is.

Toen het Bauhaus als instituut vorm kreeg, bleek al snel dat vernieuwing en moderniteit wel degelijk de uitgangspunten waren voor de opleiding. Dit kan niet los worden gezien van het politiek-maatschappelijke klimaat in Duitsland ten tijde van het ontstaan van het Bauhaus. 1p 17 Leg uit in welke zin dit politiek-maatschappelijke klimaat verbonden kan worden met de vernieuwingsgedachte binnen het Bauhaus.

tekst 5 In 1920 werd de schilder Oskar Schlemmer aangesteld aan het Bauhaus. Hij werd onder meer hoofd van de experimentele theaterwerkplaats. 1p 18 Leg uit in welk opzicht Schlemmers opvatting over theater rechtvaardigde dat deze discipline een plaats kreeg binnen het onderwijs aan het Bauhaus.

afbeelding 9 en 10, tekst 6, video 5 Schlemmer ontwikkelde voor zijn theater het begrip ‘Tänzermensch’ (de mens als danser). Hiermee introduceerde hij een nieuw theaterconcept, dat hij schematisch weergaf in zijn tekening Figur und Raumlineatur (Figuur en Ruimte met lijnen).

Schlemmer realiseerde zijn ideeën in Stokkendans uit 1927, een van zijn Bauhaus Dansen. In videofragment 5 zie je deze Stokkendans in een gereconstrueerde uitvoering door de Duitse danser Gerhard Bohner. 2p 19 Leg uit wat Schlemmers nieuwe theaterconcept inhoudt. Leg daarna uit hoe de ‘Tänzermensch’ letterlijk gestalte krijgt in Stokkendans.

VW-1029-a-10-1-o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 6 In de eerste drie decennia van de twintigste eeuw was in Duitsland een nieuwe vorm van theaterdans ontstaan. Een van de belangrijkste representanten van deze moderne dans was danseres en choreografe Mary Wigman. In videofragment 6 zie je Wigman in haar solo Sommerlicher Tanz (Zomerdans).

Voor Schlemmers dansexperimenten was deze moderne dans echter ongeschikt. 2p 21 Leg uit waarom Wigmans moderne dans niet aansloot bij het werk van Schlemmer. Betrek beide kunstenaars in je antwoord.

afbeelding 12, video 7 In videofragment 7 zie je Der Abstrakte uit Schlemmers Das Triadische Ballett.

In deze solo hangt de dans nauw samen met het kostuum. 2p 22 Leg uit wat deze samenhang inhoudt. Geef ook aan welk effect het kostuum heeft op de manier waarop je als toeschouwer de dans ervaart.

Nadat Schlemmer in 1929 het Bauhaus had verlaten zette hij zijn schilderwerk en zijn theaterexperimenten elders voort. In 1937 werden zijn schilderijen door de nazi’s tot ‘Entartete Kunst’ bestempeld en werd hem het werken nagenoeg onmogelijk gemaakt.

Ook Schlemmers dansexperimenten pasten niet binnen de nazi-ideologie. 1p 23 Leg uit waarom de nazi’s zijn dans niet zouden accepteren.

afbeelding 9 en 13, tekst 7, video 8 In 1979 raakte in Nederland Krisztina de Châtel geïnspireerd door Schlemmers concept van de ‘Tänzermensch’. Het werd uitgangspunt voor haar choreografie Lines. In het programmaboekje nam zij Schlemmers tekening Figur und Raumlineatur op, alsmede zijn uiteenzetting over de ‘Tänzermensch’.

Lines werd uitgevoerd op muziek van de Amerikaanse componist Steve Reich en is een belangrijk voorbeeld van moderne dans uit de jaren zeventig. 2p 24 Geef aan in welk opzicht Lines aansluit bij de visie van Schlemmer. Geef ook aan waarom het stuk duidelijk een product is van de moderne dans van de jaren zeventig.

VW-1029-a-10-1-o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Deze recente ontwikkeling kan beschouwd worden als een vervolg op het door Schlemmer ingeslagen pad. 2p 25 Leg uit in hoeverre dit zo kan worden opgevat.

Blok 3 Fictie als werkelijkheid

Dit blok gaat over fictie die werkelijk lijkt met als voorbeeld The War of the Worlds.

Aan het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw nam vooral in Amerika het aantal huishoudens dat over een radio beschikte snel toe. In die tijd ontstond ook het hoorspel: een theaterstuk dat speciaal gemaakt werd om uitgezonden te worden via de radio.

Deze hoorspelen werden heel populair. 2p 26 Geef hiervoor twee verklaringen.

Bij een hoorspel krijgen bepaalde theatrale middelen meer nadruk dan bij visueel theater. 3p 27 Bespreek drie theatrale middelen die essentieel zijn voor het maken van een hoorspel.

audio 1, tekst 8 Een van de beroemdste hoorspelen aller tijden is The War of the Worlds, gebaseerd op het gelijknamige boek van H.G. Wells uit 1898. Het verhaal gaat over buitenaardse wezens die de aarde overvallen en de mensheid willen vernietigen. De uitzending veroorzaakte in 1938 een golf van paniek in delen van Amerika. Mensen dachten dat er daadwerkelijk een invasie vanuit de ruimte plaatsvond.

De makers van het hoorspel hadden dit niet verwacht. Blijkbaar had het programma een uitermate realistisch karakter. 2p 28 Noem twee oorzaken van dit realistische karakter van de uitzending.

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

VW-1029-a-10-1-o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 9, video 10 In 1953 gaat de eerste verfilming van The War of the Worlds in première. Destijds was het een hoogstandje van special effects, waarvoor de makers een Oscar wonnen. In videofragment 10 zie je dezelfde scène die je in het hoorspel hoorde: het buitenaardse schip opent zich en omstanders proberen het te benaderen.

In het videofragment wordt duidelijk naar een climax toegewerkt. Dat gebeurt met geluid, cameravoering en effecten. Ook het spel van de acteurs wordt ingezet om de spanning te verhogen. 3p 30 Bespreek drie spelelementen uit het fragment die spanningsverhogend werken.

video 10 en 11 In 2005 brengt Steven Spielberg een remake van War of the Worlds uit met Tom Cruise in de hoofdrol. Het is net als het origineel uit 1953 een typische ‘Hollywoodblockbuster’, een vermaaksfilm voor een groot publiek. In videofragment 11 zie je de confrontatie met de Marsbewoners.

Het verschil met de scène uit 1953 zit niet alleen in de technische uitvoering, maar ook in de ‘beeldtaal’ die gehanteerd wordt om het vijandsbeeld tussen de Amerikanen en de buitenaardsen neer te zetten. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de manier waarop de personages op de buitenaardse wezens reageren. 2p 31 Bespreek dit verschil in reactie en breng het in verband met het vijandsbeeld uit de tijd waarin beide films zijn gemaakt.

video 12 In videofragment 12 zegt Spielberg een hyperrealisme na te streven in zijn film. Om dit realisme te bereiken maakt hij intensief gebruik van special effects en CGI, Computer Generated Imagery.

Deze werkwijze maakt het lastig voor een acteur om realistisch te spelen. 1p 32 Leg dit uit.

War of the Worlds behoort tot het genre science fiction. Dit genre ontstond in de negentiende eeuw en is nog steeds populair bij een groot publiek. Vaak is in de verhalen sprake van een donkere kant, die de paradoxale houding ten opzichte van technologie weerspiegelt. 1p 33 Leg uit wat deze paradox inhoudt.

Bronvermelding EenDe in opsomming dit examen van gebruikte de in dit bronnen examen zijn gebruikte vermeld bronnen, in het examen zoals tekstenzelf en/of en in afbeeldingen, het correctievoorschrift is te vinden dat in hetna hetbij ditexamen examen wordt behorendegepubliceerd correctievoorschrift,. dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

VW-1029-a-10-1-o*VW-1029-a-10-1-o 8 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tijdvak 1

kunst

beeldende vormgeving - dans - drama - muziek - algemeen

Tekstboekje

VW-1029-a-10-1-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Sí ch'io vorrei morire Já, ik zou wel willen sterven Hora ch’io bacio, Amore, nu ik de mooie mond kus, Amor, La bella bocca del mio amato core. van mijn hartelief. Ahi, cara e dolce lingua, Ach, lieve, zachte tong, Datemi tant'humore, geef mij zoveel sap che di dolcezz'in questo sen dat ik bijna flauwval van zoet genot! m'estingua!

Ahi, vita mia, a questo bianco seno, Ach, mijn leven, druk mij aan je blanke borst Deh, stringetemi fin ch'io venga meno! tot ik in zwijm val! Ahi bocca, ahi baci, ahi lingua, torn'a Ach mond, kussen, ach tong, ik zeg dire: het nog eens: Sí ch'io vorrei morire Já, ik zou wel willen sterven.

Tekst 2

Van oorsprong is de pastorale een literair genre uit de klassieke Oudheid. Het is de verzamelnaam voor herderspoëzie en verhalen waarin het leven op het platteland werd geïdealiseerd. De pastorale beschrijft voor de vervreemde stedeling een wereld van gelukkige herders die eenvoudig en (vermeend) zorgeloos leven.

In de Italiaanse renaissance kwam het genre opnieuw tot bloei in tal van kunstdisciplines. De pastorale werd een geliefd onderwerp in de schilderkunst, waarmee het landschap zijn intrede deed. In het theater ontwikkelde zich het herdersspel, met het meesterwerk Il pastor fido (de trouwe herder) als een van de hoogtepunten. Het werd geschreven door de Italiaanse hofdichter Guarini (1538-1612). In de herdersspelen uit de renaissance waren de principes van Aristoteles richtinggevend. De inhoud van de voorstellingen werd ontleend aan de klassieke literatuur. Het spel werd vaak begeleid met muziek en zang. In dit opzicht is de pastorale een voorloper van de opera.

VW-1029-a-10-1-b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bacchus, Ceres en Venus (1686)

De opera Bacchus, Ceres en Venus van Govert Bidloo en Johan Schenck was een historische primeur: de eerste Nederlandse opera die ooit is opgevoerd en met succes. De voorstelling speelde maar liefst twaalf keer. Tekstschrijver Bidloo baseerde het verhaal op het motto “Zonder Spys en Wyn, Kan geen Liefde zyn”.

Het draait in de opera allemaal om Venus, die naar men zegt zou bevriezen zonder het gezelschap van Bacchus en Ceres, de god van de wijn en de godin van de vruchtbaarheid (Sine Cerere et Baccho friget Venus). Bidloo stelt het zo voor dat Bacchus en Ceres zich van Venus hebben afgekeerd. Zij drukken hun volgelingen, wijndrinkers en landbouwers, op het hart de liefde af te zweren. Deze verstoring van de natuurlijke orde der dingen trekt de aandacht van Jupiter, die zijn bode Mercurius naar de aarde stuurt om Bacchus en Ceres tot rede te brengen. Uiteindelijk lukt dat en de vreugdezangen zijn niet van de lucht.

Tekst 4

Bauhaus-manifest

Het uiteindelijke doel van alle beeldende kunsten is het bouwwerk. Ooit was het verfraaien van bouwwerken de voornaamste opdracht van de beeldende kunsten. Ze vormden een onlosmakelijk onderdeel van de grote architectuur. Nu zijn ze geïsoleerd en zelfgenoegzaam. Daarvan kunnen ze pas weer bevrijd worden door bewuste samenwerking van alle werklieden. Architecten, schilders en beeldhouwers moeten de vele aspecten van een gebouw opnieuw leren kennen en begrijpen, zowel in hun totaliteit als in de afzonderlijke onderdelen. Dan zal hun werk vanzelf weer vervuld raken van de architectonische geest die ze in de salonkunst verloren heeft.

De oude kunstscholen waren niet bij machte deze eenheid tot stand te brengen. Hoe konden zij ook, kunst is immers niet aan te leren. Zij moeten weer opgaan in de werkplaats. De alleen maar tekenende en schilderende wereld van dessin- ontwerpers en kunstnijveraars moet uiteindelijk weer een bouwende wereld worden. Wanneer de jonge mens die de liefde tot beeldende schepping in zich voelt, net als vroeger zijn loopbaan begint met het leren van een handwerk, dan blijft de onproductieve ‘kunstenaar’ in de toekomst niet langer gedoemd tot onvolledige kunstbeoefening. Immers, zijn vaardigheid blijft nu behouden voor het handwerk, waarin hij tot voortreffelijke prestaties in staat is. Architecten, beeldhouwers en schilders, wij moeten allen terug naar het handwerk. Want het kunstenaarschap is geen beroep. Er is geen wezenlijk verschil tussen de kunstenaar en de handwerksman. De kunstenaar is een hogere gradatie van de handwerksman. De hemelse genade laat in zeldzame,

VW-1029-a-10-1-b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Laten wij dus een nieuw gilde van handwerkers vormen, zonder die aanmatigende scheiding in klassen die een muur van hoogmoed opricht tussen handwerkers en kunstenaars. Laten wij gezamenlijk de nieuwe bouwkunst van de toekomst, die alles ineen zal zijn, wensen, bedenken en scheppen: architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst die, voortgekomen uit miljoenen handen van handwerkers, eens ten hemel zal rijzen als een kristallen symbool van een nieuw geloof.

Walter Gropius, 1919

Tekst 5

De Duitse schilder en beeldhouwer Oskar Schlemmer (1888-1943) was van 1920 tot 1929 als hoofddocent verbonden aan de Bauhaus-opleiding in de vakken beeldhouwen, modeltekenen en wandschilderen. In het verlengde van zijn eigen schilderwerk experimenteerde hij met dans en leidde jarenlang de Bauhaus theaterwerkplaats. In 1922 schreef hij: “Het leven is dermate gemechaniseerd, (...) dat we ons sterk bewust worden van ‘de mens als een machine’ en ‘het lichaam als een mechanisme’. In de kunsten, in het bijzonder in de schilderkunst, zijn we getuige van een zoektocht naar de wortels en naar de bronnen van al onze creativiteit. (...) Beide actuele vormen - het idee van de mens als een machine, en het inzicht in de diepste bronnen van onze creativiteit - zijn symptomen van een en hetzelfde. Namelijk het verlangen naar een synthese die de kunst heden ten dage domineert en die appelleert aan de architectuur om ongelijksoortige gebieden te verenigen. Dit verlangen strekt zich ook uit naar het theater, omdat deze de belofte van totaalkunst biedt.”

Tekst 6

Schlemmer was niet geïnteresseerd in theater dat de werkelijkheid representeert, maar in abstract theater. In zijn theater- en dansexperimenten onderzocht hij onder meer de relatie tussen mens en ruimte. Zijn ‘Tänzermensch’ was onzichtbaar betrokken bij allerlei ruimtelijke wetten van rationele en mechanische aard. Schlemmer schreef hierover in 1926: “Het lichaam zelf kan zijn mathematica demonstreren door zijn lichamelijke mechaniek te ontketenen. Hulpmiddelen zoals staven (de horizontale balanceerstok) of stelten (verticaal element) kunnen als de ‘verlengstaven van de werkelijkheid van de beweging’ de ruimte als lineair geraamte verlevendigen.”

VW-1029-a-10-1-b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De belangstelling voor Schlemmers visie op dans en theater leidde in de jaren vijftig in de Verenigde Staten tot vernieuwingen van het zogeheten technische of multimedia (dans)theater. In de jaren zestig werden Schlemmers dansen in Duitsland en in de Verenigde Staten nauwkeurig gereconstrueerd. Ook de Hongaarse choreografe Krisztina de Châtel, die na een opleiding in Duitsland in Nederland kwam werken, raakte in de ban van Schlemmers opvattingen. Diens ‘Tanzfigur’ vormde in 1979 het uitgangspunt voor haar choreografie Lines. Daarin dansten vijf danseressen een uur lang dezelfde bewegingsmotieven in een strikt geometrische ruimtelijke formatie. Dit gebeurde binnen een ‘kooi’ van staanders met neonbuizen, ontworpen door beeldend kunstenaar Jan van Munster.

Tekst 8

The War of the Worlds werd op 30 oktober 1938 door CBS (Columbia Broadcasting System) als hoorspel op de radio uitgezonden. Orson Welles had de regie en speelde zelf de hoofdrol.

Onder de titel: ‘New York is vernietigd! The War of the Worlds revisited’ wordt in een tijdschriftartikel teruggekeken op de paniek die destijds uitbrak.

“Op 30 oktober 1998 was het vijftig jaar geleden dat Orson Welles met zijn hoorspel The War of the Worlds over een invasie van Marsbewoners, een golf van paniek veroorzaakte. In zijn biografie Orson Welles: The Road to Xanadu beschrijft Simon Callow wat er mis ging die avond.

Het begon met de standaardaankondiging 'CBS presents Orson Welles...' en het was duidelijk gestructureerd als 'een uitzending in een uitzending'. Maar om twaalf over acht gebeurde er iets dat uiteindelijk aanleiding zou geven tot paniek. Een andere zender bracht de populaire Edgar Bergen en Charlie McCarthy Show, met als vaste gast een buikspreker en zijn pop. Iedere week, na iets minder dan een kwartier in de uitzending, mochten de pop en zijn baas even pauzeren terwijl een zanger een liedje kweelde. Op dat moment greep een groot deel van de luisteraars steevast naar de knoppen om iets anders, iets aangenamers op te zoeken. Die avond van de 30ste oktober 1938 kwam een flink deel van de luisteraars van Bergen en McCarthy tot hun verbijstering terecht in een nieuwsuitzending over een Martiaanse invasie. (…)

Alhoewel de luisteraars tijdens de rest van de uitzending tot drie keer toe verteld werd dat het een bewerking van de roman van H.G. Wells betrof, waren de beelden, opgeroepen in de hoofden van de toevallig binnengelopen luisteraars, voor hen volkomen realistisch. Sommigen bleven zitten, wachtend op de dood. Anderen deden wanhopige pogingen familieleden te bereiken. Sommigen renden de straat op, anderen de kerk in. De aantallen waren betrekkelijk klein, maar ze waren wijd verspreid over het land, en er ontstonden lokale

VW-1029-a-10-1-b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 9

Samenvatting van de film The War of the Worlds, 1953, regie Byron Haskin

Bij een klein Amerikaans stadje stort een projectiel neer. Eerst wordt gedacht dat het een meteoriet is, maar later blijkt het om een ruimteschip van Mars te gaan. De Marsbewoners zetten met door hen gebouwde zwevende schotels de aanval in op de mensheid en vegen de vloer aan met elke tegenstand die ze krijgen. Deze productie uit 1953 is een verfilming van het gelijknamige verhaal van H.G. Wells, bekend door zijn science-fiction verhalen. De Marsbewoners zetten de aanval in met wapens die superieur zijn aan die van hun aardse tegenstanders. Dit biedt de gelegenheid om tal van actiescènes met verwoestende taferelen langs te laten komen, waarin het leger de strijd met de Marsbewoners aanbindt. Niet zo'n slechte keus is geweest om het verhaal naar het Los Angeles van de jaren vijftig te verplaatsen, zodat er in de gevechten meer wapentuig aangedragen kan worden dan wanneer de gebeurtenissen zich, overeenkomstig Wells' verhaal, aan het eind van de negentiende eeuw hadden afgespeeld. Een arsenaal aan wapentuig, van kanonnen, tanks en aanverwante wapens tot aan atoomexplosies aan toe, komt voorbij en dit levert een reeks van vlammende en explosieve actiescènes op. Uiteindelijk worden de Marsbewoners verslagen doordat ze besmet raken met een aards virus, waaraan ze sterven.

VW-1029-a-10-1-b*VW-1029-a-10-1-b 6 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 1 woensdag 8 april

culturele en kunstzinnige vorming 2

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 36 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 70 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Spotten met de macht: middeleeuwse narrenfeesten en de Carmina Burana

Blok 2: De macht van het geld: de relatie tussen rijkdom en kunst

Blok 3: De macht van propaganda en satire: propagandafilms in de twintigste eeuw en de politieke rol van satire.

925-0402-a-VW-1-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over narrenfeesten in de middeleeuwen en over de Carmina Burana, een middeleeuws handschrift met liederen, dat kunstenaars uit diverse disciplines inspireerde.

In de middeleeuwen werden in de Nederlanden hoogtijdagen als Pasen, Kerstmis of Driekoningen vaak opgeluisterd met liturgische spelen. De bijbelverhalen die bij deze feestdagen hoorden, werden dan in de kerk nagespeeld. 2p 1 Geef twee redenen waarom spel werd toegevoegd aan de eredienst.

tekst 1, video 1 Het paasverhaal was heel geschikt om op te voeren. In het paasspel vormde de dialoog Quem queritis (Wie zoekt gij?) de kern van het drama, dat desgewenst kon worden uitgebreid met andere verhalen en gezangen. 2p 2 Geef aan waarom Quem queritis zich goed leent voor een dramatische uitwerking. Betrek twee aspecten in je antwoord.

tekst 2 Het kerkelijk jaar is ingedeeld rondom de grote feestdagen zoals Kerstmis en Pasen. De thema’s van de missen volgden deze jaarindeling.

In de middeleeuwen werd tijdens de narrenfeesten, die eens per jaar plaatsvonden, een zogenaamde zottenmis of ezelsmis gehouden. Je zou verwachten dat de Kerk deze mis zou verbieden, maar dat gebeurde niet. 2p 3 Geef twee redenen waarom de Kerk de ezelsmis toestond.

audio 1 Op basis van een handschrift is een reconstructie gemaakt van een ezelsmis. Het gaat om een parodie op het ritueel van de katholieke mis. Dat blijkt ook uit het Kyrie Asini, het ezelskyrie dat je hoort in audiofragment 1. 3p 4 Noem drie aspecten waaruit je kunt opmaken dat hier sprake is van parodie.

afbeelding 1, tekst 3 De Kerk keurde dansen af. Alleen tijdens de ezelsmis mocht in de kerk gedanst worden door narren. 1p 5 Leg uit waarom deze ‘minstrelen van de satan’ dit mochten.

925-0402-a-VW-1-o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De rol van de Dood in deze dans kan in verband gebracht worden met de manier waarop in de middeleeuwen tegen dit thema werd aangekeken. 2p 6 Leg dit uit. Geef daarna aan hoe het slot van de dans binnen dit thema geïnterpreteerd moet worden.

video 2 De dans vormt een scène binnen een groter stuk en dient daarin als vrolijk intermezzo. De narren proberen met hun optreden de omstanders te amuseren. 3p 7 Noem drie kenmerken van de dans waaruit je dat kunt afleiden.

afbeelding 2, tekst 4 In 1803 werd in het klooster van Benediktbeuern in Beieren een handschrift uit de dertiende eeuw teruggevonden met enkele honderden liederen. Ze waren geschreven door rondtrekkende studenten en uitgetreden monniken.

Op afbeelding 2 zie je de eerste pagina van dit manuscript met een ‘rad van fortuin’. Dit rad illustreert de middeleeuwse opvatting over lotsbestemming. 2p 8 Leg aan de hand van de afbeelding uit wat deze opvatting inhoudt.

tekst 5, video 3 De liederen van de Carmina Burana hebben door de jaren heen tal van kunstenaars geïnspireerd. Zo maakte Ed Wubbe in 1987 voor zijn gezelschap Scapino Ballet Rotterdam de choreografie Bagatellen, waaruit je een scène ziet in videofragment 3.

Wubbe liet zich leiden door wat de tekst van de liederen uit de Carmina Burana bij hem opriep. In de scène zijn verschillende gemoedstoestanden of stemmingen te herkennen. 3p 9 Noem drie stemmingen die hier zijn verbeeld. Geef daarbij steeds aan hoe dat te zien is in de bewegingen van de dansers.

video 3 Wubbe behoort tot een groep Nederlandse dansmakers die vanaf de jaren zestig klassieke ballettechniek combineerde met bewegingen uit de moderne dans. 3p 10 Noem drie bewegingsaspecten uit deze scène die tot de moderne dans behoren.

Wubbe maakt eigentijdse danskunstwerken, maar kiest muziek uit heel verschillende perioden. Voor Bagatellen koos hij de oorspronkelijke muziek van de Carmina Burana, dat wil zeggen: een reconstructie op basis van muzieknotaties bij de liederen, gespeeld op nagebouwde middeleeuwse instrumenten.

925-0402-a-VW-1-o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 4 De Duitse band Corvus Corax maakte een nieuwe bewerking van de Carmina Burana en noemde deze Cantus Buranus. In videofragment 4 zie je een gedeelte van een van deze liederen, Lingua Mendax.

De uitvoering van Corvus Corax kan ‘cross over’ genoemd worden. 2p 12 Leg uit waarom dat zowel geldt voor de muziek als voor het toneelbeeld.

Blok 2 De macht van het geld

Dit blok gaat over de relatie tussen rijkdom en kunst. Aan bod komen de beeldende kunst van de zeventiende eeuw, de strijd tussen realisten en classicisten en het verzamelen van kunst.

tekst 6 Lees tekst 6. In de Gouden Eeuw ging persoonlijke rijkdom bijna vanzelfsprekend samen met een hoge maatschappelijke positie en macht. 1p 13 Leg uit waarom dat in de zeventiende eeuw vanzelfsprekend was.

Veel rijken in de zeventiende eeuw hadden zelf hun kapitaal bij elkaar verdiend. En juist deze ‘nieuwe rijken’ gaven veel geld uit aan hun huizen, schilderijen en producten van kunstnijverheid. 1p 14 Leg uit waarom de nieuwe rijken hun geld op deze manier besteedden.

925-0402-a-VW-1-o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Een recensent van de Volkskrant schreef over dit werk: “Het Mauritshuis laat hiermee met één schilderij meteen zien hoe belangrijk portretten in die tijd waren: ze vormden dé pr-machine van de Gouden Eeuw.” 2p 15 Leg uit waarom de recensent portretten een ‘pr-machine’ noemt. Geef vervolgens aan de hand van de voorstelling aan hoe dat in dit werk specifiek tot uitdrukking komt.

afbeelding 4, 5 en 6 Op afbeelding 4 is het banket afgebeeld van de officieren van de Cluveniersdoelen, een schuttersstuk van Frans Hals uit 1627. Afbeelding 5 is een werk van Pieter van Anraedt uit 1656. Je ziet hier Jeremia van Collen en Susanna van Uffelen met hun kinderen. Afbeelding 6 is een portret van Michiel de Ruiter uit 1667, geschilderd door Ferdinand Bol.

De drie werken onderstrepen het maatschappelijk succes van de afgebeelde personen. 3p 16 Geef voor elk van de werken aan wat dit maatschappelijk succes inhoudt en hoe het is verbeeld.

Zeventiende-eeuwers die schilderijen in eigendom hadden, konden daaraan een zekere status ontlenen. Wie werk van een beroemd kunstenaar bezat moest wel rijk zijn of een belangrijk verzamelaar. Maar ook de genres of onderwerpen die iemand verzamelde konden hem verheffen. 2p 17 Noem twee verschillende manieren waarop zeventiende-eeuwse genres bij konden dragen aan de status van de verzamelaar. NB Laat het portret buiten beschouwing.

Nelleke Noordervliet schrijft in haar boek Nederland in de Gouden Eeuw: “Vijf miljoen! Zo’n slordige vijf miljoen schilderijen zijn er in de zeventiende eeuw in de Republiek vervaardigd. Voldoende om er alle straten van Amsterdam mee te plaveien, voldoende om er een gracht mee te dempen. En wie weet is dat met een deel van de productie ook gebeurd.” 1p 18 Leg uit hoe deze tekst het beeld van het schilderij als statussymbool nuanceert.

925-0402-a-VW-1-o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Uit de prent valt af te leiden dat het bij deze strijd gaat om verschillende opvattingen over vormgeving en inhoud. 4p 19 Geef aan de hand van de afgebeelde figuren en hun attributen aan hoe hier idealisme en realisme tegenover elkaar staan. Betrek in je antwoord opvattingen over vormgeving en inhoud van beide richtingen.

afbeelding 8 De strijd die Daumier in zijn prent laat zien werd niet alleen uitgevochten tussen kunstenaars. Ook critici bemoeiden zich ermee. Vooral de conservatieven onder hen keerden zich nadrukkelijk tegen de schilders van het realisme.

Op afbeelding 8 zie je een werk van François Millet, dat door conservatieve critici als een bedreiging werd gezien voor de gevestigde maatschappelijke orde. 1p 20 Leg uit waarom een dergelijk schilderij een bedreiging was voor de sociale orde.

Het overgrote deel van het negentiende-eeuwse publiek begreep aanvankelijk nauwelijks iets van het werk van de realisten en andere vernieuwers uit die tijd, zoals impressionisten en post-impressionisten. Geld gaf men aan deze schilders dan ook niet uit. 1p 21 Geef een verklaring voor dit onbegrip van het negentiende-eeuwse publiek.

video 5 Opvallend is dat veel Franse kunst, zowel traditionele als avant-gardistische, in de tweede helft van de negentiende eeuw en in de eerste helft van de twintigste eeuw verzameld werd door Amerikanen. Zij waren rijk geworden in de handel en industrie.

Videofragment 5 is een scène uit de film Titanic, waarin te zien is dat werken van Monet, Cézanne, Picasso en Degas door een rijke Amerikaanse familie mee naar huis genomen worden. 1p 22 Leg uit waarom Amerikanen destijds collecties van Europese kunst aanlegden.

925-0402-a-VW-1-o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De tentoonstelling veroorzaakte veel commotie en de publieke belangstelling was ongekend groot. Saatchi kreeg al snel het verwijt dat zijn expositie niet was bedoeld om zijn collectie te tonen, maar om deze te promoten. 2p 23 Geef aan op grond van welke redenering hem dit werd verweten. Betrek de afbeeldingen in je antwoord.

afbeelding 9, 10 en 11, tekst 7 Om verschillende redenen namen anderen Sensation wel serieus. In haar bespreking van de expositie concludeerde kunstcritica Lucette ter Borg dat alle morele verontwaardiging het werk van de deelnemende kunstenaars tekort deed. Zelf vond zij dat de tentoonstelling wel degelijk was gerechtvaardigd. 1p 24 Geef aan wat de kern is van de rechtvaardiging die Ter Borg aanvoert voor de tentoonstelling.

afbeelding 9, 10 en 11, tekst 7 Uit de beschouwing van Ter Borg valt ook op te maken dat zij de expositie typerend vindt voor de kunst van de late twintigste eeuw. 2p 25 Geef twee argumenten die deze visie ondersteunen.

afbeelding 9, 10 en 11 Veel van het werk dat op Sensation te zien was, is allang weer verkocht door Saatchi. Het hoofd van Quinn en de vitrines van Hirst behoren niet meer tot zijn collectie. Door de toegenomen bekendheid van zijn kunstenaars verdiende Saatchi miljoenen met de verkoop van hun werk. Miljoenen die hij gebruikt om opnieuw kunstwerken te kopen, vaak weer van onbekende kunstenaars.

In feite geeft Saatchi’s rijkdom hem enorm veel macht op de kunstmarkt. Sommigen vinden dat hij die positie misbruikt. 1p 26 Ben je het daarmee eens? Of vind je de manier waarop hij zijn macht gebruikt juist heel aanvaardbaar? Geef een argument voor je antwoord.

925-0402-a-VW-1-o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over propagandafilms in de eerste helft van de twintigste eeuw en over de politieke rol van satire.

tekst 8 Lees tekst 8. De communistische filmmakers die de Agitka produceerden, reisden daarmee vooral naar het platteland. In feite maakten zij gebruik van hetzelfde principe als de middeleeuwse Kerk in West-Europa deed met het liturgisch drama. 1p 27 Leg uit waarom het laten zien van deze films daarmee te vergelijken is.

tekst 8 Met de uitspraak “van alle kunsten is de cinema voor ons de belangrijkste” maakte Lenin niet alleen zijn liefde voor de film duidelijk, maar doelde hij ook op het feit dat film een effectief propagandamiddel was. 4p 28 Geef aan waarom film aan het begin van de twintigste eeuw een effectief propagandamedium was. Doe dat aan de hand van vier kenmerken van film.

afbeelding 12, tekst 9 Een van de pioniers van de Russische cinema was Lev Kuleshov, die zijn naam gaf aan het door hem ontdekte ‘Kuleshov-effect’.

Kuleshov laat met zijn experiment zien dat een kijker op zichzelf losstaande beelden met elkaar verbindt en automatisch een relatie legt. 1p 29 Leg uit waarom dit principe bij uitstek wordt toegepast bij filmmontage.

tekst 10, video 6 Kuleshov inspireerde Sergei Eisenstein, die veel experimenteerde met montage. Eisenstein kreeg in 1927 de opdracht om ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de Oktoberrevolutie een speelfilm te maken over deze historische gebeurtenis. Het resultaat was een film die de revolutie liet zien vanuit een communistisch perspectief.

Videofragment 6 is een scène uit deze film. 2p 30 Toon aan de hand van het fragment aan dat de regisseur beïnvloed is door Kuleshov. Leg tevens uit hoe Eisenstein daarmee propaganda voor de communisten bedreef.

925-0402-a-VW-1-o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voor de beeldende kunst werd in beide landen maar één stijl toegestaan: het (nationaal-)socialistisch realisme. 2p 31 Leg uit waarom dit soort regimes zo aan realisme hechtten. Betrek twee eigenschappen van die stijl in je uitleg.

video 7 Ook in nazi-Duitsland werd veelvuldig gebruik gemaakt van film als propagandamiddel. Leni Riefenstahl was in de jaren dertig en veertig de belangrijkste filmmaker in nazistisch Duitsland. Zij maakte onder meer een filmisch verslag van de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn.

Riefenstahl verwerkte geënsceneerde beelden in dit verslag. In videofragment 7 zie je de openingsscène met ruïnes van het oude Griekenland en een aantal Griekse beelden. Daarmee verwijst ze naar de oorsprong van de Olympische spelen. Maar ze heeft nog een andere reden om ze te gebruiken en in zekere zin dragen de beelden daarmee bij aan de nazi-ideologie. 2p 32 Leg uit in welk opzicht de beelden de nazi-ideologie ondersteunen.

Leni Riefenstahl beweerde later dat ze niets van politiek begreep. Ze heeft nooit afstand genomen van haar werk uit de nazi-tijd of zich verantwoordelijk gevoeld voor wat de nazi’s met haar werk beoogden en deden.

Riefenstahl stelde haar kunstenaarschap in dienst van het regime, maar voelde zich niet verantwoordelijk voor de gevolgen. 2p 33 Geef een argument voor en geef een argument tegen deze visie op de verantwoordelijkheid van een kunstenaar.

tekst 11, video 8 Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte de Amerikaanse filmer Walt Disney de tekenfilm Der Führer’s Face. Een fanfarekorps marcheert door een Duits dorpje en port Donald Duck wakker, die aan het werk moet.

Op een satirische manier wordt hier anti-propaganda bedreven. 3p 34 Leg uit waarom je dit fragment als anti-propaganda kunt beschouwen. Geef daarna drie voorbeelden die dit illustreren.

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

925-0402-a-VW-1-o 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De satire is hier anders van aard dan de satire die Walt Disney hanteerde. 2p 35 Karakteriseer beide vormen van satire aan de hand van vorm en inhoud.

Machthebbers hebben zich vaak uitgesproken over de vraag wanneer kunst maatschappelijk verantwoord is. In de middeleeuwen besliste de Kerk over de toelaatbaarheid van verschillende kunstvormen. In de twintigste eeuw behielden de communistische en nazi-regimes zich het recht voor om bepaalde vormen van kunst toe te staan of te verbieden.

In Nederland ontstond in 2003 een rel rondom satire tegen het koningshuis. De minister van Justitie zei hierover: “Natuurlijk, iedere satire op zijn tijd is goed en gezond. Een schop kan heel goed zijn. Maar als je allemaal op hetzelfde moment schopt of als je maar door blijft schoppen, dan maak je op een goed moment iets kapot.” 1p 36 Leg uit wat machthebbers willen bereiken wanneer ze zich uitspreken over de toelaatbaarheid van kunst.

Bronvermelding Een opsomming van de in dit examen gebruikte bronnen, zoals teksten en afbeeldingen, is te vinden in het bij dit examen behorende correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd.

925-0402-a-VW-1-o*925-0402-a-VW-1-o 10 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 1

culturele en kunstzinnige vorming 2

Tekstboekje

925-0402-a-VW-1-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1 Quem queritis: Wie zoekt gij?

Komt, vreest niet, zegt de Heer. Engel: “Wie zoeken jullie bij het graf, o Christusvereerders?” Vrouwen: ”Jezus van Nazareth, de gekruisigde zoeken wij, o hemelbewaarders.” Engel: “Hij is niet hier maar is verrezen. Kom en zie de plaats waar ze hem hebben neergelegd.“

tekst 2 De ezelsmis maakte deel uit van het narrenfeest, dat tijdens de middeleeuwen werd gevierd tussen Kerstmis en Driekoningen. Deze traditie van vermakelijkheden die de zonnewende van de winter markeerden, ging terug op Romeinse gebruiken. De wereld werd op zijn kop gezet en de sociale rangorde omgekeerd: dienaars en meesters verwisselden van rol, kinderen beeldden volwassenen uit, vaganten bespotten de kerkelijke hiërarchie met allerlei godslasteringen. De nar kwam als bisschop verkleed de kathedraal binnen, terwijl hij achterstevoren op een ezel zat.

tekst 3 Narren waren grappenmakers, artiesten die van entertainment en plezier hun beroep maakten. Het waren rondreizende artiesten, die steden en hoven aandeden. Overal waar ze kwamen vielen ze buiten de gemeenschap en stonden ze dus letterlijk buiten de orde, ook buiten die van de Kerk. Ze droegen opvallende kleding en bewogen grotesker en over het algemeen duidelijk anders dan de meeste mensen. Dat kwam soms ook doordat ze bijzonder klein waren of een handicap hadden. Van hun optredens is weinig overgeleverd, omdat die voornamelijk werden geïmproviseerd. Wel is bekend dat er elementen van pantomime, acrobatiek, dans, zang en tekst in voorkwamen. De Kerk bestempelde narren als ‘minstrelen van de satan’.

925-0402-a-VW-1-b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het rad van fortuin In het midden bevindt zich Fortuna, de godin van het lot, die het rad laat draaien. Waar dit toe kan leiden wordt geïllustreerd door de figuren er omheen. Bovenaan troont een koning en naast hem in de marge staat ‘Regno’, ik heers. Naast de figuur aan de rechterkant staat ‘regnavi’: ‘ik heb geheerst’. Bij de linkerfiguur staat ‘regnabo’, ik zal heersen en onderaan staat ‘sum sine regno’: ik ben zonder heerschappij. Hij eindigt weer waar hij begon: onderaan.

tekst 5 refrein: Die wijn, zo’n goede wijn, zulke voortreffelijke wijn Maakt een man hoffelijk, oprecht en hartstochtelijk

In dit lied uit Carmina Burana wordt Bacchus, de god van de wijn, vreugdevol verwelkomd. Hij brengt lust, liefde en plezier. De wijn verwarmt het bloed dat door de aderen stroomt. Pijn en verdriet verdwijnen. Mannen krijgen moed en gaan liefhebben. Vrouwen krijgen vertrouwen en durven zich over te geven aan de liefde. De wijn is een waarlijk godsgeschenk.

925-0402-a-VW-1-b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 6 Als er één eeuw is in de Nederlandse geschiedenis die het waard is onderzocht te worden op rijkdom, dan is het wel de zeventiende eeuw, die immers de geschiedenis is ingegaan als de Gouden Eeuw. In onze collectieve herinnering is het dé eeuw van macht, culturele bloei en enorme rijkdom. (…) Een overzicht (van de rijksten van de Republiek) leent zich voor een analyse van de samenhang tussen rijkdom en de economische bronnen; de relatie tussen rijkdom, maatschappelijke positie en macht; de relatie tussen rijkdom en het sociale netwerk van familie en vrienden en uiteraard de relatie tussen rijkdom en levensstijl. (…) Dit maakt het overzicht ook afwijkend van een overzicht van de rijken van nu. In een samenleving als de onze, met een politiek systeem dat op democratie gestoeld is, met grote bedrijven en een veel meer op opleiding gebaseerde banenmarkt, is persoonlijke rijkdom maatschappelijk veel minder bepalend. Kapitaal, macht, familie en cultuur waren in de zeventiende eeuw onafscheidelijk. (…) Wie rijk was wilde dat ook tonen. Voortdurend diende de verworven maatschappelijke positie uitgedragen te worden, of zoals de echtgenote van een Goudse regent het tegen haar man zei: fatsoen koopt men bij de silversmit.

tekst 7 Lucette ter Borg schreef over Sensation in De Volkskrant:

Scheer je weg, moraalridder

Van mij mag Sensation een succes worden, graag zelfs. (…) Er wordt geschilderd, gebeeldhouwd, gefotografeerd en ‘geïnstalleerd’, en dat in allerlei stijlen en maten. De vlakke, fotorealistische paardenschilderijen van Mark Wallinger omringen Marc Quinns ‘Self’ - een sensationeel dodenmasker met de kleur van bloedworst, geboetseerd uit bij zichzelf afgetapt, en vervolgens diepgevroren bloed. (…) De kwaliteit is niet bij alle tweeënveertig deelnemers even hoog. Zoals altijd wekt Sarah Lucas ergernis, met haar botweg in elkaar geflikkerde (een beter woord bestaat er niet voor) puberale installaties. Daar tegenover staan Damien Hirsts bekende, maar nog steeds indrukwekkende, super-esthetische aquaria met doormidden gezaagde dieren op sterk water. Toch ligt het belang van Sensation niet in deze individuele hoogte- en dieptepunten. Het belang is niet dat je geroerd wordt of verrast, zelfs niet geschokt raakt door één enkel werk. Het belang is dat hier een generatie jonge kunstenaars exposeert, die je met de grofste, schunnigste en fijnzinnigste beelden probeert te dwingen na te denken over de vraag: wat is kunst en waarom? (…) Hun werk is geen kunst, zegt men. Hun werk ‘mist intentie’, is ‘alleen bedoeld om te shockeren’, is ‘immoreel’, ‘ironisch’, ‘onorigineel’, ‘vulgair’, ‘hol’, ‘postmodern’ en zelfs ‘harteloos’. (…) Het academische onderscheid tussen ‘high’ en ‘low’ is weggevaagd, het onderscheid tussen kunst en werkelijkheid is verdwenen, evenals het idee dat je

925-0402-a-VW-1-b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voor je eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 229 kunst creëert. Daarom valt de kunst op Sensation met de beste wil van de wereld niet meer op ouderwetse ‘kunstige’ merites te beoordelen en is de discussie over de toe- dan wel afschrijving van ‘kunst’ als ‘kunst’ onzinnig geworden. Want we hebben hier te maken met kunstenaars die dat onderscheid ontkennen. Sarah Lucas gaat van alle jonge kunstenaars op Sensation daar nog het verst in. (…) Lucas brengt als kunstenaarspersonage niets nieuws (…), haar werk is niet origineel, niet zinnenprikkelend en allang niet meer shockerend. Maar daar gaat het Lucas niet om. De beelden die ze maakt, zijn alleen uiterlijk vertoon, buitenkant, provocatie. Lucas smijt het de kijker in het gezicht: ze weet dat wat ze maakt niet nieuw is, dat het vunzig en banaal is en berust op een flinterdun idee. En dat het in die zin de normen aanvreet die voor kunst worden gehanteerd. Nou en?, lijkt Lucas te zeggen. Zij noemt dat kunst, laat zich er rijkelijk voor betalen, en wie haar dat betwisten wil - kom maar op.

Blok 3 De macht van propaganda en satire

tekst 8 Vanaf het moment dat cinema in 1896 door de gebroeders Lumière in Rusland werd geïntroduceerd, stroomden de bezoekers naar de filmvoorstellingen. Deze vonden eerst plaats in de vorm van kermisattracties, maar in 1903 werd de eerste bioscoop in Moskou geopend en er volgden vele anderen. Toch werd film pas echt een massamedium nadat Lenin in 1919 de filmindustrie nationaliseerde. Lenin, die na de Oktoberrevolutie van 1917 de leider van Rusland werd, sprak in 1922 de vaak geciteerde woorden “Van alle kunsten is de cinema voor ons de belangrijkste.” De voornaamste reden voor deze uitspraak zal niet Lenins liefde voor de cinema zijn geweest, maar diens inzicht dat film de beste manier was om de immense en grotendeels analfabete bevolking van de Sovjetunie te doordrenken met de ideologische boodschap van het communisme. Een grote groep jonge filmmakers raakte geïnspireerd door Lenins woorden en de Oktoberrevolutie zelf. In de periode 1924-1930 spreekt men dan ook over ‘de gouden eeuw’ van de Sovjet-cinema. De ‘Agitka’ was geboren, een korte film met een expliciete boodschap, gemaakt voor propaganda-doeleinden. Deze films werden in het hele land vertoond in speciaal geprepareerde treinen, de Agitpoezd. Voor velen op het platteland was dit de eerste kennismaking met bewegend beeld. Ondanks het feit dat er maar weinig van deze films bewaard zijn gebleven, hebben ze een blijvende invloed achtergelaten, al was het maar omdat de meest invloedrijke filmmakers uit deze periode, waaronder Sergei Eisenstein, hun filmische tanden gescherpt hebben op de Agitka.

925-0402-a-VW-1-b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voorje eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 230 tekst 9 De Russische filmmaker Lev Kuleshov monteerde omstreeks 1918 een korte film, waarin shots van het gezicht van de bekende artiest Ivan Mozzhukhin werden afgewisseld met allerlei andere beelden: een bord soep, een meisje, een doodskist van een oude vrouw. Men liet de film zien aan een publiek dat geloofde dat Mozzhukhins gezichtsuitdrukking elke keer anders was, afhankelijk van of hij naar het bord soep, het meisje of de doodskist ‘keek’, met respectievelijk een uitdrukking van honger, verlangen of verdriet. In feite waren de fragmenten van Mozzhukhin elke keer identiek en met weinig expressie. Vsevolod Pudovkin beschreef in 1929 hoe het publiek “wild enthousiast was over het acteren….zijn diepe somberheid bij het bord soep, ze werden geraakt en geëmotioneerd door de grote zorg waarmee hij naar de dode vrouw keek en ze bewonderden de lichte, gelukkige lach waarmee hij naar het spelende meisje keek. Maar wij weten dat in alle drie gevallen het gezicht exact hetzelfde was.”

tekst 10 Nadat de tsaar in februari 1917 was verdreven, werd een voorlopige regering aangesteld met aan het hoofd de gematigde socialist Alexander Kerensky. In het videofragment zie je zijn entree in het winterpaleis. Kerensky wordt ontvangen door de kamerheer van de verdreven tsaar, begroet alle bedienden en betreedt de vertrekken waar hij kantoor wil gaan houden.

Kerensky bleef aan de macht tot de Oktoberrevolutie in datzelfde jaar. De radicale communisten, de bolsjewieken, kozen toen Lenin tot leider van de verenigde Sovjets. Kerensky werd afgezet en vertrok in ballingschap naar Parijs.

tekst 11 Toen Amerika betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog, werden de Walt Disney Studio’s getransformeerd van cartoonstudio naar een filmfabriek voor Uncle Sam. Gedurende de oorlog stelde Walt Disney zijn complete bedrijf in dienst van zijn land om animaties te maken voor voorlichting, training, fondsenwerving en om het moreel hoog te houden bij de troepen en thuisblijvers. Sommige van deze films vielen onder het staatsgeheim en zijn sinds de jaren ‘40 niet meer vertoond.

925-0402-a-VW-1-b*925-0402-a-VW-1-b 6 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdtijdstip 2 woensdag 22 april

culturele en kunstzinnige vorming 2

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 34 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 73 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Geweld en verzet: het verbeelden van geweld in de middeleeuwen en in de negentiende en twintigste eeuw

Blok 2: Nationaal bewustzijn in muziek en drama in de zeventiende eeuw in de Noordelijke Nederlanden

Blok 3: Urban culture: het leven van mensen in de stad als inspiratiebron voor hedendaagse kunstenaars.

949-0402-a-VW-2-o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over het verbeelden van geweld in de middeleeuwen en in de negentiende en twintigste eeuw.

afbeelding 1, afbeelding 2, tekst 1, tekst 2 Afbeelding 1 en 2 zijn miniaturen uit een handschrift uit 1335. Op afbeelding 1 zie je Kaïn die zijn broer Abel doodslaat. Op afbeelding 2 zie je hoe het Romeinse leger wordt verslagen door Hannibal.

De manier waarop deze gebeurtenissen in de tijd worden geplaatst is typerend voor de middeleeuwen. 1p 1 Leg dit uit. Laat de vormgeving buiten beschouwing.

tekst 1, tekst 2, tekst 3 In de Spieghel Historiael van Jacob van Maerlant worden beide gebeurtenissen beschreven: zowel het verhaal van Kaïn en Abel als de veldslagen van Hannibal komen in het boek voor.

Tegenwoordig zouden deze verhalen niet in eenzelfde historisch overzicht terechtkomen. In de middeleeuwen was dat echter vanzelfsprekend. 1p 2 Geef aan welke middeleeuwse opvatting over geschiedenis daaraan ten grondslag ligt.

afbeelding 3, afbeelding 4 Gewelddadige gebeurtenissen zijn vaak verbeeld in de kunst. In 1813 verscheen in Spanje een serie gravures met als onderwerp de opstand van 2 mei 1808 tegen de bezetting door Napoleon. Deze gravures, die enkele jaren na de gebeurtenis werden gemaakt, zien eruit als een feitelijke weergave van de opstand. 2p 3 Noem twee aspecten van de gravure waardoor die indruk ontstaat. Leg per aspect uit waarom het daaraan bijdraagt.

afbeelding 3, afbeelding 4, afbeelding 5 De dag na de opstand werden veel Spaanse opstandelingen door soldaten van de Franse bezettingsmacht geëxecuteerd. Op afbeelding 5 zie je een schilderij uit 1814 van de Spaanse kunstenaar Francisco Goya met de titel Tres de Mayo (De derde mei 1808). Goya’s schilderij is niet zozeer een feitelijke weergave van een historische gebeurtenis, maar een artistieke interpretatie. Op die manier kon hij alle aandacht richten op het emotionele aspect van de executie.

De derde mei 1808 is een gedramatiseerde weergave van de werkelijkheid. 3p 4 Leg dit uit aan de hand van drie aspecten van de afbeelding.

949-0402-a-VW-2-o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 6, afbeelding 7 Op afbeelding 6 zie je Pablo Picasso’s schilderij Guernica. Guernica is een Baskisch stadje dat tijdens de Spaanse burgeroorlog door Duitse vliegtuigen werd gebombardeerd en geheel vernietigd. Dit gebeurde op 26 april 1937. Een paar dagen later maakte Picasso de eerste schets voor Guernica.

Het schilderij heeft in zijn vormgeving kenmerken van het kubisme. 3p 6 Noem drie kenmerken van het kubisme die terug te vinden zijn in Guernica.

afbeelding 5, afbeelding 6 Picasso en Goya werkten de historische gebeurtenissen ieder op een andere manier uit. Daarbij ging Picasso in zijn interpretatie nog een stap verder dan Goya. Guernica groeide daardoor uit tot een symbool: het werd de ultieme aanklacht tegen oorlogsgeweld. 2p 7 Leg uit waarom Guernica zich daar beter voor leende dan De derde mei van Goya. Betrek beide afbeeldingen in je antwoord.

afbeelding 2, afbeelding 5, afbeelding 6 Er zijn duidelijke verschillen in de weergave van de gebeurtenissen op de afbeeldingen 2, 5 en 6. Deze hangen samen met het feit dat de positie van de kunstenaar steeds anders was in de tijden dat de werken werden gemaakt. 3p 8 Bespreek de posities van de kunstenaars aan de hand van de drie afbeeldingen.

afbeelding 8 In 1972 fotografeerde de Vietnamese persfotograaf Nick Ut de gevolgen van een napalmbombardement tijdens de oorlog in zijn land. De foto werd gekozen tot World Press Photo van het jaar.

Zoals Picasso’s Guernica uitgroeide tot het beeld bij uitstek van de Spaanse burgeroorlog, werd de foto van Ut bekend als het beeld dat als geen ander het drama van de Vietnamoorlog illustreerde. 3p 9 Bespreek drie aspecten die de voorstelling dramatisch maken.

afbeelding 6, afbeelding 8 Picasso’s Guernica geldt als een van de belangrijkste werken in de westerse beeldende kunst. Binnen de reportagefotografie is de foto van Ut eveneens een icoon geworden. Binnen hun eigen discipline voldoen deze werken aan de hoogste kwaliteitseisen. 2p 10 Verklaar waarom dit schilderij en deze foto binnen hun eigen discipline tot de topstukken gerekend worden.

949-0402-a-VW-2-o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In videofragment 1 zie je een gedeelte uit de documentaire Woodstock, 3 days of peace and music. Het Woodstockfestival uit 1969 werd het symbool voor de vredesbeweging, betekende een mijlpaal in de geschiedenis van de popmuziek en vormde het hoogtepunt van de protestbeweging van de jaren zestig. 2p 11 Leg uit waarom Woodstock zo belangrijk was voor het verzet tegen de Vietnamoorlog.

video 2 Een van de bands op het Woodstockfestival was Jefferson Airplane, die onder meer Uncle Sam’s blues speelde. Dit lied gaat over de oproep voor militaire dienst die elke jonge Amerikaan kon verwachten. Wie door ‘Uncle Sam’ werd opgeroepen moest naar Vietnam.

De keuze voor een blues als muziekvorm was een logische, zowel vanwege de muzikale eigenschappen als vanwege de herkomst van de blues. 1p 12 Geef aan waarom de blues vanwege zijn herkomst hier voor de hand lag.

3p 13 Leg aan de hand van drie kenmerken van de blues uit waarom dit genre aansluit bij de inhoud van het lied.

audio 1 Jimi Hendrix speelde op Woodstock een instrumentale versie van The Star Spangled Banner, het Amerikaanse volkslied. Hij drukt hiermee protest uit, niet alleen door deze keuze, maar ook door de manier waarop hij het volkslied uitvoert. 3p 14 Geef aan de hand van twee aspecten van de muziek aan op welke wijze Jimi Hendrix het Amerikaanse volkslied heeft uitgevoerd. Leg vervolgens uit waarom dit als protest kan worden opgevat.

949-0402-a-VW-2-o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over nationaal bewustzijn in muziek en drama in de zeventiende eeuw in de Noordelijke Nederlanden.

video 3, tekst 4 Lees tekst 4. In videofragment 3 zie je twee scènes uit de televisieserie Willem van Oranje. In de eerste scène zie je een gesprek tussen de Franse hertog van Anjou en zijn gevolg met de Nederlander Marnix van Sint-Aldegonde. Deze schrijver en politicus was de raadsheer van Willem van Oranje. In het tweede deel spreekt Willem van Oranje de Staten-Generaal toe.

De hertog van Anjou is met zijn gevolg heel anders getypeerd dan de Nederlanders. De cultuurhistorische achtergrond van de Franse machthebbers verschilt dan ook van die van de Nederlandse machthebbers. 2p 15 Breng het verschil in typering in verband met die achtergronden.

afbeelding 9, tekst 4 In 1582 werd de hertog van Anjou in verschillende steden ingehaald als de nieuwe landsheer van de Nederlanden. Hij verklaarde dat hij de bevolking zou verlossen van de verdrukking en tirannie der Spanjaarden. De intochten stonden dan ook in het teken van de strijd tegen Spanje.

Op afbeelding 9 zie je de intocht in Antwerpen. De hertog, in een rode mantel op een wit paard gezeten, nadert een speciaal voor hem opgerichte houten erepoort. De vormgeving van deze poort is ontleend aan de architectuur van de klassieke oudheid. 2p 16 Leg uit waarom deze architectuur zich goed leent voor een erepoort. Betrek twee argumenten in je antwoord.

afbeelding 10, tekst 5 Langs de route die de hertog volgde stonden verscheidene tableaux vivants opgesteld. Op afbeelding 10 zie je wagens met zulke schouwtonelen tijdens de Brusselse Ommegang van 1615.

Een tableau vivant is een geschikte theatervorm voor intochten. 2p 17 Noem twee voordelen van dit theater die juist bij intochten en processies goed van pas kwamen.

949-0402-a-VW-2-o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De Engelse toneelspelers die met de troepen meekwamen, droegen bij aan de verbetering van het contact tussen de soldaten en de lokale bevolking. 3p 18 Noem drie manieren waarop de toneelspelers daaraan konden bijdragen.

tekst 6 De nieuwe theatervorm die de Engelse acteurs introduceerden, werd al snel populair bij een groot publiek. De rederijkers keken aanvankelijk met enige minachting naar de Engelse artiesten en spraken er neerbuigend over. Wat zij te bieden hadden was de naam ‘kunst’ niet waardig.

Het is begrijpelijk dat de rederijkers grote moeite hadden met het theater van de Engelsen. Hun eigen theaterpraktijk was immers totaal anders. 2p 19 Bespreek twee verschillen tussen de theaterpraktijk van de rederijkers en die van de Engelsen.

Uiteindelijk pasten de rederijkers, mede door de populariteit van de Engelse gezelschappen, hun theaterpraktijk aan. In 1617 werd in Leiden een Nederlands toneelgezelschap opgericht naar Engels model.

Dit gezelschap uit Leiden nam de trucs en kunstjes van de Engelsen over, maar gebruikte de Nederlandse taal. De spelers kondigden zichzelf trots aan als de ‘Bataviersche Comedianten’. 1p 20 Leg uit waarom deze naam goed aansluit bij het groeiend nationaal bewustzijn in de Nederlanden van de zeventiende eeuw.

tekst 7, tekst 8 Het nationaal bewustzijn komt ook in de muziek naar voren. Er werden bijvoorbeeld veel geuzenliederen geschreven, strijdliederen over het verzet tegen de heerschappij van Spanje. Er bestaan verschillende uitgaven met geuzenliederen, waarvan de bekendste de Nederlandtsche Gedenck-clanck van Valerius is, uit 1626. In dit boek komt het Wilhelmus voor.

In het Wilhelmus wordt de opstand tegen Spanje gelegitimeerd door de godsdienst. 1p 21 Leg uit op welke manier dat gebeurt in de tekst van het lied.

949-0402-a-VW-2-o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het lied wordt in de mond gelegd van dansende duiveltjes. Uit de tekst kun je afleiden tot welke partij of bevolkingsgroep de dichter behoort. 2p 22 Noem deze partij en leg uit hoe dat blijkt uit het Duivelsliedeken.

video 4 Het Wilhelmus is pas in de eerste helft van de twintigste eeuw het officiële Nederlandse volkslied geworden, maar het was in de zeventiende eeuw al een symbool voor de onverzettelijkheid van de Oranjegezinden.

Het Wilhelmus wordt heden ten dage bij uiteenlopende gelegenheden ten gehore gebracht. 2p 23 Noem twee functies die het Wilhelmus tegenwoordig vervult. Geef een voorbeeld van de bijbehorende context.

video 4 In videofragment 4 is een collage te zien van gebeurtenissen die refereren aan het nationaal bewustzijn. De Gouden Eeuw is nagenoeg de enige historische periode die het nationaal bewustzijn voedt. 1p 24 Geef hiervoor een verklaring.

Blok 3 Urban culture

Dit blok gaat over het leven van mensen in de stad als inspiratiebron voor hedendaagse kunstenaars.

‘Urban culture’ is een begrip dat betrekking heeft op de veelsoortige culturele verschijningsvormen van de grote stad. Tegenwoordig wordt het vooral geïnterpreteerd als een verzamelnaam voor de uitdrukkingsvormen van jongeren in de grootstedelijke multiculturele samenleving.

Juist in grote steden zijn de voorwaarden aanwezig die het ontstaan van een urban culture mogelijk maken. 3p 25 Benoem drie van deze voorwaarden en geef daarbij steeds aan waarom ze bijdragen aan het ontstaan van een urban culture.

949-0402-a-VW-2-o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 10, tekst 11, video 5 Urban culture is ook een onderwerp in het werk van Nederlandse choreografen. In videofragment 5 zie je een scène uit de voorstelling Drijfzand uit 2002 van Wies Bloemen. 3p 27 Geef aan hoe vormgeving, rolbezetting en inhoud van de scène naar urban culture verwijzen.

tekst 11, video 5 De persoonlijke ervaringen van haar dansers vormen het uitgangspunt voor Bloemens voorstellingen. In videofragment 5 zie je Chérif Zaouali. Hij is geboren in Marokko, was elektrotechnicus, nam later lessen in verschillende dansvormen en werd vervolgens aangenomen bij Bloemens Danstheater AYA.

Het fragment is exemplarisch voor de voorstelling, die is opgebouwd uit korte scènes waarin telkens een andere persoon zijn verhaal vertelt. 3p 28 Leg aan de hand van deze scène uit welke werkwijze de choreograaf hanteert. Geef daarna aan welke ontwikkeling plaatsvindt in dit fragment.

video 5 Wies Bloemen gebruikt in deze voorstelling allerlei soorten muziek. In dit fragment wordt bijvoorbeeld geskated op een nummer van The Chemical Brothers; in een andere scène wordt gedanst op de muziek uit een strijkkwartet van Sjostakovitsj. Dit duidt op een postmoderne aanpak. 1p 29 Leg uit waarom deze voorstelling postmodern genoemd kan worden.

tekst 12, video 6 In videofragment 6 zie je de beginscène van I’m Here uit 2005, een van de vier choreografieën van Conny Janssen met de stad als inspiratiebron. 4p 30 Geef aan welk sfeerbeeld van de stad hier wordt opgeroepen. Noem daarna drie theatrale middelen die bijdragen aan dit sfeerbeeld en geef steeds aan op welke manier ze dat doen.

tekst 12, video 7 Het werk van Conny Janssen gaat onder meer over het ‘spel van macht en kracht’. 2p 31 Noem drie dansbewegingen waarmee dat spel wordt uitgedrukt in de scène in videofragment 7.

tekst 12, video 6, video 7 Conny Janssen drukt zich uit in een persoonlijke danstaal waarin mensen zich blijkbaar herkennen. 2p 32 Noem twee aspecten die bijdragen aan deze herkenbaarheid.

949-0402-a-VW-2-o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Bekijk de scène in videofragment 7. Je zou kunnen beweren dat hier sprake is van geëngageerde kunst. 2p 33 Geef een argument voor deze bewering. Betrek onderwerp en uitvoering in je antwoord.

video 5, video 7 Wies Bloemen en Conny Janssen tonen allebei het leven in de grote stad. Maar de manier waarop zij de urban culture hier verbeelden is fundamenteel anders. 2p 34 Leg uit wat de essentie van dit verschil inhoudt.

949-0402-a-VW-2-o*949-0402-a-VW-2-o 9 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 2

culturele en kunstzinnige vorming 2

Tekstboekje

949-0402-a-VW-2-b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1

Kaïn en Abel

“De mens, Adam, had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en bracht Kaïn ter wereld. (…) Later bracht ze zijn broer ter wereld, Abel. Abel werd herder, Kaïn landbouwer. Op een keer bracht Kaïn de Heer een offer van wat hij had geoogst. Ook Abel bracht een offer; van de eerstgeboren dieren van zijn kudde koos hij de mooiste uit. De Heer merkte Abel zijn offer op, maar voor Kaïn en zijn offer had hij geen oog. Dat maakte Kaïn woedend, zijn blik werd donker.” (Genesis 4)

Dan neemt Kaïn Abel mee naar het veld, waar hij hem met een ezelskaakbeen dood slaat en onder het stro begraaft. God vraagt hem waar Abel is. En Kaïn antwoordt dat hij het niet weet en vraagt: “Ben ik soms mijn broeders hoeder?”

tekst 2 Hannibal verslaat het Romeinse leger

Hannibal (247 - 183 v. Chr.) werd in 221 v. Chr. opperbeveldhebber van het leger van de machtige handelsstad Carthago in Noord-Afrika, dat met Rome rivaliseerde om de macht in het Middellandse Zeegebied. Hannibal was een geniaal strateeg en een geboren leider. In 218 trok hij met bijna 40.000 man en een paar olifanten de Alpen over naar Noord-Italië. Daar versloeg hij de Romeinen bij de Ticinus en de Trebia. In het voorjaar van 217 lokte hij bij het Trasimeense meer het Romeinse leger in een hinderlaag en vernietigde bijna twee legioenen. In 216 wist Hannibal de Romeinen te omsingelen in Apulië, in een nu als klassiek beschouwde dubbele tangbeweging. Bij Cannae bracht hij hen de bloedigste nederlaag toe uit de Romeinse geschiedenis.

tekst 3 Tussen 1284 en 1288 werkte de dichter Jacob van Maerlant aan zijn Spieghel Historiael. Het was een bewerking van de Speculum historiale, een Latijnse kroniek die in Frankrijk was verschenen. De kroniek beschreef de geschiedenis vanaf de schepping van Adam tot en met het jaar 1250. Jacob van Maerlant maakte een Middelnederlandse bewerking op rijm, die hij opdroeg aan graaf Floris V. Spieghel Historiael werd met ruim 90.000 verzen zijn grootste werk. Het had in Van Maerlants eigen tijd moeten eindigen, maar de schrijver stierf voor hij zover was en anderen maakten het af.

949-0402-a-VW-2-b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 4 De hertog van Anjou

In 1580 verklaarde koning Filips II stadhouder Willem van Oranje vogelvrij. Het politieke antwoord daarop kwam in 1581, toen de Staten-Generaal besloten Filips II niet langer te erkennen als landsheer van de Nederlanden. Als plaatsvervanger voor Filips werd de jongere broer van de Franse koning, de hertog van Anjou gevraagd, in de hoop dat Frankrijk de opstand tegen Spanje zou steunen met militaire en materiële hulp. De hertog stemde toe in de verwachting dat hij zijn machtspositie gemakkelijk zou kunnen uitbreiden. Hij had overigens geen enkele sympathie voor het calvinisme. De hertog was en bleef katholiek. Niet iedereen was blij met deze katholieke landsheer. De hertog, die weinig politieke macht gekregen had, hield zich vanaf het begin meer met zichzelf en zijn hofhouding bezig dan met regeren. Hij kon de verwachtingen van de Nederlanden niet vervullen. Zelf raakte hij ook meer en meer gedesillusioneerd. Hij had ideeën over een soeverein gezag zoals in Frankrijk, maar de Nederlanden hadden niet voor niets hun landsheer afgezworen. Toen in 1583 zijn positie onhoudbaar was geworden verliet Anjou de Nederlanden. Hij stierf een jaar later op 29-jarige leeftijd.

tekst 5 Het ‘tableau vivant’ of ‘levend schilderij’ is een groep gekostumeerde mensen in een zorgvuldig gecomponeerde opstelling. Het is een scène zonder spraak of beweging, die in de middeleeuwen als volwaardige theatervorm fungeerde. Het tableau vivant werd veelvuldig toegepast tijdens processies en vorstelijke intochten. In de Brusselse Ommegang, de jaarlijkse processie ter ere van Maria, werden onder meer schouwtonelen vertoond van de annunciatie, de geboorte van Christus, de aanbidding door de drie koningen en de tenhemelopneming van Maria. Het tableau vivant kon op een stellage langs de route worden opgebouwd of op een wagen worden meegevoerd in de optocht. Men vindt er wel vermeldingen van in archieven, in verband met onkosten, reparaties en drinkgeld, maar uitvoerige beschrijvingen zijn alleen bewaard van tableaux vivants tijdens vorstelijke intochten.

