วารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ปี

Volume 34 Number 6 November - December 2015 ปีที ่ 34 ฉบับที ่ 6 พฤศจิกายน - ธันวาคม 2558 ISSN : 1686-9664 ISSN : 1686-9664 ที ่ 34 ฉบับที ่ 6 พฤศจิกายน - ธันวาคม 2558 ่ Journal of SCIENCE and TECHNOLOGY MAHASARAKHAM UNIVERSITY Volume 34 Number 6 November - December 2015

วารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อยู่ในฐานข้อมูล TCI วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาวิทยาลัยมหาสารคาม Mahasarakham University Journal of Science and Technology

วัตถุประสงค Aim and Scope: เพื่อเผยแพรความรูทางวิชาการและผลงานวิจัยดานวิทยาศาสตร รองศาสตราจารย ดร.นิวัฒ เสนาะเมือง และเทคโนโลยีที่มีเนื้อหาครอบคลุมงานวิจัยดานวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน The MSU Journal of Science and Technology is published quarterly and Associate Professor Dr.Niwat Sonoamuang ชีวภาพ วิทยาศาสตรสุขภาพและวิศวกรรมศาสตร บทความและ รองศาสตราจารย ดร.บุญจง ขาวสิทธิวงษ dedicated to the promotion and dissemination of scientifi c knowledge Khon Kaen University บทความวิจัยที่จะนํามาตีพิมพในวารสารมหาวิทยาลัยมหาสารคาม สถาบันบัณฑิตพัฒนาบริหารศาสตร in the disciplines of Bioscience, Physical Science and Engineering Associate Professor Dr.Boonchong Chawsithiwong จะตองไดรับการตรวจสอบทางวิชาการจากผูทรงคุณวุฒิ รองศาสตราจารย ดร.พรเทพ ถนนแกว Articles and research papers to be published in the Journal of Science National Institute of Development Administration (peer review) ทั้งภายในและภายนอกมหาวิทยาลัยเพื่อใหวารสาร มหาวิทยาลัยขอนแกน and Technology Mahasarakham University will be subject to verifi cation Associate Professor Dr.Porntep Tanonkeo มีคุณภาพในระดับมาตรฐานสากล รองศาสตราจารย ดร.นฤมล แสงประดับ of academic luminaries both from within and outside the University Khon Kaen University มหาวิทยาลัยขอนแกน to assure journal quality standards. Associate Professor Dr.Narumon Sangpradub รองศาสตราจารย ดร.เทอดศักดิ์ คําเหม็ง Khon Kaen University เจาของ Associate Professor Dr.Terdsak Khammeng มหาวิทยาลัยมหาสารคาม มหาวิทยาลัยขอนแกน Ownership Khon Kaen University สํานักงานกองบรรณาธิการ รองศาสตราจารย ดร.ยืน ภูวรวรรณ Mahasarakham University Associate Professor Dr.Yuen Poovarawan กองสงเสริมการวิจัยและบริการวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร Editorial Offi ce Kasetsart University ตําบลขามเรียง อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 44150 รองศาสตราจารย ดร.วัลยา สุทธิขํา Division of Research Support and Development, Associate Professor Dr.Vallaya Sutthikhum โทรศัพทภายใน 1754 มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Khamriang Sub-distict, Kantharawichai District, Mahasarakham University โทรศัพท/โทรสาร 0-4375-4416 ผูชวยศาสตราจารย ดร.ชวลิต บุญปก Maha Sarakham Province 44150 มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Tel & Fax: 0 4375 4238 ext. 1754 Assistant Professor Dr.Chawalit Boonpok ผูชวยศาสตราจารย ดร.บัววรุณ ศรีชัยกุล Mahasarakham University ที่ปรึกษา Assistant Professor Dr.Buavaroon Srichaikul อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาสารคาม มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Advisors ผูชวยศาสตราจารย ดร.บังอร กุมพล Mahasarakham University ศาสตราจารย นพ.ดร.เรือน สมณะ ราชบัณฑิต President of Mahasarakham University มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Assistant Professor Dr.Bungon Kumphon ศาสตราจารย ดร.วิสุทธิ์ ใบไม Professor Dr. Reon Somana ผูชวยศาสตราจารย นายแพทยศิริเกษม ศิริลักษณ Mahasarakham University ศาสตราจารย ดร.วิชัย บุญแสง Professor Dr. Visut Baimai มหาวิทยาลัยนเรศวร Assistant Professor Dr.Sirikasem Sirilak Professor Dr. Vichai Boonsaeng ผูชวยศาสตราจารย ดร.สุพัตรา ปรสุพัฒนา Naresuan University บรรณาธิการ มหาวิทยาลัยขอนแกน Assistant Professor Dr.Supattra Porasuphatana ศาสตราจารย ดร.ปรีชา ประเทพา ผูชวยศาสตราจารย ดร.นพรัตน พุทธกาล Editor-in-Chief Khon Kaen University มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี Professor Dr.Preecha Prathepha Assistant Professor Dr.Napparat Buddhakala ผูชวยบรรณาธิการ ผูชวยศาสตราจารย ดร.อนุชา เพียรชนะ Rajamangala University of Technology Thanyaburi รองศาสตราจารย นายสัตวแพทย ดร.วรพล เองวานิช มหาวิทยาลัยราชภัฎอุบลราชธานี Assistant Editors Assistant Professor Dr.Anucha Pranchana Ubon Ratchathsni Rajabhat University อาจารย ดร.เสกสรร สุขะเสนา Associate Professor Dr.Worapol Aengwanich กองบรรณาธิการ มหาวิทยาลัยนเรศวร Dr.Seckson Sukhasena ศาสตราจารย ดร.ทวีศักดิ์ บุญเกิด อาจารย ดร.รักษจินดา วัฒนาลัย Editorial Board Naresuan University จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยสยาม Dr.Rakjinda Wattanalai ศาสตราจารย ดร.ละออศรี เสนาะเมือง อาจารย ดร.สมนึก พวงพรพิทักษ Professor Dr. Thaweesakdi Boonkerd Siam University มหาวิทยาลัยขอนแกน มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Chulalongkorn University Dr.Somnuk Puangpronpitag ศาสตราจารย ดร.สุพรรณี พรหมเทศ Mr.Paul Dulfer Professor Dr.La-orsri Sanoamuang Mahasarakham University มหาวิทยาลัยขอนแกน มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Khon Kaen University Paul Dulfer ศาสตราจารย ดร.ปราณี อานเปรื่อง นางฉวีวรรณ อรรคะเศรษฐัง Professor Dr.Supannee Promthet Mahasarakham University จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Khon Kaen University Chaweewan Akkasesthang รองศาสตราจารย ดร.สัมพันธ ฤทธิเดช Professor Dr. Pranee Anprung Mahasarakham University มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Chulalongkorn University เลขานุการ Associate Professor Dr.Sampan Ritthidech รองศาสตราจารย ดร.ณัฐจาพร พิชัยณรงค นางพิชยา โชติวรรณกุล Secretary Mahasarakham University มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Pichaya Chowtivannakul รองศาสตราจารย ดร.สุนันท สายกระสุน ผูชวยเลขานุการ Associate Professor Dr.Natchaporn Pichainanong มหาวิทยาลัยมหาสารคาม Mahasarakham University Assistant secretary รองศาสตราจารย ดร.ไพโรจน ประมวล นางจิรารัตน ภูสีฤทธิ์ Associate Professor Dr.Sunan Saikrasun มหาวิทยาลัยมหาสารคาม นางสาวพักตรวิไล จันทรลอย Mahasarakham University Jirarat Puseerit รองศาสตราจารย ดร.ศิริธร ศิริอมรพรรณ Associate Professor Dr.Pairot Pramual Phakwilai Janloy มหาวิทยาลัยมหาสารคาม กําหนดออกและตีพิมพเผยแพร Mahasarakham University รองศาสตราจารย ดร.อําพล ธรรมเจริญ ปละ 6 ฉบับ Associate Professor Dr.Sirithon Siriamornpun Six issues per year มหาวิทยาลัยบูรพา ฉบับที่ 1 มกราคม - กุมภาพันธ Mahasarakham University Number 1 January - February รองศาสตราจารย ดร.สุวรรณา บุญยะลีพรรณ ฉบับที่ 2 มีนาคม - เมษายน Associate Professor Dr. Ampon Dhamacharoen Number 2 March - April มหาวิทยาลัยขอนแกน ฉบับที่ 3 พฤษภาคม - มิถุนายน Burapha University Number 3 May - June รองศาสตราจารย ดร.ขวัญใจ กนกเมธากุล ฉบับที่ 4 กรกฎาคม - สิงหาคม Associate Professor Dr.Suwanna Boonyaleepun Number 4 July - August มหาวิทยาลัยขอนแกน ฉบับที่ 5 กันยายน - ตุลาคม Khon Kaen University Number 5 September - October รองศาสตราจารย ดร. ฉันทนา อารมณดี ฉบับที่ 6 พฤษจิกายน - ธันวาคม Associate Professor Dr.Kwanjai Kanokmedhakul Number 6 November - December มหาวิทยาลัยขอนแกน Khon Kaen University Associate Professor Dr.Chantana Aromdee Khon Kaen University บทความและความคิดเห็นในวารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมหาวิทยาลัยมหาสารคาม เปนความคิดเห็นของผูเขียนกองบรรณาธิการ ไมจําเปนตองเห็นดวยเสมอไปและบทความในวารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี สงวนสิทธิ์ตามกฏหมายไทยการจะนําไปเผยแพรตองไดรับ อนุญาติเปนลายลักษณอักษรจากกองบรรณาธิการเทานั้น วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม http://www.journal.msu.ac.th พิมพ ณ วันที่ 22 ธันวาคม 2558 บทบรรณาธิการ

วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม เปนวารสารที่นําเสนอผลงาน ของนักวิจัย นักวิชาการ คณาจารย และนิสิต นักศึกษา เปนการเผยแพรผลงานแกผูสนใจ เพื่อประโยชนทางการศึกษา และพัฒนาดานตางๆ ทั้งดาน วิทยาศาสตรชีวภาพวิทยาศาสตรสุขภาพ และเทคโนโลยีตาง ๆ ทางวิศวกรรมศาสตร ฯลฯ เปนตน สําหรับ นักวิจัย นักวิชาการ คณาจารย และนิสิต นักศึกษา หรือผูสนใจ ที่มีผลงานและมีความประสงคจะเผยแพรผลงาน สามารถ สงผลงานของทานตามแบบฟอรมของวารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ผูนิพนธทุกทาน สามารถนําเรื่องมาพิมพไดโดยไมตองเปนสมาชิก และไมจําเปนตองสังกัดมหาวิทยาลัยมหาสารคาม บทความและบทความวิจัย ที่จะนํามาตีพิมพในวารสารนี้ จะไดรับการตรวจสอบทางวิชาการจากผูทรงคุณวุฒิ ทั้งภายในและภายนอกมหาวิทยาลัย เพื่อให วารสารมีคุณภาพในระดับมาตรฐานสากล วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ปที่ 34 ฉบับที่ 6 ประกอบดวยบทความวิจัย 18 เรื่อง กองบรรณาธิการหวังเปนอยางยิ่งวาวารสารฉบับนี้ จะเปนประโยชนตอการศึกษาคนควา และนําไปใชใหเกิดประโยชนในวงการ วิชาการ ตลอดจนผูสนใจทั่วไปและหนวยงานที่เกี่ยวของ ตอไป

รองศาสตราจารย ดร. ณัฐจาพร พิชัยณรงค กองบรรณาธิการ

สารบัญ

นิพนธตนฉบับ ปริมาณออกซิเรสเวอราทรอลและฤทธิ์ยับยั้งการทํางานเอนไซมไทโรซิเนสของสารสกัด แกนมะหาด 547 Oxyresveratrol Content and Tyrosinase Inhibitory Activity of Artocarpus lakoocha Heartwood Extract พรพรรณ เหลาวชิระสุวรรณ, เมธิน ผดุงกิจ, ธิดารัตน นามสวาง, จีรวรรณ คําภูเวียง, จรัสศรี แชมพุดซา Pornpun Laovachirasuwan, Methin Phadungkit, Thidarut Namsawang, Jeerawan Khumphuwiang, Charatsri Chaemphudsa

การพัฒนารูปแบบการดูแลผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 ภายใตระบบสุขภาพอําเภอ ในศูนยบริการ สาธารณสุขสังกัดองคกรปกครองสวนทองถิ่น เทศบาลเมืองศรีสะเกษจังหวัดศรีสะเกษ 551 The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type2 in Primary Health Care Unite, MuangSisaket Municipality, Sisaket Province. กิติวรรณ จรรยาสุทธิวงศ,วรพจน พรหมสัตยพรต, จิราพร วรวงศ

การศึกษาปจจัยเสริมที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผูปวยสูงอายุ โรคเบาหวานผานการดูแลการใชยาที่บานในเขตอําเภอสมเด็จจังหวัดกาฬสินธ ุ 560 The study of Factors affecting to Blood SugarControl in Elderly with Diabetes Mellitus in a Home Care for Quality Use of Medicine at Home in Somdet District, Kalasin Province ชนานุช มานะดี, ชนัตถา พลอยเลื่อมแสง, พยอม สุขเอนกนันท Chananooch Manadee, Chanuttha Ploylearmsang, Phayom Sookaneknun

รูปแบบการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ พื้นที่อําเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร 569 ณัฐวุฒิ วังคะฮาต, สุมัทนา กลางคาร, พวงเพ็ญ ชั้นประเสริฐ

ปจจัยที่มีผลตอการควบค ุมระดับนํ้าตาลในเลือดไมไดตามเปาหมายและความถูกตอง ของการใชยาฉีดอินซูลินของผูปวยเบาหวาน ในโรงพยาบาลวาปปทุม 575 Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital รัตนพร เสนาลาด, วิระพล ภิมาลย Rattanaporn Sanalad, Wiraphol Phimarn สารบัญ

ความรู ทัศนคติพฤติกรรมและปจจัยที่มีผลตอการจัดการอาการปวดเรื้อรัง ที่ไมไดเกิดจากโรคมะเร็งของผูปวยในชุมชน 587 Knowledge, Attitude, Behaviors, and Factors Affecting the Management of Chronic Non-Cancer Pain in PatientLiving in the Community ราตรี สวางจิตร, ภัทรินทร กิตติบุญญาคุณ, พรรณวดี อาจศรี, จุฑารัตน สุจริต, สมพร เพ็งงาม Ratree Sawangjit, Pattarin Kittboonyakun,Pannawadee Ardsri, Chutharat Sucharit, Somporn Pengngam

การพัฒนาระบบแจงเตือนการไดรับยาที่มีผลทําใหโปแตสเซียมตํ่า โรงพยาบาลพนมไพร จังหวัดรอยเอ็ด 593 Development of a Hypokalemia-Drug Alert System in Phanomphrai Hospital, Roi-Et Province ศุภชาติ สมมาตย, สุรศักดิ์ ไชยสงค Suppachat Sommart, Surasak Chaiyasong

ฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระและฤทธิ์ตานการกอกลายพ ันธุขององคประกอบของผลสุกพิลังกาสา 602 Free radical Scavenging and Anti-mutagenic activities of constituents from Ardisiaelliptica Thunb. ripe fruits เมธิน ผดุงกิจ, พรพรรณ เหลาวชิระสุวรรณ, บรรลือ สังขทอง, สุนันทา สุวันลาสี, สีใส ปาละมี Methin Phadungkit, Pornpun Laowachirasuwan, Bunlue Sungthong, Sounantha Souvanlasy, Sesay Palamy

การกระจายและปจจัยทํานายพื้นที่เสี่ยงโรคมาลาเรียในพื้นที่ชายแดนไทย-เมียนมาร  610 Distributionsand Predictive Factorsof Malaria Risk Areas along the Thai-Myanmar Border สยัมภู ใสทา, ทัศนีย ศิลาวรรณ, ชะนวนทอง ธนสุกาญจน, ชนินทร เจริญกุล, จรณิต แกวกังวาล Sayampoo Saita, Tassanee Silawan, Chanuantong Tanasugarn, Chanin Charoenkul, Jaranit Kaewkungwal

ความรวมมือในการใชยา ปจจัยในการควบคมระดุ ับเม็ดเลือดขาวCD4 และอุบัติการณ ของอาการไมพึงประสงคจากการใชยาตานไวรัสเอชไอวี ของผูปวยนอกโรงพยาบาลสังขะ 622 Medication Adherence, Factors associated on controlling CD4 and Adverse Drug Reaction of Antiretroviral Therapy among HIV-infected Out-Patients, Sungkha Hospital ฉัตรมณี แทงทองหลาง, วิระพล ภิมาลย Chatmanee Taengthonglang, Wiraphol Phimarn

บทเรียนที่ไดรับจากโครงการสานพลังเครือขายการฟนฟูสมรรถภาพคนพิการในชุมชน ในเขตความรับผิดชอบของสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติเขต 7 628 Lessons Learned from A Network Building Project for Community-based Rehabilitation Program in the National Health Security Offi ce 7th Region นริสา วงศพนารักษ, ศิรินาถ ตงศิริ Narisa Wongpanarak, Sirinart Tongsiri สารบัญ

การรับรูดานสุขภาพกับพฤติกรรมเสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีของประชาชนอายุ 20-40 ป ตําบลเชียงเครือ อําเภอเมือง จังหวัดสกลนคร 635 Perceived Health and Cholangiocarcinoma Risk Behaviors in people 20-40 Years, Chiang Khruea Sub-district, MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province. นิติกร ภูสุวรรณ, เสาวลักษณ ทูลธรรม Nitikorn Phoosuwan, Saowalak Tholtham

สภาวะสุขภาพและระดับการปฏิบัติกิจวัตรประจําวันขอผูสูงอายุ 85 ปขึ้นไป อําเภอหนองหิน จังหวัดเลย 645 The Health Status and activity level of daily living in The Elderly over 85 years Nonghin district Loei Province ยอดลักษ สัยลังกา, บุญมา สุนทราวิรัตน Yodluck Sailingka, Boonma Soontaraviratatna

การใชนโยบายสาธารณะเพื่อการพัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลา ในงานบุญประเพณีตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธาน ี 652 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province พินิต บุญเพ็ง, วรพจน พรหมสัตยพรต, นํ้าเพชร ตั้งยิ่งยง Pinit Boonpeng, Vorapoj Promasatayaprot, Namphet Tungyingyong

การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวานในโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 664 Self-care of elderly patients with diabetes mellitus in Tambon Kutsaijorhealth promoting hospital, Kantharawichaidistrict, Maha Sarakham province วรพจน พรหมสัตยพรต, สุมัทนา กลางคาร, ชัยรัตน ชูสกุล Vorapoj Promasatayaprot, Sumattana Glangkarn, Chairat Chusakul

การพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรงตั ําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง จังหวัดอุบลราชธาน ี 670 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province. อภิรักษ ศรชัย, วรพจน พรหมสัตยพรต, เกศิณี หาญจังสิทธิ์ Apirak Sornchai, Worapoj Promsatayaprot, Kesinee Hanjangsit สารบัญ

การนําความรูและทักษะจากการอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) ไปประยุกตใชในการปฏิบัติงานใหสอดคลองกับขอบเขตงานดานสาธารณสุขในศตวรรษที่ 21 682 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) Training ProgramtoImplementing for Health Framework in the 21th Century วรพจน พรหมสัตยพรต, สุมัทนา กลางคาร, วานิช รุงราม VorapojPromasatayaprot, Sumattana Glangkarn, Varnish Rungram

ผลของเจตมูลเพลิงแดงและพลัมบาจินตอการแสดงออกของไซโตโครม พี 450 2 อี 1 ในตับและ ไซโตโครม พี 450 2 เอฟ 2 ในปอดหนูถีบจักร 692 Effect of Plumbago indica Linn. and plumbagin on the expression of hepatic cytochrome P450 2e1 and lung cytochrome P450 2f2 in mice วรัญญา จตุพรประเสริฐ, นิธิมา ตติยอภิรดี, กนกวรรณ จารุกําจร Waranya Chatuphonprasert, Nitima Tatiya-aphiradee, Kanokwan Jarukamjorn นิพนธตนฉบับ

ปริมาณออกซิเรสเวอราทรอลและฤทธิ์ยับยั้งการทํางานเอนไซมไทโรซิเนสของสารสกัด แกนมะหาด Oxyresveratrol Content and Tyrosinase Inhibitory Activity of Artocarpus lakoocha Heartwood Extract

พรพรรณ เหลาวชิระสุวรรณ1, เมธิน ผดุงกิจ2,ธิดารัตน นามสวาง3, จีรวรรณ คําภูเวียง3, จรัสศรี แชมพุดซา3 Pornpun Laovachirasuwan1, Methin Phadungkit2, Thidarut Namsawang3, Jeerawan Khumphuwiang3, Charatsri Chaemphudsa3 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 15 July 2015

บทคัดยอ มะหาด (Artocarpus lakoocha Roxb.) เปนพืชในวงศ Moraceae สารสําคัญในมะหาดคือ ออกซิเรสเวอราทรอล โดยออกฤทธิ์ ยับยั้งการทํางานของเอนไซมไทโรซิเนส ซึ่งมีบทบาทสําคัญในการสังเคราะหเม็ดสีเมลานินที่เปนสาเหตุหนึ่งที่ทําใหสีผิวคลํ้า การศึกษานี้มีวัตถุประสงคเพื่อวิเคราะหปริมาณสารออกซิเรสเวอราทรอลและทดสอบฤทธิ์ยับยั้งการทํางานเอนไซมไทโรซิเนส ของสารสกัดแกนมะหาด วิธีการศึกษาโดยสกัดสารจากแกนมะหาดดวยวิธีการสกัดแบบตอเนื่อง โดยใช Soxhlet extraction apparatus ซงใชึ่  95% Ethanol เปนต วทั าละลายและทํ าการวํ เคราะหิ หาปร มาณสารออกซิ เรสเวอราทรอลในสารสกิ ดแกั นมะหาด โดยวิธี Thin layer chromatography densitometry (TLC densitometry) และวิเคราะหหาความเขมขนของสารสกัดแกนมะหาด ที่สามารถยับยั้งการทํางานของเอนไซมไทโรซิเนสโดยวิธี Dopachrome ผลการศึกษาพบวา สารสกัดที่ไดมีปริมาณสาร ออกซิเรสเวอราทรอลเทากับ 0.31±0.05 % ของสารสกัดหยาบ และความเขมขนของสารสกัดแกนมะหาดที่ยับยั้งการทํางาน

เอนไซมไทโรซิเนสไดรอยละ 50 (IC50) มีคาเทากับ 4.63±1.02 mg/ml จากผลการศึกษาจะเปนขอมูลพื้นฐานที่สําคัญ สําหรับการนําสารสกัดแกนมะหาดไปพัฒนาเปนผลิตภัณฑเวชสําอางเชิงพาณิชยในระดับอุตสาหกรรมตอไป คําสําคัญ: มะหาด ออกซิเรสเวอราทรอล ไทโรซิเนส