949-0402-a-VW-2-b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De Engelse acteurs speelden hier voor een publiek dat hun taal niet of moeilijk verstond. Daarom legden zij zich toe op een vroege vorm van bewegingstheater met veel aantrekkelijks voor het oog en levendige muziek voor het oor. Ofwel spelen zij ‘mettet lichaem, sonder eenige woorde te gebruycken,’ of zij acteren in hun eigen taal, maar boeien dan vooral met beelden, beweging en klank. Deze vorm van theater kende men in de Nederlanden nog nauwelijks. In de Nederlanden werd het toneel vooral beheerst door de rederijkers.

tekst 7 Valerius nam in zijn Gedenck-clanck uit 1626 tussen de zelfgeschreven teksten ook een lied op dat gemaakt was op de melodie van een Frans soldatenlied, waarin spottend gezongen werd over een mislukte aanval van de protestantse Hugenoten op de katholieke stad Chartres. Huursoldaten namen de melodie van dat lied mee naar de Nederlanden. Marnix van Sint Aldegonde schreef daarop een nieuwe tekst ter ere van Willem van Oranje. Zo werd het een propagandalied voor de Nederlandse protestantse prins Wilhelmus van Oranje-Nassau. Het Wilhelmus had in de eerste jaren na zijn ontstaan een sterke politieke lading, voornamelijk als strijden partijlied van de oranjegezinden. In gevechtssituaties had de melodie een signaalfunctie. (…) Het lied klonk bij verschillende gelegenheden, zoals overwinningen en intochten van de prins, ter bemoediging in de strijd en ter ontmoediging van de tegenpartij.

949-0402-a-VW-2-b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

eerste couplet Wilhelmus van Nassouwe Ben ick van Duytschen bloet, Den Vaderlant getrouwe Blyf ick tot in den doot: Een Prince van Oraengien Ben ick vrij onverveert, Den Coninck van Hispaengien Heb ick altijt gheeert.

tweede couplet In Godes vrees te leven Heb ick altyt betracht, Daerom ben ick verdreven Om Landt om Luyd ghebracht: Maer God sal mij regeren Als een goet Instrument, Dat ick zal wederkeeren In mijnen Regiment.

achtste couplet Als David moeste vluchten Voor Saul den Tyran: Soo heb ick moeten suchten Met menich Edelman: Maer Godt heeft hem verheven Verlost uit alder noot, Een Coninckrijk ghegheven In Israel seer groot.

949-0402-a-VW-2-b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Henricus van Nassouwe, Frederik Hendrik van Nassau is eenen vromen Helt is een vrome held Hy is ons wel getrouwe Hij is ons goed gezind en dient ons zonder Gelt en helpt ons zonder geld Hy destrueert de Landen Hij vernietigt al de landen en sticht, een tweede Hel en maakt er een tweede Hel Met Kercken te verbranden Door Kerken te verbranden hy doet zijn dinghen wel. voert hij zijn opdracht uit.

Hy stelt het al in roeren Hij brengt alles in beweging hy draecht hem wonder fijn hij doet dat echt heel goed Hy oorlooght teghen Boeren Hij voert oorlog tegen Boeren daer geen Soldaten en zijn als er geen soldaten zijn Hy beydt hem niet te warmen Hij wil het niet te bont maken al stoockt hy wel het vier al stookt hij wel het vuur Hy stelt het in Alarmen Hij zaait eerst grote onrust en maeckt hem dan van hier. er gaat er dan vandoor.

Neerlandtsche Huguenotte Nederlandse Hugenoten schenden hun eygen Landt beschadigen hun eigen land T'syn vierich Patriotten Het zijn vurige Patriotten sy stekent al in Brandt ze steken alles in brand Sy thoonen hun goede herten Ze tonen hun goede hart met brandende bescheet met hun brandend geschut Sy duyzenden doen zmerten Ze laten duizenden lijden die hun noyt deden leet. die hen nooit kwaad deden.

Aenziet dees heerlycke wercken Aanschouw deze prachtige daden van onse vrienden al van al onze vrienden Sy branden daer dry kercken Ze steken drie kerken in brand wy letten op t'ghetal en wij slaan acht op dit getal Wy hebben drye vyanden Wij hebben drie vijanden en daer wt wy verstaen en daaruit maken we op Dat dese Kercken branden Dat deze kerken branden is hun te trots ghedaen. is om hen drieën te pesten.

949-0402-a-VW-2-b 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 10 Wies Bloemen (1956) studeerde moderne theaterdans aan de Theaterschool Amsterdam. Na een studiereis door Ghana richtte zij haar eigen gezelschap op dat voorstellingen maakt voor kinderen (8+) en jongeren (12+). De naam voor haar gezelschap ontleende Bloemen aan een Ghanees symbool met de vorm van een varen: AYA. Het verwijst naar trots: Hier ben ik, kom maar op, I am not afraid of you!

Bloemen maakt recalcitrant-danstheater-met-humor, dat wortelt in de dagelijkse werkelijkheid, ruig en heftig is, direct en confronterend. Verliefdheid, angst, dood, geweld zijn de thema’s die ze onderzoekt aan de hand van de persoonlijke ervaringen van de dansers. Bloemen: “Wat voor mij als kunstenaar ertoe doet is de ongepolijste en irrationele kant van de mens. Die kan prachtig worden gevangen in dans. Het gaat niet om uiterlijkheden en schone schijn, maar om eerlijk te achterhalen wat ons als mensen drijft.”

Bloemen wil met haar voorstellingen jonge mensen een spiegel voorhouden, ontroeren en prikkelen, amuseren en confronteren. Drijfzand (2002), dat de ondertitel meekreeg ‘een rood-voor-je-ogen-dansvoorstelling voor woesto’s en watjes’, gaat over woede, geweld en geduld. Danstheater AYA speelde de productie meer dan honderddertig keer, op scholen en in theaters in Nederland en een aantal andere landen. In 2008 ging de voorstelling op verzoek opnieuw op tournee.

tekst 11 Chérif Zarouali: “Daar zit mijn vader en daar zit mijn moeder. We zitten aan tafel, ik ben veertien jaar, en het is RUZIE – díkke ruzie, constante ruzie. [..] Er is nog geen woord gezegd. Ik krijg niks door mijn keel. Maar bij het eerste woord dat mijn vader zegt pak ik mijn hart vast. Dan weet ik dan is het begonnen. [..] Alsjeblieft laat ze ophouden.”

949-0402-a-VW-2-b 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

I’m Here (2005) maakt deel uit van een gedanst vierluik over de stad waarin Janssen samenwerkt met kunstenaars uit andere disciplines. Fotograaf en filmmaker Carel van Hees was de eerste die zij uitnodigde. Hij deelt haar fascinatie voor mensen en hun gedrag. Liefde, verlangen, troosteloosheid, tederheid en humor zijn thema’s die in het werk van beiden te vinden zijn.

Conny Janssen Danst presenteerde I’m Here in veertig theaters van groot tot klein door het hele land. Dat is in vergelijking met andere gezelschappen in de moderne danssector een behoorlijk lange speellijst. Recensenten noemen Janssens werk menselijk en toegankelijk.

949-0402-a-VW-2-b*949-0402-a-VW-2-b 8 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 1 donderdag 3 april

culturele en kunstzinnige vorming 2

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 34 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 72 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met de veertiende eeuw Cultuur van romantiek en realisme in de negentiende eeuw Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Blok 2: Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Blok 3: Massacultuur vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw

800025-1-035o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok begint met de invloed van de Arabische cultuur in Spanje tijdens de middeleeuwen. Daarna worden Oriëntaalse invloeden in de Europese dans en beeldende kunst in de negentiende en de twintigste eeuw behandeld.

tekst 1, video 1 In de middeleeuwen vielen grote delen van Spanje onder het gezag van islamitische vorsten. Christelijke koningen heersten over de rest van het gebied. In beide rijken ontstonden naast de bestaande kunststijlen nieuwe stijlen op het gebied van architectuur en beeldende kunst, waarbij christelijke en islamitische kunstuitingen met elkaar vermengd werden.

De omstandigheden waren in de middeleeuwen in Spanje blijkbaar gunstig voor het ontstaan van deze nieuwe kunststijlen. 1p 1 Leg dit uit.

afbeelding 1 en 2, tekst 1 In het middeleeuwse Spanje werd veel gebouwd. Het paleis Alhambra in Granada geldt als het mooiste voorbeeld van de middeleeuwse islamitische architectuur in Spanje. Op afbeelding 1 en 2 zie je delen van dit paleis, dat voor het grootste deel uit de veertiende eeuw dateert.

De middeleeuwse islamitische architectuur heeft andere kenmerken dan de middeleeuwse westerse bouwkunst. 2p 2 Bespreek twee verschillen.

afbeelding 3 Binnen de islamitische cultuur neemt de kalligrafie een belangrijke plaats in. Het kalligraferen van de heilige teksten uit de koran was al vroeg een voorname vorm van kunst. Op afbeelding 3 zie je een voorbeeld van gekalligrafeerde tekst uit het middeleeuwse Spanje. 1p 3 Leg uit waarom de kalligrafie binnen de islamitische cultuur zo belangrijk is.

tekst 2 In 1492 werd de laatste moslimheerser uit Spanje verdreven. Naar aanleiding van dit gegeven stelt de schrijver Cees Nooteboom zich voor hoe een Spaanse moslim treurt over de teloorgang van zijn cultuur. Teleurgesteld beseft hij dat zijn Arabische cultuur zal uitmonden in de renaissance van de westerse wereld, “van hun wereld, niet van de onze”. 1p 4 Geef aan in welk opzicht de Arabische cultuur een bijdrage leverde aan de westerse renaissance.

800025-1-035o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Een voorbeeld van joodse liturgische muziek is Keh Mosje in audiofragment 1. De verwantschap met het gregoriaans is hier duidelijk te horen. 3p 5 Noem drie muzikale kenmerken uit het fragment die overeenkomen met het gregoriaans.

audio 2 De gregoriaanse muziek van de christenen rond de Middellandse Zee onderging ook Arabische invloeden. Audiofragment 2 is een Kyrie waarin je dat kunt horen. 3p 6 Noem drie manieren waarop deze muziek afwijkt van het West-Europese gregoriaans.

afbeelding 4, tekst 3 Het hof van de christelijke koning Alfons de Wijze was in cultureel opzicht van grote betekenis tijdens de Spaanse middeleeuwen. Op afbeelding 4 zie je een miniatuur uit de handschriften die de Cantigas de Santa Maria van deze koning bevatten.

De miniatuur op afbeelding 4 is illustratief voor de regeringsperiode van Alfons de Wijze. 2p 7 Geef aan in welk opzicht de voorstelling deze periode illustreert en geef aan in welk opzicht de vormgeving typerend is voor de middeleeuwen.

audio 3 In audiofragment 3 hoor je het cantiga Santa Maria strela do dia. De Cantigas de Santa Maria waren liederen met een religieuze inhoud, die echter niet tijdens de liturgie zullen zijn uitgevoerd. Ze werden voornamelijk door pelgrims gezongen.

De liederen zijn dus wel religieus, maar niet liturgisch. 2p 8 Leg aan de hand van audiofragment 3 uit waarom dit lied niet liturgisch kan zijn. Betrek twee kenmerken in je antwoord.

800025-1-035o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op afbeelding 5 zie je een werk uit 1828 van de Franse schilder Eugène Delacroix. Onderwerp is de legende van de oosterse sultan Sardanapalus, die een weelderig leven leidde. Als zijn paleis belegerd wordt door de barbaren wil hij voorkomen dat zijn bezit in handen van de vijand zal vallen. De sultan neemt een tragische beslissing: hij geeft zijn dienaren opdracht zijn vrouwen en paarden te doden en daarna het paleis met alle kostbaarheden in brand te steken. Uiteindelijk pleegt Sardanapalus zelfmoord. 2p 9 Geef aan waarom de Oriënt juist voor kunstenaars uit de romantiek een aantrekkelijk onderwerp was. Betrek de voorstelling van Delacroix in je antwoord.

afbeelding 6, video 2 Ook de Verhalen van 1001 nacht droegen bij aan de belangstelling voor de Oriënt. Ze vormen een raamvertelling: Sultan Sjahrijaar, bedrogen door een van zijn vrouwen, besluit uit wraak elke nacht een nieuwe bruid te nemen en die de volgende ochtend te doden. Als prinses Sjahrazad aan de beurt is, vertelt ze hem een fascinerend verhaal en houdt hem in spanning over de afloop. De sultan wil keer op keer het vervolg horen en laat haar dus leven. Na 1001 vertellingen geeft hij zijn wrede plan op.

In 1910 ging bij de Ballets Russes het ballet Shéhérazade in première. Léon Bakst ontwierp de kostuums en het decor, waarbij hij zich liet inspireren door oosterse interieurs. Het toneelontwerp van Bakst kan als een volledige breuk met de tot dan toe gangbare praktijk worden gezien. 2p 10 Bespreek aan de hand van twee kenmerken van het ontwerp in welk opzicht Bakst vernieuwend was. Betrek ook de traditionele manier van ontwerpen in je antwoorden.

video 2, tekst 4 Shéhérazade was een groot succes. Maar er was kritiek op het feit dat Diaghilev gebruik had gemaakt van reeds bestaande muziek van Nicolai Rimsky- Korsakov: het waren delen van zijn symfonische suite Shéhérazade uit 1888. In die tijd was het de gewoonte dat voor dans speciale balletmuziek werd gecomponeerd.

Muziekkenners en critici vonden destijds dat bestaande muziek niet voor dans gebruikt mocht worden. Die muziek had toen namelijk een andere status dan de gangbare balletmuziek. 1p 11 Leg dit uit.

800025-1-035o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op afbeelding 7 zie je danseressen die Emil Nolde in 1912 schilderde. In het begin van de twintigste eeuw houden kunstenaars zich bezig met het uitdrukken van emotie. De dans had op dit gebied een achterstand ten opzichte van de schilderkunst. Dankzij choreograaf Michael Fokine is die nu ingelopen. 2p 12 Ben je van mening dat in Shéhérazade deze achterstand inderdaad is ingelopen? Beargumenteer je antwoord aan de hand van een kenmerk van de dans en geef daarvan een voorbeeld uit fragment 2 en/of 3.

Blok 2 China en Japan

Dit blok gaat over Aziatische invloeden op de westerse cultuur. Het begint in de zeventiende eeuw met de contacten tussen de Noordelijke Nederlanden en China. Daarna wordt het Japanse Nô-theater behandeld en tenslotte de oosterse theaterelementen bij Bertolt Brecht.

tekst 5 Politieke en militaire gebeurtenissen in de zestiende eeuw hebben ertoe bijgedragen dat de Noordelijke Nederlanden in de zeventiende eeuw een grote bloeiperiode kenden. In tekst 5 wordt onder meer gewezen op de val van Antwerpen. Deze stad kwam in 1585 weer in Spaanse handen. 1p 13 Geef aan op welke manier de herovering van Antwerpen bijdroeg aan de bloei van Amsterdam.

afbeelding 8, 9, 10 In de zeventiende eeuw ontwikkelden de Noordelijke Nederlanden zich tot een belangrijke zeevarende natie. Er werden ontdekkingsreizen naar nog onbekende streken ondernomen. Het was gebruikelijk bij dit soort reizen een tekenaar aan boord te hebben, die een bijdrage moest leveren aan het reisverslag. De tekeningen op afbeelding 8, 9 en 10 zijn afkomstig uit het Journaal van Abel Tasman, die in 1642 op zoek ging naar het onbekende Zuidland (Australië).

De specifieke functie van de tekeningen blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat er tekst aan de voorstelling is toegevoegd. 2p 14 Bespreek ook twee aspecten van de vormgeving die in verband gebracht kunnen worden met de functie van visueel reisverslag.

800025-1-035o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Op afbeelding 11 en 12 zie je twee zeventiende-eeuwse schilderijen die tot verschillende genres behoren. Uit beide werken kun je afleiden dat Chinees porselein in die tijd zeer waardevol was. 2p 15 Benoem beide genres en leg bij elk werk uit waarom het afgebeelde porselein kostbaar moet zijn geweest.

afbeelding 13 Als gevolg van interne problemen in China stagneerde omstreeks 1635 de aanvoer van Chinees porselein in Nederland. Dit had consequenties voor de productie van Delfts blauw aardewerk, waarvan je een voorbeeld ziet op afbeelding 13. 2p 16 Bespreek twee consequenties voor de productie van Delfts blauw aardewerk.

afbeelding 14, 15 en 16 Op afbeelding 14 zie je een tegeltableau dat aan het einde van de zeventiende eeuw in Nederland is gemaakt. Afbeelding 15 en 16 zijn details. Het tableau is uitgevoerd in Chinese stijl. Deze stijl werd eind zeventiende eeuw ook vaak gebruikt om textiel, behang en kasten te decoreren. 3p 17 Leg uit waarom de Chinese manier van afbeelden zich leende voor decoratieve doeleinden. Betrek drie aspecten van de vormgeving van het tegeltableau in je antwoord.

afbeelding 14 en 16 Op afbeelding 14 zie je ook een aantal zwarte figuren. Ze zijn waarschijnlijk ontleend aan zeventiende-eeuwse schilderijen waarop Braziliaanse indianen staan afgebeeld. Op de website van het Rijksmuseum waar het tegeltableau zich bevindt, is te lezen: “En hoewel Brazilië aan de andere kant van de aardbol ligt, vond de kunstenaar blijkbaar dat deze figuren goed pasten in het Chinese tafereel.”

Dit vanzelfsprekende samengaan zegt iets over de manier waarop in de zeventiende eeuw tegen vreemde culturen werd aangekeken. 1p 18 Geef aan hoe vreemde culturen destijds werden gezien. Leid je antwoord af uit het tegeltableau.

In het begin van de twintigste eeuw werd Japan in cultureel opzicht belangrijk voor Europa. Toen Japan zich na 300 jaar isolationisme vanaf 1858 openstelde voor het Westen ontstond er met dit land een bijzondere culturele wisselwerking.

De aandacht voor Japan sloot aan bij de algemeen bestaande fascinatie die westerse kunstenaars destijds hadden voor niet-westerse culturen. Een fascinatie die in de tijd paste en die dan ook verschilde van de belangstelling voor deze culturen van kunstenaars uit de romantiek. 1p 19 Verklaar de fascinatie voor niet-westerse culturen in het begin van de twintigste eeuw.

800025-1-035o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het Nô-theater wijkt in veel opzichten af van de westerse theatertraditie. Het heeft bijvoorbeeld een heel andere speelstijl. 3p 20 Bespreek het karakter van de speelstijl die je ziet in het videofragment. Doe dat aan de hand van drie theatrale middelen die deze speelstijl ondersteunen.

Tegenwoordig zijn er in Japan vijf gezelschappen die Nô-stukken mogen opvoeren. Nô-spelers behoren tot enkele traditionele families, waar de kunst van vader op zoon wordt doorgegeven. Sinds de veertiende eeuw zijn de wijze van opvoeren en de opvoeringen zelf niet of nauwelijks veranderd.

In het hedendaagse westerse theater worden eveneens veel toneelstukken uit een ver verleden opgevoerd, maar hier is de uitvoering zelden authentiek. 3p 21 Geef drie verklaringen voor het feit dat deze stukken zelden in een authentieke versie worden uitgevoerd.

Aan het einde van de negentiende eeuw werd Nô-theater, dat lange tijd alleen voor de leidende klasse bestemd was geweest, weer toegankelijk voor een breder publiek.

Ook in West-Europa ontstaat in de negentiende eeuw een steeds breder publiek voor het theater. 1p 22 Leg uit welke maatschappelijke verandering aan deze ontwikkeling ten grondslag ligt.

afbeelding 17 en 18 Bertolt Brecht was een van de westerse theatermakers die zich liet inspireren door theatervormen uit het verre oosten. Hij baseerde zijn (leer)stuk Der Jasager und der Neinsager bijvoorbeeld op het Nô-stuk Kitano en hij liet Der gute Mensch von Sezuan zich afspelen in China.

Brecht was een vernieuwer, die de houding van zijn publiek wilde veranderen. Hij ontwikkelde het niet-aristotelisch theater, ook wel ‘episch theater’ genoemd. 2p 23 Leg uit waarom Brecht zijn doel niet met aristotelisch theater kon bereiken. Leg ook uit op welke manier het gebruik van oosterse theaterelementen bij kon dragen aan zijn episch theater.

800025-1-035o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de Amerikaanse cultuur en de globalisering.

tekst 7 In mei 1997 bracht NRC Handelsblad een extra bijlage uit ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van het Marshallplan. Een van de auteurs schrijft dat al vóór de Tweede Wereldoorlog sprake was van culturele beïnvloeding van Europa door Amerika. 3p 24 Geef kort aan in welk opzicht de Amerikaanse cultuur de Europese beïnvloedde in de eerste helft van de twintigste eeuw. Doe dat aan de hand van drie verschillende kunstdisciplines.

Na de Tweede Wereldoorlog werd duidelijk dat de Verenigde Staten een leidende positie in de wereld zouden gaan innemen. Dat gebeurde ook op het terrein van de kunsten. Voor de oorlog was Parijs de culturele hoofdstad van de westerse wereld, na de oorlog kreeg New York die positie. 2p 25 Noem twee redenen waarom Amerika op cultureel gebied de leiding kon overnemen van Europa.

In West-Europa en in de Verenigde Staten ontstond na de Tweede Wereldoorlog een nieuw fenomeen: de jeugdcultuur. 3p 26 Geef aan wat onder het begrip jeugdcultuur moet worden verstaan. Leg ook uit hoe die jeugdcultuur kon ontstaan. Betrek twee verschillende aspecten in je uitleg.

tekst 8, audio 4 In de jeugdcultuur van de jaren vijftig was de rock and roll het belangrijkste muzikale uitingsmiddel van de jongeren. In de jaren zestig werd zanger Bob Dylan populair. In audiofragment 4 hoor je The times they are a-changing uit 1964. 3p 27 Geef drie redenen waarom Dylan de jonge generatie aansprak.

tekst 9, video 5 In 1969 verscheen de film Easy Rider, die al meteen een icoon van de jeugdcultuur werd. De popgroep Steppenwolf kreeg met de soundtrack Born to be wild een grote hit. Deze muziek sloot op een andere manier aan bij de Amerikaanse jeugdcultuur van dat moment. Song en filmbeelden versterken elkaar in de verbeelding van een ideaal uit die cultuur. 4p 28 Geef aan in welk opzicht Born to be wild aansluit bij de jeugdcultuur. Noem vervolgens drie manieren waarop de muziek de filmbeelden versterkt.

800025-1-035o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Niet alleen de inhoud, maar ook de manier waarop het verhaal in beeld gebracht is, maakt Easy Rider tot een roadmovie. 3p 29 Geef aan hoe camerapositie, camerabeweging en kadrering hieraan bijdragen.

tekst 10, video 6 In videofragment 6 zie je een confrontatie van de motorrijders met de plaatselijke bevolking. Het illustreert de ‘clash’ tussen de hippiecultuur en de burgerlijke cultuur uit die tijd. 2p 30 Leg uit wat deze ‘cultuurclash’ inhoudt.

tekst 11, video 6 Lees tekst 11. The Method was aanvankelijk ontwikkeld voor het theater, maar werkt ook goed in films. In videofragment 6 is te zien dat de drie hoofdrolspelers in Easy Rider er gebruik van maken. 3p 31 Leg uit waarom ‘the Method’ zich zo goed leent voor film. Geef vervolgens twee voorbeelden uit dit fragment waaruit dit blijkt.

tekst 7 Aan het einde van tekst 7 wordt gesproken over ‘globalisering’. De Canadese socioloog Herbert M. McLuhan introduceerde het begrip ‘Global Village’ al in 1959. Hij wilde ermee aangeven dat de wereld veranderd is in één groot dorp. Tegenwoordig is het idee dat we in een Global Village leven actueler dan ooit.

McLuhan formuleerde zijn term destijds als gevolg van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de massacultuur. 2p 32 Leg uit welke ontwikkelingen destijds aanleiding gaven tot het begrip ‘Global Village’. Geef vervolgens aan waarom dit begrip tegenwoordig zo actueel is.

afbeelding 19, tekst 12 Lees tekst 12. Het fenomeen globalisering kent ook negatieve aspecten. Waar in de jaren zestig protestbewegingen zich in veel westerse landen verzetten tegen lokale machtsstructuren, is het tegenwoordig de antiglobalismebeweging die zich keert tegen mondiale machtsstructuren.

Een voorbeeld daarvan is de organisatie Adbusters. Deze publiceerde een ‘free card’ die je ziet op afbeelding 19: work, buy, consume, die. 2p 33 Leg uit welke boodschap Adbusters hiermee uitdraagt. Betrek ook de vormgeving in je antwoord.

Let op: de laatste vraag van dit examen staat op de volgende pagina.

800025-1-035o 9 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit proces van toenemende culturele beïnvloeding kun je zowel positief als negatief beoordelen. 2p 34 Geef op basis van een argument aan dat beide standpunten mogelijk zijn.

800025-1-035o*800025-1-035o 10 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 1

Culturele en kunstzinnige vorming 2

Tekstboekje

800025-1-035b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1 In 711 vielen Islamieten Spanje binnen. In een paar jaar tijd veroverden zij het gehele Iberische schiereiland. De profeet Mohammed leefde van 570 tot 632. Zijn volgelingen vestigden zich in Spanje in het gebied dat binnen een eeuw na Mohammeds dood ‘Al Andalus’ zou gaan heten. De laatste moslimheerser in Spanje was sultan Mohammed XII, bij de Spanjaarden beter bekend onder de naam Boabdil. Na een langdurige strijd werd hij in 1492 verslagen en verdreven door de legers van het katholieke koningspaar Isabella en Ferdinand, die door hun huwelijk in 1469 de koninkrijken Castilië en Aragon hadden verenigd. Het vertrek van Boabdil markeerde het einde van een periode van bijna 800 jaar waarin de islamitische kunst en architectuur zich in Spanje hadden ontwikkeld. Het hoogtepunt van die ontwikkeling werd gevormd door het uitzonderlijke raffinement van het beroemde Alhambra-paleis, dat we in Granada nog altijd kunnen bewonderen.

tekst 2 Mijn wereld was voorgoed uit Europa verdwenen nadat Mohammed-ben-Ali, de laatste sultan van Granada, die de overwinnaars Boabdil noemden omdat zij onze woorden niet uit kunnen spreken, de sleutels van de stad aan de katholieke koningen gegeven had, wij hadden ons in het Ifriqia teruggetrokken vanwaar we gekomen waren. Wat we achterlieten waren woorden, gebouwen, echo’s in plaatsnamen, stijl, dat wat het makkelijkste te zien was, maar in de bibliotheken van Granada en Toledo, van Leiden en Londen zou onze andere erfenis verder sluimeren, (…). En hoe vreemd was het lot niet, want al die teksten en theorieën, (…) al die mathematische, astronomische, poëtische, medische, filosofische stellingen en commentaren, het wikken en schatten van uitspraak en tegenspraak, het zou uitmonden in de renaissance, van hun wereld, niet van de onze.

uit: Cees Nooteboom, De omweg naar Santiago, Amsterdam 1992

800025-1-035b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In het culturele leven van zijn tijd neemt Alfons de Wijze een bijzonder belangrijke plaats in. Hij wist zich te omringen met een groep Spaanse, joodse en Arabische geleerden uit uiteenlopende takken van wetenschap. Aan zijn hof werden talrijke wetenschappelijke werken vanuit het Arabisch of Hebreeuws in het Latijn of in het Spaans vertaald. (…) Koning Alfons was vooral een begunstiger van de astronomie. Hij liet de werken van Ptolemaeus en Albategnius vertalen en uit zeer uiteenlopende Arabische bronnen een handboek van de astronomie samenstellen. (…) Koning Alfons was ook een dichter. Belangrijk zijn vooral de 420 Cantigas de Santa Maria, liederen voor de heilige Maria, die hij schreef in de taal waarin in zijn tijd veel lyrische poëzie geschreven werd: het Galicisch-Portugees. De liederen werden met instrumentale begeleiding gezongen. De Cantigas zijn bewaard gebleven in drie handschriften, die ook de muziek bevatten en die geïllustreerd zijn met schitterende miniaturen.

tekst 4 De keuze van Diaghilev om Rimsky-Korsakov’s muziek voor Shéhérazade te gebruiken leidde tot ernstige kritiek. Rimsky-Korsakov was in 1908 gestorven en werd in Rusland als een nationaal monument vereerd. Diaghilev werd door velen in zowel Rusland als Frankrijk verfoeid, allereerst omdat hij de muziek überhaupt voor een ballet gebruikte, vervolgens omdat het balletthema niets met de muziek te maken had, daarna vanwege het in stukken hakken van de partituur en - de ultieme belediging - omdat hij voor het gebruik van de muziek geen toestemming had gevraagd. De weduwe van de componist deed publiekelijk haar beklag in een ingezonden brief in een invloedrijke Petersburgse krant: “Omdat ik meneer Diaghilev niet voor de rechter kan slepen … zal ik zo hard als ik kan blijven protesteren tegen dit soort opzettelijke, onartistieke acties van de kant van meneer Diaghilev.”

Blok 2 China en Japan

tekst 5 Rond 1590 had de Republiek een aantal politieke en economische verschuivingen achter de rug, die hadden geleid tot een enorme toename van kennis en kapitaal in de Noordelijke Nederlanden. Sedert het einde van de jaren zestig van de zestiende eeuw waren de Nederlanden het toneel van een gewapende strijd tegen de Spaanse vorst. Omstreeks 1580 hadden de oorlogshandelingen zich echter verplaatst naar de noordelijke en oostelijke provincies en werd de situatie in Holland en Zeeland stabieler. Na de roerige jaren zestig en zeventig maakte de Noord-Nederlandse

800025-1-035b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 6 Nô Het Nô-theater is in de veertiende eeuw ontstaan uit een theatrale omlijsting van de Shinto-eredienst, een op voorouderverering gebaseerde Japanse godsdienst. De belangrijkste grondleggers zijn Kannami en zijn zoon Zeami. Kannami richtte het eerste Nô-gezelschap op, dat heden ten dage nog steeds bestaat. Zeami was een zeer begaafd acteur en schrijver van talloze Nô-stukken. Hij heeft ook een twintigtal verhandelingen geschreven over de opvoeringspraktijk van Nô. Deze geschriften werden eeuwenlang in het geheim overgeleverd en worden nog steeds binnen de acteursfamilies bewaard.

Het podium Het Nô-podium is een vierkant platform van ongeverfd cederhout van ongeveer zes bij zes meter. Aan de linkerkant is het verbonden met de kleedkamer door een lange houten brug die eveneens overdekt is. Via deze brug komen de acteurs en de muzikanten op. Er wordt geen gebruik gemaakt van realistische decors.

De uitvoerenden Het publiek kent alle verhalen die in de Nô-stukken worden verbeeld. Ook alle personages zijn bekend. In een Nô-stuk wordt zowel de hoofdrol als de acteur die deze rol vertolkt ‘shite’, hij die doet, genoemd. Deze shite zingt en danst, beweegt zich over het hele podium, is uitgedost in kostbare kostuums en draagt in veel stukken een masker. Ook treedt er een acteur in een bijrol op. Zijn taak bestaat er hoofdzakelijk uit om de shite vragen te stellen en gelegenheid te geven om te vertellen. Hij moet het verhaal van de shite uitlokken. In veel stukken fungeert de bijrol dan ook als een soort medium tussen de hoofdrol en het publiek. Zijn kostumering is minder opvallend en hij is nooit gemaskerd. Tot aan het einde van het stuk blijft hij aan de rechterkant van het podium zitten. Hij wordt daarom ook ‘waki’, zijde of zijkant, genoemd.

800025-1-035b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Blok 3 Amerika

tekst 7 Op 5 juni 1947 hield George C. Marshall, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, een dramatische rede aan de Harvard-universiteit. (…) Alleen grootschalige dollarhulp zou Europa er (na de Tweede Wereldoorlog) bovenop kunnen helpen. Marshalls rede vormde de aanzet voor het grootste economische steunprogramma in de geschiedenis. Was het Marshallplan aanvankelijk vooral bedoeld om de ineenstorting van de wereldeconomie te voorkomen, de Amerikaanse miljarden kregen een functie in de Koude Oorlog: het geld moest een dam opwerpen tegen de communistische dreiging. De Europese samenleving kreeg tegelijkertijd een Amerikaanse glans.(…) Nederland profiteerde relatief sterk van het Marshallplan. Een bedrijf als Hoogovens kon er industriële projecten mee opzetten. (…)

De Marshallhulp was cultureel gezien slechts een episode in de beïnvloeding van Europa door Amerika. Die invloed was er al veel eerder, en is de laatste jaren groter dan ooit. De Amerikaanse smeltkroes blijkt bij uitstek geschikt voor het uitbroeden van succesvolle culturele uitingen. Alles wat uit dat land komt kenmerkt zich bovendien door een overtuigende efficiëntie, en zie daar: globalisering is in wezen Amerikanisering. Of omgekeerd.

800025-1-035b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Come gather ‘round people Wherever you roam And admit that the waters Around you have grown And accept it that soon You’ll be drenched to the bone. If your time to you Is worth savin’ Then you better start swimmin’ Or you’ll sink like a stone For the times they are a-changin’.

Come writers and critics Who prophesize with your pen And keep your eyes wide The chance won’t come again And don’t speak too soon For the wheel’s still in spin And there’s no tellin’ who That it’s namin’. For the loser now Will be later to win For the times they are a-changin’.

Come senators, congressmen Please heed the call Don’t stand in the doorway Don’t block up the hall For he that gets hurt Will be he who has stalled There’s a battle outside And it is ragin’. It’ll soon shake your windows And rattle your walls For the times they are a-changin’.

Come mothers and fathers Throughout the land And don’t criticize What you can’t understand Your sons and your daughters Are beyond your command Your old road is Rapidly agin’. Please get out of the new one

800025-1-035b 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

The line it is drawn The curse it is cast The slow one now Will later be fast As the present now Will later be past The order is Rapidly fadin’. And the first one now Will later be last For the times they are a-changin’

tekst 9 Born to be wild Words and music by Mars Bonfire

Get your motor runnin’ Head out on the highway Lookin’ for adventure And whatever comes our way Yeah Darlin’ go make it happen Take the world in a love embrace Fire all of your guns at once And explode into space

I like smoke and lightning Heavy metal thunder Racin’ with the wind And the feelin’ that I’m under Yeah Darlin’ go make it happen Take the world in a love embrace Fire all of your guns at once And explode into space

Like a true nature’s child We were born, born to be wild We can climb so high I never wanna die

Born to be wild Born to be wild

800025-1-035b 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voorje eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 265 tekst 10 Easy Rider is een legendarische roadmovie uit 1969, geregisseerd door Dennis Hopper en geproduceerd door Peter Fonda, die ook de hoofdrollen spelen. De film is de eerste die voortkomt uit de protestcultuur van de hippiebeweging. Ook is het een van de eerste films met een soundtrack die volledig uit popmuziek bestaat. Vooral The Byrds, maar ook The Band, Jimi Hendrix en Steppenwolf maken deel uit van deze soundtrack. In de film draait het vooral om de tegenstellingen tussen de jeugd en de oudere generaties en tussen het platteland en de stad. Wyatt (Peter Fonda) en Billy (Dennis Hopper) hebben enkele kilo’s verdovende middelen verhandeld en besluiten met het daarmee verdiende geld per motorfiets een trip dwars door de Verenigde Staten te ondernemen. Onderweg pikken ze een jonge advocaat op die hen een tijdje vergezelt. Ze ontmoeten allerlei bijzondere mensen en beleven de nodige avonturen. Op de laatste etappe van de reis besluiten twee eendenjagers in een grote pick-up truck Wyatt en Billy de stuipen op het lijf te jagen. Ze maken zich vrolijk over de langharige hippies en dreigen te schieten. De jongens rijden gewoon door en Billy steekt zelfs zijn middelvinger op naar de jagers. Dat kost hem zijn leven. Wyatt wil een arts gaan halen om zijn vriend nog te redden. De jagers realiseren zich dat hij een getuige is, keren om en vermoorden hem ook.

tekst 11 In 1947 was in New York de Actor’s Studio opgericht. Dit was een opleiding voor acteurs, gebaseerd op de ideeën die de Russische toneelregisseur Konstantin Stanislavski in het begin van de twintigste eeuw ontwikkelde. De manier van spelen die op deze opleiding aangeleerd werd, werd al snel zo populair en belangrijk dat hij ‘the Method’ genoemd wordt. De Method dwingt de speler ertoe minder bezig te zijn met de woorden van zijn toneeltekst en zich meer te concentreren op een heldere vertolking van de bedoelingen van de schrijver. Door middel van zinvolle acties en de ontwikkeling van een gevoeliger zintuiglijk bewustzijn maakt de acteur zich de innerlijke ervaring van de rolfiguur eigen, waarbij tegelijkertijd de bouwstenen worden gelegd voor de uiterlijke vormgeving van het spel. De acteur streeft naar een zo groot mogelijke transformatie naar de rolfiguur toe. Hij wordt als het ware tijdelijk die rolfiguur.

800025-1-035b 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Wij vormen een mondiaal netwerk van kunstenaars, activisten, schrijvers, grappenmakers, studenten, opvoeders en ondernemers die de nieuwe sociale activistische beweging van het informatietijdperk willen bevorderen. Ons doel is om de bestaande machtsstructuren omver te werpen en om de manier waarop we in de 21e eeuw zullen leven baanbrekend te veranderen. (…) Ons werk wordt omarmd door organisaties als Friends of the Earth en Greenpeace; het wordt in honderden alternatieve en gangbare kranten en tijdschriften vertoond, op televisie en in radioprogramma’s in de hele wereld. Tweederde van de Adbusters-lezers woont in de Verenigde Staten, maar het tijdschrift heeft abonnees in zestig andere landen en een uiterst gevarieerde lezerskring. Onder onze lezers bevinden zich professoren en studenten, activisten en politici, milieubeschermers en communicatiedeskundigen, industriële waakhonden en insiders uit het bedrijfsleven, kinderen die van onze glossy houden en ouders die zich zorgen maken over hun kinderen die per dag teveel uur op de electronische omgeving inloggen.

800025-1-035b*800025-1-035b 9 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 2 donderdag 24 april

culturele en kunstzinnige vorming 2

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit 36 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 64 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met de veertiende eeuw Cultuur van romantiek en realisme in de negentiende eeuw Blok 2: Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Blok 3: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Massacultuur vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw

800049-2-035o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de kruistochten. Er komen teksten, afbeeldingen en liederen aan de orde evenals een negentiende-eeuwse opera over dit thema.

tekst 1 Lees tekst 1. In het jaar 1095 hield paus Urbanus II in Clermont een redevoering waarin hij opriep tot de eerste kruistocht. Deze kruistocht begon in 1096 en resulteerde in 1099 in de verovering van Jeruzalem.

Urbanus beloofde dat je zonden zouden worden vergeven als je deelnam aan een kruistocht. 1p 1 Leg uit waarom dit een aantrekkelijk vooruitzicht was.

Er waren voor de middeleeuwers verschillende beweegredenen om mee op kruistocht te gaan. Jeruzalem moest bevrijd worden en alle zonden zouden worden vergeven als je deelnam. 3p 2 Bespreek nog drie andere beweegredenen om op kruistocht te gaan.

afbeelding 1 Afbeelding 1 is afkomstig uit een twaalfde-eeuws Frans manuscript. Het stelt De aanval op Antiochië voor, uitgevoerd tijdens de eerste kruistocht. 3p 3 Bespreek drie kenmerken van de afbeelding die typerend zijn voor de manier van vormgeven in de middeleeuwen.

tekst 2, afbeelding 1, 2 en 3 Lees tekst 2. Op afbeelding 2 zie je een Italiaans schilderij uit de zestiende eeuw met een scène uit de vierde kruistocht. Afbeelding 3 komt uit een oosters manuscript dat eveneens uit de zestiende eeuw dateert. Hier wordt een westers leger verslagen door een islamitisch leger.

Er zijn grote verschillen in vormgeving tussen de werken op afbeelding 2 en 3. In de westerse kunst heeft sinds de middeleeuwen een ontwikkeling plaatsgevonden die zich in de oosterse kunst niet heeft voorgedaan. De manier waarop oosterse kunstenaars een verhaal verbeelden is in feite verwant aan de middeleeuwse westerse voorstellingswijze. 1p 4 Leg uit in welk opzicht de oosterse benadering daaraan verwant is.

800049-2-035o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het lied is opgenomen door een ensemble dat gespecialiseerd is in oude muziek. De uitvoering die je hoort kan dan ook authentiek genoemd worden. 2p 5 Bespreek twee muzikale middelen die bijdragen aan het authentieke karakter.

audio 1, tekst 3 Uit de tekst van het lied Chevalier mult estes guariz kun je opmaken waarom de kruistochten ooit begonnen zijn. 1p 6 Leg uit waarom West-Europese kruisvaarders zich verplicht voelden om het Heilige Land te bevrijden.

In 1291, na negen kruistochten, werden de kruisvaarders definitief uit het ‘Heilige Land’ verdreven. In het middeleeuwse Europa was intussen wel het een en ander veranderd. Uiteindelijk hebben de kruistochten in verschillende opzichten een positieve invloed gehad op het middeleeuwse Europa. 2p 7 Geef hiervan twee voorbeelden.

In de negentiende eeuw koos de componist Giuseppe Verdi de kruistochten als onderwerp voor zijn opera I Lombardi alla prima crociata (De Lombarden bij de eerste kruistocht). 4p 8 Geef twee redenen waarom dit onderwerp goed past in de kunst van de negentiende eeuw. Geef ook twee argumenten waarom het onderwerp zo geschikt is om tot een opera te verwerken.

video 1 In 1843 ging I Lombardi in Milaan in première. In videofragment 1 zie je een scène uit deze opera. De kruisvaarders zingen een lied dat aan een nationaal volkslied doet denken. 3p 9 Noem drie kenmerken van de muziek waardoor het lied aan een volkslied doet denken.

video 1 De kruisvaarders vormen een vastberaden, eensgezind leger. 3p 10 Bespreek drie theatrale middelen waarmee deze saamhorigheid in de scène wordt benadrukt. Laat de muziek buiten beschouwing.

800049-2-035o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Verdi sympathiseert met de strijd om de eenwording en speelt met I Lombardi in op de politieke situatie van zijn tijd. 1p 11 Breng het thema van de opera in verband met die politieke situatie.

tekst 5, video 2 Lees tekst 5. In 1847 werd I Lombardi in Parijs opgevoerd. Verdi maakte hiervoor een nieuwe versie, waarbij hij het libretto en de enscenering aanpaste aan de smaak van het Parijse publiek. Deze versie met de titel Jérusalem leek daardoor veel meer op de grand-opéra, het genre dat in Parijs populair was. 2p 12 Bespreek een wijziging in het verhaal en een wijziging in de enscenering waarmee tegemoet gekomen werd aan de smaak van het Parijse publiek.

De middeleeuwse kruistochten zijn door de eeuwen heen steeds opnieuw onderwerp van discussie geweest. Ook tegenwoordig is er veel aandacht voor. Er kan namelijk een parallel getrokken worden tussen de historische kruistochten en de actualiteit van de laatste jaren. 2p 13 Leg uit wat de parallel is tussen die actualiteit en de kruistochten.

Blok 2 Schildersreizen

Dit blok gaat over de opleiding van Nederlandse schilders in de Gouden Eeuw en de rol van studiereizen.

tekst 6 Rembrandt was een kunstenaar bij wie schilders, die zich het vak eigen wilden maken, graag in de leer gingen. Hij had dan ook heel veel leerlingen. Dat was echter in strijd met de voorschriften die in de zeventiende eeuw golden voor de lespraktijk van kunstenaars. Blijkbaar trok hij zich weinig aan van de vastgestelde regels. 1p 14 Leg uit hoe het mogelijk was dat een kunstenaar als Rembrandt die regels kon negeren.

800049-2-035o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De zeventiende-eeuwse schilderkunst in de Nederlanden wordt gekenmerkt door de opkomst van verschillende genres. Een bijkomend gevolg daarvan was dat de belangstelling voor studiereizen naar Italië enigszins afnam. 1p 16 Leg dit uit.

tekst 6, afbeelding 4 en 5 Rembrandt heeft Italië nooit bezocht. Hij negeerde zelfs het werk van grote Italiaanse meesters als Michelangelo, Rafael en Titiaan. Arnold Houbraken zegt dit ook in zijn verhandeling. 1p 17 Leg aan de hand van afbeelding 4 en/of 5 uit waarom Houbraken Rembrandt “een ketter in de schilderkunst” noemt.

afbeelding 6 Op afbeelding 6 zie je een werk van de zeventiende-eeuwse schilder Nicolaes Berchem. Hij schilderde landschappen die eruit zien alsof ze in Italië gemaakt zijn. Maar net als Rembrandt is Berchem nooit in Italië geweest. 1p 18 Geef een verklaring voor het feit dat hij toch dit soort landschappen schilderde.

Berchem had dit soort Italiaanse landschappen niet zelf gezien. Dat was in die tijd geen probleem. 1p 19 Leg aan de hand van de zeventiende-eeuwse schilderspraktijk uit waarom dat geen probleem was.

afbeelding 7 De opkomst van de romantiek in het begin van de negentiende eeuw wakkerde in Europa de belangstelling aan voor andere culturen.

Omstreeks 1825-1828 schilderde de Franse kunstenaar Delacroix de Odalisque of haremvrouw die je ziet op afbeelding 7. Met dit werk geeft hij een uitgesproken romantisch beeld van een harem. 1p 20 Geef aan welk romantisch beeld de schilder met dit werk oproept.

afbeelding 7 en 8 Enkele jaren later bezocht Delacroix Marokko en Algerije. Onderweg maakte hij schetsen en aantekeningen. Terug in Parijs schilderde hij de Vrouwen van Algiers die je ziet op afbeelding 8.

In tegenstelling tot de Odalisque is het schilderij op afbeelding 8 gebaseerd op de eigen waarneming van Delacroix. 3p 21 Noem drie aspecten van de voorstelling op afbeelding 8 waaruit je dat kunt afleiden.

800049-2-035o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Matisse benadert het onderwerp met een ander doel dan Delacroix. 1p 22 Geef aan wat dit verschil inhoudt.

afbeelding 9, 10 en 11 Matisse bezocht in Parijs en München tentoonstellingen van islamitische kunst. Hij heeft daar miniaturen gezien die lijken op afbeelding 11. Hij liet zich door dit soort miniaturen inspireren. 3p 23 Bespreek drie kenmerken van het werk van Matisse waaruit je dat kunt afleiden.

afbeelding 7, 8, 9 en 10 Zowel het werk van Delacroix als dat van Matisse is kenmerkend voor de tijd waarin het is ontstaan, respectievelijk de eerste helft van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. 2p 24 Breng de vormgeving van het werk van beide schilders in verband met de tijd van ontstaan.

De inspiratie die Matisse ontleende aan oosterse miniaturen is een voorbeeld van de belangstelling die avant-garde kunstenaars aan het begin van de twintigste eeuw hadden voor niet-westerse kunst. 1p 25 Geef een verklaring voor deze belangstelling.

Blok 3 Van blackface tot tante Es

Dit blok gaat over de Afro-Amerikaanse cultuur in de Verenigde Staten en de invloed daarvan op de populaire cultuur in Europa in de twintigste eeuw. Het blok eindigt met de ontwikkeling van het medium televisie in Nederland.

tekst 7, video 3 Lees tekst 7. In de negentiende eeuw was in de Verenigde Staten van Amerika sprake van een tegenstelling tussen de industriële noordelijke en de agrarische zuidelijke staten. Vooral de tegengestelde belangen rond de slavernij leidden tot de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Na de overwinning van de noordelijke staten kwam in 1865 een einde aan de slavernij. Juist in de jaren voorafgaand aan de Burgeroorlog werden minstrelshows populair in het Noorden van de Verenigde Staten.

De populariteit van de minstrelshow bij het blanke Amerikaanse publiek kan als een vorm van romantisch exotisme worden beschouwd. 1p 26 Leg dit uit.

800049-2-035o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In de minstrelshows had deze act niet alleen een theatrale, maar ook een maatschappelijke functie. 1p 27 Leg uit wat de maatschappelijke functie van de blackface-act inhield.

video 4 De ‘cakewalk’ is van oorsprong een Afro-Amerikaanse wedstrijddans van de negerslaven op de plantages in het zuiden van de Verenigde Staten. De slaven staken daarin de draak met hun blanke meesters. Op zondagen werden vaak wedstrijden gehouden en het beste danspaar won dan een cake.

De cakewalk kan worden gezien als een van de eerste voorbeelden van fusion in dans. 2p 28 Geef aan de hand van het fragment aan waarom hier van fusion gesproken kan worden. Leg vervolgens uit hoe het spottende karakter hierdoor wordt versterkt.

Aan het einde van de negentiende eeuw verdween de minstrelshow gaandeweg en verscheen een nieuw genre: het vaudevilletheater. Bekende blackface- performers uit de minstrelshows werden met hun acts probleemloos opgenomen in het vaudeville. 2p 29 Geef twee verklaringen waarom dat zo gemakkelijk ging.

video 5 Vaudeville-artiest Al Jolson werd bekend door zijn optreden in de eerste geluidsfilms. Je ziet hier een fragment uit The Singing Fool uit 1928, waarin hij het lied Sonny Boy zingt.

Het medium film en vooral de komst van de geluidsfilm in de late jaren twintig luidden het einde van het vaudevilletheater in. Film kon veel gemakkelijker een groot en divers publiek bereiken. 2p 30 Leg dit uit. Geef daarna aan waarom de toevoeging van geluid dit succes nog versterkt.

800049-2-035o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Arnheim sluit met deze visie aan bij de ideeën van het modernisme. 2p 31 Leg uit in welk opzicht de ‘stomme film’ beter aansluit bij het modernisme dan de geluidsfilm.

afbeelding 12 en 13 De geluidsfilm, jazzmuziek en moderne gezelschapsdansen zoals de cakewalk en de charleston, het waren allemaal nieuwe modeverschijnselen uit Amerika die het culturele leven in Europa sterk beïnvloedden.

De moderne dansen kregen een andere functie in het maatschappelijke leven dan de negentiende-eeuwse burgerlijke gezelschapsdansen vervulden. 3p 32 Geef aan wat dit verschil in functie inhoudt. Noem daarna twee verschillen op het gebied van de dans zelf.

afbeelding 14 In Nederland leidde de komst van de televisie in de jaren vijftig tot een nieuwe golf van Amerikaanse invloeden. In de eerste Nederlandse televisieserie, Pension Hommeles, speelde de zwarte Amerikaan Donald Jones de rol van Dinky. Net als de andere personages in de serie was Dinky een goed voorbeeld van de manier waarop toen gebruik werd gemaakt van stereotypering.

De eerste Nederlandse televisiemakers gebruikten stereotypering onder meer als middel om televisie bij een breed publiek populair te maken. 1p 33 Leg uit waarom stereotypering geschikt was om dat doel te bereiken.

video 6 Donald Jones werd in de rol van Dinky ‘de eerste televisieneger van Nederland’, zoals hij dat zelf noemde. In de jaren vijftig waren er in Nederland zo weinig zwarte mensen dat Jones op straat af en toe werd aangeraakt ‘om even te voelen’.

In zijn rol in Pension Hommeles vertegenwoordigde hij de Amerikaanse cultuur. Amerika symboliseerde in die tijd alles wat met vrijheid en ongekende mogelijkheden te maken had. Dinky kon zich dan ook meer vrijheden permitteren dan de andere personages. Toch was hij acceptabel voor de heersende moraal in het toenmalige Nederland. 1p 34 Leg dit uit aan de hand van het videofragment.

800049-2-035o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De vormgeving en de maniertjes van tante Es roepen een Surinaamse sfeer op, maar in het gesprek zelf is vooral sprake van multiculturaliteit. 1p 35 Ben je het eens met de bewering dat je dit interview kunt typeren als een ‘multicultureel’ gesprek? Geef een argument voor je antwoord.

De populariteit van Dinky in Pension Hommeles kan nog worden opgevat als een vorm van exotisme. De act van Raymann als tante Es echter is het exotisme voorbij. 2p 36 Leg beide beweringen uit.

800049-2-035o*800049-2-035o 9 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 2

culturele en kunstzinnige vorming 2

Tekstboekje

800049-2-035b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1 Het belangrijkste onderdeel van Urbanus’ rede in Clermont was misschien wel de formulering van geheiligd geweld die hij met de voorgenomen kruistocht verbond. (…) Hij beloofde de Latijnse Christenen die deelnamen aan de strijd ter bescherming van hun broeders in het Oosten en ter herovering van Jeruzalem dat hun zonden hun zouden worden vergeven, dus dat hun ziel zou worden schoon gewassen. (…) Eerdere pausen hadden weliswaar ook al betoogd dat een heilige oorlog de ziel kon louteren, maar het lijkt erop dat Latijnse wapendragers nog altijd twijfelgevoelens hadden ten aanzien van dat idee. Urbanus propageerde het principe in bewoordingen die vertrouwd, overtuigend en aantrekkelijk overkwamen. (…) Voor het eerst bracht de gewapende strijd in naam van God en paus een geestelijke beloning met zich mee die gemakkelijk te begrijpen en tegelijkertijd onweerstaanbaar was: een reële kans om zich in het vuur van de strijd te werpen en er door geen enkele zonde meer bezoedeld uit tevoorschijn te komen.

uit: Thomas Asbridge, De eerste kruistocht, De oorsprong van het conflict tussen islam en christendom, Amsterdam 2006

tekst 2 Onderstaande tekst is afkomstig uit Ik heet Karmozijn, een in 1998 verschenen roman van de Turkse schrijver Orhan Pamuk. In deze roman, die speelt in de 16de eeuw in Istanbul, stelt Pamuk onder meer aan de orde hoe in die tijd de uitgangspunten van westerse kunstenaars contrasteren met die van oosterse kunstenaars. In het fragment laat hij een getekende boom zich uitspreken over deze tegenstelling.

Een grote Europese meester-illuminator liep een keer met een andere grote illuminator door het Europese struweel, converserend over kunst en meesterschap. Al kuierend kwamen ze bij de rand van een bos. De beste meester van de twee zei tegen de ander: ‘Om volgens de nieuwe stijl te schilderen moet je zo’n vaardigheid hebben dat als je één van de bomen uit dat bos geschilderd hebt, iemand die dat schilderij gezien heeft desgewenst hierheen kan komen en die boom zo kan herkennen.’ Ik, de nederige tekening van een boom die u hier ziet, dank God uit het diepst van mijn hart dat ik niet op die manier ben afgebeeld. Niet omdat ik, als ik op Europese wijze geschilderd was, bang zou zijn dat alle honden van Istanbul zouden denken dat ik echt was en tegen me aan zouden plassen. Maar omdat ik niet een boom wil zijn, maar zijn betekenis.

Orhan Pamuk, Ik heet Karmozijn, Amsterdam Antwerpen 2001

800049-2-035b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Chevalier, mult estes guariz, Ridders, jullie ziel is gered Quant Dieu a vus fait sa clamur sinds God jullie heeft opgeroepen tot de strijd Des Tours e des Amoraviz, tegen de Turken en de Almoraviden Qui li unt fait tels deshenors. die hem zo hebben onteerd. Cher a tor unt ses fieuz saiziz; Met het zwaard hebben zij Zijn rijk ingenomen; Bien en devums aveir dolur, wij moeten hierover een diepe pijn voelen, Cher la fud Dieu primes servi want het was daar dat God voor het eerst werd gediend E reconnu par Segnor. en als Heer werd erkend.

Ki ore irat od Loovis Hij die zal meegaan met Lodewijk, Jamar d'enfern avrat pouur, zal nooit de hel hoeven vrezen, Char s'alme en iert en pareïs want zijn ziel zal gaan naar het paradijs, Od les angles nostre Segnor bij de engelen van onze Heer.

[...] […]

Alum conquer Moïsès, Laten we Mozes bevrijden, Ki gist el munt de Sinaï; die zich bevindt op de berg Sinaï; A Saragins hel laisum mais, Laten we hem niet langer in handen van de Saracenen, Ne la verge dunt il partid net als zijn staf waarmee hij met een La Roge mer tut ad un fais klap de Rode Zee kliefde Quant le grand pople le seguit; waarna de menigte hem volgde. E Pharaon revint après: En de Farao kwam hem achterna: El e li suon furent perit Maar in de achtervolging kwamen hij en al de zijnen om

Refrein: Ki ore ....

800049-2-035b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In het middeleeuwse Milaan, hoofdstad van Lombardije, hebben de broers Arvino en Pagano ruzie om een vrouw. Pagano wil zijn rivaal vermoorden, maar doodt per abuis zijn vader. Hij vlucht en gaat als kluizenaar leven in de buurt van Antiochië in het Heilig Land. Daar helpt hij naderhand het Lombardische kruisvaardersleger, dat wordt aangevoerd door zijn broer Arvino, bij de herovering van Antiochië op de moslims.

De dochter van Arvino, Giselda, is gevangen genomen en verblijft als slavin in een harem. Zij is verliefd geworden op een van de moslims, Oronte. Als Jeruzalem door de kruisvaarders wordt ingenomen, sterft Oronte in de strijd. Giselda vervloekt de god die zo’n oorlog toestaat. Haar vader is woedend omdat zij de heilige kruistocht bekritiseert. De kluizenaar, die door niemand als Pagano wordt herkend, redt haar leven door haar ‘slechts een arm, dwaas meisje’ te noemen. Pagano sluit zich vervolgens aan bij de kruisvaarders.

Uiteindelijk verzoenen beide broers zich op het moment dat de kluizenaar, dodelijk gewond bij de strijd om Jeruzalem, zijn ware identiteit onthult. Als hij sterft wappert de vlag van de kruisvaarders al boven de heroverde stad.

tekst 5 Korte inhoud van Jérusalem

In het middeleeuwse Zuid-Frankrijk moet een huwelijk een einde maken aan de vete tussen twee adellijke families. Het gaat om Gaston, graaf van Béarn en Hélène, de dochter van graaf Raymond van Toulouse, die deelnam aan de eerste kruistocht in 1096. Raymonds broer Roger is verliefd op zijn nicht Hélène. Hij geeft opdracht om Gaston te vermoorden, maar in plaats daarvan wordt Raymond geraakt. Roger wordt verbannen en leeft jarenlang als kluizenaar in Palestina. Daar helpt hij passerende pelgrims en ook de Franse kruisvaarders die langskomen. In dat laatste gezelschap bevindt zich Raymond, levend en wel, die zijn broer echter niet herkent. Roger zegt niet wie hij is en sluit zich aan bij de kruistocht, om zo boete te doen voor zijn vroegere daad.

Tijdens de tocht wordt Gaston gegijzeld door de Emir van Ramla in het Heilig Land. Hélène belandt in de harem, waar een groot ballet wordt uitgevoerd met een pas de quattre, pas de deux, solo en ensembledans. Als haar vader met zijn soldaten arriveert, laat hij Hélène wegvoeren en Gaston gevangen nemen. Gaston ontsnapt en vecht in vermomming met de kruisvaarders mee. Dankzij deze mysterieuze strijder wordt Jeruzalem door de christenen bevrijd. Roger is dodelijk gewond geraakt, maar kan voor hij sterft nog net de ware toedracht aan zijn broer onthullen.

800049-2-035b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 6

Onderstaande tekst is van Arnold Houbraken, kunstschilder en schrijver, die begin achttiende eeuw De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen publiceerde. Dit boek bevat een groot aantal biografieën van kunstenaars uit de voorafgaande zeventiende eeuw.

Rembrandt wilde zig aan geene regelen van anderen binden, en noch min de doorluchtigste voorbeelden volgen van die, welke met het schoone te verkiezen zich zelven eenen eeuwigen roem gemaakt hebben; maar vernoegde zig met het leven te volgen, zoo als het hem voorkwam, zonder eenige keur daar omtrent te maken. (…) De groote Rembrandt, die ’t by Titiaan, van Dyck Noch Michiel Angelo, noch Rafel zag te haalen, En daarom liever koos doorluchtiglyk te dwaalen, Om de eerste ketter in de Schilderkunst te zyn.

vertaling: De grote Rembrandt, die niet geïnspireerd werd door Titiaan, Van Dyck, Michelangelo of Rafael, En die daarom liever zijn eigen roemrijke weg wilde zoeken, De eerste ketter in de schilderkunst wilde zijn.

Blok 3

tekst 7

In de jaren die aan de Amerikaanse Burgeroorlog (1861 – 1865) voorafgingen ontstond in de noordelijke staten van de Verenigde Staten een nieuw theatergenre dat gezien kan worden als de eerste volledig oorspronkelijk Amerikaanse theatervorm: de minstrelshow. Hierin traden blanke mannen op die met zwart geschminkte gezichten wild gebarend, met een groteske mimiek en overdreven accent Afro-Amerikanen nadeden.

Minstrelshows bestonden uit verschillende delen. Er werden komische discussies gehouden en slapsticks uitgevoerd en men danste de cakewalk, een dans die oorspronkelijk door de plantageslaven werd uitgevoerd. Verder was er een variétéshow met allerlei verschillende acts. Aan het eind werd een eenakter opgevoerd, meestal een combinatie van diverse populaire scènes uit stukken van Shakespeare, een soort ‘Shakespeare’s Greatest Hits’, die dan ook weer onderbroken werden door allerlei acts en divertissementen. De minstrelshow was een van de eerste unieke Amerikaanse vormen van populair vermaak, bedoeld voor het gewone volk. Het bood de blanke

800049-2-035b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De shows hadden veel succes en ze hadden vooral ook een functie als emotionele katalysator. De blanke arbeiders, immigranten uit Europa, konden vaak nog niet aarden in het ‘nieuwe land’ en het leven in de steden was hard en onzeker. Dit arbeiderspubliek kon zich identificeren met en plezier beleven aan het spel van de brutale slaven die hun meester te slim af waren. Maar datzelfde blanke publiek kon zich ook verheven voelen boven de negerslaven, die uitgebeeld werden als kinderlijke figuren die dansend en zingend door het leven gingen. In de loop van de tijd ontstond zo een stereotiep beeld van de zwarte Amerikaan.

800049-2-035800049-2-035bb * 6 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 1 donderdag 29 maart

culturele en kunstzinnige vorming 2

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 71 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met de veertiende eeuw Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw Blok 2: Cultuur van romantiek en realisme in de negentiende eeuw Blok 3: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw

700025-1-035o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de voorstelling van het Laatste Oordeel en de betekenis daarvan voor de middeleeuwse gelovige. Het blok eindigt met een verhaal van Belcampo over de dag des oordeels in het stadje Rijssen.

afbeelding 1 Op afbeelding 1 zie je het timpaan in het portaal van de Sainte-Foy in Conques, een kerk die tegen het midden van de twaalfde eeuw werd gebouwd. Op dit timpaan is het Laatste Oordeel weergegeven.

Binnen de christelijke heilsgeschiedenis neemt het Laatste Oordeel een belangrijke plaats in. Met het Laatste Oordeel breekt, na de Schepping en de Verlossing, de voltooiing van de heilsgeschiedenis aan. 3p 1 Leg in het kort uit wat de christelijke heilsgeschiedenis inhoudt. Betrek de Schepping, de Verlossing en het Laatste Oordeel in je antwoord.

afbeelding 1 De middeleeuwse gelovige werd bij de ingang van de kerk geconfronteerd met het Laatste Oordeel. Ook in zijn dagelijks bestaan was er genoeg aanleiding om over leven en dood na te denken. 1p 2 Leg dit uit.

afbeelding 1, afbeelding 2, afbeelding 3 en afbeelding 4 De middeleeuwse gelovige herkende de voorstelling onmiddellijk. Rechtsonder in de hel is duidelijk te zien hoe duivels zich meester maken van de zondaars. 4p 3 Bespreek nog vier aspecten waaraan je het Laatste Oordeel kunt herkennen. Geef daarbij aan waar deze te zien zijn in het timpaan.

afbeelding 1 De opbouw of ordening van de voorstelling zorgt voor een goede ‘leesbaarheid’. 3p 4 Geef drie voorbeelden waaruit dat blijkt.

tekst 1, afbeelding 2 De voorstelling van de hel onderwees de middeleeuwse beschouwer over goed en kwaad. Om de boodschap over te brengen werd de bestraffing van de zonden op een duidelijke manier verbeeld. De Hoogmoed, die ten val komt, is hier bijvoorbeeld goed te herkennen in de ridder die van zijn paard wordt geworpen. Je ziet hem linksonder in de hel. 1p 5 Leg uit waarom de Hoogmoed op deze manier is verbeeld.

Het timpaan moet diepe indruk gemaakt hebben op de gelovigen. Dat kwam niet alleen door de inhoud en de boodschap. Het kwam ook doordat de middeleeuwse beschouwer zelden kunstwerken onder ogen kreeg. 1p 6 Geef hiervoor een verklaring.

700025-1-035o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 5 Voorstellingen van de hel konden ook als ‘mooi’ worden ervaren. Bonaventura, een dertiende-eeuwse theoloog, schreef: “Een afbeelding van de duivel wordt mooi genoemd wanneer ze de lelijkheid van de duivel getrouw weergeeft, en dus lelijk is.” 2p 8 Geef aan hoe deze uitspraak moet worden geïnterpreteerd binnen de middeleeuwse esthetica. Betrek de duivel op afbeelding 5 in je antwoord.

tekst 2 Een andere middeleeuwse theoloog, Bernardus van Clairvaux, stichter van de kloosterorde van de cisterciënzers, had juist bezwaren tegen afbeeldingen van monsters en duivels. Dit kwam voort uit zijn overtuiging dat het geloof op een bepaalde manier beleefd moest worden.