Abstract Artocarpus lakoocha Roxb. is a plant in Moraceae family. The major compound of A. lakoocha is oxyresveratrol which is enzyme tyrosinase inhibitor in the melanin synthesis. The aims of this study were to investigate the oxyresveratrol content and tyrosinase inhibitory activity of A. lakoocha heartwood extract. A. lakoocha heartwood was extracted by soxhlet extraction apparatus with 95% ethanol. The oxyresveratrol content of the extract was determined by thin layer chromatography densitometry (TLC densitometry). The tyrosinase inhibitory activity of A. lakoocha heartwood extract was investigated by Dopachrome method. The results showed that the oxyresveratrol content was 0.31±0.05%

of crude extract. The IC50of A. lakoocha heartwood extract was 4.63±1.02 mg/ml. This data will be used for the development and application of A. lakoocha in cosmeceutical industry. Keywords: Artocarpus lakoocha, Oxyresveratrol, Tyrosinase

1 อาจารย, 2ผูชวยศาสตราจารย, 3นิสิตปริญญาตรี, คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 44150 1 Lecturer, 2 Assist. Prof., 3Student, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantharawichai District, Maha Sarakham 44150, Thailand. Corresponding auther: Pornpun Laovachirasuwan, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantharawichai District, Maha Sarakham 44150, Thailand, E-mail: [email protected] 548 Pornpun Laovachirasuwan et al. J Sci Technol MSU

บทนํา ศูนยกลาง 2.5 cm ยาว 30 cm ใช Silica gel 60 ในการ pack ปจจ บุ นผลั ตภิ ณฑั จากสม นไพรธรรมชาตุ กิ าลํ งไดั ร บความนั ยมิ column และใชตัวทําละลาย 3 ชนิด คือ Dichloromethane, เปนอยางมาก โดยเฉพาะผลิตภัณฑจากสมุนไพรธรรมชาติที่ Ethyl acetate และ Ethanol ในสัดสวนตางๆกัน จากนั้นนํา ทาใหํ ผ วพรรณขาวิ ซงสมึ่ นไพรธรรมชาตุ ทิ กี่ าลํ งเปั นท นี่ ยมคิ อื สารสกัดที่ผานการสกัดสีออกแลวมาระเหยตัวทําละลายออก มะหาดมีชื่อวิทยาศาสตร คือ Artocarpus lakoocha Roxb. โดยวิธี Free evaporation เปนพืชในวงศ Moraceae โดยมะหาดมีสารสําคัญ คือ 3. การวเคราะหิ หาปร มาณสารออกซิ เรสเวอราิ ออกซิเรสเวอราทรอล (Oxyresveratrol) ออกฤทธิ์ยับยั้งการ ทรอลที่ไดจากสารสกัดแกนมะหาด โดยวิธี TLC densit- 3 ทํางานของเอนไซมไทโรซิเนส (Enzyme tyrosinase) ซึ่งมี ometry (ดัดแปลงจากวิธีของ Maneechai ) บทบาทสําคัญในการสังเคราะหเม็ดสีเมลานิน (Melanin) 3.1 เตรียมสารละลายมาตรฐานออกซิเรส ซึ่งเปนสาเหตุสําคัญที่ทําใหสีผิวคลํ้า1-5 เวอราทรอล (Sigma-Aldrich, USA) ความเขมข น 0.16 mg/ml ดงนั นคณะผั้ วู จิ ยจั งมึ แนวคี ดทิ จะสกี่ ดสารสั าคํ ญจากั ใน Methanol และทาการเจํ อจางใหื ม ความเขี มข น 5 ระดบั คอื แกนมะหาด วิเคราะหหาปริมาณสารออกซิเรสเวอราทรอล 0.64, 1.28, 2.56, 5.12 และ 10.24 ng/μl โดยทําการทดลอง รวมถึงวิเคราะหหาความเขมขนของสารสกัดแกนมะหาดที่ 3 ซํ้า ในแตละความเขมขน ออกฤทธิ์ยับยั้งการทํางานของเอนไซมไทโรซิเนส เพื่อนําไป 3.2 เตรียมสารละลายสารสกัดแกนมะหาด เปนขอมูลพื้นฐานในการพัฒนาผลิตภัณฑเวชสําอาง อันจะ ความเขมขน 1 mg/ml ใน Methanol สงผลตอการเพิ่มมูลคาและประยุกตใชสมุนไพรไทยทางดาน 3.3 เครื่อง TLC densitometer ซึ่งประกอบ เวชสําอางใหกวางขวางมากยิ่งขึ้น ดวยอุปกรณพนสารตัวอยาง (TLC applicator) เครื่องตรวจ อานแผ น TLC (TLC scanner) ทาการทดลองโดยใชํ แผ น TLC วิธีการศึกษา plate ขนาด 10x10 cm ซึ่งเคลือบผิวหนาดวย silica gel 60

วัตถุดิบแกนมะหาด (A. lakoocha) สําหรับการวิจัย GF254 ใช  Dichloromethane : Methanol (85 : 15) เปนว ตั ภาค ในครั้งนี้ ไดมาจากตนมะหาดที่ปลูกในพื้นที่จังหวัดขอนแกน เคลื่อนที่หรือตัวพา (Mobile phase) พนสารละลายมาตรฐาน โดยเก็บในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2555 ซึ่งไดรับการตรวจ ที่ความเขมขนตางๆและสารตัวอยางทดสอบลงบนแผน TLC เอกลักษณตัวอยางพืช โดยผูวิจัย (ผศ.ดร.เมธิน ผดุงกิจ) และ ใหเป นแถบขนาด 0.5 mm แลวน าแผํ น TLC ดงกลั าวไปจ มลงุ ตวอยั างพรรณไม อ างอ งถิ กเกู บร็ กษาไวั ท หนี่ วยว จิ ยเภสั ชเคมั ี ใน TLC tank ซึ่งอิ่มตัวดวยตัวพา รอจนตัวพาเคลื่อนที่เปน และผลิตภัณฑธรรมชาติ คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัย ระยะทาง 8 cm จงนึ าแผํ น TLC ออกมาตงทั้ งไวิ้ ท อี่ ณหภุ มู หิ อง มหาสารคาม การเตรียมวัตถุดิบโดยนําแกนมะหาดมาลางให ใหแห ง แลวจ งนึ าไปอํ านด วยเคร องตรวจอื่ านแผ น TLC (TLC สะอาด นําไปอบในตูอบลมรอน (Hot air oven) ที่อุณหภูมิ 50 scanner) ที่ความยาวคลื่น 254 nm องศาเซลเซียส เปนเวลา 48 ชั่วโมง 4. การวิเคราะหหาความเขมขนของสารสกัด 1. การสกัดสารจากแกนมะหาด โดยวิธีการ แกนมะหาดที่สามารถยับยั้งเอนไซมไทโรซิเนส โดยวิธี สกัดแบบตอเนื่อง Dopachrome (ดดแปลงจากวั ธิ ของกี ตติ ศิ กดั 1ิ์ และ Tengam- 2 นาแกํ นมะหาดมาบดลดขนาด และสกดแบบตั อ nuay ) เนื่องที่อุณหภูมิ 60 องศาเซลเซียส เปนเวลา 72 ชั่วโมง 4.1 เตรียมสารละลาย 20 mM Phosphate โดยใช Soxhlet extraction apparatus และใช 95% Ethanol buffer pH 6.8 เปนตัวทําละลายในอัตราสวนแกนมะหาด : 95% Ethanol 4.2 เตรียมสารละลาย 0.85 μM L-DOPA ใน เทากับ 1 : 2 จากนั้นนําสารสกัดที่ไดมาระเหยตัวทําละลาย สารละลาย Phosphate buffer ออก โดยใชเครื่อง Rotary evaporator จนไดสารสกัดหยาบ 4.3 การเตรยมสารละลายเอนไซมี ไทโรซ เนสิ 2. การสกัดสีจากสารสกัดแกนมะหาด (Sigma-Aldrich, USA) โดยชั่งเอนไซมไทโรซิเนส 0.5 mg ในการสกัดสารจากแกนมะหาดไดสารสกัดที่มี ละลายในสารละลาย Phosphate buffer 5 ml สีนํ้าตาลเขม ซึ่งอาจเปนขอจํากัดในการแตงสีในขั้นตอนการ 4.4 การเตรียมตัวอยางสารทดสอบ โดยการ พัฒนาตํารับ ดังนั้นคณะผูวิจัยจึงไดทําการศึกษาหาวิธีในการ ชั่งสารสกัดแกนมะหาด 10 mg ละลายใน Methanol 10 ml สกัดสีออกจากสารสกัดแกนมะหาดโดยใชวิธี Conventional 4.5 การทดสอบฤทธยิ์ บยั งเอนไซมั้ ไทโรซ เนสิ column chromatography ซึ่งใชคอลัมนขนาดเสนผาน โดยใช 96-well microplate กําหนดใหใช 4 หลุม (well) ระบุ เปน A, B, C และ D โดยแตละหลุมมีสวนประกอบดังนี้ Vol 34. No 6, November-December 2015 Oxyresveratrol Content and Tyrosinase Inhibitory Activity 549 of Artocarpus lakoocha Heartwood Extract

A (Control): 2. ปริมาณออกซิเรสเวอราทรอลที่ไดจากสาร สารละลายเอนไซมไทโรซิเนส 20 μl สกัดแกนมะหาด สารละลาย Phosphate buffer 140 μl จากการทดลองหาปรมาณสารสิ าคํ ญั พบวาสาร Methanol 20 μl สกัดแกนมะหาดมีลักษณะพ ีคตรงกับสารมาตรฐานออกซิเรส

B (Blank of A): เวอราทรอล โดยมีคา Rf ตรงกันเทากับ 0.48 และไดกราฟ สารละลาย Phosphate buffer 160 μl มาตรฐานของออกซิเรสเวอราทรอลเปนสมการเสนตรง คือ Y Methanol 20 μl = 4460.4X – 811.88 คา R2 = 0.9964 จากการทดลองหา C (Test sample*): ปริมาณออกซิเรสเวอราทรอลในสารสกัดแกนมะหาดพบวา สารละลายเอนไซมไทโรซิเนส 20 μl รอยละออกซิเรสเวอราทรอลในสารสกัดแกนมะหาดไมสกัดสี สารละลาย Phosphate buffer 140 μl มีคาเทากับ 0.31±0.05 % ของสารสกัดหยาบ (n = 3) มีคา Test sample* 20 μl มากกวาเมื่อเปรียบเทียบกับรอยละออกซิเรสเวอราทรอลใน D (Blank of C): สารสกดแกั นมะหาดสก ดสั ี ซงมึ่ คี าเท าก บั 0.004±0.12 % ของ สารละลาย Phosphate buffer 160 μl สารสกัดที่ผานการสกัดสี (n = 3) Test sample* 20 μl ดงนั นคณะผั้ วู จิ ยจั งเลึ อกใชื สารสก ดแกั นมะหาด Test sample* คือ สารสกัดแกนมะหาด, สาร ไมสก ดสั ี เพอนื่ าไปทดสอบฤทธํ ยิ์ บยั งการทั้ างานของเอนไซมํ  มาตรฐานออกซเรสเวอราทรอลิ และสารมาตรฐาน Kojic acid ไทโรซิเนสในขั้นตอนตอไป เนื่องจากมีรอยละผลผลิตและ โดยทําการทดลอง 3 ซํ้า ปรมาณสารออกซิ เรสเวอราทรอลมากกวิ าสารสก ดแกั นมะหาด ผสมสารละลายในแตละหลุมใหเขากันตั้งทิ้งไว 10 สกัดสี นาทีแลวเติมสารละลาย L-DOPA 20 μl ลงในแตละหลุม บม 3. ความเขมขนของสารสกัดแกนมะหาดที่ ไวท อี่ ณหภุ มู ิ 25 องศาเซลเซยสี เปนเวลา 20 นาท ี จากนนนั้ าํ สามารถยับยั้งการทํางานของเอนไซมไทโรซิเนส ไปวัดคาการดูดกลืนแสงของสารละลายในแตละหลุมที่ จากการทดลองพบวาสารมาตรฐานออกซ เรสเวิ

ความยาวคลื่น 492 nm โดยใช Microplate reader อราทรอลใหคา IC50 ดีที่สุด รองลงมาคือสารมาตรฐาน Kojic

4.6 การคํานวณคาฤทธิ์ยับยั้งเอนไซมไทโรซิเนส acid และสารสกดแกั นมะหาด โดยมคี า IC50 เทาก บั 0.04±0.10, โดยคานวณคํ าฤทธ ยิ์ บยั งรั้ อยละ (Percent inhibition) จากสตรู 0.52±0.07 และ 4.63±1.02 mg/ml (n = 3) ตามลําดับ Percent inhibition = 100[(A-B)-(C-D)]/(A-B) เมื่อ A= คาการดูดกลืนแสงของหลุม A วิจารณและสรุปผล B= คาการดูดกลืนแสงของหลุม B การสกัดสารจากแกนมะหาด โดยใชวิธีการสกัดแบบตอเนื่อง C= คาการด ูดกลืนแสงของหลุม C ซึ่งใช Soxhlet extraction apparatus และใช 95% Ethanol D= คาการดูดกลืนแสงของหลุม D เปนตัวทําละลาย ผลการทดลองไดสารสกัดที่เปนสารละลาย 4.7 การหาคาฤทธิ์ยับยั้งรอยละ 50 โดยการสราง สีนํ้าตาลเขม จากนั้นนําสารละลายที่สกัดไดมาระเหยตัวทํา กราฟความสัมพันธระหวางคาฤทธิ์ยับยั้งรอยละกับคาความ ละลายออกโดยใชเครื่อง Rotary evaporator จนไดสารสกัด เขมขนของสารทดสอบ คํานวณคาความเขมขนของสาร หยาบที่มีลักษณะขนหนืด สีนํ้าตาลเขม ซึ่งอาจทําใหเปนขอ

ทดสอบที่มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซมไทโรซิเนสไดรอยละ 50 (IC50) จากํ ดเรั องสื่ ที ไมี่ สวยงามเม อนื่ ามาใสํ ในต ารํ บั คณะผวู จิ ยจั งไดึ  มีการทดลองสกัดสีออกจากสารสกัดโดยวิธี Conventional ผลการศึกษา column chromatography แลวน าสารสกํ ดแกั นมะหาดไม สก ดั 1. การสกัดสารจากแกนมะหาด สีและสกัดสีไปวิเคราะหหาปริมาณสารออกซิเรสเวอราทรอล สารสกัดที่ไดมีลักษณะขนหนืด สีนํ้าตาลเขม โดยวิธี TLC densitometry ซึ่งเปนการวิเคราะหที่งาย สะดวก รอยละผลผลิต (%yield) เทากับ 12.03 % ซึ่งสีดังกลาวอาจ มีความไวและนาเชื่อถือ ถือเปนเครื่องมือวิเคราะหที่มี เปนข อจ ากํ ดในการพั ฒนาตั ารํ บั ดงนั นผั้ วู จิ ยจั งไดึ ทดลองสก ดั ประสทธิ ภาพสิ าหรํ บการวั เคราะหิ ปร มาณออกซิ เรสเวอราทรอลิ สออกจากสารสกี ดแกั นมะหาดซ งพบวึ่ าต วทั าละลายทํ สามารถี่ ในมะหาด3 ผลการทดลองพบวาเมื่อสกัดสีออกแลว สารสกัด สกัดสีของแกนมะหาดออกไดดีที่สุดคือ Dichloromethane : แกนมะหาดมีรอยละผลผลิตและปริมาณออกซิเรสเวอราทรอล Ethyl acetate ในอตราสั วน 40 : 60 โดยไดร อยละของผลผล ติ ลดลงอยางมาก โดยสารสกัดแกนมะหาดสกัดสี มีรอยละ เทากับ 0.12 % 550 Pornpun Laovachirasuwan et al. J Sci Technol MSU

ผลผลิตเทากับ 0.12 % และมีปริมาณออกซิเรสเวอราทรอล พฒนาผลั ตภิ ณฑั เวชส าอางตํ อไปในอนาคต อนจะเปั นการเพ มิ่ เทากับ 0.004±0.12 % ของสารสกัดที่ผานการสกัดสี เมื่อ มลคู าและการประย กตุ ใช สม นไพรไทยในระดุ บอั ตสาหกรรมใหุ  เปรียบเทียบกับสารสกัดแกนมะหาดที่ไมสกัดสีออก พบวามี กวางขวางมากยิ่งขึ้น คาร อยละผลผล ตเทิ าก บั 12.03 % และปรมาณออกซิ เรสเวอราิ ทรอลเทากับ 0.31±0.05 % ของสารสกัดหยาบ อาจเนื่องมา กิตติกรรมประกาศ จากในขนตอนการสกั้ ดสั มี การใชี  Solvent system คอื Dichlo- งานวจิ ยนั ไดี้ ร บทั นอุ ดหนุ นวุ จิ ยั งบประมาณเงนรายไดิ  romethane : Ethyl acetate ในอัตราสวน 40 : 60 ซึ่งเปน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ประจํา Solvent system ที่มีขั้วจึงสามารถชะลางสีของสารสกัดออก ปงบประมาณ 2557 ได และออกซิเรสเวอราทรอลนั้นเปนสารที่มีขั้วเชนเดียวกัน ทาใหํ สารออกซ เรสเวอราทรอลถิ กชะลู างออกมารวมก บสั ที ถี่ กู เอกสารอางอิง สกัดออกมา 1. กตติ ศิ กดั ิ์ ลขิ ตวิ ทยาวิ ฒุ .ิ มะหาด ประโยชนทางยา เครองื่ ดังนั้นเมื่อพิจารณารอยละผลผลิตที่ได และปริมาณ สําอางและการเกษตร. กรุงเทพฯ: ภาควิชาเภสัชเวท สารออกซิเรสเวอราทรอลของสารสกัดแกนมะหาดสกัดสี พบ คณะเภสัชศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย; 2546. วามีคาลดลงอยางมาก เมื่อเปรียบเทียบกับสารสกัดแกน 2. Tengamnuay P, Pengrungruangwong K, Pheansri I, มะหาดไมสกัดสี ดังนั้นการสกัดสีดวยวิธี Conventional Likhitwitayawuid K. Artocarpus lakoocha heartwood column chromatography และใช Dichloromethane : Ethyl extract as a novel cosmetic ingredient: evaluation of acetate ในอตราสั วน 40 : 60 เปนต วทั าละลายในการวํ จิ ยครั งั้ the in vitro anti-tyrosinase and in vivo skin whitening นี้ ยังไมเหมาะสมสําหรับการสกัดสีออกจากสารสกัดแกน activities. Int J Cosmetic Sci 2006; 28(4): 269–76. มะหาด จึงควรมีการศึกษาเพิ่มเติมตอไป ดังนั้นสําหรับงาน 3. Maneechai S, Likhiwitayawuid K, Sritularak B, วจิ ยในครั งนั้ ี้ คณะผวู จิ ยจั งเลึ อกใชื สารสก ดแกั นมะหาดไม สก ดั Palanuvej C, Ruangrungsi N, Sirisa-Ard P. Quantitative สี เพื่อนําไปทดสอบฤทธิ์ในขั้นตอนตอไป analysis of oxyresveratrol content in Artocarpus lakoocha การวิเคราะหหาความเขมขนของสารสกัดแกน and “Puag-Haad”. Med Princ Pract 2009; 18(3): 223-7. มะหาดทสามารถยี่ บยั งการทั้ างานของเอนไซมํ ไทโรซ เนสดิ วย 4. Gautam P, Patel R. Artocarpus lakoocha Roxb.: An วธิ ี Dopachrome พบวาสารมาตรฐานออกซ เรสเวอราทรอลมิ ี overview. Eur J Complem Altern Med 2014; 1(1): 10-4.

คา IC50 สูงสุดเทากับ 0.04±0.10 mg/ml รองลงมา คือสาร 5. Xu L, Liu C, Xiang W, Chen H, Qin X, Huang X.

มาตรฐาน Kojic acid มคี า IC50 เทาก บั 0.52±0.07 mg/ml และ Advances in the study of oxyresveratrol. Int J Pharm

สารสกัดแกนมะหาดมีคา IC50เทากับ 4.63±1.02 mg/ml ตาม 2014; 10(1): 44-54. ลําดับ 6. Povichit N, Phrutivorapongkul A, Suttajit M, ดงนั นจากการวั้ จิ ยครั งนั้ ี้ พบวาสารสก ดแกั นมะหาด Leelapornpisid P. Antiglycation and antioxidant มีสารสําคัญคือออกซิเรสเวอราทรอล ซึ่งสอดคลองกับการ activities of oxyresveratrol extracted from the ศึกษาของกิตติศักดิ์1 และ Povichit6 โดยจากงานวิจัยนี้พบวา heartwood of Artocarpus lakoocha Roxb. Maejo Int สารสกดแกั นมะหาดท ไมี่ สก ดสั จะมี รี อยละผลผล ตและปริ มาณิ J Sci Technol 2010; 4(03): 454-61. สารออกซิเรสเวอราทรอลมากกวาสารสกัดแกนมะหาดที่สกัด 7. Singhatong S, Leelarunggrayub D, Chaiyasut C. สีออกนอกจากนั้นยังพบวาสารสกัดแกนมะหาดมีฤทธิ์ในการ Antioxidant and toxicity activities of Artocarpus lakoocha ยบยั งการทั้ างานของเอนไซมํ ไทโรซ เนสิ ซงสอดคลึ่ องก บงานั Roxb. heartwood extract. J Med Plants Res 2010; วิจัยของ Tengamnuay2 และ Xu5 4(10): 947-53. โดยงานวิจัยนี้พบวาสารสกัดแกนมะหาดไมสกัดสีมี 8. Teeranachaideekul V, Nithitanakool S, Junhunkit T,

คา IC50เทากับ 4.63±1.02 mg/ml ซึ่งเปนการบงบอกวาสาร Ponpanich L, Nopporn N, Detamornrat U, Chulasiri สกดแกั นมะหาดม ศี กยภาพทั จะนี่ ามาพํ ฒนาเปั นสารช วยท าใหํ  M. Liposomes: A novel carrier system for Artocarpus ผิวขาว (skin whitening agent) โดยสอดคลองกับการศึกษา lakoocha extract to improve skin whitening. JAASP ของ Tengamnuay2, Singhatong7 และ Teeranachaideekul8 2013; 2: 243-53. ซงผลการศึ่ กษานึ ี้ สามารถนามาเปํ นข อม ลพู นฐานสื้ าหรํ บการั นิพนธตนฉบับ

การพฒนารั ปแบบการดู แลผู ปู วยเบาหวานชน ดทิ ี่2 ภายใตระบบส ขภาพอุ าเภอํ ในศนยู บร การิ สาธารณสุขสังกัดองคกรปกครองสวนทองถิ่น เทศบาลเมืองศรีสะเกษจังหวัดศรีสะเกษ The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type 2 in Primary Health Care Unite, MuangSisaket Municipality, Sisaket Province.