Deze geloofsopvatting van Bernardus kwam ook tot uitdrukking in de bouw en inrichting van de kerken en kloosters van zijn orde. 2p 9 Geef aan welke visie op het geloof je kunt afleiden uit de brief van Bernardus. Geef ook aan welke consequenties die visie had voor de architectuur van de cisterciënzer orde.

tekst 3 In 1958 publiceerde de Nederlandse schrijver Belcampo Het grote gebeuren. Hij bewerkte het gegeven van het Laatste Oordeel tot een typische ‘Belcampo- vertelling’. Een criticus noemde de schrijver “…een humoristisch ontwrichter van vastgeroeste wereldbeelden en van geaccepteerde manieren om de wereld te zien.” 2p 10 Breng deze typering in verband met Het grote gebeuren.

video 1 In 1975 zond de VPRO een televisiebewerking uit van Het grote gebeuren. In overeenstemming met het karakter van Belcampo’s boek relativeerde televisiemaker Jaap Drupsteen het vreeswekkende karakter van het Laatste Oordeel. 3p 11 Noem drie manieren waarop de ernst van het onderwerp hier is gerelativeerd.

video 1 De televisiebewerking van Drupsteen past binnen de massacultuur. Toch is het geen typisch massaproduct. 2p 12 Leg beide beweringen uit.

700025-1-035o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Blok 2

Dit blok gaat over het Faust-thema in literatuur en theater vanaf de middeleeuwen. In de zestiende eeuw werd het verhaal voor het eerst als tragedie opgevoerd. In de negentiende eeuw schreef Goethe zijn versie van Faust. Goethes Faust is tot op heden een bron van inspiratie voor regisseurs en filmmakers.

tekst 4 In Duitsland leefde omstreeks 1500 een zekere Georg Johannes Faust. Hij werd in zijn tijd bewonderd, maar ook gevreesd. De Faustlegende, zoals die al vijf eeuwen bestaat, is gebaseerd op mondelinge verhalen en anekdotes over het leven van deze persoon. 2p 14 Verklaar waarom deze Georg Johannes Faust bij tijdgenoten zowel bewondering als vrees opriep.

afbeelding 8, tekst 4 Vanaf het moment dat het levensverhaal van Faust was opgetekend verspreidde het zich in korte tijd over Europa. In de literatuur, het toneel en de beeldende kunst van de zestiende en zeventiende eeuw werd de Faustlegende een belangrijk thema. 1p 15 Geef een verklaring voor het feit dat het verhaal zich zo snel verspreidde.

tekst 4 De Historia von D. Johann Fausten werd in 1593 door de Engelse toneelschrijver Christopher Marlowe, tijdgenoot van William Shakespeare, bewerkt tot een tragedie. 2p 16 Geef twee redenen waarom de tragedie een geschikte vorm is voor het Faustverhaal.

700025-1-035o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In deze proloog zitten elementen die afgeleid zijn van het middeleeuwse theater. 3p 17 Geef daarvan drie voorbeelden en geef steeds aan hoe ze verwijzen naar middeleeuws theater.

tekst 5, video 3 In videofragment 3 zie je de scène na de proloog. Faust zweert de wetenschap af en zoekt zijn geluk in de zwarte kunst.

De Faustbewerking van Marlowe is ontstaan in de late renaissance. 2p 18 Noem twee aspecten uit het fragment die naar de tijd van de renaissance verwijzen.

In de tragedie van Marlowe is Faust een teleurgesteld wetenschapper, die op het hoogtepunt van zijn carrière besluit de universiteit de rug toe te keren en zich te wenden tot de zwarte kunst. 2p 19 Geef aan waarom de drang van Faust naar kennis en macht binnen het denken van de renaissance past. Leg daarna uit dat Faust nog een stap verder gaat dan dit renaissancedenken.

Het verhaal van Faust kan vergeleken worden met een oergegeven binnen de christelijke traditie: de zondeval van Adam en Eva. 1p 20 Geef aan wat de overeenkomst is tussen deze verhalen.

tekst 6 In de romantiek ontstaat een hernieuwde belangstelling voor het Faustthema. De Duitse schrijver Goethe wijdt zijn hele leven aan een toneelbewerking. Zijn ‘dramatische gedicht’ verschijnt uiteindelijk in twee delen: Faust I in 1808 en Faust II dertig jaar later. 4p 21 Leg uit in welk opzicht Goethes Faust aansluit bij de cultuur van de romantiek. Doe dat aan de hand van vier kenmerken van de romantiek.

tekst 6 Goethes Faust kan worden opgevat als een zinnebeeldig drama, waarin de hoofdfiguur op zoek is naar de waarheid omtrent de zin van het menselijk bestaan. 1p 22 Leg uit wat Faust in zijn zoektocht uiteindelijk heeft geleerd.

afbeelding 9, afbeelding 10, afbeelding 11 Het Faustthema is nog steeds een bron van inspiratie voor kunstenaars. De Duitse regisseur Peter Stein bracht Goethes Faust in 2001 als een hedendaagse toneelopvoering. Stein bleef trouw aan de oorspronkelijke tekst, maar actualiseerde het stuk met behulp van een opvallende enscenering. 3p 23 Geef voor elke afbeelding aan hoe Stein een scène uit Faust in beeld brengt.

700025-1-035o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 6 In de oude versies van het verhaal moest Faust naar de hel. Hij had immers zwaar gezondigd. Bij Goethe mag hij uiteindelijk toch naar de hemel. Daaruit blijkt dat de opvatting over Goed en Kwaad in de negentiende eeuw is veranderd. 1p 25 Leg uit waarom Faust van Goethe naar de hemel mag.

Blok 3

Dit blok gaat over de componist Igor Strawinsky (1882 – 1971), die grote invloed heeft gehad op de ontwikkeling van de theaterdans in de twintigste eeuw. Het ballet l’Oiseau de Feu of De Vuurvogel uit 1910 komt aan de orde, gevolgd door het theaterstuk l’Histoire du Soldat, het Verhaal van de Soldaat, uit 1918.

In opdracht van Serge Diaghilev, manager en inspirator van de Ballets Russes, componeerde Igor Strawinsky de muziek voor negen balletten die het gezelschap tussen 1909 en 1929 op de planken zette.

De aanpak van Ballets Russes is een goed voorbeeld van een manier van werken die vaker voorkwam bij kunstenaars in de cultuur van het Moderne. 1p 26 Geef aan wat deze manier van werken inhield.

tekst 7, video 4 Het ballet De Vuurvogel is gebaseerd op Russische volkssprookjes. In videofragment 4 zie je de openingsscène, waarin de Vuurvogel opkomt. De choreografie is een reconstructie van de oorspronkelijke versie van Michel Fokine uit 1910.

Fokine wordt wel ‘de vader van het balletexpressionisme’ genoemd, omdat hij voor elke rol een typerende choreografie maakte. 3p 27 Noem drie bewegingselementen uit deze dans waarmee Fokine de Vuurvogel karakteriseert.

700025-1-035o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Hieruit spreekt een moderne opvatting over muziek, die aansloot bij de anti- romantische tendensen in het begin van de twintigste eeuw. 1p 28 Leg dit uit.

afbeelding 13, video 5 De Vuurvogel was een publiekstrekker, die regelmatig opnieuw werd uitgevoerd. In 1926 waren de kostuums en decors van de oorspronkelijke productie aan vervanging toe. Diaghilev liet ze dit keer ontwerpen door Natalia Gontcharova. De vormgeving in de productie die je hier ziet, is op haar ontwerp geïnspireerd. 3p 29 Geef aan hoe de figuur van Katschei is voorgesteld als de verpersoonlijking van het Kwaad. Doe dat aan de hand van drie aspecten.

video 6 In videofragment 6 zie je de scène waarin de Vuurvogel haar magische kracht inzet om het Kwaad uit te putten. De Vuurvogel en de prinsessen behoren tot de ‘goeden’, Katschei en zijn helpers zijn de slechteriken.

Het onderscheid tussen Goed en Kwaad is zichtbaar gemaakt in de dans. 3p 30 Noem drie verschillen tussen de dans van de ‘goeden’ en de ‘kwaden’ waaruit dat blijkt.

video 6 Ook in de muziek is het verschil tussen Goed en Kwaad tot uitdrukking gebracht. 2p 31 Leg aan de hand van twee muzikale middelen uit hoe de componist dit heeft gedaan.

tekst 8, video 7 In 1918 schreef Strawinsky de muziek voor l’Histoire du Soldat, het Verhaal van de Soldaat. Het was een kleinschalige muziektheatervoorstelling, waarin werd gedeclameerd, gespeeld en gedanst. In 1986 bewerkte choreograaf Jiří Kylián het tot een dansvoorstelling, waarvan je het begin ziet in videofragment 7.

Strawinsky’s muziek voor l’Histoire du Soldat is moderner dan zijn balletmuziek voor De Vuurvogel. 2p 32 Noem twee kenmerken van de muziek waaraan je dat kunt horen.

video 7 Net als Fokine heeft choreograaf Kylián zijn wortels in het expressionisme. 2p 33 Leg uit hoe dat blijkt uit de scène in videofragment 7. Betrek tenminste twee aspecten van de dans in je antwoord.

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

700025-1-035o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Net als De Vuurvogel is l’Histoire du Soldat gebaseerd op Russische volksvertellingen. Het is een variant op de Faust-legende, waarin de viool gebruikt is als metafoor voor de ziel. Dit zal kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw hebben aangesproken: een muziekinstrument dat de ziel symboliseert. 1p 35 Leg uit bij welke stroming binnen het modernisme deze metafoor aansluit.

700025-1-035o*700025-1-035o 8 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 1

culturele en kunstzinnige vorming 2

Tekstboekje

700025-1-035b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1 De toegang tot de hel wordt gevormd door de bek van een monster, dat de verdoemden opslokt: het is het bijbelse monster Leviathan uit het boek Job en de denkwijze van de middeleeuwen is zo getrouw geïnterpreteerd dat men de poort ziet waarachter het monster, zoals de commentaren zeggen, ‘zijn gezicht verbergt’. Men ziet ook een kookpot waarin de zondaars worden gegooid. Satan, groter dan alle anderen, troont midden tussen de folteringen met zijn voeten op een veroordeelde als op een bankje; de Hoogmoed, een ridder, wordt ter aarde geworpen naast zijn rijpaard, de Gierigheid wordt opgehangen, als Judas, met een geldbuidel om zijn hals; een stelletje, voor eeuwig aan elkaar geklonken, symboliseert de Wellust.

tekst 2 Bernardus van Clairvaux schrijft omstreeks 1125 in een brief aan abt Wilhelmus: “Overigens, wat doet in de kloostergangen, waar de broeders het Heilig Officie (breviergebed) aan het lezen zijn, die belachelijke monstruositeit, dat raar soort misvormde welgevormdheid en welgevormde misvormdheid? (…) Je ziet veel lijven onder één enkele kop en omgekeerd veel koppen boven één enkel lijf. Links bemerk je een viervoeter met de kop van een slang, rechts een vis met de kop van een viervoeter. Daar staat een beest dat eruitziet als een paard dat een halve geit achter zich aansleept; hier een gehoornd beest met het achterste van een paard. Kortom, overal duikt een zo grote en zo zonderlinge verscheidenheid van verschillende vormen op, dat men meer zin krijgt de marmeren beelden te bekijken dan de codices (handschriften met Bijbelteksten) te lezen, meer zin de hele dag die verfoeilijke beelden een voor een aan te gapen dan over Gods geboden te mediteren. O Heer! Als we ons niet schamen over deze prullen, waarom spijt het ons dan tenminste niet van het weggesmeten geld?”

700025-1-035b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Belcampo, pseudoniem van Herman Pieter Schönfeld Wichers (1902 - 1990), schreef in 1958 Het grote gebeuren. Het is een verhaal over het Laatste Oordeel. Belcampo situeerde het Laatste Oordeel in het Nederlandse stadje Rijssen. Hier woont de verteller en ik-figuur, die op een dag een vreemd beest ziet dat hij met een bevriend amateurbioloog bekijkt. De volgende ochtend is de hemel vol vreemde wezens. Deze vreemde wezens zijn de vooraankondiging van het Laatste Oordeel dat zich vervolgens in het stadje voltrekt. Engelen en duivels dalen neer uit de hemel. Beneden op straat worden de mensen meegevoerd door engelen of door duivels. Wie naar de hemel gaat, wordt naar een witte weg gevoerd die oplost in een stralende lucht. Wie naar de hel gaat, moet een gang in die in de aarde verdwijnt.

De hoofdpersoon, ongelovig en daarom verbaasd dat de christenen gelijk blijken te hebben, vreest voor zijn lot. Opeens krijgt hij een geweldig idee: in zijn verkleedkist heeft hij nog een duivelspak. Hij trekt dat aan en redt zo zijn liefje, de vrouw van de burgemeester, door te doen of hij haar naar de hel sleept. Maar bij de weg naar de hemel laat hij haar los. Als alle mensen zijn opgehaald en hij zich alleen op de wereld waant, komt hij de laatste engelen tegen, die treurig bijeen staan. Hoewel zij niet met duivels mogen praten spreekt een van hen hem aan. Ze blijken een speciale opdracht te hebben om iemand naar de hemel te brengen en ze kunnen hem niet vinden: het is Belcampo!

Van dit verhaal werd een televisiebewerking gemaakt door Jaap Drupsteen voor de VPRO. Deze bewerking werd op oudejaarsavond 1975 op tv uitgezonden en door honderdduizenden kijkers bekeken.

Blok 2

tekst 4

Johann of Johannes Faust, ook bekend onder de naam Georg Faustus, leefde ergens tussen 1480 en 1541, in de eeuw van Reformatie en Humanisme, in Duitsland. In brieven en verhalen wordt hij voorgesteld als een vagant, een avontuurlijke kunstenmaker of een eeuwige student die van stad naar stad trok. Hij zou een man zijn geweest met uitzonderlijke gaven, die over geheimzinnige mystieke, magische, alchemistische en geneeskundige kennis beschikte. Hij noemde zich Doktor Faustus, zonder ooit officieel een doctorstitel te hebben behaald.

Voor de bisschop van Bamberg trok hij de horoscoop. Aan het hof van Frans I van Frankrijk en Karel V van Duitsland voorspelde hij de toekomst. Anderen waren minder gecharmeerd van zijn kunsten, want Faust werd verbannen uit Ingolstadt en Neurenberg. Dat Georg Johann Faust werkelijk bestaan heeft, wordt door betrouwbare bronnen bevestigd. Het verhaal gaat dat Faust onder mysterieuze omstandigheden is gestorven. Zijn levensverhaal vormt de basis van verschillende volkslegendes. Een van de eerste werd

700025-1-035b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 5

Samenvatting van de openingsmonoloog van Dr. Faustus van Christopher Marlowe, 1593

De geleerde Faust wil orde op zaken stellen in zijn leven. Hij vraagt zich af wat zijn studies hem tot nog toe hebben opgeleverd. Hij heeft veel kennis verworven maar is toch teleurgesteld. Faust vraagt zich af wat hij in wezen heeft geleerd van grote meesters als Aristoteles. Wat heeft hij aan de filosofie of aan de geneeskunst, nu hij die beheerst? Hij kan nog steeds geen dode mensen tot leven wekken. Wat heeft de natuurwetenschap hem opgeleverd? En de rechtswetenschap? Die is goed voor bekrompen zielen. Wat schiet hij op met de Godgeleerdheid, zijn kennis van de bijbel? Het loon der zonde is de dood. En als we zeggen dat we niet zondigen, dan is dat zelfbedrog. Faust bekeert zich tot de zwarte kunst, de magie. Die zal Kerk en collegezaal met stomheid slaan. Sterren lezen, geheime talen leren kennen, doordringen in de kern van de mineralen, alleen die kunst is waarlijk profijtelijk en zal Faust onbeperkte almacht geven.

tekst 6

Samenvatting van Goethes Faust, 1808 en 1838

De naam van de Duitse schrijver Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832) is nauw verbonden met de romantiek. Goethe schreef zijn leven lang aan Faust, een zinnebeeldig drama in twee delen. Zijn Faust I uit 1808 en Faust II uit 1838 vormen thematisch een eenheid. Ze zijn op te vatten als een bloemrijk gedicht, waarin tal van filosofische en esthetische onderwerpen worden besproken. Het eerste deel handelt vooral over de liefde en kent allerlei magische elementen. Het tweede deel is realistischer en vormt de conclusie van Goethes denken over de mens en zijn bestemming.

In het eerste deel is de geleerde Faust aan het einde van zijn wetenschappelijke loopbaan teleurgesteld over wat hij heeft bereikt. Al zijn studies hebben hem geen inzicht gegeven in de ware vragen van het leven. Als hij in een alchemistisch boek bladert en de Aardgeest aan hem verschijnt, begrijpt hij dat hij de krachten van deze Geest nooit zal kunnen evenaren met behulp van de wetenschap. Via magische spreuken roept Faust vervolgens de duivel op, Mephistofeles, die hem verleidt tot een verbond. Faust zou dan inzicht krijgen in de krachten die de wereld besturen. Mephistofeles neemt hem mee op een reis door de wereld. Ze komen in een ‘heksenkeuken’ terecht, waar Faust zijn jeugd terugkrijgt. De nu weer jonge Faust wordt

700025-1-035b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In het tweede deel belanden Faust en Mephistofeles aan het hof van de keizer. Faust wordt rijk door Mephistofeles’ uitvinding van het papiergeld. Tijdens een van de vele hoffeesten wordt hem de mooie Helena voorgetoverd, het toonbeeld van klassieke schoonheid. Faust wil haar grijpen, maar zij blijkt een schim te zijn, die meteen vervaagt. Als hem later een kijkje in ‘de tijd’ wordt gegund, ziet hij hoe een van zijn oud- leerlingen een kunstmatige mens heeft gefabriceerd in een destilleerkolf. Nu vindt Faust een manier om Helena te zoeken. Het kunstmatige wezentje, Homunculus genaamd, wijst hem de weg naar het Griekse dodenrijk Hades, waar hij zijn schone Helena vindt. Hij neemt haar mee naar Duitsland, waar uit hun liefde Euphorion, de poëzie, geboren wordt. Euphorion sterft jong, als hij vol overmoed naar de zon probeert te vliegen. Helena keert dan met haar dode zoon terug naar Hades, het dodenrijk.

Faust is voor de tweede keer zowel zijn kind als zijn geliefde kwijtgeraakt. Hij richt zich nu op goede werken ten behoeve van de mensheid. Hij verdiept zich in technieken van landwinning en overwint de zee. Zijn grote inpolderingproject, bedoeld om het overbevolkte Duitsland meer ruimte te geven, blijkt echter onschuldige mensenlevens te kosten. Dit doet Faust inzien dat elk menselijk streven naar ‘het hogere en betere’, kan mislukken. In de acceptatie van het klein-menselijke van zijn wezen vindt Faust tenslotte rust. Hij maakt zich los van de duivel en sterft. Als de duivel dan zijn ziel komt opeisen, wordt Faust toch nog gered. Zijn dood is als een wedergeboorte en engelen begeleiden zijn hemelvaart.

Blok 3

tekst 7

De Vuurvogel of L’Oiseau de Feu Choreografie Michel Fokine, muziek Igor Strawinsky, decors en kostuums Alexandre Golovine en Léon Bakst. Première 1910, Ballets Russes, Parijs.

Synopsis Ivan, de oudste zoon van de tsaar, is op jacht en vangt de Vuurvogel, een mythische figuur, zowel vrouw als vogel, die bovennatuurlijke krachten bezit. Hij laat haar weer vrij in ruil voor één van haar veren. Met die veer kan hij haar te hulp roepen als hij in nood is. Ivan komt terecht in het territorium van tovenaar Katschei, de verpersoonlijking van het Kwaad en treft een groep gevangen prinsessen. Hij wordt verliefd op een van hen. Zij vertelt hem dat zij in Katscheis macht gevangen zijn en dat de tovenaar alle mannen die hen proberen te redden in steen verandert. Katschei en zijn helpers bedreigen Ivan. Die zwaait met de veer en de Vuurvogel

700025-1-035b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 8

Libretto l’Histoire du Soldat door Charles-Ferdinand Ramuz (1918)

Een soldaat met verlof is op weg naar huis. Onderweg verkoopt hij zijn viool, die ‘spreekt als zijn eigen hart’, aan de duivel, in ruil voor een boek waarin staat hoe hij rijk kan worden. De duivel nodigt de soldaat uit drie dagen van zijn verlof met hem door te brengen. Als de soldaat daarna bij zijn geboortedorp aankomt, blijkt hij niet drie dagen maar drie jaar te zijn weggebleven. Zijn moeder en vrienden herkennen hem niet meer. De soldaat koopt zijn viool terug, maar kan deze niet meer bespelen: hij is afgesneden van zijn eigen ziel en verleden. Hij besluit zijn leven te beteren, vernietigt het boek, laat zijn bezit achter en vertrekt naar een ander land. Daar woont een prinses, die ziek is en beloofd heeft te trouwen met wie haar geneest. De soldaat komt bij haar aan en ontmoet opnieuw de duivel, nu in de gedaante van een virtuoos violist. De soldaat speelt kaart met de duivel, laat hem winnen en voert hem dronken. Hij kan nu uit de duivelse macht ontsnappen, pakt zijn viool en kan weer spelen. Met zijn vioolspel geneest de soldaat de prinses en trouwt met haar. Ze reizen naar zijn geboortedorp. Daarmee begeeft hij zich buiten de grens van haar land, waardoor hij weer in de macht van de duivel komt. Die ontneemt hem zijn viool voor de derde keer. De soldaat kan niet anders dan de duivel volgen, langzaam, maar zonder verzet. De prinses probeert hem terug te roepen, maar hij kan haar niet meer horen. De duivel triomfeert.

700025-1-035b*700025-1-035b 6 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 2 donderdag 26 april

culturele en kunstzinnige vorming 2

Bij dit examen hoort een bijlage.

Dit examen bestaat uit drie blokken met in totaal 34 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 69 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.

Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met de veertiende eeuw Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw Blok 2: Hofcultuur Cultuur van romantiek en realisme in de negentiende eeuw Blok 3: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw

700049-2-035o Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de manier waarop de hel wordt voorgesteld, van middeleeuwen tot heden, in beeldende kunst, theater en literatuur.

afbeelding 1 In vrijwel alle culturen treffen we ideeën aan over goden en demonen, over hemel en hel. Al vanaf de negende eeuw voor Christus verbinden theologische geschriften hemel en hel met een apocalyptisch geloof. Voor wie op de juiste wijze had geleefd was na de beproevingen op aarde een eeuwig leven weggelegd in het paradijs. Zondaars wachtte een eeuwig lijden in de hel.

Afbeelding 1 is een goed voorbeeld van de voorstelling die gelovigen in de middeleeuwen hadden van de hel. 1p 1 Geef kort aan hoe men zich de hel destijds voorstelde.

tekst 1 Lees tekst 1. In de vroege middeleeuwen zwermden predikers uit over Europa om de ongelovigen tot het christendom te bekeren. Daarbij gebruikten zij verhalen over hel en duivel die waren ontleend aan visioenen van heiligen en andere bekende personen. 2p 2 Leg aan de hand van twee aspecten uit waarom predikers graag gebruik maakten van deze visioenen.

tekst 2 Lees tekst 2. Het liturgisch drama ontstond in de middeleeuwen in de kerk en kreeg een plaats in de eredienst. Pas toen het drama zich buiten de kerk verder ontwikkelde, kwamen er voor het eerst ‘duivels’ in voor, gespeeld door leken. 2p 3 Geef twee redenen waarom er aanvankelijk geen duivels voorkwamen in het liturgisch spel.

tekst 2 In de mirakelspelen buiten de kerk werd de rol van de duivel gaandeweg steeds belangrijker. 2p 4 Verklaar de populariteit van duiveltonelen aan de hand van twee aspecten.

afbeelding 2, tekst 2 Duivelspelers hadden in middeleeuwse mirakel- en passiespelen vaak een organisatorische functie. Zij zorgden voor een verbinding tussen het publiek en de theatervoorstelling. 2p 5 Leg uit waarom dat bij deze spelen nodig was. Geef ook aan op welke manier de duivelspelers deze verbindende rol speelden.

700049-2-035o 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In dit onstabiele politieke klimaat namen kunst en wetenschap echter een hoge vlucht. 2p 6 Geef hiervoor een verklaring.

afbeelding 3, tekst 3 Lees tekst 3. In dit Florence schreef Dante Alighieri omstreeks 1300 zijn Divina Commedia, de Goddelijke Komedie. Het is een gedicht van ruim 14.000 verzen, geschreven in het Italiaans. In het eerste deel beschrijft Dante een fictieve reis door de hel, waarbij de klassieke schrijver Vergilius hem vergezelt.

Dante geeft een nieuw beeld van de hel. Op afbeelding 3 zie je een schematische weergave van de hel uit de Divina Commedia. Je kunt hieruit afleiden dat Dante anders over de straffende God denkt dan in de middeleeuwen gebruikelijk was. 2p 7 Leg dit uit.

tekst 3 Dante wordt wel beschouwd als één van de laatste grote middeleeuwse schrijvers. Maar hij kan ook één van de eerste renaissanceschrijvers genoemd worden. 2p 8 Geef twee argumenten op grond waarvan Dante met zijn Divina Commedia al tot de renaissance gerekend kan worden.

tekst 4, video 1 Lees tekst 4. In de twintigste eeuw verdwijnt langzamerhand het idee van een hiernamaals met een bovenaardse hemel en ondergrondse hel. Begrippen als hemel en hel krijgen een geheel nieuwe invulling. In 1944 schrijft Jean-Paul Sartre het toneelstuk Huis Clos, wat vertaald wordt als Met gesloten deuren. Drie personages komen na hun dood samen in de hel.

In videofragment 1 wordt het eerste personage door een huisknecht binnengeleid in een ruimte die hij niet meteen als de hel herkent. 2p 9 Geef aan wat de overeenkomst is tussen Sartres hel en het traditionele beeld van de hel. Noem daarna een verschil.

700049-2-035o 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De hel in Huis Clos kan beschouwd worden als een metafoor voor de hel op aarde. Volgens Sartre is de mens in principe vrij, maar schuilt zijn ongeluk hierin dat hij overgeleverd is aan de blik van ‘de ander’. 1p 11 Ben je van mening dat de mens inderdaad vrij is en verantwoordelijk voor zijn eigen leven? Of vind je dat mensen voor hun geluk afhankelijk zijn van anderen? Geef een argument voor je mening.

Blok 2

Dit vragenblok gaat over de mythologische dichter-zanger Orpheus. Vanaf de renaissance bleek het Orpheusthema een bron van inspiratie voor de kunsten. In dit blok komen de opera L’Orfeo en de operette Orphée aux Enfers aan de orde.

tekst 5 Lees tekst 5. De verhalen uit Metamorphoses van de Romeinse dichter Ovidius vormden eeuwenlang de belangrijkste bron van kennis over de mythologie uit de klassieke oudheid. Binnen de cultuur van de Italiaanse renaissance hoorde de ideale hoveling deze verhalen goed te kennen.

Ook de hofkunstenaars maakten graag gebruik van mythologische onderwerpen. 3p 12 Geef drie redenen waarom de mythologie aantrekkelijk was voor kunstenaars.

tekst 6 Lees tekst 6. Eén van de verhalen uit Metamorphoses was de mythe van Orpheus en Euridyce. In de renaissance werd deze mythe vaak tot hofspektakel verwerkt. 2p 13 Leg uit waarom het Orpheusverhaal zo geschikt is voor een hofspektakel. Doe dat aan de hand van twee argumenten.

700049-2-035o 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Monteverdi noemde de nieuwe compositietechniek de seconda pratica. Hij gebruikte deze voor de opera L’Orfeo, favola in musica, die hij in opdracht van de hertog van Mantua componeerde. 2p 14 Geef aan wat de seconda pratica inhoudt. Doe dat aan de hand van twee muzikale kenmerken die je hoort in videofragment 3.

tekst 7, video 4 Lees tekst 7. In videofragment 4 zie je een andere uitvoering van L’Orfeo. In de derde akte probeert Orpheus zijn geliefde Euridyce terug te krijgen. Charon, de veerman, raakt onder de indruk van Orpheus’ gezang. 3p 15 Beschrijf drie muzikale middelen waarmee Monteverdi verschil aanbrengt tussen de held Orpheus en de veerman Charon.

tekst 6 In de eerste uitvoering van Monteverdi’s L’Orfeo in 1607 volgt het libretto de mythe, die tragisch afloopt: Orpheus wordt verscheurd door dionysische bacchanten. In 1609 maakt Monteverdi een nieuwe versie met een ander slot: Apollo verschijnt om Orpheus mee te nemen naar de goden.

De begrippen ‘dionysisch’ en ‘apollinisch’ worden in de filosofie en in de kunsttheorie gebruikt om een bepaalde tegenstelling aan te geven. 2p 16 Leg aan de hand van tekst 6 uit waar deze begrippen vandaan komen en wat ze binnen de kunst inhouden.

tekst 8 Lees tekst 8. In de negentiende eeuw gebruikte de componist Jacques Offenbach het Orpheusverhaal voor een komische opera, een operette. De première van Orphée aux Enfers vond plaats in 1858 in het Théâtre de la Gaieté in Parijs en trok zeer veel publiek.

Orphée aux Enfers steekt de draak met opvattingen en denkbeelden die destijds algemeen gangbaar waren. 2p 17 Noem twee elementen uit deze bewerking van het Orpheusverhaal die kenmerkend zijn voor de negentiende eeuw.

De pers besteedde veel aandacht aan Orphée aux Enfers. In de negentiende eeuw werd in kranten en tijdschriften steeds vaker over kunst geschreven. 1p 18 Leg uit waarom daar in die tijd blijkbaar behoefte aan was.

700049-2-035o 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 6 Terwijl de operette in de tweede helft van de twintigste eeuw in het commerciële circuit terrein verloor aan de musical, is momenteel sprake van een hernieuwde belangstelling. In 1997 nam de Opéra National de Lyon Orphée aux Enfers in productie, onder leiding van dirigent Marc Minkowski.

In videofragment 6 zie je de slotscène, die begint met Publieke Opinie, die Orpheus opdraagt Euridice mee te nemen uit de onderwereld. Het stuk eindigt met een uitbundig feest. 3p 20 Leg uit waarom deze uitvoering van Orphée helemaal in de huidige tijd past. Doe dat aan de hand van drie kenmerken.

Blok 3

Dit blok gaat over architectuur in de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw. Hierbij komen Adolf Loos, het Bauhaus en de nazi-architectuur aan de orde.

afbeelding 4 Op afbeelding 4 zie je een ontwerp voor een gebouw dat bedoeld was voor de wereldtentoonstelling van 1873 in Wenen. Het gebouw heeft stijlkenmerken van classicistische architectuur. 3p 21 Noem drie kenmerken van deze stijl die terug te vinden zijn op afbeelding 4.

Het ontwerp op afbeelding 4 werd gerealiseerd in opdracht van de Wienerberger Ziegelfabriks- und Baugesellschaft. Dit was een Weense fabriek, die decoratieve tegeltableaus ter verfraaiing van gebouwen produceerde. De fabriek was inmiddels uitgegroeid tot een gigantisch bouwbedrijf dat zich, evenals andere bedrijven, mocht presenteren op de wereldtentoonstelling. 3p 22 Geef drie redenen waarom het bedrijf voor deze presentatie classicistische architectuur koos.

700049-2-035o 6 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 5, afbeelding 6 Loos stond ook afwijzend tegenover het gebruik van ornament in de architectuur. In 1910 ontwierp hij een gebouw zonder enige vorm van decoratie. Het was een winkelpand met bovenliggende woningen in Wenen. Je ziet het op afbeelding 5. Het gebouw ligt aan een plein tegenover de Hofburg, een keizerlijk paleis uit de achttiende eeuw, dat je ziet op afbeelding 6.

Loos kreeg ernstige kritiek op dit ontwerp. Zijn kale gebouw contrasteerde te zeer met de geornamenteerde Hofburg. Dit was echter voor zijn tijdgenoten niet het belangrijkste bezwaar. Problematischer was dat het gebouw zo totaal nieuw was en dat het niet werd begrepen. 1p 24 Leg uit waarom de architectuur van dit gebouw door tijdgenoten niet begrepen werd.

tekst 10 Lees tekst 10. Niet alleen Oostenrijk, maar ook Duitsland kende in het begin van de twintigste eeuw vernieuwingen in de architectuur. Hiervoor medeverantwoordelijk was het Bauhaus, dat in 1919 in Weimar werd opgericht. De uitgangspunten van het Bauhaus waren echter anders dan die van Loos. Het Bauhaus had bijvoorbeeld een andere opvatting over de relatie tussen kunst en ambacht. 2p 25 Geef aan wat dit verschil in opvatting inhoudt. Betrek ook de visie van Loos in je antwoord.

video 7 Een vroeg voorbeeld van Bauhausarchitectuur is het zogenaamde Haus am Horn, dat werd gepresenteerd op de eerste Bauhaustentoonstelling in 1923. Het was een modelwoning voor de geschoolde arbeider. Met deze modelbehuizing hoopte het Bauhaus zowel een zakelijk doel als een inhoudelijk ideaal te verwezenlijken. 2p 26 Geef aan welk doel en welk ideaal het Bauhaus voor ogen had.

Het Bauhaus was in de eerste plaats een opleidingsinstituut. De doelstelllingen van deze opleiding zijn in het Haus am Horn, dat het belangrijkste onderdeel van de tentoonstelling vormde, terug te vinden. 1p 27 Geef aan hoe in het Haus am Horn dit uitgangspunt van het Bauhaus terug te zien is.

700049-2-035o 7 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 7, afbeelding 8 en video 7 Het Haus am Horn werd door sommige critici ‘belangrijk en van betekenis’ gevonden. Maar anderen leverden ernstige kritiek op diverse aspecten van deze modelwoning. 3p 29 Noem drie aspecten van het huis die in die tijd aanleiding zullen hebben gegeven tot kritiek.

Toen in Duitsland de nazi’s aan de macht kwamen, raakte het Bauhaus steeds meer in de problemen. In 1933 werd het op last van de nazi’s voorgoed gesloten. 1p 30 Leg uit waarom dit gebeurde.

afbeelding 9, afbeelding 10, afbeelding 11, afbeelding 12 In nazi-Duitsland was Albert Speer de favoriete architect van Hitler. Speer bouwde in 1939 het nieuwe nazi-hoofdkwartier in een aan het classicisme verwante stijl.

Van de architectuur van Speer is vaak gezegd dat deze gezien kan worden als een manifestatie van het kwaad. In zijn gebouwen zou het intimiderende karakter van de fascistische dictatuur tot uitdrukking komen. 2p 31 Geef twee argumenten die deze interpretatie ondersteunen.

afbeelding 13 Na de oorlog raakte de ‘foute’ architectuur van Speer uit de gratie. Er ontstond opnieuw belangstelling voor het Modernisme of Nieuwe Bouwen van vóór de oorlog. Deze architectuur werd na 1945 uitgangspunt voor veel nieuwbouw in West-Europa. 2p 32 Geef een ideologisch en een praktisch argument voor deze naoorlogse waardering van het Modernisme.

Pas decennia na de oorlog werd het idee dat nazi-architectuur niet kan deugen ter discussie gesteld. In een beschouwing over de tentoonstelling Art and Power die in 1996 in Londen werd gehouden, schreef de architectuurcriticus Bernard Hulsman in NRC Handelsblad: “Pas met de doorbraak van het postmodernisme in de jaren zeventig werd een voorzichtig begin gemaakt met de herziening van dit eenvoudige beeld van totalitaire kunst en architectuur.” 2p 33 Leg uit in welke zin het postmodernisme de herwaardering van architectuur als die van Speer mogelijk heeft gemaakt.

700049-2-035o 8 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

700049-2-035o*700049-2-035o 9 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afnametijdstip 2

culturele en kunstzinnige vorming 2

Tekstboekje

700049-2-035b Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1 Tondalus’ visioen

De Ierse ridder Tondalus leefde een rijk en werelds leven. Hij vertrouwde volledig op zijn kracht en zijn geld en dacht niet te veel na over zijn zielenheil. Op een dag viel hij voor dood neer. De priesters stonden al klaar om hem te begraven toen Tondalus na drie dagen zijn ogen weer opende. Hij was alleen maar schijndood geweest. Zijn ziel was van zijn lichaam gescheiden; een engel had hem door hel en hemel rondgeleid. In de hel worden de mensen op passende wijze bestraft voor de zonden die ze op aarde hebben begaan. Ook Tondalus was niet zonder zonde, en dat zou hij tot zijn schande merken. Ooit had hij een koe gestolen, maar het dier uiteindelijk weer aan zijn eigenaar teruggegeven. Toch wordt deze zonde hem aangerekend. Tondalus kan zijn straf niet ontlopen. Hij moet met de gestolen koe over een brug lopen die twee mijl hoog is en slechts een handpalm breed. Bovendien is de brug bezet met scherpe spijkers die zijn voeten tot bloedens toe verwonden. Het is de straf die alle dieven moeten ondergaan. De smalle brug met spijkers is niet de eerste en evenmin de laatste pijn die Tondalus moet lijden, maar uiteindelijk bereikt hij samen met zijn begeleider de bodem van de hel. Van daaruit begint langzaam de opgang naar de hemel, een sprookjesachtige wereld waar alleen maar gelukkige zielen zijn. Alles is gemaakt van goud en edelstenen. De negen engelenkoren juichen voor God. Nadat hij dit heeft mogen aanschouwen, keert Tondalus terug naar zijn lichaam. Hij zal voortaan een beter leven leiden en anderen bekeren en oproepen niet meer te zondigen.

tekst 2 In de late Middeleeuwen kreeg ‘de duivel’ een belangrijke rol in het theater. In zowel mirakel - als ook in passiespelen kwamen steeds meer duiveltonelen voor. De duivelfiguren toonden zich aan het publiek in ‘duvelrijen’: hilarische tussenspelen die de overgang van de ene scène naar de volgende markeerden door korte toneelstukjes. In deze tussenspelen zijn bijvoorbeeld hevige scheldpartijen zichtbaar tussen de duivels: ze vegen elkaar de mantel uit met uiterst inventief taalgebruik dat op de lachspieren werkt. Gedurende de spelen, die uit tientallen tot honderden scènes konden bestaan, wandelden de opzichtig verklede duivels tussen het publiek, van de ene locatie naar de volgende en gaven zij luidruchtig hun reactie met aandoenlijke angst of uitbundige pret. Het moet vermakelijk zijn geweest voor het publiek om te zien hoe duivels op de vloer stampten van woede als er een zondaar werd gered. Ook kwamen er duiveltonelen voor in de vorm van ‘sinnekens’: duivelachtige personificaties van zonden en ondeugden die de mens pogen aan te zetten tot goddeloos gedrag. Ook hier zijn de meest dringende waarschuwingen voor de duivel vaak komisch verpakt, maar daarom niet minder serieus.

700049-2-035b 2 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Met Vergilius daalt Dante af in het rijk der doden. De eerste categorie zielen die hij op zijn reis tegenkomt zijn de slappelingen, die niet hebben kunnen kiezen. Voor hen is geen plaats in de hemel en ook niet in de hel. Vervolgens komen Dante en Vergilius in het voorgeborchte van de hel (voorhel). Dit is de plaats voor de zielen die tijdens hun leven niet gezondigd hebben, maar die ongedoopt zijn en daarom niet naar de hemel kunnen. Dante ontmoet hier beroemde filosofen uit de oudheid; een van de zielen die in het voorgeborchte thuishoort is die van Vergilius zelf.

Dante ziet de hel als een enorme trechter, waarvan de punt zich in het centrum van de aarde bevindt. Langs de steile rotswanden van de hellekegel lopen negen concentrische rondgangen, die naar beneden toe een steeds kleinere diameter hebben. In de hel verblijven de verdoemden, waar zij zonder hoop op redding hun straf ondergaan. Hoe dieper Dante en Vergilius in de trechter afdalen, des te zwaarder worden de misdaden waarvoor de verdoemden boeten, en des te pijnlijker worden ook hun straffen.

Terwijl hij afdaalt, praat Dante met allerlei zondaars, zoals politici en moordenaars uit het veertiende-eeuwse Florence. Hij stuit op monsters en duivels, en moet ontelbare moeilijkheden het hoofd bieden. Hij ziet alle ellende van de wereld: tirannie, moord, verspilling, godslastering, verleiding, waarzeggerij, oplichting, wellust, roof, tweedracht en verraad. Ten slotte bereikt hij op het diepste punt Lucifer, het kwaad in eigen persoon, een gevlerkt driekoppig monster vastgevroren in het ijs, met in iedere muil een zondaar.

tekst 4 Inleiding op de eenakter Huis Clos (Met gesloten deuren) uit 1944

Huis Clos is een toneelstuk van de Franse schrijver en filosoof Jean-Paul Sartre (1905-1980). Huis Clos gaat over drie mensen die na hun dood samenkomen in de hel. Zij zijn niet toevallig bij elkaar gebracht. Wat hen bindt is het feit dat elk van hen, direct of indirect, verantwoordelijk is voor de dood van een medemens. Zij worden samen opgesloten in een kamer. In eerste instantie lijkt deze hel, die niet voldoet aan het beeld dat het drietal van de hel had, geen slechte eindbestemming. Maar al gauw blijkt zij toch een gruwel.

700049-2-035b 3 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 5 Ovidius (43 voor - 18 na Chr.) was na Vergilius en Horatius de belangrijkste Latijnse dichter. Zijn bekendste werk is Metamorphoses (Gedaanteverwisselingen), een omvangrijk geschrift van zo’n 12.000 versregels, 250 verhalen verdeeld over vijftien boeken. Het behandelt de mythologische verhalen vanaf de Chaos, het begin van de wereld, tot aan de komst van Caesar en Augustus in de tijd van Ovidius zelf. Het centrale thema in dit werk is de gedaanteverwisseling, waarbij alle mogelijke veranderingen plaatsvinden van goddelijke en menselijke wezens in nieuwe gestalten. Op een luchtige en vaak ironiserende manier beschreef Ovidius de pikante verwikkelingen van goden, helden en stervelingen waarin die gedaanteverwisselingen een rol speelden. Vooral in de vele avontuurtjes van de oppergod Jupiter met talloze sterfelijke vrouwen, kwamen metamorfoses voor. Om niet betrapt te worden door zijn echtgenote nam Jupiter telkens een andere gedaante aan. Zo verleidde hij Leda in de gedaante van een zwaan en benaderde hij Danaë in de vorm van gouden regen.

tekst 6 Orpheus is de zoon van de koning van Thracië en van Calliope, de muze van de epische poëzie. Apollo, de god van het goede en schone, de harmonie en de kunsten, schonk Orpheus een lier (een soort harp). Met deze lier en zijn gezang ontroert Orpheus goden, mensen en zelfs wilde dieren. Hij trouwt met Euridyce, die kort na hun huwelijk sterft aan een slangenbeet. Ontroostbaar daalt Orpheus af in de Onderwereld om te proberen haar daar weer uit te halen. Daarbij heeft hij de gunst nodig van de veerman Charon, die de doden over de rivier de Styx zet en van de goden Pluto en Proserpina, de heersers van de onderwereld. Met zijn muziek weet Orpheus uiteindelijk hen allen te vermurwen. Hij mag Euridyce mee terugnemen, op voorwaarde dat hij, onderweg naar de bovenwereld, niet naar haar omkijkt. Omdat hij haar voetstappen niet hoort, is hij ongerust. Verteerd door verlangen draait hij zich toch naar haar om. Daardoor verliest hij haar nogmaals, nu voorgoed. Na het verlies van Euridyce is Orpheus zo ontroostbaar, dat hij niets meer met andere vrouwen te maken wil hebben. Hierdoor wekt hij de woede op van een groep bacchanten. Dit zijn nimfen uit het gevolg van Bacchus, die ook wel Dionysos wordt genoemd, de god van wijn, het plezier en de levenskracht, de personificatie van de oerkracht van de natuur. De bacchanten van Dionysos dragen lange gewaden en dierenvellen. Zij staan bekend als gestoorde vrouwen die in extase wilde dansen uitvoeren en toegeven aan grof geweld. Hun voedsel bestaat uit rauw vlees, dat zij met blote handen van hun slachtoffer afscheuren. Orpheus wordt door deze nimfen vermoord.

700049-2-035b 4 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Orpheus: “Alleen gij, edele god, kunt me helpen, en u hoeft niet te vrezen, want ik wapen mijn vingers slechts met de snaren van een gouden lier, waartegen zelfs de meest verstokte ziel zich tevergeefs hardt.”

Charon: “Door mijn hart te verblijden vleit je weeklacht en gezang, ontroostbare zanger, mij wel enigszins. Maar medelijden, een gevoel dat mij onwaardig is, Zij mijn gemoed verre, ja, verre.”

tekst 8 Synopsis van Orphée aux Enfers, Orpheus in de onderwereld (1858)

Aan het begin van de operette stelt ‘Publieke Opinie’ zich voor: zij is de hoeder van goedburgerlijke zeden en fatsoen, van normen en waarden. Zij doet haar best om de beroemde violist Orphée (Orpheus) en zijn vrouw Euridice weer met elkaar te verzoenen. Orphée en Euridice hebben echter schoon genoeg van elkaar. Orphée houdt er minnaressen op na, Euridice haat vioolmuziek en ze heeft een verhouding met haar buurman, de herder Aristaeus, die in werkelijkheid Pluto is, de god van de onderwereld. Pluto heeft met Orphée afgesproken, dat hij Euridice zal meenemen naar de onderwereld. Euridice laat een briefje achter voor Orphée en vertrekt opgewekt met haar geliefde Pluto naar het dodenrijk. Alles lijkt voor Orphée voorspoedig te verlopen, totdat Publieke Opinie zich ermee gaat bemoeien en zijn carrière bedreigt. Zij eist dat hij zich houdt aan de mythe en zijn echtgenote Euridice gaat redden. Jupiter, de dubbelhartige oppergod en broer van Pluto hoort al snel van de ontvoering van Euridice. Hij gaat naar haar op zoek en in de gedaante van een gouden vlieg weet hij door het sleutelgat te komen van de kamer waar zij verborgen wordt gehouden. Jupiter wil Euridice graag voor zichzelf. In de hel vieren de goden groot feest. Euridice sluipt vermomd naar binnen. De feestgangers roepen om een dans, uitgelaten storten zij zich met zijn allen in de cancan. Dan dienen Orphée en Publieke Opinie zich aan. Jupiter geeft tegen zijn zin de tegenstribbelende Euridice weer aan haar echtgenoot terug. Maar Orphée mag niet achteromkijken, Publieke Opinie houdt hem daarom streng in de gaten, opdat hij niet kan bedriegen. Jupiter slingert dan een bliksemstraal en Orphée kijkt verschrikt om. Euridice keert snel weer terug naar de onderwereld. Zo eindigt alles in grote feestvreugde, vrolijk klinkt opnieuw de cancan.

700049-2-035b 5 lees verder ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 9 Fragment uit Ornament und Verbrechen, 1908

Ik heb de wereld verrijkt met de navolgende conclusie: Evolutie van de cultuur is synoniem met het verwijderen van het ornament van het gebruiksvoorwerp. (…) Ik weiger te luisteren naar tegenwerpingen, als zou het ornament de levensvreugde van een gecultiveerd mens verhogen, ik leen niet het oor aan vergoelijkingen in de trant van ‘Maar als het nu een móói ornament is…’! Mijn levensvreugde en die van alle gecultiveerde mensen met mij wordt niet verhoogd door een ornament. (…) De verwoesting, de reusachtige schade die het tot nieuw leven wekken van het ornament toebrengt aan de esthetische ontwikkeling, is op zichzelf niet onoverkomelijk, want niemand kan de evolutie van de mensheid tot staan brengen! Men kan haar alleen vertragen. Wij kunnen wachten. Maar het is een misdaad jegens de economie dat daardoor menselijke arbeid, geld en materiaal zinloos verspild worden. Geen tijd kan die schade ongedaan maken. (…) De wisseling van ornamenten leidt tot een vroegtijdige ontwaarding van het arbeidsproduct. (…)

tekst 10 Loos schreef omstreeks 1931: “Het huis moet iedereen bevallen. Dit als verschil met het kunstwerk, dat niemand dient te bevallen. Het kunstwerk is een privé-aangelegenheid van de kunstenaar. Het huis is dat niet. Het kunstwerk wordt op de wereld gezet zonder dat daaraan behoefte is. Het huis voorziet in een behoefte. Het kunstwerk is aan niemand verantwoording schuldig, het huis aan iedereen. (…) Zo zou dus het huis niet met kunst te maken hebben en architectuur niet tot de kunsten behoren? Zo is het. Slechts een zeer klein deel van de architectuur behoort tot de kunst: de grafsteen en het gedenkteken. Al het andere, alles wat een doel dient is afgesloten van het rijk der kunsten. (…) De kunstenaar behoeft alleen zichzelf, de architect behoort het algemene te bedienen. Maar de vermenging van de kunst en het handwerk heeft beiden en zo ook de hele mensheid oneindig veel schade toegebracht.”

700049-2-035b*700049-2-035b 6 lees verdereinde ►►► Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

025- culturele en kunstzinnige vorming 2 Voor alleeindexamens, ziewww.alleexamens.nl. Voor deperfecte voorbereiding opje eindexamen, zie ookwww.examencursus.com. 1- 3 4 o

Schoolexamen VWO Vrag wo punte Voor e Voor dit b met in e h r d a en len e n n to l me b k . examenzijn ;

o h taal 38 v ekje r e t e Beschikbaar gestelddoor deUniversiteitLeiden enStichting Studiebegeleiding Leiden(SSL). a t exam a e gnumme

Onder Wetenscha Vo n goe v www.Examen-Antwoorden.nl door en voor leerlingen! o r Voor alle eindexamens, antwoorden en oefeningen! r ag en be Beschikbaar gestelddoorExamen-Antwoorden.nl d w en b re maximaal 82punten a i js r is estaa id . n t en p w a p o d a e o nge t u lijk rd be i t ge v i er b ha v e n hoe a l l d k o k k unne te v e e n e

vet h wo beeldsc één stip zi dan worde vo B De bl Geef In In B B B deze bronne elk Al gev ro d beo geb eeuw to wo e e i l l l jn bi t en het

m j ok ok ok lft twi o s er het or rdt e

g o r r . r het a of m vraag e ui aa beel r ni n d ui v d 4: 3: 1 e o del m een

vra bi n tiek k va j vra a gd r kke bea

M C tig et h u n d d e n jv eer bronnendie kt erm den i t e en m t v n g g g u

be en vra ste a n 2: een n n d o g m . e el n e e l ss al t e o twin e Don n n n aange j t zi

e u iszo' e w r er a C ertien r boe boe acul e eeu ur e realis o g a b jn: . leen de eeget lijn u gee o d.

ep g. O d eel aan va derd l o Afnametij

t ) n

k k i tig w r u ge t n t d j j da d t u n u tj w n f e zi e wo d

geb e m p u ee t

ste eeuw el r ge e m ag 3 e n m woord daa oo n er het het

r w e eeuw van eerste i va d. n v ven in e ee o eer d rde n r e m n den je i 0

w d n devra t d de d d o be va

dstip 1 20 maart re t o n et oder eenvet met o e e p t

blauw e el n s n dene aarond br en a n

ke (re rde no

twee in w

je ei n t dsche de m e C o p eede ot n dene een groe g rk n nne eciaal bel w e i n e u

. O g i ge ge 06 n ee ltu e w a e g n n tiend hel r n. n n rge r m vraa n, e p n re

o m

de el ur de ee

de d het

m r

ke Tev

r d de zi f u eestal a v e bi Begin ne t e gd n k ak je jn n

a n

van n j a fde t n e

rst e

ng . i ns

n, s . e

Pagina: 312 Blok 1

Dit blok gaat over de opkomst van de gotische architectuur in de Middeleeuwen en over de ontstaansgeschiedenis van het Rijksmuseum in de negentiende eeuw.

In West-Europa werden in de elfde tot en met de veertiende eeuw vele kerken en kloosters gebouwd. De bouwstijlen waren het Romaans en de gotiek. In het bijzonder voor de landen ten noorden van de Alpen geldt dat de gotische bouwwerken, veel meer dan de Romaanse, tot stand kwamen in de middeleeuwse steden. 2p 1 Geef een verklaring voor het gegeven dat de gotische architectuur meer dan de Romaanse tot ontwikkeling kwam in de steden.

afbeelding 1 Op afbeelding 1 zie je een deel van het interieur van de kooromgang van de abdijkerk St. afbeelding 2 Denis, afbeelding 2 toont van deze kooromgang de plattegrond. De bouw van deze tekst 1 kooromgang, waarvoor Suger rond 1140 opdracht gaf, wordt gezien als een eerste voorbeeld van gotische architectuur. 4p 2 Leg op grond van het bouwprincipe uit waarom bij deze kooromgang niet langer van Romaans maar van gotiek sprake is. Noem vervolgens aan de hand van de afbeeldingen drie aspecten van de architectuur die kenmerkend zijn voor de gotische bouwstijl.

afbeelding 1 afbeelding 2 In tekst 1 wordt gesteld dat Suger en de bouwers zich nauwelijks bewust waren van het tekst 1 belang van hun bouwkundige vernieuwingen. Wel is bekend dat Suger zocht naar een nieuwe esthetiek. 2p 3 Leg uit welke esthetiek Suger voor ogen stond en geef daarbij aan waardoor hij werd gemotiveerd.

afbeelding 3 Na Suger werd de gotiek bepalend voor de architectuur van het middeleeuwse kerkgebouw. afbeelding 4 Vele grote kathedralen werden gebouwd. De kathedraal van Reims is een voorbeeld. Afbeelding 3 toont een deel van het aanzicht van de gevel van het schip. Op afbeelding 4 zie je van dit schip de doorsnede met een luchtboog. 2p 4 Leg uit wat de functie was van deze luchtbogen en geef aan waarom deze oplossing werd toegepast.

afbeelding 3 De tekeningen op afbeelding 3 en 4 zijn gemaakt door E.E. Viollet-le-Duc, een afbeelding 4 negentiende-eeuwse bouwmeester die zich toelegde op het behoud en de restauratie van gotische gebouwen. Het werk van Viollet-le-Duc is te beschouwen als een voorbeeld van de algemene herwaardering van de middeleeuwse gotiek die in de negentiende eeuw kenmerkend was voor landen als Frankrijk, Engeland, Nederland en Duitsland. Deze herwaardering houdt verband met zowel het culturele als het politieke klimaat in de negentiende eeuw. 2p 5 Geef een verklaring voor de herwaardering van de middeleeuwse gotiek in de negentiende eeuw. Betrek zowel het culturele als het politieke aspect in je antwoord.

afbeelding 5 Lees tekst 2. tekst 2 Naast de gotiek werden ook andere stijlen uit het verleden gehanteerd in de negentiende eeuw. Dit is te zien aan het classicistische ontwerp voor het ‘Muzeüm Willem I’ van de Duitse architect Ludwig Lange (zie afbeelding 5). Hoewel Lange met dit ontwerp de eerste prijs won, werd het gebouw uiteindelijk niet gerealiseerd; er was te veel kritiek. De algemene opinie was dat een gebouw uitgevoerd in de door Lange voorgestelde stijl niet voldeed aan het programma van eisen. 2p 6 Leg aan de hand van het programma van eisen uit welk bezwaar werd aangevoerd tegen de stijl van dit ontwerp.

600025-1-34o 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 8 Het Rijksmuseum werd zowel van binnen als van buiten rijkelijk gedecoreerd. Op afbeelding 9 afbeelding 8 en 9 zie je voorbeelden van aan de buitenkant aangebrachte ornamenten. Deze tekst 2 bestonden vooral uit beeldhouwwerken, reliëfs, sierverbanden in het metselwerk en tegeltableaus. 2p 8 Noem twee redenen waarom het Rijksmuseum aan de buitenkant werd gedecoreerd.

afbeelding 10 Bij het decoreren van de binnenkant verwerkte Cuypers verwijzingen naar verschillende afbeelding 11 perioden uit de Nederlandse kunstgeschiedenis. In de decoraties van de zalen op de begane grond is een overzicht te vinden van alle stijlen van het Romaans tot de barok. Op afbeelding 10 en 11 zie je voorbeelden van schetsen van Cuypers. 1p 9 Leg uit welke visie op het museum spreekt uit dit decoratieprogramma van Cuypers.

Het Rijksmuseum wordt momenteel gerestaureerd. Voor een belangrijk deel zal de oorspronkelijke indeling van het gebouw met de daarin aangebrachte decoraties van Cuypers in ere worden hersteld. Bij het herinrichten is het de bedoeling de collectie kunstwerken samen te exposeren met producten van kunstnijverheid en andere historische artefacten, zodat meer dan voorheen een compleet beeld van een periode wordt opgeroepen. 4p 10 Beargumenteer of dit een geschikt tentoonstellingsconcept is voor een hedendaags publiek. Geef twee argumenten die voor en twee argumenten die tegen het concept pleiten.

Blok 2

Dit blok gaat over religieuze en wereldlijke aspecten van de volkscultuur uit de Middeleeuwen, de springprocessie in Echternach en over het romantische ballet Giselle.

tekst 3 Lees tekst 3. In de middeleeuwse samenleving speelden heiligen een belangrijke rol in het leven van gelovigen. Ze werden gezien als bemiddelaars bij God en als helpers in nood. Ook hadden ze voor de gelovigen een voorbeeldfunctie in verband met de christelijke heilsverwachting. 1p 11 Leg uit wat die voorbeeldfunctie inhield.

Bij bedevaarten bezoeken gelovigen kerken waar het graf van een heilige zich bevindt of waar belangrijke relieken worden bewaard. In de Middeleeuwen was de bedevaart een wijdverbreid verschijnsel, ondanks de risico’s en gevaren die er aan het reizen waren verbonden. Een veel voorkomende reden om op bedevaart te gaan was het zoeken van genezing. Op heilige plaatsen, zoals het graf van een heilige, zouden vaak wonderbaarlijke genezingen plaatsvinden. 2p 12 Noem twee andere redenen waarom mensen op bedevaart gingen.

600025-1-34o 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 4 Lees tekst 4. video 1 Op videofragment 1 zie je een opname uit 1989 van de springprocessie in Echternach. ‘Springen’ was het middeleeuwse Nederlandse en Duitse woord voor ‘dansen’. De Kerk wees de dans af als gebruik in en rond het kerkgebouw. Al in de vijfde eeuw van onze jaartelling schreef de kerkvader Augustinus: “De dans is een cirkel waarvan de duivel het centrum is”. Gezien de afwijzende houding van de Kerk in de Middeleeuwen tegenover dansuitingen wekt het verbazing dat de processie in Echternach toch de vorm van een dans aannam. 2p 13 Geef twee redenen waarom de Kerk deze processie wel kon accepteren.

1) tekst 5 In middeleeuwse kronieken uit de elfde tot en met veertiende eeuw wordt melding gemaakt van zogenoemde danswoedes of dansepidemieën. Tekst 5 stamt uit 1833 en is gebaseerd op historische verslagen, waarin verhalen over danswoedes en dansvloeken zijn opgetekend. Dergelijke gebeurtenissen zijn niet alleen opgetekend in kronieken, maar bleven ook bewaard in sprookjes en volksverhalen. 1p 14 Geef een verklaring voor het feit dat dergelijke gebeurtenissen ook bewaard zijn gebleven in sprookjes/volksverhalen.

Diverse sprookjes en volksverhalen herinneren aan de middeleeuwse danswoedes. Zo lokt in het sprookje De Rattenvanger van Hamelen een fluitspeler met zijn muziek alle kinderen van de stad Hamelen mee in een fatale dans. Een Slavische volkslegende verhaalt van Wili’s, geesten van bedrogen jonge meisjes, die teveel gedanst hebben: ’s nachts rijzen zij uit hun graven om, als wraakgodinnen, mannen meedogenloos uit te putten in een dodelijke dans. In de negentiende eeuw werden veel sprookjes en volksverhalen opgetekend, onder andere door de gebroeders Grimm. De dichter Heinrich Heine vermeldde volksverhalen, zoals over de Wili’s, in zijn boek De l'Allemagne (Over Duitsland), dat in 1835 in Parijs verscheen. 3p 15 Geef drie redenen voor de belangstelling in de negentiende eeuw voor sprookjes/volksverhalen.

tekst 6 Giselle ou les Wilis geldt als het hoogtepunt van het romantische ballet. Het idee voor het libretto had danscriticus Théophile Gautier opgedaan bij het lezen van De l’Allemagne van zijn vriend Heinrich Heine. In tekst 6 staat een synopsis van Giselle. In beide akten van dit ballet komen aspecten van de romantische thematiek duidelijk naar voren, maar in akte 1 anders dan in akte 2. 3p 16 Geef op basis van de synopsis aan wat het kenmerkend onderscheid is tussen beide akten. Noem tevens per akte drie thema’s die daarin voorkomen.

tekst 6 In een brief aan Heine beschreef Gautier de première van Giselle in Parijs. Onder andere video 2 beschreef hij een pantomimescène in de eerste akte, waarin Giselles moeder haar dochter wijst op de gevaren van haar tomeloze danslust. “Arm kind! Als je maar steeds danst, zal dat je dood zijn, en na je dood zul je een Wili worden!” In videofragment 2 zie je deze scène waarin Giselles moeder eerst het gebaar voor ‘dansen’ maakt en vervolgens het gebaar voor ‘dood’. Pantomimescènes waren noodzakelijk in balletten uit die tijd. 1p 17 Geef hiervoor een verklaring.

noot 1 jaarboeken, die vaak werden bijgehouden door monniken

600025-1-34o 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 3 In videofragment 3 zie je twee gedeeltes uit de tweede akte. In het eerste gedeelte wordt Hilarion de dood ingedanst. In het tweede gedeelte maken de Wili’s aanstalten Albrecht hetzelfde lot te laten ondergaan. In dit videofragment komen dezelfde pantomimische gebaren voor dans en dood terug. De componist Adolphe Adam componeerde bij Giselle muziek die een sterke dramatische ondersteuning biedt aan de handeling en hij gebruikte als een van de eersten daarbij ook leidmotieven2) Zo is in de scènes waarin de Wili’s respectievelijk met Hilarion en Albrecht dansen op een vergelijkbaar moment in de handeling hetzelfde motief te horen. 2p 18 Geef aan voor welk moment in de handeling hetzelfde motief wordt gebruikt en beschrijf op welke wijze de muziek daar de handeling ondersteunt.

Blok 3

Dit blok gaat over de film Metropolis uit 1927 van Fritz Lang (1890-1976) en de relatie van deze film tot bepaalde stromingen in de kunst uit de eerste helft van de twintigste eeuw.

tekst 7 Binnen de kunst vonden in de eerste helft van de twintigste eeuw baanbrekende ontwikkelingen plaats en werden belangwekkende nieuwe kunstideologieën geformuleerd. Zo publiceerde in 1909 de dichter Emilio Marinetti het Futuristisch Manifest, waarin hij uiting gaf aan zijn artistieke ideeën. Tekst 7 is een gedeelte van dat Futuristisch Manifest. 3p 19 Leg uit welke artistieke idealen Marinetti voorstond en geef aan waartegen hij zich afzette.

afbeelding 12 De architect Louis Sullivan (1856-1924) gaf eind negentiende, begin twintigste eeuw de aanzet tot modern ogende hoogbouw in steden als New York en Chicago. Op afbeelding 12 zie je zijn Guarantee Building in Buffalo uit 1894-1895. 2p 20 Noem aan de hand van afbeelding 12 drie kenmerken van de destijds moderne hoogbouw.

afbeelding 13 De Duitse filmmaker Fritz Lang was tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten erg onder de indruk van de nieuwe bouwkunst. De film Metropolis is geïnspireerd op de stad van de toekomst. Op afbeelding 13 zie je een affiche voor Metropolis. Dit affiche sloot aan bij de tijdgeest van dat moment, zowel wat betreft de inhoud als de vormgeving. 3p 21 Geef aan de hand van drie aspecten aan hoe de inhoud van het affiche verwijst naar de moderne tijd.

tekst 8 Lees tekst 8 en 9. tekst 9 Op videofragment 4 zie je de openingsscène van Metropolis, waarin de wisseling van de video 4 ploegendienst in de Benedenstad van Metropolis plaatsvindt. Om Metropolis, als zwijgende film, te voorzien van een krachtige beeldtaal heeft Fritz Lang theatrale en filmische middelen ingezet en veel symboliek gebruikt. 3p 22 Geef aan de hand van drie theatrale middelen aan hoe Lang de wisseling van de arbeidersploegen gestalte geeft en wat hij daarmee uitdrukt. Laat hierbij decor en rekwisieten buiten beschouwing. 2p 23 Geef twee voorbeelden van symboliek uit dit fragment en leg uit hoe Lang daarmee de uitzichtloosheid van het leven in de Benedenstad verbeeldt.

tekst 8 In Metropolis komen verschillende thema’s aan de orde. Eén van die thema’s is de klassenstrijd. 2p 24 Noem er nog vier.

noot 2 Een leidmotief is een karakteristiek en steeds terugkerend motief of thema, dat een bepaalde idee, persoon of situatie symboliseert.

600025-1-34o 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 5 Bekijk videofragment 5, waarop een bijeenkomst van arbeiders is te zien in de catacomben onder de Benedenstad, waar Maria hen toespreekt. De meest in beeld komende persoon is Freder die net een dag als arbeider heeft gewerkt en met de anderen is meegegaan naar deze bijeenkomst. In deze scène zijn duidelijk verwijzingen te zien naar religieuze symbolen en handelingen. 3p 25 Leg aan de hand van drie aspecten uit hoe deze religieuze verwijzingen theatraal zijn vormgegeven.

video 5 In inleidingen en commentaren wordt vaak gesproken over expressionistische elementen in Metropolis. 3p 26 Noem drie elementen in videofragment 5 die expressionistisch genoemd zouden kunnen worden en geef aan waaraan je dat ziet.

tekst 7 Hoewel sommige aspecten van de film Metropolis futuristisch aandoen, ligt de film niet echt in de lijn van wat futuristen als Marinetti als hun ideaal zagen. 2p 27 Leg aan de hand van twee aspecten uit waarom de film niet in de lijn van het ideaal van Marinetti lag.

Metropolis geldt om diverse redenen als een mijlpaal binnen de filmgeschiedenis. Als sciencefictionfilm was het een nieuw genre en nooit eerder was een film zo duur. 1p 28 Leg uit waarom de film technisch als een mijlpaal werd gezien.

Blok 4

Dit blok gaat over film en filmmuziek als onderdeel van de massacultuur. Centraal staat de Indiase film Lagaan uit 2001.

tekst 10 Lees tekst 10. Aan de gemiddelde Bollywood- en Hollywoodfilm ligt een ‘succesformule’ ten grondslag. Daarom zijn er wat de verhaalstructuur en de personages betreft veel overeenkomsten tussen beide. 2p 29 Noem drie overeenkomsten tussen Lagaan en de doorsnee Hollywoodfilm gelet op de opbouw van het verhaal en/of de soort personages.

afbeelding 14 Afbeelding 14 is een gedeelte van de dvd-omslag van Lagaan. tekst 10 Naast overeenkomsten op het gebied van verhaal en personages zijn er nog andere overeenkomsten tussen Bollywood- en Hollywoodfilms. 3p 30 Noem vier van dergelijke overeenkomsten.

video 6 In Lagaan speelt muziek een belangrijke rol. Afhankelijk van de scène heeft de muziek video 7 verschillende functies, uiteenlopend van een spaarzame sfeeraanduiding tot het op de voet video 8 volgen van de handeling. De videofragmenten 6 t/m 8 zijn afkomstig uit Lagaan. Muziek heeft in deze fragmenten steeds een andere functie. 3p 31 Geef voor elk van de drie videofragmenten de functie van de muziek aan.

600025-1-34o 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 10 Veel filmmuziek is gecomponeerd in de (laat-)romantische symfonische stijl van de tweede video 9 helft van de negentiende eeuw. Zowel in veel van deze negentiende-eeuwse muziek, als in de daarvan afgeleide filmmuziek spelen leidmotieven een belangrijke rol. Ook in Lagaan worden verschillende leidmotieven gebruikt. Videofragment 9 is een montage van verschillende fragmenten uit de film. Hierin zijn drie verschillende leidmotieven te horen. 3p 32 Geef van elk leidmotief een korte karakteristiek en noem het/de instrument(en) waardoor het wordt gespeeld. Geef tevens aan bij welke idee, persoon en/of situatie elk leidmotief hoort.

video 9 Voor de drie leidmotieven uit videofragment 9 geldt dat de muzikale uitvoering ervan vaak varieert. 2p 33 Geef hiervoor een verklaring. Leg tevens voor het derde leidmotief uit hoe dit muzikaal van karakter wisselt en wat daarvoor de reden is.

video 10 Videofragment 10 bestaat uit twee gedeeltes uit een van de filmsongs. Hierin zie je verschillende eigenschappen die horen bij een videoclip. 3p 34 Noem uit videofragment 10 drie kenmerken die bij de filmische vormgeving van een videoclip veel worden toegepast.

video 10 “Rahman (de componist van de filmmuziek van Lagaan) weet muziek te maken die aldoor westers klinkt en aldoor oosters” zegt Anil Ramdas3). De muziek gaat bijna onopvallend over van meer westers naar meer oosters en andersom. 1p 35 Geef aan hoe die onopvallende overgang in de muziek van videofragment 10 tot stand komt. 2p 36 Waaraan is het ‘westerse’ in de muziek te herkennen en waaraan het ‘oosterse’? Noem voor elk twee kenmerken.

video 7 Videofragment 7 bestaat uit het gedeelte dat vooraf gaat aan een song (met dans) en het begin van de song zelf. “Het was een betere film geworden als hij niet zo Indiaas was geweest. Want er moesten liedjes in, en dansjes, anders gaan Indiërs er niet naar toe” (Anil Ramdas). 1p 37 Geef een algemeen filmisch bezwaar tegen het inpassen van liedjes en dansjes in een film.

Je kunt je afvragen of het bij de vorige vraag bedoelde filmisch bezwaar meer geldigheid heeft dan de redenen die Indiase filmmakers hebben om liedjes en dansjes in te lassen. Een dergelijke controverse is een voorbeeld van een wijder probleem, namelijk in hoeverre oordelen over kunst geldigheid bezitten. 1p 38 Wat is jouw mening over ‘geldigheid van oordelen in de kunst’? Beargumenteer je mening.

noot 3 correspondent India voor NRC-Handelsblad

Einde

600025-1-34o 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

025- culturele en kunstzinnige vorming 2 Voor alleeindexamens, ziewww.alleexamens.nl. Voor deperfecte voorbereiding opje eindexamen, zie ookwww.examencursus.com. 1- 3 4 t

Schoolexamen VWO T

ekstb o ekje Beschikbaar gestelddoor deUniversiteitLeiden enStichting Studiebegeleiding Leiden(SSL). Onder Wetenscha Vo www.Examen-Antwoorden.nl door en voor leerlingen! o Voor alle eindexamens, antwoorden en oefeningen! r be Beschikbaar gestelddoorExamen-Antwoorden.nl w re i js id en p p d e lijk

Don derd Afnametij ag 3 0 dstip 1 20 maart 06 Begin

Pagina: 319 Tekst 1

De kooromgang van de abdijkerk van St. Denis is van uniek belang in de geschiedenis van de Europese architectuur. Het gaat om het bewaard gebleven deel van het ‘chevet’1), de koorsluiting, voltooid in 1144 na een bouwtijd van vier jaar en het eerste belangrijke bouwwerk in gotische stijl (…). Iedere latere gotische kerk in de wereld gaat hierop terug. Of de bouwers het belang inzagen van wat zij gedaan hadden, is echter twijfelachtig. Niets wijst daarop in de twee gedetailleerde verslagen van de bouw en de uitmonstering, geschreven door abt Suger (1081-1151) van St. Denis, die het initiatief nam tot de onderneming en later de leiding had. Evenmin wordt daarin de naam genoemd van de architect die verantwoordelijk was voor dit plan van verstrekkende betekenis, hoewel er toch zeker een geweest moet zijn. (…) Wij kennen één bron van Sugers inspiratie voor de St. Denis. De kloosterbibliotheek bezat een handschrift van de werken toegeschreven aan ‘Dionysius’ (…), een belangrijk theoloog die rond 500 in Syrië leefde en abusievelijk geïdentificeerd werd met St. Dionysius (of Denis), die Frankrijk gekerstend zou hebben. Dit was echter wel een gelukkige verwarring van twee personen, want aan Dionysius, die de leer van Plotinus met de christelijke theologie verbonden had, ontleende Suger de gedachte dat God het ‘bovennatuurlijke licht’ is dat in ‘harmonie en straling’ over de aarde schijnt.

Uit: Honour, H., Fleming, J., Algemene kunstgeschiedenis, Amsterdam, 1996.

Tekst 2

Het in 1885 geopende Rijksmuseum in Amsterdam was destijds een omstreden gebouw. De commotie begon toen de uitslag bekend werd van een in 1863 uitgeschreven prijsvraag voor een nieuw te bouwen ‘Muzeüm Willem I’, zoals het Rijksmuseum toen werd genoemd. In het programma van eisen werd gesteld dat het gebouw in materiaal en bouwstijl een tweeledig doel moest dienen: enerzijds moest het functioneren als nationaal monument, in feite een herdenkingsmonument voor nationale helden, anderzijds zou het de Nederlandse kunstschatten, voornamelijk uit de zestiende en zeventiende eeuw moeten huisvesten. Uiteindelijk voldeed geen van de ingestuurde ontwerpen. Vooral over het winnende ontwerp van de Duitse architect Ludwig Lange werd heftig gediscussieerd. Zo waren er grote bezwaren tegen de stijl van het gebouw dat hij had getekend. De bouw van het museum vond dan ook geen doorgang. In 1875 werd opnieuw een prijsvraag uitgeschreven. De eis dat het gebouw ook een nationaal monument voor nationale helden moest zijn was vervallen. Het ging nu uitsluitend nog om een museum. De eerste prijs ging dit keer naar de Nederlandse architect P.J.H. Cuypers, de winnaar van de tweede prijs bij de wedstrijd van 1863. Voor de nieuwe prijsvraag had Cuypers twee ontwerpen ingestuurd: het eerste ontwerp had een duidelijk gotisch karakter, het tweede verwees naar de stijl van de Hollandse Renaissance uit het eind van de zestiende eeuw - begin zeventiende eeuw. Het tweede ontwerp kreeg de voorkeur. Echter nog voordat aan de bouw werd begonnen, veranderde Cuypers dit ontwerp. De veranderingen die hij aanbracht leidden ertoe dat het gebouw alsnog een veel gotischer karakter kreeg dan het uitverkozen renaissanceplan. Bovendien bleek het decoratieprogramma van het gebouw vol van katholieke elementen en symbolen die nogal nadrukkelijk verwezen naar een bepaalde visie op kunst en samenleving. Dit werd hem niet door iedereen in dank afgenomen. Met het definitieve ontwerp werd volgens critici geen recht gedaan aan het eigene van het Nederlands verleden.

noot 1 Oostelijk uiteinde van een kerk. Dit deel omvat koor en kooromgang en, indien aanwezig, de aan de buitenzijde van de kooromgang gelegen kapellen.

600025-1-34t 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De heilige Willibrord (Northumbrië ca. 658 - Echternach 739) kwam in 690 vanuit Engeland naar het noorden van de Lage Landen, waar toen de Friezen gevestigd waren. Het gebied van de Friezen strekte zich uit ten noorden van de grote rivieren in het huidige Nederland en Duitsland. Willibrord bekeerde als missionaris de heidense Friezen tot het christelijk geloof. Nadat hij door de paus tot aartsbisschop van de Friezen was gewijd, stichtte hij in Utrecht een van de allereerste kerken in de noordelijke streken. Willibrord werkte vanaf ongeveer 720 ook aan de bekering van het Rijnland, vanuit het door hem gestichte Benedictijnerklooster in Echternach (Luxemburg). Daarmee was de kerstening van een groot deel van het huidige Nederland het werk van Willibrord. Tijdens zijn tochten door het land van de Friezen en het Rijnland liet Willibrord een spoor van zogenaamde Willibrordputten na, waterputten en bronnen, die zouden zijn ontstaan doordat hij met zijn bisschopsstaf op de grond sloeg. In de volksverering zijn die plaatsen vaak een rol gaan spelen als bedevaartsoord omdat het water uit die bronnen genezend zou zijn bij epilepsie en bij koortsen en kinderziekten. Willibrord werd begraven in de abdijkerk van het klooster in Echternach. Op het oorspronkelijke graf verrezen in de loop der eeuwen achtereenvolgens een aantal basilieken, waaronder de huidige. De verering van Willibrord schijnt vrij snel na zijn dood te zijn ontstaan. Willibrords tijdgenoot en biograaf Alcuin meldt dit in zijn Vita Sancti Willibrordi (Het leven van de heilige Willibrord). Het graf en de ernaast gelegen put werden al na korte tijd door pelgrims druk bezocht.

Tekst 4

De bedevaart naar het graf van St. Willibrord, de Apostel2) der Nederlanden, in het Luxemburgse Echternach is vooral bekend vanwege de springprocessie3). (…) Op Pinksterdinsdag verzamelen zich groepen pelgrims (...). Vanaf (een) verzamelpunt begeeft men zich met de geëigende passen op de maat van de muziek naar de basiliek. Die tocht van twee uur voert eerst langs de linker- en dan, na het passeren van de brug, langs de rechteroever van de Sauer. Het oversteken van het riviertje wordt gezien als een symbool van de overgang van het heidendom naar het christendom die Willibrord indertijd in de Lage Landen bewerkstelligde. Dat de processie ter ere van de Apostel der Nederlanden juist op de dinsdag na Pinksteren gehouden wordt, heeft al evenzeer een speciale betekenis. Willibrord was immers de eerste verkondiger van het evangelie in deze streken: de eerste brenger van het Licht nadat de Geest op het Pinksterfeest over de apostelen vaardig was geworden. (...) De precieze oorsprong van dit Echternachse gebruik ligt in het duister. (...) Sommigen houden het erop dat deze godsdienstige (...) dans hier al sedert de tijden van St. Willibrord zelf gepraktiseerd werd. De driesprong zou verband houden met de H. Drievuldigheid waaraan de basiliek gewijd is. (...) Pelgrims uit Luxemburg, Duitsland en Nederland stromen ieder jaar op Pinksterdinsdag weer toe en het graf wordt gedurende het hele jaar druk bezocht.

Uit: Wasser, B., Pelgrimages. Bedevaartplaatsen van de westerse christenheid, Nijmegen, 1993.

noot 2 Erenaam van Willibrord, ontleend aan de twaalf apostelen, de eerste leerlingen van Jezus, daarmee de eerste verkondigers van het christelijk geloof.

noot 3 Deze werd vroeger gekenmerkt door de zogenaamde driesprong: drie huppelpassen voorwaarts en twee achterwaarts. Tegenwoordig zijn de passen van de springprocessie vereenvoudigd zodat jong en oud eraan deel kunnen nemen.

600025-1-34t 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De danszucht van het jaar 1374 was niet geheel nieuw, maar een bekend verschijnsel van de Middeleeuwen, waar omtrent vele wonderbare vertelsels onder het volk van geslacht tot geslacht werden voortgeplant. In den jare 1237 zouden er te Erfurt meer dan honderd kinderen door deze ziekte plotseling zijn aangetast en den weg naar Arnstadt dansende en springende hebben afgelegd. Hier aangekomen, vielen zij uitgeput ter aarde, en, volgens het berigt eener oude geschiedenis, stierven er velen van, nadat zij door de ouders waren teruggevoerd, terwijl de overigen tot aan hunnen dood met een bestendige beving bleven aangedaan. (...); eene gelijke gebeurtenis was reeds in 1021 bij de Kloosterkerk van Kolbig niet ver van Bernburg voorgevallen. Volgens een zoo menigmaal vernieuwd vertelsel zouden hier op Kerstnacht achttien landlieden, wier namen gedeeltelijk nog zijn opgeteekend, door dansen en schreeuwen op het kerkhof de godsdienst gestoord hebben, waardoor zij van priester Ruprecht gedoemd zouden zijn geworden, om een geheel jaar onafgebroken te dansen en te schreijen. Deze verwensching zou dan ook volkomen zijn vervuld geworden, zoodat de ongelukkigen ten laatste tot aan de knieën in de aarde gezonken en zonder gedurende die tijd voedsel te hebben genuttigd, door de voorbidding van twee vrome bisschoppen bevrijd zijn geworden. Voorts zouden zij in eenen diepen slaap, welke drie dagen duurde, vervallen, vier van hen gestorven zijn, en de overigen hun geheele leven door eene siddering der ledematen hebben behouden.

Uit: Hecker, J.F.C., De Danswoede. Eene volksziekte der Middeleeuwen in de Nederlanden, Duitschland en Italië, vertaald uit het Hoogduitsch door C.J. Pool, Amsterdam, 1833.

Tekst 6 - Giselle ou les Wilis

Ballet-pantomime in 2 akten. Choreografie: J. Perrot en J. Coralli. Muziek: A. Adam. Libretto: T. Gautier en J. Saint-Georges. Decors: P. Ciceri. Kostuums: P. Lormier. Première: 28 juni 1841, Opéra van Parijs.

Synopsis Akte 1: Wijn- en oogstfeest in een dorpje in Silezië. Albrecht, prins van Silezië, kleedt zich als dorpeling om het dorpsmeisje Giselle, dat erg van dansen houdt, te verleiden. Hilarion, de boswachter, is ook verliefd op Giselle. Hij ontdekt de ware identiteit van Albrecht en onthult die aan Giselle tijdens het bezoek van de adellijke jachtstoet, waaronder zich ook de adellijke verloofde van Albrecht bevindt. Giselle wordt waanzinnig en doodt zichzelf met het zwaard van Albrecht. Akte 2: Open plek in het bos, waar het graf van Giselle is (in ongewijde grond). ’s Nachts verschijnen hier de Wili’s, geesten van voor hun huwelijk gestorven meisjes, die teveel gedanst hebben. Zij komen uit hun graven om, als wraakgodinnen, mannen meedogenloos mee te sleuren in een dodelijke dans. De koningin van de Wili’s, Myrtha, wijdt Giselle in in het ritueel. Hun eerste slachtoffer is Hilarion. Daarna is Albrecht aan de beurt, maar de geest van Giselle redt hem door de kracht van haar liefde. Bij het verschijnen van de dageraad verliezen de Wili’s hun kracht. Albrecht blijft achter bij het graf van Giselle.

600025-1-34t 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Wij zullen de grote menigten bezingen, in beweging gebracht door werk, genot of oproer; de veelkleurige en veelstemmige branding van revoluties in de moderne hoofdsteden; de nachtelijke trillingen van de arsenalen en terreinen onder hun felle elektrische manen; de onverzadigbare, rokende slangen verzwelgende stations; de fabrieken, hangend aan de wolken met flarden van hun rook; de bruggen, springend als atleten, zich slingerend over het duivels bestek van zonnige rivieren; de avontuurlijke stoomschepen die de horizon aftasten; de locomotieven met brede borst, steigerend op de rails als grote stalen, met lange pijpen bespannen paarden, en de glijdende vlucht van vliegtuigen, waarvan de propellers klapperen als een vlag in de wind, gelijk het applaus van een enthousiaste menigte.

Vertaling van de tekst uit: http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/marinetti.html geraadpleegd op 04-12-2004

Tekst 8 - Samenvatting van de film Metropolis

De sciencefictionfilm Metropolis, een nieuw filmgenre in toenmalig Duitsland, opent met een negatieve utopie, de staat van de toekomst als klassenmaatschappij: terwijl in de Benedenstad de arbeiders als slaven wonen en tien uur per dag door machines worden geterroriseerd, leven de mensen in de Bovenstad in een wereld van luxe en overvloed. De heerser over mensen en machines, het brein van de stad Metropolis, is Fredersen. Zijn tegenspeler is Maria, de heilige van de onderdrukten, een meisje met charismatische uitstraling, die door de arbeiders wordt aanbeden. Ze predikt liefde en verzoening, broederschap tussen alle mensen en waarschuwt voor een gewelddadig oproer, dat slechts zinloze verwoesting zou brengen. Volgens haar moeten het brein (de heerser) en de handen (de arbeiders) worden samengebracht door het hart (een middelaar). Medelijden met de geknechte arbeiders en liefde voor Maria brengen Freder, de zoon van de heerser van Metropolis, in de catacomben van de Benedenstad. Fredersen, door een spion op de hoogte gehouden van de handel en wandel van zijn zoon, bezoekt de uitvinder Rotwang, een gewetenloze wetenschapper. Rotwang vervaardigt een kunstmatige mens (robot) met de gestalte van Maria. Fredersen wil via deze valse Maria de massa in bedwang houden, maar Rotwang programmeert de robot zodanig dat de massa wordt opgestookt. De ‘machinebestormers’ brengen ongewild het leven van hun kinderen in gevaar, de ineenstorting van het sluizensysteem dreigt de Benedenstad te overstromen, maar Freder en Maria kunnen op het laatste moment een catastrofe voorkomen. De massahysterie slaat om en de volkswoede richt zich nu tegen de valse Maria, die door de massa wordt opgejaagd en als heks op een brandstapel wordt verbrand. Rotwang ontvoert Freder. Op de gevel van de gotische Dom vindt een tweekamp plaats, waarbij de uitvinder de dood vindt in zijn val naar beneden. De film eindigt met een happy end: Fredersen, die vreesde voor het leven van zijn zoon, komt tot inzicht en geeft de leider van de arbeiders de hand. Het paar Freder en Maria, middelaars tussen de sociale klassen, richten een nieuwe broederlijke gemeenschap op.

Uit: Goethe-Institut - Fritz Lang Metropolis. http://www.goethe.de/ne/hel/met.htm geraadpleegd op 04-10-2004

600025-1-34t 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De Europese film baseert zich in haar beginperiode op de stijlprincipes van het theater. Omdat de geluidsfilm nog niet is uitgevonden, worden filmers gedwongen om een eigen filmtaal te ontwikkelen, waarvan een krachtige beeldende werking uitgaat. Pas omstreeks 1930 kwamen films met geluid in de bioscoop. Tot die tijd speelde vaak een pianist of orkest muziek bij de film. Metropolis werd geproduceerd in de beroemde UFA-studio’s bij Berlijn, waar volop werd geëxperimenteerd met nieuwe technieken, belichting en speciale effecten. Filmregisseurs maakten er de ene vernieuwende film na de andere. Metropolis is beïnvloed door zowel het expressionistisch theater als door het Russische avantgarde-theater. De 153 minuten lange film werd - onder andere door de 36.000 figuranten - vijf maal duurder dan gepland (ca. 7 miljoen Mark, een voor die tijd enorm bedrag). De filmmaker Sergei Eisenstein was onder de indruk van de technische innovatie in Metropolis, het gebruik van realistische schaalmodellen, de cameravoering in de studio en de special effects. De filmmaker Luis Bunuel loofde de symfonie der beweging van de beelden: het ritme, de glans van het staal, het zingen van de machines. In de jaren dertig nam Fritz Lang de wijk naar de VS (Hollywood).

Naar: Goethe-Institut - Fritz Lang Metropolis. http://www.goethe.de/ne/hel/met.htm geraadpleegd op 04-10-2004

600025-1-34t 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

India is de grootste filmproducent ter wereld. Bollywood, de droomfabriek van Bombay, biedt drama, romantiek en actie maar ook muziek, liederen en dans. Jaarlijks worden er ongeveer 900 films geproduceerd, die per dag door meer dan 14 miljoen mensen worden bekeken. De hoofdrolspelers van Bollywoodfilms zijn echte idolen. Ze moeten veel kunnen: acteren, dansen en als het kan ook zingen. Ook componisten van filmmuziek zijn ‘sterren’ zoals A.R. Rahman, de componist van de muziek bij Lagaan. Van bijna elke film worden songs op de markt gebracht die de film extra onder de aandacht brengen. Als zo'n lied een hit wordt, is het succes van de film vrijwel verzekerd.

Lagaan (2001) wordt gezien als één van de meest succesvolle Bollywoodfilms van de laatste tijd. Het bijna vier uur durende historische epos is zowel een kleurrijke parabel over de Indiase koloniale geschiedenis als een liefdesverhaal.

Synopsis van Lagaan Het is 1893, de bevolking van het dorpje Champaner staat met de rug tegen de muur. De regen blijft al twee jaar uit en het land ligt er verdord bij. Toch zijn ze verplicht een steeds groter deel van de jaarlijkse oogst als belasting (lagaan) af te staan aan de Engelse overheerser en de Radja4). De kolonisator is kapitein Russell: groot, elegant, met de spottende schuine glimlach die alleen Britten kunnen produceren. De gekoloniseerde is Bhuvan, die eerder werd betrapt op het verjagen van de antilope waar Russell op mikte. Russell daagt Bhuvan daarom uit tot een potje cricket, wat de Indiërs in 1893 nog niet kennen. Als het team van Bhuvan wint, hoeven ze drie jaar geen belasting te betalen. Verliezen ze, dan betalen ze dat jaar het drievoudige. De held, Bhuvan, heeft twee vrouwen die om zijn liefde strijden: enerzijds Gauri, een dorpsgenote die is opgegroeid met het idee dat zij voor elkaar bestemd zijn, anderzijds Elisabeth, de liberale zus van de koloniale overheerser. Als na een uur film de verhaallijnen zijn uitgezet, is de afloop voorspelbaar. De Indiërs winnen op het allerlaatste moment de wedstrijd, omdat Elisabeth ze het spel heeft geleerd. Daarna begint het spontaan enorm te regenen. Bhuvan trouwt met toestemming van de ouders met het dorpsmeisje Gauri. Elisabeth gaat terug naar Engeland met Bhuvan in haar hart en blijft de rest van haar leven alleen.

bronnen: www.grovemusic.com: Arnold, A., India, VIII,1, Filmmusic, Grove Music Online, ed. L. Macy. www.filmmuseum.nl (mei 2002), Bollywood, India en de Indiase diaspora. Ramdas, A., Zonder liefde valt best te leven, correspondentie uit India, Amsterdam, 2004. Kummer, O., Filmkrant juli/augustus 2002, nr 235.

noot 4 Indische vorst

Einde

600025-1-34t 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 05 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 7 april

De blokken zijn: culturele kunstzinnige en vorming 2 Vragenboekje Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw, Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw en Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw. Blok 2: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Blok 3: Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op het beeldscherm zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

In het vragenboekje is een inleiding bij een vraag cursief gedrukt. Op het beeldscherm staat deze, niet cursief, in het vak direct boven de vraag. In het vragenboekje wordt een vetgedrukt woord uitgelegd in een voetnoot. Op het beeldscherm is zo'n woord blauw en vetgedrukt.

Voor dit examen zijn maximaal 74 punten te Geef niet meer antwoorden (redenen, behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. in totaal 37 vragen. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, punten met een goed antwoord behaald kunnen dan worden alleen de eerste twee in de worden. beoordeling meegeteld. .

500018-1-30o Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over manieren waarop in de beeldende kunst ‘verhalen’ worden verteld. Achtereenvolgens komen aan bod: de beeldhouwkunst in de Middeleeuwen, de schilderkunst in de zeventiende eeuw en de fotografie in de tweede helft van de twintigste eeuw.

afbeelding 1 tekst 1 Lees tekst 1. Op afbeelding 1 zie je de bronzen deuren van de Dom van Hildesheim. Het onderwerp van het derde tafereel van de linkerdeur is de zondeval. 1p 1 Leg uit wat de zondeval inhoudt.

afbeelding 2 Over de taferelen op de deuren is geschreven dat de onderwerpen niet eerder met zoveel tekst 1 “…gewone menselijkheid en dramatische uitdrukkingskracht” waren weergegeven. Een mooi voorbeeld hiervan is de voorstelling op afbeelding 2, waarin God Adam en Eva ter verantwoording roept. 2p 2 Leg aan de hand van twee aspecten uit waarom hier sprake is van dramatische uitdrukkingskracht.

afbeelding 1 afbeelding 2 Voor de middeleeuwse gelovigen, die meestal niet geletterd waren, vormden de deuren een tekst 1 bron van informatie. Het bijbelverhaal is hier zo in beeld gebracht dat zij het goed konden ‘lezen’. 2p 3 Noem twee manieren waarop het verhaal in beeld is gebracht die bijdragen aan de ‘leesbaarheid’.

tekst 1 De deuren van Hildesheim hebben een specifiek karakter, wat stellig te danken is aan de persoon van de opdrachtgever, Bernward. Zijn rol bij de totstandkoming van de deuren was voor die tijd heel bijzonder. 1p 4 Leg uit waarom zijn rol zo bijzonder was.

afbeelding 3 Niet alleen in Hildesheim, maar ook elders in Europa werden grote kerken gebouwd die afbeelding 4 bijzondere hoogtepunten vormden in de middeleeuwse samenleving. Op afbeelding 3 en 4 zie je interieurs van dergelijke kerken. Het betreden van zo’n kerk moet voor de middeleeuwse gelovige een indrukwekkende ervaring zijn geweest. 3p 5 Noem drie visuele aspecten die daaraan bijdroegen.

Voor de middeleeuwse mens had het kerkgebouw een andere betekenis of functie dan voor veel mensen tegenwoordig. 2p 6 Leg uit wat dit verschil in betekenis/functie inhoudt. Noem twee aspecten.

afbeelding 5 In het nieuwe stadhuis in Amsterdam werden in de zeventiende eeuw veel voorstellingen aangebracht die waren geïnspireerd door historische, religieuze of mythologische onderwerpen. In de galerijen rond de Burgerzaal hangt bijvoorbeeld een serie van vier enorme doeken, elk met een onderwerp uit de geschiedenis van de Bataafse opstand. Op afbeelding 5 zie je ‘De Vrede tussen de Bataven en de Romeinen’. Het doek hangt in de noord-galerij en is omstreeks 1662 geschilderd door Jacob Jordaens. 3p 7 Geef aan hoe Jordaens de vrede tussen Bataven en Romeinen heeft verbeeld. Doe dit aan de hand van drie aspecten van de voorstelling.

500018-1-30o 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De mythe naar aanleiding van de opstand van de Bataven tegen de Romeinen werd geschilderd in opdracht van het stadsbestuur van Amsterdam. De opdrachtgever vond het onderwerp passend voor het nieuwe stadhuis. 2p 8 Geef aan waarom dit onderwerp geschikt gevonden werd voor het stadhuis.

afbeelding 6 De rijkdom aan beelden en voorstellingen waarmee het nieuwe stadhuis van Amsterdam werd gedecoreerd, contrasteerde met de soberheid van de kerkgebouwen in de Republiek in de zeventiende eeuw (zie afbeelding 6). 2p 9 Geef een verklaring voor dit verschil.

In de zeventiende eeuw speelde in de noordelijke Nederlanden de beeldende kunst geen rol van betekenis binnen de kerkgebouwen. Maar daarbuiten nam ze een prominente plaats in, en niet alleen in de openbare ruimte. 1p 10 Leg uit waarom de burger niet langer uitsluitend aangewezen was op de openbare ruimte om beeldende kunst te zien.

afbeelding 7 afbeelding 8 Op afbeelding 7, 8 en 9 zie je foto’s uit het begin van de jaren negentig van de twintigste afbeelding 9 eeuw. Ze zijn gemaakt door de Engelse fotograaf Martin Parr en maken deel uit van een serie. Ook Parr vertelt met deze serie een verhaal. 1p 11 Geef aan hoe het verhaal dat Parr met deze serie foto’s vertelt kan worden geïnterpreteerd.

afbeelding 1 afbeelding 7 afbeelding 8 De serie van Parr vormt een samenhangend en herkenbaar verhaal, net als de taferelen op de afbeelding 9 deuren in Hildesheim. Maar die samenhang en herkenbaarheid zijn op een andere manier bepaald dan bij de deuren. 2p 12 Leg dit uit voor beide aspecten (samenhang en herkenbaarheid).

Visuele beelden, waaronder die welke tot de beeldende kunst worden gerekend, maken deel uit van een visuele cultuur. De visuele cultuur, en ook de rol van de beeldende kunst daarbinnen, is heden ten dage niet dezelfde als in de tijd dat de deuren van Hildesheim ontstonden. 2p 13 Leg uit in welke zin er sprake is van een veranderde visuele cultuur en geef daarbij de rol van de beeldende kunst aan.

Blok 2

Onderwerp van dit vragenblok zijn ‘verhalen’ in de danskunst van de eerste helft van de twintigste eeuw. Er wordt ingegaan op het choreografisch werk van Michael Fokine en Martha Graham en op de muziek van Igor Strawinsky en Samuel Barber.

tekst 2 Lees tekst 2. video 1 In 1911 ging in Parijs bij de Ballets Russes het verhalende ballet Petroesjka in première. Videofragment 1 komt uit het eerste tableau. In dit fragment wekt de tovenaar zijn marionetten tot leven en toont ze aan het publiek. 1p 14 Geef aan welke fase van de dramatische handeling in dit fragment te zien is.

500018-1-30o 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 1 In videofragment 1 ondersteunt de muziek de ontwikkeling van de dramatische handeling. 3p 16 Beschrijf voor drie momenten hoe dat gebeurt.

video 1 Fokine bracht vernieuwingen in de academische dans, die afweken van de taal van het traditionele ballet. Eén van die vernieuwingen was dat hij de dans liet bijdragen aan de karakterisering van de uit te beelden personages. 3p 17 Geef voor elk van de marionetten (Moor, Ballerina en Petroesjka) aan hoe dit gebeurt.

tekst 3 Lees tekst 3. video 1 Fokine introduceerde niet alleen de karakterisering van personages door middel van dans, maar brak ook in andere opzichten met de regels van het traditionele ballet. 2p 18 Noem nog twee vernieuwende aspecten van de dans die je ziet in videofragment 1.

afbeelding 10 In het begin van de twintigste eeuw vonden er binnen de beeldende kunst veel afbeelding 11 vernieuwingen plaats. Zo hadden ten tijde van de première van Petroesjka schilders als tekst 3 Emil Nolde en Max Pechstein het expressionisme al tot een herkenbare stijl ontwikkeld. De video 1 vernieuwingen in de danskunst die Fokine onder meer in Petroesjka doorvoerde, worden wel aangemerkt als ‘balletexpressionisme’. Videofragment 1 is hiervoor kenmerkend. Er zijn echter verschillen tussen Fokine’s balletexpressionisme en het ‘beeldend expressionisme’ van schilders als Nolde en Pechstein (zie afbeelding 10 en 11). 1p 19 Leg uit in welke zin dit ‘balletexpressionisme’ anders was dan het expressionisme van genoemde schilders.

muziek 1 Ook de muziek die Igor Strawinsky componeerde voor het ballet Petroesjka was in vele tekst 4 opzichten vernieuwend. Lees hierover tekst 4. Muziekfragment 1 is een gedeelte van de muziek van videofragment 1. 1p 20 Noem één vernieuwing met betrekking tot klankkleur die Strawinsky hier heeft doorgevoerd.

muziek 2 Muziekfragment 2 is een ander gedeelte uit de muziek voor het ballet Petroesjka, waarin de Moor tekst 4 en de Ballerina samen zijn. Hierin komt een vernieuwing voor die ook vaak te horen is in latere muziek uit de twintigste eeuw, namelijk het tegelijk laten klinken van verschillende muzikale lagen. 1p 21 Leg uit op welke manier in muziekfragment 2 sprake is van twee verschillende muzikale lagen.

video 2 In dezelfde periode ontstond een totaal nieuwe vorm van theaterdans, de moderne dans. Pioniers van de moderne dans gingen op zoek naar de bron van alle dans, waarbij zij zich afzetten tegen de codes van de academische dans. Vanaf de jaren dertig ontwikkelde Martha Graham in de Verenigde Staten een volledig nieuwe danstaal. In 1930 werd zij bekend door haar solo Lamentation1), te zien op videofragment 2; hierin danst Martha Graham zelf. 3p 22 Noem drie kenmerken van de dans van Martha Graham en geef aan in welk opzicht deze verschillen van de academische dans.

noot 1 klaaglied, jammerklacht

500018-1-30o 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 5 Lees tekst 5. video 3 In videofragment 3 zie je een deel uit Graham’s ‘Cave of the heart’ uit 1946. Het fragment begint met de vrouw in het rood die, net als het koor in Griekse tragedies, de handelingen becommentarieert. De manier waarop Graham het verhaal van Medea vertelt is anders dan de manier waarop Fokine het verhaal van Petroesjka vertelt. 2p 23 Leg uit op welke wijze Graham haar verhaal vertelt. Leg voor de dans van Medea uit, wat ermee wordt uitgedrukt.

video 3 “Ik wilde niet een boom, bloem of golf zijn. In het lichaam van een danser moeten wij, als publiek, onszelf terugzien, niet imitaties van dagelijkse handelingen, ook niet natuurverschijnselen, of exotische creaturen van een andere planeet, maar iets van het wonder dat mens heet, gemotiveerd, gedisciplineerd, geconcentreerd. De rol die een moderne kunstvorm in de wereld speelt (...) is om elke keer weer de innerlijke en verborgen werkelijkheden achter de geaccepteerde symbolen te laten zien.” In deze tekst belijdt Martha Graham haar expressionisme, dat haar tot een typisch modern kunstenares maakt. Grahams danskunst vertoonde echter nog andere eigenschappen die als kenmerkend voor de kunst in ‘de cultuur van het moderne’ kunnen worden gezien. 2p 24 Noem nog twee andere redenen waarom haar werk tot ‘de cultuur van het moderne’ behoort.

muziek 3 Voor 1940 maakte Martha Graham haar dansvoorstellingen vooral op bestaande muziek. muziek 4 Na 1940 ging Graham intensief samenwerken met Amerikaanse componisten van haar tekst 6 generatie, zoals met Samuel Barber in ‘Cave of the Heart’. Deze wist goed onderscheid te maken tussen muziek bij een dansvoorstelling en muziek voor de concertzaal. Lees hiertoe tekst 6. Muziekfragment 3 is uit het laatste deel van de dansvoorstelling ‘Cave of the Heart’. Muziekfragment 4 is hetzelfde fragment in de bewerking voor symfonieorkest. 2p 25 Noem twee verschillen tussen de muziek voor de dansvoorstelling en de bewerking voor symfonieorkest.

muziek 5 Muziekfragment 5 is het slot van ‘Medea’s Meditation and Dance of Vengeance’, het stuk dat tekst 7 Barber componeerde in 1955. In tekst 7 geeft Barber beknopt zijn positie als componist weer te midden van de muzikale moderniteit na de Tweede Wereldoorlog. Hij stelt in de laatste zin dat die positie ‘enige moed’ vereiste. 2p 26 Leg op grond van wat je van Barbers muziek gehoord hebt uit, wat zijn positie was te midden van andere componisten en muzikale stromingen uit die tijd.

500018-1-30o 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In dit vragenblok wordt ingegaan op het massacultuur-fenomeen ‘soap’ en de verhaalstructuur van de film Interview uit 2003 van Theo van Gogh. Ook komt van cultuurfilosofen uit het verleden kritiek ter sprake op tendensen die in de huidige massacultuur manifest zijn.

Cultuurkritiek is van alle tijden. Volgens de negentiende-eeuwse cultuurcriticus Friedrich Nietzsche2) (1844-1900) werden oude (religieuze, metafysische, morele) waarden overboord gegooid - wat hij overigens ten dele kon billijken - en vervangen door een lege geluksmoraal. Hij klaagde ook dat kunst niet langer als iets noodzakelijks gold, maar eerder als ontspanning werd gezien, een aangename, maar al met al lichtzinnige verpozing die de ernst van de arbeid compenseert. In zijn tijd was er nog geen sprake van echte massacultuur. Zijn kritiek zou echter ook van toepassing verklaard kunnen worden op de huidige massacultuur. 3p 27 Noem drie manieren waarop zo’n ‘lege geluksmoraal’ zich manifesteert binnen de massacultuur.

In de tweede helft van de twintigste eeuw gaat de televisie in toenemende mate een rol spelen in het dagelijks leven van de mens. Programmamakers zijn steeds meer gaan voldoen aan de vraag van het publiek naar programma’s waarin de realiteit breed wordt uitgemeten. Zo zijn er tegenwoordig televisieprogramma’s die de kijker in de gelegenheid stellen om intieme of privé-zaken van andere mensen te volgen. Dergelijke televisieprogramma’s kunnen verdeeld worden in verschillende categorieën. 3p 28 Noem drie categorieën van dergelijke televisieprogramma’s en geef bij elke categorie aan wat voor informatie de kijker krijgt voorgeschoteld en, indien van toepassing, hoe de kijker bij het programma betrokken wordt.

tekst 8 In tekst 8 lees je dat reeds in de jaren dertig van de twintigste eeuw de filosoof Walter Benjamin waarschuwde voor de wijze waarop de (toenmalige) massamedia de informatievoorziening beïnvloedden. Hij geeft aan dat dit kan leiden tot desintegratie van onze ervaring. Zijn waarschuwing kan ook van toepassing worden verklaard op moderne massamedia. 2p 29 Leg aan de hand van het medium televisie uit wat Benjamin bedoelt met ‘desintegratie van de ervaring’ en geef aan welke consequentie deze desintegratie kan hebben voor de beleving van de realiteit.

Het massaproduct soap is sinds zijn intrede in Nederland in de jaren tachtig niet meer weg te denken van onze televisie. Soaps worden gemaakt volgens een vast format: aspecten als thematiek, personage-opvatting, filmtechniek en verhaalvorm worden steeds op min of meer dezelfde wijze behandeld. Het vaste format heeft de soap populair gemaakt bij zowel een high-art als een low-culture publieksgroep. 4p 30 Leg uit hoe thematiek, personage-opvatting, filmtechniek en verhaalvorm van de soap hebben bijgedragen aan een brede populariteit.

video 4 In videofragment 4 zie je een scène uit de educatieve serie Zeep uit het kinderprogramma Klokhuis. In dit fragment wordt het soapformat geparodieerd. 2p 31 Geef aan de hand van drie voorbeelden aan hoe dit gebeurt.

noot 2 zie: Vande Veire, F., Als in een donkere spiegel. De kunst in de moderne filosofie, Amsterdam 2002, pp. 121-122

500018-1-30o 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 9 Lees tekst 9. video 5 In 2003 maakte Theo van Gogh de film Interview. Videofragment 5 is uit het begin van de film, waarin de journalist Pierre Peters kennismaakt met de filmster Katja Schuurman. Het interview is in de film een ‘oorlog op de vierkante meter’. De machtsverhoudingen tussen de beide spelers wisselen voortdurend. 2p 32 Kies een gedeelte uit videofragment 5 waarin tenminste twee keer een wijziging in de machtsverhoudingen voorkomt en beschrijf de daarin voorkomende machtsverhoudingen.

tekst 9 In een film wordt een eigen werkelijkheid geschapen, waarin een acteur een personage video 5 neerzet in een fictieve situatie. In Interview speelt Theo van Gogh met deze film- of spelwerkelijkheid. 2p 33 Leg aan de hand van twee voorbeelden uit hoe hij dit doet. Geef ook aan wat hiervan de consequentie is voor de manier waarop de kijker de film kan ervaren.

tekst 9 video 5 Interview gaat niet alleen over het gevecht tussen Pierre en Katja. Er wordt ook ingegaan op de tegenstelling tussen ‘hoge’ en ‘lage’ kunst. 2p 34 Geef aan hoe Van Gogh deze tegenstelling heeft uitgewerkt. Ga daarbij uit van twee van de volgende aspecten: casting, thematiek, personages, dramatische ontwikkeling.

tekst 9 video 6 In videofragment 6 zie je het slot van de film. Dit slot heeft een zeer onverwacht plot. 1p 35 Leg dit uit.

Naast typisch commerciële filmgenres ontwikkelde zich in de tweede helft van de twintigste eeuw de ‘cultfilm’. Een film kan om diverse redenen als cultfilm worden aangemerkt. Zo kunnen films uit het verleden naderhand tot cultfilm worden verheven omdat ze een nostalgische herinnering aan een bepaald levensgevoel of een bepaalde tijdgeest oproepen. Ook Interview kan beschouwd worden als een cultfilm, maar om andere redenen. 2p 36 Leg aan de hand van twee aspecten uit waarom Interview tot de cultfilms gerekend kan worden.

De carrière van Katja Schuurman begon als soapster bij GTST. Daarna speelde ze in diverse licht erotisch getinte commerciële films en presenteerde ze televisieprogramma’s. Tegenwoordig speelt Katja ook geëngageerd theater en speelt ze in cultfilms als Interview. Meer dan vroeger is bij kunstenaars, en niet alleen bij hen, sprake van verschuivende grenzen in de beroepspraktijk. 2p 37 Bespreek in hoeverre dat bij Katja Schuurman het geval is en wat ze daarmee bereikt.

Einde

500018-1-30o 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 05 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 7 april

culturele kunstzinnige en vorming 2 Tekstboekje

500018-1-30t Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De belangrijkste kunstwerken van de Middeleeuwen kwamen in opdracht van de Kerk en de adel tot stand en kregen veelal een plaats in de kerken en kloosters en aan de hoven. De beroemde bronzen deuren van de Dom van Hildesheim in Duitsland zijn een mooi voorbeeld van middeleeuwse kerkelijke kunst in een openbare ruimte. In opdracht van Bernward, bisschop van Hildesheim, werden deze bronzen deuren in 1015 geplaatst. Van deze gebeurtenis getuigt een inscriptie die in gouden letters midden op de deuren is aangebracht: In het jaar 1015 na de menswording van de Heer liet bisschop Bernward zaliger gedachtenis deze gegoten deuren aan de gevel van de Engeltempel1) te zijner gedachtenis ophangen. De deuren zijn om verschillende redenen interessant. Zo zijn ze niet alleen buitengewoon groot (4.72 meter hoog), maar is elke deur bovendien uit één stuk gegoten. Een ongekende technische prestatie voor die tijd. Belangwekkend zijn ook de voorstellingen en de plaatsing daarvan. Op de linkerdeur wordt in acht taferelen, gerangschikt van boven naar beneden, het verhaal van Adam en Eva verteld. De rechterdeur toont acht taferelen over het leven van Christus die van beneden naar boven moeten worden gelezen. Op die manier staan de schepping en zondeval uit het Oude Testament naast het evangelieverhaal over geboorte, leven, sterven en opstanding van Christus uit het Nieuwe Testament.

Per deur zijn de volgende onderwerpen in beeld gebracht:

Schepping van Adam Christus verschijnt aan Maria Magdalena Adam voorgesteld aan Eva De drie vrouwen bij het graf Zondeval Kruisiging God roept Adam en Eva ter verantwoording Veroordeling van Christus Verdrijving uit het Paradijs Opdracht in de tempel Het aardse leven van Adam en Eva Aanbidding van de drie koningen Het offer van Kaïn en Abel Geboorte van Christus Abel vermoord door Kaïn Aankondiging van de geboorte

Bisschop Bernward stamde uit een adellijke familie, kreeg zijn opleiding aan de beste domscholen van zijn tijd en maakte reizen naar Frankrijk en Italië. Hij werd beschreven als ‘vooraanstaand in schrijven, ervaren in schilderkunst, uitmuntend in de techniek en kunst van het bronsgieten en in alle aspecten van de architectuur’.

noot 1 kapel in het westwerk van de Dom

500018-1-30t 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Synopsis van het ballet Petroesjka, burleske scènes in vier tableaus. Choreografie Michael Fokine, muziek Igor Strawinsky, kostuums en decors Alexandre Benois. Première 13 juni 1911, Ballets Russes van Serge Diaghilev, Parijs.

Op de kermis van Sint Petersburg, tijdens het carnaval van 1830, laat een Tovenaar zijn marionetten zien: Petroesjka, de Ballerina en de Moor. Aan de achterzijde van de poppenkast voltrekt zich een drama: Petroesjka houdt van de Ballerina, die op haar beurt alleen oog heeft voor de Moor. Er volgt een vechtpartij tussen de beide rivalen, op het drukste moment van de kermis. De Moor verwondt Petroesjka dodelijk. De voorbijgangers zijn ontsteld, maar de Tovenaar stelt hen gerust door hen te laten zien dat Petroesjka maar een lappenpop is. De mensen gaan uiteen, de Tovenaar blijft alleen. Dan verschijnt plotseling de ‘geest’ van Petroesjka boven de poppenkast. Hij maakt een lange neus naar de Tovenaar.

Tekst 3

Michael Fokine schreef in 1916 in het Russische tijdschrift Argus: (...) Het traditionele ballet had geen oog voor de natuurlijke schoonheid van de mens. Het trachtte innerlijke gevoelens over te brengen door middel van vastgelegde bewegingen, of volgordes van bewegingen, die echter niets konden beschrijven of symboliseren. Niet alleen slaagden de toeschouwers er niet in om de uitingen van de danskunstenaars te begrijpen, maar ook begreep de ene danser niet wat de andere danser geacht werd aan hem over te brengen. (...) Een aantal (van de bewegingen) kent het publiek van oudsher. Bijvoorbeeld, men begrijpt dat als een danser een vinger in de lucht steekt en vervolgens met die vinger zijn lippen aanraakt, hij daarmee vraagt om een kus. (...) Als het meisje aan wie hij dit teken geeft, van hem wegloopt, (...) naar zichzelf wijst, haar armen voor zich naar beneden en vervolgens naar opzij brengt, dan moet dat betekenen dat haar aspirant- minnaar rijk is, terwijl zij arm is. Hij zal haar daarom snel laten vallen. (...) Het is niet aannemelijk dat een man die graag een kus zou krijgen zijn vinger in de lucht steekt: toch is dat de traditionele manier in het ballet om blijk te geven van liefde. In het ballet van het eind van de vorige eeuw (...) moest men het credo2) accepteren, dat de voeten steeds moesten werken vanuit de vijf posities, dat de armen rond gehouden moesten worden (...), de rug recht, en de voeten goed uitgedraaid, waarbij de hielen goed naar voren werden gebracht.

Uit: Cohen, S. J. (ed.), Dance as a Theatre Art. Source readings in Dance History from 1581 to the present, Hightstown, 1992 (sec. edition)

Tekst 4

Geïnspireerd door het thema van het kunstmatig levende, het werktuigelijke van de pop/mens, ontwikkelt Strawinsky hier op meerdere muzikale niveaus een methode om afzonderlijke, dikwijls heterogene elementen opnieuw en op een artistieke manier te groeperen. Motieven uit de Russische folklore worden in wisselend gecombineerde intervallen uiteengerafeld en in ostinate herhalingen, in verschillende metrums – ook dwars door elkaar – opnieuw gemonteerd. Verschillende toonsoorten of modi klinken tegelijkertijd en de muzikale samenhang wordt onderbroken door kermisdeuntjes, een Frans straatliedje of een fragment van een bekend walsje.

Uit: Dömling, W., Strawinsky, Haarlem 1989

noot 2 overtuiging

500018-1-30t 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In de jaren veertig en vijftig van de twintigste eeuw maakte Martha Graham (1894-1991) stukken rondom vrouwenfiguren uit de klassieke mythologie en het Griekse drama. Eén daarvan is Cave of the Heart (Spelonk van het hart), waarin Medea, een tovenares uit de Griekse sagenwereld, de tragische hoofdpersoon is. Medea heeft Jason geholpen om het Gulden Vlies, een gouden vacht van een ram, in handen te krijgen. Wanneer Jason de voorkeur geeft aan een andere vrouw, Kreousa, wordt Medea verteerd door jaloezie. Uit wraakzucht doodt zij niet alleen Kreousa, maar ook haar eigen twee kinderen die zij samen met Jason kreeg. In Cave of the Heart dansen vier personages: Medea, Jason en zijn geliefde Kreousa en een vrouw in het rood die het koor (choros) uit de Griekse tragedie symboliseert en die de handeling becommentarieert.

Tekst 6

De meeste voorstellingen van de Martha Graham Company vonden plaats in kleine theaters. Cave of the Heart is gemaakt voor vier dansers en de muziek was aangepast aan een kleinschalige situatie: een ensemble van dertien instrumenten. Bij het componeren heeft de componist Samuel Barber (1910-1981) een groter orkest in gedachten gehad. Een jaar later, in 1947, componeerde hij uit de oorspronkelijke partituur een orkestsuite met de titel Medea. Deze suite was bedoeld voor uitvoering in de concertzaal. In 1955 heeft hij gedeelten uit deze suite uitgebreid en opnieuw georkestreerd. De titel van dit werk is Medea’s Meditation and Dance of Vengeance, een psychologische studie van Medea in de vorm van een symfonisch gedicht. Dit werk werd een van de meest gespeelde stukken van de Amerikaanse symfonieorkesten.

Tekst 7

When I'm writing music for words, then I immerse myself in those words, and I let the music flow out of them. When I write an abstract piano sonata or a concerto, I write what I feel. I’m not a self-conscious composer... it is said that I have no style at all, but that doesn't matter. I just go on doing, as they say, my thing. I believe this takes a certain courage.

Samuel Barber, geciteerd in The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 1992.

500018-1-30t 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De kerngedachte van Benjamins beroemde essay (‘Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit’ uit 1935) is dat reproductietechnieken zoals fotografie, film en grammofoon het kunstwerk in de moderne tijd van zijn aura hebben beroofd. Doordat het op grote schaal wordt gereproduceerd en gedistribueerd wordt het immers van zijn uniekheid en van zijn verte ontdaan, (…) te allen tijde voor iedereen zichtbaar. (…) Het verval van aura betekent niet alleen een onomkeerbare mutatie in de esthetische ervaring, maar in de structuur van de ervaring tout court3). De massamedia komen in het algemeen tegemoet aan het verlangen van de massa om alles dichterbij te halen en ‘live’ mee te maken. Hierdoor boet de traditie aan gezag in. Het weefsel van collectief overgeleverde verhalen waarin zij de dingen inweeft desintegreert. De dingen rijpen niet meer langzaam in een ervaring die in de traditie van het collectief is ingebed, maar worden op een momentane wijze ‘beleefd’. Ook het bombardement van prikkels dat de mens in de stad ondergaat, draagt bij tot de desintegratie van de ervaring in traditionele zin.

Uit: Vande Veire, F., Als in een donkere spiegel. De kunst in de moderne filosofie, Amsterdam 2002

Tekst 9

Interview is een negentig minuten durende speelfilm uit 2003 van Theo van Gogh, naar een idee van Hans Teeuwen en een script van Theodor Holman. De film vertelt het verhaal van een interview, gespeeld door Katja Schuurman en Pierre Bokma. Katja heeft geen achternaam nodig en Pierre Bokma, één van Nederlands meest gerenommeerde acteurs van dit moment, speelt de rol van de verlopen journalist Pierre Peters, de oorlogsverslaggever die Katja moet interviewen, omdat de rest van de redactie ziek is. Het is avond. Peters moppert wat in zijn mobieltje. Daar waar het allemaal gebeurt, in Den Haag, wankelt een regering. En hij is verbannen naar een Amsterdamse gracht, om nota bene een soapster te interviewen. Die te laat is! Katja komt tenslotte aanrijden in haar jeep, schampt een paaltje, wil al uitstappen, vergeet de handrem aan te trekken en hopst nog enkele meters verder. Entree Katja Schuurman. Katja de brokkenmaakster, Katja met haar vriendjes en vriendinnetjes, Katja met haar borsten. Geheel volgens verwachting van de parlementaire verslaggever, die overigens geen enkele vraag heeft voorbereid. De openingsscène van een lange, moeizame avond, waarin ster en journalist hun vak goed verstaan. Op het scherp van de snede raken zij op elkaar betrokken. “Litteken ontmoet litteken” zegt Pierre. Dat schept een band. Het script werd in tien dagen, op de huid van de acteurs geschreven. Er werd een maand gerepeteerd en vijf nachten met een digitale camera gefilmd in het huis van de actrice zelf. Een knap staaltje kamikazecinema (volgens een recensent). Van Gogh wilde een ‘eerlijke’ film maken, over het gevecht tussen een vrouw en een man: oorlog op de vierkante meter. En Katja moest winnen. Een goed interview is immers een gevecht, stelt van Gogh. Het ontlokken van bekentenissen staat centraal in de film.

Einde

noot 3 zonder meer

500018-1-30t 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 05 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 28 april

culturele kunstzinnige en vorming 2 Vragenboekje De blokken zijn: Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en met de veertiende eeuw Blok 2: Hofcultuur in de zestiende en zeventiende eeuw Blok 3: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw en Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw

Geef niet meer antwoorden (redenen, Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. behalen; het examen bestaat uit 35 vragen. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, punten met een goed antwoord behaald kunnen dan worden alleen de eerste twee in de worden. beoordeling meegeteld.

500048-2-30o Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over theater in de Middeleeuwen. Hierbij wordt ingegaan op de Nederlandstalige jeugdfilm Mariken (2000) van André van Duren en op de schrijver Jacob van Maerlant.

video 1 De Nederlandstalige jeugdfilm ‘Mariken’ speelt in de Middeleeuwen. In de film wordt het verhaal verteld van een meisje dat in ‘zeven dagen’ de wereld leert kennen. Mariken, een vondeling, groeit op in een bos waar de wijze Archibald haar de belangrijkste levenslessen leert: elke dag je voeten wassen, geitenmelksepap eten en boeken lezen. In videofragment 1 zie je Archibald en Mariken in hun boshut. Mariken leest voor uit het boek ‘De klucht der mensheid’. Het beeld dat in deze film wordt gegeven van de opvoeding van kinderen wijkt af van de werkelijkheid in de Middeleeuwen. 2p 1 Leg dit uit aan de hand van twee voorbeelden uit videofragment 1.

tekst 1 Lees tekst 1. video 2 In videofragment 2 zie je Mariken die voor het eerst de stad bezoekt. Ze is toeschouwer van een wagenspel, uitgevoerd door rondtrekkende artiesten. Het wagenspel in de film is gebaseerd op het leerdicht ‘Maskeroen’ van Jacob van Maerlant. Hierin voeren Maria en de duivel een dispuut, met God als rechter, over de slechtheid van de mens. De ‘slechtheid van de mens’ was een voor het publiek herkenbaar thema dat in het dagelijks leven een belangrijke rol speelde. 2p 2 Leg dit uit.

video 2 In het middeleeuwse theater kwam het personage van de duivel vaker voor. Zo’n duivel had een belangrijke symboolfunctie: de personificatie van het Kwaad. In videofragment 2 is te zien dat de duivel (de figuur in het rood) in dit wagenspel ook nog een andere, meer theatrale functie heeft. 1p 3 Geef aan welke theatrale functie dat is.

video 2

3p 4 Beschrijf hoe het wagenspel in videofragment 2 is geënsceneerd. Doe dit aan de hand van de kenmerken van elk van de personages, de vormgeving (decor en rekwisieten) en de speelstijl.

video 2 video 3 In videofragment 3 is hetzelfde spel te zien, maar dan gespeeld aan het hof. De speelstijl aan het hof is duidelijk anders dan de speelstijl in de straatuitvoering. 2p 5 Noem twee verschillen in speelstijl en geef voor beide verschillen een verklaring.

In de Middeleeuwen had het theater, zoals ook is te zien in de film, een plaats op kermissen en aan hoven. Een van zijn functies was het bieden van vermaak. Het theater speelde in de Middeleeuwen ook een rol bij andere gelegenheden. 3p 6 Noem drie van deze gelegenheden en geef bij elk aan welke rol het theater daarbij vervulde.

Een toneelspeler had in de Middeleeuwen letterlijk een ‘vrij’ beroep. Dat werd wel als een voordeel gezien door hen die ervoor kozen, maar maatschappelijk gezien was het beroep niet erg aantrekkelijk. 3p 7 Leg aan de hand van een politiek, een economisch en een sociaal aspect uit waarom het beroep van toneelspeler minder aantrekkelijk was.

500048-2-30o 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 1 Lees tekst 1. De vermoedelijke brontekst van ‘Maskeroen’, het Latijnse leerdicht ‘Litigacio Mascaron contra genus humanum’, werd waarschijnlijk gebruikt bij het onderwijs op scholen zoals die van Sint-Donaas. 3p 8 Leg aan de hand van drie aspecten uit, waarom de Litigacio een geschikt leermiddel was voor het onderwijs op dergelijke scholen.

tekst 1 De ‘Litigacio’ - en dat gold evenzeer voor ‘Maskeroen’ - was door haar vorm bij uitstek geschikt om gespeeld te worden. Mogelijk werd de ‘Litigacio’ inderdaad gespeeld op de school van Sint-Donaas. 3p 9 Leg aan de hand van drie aspecten uit, waarom dit leerdicht geschikt was om als drama opgevoerd te worden.

Blok 2

Dit blok gaat over de hofkunstenaar en biograaf Giorgio Vasari (1511-1574) en de hofcultuur van De’ Medici in de zestiende eeuw.

tekst 2 Lees tekst 2. In 1550 publiceerde Giorgio Vasari de eerste uitgave van ‘De Levens’, een verzameling biografieën van bekende renaissance-kunstenaars. Vasari droeg dit boek op aan Cosimo de’ Medici, hertog van Florence. Uit de tekst blijkt dat Vasari verschillende motieven had om zijn boek aan Cosimo de’ Medici op te dragen. 3p 10 Noem drie van deze motieven.

tekst 2 Lees tekst 2. Bij het schrijven van zijn biografieën ging Vasari ervan uit dat de kunst van de Renaissance een bepaalde ontwikkeling had doorgemaakt. 2p 11 Geef aan welke ontwikkeling Vasari zag en leg vervolgens uit hoe de door hem geschetste ontwikkeling aansluit bij het begrip ‘wedergeboorte’.

Dat Vasari een boek schreef over de levens van verschillende kunstenaars paste binnen de tijd waarin hij leefde. 1p 12 Leg dit uit.

tekst 3 Lees tekst 3. In zijn boek besteedde Vasari ruim aandacht aan Leonardo da Vinci (1452-1519). Uit zijn beschrijving komt naar voren dat Da Vinci al tijdens zijn leven een bijzondere status genoot. Leonardo da Vinci bezat eigenschappen die hem bestempelden tot zowel een ideale hoveling als een renaissance-mens bij uitstek. 2p 13 Leg dit voor beide aspecten uit.

afbeelding 1 Da Vinci verrichtte tijdens zijn leven onderzoek op veel verschillende terreinen. Zijn afbeelding 2 bevindingen legde hij vast in talloze tekeningen, zoals op afbeelding 1 en 2. Deze afbeeldingen illustreren dat Da Vinci juist als kunstenaar aansloot bij het wetenschappelijk onderzoek van zijn tijd. 2p 14 Leg dit uit.

500048-2-30o 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 3 Op afbeelding 3 zie je ‘De School van Athene’ van Rafaël (1483-1520). Op afbeelding 4 zie afbeelding 4 je ‘De Schepping van Adam’ van Michelangelo (1474-1564), een detail van het plafond voor de Sixtijnse kapel. Veel bewondering had Vasari voor het werk van Rafaël en Michelangelo. Zo schreef hij over ‘De School van Athene’ dat Rafaël met “…de compositie van het tafereel als geheel […] een rijke proeve van bekwaamheid leverde.” En over Michelangelo’s Adam in ‘De Schepping van Adam’ meldde Vasari: “…het lijkt of hij opnieuw door zijn eerste en hoogste schepper is geformeerd.” Duidelijk is dat Vasari hier beide werken beoordeelt vanuit een renaissancistische visie op de schilderkunst. 2p 15 Geef voor beide werken aan in welk opzicht het citaat verwijst naar een specifiek aspect van de renaissancistische visie op de schilderkunst.

afbeelding 3 Zowel ‘De School van Athene’ van Rafaël als Michelangelo’s plafondschildering in de afbeelding 4 Sixtijnse kapel werden destijds geschilderd in het Vaticaan. Dat naast de religieuze voorstellingen die Michelangelo aanbracht in deze omgeving ook een voorstelling kon worden geschilderd die betrekking heeft op de klassieke oudheid, werd destijds vanzelfsprekend gevonden. 2p 16 Leg uit waarom in het Vaticaan naast de religie ook de klassieke oudheid aandacht kreeg.

afbeelding 3 Op het fresco ‘De School van Athene’ heeft Rafaël in het midden van de voorstelling de afbeelding 3a filosofen Plato en Aristoteles afgebeeld (zie het detail op afbeelding 3a). Te zien is dat Plato naar boven wijst, terwijl Aristoteles een meer naar de aarde gericht gebaar maakt. De door Plato en Aristoteles gemaakte gebaren houden verband met hun filosofische opvattingen. Deze opvattingen zijn heel lang van invloed geweest op het denken over kunst. 4p 17 Geef, uitgaande van de gemaakte gebaren, voor beide filosofen aan welke filosofische idee ten grondslag ligt aan hun visie over kunst. Geef tevens aan wat die visie op kunst inhoudt.

In 1555 trad Vasari als hofkunstenaar in dienst van Cosimo de’ Medici, aan wie hij de eerste uitgave van ‘De Levens’ had opgedragen. In zijn tweede editie van ‘De Levens’ uit 1568 onderstreepte hij het belang van deze gebeurtenis door een uitspraak van Michelangelo aan te halen: “Giorgio, dank God dat hij ervoor heeft gezorgd dat je hertog Cosimo mag dienen.” 3p 18 Geef drie redenen waarom Vasari zijn benoeming tot hofkunstenaar als een belangrijke stap in zijn loopbaan zag.

In de zestiende eeuw organiseerden de Medici’s in Florence regelmatig grote feesten ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen zoals intochten in de stad en huwelijken. Ook andere hoven organiseerden dergelijke feesten. Hofkunstenaars leverden belangrijke bijdragen aan het realiseren van deze feesten. Op hun artistieke kwaliteiten werd nadrukkelijk een beroep gedaan. 2p 19 Geef twee voorbeelden van artistieke bijdragen die bij dergelijke feesten van hofkunstenaars werden verwacht. Beperk je tot de beeldend kunstenaars.

tekst 4 Lees tekst 4. In 1574 overleden zowel Vasari als zijn broodheer Cosimo I. De opvolger van Cosimo I, Francesco, overleed in 1587 en werd op zijn beurt opgevolgd door groothertog Ferdinando. Deze had voor de organisatie van de feestelijkheden van 1589 niet alleen Buontalenti (1536-1608), de opvolger van Vasari, beschikbaar. Hij nam ook een uitgebreide artistieke en organisatorische staf in dienst. Verder contracteerde hij een aantal schrijvers, die een verslag van de festiviteiten moesten maken. Dat Ferdinando deze festiviteiten zo groots organiseerde wijst erop dat er meer op het spel stond dan alleen het vieren van zijn huwelijk. 2p 20 Geef twee motieven die Ferdinando had om de festiviteiten rond zijn huwelijk op een dergelijke schaal te organiseren.

500048-2-30o 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 5 Lees tekst 4. tekst 4 Op afbeelding 5 zie je het toneelbeeld voor het derde intermedio van La Pellegrina, waarin video 4 de god Apollo de draak doodt met zijn pijlen. Op videofragment 4 zie je een gedeelte uit dit intermedio in de reconstructie van 1989. Hierin zijn enkele spectaculaire theatereffecten te zien. Deze werden destijds met veelal andere middelen gerealiseerd dan in deze videoregistratie is gebeurd. 2p 21 Noem twee spectaculaire effecten die in videofragment 4 te zien zijn en geef voor elk effect aan hoe Buontalenti ze destijds vermoedelijk gerealiseerd heeft. 1p 22 Noem één hedendaags technisch middel dat in deze videoregistratie is gebruikt.

video 4 In videofragment 4 zie je ook Apollo dansen, aan het begin alleen, later met anderen. De intermedi van de Italiaanse hofspektakels, en vooral die van 1589, worden wel gezien als de aanzet tot zowel het ontstaan van de opera als van het ballet. 2p 23 Noem twee aspecten van het ballet die al in dit intermedio-fragment te zien zijn.

video 5 Videofragment 5 is een gedeelte uit het laatste intermedio, getiteld ‘De afdaling van Apollo en Bacchus samen met Ritme en Harmonie’. Hierin dalen Apollo en Bacchus samen met anderen af van de Olympus naar de aarde, waar zij een gezang aanheffen voor het huwelijkspaar. Daarna verenigen de stervelingen zich met hen in een dans en zingen een lied ter ere van Ferdinando en Christina. Te zien is dat de uitvoering van de dans beïnvloed is door een renaissance-opvatting over schoonheid. 2p 24 Benoem deze renaissance-opvatting over schoonheid en geef aan hoe die opvatting in de uitvoering van de dans terug te vinden is.

tekst 5 In tekst 5 is de vertaling afgedrukt van de in videofragment 5 gezongen tekst. video 5 In het intermedio op videofragment 5 is sprake van een allegorische verbeelding, die betrekking heeft op Ferdinando I. 2p 25 Geef aan wat deze allegorische verbeelding inhoudt.