กิติวรรณ จรรยาสุทธิวงศ1 , วรพจน พรหมสัตยพรต2, จิราพร วรวงศ3 Kitiwan Chanyasudhiwong1, Vorapoj Promasatayaprot2, Jiraporn Vorawong3 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 15 July 2015

บทนํา เบาหวาน เปนโรคที่เกิดจากความผิดปกติของการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ทําใหมีระดับนํ้าตาลในเลือดสูงเกินคาปกติอัน เปนผลมาจากความบกพรองของการหลั่งอินซูลิน หรือการตอบสนองของอินซูลินลดลงหรือทั้งสองอยาง ภาวะระดับนํ้าตาลใน เลือดสูงเรื้อรังสงผลตอการสูญเสียหนาที่และความลมเหลวของอวัยวะตาง ๆ โดยเฉพาะ ตา ไต ระบบประสาท หัวใจ และหลอด เลือด1 จากรายงานสถิติสุขภาพทั่วโลก พ.ศ. 2555 ขององคการอนามัยโลก พบวา 1 ใน 10 ของประชาชนในวัยผูใหญปวยเปน โรคเบาหวาน 2 ประเทศไทยมีอัตราปวยรายใหมดวยโรคเบาหวานเพิ่มขึ้นทุกปตั้งแต พ.ศ. 2551-2555 มีอัตราปวยตอประชากร แสนคนเปน 675.74, 736.48, 792.61, 848.77 และ 868.30 ตามลําดับ ในพ.ศ. 2555 มีผูเสียชีวิตจากโรคเบาหวานทั้งหมด 7,749 ราย และมผี ปู วยเบาหวานท ตี่ องเข าร กษาตั วในโรงพยาบาลเพั มมากขิ่ นทึ้ กปุ อย างต อเน องตื่ งแตั้  พ.ศ. 2541-2551 มอี ตราั เพมขิ่ นจากึ้ 175.7 เปน 675.7 ตอประชากรแสนคน และ พ.ศ. 2554 มผี ปู วยเบาหวานเข าร กษาตั วทั โรงพยาบาลี่ จานวนํ 674,826 ครงั้ คิดเปนอัตราผูปวยในดวยโรคเบาหวานเทากับ 1,050.05 ตอประชากรแสนคน 3 มีคาใชจายในการรักษาพยาบาลเฉพาะโรคเบา หวาน ปละ 47,596 ลานบาท และคิดเปนคาใชจายตอผูปวยเบาหวานหนึ่งคน เปนเงินประมาณ 28,207 บาทตอป โดยภาวะ แทรกซอนที่สําคัญไดแก ภาวะไตวาย เบาหวานขึ้นตา และแผลเรื้อรัง (4) จากปญหาโรคเบาหวานที่มีแนวโนมเพิ่มมากขึ้นประเทศไทยจึงมีแผนการดําเนินการเกี่ยวกับโรคไมติดตอเรื้อรัง เพอลดอื่ ตราปั วย อตราตายั และผลกระทบจากโรคไมต ดติ อเร อรื้ งั ในแผนพฒนาระบบบรั การสิ ขภาพุ พ.ศ. 2555-2559 ทตี่ องการ พัฒนาบริการทุกระดับใหเชื่อมโยงเปนเครือขาย อีกทั้งนโยบายการบริหารงานของกระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2556 ไดเนนการ สงเสริมสุขภาพแบบบูรณาการทั้งภายในหนวยงานและภาคีทุกภาคสวน รวมทั้งพระราชบัญญัติกําหนดแผนและขั้นตอนการก ระจายอานาจใหํ แก องค กรปกครองส วนท องถ นิ่ พ.ศ.2542 บญญั ตั ขิ นตามกฎหมายรึ้ ฐธรรมนั ญไดู น าไปสํ แผนการกระจายอู านาจํ ใหแกองคกรปกครองสวนทองถิ่นและธรรมนูญวาดวยระบบสุขภาพแหงชาติตามพระราชบัญญัติสุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 ที่ สนับสนุนใหองคกรปกครองสวนทองถิ่น ชุมชน สรางเสริมสุขภาพและพึ่งตนเองดานสุขภาพมากยิ่งขึ้น ในขณะที่กระทรวง สาธารณสขยุ งไดั ก าหนดนโยบายการพํ ฒนาระบบสั ขภาพุ แบบแบงเขตส ขภาพุ การใช  Service Plan เปนท ศทางและเปิ าหมาย ในการพัฒนาระบบบริการสาธารณสุขและสนับสนุนระบบบริหารเครือขายสุขภาพระดับอําเภอ (District Health System: DHS) ในการบริหารจัดการสุขภาพ รายงานของสานํ กงานสาธารณสั ขจุ งหวั ดั ศรสะเกษี ตงแตั้  พ.ศ. 2553 - 2556 มอี ตราความชั กโรคเบาหวานตุ อประชากร แสนคน เปน 1,908.64, 2,152.68, 2,194.05 และ 2,454.30 ตามลําดับ ในขณะที่สถานการณโรคเบาหวานในเขตอําเภอเมือง จังหวัด ศรีสะเกษ พ.ศ. 2553 – 2556 มีอัตราความชุกโรคเบาหวานตอประชากรแสนคน เปน 2,789.10, 4,372.50, 4,067.50,

1 นิสิตหลักสูตรสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 44150 2 ผูชวยศาสตราจารย คณะสาธารณสุขศาสตร, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 3 อาจารย วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนีขอนแกน จังหวัดขอนแกน 1 Master Degree of Public Health ,faculty of public health, Mahasarakham University. E-mail [email protected] 2 Asst. Professor, faculty of public health, Mahasarakham University 3 Lecturer, Boromarajonani college of nursing, Khon Kaen 552 Kitiwan Chanyasudhiwong et al. J Sci Technol MSU

และ 4,710.63 สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดศรีสะเกษ จึงได ตลอดระยะเวลาของการดําเนินการวิจัยหรือเขารวมการวิจัย นําแนวคิดของระบบสุขภาพระดับอําเภอ มาดําเนินการแกไข ไมน อยกว าร อยละ 75.0 ประกอบไปดวย ประธานชมชนุ 3 คน ปญหาสุขภาพ 4 รวมทั้งเขตอําเภอเมืองศรีสะเกษไดดําเนิน ประธานอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบาน 3 คน คณะกรรมการ การพฒนาเครั อขื ายส ขภาพระดุ บอั าเภอในปํ งบประมาณ 2557 พัฒนาเครือขายสุขภาพระดับอําเภอเมือง 7 คน สมาชิกสภา แตการดําเนินงานยังไมครอบคลุมทุกพื้นที่ ในสวนของศูนย เทศบาล 1 คน ตัวแทนผูปวยเบาหวาน 3 คน ตัวแทนผูดูแล บริการสาธารณสุข สังกัดองคกรปกครองสวนทองถิ่น ในเขต ผูปวยเบาหวาน 3 คน แพทยประจําศูนยบริการสาธารณสุข เทศบาลเมืองศรีสะเกษไดดําเนินการดูแลผูปวยโรคไมติดตอ 1 คน ผรู บผั ดชอบงานระบบสิ ขภาพอุ าเภอสํ านํ กงานสาธารณสั ขุ เรอรื้ งรั วมก บเครั อขื ายบร การสิ ขภาพอุ าเภอเมํ องภายใตื ระบบ จังหวัดศรีสะเกษ 1 คน จํานวน 22 คน สุขภาพอําเภอ จากขอมูลผูปวยเบาหวาน พ.ศ.2555 – 2557 2. กลมผุ ปู วยเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 ทไดี่ ร บการวั นิ จฉิ ยั มีอัตราความชุกดวยโรคเบาหวานตอประชากรแสนคนเปน จากแพทยแผนป จจ บุ นวั าเป นโรคเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 รกษาดั วย 2,454.3, 2,476.5 และ 2,531.1 ตามลําดับ การดําเนินในการ การรับประทานยา มารับบริการตรวจรักษาที่ศูนยบริการ ดูแลผูปวยเบาหวาน พบวา จากจํานวนผูปวยเบาหวาน สาธารณสุข 2 สามารถชวยเหลือตนเองไดดี ไมอยูในระหวาง ทั้งหมดจํานวน 224 ราย มีผูปวยเบาหวานที่ไดตรวจเลือด รักษาตัวในโรงพยาบาล ไมมีภาวะแทรกซอนทางตา ไต และ ประจําปมีจํานวนเพียง 79 รายคิดเปนรอยละ 35.3 และใน ผูปวยเบาหวานยินดีเขารวมในการวิจัย ในการวิจัยครั้งนี้ จํานวนนี้มีผูปวยเบาหวานที่สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลใน ทําการคํานวณหาขนาดกลุมตัวอยาง โดยใชสูตรหาคาเฉลี่ย เลือดไดโดยมีระดับ HbA1C นอยกวา 7 จํานวนเพียง 36 ราย ในประชากร กรณีทราบจํานวนประชากร คิดเปน รอยละ 45.6 ซึ่งยังไมผานเกณฑการดําเนินงานการ n = Z2 Ns2 ดูแลผูปวยเบาหวาน α/2 x จากผลการดําเนินงานในการดูแลผูปวยเบาหวานที่ Z2 s2 + (N -1) d2 α/2 x ยังไมผานเกณฑ ผูวิจัยจึงมีความสนใจที่จะศึกษาและพัฒนา รูปแบบการดูแลผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 ในศูนยบริการ n = ขนาดกลุมตัวอยาง สาธารณสุขสังกัดองคกรปกครองสวนทองถิ่น โดยเชื่อมโยง N = จํานวนประชากร (224) การทํางานรวมกันกับระบบสุขภาพระดับอําเภอ (District Z = คามาตรฐานภายใต โค งปกต (ิ กาหนดใหํ ระด บั Health System: DHS) เพื่อพัฒนารูปแบบการจัดบริการดูแล ความเชื่อมั่นที่ 90% มีคา Z = 1.645) ผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 ใหมีความเหมาะสมกับบริบทของ s2 = ความแปรปรวนของประชากร (0.38) พื้นที่ ผูปวยเบาหวานมีสุขภาวะที่ดี ปองกันภาวะแทรกซอน x d = ความคลาดเคลื่อนที่ยอมใหเกิดขึ้นในการ และมีคุณภาพชีวิตที่ดี ประมาณคา กําหนดใหไมเกิน 0.1 วัตถุประสงคการวิจัย แทนคาในสูตรจะได เพอพื่ ฒนารั ปแบบการดู แลผู ปู วยเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 n = (1.645)2 (224) (0.38)2 ภายใตระบบสุขภาพอําเภอ ในศูนยบริการสาธารณสุขสังกัด ( 1.645)2(0.38)2 +(224-1) (0.1)2 องคกรปกครองสวนทองถิ่น เขตเทศบาลเมืองศรีสะเกษ จังหวัดศรีสะเกษ n = 33.39 หรือ 34 คน เมื่อไดขนาดของกลุมตัวอยางแลวคัดเลือกกลุม วัสดุ อุปกรณ และวิธีการศึกษา ตัวอยางโดยใชวิธีการสุมอยางงาย (Simple Random Sam- กลุมตัวอยาง pling) จะไดกลุมตัวอยาง จํานวน 34 คน ในการวิจัยครั้งนี้ผูวิจัยไดแบงประชากรและกลุม ตัวอยางออกเปน 2 กลุม ไดแก รูปแบบการวิจัย 1. กลุมผูเขามามีสวนรวมในกระบวนการวิจัยคัด การศึกษาวิจัยครั้งนี้ไดประยุกตใชรูปแบบการวิจัย เลือกผูเขารวมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) เพื่อใหได เชิงปฏิบัติการ (Action Research) โดยใชแนวคิดของเคมมิส กลมตุ วอยั างท ี่ สามารถใหข อม ลทู ตรงกี่ บวั ตถั ประสงคุ การว จิ ยั และแมคแท็กการท5 กระบวนการวิจัยประกอบไปดวย การ เปนผูที่เต็มใจเขารวมการวิจัยและสามารถเขารวมการวิจัย วางแผน (Planning) การปฏบิ ตั ตามแผนิ (Action) การสงเกตั Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type 2 553 in Primary Health Care Unite, MuangSisaket Municipality, Sisaket Province

ผล (Observation) และการสะทอนผล (Refl ection) พื้นที่ใน การวิเคราะหและการแปรขอมูล การศึกษาครั้งนี้ คือ ศูนยบริการสาธารณสุข 2 สังกัดเทศบาล สถติ เชิ งพรรณนาิ (Descriptive Statistics)ไดแก  การ เมืองศรีสะเกษ จังหวัดศรีสะเกษ แจกแจงความถี่ รอยละ คาเฉลี่ย และคาเบี่ยงเบนมาตรฐาน สถิติเชิงอนุมาน (Inferential Statistics) ไดแก วิธีการเก็บขอมูล Paired t-test สําหรับทดสอบเพื่อเปรียบเทียมคะแนนเฉลี่ย เครื่องมือที่ใชในการวิจัยครั้งนี้ ผูวิจัยไดสรางขึ้นเอง ความรู พฤติกรรมสุขภาพ การไดรับแรงสนับสนุนทางสังคม จากการทบทวนเอกสาร งานวจิ ยั ทฤษฎที เกี่ ยวขี่ องแล วน ามาํ ในการดูแลสุขภาพของผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 ประยุกตสรางเครื่องมือใหมีความสอดคลองกับวัตถุประสงค McNemar Chi square สําหรับการทดสอบเพื่อ การวจิ ยั กรอบแนวคดการวิ จิ ยั และรปแบบวู ธิ ดี าเนํ นการวิ จิ ยั เปรียบเทียบคาสัดสวนของการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ดังนี้ สะสม (HbA1C) ของผูปวยเบาหวานกอนและหลังดําเนินการ 1. เครื่องมือที่ใชว ัดเชิงปริมาณ ไดแก 1.1 แบบสอบถามการมีสวนรวมในการพัฒนา ระยะเวลาดําเนินการ รูปแบบการดูแลผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 ของกลุมผูเขามามี มีนาคม – มิถุนายน 2558 สวนรวมในกระบวนการวิจัย 1.2 แบบสอบถาม ความรู พฤติกรรมสุขภาพ ผลการศึกษา และการไดรับแรงสนับสนุนทางสังคมในการดูแลสุขภาพ ผลการประเมินดานบริบทพื้นที่ พบวา กอนดําเนิน 2. เครื่องมือวัดเชิงคุณภาพ การ การดูแลผูปวยประกอบไปดวยการใหบริการตรวจรักษา 2.1 แบบบันทึกการประชุมเชิงปฏิบัติการใน การสงเสริมสุขภาพ การเยี่ยมบานโดยเจาหนาที่ การตรวจ กลุมผูเขามามีสวนรวมในกระบวนการวิจัย ประเมินภาวะแทรกซอน การใหบริการโดยแพทยจาก 2.2 แบบบนทั กการสึ งเกตการประชั มเชุ งปฏิ บิ ตั ิ โรงพยาบาลและเจาหน าท ศี่ นยู บร การสาธารณสิ ขุ การดาเนํ นงานิ การในกลุมผูเขามามีสวนรวมในกระบวนการวิจัย ภายใตระบบสุขภาพอําเภอของอําเภอเมืองไดมีการแตงตั้ง 2.3 แบบสัมภาษณผูปวยเบาหวาน เปนแบบ คณะกรรมการพัฒนาระบบสุขภาพอําเภอที่มาจากคณะ สัมภาษณแบบมีโครงสราง เปนคําถามปลายเปด (Opened- กรรมการประสานงานสาธารณสุขระดับอําเภอเดิม end Interview) ประกอบไปดวย เรองการควบคื่ มระดุ บนั าตาลํ้ แตเนื่องจากเปนปแรกที่มีการดําเนินการและอยูระหวาง ในเลือด การรับประทานยา การควบคุมอาหาร การออกกําลัง เรียนรูการดําเนินงานภายใตระบบสุขภาพอําเภอของจังหวัด กาย การจดการความเครั ยดี และการปองก นภาวะแทรกซั อน ศรสะเกษี รวมทงความแตกตั้ างด านบร บทของเขตอิ าเภอเมํ องื 2.4 แบบสัมภาษณผูปวยเบาหวาน การไดรับ จึงยังทําใหไมมีแนวทางปฏิบัติที่ชัดเจน การดําเนินการจึงยัง แรงสนับสนุนทางสังคมในการดูแลสุขภาพ เปนร ปแบบเดู มภายใติ คณะกรรมการประสานงานสาธารณส ขุ 2.5 แบบสัมภาษณการมีสวนรวม ของกลุม ระดับอําเภอ ศูนยบริการสาธารณสุข 2 ซึ่งเปนศูนยบริการ ผเขู ามาม สี วนร วมในกระบวนการว จิ ยั เปนแบบการส มภาษณั  สาธารณสขในเขตอุ าเภอเมํ องื สงกั ดองคั กรปกครองส วนท อง แบบมีโครงสรางที่เปนคําถามปลายเปด (Opened-end Inter- ถิ่น และเปนสวนหนึ่งที่จะตองรวมมือในการขับเคลื่อนการ view) ดาเนํ นการนิ ี้ เพอใหื่ เก ดความริ วมม อจากทื กภาคสุ วนท มี่ ความี 2.6 เครื่องเจาะนํ้าตาลชนิดเจาะปลายนิ้วที่ได เกี่ยวของ และมีการแบงปนทรัพยากรทั้งดานกําลังคน เงิน ผานการสอบเทียบคามาตรฐานแลว องคความรู เพื่อการดําเนินงานดานการดูแลผูปวยเรื้อรังใหมี 2.7 ชดอุ ปกรณุ เจาะเล อดจากเสื นเล อดดื าํ เพอื่ ประสิทธิภาพ โดยใหชุมชนเขามามีสวนรวม ประชาชน

สงเลือดตรวจประเมินคา HbA1C ไปที่โรงพยาบาล ศรีสะเกษ สามารถดูแลสุขภาพตนเองได ภายใตบริบทของพื้นที่นี่และ ทไดี่ ม การตรวจสอบคี ณภาพของเครุ องมื่ อและผื านเกณฑ ของ การขับเคลื่อนการแกไขปญหาสุขภาพภายใตระบบสุขภาพ สมาคมเทคนิคการแพทย อาเภอํ ทาใหํ ศ นยู บร การสาธารณสิ ขุ 2 ไดน าปํ ญหาผ ปู วยเบา 2.2 แบบบันทึกผลระดับนํ้าตาลสะสมในเลือด หวานทมี่ ความเกี ยวขี่ องก บปั ญหาส ขภาพของอุ าเภอเมํ องและื

(HbA1C) เปนปญหาที่สําคัญในพื้นที่มาดําเนินการแกไข เพื่อใหผูปวย เบาหวานสามารถควบคมระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื  ไมเก ดภาวะิ แทรกซอนรวมทั้งมีคุณภาพชีวิตที่ดี 554 Kitiwan Chanyasudhiwong et al. J Sci Technol MSU

ผลดานกระบวนการ แบงเปน ขั้นสังเกตผล เปนการติดตามเยี่ยมบานผูปวยเบา ขั้นวางแผน ประชุมสนทนากลุม (Group Discus- หวานโดยเจาหนาที่ เพื่อประเมินระดับนํ้าตาลในเลือดของ sion) กบกลั มผุ มู สี วนร วมในกระบวนการว จิ ยประกอบไปดั วย ผูปวยเบาหวาน และติดตามนิเทศการทํางานของอาสาสมัคร ตัวแทนจากภาคสวนตางๆ วัตถุประสงคในการประชุมเพื่อให สาธารณสขหมุ บู าน จานวนํ 2 ครงั้ และวางแผนการดแลผู ปู วย ผทู มี่ สี วนเก ยวขี่ องได ร บทราบปั ญหา รวมก นหาแนวทางแกั ไข เบาหวานรวมกับแพทยประจําศูนยบริการสาธารณสุขไดผล และจัดทําแผนดําเนินการ โดยประยุกตใชวิธีการประชุมแบบ ดังนี้ มีสวนรวม ไดแผนงานดําเนินการ ประกอบไปดวย 1) การ ผลการประเมินความรูผูปวยเบาหวานพบวา กอน บนทั กขึ อตกลงความร วมม อื 2) การพฒนาศั กยภาพของอาสาั ดําเนินการผูปวยเบาหวานสวนใหญมีความรูระดับตํ่า รอยละ สมครสาธารณสั ขหมุ บู าน 3) การใหความร ผู ปู วยเบาหวานใน 61.76 รองลงมามีความรู ระดับปานกลาง รอยละ 38.23 และ การดูแลตนเอง และ4) การติดตามเยี่ยมบานผูปวยเบาหวาน ไมมีผูปวยเบาหวานที่มีความรูระดับสูงเลย หลังดําเนินการ ขั้นปฏิบัติตามแผน ดําเนินงานตามกิจกรรม/ ผูปวยเบาหวานสวนใหญมีความรูระดับสูง มากที่สุดรอยละ โครงการทไดี่ ในข นวางแผนั้ ดงนั ี้ 1) การบนทั กขึ อตกลงความ 91.18 รองลงมามความรี ระดู บปานกลางั รอยละ 8.82 และไมม ี รวมม อในการพื ฒนาระบบการดั แลผู ปู วยเบาหวานโดยต วแทนั ผูปวยเบาหวานที่มีความรูระดับตํ่าเลย จากภาควิชาการ ภาคประชาชน และภาคการเมือง 2)การ เมอเปรื่ ยบเที ยบคะแนนเฉลี ยความรี่ เกู ยวกี่ บโรคเบาั พัฒนาศักยภาพของอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบานดวยการ หวาน พบวา หลังดําเนินการคะแนนเฉลี่ยความรูเกี่ยวกับโรค ฝกอบรมการดูแลผูปวยเบาหวาน หลักสูตร 2 วัน และการฝก เบาหวานเทากับ 26.88 (S.D. = 1.66) สูงกวาคะแนนเฉลี่ย ปฏิบัติการเจาะเลือดที่ปลายนิ้วและการแปลผล 3) การให ความรูเกี่ยวกับโรคเบาหวานกอนดําเนินการ เทากับ 17.26 ความรูผูปวยเบาหวานในการดูแลตนเอง ดวยการฝกปฏิบัติ (S.D. = 2.47) อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p-value <0.001) เลอดดื วยตนเองท ปลายนี่ วิ้ การแปลผลและการศกษาดึ งานทู ี่ Table 1 หนวยฟอกไตโรงพยาบาลศรีสะเกษ 4) การติดตามเยี่ยมบาน ผูปวยเบาหวานโดยอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบาน

Table 1 Comparison the average score of knowledge of diabetes mellitus patients between before and after (n=34)

Knowledge S.D. d S.D.d df t p-value Before 17.26 2.47 9.63 0.81 33 15.83 <0.001* After 26.88 1.66 * Statistical signifi cance at p <0.05

ผลการประเมนพฤติ กรรมการดิ แลตนเองจู าแนกตามํ ดานที่มีคะแนนนอยสุด ไดแก ดานการแลเทา มีคะแนนคา รายดานของผูปวยเบาหวานกอนดําเนินการ พบวา ดานที่มี เฉลี่ยเทากับ 2.07, S.D. = 0.27 อยูในระดับปานกลาง คะแนนสูงสุดไดแก ดานการออกกําลังกาย มีคะแนนเฉลี่ย เมอเปร่ื ยบเที ยบคะแนนเฉลี ยรวมพฤตี่ กรรมการดิ แลู เทากับ 2.16, S.D. = 0.49 อยูในระดับปานกลาง ดานที่มี ตนเองของผูปวยเบาหวานพบวา หลังดําเนินการพฤติกรรม คะแนนนอยส ดุ ไดแก  ดานการป องก นภาวะแทรกซั อนคะแนน การดูแลตนเองมีคะแนนเฉลี่ยรวมเทากับ 2.25 (S.D. = 0.25) เฉลยเที่ าก บั 1.44, S.D. =1.96 อยในระดู บตั าํ่ หลงดั าเนํ นการิ สงกวู าก อนด าเนํ นการิ ทมี่ คะแนนเฉลี ยรวมเที่ าก บั 1.85 (S.D. พบวา ดานที่มีคะแนนสูงสุดไดแก ดานการออกกําลังกาย = 1.05) อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p-value < 0.001) ดัง มีคะแนนเฉลี่ยเทากับ 2.44, S.D. = 0.18 อยูในระดับสูง และ Table 2 Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type 2 555 in Primary Health Care Unite, MuangSisaket Municipality, Sisaket Province

Table 2 Comparison the average score of self care behaviorbetween before and after (n=34)

Self care behavior S.D. d S.D.d df t p-value Before 1.85 1.05 0.40 0.80 33 15.43 <0.001* After 2.25 0.25 * Statistical signifi cance at p <0.05

ผลการประเมินการไดรับแรงสนับสนุนทางสังคมใน เมอเปรื่ ยบเที ยบคะแนนเฉลี ยรวมการสนี่ บสนั นการุ การดแลสู ขภาพุ พบวา กอนด าเนํ นการผิ ปู วยเบาหวานได ร บั ดแลผู ปู วยเบาหวาน พบวา หลงดั าเนํ นการมิ คะแนนเฉลี ยรวมี่ แรงสนับสนุนมากที่สุดดานขอมูลขาวสาร อยูในระดับปาน เทากับ 2.55 (S.D. = 0.31) สูงกวาคะแนนเฉลี่ยรวมการ กลาง ไดร บแรงสนั บสนั นนุ อยท สี่ ดดุ านการสน บสนั นการดุ แลู สนบสนั นการดุ แลผู ปู วยเบาหวานก อนด าเนํ นการิ ทมี่ คะแนนี สุขภาพ อยูในระดับตํ่าหลังดําเนินการ ผูปวยเบาหวานไดรับ เฉลยรวมเที่ าก บั 1.65 (S.D. = 0.40)อยางม นี ยสั าคํ ญทางสถั ติ ิ การสนับสนุนทุกดานอยูในระดับสูงทั้งหมด (p-value < 0.001) Table 3 Table 3 Comparison the average score of social supportbetween before and after(n=34)

Social support S.D. d S.D.d df t p-value Before 1.65 0.40 0.91 0.08 33 20.03 <0.001* After 2.55 0.31 *Statistical signifi cance at p <0.05

ผลการวิเคราะหการควบคุมนํ้าตาลในเลือดสะสม การมี 22 คน คิดเปนรอยละ 64.71 หลังดําเนินการลดเหลือ พบวา กอนด าเนํ นการผิ ปู วยเบาหวานท ควบคี่ มระดุ บนั าตาลํ้ เพียง 16 คน คิดเปนรอยละ 47.05 สรุปไดวาหลังดําเนินการ ในเลือดสะสมได (HbA1C<7) มีเพียง 12 คน คิดเปนรอยละ ผูปวยเบาหวานสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได 35.29 หลังดําเนินการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดสะสมได มากกวาก อนด าเนํ นการอยิ างม นี ยสั าคํ ญทางสถั ติ ิ (p-value = เพิ่มเปน 18 คน คิดเปนรอยละ 52.95 และผูปวยเบาหวานที่ 0.031) Table 4 ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไมได(HbA1C ≥7) กอนดําเนิน

Table 4 Comparison of hemoglobin A1C (HbA1C) between before and after Hemoglobin A1C Before After 2 (HbA1C) n(%) n(%) χ p-value control (HbA1C<7) 12 (35.29) 18 (52.95) 16.48 0.031 un-control (HbA1C≥7) 22 (64.71) 16 (47.05) *Statistical signifi cance at p <0.05

เมื่อสิ้นสุดการวิจัย เหลือจํานวนผูเขามามีสวนรวม หลงดั าเนํ นการมิ สี วนร วมมากท สี่ ดในดุ านการให ข อม ลขู าวสาร ในการวจิ ยทั เขี่ าร วมการว จิ ยตามขั อตกลงเบ องตนื้ จานวนํ 19 คะแนนเฉลี่ยเทากับ 2.61 (S.D. = 0.39) อยูในระดับสูง และมี คน การมีสวนรวมของกลุมผูเขามามีสวนรวมในกระบวนการ สวนรวมนอยสุดในดานการเสริมอํานาจคะแนนเฉลี่ยเทากับ วจิ ยพบวั า กอนด าเนํ นการมิ สี วนร วมมากท สี่ ดในดุ านให ข อม ลู 2.14, SD = 0.48 อยูในระดับปานกลาง กอนและหลังดําเนิน ขาวสารคะแนนเฉลี่ยเทากับ 1.86 (S.D. = 0.46) อยูในระดับ การ พบวา การมีสวนรวมอยูในระดับปานกลางเทากัน Table ปานกลาง และมสี วนร วมน อยส ดในดุ านการม สี วนร วมปร กษาึ 5 หารือคะแนนเฉลี่ยเทากับ 1.06 (S.D.=0.32) อยูในระดับตํ่า 556 Kitiwan Chanyasudhiwong et al. J Sci Technol MSU

Table 5 Average score ofparticipation committee between before and after (n=19) Participation committee Before After S.D. Result S.D. Result 1. Participation ininform 1.86 0.46 medium 2.61 0.39 low 2. Participation inconsult 1.06 0.32 low 2.17 0.50 medium 3. Participation ininvolve 1.80 0.51 medium 2.17 0.59 medium 4. Participation in collaborate 1.69 0.55 medium 2.31 0.42 medium 5. Participation inempower 1.49 0.66 low 2.14 0.48 medium Summary ofParticipation 1.58 0.50 medium 2.28 0.47 medium

ขนสะทั้ อนผล การจดเวทั แลกเปลี ยนเรี่ ยนรี ระหวู าง ทํางานเปนทีม ชุมชนเขามามีสวนรวมในการแกไขปญหา มี ผปู วยเบาหวาน พบวา ผปู วยเบาหวานส วนใหญ ควบค มระดุ บั การพัฒนาศักยภาพของอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบานใหมี นาตาลไดํ้ ด ขี นึ้ มความรี เพู มมากขิ่ นสามารถประเมึ้ นพฤติ กรรมิ ความสามารถในการดูแลผูปวยเบาหวาน รวมทั้งมีการชวย ของตนเองได  และมพฤตี กรรมการดิ แลตนเองไดู ด ขี นถึ้ งแมึ ว า เหลือแบงปนทรัพยากรรวมกันทั้งดานความรู ดานกําลังคน พฤติกรรมบางอยางจะยังไมสามารถเปลี่ยนแปลงไดทั้งหมด ดานอุปกรณและเงิน ที่จะนํามาแกไขปญหาที่ทุกคนเห็นรวม และมความพอใจที สามารถดี่ แลตนเองไดู รวมท งการไดั้ ร บการั กันวาเปนปญหาที่สําคัญที่ทุกคนตองรวมกันแกไข ดแลู กระตนเตุ อนจากคนในครอบครื วั และชมชนทุ าใหํ ม กี าลํ งั กิจกรรมที่ดําเนินการประกอบดวยการใหความรูผู ใจที่จะควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดใหได ปวยเบาหวานในการด แลตนเองและการสนู บสนั นทางสุ งคมทั ี่ การจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูและถอดบทเรียนกลุม ใหอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบานและชุมชนเขามามีสวนรวม ผเขู ามาม สี วนร วมในการว จิ ยโดยใชั กระบวนการ After Action ในการดูแล การสนับสนุนวัสดุอุปกรณในการดูแลผูปวย Review (AAR) ผลการถอดบทเรยนี สงทิ่ ไดี่ ร บจากการดั าเนํ นิ เบาหวาน และการติดตามเปนระยะ ทําใหผูปวยเบาหวาน การครั้งนี้ไดแก การลงนามตกลงความรวมมือในการพัฒนา สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลไดและกิจกรรมการดําเนินการมี ระบบดแลผู ปู วยเบาหวานจากท กภาคสุ วนท เกี่ ยวขี่ อง ในการ ความสอดคลองก บวั ถิ ชี วี ตของผิ ปู วยเบาหวานในเขตเทศบาล ที่จะรวมกันแกไขปญหาสุขภาพของผูปวยเบาหวานในพื้นที่ จึงสามารถทําใหแกไขปญหาได โดยใหชุมชนเขามามีสวนรวมในการดูแลผูปวยเบาหวาน มี การพัฒนารูปแบบการดูแลผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 การแบงป นทร พยากรทั งดั้ าน คน ความร ู เงนิ และเวลา ทาใหํ  ภายใตระบบส ขภาพอุ าเภอํ ไดแนวทาง 4 แนวทางคอื 1) การ สามารถพัฒนาระบบดูแลผูปวยเบาหวานได การพัฒนา มสี วนร วมของท กภาคสุ วน 2) การพฒนาศั กยภาพอาสาสมั ครั ศักยภาพของอาสาสมัครสาธารณสุขหมูบานทําใหไดความรู สาธารณสุขหมูบาน 3) การใหความรูผูปวยเบาหวานในการ และวธิ ดี แลผู ปู วยเบาหวานในช มชนุ สามารถนาความรํ ทู ไดี่ ไป ดแลตนเองและู 4) การเยยมบี่ านผ ปู วยเบาหวาน จากแนวทาง ดูแลผูปวยเบาหวาน ทําใหผูปวยเบาหวานมีความรู มี ดังกลาวทําใหผูปวยเบาหวานมีความรูเกี่ยวกับโรคเบาหวาน พฤติกรรมการดูแลตนเอง และไดรับการสนับสนุนการดูแล พฤติกรรมการดูแลตนเอง การสนับสนุนการดูแลผูปวยเบา สุขภาพเพิ่มมากขึ้น หวานเพมสิ่ งขู นึ้ สงผลให ผ ปู วยเบาหวานสามารถด แลสู ขภาพุ ปจจัยแหงความสําเร็จ ไดแก ตนเองได(Self Care) และควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดสะสม การมสี วนรวมของท กภาคสุ วนท เขี่ ามาม สี วนรวมใน (HbA1C) ใหอย ในเกณฑู ปกต เพิ มมากขิ่ นึ้ นอกจากนยี้ งทั าใหํ  การดาเนํ นงานติ งแตั้ ข นวางแผนั้ ขนปฏั้ บิ ตั ตามแผนิ ขนสั้ งเกตั เกิดการมีสวนรวมของทุกภาคสวนที่เขามารวมในทุกขั้นตอน ผล และขั้นสะทอนผลและสงขอมูลกลับคืนสู ชุมชน นอกจาก ของการพัฒนาจนไดแนวทางที่เหมาะสมกับบริบทพื้นที่ สรุป นยี้ งเกั ดจากความทิ มเททุ จะรี่ วมก นแกั ไขป ญหา ทาใหํ เก ดการิ ไดแนวทางการดูแลผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 Figure 1 Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type 2 557 in Primary Health Care Unite, MuangSisaket Municipality, Sisaket Province

Planning Action Observation Refection - Group - Memorandum of - Attention - Interchange opinions discussion understanding - Evaluation - After action review - Action plan - Development of public health volunteers Evaluation - Self-care - Participation knowledge - Knowledge - Visiting diabetics - Behavior home - Social Support

HbA1C

The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type2 in Primary Health Care Unite, Muang Sisaket Municipality, Sisaket Province.

Participation of Development Self-care knowledge Visiting diabetics committee of public health home volunteers

Figure 1 Health Care Model for Diabetes Mellitus Type2

วิจารณและสรุปผล 2) การมสี วนร วมของช มชนุ โดยการใหช มชนเขุ ามาม สี วนร วม ในการดําเนินการพัฒนาระบบการดูแลผูปวยเบาหวานชนิดที่ การวางแผนการดาเนํ นการิ ประเมนผลิ และใหช มชนไดุ ม สี วน 2 ภายใตระบบส ขภาพอุ าเภอํ ในศนยู บร การสาธารณสิ ขุ สงกั ดั รวมในการดูแลผูปวยเบาหวานในชุมชน 3) การแบงปน องคกรปกครองสวนทองถิ่นเทศบาลเมืองศรีสะเกษ จังหวัด ทรัพยากร และการพัฒนาบุคลากร ประกอบไปดวย การ ศรสะเกษี ในครงนั้ ี้ ดาเนํ นการภายใติ แนวค ดของระบบสิ ขภาพุ สนับสนุนดานงบประมาณ ดานวิชาการดานกําลังคนในการ อําเภอ ใชหลัก UCARE เปนแนวทางการดําเนินการ ไดแก ดูแลผูปวยเบาหวานในชุมชน และมีการพัฒนาศักยภาพของ 1) การมีผูเขามามีสวนรวมในการดําเนินการที่มาจากหลาย อาสาสมัครสาธารณสุขหมูบานใหมีความสามารถในการดูแล ภาคสวน ไดมีการลงนามในบันทึกความรวมมือที่จะทํางาน ผูปวยเบาหวาน 4) ปญหาดานสุขภาพที่สําคัญในพื้นท่ีได รวมกันในการพัฒนาระบบการดูแลผูปวยเบาหวานในครั้งนี้ ดําเนินการเลือกปญหาโรคเบาหวานมาดําเนินการแกไขซึ่ง 558 Kitiwan Chanyasudhiwong et al. J Sci Technol MSU

สอดคลองการการดําเนินการ ODOP ของอําเภอเมือง และ 3. ควรมการพี ฒนาศั กยภาพอาสาสมั ครสาธารณสั ขุ 5) ความภาคภูมิใจเกิดจากการทําใหผูปวยเบาหวานสามารถ หมูบานอยางตอเนื่อง เพื่อใหมีความชํานาญในการดูแลและ ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดและชุมชนสามารถจัดการ ทําใหผูปวยเบาหวานเกิดความเชื่อมั่น ปญหาสุขภาพในชุมชนได สอดคลองกับแนวคิดของสํานัก 4. เพิ่มชองทางการติดตามเยี่ยมบานวิธีอื่นๆ ให บริหารการสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข.6 ในการขับ ผูปวยเบาหวานไดรับการเยี่ยมบานที่ตอเนื่อง เคลื่อนระบบสุขภาพอําเภอ (รสอ.) ที่ไดไหความหมายของ ระบบสขภาพอุ าเภอไวํ  คอระบบการทื างานรํ วมก นของทั กภาคุ กิตติกรรมประกาศ สวนดวยการบูรณาการทรัพยากรรวมกันภายใตบริบทของ ขอขอบคณุ เจาหน าศ นยู บร การสาธารณสิ ขุ 2 ทชี่ วย พนทื้ ผี่ านกระบวนการช นชมโดยื่ มงเปุ าหมายการม สี ขภาพทุ ี่ เหลอเปื นผ ชู วยน กวั จิ ยในการลงพั นทื้ ี่ คณะกรรมการ ประธาน ดีของประชาชน ใชหลักการดําเนินงานประกอบไปดวย การ ชุมชน อาสาสมัครสาธารณสุขหมูบาน ที่รวมวางแผน ดําเนิน ทํางานเปนทีม การมีสวนรวมของเครือขายและชุมชน การ การ ผปู วยเบาหวาน ทเขี่ าร วมการว จิ ยและใหั ข อม ลในการวู จิ ยั ทํางานจนเกิดคุณคา การแบงปนทรัพยากรและการพัฒนา ครงนั้ ี้ ขอขอบพระคณผุ เชู ยวชาญที่ กรี่ ณาตรวจสอบเครุ องมื่ อื บุคคล และการใหบริการสุขภาพตามบริบทและสอดคลองกับ การวิจัย การศกษาของึ วฒนาั นนทะเสนั 7 ทศี่ กษาการดึ าเนํ นงานระบบิ สุขภาพอําเภอ พบวา ผลสําเร็จของการดําเนินงานมาจาก เอกสารอางอิง เชื่อมโยงของ 5 ปจจัย คือ การทํางานรวมกันในระดับอําเภอ 1. American Diabetes Association. Standards of การมีสวนรวมของเครือขายและชุมชน การทํางานจนเกิด Medical Care in Diabetes[Online].Available from:http:// คุณคา ทั้งกับผูรับบริการและตัวผูใหบริการเอง การแบงปน care.diabetesjoumals.org/content/37/Supplement 1/ ทรัพยากรและการพัฒนาบุคลากร และการใหบริการสุขภาพ S14.full. Assessed November 4, 2014. ตามบริบทที่จําเปน โดยเนนการแกไขปญหาตามบริบทของ 2. สถาบันวิจัยและประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย กรม พื้นที่ (CBL) และการใหองคกรปกครองสวนทองถิ่นเขามามี การแพทย  กระทรวงสาธารณสขุ . การทบทวนวรรณกรรม สวนร วม ในการศกษาครึ งนั้ ไดี้ แนวทางการพ ฒนาประกอบไปั : สถานการณป จจ บุ นและั รปแบบการบรู การโรคไมิ ต ดติ อ ดวย การมสี วนร วมของท กภาคสุ วนผ านการลงนามบ นทั กขึ อ เรื้อรัง. นนทบุรี: บริษัทอารตควอลิไฟท จํากัด; 2557. ตกลงความรวมม อื การพฒนาอาสาสมั ครสาธารณสั ขหมุ บู าน 3. Chatterjee S, Riewpaiboon A, Piyauthakit P, ในการดูแลผูปวยเบาหวานในชุมชน การใหความรูผูปวยเบา Riewpaiboon W, Boupaijit K, Panpuwong N, et al. หวานในการดแลตนเองู และการเยยมบี่ านผ ปู วยเบาหวาน ผล Cost of diabetes and its complications in Thailand: a การดําเนินงานทําใหผูปวยเบาหวานมีความรู พฤติกรรมการ complete picture of economicburden. Health Soc ดแลตนเองู และการไดร บการสนั บสนั นในการดุ แลตนเองมากู Care Community. 2011. ขึ้น สงผลใหผูปวยเบาหวานสามารถควบคุมคุมระดับนํ้าตาล 4. สานํ กงานสาธารณสั ขจุ งหวั ดศรั สะเกษี . DHS. ศรสะเกษี : ในเลือดใหอยูในเกณฑปกติเพิ่มขึ้น สอดคลองกับการศึกษา สํานักพิมพพานทองจํากัด; 2557. ของ ลาวรรณ หวยหงษ ทอง 8 และพฒนาั แสงศร ี 9 ทพบวี่ าการ 5. Kemmis, S., and Mc Taggart, R., The Action มีคณะกรรมการในการดําเนินการและใหชุมชนเขามามีสวน Research Planner (Third Edition) Geelong, Victoria: รวมในการดูแลผูปวยเบาหวานทําใหผูปวยเบาหวานสามารถ Deakin University Press, 1988. ควบคุมระดับนํ้าตาลไดดีขึ้น 6. สํานักบริหารการสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข. การ ขับเคลื่อนระ สุขภาพอําเภอ (รสอ.) Distrct Health Sys- ขอเสนอแนะที่ไดจากการวิจัย tem (DHS) ฉบบประเทศไทยั .กรงเทพฯุ : โรงพมพิ ช มชนุ 1. เพื่อใหเกิดความรวมมืออยางจริงจังควรมีการ สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จํากัด; 2557. มอบหมายหนาที่เปนลายลักษณอักษร 7. วฒนาั นนทะเสนั . การประเมนผลการพิ ฒนางานสั ขภาพุ 2. เพมกิ่ จกรรมการปริ บเปลั ยนพฤตี่ กรรมสิ ขภาพุ อําเภอ (District Health System:DHS). วารสารวิจัยและ ใหกับผูปวยเบาหวานใหมีพฤติกรรมที่ดีและสามารถควบคุม พัฒนาระบบสุขภาพ; 2557; 7: 35-42 ระดับนํ้าตาลในเลือดไดดียิ่งขึ้น 8. ลาวรรณ  หวยหงษ ทอง . รปแบบการสู งเสร มิ สขภาพกลุ มุ เสี่ยงโรคเบาหวานโดยการมีสวน รวมของชุมชนบานลา Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Health Care Model for Diabetes Mellitus Type 2 559 in Primary Health Care Unite, MuangSisaket Municipality, Sisaket Province

ทหาร ตาบล บานเกา อําเภอเมืองจังหวัด กาญจนบุรี. วิทยานิพนธปริญญาสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2552. 9. พฒนาั แสงส.ี รปแบบการมู สี วนร วมของช มชนการปุ องก นั ภาวะแทรกซอนของผ ปู วยเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 โรงพยาบาล สงเสริมสุขภาพ ตําบลกําแมด อําเภอกุดชุม จังหวัด ยโสธร. วิทยานิพนธปริญญาสาธารณสุขศาสตรมหา บัณฑิต มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2555. นิพนธตนฉบับ

การศึกษาปจจัยเสริมที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผูปวยสูงอายุ โรคเบาหวานผานการดูแลการใชยาที่บานในเขตอําเภอสมเด็จจังหวัดกาฬสินธุ The study of Factors affecting to Blood SugarControl in Elderly with Diabetes Mellitus in a Home Care for Quality Use of Medicine at Home in Somdet District, Kalasin Province

ชนานุช มานะด1*ี ชนัตถา พลอยเลื่อมแสง2 พยอม สุขเอนกนันท3 Chananooch Manadee1*, Chanuttha Ploylearmsang2, Phayom Sookaneknun3 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 12 July 2015

บทคัดยอ การศกษานึ เปี้ นการศ กษาเชึ งคิ ณภาพุ เพอคื่ นหาป ญหาและป จจ ยเสรั มทิ สี่ งผลต อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดของผื ปู วยส งู อายโรคเบาหวานผุ านการด แลการใชู ยาท บี่ านรายบ คคลุ กลมตุ วอยั างค อื ผปู วยส งอายู ทุ ไดี่ ร บการวั นิ จฉิ ยเปั นโรคเบาหวานชน ดิ ที่ 2 ที่อยูในโครงการเยี่ยมบานของโรงพยาบาลสมเด็จ จังหวัดกาฬสินธุ จํานวน 50 คน เก็บขอมูลโดยแบบบันทึกขอมูลผูปวย และแบบสมภาษณั ค าถามปลายเปํ ดในประเด นป็ ญหา และปจจ ยเสรั มทิ สี่ งผลต อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดื สมภาษณั ร วม กับสังเกตพฤติกรรมของผูปวยทุกครั้งที่ออกเยี่ยมบานตอเนื่อง 6 เดือน วิเคราะหผลการศึกษาเชิงคุณภาพโดยการวิเคราะห เนื้อหา และการวิเคราะหเชิงปริมาณ ใชสถิติเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบวาปญหาที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ไมได คือ พฤติกรรมการบริโภค พฤติกรรมการใชยา ภาวะทางอารมณการเขาถึงบริการสาธารณสุข ปจจัยเสริมที่ทําใหควบคุม ระดับนํ้าตาลในเลือดไดดีคือ การสนับสนุนจากครอบครัวการสนับสนุนทางดานสังคม ความพึงพอใจในบริการที่ไดรับจากทีม สขภาพรวมถุ งการเขึ าถ งบรึ การความริ ความเขู าใจและการยอมร บตั อโรคของผ ปู วยเองสร ปไดุ ว าป ญหาและป จจ ยเสรั มในผิ ปู วย สูงอายุโรคเบาหวานแตกตางในแตละบุคคล ซึ่งปญหาดังกลาวสามารถหาแนวทางแกไขไดและปจจัยเสริมสามารถสงเสริมได โดยการจัดการจะชวยทําใหผูสูงอายุสามารถรักษาระดับนํ้าตาลในเลือดใหอยูในระดับที่ควบคุมได คําสําคัญ ผูปวยเบาหวาน พฤติกรรมการควบคุมอาหาร การใชยาที่บาน ปจจัยเสริม ระดับนํ้าตาลในเลือด