Blok 3

Onderwerp van dit blok is jazz in relatie tot vernieuwingen in de West-Europese muziek in de eerste decennia van de twintigste eeuw. Daarnaast wordt aandacht besteed aan jazz binnen het postmodernisme en de massacultuur.

muziek 1 Lees tekst 6. tekst 6 Muziekfragment 1 is het begin van Scott Joplin’s ‘Maple Leaf Rag’ uit 1899. De ragtime groeide eind negentiende eeuw uit tot een grote rage, eerst in Amerika en snel daarna ook in Europa. Het ontstaan van deze rage werd begunstigd door de economische omstandigheden rond 1900 en door bepaalde middelen waarmee de rage zich snel en wijd kon verspreiden. 3p 26 Geef aan welke economische omstandigheden dat waren en noem, buiten de in tekst 6 aangegeven middelen, nog een ander middel dat bij de verspreiding een belangrijke rol speelde. Geef tevens aan wat de muzikale redenen waren voor deze rage.

500048-2-30o 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

muziek 2 muziek 3 Strawinsky ging bij het componeren van ragtimes anders te werk dan Debussy. Dit is duidelijk te horen in zijn ‘Piano-Rag-Music’. 3p 28 Leg uit wat het verschil is tussen Debussy's verwerking van de ragtime en de wijze waarop Strawinsky de ragtime verwerkt. Benoem vervolgens twee kenmerken van Strawinsky’s muziek die je antwoord ondersteunen.

muziek 1 Ragtimes werden al snel een belangrijk onderdeel van het repertoire van jazzbands. muziek 4 Muziekfragment 4 is een opname uit 1934 van de ‘Maple Leaf Rag’, gespeeld door Earl Hines and his Orchestra. Afgezien van het feit dat hier een jazzband speelt zijn er nog andere verschillen ten opzichte van de pianouitvoering van Scott Joplin. 2p 29 Noem er twee.

muziek 1 muziek 4 Lees tekst 7. tekst 7 In bepaalde kringen werden jazz en aan jazz verwante muziek als een minderwaardig soort muziek beschouwd. Hiervoor werden esthetische en morele redenen aangevoerd. 3p 30 Geef drie redenen waarom jazz en aan jazz verwante muziek als minderwaardig werden beschouwd.

Gaandeweg de tweede helft van de twintigste eeuw was jazz als kunstvorm geaccepteerd. Rond 1975 was jazz onderdeel geworden van een muzikale avant-garde. Jonge jazzmusici stelden zich in die tijd de vraag waarom ze steeds door zouden moeten gaan met het zoeken naar nieuwe ‘sounds’ en het ontwikkelen van nieuwe stijlen. Dit leidde tot een eclectische en wat later werd aangemerkt als een deconstructivistische1) houding tegenover het muzikale verleden. 2p 31 Leg uit wat in de muziek wordt bedoeld met een eclectische en met een deconstructivistische houding.

muziek 5 In Nederland wordt postmoderne muziek gespeeld door onder meer Willem Breuker met zijn Willem Breuker Kollektief, opgericht rond 1975. Muziekfragment 5 is uit Zaanse Pegels, een werk van Willem Breuker uit 1990/91. 1p 32 Leg uit waarom deze muziek postmoderne jazz genoemd kan worden.

muziek 6 Lees tekst 8. muziek 7 Op 9, 10 en 11 juli 2004 is in Den Haag het North Sea Jazz Festival gehouden. Twee van de tekst 8 optredende artiesten waren Alicia Keys en Michael Brecker. Muziekfragment 6 is uit het nummer ‘If I ain’t got you’ van de cd ‘The Diary of Alicia Keys’ (december 2003). Muziekfragment 7 is van de cd ‘Wide Angles’ van Michael Brecker (september 2003). 1p 33 Leg uit waarom beide artiesten passen in een festival zoals het North Sea Jazz Festival.

noot 1 deconstructie: een kritisch proces waarbij verstarde/gestolde begripssamenhangen worden opgeheven en heroriëntering van betekenissen plaatsvindt

500048-2-30o 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

muziek 6 muziek 7 Alicia Keys scoorde met haar muziek wereldwijd verschillende hits. De muziek van Michael Brecker is naar haar aard geen hitparade-muziek. 2p 34 Geef aan de hand van beide fragmenten een muzikale verklaring voor dit verschil.

Het North Sea Jazz Festival is jaar op jaar omvangrijker geworden. In een artikel in NRC/Handelsblad werd naar aanleiding van de grootte van het festival laatdunkend gesproken over een publiek dat ‘zappend langs de zalen’ gaat. Duidelijk is dat de grootte van het festival voor een aantal muziekliefhebbers een keerzijde heeft. 2p 35 Bespreek deze keerzijde aan de hand van twee aspecten.

Einde

500048-2-30o 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 05 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 28 april

culturele kunstzinnige en vorming 2 Tekstboekje

500048-2-30t Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Jacob van Maerlant (ca.1230-ca.1296) was een zeer productieve en invloedrijke schrijver. Zijn veelzijdige werk omvat onder meer de hoofse roman, wetenschap in dichtvorm en het nuttige en op historische of religieuze waarheid berustende leerdicht naar Latijnse bron. Hij schroomde niet om heikele onderwerpen van maatschappelijke en religieuze aard aan de orde te stellen.

Van Maerlant kreeg zijn opleiding aan de kapittelschool van Sint-Donaas in Brugge, die ook als opleidingscentrum fungeerde voor ambtenaren van de grafelijke kanselarij. In het bijzonder de kennisgebieden grammatica, retorica en dialectica1) kwamen in het onderwijs aan de orde. Verder speelde op deze school onderricht in theologie en recht een grote rol.

In 1261 bewerkte en vertaalde Van Maerlant het verhaal van koning Arthur, dat bekend werd als De Graal-Merlijn. In de vorm van een middenstuk is hierin het leerdicht Maskeroen opgenomen, dat handelt over de slechtheid van de mens. De duivel Maskeroen spant bij God als rechter een soort kort geding aan met als inzet de ziel van de zondige mens. Maria verdedigt de gedaagde mensheid en trekt bij het juridisch steekspel met de duivel aan het langste eind. God besluit barmhartig te zijn en de ziel van de mens te redden als deze berouw toont voor zijn zonden. Het Latijnse leerdicht Litigacio Mascaron contra genus humanum geldt als vermoedelijke brontekst van Maskeroen. De tekst is geen verhandeling, maar veeleer de neerslag van een dispuut en bestaat grotendeels uit een reeks spreekbeurten van de personages in de directe rede.

naar: Lodewick, H.J.M.F., Coenen, P.J.J., Smulders, A.A., Literatuur. Geschiedenis & bloemlezing, Eerste deel. Aanvang tot omstreeks 1880, Den Bosch 1984. Oostrom, F. van, Jacob van Maerlant bewerkt de Maskeroen, in: Erenstein, R.L., (red.), Een theatergeschiedenis der Nederlanden, Amsterdam 1996. Oostrom, F. van, Maerlants wereld, Amsterdam 1996.

noot 1 Respectievelijk: - geheel van regels volgens welke woorden en zinnen in een taal gevormd worden, - leer van de welsprekendheid, - de kunst van het redeneren.

500048-2-30t 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

AAN DE ZEER DOORLUCHTIGE EN HOOGVERHEVEN HEER DE HEER COSIMO DE’ MEDICI HERTOG VAN FLORENCE

Hoogachtbare Heer

Aangezien Uwe Excellentie, hiermee in de voetsporen tredend van uw zeer doorluchtige voorvaderen en gedreven en aangespoord door de u aangeboren edele gezindheid, niet aflatend elke vorm van talent, op welk terrein ook, bevordert en verheft, en aangezien u met name de kunsten van het ontwerp bescherming biedt, de ontwerpende kunstenaars welgezind bent, kennis hebt van en behagen schept in hun fraaie en uitgelezen werken, denk ik dat de moeite u niet onwelkom zal zijn die ik mij heb getroost om een beschrijving te geven van het leven, de werkzaamheden, stijlen en omstandigheden van al diegenen die de reeds verloren gegane kunsten eerst hebben doen herleven, vervolgens allengs doen toenemen in kracht en sierlijkheid, en uiteindelijk hebben gebracht tot die mate van schoonheid en majesteit waarin zij zich heden ten dage bevinden. En omdat bijna al deze kunstenaars uit Toscane stamden, en het merendeel uit uw Florence, terwijl velen van hen bij hun werken door uw zeer doorluchtige voorouders met allerlei beloningen en eerbewijzen werden aangespoord en bijgestaan, mag men wel zeggen dat deze kunsten in uw staat, ja, in uw bijzonder gelukkige huis zijn herboren, en dat de wereld het aan de uwen dankt deze bijzonder schone kunsten terug te hebben en erdoor veredeld en verfraaid te zijn. Dus, omwille van de verplichtingen die dit tijdperk, deze kunsten en deze kunstenaars aan uw voorvaderen hebben en evenzeer aan u, de erfgenaam van hun deugd en van hun patronaat over deze vakken, en vooral ook om wat ikzelf u verschuldigd ben, om wat ik van hen geleerd heb en omdat ik uw toegewijde onderdaan ben, want mijn opvoeding heb ik genoten onder kardinaal Ippolito de’ Medici en onder uw voorganger Alessandro, en ik voel mij ten zeerste verplicht aan de luisterrijke Ottaviano de’ Medici zaliger nagedachtenis, door wie ik werd onderhouden, bemind en geprotegeerd zolang hij leefde – omwille van dit alles, nogmaals, en tevens omdat dit boekwerk aldus zal delen in de grootheid van uw waardevolle en fortuinlijke persoon, terwijl u met uw begrip voor deze zaken beter dan wie ook zult inzien hoe nuttig het is en hoeveel zorg en moeite ik aan het opstellen ervan heb besteed: daarom scheen het mij toe dat ik het alleen aan Uwe Excellentie zou mogen opdragen, en wenste ik dat het onder uw zeer vereerde naam in de handen van de mensen zou geraken.

Giorgio Vasari, De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, Nederlandse vertaling van Anthonie Kee, Amsterdam 1990.

Tekst 3

Na de dood van Gian Galeazzo, hertog van Milaan, en nadat diens plaats in 1494 was ingenomen door Lodovico Sforza, gebeurde het dat Leonardo omwille van zijn grote faam door de hertog werd uitgenodigd naar Milaan te komen om er op de lier te spelen, want de hertog hield veel van de klank van dat instrument; en Leonardo bracht inderdaad zijn lier mee, die grotendeels van zilver was en die hij eigenhandig had vervaardigd, in de nieuwe en bizarre vorm van een paardenschedel, een vorm die voor een krachtiger klank en een meer gedragen geluid zorgde: vandaar dat hij alle musici overtrof die daar waren samengekomen om te spelen. Bovendien was in die tijd niemand zo goed als hij in geïmproviseerde declamatie van verzen. Toen de hertog merkte hoe geweldig goed Leonardo converseerde, vatte hij een grenzeloze liefde op voor diens talenten: hij vroeg of Leonardo voor hem wilde werken en gaf opdracht voor een altaarstuk, voorstellende de Geboorte, en dit werd door de hertog naar de keizer gezonden.

Giorgio Vasari, De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, Nederlandse vertaling van Anthonie Kee, Amsterdam 1990.

500048-2-30t 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De huwelijksfestiviteiten van 1589

In 1589 trouwde Ferdinando I de’ Medici, groothertog van Toscane, met Christina van Lotharingen, de kleindochter van de Franse koning. In adellijke kringen in Europa werd dat huwelijk terdege opgemerkt: het verbond namelijk de Florentijnse bankiersfamilie met de Franse kroon. Er werd op kosten niet bespaard. Ruim een jaar tevoren waren de voorbereidingen gestart, waarbij ongeveer duizend arbeidskrachten waren betrokken. Er werden uit heel Europa zo’n drieduizend gasten verwacht, die in de stad zouden verblijven en die gevoed en vermaakt moesten worden. Een maand lang wisselden feestbanketten, triomftochten, toernooien, theatervoorstellingen en volksvermaak elkaar af. De ‘intermedi2)’, die tussen de aktes van de komedie ‘La Pellegrina’ werden gegeven in het Teatro Mediceo in het Uffizi-paleis, waren het hoogtepunt van de festiviteiten. Volgens ooggetuigen was dat te danken aan de rijke en spectaculaire vormgeving en enscenering.

In 1989, 400 jaar na de eerste opvoering, reconstrueerden dirigent Andrew Parrot en historische dansspecialist Andrea Francalanci deze intermedi. Dit gebeurde voor Thames Television in de vorm van een videoregistratie. Voor de reconstructie maakten zij gebruik van uitsluitend originele bronnen: de oorspronkelijke kostuum- en decorontwerpen van Buontalenti, de notaties van de oorspronkelijke muziek van diverse componisten, eigentijdse verslagen van de feesten en dansboeken uit die tijd, waaruit de dans kon worden gereconstrueerd.

Tekst 5

En op eeuwige vleugels zal van pool tot pool zijn (die van Ferdinando) roem en grote naam verspreid worden.

HEMEL Laat ons Jupiter berichten over nieuwe wonderen, want de hemel verleende aan het koningspaar onsterfelijkheid.

AARDE De eiken zullen honing afscheiden, melk zal door de rivieren stromen, de harten van de mensen zullen ontbranden in liefde, onrechtvaardigen zullen hun ondeugden verafschuwen. Clio weeft de geschiedenis met eeuwige roem en leidt bekoorlijke dansen in deze lieflijke dalen. Nimfen en schaapherders bezingen de roem van (de rivier) de Arno. Jupiter beschouwt welwillend onze verlangens. Laat ons daarom Christina en Ferdinando prijzen in een vrolijk gezang.

noot 2 scenische en muzikale tussenspelen

500048-2-30t 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In de jaren ’80 van de negentiende eeuw werd in de zuidelijke staten van de VS de ‘cakewalk’ gedanst. Negers die overdag op de plantages werkten, trokken ’s avonds hun nette pak aan en improviseerden allerlei passen en gebaren, een afwisseling van wilde sprongen en plechtig schrijden. Daarmee parodieerden zij de stijve parades en gezelschapsdansen van hun blanke heren; het paar dat het meest inventief de draak stak met de maniertjes van de heersende klasse won de ‘cake’. Deze dans, met als begeleidende muziek de zogenaamde ‘ragtime’-muziek, leidde in Europa tot een ware rage van zwarte dans en muziek: de ragtime-dansen. Bekend werden vooral de ‘dierendansen’, zoals de ‘bunny hug’, de ‘kangaroo dip’ en de ‘fish walk’. Het waren dansen waarmee de jeugd zich verzette tegen de nette formatiedansen van de oudere generatie en waarin vooral zeer onconventionele en afkeurenswaardige bewegingen voorkwamen. Ragtime is bekend geworden als pianomuziek, gecomponeerd door vooral zwarte Amerikanen. De verspreiding gebeurde via de verkoop van bladmuziek. De handel in bladmuziek van ragtimes hield gelijke tred met de enorme opkomst van de piano in Amerika rond 1900. Meer dan een miljoen piano’s werden in die tijd verkocht en van huiskamer tot bordeel kon het instrument worden aangetroffen. Amerikaanse bands toerden vanaf 1900 door Europa met arrangementen van populaire ragtimes en ook bladmuziek van ragtimes was al snel in Europa te koop. In grote steden als Parijs en Amsterdam werden bands opgericht, die optraden in openbare dansgelegenheden en clubs. Het publiek dat deze gelegenheden bezocht was vooral afkomstig uit het jonge stadsproletariaat, dat het zich in het begin van de twintigste eeuw financieel kon veroorloven zulke gelegenheden te bezoeken.

gebaseerd op: Bogt, T. ter, (red.), Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur, Utrecht 2000.

Tekst 7

Rond 1900 was de ragtimerage in Amerika op een zodanig hoogtepunt, dat critici uit kringen van de klassieke muziek zich gedwongen voelden in de aanval te gaan. In een Amerikaans muziektijdschrift viel te lezen: “Ragtime’s days are numbered, [...] we are sorry to think that anyone should imagine that ragtime was of the least musical importance. It was a popular wave in the wrong direction.” De American Federation of Musicians gaf zelfs de opdracht aan zijn leden af te zien van het spelen van ragtime met de verklaring: “The musicians know what is good, and if the people don’t, we will have to teach them.” Als overal was ook in Nederland in de jaren twintig sprake van een grote jeugdrage, waarin jazz en een nieuwe daarbij behorende dans, de charleston, een belangrijke rol speelden. Deze danscultuur bracht een vorm van morele paniek teweeg. Toonaangevende Nederlandse componisten in die tijd vonden jazz rotzooi en rommel, bijeengeschraapt van vooroorlogse (WO I) muzikale vuilnishopen.

gebaseerd op: Bogt, T. ter, (red.), Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur, Utrecht 2000.

500048-2-30t 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Alicia Keys: Jonge nachtegaal uit New York die dweept met hiphop en oude soul. Met een modern woord heet dat R&B. Op haar jongste album The diary of Alicia Keys bewijst de maakster echter tijdloos te zijn. Zelfverzekerd stapt ze in de sporen van gouden diva’s als Aretha Franklin, Dionne Warwick, […]. Haar debuut Songs In A Minor (2001) (met het nummer ‘Fallin’) had haar al laten wennen aan de wereldroem. […]

http://www.twclassic.be/nl/affiche/affiche_aliciakeys.asp geraadpleegd op 12-10-2004.

Saxofonist Michael Brecker (1949) is een typisch kind van zijn generatie door als liefhebber én muzikant geen onderscheid te maken tussen pop-, rock-, blues- en jazzmuziek. Zijn naam doet in de jaren ‘70 al snel de ronde als de man die alles kan en iedereen wil dit nieuwe megatalent dan ook in zijn band of op zijn plaat hebben. Op het North Sea Jazz Festival 2004 is Brecker ‘Artist in Residence’ geweest. Hij presenteerde live de tien composities die hij schreef voor zijn Quindectet. Deze stukken staan op de cd Wide Angles. “Ze behoren niet bepaald tot het meest makkelijke werk wat de man ooit schreef en variëren tussen post-bop, latin jazz en strakke funk. Wide Angles is een [....] welkome impuls voor de wederopkomst van de big bands,” schreef een recensent van het Algemeen Dagblad.

http://www.northseajazz.nl/program.html geraadpleegd op 28-10-2004.

Einde

500048-2-30t 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 04 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 1 april

De blokken zijn: Blok 1: Cultuur van de kerk in de elfde tot en Vragenboekje

culturele kunstzinnige en vorming (nieuwe stijl) 2 met de veertiende eeuw Blok 2: Hofcultuur in de zeventiende eeuw en Burgerlijke cultuur van Nederland Blok 3: Massacultuur in de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

In het vragenboekje is een inleiding bij een vraag cursief gedrukt. Op de cd-rom staat deze, niet cursief, in het vak direct boven de vraag. In het vragenboekje wordt een vetgedrukt woord uitgelegd in een voetnoot. Op de cd- rom is zo'n woord blauw en vetgedrukt.

Voor dit examen zijn maximaal 67 punten te Geef niet meer antwoorden (redenen, behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. in totaal 35 vragen. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, punten met een goed antwoord behaald kunnen dan worden alleen de eerste twee in de worden. beoordeling meegeteld.

400014-1-37o Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de betekenis van middeleeuwse kloosters en kerkgebouwen en de plaats die relieken innemen in de geloofsbeleving van de middeleeuwse mens.

afbeelding 1 In de middeleeuwse samenleving namen kloosters een bijzondere plaats in. Ze droegen in afbeelding 2 belangrijke mate bij aan de ontwikkeling van de middeleeuwse cultuur. 1p 1 Bespreek het belang van de kloosters voor de middeleeuwse cultuur aan de hand van twee aspecten.

Tussen kloosters onderling bestonden grote verschillen. Sommige kloosterordes waren veel groter en rijker dan andere. 2p 2 Geef drie verklaringen voor dit verschil.

afbeelding 3 Voor de geloofsbeleving van de middeleeuwse mens was het kerkgebouw onmisbaar. In de afbeelding 4 Middeleeuwen bestond er dan ook geen stad of dorp zonder kerk. Op afbeelding 3 zie je ter illustratie een Spaans dorpskerkje, op afbeelding 4 de kathedraal van Autun in Frankrijk. Voor de geloofsgemeenschap had het kerkgebouw in stad of dorp in essentie dezelfde betekenis, zowel in symbolische als in praktische zin. 2p 3 Bespreek zowel de symbolische als de praktische betekenis.

afbeelding 5 In steden hadden kerken soms een specifieke functie die ontbrak bij kerken in de dorpen. 3p 4 Geef drie voorbeelden van specifieke functies die een stadskerk kon hebben.

afbeelding 6 Op afbeelding 6 zie je een reliekhouder met daarin een tand van Maria Magdalena. Voordat een gebouw als kerk kon functioneren moest er een inwijding plaatsvinden. Dit ging meestal samen met de ‘insluiting’ van een reliek (relikwie) in het altaar. 1p 5 Leg uit waarom een kerk pas ingewijd kon worden als zij over een reliek beschikte.

Relieken werden ook verzameld om de status van de kerk te verhogen. Er werd een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire relieken. In beide categorieën bevonden zich belangrijke en minder belangrijke relieken. 2p 6 Geef aan wat het onderscheid tussen primaire en secundaire relieken inhoudt en bespreek daarna waarom sommige relieken belangrijker waren dan andere.

afbeelding 7 Op de miniatuur van afbeelding 7 zie je hoe bisschop Gotefredus de rechterarm van de tekst 1 heilige Apollonius afsnijdt. Aanvankelijk was een reliek ‘het geheel ongeschonden lichaam’ van een heilige. Maar al snel konden ook afzonderlijke lichaamsdelen zelfstandig als reliek fungeren. Dat de Kerk dit toestond had een praktische reden. 1p 7 Leg dit uit.

afbeelding 8 Uit tekst 2 kun je opmaken dat relieken een enorme betekenis hadden voor de middeleeuwse tekst 2 gelovigen. Op afbeelding 8 zie je twee zieken neerknielen voor de reliekschrijn van de heilige Agilolfus. 1p 8 Bespreek aan de hand van de afbeelding het belang van reliekverering voor de middeleeuwse gelovige.

400014-1-37o 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De edelsmeden die verantwoordelijk waren voor de schrijnen en houders werden in de Middeleeuwen belangrijker gevonden dan schilders en beeldhouwers. Tegenwoordig is het meestal andersom: in hedendaagse musea worden beelden en schilderijen in het algemeen veel prominenter geëxposeerd dan de producten van edelsmeden. 2p 10 Geef een verklaring voor dit verschil in waardering tussen vroeger en nu. Betrek de producten van beide beroepsgroepen in je antwoord.

afbeelding 11 In tekst 3 lees je een paar uitspraken waaruit je kunt afleiden dat er ook ’moderne relieken’ tekst 3 bestaan. Net als middeleeuwse relieken vertegenwoordigen deze vaak een grote waarde. De middeleeuwse cultuur verschilt sterk van de huidige cultuur. De betekenis van een middeleeuwse reliek is dan ook heel anders dan die van ‘moderne relieken’. 2p 11 Breng dit verschil in betekenis in verband met de middeleeuwse cultuur en de hedendaagse cultuur.

Net als middeleeuwse relieken zijn deze ‘moderne relieken’ in zekere zin zeldzaam en dus niet voor iedereen bereikbaar. In de massacultuur blijken echter voldoende alternatieve producten met een vergelijkbare gevoelswaarde voorhanden te zijn. 1p 12 Leg uit op welke wijze de massacultuur tegemoetkomt aan de behoefte aan moderne relieken.

Blok 2

Dit vragenblok gaat over de Renaissance, de hofcultuur in Italië en de muziek van Claudio Monteverdi (1567-1643). Daarnaast wordt ingegaan op de invloed van de muziek van Monteverdi op Constantijn Huygens in het Nederland van de zeventiende eeuw.

De schrijvers uit de klassieke oudheid werden in de Renaissance anders geïnterpreteerd dan in de Middeleeuwen. Vooral onder invloed van het humanisme ontstond een nieuwe visie op de mens in zijn relatie tot God. 1p 13 Geef aan wat deze nieuwe visie inhoudt.

1) afbeelding 12 Op afbeelding 12 zie je Michelangelo's David en op afbeelding 13 zie je het Tempietto afbeelding 13 van Bramante, beide uit het begin van de zestiende eeuw. De artistieke uitgangspunten van schilders, beeldhouwers en architecten werden in de Renaissance in toenemende mate bepaald door de klassieke opvatting over schoonheid. 3p 14 Leg uit wat deze opvatting inhoudt. Geef vervolgens aan hoe dit uitgangspunt in Michelangelo’s beeld en in Bramantes gebouw zichtbaar is gemaakt.

noot 1 tempietto: tempeltje

400014-1-37o 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In de Renaissance was de Kerk niet langer de belangrijkste opdrachtgever; ook vorsten en edelen maakten gebruik van de kunsten om hun machspositie te benadrukken. De hoven van de verschillende stadstaten werden binnen de cultuur van de Renaissance steeds belangrijker. Dit had gevolgen voor de status van de hofkunstenaars. 2p 15 Leg uit hoe het toenemend belang van de hoven de status van de hofkunstenaar beïnvloedde.

2) tekst 4 Omstreeks 1507 schreef Baldassar Castiglione Il libro del cortegiano , waarin hij personages aan het hof op vier avonden gesprekken laat voeren over wat de ideale hoveling zou moeten kunnen en hoe hij zich zou moeten gedragen. In tekst 4 lees je wat er over de muziek wordt gezegd. In de vijftiende en zestiende eeuw werd vooral meerstemmige vocale muziek gecomponeerd. Castigliones hovelingen hebben waardering voor deze traditie, maar geven de voorkeur aan een ander soort muziek. 2p 16 Noem twee aspecten van de muziek waaraan zij de voorkeur geven.

muziek 1 Claudio Monteverdi was als musicus in dienst van het hof in Mantua. Tussen 1587 en 1650 3) tekst 5 schreef hij negen boeken met madrigalen . In deze madrigalen gebruikte hij zowel oudere, beproefde compositietechnieken alsook nieuwe. Muziekfragment 1 laat een gedeelte van een madrigaal uit het eerste boek horen, gecomponeerd in de 'oude' stijl, de zogenoemde 'prima pratica'. 2p 17 Noem twee kenmerken van deze stijl.

muziek 2 Muziekfragment 2 laat een gedeelte horen van een madrigaal uit het vijfde boek. Het is tekst 5 gecomponeerd in de stijl van de 'seconda pratica', waarmee Monteverdi een aanzienlijke vernieuwing doorvoerde. 2p 18 Waaruit bestond de vernieuwing in de seconda pratica? Noem twee kenmerken.

muziek 3 In tekst 6 levert de muziektheoreticus Artusi kritiek op de muzikale vernieuwingen in tekst 6 Monteverdi's seconda pratica. In muziekfragment 3 is een passage te horen waarop die kritiek was gericht. 1p 19 Noteer deze passage uit de tekst van het lied en geef aan welk muzikaal middel Monteverdi hier toepast.

tekst 7 De uitvinding van de boekdrukkunst leidde ertoe dat in de zestiende eeuw ook muziek kon worden uitgegeven. Van Monteverdi werden vele werken gedrukt, waardoor zijn naam alom bekend werd. Dit betekende dat hij meer zeggenschap kreeg over zijn positie als hofmusicus. 2p 20 Leg dit uit aan de hand van twee aspecten.

tekst 8 Monteverdi was al tijdens zijn leven een gevierd kunstenaar. Zijn werken werden in heel Europa uitgegeven en uitgevoerd. In de Republiek der Verenigde Nederlanden behoorde Constantijn Huygens tot zijn bewonderaars. Het is goed te begrijpen dat juist een persoon als Constantijn Huygens, gezien zijn achtergrond de muziek van Monteverdi kon waarderen. 2p 21 Leg dit uit aan de hand van twee gegevens over Huygens.

noot 2 Het Boek van de Hoveling

noot 3 madrigaal: meerstemmig wereldlijk lied

400014-1-37o 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

muziek 5 In 1647 publiceerde Huygens de Pathodia sacra et profana, een verzameling geestelijke en wereldlijke liederen voor zangstem en begeleiding op Latijnse, Italiaanse en Franse teksten. Beluister muziekfragment 5 in samenhang met de tekst en het notenbeeld. In deze gezangen is de invloed van Monteverdi duidelijk te horen, in het bijzonder in de tekstbehandeling: tekst en muziek zijn aan elkaar gekoppeld. 2p 23 Bespreek twee voorbeelden van deze koppeling van tekst en muziek.

muziek 5 Huygens stuurde zijn liederenbundel naar de koningin van Zweden en gaf het boekwerkje als relatiegeschenk aan de gouverneur van de Zuidelijke Nederlanden, de koning van Portugal, de koningin van Engeland, maar ook aan familieleden en vrienden en andere relaties. Huygens verkeerde aan het hof. Toch is zijn muziek geen hofmuziek, maar past deze vooral in de traditie van de burgerlijke muziekbeoefening in de Nederlanden. 1p 24 Leg dit uit.

Blok 3

Dit vragenblok gaat over de theatervoorstelling Midsummernightsdream van de Utrechtse toneelgroep De Paardenkathedraal. Het is een hedendaagse bewerking van de komedie A Midsummer Night’s Dream van William Shakespeare.

tekst 9 William Shakespeare (1564-1616) schreef het toneelstuk A Midsummer Night’s Dream in 1595, hoogstwaarschijnlijk ter gelegenheid van een adellijke bruiloft. Het stuk werd een van Shakespeares meest geliefde komedies. Een theatercriticus noemt het “…een mengeling van sprookje, mythe en realiteit, waarin Shakespeare het animale, het verhevene en het groteske van de verliefde mens toont.” 2p 25 Geef aan welke verhaalelementen uit A Midsummer Night’s Dream opgevat kunnen worden als respectievelijk sprookje, mythe en realiteit.

video 1 Regisseur Dirk Tanghe van het Utrechts theatergezelschap De Paardenkathedraal staat bekend om zijn vakbekwame, maar eigenzinnige bewerking van het klassieke toneelrepertoire. In zijn versie van Shakespeares A Midsummer Night’s Dream probeert hij de kern van het oorspronkelijke stuk bloot te leggen en te ‘hertalen’ naar het heden. Tanghes Midsummernightsdream uit 2001 opent met een spetterende, feestelijke dansscène. 2p 26 Noem drie aspecten van de dans die bijdragen aan dit spetterende en feestelijke effect.

video 1 Uit de choreografie van de openingsscène kun je afleiden dat de liefde het hoofdthema van het stuk is. 2p 27 Noem drie manieren waarop dit in de choreografie tot uiting komt.

400014-1-37o 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 2 Het motorisch moment doet zich voor in de dansscène van videofragment 2. 2p 29 Bespreek hoe Tanghe dit motorisch moment heeft vormgegeven.

afbeelding 14 afbeelding 15 Op afbeelding 14 zie je de personages Theseus en Hippolyta, op afbeelding 15 in het afbeelding 16 midden elfenkoning Oberon en op afbeelding 16 Titania. In Midsummernightsdream worden twee koningsparen opgevoerd die heel verschillend zijn, maar die Dirk Tanghe door dezelfde acteurs laat spelen. Beide paren fungeren daardoor als een soort spiegelbeeld van elkaar. 3p 30 Leg dit uit. Betrek het uiterlijk van de figuren in je antwoord.

afbeelding 14 De actrice die Titania en Hippolyta speelt is helemaal zwart geschminkt. Tanghe zegt: “Ik afbeelding 16 vind het gewoon zoals een kind tijdens het spelen zegt: ik ben een zwarte en jij een blanke… Hippolyta is toch een mythologisch figuur uit een ver land? Ik hou van clichés, alleen moet je ze goed gebruiken.” Tanghe refereert hier niet alleen aan het klassieke westerse cliché van ‘de zwarte en de blanke’, maar ook aan dat van de man en de vrouw. 2p 31 Leg uit hoe de regisseur deze beide clichés heeft gecombineerd.

video 3 Shakespeare maakte voor zijn stuk gebruik van eigentijdse handwerkslieden, als representanten van de ‘gewone man’. De handwerkslieden moesten de tragedie Pyramus en Thisbe spelen en hun spel had een uitermate komisch effect. Tanghe vervangt de handwerkslieden door de leden van amateurtoneelvereniging Atlas. Net als Shakespeare roept Tanghe een komisch effect op. 2p 32 Noem drie manieren waarop Tanghe dat doet en geef daarbij steeds een voorbeeld.

video 3 Het optreden van toneelgroep Atlas bestaat uit een postmoderne opeenstapeling van speelstijlen en theatergenres. 3p 33 Noem drie stijlen of genres waar dit optreden naar verwijst.

video 4 Nadat Pyramus en Thisbe is opgevoerd houdt de hertog een toespraak. Die kan worden opgevat als een ironische knipoog, enerzijds via Atlas naar het postmoderne theater, anderzijds naar het publiek. 2p 34 Leg dit uit.

tekst 11 Over de Midsummernightsdream van de Paardenkathedraal is geschreven dat deze productie “heen en weer wipt tussen kitsch en kunst.” 2p 35 Leg uit hoe Tanghe kitsch gebruikt om kunst te maken.

Einde

400014-1-37o 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 04 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 1 april culturele kunstzinnige en vorming (nieuwe stijl) 2 Tekstboekje

400014-1-37t Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De lijfelijkheid die de heiligen reeds hadden door de afbeelding, werd nog buitengewoon verhoogd doordat de Kerk van oudsher de verering van hun lichamelijke overblijfselen had toegestaan en aangemoedigd. Het kon niet anders of van dit hechten aan de stof moest een materialiserende invloed op het geloof uitgaan, die soms tot verbazingwekkende uitersten leidde. Waar het relieken geldt, vreest het sterke geloof der Middeleeuwen voor geen ontnuchtering of ontwijding. Het volk in de bergen van Umbrië omstreeks het jaar 1000 wilde de kluizenaar Sint Romuald doodslaan, om toch niet zijn gebeente te verliezen. De monniken van Fossanuova, waar Thomas van Aquino gestorven was, hebben, uit vrees dat hun de kostbare reliek zou ontgaan, het lijk van de edele meester letterlijk ingemaakt: van het hoofd ontdaan, gekookt, geprepareerd. Toen de heilige Elisabeth van Thüringen boven aarde stond, kwam een schaar van devoten niet alleen stukken snijden of scheuren van de doeken, waarmee haar gelaat omwikkeld was; men sneed de haren en nagels af; ja zelfs stukken van de oren en tepels van de borsten. Ter gelegenheid van een plechtig feest deelt Karel VI ribben uit van zijn voorvader, de heilige Lodewijk: aan Pierre d’Ailly, aan zijn ooms van Berry en Bourgondië, en aan de prelaten een been om te verdelen, waartoe deze dan ook overgaan na de maaltijd.

uit: J. Huizinga, Herfsttij der Middeleeuwen, Haarlem 1919

Tekst 2

Soms kan men aanschouwen – een wonderlijk gezicht – hoe zij die probeerden vooruit te komen om de relieken des Heren te vereren en te kussen, door zo’n tegendruk van de opeengepakte menigte opgehouden werden, dat onder de talloze duizenden mensen, doordat ze zichzelf tegen elkaar persten, niemand meer in staat was een voet te verzetten, en door hun eigen samendringen niemand ook maar iets kon doen dan staan als een marmeren standbeeld, volstrekt verstijven, of – de enige mogelijkheid nog – schreeuwen. Vooral de nood onder de vrouwen was ondraaglijk groot en afschuwelijk om te zien: midden in die massa van sterke kerels samengeperst als in een wijnpers werden ze lijkbleek en dachten dood te gaan, gillend als in barensweeën.

uit: Henk van Os, De weg naar de Hemel, Reliekverering in de Middeleeuwen, Baarn 2000

Tekst 3

For a mere $ 450 you can own a priceless Madonna collectible: an empty bottle of prescription dog medecine intended to cure her beloved Chiquita’s indigestion. It went on sale at Startif Acts in Minneapolis.

uit: The Globe (via Internet)

“I never clean my jackets because they have so much energy in them, and I am a real believer in the energy they capture,” she says. “My clothing has all of the sweat of our performance. It has the dust of the cities, the energy of the people.”

Patti Smith over haar kleding, te zien op een tentoonstelling van voorwerpen die hebben toebehoord aan bekende popsterren, Seattle Post, 4 mei 2002

400014-1-37t 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Daarop zei Gasparo Pallavicino: "Er zijn veel soorten muziek, zowel vocaal als instrumentaal; ik zou graag horen wat de allerbeste is (…)." Frederico antwoordde: "Mooie muziek vind ik liederen die goed en nauwgezet van het blad worden gezongen, in een mooie stijl; maar nog veel mooier vind ik zang met begeleiding van een viola, want daarbij bevat de solostem bijna alle schoonheid; het gehoor luistert met meer aandacht naar de manier van zingen en de wijs wanneer het zich niet hoeft te richten op meer dan één stem; dan merkt het ook de kleinste vergissing op; dat is niet het geval wanneer men samen zingt, want dan helpt de een de ander. (…) Ook zijn alle toetsinstrumenten welluidend, want zij brengen volmaakte akkoorden ten gehore, en men kan er zonder moeite veel op uitvoeren dat het hart vervult met zoete muziek. Niet minder aangenaam is muziek van vier strijkinstrumenten, die heel zoet en kunstig is.

uit: Baldassar Castiglione, Het Boek van de Hoveling (1508-1518), Amsterdam 1991

Tekst 5

Giulio Cesare, broer van Claudio Monteverdi, schrijft: "Met prima pratica beoogt hij (Claudio Monteverdi) de praktijk die de perfectie van de harmonie voorstaat, dat wil zeggen dat de harmonie commandeert en niet gecommandeerd wordt: niet dienares, maar meesteres van de woorden is. Die praktijk werd ontwikkeld door de eersten die in onze notatie muziek schreven voor meer dan één stem en ze werd nagevolgd en uitgebreid. Ze werd uiteindelijk geperfectioneerd door meester Adriano en door de uitgelezen Zarlino met zijn gezaghebbende regels. De seconda pratica, voor het eerst in onze notatie beoefend door de goddelijke Cipriano de Rore (zoals mijn broer duidelijk zal maken), werd nagevolgd en uitgebreid (…) door verhevener geesten met een beter begrip van echte kunst. Hij beoogt ermee de praktijk die zich toelegt op de perfectie van de melodie, dat wil zeggen dat de harmonie gecommandeerd wordt, en niet commandeert, en die de woorden tot meester van de harmonie maakt. Daarom heeft hij ze 'tweede' en niet 'nieuwe' genoemd, 'praktijk' en geen 'theorie', want zijn uitleg gaat in op de manier waarop consonanten en dissonanten gebruikt kunnen worden in de compositie."

uit: Frits de Haen, Monteverdi, zijn leven, zijn brieven, Peer 1989

400014-1-37t 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In 1600 publiceert de muziektheoreticus Giovanni Maria Artusi een polemisch geschrift met de titel Over de onvolkomenheden van de moderne muziek. In dialoogvorm bespreken de amateur Luca en de musicus Vario hier de ontwikkelingen in de moderne muziek.

Luca: "(…) De madrigalen werden gezongen en herhaald, maar de naam van de componist werd verzwegen. De zetting was niet onaardig. Maar, zoals U Edele zal zien, er werden nieuwe regels, nieuwe toonsoorten en nieuwe zinswendingen geïntroduceerd. Ze waren scherp voor het gehoor en deden het geen genoegen, en dat kan dan ook niet anders; want zo lang ze de goede regels geweld aandoen - deels gebaseerd op ervaring, de moeder van alles, deels uit de natuur afgeleid en deels bewezen door demonstratie - moeten we ze voor deformaties van de natuur en van het domein van de echte harmonie houden, die ver afstaan van het doel van muziek, dat, zoals U Edele gisteren zei, vermaak is. (…) Ondanks de geringe ervaring die ik hierin heb, lijken deze zaken de schrijvers of uitvinders ervan niet in staat te stellen, een stevig bouwwerk neer te zetten (zoals het gezegde luidt); ze zijn tegengesteld aan wat goed en mooi is in de harmonische wetten, scherp voor het oor, beledigen het eerder dan dat ze het strelen en ze brengen de goede regels, nagelaten door hen die de ontwikkeling en grenzen van deze wetenschap hebben geformuleerd, in de war en tasten die aan met verstrekkende consequenties."

uit: Frits de Haen, Monteverdi, zijn leven, zijn brieven, Peer 1989

Tekst 7

Uit brieven van Claudio Monteverdi blijkt dat hij niet altijd tevreden was over de gang van zaken in Mantua en de manier waarop hij werd behandeld.

In 1608: “Ik zeg U Edele, dat het lot dat ik in Mantua gekend heb gedurende negentien achtereenvolgende jaren, mij slecht gezind lijkt en verre van goed. Als het me de voorspoed heeft gebracht om van Zijne Hoogheid de hertog de eer te ontvangen hem in Hongarije te dienen, dan heeft het me de tegenslag gebracht dat ik opgezadeld werd met extra kosten van die reis, die ons arme huishouden zowat tot op de dag van vandaag voelt.”

Op 13 maart 1620 antwoordt Monteverdi op een verzoek om terug te keren naar Mantua: “Nu moet U Edele met zijn zeer scherpzinnige beoordelingsvermogen het bedrag dat u me in naam van Zijne Hoogheid aanbiedt, maar eens afwegen en bekijken of ik - op goede en betrouwbare gronden - moet veranderen of niet; en bedenk in de eerste plaats, wat voor schade mijn reputatie zou ondervinden bij deze zeer doorluchtige heren en de doge1) zelf als ik ermee akkoord zou gaan dat het geld dat ik nu in mijn leven heb, zou worden ingeruild voor dat van de Mantuaanse schatkist, die steeds leeg is wanneer er een hertog sterft of de bokkepruik op heeft. Bovendien 450 scudi aan Mantuaans geld (wat ik hier in Venetië verdien) opgeven voor 300, zoals Signor Santé had - wat zouden deze heren wel niet van me zeggen, en met recht? Het mag dan waar zijn, dat u eveneens, namens Zijne Hoogheid, 150 scudi aanbiedt uit landerijen waarvan ik het vruchtgebruik geniet, maar hierop antwoord ik dat de hertog me niet hoeft te geven wat al van mij is: het zijn er geen 150 maar eerder 50, omdat Zijne Hoogheid me er al 100 schuldig is; en wat ik eerder in mijn leven met zweet en eindeloze inspanningen verworven heb, dient niet mee te tellen. (...) Bij God. Nooit in mijn leven heb ik me meer gegriefd gevoeld dan toen ik om betaling moest gaan vragen, bijna om Gods liefde, bij Signor Schatbewaarder. Ik zou nog liever bedelen dan terugkeren naar zo'n vernedering.

uit: Frits de Haen, Monteverdi, zijn leven, zijn brieven, Peer 1989

noot 1 doge: titel van de hoogste overheidspersoon in de republiek Venetië

400014-1-37t 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Zo zorgde de eminente Christiaan Huygens, secretaris van de Raad van State, er wel voor dat zijn zoon Constantijn een voorbeeldige opvoeding kreeg. De jonge Huygens werd grondig onderwezen in talen, wiskunde, tekenen en muziek. Tot de laatste studierichting behoorde het bespelen van de luit, het klavecimbel en de gamba. We kennen Constantijn Huygens vooral als diplomaat. Zo was hij als secretaris in dienst van prins Frederik Hendrik en Willem II. Huygens onderhield contacten met talloze cultuurdragers, onder wie Descartes, Rembrandt, Corneille, Francis Bacon en John Donne.

bron: Internet, Rudolf Rasch

De 23-jarige Constantijn Huygens schrijft in 1620: “Op de 24ste (juni), het feest van Johannes de Doper, bracht men mij naar de vesperdienst in de kerk van St. Johannes en Lucia, waar ik de meest volmaakte muziek beluisterde, die ik ooit in mijn leven denk te horen. De zeer beroemde Claudio di Monteverde, kapelmeester aan de San Marco, had deze muziek gecomponeerd en dirigeerde haar; zij werd uitgevoerd

met vier theorbes2), twee cornetten, twee fagotten, twee violen, een basviola van monsterlijke grootte, orgels en andere instrumenten, welke alle even goed bespeeld werden, om maar niet te spreken van tien of twaalf zangstemmen. Ik was buiten mezelf van verrukking.”

uit: Frits de Haen, Monteverdi, zijn leven, zijn brieven, Peer 1989

noot 2 theorbe: basluit

400014-1-37t 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Muziekfragment 1 Claudio Monteverdi, Madrigali, Boek 1-19 tekst: Torquato Tasso

Arsi et alsi a mia voglia Brand of bevries, net wat je wilt Leal, non impudico vals ben je en onbeschaamd Amante, non nemico, soms teder, dan weer agressief E s'al tuo lieve ingegno de liefde van een weerhaan kan maar Poco cale l'amor e men lo sdegno, weinig indruk maken en zijn boosheid nog minder Sdegno e amor farà vano en aangezien je hart krankzinnig is L'altiero suon del tuo parlare insano. laat het dan maar razen zoals het heeft liefgehad, voor niets.

Muziekfragment 2 Claudio Monteverdi, Madrigali, Boek 5-13 tekst : dichter onbekend

Questi vaghi concenti Deze heerlijke harmonieën che l'augellett'intorno die de vogels overal vanno temprando a l'apparir del giorno doen klinken als de dag aanbreekt sono, cred'io, d'amor desiri ardenti; zijn, denk ik, brandende liefdesverlangens; sono pene e tormenti; zijn smarten en kwellingen; e pur fanno le selv'e'l ciel gioire en jubelen toch door het woud en de hemel al lor dolce languire in zoet verlangen

Muziekfragment 3 Claudio Monteverdi, Madrigali, Boek 5-2, Il Pastor Fido, tekst: Gian Battista Guarini

O Mirtillo, Mirtillo, anima mia, O Mirtillo, Mirtillo, mijn lief se vedessi qui dentro kon jij maar come sta il cor di questa in het hart kijken che chiami crudelissima Amarilli, van haar die jij wreedste Amarilli noemt, so ben die tu di lei dan zou je zo’n medelijden met haar hebben quella pietà, che da lei chiedi, avresti. hetzelfde medelijden dat je van haar vraagt.

Muziekfragment 4 Claudio Monteverdi, Mariavespers Psalm 126: Nisi Dominus (slot)

Sicut erat in principio, et nunc, et semper, Zoals het was in het begin, en nu, en altijd, en Et in saecula saeculorum. Amen in de eeuwen der eeuwen. Amen

Muziekfragment 5 Constantijn Huygens, Memor fui (psalm 142/143: vers 5-6-7), 1647

Memor fui dierum antiquorum Ik denk terug aan de dagen van weleer, meditatus sum in omnibus operibus tuis, ik overpeins al uw daden, in factis manuum tuarum meditabar. de werken van uw handen overdenk ik. Expandi manus meas ad te: Ik strek mijn handen tot U uit, Anima mea sicut terra sine aqua tibi, mijn ziel smacht naar U als een dorstig land. velociter exaudi me Domine, Snel, snel, verhoor mij Here, defecit spiritus meus. mijn geest bezwijkt.

400014-1-37t 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

A Midsummer Night’s Dream kent drie verhaallijnen die door elkaar lopen.

Eerste verhaallijn: de verliefde hovelingen Het stuk opent aan het hof van Athene, waar hertog Theseus3) zal gaan trouwen met Hippolyta4). Theseus wil dat “de stad huilt van geluk”, maar niet iedereen is in de stemming om te feesten. Twee stellen aan het hof kampen met ernstige liefdesproblemen. Hermia en Lysander zijn verliefd maar mogen niet met elkaar trouwen. En Demetrius heeft het uitgemaakt met Helena omdat hij verliefd is op Hermia. De vader van Hermia heeft haar aan Demetrius beloofd en volgens de Atheense wet moet een dochter haar vader gehoorzamen. Maar Hermia wil Lysander en vlucht met hem het bos in. Helena verraadt hen en wijst Demetrius hun vluchtroute.

Tweede verhaallijn: de echtelijke elfenruzie In ditzelfde bos zijn elfenkoning Oberon en elfenkoningin Titania aangekomen om met hun toverkracht het huwelijk van de hertog in te zegenen. Maar het elfenpaar heeft slaande ruzie. Oberon is boos omdat Titania een mooie jongen in haar gevolg heeft opgenomen, waaraan zij veel aandacht besteedt. Uit wraak betovert hij zijn slapende vrouw door liefdessap in haar ogen te druppelen, waardoor ze verliefd wordt op de eerste die ze ziet zodra ze ontwaakt: een ‘ezel’.

Derde verhaallijn: het toneeloptreden van de werklieden Er is nog een ander gezelschap in het bos: een groep Atheense handwerklieden die bij maanlicht repeteert voor een toneeloptreden. Tijdens het huwelijksfeest van de hertog zullen ze naar eigen zeggen De allertreurigste komedie van Pyramus en Thisbe5) en hun beider lugubere dood spelen. De handwerkslieden doen er alles aan om het verhaal wat minder droevig te maken, zodat hun optreden de stemming op het feest niet zal bederven. Hoofdrolspeler Spoel, de wever, die tijdens de repetitie wordt omgetoverd in een ezel, valt ten prooi aan de liefde van elfenkoningin Titania.

In het nachtelijk woud ontkomt niemand aan het betoverende liefdessap van elfenkoning Oberon. Als hij Helena ziet, die treurt om Demetrius, geeft hij zijn knechtje Puck opdracht om liefdessap te druppelen in de ogen van Demetrius. Puck vergist zich en giet het sap in Lysanders ogen. Oberon is woedend. Puck herstelt zijn fout en betovert Demetrius. Maar nu jagen beide mannen op Helena en versmaden ze Hermia. Alles is in de war. Pas in de ochtend komt alles weer goed. Puck koppelt de juiste stellen aan elkaar en Oberon sluit vrede met Titania. De rust keert terug in het bos en de elfen dansen bij maanlicht. De mensen keren terug naar de stad en vieren een driedubbele bruiloft. Het stuk besluit met een ‘allertreurigst optreden van de werklieden’.

noot 3 Theseus: legendarische Griekse held die de Amazonen overwon

noot 4 Hippolyta: koningin van de Amazonen, een krijgszuchtig vrouwenvolk uit Griekse sagen.

noot 5 Pyramus en Thisbe: een klassiek verhaal over twee geliefden. Op de geheime ontmoetingsplaats van de geliefden verschijnt een leeuw. Pyramus doodt hem, maar vindt een bebloed kledingstuk van Thisbe en denkt daarom dat zij door de leeuw is verscheurd. Pyramus pleegt zelfmoord. Als Thisbe verschijnt en haar dode geliefde ziet, slaat ook zij de hand aan zichzelf.

400014-1-37t 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Eerste scène uit het eerste bedrijf

Theseus: De tijd holt als een hengst, Hippolyta Vier dagen nog: dan komt de nieuwe maan en ons geluk, dan trouwen we. Toch gaat de oude maan te langzaam dood (vind ik). Ze weet wat ik verlang, maar doet me wachten als een oude bes die niet wil sterven en haar zoon doet wachten op zijn erfenis.

Hippolyta: Vier dagen worden snel vier nachten, Theseus. En vier nachten worden snel vier dromen die de tijd verdrijven. Dan verschijnt de maan (gespannen als een boog van zuiver zilver). Zij is getuige van ons feest, de hele nacht.

Theseus: Philostatus6) jij bemoeit je met de jeugd. Jij maakt ze warm. Je maakt van hen een gekke uitgelaten bende. Geen melancholie (baar die maar op en stop ze in het graf, zo’n grauw gezelschap hoort niet op ons feest).

Hippolyta, ik ving u met mijn zwaard en door u pijn te doen won ik uw liefde. Maar trouwen wil ik anders: ik wil pracht en praal, de stad moet huilen van geluk.

Tekst 11

Kitsch is een stijlvorm, die zich richt op een gemiddeld publiek, gebruikmakend van voorspelbare boodschappen verpakt in stereotypen, clichés. Het is een eclectisch massaproduct. Een vorm van pseudokunst die instant schoonheid produceert, zoals men die zich in het dagelijks leven wenst. (…) Ze produceert een illusionaire vlucht uit de banaliteit, betekenisloosheid en de leegheid van het alledaagse leven. Kitsch genereert plezier en ontspanning. Het vult de vrije tijd met ‘fun’, ’excitement’ en ‘hallucinations’. Het vult de lege ruimte met tal van prachtige verschijningsvormen.

uit: Matei Calinescu, Five Faces of Modernity: modernism, avant-garde, decadence, kitsch, postmodernism, Durham 1987

Einde

noot 6 Philostatus is de hofdienaar

400014-1-37t 8 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 04 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 22 april

De blokken zijn: Blok 1: Cultuur van de kerk en van het

culturele kunstzinnige en vorming (nieuwe stijl) 2 Vragenboekje moderne Blok 2: Burgerlijke cultuur van Nederland Blok 3: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

Voor dit examen zijn maximaal 63 punten te Geef niet meer antwoorden (redenen, behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. in totaal 35 vragen. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, punten met een goed antwoord behaald kunnen dan worden alleen de eerste twee in de worden. beoordeling meegeteld.

400035-2-37o Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de rol van de Kerk in de middeleeuwse maatschappij en de ontwikkeling van toneel en dans in deze periode. Middeleeuwse dodendansen komen aan de orde evenals het dansstuk De Groene Tafel uit 1932 van Kurt Jooss.

“Gods huis (...) is drieledig. Op aarde zijn er sommigen die bidden, anderen die strijden en weer anderen die werken; deze drie vormen tezamen een eenheid en verdragen het niet van elkaar te worden gescheiden. Want de taak van de één vormt de voorwaarde voor de arbeid van de beide anderen.” In dit citaat beschrijft Adalbero, bisschop van Laon in de elfde eeuw, het driestandenstelsel dat kenmerkend was voor de middeleeuwse maatschappij. Het middeleeuwse driestandenstelsel is een afspiegeling van de christelijke wereldbeschouwing van die periode. 1p 1 Leg dit uit.

In het middeleeuwse Europa, dat allesbehalve een eenheid vormde, was het christendom een verbindende factor. 3p 2 Leg uit op welke manier de Kerk een zekere eenheid in de middeleeuwse maatschappij tot stand bracht. Doe dit aan de hand van drie aspecten.

tekst 1 In de middeleeuwse kerken en kloosters werden dagelijks heilige missen opgedragen. De liturgie van de heilige mis (het geheel van symbolen, gezangen, gebaren en handelingen waarmee de Kerk haar religie uitdrukt) verwijst terug naar gebeurtenissen tijdens het Laatste Avondmaal, de laatste samenkomst die Jezus hield met zijn leerlingen op de dag voor zijn dood aan het kruis. De heilige mis kan beschouwd worden als de vorm (het ritueel) waarin dagelijks de christelijke heilsleer, het geloof, wordt gevierd. 1p 3 Leg dit uit.

tekst 2 Vanaf de negende eeuw zien we dat priesters en monniken de vrijheid namen om de teksten tekst 3 uit de liturgie te verfraaien en uit te breiden met tropen en sequenties. In videofragment 1 video 1 zie je een uitvoering van de sequentia Planctus Mariae, de klacht van Maria, de moeder die lijdt bij het zien van haar zoon Jezus aan het kruis (tekst 3). Deze sequentie wordt niet alleen gezongen maar ook verbeeld. 2p 4 Geef aan welk effect de verbeelding van deze sequentie moest oproepen bij de gelovigen. Geef ook aan op welke manier men dat probeerde te bereiken.

afbeelding 1 “Wie zoekt ge in het graf, volgelingen van Christus?” “Jezus van Nazareth, die gekruisigd is, o hemelbewoners!” “Hij is niet hier, Hij is opgestaan zoals Hij had voorspeld. Gaat heen, verkondigt dat Hij is opgestaan, en zegt: De Heer is opgestaan uit het graf.” De bovenstaande paastrope Quem queritis?1) over de vrouwen die op Paaszondag het graf van Christus leeg aantreffen (afbeelding 1) wordt beschouwd als het begin van de ontwikkeling van het liturgisch drama. 2p 5 Geef aan de hand van twee kenmerken aan waarom deze trope geschikt was om te dramatiseren.

noot 1 Wie zoekt gij?

400035-2-37o 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 2 Uit het liturgisch drama ontwikkelden zich paas- en passiespelen, waarin het lijden, de dood en de verrijzenis van Christus werden uitgebeeld door kloosterlingen en lekenspelers. Deze spelen vonden plaats in het kerkgebouw en de nabije omgeving. 2p 6 Noem drie redenen waarom het kerkgebouw een geschikte ‘theaterruimte’ was om deze paas- en passiespelen op te voeren.

afbeelding 2 Bij de paas- en passiespelen werden de gebeurtenissen uit het lijdensverhaal als losse scènes naast elkaar vertoond. Het publiek liep langs deze verschillende scènes, zodat het verhaal zich chronologisch voor hen ontvouwde. Deze vorm, simultaan toneel, lag meer voor de hand dan het opvoeren van één groot passiestuk. 3p 7 Leg dit uit aan de hand van drie voordelen van het simultaan toneel.

tekst 4 Vanaf het begin van de dertiende eeuw werd het liturgisch drama vanwege zijn toenemend werelds karakter uit de kerk verbannen. Al veel eerder had de dans een dergelijk lot ondergaan. Terwijl het dansen op kerkhoven en bij begrafenissen in het vroege christendom een normaal verschijnsel was, keurde Augustinus al in de vijfde eeuw in een preek de dans af. Hij klaagde dat het kerkgebouw waarin het gebeente van de heilige Cyprianus zich bevond "…verstoord werd door de ziekmakende onbeschaamdheid van dansers". In de loop van de Middeleeuwen poogde de geestelijkheid de dans, ook de kerkhof- en begrafenisdansen, uit de kerk en de omgeving van de kerk te weren. 2p 8 Leg uit hoe het komt dat de Kerk aanvankelijk geen bezwaren had tegen dans, maar deze later rigoureus uit wilde bannen.

afbeelding 3 De pest en de oorlogen in het midden van de veertiende eeuw maakten de Dood tot een afbeelding 4 dagelijks schrikbeeld. Het beeld van de Dood als een ‘Verlossing met uitzicht op heil en tekst 5 eeuwig leven’, verschoof naar een genadeloze Dood, die iedereen meesleepte in een video 2 Dodendans. Op afbeelding 3 zie je een detail uit de verbeelding van zo’n dodendans. Afbeelding 4 geeft een indruk van de manier waarop dit soort schilderingen in een kerkgebouw waren aangebracht. Vanaf de pestepidemie in het midden van de veertiende eeuw zien we dodendansen als een beeldend ‘memento mori’, vaak voorzien van stichtelijke bijschriften, verschijnen in kerken en op begraafplaatsen. 2p 9 Breng dit memento mori in verband met de christelijke levenshouding in de Middeleeuwen. Geef ook aan hoe dit memento mori verbeeld is in afbeelding 3.

tekst 6 Ook in latere eeuwen bleef het thema van de Dodendans zijn aantrekkingskracht behouden, video 3 niet alleen in de beeldende kunst maar ook in muziek, drama en dans. In de eerste helft van de twintigste eeuw liet de Duitse choreograaf Kurt Jooss zich inspireren door de middeleeuwse Dodendans voor zijn ballet De Groene Tafel. Videofragment 3 laat de Dodendans uit dit ballet zien, in een uitvoering uit 1996 door Het Nationale Ballet. Jooss liet zich inspireren door de middeleeuwse afbeeldingen van dodendansen. In het fragment zie je de middeleeuwse symboliek van de dodendans dan ook terug. 2p 10 Geef aan hoe Jooss deze symboliek heeft vertaald in de dans. Doe dit aan de hand van drie aspecten.

tekst 6 video 3 De Groene Tafel is een dansstuk dat past binnen het expressionisme in de eerste helft van de twintigste eeuw. 2p 11 Breng de thematiek en vormgeving van De Groene Tafel in verband met de uitgangspunten van het expressionisme.

400035-2-37o 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 6 video 3 Hoewel Jooss zelf van mening was dat dit stuk niet als een politiek statement gezien kon worden, wordt De Groene Tafel toch als het eerste politieke ballet opgevat. 1p 12 Leg uit waarom dit ballet politiek werd genoemd.

Blok 2

Dit vragenblok gaat over het culturele leven in Amsterdam rond 1648, het jaar van de Vrede van Munster. Aan de orde komen het nieuwe stadhuis, de nieuwe stadsschouwburg en het muziekleven uit die tijd. afbeelding 5 In 1640 werd in Amsterdam besloten een nieuw stadhuis te bouwen. De bouw begon in afbeelding 6 1648, het jaar van de Vrede van Munster. De feestelijke inwijding vond plaats in 1655. Dat Amsterdam lang voor de Vrede van Munster besloot een nieuw stadhuis te bouwen, maakt duidelijk dat de Tachtigjarige Oorlog voor Amsterdam blijkbaar geen belemmering vormde voor het plannen van een dergelijk groot project. 1p 13 Geef een verklaring voor dit gegeven.

afbeelding 5 Architect Jacob van Campen ontwierp het stadhuis in classicistische stijl. In het afbeelding 7 decoratieprogramma zijn verwijzingen naar de klassieke Oudheid te vinden. Zowel de afbeelding 8 vormgeving als de voorstellingen van de beeldhouwkunst en schilderkunst in het gebouw tekst 7 getuigen daarvan. In tekst 7 lees je hoe Vondel in een lofdicht bij de inwijding in 1655 eveneens verwijst naar de klassieken. De burgers van Amsterdam waren trots op hun nieuwe stadhuis. De vele verwijzingen naar de klassieke Oudheid zorgden ervoor dat het publiek het gebouw associeerde met allerlei kwaliteiten, bijvoorbeeld met macht. Architectuur en decoratie riepen herinneringen op aan het machtige Romeinse rijk. 3p 14 Bespreek nog drie kwaliteiten waaraan de verwijzing naar de klassieke Oudheid refereerde.

afbeelding 5 Ondanks de onvermijdelijke associatie met macht heeft Van Campen een stadhuis voor alle burgers gebouwd. 1p 15 Geef aan hoe dit idee al uit de gevel kan worden afgeleid.

afbeelding 9 Voordat Jacob van Campen het stadhuis ontwierp, had hij in 1637 voor Amsterdam een afbeelding 10 schouwburg gebouwd, eveneens in classicistische stijl. In 1665 werd deze echter al volledig verbouwd. Op afbeelding 9 zie je het toneel van Van Campens schouwburg zoals dat er in 1637 uitzag. Afbeelding 10 is de bijbehorende plattegrond. 1p 16 Leg uit waarom dit ontwerp van Van Campen al snel aan vernieuwing toe was.

afbeelding 10 afbeelding 11 Op afbeelding 11 zie je de plattegrond van de vernieuwde schouwburg uit 1665. De zaal, het toneel en de plaats voor de muzikanten zijn ingrijpend veranderd. 2p 17 Verklaar waarom deze ruimten op deze manier werden verbouwd.

tekst 8 Van de architraaf van de poort van de Amsterdamse Schouwburg tot aan de balken van de zoldering werd het publiek door opschriften en verzen herinnerd aan de functie van het nieuwe theater. In tekst 8 lees je wat er op een lijst op het toneel stond. Het vers in tekst 8 refereert aan de drie functies die het toneel in de zeventiende eeuw vervulde. 3p 18 Noem deze functies en geef steeds aan hoe het vers er naar verwijst.

400035-2-37o 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 9 In de Gouden Eeuw kende het muziekleven in de Republiek der Verenigde Nederlanden geen hoogtepunten en vernieuwingen zoals die in de schilderkunst en de (toneel)literatuur plaatsvonden. Maar het beeld dat na Sweelinck (1562-1621) van enig interessant muziekleven geen sprake zou zijn geweest, is onjuist. Zeker in een stad als Amsterdam bloeide in het midden van de zeventiende eeuw een muziekleven zoals dat in geen andere Europese stad voorkwam. 2p 19 Wat was er karakteristiek aan het muziekleven in de Republiek in die tijd? Bespreek twee verschijnselen.

tekst 9 In het midden van de zeventiende eeuw verschenen in Amsterdam veel uitgaven van muziek 1 speelmuziek, zoals Der Fluyten Lusthof en 't Uitnement Kabinet. Voor een deel kan deze muziek 2 speelmuziek getypeerd worden als ‘voor twee violen en een bas’ en voor een deel is de muziek gebaseerd op het principe van ’thema met variaties’. De muziek van fragment 1 is dansmuziek. Ook fragment 2 is gebaseerd op een dansmelodie, maar deze muziek is eerder speel- en luistermuziek voor de huiselijke kring dan dansmuziek. 2p 20 Noem twee aspecten waaruit je kunt afleiden dat deze muziekfragmenten een verschillende functie hadden.

afbeelding 12 Op afbeelding 12 zie je een zeventiende-eeuws vanitas-stilleven met daarop een viool. Vellen bladmuziek en muziekinstrumenten werden vaak gebruikt als vanitas-motief. 1p 21 Geef hiervoor een verklaring.

muziek 1 Voor de zeventiende-eeuwse schilderkunst bestaat nog steeds veel belangstelling. De muziek 2 muziek uit die tijd raakte echter vrij snel in vergetelheid en wordt niet of nauwelijks meer gespeeld. 1p 22 Geef hiervoor een verklaring.

Blok 3

Dit blok begint met de opkomst van het expressionisme in Duitsland aan het begin van de twintigste eeuw, waarbij wordt ingegaan op de bijzondere relatie tussen de vernieuwingen in de schilderkunst van Wassily Kandinsky en de muziek van Arnold Schönberg. Aan het einde van het blok wordt aandacht besteed aan de muziek van de jazzpianist Randy Weston.

afbeelding 13 In het begin van de twintigste eeuw komt in Duitsland het expressionisme op. Kenmerkend afbeelding 14 is het werk van Die Brücke, een groep expressionistische schilders onder wie Ernst Ludwig tekst 10 Kirchner en Erich Heckel. Op afbeelding 13 zie je Die Strasse uit 1908 van Kirchner en op afbeelding 14 Badende uit 1909, geschilderd door Heckel. Met het opkomen van het expressionisme wordt een nieuwe esthetische norm gesteld in de schilderkunst. 2p 23 Leg uit in welk opzicht hier sprake is van een nieuwe esthetische norm en geef tevens aan hoe deze in vorm en kleur van de schilderijen tot uitdrukking komt.

tekst 11 tekst 12 De opkomst van het expressionisme van Die Brücke in Duitsland is niet los te zien van ingrijpende veranderingen die eind negentiende eeuw plaatsvonden in de kunst en in de samenleving. 2p 24 Leg uit hoe de opkomst van het Duitse expressionisme kan worden verklaard.