Abstract This qualitative study aimed to investigate for the contributing factors which affected blood sugar control in the elderly with diabetes mellitus in a home care for quality use of medicine at home. Study samples were 50 elderly patients whom were diagnosed with type 2 diabetes mellitus in Somdet hospital and were in home care project. The qualitative data was collected by using patient data record form and interviewing the elderly with the open-ended questions for problems and contributing factors of blood sugar control. The patient’s behaviors were observed every home care visit for 6 months. Qualitative data was analyzed by content analysis and quantitative data was analyzed by descriptive statistics. Study results showed that problems that caused uncontrollable control blood sugar in the elderly were dietary control behavior, medication use behavior, mood balance control and health care service accessibility. The contributing factors affecting blood sugar control were family support, social support, satisfaction on health team service, patient understanding and perception on disease. In conclusion, problems and contributing factors in the elderly patients with diabetes were different in each person. These problems can be solved and the contributing factors should be promoted for blood sugar control into the controllable level. Keywords: diabetes mellitus, dietary control, medicine use at home, contributing factors, blood sugar level

1 Pharmacist, Pharmacy Department, Somdej Hospital, Kalasin Province. Thailand. 46150 Tel: +668 1051 4447 E-mail: [email protected] 2 Assistant professor, Social Pharmacy Research Unit, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Thailand. 3 Assistant professor, Primary Care Practice Research Unit, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Thailand. Vol 34. No 6, November-December 2015 The study of Factors affecting to Blood Sugar Control 561 in Elderly with Diabetes Mellitus in a Home Care for Quality Use of Medicine at Home in Somdet District, Kalasin Province บทนํา อายุโรคเบาหวานที่ไดรับการดูแลการใชยาที่บานเปนราย โรคเบาหวานเปนป ญหาทางด านสาธารณส ขทุ ที่ วโลกใหั่ ความ บุคคล ทําการศึกษาระหวางเดือนกุมภาพันธ 2556 ถึง สาคํ ญั เนองจากการเจื่ บป็ วยด วยโรคเบาหวานม กจะกั อให เก ดิ กรกฎาคม 2556 ปญหาทางด านครอบคร วั สงคมั เศรษฐกจิ เพราะโรคเบาหวาน ประชากรและกลมตุ วอยั าง : ผปู วยส งอายู ุ (อาย≥ุ 60ป) เปนโรคท ถี่ ายทอดทางพ นธั กรรมุ เกดภาวะแทรกซิ อนท สี่ งผล ทไดี่ ร บการวั นิ จฉิ ยเปั นโรคเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 ทอยี่ ในโครงการู ใหเกิดความพิการทางดานรางกาย และสงผลกระทบตอการ เยี่ยมบานโรงพยาบาลสมเด็จ อําเภอสมเด็จ จังหวัดกาฬสินธุ ประกอบอาชพของผี ปู วยและผ ดู แลู ในป  2556 พบอตราความั จํานวน 50 คน ชุกโรคเบาหวานทั่วโลก จํานวน 382 ลานคน(1) สําหรับ ประเทศไทยพบผูปวยเบาหวาน 698,720คน อัตราปวยโรค เครื่องมือที่ใช เบาหวาน1,081.25 ตอประชากรแสนคน ในจังหวัดกาฬสินธุ 1. แบบบนทั กขึ อม ลผู ปู วย ซงประกอบดึ่ วย ขอม ลู พบผูปวยเบาหวาน 14,372 คน หรืออัตรา 1,459.74 ตอ พื้นฐาน ปญหาสุขภาพและปญหาที่เกี่ยวของกับการใชยา ประชากรแสนคน(2) ผปู วยโรคเบาหวานในโรงพยาบาลสมเด จ็ ผลลัพธทางคลินิกที่สําคัญ จํานวน 1 ชุด มีจํานวน 2,543 คน ในจํานวนนี้พบวาสวนใหญเปนผูสูงอายุ 2. แบบสัมภาษณผูปวยสูงอายุและผูดูแล เปน ซึ่งเปนวัยที่มีการเปลี่ยนแปลงทั้งดานรางกายและจิตใจ ซึ่ง คําถามปลายเปด ซึ่งขอคําถามพัฒนาขึ้นจากการทบทวน เปลยนแปลงในลี่ กษณะทั เสี่ อมถอยลงื่ ดงนั นเปั้ าหมายในการ วรรณกรรม ทระบี่ ปุ ญหาและป จจ ยสั าคํ ญของผั ปู วยเบาหวาน ดูแลผูปวยเบาหวานที่สูงอายุนี้ คือ การดูแลใหผลการรักษา สูงอายุ ในประเด็น ดังนี้ โรคเบาหวานดีขึ้นทั้งทางรางกายและจิตใจ เนนใหมีคุณภาพ 2.1 ปญหา (สาเหตุหลัก) ที่ทําใหไมสามารถ ชีวิตที่ดี ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได โครงการเยี่ยมบานของโรงพยาบาลสมเด็จ จังหวัด 2.1.1 ความรความเขู าใจเร องโรคเบาหวานื่ กาฬสนธิ แสดงใหุ เห นว็ าผ ปู วยส งอายู โรคเบาหวานทุ ไดี่ ร บการั 2.1.2 พฤติกรรมการบริโภค ดูแลการใชยาที่บานอยางตอเนื่องเปนเวลา 6 เดือน โดยทีม 2.1.3 พฤติกรรมการใชยาและสมุนไพร สุขภาพ มีความรวมมือในการใชยาดีขึ้น ควบคุมระดับนํ้าตาล 2.1.4 ภาวะทางอารมณและความเครียด ในเลือดใหอยูในเกณฑมาตรฐานไดดีมากขึ้นอยางมีนัยสําคัญ 2.1.5 การเขาถึงบริการสาธารณสุข ทางสถติ ิ (3) จากการสมภาษณั  และสงเกตพฤตั กรรมการดิ แลู 2.1.6 ความเชื่อตอโรค และการปฏิบัติตัว ตนเองของผูปวยเบาหวานและผูดูแล สามารถแบงผูปวยได ตอโรคเบาหวาน เปนสองกลุมคือกลุมผูปวยที่สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลได 2.2 ปจจัยเสริมที่ทําใหควบคุมระดับนํ้าตาลใน และกลมผุ ปู วยท ควบคี่ มระดุ บนั าตาลไมํ้ ได ด งนั นผั้ วู จิ ยจั งสนใจึ เลือดได ศกษาวึ า ปญหาและป จจ ยเสรั มใดทิ สี่ งผลต อการควบค มระดุ บั 2.2.1 การสนบสนั นและดุ แลจากครอบครู วั / นํ้าตาลในเลือดของผูปวยสูงอายุโรคเบาหวานไดเพื่อหา ญาติ แนวทางในการแกไขปญหาและสงเสริมปจจัยเสริมดังกลาว 2.2.2 การสนับสนุนทางดานสังคม 2.2.3 ความพงพอใจในบรึ การทิ ไดี่ ร บจากั วัตถุประสงค บุคลากรสุขภาพ และทีมสุขภาพ 1. เพื่อคนหาปญหาและปจจัยเสริมที่สงผลตอการ 3. สมุดจดบันทึกเพื่อบันทึกเนื้อหาการสัมภาษณ ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผูปวยสูงอายุโรคเบาหวาน พฤติกรรมการแสดงออก ขณะสัมภาษณและสนทนารวมกับ 2. เพื่อหาแนวทางในการแกไขปญหาและสงเสริม ผูสูงอายุโรคเบาหวานและผูดูแล ปจจัยเสริมที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผู ปวยสูงอายุโรคเบาหวาน วิธีดําเนินการวิจัย 1. ศึกษารูปแบบและแนวทางในการดูแลสุขภาพ วิธีดําเนินการวิจัย และการใชยาของผ สู งอายู โรคเบาหวานในชุ มชนุ ประกอบดวย รูปแบบการวิจัย: การศึกษาครั้งนี้เปนการวิจัยเชิง การศกษาสภาพสถานการณึ ป จจ บุ นั ปญหาการใช ยาในผ ปู วย คุณภาพ (Qualitative research) เพื่อคนหาปญหาและปจจัย เบาหวานสงอายู เบุ องตื้ น ปจจ ยทั มี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าํ้ เสรมทิ สี่ งผลต อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดของผื ปู วยส งู ตาลในเลือด เพื่อกําหนดประเด็นคําถามในการสัมภาษณ 562 Chananooch Manadee et al. J Sci Technol MSU

ผูปวยเบาหวานสูงอายุหรือผูดูแล มก./ดล.และทสี่ นสิ้ ดของโครงการเยุ ยมบี่ าน 119.7±30.2 มก./ 2. ออกเยยมบี่ านผ ปู วยส งอายู และดุ แลการใชู ยาท ี่ ดล. บานโดยเภส ชกรรั วมก บเจั าหน าท โรงพยาบาลสี่ งเสร มสิ ขภาพุ 2. ผูปวยสูงอายุโรคเบาหวานที่สามารถควบคุมระ ตําบลและอาสาสมัครสาธารณสุขประจําหมูบาน (อสม).ตาม ดบนั าตาลไดํ้ ด พบจี านวนํ 27 คน (รอยละ 54) และทไมี่ สามารถ โครงการเยี่ยมบานของโรงพยาบาลสมเด็จ อยางตอเนื่อง ควบคุมระดับนํ้าตาลไดเขาสูเกณฑมาตรฐาน พบจํานวน 23 ทั้งหมด 6 เดือน คน (รอยละ 46) 3. รวบรวมขอมูลผลลัพธทางคลินิก คือ ระดับนํ้า 3. จากการสัมภาษณผูปวยและผูดูแล พบปญหา ตาลในเลือด (fasting blood glucose, FBS) โดยใชขอมูลจาก หลักที่สงผลใหไมสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดที่ แบบบันทึกขอมูลผูปวยตามโครงการเยี่ยมบานโรงพยาบาล สามารถจัดหมวดหมูประเด็นตามเนื้อหา แบงออกเปน 5 สมเด็จ ประเด็นหลัก ดังนี้ 4. สัมภาษณผูปวยหรือผูดูแลโดยใชคําถามปลาย 3.1 พฤติกรรมการบริโภคดวยวัฒนธรรมการ เปดในประเด็นปญหาที่สงผลใหไมสามารถควบคุมระดับนํ้า บริโภคของชาวอีสานที่รับประทานขาวเหนยวเปี นหลัก ทําให ตาลในเลอดไดื  และปจจ ยเสรั มทิ ที่ าใหํ ควบค มระดุ บนั าตาลในํ้ ไมสามารถควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื  รบประทานอาหารั เลือดไดดี รวมกับการสังเกตพฤติกรรมผูปวยและผูดุแล โดย ไมถ กสู ดสั วน เนนการร บประทานคารั โบไฮเดรต (ขาวเหน ยวี ) เภสัชกรเปนผูสัมภาษณและจดบันทึกในแบบสัมภาษณ ใช ในปริมาณมาก ดังนี้ขอมูลสัมภาษณผูสูงอายุ เวลาประมาณ 30-60 นาทีตอผูปวย 1 ราย “กนขิ าวเหน ยวมี นอั มทิ่ อง ขาวเจ าเอาไม อย ”ู 5. รวบรวมและสรุปขอมูลตามประเด็นปญหาและ “กินขาวเหนียวมาตั้งแตยังเปนเด็ก” ปจจัยเสริมที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ผูปวยสูงอายุใหเหตุผลวา ผลไมรสหวาน 6. นาเสนอผลสรํ ปขุ อม ลตู อท มเยี ยมบี่ าน เพอระดมื่ โดยเฉพาะอยางยิ่งผลไมตามฤดูกาล เชน มะมวงสุก แตงโม สมองหาแนวทางในการแกไขปญหาที่สงผลตอการควบคุมระ มะขามหวาน ทาใหํ ช วยเจร ญอาหาริ จงมึ กรั บประทานกั บขั าว ดับนํ้าตาลในเลือด และสงเสริมปจจัยเสริม เพื่อใหการ เหนียวเปนอาหารหลัก สนับสนุนผูปวยเบาหวานใหสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลใน “แกแลวมันกลืนยาก กินขาวเหนียวกับ เลือดไดดี มะมวงสุกกลืนงาย อรอยดวย” “กนขิ าวไม อร อย ขมปาก กนขิ าวก บแตงโมั การวิเคราะหขอมูล ทําใหกินอรอย” 1. การวเคราะหิ ข อม ลเชู งคิ ณภาพุ ใชการว เคราะหิ  “ชวงนี้มะขามหวานที่บานออกเยอะ เห็น เนื้อหา (Content analysis) โดยพิจารณาจากแบบแผนความ แลวอดไมได” รวมถึงการไมสามารถประกอบอาหารรับ สัมพันธของขอมูลโดยเริ่มจากการแบงผูปวยเปน 2 กลุม คือ ประทานเองได เนื่องจากไมมีผูดูแลอยูดวยประจํา จึงตองซื้อ กลุมผูปวยที่สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได กับกลุม อาหารสําเร็จรูปมารับประทาน ผูปวยที่ไมสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได จากนั้น “ซออาหารถื้ งทุ ขายตามหมี่ บู านก นิ ไมม ลี กู วิเคราะหและสรุปผลตามประเด็นเนื้อหา พรอมจัดใหเปน ตัวคนเดียว” หมวดหมูโดยทีมวิจัย ผปู วยไม ม ความรี เรู องโภชนาการื่ ไมทราบ 2. การวิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ ใชสถิติเชิง วาหัวเผือก หัวมัน ขาวโพด คือ คารโบไฮเดรตที่สามารถ พรรณนาไดแก ความถี่ รอยละ คาเฉลี่ยและสวนเบี่ยงเบน เปลี่ยนเปนนํ้าตาลได รับประทานเพราะบอกวาไมมีรสหวาน มาตรฐาน สําหรับขอมูลพื้นฐานของผูปวย บางรายบอกอากาศรอน รูสึกเหนื่อยเพลีย จึงดื่มนํ้าอัดลม ทดแทน หรือติดการดื่มกาแฟเปนประจํา รวมถึงการรับ ผลการวิจัย ประทานอาหารตามเทศกาลงานบุญตางๆ 1. ขอม ลพู นฐานของผื้ สู งอายู โรคเบาหวานุ จานวนํ “กนกาแฟซองสิ าเรํ จร็ ปู ตดแลิ ว เลกไมิ ได ” 50 ราย พบวามีอายุเฉลี่ย 68.7±7.7 ป มีดัชนีมวลกาย (BMI) “ไปหอขาวตมงานบุญ ทําไป ชิมไป” (kg/m2) อยูในเกณฑปกติรอยละ 36 มีสถานภาพสมรส รอย 3.2 พฤตกรรมการใชิ ยาผ ปู วยส งอายู หลายรายุ ละ 68 เปนผูปวยที่มีผูดูแลรอยละ 88 มีคาเฉลี่ยระดับนํ้าตาล ไมทราบสรรพค ณของยาทุ รี่ บประทานั บางรายเกดปิ ญหาจาก ในเลือด (FBS) ที่เริ่มตนของโครงการเยี่ยมบาน 135.3±48.4 ผลขางเคียงของยาที่ใช รวมทั้งมีความเชื่อตอยาที่ใชวาจะ Vol 34. No 6, November-December 2015 The study of Factors affecting to Blood Sugar Control 563 in Elderly with Diabetes Mellitus in a Home Care for Quality Use of Medicine at Home in Somdet District, Kalasin Province ทําใหเกิดปญหาสุขภาพอื่นตามมา จึงเกิดความกลัวในการใช 3.5 ความรูความเขาใจตอโรคเบาหวาน จาก ยา บางรายตองใชยาที่มีเทคนิคการใชยาแบบพิเศษ เชน ยา การออกเยี่ยมบานผูสูงอายุโรคเบาหวานแตละราย ผลการ ฉีดอินซูลิน ซึ่งมีความยุงยากในการฉีด จึงไมรวมมือในการใช สัมภาษณ พบวาผูสูงอายุสวนใหญยังไมคอยมีความรูความ ยาปญหาไม ทราบว ธิ การเกี บร็ กษายาทั ถี่ กตู อง และความเบอื่ เขาใจต อเร องโรคื่ ภาวะแทรกซอนท อาจเกี่ ดขิ นกึ้ บตนเองั รวม หนายตอการใชยาในทุกๆ วัน ปญหาความหลงลืม ทําใหลืม ทั้งไมทราบแนวทางในการรักษา และการอยูรวมกับโรค ทานยาบอยๆ และการรับประทานผิดวิธี ตวอยั างผ ปู วยรายกรณ เพี อใหื่ เห นประเด็ น็ “ไมรูยารักษาอะไรบาง เยอะไปหมด เลย ปญหาที่ประกอบดวยหลายสาเหตุรวมกัน ดังนี้ เลือกกินบางตัว” ผปู วยชายไทยค ู อาย ุ 75 ป  มโรคประจี าตํ วั “กินยาหลายตัว ไตจะเสื่อมไว” เบาหวานและความดันโลหิตสูง อาศัยอยูบานกับภรรยาเพียง “กินแลวแสบทอง เลยเลิกกินทั้งหมด” สองคน ลูกทํางานตางจังหวัด ปญหาที่พบขณะทําการเยี่ยม “ฉีดไมเปน มองไมเห็น กลัวเข็ม” บานครั้งแรกผูปวยมีระดับนํ้าตาลในเลือด (FBS) 256 มก./ “กินมาตั้งนาน ไมเห็นดีขึ้น หยุดยาลองดู” ดล.มีประวัติที่ผานมาคือมีระดับนํ้าตาลในเลือดสูงมาตลอด มี “ยุงเลี้ยงหลาน ลืมกิน” ยาที่ใชหลายขนานและรูปแบบ ไดแก ยาฉีดอินซูลินแบบใช “มองไมเห็นฉลาก เลยกินทุกอยางเม็ดนึง ปากกาฉีด (penfi ll), ยาเม็ดรับประทาน 5 รายการ คือ Met- เหมือนกันหมด” formin, Glipizide, Amlodipine, Simvastatin และ Aspirin gr ปญหาพฤติกรรมการใชยารวมถึงการมี I จากการสัมภาษณผูปวยสามารถตอบคําถามเรื่องขนาดการ พฤตกรรมซิ อนื้ าสมํ้ นไพรุ ทอี่ างสรรพค ณเปุ นยามาทดลองร บั ใชยาแตละรายการไดอยางถูกตอง ไมมีปญหาการควบคุม ประทานเองที่บาน เพราะอยากหายจากโรค อาหาร แตไมสามารถทําใหระดับนํ้าตาลในเลือดลดลงได การ “เห็นเขาโฆษณาวิทยุ บอกกินแลวเบา ออกเยี่ยมบานและการสัมภาษณคนหาปญหาในครั้งตอมา มี หวานหาย ลองซื้อมากินดู” การประเมินความเขาใจเรื่องการใชยาเชิงลึกในแตยาแตละ 3.3 ภาวะทางอารมณและความเครียด ผูปวย รายการมากขนึ้ พบวาผ ปู วยม ปี ญหาการใช ปากกาฉ ดอี นซิ ลู นิ สูงอายุใหขอมูลวาตัวเองมักจะเกิดความเครียด เพราะตัวโรค เนื่องจากปญหาดานสายตา หมนปากกาฉุ ีดอินซูลินผิดพลาด ทเปี่ นไม ม ทางรี กษาใหั หายขาดได  และอาจมผลที าใหํ เส ยชี วี ติ บอยครั้ง ทําใหไดขนาดยาตํ่ากวาที่แพทยสั่งใหฉีด ยาเม็ดรับ ได อีกทั้งผูสูงอายุในภาคอีสานจะถูกถูกทอดทิ้งใหอยูบาน ใน ประทานอกี 5 รายการ มปี ญหาในเร องการเกื่ บยาให็ อย เปู นท ี่ ขณะทคนในครอบครี่ วออกไปทั างานหรํ อไปศื กษาในตึ างพ นทื้ ี่ เคลื่อนยายไปมาบอย ทําใหลืมรับประทานยาบางตัวบอยครั้ง จงรึ สู กไมึ ม ความหวี งในชั วี ติ บางรายเสยคนที รี่ กไปั สงผลกระ และไมทราบวาการลืมจะมีผลอยางไรตอไปกับตัวเอง ผูปวย ทบตอจิตใจรุนแรง รวมทั้งผลกระทบจากภาวะเศรษฐกิจ การ สูงอายุเลาวา ตนเองอาศัยอยูบานกับภรรยาเพียงลําพัง รูสึก ไมม รายไดี ประจ าํ ทาใหํ ม หนี สี้ นทิ แกี่ ไขไม ได  ดงบทสั มภาษณั  เหงาอยางมาก คิดถึงลูกหลานที่แยกไปอาศัยที่อื่น ขาดแรง ดังนี้ บนดาลใจในการมั ชี วี ตอยิ กู บโรคทั รี่ กษาไมั หาย จงสึ งผลให ไม  “กลัวตาย กลัวไมไดเห็นหนาหลาน” อยากดูแลตัวเอง รับประทานยาบางบางครั้ง และไมอยากไป “อีกไมนานก็ตาย ไมมีลูกหลานดูแล” พบแพทยตามนัด “สามีเพิ่งเสีย ทําใจไมได” 4. ผลการสัมภาษณผูปวยในกลุมที่ควบคุมระดับ “เปนหน เยอะี้ ทานาปํ น ขาดที้ นุ ไมม อารมณี  นํ้าตาลในเลือดไดดี เพื่อคนหาปจจัยเสริมที่ทําใหสามารถ ทําอะไรทั้งนั้น” ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดดีผลการวิเคราะหเนื้อหา 3.4 การเขาถ งบรึ การและสถานบริ การสาธารณสิ ขุ สามารถสรุปประเด็นไดเปน 4 ประเด็นดังนี้ จากการสมภาษณั พบว า ผสู งอายู โรคเบาหวานมุ ขี อจ ากํ ดดั าน 4.1 การสนับสนุนและดูแลจากครอบครัว หรือ เศรษฐสถานะ สวนใหญไมมีเงินเพื่อเปนคาใชจายในการเดิน การมผี ดู แลหลู กอยั ดู วยเป นประจ าํ ผปู วยส งอายู โรคเบาหวานุ ทาง นงรถประจั่ าทางเพํ อไปรื่ กษาทั โรงพยาบาลี่ ระยะทางไกล ที่มีสัมพันธภาพในครอบครัวที่ดี ผูปวยสวนใหญจะสามารถ จากบานไปสถานบริการสุขภาพ จึงไมไปพบแพทยตามนัด ควบคุมระดบนั ํ้าตาลในเลือดไดดี เนื่องจากมีญาติมาชวยดูแล หรือมีประสบการณไปรักษาที่โรงพยาบาลแลวตองใชเวลารอ เรื่องอาหาร เรื่องยา การพาไปพบแพทยตามนัด การเอาใจใส นาน รวมทั้งประสบการณที่ไมประทับใจจากการรับบริการ ในสุขภาพ เนนการรับประทานอาหารพื้นบานตามวัฒนธรรม “มาตงแตั้ ต สี ี่ ไดกล บบั านบ ายสาม เหนอยื่ ” ชาวอสานที มี่ การรี บประทานผั กั และอาหารไมม นั รวมถงการึ “หมอดุ เวลานํ้าตาลขึ้น บอยากฟง” 564 Chananooch Manadee et al. J Sci Technol MSU

ใหกําลังใจผูปวยอยางสมํ่าเสมอ สงผลดีตอการควบคุมระดับ “หมอบอกอะไรก็เชื่อ จะไดดีขึ้นเร็วๆ ไม นาตาลในเลํ้ อดใหื อย ในเกณฑู มาตรฐานได อย างต อเน องดื่ งคั าํ อยากกินยาเยอะไปกวานี้” สัมภาษณของผูปวยกลุมนี้ “เบาหวานไมไดนากลัวขนาดนั้น ก็กินได “ลูกทํากับขาวใหกิน จัดยาใหกินทุกวัน” นอนไดเหมือนคนอื่น แตตองเชื่อหมอ” “ลูกสาวดูแลดี พาไปหาหมอตลอด” ตัวอยางผูปวยรายกรณีเพื่อใหเห็นปจจัย “ลกชายฉู ดยาใหี  ยายมองไมเห นหรอก็ เขา เสริมที่สําคัญตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ดังนี้ ฉีดใหทุกวนั ” ผูปวยหญิงไทยหมาย อายุ 73 ป มีโรค “แมอยากก นไริ ลกมู นกั ท็ าใหํ ก นิ แตม นไมั  ประจําตัวคือเบาหวานและความดันโลหิตสูง มีสายตาพรามัว ใหกินแนวหวานๆ” เดินไดลําบาก พักอาศัยอยูบานกับบุตร 2 คนที่มีอาการปวย 4.2 การสนบสนั นทางดุ านส งคมั ผสู งอายู ทุ ไดี่ ร บการั ทางจตเวชิ จากการเยยมบี่ านและส มภาษณั พบป ญหาค อื ไมม ี สนับสนุนใหกําลังใจ เอาใจใสจากเพื่อนบาน โดยเฉพาะผูที่ ผูดูแลหลัก (care giver) ไมมีผูดูแลจัดยาให ไมควบคุมอาหาร มีอายุใกลเคียงกันและมีโรคประจําตัวเชนเดียวกัน ทําใหเห็น เนองจากผื่ จู ดหาอาหารซั ออาหารปรื้ งสุ าเรํ จร็ ปมาใหู  ไปรบยาั อกเห็นใจซึ่งกันและกัน รวมถึงไดมีการพูดคุยสนทนาแลก ไมตรงตามนัดแพทย เพราะไมมีผูดูแลพามาโรงพยาบาล ผู เปลยนประสบการณี่ ในการเจ บป็ วย และการรกษารั วมก นั เหน็ ปวยมีปญหานอนไมหลับ เครียด วิตกกังวลกับอาการของ ตัวอยางผูปวยที่อยูในชุมชนเดียวกัน ผูที่ปฏิบัติตัวดี ดูแล ตนเอง และเปนหวงบุตรชายและบุตรสาวที่มีอาการปวยทาง สขภาพตนเองอยุ างด ี จนกระทงสามารถควบคั่ มระดุ บนั าตาลํ้ จิตเวช จากขอมูลสัมภาษณ ทีมวิจัยจึงรวมกันคนหาแนวทาง ในเลือดได และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอยางเห็นไดชัด หรือการ ในการดูแลรักษาผูสูงอายุรายนี้ โดยคนหาผูที่จะสามารถเปน มีประสบการณเห็นตัวอยางผูปวยสูงอายุที่ไมยอมดูแลตนเอง ผูดูแลหลกสั ําหรับผูสูงอายุนี้ได พูดคุยกับลูกชายและลูกสะใภ ไมเขารับการรักษา จึงไดรับผลกระทบจากโรคและภาวะ เพออธื่ บายิ สรางความเข าใจเร องโรคทื่ ผี่ ปู วยเป น ความสาคํ ญั แทรกซอนที่รุนแรง ในการพบแพทยตามน ดั การรบประทานยาสมั าเสมอํ่ และการ “ยายศรี บานตรงขามแกไมคุมอาหาร ไม ดแลเรู องโภชนาการสื่ าหรํ บผั ปู วยเบาหวานและความด นโลหั ติ กินยา ตอนนี้เปนโรคไตแลว นากลัวจริงๆ” สูง ทําการประสานงานทีมจิตเวชโรงพยาบาลสมเด็จ เพื่อเขา 4.3 ความพึงพอใจตอบริการที่ไดรับจาก มาดูแลลูกชายและลูกสาวที่เปนปญหาทางจิตเวช ผลลัพธที่ บุคลากรสุขภาพ ไดแก แพทย พยาบาล เภสัชกร และทีม พบหลังจากคนพบผูดูแลหลักสําหรับผูปวยรายนี้ คือ หลาน สุขภาพ รวมถึงการเขาถึงบริการไดสะดวก เชน ไปรับบริการ สาวทบี่ านอย ใกลู ก บผั ปู วย มาชวยด แลการใชู ยาให ก บผั สู งอายู ุ ทโรงพยาบาลสี่ งเสร มสิ ขภาพุ (รพ.สต.) ใกลบ าน ผปู วยจ งเกึ ดิ โรคเบาหวาน บุตรชายและบุตรสาวที่มีอาการทางจิต ไดรับ ศรัทธาตอการรักษา ศรัทธาในตัวแพทยหรือบุคลากรสุขภาพ การเขาตรวจร กษาทั โรงพยาบาลี่ และสงต วไปรั กษาตั อย งโรงั ที่เปนผูรักษา จึงใหความรวมมือในการดูแลสุขภาพตามคํา พยาบาลจิตเวช จังหวัดขอนแกน ทําใหผูปวยสูงอายุโรคเบา แนะนําอยางเต็มที่ สวนใหญผูสูงอายุที่อยูที่บาน มีความพึง หวานคลายความวตกกิ งวลไดั  เนองจากบื่ ตรชายและบุ ตรสาวุ พอใจตอการด แลสู ขภาพเชุ งริ กุ โครงการการเยยมบี่ านของท มี ไดร บการรั กษาั และมอาการดี ขี นตามลึ้ าดํ บั สามารถชวยเหล อื สุขภาพ ดูแลผูปวยสูงอายุรายนี้รวมกับผูดูแลหลักไดมากขึ้น ปจจัยดัง “กลับมาเยี่ยมยายอีกนะ เห็นหนาหมอ กลาวท าใหํ ผ ปู วยย นดิ ไปรี กษาตามนั ดของแพทยั  และขาดนดั บอยๆ แลวอาการดีขึ้น” นอยลง ระดับนํ้าตาลในเลือดและความดันโลหิตสามารถ “อยากคุมนํ้าตาลใหได  ไมอยากทําใหหมอ ควบคุมไดดีขึ้นและกลับเขาสูเกณฑมาตรฐาน ผิดหวัง” 5. เมอนื่ าประเดํ นท็ งปั้ ญหาและป จจ ยเสรั มทิ งหมดั้ 4.4 ความรูความเขาใจและการยอมรับตอโรค ทไดี่ จากการส มภาษณั และเก บข็ อม ลเชู งลิ กในผึ ปู วยส งอายู โรคุ ประจําตัวของตนเอง จากการสัมภาษณพบวาผูปวยในรายที่ เบาหวานแตละราย มาเปนข อม ลในการพู ดคู ยระดมสมองรุ วม สามารถยอมรบโรคประจั าตํ วเบาหวานทั ตนเองเปี่ นได ด ี เรยนี กันกับทีมเยี่ยมบาน ของโรงพยาบาล จึงนํามาซึ่งแนวทางใน รทู จะใชี่ ช วี ตกิ บการเปั นโรคเบาหวาน โดยผานการแนะน าจากํ การแกไขปญหาที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด บุคลากรสุขภาพ จะยินดีที่จะปฏิบัติตนตามที่ทีมสุขภาพ และแนวทางในการสงเสร มปิ จจ ยเสรั มิ เพอสนื่ บสนั นผุ ปู วยส งู แนะนํา อายุเบาหวาน สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดใหอยูใน เกณฑปกติได ไดแนวทางในการทํางานดังนี้ Vol 34. No 6, November-December 2015 The study of Factors affecting to Blood Sugar Control 565 in Elderly with Diabetes Mellitus in a Home Care for Quality Use of Medicine at Home in Somdet District, Kalasin Province 5.1 สําหรับปญหาพฤติกรรมการบริโภค ประโยชนตอตัวผูปวย การพัฒนาระบบการสงตอขอมูลของผู บุคลากรทางการแพทยควรใหคําแนะนําเรื่องโภชนาการ โดย ปวยจากระดับปฐมภูมิมาสูระดับทุติยภูมิ ระบบการออกเยี่ยม แนะนําเมนูอาหารทดแทน หรือปรับเมนูอาหารใหสัดสวนผัก บาน ตดตามผิ ปู วยเพ อดื่ แลในระดู บครอบครั วและระดั บบั คคลุ ในทองถิ่นเพิ่มขึ้น ปรับเปลี่ยนการรับประทานขาวเหนียวให เสรมพลิ งใจใหั ท มดี แลผู ปู วย ตงแตั้ ผ ดู แลหลู กั และทมสี ขภาพุ เปนขาวสวย ใหเหมาะกับผูสูงอายุและตามวัฒนธรรมการ รวมถึงติดตอประสานงานเพื่อสรางภาคีเครือขายในการดูแล บริโภคในพื้นที่ ผูปวย 5.2 สําหรับปญหาพฤติกรรมการใชยาให บคลากรทางการแพทยุ ร วมม อกื บผั ดู แลและตู วผั ปู วยเอง โดย อภิปรายและสรุปผล อธิบายใหทราบถึงสรรพคุณยาแตละรายการ ความสําคัญใน จากวัตถุประสงคของการศึกษาเชิงคุณภาพนี้คือ การใชยาอย างต อเน องื่ การเกบร็ กษายาทั ถี่ กตู องและผลด ของี คนหาปญหาและปจจัยเสริมที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้า การเก็บรักษาไดถูกตอง กรณีที่มีการใชยาที่ตองใชเทคนิค ตาลในเลือด รวมถึงคนหาแนวทางในการแกไขปญหาและสง พิเศษ เชน ยาฉีดอินซูลิน ควรปรับอุปกรณใหเหมาะสมกับผู เสริมปจจัยเสริมดังกลาว สรุปผลไดวา ผูปวยสูงอายุโรคเบา ปวยสูงอายุแตละราย เชน ในผูปวยที่มีปญหาสายตาไมดีนัก หวานที่ไมสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได มีปญหาที่ อาจใชปากกาฉีดยาแทนการใชเข็มฉีดยาหรือใชอุปกรณชวย พบ คอื ปญหาด านพฤต กรรมการบริ โภคิ พฤตกรรมการใชิ ยา กระตุนเตือนความจํา ที่ชวยเพิ่มความรวมมือในการใชยาได ภาวะทางอารมณและความเครียด การเขาถึงบริการ 5.3 สําหรับปญหาภาวะทางอารมณและ สาธารณสุข การขาดความรูความเขาใจเกี่ยวกับตัวโรคที่เปน ความเครียดบุคลากรทางการแพทยหรือทีมเยี่ยมบานตองมี ในขณะที่ปจจัยเสริมที่ทําใหผูปวยสามารถควบคุมนํ้าตาลใน สุนทรียสนทนา ตั้งใจรับฟงผูปวยอยางลึกซึ้งและเขาใจ ใหผู เลือดไดดีและกลับเขาสูเกณฑคาปกติ คือ การสนับสนุนและ ปวยไดระบายความรูสึก ปลดปลอยความเครียด อันจะชวย ดแลจากครอบครู วหรั อการมื ผี ดู แลหลู กั การสนบสนั นทางดุ าน ดูแลระดับจิตใจใหกับผูปวย พูดคุยอยางเปนกันเองอยางออน สังคม ความพึงพอใจในบริการที่ไดรับจากทีมสุขภาพ ความรู โยน อธิบายใหผูปวยและผูดูแลเขาใจถึงเรื่องโรคและอาการที่ ความเขาใจ และการยอมรับตอโรคประจําตัวของตนเอง เปนอยางงายๆ การปฏิบัติตัวใหสามารถอยูกับโรคไดอยางมี พฤติกรรมการบริโภค ถือวาเปนปญหาหลักสําหรับ ความสุข ผปู วยส งอายู เบาหวานุ การไมควบค มอาหารุ การไมร เรู องหลื่ กั 5.4 สาหรํ บปั ญหาการเข าถ งบรึ การสาธารณสิ ขุ โภชนาการ ซงสอดคลึ่ องก บการศั กษาของรอยพึ มพิ  เลศวิ ริ ยาิ เพื่อลดปญหาในประเด็นนี้ หนวยงานบริการสุขภาพตองปรับ นันท(4) ที่พบวาปญหาหรือปจจัยเสี่ยงหลักคือผูปวยยังไม การบริการใหเอื้อตอผูปวย เชน เพิ่มการบริการในระดับปฐม สามารถปรบเปลั ยนพฤตี่ กรรมเสิ ยงไดี่  ซงครอบคลึ่ มถุ งบรึ โภคิ ภูมิ การพัฒนาระบบการสงยาใหผูปวยที่บานกรณีผูปวย ไมถูกสวน (เกินหวานเค็มมัน) บริโภคผักผลไมนอยดื่ม ควบคมโรคไดุ ด ควรเพี มระยะหิ่ างของการน ดพบแพทยั เพ อลดื่ แอลกอฮอลรวมถ งมึ นี าหนํ้ กเกั นและอิ วน และยงสอดคลั องก บั คาใช จ ายของผ ปู วยและผ ดู แลู และพฒนาระบบการออกเยั ยมี่ การศึกษาของอมรรัตน ภิรมยชม(5) ที่ศึกษาพฤติกรรมการ บานที่สงตอขอมูลไดรวดเร็ว ดแลตนเองของผู ปู วยเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 พบวาพฤต กรรมดิ าน 5.5 แนวทางการสงเสร มปิ จจ ยเรั องการมื่ ผี ดู แลู การควบคุมอาหาร อยูในระดับตํ่ารอยละ 19.27 ระดับปาน สามารถทําไดโดยคนหาผูดูแลหลักใหกับผูปวย คนหาสิ่งที่จะ กลางรอยละ 68.44 และระดับสูงรอยละ 12.29 นอกจากนี้ยัง เปนแรงบ นดาลใจหรั อความหวื งของผั ปู วยท ดี่ แลรู กษาตนเองั มีการศึกษาของ ทรรศนีย สิริวัฒนพรกุล(6)ที่แสดงใหเห็น เพื่อใชกระตุนใหมีพลังในการดูแลตนเอง วาการควบคุมอาหารมีความสัมพันธทางลบกับระดับนํ้าตาล 5.6 แนวทางสงเสร มปิ จจ ยทางทางสั งคมั ทาไดํ  ในเลือดของผูปวยเบาหวานอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ โดยมี โดยใหผ ปู วยส งอายู ไดุ ม สี วนร วมในก จกรรมของชิ มชนุ เชน จดั ขอที่กลาวถึงพฤติกรรมการรับประทานอาหารประเภทแปง กิจกรรมรณรงคจัดการโรคเบาหวานในโรงเรียน โดยใหผูปวย เชน กวยเตี๋ยว ขนมจีน ตามความตองการจนพอใจ และรับ สงอายู โรคเบาหวานไดุ มาร วมแบ งป นเร องราวหรื่ อประสบการณื  ประทานอาหารอิ่มจนพอใจซึ่งสอดคลองกับวัฒนธรรมการ ในการดแลตนเองใหู น กเรั ยนี เพอกลื่ บไปดั แลปู ยู าตายาย และ บรโภคของชาวอิ สานในการศี กษานึ ี้ ทนี่ ยมบริ โภคขิ าวเหน ยวี ญาติของตนไดตอไป กนเปั นจ านวนมากํ ดงนั นแนวทางแกั้ ไขค อื ปรบพฤตั กรรมในิ 5.7 แนวทางสงเสริมระบบที่เอื้อตอการเขาถึง การบริโภคของผูปวยโดยแนะนําเมนูทดแทนที่เขากับบริบท บริการ เพื่อใหเกิดการเขาถึงบริการสุขภาพที่ดี และเปน และวัฒนธรรมการบริโภคของผูปวยและปรับสัดสวนเมนู 566 Chananooch Manadee et al. J Sci Technol MSU