400035-2-37o 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

betrokken de leden zelfs een gezamenlijk atelier in Dresden. Er lagen verschillende motieven ten grondslag aan deze sterke behoefte aan samenwerking. 2p 25 Noem er twee.

afbeelding 15 In 1896 vestigde de Russische kunstenaar Kandinsky zich in München. Vlak voor zijn vertrek naar Duitsland schilderde hij Odessaer Hafen (afbeelding 15). Dit werk laat zien dat Kandinsky nog voor zijn komst naar Duitsland aansluiting zocht bij de West-Europese schildertraditie van de tweede helft van de negentiende eeuw. De Rus Kandinsky kon destijds ook daadwerkelijk aansluiting vinden bij de West-Europese schildertraditie. Dat kan verklaard worden vanuit de toen geldende politiek-culturele situatie in Europa. 2p 26 Leg dit uit. Geef tevens aan bij welke schildertraditie Odessaer Hafen aansluit.

afbeelding 13 De artistieke ontwikkeling die Kandinsky in München doormaakte, bracht hem rond 1910 afbeelding 14 tot het expressionisme. Op afbeelding 18 zie je Improvisation 7, een werk uit 1910. afbeelding 16 Afbeelding 16 en 17 zijn voorstudies voor dit werk. Vergelijk afbeelding 13 en 14 met afbeelding 17 afbeelding 18 afbeelding 16, 17 en 18. Uit de werken op afbeelding 16, 17 en 18 wordt duidelijk dat Kandinsky in München met zijn expressionistische stijl een andere weg insloeg dan de leden van Die Brücke. 2p 27 Leg uit op welke wijze Kandinsky hier een eigen invulling geeft aan het expressionisme. Doe dit aan de hand van de vormgeving en de totstandkoming van het werk op afbeelding 18.

tekst 13 In 1910 verscheen Über das Geistige in der Kunst. Uit deze publicatie blijkt dat Kandinsky ook inhoudelijk tot een eigen invulling van het expressionisme wilde komen. 1p 28 Leg uit naar welke inhoudelijke vernieuwing van het expressionisme hij streefde.

afbeelding 19 Kandinsky's opvattingen brachten hem tot abstractie, zoals te zien is op afbeelding 19, tekst 13 Entwurf zu Komposition V uit 1911. Daarnaast werd hij zich steeds meer bewust van een analogie tussen muziek en abstracte schilderkunst. 1p 29 Leg uit waaruit deze analogie volgens Kandinsky bestond.

afbeelding 19 In het jaar dat Kandinsky zijn Entwurf zu Komposition V schilderde, zocht hij contact met muziek 3 de componist Schönberg. Dit leidde tot een uitgebreide briefwisseling tussen beide kunstenaars. De Fünf Orchesterstücke opus 16 (1909) zijn kenmerkend voor de atonale muziek van Schönberg uit die periode. Muziekfragment 3 laat het begin van het eerste stuk horen. In zijn eerste brief schreef Kandinsky: "… het eigen leven van de afzonderlijke stemmen in uw composities, dat is precies wat ik ook in schilderkunstige vorm tracht te vinden." 2p 30 Geef voor beide kunstenaars aan hoe zij in hun werk vorm hebben gegeven aan 'het eigen leven van de afzonderlijke stemmen'.

2) muziek 4 Het derde deel van de Fünf Orchesterstücke opus 16 met als titel Farben is gebaseerd op tekst 14 een voortdurend veranderende samenklank. In dit deel komt ‘Klangfarbenmelodik’ of klankkleurmelodie voor. 1p 31 Leg uit op welke manier Schönberg in het muziekfragment Klangfarbenmelodik realiseert.

noot 2 kleuren

400035-2-37o 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

muziek 4 tekst 14 Muziekfragment 4 bestaat uit verschillende fasen waarin sprake is van een toenemende verdichting in de klankkleurwisseling. 1p 32 Noem twee manieren waarop deze verdichting plaatsvindt.

Er bestaan versies van de Fünf Orchesterstücke opus 16 waarin het eerste stuk enkel het opschrift Sehr rasch3) draagt. Maar meestal wordt dit deel aangeduid met de titel Vorgefühle4). Het derde stuk is beroemd geworden onder de naam Farben, maar oorspronkelijk noteerde Schönberg alleen Mässige Viertel5). Schönberg gaf in eerste instantie liever geen buitenmuzikale titels aan zijn werken, maar heeft Vorgefühle en Farben op verzoek van de uitgever toegevoegd. 2p 33 Geef een reden waarom Schönberg geen buitenmuzikale titels aan zijn werken wilde geven. Geef ook aan waarom een uitgever dat juist wel belangrijk vindt.

muziek 5 6) tekst 15 Muziekfragment 5 komt van de cd The Spirits of Our Ancestors (1991) van de jazzpianist Randy Weston. Het stuk heet Blue Moses en gaat over de Gnawa-geest van de kleur blauw. 3p 34 Karakteriseer ‘de muziek van de kleur blauw’ aan de hand van de instrumentatie, het ritme en de melodie.

muziek 6 Op muziekfragment 6 hoor je een religieus gezang van de Gnawa, eveneens van de cd The Spirits of Our Ancestors. Randy Weston laat zich al jaren inspireren door Afrikaanse muziek en verwerkt dit tot jazz en soms tot wereldmuziek. 2p 35 Geef aan waarom de muziek op fragment 6 wereldmuziek genoemd wordt. Doe dit aan de hand van twee aspecten.

Einde

noot 3 zeer snel noot 4 voorgevoelens

noot 5 rustig tempo

noot 6 voorvaderen

400035-2-37o 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 04 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 22 april

culturele kunstzinnige en vorming (nieuwe stijl) 2 Tekstboekje

400035-2-37t Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Ongeveer 2000 jaar geleden preekte in Judea, een provincie van het Romeinse Keizerrijk, een rondreizende joodse leraar en genezer, Jezus van Nazareth. Door zijn leerlingen, de apostelen, werd hij als de 'Christus', de gezalfde, of de 'Messias', de voorbode van Gods koninkrijk op aarde, beschouwd. Na zijn dood aan het kruis, op de vrijdag voorafgaand aan het Joodse Paasfeest (Pesach), beweerden zijn volgelingen, de christenen, dat hij op de derde dag, Paaszondag, was opgestaan uit de dood. Het lijden, de dood en de Verrijzenis van Christus zijn het centrale thema van het Christendom geworden. Christus' dood is het offer dat hij bracht om de mensheid van zonden te verlossen en de weg naar het eeuwige leven in de hemel vrij te maken. Op de laatste Dag, de Dag des Oordeels, zal Christus terugkeren op aarde om te oordelen over levenden en doden. Zij die goed geleefd hebben wacht het eeuwige leven in de hemel, naast God en de engelen. De zondaars gaan naar de hel, waar zij eeuwig zullen branden.

gebaseerd op: Clarke, P. B. (red.), Godsdiensten van de wereld. Ontstaan, ontwikkeling, tradities en betekenis van de grote godsdiensten van vandaag, Houten (zj)

Tekst 2

Paus Gregorius de Grote (omstreeks 600) standaardiseerde de eredienst en de daarbij behorende Latijnse teksten en gezangen. Toch bleef men veranderingen aanbrengen in de liturgische gezangen. Zo was het gewoonte geworden om woorden en soms ook hele teksten aan de bestaande muziek toe te voegen. Die aanvullingen worden tropen genoemd. Een sequentie of sequentia is een bijzondere vorm van trope.

Tekst 3

Maria, Moeder van Jezus: O dolor! Proh dolor O smart, ach, welk een smart! Ergo quare fili care Waarom toch, mijn dierbare Zoon, Pendens ita cum sis vita Hang je daar, Manens ante secula? Die toch het eeuwige leven bent? Johannes: Rex caelestis Hemelse Koning Proh scelestis Ach, voor misdadigers Alienas solvis penas Betaal je hun schuld, Agnus sine macula. Jij, Lam zonder smet. Maria, Moeder van Jacobus: Munda caro Onschuldig vlees, mundo cara Dat de wereld lief heeft, Cur in crucis ares ara Waarom toch lijd jij dorst aan het kruis, Pro peccatis hostia? Offerlam voor de zonden? Johannes : Fleant materna viscera Ach, laat het moederhart wenen. Marie vulnera Het verdriet van Moeder Maria Materne doleo Beween ik, Que dici soleo Haar die ik gewoonlijk noem Felix puerpera. De Gezegende Moeder.

400035-2-37t 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De dans, die in het voor-christelijke Europa een belangrijke rol in religieuze rituelen en feesten had gespeeld, werd aanvankelijk nog door de Kerk 'geassimileerd'. Daarmee werd het mogelijk dat de betekenis en gewoonten van heidense feesten langzaam maar zeker overgedragen werden op de nieuwe christelijke verhalen en heiligen. Zo waren religieuze dansen in kerken, op kerkhoven en bij begrafenissen een normaal verschijnsel in het vroege christendom.

gebaseerd op: Schulting, J.W., Op de pointes. De West-Europese dans als cultuurspiegel, Amsterdam 1948

Tekst 5

In het algemeen kunnen we stellen dat elke verbinding van dans en dood een dodendans kan worden genoemd: het dansen door doden, voor doden, rond doden, om te doden, om te sterven of juist om niet te sterven. De meest verbreide dodendans is echter geen concrete dans, maar een metafoor. Voor iedereen komt er het moment dat de Dood hem uitnodigt voor de laatste 'dans'. We zien dit moment weergegeven in afbeeldingen uit de late Middeleeuwen die variëren van levensgrote muurschilderingen tot prentenseries. (...) Hoofdthema is de vergankelijkheid van het leven, het memento mori1) , met de nadruk op het onverwachte moment waarop de Dood kan komen. (...) Dit moralistische stripverhaal sloeg aan bij brede lagen van de bevolking. Het onderwerp was, vooral in tijden van rampspoed als pest en oorlog, angstaanjagend actueel.

uit: Grijp, L.P. e.a. (red.), De dodendans in de kunsten, Utrecht 1989

Tekst 6

In 1932 ging het dansstuk De Groene Tafel in Parijs in première in een choreografie van Kurt Jooss op muziek van Fritz Cohen. Het stuk begint met een scène waarin diplomaten, vruchteloos onderhandelend aan een groene tafel, de oorlog uitroepen. In de volgende scènes worden de brute gevolgen van de oorlog voor de gewone mensen duidelijk: soldaten worden onder de wapenen geroepen en sterven op het slagveld, vrouwen moeten afscheid nemen van hun zoons en geliefden, een oude vrouw sterft van uitputting, een verzetsstrijdster wordt geëxecuteerd, een zwarthandelaar floreert bij de ellende van anderen. De Dood, skelet en oorlogsgod, is de centrale figuur bij dit alles: de een na de ander wordt door hem gegrepen. Vervolgens voert de Dood zijn slachtoffers aan in een dodendans. In de slotscène zien we weer de onderhandelaars rond de groene tafel. Politici redetwisten. De uitkomst zal altijd dezelfde zijn: een nieuwe oorlog komt eraan.

Tekst 7

Wie nu bouwmeester, of een schildergeest wil worden, Of Fidias in kunst en beeldehouwery Die zal, uit gansch Euroop, zich spoeden naar het Y, En onzen trotzen Dam, met penne, en verwe, en koole, Om in dit nieuw Stadthuis, als in de hooghste schoole Van Pallas, uit het brein van Jupiter geteelt, Te tekenen al wat de leerlust hem beveelt.

fragment uit het lofdicht van Vondel bij de inwijding van het stadhuis in 1655

noot 1 gedenk te sterven

400035-2-37t 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tooneelspel quam in 't licht tot leersaem tijdverdrijf, Het wijckt geen ander spel, nocht koninklijcke vonden. Het bootst de weereld na: het ketelt siel en lijf: Het prickeltse tot vreughd of slaet ons soete wonden: Het toont in 't kleyn begrijp, al 's menschen ydelheyd, Daer Demokryt om lacht en Heraklyt om schreyt.

Tekst 9

Het Nederlandse muziekleven in de zeventiende eeuw was bij uitstek burgerlijk van karakter. Door alle lagen van de bevolking werd er veel gezongen. Steeds meer welvarende burgers konden zich muzieklessen permitteren. De muzikale beschaving die voorheen aan de aristocratische elite was voorbehouden was nu ook voor hen bereikbaar. In veel steden werden muziekcolleges (collegia musica) opgericht waarin gezeten burgers het aangename tijdverdrijf van het spelen van muziek combineerden met lekker eten en drinken. Tot ver in de zeventiende eeuw hadden de Hollandse steden stadsmuzikanten in dienst. Elke stadmuzikant speelde diverse instrumenten. De organisten van de grote kerken speelden bijvoorbeeld ook schalmei2) of luit. De stadsmuzikanten speelden ook vaak bij privé-feesten van de notabelen, tegen een extra vergoeding. Zij mochten ook wel in openbare gelegenheden als muziekherbergen en schouwburg spelen, echter geen dansmuziek en geen muziek bij balletten. Naast de stadsmusici waren er ook vrij gevestigde beroepsmusici die op bruiloften en andere privé-feesten van welgestelde burgers en in openbare muziekherbergen (dans)muziek speelden.

Tekst 10

Met het geloof in ontwikkeling, in een generatie van scheppenden en een van genietenden, roepen wij heel de jeugd bij elkaar, en als jeugd die de toekomst draagt, willen wij ons armslag en levensvrijheid verschaffen tegenover de gevestigde oudere machten. Iedereen hoort bij ons die rechtstreeks en onvervalst datgene weergeeft wat hem tot scheppen aanzet.

Programma van Die Brücke 1906. Tekst van Ernst Ludwig Kirchner in: Elger, D., Expressionisme, Keulen 1989

Tekst 11

Ook op het gebied van de beeldende kunst hadden in de negentiende eeuw wezenlijke veranderingen plaatsgevonden. (…) Steeds meer was de nadruk komen liggen op de mening of visie van de kunstenaar, die zich daardoor tegelijkertijd van de beschouwer vervreemdde. Ondanks of dankzij het feit dat de kunstproducent voor de kunstconsument steeds meer een vreemde werd kon de kunst zich ontwikkelen zonder rekening te houden met de eisen van het publiek. De vrijheid die de kunstenaar daardoor tegen wil en dank verkreeg, leidde aan het einde van de negentiende eeuw tot het postimpressionisme waarin de basis werd gelegd voor de kunst van de twintigste eeuw. In de twintigste eeuw zou dit enerzijds leiden tot een gedegen onderzoek naar de formele aspecten vorm, ruimte en beweging en anderzijds tot een intensivering van het gevoel; de tijd was rijp voor velerlei experimenten op artistiek gebied. De avant-garde nam een aanvang.

Bär, N., Nieuw handboek voor de kunstgeschiedenis, Kunst 1900-1945, De Bilt 1984

noot 2 houten blaasinstrument, voorloper van de hobo

400035-2-37t 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De ingrijpende veranderingen die in de negentiende eeuw plaatsvonden, zoals industrialisatie en bevolkingstoename, wijzigden niet alleen de uiterlijke maar ook de innerlijke wereld volkomen. Aan het einde van de eeuw vond er een stroomversnelling plaats. De generatie die toen opgroeide kwam in openlijk verzet tegen haar ouders, tegen de in hun ogen zelfvoldane, materialistische instelling, het eigenbelang dat ze kortzichtig, asociaal en gevaarlijk vonden. Het falen van het maatschappelijk systeem stelden ze in boeken en toneelstukken aan de kaak. Bij Zola wordt het systeem als onrechtvaardig, bij Strindberg als ondraaglijk voorgesteld. Nietzsche riep op om de oude orde te vernietigen opdat er een volkomen nieuwe zou kunnen ontstaan. De realiteit werd als frustrerend en irrelevant ervaren.

Lenders, T., Groene gezichten, blauwe bomen, in Openbaar Kunstbezit, februari 1980

Tekst 13

De Russische kunstenaar Wassily Kandinsky (1866-1944) schreef in 1910 in München een boekje, meer een pamflet, dat vrijwel onmiddellijk internationaal een succes werd. Über das Geistige in der Kunst is een gedreven, zij het niet erg duidelijk betoog over het wezen en doel van de kunst. Het bevat een hoofdstuk over esthetiek in het algemeen en een tweede hoofdstuk over schilderkunst. Hierin legt Kandinsky uit dat de schilderkunst eigenlijk bestaat uit vormen en kleuren. Door het combineren van vormen en kleuren kan de kunst de beschouwer op een welluidende manier op het gemoed werken. Dat is volgens Kandinsky het doel van de kunst. De basisvormen die Kandinsky op het oog heeft, blijken geometrische figuren te zijn: de cirkel, het vierkant en de driehoek. Zulke vormen zijn volgens hem niet neutraal, maar hebben van zichzelf een absolute 'geestelijke waarde': "Vorm op zichzelf, ofschoon geheel abstract en geometrisch, heeft het vermogen van een innerlijke suggestie. Een driehoek (de overweging of deze nu scherp is, of stomp, of gelijkzijdig even daargelaten) heeft van zichzelf een geestelijke waarde. In samenhang met andere vormen kan deze waarde enigszins wijzigen, maar blijft naar de aard hetzelfde. Iets soortgelijks is het geval met een cirkel, een vierkant of elke denkbare geometrische figuur." Kandinsky laat zich niet uit over de precieze aard van deze 'waarden', maar hij is er wel van overtuigd dat een juiste samenstelling van zulke figuren - 'compositie' is het woord dat hij gebruikt - te samen met kleur natuurlijk, [.....] in staat moet zijn zekere bewegingen in het innerlijk van de mens teweeg te brengen.

Stumpel, J., Kieft, G., De abstracte driehoek: Kandinsky, Van Doesburg en Cézanne, in Kunstschrift juli/augustus 1989

Tekst 14

Expressionistische componisten streven naar het losmaken van de klankkleur als coloristisch middel en het betrekken ervan in de muzikale structuur. Dat bracht Schönberg op het idee van 'Klangfarbenmelodik' (klankkleurmelodie). Melodie is een structurele opeenvolging van toonhoogten. We spreken van klankkleurmelodie wanneer een opeenvolging van klankkleuren structureel wordt behandeld als een melodie. Schönberg zegt: “Misschien zal het mogelijk zijn in de toekomst echte klankkleurmelodieën te maken. Tenslotte zijn kleur, hoogte en sterkte van de toon slechts andere dimensies van hetzelfde verschijnsel. Het zou dus denkbaar zijn ook de klankkleur in een bepaalde, muzikaal- logische volgorde te rangschikken, dezelfde logica die ons nu de eenheid van een toonhoogte-melodie doet ervaren.”

Leeuw, T. de, Muziek van de Twintigste Eeuw, Utrecht 1970

400035-2-37t 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In Über das Geistige in der Kunst komt Kandinsky met een theorie over synesthesie. Hij omschrijft dit als een verschijnsel waarbij een gewaarwording van het ene zintuig naar het andere wordt doorgegeven. Kandinsky vergelijkt de kleur geel bijvoorbeeld met de klank van een schelle trompet. Experimenten met synesthesie spelen in de kunst van de twintigste eeuw incidenteel een rol.

Dertig jaar geleden ontdekte de jazzpianist en componist/arrangeur Randy Weston hoe kleuren klinken tijdens een geheime ceremonie van de Gnawa, de afstammelingen van zwarte slaven, in Marokko. Ze houden ceremonies die de hele nacht duren en die in het teken staan van zeven heiligen of voorouderlijke geesten. Elke geest wordt geassocieerd met een kleur: wit, blauw, rood, groen, zwart, geel en een combinatie van kleuren. Bij elke kleur hoort een bepaalde muziek. Hij voelde onmiddellijk dat blauw zijn kleur was.

Voor deze tekst is onder meer gebruik gemaakt van Dixhoorn, F. van, Hoe klinkt blauw, in De Volkskrant, donderdag 12 juli 2001

Einde

400035-2-37t 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 03 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 3 april

De blokken zijn: Blok 1: Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw Vragenboekje Blok 2: Cultuur van Romantiek en realisme Culturele en kunstzinnige vorming (nieuwe stijl) 2 in de negentiende eeuw Blok 3: Cultuur van het moderne en massacultuur in de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

In het vragenboekje is een inleiding bij een vraag cursief gedrukt. Op de cd-rom staat deze, niet cursief, in het vak direct onder de vraag. In het vragenboekje wordt een vetgedrukt woord uitgelegd in een voetnoot. Op de cd- rom is zo'n woord blauw en vetgedrukt.

Geef niet meer antwoorden (redenen, Voor dit examen zijn maximaal 67 punten te voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. behalen; het examen bestaat uit 34 vragen. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, punten met een goed antwoord behaald kunnen dan worden alleen de eerste twee in de worden. beoordeling meegeteld.

300010 38 Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over de Hollandse schilderkunst in de zeventiende eeuw. De relatie tussen kunstenaars, kunstwerken en kunstkopers komt aan de orde en er wordt ingegaan op het specifieke karakter van een aantal genres.

afbeelding 1 Zelden heeft de schilderkunst zo’n bloeiperiode beleefd als in de Republiek van de tekst 1 Verenigde Nederlanden in de zeventiende eeuw, de eeuw die bekend staat als de Gouden Eeuw. Er zijn in die periode duizenden schilders van uiteenlopend niveau werkzaam geweest, die samen enkele miljoenen schilderijen hebben geproduceerd. (uit: De Glorie van de Gouden Eeuw) Op afbeelding 1 zie je een werk van Pieter de Hooch uit 1658. Dit interieur illustreert de beschrijving in tekst 1. In de zeventiende eeuw kochten veel burgers schilderijen en ze konden zich dat ook permitteren. 1p 1 Leg uit hoe deze burgers in de positie kwamen dat zij kunst konden kopen.

De Republiek der Verenigde Nederlanden was vooral in de eerste helft van de zeventiende eeuw een samenleving met een heel eigen sociologische structuur, een product van de tachtigjarige vrijheidsstrijd tegen Spanje, die pas in 1648 met de officiële erkenning van de Republiek eindigde. Een van de gevolgen van die lange strijd was een fundamentele verandering in het machtsevenwicht binnen de Republiek. (R.H. Fuchs) De traditionele sociale structuur waarop de kunst tot dan toe gesteund had, was verdwenen en kunstenaars konden niet langer rekenen op opdrachten van de vroegere machthebbers. 2p 2 Geef aan welke traditionele opdrachtgevers verdwenen en leg uit waardoor dat kwam.

afbeelding 2 afbeelding 3 De vele schilderijen die in de zeventiende eeuw werden gemaakt, kenden tal van afbeelding 4 onderwerpen. Deze kunnen globaal worden onderverdeeld in een aantal ‘specialisaties’ of afbeelding 5 genres. Zo wordt er een onderscheid gemaakt tussen historieschilderkunst (afbeelding 2, 8 afbeelding 6 en 9), genreschilderkunst (afbeelding 3 en 4), stillevens (afbeelding 5, 6 en 7), afbeelding 7 landschappen en portretten. afbeelding 8 Burgers kochten hun schilderijen meestal op de vrije markt. Deze vrije markt leidde ertoe afbeelding 9 dat kunstenaars zich gingen specialiseren en dat had weer tot gevolg dat in de zeventiende eeuw zoveel kunstenaars hun brood konden verdienen. 2p 3 Leg dit uit.

afbeelding 2 Volgens de zeventiende-eeuwse opvatting was het historiestuk het hoogste in de hiërarchie tekst 2 van onderwerpen die een schilder kon kiezen. Ook in Holland was men het daarover eens. Voor een goede uitbeelding van een historie of een personage daaruit moest een kunstenaar de menselijke figuur overtuigend kunnen weergeven. De mens, volgens Genesis (1: 26-271) door God geschapen naar zijn gelijkenis en evenbeeld, was van al het afbeeldbare het belangrijkste en het moeilijkste. (Albert Blankert) Zoals hierboven is aangegeven moest de mens overtuigend worden weergegeven op een historiestuk. Maar dat was niet de enige reden waarom dit genre bij schilders en kenners zo hoog stond aangeschreven. 2p 4 Geef nog twee redenen waarom zij de historieschilderkunst zozeer waardeerden en geef tevens aan waarom het schilderij op afbeelding 2 daaraan voldoet.

noot 1 Genesis: het eerste bijbelboek

300010 38 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

2 afbeelding 3 Een bekend genreschilder was Jan Steen. Op afbeelding 3 zie je In weelde siet toe , dat hij tekst 3 omstreeks 1663 maakte. Van Jan Steen wordt vaak gezegd dat hij schilderde ‘tot lering en vermaak’. 2p 6 Licht dit toe aan de hand van de voorstelling op afbeelding 3.

afbeelding 3 Een ander bekend genreschilder is Johannes Vermeer. Van hem zie je De melkmeid op afbeelding 4 afbeelding 4, gemaakt omstreeks 1660. tekst 3 De Melkmeid van Vermeer is een heel ander genrestuk dan het schilderij van Jan Steen. Zo is er een duidelijk verschil in de wijze waarop beide schilders het dagelijks leven weergeven. Ook de manier waarop ruimte wordt geboden voor een mogelijke symbolische interpretatie is in beide werken verschillend. 2p 7 Bespreek deze twee verschillen.

afbeelding 4 De kunsthistoricus Albert Blankert schreef over De melkmeid: “Op weinig andere schilderijen kreeg de illusionistische weergave van de werkelijkheid zoveel monumentale allure.” De monumentale allure waarop Blankert doelt is ontstaan doordat Vermeer door middel van kleur, licht en compositie zijn werk tot een eenheid heeft gemaakt. 2p 8 Leg voor twee van deze aspecten uit hoe zij daaraan bijdragen.

afbeelding 4 afbeelding 5 afbeelding 6 Het brood, de rieten mand, de aardewerken kom zijn bij Vermeer op een overtuigende afbeelding 7 manier weergegeven. Ook in de stillevens op afbeelding 5, 6 en 7 is met zorg gestreefd om de materialen te laten spreken. 1p 9 Leg uit waarom het laten spreken van de materialen juist voor een stillevenschilder zo belangrijk was.

afbeelding 5 Een stillevenschilder moest niet alleen materialen kunnen laten spreken. Om bekendheid te afbeelding 6 krijgen was het raadzaam om zich toe te leggen op een of meer specialisaties binnen het afbeelding 7 stillevengenre. De werken op afbeelding 5, 6 en 7 zijn representatief voor de specialisatie waarop de betreffende schilder zich toelegde. 3p 10 Geef voor elk werk aan waarin de maker zich gespecialiseerd heeft. Geef ook steeds aan waaruit je dat afleidt.

afbeelding 3 afbeelding 4 afbeelding 5 ‘Hollands Classicisme in de zeventiende-eeuwse schilderkunst’ heette een tentoonstelling afbeelding 6 die eind 1999 in Rotterdam te zien was. afbeelding 7 De op de hierboven genoemde expositie getoonde werken (zoals afbeelding 8 en 9) werden afbeelding 8 tot voor kort niet beschouwd als typerend voor de Nederlandse kunst. De schilderijen op de afbeelding 9 afbeeldingen 3 tot en met 7 worden daarentegen wél karakteristiek gevonden voor de Nederlandse schilderkunst van de Gouden Eeuw. 2p 11 Leg uit hoe dat komt. Betrek beide genres in je antwoord.

noot 2 in weelde siet toe: in weelde, pas op (als je rijk bent, pas dan op)

300010 38 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over de opkomst en het verval van het romantisch ballet in de negentiende eeuw.

tekst 4 De Franse ‘grand opéra’ in de negentiende eeuw was een spectaculaire kunstvorm, waarin naast de muziek massascènes een belangrijke rol speelden. Zo moest elke opera een grote balletscène bevatten. De balletmeester die op dat moment aan de Parijse Opéra verbonden was maakte daarvoor de choreografie. Al het spektakel in de grand opéra beantwoordde volledig aan de smaak van het toenmalige operapubliek, dat een ander publiek was dan voorheen. In de vroege negentiende eeuw werd de bedrijfsvoering van de Opéra van Parijs veel commerciëler dan aan het eind van de achttiende eeuw het geval was geweest. 2p 12 Leg uit welke maatschappelijke verandering hieraan ten grondslag lag.

tekst 5 De balletscène uit Robert le Diable stond model voor het eerste romantische ballet La video 1 Sylphide, dat in 1832 in première ging. Het publiek was razend enthousiast over dit ballet. Het stuk bevatte alle ingrediënten van de romantische smaak, bijvoorbeeld de belangstelling voor ‘couleur locale’.3 In videofragment 1 zie je een scène uit de eerste akte van La Sylphide, waarin het aanstaande huwelijk van James en Effie wordt gevierd. 2p 13 Noem drie aspecten waaraan je de ‘couleur locale’ kunt herkennen.

tekst 6 Het werd in de negentiende eeuw een vaste gewoonte om in een romantisch ballet een video 2 zogenaamd ‘ballet blanc’ op te nemen, een ‘witte’ scène of acte. In videofragment 2 zie je een gedeelte uit de ‘witte acte’ van La Sylphide. Danshistoricus André Levinson schreef omstreeks 1925: “Sinds La Sylphide drukt het ballet de strevingen van een tijdperk uit, zijn filosofisch gedachtengoed, zijn behoefte aan spirituele schoonheid.” 2p 14 Breng deze uitspraak in verband met het ‘ballet blanc’ op videofragment 2. Betrek zowel het thema van La Sylphide als de vormgeving in je antwoord.

tekst 6 Hoewel het negentiende-eeuwse ballet bij uitstek gezien wordt als romantische kunst, betrekken schrijvers en filosofen de ideeën uit de Romantiek meestal op schilderkunst, muziek, literatuur en poëzie en nauwelijks op de danskunst. 2p 15 Leg uit waarom de schilderkunst en de muziek de ideeën uit de Romantiek zo goed konden vormgeven.

tekst 7 In 1845 ging in Londen de Pas de Quatre in première, waarin vier van de beroemdste ballerina’s van dat moment zich presenteerden in een gezamenlijk optreden. De Pas de Quatre wordt door danshistorici als een abstract ballet beschouwd, hoewel dat begrip indertijd nog niet bestond. 1p 16 Geef aan waarom de Pas de Quatre een abstract ballet genoemd kan worden.

afbeelding 10 Op afbeelding 10 zie je de vier ballerina’s in de beginpose van de Pas de Quatre. De tekening bevestigt het beeld van het romantisch ballet zoals dat leefde bij het publiek. 2p 17 Bespreek dit beeld aan de hand van twee aspecten van afbeelding 10.

noot 3 couleur locale: de karakteristieke bijzonderheden die een verhaal situeren in ruimte en tijd

300010 38 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afbeelding 13 afbeelding 14 De aandacht voor onderwerpen uit de eigen omgeving ontstond bij Franse kunstenaars afbeelding 15 omstreeks 1850, toen de realisten zich afkeerden van de romantische schilderkunst. De wijze waarop Edgard Degas het ballet schildert sluit aan bij de realisten. 1p 19 Leg dit uit aan de hand van afbeelding 13, 14 en 15.

afbeelding 11 4 afbeelding 12 Degas had ook aandacht voor wat er zich afspeelde in de Foyer de la Danse . Dit is te zien afbeelding 16 op afbeelding 16 en 17. afbeelding 17 Vergelijk het werk van Degas met de tekeningen van Doré. Bij Degas is sprake van een heel andere visie op de wereld van de dans. 2p 20 Geef aan wat dit verschil in visie inhoudt.

afbeelding 18 In de jaren zeventig van de negentiende eeuw stond de opera Robert le Diable nog steeds afbeelding 19 op het repertoire, inclusief de scène met het nonnenballet. In 1876 maakte Degas een schilderij waarop deze scène te zien is (afbeelding 18). Vergelijk dit schilderij met de tekening van het oorspronkelijke nonnenballet uit 1831 op afbeelding 19. Degas was niet alleen vernieuwend in zijn visie op de danswereld. Ook in zijn vormgeving zette hij zich af tegen de traditie. 2p 21 Leg aan de hand van twee aspecten uit wat er vernieuwend is aan de vormgeving van Degas. Betrek ook afbeelding 19 in je antwoord.

noot 4 Foyer de la Danse: oefenruimte achter het toneel, tevens ontmoetingsplaats

300010 38 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over Die Dreigroschenoper, de Driestuiversopera van Bertolt Brecht op muziek van Kurt Weill die in 1928 in première ging. Er wordt ingegaan op de ideeën van Brecht en Weill en op de invloed van Brecht op het hedendaagse theater.

De Duitse dichter, toneelschrijver en regisseur Bertolt Brecht (1898-1956) verwierf naamsbekendheid met zijn vroege werk, dat rebels en expressief van toon was. Zijn latere theaterwerk had een gericht politiek karakter en domineerde het Duitse theater van de twintigste eeuw. Brecht zette zich af tegen het burgerlijk theater van zijn tijd, dat volgens hem de toeschouwer alleen maar wilde vermaken. Hij wilde een nieuw soort theater maken en eiste daarbij een andere houding van zijn publiek. 3p 22 Leg uit in welk opzicht Brecht vernieuwend was. Betrek de functie van het theater en de rol van het publiek in je antwoord.

tekst 9 In het begin van de jaren twintig componeerde Kurt Weill (1900-1950) nog in de traditie van de late Romantiek. Daarna werd zijn stijl moderner. Onder invloed van radicale ideologieën wilde Weill muziek inzetten als middel om maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen in het Duitsland van de late jaren twintig. Om maatschappelijke veranderingen op gang te brengen met behulp van muziek vond Weill destijds opera het meest geschikte medium. 1p 23 Leg uit waarom hij juist opera daarvoor geschikt achtte.

tekst 10 In 1928 ging Die Dreigroschenoper van Brecht en Weill in première in het Theater Am tekst 11 Schiffbauerdamm te Berlijn. Brecht had hiervoor de thematiek van de achttiende-eeuwse Beggars’ Opera van John Gay vertaald naar de Duitse omstandigheden van de late jaren twintig. 1p 24 Geef aan waarom de thematiek van de achttiende-eeuwse Beggars’ Opera zich goed leende voor de Duitse situatie in de jaren twintig.

muziek 1 tekst 12 Die Dreigroschenoper begint met een ouverture, die gevolgd wordt door het lied Moritat tekst 13 vom Mackie Messer. Aan dit lied hoor je meteen dat Die Dreigroschenoper geen traditionele opera is. 2p 25 Leg dit uit aan de hand van twee muzikale aspecten.

muziek 2 tekst 14 In muziekfragment 2 hoor je het lied Seeräuber Jenny, dat Polly zingt als niemand anders op haar bruiloft iets wil voordragen. Zij zingt de coupletten heel anders dan het refrein. 2p 26 Geef aan wat dat verschil inhoudt. Let daarbij op het stemgebruik en op het karakter.

muziek 2 tekst 14 Zeerover-Jenny is een typisch Brecht-personage. In het lied hoor je hoe ze al dromend aan de harde werkelijkheid probeert te ontsnappen. 2p 27 Leg uit hoe dit blijkt uit de inhoud van de tekst.

300010 38 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 4 In videofragment 4 zie je Mackie en Polly die stiekem gaan trouwen en daarna de confrontatie van Polly Peachum met haar ouders. 4p 29 Geef voor elk van de vier hoofdpersonen aan hoe ze in spel en uiterlijk worden gekarakteriseerd.

video 3 video 4 Het spel van de acteurs doet denken aan de Commedia dell’arte. 3p 30 Noem drie kenmerken van dit spel die terug te voeren zijn op de Commedia dell’arte.

video 3 video 4 De Driestuiversopera van het Noord Nederlands Toneel kan worden opgevat als een theaterklassieker die op een postmoderne manier is vormgegeven. 1p 31 Leg uit waarom de term ‘postmodern’ op deze productie van toepassing is.

muziek 3 Een aantal songs uit Die Dreigroschenoper heeft zijn weg gevonden naar het jazzrepertoire. Sommige zijn ‘standards’ geworden in de amusementsmuziek. Jazz-zangeres Ella Fitzgerald zong Mackie Messer in 1960 in Berlijn als Mack the Knife. 3p 32 Noem drie aspecten waaraan je kunt horen dat hier sprake is van jazz.

muziek 4 In muziekfragment 4 hoor je een andere versie van Mackie Messer. Deze komt van de cd The Young Gods Play Kurt Weill. The Young Gods hebben er een song van gemaakt in één van de vele popstijlen die omstreeks 1990 populair waren. 2p 33 Karakteriseer deze popsong aan de hand van de instrumentatie en de zangstijl.

Na de jaren zeventig verloren de grote ideologieën hun kracht. Men geloofde niet langer dat het theater de mensheid kon redden van oorlog of ongelijkheid. Maar Die Dreigroschenoper wordt nog steeds opgevoerd en ook de muziek van Kurt Weill wordt nog gespeeld. 2p 34 Zouden Brecht en Weill tevreden zijn over de manier waarop hun Dreigroschenoper heden ten dage voortleeft? Betrek zowel het theater als de muziek in je argumentatie.

Einde

300010 38 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 03 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 3 april Culturele en kunstzinnige vorming (nieuwe stijl) 2 Tekstboekje

300010 38A Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In 1640 schreef de Engelsman Peter Mundy na een bezoek aan Amsterdam: “Wat de schilderkunst en de liefde van de mensen voor schilderijen betreft, ik denk dat die nergens ter wereld wordt overtroffen. In het algemeen streven ze er allen naar hun huizen, vooral de voor- of straatkamers, met kostbare stukken te verfraaien – slagers en bakkers doen daar in hun winkels, die betrekkelijk dicht aan de straat liggen, nauwelijks voor onder en vaak zullen zelfs smeden, schoenlappers e.d. een of ander schilderij in hun smidse of werkplaats hebben hangen.”

uit: Carnac, R.(red), The Travels of Peter Mundy in Europe and Asia: 1608-1667. Deel I, Travels in Europe, 1608-1628, London 1907

Tekst 2

De jonge Achilles was naar het hof van Lycomedes gestuurd op het eiland Scyros, om te voorkomen dat hij onder de wapenen moest en zou sneuvelen bij Troje, zoals was voorspeld. Hij leefde er vermomd als meisje tussen de dochters van de koning. Odysseus, die naar hem op zoek was, verzon een list om hem te ontmaskeren en vermomde zich als een Oosters koopman in snuisterijen. De ‘zusters’ van Achilles bewonderen onder andere een spiegel en een godenbeeldje, maar de als meisje vermomde Achilles zet een helm op en pakt een dolk die tussen de koopwaar is verstopt. Zo wordt hij als een man herkend door Odysseus, die hem bij de arm grijpt.

uit: Broos, B., Liefde, list en lijden, Historiestukken in het Mauritshuis, Den Haag 1994

Tekst 3

Geselschapje, buitenpartij, conversatie, bordeeltgen, soldaets kroegje: in de zeventiende eeuw werden schilderijen met taferelen uit het dagelijks leven genoemd naar hun voorstelling. Sinds de negentiende eeuw bestaat de verzamelnaam genreschilderkunst. Hieronder vallen zeer uiteenlopende schilderijen, die gemeen hebben dat ze herkenbare situaties uit het dagelijks leven weergeven (…). De genrestukken lijken momentopnames, alsof de schilder ter plekke aanwezig was. In feite geven ze geen getrouw beeld van de werkelijkheid en werden ze, zoals de meeste schilderijen uit de zeventiende eeuw, zorgvuldig gecomponeerd. Dikwijls zit er een diepere betekenis verscholen in de op het eerste gezicht natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid. Soms is de symboliek moeilijk te ontraadselen, een andere keer ligt de oplossing er duimendik bovenop.

uit: Cornelis, B., en Filedt de Kok, C., De Glorie van de Gouden Eeuw, catalogus Rijksmuseum Amsterdam. Zwolle 2000

Tekst 4

In 1831 ging in de Opéra van Parijs de ‘grand opéra’ Robert le Diable van de componist Giacomo Meyerbeer in première. De derde akte van deze opera, gebaseerd op een middeleeuws ridderverhaal, bevat een grote balletscène: het ‘nonnenballet’. Op afbeelding 19 is een tekening van deze scène te zien. Het nonnenballet speelt zich af in de maanbeschenen kloostergang van een abdij. In deze gang werden nonnen begraven, die tijdens hun leven de gelofte van kuisheid hadden gebroken. Zij zijn daarom veroordeeld om als geest rond te spoken. De choreograaf van deze balletscène was Filippo Taglioni. Zijn dochter Marie Taglioni voerde als abdis de nonnen aan.

300010 38A 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het nonnenballet uit Robert le Diable vormde de inspiratie voor het eerste volledige romantische ballet: La Sylphide1, dat een jaar later, in 1832, in première ging in de Opéra van Parijs. Filippo Taglioni was wederom de choreograaf. Marie Taglioni danste nu de titelrol van de sylfide. Het was voor het eerst dat de hoofdrol in lange, witte tutu en helemaal op spitzen werd gedanst. Met dit ballet begon de verheerlijking van de ballerina.

Libretto van La Sylphide

James, een jonge Schotse boer, staat op het punt om in het huwelijk te treden met Effie, zijn verloofde. Op de dag van de bruiloft leidt een sylfide, alleen zichtbaar voor James, zijn aandacht af van zijn aardse geliefde. Zij lokt hem het bos in, waar hij de betoverende wereld van de sylfides ontdekt. James lijdt eronder dat hij zijn sylfide niet in de armen kan nemen en vraagt hulp aan de heks Madge. Deze koestert echter wraakgevoelens omdat James haar die ochtend uit zijn huis heeft laten gooien. Madge geeft hem daarom een sjaal die in een toverbrouwsel gedoopt is. Als James erin slaagt die sjaal om de schouders van de sylfide te leggen zal hij haar kunnen beetpakken. Zonder nadenken volgt hij dit funeste advies op. Hij legt de sjaal om de sylfide. Zij verliest haar vleugels en sterft. James blijft gebroken achter als de andere sylfides haar wegdragen. Dan ziet hij de bruiloftsstoet langskomen van Effie, zojuist getrouwd met zijn beste vriend.

Tekst 6

Een ander essentieel kenmerk van Romantiek is onbegrensdheid, in twee verschillende, zij het verwante betekenissen. De romantische kunst probeert tijd en actualiteit te ontstijgen en wil de eeuwigheid omvatten, ze grijpt terug naar het verleden en blikt vooruit naar de toekomst; haar domein is de hele wereld en de kosmos die haar omringt. Tegenover de klassieke idealen van orde, evenwicht, beheersing en perfectie binnen gestelde grenzen verheerlijkt de Romantiek vrijheid, beweging, passie en jaagt ze voortdurend het onbereikbare na. Juist door de onbereikbaarheid van dat ideaal is romantische kunst doortrokken van een sfeer van verlangen, van smachten naar de vervulling van het onmogelijke. De romantische afkeer van beperkingen maakte een eind aan duidelijke scheidslijnen.

uit: Grout, D., Palisca, C.V., Geschiedenis van de Westerse muziek, Amsterdam 2001

Tekst 7

De bejubelde première in 1845 in Londen van de Pas de Quatre was een commerciële stunt: vier van de vijf sterballerina’s van dat moment waren te zien in een gezamenlijk optreden. Het idee voor dit evenement kwam van de Britse koningin Victoria. Choreograaf Jules Perrot leverde een huzarenstukje door de solo’s voor de vier rivales zo te maken, dat elke danseres de voor haar meest flatterende combinatie van passen kon dansen. Verder was er het probleem van de volgorde van de solo’s: in die tijd was het de gewoonte dat de belangrijkste ballerina als laatste optrad. Maar deze vier diva’s wilden niet voor elkaar onderdoen, ze waren allemaal even belangrijk. Perrot loste het probleem op door de volgorde te laten bepalen door de leeftijd van de ballerina’s. Taglioni, die de oudste was, danste de laatste solo en eindigde in het midden, omringd door de drie jongere danseressen.

noot 1 sylfide: vrouwelijke luchtgeest

300010 38A 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het succes van de romantische ballerina werd tevens de ondergang van het ballet als kunstvorm in West-Europa. Vanaf ongeveer 1850 verviel dat ballet in stereotypen en artistieke nietszeggendheid. Steeds dezelfde soort stukken werden opgevoerd, met steeds een vrouw in de hoofdrol, met broodschilders die per vierkante meter afgeleverd decor betaald werden en componisten die, op een uitzondering als Délibes na, tweederangs muziek produceerden. Op de voorste rijen in de Parijse Opéra toonden de welgestelde burgers meer bewondering voor de benen van de danseressen dan voor hun eventuele artistieke prestaties.

Tekst 9

“We kunnen ons niet snobistisch veroorloven onverschillig te staan ten opzichte van de opera, of zelfs te willen afzien van opera. We moeten geen opera’s schrijven en tegelijk erover klagen dat opera’s niet deugen. We kunnen opera niet opvatten als een verplichte oefening, en dat wat we werkelijk willen zeggen in andere muzikale vormen gieten. We moeten ervan overtuigd zijn dat het toneelpodium de wezenlijke elementen van onze muziek kan overbrengen, we moeten zonder enig voorbehoud kiezen voor de opera.”

“Het muziektheater dat nu ontstaat heeft een episch karakter. Het gaat niet om uitbeelden maar om meedelen. Niet de handeling illustreren, maar de essentie uit opeenvolgende situaties oppakken en tot uitdrukking brengen. De middelen daarvoor zijn voor een deel te vinden in oude operavormen, zoals het opsplitsen van de handeling in afzonderlijke nummers en het dramatiseren van de structuren van de absolute muziek.”

uit: Kurt Weill Ausgewählte Schriften, Frankfurt am Main 1975

Tekst 10

In 1919 werd in Versailles de vrede getekend, die het definitieve einde van de Eerste Wereldoorlog betekende. Duitsland bleef berooid en vernederd achter. Midden-Europa werd intussen overspoeld door een communistische vloedgolf. In de jonge republiek Duitsland ontstond tussen de verschillende politieke groeperingen een strijd om de macht. Toen kwam de crisis, die een gunstige voedingsbodem vormde voor allerlei extremisten. Het Duitse proletariaat raakte verdeeld en maakte een zwenking naar rechts, met de onstuitbare opmars van Hitlers nationaal-socialisme als gevolg.

vrij naar Brandt, C.D.J., De pelgrimstocht der mensheid, Zeist 1960

Tekst 11

Die Dreigroschenoper uit 1928 is een twintigste-eeuwse bewerking van de Beggars’ Opera van Gay (libretto) en Pepusch (muziek) uit 1728. Het stuk was bedoeld als parodie op de Italiaanse serieuze opera. The Beggars’ Opera was een van de vroegste voorbeelden van de ‘ballad opera’, een kluchtspel met muzikale invoegingen dat vooral politiek en satirisch van aard was. John Gay leverde met zijn stuk commentaar op de toenmalige regering, die hij afschilderde als een bende dieven en moordenaars. Een regering die hij verantwoordelijk hield voor de corruptie in Londen, de georganiseerde misdaad, complotten en glamour van dat moment. Een wereld waarin iedere moraal verdween zodra geld en gewin in zicht kwamen. Tussen 1920 en 1922 verscheen het stuk opnieuw in Londen op het toneel met bijna anderhalf duizend opvoeringen.

300010 38A 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Tekst 12

Libretto Het verhaal uit Die Dreigroschenoper speelt zich af in het criminele circuit van Londen en handelt over de gangsterleider Macheath, bijgenaamd Mackie Messer, een man met een groot zwak voor vrouwen. Hij belooft aan twee vrouwen, Polly en Lucy, huwelijkse trouw en zet ondertussen zijn wekelijkse gang naar het bordeel gewoon voort. Mackie trouwt zonder medeweten van haar ouders met Polly. Als haar vader, de bedelaarskoning Peachum erachter komt, stuurt hij de politie achter Mackie aan. Mackie Messer wordt door de corrupte politiechef Tiger Brown, die eigenlijk zijn vriend is, opgepakt en vastgezet. Hij ontsnapt dankzij de hulp van Browns dochter Lucy en duikt onder. Intussen neemt Polly met succes zijn zaakjes waar. Mevrouw Peachum, die weet dat Mackie regelmatig het bordeel bezoekt, biedt het hoertje Jenny geld om Mackie bij een volgend bezoek aan te geven. Jenny zegt van Mackie te houden, maar bezwijkt uiteindelijk voor de verleiding. Zo wordt Mackie opnieuw gepakt en belandt hij, verraden door zijn vrienden, zijn beide vrouwen en de hoeren, in de dodencel. Allen verraadden hem uit eigenbelang, niet uit morele overwegingen. Op de dag dat hij - welverdiend - moet hangen wordt toevallig de Engelse koningin gekroond: zij schenkt hem gratie, verheft hem in de adelstand en geeft hem een aanzienlijke financiële toelage. Dit gebeurt natuurlijk niet uit medelijden, maar omdat zij geen concurrentie duldt tijdens haar kroningsfeest. Het volk loopt immers al te graag te hoop voor een hangpartij. Kortom een happy end met als ‘deus ex machina’ de reddende boodschapper van de koningin in de persoon van de corrupte politiechef. Brecht op zijn episch best.

300010 38A 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

“U zult een opera voor bedelaars horen. Omdat deze opera zo schitterend moest worden dat alleen bedelaars het als een mooie droom zouden kunnen bedenken en omdat hij toch zo goedkoop moest zijn dat ook bedelaars het zouden kunnen betalen, heet hij De Driestuiversopera.”

Moritat vom Mackie Messer Levenslied van Mackie Messer vrije Nederlandse bewerking door het Noord Nederlands Toneel

Jahrmarkt in Soho, Jaarmarkt in Soho, Die Bettler betteln, die Diebe stehlen, die De bedelaars bedelen, de dieven stelen, de Huren huren. hoeren hoereren. Ein Moritatensänger singt eine Moritat. Een smartlappenzanger zingt een levenslied.

Und der Haifisch, der hat Zähne Ja, de haai heeft scherpe tanden Und die trägt er im Gesicht Scherpe tanden, die je ziet Und Macheath, der hat ein Messer Mack the Knife heeft een stiletto Doch das Messer sieht man nicht. Maar dat mes dat zie je niet

An 'nem schönen blauen Sonntag Op een zwoele zomeravond Liegt ein toter Mann am Strand Drijft een dooie in de gracht Und ein Mensch geht um die Ecke Mack the Knife slaat net de hoek om Den man Mackie Messer nennt. En verdwijnt weer in de nacht

Und Schmul Meier bleibt verschwunden Heel wat rijkaards zijn verdwenen Und so mancher reiche Mann Ook die ene, haast failliet Und sein Geld hat Mackie Messer Mack the Knife geeft al hun geld uit Dem man nichts beweisen kann. Maar bewijzen kun je ’t niet

Und das große Feuer in Soho Negen mensen omgekomen Sieben Kinder und ein Greis – Bij een fel uitslaande brand In der Menge Mackie Messer, den Mack the Knife rookt ’n sigaartje Man nicht fragt und der nichts weiß. Maar wat is hier aan de hand?

Und die minderjährige Witwe Niet te tellen zijn de vrouwen Deren Namen jeder weiß Die hij schaamteloos bedroog Wachte auf und war geschändet – Hij verkrachtte en beroofde Mackie, welches war dein Preis? Nee geen zee gaat hem te hoog

300010 38A 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Die Seeräuber-Jenny, oder Träume eines Küchenmädchens vrije Nederlandse bewerking door het Noord Nederlands Toneel

Meine Herren, heute sehen Sie mich Gläser Mijne heren, kijk vandaag sta ik glazen te spoelen aufwaschen Und ich mache das Bett für jeden. En ik verschoon ook uw vuile lakens Und Sie geben mir einen Penny und ich bedanke En u geeft mij dan een fooitje en ik stamel dank u mich schnell wel Und Sie sehen meine Lumpen und dies lumpige En u ziet mijn vieze kleren en dit ranzige hotel Hotel Und Sie wissen nicht, mit wem Sie reden Geen idee met wie u heeft te maken Aber eines Tags wird ein Geschrei sein am Hafen Maar dan op een avond wat een herrie in de haven Und man fragt: Was ist das für ein Geschrei? En men vraagt: Wie gaat daar zo te keer? Und man wird mich lächeln sehn bei meinen En ik lach terwijl ik glazen sta te spoelen Gläsern Und man fragt: Was lächelt die dabei? En men zegt: Wat lacht die meid daar weer. Und ein Schiff mit acht Segeln En een schip met acht zeilen Und mit fünfzig Kanonen En met vijftig kanonnen Wird liegen am Kai. Komt langzaam in zicht

Meine Herren, da wird wohl Ihr Lachen aufhören Mijne heren, dan zal u het lachen vergaan Denn die Mauern werden fallen hin Voor de stad het verdiende loon Und am dritten Tag ist die Stadt dem Erdboden Met één klap het huis onbewoonbaar verklaard gleich Nur ein lumpiges Hotel wird verschont von jedem Slechts een ranzig hotel blijft de ondergang Streich bespaard Und man fragt: Wer wohnt Besonderer darin? En men vraagt: Woont daar een hooggeplaatst persoon? Und in dieser Nacht wird ein Geschrei um das En op deze nacht zal er geschreeuw bij het hotel Hotel sein zijn Und man fragt: Warum wird das Hotel verschont? En men vraagt: Waarom ontzien ze dit gebouw? Und man sieht mich treten aus der Tür gen Morgen En dan sta ik zelfverzekerd met een lach op de lippen Und man sagt: Die hat darin gewohnt? En men zegt: Omwille van die vrouw? Und das Schiff mit acht Segeln En het schip met acht zeilen Und mit fünfzig Kanonen En met vijftig kanonnen Wird beflaggen den Mast. Hijst de vlaggen in top

Und es werden kommen Hundert gen Mittag an En dan komen minstens honderd piraten aan land Land Und werden in den Schatten treten En dringen de ruïnes binnen Und fangen einen jeglichen aus jeglicher Tür Ze plunderen de huizen, heel de stad een woestenij Und legen ihn in Ketten und bringen ihn mir En ze brengen de gewone burgers bij mij Und mich fragen: Welchen sollen wir töten? En ze vragen: Wie van deze moet sterven? Und an diesem Mittag wird es still sein am Hafen En op deze middag is het doodstil in de haven Wenn man fragt, wer wohl sterben muß. Als men vraagt wie er sterven moet Und da werden Sie mich sagen hören: Alle! En dan zullen ze mij horen zeggen: Allen! Und wenn dann der Kopf fällt, sag ich: Hoppla! En als er dan een kop rolt, dan zeg ik: Hopla! Und das Schiff mit acht Segeln En het schip met acht zeilen Und mit fünfzig Kanonen En met vijftig kanonnen Wird entschwinden mit mir. Zeilt met mij uit het zicht

Einde

300010 38A 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 03 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 24 april

De blokken zijn: Blok 1: Hofcultuur in de zeventiende eeuw Blok 2: Cultuur van Romantiek en realisme Culturele en kunstzinnige vorming (nieuwe stijl) 2 Vragenboekje en Cultuur van het moderne Blok 3: Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

Geef niet meer antwoorden (redenen, Voor dit examen zijn maximaal 61 punten te voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met Als er bijvoorbeeld twee redenen worden in totaal 33 vragen. gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, Bij elke vraag is aangegeven hoeveel punten dan worden alleen de eerste twee in de behaald kunnen worden. beoordeling meegeteld.

300035 38 Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over de hofcultuur en het Franse theater in de zeventiende eeuw. Hierbij wordt ingegaan op het werk van Molière, die de Franse komedie ontwikkelde en op hoog niveau bracht.

tekst 1 Het Franse hof van de zeventiende eeuw liet zich inspireren door de Italiaanse cultuur. In het theater bleek deze invloed, zowel in het komische als in het tragische genre, belangrijk voor de ontwikkeling van het Franse drama. 1p 1 Verklaar waarom het Franse hof destijds op de Italiaanse cultuur gericht was.

tekst 1 Het Franse theater kon zich gaan ontwikkelen door toedoen van kardinaal Richelieu. Met zijn inzet droeg hij bij aan de professionalisering van het theater en de sociale acceptatie ervan. 2p 2 Bespreek voor beide aspecten de betekenis van zijn bijdrage.

Binnen het nieuwe culturele klimaat konden de Franse tragedies, onder meer die van Racine, tot ontwikkeling komen. Deze waren gebaseerd op de structuur van de klassieke tragedie en opgebouwd volgens de aristotelische principes. 3p 3 Noem vier regels die golden voor deze klassieke vormstructuur.

video 1 Op videofragment 1 zie je een stukje uit een film over het leven van Molière. Hij doet auditie voor de koning in paleis het Louvre. In het eerste deel van het fragment zie je Molière in de rol van Nicomède uit de gelijknamige tragedie van Corneille. Daarna speelt hij de knecht in de klucht De verliefde dokter. 4p 4 Beschrijf de speelstijl van Molière in de tragedie en in de klucht. Leg tevens uit waarom hij deze verschillende speelstijlen hanteert.

video 1 Molière oogstte weinig succes als vertolker van tragedies. De rol van komiek was hem meer op het lijf geschreven. Zijn bijzondere talent werd door Lodewijk XIV onderkend en gehonoreerd: Molières gezelschap kon zich vestigen in Parijs en mocht gebruik maken van het koninklijke theater Le Petit-Bourbon. Molière maakt in zijn speelstijl in de klucht gebruik van komische elementen die ook tegenwoordig nog grappig gevonden worden, zoals je kunt zien in videofragment 1. 3p 5 Bespreek drie van deze komische elementen.

tekst 2 Molière liet zich niet leiden door de voorschriften en artistieke smaak van de Académie Française. Hij schreef weliswaar klassieke komedies, maar ook kluchten, komedieballetten en spektakelstukken. Zijn voornaamste doel was het veroveren van de waardering van een breed theaterpubliek. Molières werk was populair bij het Parijse publiek. Dat kwam vooral doordat zijn stukken grappig waren, maar er waren ook andere redenen voor die waardering. 2p 6 Noem twee kwaliteiten van zijn werk die hieraan bijdroegen.

“Voor een Frans aristocraat betekende zijn opwachting aan het hof niet alleen dat hij zich onderwierp aan een onverbiddelijk werktuig van culturele onderscheiding. Het betekende ook een kans om deel te nemen aan het meest verkwistende en opwindende amusement dat in heel Europa te vinden was.”(T.C.W. Banning) Molière kreeg ook opdrachten voor theaterproducties in Versailles. Lodewijk XIV liet hier tal van feestelijkheden organiseren voor zichzelf en zijn hofadel. 2p 7 Leg uit wat Lodewijk beoogde met het creëren van zo’n ‘feestcultuur’.

300035 38 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

“Lodewijk XIV schiep, eerst in de koninklijke paleizen in en om Parijs en definitief in Versailles, een koninklijke cultuur die niet alleen zijn eigen monarchie stabiliseerde, maar die een voorbeeld werd voor bijna heel de rest van Europa. (…) Op het hoogtepunt van zijn macht presenteerde de Zonnekoning het perfecte huwelijk tussen ‘culture and power’.” (T.C.W. Banning) 2p 8 Leg uit welke relatie er bestond tussen ‘culture and power’, tussen cultuur en machtspolitiek onder Lodewijk XIV.

Blok 2

Dit vragenblok gaat over vernieuwing en traditie in de danskunst op het breukvlak van de late Romantiek en de Cultuur van het moderne. Het ballet in Rusland rond 1890 komt aan bod en de periode van de Ballets Russes tussen 1909 en 1929.

tekst 3 Het ballet De Schone Slaapster ging in 1890 in première bij het Keizerlijk Ballet van Sint tekst 4 Petersburg. In videofragment 2 zie je het Rozenadagio uit de eerste akte, waarin vier video 2 prinsen dingen om de hand van de zestienjarige Aurora. “De Schone Slaapster is een verhalend ballet, maar stijgt daar ver bovenuit doordat het uitgroeit tot een groots gevecht tussen goed en kwaad. (…) Aan de andere kant kan het avondvullend werk in een proloog en drie bedrijven ook worden gezien als het laatste grote ballet de cour.” (C. van de Weetering) Hoewel De Schone Slaapster geen zeventiende-eeuws hofballet is, vertoont het volgens bovenstaand citaat toch overeenkomsten met een ballet de cour. 3p 9 Noem drie overeenkomsten. video 2 Het Rozenadagio is een duidelijk voorbeeld van een dansdivertissement. 2p 10 Leg aan de hand van het videofragment uit wat onder een dansdivertissement wordt verstaan. Noem twee aspecten. tekst 5 video 2 video 3 In het Rozenadagio volgt Tsjaikovski de traditie van de destijds gangbare balletmuziek. In de scène waarin Aurora zich prikt, doorbreekt de componist deze traditie. 2p 11 Leg dit uit aan de hand van het contrast tussen de muziek van het Rozenadagio en de scène op videofragment 3.

afbeelding 1 De bloei van het ballet in Rusland was de basis voor het succes van de Ballets Russes van afbeelding 2 Serge Diaghilev in West-Europa. Deze Russische impresario exporteerde vanaf 1906 afbeelding 3 Russische beeldende kunst, muziek en dans naar Parijs. Met het eerste seizoen van de afbeelding 4 Ballets Russes toonde hij in 1909 een artistiek en technisch hoogstaande danskunst aan het Parijse publiek, met sterdansers als Vaslav Nijinski en Anna Pavlova. Choreograaf Michael Fokine introduceerde het expressionisme in de klassieke danskunst. De vernieuwingen van de Ballets Russes betroffen niet alleen de danskunst zelf, maar ook de decors, kostuums en muziek. 3p 12 Leg uit in welk opzicht decors, kostuums en muziek destijds vernieuwend waren.

Diaghilevs Ballets Russes hadden veel succes bij het Parijse publiek. 1p 13 Geef hiervoor twee verklaringen.

300035 38 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Door de omstandigheden van de Eerste Wereldoorlog en de Russische Revolutie was Diaghilev genoodzaakt om steeds vaker niet-Russische kunstenaars te contracteren voor de producties van de Ballets Russes. In 1916 gaf hij Franse avant-gardisten opdracht voor de creatie van het ballet Parade, waarvoor Jean Cocteau het idee en libretto had geleverd. Leonid Massine verzorgde de choreografie, Pablo Picasso de decors en kostuums en Erik Satie componeerde de muziek voor Parade. Dat er juist in het begin van de twintigste eeuw een samenwerking ontstond tussen verschillende kunstdisciplines kan in verband gebracht worden met de positie van de kunst op dat moment. 1p 14 Leg uit waarom kunstenaars in het begin van de twintigste eeuw gingen samenwerken.

afbeelding 5 Parade gaat op 18 mei 1917 in première in het Parijse Théâtre du Châtelet. Als de muziek begint en het rode toneelgordijn wordt opgetrokken verschijnt er een groot voordoek, geschilderd door Picasso. Je ziet dit doek op afbeelding 5 en je hoort de muziek die daarbij wordt gespeeld. Picasso’s voordoek kan beschouwd worden als een beeldende ouverture. 1p 15 Leg dit uit aan de hand van de voorstelling op afbeelding 5.

afbeelding 5 Het voordoek wordt opgetrokken en de voorstelling begint. Op afbeelding 6 zie je het afbeelding 6 zwart-witte achterdoek dat het decor vormt. Het is eveneens door Picasso geschilderd en contrasteert sterk met het voordoek op afbeelding 5. 1p 16 Beschrijf, afgezien van het kleurgebruik, het contrast tussen het voor- en achterdoek.

afbeelding 5 In muziekfragment 1 hoor je de muziek bij het voordoek (afbeelding 5), gevolgd door de afbeelding 6 muziek bij het begin van de voorstelling. muziek 1 Ook in de muziek is sprake van tegenstellingen. Zo is er duidelijk een verschil in klanksterkte tussen het begin en het einde van muziekfragment 1. 2p 17 Beschrijf nog twee muzikale veranderingen die in de loop van het fragment optreden.

Het contrast tussen voordoek en achterdoek en de overgang in de muziek kunnen gezien worden als een artistieke stellingname, als je uitgaat van wat de makers van Parade beoogden. 1p 18 Leg dit uit.

afbeelding 1 afbeelding 2 afbeelding 3 afbeelding 4 afbeelding 7 afbeelding 8 Op afbeelding 7 en 8 zie je de kostuumontwerpen uit Parade voor de Franse en de tekst 6 Amerikaanse manager. Op videofragment 4 zie je de managers dansen. video 4 Picasso ging met deze kostuumontwerpen nog een stap verder dan de vernieuwingen die de ontwerpers van De Vuurvogel en Le Sacre du Printemps introduceerden. 1p 19 Leg dit uit aan de hand van de kostuums op afbeelding 7 en 8.

300035 38 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voor je eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 395 afbeelding 9 In 1921 greep Diaghilev terug op de erfenis van Petipa en Tsjaikovski en bracht hij in afbeelding 10 Londen de eerste voorstelling in West-Europa van De Schone Slaapster in nagenoeg de oorspronkelijke choreografie. Voor deze avondvullende, kostbare ‘mammoetproductie’ ontwierp Léon Bakst ruim driehonderd kostuums en vijf ‘sets’. Na drie maanden werd de productie echter stopgezet omdat Diaghilev niet uit de kosten kwam. Teleurgesteld verliet hij Londen en liet alle kostuums en decors achter ter delging van zijn torenhoge schulden. Hoewel de première een redelijk succes was en het stuk drie maanden lang volle zalen trok, waren kenners van de Ballets Russes niet te spreken over deze productie. Een criticus was zelfs van mening dat het gezelschap met De Schone Slaapster een vorm van zelfmoord had gepleegd. 2p 20 Leg uit waarom kenners deze Schone Slaapster niet konden waarderen. Geef twee redenen.

tekst 3 Het Schone Slaapster-project van Diaghilev is desalniettemin van groot belang geweest voor het ballet in West-Europa. 2p 21 Geef aan wat dit belang inhoudt en geef daarna aan in welk opzicht de Ballets Russes belangrijk zijn geweest voor de balletgeschiedenis.