อาหารใหเหมาะสม การศึกษานี้พบวามีผูปวยสูงอายุโรคเบาหวานที่ไม ปญหารองลงมา คือ พฤติกรรมการใชยา การลืมรับ สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดบางรายยังมีความรู ประทานยา หยุดยาเนื่องจากเกิดผลขางเคียง การไมทราบ ความเขาใจน อยเก ยวกี่ บโรคเบาหวานและวั ธิ ดี าเนํ นไปของโรคิ สรรพคุณยา สอดคลองกับการศึกษาของรอยพิมพ เลิศวิริยา รวมถึงแนวทางการรักษา สงผลใหไมสนใจจะดูแลตนเอง แต นนทั (4) พบวาผ ปู วย 9 รายใน 13 รายทไมี่ สามารถควบค มระุ อยางไรก็ตามมีการศึกษาที่พบวาระดับนํ้าตาลในเลือดไมมี ดบนั าตาลในเลํ้ อดไดื  มกจะลั มทานยาบื อยๆและทานยาไม ถ กู ความสัมพันธกับความรูความเขาใจตอโรคหรืออาการเบา ตามแพทยสั่งมีผูปวย 2 รายไมไปรับยาและพบแพทยตาม หวาน (4)(8) กําหนดนัดแตไมสอดคลองกับงานวิจัยของทรรศนีย สิริวัฒน ปจจัยเสริมที่ชวยใหผูปวยสูงอายุโรคเบาหวาน พรกลุ (6) ทแสดงใหี่ เห นว็ าผ ปู วยเบาหวานม คี าเฉล ยพฤตี่ กรรมิ สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลไดและเขาสูเกณฑปกติ คือ การ การใชยาโดยรวมอยูในระดับดีแตผูปวยยังมีคาเฉลี่ยระดับนํ้า ไดร บการดั แลจากครอบครู วั ญาต ิ หรอมื ผี ดู แลหลู กั ทงในเรั้ องื่ ตาลในเลือดสูงมาก แนวทางการแกไขการใหการดูแลในเรื่อง อาหาร การใชยา การพาไปพบแพทย ตามนัด รวมถึงการให ความรวมมือในการกินยา จึงตองเริ่มตนจากการอธิบายเพื่อ กําลังใจ ดวยวัยสูงอายุเปนวัยที่มีตองการการพึ่งพิงสูง ทําความเขาใจถึงโรคและการดําเนินของโรค ขอบงใชของยา ตองการผูดูแลเอาใจใส สอดคลองกับหลายการศึกษาที่ผลพบ ผลขางเคียงที่อาจเกิดขึ้น และแนวทางการแกไข รวมทั้งให วา ครอบครัวหรือญาติของผูปวยมีชวยในการสนับสนุนและ กาลํ งใจผั ปู วยและช นชมเมื่ อผื่ ปู วยให ความร วมม อในการใชื ยา ดูแลผูปวยทั้งในดานการคุมอาหารการออกกําลังกายการให ผปู วยบางรายอาจจ ดทั าอํ ปกรณุ ช วยในการร บประทานยาั เชน กําลังใจดูแลการใชยาและเนื่องจากทุกคนในครอบครัวเห็นวา ปฏิทินการกินยา หรือรูปภาพแทนฉลากยาที่พิมพเปนตัว ปญหาสุขภาพของผูปวยคือปญหาสุขภาพของครอบครัว (4) หนังสือ และมีการศึกษาที่อธิบายปจจัยที่มีความสัมพันธกับระดับนํ้า นอกจากนี้ยังพบวาผูปวยมีภาวะทางอารมณ ตาลในเลือดของผูปวยเบาหวาน ผลพบวาแรงสนับสนุนจาก ความเครียดจากโรคที่เปน ไมทราบความรุนแรงของโรคและ ครอบครวมั ความสี มพั นธั ทางบวกก บการควบคั มระดุ บนั าตาลํ้ การดําเนินไปของโรค สอดคลองกับการศึกษาของรอยพิมพ ในเลือดของผูปวยเบาหวานอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ เลิศวิริยานันท(4) ในเรื่องความเครียดที่พบวาผูปวยทุกรายมี (r=0.130, p<.05)(6) ความเครียดความกลัวความกังวลตางๆเมื่อทราบวาตนเอง สําหรับปจจัยเสริมอันเนื่องจากการสนับสนุนทาง ปวยด วยโรคเบาหวานก งวลเรั องโรคแทรกซื่ อนกล วตนเองเปั น สังคม พบวามีความสอดคลองในทางเดียวกับการศึกษาของ ภาระของครอบครวกลั วไมั ได อย กู บลั กหลานกู งวลวั าใครจะหา อรพิน รังสีสาคร (8) ที่ศึกษาศักยภาพในการควบคุมระดับนํ้า เลี้ยงและดูแลความกลัวกลายเปนเครียดดังนั้นในการดูแลผู ตาลในเลือดของผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 และวิเคราะห ปวยกลุมนี้นอกจากดูแลทางดานรางกาย ตองดูแลถึงระดับ หาความสัมพันธระหวาง ปจจัยสภาพแวดลอมทางสังคม จตใจิ คนหาป ญหาหร อสาเหตื ทุ ที่ าใหํ ผ ปู วยม ความเครี ยดแลี ว ความรความเขู าใจเก ยวกี่ บโรคเบาหวานั และความหวงในการั ดําเนินการแกไขปญหาเหลานั้น ปฏิบัติพฤติกรรมสุขภาพที่ดี ตอศักยภาพดังกลาวของผูปวย การเขาถึงบริการสาธารณสุข เปนอีกปญหาที่สงผล ในการบริโภคอาหาร การออกกําลังกาย การจัดการ ตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ผูปวยบางรายไมสะดวก ความเครียด และการรับประทานยา ผลพบวาอิทธิพลของ มาโรงพยาบาลเนื่องจากคาใชจายไมเพียงพอ เมื่อเทียบกับ สภาพแวดลอมทางสังคมมีความสัมพันธกับพฤติกรรมในการ ระยะทางในการเดินทาง หรือจากเศรษฐสถานะ บางรายมี ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดใหดีอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ความพึงพอใจในการใชบริการที่โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ นอกจากนี้ยังมีการศึกษาที่อธิบายความสัมพันธของปจจัยนํา ตําบลมากกวาโรงพยาบาลชุมชน สอดคลองกับรายงานวิจัย ปจจ ยเอั อและปื้ จจ ยเสรั มของการปฏิ บิ ตั ติ วของผั ปู วยเบาหวาน ของราม รังสินธุ(7) ที่ประเมินผลการดูแลผูปวยโรคเบาหวาน ชนิดที่ 2 ที่ไมสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดโดยผล ชนิดที่ 2 และความดันโลหิตสูงของโรงพยาบาลในสังกัด การศกษาพบวึ าผ ปู วยเบาหวานท ไดี่ ร บการสนั บสนั นดุ านการ กระทรวงสาธารณสขและโรงพยาบาลในสุ งกั ดกรั งเทพมหานครุ ใหกําลังใจเอาใจใสกระตุนเตือนจากบุคคลใกลชิดและทีม ประจําป 2555 ผลพบวา พื้นที่การใหบริการ อายุ และเพศ มี สุขภาพมีความสัมพันธกับการปฏิบัติตัวในการควบคุมระดับ ความสัมพันธกับอัตราการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผู นาตาลในเลํ้ อดทื าใหํ สามารถปฏ บิ ตั ติ วควบคั มระดุ บนั าตาลในํ้ ปวยเบาหวานชนิดที่ 2 เลือดไดดีขึ้น (9) Vol 34. No 6, November-December 2015 The study of Factors affecting to Blood Sugar Control 567 in Elderly with Diabetes Mellitus in a Home Care for Quality Use of Medicine at Home in Somdet District, Kalasin Province ความพึงพอใจตอการไดรับบริการ รวมถึงความเชื่อ ของชมชนหนุ งสามารถใชึ่ เป นแนวทางในการด แลผู สู งอายู โรคุ มั่นในทีมสุขภาพผูใหการรักษา ระบบบริการสาธารณสุขและ เบาหวานในชุมชนอื่นได แตในแตละพื้นที่ควรปรับใชให อสม. ทสามารถสนี่ บสนั นและเสรุ มพลิ งใหั ผ ปู วยและครอบคร วั สอดคลองกับบริบทของชุมชนตนเองตอไป มีศักยภาพและมีกําลังใจในการดูแลตัวเองอยางตอเนื่อง เปน ปจจัยเสริมที่สงผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ซึ่ง กิตติกรรมประกาศ สอดคลองกับการศึกษาของรอยพิมพ เลิศวิรยานิ ันท(4) ที่พบ ผวู จิ ยขอขอบคั ณหุ วหนั าฝ ายเภส ชกรรมชั มชนุ และ วาการป องก นควบคั มโรคเบาหวานและความดุ นโลหั ตสิ งของู ทีมเยี่ยมบานโรงพยาบาลสมเด็จ จังหวัดกาฬสินธุ รพ.สต.บานรมหลวง จากการประยุกตใชแนวคิดเวชศาสตร ครอบครวและการทั างานรํ วมก นของทั มสหวี ชาชิ พดี แลผู ปู วย เอกสารอางอิง แบบองครวมสามารถสร างความพ งพอใจใหึ ก บผั ปู วยและญาต ิ 1. สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย . อตราความชั กโรคุ กลมผุ ปู วยท สามารถควบคี่ มนุ าตาลในเลํ้ อดไดื ด สะที อนว าการ เบาหวานทั่วโลกจาก IDF. [cited 5 กรกฎาคม 2558]; ไดร บขั อม ลการปฏู บิ ตั ติ วและกั าลํ งใจจากหมอและทั มงานชี วย Available from: http://www.diabassocthai.org/statis- ลดความกงวลและความเครั ยดลงไดี มากอ กที งยั้ งมั ความมี นใจั่ tic/406. ในการดูแลตนเองมากขึ้นดวย 2. สํานักโรคไมติดตอ กรมควบคุมโรค. ขอมูลโรคไมติดตอ สรปไดุ ว าการบร หารจิ ดการเพั อดื่ แลรู กษาผั ปู วยเบา เรอรื้ งั . 2558 [cited 5 กรกฎาคม 2558]; Available from: หวานชนดทิ ี่ 2 เพอใหื่ สามารถควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื  http://www.thaincd.com/information-statistic/ ตองเริ่มจากการคนหาปญหาที่แทจริงที่สงผลกระทบตอการ non-communicable-disease-data.php. ควบคมโรคุ ซงมึ่ กจะแตกตั างก นไปในผั ปู วยแต ละบ คคลุ ทงนั้ ี้ 3. ชนานุช มานะดี, ชนัตถา พลอยเลื่อมแสง, พยอม สุขเอ ตองอาศัยความรวมมือของผูปวย ญาติ ผูดูแล ชุมชน และทีม นกนันท. ผลการดูแลผูปวยสูงอายุโรคเรื้อรังดานการใช สุขภาพ นอกจากนี้การคนหาปจจัยเสริมเพื่อสนับสนุนและสง ยาที่บานในเขตโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลอําเภอ เสรมใหิ ด ยี งขิ่ นึ้ เปนอ กแนวทางหนี งทึ่ เอี่ อตื้ อการควบค มระดุ บั สมเด็จ จังหวัดกาฬสินธุ. วารสารเภสัชศาสตรอีสาน. นํ้าตาลในเลือดของผูปวยสูงอายุโรคเบาหวานใหเขาสูเกณฑ 2557;10(3):354-71. ปกติ และคุณภาพชีวิตที่ดีไดตอไป 4. รอยพมพิ  เลศวิ ริ ยานิ นทั . ปจจ ยทั เกี่ ยวขี่ องในการควบค มุ ระดับนํ้าตาลในเลือดและความดันโลหิตของผูปวยเบา ขอเสนอแนะ หวานและความดันโลหิตสูงในตําบลแมแฝก อําเภอ การศึกษานี้แสดงใหเห็นวาการใหการดูแลผูปวยสูง สันทราย จังหวัดเชียงใหม. วารสารสาธารณสุขลานนา. อายุโรคเบาหวานผานการดูแลการใชยาที่บานรวมกับการ 2556;9(3):216-39. คนหาปญหา และปจจัยเสริม ที่มีผลตอการควบคุมระดับนํ้า 5. อมรรัตน ภิรมยชม, อนงค หาญสกุล. ปจจัยที่มีอิทธิพล ตาลในเลือด เพื่อจัดการแกไขปญหาไดถูกจุด และสงเสริม ตอพฤต กรรมการดิ แลตนเองของผู ปู วยโรคเบาหวานชน ดิ ปจจัยเสริมไดอยางมีประสิทธิ ภาพ มีแนวโนมใหเห็นผลการ ที่ 2 ในอําเภอหนองบัวระเหว จังหวัดชัยภูมิ. สํานักงาน เปลี่ยนแปลงของการควบคุมโรคเบาหวานไดดียิ่งขึ้น อยางไร ปองกันควบคุมโรคที่ 6 ขอนแกน. 2555;19(1):1-10. ก็ตามยังพบวาผูปวยสูงอายุบางรายยังมีผลการรักษาที่ยังไม 6. ทรรศนีย สิริวัฒนพรกุล, นงนุช โอบะ, สุชาดา อินทร เปนไปตามเกณฑ เนื่องจากผูปวยยังคงมีปญหาเหลืออยูหรือ กําแหง ณ ราชสีมา. ปจจัยที่มีความสัมพันธก ับระดับนํ้า ปจจัยเสริมที่สงผลตอระดับนํ้าตาลในเลือด ยังไมเปนปจจัย ตาลในเลือดของผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2. วารสาร เสรมในระยะยาวไดิ แท จร งิ ดงนั นการดั้ แลผู ปู วยกล มเปราะบางุ พยาบาลศาสตร  มหาวทยาลิ ยนเรศวรั . 2550;1(2):57-67. และออนไหวน ี้ ควรดแลทู งดั้ านร างกาย จตใจิ และสงคมอยั าง 7. ราม รังสินธุ, ปยทัศน ทัศนาวิวัฒน. การประเมินผล การ ตอเนื่อง โดยมุงใหความสําคัญกับการมีคุณภาพชีวิตที่ดี เชน ดูแลผูปวยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 และความดันโลหิตสูง การใชครอบครัวเปนศูนยกลางของการรักษา การดูแลรักษา ของโรงพยาบาลในสังกัดกระทรวงสาธารณสุขและ อยางเปนระบบ มีความเชื่อมโยงกันตั้งแตครอบครัว ชุมชน ผู โรงพยาบาลในสังกัดกรุงเทพมหานคร ประจําป 2555. ใหบร ิการในระด ับตางๆในลักษณะการทํางานเปนทีม รวมกับ กรุงเทพมหานคร: สํานักงานหลักประกันสุขภาพ เจาหนาที่สาธารณสุขในชุมชน เชน อสม. จะชวยสงเสริมให แหงชาติ; 2555. เกดความติ อเน องของการใหื่ บร การสิ ขภาพุ ซงแนวปฏึ่ บิ ตั ทิ ดี่ ี 568 Chananooch Manadee et al. J Sci Technol MSU

8. อรพิน รังษีสาคร, ศิริพร จันทรฉาย, ศาสตรี เสาวคนธ, ถิรพงษ ถิรมนัส. ปจจัยที่สัมพันธกับศักยภาพดาน พฤตกรรมสิ ขภาพในการควบคุ มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดื ใน ผปู วยเบาหวานชน ดทิ ี่ 2 ทมารี่ บบรั การตรวจริ กษาทั ศี่ นยู  วิทยาศาสตรสุขภาพ มหาวิทยาลัยบูรพา อําเภอเมือง จังหวัดชลบุรี. มหาวิทยาลัยบูรพา. 2552. 9. ธีรยา วชิรเมธาวี. ความสัมพันธของปจจัยนํา ปจจัยเอื้อ และปจจ ยเสรั มกิ บการปฏั บิ ตั ติ วของผั ปู วย โรคเบาหวาน ชนดทิ ี่ 2 ทไมี่ สามารถควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื  โรง พยาบาลขอนแกน จงหวั ดขอนแกั น . วทยานิ พนธิ ปร ญญาิ สาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต. บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยขอนแกน; 2550. นิพนธตนฉบับ

รูปแบบการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการ ปฐมภูมิ พื้นที่อําเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร Model Development of Tambon Health Promoting Hospital by Using the Quality Criterion of Primary Care Award, Dongluang Dristrict, Mukdahan Province

ณัฐวุฒิ วังคะฮาต1, สุมัทนา กลางคาร2, พวงเพ็ญ ชั้นประเสริฐ3 Natthawut wangkahat1, Sumattana Glangkarn2, Puangpen chanprasert3 Received: 22 April 2015 ; Accepted: 18 July 2015

บทคัดยอ โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล (รพ.สต.) เปนหนวยบริการปฐมภูมิที่มีความสําคัญ ดังนั้นการพัฒนา รพ.สต.ใหเปนไปตาม เกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ จะนําไปสูการบริการที่มีคุณภาพ เปนที่ยอมรับและพึงพอใจของประชาชน การวิจัยเชิง ปฏิบัติการครั้งนี้ ศึกษารูปแบบการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิของ อําเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร เก็บขอมูลทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพ การศึกษาแบงเปน 3 ระยะ โดยใชวงจรคุณภาพในการ ดําเนินกิจกรรม ผลการศึกษา พบวา บริบทพื้นที่บุคลากร รพ.สต.มีความรูเกี่ยวกับเกณฑและแนวคิดคุณภาพเครือขายบริการ ปฐมภมู ิ อยในระดู บปานกลางั ( =24.2) การมสี วนร วมอย ในระดู บนั อย ( =2.14) การประเมนระดิ บการพั ฒนาั รพ.สต. ทงหมดั้ 9 แหง ไมผานเกณฑการพัฒนาระดับขั้น 3 ดังนั้นจึงไดจัดกระบวนการพัฒนาบุคลากร รพ.สต.โดยการวางแผนการดําเนินงาน การดําเนินงานตามแผน การตรวจสอบ และการแกไขปรับปรุง ผลการดําเนินงานตามรูปแบบดังกลาว ไดรูปแบบที่เหมาะสมใน การพัฒนา รพ.สต. ของอําเภอดงหลวง คือ DONGLUANG Model โดยเจาหนาที่ รพ.สต. มีความรู เพิ่มมากขึ้นอยูในระดับดี ( = 31.8) การมีสวนรวมอยูในระดับมาก ( = 4.14) มี รพ.สต. ที่ประเมินผานเกณฑพัฒนาระดับขั้น 3 จํานวน 7 แหง (รอยละ 77.77) ดังนั้นจึงควรมีการพัฒนาตามรูปแบบที่ไดที่ไดพัฒนาขึ้นอยางตอเนื่อง เพื่อให รพ.สต.มีคุณภาพบริการและเกิดความ ยั่งยืนตอไป คาสํ าคํ ญั : รปแบบการพู ฒนาโรงพยาบาลสั งเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ (รพ.สต.) เกณฑค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมภิ มู วงจรคิ ณภาพุ

Abstract Tambon Health Promoting Hospital (THPH) was the Primary Care unit that was important. Therefore, THPH should be developed quality as the Primary Care Award (PCA). May bring the quality service, accepted and satisfi ed health services for the people. This action research aimed to study the service development of THPH in Dongluang district, Mukdahan province, using the PCA criteria. Qualitative and quantitative data were collected during the three study phrases. The quality cyclewas employed to develop the model. The results of situation analysis revealed that the health personnel of THPHs had middle level of knowledge on standard and concept of PCA ( =24.2), and had low level of task participation ( =2.14). There were no any THPH from total 9 THPHs which passed through the third level of PCA standard. Therefore, the process of human resource development to improve the THPHs had conducted through planning, doing, checking, and acting steps. Consequently, As a result of the human resource development the DONGLUANG Model suitable to develop THPHs Was created and performed. After the implementation of the model, the level of knowledge on standard and concept of PCA was increased ( =31.8) and also the task participation

1 นิสิตปริญญาโท หลักสูตรสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม e-mail address : [email protected] 2 ผูชวยศาสตราจารย ,คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 3 นักวิชาการ ,กรมอนามัยกระทรวงสาธารณสุข 570 Natthawut wangkahat et al. J Sci Technol MSU was improved ( =4.14). In addition, seven out of nine THPHs passed the third level criteria of PCA (77.77 %). It could be proposed to continue applying the DONGLUANG Model to develop all THPHs in Dongluang district for sustainable quality services. Keywords : Model Development, Tambon Health Promoting Hospital (THPH), Primary Care Award, Quality Cycle

บทนํา คุณภาพ PCA พบวาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลผาน การพัฒนาระบบบริการปฐมภูมิไดมีการพัฒนาและฟนฟูขึ้น ระดับการพัฒนาคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ (PCA) ขั้น หลงจากการปฏั ริ ประบบบรู การสิ ขภาพุ เปนการเปล ยนแปลงี่ ที่ 3 จํานวน 24 แหง (รอยละ 30.77) และยังไมผาน จํานวน การจัดระบบบริการปฐมภูมิ เริ่มตั้งแตการกําหนดใหมีศูนย 54 แหง (รอยละ 69.23)7 สุขภาพชุมชนใหเปนหนวยบริการใกลบานใกลใจ ประชาชน อําเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหารมีโรงพยาบาลสง สามารถเขาถึงไดสะดวก และไดรับบริการขั้นพื้นฐานที่ดีมี เสริมสุขภาพตําบลจํานวน 9 แหงในป พ.ศ.2556 จากการ คุณภาพมาตรฐาน1กระทรวงสาธารณสุขไดกําหนดนโยบาย ประเมนผลการดิ าเนํ นงานตามเกณฑิ ค ณภาพุ PCA พบวา โรง การพฒนาคั ณภาพบรุ การสาธารณสิ ขโดยใหุ ม การพี ฒนาและั พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลทุกแหงยังไมผานเกณฑ ประเมินรับรองมาตรฐานหนวยบริการปฐมภูมิโดยไดแตงตั้ง คุณภาพ PCA ขั้นที่ 38โดยจากผลการประเมินของคณะกรรม คณะทํางานอันประกอบดวยกรมสนับสนุนบริการสุขภาพ การประเมินการคุณภาพ PCA ระดับจังหวัด พบวา โรง สํานักบริหารการพัฒนาระบบบริการปฐมภูมิ สํานักปลัด พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลไมมีการพัฒนาตามเกณฑ กระทรวงสาธารณสุข สํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ คุณภาพ PCA อยางตอเนื่อง บุคลากรยังขาดความรูและ และผูแทนจากสวนภูมิภาคเพื่อพัฒนาและปรับปรุงมาตรฐาน แนวทาง ตามเกณฑค ณภาพุ PCA ขาดการมสี วนร วมและขาด ขึ้น2รวมทั้งเพื่อใหมีความเหมาะสมทันสมัยเนนการพัฒนา รปแบบในการพู ฒนาในระดั บเครั อขื ายซ งปึ่ งบประมาณ 2557 คณภาพของหนุ วยบร การปฐมภิ มู ในริ ปแบบของเครู อขื ายโดย สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดมุกดาหาร กําหนดตัวชี้วัดใหโรง ไดน ากรอบคํ ณภาพของรางวุ ลคั ณภาพแหุ งชาต มิ ลคอลั มบอล พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ตองผานการประเมินรับรอง คริจ (Malcolm Baldrige National Quality Award)เปนรางวัล ตามเกณฑคุณภาพ PCA ระดับขั้น 3 รอยละ 50 ของอําเภอ แหงชาต ทิ นี่ าแนวคํ ดของการบริ หารคิ ณภาพแบบเบุ ดเสร็ จมา็ ดังนั้นอําเภอดงหลวงจําเปนตองมีพัฒนาโรงพยาบาลสง ประยุกตใชเปนกรอบในการพัฒนาเพื่อใหเกิดการจัดการเปน เสริมสุขภาพตําบล ตามเกณฑคุณภาพ PCA เพื่อประเมิน ระบบทงองค้ั กรและจ ดทั าเปํ นเกณฑ ค ณภาพเครุ อขื ายบร การิ รับรอง ตามเกณฑคุณภาพ PCA ตามตัวชี้วัดตอไป ปฐมภูมิ (Primary Care Award: PCA) ตั้งแตป พ.ศ.2545 จากสภาพปญหาที่กลาวมาและจากการทบทวน เปนตนมา3โดยใหหนวยบริการปฐมภูมิพัฒนาและประเมิน แนวคิดทฤษฎี ผูวิจัยเชื่อวาการประยุกตใชวงจรคุณภาพเดม รับรองตามมาตรฐานศูนยสุขภาพชุมชน (Health Center Ac- มงและการสิ่ งเสร มการมิ สี วนร วม ซงเปึ่ นระบบท ผสมผสานอยี่ ู creditation: HCA) และในป พ.ศ.2553 เปนปแรกของการ ในกระบวนการบริหารและการจัดการพัฒนาคุณภาพอยางมี พัฒนาหนวยบริการปฐมภูมิตามเกณฑคุณภาพเครือขาย ระบบและขั้นตอน อันประกอบดวย การวางแผน การดําเนิน บริการปฐมภูมิ4 และในป พ.ศ.2554 ถูกกําหนดเปนตัวชี้วัด ตามแผนการตรวจสอบ และการปรับปรุงแกไขอยางตอเนื่อง สําคัญตามคํารับรองปฏิบัติราชการสํานักงานคณะกรรมการ และเปนระบบ เพื่อที่จะนําผลที่ไดมาเปนแนวทางปรับปรุง พัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ของกระทรวงสาธารณสุขโดย แกไขและพ ฒนาโรงพยาบาลสั งเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ ตามเกณฑ กาหนดใหํ โรงพยาบาลส งเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ (รพ.สต.) ทกแหุ ง คุณภาพ PCA ใหผานการประเมิน ขั้นที่ 3อันจะสงผลตอคุณ พัฒนาตามเกณฑคุณภาพ PCA5และประเมินตนเองเพราะ ภาพบรการสาธารณสิ ขุ และการจดการสั ขภาพในชุ มชนตุ อไป เชื่อวาระบบเครือขายบริการปฐมภูมิที่ดีจะนําไปสูบริการ สุขภาพที่มีคุณภาพของหนวยบริการปฐมภูมิเพื่อใหโรง วัตถุประสงคของการวิจัย พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลมีคุณภาพมาตรฐานเปนที่ เพื่อหารูปแบบการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุข ยอมรับและพึงพอใจของประชาชน6 ภาพตําบลตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ พื้นที่ จงหวั ดมั กดาหารมุ ี 7 อาเภอมํ โรงพยาบาลสี งเสร มสิ ขุ อําเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ภาพตาบลํ ทงหมดั้ 78 แหงโดยในป  พ.ศ. 2556 มการประเมี นิ Vol 34. No 6, November-December 2015 Model Development of Tambon Health Promoting Hospital by Using 571 the Quality Criterion of Primary Care Award, Dongluang Dristrict, Mukdahan Province