Blok 3

Dit vragenblok gaat over de hip-hop opera Rome & Jewels van het Amerikaanse gezelschap Rennie Harris’ PureMovement. Rome & Jewels was in 2001 in Nederland te zien tijdens het Holland Dance Festival in Den Haag.

video 5 In videofragment 5 zie je een gedeelte uit een documentaire over hip-hop, met daarin een scratchende disc-jockey of dj. De dj van de hip-hop treedt met zijn draaitafels en andere geluidsapparatuur op als was hij de sologitarist van een rockband. Hij heeft zich hierdoor tot een creatieve (creërende) muzikant ontwikkeld. 1p 22 Noem twee aspecten van deze nieuwe rol.

tekst 7 In videofragment 6 zie je een gedeelte uit de clip The Message van Grandmaster Flash. Dit video 6 nummer wordt als een mijlpaal beschouwd in de ontwikkeling van de hip-hop, omdat voor het eerst een niet mis te verstane boodschap wordt gegeven. 2p 23 Geef aan welke boodschap wordt overgebracht en bespreek de manier waarop deze gestalte krijgt in de videoclip.

tekst 8 Het gezelschap Rennie Harris’ PureMovement presenteerde de hip-hop opera Rome & Jewels in het theater. Deze opera is gebaseerd op het verhaal Romeo en Julia van Shakespeare (1564-1616) en geïnspireerd door de musical West Side Story van Leonard Bernstein (1961) en de film Romeo and Juliet van Baz Luhrmann, met Leonardo DiCaprio en Claire Danes in de hoofdrollen (1996). Hierin werd het verhaal van Romeo en Julia vertaald naar het eigentijdse leven in de grote stad. Het thema van Romeo en Julia bleek zowel inhoudelijk als in cultureel en commercieel opzicht een goede greep van Harris. 2p 24 Leg dit uit voor twee van deze drie aspecten.

Het feit dat Harris de hip-hop naar het theater brengt, past binnen een postmoderne cultuuropvatting. 1p 25 Leg dit uit.

300035 38 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

video 7 De hip-hopdans, die op straat ontwikkeld is, is hier theaterdans geworden. 2p 27 Met welke theatrale middelen is dit bereikt? Noem er twee.

tekst 9 In videofragment 8 zie je een gedeelte uit de voorstelling waarin teksten uit Shakespeares video 8 Romeo en Julia worden gebruikt. Hoofdpersoon Rome houdt zich niet aan de serieuze stijl van acteren die je bij deze passage van Shakespeare zou verwachten. Daarmee relativeert hij de ernst van de tekst. 2p 28 Noem drie manieren waarop dat gebeurt.

muziek 2 Rome & Jewels wordt op affiches en in de pers een hip-hop opera genoemd. De theatermuziek van deze opera is gebaseerd op een grote variëteit aan muziekstijlen en wordt live uitgevoerd door dj’s. 2p 29 Noem drie aspecten van de muziek in fragment 2 die kenmerkend zijn voor hip-hop.

muziek 3 Door de eclectische en technologische benadering wordt deze theatermuziek ook wel ‘sound design’ genoemd. 2p 30 Noem aan de hand van muziekfragment 3 drie muzikale aspecten van het sound design.

muziek 3

1p 31 Waarom kan hier gesproken worden van sound design?

“Aan alles in Rome & Jewels proef je dat er met man en macht wordt gezocht naar een eigen kunstvorm en theatertaal op basis van het vocabulaire en de cultuur van de hip-hop. Verfrissend en spannend.” (Mirjam van der Linden in de Volkskrant, 2001) Rome & Jewels had evenals andere theaterproducties van Harris’ gezelschap veel succes. Ook in Nederland trok het volle zalen. Toch was niet iedereen onder de indruk. Conny Jansen, een bekende Nederlandse choreografe, zei in een interview: “Het blijft toch een beetje Amerikaanse show met vormingstheater.” 1p 32 Vind je dit een terechte kwalificatie? Geef een argument voor je mening.

Hip-hop heeft zich in de afgelopen 25 jaar ontwikkeld tot een belangrijk verschijnsel in de huidige westerse maatschappij. Zowel de verschijningsvorm als de ‘ideologie’ blijkt velen aan te spreken. 2p 33 Geef hiervoor een verklaring. Betrek beide aspecten in je antwoord.

Einde

300035 38 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend 20 03 Wetenschappelijk Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 24 april

Culturele en kunstzinnige vorming (nieuwe stijl) 2 Tekstboekje

300035 38A Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

De regeringsperiode van Lodewijk XIV gold als een bloeitijd van het Franse theater. Aan het begin van de zeventiende eeuw had het theater in Frankrijk nog weinig status en ronduit een slechte naam. Pas omstreeks 1640 kreeg het theater meer sociale betekenis en werd het een spreekbuis voor de opkomende burgerij en de adel. Het publieke theater werd vanaf dat moment door de hoogste autoriteiten gestimuleerd en beschermd. Kardinaal Richelieu, eerste minister van Staat en invloedrijkste raadgever van Lodewijk XIV, bleek een belangrijk pleitbezorger van het publieke theater. Omstreeks 1641 kreeg het beroep van acteur dankzij hem een legale status. Richelieu kende twee reeds bestaande gezelschappen extra middelen en bovendien een eigen theater toe. Parijs kreeg daardoor twee gesubsidieerde gezelschappen, een voor de komedie en een voor de tragedie. Beide gezelschappen werden voorzien van vormgevers en Franse toneelschrijvers.

De invloed van de Italiaanse cultuur was groot, maar de Franse kunstenaars wisten zich daar gaandeweg aan te ontworstelen. Een groep Franse schrijvers bestudeerde de klassieke literaire werken en ging zich daarna bezighouden met stijlregels en grammatica van het drama. Hiermee werd de basis gelegd voor de Franse tragedie. Dit genre bereikte zijn hoogtepunt in het werk van Corneille en Racine. Molière ontwikkelde de Franse komedie. Toen het hof van Lodewijk XIV zich omstreeks 1661 naar Versailles verplaatste, ontstond er een scheiding tussen het hoftheater en het publieke theater. Lodewijk bemoeide zich steeds minder met het publieke theaterbestel. Hij stelde zijn koninklijke gezelschappen onder toezicht van de Parijse autoriteiten en liet de artistieke leiding over aan de Académie Française.

Tekst 2

Molière (1622-1673) werd geboren als Jean-Baptiste Poquelin. Hij was de zoon van een rijke Parijse koopman. Als kind leerde hij het theater kennen door zijn grootvader, die hem wekelijks meenam naar allerlei voorstellingen. Maar zijn vader wilde dat hij een echt vak leerde en Molière ging rechten studeren. Tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met de klassieke literatuur en leerde hij de smaak van de Franse adel kennen. Na zijn studie richtte hij in 1642 in Parijs l’Illustre Théâtre op, dat al na twee jaar failliet ging. Zijn talent bleek nog onvoldoende gerijpt om tegen de concurrentie van de gevestigde gezelschappen op te kunnen. Molière verliet Parijs en trok met zijn geliefde, de actrice Madeleine Béjart en andere leden van zijn ‘toneelfamilie’ dertien jaar rond door het zuiden van Frankrijk. Molières leerschool binnen dit rondtrekkend theatergezelschap (hij was acteur, schrijver en tevens directeur) was hard maar grondig. Bij de kapper pikte hij het plaatselijke nieuws op en verwerkte dat in zijn teksten. In 1653 schreef hij zijn eerste klucht, De verliefde dokter, die meteen veel succes had. In Parijs mochten alleen toneelgroepen optreden als de koning dat goedkeurde. In 1658 kon de groep van Molière terugkeren naar Parijs, omdat Philippe d’Orléans, de broer van Lodewijk XIV, het gezelschap had uitgenodigd voor een optreden. In oktober 1658 was het zover. Molières gezelschap speelde in Paleis het Louvre de tragedie Nicomède van Pierre Corneille, gevolgd door een kluchtig naspel (videofragment 1). Dit optreden was niet alleen een primeur voor het Parijse publiek, maar tevens voor de koning, die speciaal voor deze gelegenheid was uitgenodigd. Lodewijk vond het kluchtig naspel zeer vermakelijk. In 1659 schreef Molière de komedie Les Précieuses Ridicules. Dit stuk bestond uit slechts één bedrijf. Het voldeed niet aan de regels van Aristoteles, maar het was spitsvondig en herkenbaar geschreven en het viel in de smaak bij het publiek. Les Précieuses Ridicules (De lachwekkende dames of De malle modieuze dames) was een parodie op de Parijse saloncultuur. Vanaf de eerste woorden spitste het publiek de oren. De parterre bleef schateren om de onnozele freules die Molière opvoerde. De loges zwegen. Het stuk werd meteen verboden door de adellijke stadsbestuurders. Maar de koning besloot dat het, met enkele kleine wijzigingen en een vriendelijk woord vooraf, toch weer mocht worden opgevoerd. Het Parijse publiek genoot van de stukken van Molière, die fel van leer trok tegen de leugenachtigheid, zelfzucht en machtsspelletjes van zijn medeburgers. Hij deed dit echter op een manier die de menselijkheid van zijn veelal tragische karakters benadrukte. In 1665 verleende Lodewijk het gezelschap de naam Le Troupe du Roi. Tevens werd Molière ingezet als ‘maître de plaisir’ te Versailles.

300035 38A 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In de tweede helft van de negentiende eeuw raakte het ballet in West-Europa in verval. Mannelijke dansers verdwenen van het toneel. In 1870 werd bijvoorbeeld de mannelijke hoofdrol in het ballet Coppélia in Parijs bij gebrek aan mannen door een vrouw in travestie gedanst. Ballet werd tweederangs vermaak in opera, operette, variété en revue. In Rusland beleefde de danskunst in diezelfde periode daarentegen juist een grote bloei. De verheerlijking van de ballerina leidde daar niet tot statusverlaging van de mannelijke dansers. Het ballet veroverde een belangrijke positie aan het tsaristische hof. Franse dansmeesters hadden in de achttiende en negentiende eeuw de klassieke Franse danskunst verspreid aan de Europese hoven en ook naar het hof van de Russische tsaren gebracht. Aan de keizerlijke theaters in Sint Petersburg en Moskou was van 1870 tot 1903 de Franse choreograaf en balletmeester Marius Petipa in dienst. De vruchtbare samenwerking met de componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski leidde tot het ontstaan van de laat-Romantische sprookjesballetten, zoals Het Zwanenmeer, De Notenkraker en De Schone Slaapster. Deze stukken hebben tot op heden repertoire gehouden bij alle grote gezelschappen.

Tekst 4

Libretto van De Schone Slaapster, 1890 (M. Petipa en I. Vsezolojski, naar het volkssprookje dat eerst door Charles Perrault, en later door de gebroeders Grimm was opgetekend als een van de Sprookjes van Moeder de Gans.)

Aan het hof van koning Florestan wordt het doopfeest van Prinses Aurora gevierd. Goede feeën brengen hun wensen. De boze fee Carabossa, die niet was uitgenodigd, spreekt een vloek uit: zodra Aurora zestien jaar is, zal zij zich verwonden aan een spintol en sterven. De Seringenfee verzacht de vervloeking, door het prinsesje in een honderdjarige slaap te laten vallen. Alleen de kus van een prins zal haar daaruit kunnen wekken. Op het feest ter gelegenheid van Aurora’s zestiende verjaardag dingen vier prinsen naar de hand van de beeldschone prinses. Plotseling ziet Aurora een oude vrouw met een spintol. Nieuwsgierig wil zij het voorwerp bekijken. Zij verwondt zich en de oude vrouw blijkt Carabossa te zijn: Aurora valt neer. De Seringenfee zwaait met haar toverstaf en laat de prinses, samen met het hele hof, in slaap vallen. Rond het kasteel groeit een dicht woud. Honderd jaar later vindt er een koninklijke jachtpartij plaats. Prins Désiré blijft achter. De Seringenfee verschijnt en tovert hem in de droomscène een visioen van prinses Aurora voor. De prins laat zich door de Seringenfee de weg wijzen naar het betoverde kasteel. Daar ontdekt hij de slapende prinses en kust haar wakker. Ze trouwen en op hun huwelijksfeest zijn sprookjesfiguren aanwezig: de Witte Kat en de Gelaarsde Kat, de Blauwe Vogel en de Betoverde Prinses, Roodkapje en de Wolf.

300035 38A 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In zijn speciaal voor Tsjaikovski geschreven librettoplan gaf Petipa gedetailleerde aanwijzingen. Het volgende citaat bevat zijn aanwijzingen voor de muziek van de scène uit de eerste akte, waarin Aurora zich prikt (videofragment 3): “Plotseling ziet Aurora een oude vrouw die, in de maat van de muziek, een spintol gebruikt – 2/4 maat. Geleidelijk verandert dit in een wals in 3/4 maat. Aurora neemt de spintol in de hand en is opgetogen – 24 maten wals. Dan een kreet van pijn. Aurora prikt haar vinger, bloed vloeit – geef hier 8 maten in 4/4, breed. Ze begint haar dans, dizzy. Complete paniek, dit is geen dans meer. Ze tolt rond, alsof ze door een tarantula gebeten is. Ze zakt in elkaar. Dit moet ongeveer 24 tot 32 maten krijgen. Aan het eind hiervan een paar maten tremolo, als kreten van pijn en verdriet: “Vader! Moeder!” Vervolgens krijgt iedereen de oude vrouw in de gaten, die haar vermomming afwerpt…Op dit moment is het nodig dat een chromatische toonladder in het hele orkest klinkt….”

gebaseerd op: Kroon, M. de, De Orpheus van het sprookjesballet, uit: Tsjaikovski’s muziek van de dans, Amsterdam 1996 Hastings, B., Choreographer and Composer. Theatrical Dance and Music in Western Culture, Boston 1983

Tekst 6

Libretto van Parade, 1917, Jean Cocteau. Personages: Drie managers (de Franse, de Amerikaanse, het Paard), de Chinese goochelaar, het kleine Amerikaanse meisje, twee acrobaten. Het decor laat Parijs op zondag zien. Een rondreizend theater houdt een parade1) bestaande uit drie variéténummers, waarmee het publiek overgehaald moet worden om de theatertent in te gaan en de echte voorstelling te gaan zien. De Chinese goochelaar wordt aangeprezen door de Franse manager, het kleine Amerikaanse meisje door de Amerikaanse manager. Het Paard probeert de aandacht te vestigen op de acrobaten. De reclametaal van de managers schept echter verwarring bij het publiek, dat de variéténummers aanziet voor de echte voorstelling en niet naar binnen gaat. Uitgeput van hun vergeefse inspanningen zakken de managers in elkaar, terwijl de artiesten in een laatste wanhopige poging hun kunsten laten zien.

Tekst 7

Hip-hop ontstaat omstreeks1975 in de New Yorkse wijk de Bronx, die voornamelijk bevolkt wordt door zwarte mensen en latino’s. Er ontwikkelt zich met de hip-hop, die zich in de jaren tachtig mondiaal uitbreidt, een nieuwe ‘spirit’, een gedragscode in taal en kleding en een nieuwe esthetiek. Hip-hop, uitgedrukt in graffiti, muziek (rap en reggae) en dans (breakdance) wordt het symbool van een multiraciale jeugd, die haar plaats in de samenleving opeist en die zich meester maakt van allerlei plekken in de stad. De straatdans, aanvankelijk door zwarte jongeren uitgevoerd, beantwoordt op een directe manier aan het eerste doel van de hip-hop: het afwenden van geweld door middel van artistieke uitdaging. Er is sprake van een positieve rivaliteit, van een gemeenschappelijk vocabulaire dat voortdurend vernieuwd wordt door improvisaties en van een wisselwerking tussen spelers en publiek. Hierdoor past de hip-hop in de traditie van de afro-Amerikaanse dans, die al van oudsher functioneerde als versterking van de eigen identiteit tegenover het maatschappelijk isolement.

vrij naar Larousse, Dictionnaire de la Danse, Bologna 1999

noot 1 Parade: een act die wordt gehouden bij de ingang van een circustent of een reizend theater om de menigte binnen te lokken

300035 38A 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

In 1992 richtte Rennie Harris zijn PureMovement op, een gezelschap dat zich toelegt op het behouden en verspreiden van de hip-hop cultuur door onder meer workshops te organiseren, colleges over de geschiedenis van de hip-hop te geven en door optredens. Het werk van dit gezelschap omvat de diverse rijke Afrikaans-Amerikaanse tradities van het verleden, terwijl het tegelijk de stem van een nieuwe generatie laat horen doordat de interpretaties van dans zich steeds verder ontwikkelen. Het gezelschap wil het publiek een oprecht beeld geven van de essentie en de geest van de hip-hop, in plaats van het commerciële beeld dat de media presenteren. Harris’ laatste project is Rome & Jewels, een hip-hop opera die hij presenteerde in het theater. Het was zijn eerste avondvullende voorstelling.

Rome & Jewels is het verhaal van twee rivaliserende bendes, de Monster Q’s en de Caps, in het verhaal van Shakespeare de families Montague en Capuletto. Rome, die behoort tot de Monster Q’s, levert een innerlijke strijd tussen zijn liefde voor Jewels, die hoort bij de leider van de Caps, en het trouw willen blijven aan zijn ‘gang’. Hip-hop en Shakespeare gaan volgens Harris allebei “…over tragedie, liefde en dood”. En zoals Shakespeare verhalen vertelde die interessant waren voor zijn tijdgenoten, gaat Rome & Jewels over liefde en hoe die door middel van geweld wordt uitgedrukt. Harris vertelt het verhaal vanuit zijn eigen perspectief, door zich af te vragen wat de situaties en karakters voor hem, een Afrikaans-Amerikaanse man, heden ten dage betekenen. Door brutaalweg culturele, geografische en tijdsgrenzen te overschrijden, toont Harris ons niet alleen wie wij momenteel zijn, maar laat hij ook zien dat onze banden met het verleden diepgaand en sterk zijn, dat er los van tijd en plaats menselijke zorgen zijn die ons allemaal aanspreken.

Tekst 9

Dag, sista! A yo, hold up! You’re so fast. What you a track star? No. Wait, wait, how ‘bout a flower for a flower? You don’t like gardenias? You want my arm to fall off? Awe, you going to diss my Billy Dee impression? That’s cold, Yo. But a woman like you is not going to be fooled by impressions, right? A woman like you, well what can I say? “Shall I compare thee to a summers day? Thou art more lovely and more tempered. Rough winds do shake the darling buds of May and summer’s lease hath all to short a date. Sometimes too hot the eye of heaven shines, an’ often is his gold complexion dim. And every fair from fair sometimes declines by chance, of nature’s changing course untrimmed. But by eternal summer shall not fade, nor lose possession of that fair thou owest. Nor shalt death bray thou wonders in his shade when in eternal lines to time thou growest. So long as men can breath and eyes can see, so long lives this and this give life to thee.” Yo, Jewels where you goin’? You can’t run out on me at the drive-in. Just like Sandy did Danny…(sings) “Stranded at the drive-in, stuck like a fool, what will they say, Monday at school?” Isn’t the universe wonderful?

Einde

300035 38A 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend Wetenschappelijk 20 02 Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 4 april

De blokken zijn: Blok 1: Hofcultuur in de zestiende en zeventiende eeuw Vragenboekje

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Blok 2: Cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw Blok 3: Cultuur van het moderne en massacultuur in de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

Geef niet meer antwoorden (redenen, Voor dit examen zijn maximaal 62 punten te voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met in Als er bijvoorbeeld twee redenen worden totaal 34 vragen. gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, Bij elke vraag is aangegeven hoeveel punten dan worden alleen de eerste twee in de behaald kunnen worden. beoordeling meegeteld..

200018 37 Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit blok gaat over de periode tussen 1581 en 1681, een eeuw waarin de Italiaanse mode van het hofspektakel uitgroeide tot het hofballet of ‘ballet de cour’ aan het Franse hof.

afb. 1 Op afbeelding 1 zie je de titelprent van het libretto van Le Ballet Comique de la Reine tekst 1 Louise, dat in 1581 werd opgevoerd aan het Franse hof. Op deze gravure zie je de openingsscène van het stuk met in het midden Odysseus, die zojuist aan de tovenares Circe is ontsnapt. Op de voorgrond zie je het koninklijk gezelschap dat naar de voorstelling kijkt: koning Hendrik III in het midden, rechts van hem koningin-moeder Catharina de Medici, links zijn echtgenote koningin Louise, die de opdracht voor dit ballet had gegeven. Eén van de kenmerken van het hofballet in de zestiende en zeventiende eeuw is het interdisciplinaire karakter: er werd niet alleen gedanst, maar ook gedeclameerd en gezongen. 3p 1 Noem drie andere kenmerken van het hofballet.

Het libretto van dit ballet was gebaseerd op een verhaal uit de Odyssee van Homerus. De combinatie van dans, zang en poëzie was ook bij de Grieken gebruikelijk en werd mousikè genoemd, wat kunst van de muzen betekent. De makers van het Ballet Comique de la Reine streefden naar ’de restauratie van het klassieke Griekse drama’. 1p 2 Leg uit waarom men hiernaar streefde.

afb. 1 De hoveling die de rol van Odysseus speelde richtte zich op een gegeven moment tot de tekst 1 koning in de zaal. Hij smeekte Hendrik om hem en zijn mannen uit de macht van Circe te redden. De koning moest daartoe de Vrede, de Harmonie en de Gouden Eeuw opdracht geven Odysseus te bevrijden. Daarmee kreeg het klassieke verhaal een politieke betekenis. Door mythologische thema’s te kiezen kon in het hofballet een actuele politieke situatie aan de orde worden gesteld. 2p 3 Leg uit waarom mythologische thema’s geschikt waren om actuele politieke situaties in beeld te brengen.

De politieke functie van mythologische thema’s werkt alleen als het publiek de allegorische verwijzingen begrijpt. Het publiek waarvoor de hofballetten waren bedoeld begreep de politieke betekenis doorgaans heel goed. 2p 4 Leg uit hoe dat komt. Noem twee aspecten.

tekst 2 In tekst 2 lees je een beschrijving van de slotdans uit het Ballet Comique de la Reine. 1p 5 Breng deze beschrijving in verband met de esthetische opvattingen die in de Renaissance voor het eerst werden geformuleerd. afb. 2 De dansen werden afgewisseld met instrumentale en gezongen tussenspelen, declamaties, scènes met pantomime en acrobatiek. Vernuftige theatereffecten werden bereikt door speciaal voor deze gelegenheid geconstrueerde machines. Een zeer opmerkelijke constructie was een verrijdbare fontein met drie etages, uitgevoerd in goud en zilver. De fontein was verlicht door zo’n honderd kaarsen en spoot geparfumeerd water. Op de fontein zaten onder meer de koningin en elf fantastisch gekostumeerde adellijke dames, Nereïden1). De decors, kostuums en machinerieën voor dit ballet waren ontworpen door hofschilder Jaques Patin. Het was in die tijd niet uitzonderlijk dat een hofschilder de technisch ingewikkelde toneelmachinerieën ontwierp. 1p 6 Breng dit in verband met wat er in de Renaissance van een kunstenaar werd verwacht.

noot 1 Nereïden: zeenimfen

200018 37 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 3 Ten tijde van Lodewijk XIV was de hofdans een manier om de sociale rangorde aan het hof te bepalen. 2p 8 Leg uit waarom juist de dans hier een geschikt middel voor was. Betrek zowel de positie van Lodewijk als de positie van de hovelingen in je antwoord.

Onder het bewind van Lodewijk werden verschillende academies opgericht, waaronder de Académie Royale de la Danse (1661). De oprichting van deze koninklijke academies voor de kunsten paste binnen de centralistische politiek van de staat. 2p 9 Leg dit uit.

De oprichting van de Académie Royale de la Danse droeg bij aan de ontwikkeling van de theaterdans. 2p 10 Bespreek deze ontwikkeling en geef daarbij aan wat de bijdrage van de Académie was.

Cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw

Dit vragenblok gaat over de theateropvattingen van Richard Wagner. Er wordt ingegaan op de manier waarop zijn ideeën over het totaaltheater tot uitdrukking komen in de theatervormgeving en in de theaterarchitectuur.

afb. 3 In de tweede helft van de negentiende eeuw wordt de traditionele theateropvatting afb. 4 langzamerhand losgelaten. Het theater zet een nieuwe koers in die onder meer zichtbaar afb. 5 wordt in de ontwikkeling van het toneelbeeld. afb. 6 Op afbeelding 3 zie je een traditioneel toneelbeeld. De afbeeldingen 4, 5 en 6 laten verschillende vernieuwingen zien. 3p 11 Geef voor elke afbeelding aan welke nieuwe ontwikkeling eruit spreekt en geef aan hoe die gestalte krijgt in het toneelbeeld.

Wagners voornaamste bijdrage aan de vernieuwing van het theater in de negentiende eeuw was de introductie van de opera als Gesamtkunstwerk. Wagners begrip Gesamtkunstwerk is gebaseerd op zijn opvatting over theater. 1p 12 Leg uit wat Wagner onder een Gesamtkunstwerk verstaat.

tekst 4 Geïnspireerd door de klassieke Griekse tragedies ontwikkelde Wagner een voorkeur voor Germaanse mythen als basis voor zijn Gesamtkunstwerk. De Amerikaanse cultuurhistoricus Boorstin schreef in dit verband: „Door de Germaanse mythologie kreeg de opera de ernst die een Gesamtkunstwerk waardig was.” 1p 13 Leg uit wat Wagner met behulp van de Germaanse mythologie bij het operapubliek teweeg wilde brengen.

In 1874 kwam in Bayreuth het Festspielhaus gereed, de schouwburg die Wagner voor de opvoering van zijn opera’s had laten bouwen. Dit stadje had de grond voor de bouw van het Festspielhaus gratis ter beschikking gesteld. 2p 14 Leg uit welk belang Bayreuth had bij de vestiging van Wagners schouwburg.

200018 37 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afb. 7 De bouw van het Festspielhaus was voor Wagner belangrijk omdat hij uitgesproken ideeën afb. 8 had over de inrichting van een schouwburg. De zaal moest bijvoorbeeld zo ontworpen afb. 9 worden dat het publiek zich optimaal op de opvoering van de opera zou kunnen richten. Uit de tekeningen op afbeelding 7, 8 en 9 kun je opmaken dat het ontwerp van de zaal aan bovenstaande eis voldoet. 3p 16 Leg aan de hand van drie kenmerken uit hoe aan die eis is voldaan.

afb. 8 afb. 9 Ook in Parijs was in 1874 een nieuwe schouwburg gereedgekomen: de Opéra, gebouwd afb. 10 door de architect Garnier. Van dit gebouw zie je op afbeelding 10 de doorsnede, op afb. 11 afbeelding 11 de plattegrond en op afbeelding 12 het trappenhuis dat naar de zalen voert. afb. 12 Garnier en Wagner hadden een verschillende visie op theaterbezoek. Op afbeelding 12 zie je het trappenhuis van de Opéra, die de ideeën van Garnier tot uitdrukking brengt. 2p 17 Leg uit in welk opzicht de functie van de publieksruimte van de Opéra verschilt van die van het Festspielhaus in Bayreuth en breng dit in verband met de ideeën van Garnier en Wagner.

Wagners Festspielhaus kwam gereed in een eeuw van belangrijke ontwikkelingen in het theater. Een van deze vernieuwingen betrof het toenemend gebruik van technische middelen. Zo kende de negentiende eeuw de opkomst van gaslicht, later gevolgd door elektrisch licht. Wagner was een van de eersten die tijdens de voorstellingen het zaallicht volledig doofde. Licht mocht van hem uitsluitend op het toneel gebruikt worden. Dit hield een grote breuk met het verleden in. 2p 18 Geef twee argumenten die Wagner had om het zaallicht te doven.

video 2 In Wagners opera’s werd en wordt veelvuldig gebruik gemaakt van technische middelen. Dit geldt ook voor zijn operacyclus Der Ring des Nibelungen, die in 1876 voor het eerst in zijn geheel werd opgevoerd in het Festspielhaus. In videofragment 2 zie je in versneld tempo achtereenvolgens alle decorstukken uit de theateropvoering uit 1999 van Der Ring des Nibelungen door de San Francisco Opera Company. Videofragment 2 komt uit een documentaire waarin vooral de technische kant van de opera- productie wordt benadrukt. 2p 19 Noem drie technische middelen die in deze productie zijn ingezet en leg uit waarom het gebruik van technische middelen bepalend zal zijn voor het karakter van deze theateropvoering.

video 2 Wagner heeft in zijn libretto van Der Ring des Nibelungen een complex toneelbeeld opgeroepen. Maar ook schreef hij eens: „Ik heb het onzichtbare orkest geschapen, als ik nu eens het onzichtbare toneel zou kunnen scheppen.” Hiermee bedoelt hij dat de decors niet zouden mogen domineren. Je zou kunnen stellen dat de decors van de San Francisco Opera Company enerzijds wel en anderzijds niet aansluiten bij Wagners visie op theater. 2p 20 Geef voor beide beweringen een argument.

afb. 13 In latere opvoeringen van Der Ring des Nibelungen werd door decorontwerpers wel degelijk geprobeerd om het ’onzichtbare toneel’ te scheppen. Op afbeelding 13 zie je een decor voor Der Ring des Nibelungen uit 1892. Dit decor is van de Zwitserse kunstenaar Adolphe Appia (1862-1929). Van Appia wordt wel gezegd dat hij het toneel heeft ’schoongeveegd’. 1p 21 Leg aan de hand van het decor op afbeelding 13 uit hoe Appia erin geslaagd is om het ’onzichtbare toneel’ te scheppen.

200018 37 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 5 Tijdens de voorbereidingen van het jaarlijkse Israël Festival in 2001, het hoogtepunt van het culturele seizoen, heeft de Israëlische regering de directeur van het festival opgeroepen om een uitvoering van muziek van Richard Wagner door het Berlijns Philharmonisch Orkest af te gelasten. Tekst 5 is een krantenbericht over deze gebeurtenis. 1p 23 Beargumenteer naar aanleiding van deze kwestie of een overheid het recht heeft censuur uit te oefenen.

Cultuur van het moderne en massacultuur in de twintigste eeuw

Dit blok gaat over elektronische muziek, futurisme, de schilder Luigi Russolo, de componist Edgard Varèse (1883-1965) en de veelzijdige popmusicus Frank Zappa (1940-1993).

muziek 1 Voor de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel liet het elektronicabedrijf Philips een tekst 6 paviljoen ontwerpen door de Zwitserse architect Le Corbusier. Edgard Varèse 2) tekst 7 componeerde in het Eindhovense laboratorium van Philips het Poème électronique . Dit werk zou in het gebouw van Le Corbusier worden uitgevoerd. Het klonk daar uit vierhonderd ingebouwde luidsprekers. Het effect van de geluiden, die langzaam draaiden en botsten in deze geluidsruimte, moet indrukwekkend geweest zijn. Poème électronique is tape-muziek. 1p 24 Van welke geluidsbronnen heeft Varèse gebruik gemaakt in dit werk?

afb. 14 Op afbeelding 14 zie je het Philipspaviljoen op de Wereldtentoonstelling. Le Corbusier ontwierp muziek 1 een gebouw van gebogen vlakken, met één grote binnenruimte. Elke tien minuten konden vijfhonderd bezoekers naar binnen voor een voorstelling. Deze bestond uit honderden filmbeelden die op de binnenwanden werden geprojecteerd. Le Corbusier gebruikte voor dit Poème électronique foto’s uit de geschiedenis van de mensheid en beelden die refereerden aan de toekomst. Tegelijkertijd klonk uit vierhonderd luidsprekers de muziek van Varèse. De uitvoering van dit vroege voorbeeld van een multimedia-project kan beschouwd worden als een experimentele variant van het Gesamtkunstwerk dat Wagner in zijn theater presenteerde. 2p 25 Bespreek twee verschillen tussen deze moderne variant en de negentiende-eeuwse versie.

Met de presentatie van dit kunstzinnige project slaagde Philips erin om de doelstelling van een wereldtentoonstelling te verbinden met het eigen imago. 2p 26 Leg dit uit.

muziek 2 Omstreeks 1952 componeerde Varèse Déserts. Het is het eerste werk waarin Varèse zuiver elektronische muziek gebruikte, naast instrumentale. Op muziekfragment 2 hoor je een instrumentaal stukje uit Déserts. Varèse heeft een voorkeur voor twee groepen instrumenten, die volgens hem het meest geschikt zijn om zijn sonic sculptures vorm te geven. In de instrumentale delen van Déserts maakt hij uitsluitend gebruik van deze instrumentengroepen. 2p 27 Geef aan welke instrumentengroepen dit zijn en leg uit waarom deze voor dit doel geschikt zijn.

noot 2 Poème électronique: elektronisch gedicht

200018 37 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afb. 15 Varèse werd in de jaren twintig en dertig gezien als een futurist. Dat is niet zo vreemd, muziek 1 omdat zijn ideeën veel overeenkomsten vertoonden met die van een ’echte’ futurist als Luigi muziek 2 Russolo. Deze Italiaanse schilder propageerde bijvoorbeeld een ’geruiskunst’, waarbij alle muziek 3 geluiden kunnen dienen als muzikaal materiaal. Hij ontwierp ’geluidenmakers’ die intonarumori of geruismuziek konden maken. Op afbeelding 15 zie je zo’n geluidenmaker. Ook Varèse was altijd op zoek naar nieuwe middelen om klanken te produceren. Toch vond hij zichzelf geen futurist. 1p 29 Leg uit in welk opzicht Varèse geen futurist is.

3) afb. 16 Russolo schilderde omstreeks 1912 een werk dat hij La Revoluzione noemde. Het werk is een typisch voorbeeld van futuristische schilderkunst. 3p 30 Leg uit waarom de vormgeving van dit werk futuristisch is. Noem daarnaast twee aspecten waardoor die futuristische vormgeving is ontstaan.

afb. 16 Zelf zag Russolo het werk op afbeelding 16 als „…de botsing tussen twee krachten, de kracht van het revolutionaire element, die bestaat uit enthousiasme en rode lyriek, tegenover de kracht van inertie4) en van de reactionaire weerstand…” Het futurisme was niet alleen een artistieke opvatting maar een ideologie. 1p 31 Leg uit wat deze ideologie inhield.

muziek 4 Varèse was een belangrijk voorbeeld voor de Amerikaan Frank Zappa (1940-1993). Zappa was onder meer tekstschrijver, componist, gitarist en bandleider van The Mothers of Invention. Lumpy Gravy uit 1967 is zijn eerste solo-LP. Hij monteerde voor deze LP opgenomen fragmenten als dialogen, geluidseffecten, elektronische klanken en instrumentale muziek tot een collage-achtig geheel. Muziekfragment 4 bevat delen uit deze LP. In muziekfragment 4 hoor je instrumentale muziek. Zappa heeft hierin op geheel eigen wijze verschillende muzieksoorten verwerkt, zoals musique concrète, experimentele muziek, musical- of theatershowmuziek, rock en symfonische pop. 3p 32 Noem voor drie van deze muzieksoorten een kenmerkende muzikale eigenschap.

afb. 17 Op afbeelding 17 zie je Zappa in actie tijdens een optreden. Aan zijn uiterlijk kun je zien tekst 8 dat hij een vertegenwoordiger is van de protestgeneratie uit de jaren zestig. De ideologie van deze subcultuur of alternatieve generatie blijkt vooral uit zijn songteksten. 1p 33 Geef aan wat deze ideologie inhoudt.

Zappa heeft als popmuzikant een veel groter publiek bereikt dan een componist als Varèse. Toch is zijn muziek nooit massacultuur geworden. 2p 34 Leg uit waarom Zappa niet tot de massacultuur behoort. Geef twee redenen.

Einde

noot 3 La Revoluzione: De opstand noot 4 inertie: traagheid, willoosheid

200018 37 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend Wetenschappelijk 20 02 Onderwijs

Afnametijdstip 1 Donderdag 4 april

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Tekstboekje

200018 37A Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Catharina de Medici was de achterkleindochter van Lorenzo de Medici, il Magnifico. Bij haar huwelijk met de Franse kroonprins (de latere Henri II) in 1535 nam zij een Italiaanse hofhouding mee naar het ’barbaarse Frankrijk’. Haar Italiaanse dansmeesters en musici maakten het Franse hof rijp voor de mode van het hofspektakel, zoals zich dat ontwikkeld had aan de hoven van de Italiaanse stadstaten. In het laat-zestiende-eeuwse Frankrijk ontstond hieruit het zogenaamde hofballet (‘ballet de cour’): theatrale voorstellingen, waarin niet alleen dans, maar ook muziek, gezongen en gedeclameerde tekst en spectaculaire enscenering een belangrijke rol speelden. De danspassen en danstechniek in de hofballetten waren identiek aan die van de hofdans: de gezelschapsdansen die men uitvoerde tijdens feestelijke bals.

Een van deze stukken was het Ballet Comique de la Reine Louise uit 1581. Dit schouwspel werd gegeven ter gelegenheid van een vorstelijk huwelijk. De voorstelling zelf duurde drie uur, maar het geheel werd afgewisseld met ceremonies, hofdansen, versnaperingen en wandelingen, om de spijsvertering te bevorderen. De bedenker van het stuk was de Italiaanse dansmeester van Catharina de Medici, Baldassaro di Belgiojoso, die zijn naam had verfranst tot Balthasar de Beaujoyeux.

Het centrale thema van het Ballet Comique was gebaseerd op een verhaal uit de Odyssee van de Griekse dichter Homerus. Het ging over de wandaden van tovenares Circe (Grieks: Kirke), die uiteindelijk gevangen werd door tussenkomst van de goden, een verbeelding van de strijd tussen Goed en Kwaad. De tekstdichter, de componist, de hofschilder (Jaques Patin) en de choreograaf (Beaujoyeux) waren allen geletterde hovelingen, die de humanistische uitgangspunten van de Académie de Musique et de Poésie (1570) in praktijk wilden brengen en er vooral naar streefden de regels van het antieke drama in ere te herstellen. Het stuk werd opgevoerd in de Salle de Bourbon van het Louvre-paleis. De uitvoerders waren de hovelingen zelf, adellijke amateurs, inclusief de leden van de koninklijke familie. Zo dansten koningin Louise en haar hofdames de scènes van de Nereïden (zeenimfen). Alleen de groteske en acrobatische scènes werden uitgevoerd door beroepsspelers, zoals rondreizende toneelspelers en kermisklanten. Decorstukken en machinerieën waren, net als in het Middeleeuwse huisjestoneel, verrijdbaar en gepositioneerd op diverse plekken in de zaal.

Tekst 2

Het Ballet Comique de la Reine Louise eindigde met een grand ballet, een feestelijke finale, waarin een zestiental zee- en bosnimfen, gedanst door koningin Louise en haar hofdames, een spectaculaire figuurdans uitvoerden. Balthasar de Beaujoyeux schreef hierover, in zijn inleiding tot het libretto, het volgende: „Ballet is een geometrisch arrangement van samen dansende personen, begeleid door de verschillende harmonieën van diverse instrumenten. In het grand ballet worden verschillende geometrische patronen gevormd, vierkant, rond, ovaal… ook driehoekige patronen, waarbij diverse kleine formaties worden gebruikt. De toeschouwers deed dit denken aan een militaire slagorde: zo ordelijk verliep het geheel, zo intelligent hadden de dansers gestudeerd, en wisten zij hun juiste plaats en ritme te vinden. Archimedes had zich geen betere voorstelling kunnen maken van geometrische verhoudingen, dan de prinsessen en adellijke dames die in dit ballet uitvoerden.”

vrij vertaald naar: L. Kirstein, Four Centuries of Ballet. Fifty Masterworks, New York, 1984

200018 37A 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Uit het dagboek van een hoveling aan het hof van Lodewijk XIV, 1692: „Deze jongeman, die tot dan toe niet of nauwelijks aan het hof had vertoefd, had op de vraag of hij een goed danser was geantwoord met een dusdanige zelfvoldaanheid, dat iedereen de behoefte kreeg om hem op fouten te betrappen. Welnu, die behoefte werd bevredigd. Hij verloor zijn evenwicht bij de eerste révérence1): vanaf het begin van de dans was hij uit de maat. Hij probeerde zijn fouten te verbergen door naar één kant te gaan hangen en met zijn armen te zwaaien: dat was natuurlijk nóg belachelijker. Het leidde tot een gelach dat al snel uitbarstte in geschater en hoongelach, ondanks het respect dat eigenlijk verschuldigd was aan de aanwezigheid van de koning, die trouwens zelf nauwelijks zijn lachen kon inhouden. In plaats van er vandoor te gaan of zich koest te houden beweerde hij de volgende dag dat de aanwezigheid van de koning hem van zijn stuk had gebracht en dat hij zich op het eerstvolgende bal zou revancheren. Zodra hij bij die tweede gelegenheid begon te dansen verdrong iedereen zich om hem te kunnen zien, en het gejoel mondde uit in handgeklap. Iedereen, zelfs de koning, lachte luid, en zelfs zo hard, dat ik me afvraag of er ooit iemand zó is vernederd. Daarna verdween hij van het hof en liet zich in geen tijden meer zien.”

uit: G. Jonas, The power of dance around the world, 1992

Tekst 4

De Duitser Richard Wagner (1813–1883) is van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van het theater in de twintigste eeuw. Zijn artistieke invloed is tot op heden merkbaar. Hij schreef theoretische werken over o.a. dramaturgie en muziektheorie.Verder was hij een bevlogen dirigent, producent en festivalorganisator. Voor zijn vele opera’s schreef Wagner niet alleen de muziek, maar ook de libretti. Wezenlijk vernieuwend was Wagner echter in zijn opvatting dat de opera een ‘Gesamtkunstwerk’ zou moeten zijn. Tegenover het opkomend realisme in het theater dat hij nadrukkelijk afwees, stelde Wagner dit ‘Gesamtkunstwerk’, waarin een ideale wereld wordt verbeeld; een wereld waarin uiting wordt gegeven aan de diepere gevoelens van de mens en het verlangen naar verbondenheid. Geïnspireerd door de klassiek-Griekse traditie zocht Wagner zo naar een nieuw type drama voor de eigen gemeenschap. Verhalen uit de Germaanse mythologie dienden als bron en werden ingezet om de nationale eenheid van volk en natie uit te drukken. In 1863 publiceerde Wagner zijn vierluik Der Ring des Nibelungen, bestaande uit Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Die Götterdämmerung. In 1876 beleefde dit stuk zijn première in het speciaal voor Wagner gebouwde Festspielhaus te Bayreuth. De traditie van de Bayreuther Festspiele die hieruit voortkwam, wordt tot op heden voortgezet. Daarnaast kennen Wagners opera’s een brede opvoeringstraditie elders in Europa en daarbuiten.

vrij bewerkt naar: George W. Brandt, Oxford University Press, 1998

noot 1 révérence: buiging

200018 37A 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Onderstaande tekst is een bericht uit de Volkskrant van 3 mei 2001.

Jeruzalem De Israëlische regering heeft de leiding van het jaarlijkse Israël Festival opgeroepen om een uitvoering van de muziek van Richard Wagner af te gelasten. Het Israëlische parlement, de Knesset, was gisteren voor een speciale zitting teruggeroepen van reces, onder meer voor het debat over Wagner. ’Het kan niet zo zijn dat een concert met muziek van deze aarts-antisemiet in Jeruzalem opgevoerd wordt met de financiële steun van de regering’, zei Shaul Yahalom van de Nationaal Religieuze Partij, de iniatiefnemer van het debat. Volgens Yahalom moet iedereen zelf weten waar hij thuis naar luistert en zou hij ook niet hebben ingegrepen als er sprake was van een ’privéconcert’. Het Israël Festival is echter het vlaggeschip van het culturele seizoen, een semi-officieel gebeuren, gesubsidieerd door de belastingbetaler, aldus Yahalom. Hij en andere sprekers tijdens het debat legden een direct verband tussen de anti-semitische denkbeelden van Wagner en zijn muziek. ’De man is niet te scheiden van de muziek in dit geval’, zei Yahalom. Directeur Yossi Tal-Gan van het Israël Festival zegt nog geen enkel formeel verzoek te hebben binnengekregen van de regering. ’Als dat er wel komt dan zal de leidinggevende raad van het festival zich erover buigen’. Hij neemt aan dat een oproep van de regering of parlement serieus in overweging genomen zal worden. Het besluit om de opvoering van Wagner goed te keuren is enkele maanden geleden bij wijze van hoge uitzondering door de raad zelf genomen, vanwege het gevoelige karakter van het programma-onderdeel. ’Op het voorstel van het Berlijns Philharmonisch viel vanuit artistiek oogpunt niets af te dingen, het was zeer aantrekkelijk met wereldbekende solisten als Placido Domingo die hun deelname al hebben toegezegd’. De voltallige Knesset zal, op voorstel van de regering, binnenkort opnieuw vergaderen over de opvoering van Wagner. De regeringswoordvoerder zei dat er ondanks de oproep om het concert af te gelasten sprake kan zijn van directe inmenging in de artistieke leiding van het festival. Eind deze maand dient ook een zaak tegen de opvoering voor het Hoge Gerechtshof, aangespannen door het Simon Wiesenthal Centrum in Jeruzalem. De directeur van het centrum, Efraim Zuroff, doet dat met tegenzin. ’Ik houd niet van censuur, daarom zou ik ook liever hebben dat de leiding van het festival zelf de stap neemt om de uitvoering af te gelasten.’

Tekst 6

De Frans-Amerikaanse componist Edgard Varèse wordt door veel componisten uit de twintigste eeuw gezien als de vader van de experimentele muziek. Zijn geluidsconstructies, ook wel sonic sculptures genoemd, hebben velen geïnspireerd. Omstreeks 1920 zei Varèse, dat er in de muziek behoefte is aan nieuwe uitdrukkingsmiddelen en dat alleen de wetenschap de muziek nieuwe kracht kan geven. „Ik droom van instrumenten die mijn ideeën volgen en die bijdragen aan een hele nieuwe wereld van onverwachte geluiden en die daarom geschikt zijn voor de behoeften van mijn innerlijke ritme.” Varèse kon zijn lang gekoesterde muzikale ideeën in praktijk brengen toen de elektronische muziek na de Tweede Wereldoorlog tot ontwikkeling kwam.

200018 37A 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Technologische ontwikkelingen in de twintigste eeuw hebben geleid tot een heel nieuw elektronisch instrumentarium. Dit instrumentarium speelt een belangrijke rol in allerlei vormen van experimentele muziek en heeft ook zijn weg gevonden in veel vormen van popmuziek.

Bij musique concrète en elektronische muziek gaat het om muziek die geproduceerd, bewerkt en uitgevoerd wordt met elektronische apparatuur. De elektronische middelen worden dus voor het creatieve proces, het componeren, ingezet. Musique concrète is de standaardterm voor muziek waarin gebruik gemaakt wordt van concrete, natuurlijke geluiden. Dit in tegenstelling tot elektronische muziek, waarin de originele geluiden kunstmatig of elektronisch worden opgewekt. In beide gevallen is sprake van een elektronische bewerking van de geluiden, zodat bij het eindresultaat het verschil vaak niet of nauwelijks te horen is. In de praktijk worden concrete en elektronische geluiden al gauw door elkaar gebruikt. Het eindproduct, de compositie, is niet in een partituur maar op een tape of geluidsband vastgelegd. Daarom wordt ook wel gesproken van tape music.

Tekst 8

Zappa heeft uitgesproken ideeën over de richting waarin mens en maatschappij moeten veranderen. Zo zegt hij in een interview in 1968 dat de macht al te lang in handen is van ouderen. Jongeren moeten de macht overnemen, maar het is wel nodig dat ze daarop worden voorbereid. De meeste jonge Amerikanen denken niet politiek, ze hebben te veel vrije tijd en het enige wat ze daarmee doen is ‘have a good time’.

Over het algemeen zijn de teksten van Zappa dermate absurdistisch, dat een eventuele boodschap niet ’in’ maar ’achter’ de tekst gezocht moet worden. De betekenis van het geheel wordt ook sterk bepaald door de muziek en de manier waarop de tekst gepresenteerd wordt.

Songteksten

“Well I’m about to get up sick of watchin’my tv checking out the news untill my eye-balls fail to see I mean to say that every day It’s just another rotten mess And when it’s gonna change my friend It’s anybody’s guess So I’m watching and I wait Hoping for the best.” (uit: Trouble’s coming every day, LP Freak out, 1966)

“Ladies and gentlemen, the president of the United States! Hello Americans! He’s been sick and I think his wife is gonna bring him some chicken-soup. Plastic people, oh baby, now you’re such a drag. There’s this guy from the CIA and he’s creeping around Laural Canyon Find a girl, she waits for me She’s as plastic as she can be,

200018 37A 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

“it’s such a drag to have to love, a plastic Mom and Dad. Mama! Mama! Your child was killed in the park today, shot by the cops as she quietly lay by the side of the creeps she knew, they killed her too” (uit Mom and Dad, LP We are only in it for the money, 1967)

“What’s the ugliest part of your body? Some say your nose, some say your toes, but I think it’s your mind.....” (uit: What’s the ugliest part of your body, LP We are only in it for the money, 1967)

Einde

noot 2 gooey: dikke plakkerige substantie

200018 37A 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend Wetenschappelijk 20 02 Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 25 april

De blokken zijn: Blok 1: Hofcultuur en Burgerlijke cultuur

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Blok 2: Cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw Blok 3: Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

Voor dit examen zijn maximaal 68 punten te Geef niet meer antwoorden (redenen, behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met in voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. totaal 33 vragen. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, punten met een goed antwoord behaald kunnen dan worden alleen de eerste twee in de worden. beoordeling meegeteld

200029 37 Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over de hofcultuur ten tijde van Lodewijk XIV, koning van Frankrijk. Aan de orde komen Versailles, de beeldende kunsten en de rol van Lodewijk XIV als opdrachtgever. Daarnaast wordt het paleis van Versailles vergeleken met het paleis op de Dam in Amsterdam.

afb. 1 Kenmerkend voor hofculturen in het verleden was de neiging om zich niet in de stad te vestigen. Het hof van Lodewijk XIV concentreerde zich in Versailles, niet in Parijs. Hoe Versailles er omstreeks 1690 uitzag is te zien op afbeelding 1. 3p 1 Bespreek drie redenen waarom hoven destijds meestal buiten de steden werden gevestigd.

afb. 1 Onder Lodewijk XIV werden het paleis en de tuinen enorm uitgebreid. Dit nieuwe afb. 2 Versailles is op te vatten als een weerspiegeling van de absolute macht van Lodewijk. Op afbeelding 2 zie je een overzichtstekening waarop een groot deel van het terrein te zien is. 1p 2 Leg uit in welke zin de plattegrond van Versailles een weerspiegeling is van de staatsorde onder Lodewijk XIV.

Over de tijd waarin Lodewijk leefde schrijft de kunsthistorica Barbara Borngässer: „Het tijdperk van de barok zag zichzelf als een theaterstuk; zijn toneel was de wereld.” Het dagelijks leven van de koning zou je ook als een theaterstuk kunnen opvatten. 2p 3 Geef twee argumenten voor deze vergelijking.

afb. 3 De bouw van het paleis en het inrichtingsprogramma waren afgestemd op de verheerlijking van Lodewijk. Voor een aantal koninklijke zalen was een beeldprogramma1 ontworpen dat aan de klassieke goden was gewijd. In deze zalen waren historische taferelen te zien. Er werd een verband gesuggereerd tussen de grootse daden van historische figuren en de prestaties van Lodewijk. De mythologische betekenis van de god of godin aan wie de zaal gewijd was, verwees daarbij telkens naar een andere kwaliteit van de koning.

In een aan de godin Diana gewijde zaal was Alexander de Grote op leeuwenjacht te zien. Julius Caesar die zijn troepen inspecteert bevond zich in de zaal die gewijd was aan de god Mars. Ptolemeus’ ontmoeting met geleerden was te zien in de zaal van de god Mercurius. 2p 4 Leg voor twee van de drie genoemde goden uit hoe deze verbonden kunnen worden met Lodewijks grootsheid. Doe dit met behulp van het historische tafereel uit de betreffende zaal.

afb. 4 Lodewijk werd niet alleen verheerlijkt door middel van mythologische vergelijkingen. Hij werd ook zelf talloze malen geportretteerd. In 1700 kreeg Hyacinthe Rigaud de opdracht een staatsieportret van de koning te schilderen. Dit is te zien op afbeelding 4. Een staatsieportret van Lodewijk moest voldoen aan criteria die zijn verheven koningschap goed lieten uitkomen. 4p 5 Noem vier aspecten van het portret op afbeelding 4 die verband houden met die voorwaarden en geef steeds aan hoe de status van de koning erdoor wordt benadrukt.

afb. 4 Hoewel Lodewijk het portret van Rigaud waardeerde, werd het in het algemeen te realistisch gevonden. Dit gold vooral voor de manier waarop het gezicht van de koning was weergegeven. 1p 6 Leg uit waarom dit realisme niet passend werd gevonden.

noot 1 Beeldprogramma: reeks van voorstellingen met onderling samenhangende onderwerpen

200029 37 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Versailles is tegenwoordig een toeristische attractie, die talloze bezoekers trekt. In Lodewijks tijd kon het paleis ook al bezocht worden. Voor ’goedgeklede bezoekers’ waren de koninklijke vertrekken drie maal per week toegankelijk. 1p 8 Leg uit welk belang Lodewijk had bij het openstellen van de koninklijke vertrekken.

afb. 6 Het paleis van Versailles is gebouwd in de stijl van de classicistische barok. Op afbeelding 6 afb. 7 zie je de zuidgevel, die omstreeks 1680 gereedkwam. Op afbeelding 7 zie je de gevel van het voormalig stadhuis, nu Paleis op de Dam in Amsterdam, grotendeels gereedgekomen in 1655. Ook dit gebouw wordt gerekend tot de classicistische barok. Bekijk afbeelding 6 en 7. 3p 9 Noem drie overeenkomsten tussen beide gevels.

afb. 6 Het Paleis op de Dam is in de zeventiende eeuw gebouwd als stadhuis en had dus een afb. 7 andere functie dan het paleis in Versailles. Toch werd voor beide gebouwen de strenge classicistische barok gekozen. 2p 10 Verklaar deze keuze voor elk van beide gebouwen.

Versailles had de functie van paleis. Het Amsterdamse stadhuis had destijds een publieke functie, maar kreeg toch het karakter van een paleis. 1p 11 Breng dit gegeven in verband met de economische en politieke betekenis van Amsterdam in de zeventiende eeuw.

200029 37 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Peer Gynt

Dit vragenblok gaat over het drama Peer Gynt van de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen. Het werd in 1872 bewerkt voor toneel, waarbij Edvard Grieg de muziek componeerde.

video 1 Videofragment 1 komt uit een documentaire over leven en werk van de schrijver Henrik Ibsen. In de documentaire wordt een beeld opgeroepen van Noorwegen. Het werk van Ibsen is door deze omgeving beïnvloed. 3p 12 Bespreek de relatie tussen Noorwegen en het werk van Ibsen. Noem drie aspecten.

In 1851 kreeg Ibsen een aanstelling bij het eerste Noorse Nationale Theater in Bergen. De behoefte aan een nationaal theater was gegroeid sinds Noorwegen in 1814 onafhankelijk was geworden van Denemarken. De behoefte van de Noren aan een nationaal theater met een Noors toneelrepertoire kan gezien worden als een typisch negentiende-eeuws verschijnsel. 1p 13 Leg dit uit.

tekst 1 Ibsen wordt beschouwd als één van de belangrijkste Europese toneelschrijvers op het breukvlak van de negentiende en twintigste eeuw. Zijn vroege werken worden tot de romantische literatuur gerekend, zijn latere stukken zijn voorboden van de moderne tijd. Peer Gynt heeft kenmerken van beide. Lees het verhaal van Peer Gynt in tekst 1. De thematiek van Peer Gynt is typerend voor de negentiende-eeuwse Romantiek, bijvoorbeeld door de onvoorwaardelijke liefde van Solvejg voor Peer. 3p 14 Bespreek nog drie andere romantische thema’s die je herkent in het verhaal.

video 1 Op verzoek van Ibsen componeerde zijn landgenoot Edvard Grieg muziek bij het toneelstuk. In het oude Griekse theater werd al gebruik gemaakt van toneelmuziek en dat heeft zich tot op heden voortgezet. Het kan daarbij gaan om muziek die dient als voorspel, tussenspel of naspel bij de verschillende bedrijven. De muziek kan eveneens onderdeel van de handeling zijn, bijvoorbeeld in de vorm van een lied, dans, mars of serenade. Ook kan de muziek als achtergrond fungeren.

In de documentaire op videofragment 1 is muziek van Grieg (het Solvejglied uit Peer Gynt) te horen. De documentairemakers vonden deze muziek geschikt om als achtergrond te dienen. 3p 15 Geef drie argumenten om deze muziek te kiezen voor de documentaire.

tekst 1 Op muziekfragment 1 hoor je muziek die Edvard Grieg componeerde bij Peer Gynt. Het is muziek 1 het voorspel voor het eerste bedrijf. De muziek van het voorspel karakteriseert Peer en Solvejg, die in tekst 1 beschreven zijn. 2p 16 Leg voor beide figuren uit hoe dat gebeurt. Betrek zowel de bezetting als de melodie in je antwoord.

tekst 1 Negentiende-eeuwse schrijvers vonden het belangrijk om een beeld te schetsen van de historische werkelijkheid. Zo heeft Ibsen in Peer Gynt verschillende onderwerpen verwerkt die destijds in de Europese samenleving actueel waren. 2p 17 Noem twee van deze onderwerpen en geef aan hoe zij naar de negentiende-eeuwse werkelijkheid verwijzen.

200029 37 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

tekst 2 Videofragment 2 toont beelden uit het eerste bedrijf van Peer Gynt, gespeeld door het video 2 Friese theatergezelschap Tryater op het strand van Terschelling, tijdens het Oerolfestival in 1999. Voor deze voorstelling zijn de oorspronkelijke Noorse mythologische en folkloristische gegevens vervangen door die van Terschelling. De Noorse tekst is vertaald in het uitstervend dialect van het eiland: het Metzlanzers. Tekst 2 bevat de vertalingen van de teksten. In videofragment 2 zie je de drie belangrijke vrouwen in Peers leven: zijn moeder Aase, zijn vriendin Ingrid en zijn geliefde Solvejg. 3p 19 Geef voor elk van deze vrouwen aan op welke manier zij in hun relatie met Peer worden getypeerd. Betrek hun uiterlijk en hun (rol)gedrag in je antwoord.

muziek 2 Op muziekfragment 2 hoor je een deel van Griegs Lied van Solvejg. De melodie van het Lied van Solvejg heeft de functie van leidmotief. 1p 20 Leg uit wat een leidmotief is en geef aan hoe een leidmotief in opera’s en toneelmuziek gebruikt wordt.

video 3 In videofragment 3 hoor je hoe het oorspronkelijke Lied van Solvejg is bewerkt voor de voorstelling van Tryater. In het gedeelte van het stuk dat je ziet op videofragment 3 komt de muzikale vormgeving overeen met de theatrale vormgeving. 1p 21 Geef aan in welk opzicht de muziek en de beelden overeenkomen.

tekst 3 Bekijk videofragment 4, eveneens uit de voorstelling van Tryater. Het is het slotfragment video 4 van de voorstelling, waarin Peer de Knopengieter ontmoet en daarna Solvejg. In tekst 3 kun je de vertaling van hun dialoog lezen. Aan het eind van het stuk gaat Peer Gynt dood. Maar de dood is hier niet tragisch bedoeld en kan opgevat worden als een catharsis2. 1p 22 Leg dit uit.

noot 2 catharsis: zuivering

200029 37 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Lara Croft

Dit vragenblok begint met het computerspel Tomb Raider, waarin de virtuele ster Lara Croft de hoofdrol speelt. Dit computerspel vormde de inspiratiebron voor de voorstelling Lara uit 1998 van Dansgroep Krisztina de Châtel.

video 5 In videofragment 5 zie je beelden uit het computerspel Tomb Raider met Lara Croft als virtuele heldin. Een computerspel als Tomb Raider kan gezien worden als een product van massacultuur. 2p 23 Leg dit uit. Noem drie aspecten.

tekst 4 De avonturen van Lara kunnen opgevat worden als een eigentijdse uiting van Romantiek. tekst 5 Lara kan dus gezien worden als een ’romantisch’ personage binnen de massacultuur. Blijkbaar hebben Romantiek en massacultuur iets met elkaar gemeen. 2p 24 Leg uit wat die overeenkomst inhoudt. Betrek twee romantische aspecten van Lara in je antwoord.

afb. 8 Op afbeelding 8, 9 en 10 zie je plaatjes uit Tomb Raider die op het Internet te vinden zijn. afb. 9 Deze kunnen gedownload en vervolgens overal voor gebruikt worden, bijvoorbeeld om als afb. 10 poster aan de muur te hangen. Dat Tomb Raider zo’n succesvol product van de massacultuur blijkt te zijn, komt ook door de manier waarop de wereld van Lara beeldend is vormgegeven. 2p 25 Leg uit waarom deze specifieke vormgeving een groot publiek aanspreekt. Noem twee aspecten.

tekst 6 In oktober 1998 ging in de Stadsschouwburg in Amsterdam de voorstelling Lara in video 6 première, een productie van Dansgroep Krisztina de Châtel. Het was het resultaat van de samenwerking van de kunstcriticus en Lara Croft-kenner Paul Groot, beeldend kunstenares Quirine Racké, componist Dirk Haubrich en choreografe Krisztina de Châtel. In het begin van de voorstelling oriënteren de dansers zich op Lara. 1p 26 Noem twee aspecten waar dat uit blijkt.

video 7 In videofragment 7 zijn beelden van de dansers door Quirine Racké bewerkt en geprojecteerd op de schermen. Het effect is complex en visueel interessant. 3p 27 Leg uit op welke wijze dit effect wordt bereikt. Betrek drie aspecten van de videobeelden van Racké in je antwoord.

video 8 In videofragment 8 zijn sommige bewegingen van de dansers afgeleid van de standaardbewegingen van Lara, maar er zijn ook verschillen. 2p 28 Beschrijf twee verschillen tussen de bewegingen van Lara en die van de dansers.

video 9 De muziek waarmee videofragment 9 begint is gemaakt in de stijl van de hofmuziek uit de zeventiende eeuw. Deze verandert geleidelijk in moderne elektronische muziek, die vaak gebruikt wordt voor postmoderne dans. 2p 29 Noem twee muzikale middelen waarmee de overgang van ’oude’ naar nieuwe muziek wordt gemaakt.

200029 37 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

muziek 3 Muziekfragment 3 is een montage van de thema’s van Tomb Raider I tot en met IV. De muziek bij het videospel Tomb Raider lijkt op filmmuziek en heeft kenmerken van (symfonische) negentiende-eeuwse muziek. 3p 31 Noem drie van deze kenmerken.

video 7 Over het resultaat van de combinatie van dans met computerspel en de virtuele beelden van video 8 Racké liepen de meningen van recensenten nogal uiteen. De voorstelling Lara werd opgevat video 9 als een competitie tussen de reële dans en de virtuele beelden, waarbij sommigen vonden dat de dans het won. Andere recensenten vonden dat de virtuele filmbeelden de dans overheersten. 2p 32 Geef voor elk van deze standpunten twee argumenten.

Krisztina de Châtel koos de wereld van Lara Croft voor haar dansvoorstelling. De ’hoge’ kunst maakt hier gebruik van de ’lage’ kunst om tot een nieuw product te komen. 2p 33 Wat beoogt Krisztina de Châtel met deze manier van werken? Noem een commercieel en een artistiek motief.

Einde

200029 37 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Voorbereidend Wetenschappelijk 20 02 Onderwijs

Afnametijdstip 2 Donderdag 25 april

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Tekstboekje

200029 37A Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Ibsen vertelt het verhaal van de dorpsjongen Peer Gynt, die zijn geboortestreek, zijn oude moeder en zijn geliefde verlaat in ruil voor avontuur. Peer droomt van reizen, rijkdom en macht. Hij wil keizer worden. Peer heeft ’trollen’ in zijn hoofd. Hij wordt achtervolgd door fantasieën, ambitie en schuldgevoel. Het verhaal begint als Peer terugkomt van een van zijn zwerftochten door de bergen en van zijn moeder hoort dat zijn vriendin Ingrid gaat trouwen met een ander.

1e bedrijf Moeder Aase verwijt haar zoon Peer dat het niet goed gaat met de Gyntfamilie, nu hij alsmaar rondzwerft. Peer verdedigt zijn wekenlange afwezigheid met fantastische leugens. Aase jammert dat hij de rijke Ingrid uit Haegstad heeft verspeeld, die nu haar bruiloft viert met een ander. Aangekomen in Haegstad heeft Peer alleen oog voor de mooie Solvejg. Wanneer deze hem afwijst gaat hij er alsnog met Ingrid vandoor.

2e bedrijf Peer laat Ingrid al snel in de steek. De Groene Vrouw, dochter van de trollenkoning, troont hem mee naar de wereld van kwade dampen. Dit blijkt een sprookjeswereld vol humoristische verwijzingen naar de mensenwereld. Ontkomen aan de boze trollenmachten, als na een nachtmerrie, hervindt hij zichzelf. Hij heeft een gesprek met de fantasie-figuur Kronkel, een stem in zijn hoofd, die hem ertoe aanzet ’er omheen te gaan’, een raad die Peer graag opvolgt.

3e bedrijf Peer kan na zijn vlucht met Ingrid niet meer terug naar het dorp en maakt een hut in het bos. Dan nadert Solvejg. Als Peer zijn geluk wil grijpen staat daar ineens weer de Groene Vrouw, die beweert dat het monstertje aan haar hand Peers zoon is. Peer vraagt Solvejg op hem te wachten en vlucht weg. Weg uit Noorwegen.

4e bedrijf Na vele omzwervingen in Arabië en Egypte dineert Peer Gynt, inmiddels een rijk avonturier van middelbare leeftijd, met gasten op een stoomboot aan de westkust van Marokko. Hij schept op over zijn bloeiende handel in slaven en afgodsbeelden en over al zijn goud. In de kranten leest hij dat de Grieken oorlog voeren met de Turken. Zijn gasten denken daar geld aan te kunnen verdienen, stelen Peers schip en gaan naar Griekenland. Later zien we Peer, gekleed in Oosterse gewaden, in de ban van een danseres, die hem al zijn geld aftroggelt en hem dan verlaat.

5e bedrijf De grijsaard Peer is aan boord van een schip bij de Noorse kust. Het stormt en het schip vergaat. Peer strandt als berooide schipbreukeling op zijn geboortegrond, waar hij getuige is van zijn eigen begrafenis. Hij trekt de bossen in, waar hij wilde uien verzamelt en inziet dat zijn ’ware ik’ niets meer is dan een ontpelde ui. Op weg naar zijn hut wordt hij opgewacht door ene Knopengieter, een Noorse fabelfiguur die hem wil omsmelten in zijn lepel, samen met de rest van wat hij noemt de ’grijze massa’. Een dood die past bij iemand die niemand geweest is. Niet eens zichzelf. Peer vecht dit vonnis aan, maar de Knopengieter wil een getuige. Dan verschijnt Solvejg, de vrouw die haar leven lang op hem bleef wachten. Peer biecht zijn zonden op en verklaart Solvejg zijn liefde. Dan sterft hij.

200029 37A 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Peer en moeder Aase

Aas Je bent en je blijft verloren! Peer Lieve, goede, kleine moeder. Elk woord dat moeder zegt is waar, maar nu maar weer fleurig. Over? Aas Je gedrag wordt nog eens mijn dood. Peer Heel het dorp zal mijn moeder ooit eer betonen. Wacht maar tot ik iets groots, iets echt groots ben. Aas Jij? Peer Wie weet wat er gebeuren kan? Aas Maak eerst maar eens die scheur in je broek. Peer Koning zal ik worden. Keizer! Aas Oh God, sta me bij. Daar gaat z’n laatste restje verstand. Peer Nee. Dat word ik! Aas Ach, hou je stil. (slaat hem in het gezicht) Daar. Je bent gek en knetter en getikt. Maar het is wel waar dat er nog wat van je worden kan als je niet de hele dag aan het liegen was en domme dingen deed en onzin.

Peer en Ingrid

Peer Ga! Ingrid Na alles (wat wij deden)? Waarheen? Peer Ga zelf maar heen waar je wilt! lngrid Wat een besodemieterij. Peer Schelden helpt niet. lngrid Je bent een grote zonde en nog eens een keer zonde. Peer Naar de duivel met alle herinneringen. Naar de duivel met alle vrouwen. Op één na! lngrid Wie is die ene? Peer Jij niet. lngrid Wie is het wel? Peer Weg, ga nou weg, naar je vader. lngrid Liefste, maar... Peer Naar de duivel met alle herinneringen. Naar de duivel met alle vrouwen. lngrid Op één na! Peer Ja. Op één na!

Peer en Solvejg

Peer Solvejg! Ik moet naar je kijken. Niet te dichtbij. Hier, moet je zien, dit heb ik gebouwd en getimmerd. Ik breek het af. Het is voor jou veel te lelijk. Solvejg Arm of rijk, dat is mij hetzelfde. Hierboven voel ik me vrij. Mijn thuis is bij jou. Peer Nu heb ik je. Er in! Mijn huis bekijken! Ik zal wat kachelhoutjes halen. Warm en licht zal het worden. Mijn koningsdochter ... ik heb je gevonden! Nu is de bouw van het slot opnieuw begonnen.

200029 37A 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Knopengieter Jezelf wezen is jezelf doodmaken. Peer Oh? Toen ik laatst zwierf over zee toen dacht ik bij mezelf: ik ben een groot zondaar. Knopengieter Begin je nu weer opnieuw? Peer Nee, ik ben groot als zondaar, dat bedoel ik. Knopengieter Je weet niet hoeveel mensen met zulke praatjes aankomen. Peer Ik heb in het buitenland schandalig geleefd! Knopengieter Het is zover. Peer Wat is dat voor licht? (muziek en dans) ’Buitenom’, zei de Kronkel. Nee. Dit keer ga ik er dwars door heen, hoe zwaar het ook is.

(tegen Solvejg) Heb je een doemspreuk voor de zondaar? Spreek die dan uit. Solvejg Daar is ie.., daar is ie… Peer Beklaag je erover hoe zwaar ik gezondigd heb. Solvejg Je hebt niet gezondigd, mijn enigste lief. Peer Schreeuw mijn misdaad uit. Solvejg Je hebt van mijn leven een prachtig gezang gemaakt. Wat een zegen dat je weer bij me gekomen bent. Wat een zegen dat we elkaar weerzien. Peer Moeder, vrouw, onschuldige maagd: berg mij in uw ziel. (Peer sterft)

Tekst 4

Lara Croft is de virtuele heldin van het computerspel Tomb Raider, waarin de speler haar met de toetsen langs bergwanden, ravijnen, gletsjers en door oceanen stuurt. Elegant en moeiteloos springt Lara uit vliegtuigen, duwt rotsblokken opzij, zwemt lange afstanden onder water en hanteert daarbij behendig haar twee revolvers. Deze cybergirl kan werkelijk alles. Tomb Raider, een productie van Eidos Interactive en Core Design is big business geworden: het is een van de meest geavanceerde spelletjes op de markt, dat ver uitsteekt boven gewone schieten racespelletjes. De Britse overheid heeft Lara Croft zelfs uitgeroepen tot ’ambassadeur van de voortreffelijkheid van de Britse wetenschap’, hetgeen niet onbegrijpelijk is als je weet dat Groot- Brittannië ondertussen meer verdient aan zijn computerspelletjesindustrie dan aan zijn filmen televisieproducties. Daarmee is de basis voor Lara’s populariteit gelegd, waarbij haar uiterlijk en haar onafhankelijke instelling haar tot een echte personality hebben gemaakt: ze is opgenomen in de top-vijftig van de meest invloedrijke figuren in de computerindustrie, ze figureert op de covers van modebladen, heeft een levende stand-in die beurzen opent, is het onderwerp van talloze websites, festivals en lookalike-wedstrijden. De onvermijdelijke Lara Croft-film staat in de steigers bij Paramount. Lara is de perfecte vrouw met de ideale maten, ze voldoet op alle fronten aan het zogenaamde ’VAAS-model’: Vrouwelijk, Avontuurlijk, Alleenstaand en Sexy. Zij is de kruising tussen Barbie, James Bond, Pamela Anderson en Indiana Jones.

bewerkt naar: Henk van Renssen, ’Lara Croft’, NRC Handelsblad 25 juni 1999

200029 37A 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Deze digitale verzameling enen en nullen is door haar makers zelfs van een biografie voorzien. Volgens die levensbeschrijving werd Lara Croft geboren op Valentijnsdag 1967, als dochter van Lord Henshingly Croft. Ze groeide op in dit aristocratisch milieu, voltooide haar opleiding op 21-jarige leeftijd en leek een zekere toekomst in rijkdom tegemoet te gaan. Maar op de terugreis van een skivakantie crashte het vliegtuig diep in de Himalaya, waarbij Lara als enige overleefde. Ver weg van haar beschermde opvoeding leerde Lara hoe op haar gezond verstand te vertrouwen in vijandelijke situaties. Twee weken later waren haar ervaringen van dien aard, dat ze op geen enkele wijze terugwilde naar de verstikkende atmosfeer van de Britse upper-classkringen: ze realiseerde zich dat ze alleen nog werkelijk zou kunnen leven als ze zou gaan reizen. In de acht jaren die volgden na dit besluit deed ze haar enorme kennis van oude beschavingen van de hele wereld op. Haar familie echter onterfde haar, zodat Lara ging schrijven om haar reizen te financieren. Inmiddels bekend geworden, doordat ze een aantal archeologische vindplaatsen had ontdekt die van groot belang bleken, verwierf Lara naam als auteur van reisgidsen en verslagen van haar tochten.

bronnen: Henk van Renssen, ’Lara Croft’, NRC Handelsblad 25 juni 1999; ’Introduction’ bij de spelinstructies voor Tomb Raider, Core Design, Eidos, 1996

Tekst 6

Lara Croft, de virtuele supervrouw, kan alles. Ze jogt menig kilometer, klimt, klautert, zwemt en schiet. Ook dansers zijn, wat hun fysieke kwaliteiten betreft, te beschouwen als superieure wezens. In haar choreografie Lara laat Krisztina de Châtel haar dansers wedijveren met cyberwoman nummer één. Rechtsvoor op het toneel bedient whizzkid Jimmy Petri de computer, waarbij hij Lara door alle spelonken van het spel Tomb Raider loodst. Zijn beeldscherm is te zien op twee enorme, halfronde projectieschermen, die het speelvlak omringen en waarop de elektronische heldin vanaf het begin prominent aanwezig is. 1 Haar handelingen worden bepaald door Jimmy, die daarmee tevens de vijf dansers van cues voorziet. De dansers komen in beeld, nadat Lara met haar vliegtuig is neergestort, en vanaf die plek moet zien te overleven. Er ontstaat een combinatie van het live gespeelde computerspel (waardoor de voorstelling iedere avond anders is) en de dans, waarbij een camera op sommige momenten filmbeelden van de dansers in de virtuele wereld van Lara Croft plaatst. Zo ontmoeten Lara en de vijf dansers elkaar ’in levenden lijve’.

Einde

noot 1 cues: aanwijzingen

200029 37A 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Afnametijdstip 1 Donderdag 12 april

De blokken zijn: Blok 1: Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw Blok 2: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Blok 3: Cultuur van Romantiek en Realisme

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Culturele en kunstzinnige vorming Vragenboekje in de negentiende eeuw en Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

Geef niet meer antwoorden (redenen, Voor dit examen zijn maximaal 70 punten te voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. behalen; het examen bestaat uit 3 blokken met Als er bijvoorbeeld twee redenen worden in totaal 36 vragen. gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, Bij elke vraag is aangegeven hoeveel punten dan worden alleen de eerste twee in de behaald kunnen worden. beoordeling meegeteld.

100015 48 Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

■■■■ Gijsbrecht van Amstel

Dit vragenblok gaat over het treurspel Gijsbrecht van Amstel, geschreven door Joost van den Vondel en over de Amsterdamse burgers die het stuk kwamen bekijken.

afb. 1 Vondel had zijn stad Amsterdam lief. In een van zijn verzen bezingt hij haar als volgt: „Aan d’Aemstel en aan ’t IJ, daar doet zich heerlijk open Zij, die als Keizerin de kroon draagt van Europe” Deze typering geeft evenals het stadsgezicht op afbeelding 1 een beeld van de belangrijke positie die Amsterdam in de zeventiende eeuw inneemt. Op deze gravure zie je de stad vanaf het IJ, met de stedenmaagd1) in het midden op de voorgrond. 2p 1 ■ Verklaar de bijzondere positie van Amsterdam aan de hand van de ligging van de stad en de samenstelling van haar bevolking.

Vondel droeg de Gijsbrecht met een lofdicht op aan Schout, Burgemeesters en Schepenen van Amsterdam. De eerste regels van dit lofdicht luiden: De trotse Schouwburg heft zijn spitse kap De trotse Schouwburg heft zijn spitse dak Nu op, en gaat de starren naderen, Nu omhoog tot aan de sterren En, wellekomt met dartel handgeklap, En verwelkomt, met vrolijk handgeklap Al’t Raadhuis en ons wijze Vaderen. Het hele stadsbestuur en onze wijze burgemeesters

In 1637 werd in Amsterdam een nieuwe schouwburg geopend. Ter gelegenheid hiervan schreef Vondel de tragedie Gijsbrecht van Amstel, die hij opdroeg aan het stadsbestuur. 2p 2 ■ Geef aan waarom het stuk werd opgedragen aan het stadsbestuur. Betrek de culturele en politieke verhoudingen in je antwoord.

tekst 1 Vondels treurspel speelt zich af in het middeleeuwse Amsterdam, op locaties als de Dam, de Haarlemmerpoort en de burcht van de Heren van Amstel. Voor de toeschouwers was dat natuurlijk fantastisch, want zij konden zich precies voorstellen waar de gebeurtenissen plaatsvonden. De Amsterdammers konden zich precies voorstellen waar de gebeurtenissen uit de Gijsbrecht zich afspeelden. 2p 3 ■ Noem nog twee andere redenen waarom de zeventiende-eeuwse Amsterdamse burgers het stuk waardeerden.

tekst 1 De Gijsbrecht is een treurspel naar klassiek voorbeeld. De list met het schip is bijvoorbeeld geïnspireerd op het verhaal uit de Griekse oudheid over het Paard van Troje. Door een klassiek uitgangspunt te kiezen verheft Vondel zowel de stad Amsterdam als zijn eigen positie als kunstenaar. 2p 4 ■ Leg deze beide aspecten uit.

tekst 1 Vondel koos niet alleen een klassiek thema maar bouwde zijn stuk ook volgens klassieke toneelwetten op. Hij houdt zich in de Gijsbrecht min of meer aan de Aristotelische principes van eenheid van tijd, eenheid van plaats en eenheid van handeling. 3p 5 ■ Leg voor elk van deze principes uit of en in hoeverre Vondel zich eraan houdt.

noot 1 stedenmaagd: vrouwenfiguur als symbool voor een stad

100015 48 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Volgens eeuwenlange traditie is de Gijsbrecht op nieuwjaarsdag opgevoerd in de schouwburg van Amsterdam. De première zou eigenlijk plaatsvinden op tweede kerstdag in 1637, maar werd uitgesteld vanwege felle kritiek van de Calvinistische kerkenraad. Deze protestanten hadden bezwaren van allerlei aard. 2p 7 ■ Noem twee van deze bezwaren.

De Staten van Holland waren er trots op „dat aen alle de ingesetenen van de Geünieerde Provinciën werdt gelaten vryheydt van haer conscientie” Uit: Kühler W.J. Geschiedenis van de doopsgezinden in Nederland, Haarlem 1940 De Calvinisten hebben de vertoning van de Gijsbrecht niet tegen kunnen houden, maar hun invloed was groot. In het stuk moesten bijvoorbeeld enkele wijzigingen worden aangebracht. 2p 8 ■ Leg uit hoe de macht van deze protestanten gezien moet worden met betrekking tot de officiële godsdienstvrijheid of ’vryheydt van conscientie’2) die in Amsterdam heerste.

video 1 Op videofragment 1 zie je een televisieregistratie van de openingsscène van de Gijsbrecht, video 2 gespeeld door Het Nationale Toneel in 1989. Regisseur van deze voorstelling was Hans Croiset. Videofragment 2 toont de openingsscène van een opvoering uit 1990 door Toneelgroep Amsterdam onder regie van Rieks Swarte. Beide regisseurs hebben een moderne versie van het stuk willen maken. Ze doen dit op heel verschillende manieren en bereiken dan ook een heel ander resultaat. 4p 9 ■ Karakteriseer beide voorstellingen aan de hand van de acteerstijl en het toneelbeeld.

tekst 1 video 3 Videofragment 3 komt eveneens uit de voorstelling van Rieks Swarte. Binnen het verhaal is dit een belangrijke scène. 1p 10 ■ Geef aan waarom deze scène belangrijk is.

tekst 2 De teksten 2, 3 en 4 komen uit besprekingen van hedendaagse opvoeringen van de tekst 3 Gijsbrecht. Daaruit kun je opmaken dat sommige critici vinden dat de Gijsbrecht-traditie tekst 4 haar langste tijd gehad heeft, maar dat anderen vinden dat die traditie in ere moet worden gehouden. 2p 11 ■ Geef voor beide standpunten een argument.

afb. 2 Op afbeelding 2 zie je een affiche dat de Nederlandse ontwerper Anthon Beeke maakte voor de voorstelling van Rieks Swarte. Swarte poseerde zelf voor dit affiche. Beeke verbindt op dit affiche het moderne van de opvoering van 1990 met het roemvolle verleden van dit stuk. 2p 12 ■ Noem twee manieren waarop hij dat doet.

noot 2 vryheydt van conscientie: gewetensvrijheid

100015 48 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

■■■■ La Création du Monde

Dit vragenblok gaat over La Création du Monde, een ’ballet nègre’ dat in 1923 in Parijs in première ging in het Théâtre des Champs-Elysées.

Het scenario van La Création du Monde, de schepping van de wereld, kwam van de Franse schrijver Blaise Cendrars. De decors, kostuums en andere toneelontwerpen waren van Fernand Léger. De muziek werd gecomponeerd door Darius Milhaud. Jean Börlin, de Zweedse choreograaf en sterdanser van Les Ballets Suédois, ontwierp de choreografie van het stuk. Cendrars baseerde zijn scenario op een aantal Afrikaanse scheppingsmythes. Ook andere Westerse kunstenaars waren omstreeks de jaren twintig sterk geïnteresseerd in Afrikaanse cultuur. 2p 13 ■ Leg uit waar deze interesse in niet-Westerse culturen destijds uit voortkwam. Noem twee aspecten.

afb. 3 La Création du Monde was een van de meest succesvolle en moderne stukken van het afb. 4 dansgezelschap Les Ballets Suédois, dat tussen 1920 en 1925 optrad in Parijs en andere afb. 5 Europese steden. Dit gezelschap van Zweedse dansers, dat geleid werd door de rijke afb. 6 Zweedse grootgrondbezitter en mecenas3) Rolf de Maré, werkte volgens eenzelfde formule als Les Ballets Russes van Serge Diaghilev. De kunstenaar Fernand Léger werd aangetrokken voor de decors, kostuums en andere toneelontwerpen4). Het meest indrukwekkend aan La Création du Monde waren de ontwerpen van Léger. 2p 14 ■ Waarom waren de ontwerpen van Léger destijds een voorbeeld van moderne theatervormgeving? Noem twee aspecten.

muziek 2 Het scenario van La Création du Monde, de schepping van de wereld, kwam van de Franse schrijver Blaise Cendrars. De decors, kostuums en andere toneelontwerpen waren van Fernand Léger. De muziek werd gecomponeerd door Darius Milhaud. Jean Börlin, de Zweedse choreograaf en sterdanser van Les Ballets Suédois, ontwierp de choreografie van het stuk. Bij een bezoek aan New York in 1922 had Milhaud de jazzbands in Harlem horen spelen. Dit inspireerde hem bij het componeren van de muziek voor La Création du Monde. Delen hieruit zijn te horen op de muziekfragmenten 1 tot en met 4. 3p 15 ■ Noem drie kenmerken van de muziek op muziekfragment 2 waaruit de invloed van de jazz blijkt. Let daarbij op melodie, ritme en bezetting. tekst 5 muziek 1 muziek 2 muziek 3 muziek 4 Muziekfragment 1 hoort bij scenariodeel a, muziekfragment 2 bij b, muziekfragment 3 bij c en muziekfragment 4 bij d. 4p 16 ■ Geef voor elk van de vier muziekfragmenten aan op welke manier de muziek het verhaal ondersteunt.

noot 3 mecenas: begunstiger van (geleerden en) kunstenaars noot 4 toneelontwerpen: bij La Création du Monde niet alleen decors en kostuums maar ook beweegbare zetstukken, panelen, machinerieën en allerlei lichteffecten

100015 48 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afb. 3 tekst 6 tekst 7 Hoewel de intellectuele elite enthousiast reageerde op La Création du Monde was niet iedereen in de danswereld gelukkig met dit stuk. 2p 18 ■ Noem twee bezwaren van de toenmalige danswereld.

afb. 3 afb. 4 In latere jaren hebben choreografen nieuwe versies gemaakt van La Création du Monde. afb. 5 Daarbij hebben zij de muziek van Milhaud gebruikt en meestal ook het verhaal van afb. 6 Cendrars. Maar voor de decors en kostuums zijn nieuwe ontwerpen gemaakt, die niet meer lijken op de oorspronkelijke van Léger. 2p 19 ■ Noem twee redenen waarom de toneelontwerpen van Léger in onbruik raakten.

Omstreeks 1923 waren moderne theatermakers er niet in de eerste plaats op uit om een zaal te vermaken. 1p 20 ■ Welk doel wilden zij dan wél met hun kunst bereiken?

2p 21 ■ Ben je van mening dat La Création du Monde een voorstelling is die meer deed dan amusement bieden? Geef twee argumenten voor je antwoord.

video 4 Vlak nadat de Ballets Suédois in 1925 waren opgeheven, arriveerde de Amerikaanse Joséphine Baker in Parijs. Zij werd hét symbool van de ’Art Nègre’. Haar ’danse sauvage’6) sprak meer tot de verbeelding dan alles wat er op dit gebied in Europa te zien was geweest en leidde tot een ware dansrage. Joséphine werd meteen een geliefde revuester. 2p 22 ■ Noem twee aspecten van de dans van Joséphine Baker die het Europese publiek aanspraken.

video 4 Zowel de revuewereld als de avant-garde lieten zich in de jaren twintig inspireren door andere culturen. Maar het uitgangspunt van de makers van La Création du Monde verschilde van het uitgangspunt van de makers van de productie op videofragment 4. 2p 23 ■ Leg uit wat deze verschillende uitgangspunten inhouden.

noot 5 programmamuziek of programmatische muziek is muziek waarbij de componist een verhaal of situatie met muzikale middelen verklankt (in klank uitbeeldt). Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om natuur, beeldende kunst, sprookjes, jaargetijden, persoonlijke ervaringen enzovoort noot 6 danse sauvage: oerwouddans of jungledans

100015 48 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

■■■■ Fotografie en beeldende kunst

Het eerste deel van dit blok gaat over de opkomst van de fotografie in de negentiende eeuw. Daarna gaan de vragen over het werk van de Amerikaanse kunstenaar Andy Warhol in de tweede helft van de twintigste eeuw en het gebruik van film en fotografie in de beeldende kunst.

De fotografie werd uitgevonden omstreeks 1840. Iemand schreef daarover: „De fotografie werd ’ontdekt’ omdat er behoefte aan bestond.” Al aan het eind van de achttiende eeuw ontstond er een toenemende vraag naar realistische portretten. Portretschilders bleken wel aan de eis van een realistische weergave te kunnen voldoen, maar niet aan de enorme vraag. Vanaf het midden van de negentiende eeuw kon de fotografie deze vraag gemakkelijk aan. In het begin van de negentiende eeuw nam de vraag naar portretten sterk toe. 1p 24 ■ Leg uit met welke maatschappelijke ontwikkeling dit verschijnsel in verband kan worden gebracht.

afb. 7 Op afbeelding 7 zie je een voorbeeld van een realistisch portret. Het werd in 1832, nog vóór de uitvinding van de fotografie, geschilderd door de Franse kunstenaar Jean-Auguste-Dominique Ingres. De schilderkunst bleek echter niet geschikt om te voldoen aan de toenemende vraag naar portretten. 1p 25 ■ Leg aan de hand van een schilderij als dat van Ingres uit hoe dat komt.

afb. 7 Een voorbeeld van een vroeg fotografisch portret is de daguerreotypie 7), genoemd naar de afb. 8 uitvinder van dit fotografisch principe, Louis Daguerre. Op afbeelding 8 zie je een daguerreotypie van hem uit 1844. Als je het portret op afbeelding 8 vergelijkt met het schilderij van Ingres wordt duidelijk waarom de fotografie zo geschikt was om de taak van de portretschilders over te nemen. 1p 26 ■ Leg dit uit.

De mogelijkheden van de fotografie werden in de negentiende eeuw voortdurend vergeleken met die van de schilderkunst. Het ging in de discussies vooral om de vraag of de fotografie even kunstzinnig was als de schilderkunst. Vanuit de schilderkunst werd die gelijkwaardigheid meestal ontkend. 2p 27 ■ Geef twee argumenten die daarbij werden gehanteerd.

Er waren ook voorstanders van een gelijke positie van fotografie en beeldende kunst. 1p 28 ■ Bespreek de argumentatie van deze voorstanders.

noot 7 daguerrotypie: fotografisch procédé waarbij een lichtgevoelige verzilverde koperplaat wordt belicht. Op de plaat ontstaat dan een beeld van zilveramalgaam en dit is de uiteindelijke foto.

100015 48 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afb. 10 afb. 11 In The Factory ontstonden ook de Car Crash-series die je ziet op afbeelding 10, 11 en 12. afb. 12 Aan deze werken is te zien hoe toepasselijk het is dat Warhol zijn werkplaats The Factory8) noemde. 2p 30 ■ Bespreek het verband tussen de Car Crash-series en de naam The Factory.

afb. 10 afb. 11 Het onderwerp van de werken op afbeelding 10, 11 en 12 is steeds een auto-ongeluk. afb. 12 De kunsthistorica Lucy Lippard zei over deze beelden dat ze refereren aan „… die tweedehands ervaring die we allemaal delen”. 2p 31 ■ Leg uit hoe deze uitspraak moet worden geïnterpreteerd. Betrek de massamedia in je antwoord. afb. 9 afb. 10 afb. 11 In The Factory werden ook films gemaakt. In 1963 ontstonden Warhols Sleep, Kiss en Eat, afb. 12 respectievelijk een zes uur durende film van een slapende man, een film van een kus die afb. 13 bijna een uur duurt en een film van drie kwartier van een man die een champignon eet. afb. 14 Op afbeelding 13, 14 en 15 zie je stilstaande beelden uit elke film. afb. 15 De films kunnen worden beschouwd als een logische voortzetting van Warhols werk zoals dat te zien is op afbeelding 9 tot en met 12. 2p 32 ■ Geef twee argumenten voor deze constatering.

tekst 8 Later in de jaren zestig ontstonden in the Factory ook films waarin werd geacteerd. Warhol vond dit niet ideaal. Naar aanleiding van het optreden van een van zijn actrices gaf hij aan wat hij echt interessant vond. Dit is te lezen in tekst 8. Wat voor Warhol in de jaren zestig een artistiek concept was is tegenwoordig een formule die vaker wordt gehanteerd. Deze formule ontstond eind 1999 met het televisieprogramma Big Brother. Dit programma waarin het gefilmde, maar nagenoeg niet-geregisseerde dagelijkse leven van een aantal personen centraal stond, was direct zeer succesvol. 2p 33 ■ Bespreek twee inhoudelijke verschillen tussen het concept van Warhol en de formule van de huidige ’real-life’ filmbeelden waar Big Brother een voorbeeld van is.

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

noot 8 The Factory: De Fabriek noot 9 zeefdruk: grafische techniek waarbij een groot aantal identieke prenten kan worden gedrukt met behulp van een zeef, een raamwerk bespannen met fijnmazig gaas

100015 48 7 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afb. 16 afb. 17 afb. 18 afb. 19 afb. 20 De foto’s van Billingham, Goldin en Barney zijn te vergelijken met de populaire real-life televisiebeelden. Maar deze foto’s hebben geen massapubliek bereikt. 2p 35 ■ Geef twee verklaringen voor het gegeven dat deze foto’s blijkbaar niet kunnen doordringen tot het terrein van de massacultuur.

afb. 16 afb. 17 afb. 18 afb. 19 De getoonde foto’s behoren tot het terrein van de kunst. Ze worden gepubliceerd in afb. 20 boeken en zijn, vaak op spectaculair grote formaten, te zien op exposities in gerenommeerde galeries en musea. 1p 36 ■ Vind je het terecht dat dit soort foto’s als kunst wordt beschouwd? Geef een argument voor je antwoord.

Einde

noot 10 snapshot: kiekje, momentopname

100015 48 8 Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Afnametijdstip 1 Donderdag 12 april

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Culturele en kunstzinnige vorming Tekstboekje

100015 48A Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

■■■■ Tekst 1 Samenvatting van het verhaal

Het toneelstuk speelt zich af in de kerstnacht van het jaar 1304. De stad Amstelredam wordt dan al een jaar belegerd door de Kennemers en Waterlanders. Als het stuk begint heeft de vijand onverwacht het beleg opgeheven. Door een list weet een aantal soldaten toch de stad binnen te komen, verstopt in een schip. ’s Nachts openen deze soldaten de poorten om de rest van de troepen binnen te laten. Zij maken zich op gruwelijke wijze meester van de stad en de nietsvermoedende burgerij, die zich klaarmaakt voor het kerstfeest. Als de vijand de burcht de Amstel bereikt, waar kasteelheer Gijsbrecht zich te vuur en te zwaard wil verdedigen, smeekt diens vrouw Badeloch hem te vluchten. Gijsbrecht weigert, maar de engel Rafaël daalt neer uit de hemel om Badelochs bede kracht bij te zetten. De engel voorspelt hen dat Amsterdam in volle glorie zal herrijzen uit haar as. Met vrouw en kinderen ontvlucht Gijsbrecht de brandende stad.

Eerste bedrijf: De vijand heeft zojuist het beleg opgeheven. Gijsbrecht spreekt in een lange monoloog zijn dank uit voor de vrede die is weergekeerd. De abt Willibrord van het Karthuizerklooster buiten de veste bevestigt dat de vijand inderdaad verdwenen is. Een gevangene, Vosmeer, laat Gijsbrecht vervolgens in de val lopen. Hij stelt hem voor een schip met hout, dat de vijand inderhaast heeft achtergelaten, binnen de poorten te halen. Het bedrijf besluit met een rei1) Amsterdamse maagden, die hun vreugde uiten over de vrede.

Tweede bedrijf: De Amsterdamse burgers maken zich op om naar de nachtmis2) te gaan. De list is gelukt: het schip met hout is binnengehaald en als de mensen in de kerk zitten zal de vijand de Haarlemmerpoort innemen. Het bedrijf sluit met een rei van edelen die naar de kerk gaan en Gods lof zingen.

Derde bedrijf: Gijsbrechts vrouw Badeloch heeft zich verslapen voor de nachtmis. Ze ontwaakt uit een gruwelijke droom die de ondergang van Amsterdam voorspelt. Een priester komt melden dat deze voorspelling is uitgekomen. Gijsbrecht rukt met zijn mannen op naar de Dam om kerk, raadhuis en markt te behouden. Het bedrijf besluit met een rei van Clarissen3), die zich onthutst tonen over de goddeloze listige overval in de kerstnacht.

Vierde bedrijf: In het Clarissenklooster bereiden de nonnen met bisschop Gozewijn zich voor op de dood. Gijsbrecht komt om hen te redden, maar zij willen niet vluchten. Intussen wacht Badeloch thuis ongerust op haar man. De stad staat in brand en als Gijsbrecht de Amstelburcht bereikt dwingt de vijand hem het kasteel over te geven. Hij weigert en wil dat Badeloch en hun kinderen vluchten. Maar zij wil niet scheiden van haar man. Het bedrijf besluit met een rei van edelen met een ode4) op de huwelijkstrouw.

Vijfde bedrijf: Gijsbrecht moet kiezen of hij zijn burcht tot het eind toe zal verdedigen en sterven in de strijd, of zal vluchten met zijn gezin. De engel Rafaël verschijnt en gebiedt hem uit naam van God zijn erf te verlaten. Hij belooft hem echter: Al legt de stad verwoest, en wil daarvan niet ijzen: Zij zal met groter glans uit as en stof verrijzen

noot 1 rei: koorlied of koortekst, gezongen of gesproken door een groep acteurs noot 2 nachtmis: rooms-katholieke eredienst die in de kerstnacht wordt opgedragen noot 3 Clarissen: kloosterzusters (nonnen) van de orde van de heilige Clara noot 4 ode: lofdicht

100015 48A 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

„Kunt u ook nog acteren? André van Duin is leuker!” riep een boze meneer vanaf het eerste balkon naar een acteur die een guitig patertje speelde in De Gysbreght van Vondel. „Kop houden!” kreeg hij als antwoord van een al even opgewonden standje in de zaal. Even leek het erop dat de nieuwjaarspremière van Toneelgroep Amsterdam zou uitlopen op een echte rel. Maar helaas. De meneer op het balkon hield zich verder koest en de rest van het publiek ook. Het liet De Gysbreght aan zich voorbijgaan en haalde het slaaptekort van oudejaarsnacht in. (…) Verder blijft de Gysbreght een saai stuk, waarmee je geen kant op kunt. Je kunt het spelen zoals het ruim drie eeuwen lang gespeeld is. Of je kunt het van allerlei opsmuk en commentaar voorzien zoals Swarte deed. Maar nooit levert het een leuke toneelavond op. Laat er maar weer een flinke laag stof op De Gysbreght neerdalen.

uit: HP/De Tijd, 11 januari 1991, Recensie van De Gysbreght door Toneelgroep Amsterdam onder regie van Rieks Swarte, door Hein Janssen

■■■■ Tekst 3

Het moet met de Nederlandse hypocrisie te maken hebben dat dit land niet in staat is met zijn geschiedenis om te gaan. Dat geldt ook voor Amsterdam, toch duidelijk een stad die het meer van haar historie dan van een toekomst moet hebben. Maar ook in Amsterdam is het verleden morsdood, tenzij er geld aan valt te verdienen. Zolang er genoeg toeristen op af komen worden de grachten niet gedempt. (…) Maar een theatertraditie van meer dan drie eeuwen, daar heeft niemand iets aan. In 1968 werd de traditie stopgezet jaarlijks omstreeks Kerstmis Vondels treurspel Gysbreght van Aemstel te spelen. Dat had niets te maken met toneelvernieuwing of de actie Tomaat (die pas een jaar later zou plaatsvinden). De Nederlandse Comedie, die toen de Stadsschouwburg bespeelde, had gewoon genoeg van elk jaar weer dat verplichte nummer. Het leek logisch. Waarom een traditie handhaven omwille van de traditie? (…) En toch, zou een stad niet iets hebben aan een heel klein stukje gezamenlijk literair erfgoed? Ik ben nog als jongetje van twaalf meegenomen naar de Gysbreght. Ik begreep er niet veel van, maar heb er wel een levenslange liefde voor Vondel en zijn verzen aan overgehouden.

uit: De Groene Amsterdammer, 24 augustus 1994, Gysbreght van Aemstel is niet dood, door Max Arian

■■■■ Tekst 4

Amsterdam van nu: verbaal begaafd, meelevend, agressief, vrolijk, brutaal en veelkleurig. Ik denk dat het een heel visuele versie gaat worden, met muziek en veel lichamelijke activiteit. En wat we natuurlijk ontzettend graag willen, is het publiek laten zien dat het stuk nog wel degelijk een rol speelt, omdat het over dingen gaat die ons ook bezighouden. Liefde en broedermoord en burgeroorlog, om maar wat te noemen.

uit: interview met Cox Habbema, Uitkrant, januari 1995, Voorbeschouwing Gijsbrechtvoorstelling onder regie van Margrith Vredegoor

100015 48A 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

■■■■ Tekst 5 Scenario

a Langzaam gaat het doek op. Het toneel is donker. In het midden van het toneel zien we een massa van ineengestrengelde lichamen: de chaos die voorafgaat aan de schepping. Drie reuzengodheden, heersers van de schepping, bewegen traag langs de rand van het toneel. Zij houden beraad, draaien rond de vormeloze massa en uiten magische bezweringen.

b Een boom begint langzaam te groeien, wordt hoger en hoger. Zodra een van zijn zaden in de aarde valt groeit er een nieuwe boom. Wanneer een van de boombladeren de bodem raakt wordt dit blad langer, zwelt op, trilt, begint te lopen en wordt een dier. Een olifant hangt tussen hemel en aarde, er is een schildpad, een krab. Apen laten zich behendig naar beneden glijden. Met elk nieuw dier wordt het toneel meer verlicht.

c Elk schepsel, danser of danseres, maakt zich langzaam los uit de massa en doet een paar passen. Ze sluiten zich aan bij een rondedans die geleidelijk sneller wordt. In de kring van dansers ontstaat een opening. De godheden spreken weer bezweringen, de massa in het midden vibreert. Een reusachtig been verschijnt, ruggen schokken, een harig hoofd wordt zichtbaar, armen strekken zich uit. Twee torso’s richten zich op: dit zijn man en vrouw, ze kijken elkaar aan, herkennen elkaar.

d Het mensenpaar voert een dans van verlangen uit en vervolgens een paringsdans. Vormloze wezens die nog achtergebleven waren komen in beweging. Het zijn waarzegsters, tovenaars en medicijnmannen. Zij voegen zich in een steeds hectischer rondedans. Dan bedaart de dans, wordt kalmer, gecontroleerder en dooft uit. De kring valt uiteen in kleinere groepen. Het paar staat apart en verliest zich in een kus, die hen wegdraagt als op een golf. Dan is het lente.

■■■■ Tekst 6

„Al in de jaren voor de productie van dit stuk (La Création du Monde) was Börlin geïnteresseerd in inheemse dansen. In 1919 had hij voor zichzelf een solodans gecreëerd met de titel ’Sculpture Nègre’. Vanaf dat moment was hij steeds bezig met het plan een negerballet te creëren (…). In de choreografie was een aantal nieuwe elementen aanwezig: dansers bijvoorbeeld die goden voorstelden en zich voortbewogen op stelten, anderen die de rol van dieren hadden en zich voortbewogen op handen en voeten.”

uit: Cyril W. Beaumont, Complete Book of Ballets, 1951

■■■■ Tekst 7

„Het ballet wist wel de aandacht van het publiek te trekken (…). Léger was opgetogen: „Zover kan het moderne toneel gaan; we hebben de middelen om het te doen. Het publiek zal volgen (…). Ik wil hier eer doen toekomen aan Rolf de Maré, directeur van de Ballets Suédois, die als eerste persoon in Frankrijk moedig genoeg was om toe te stemmen in een voorstelling, waarin alles wordt gedaan met machinerie en het spel met licht, waarin geen menselijk silhouet het toneel bevolkt, en aan Jean Börlin en zijn gezelschap, die veroordeeld zijn tot de rol van levend toneelbeeld.”

uit: Nancy Van Norman Baer, Paris modern: the Swedish Ballet, 1920–1925, 1995

100015 48A 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

■■■■ Tekst 8

„I always wanted to do a movie of a whole day in Edies life. But then, that was what I wanted to do with most people. I never liked the idea of picking out certain scenes and pieces of time and putting them together, because then it ends up being different from what really happened – it’s not like life, it seems so corny. What I liked was chunks of time all together, every real moment… I only wanted to find great people and let them be themselves and talk about what they usually talked about and I’d film them for a certain length of time and that would be the movie…”

„Ik heb altijd al een film willen maken van een hele dag uit Edie’s leven. Maar dat wilde ik bij de meeste mensen wel. Ik hield niet van het idee om er bepaalde scènes en tijdsdelen uit te halen en die dan samen te voegen, want dan komt er iets anders uit dan dat wat er echt gebeurde – het lijkt niet op het leven, het ziet er zo flauw uit. Wat ik leuk vond waren hele stukken tijd aan elkaar, elk echt moment… Ik wilde alleen maar geweldige mensen zoeken en ze zichzelf laten zijn en laten praten waar ze altijd over praten en ik zou ze een bepaalde tijdsduur filmen en dat zou de film zijn.”

Einde

100015 48A 5 Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Afnametijdstip 2 Donderdag 26 april

De blokken zijn: Blok 1: Burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw Blok 2: Cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw Blok 3: Cultuur van Romantiek en Realisme

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Culturele en kunstzinnige vorming Vragenboekje in de negentiende eeuw en Massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw

Bij het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van de aangeboden bronnen. Tevens wordt een beroep gedaan op je eigen kennis. In het vragenboekje zie je in de marge bij elke vraag een lijntje met daaronder meestal één of meer bronnen die van speciaal belang zijn bij de vraag. Op de cd-rom zijn deze bronnen aangegeven met een groene stip.

100019 48 Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over de Amsterdamse cultuur van vermaak in de zeventiende eeuw, waarin het theater tot grote bloei kwam.

In de zeventiende eeuw groeide Amsterdam uit tot een centrum van vermaak, dat ook buiten de grenzen van de Republiek van betekenis was. Dit hing samen met de economische positie van de stad. 2p 1 ■ Bespreek het verband tussen de economische positie van Amsterdam en haar bloei als centrum van vermaak.

Binnen de vermaakscultuur nam het theater een belangrijke plaats in. In 1637 werd de eerste Amsterdamse schouwburg geopend. 2p 2 ■ Leg uit waarom het theater destijds tot grote bloei kon komen. Noem twee aspecten.

Toneelvoorstellingen in de Amsterdamse schouwburg bestonden in de regel uit een tragedie en een naspel, meestal een klucht. In de zeventiende eeuw zijn honderden kluchten geschreven, onder meer door bekende dichters als Bredero, Huygens en Hooft. De Amsterdammers waren er dol op. 3p 3 ■ Verklaar de populariteit van de klucht aan de hand van drie kenmerken van dit genre.

De klucht werkte als medicijn. Vondel schreef: „Het blyspel verlicht zwaremoedigen, en geneest de hartewonden der staetheren en amptenaeren, door geduurige bekommeringen en beslommeringen, tot heil der gemeente afgeslaeft1).” 2p 4 ■ Breng de heilzame werking van klucht en blijspel in verband met de zeventiende-eeuwse opvatting over gezondheid.

tekst 1 In 1612 schreef Bredero De klucht van de koe. tekst 2 Lees de samenvatting van het verhaal in tekst 1 en bekijk videofragment 1. Hierin bedriegt video 1 de dief de boer met zijn eigen koe. Tekst 2 geeft weer wat er in het videofragment gezegd wordt. Behalve vermakelijk en heilzaam was de klucht ook een middel om de burgers op te voeden, door inzicht te geven in het menselijk gedrag. 3p 5 ■ Geef aan wat er in dit verband te leren valt uit de scène op videofragment 1. Noem bovendien twee manieren waarop de toneelmakers dat hebben vormgegeven in deze scène.

video 1 Deze voorstelling van De klucht van de koe werd in 1979 gespeeld door Utrechtse Theaterinitiatieven onder regie van Aram Adriaansen. De uitvoering doet denken aan volkstheater zoals dat in de zeventiende eeuw te zien was. 4p 6 ■ Geef aan op welke manier deze uitvoering naar het zeventiende-eeuwse volkstoneel verwijst. Bespreek daarbij de plaats van handeling, de speelstijl, vormgeving en tekstbehandeling.

noot 1 afslaeven: afbeulen

100019 48 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

afb. 1 In de tweede helft van de zeventiende eeuw moest de Amsterdamse schouwburg een theater afb. 2 van internationale allure worden, dat zich kon meten met de belangrijke theaters in afb. 3 Frankrijk en Italië. Er moesten nu ook opera’s en balletten opgevoerd kunnen worden. In afb. 4 de nieuwe toneelkunst werd gebruik gemaakt van spectaculaire visuele effecten met behulp van decors en toneelmachinerieën. De schouwburg werd daarvoor verbouwd. De verbouwing van de schouwburg maakte allerlei kunsten vliegwerk mogelijk en leidde tot een groot illusionisme in de decors. 4p 8 ■ Geef twee voorbeelden van illusionistische effecten in de decors en geef twee voorbeelden van kunsten vliegwerk.

Het publiek vond al dit visuele spektakel geweldig. 1p 9 ■ Breng dit in verband met de heersende smaak in de zeventiende eeuw.

Het toepassen van kunsten vliegwerk leidde ertoe dat de klassieke toneelwetten niet meer zo streng werden gehanteerd. Schouwburgregent Jan Vos zei in dat verband: „D’oudheidt heeft geen veurrecht.” 1p 10 ■ Leg uit waarom de klassieke toneelwetten op de achtergrond raakten.

video 2 Het visuele spektakel werd vooral veel gebruikt in balletten. Deze trokken daarom steeds meer publiek. In de zeventiende eeuw was er geen scheiding tussen het beroep van danser en dat van toneelspeler. Bekijk videofragment 2. Tot ongeveer 1650 werden alle vrouwelijke dansen acteerrollen uitgevoerd door mannen in travestie. Pas in 1655 verscheen voor het eerst een vrouw op het Nederlandse podium: Adriana Nooseman, afkomstig uit een familie van komedianten. 1p 11 ■ Leg uit dat Adriana Nooseman met haar optreden een taboe doorbrak.

afb. 5 Op de gevel van de Amsterdamse schouwburg was de volgende tekst van Vondel aangebracht: „De wereld is een speeltoneel, Elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.” Deze tekst kan in verband gebracht worden met een schilderij van Jan Steen uit 1665, met de titel Het toneel der wereld. Het is te zien op afbeelding 5. 1p 12 ■ Leg uit waaraan je kunt zien dat Steen verwijst naar de wereld van het toneel.

afb. 5 Op afbeelding 6 zie je een detail van het schilderij. Een jongen blaast bellen en naast hem afb. 6 is een schedel te zien. Het detail kan gezien worden als een moralistisch commentaar op de zinsnede „elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel”. 2p 13 ■ Leg uit wat dit commentaar inhoudt. Betrek ook de bezigheden van de andere figuren in je antwoord.

100019 48 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over l’Homme et son désir, een ballet dat in 1921 in Parijs in première ging in het Théâtre des Champs-Elysées. afb. 7 L’Homme et son désir 2) werd geschreven door Paul Claudel en uitgevoerd op muziek van afb. 8 Darius Milhaud door Les Ballets Suédois. Jean Börlin, sterdanser van dit Zweedse afb. 9 gezelschap dat volgens dezelfde formule werkte als Diaghilevs Les Ballets Russes, ontwierp tekst 3 de choreografie. Decors en kostuums zijn van Andrée Parr. Lees tekst 3. Op afbeelding 7, 8 en 9 zie je het ontwerp van Parr en twee foto’s van het toneelbeeld. De vormgeving van het decor was voor 1921 vernieuwend en sloot aan op wat er in die tijd in de beeldende kunst gebeurde. 1p 14 ■ Geef aan in welk opzicht dit decor afweek van traditionele decors en geef aan hoe dit aansloot bij tendensen in de beeldende kunst. afb. 8 afb. 10 Op afbeelding 10 zie je het ontwerp voor de kostuums die je ziet op afbeelding 8. Deze kostuums passen bij het decor maar vormen er ook een contrast mee. 2p 15 ■ Geef aan op welke manier er sprake is van overeenkomst en van contrast tussen deze kostuums en het decor. afb. 8 afb. 10 Lees het scenario in tekst 4. Het ontwerp op afbeelding 10 is het kostuum van de bekkens. afb. 11 Op afbeelding 11 zie je de kostuums van de klokjes en van de panfluit. Deze afb. 12 ’oerwoudgeluiden’ komen voor in deel e van het scenario. tekst 4 Op afbeelding 12 zie je de hoofdfiguur. Hij is anders gekleed dan alle overige dansers. Dat is met opzet zo gedaan. 1p 16 ■ Bespreek zijn kostuum en geef aan waarom dat er anders uitziet dan de overige kostuums.

afb. 8 Les Ballets Suédois kan geen dansgezelschap in de traditionele zin genoemd worden, omdat afb. 9 de choreografie in veel producties ondergeschikt was gemaakt aan het toneelontwerp. Het gezelschap werd daarom ook wel ’Het Ballet van de Schilders’ genoemd. Het stuk l’Homme et son désir is een goed voorbeeld van deze picturale 3) benadering. 1p 17 ■ Waar kun je uit afleiden dat de choreografie in l’Homme et son désir ondergeschikt was aan het toneelontwerp? afb. 8 afb. 9 tekst 3 Paul Claudel vergelijkt (in tekst 3) de opbouw van het toneel met een partituur. 2p 18 ■ Leg deze vergelijking uit. Betrek ook de bewegingen van de figuren in je antwoord.

tekst 4 Lees het scenario in tekst 4. Claudel schrijft: „Met de verschillende bewegingen van de Maan, de reflectie van de Maan en de Uren wordt optisch gerealiseerd wat in de muziek de functie van de bas is.” 1p 19 ■ Leg dit uit.

noot 2 De mens en zijn verlangen noot 3 picturaal: schilderkunstig

100019 48 4 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

muziek 2 Beluister muziekfragment 2. Dit fragment hoort bij scenariodeel e (uit tekst 4): de nachtelijke geluiden van het oerwoud komen de Mens bekijken. Milhaud en Claudel hadden bij de muziek van deze scène afkeurende reacties verwacht, omdat er alleen slaginstrumenten te horen waren. Maar negatieve reacties bleven uit. 3p 21 ■ Geef drie redenen waarom deze muziek toch geaccepteerd werd.

muziek 3 muziek 4 Beluister de muziekfragmenten 3 en 4. Ze behoren bij deel f en g van het scenario (tekst 4). tekst 4 De muziek ondersteunt het verhaal en muziekfragment 3 verschilt dan ook duidelijk van de muziek die je hoort in fragment 4. 4p 22 ■ Leg uit op welke manier de muziek van elk fragment in verband gebracht kan worden met het bijbehorende deel van het verhaal. Betrek per fragment twee muzikale middelen in je antwoord.

Veel oorspronkelijke balletmuziek is later muziek voor de concertzaal geworden. Dit geldt ook voor de muziek van l’Homme et son désir. Als concertmuziek heeft deze muziek van Milhaud duidelijk het karakter van programmamuziek. 1p 23 ■ Leg dit uit.

tekst 5 Lees tekst 5. Er zijn geen bewegende beelden vastgelegd van de dans van de Mens. Er zijn alleen een paar foto’s overgebleven en beschrijvingen. Daaruit kan geconcludeerd worden dat de dans aansloot bij de expressionistische dans uit die tijd. Dit geldt zowel voor het thema van de dans als ook voor de wijze van uitbeelden. 2p 24 ■ Geef aan hoe zowel het thema als de wijze van uitbeelden aansloot bij de expressionistische dans. afb. 8 afb. 9 In zijn boek over Les Ballets Suédois schrijft Bengt Häger over l’Homme et son désir: tekst 4 „Ondanks het uiterst moderne ontwerp gaf het stuk uiteindelijk de indruk van een middeleeuws mysteriespel.” 2p 25 ■ Geef twee argumenten voor deze vergelijking met een middeleeuws mysteriespel, één ten aanzien van de inhoud en één ten aanzien van de vormgeving.

100019 48 5 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Dit vragenblok gaat over de relatie tussen fotografie en beeldende kunst in de negentiende eeuw en over de relatie tussen Pop Art en massacultuur in de tweede helft van de twintigste eeuw. Terugkerend onderwerp in het blok is de relatie tussen vernieuwing en waardering. afb. 13 Niet iedereen was blij met de uitvinding van de fotografie, zoals blijkt uit het volgende citaat: „De komst van de fotografie in 1839 bracht bij een aantal tijdgenoten, met name bij sommige schilders die zich in hun bestaan bedreigd voelden, een grote schok teweeg.” Al snel bleek er vooral voor portretfotografie een grote markt te ontstaan. In de jaren vijftig van de negentiende eeuw zijn honderdduizenden fotoportretten gemaakt. Op afbeelding 13 zie je een voorbeeld uit 1844. 1p 26 ■ Leg uit waarom de portretfotografie nauwelijks een bedreiging vormde voor de portretschilderkunst. afb. 14 De portretfotografen konden kiezen uit een aantal mogelijkheden om hun onderwerp te afb. 15 fotograferen. Vaak werd gekozen voor een benadering die verwant was aan de wijze waarop portretschilders werkten. Soms echter werden er portretfoto’s gemaakt waarbij meer werd uitgegaan van de specifieke mogelijkheden die de fotografie bood. Van beide benaderingen zie je een voorbeeld. De foto op afbeelding 14 is nog verwant aan de traditie van het portretschilderen, terwijl in de foto op afbeelding 15 al meer gebruik gemaakt is van de mogelijkheden die de fotografie bood. 2p 27 ■ Beargumenteer waarom de foto van afbeelding 14 verwant is aan de traditie van het portretschilderen. Noem daarbij twee aspecten.

afb. 15 De portretfotografen konden kiezen uit een aantal mogelijkheden om hun onderwerp te fotograferen. Vaak werd gekozen voor een benadering die verwant was aan de wijze waarop portretschilders werkten. Soms echter werden er portretfoto’s gemaakt waarbij meer werd uitgegaan van de specifieke mogelijkheden die de fotografie bood. Van beide benaderingen zie je een voorbeeld. 2p 28 ■ Leg aan de hand van twee aspecten uit hoe op afbeelding 15 gebruik gemaakt is van de nieuwe mogelijkheden die de fotografie bood.

afb. 16 Toen de fotografie er eenmaal was bleken er meer mogelijkheden te zijn dan men afb. 17 aanvankelijk dacht. Fotografen hoefden zich niet te beperken tot het maken van portretten. afb. 18 Nieuwe onderwerpen werden onderzocht. De foto’s op afbeelding 16, 17 en 18 zijn gemaakt in 1873, 1889 en 1850. Zij hadden een functie die de schilderkunst destijds niet kon vervullen. 1p 29 ■ Leg uit wat in de negentiende eeuw de functie van deze foto’s moet zijn geweest.

afb. 19 De Pop Art manifesteerde zich voor het eerst in Engeland in de jaren vijftig. Enkele jaren afb. 20 later kwam de Pop Art op in Amerika. Over het ontstaan van de Engelse Pop Art is gezegd: „British Pop grew out of a whole generation’s rejection of upper-class culture and out of a revolt within the art education system itself.”4) Een belangrijk vertegenwoordiger van deze generatie was Eduardo Paolozzi. 2p 30 ■ Leg aan de hand van Paolozzi’s collages uit waarom hier sprake is van verzet tegen ’upper-class culture’. Ga voor je antwoord uit van aspecten van de voorstelling5).

noot 4 De Britse Pop kwam voort uit het verwerpen door een hele generatie van de ’upper-class cultuur’ en uit een opstand binnen het kunstonderwijs zelf. noot 5 In de beeldende kunst heeft de term ’voorstelling’ betrekking op het herkenbare onderwerp of aspecten daarvan: gezichten, figuren, een stilleven, een landschap enzovoort.

100019 48 6 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

1p 31 ■ Leg uit waarom Paolozzi zich met werk als dat op afbeelding 19 en 20 afzet tegen het traditionele kunstonderwijs. Ga voor je antwoord uit van de wijze waarop de kunstwerken tot stand zijn gekomen. afb. 21 De vroege Pop Art van Paolozzi krijgt in Engeland een vervolg in het werk van Richard Hamilton. Hamilton kan gezien worden als een typische vertegenwoordiger van de Britse Pop Art. Kenmerkend voor zijn werk is zijn volgende uitspraak: „Zoeken naar het epische6) in alledaagse onderwerpen zou ik als mijn doelstelling willen beschouwen.” 1p 32 ■ Breng Hamiltons uitspraak in verband met het werk op afbeelding 21.

afb. 22 In Amerika is Andy Warhol een belangrijk vertegenwoordiger van de Pop Art. De Britse en afb. 23 de Amerikaanse Pop Art zijn niet in alle opzichten van dezelfde orde. Een uitspraak over Warhol kan dit bevestigen. Zo is over zijn werk gezegd: „Niet de ’werkelijkheid’ was het uitgangspunt van Warhols kunst, maar de werkelijkheid zoals die ons via de media bereikt en ons leven beheerst.” Ter illustratie van Warhols werk zie je op afbeelding 22 Five Coke Bottles en op afbeelding 23 192 One-Dollar Bills, twee werken uit 1962. 2p 33 ■ Leg uit dat Warhol op een andere wijze dan Hamilton omging met aspecten van de populaire cultuur. Betrek in je antwoord zowel de bovenstaande uitspraak als zijn werk.

afb. 23 Over zijn keuze om dollarbiljetten te gaan schilderen, zei Warhol later: „Je hebt van die avonden. Nadat ik al een stuk of vijftien mensen had gevraagd om ideeën, stelde een vriendin mij tenslotte de juiste vraag: wat vind je het leukst? Ik begon dus geld te schilderen.” Onder meer vanwege deze uitspraak wordt van Warhol wel gezegd dat zijn werk getuigt van een gebrek aan originaliteit. 2p 34 ■ Geef een argument voor en een argument tegen deze opvatting over Warhols werk.

afb. 22 afb. 23 Warhol zei: „I like boring things. I like things to be exactly the same over and over again.” Deze voorkeur voor ’exact hetzelfde’ is terug te vinden in zijn werk. 3p 35 ■ Leg uit dat Warhols werk wat betreft onderwerpkeuze, verschijningsvorm en werkwijze gebaseerd is op het idee van gelijkvormigheid.

afb. 24 Op dezelfde manier waarop Warhol omging met Cola-flessen en geld benaderde hij afb. 25 Marilyn Monroe. Op afbeelding 24 zie je haar vier keer afgebeeld. De werken ontstonden in 1967. Op afbeelding 25 zie je Mick Jagger viermaal afgebeeld. Deze serie werd gemaakt in 1975. Bij een vergelijking van beide series valt op dat de gelijkvormigheid uit de jaren zestig in de jaren zeventig heeft plaatsgemaakt voor een meer persoonlijke portrettering van het onderwerp. 2p 36 ■ Leg dit uit aan de hand van de vormgeving van de series.

Einde

noot 6 episch: verhalend

100019 48 7 Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Afnametijdstip 2 Donderdag 26 april

Culturele en kunstzinnige vorming 2 (nieuwe stijl) Culturele en kunstzinnige vorming Tekstboekje

100019 48A Begin Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Samenvatting van De klucht van de koe

De klucht opent met Gijsje, een gauwdief1), die al wandelend een alleenspraak houdt over de kunst van het stelen. Hij schept op over zijn succes in het ’zakendoen’ en benadrukt de onschuld van zijn ’beroep’. Gijsje komt aan in het dorp Oudekerk aan de Amstel, waar Dirk Thijssen, boer en tevens waard voor zijn boerderij-herberg een luchtje zit te scheppen. Dirk is een joviale, praatzieke baas, even gul met zijn bier als met inlichtingen over zijn hele hebben en houwen, onder meer over zijn koe waar hij bijzonder trots op is. De dief krijgt onderdak in de herberg. Als de boer ’s nachts slaapt, brengt Gijsje diens vetgemeste koe stiekem naar de buitenplaats Kostverloren, waar hij het beest vastbindt achter een hooiberg.

Vroeg in de morgen gaan Gijsje en Dirk op stap naar Amsterdam. Onderweg moet de dief zogenaamd even naar kennissen in de buurt van Kostverloren, die hem nog geld schuldig zijn. Hij komt terug met een koe, die ze hem bij wijze van betaling hebben gegeven, naar hij zegt. De boer meent zijn koe te herkennen, maar Gijsje weet dat handig uit zijn hoofd te praten. Hij weet Dirk zelfs zover te krijgen dat deze de koe voor hem op de markt in Amsterdam gaat verkopen. In herberg ’t Zwarte Paard zullen ze afrekenen. De dief komt aan in de herberg, waar de flierefluiter Joosje, die dronken in slaap is gevallen, juist ontwaakt uit zijn roes. Even later verschijnt ook Dirk, die op de Amsterdamse markt een uitstekende prijs heeft gekregen voor de koe. Trots overhandigt hij Gijsje de buidel geld. De dief vindt dat dit gevierd moet worden en hij knijpt er tussenuit met het geld, de mantel van Joosje en een paar schotels van de waardin om een schapenschouder te halen. De boer draagt intussen een rederijkersgedicht voor waar niemand iets van begrijpt. Dan komt Keesje, het zoontje van de boer, huilend zijn vader vertellen dat hun koe is gestolen. Nu gaat de boer een licht op. Wie had nu gedacht dat iemand die zo’n eerlijke indruk maakte, een dief zou zijn? Ondanks alles moet de boer wel lachen om het bedrog. Waardin Giertje vergeet niet dat het gelag betaald moet worden en ze laat Joosje en Dirk voor de kosten opdraaien. Met een vermanend woord tot het publiek wordt de klucht besloten.

■■■■ Tekst 2

DE BOER Zeker dat is een mooie gladde koe, ze is al wel gemest Ze heb vrij wat op de schouders, dat beest is opperbest Ze zit wel in haar vlees, haar kost is haar wel bekomen. Met permissie maatje, voor hoe veel hebt u haar aangenomen? Ze is overdadig vet, als ik niet beter wist, Ik zeide dat is mijn koe, me dunkt zeker ze is ’t.

DE GAUWDIEF Als gij u niet vergist, wel gij kunt haar krijgen Allee man, schijn bedriegt, er is meer gelijk dan eigen.

DE BOER Ik mag het niet zeggen, maar als ge het wel bekijkt, Ik zeg nog dat ze mijn koe van aanzicht wel gelijkt. Maar nee, dat kan niet, want gisteren laat gaf ik haar nog te eten.

noot 1 gauwdief: listige, doortrapte dief

100019 48A 2 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

BeschikbaarVoor gesteld alle door eindexamens, de Universiteit Leiden antwoorden en Stichting Studiebegeleiding en oefeningen! Leiden (SSL). Voor alle eindexamens, ziewww.Examen-Antwoorden.nl www.alleexamens.nl. Voor de perfecte voorbereiding door en op voorje eindexamen, leerlingen! zie ook www.examencursus.com. Pagina: 448 DE GAUWDIEF Zo is dat, huisman, ge moet het ook vergeten. Hoe vreemd loopt deze dijk, wat zeilt hier menig schuit, Hoe varen deze rijkeluiszoontjes met heur jachten uit, Hoe heerlijk doet zich de stad op, met al die nieuwe huizen! Dit hele land, hoor ik, wordt beveiligd met dijken en met sluizen! ’t Is een wonder, nietwaar? hoe fraai ziet men de Zuiderkerk; Met die witte stenen toren, ’t is wel een voortreffelijk werk! Hoe flikkert de zon met weerlichtend geschimmer, Op die verglaasde daken, en op dat nieuw getimmer2) Ik heb hier langen tijd in deze stad verkeerd, En ik was bij de grotelui geacht, en welbegeerd. Wat duivel nog, zal ik hier dan met zo’n koe gaan lopen, Dat durf ik niet te doen. Nai, reisbroer, wil gij ze verkopen? Ik zal je een drinkpenning geven, wil je, heer waard? Ik zal u verbeiden3) in de Herberg van ’t Zwarte Paard, Al wat gij meer als negen pond kunt bedingen, Daarvan laat ik de kurken tegen de zolder springen. Altoos makker, versta gij wel, een daalder staat vast.

DE BOER Ah, mijn goe maat, wat ben gij een goocheme gast. Geef mij de koe, ik zal ze jou – bij get – lustig Uit de hand verkopen. Geen zorg, betaal gij mij rustig In ’t Zwarte Paard, dat is mijn Herberg, wacht daar fijn man. Adieu, ik zal zien hoe ik de koe best verkopen kan.

■■■■ Tekst 3

De schrijver/dichter Paul Claudel was sinds 1917 de Franse ambassadeur in Brazilië. De componist Darius Milhaud verbleef enige tijd met een studiebeurs op deze ambassade. De schilderes Andrée Parr, getrouwd met een Engelse diplomaat, woonde eveneens in de buurt. Claudel schrijft: „L’Homme et son désir is het product van de samenwerking tussen drie vrienden die in 1917 in Rio de Janeiro op zondagen bij elkaar kwamen en ideeën, muziek en tekeningen uitwisselden. Dit kleine gedanste drama is voortgekomen uit de atmosfeer van het Braziliaanse oerwoud, waarin we in zekere zin waren ondergedompeld, alsof we in een nieuw soort element verzwolgen waren. ’s Nachts is het daar vreemd, vol geluiden, bewegingen en lichtglinsteringen. En precies zo’n nacht wordt door ons gedicht voorgesteld. We hebben niet geprobeerd om de onontwarbare massa van de bosflora fotografisch te reproduceren. We hebben het gewoon over de vier verdiepingen van ons toneel uitgespreid als een tapijt van purper, groen en blauw, rondom het zwart in het midden. Het toneel is verticaal, loodrecht als je er naar kijkt, als een schilderij op een muur of een boek dat je leest. Je kunt het ook zien als een blad met muziek waarbij elk deel van de handeling op een eigen balk is genoteerd.”

Paul Claudel in het programma van Les Ballets Suédois

noot 2 nieuw getimmer: nieuwbouw noot 3 iemand verbeiden: op iemand wachten

100019 48A 3 Lees verder Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl

Het toneel bestaat uit vier niveaus: de dansers bovenin representeren het verstrijken van de tijd. Op de verdieping daaronder beweegt de maan zich langs de hemel. Het eigenlijke verhaal speelt zich af op de eerste verdieping, tussen de maan en het water van het moeras op de begane grond. Een mens, de man, is ten prooi aan primitieve krachten die hem uit zijn slaap houden. Aan weerszijden van de toneelniveaus staan uitgezaagde ’jazz-muzikanten’, levensgroot en zwartgeverfd, met een witte contour en met witte muziekinstrumenten.

Scenario a Als het doek opgaat zijn op de bovenste verdieping de Uren van de nacht te zien. Het is een rij van twaalf vrouwen in het zwart met gouden kappen op het hoofd, die zich langzaam van rechts naar links bewegen. b De Maan komt op. Zij wordt door een wolk langs de hemel geleid, als een Dame met haar dienares. Op de grond, in het water van het moeras, is de reflectie van de Maan en haar begeleidster te zien. De Manen steken in tegenovergestelde richting het toneel over, met nauwelijks zichtbare bewegingen en zo langzaam, dat ze pas aan het eind van het stuk aan de overkant zijn. c Twee gesluierde figuren komen op met de Mens, een man die ze uit zijn slaap hebben gehaald. De ene is de herinnering, de ander verlangen, de een beeld, de ander illusie. Zij leiden de Mens en duwen hem voort, brengen hem in verwarring, spelen (blindemannetje) met hem en verdwijnen weer. d In de gloed van de tropische maan blijft de man wankelend staan slapen, met uitgestrekte armen. e De nachtelijke geluiden van het oerwoud komen de Mens bekijken en laten zich horen: klokjes, panfluit, snaarinstrumenten en bekkens. Op afbeelding 11 zijn de klokjes en de panfluit te zien. f De mens begint dromend tot leven te komen. Dan danst hij de eeuwige dans van verlangen, begeerte en ballingschap, de dans van geliefden die in de steek gelaten zijn. Een wanhopige dans als van een gekooid dier dat zich keer op keer tegen de tralies werpt. g Een van de vrouwelijke gestalten komt terug en draait om de man heen. Hij grijpt haar sluier, die zij al dansend afwikkelt en om hem heen draait, tot hij is ingesloten als in een cocon. Nog met een smalle reep aan hem verbonden, ijl als het weefsel van dromen, legt zij haar hand over zijn gezicht. Samen verdwijnen zij. h De Maan verdwijnt en daarna ook haar reflectie in het water. De zwarte Uren van de nacht hebben hun weg afgelegd. De eerste witte Uren van de dag verschijnen.

■■■■ Tekst 5

Börlin danste zelf de hoofdrol van de Mens, waardoor hij tijdens het hele ballet, zonder onderbreking op het toneel aanwezig was. Hij moest de complexe en wezenlijke innerlijke ervaringen van een mens tijdens zijn aardse leven zichtbaar maken: min of meer geboren aan het begin van het stuk en tegen het eind gerijpt tot een volwassen man. Hij gaf de gebeurtenissen weer die hem in de loop van de tijd overkwamen en het register van zijn dans werd voller en subtieler naarmate deze groei zich voltrok. Börlin demonstreerde de zich ontwikkelende gevoelens van de Mens met een formidabele fysieke behendigheid, een buitengewone fijngevoeligheid en emotionele diepgang en met uiterst expressieve armbewegingen, die zowel nauwkeurig als omzichtig waren. Het publiek was gefascineerd, ademloos van emotie bij het zien van deze volstrekt nieuwe veranderlijkheid van vorm, deze ongekende bewegingstaal, gemaakt om een innerlijke realiteit uit te drukken… alsof de menselijke ziel werd blootgelegd. Börlins vertolking in l’Homme et son désir markeerde het hoogtepunt van zijn danscarrière. Geïnspireerd door Claudel kwam zijn inventiviteit tot bloei in schitterende expressieve nuances, die hij door zijn technische precisie en zijn intuïtie beheerste.

Bengt Häger, Ballets Suédois

Einde

100019 48A 4 Beschikbaar gesteld door Examen-Antwoorden.nl