วิธีการวิจัย ผวู จิ ยและผั รู วมว จิ ยั รวมก นถอดบทเรั ยนหลี งการปฏั บิ ตั ิ และ การวิจัยครั้งนี้เปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) ประเมินระดับการมีสวนรวมของบุคลากรสาธารณสุขในการ โดยใชแนวคิดและทฤษฎีตามกระบวนการวงจรคุณภาพของ ดาเนํ นงานพิ ฒนาตามเกณฑั ค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมภิ มู ิ เดมมงิ่ (PDCA) และกระบวนการมสี วนร วมแบบ Appreciation 3. ระยะประเมินผลการวิจัย Infl uence Control หรอื AIC เพอนื่ ากระบวนการถอดบทเรํ ยนี 3.1 ประเมินระดับการพัฒนาคุณภาพ PCA มาใชในการสรุปการดําเนินการวิจัย ผูวิจัยไดศึกษาบริบทโรง ของโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล พยาบาลสงเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ ขอม ลทู เกี่ ยวขี่ องก บการพั ฒนาั 3.2 ประเมินรูปแบบการพัฒนาโรงพยาบาลสง ตามเกณฑค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมภิ มู และการมิ สี วนร วม เสริมสุขภาพตําบลตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐม ของบคลากรสาธารณสุ ขในการดุ าเนํ นงานิ โดยใชกระบวนการ ภูมิ PDCA ประกอบดวย 4 ขั้นตอนคือ การวางแผน (Plan)การ ดําเนินงานตามแผน (Do) การตรวจสอบ(Check) และการ ผลการวิจัย แกไขปญหา (Act) 1. บริบทการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ เกบรวบรวมข็ อม ลเชู งปริ มาณดิ วยว ธิ การใชี แบบสอบถาม ตาบลตามเกณฑํ ค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมภิ มู ิ พนทื้ อี่ าเภอํ วิเคราะหคาความเที่ยง (Reliability) ของแบบสอบถามดาน ดงหลวง จงหวั ดมั กดาหารพบวุ าม โรงพยาบาลสี งเสร มสิ ขภาพุ ความรูเกี่ยวกับเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ การ ตําบล จํานวน 9 แหง บุคลากรสาธารณสุขที่ปฏิบัติงานในโรง ดําเนินงานตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิและ พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลสวนใหญเปนเพศหญิง รอยละ การมีสวนรวม อยูที่ 0.89, 0.87 และ 0.78 ตามลําดับ ซึ่งผาน 67.3 อายุตํ่าสุด 24 ป อายุสูงสุด 56 ป และมอายี ุเฉลี่ย 35 ป การตรวจสอบคณภาพเครุ องมื่ อโดยผื ทรงคู ณวุ ฒุ ิ และการเกบ็ ระดับการศึกษาสูงสุด คือ ปริญญาตรีรอยละ 56.4 อายุการ ขอมูลเชิงคุณภาพโดยการสังเกต การสนทนากลุม การศกษาึ ทํางาน สวนใหญมากกวา 10 ป รอยละ 54.5 ตําแหนงการ วิจัยมีขั้นตอนการดําเนินการดังนี้ ทํางานสวนมากเปนพนักงานลูกจาง รอยละ 60.0 และโรง 1. ระยะเตรียมการ พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลที่ปฏิบัติงานมีขนาดกลาง รอย 1.1 ศึกษา วิเคราะห บริบท การดําเนินงาน ละ 60 กอนการดําเนินการ ความรูเกี่ยวกับเกณฑและแนวคิด พัฒนาตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิของโรง ตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ (PCA) อยูใน พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล พื้นที่อําเภอดงหลวง จังหวัด ระดบปานกลางั ( =24.2)มการดี าเนํ นงานตามเกณฑิ ค ณภาพุ มุกดาหาร เครือขายบริการปฐมภูมิ อยูในระดับนอย ( =1.42) และการมี 1.2 การชแจงและประสานพี้ นทื้ เพี่ อื่ ดาเนํ นการิ สวนรวมอยูในระดับนอย ( =2.14) วิจัย 2. การดาเนํ นงานตามริ ปแบบการพู ฒนาโรงพยาบาลั 2. ระยะดําเนินการวิจัย สงเสร มสิ ขภาพตุ าบลตามเกณฑํ ค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมิ 2.1 การวางแผน(Plan) โดยการประชุมเชิง ภูมิโดยการใชวงจรคุณภาพ PDCA และกระบวนการมีสวน ปฏบิ ตั การใชิ กระบวนการม สี วนร วมแบบ (Appreciation Infl u- รวม ประกอบดวย ence Control: AIC) ประกอบดวย การสรางความรูการสราง 2.1 ขั้นการวางแผน (Plan) มีการประชุมเชิง แนวทางการพัฒนา และการสรางแนวทางปฏิบัติ ปฏบิ ตั การิ โดยใชเทคน คการมิ สี วนร วม AIC พบวาได แผนงาน 2.2 ดําเนินการตามแผนที่กําหนด (Do) โดย โครงการ และแนวทางพัฒนารวมกันเพื่อนําไปสูเปาหมาย การอบรมใหความร การศู กษาดึ งานู จดทั าเอกสารแนวทางการํ (Goal; G) โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพทุกแหงผานเกณฑ พัฒนา การทําความเขาใจและประเมินตนเองตามเกณฑ คุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ ขั้น 3 คุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ การแลก เปลี่ยนเรียนรู และ 2.2 ขนการดั้ าเนํ นงานตามแผนิ (Do) มการจี ดั การสรางคุณคาใหกับงานพัฒนาคุณภาพ อบรมใหความร ู การศกษาดึ งานู การจดทั าคํ มู อสนื บสนั นุ การ 2.3 การตรวจสอบ ติดตาม (Check) เปนการ ประเมินตนเองขององคกรเพื่อพัฒนาอยางตอเนื่อง การแลก ประเมินผลตามแผนการดําเนินงานและสังเกตุการมีสวนรวม เปลยนเรี่ ยนรี ในระดู บองคั กร ระดบโซนั ระดบอั าเภอํ และการ ของบุคลากรโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล สรางค ณคุ าให ก บงานพั ฒนาคั ณภาพบรุ การิ พบวาบ คลากรในุ 2.4 การปรับปรุงแกไข (Act) โดยการจัดแลก โรงพยาบาลสงเสร มสิ ขภาพตุ าบลมํ ความรี เกู ยวกี่ บเกณฑั และ เปลี่ยนเรียนรูและถอดบทเรียนทั้งหมดที่ไดจากการวิจัย โดย แนวคิดตามเกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ (PCA) 572 Natthawut wangkahat et al. J Sci Technol MSU

เพมขิ่ นอยึ้ ในระดู บดั ี ( =31.8) เกดริ ปแบบในกระบวนการเพู อื่ 3.2. การประเมนริ ปแบบการพู ฒนารั ปแบบการู พัฒนาองคกรคือ พัฒนา ปจจัยของความสําเร็จการดําเนินงานตามรูปแบบการ การถายทอดเพื่อนําไปปฏิบัติ (Deployment; D) พัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลตามเกณฑคุณภาพ การทํางานเปนทีมเปนเครือขาย (Network; N) PCA มีดังนี้ การเปนองคกรแหงการเรียนรู (Learning; L) 3.2.1 การพัฒนาทีมนําองคกรทําให การนําไปใชเพื่อเกิดประโยชน (Utilization; U) สามารถกาหนดทํ ศทางิ แนวทางการกากํ บตนเองทั ดี่ ี ถายทอด 2.3 ขั้นการตรวจสอบ (Check) ผลการดําเนิน สื่อสารและแผนไปสูการปฏิบัติทั่วทั้งองคกร การสราง งานตามแผนการดาเนํ นงานจากการสิ งเกตในการประชั มแลกุ บรรยากาศสงเสร มใหิ เก ดพฤติ กรรมการมิ สี วนร วม มจรี ยธรรมิ เปลยนเรี่ ยนรี และตอบแบบสอบถามู พบวาการด าเนํ นงานตามิ และกําหนดวิธีทบทวนผลการดําเนินงานเพื่อใหบรรลุพันธกิจ เกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ เพิ่มขึ้นอยูในระดับดี ขององคกร อยางตอเนื่องและยั่งยืน ( =2.77) และการประเมนการมิ สี วนร วมของบ คลากรุ เพมขิ่ นึ้ 3.2.2 การทํางานเปนทีมและการสราง อยูในระดับดี ( =4.14) เกิดรูปแบบการพัฒนาในองคกรคือ เครือขายระดับโซนมีสวนรวมในการรับผิดชอบในพัฒนา กํากับดูแลตนเองที่ดี (Organizational Governance; O) กระบวนงาน มีการตรวจสอบประเมินผลการทํางานทําให 2.4 ขนการตรวจปรั้ บปรั งุ แกไข (Act) มการจี ดั สามารถแกป ญหาท พบไปพรี่ อมก บการดั าเนํ นงานเกิ ดการริ วม เวทแลกเปลี ยนเรี่ ยนรี และถอดบทเรู ยนการพี ฒนาโรงพยาบาลั กันคิดเพื่อแกไขปญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้นเปนระยะทําให สงเสร มสิ ขภาพตุ าบลตามเกณฑํ ค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมิ เกิดการพัฒนาดวยตัวเองมีเวทีแลกเปลี่ยนประสบการณกัน ภูมิ เกิดรูปแบบจากกระบวนการการถอดบทเรียนรวมกัน อยางตอเนื่อง (After Action Review; A) 3.2.3 กระบวนการดําเนินงานตามวงจร การจัดระบบบริการแบบใหม (New Pri- คุณภาพ คือ การวางแผน การดําเนินงานตามแผน การตรวจ mary Care; N) และการบรหารจิ ดการองคั กรโดยหล กธรรมาภั ิ สอบ และการปรับปรุงแกไข โดยการมีสวนรวมในการพัฒนา บาล(Good Governance; G) ทกขุ นตอนั้ ทาใหํ เก ดการดิ าเนํ นงานอยิ างต อเน องื่ และเกดริ ปู จากการดาเนํ นงานตามกระบวนการิ ไดร ปู แบบที่เหมาะสมกับพื้นที่ แบบที่เหมาะสมกับการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ ตําบล พื้นที่อําเภอดงหลวง คือ DONGLUANG Model ดัง สรุปและอภิปรายผล ภาพประกอบ จากการดําเนินงานตามรูปแบบการพัฒนาโรง พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลตามเกณฑคุณภาพเครือขาย บริการปฐมภูมิ ดังนี้ Goal 1. การพัฒนาตามกระบวนวงจรคุณภาพ PDCA DONGLAUNG Model Deployment เพื่อใหเกิดความตอเนื่อง และหารูปแบบการพัฒนา After action review โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ตามเกณฑคุณภาพ PCA Learning Network Association New Primary Good ในการดําเนินการตามวงจรคุณภาพ บุคลากรตองมีสวนรวม Care Governance Utilization ตงแตั้ การวางแผน การดาเนํ นงานตามแผนิ การตรวจสอบและ Organizational การแกไขปร บปรั งุ โดยการพฒนาความรั ของบู คลากรุ เรมจากิ่ Governance การวางแผนแบบมสี วนร วมแบบ AIC ซงทึ่ กคนตุ องสร างความ Figure 1 DONGLUANG Model รูรวมกัน สรางแนวทางพัฒนาและสรางแนวทางปฏิบัติ สวน การอบรม โดยวิทยากรผูเชี่ยวชาญ สามารถเติมเต็มความรู 3. การประเมินผล สามารถซักถามขอสงสัยได สวนการศึกษาดูงานเปนการแลก 3.1 การประเมนผลระดิ บการพั ฒนาตามเกณฑั  เปลยนเรี่ ยนรี จากประสบการณู ตรงของผ ดู าเนํ นงานทิ ประสบี่ คุณภาพ PCA หลังการดําเนินงานตามรูปแบบการพัฒนาโรง ความสําเร็จ ซึ่งเปนการชวยสรางจินตนาการของบุคลากรให พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล ผานเกณฑพัฒนา ระดับขั้น 3 สามารถประยุกตใชกับความรูที่ไดจากประสบการณไปใชใน จํานวน 7 แหง จากทั้งหมด 9 แหง (รอยละ 77.77) องคกรของตน ซึ่งเปนไปตามทฤษฎีแรงสนับสนุนทางสังคม ของแคพแพลน ไดใหคําจํากัดความแรงสนับสนุนทางสังคม Vol 34. No 6, November-December 2015 Model Development of Tambon Health Promoting Hospital by Using 573 the Quality Criterion of Primary Care Award, Dongluang Dristrict, Mukdahan Province

วาเปนสิ่งที่บุคคลไดรับโดยตรงจากบุคคลหรือกลุมบุคคลอาจ 1.2 การดําเนินงานตามแผน (Do) โดยการ เปนทางขาวสาร เงิน กําลังงาน หรือทางอารมณยอมเปนแรง กําหนดแนวทางปฏิบัติที่ชัดเจนจาการวางแผน ทําใหการ ผลักดันใหผูรับไปสูเปาหมายที่ผูใหตองการได ซึ่งสอดคลอง ดําเนินงานเปนไปดวยความถูกตอง กบการศั กษาของึ กฤตพงษ  โรจนวภาติ (2556)9ไดศ กษาเรึ องื่ 1.3 การตรวจสอบ (Check) การสรางทีมใน ความรและทู ศนคตั ติ อเกณฑ ค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมภิ มู ิ องคกร และการมีสวนรวมรับผิดชอบเปนการควบคุมกํากับที่ ของบคลากรในหนุ วยบร การปฐมภิ มู จิ งหวั ดลั าปางํ ซงผลการึ่ ด ี ใหเป นไปตามแผนการด าเนํ นงานิ และเกดความติ อเน องในื่ วจิ ยพบวั า การมความรี ความเขู าใจท ดี่ ตี อกระบวนการ พฒนาั การพัฒนา มีความสัมพันธกับการมีทัศนคติที่ดีตอเกณฑคุณภาพ PCA 1.4 การแกไขปญหา (Act) ผลจากการตรวจ อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p=0.002) :ซึ่งจาการดําเนินการ สอบประเมินผลสามารถนํามาแกไขปญหาได ตามกระบวนการของวงจรคุณภาพ PDCA ทําใหเกิดรูปแบบ 1.5 ควรมการดี าเนํ นตามริ ปแบบู DONGLUANG ที่เหมาะสม ในการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล Model ในการพัฒนาโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลตาม พื้นที่อําเภอดงหลวง คือ DONGLUANG Model เกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิอยางตอเนื่องเพื่อให 2. การมีสวนรวมของบุคลากรในโรงพยาบาลสง เกิดความยั่งยืนในการเปนหนวยบริการปฐมภูมิที่มีคุณภาพ เสริมสุขภาพตําบล และการสรางเครือขายระดับโซนของโรง และมาตรฐาน พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลมีสวนรวมในการรับผิดชอบใน 2. ขอเสนอแนะจากการวิจัยครั้งตอไป พัฒนากระบวนงาน มีการตรวจสอบประเมินผลการทํางาน 2.1 ควรมนี าผลการศํ กษาวึ จิ ยครั งนั้ ี้ไปวางแผน ทําใหสามารถแกปญหาที่พบไปพรอมกับการดําเนินงานเกิด การพัฒนาคุณภาพบริการหรือออกแบบการศึกษาวิจัยที่ การรวมก นคั ดเพิ อแกื่ ไขป ญหาและอ ปสรรคทุ เกี่ ดขิ นเปึ้ นระยะ เก่ยวขี อง ทาใหํ เก ดการพิ ฒนาดั วยต วเองมั เวที แลกเปลี ยนประสบการณี่  2.2 ควรมีการศึกษารูปแบบอื่นเพื่อการพัฒนา กันอยางตอเนื่องสอดคลองกับการศึกษาของศักรินทร ทองภู โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลตามเกณฑคุณภาพ PCA ธรณ (2553)10ซึ่งดําเนินการศึกษาประสิทธิผลของการใชโปร กับกับพื้นที่อื่น แกรมการมสี วนร วมในการพ ฒนามาตรฐานศั นยู ส ขภาพชุ มชนุ อาเภอเมํ องจื งหวั ดมหาสารคามพบวั าโปรแกรมการม สี วนร วม กิตติกรรมประกาศ โดยการนําเทคโนโลยีเพื่อการมีสวนรวมของสถาบันพระ การศึกษาครั้งนี้ไดรับการสนับสนุนจากสํานักงาน ปกเกลามาประย กตุ ใช ท าใหํ ระด บการมั สี วนร วมในการพ ฒนาั สาธารณสุขอําเภอดงหลวง และโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ มาตรฐานศูนยสุขภาพชุมชนในดานการรวมใหขอมูลขาวสาร ตําบล พื้นที่อําเภอดงหลวง บุคลากรโรงพยาบาลสงเสริมสุข ดานการรวมปรึกษาหารือดานการรวมวางแผนและตัดสินใจ ภาพตาบลํ ทไดี่ ให ความร วมม อในการศื กษาวึ จิ ยครั งเปั้ นอย าง ดานการรวมดําเนินการและดานการรวมประเมินผลมีระดับ ดียิ่ง ผูวิจัยขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ การมสี วนร วมส งขู นกวึ้ าก อนการทดลองอย างม นี ยสั าคํ ญทางั สถติ ทิ ระดี่ บั 0.05 แสดงใหเห นว็ าร ปแบบการสู งเสร มการมิ สี วน เอกสารอางอิง รวมในการพ ฒนาตามเกณฑั ค ณภาพุ PCAสามารถนาไปสํ ผลู 1. กรมสนบสนั นบรุ การสิ ขภาพุ กระทรวงสาธารณสขุ . คมู อื ลพธั ท ดี่ ของพี ฒนาคั ณภาพบรุ การของโรงพยาบาลสิ งเสร มสิ ขุ เกณฑคุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ ; 2552 ภาพตําบลดังนั้นโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลควรนํารูป 2. สํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. เอกสารรางเกณฑ แบบสําหรับการสงเสริมการมีสวนรวม ในการพัฒนาคุณภาพ ประเมินคุณภาพหนวยบริการปฐมภูมิและเครือขาย บริการไปปฏิบัติในงานประจําอยางตอเนื่องตอไป บริการปฐมภูมิ; 2554 3. กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข ขอเสนอแนะ เอกสารประกอบการประเมนและพิ ฒนาหนั วยบร การปฐมิ 1. ขอเสนอแนะจากผลท ี่ไดจากการวิจัยครั้งนี้จาก ภมู ตามมาตรฐานเกณฑิ ค ณภาพเครุ อขื ายบร การปฐมภิ มู ;ิ การดําเนินงานตามวงจรคุณภาพ PDCA 2552 1.1 การวางแผน (Plan) เพอพื่ ฒนาตั องม ขี อม ลู 4. สํานักงานวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน(สพช.) บรบทพิ นทื้ ี่ และสภาพปญหาเป นข อม ลนู าเขํ าในการวางแผน กระทรวงสาธารณสุข คูมือการพัฒนาระบบสุขภาพปฐม ที่ดี ภูมิ; 2555 574 Natthawut wangkahat et al. J Sci Technol MSU

5. สํานักงานวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน(สพช.) กระทรวงสาธารณสุขวารสาร สถานการณระบบบริการ ปฐมภูมิในประเทศไทย;.2553 6. สํานักงานวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน(สพช.) กระทรวงสาธารณสุข.คูมือการพัฒนาและใหรางวัล คุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิ; 2554 7. สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดมุกดาหาร.เอกสารสรุป ประเมนการพิ ฒนาคั ณภาพุ PCA จงหวั ดมั กดาหารุ . งาน พัฒนาบุคลากรและคุณภาพ สํานักงานสาธารณสุข จังหวัดมุกดาหาร.; 2556 8. สานํ กงานสาธารณสั ขอุ าเภอดงหลวงเอกสารสรํ ปประเมุ นิ ผลการดาเนํ นงานตามติ วชั วี้ ดสาธารณสั ขุ อาเภอดงหลวงํ จังหวัดมุกดาหาร; 2556 9. กฤตพงษ โรจนวิภาต ความรูและทัศนคติตอเกณฑ คุณภาพเครือขายบริการปฐมภูมิของบุคลากรในหนวย บริการปฐมภูมิ จังหวัดลําปาง วารสารลําปางเวชสารปที่ 34 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม – ธันวาคม; 2556 10. ศกรั นทริ  ทองภธรณู  ประสทธิ ผลของการใชิ โปรแกรมการ มีสวนรวมในการพัฒนามาตรฐานศูนยสุขภาพชุมชน อําเภอเมืองจังหวัดมหาสารคาม วิทยานิพนธปริญญา สาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต สาขาการจัดการสุขภาพ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2553 นิพนธตนฉบับ

ปจจ ยทั มี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไมื ได ตามเป าหมายและ ความถกตู องของ การใชยาฉีดอินซูลินของผูปวยเบาหวาน ในโรงพยาบาลวาปปทุม Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital

รัตนพร เสนาลาด1, วิระพล ภิมาลย2* Rattanaporn Sanalad1, Wiraphol Phimarn2* Received: 20 April 2015 ; Accepted: 20 July 2015

บทคัดยอ วตถั ประสงคุ ของการศ กษานึ คี้ อื เพอศื่ กษาปึ จจ ยทั มี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดและประเมื นความถิ กตู องของเทคน คิ การใชยาฉ ดอี นซิ ลู นในผิ ปู วยโรคเบาหวาน เปนการศ กษาเชึ งพรรณนาแบบภาคติ ดขวางรวบรวมขั อม ลจากเวชระเบู ยนและการี สัมภาษณผูปวยในปจจัยที่อาจมีผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด สถานที่ทํางานวิจัยคือคลินิกโรคเบาหวานโรงพยาบาล วาปปทุม ระหวางวันที่ 1 มกราคม ถึง 30 เมษายน 2558 ผูปวยเบาหวานที่ใชยาฉีดอินซูลินจํานวน 226 คน มีระดับนํ้าตาลใน เลือดเฉลี่ย 164.79±67.75 มก./ดล. ปจจัยที่มีผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลไดแก การเปนโรคไตเรื้อรัง (Odds ratio (OR) = 2.26; ชวงความเชื่อมั่นที่รอยละ 95 = 1.16-4.36 (95%CI))เพศหญิง (OR = 0.49; 95%CI= 0.25-0.96) ใชยาฉีดอินซูลินชนิด Mixtrad® (OR = 0.35; 95%CI =0.17-0.73) การเปนโรคไตเรื้อรัง (OR =2.26; 95% = 1.16-4.36) การใชยามากกวา 3 ชนิด (OR =0.35; 95%CI = (0.19-0.72) ในกลมผุ ปู วยท ใชี่ ยาฉ ดอี นซิ ลู นทิ ควบคี่ มนุ าตาลในเลํ้ อดไมื ได ม ที งหมดั้ 32 คน สวนใหญ เป น เพศหญงิ อายเฉลุ ยี่ 62.40±9.81ป  ไดร บยาฉั ดอี นซิ ลู นเฉลิ ยี่ 4.34±3.57 ป  ปจจ ยทั อาจมี่ ผลที าใหํ ควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไมื  ไดคือการรับประทานอาหารที่มีนํ้าตาลสูงและไมออกกําลังกาย อยางไรก็ตามผูปวยสวนใหญรอยละ 80 ที่ใชยาฉีดอินซูลินชนิด เข็มถอดหัวไมไดและปากกาฉีดรอยละ 90 สามารถใชยาฉีดไดอยางถูกตอง การศึกษานี้ชี้ใหเห็นวาเภสัชกรควรใหคําแนะนําแก ผูปวยเบาหวานที่มีปจจัยสัมพันธกับการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไมไดและจําเปนตองใหคําแนะนําเพื่อการปรับเปลี่ยน พฤติกรรมของผูปวย คําสําคัญ ผูปวยเบาหวาน ยาฉีดอินซูลิน ปจจัย

Abstract Objective of this study was conducted to investigatethe factor affecting blood glucose control and evaluate insulin injection administration technique in diabetic patients. This cross-sectional descriptive study collected the data from medical record and patients’ interview on the factor may affecting on blood glucose control. The study was conducted at the DM clinicin Wapipathum hospital between 1 January and 30 April 2015. Total of 226 diabetic patient used insulin injection had average blood glucose was 164.79±67.75 mg/dL. The Factorfor blood glucose control were chronic kidney disease (Odds ratio (OR) = 2.26; 95%CI = 1.16-4.36), female (OR) = 0.49; 95%CI = 0.25-0.96), Mixtard® using (OR = 0.35;95%CI =0.17-0.73), chronic kidney disease (OR =2.26; 95% = 1.16-4.36), drug items more than 3 (OR =0.35; 95%CI = (0.19-0.72). There were 32 of insulin injection patients could not control blood glucose. The most

1 เภสัชกรปฏิบัติการ, กลุมงานเภสัชกรรม โรงพยาบาลวาปปทุม อําเภอวาปปทุม จังหวัดมหาสารคาม 44120 2 ผูชวยศาสตราจารย, กลุมวิชาเภสัชกรรมคลินิก คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จังหวัดมหาสารคาม 44150 1 Pharmacist, Pharmacy department, Wapipathum Hospital, Wapipathum District, Mahasarakham 44120 2 Assist. Prof, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University Maha Sarakham, Thailand 44150 * Corresponding authors : Wiraphol Phimarn, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University Maha Sarakham, Thailand 44150, E-mail: [email protected] 576 Rattanaporn Sanalad et al. J Sci Technol MSU of them were female, average age was 62.40±9.81 years old. Patients had been treated with insulin for 4.34±3.57 years. The risk factors may affecting the poor blood glucose control were high glucose food consumption and lack of exercise. However, the most of patients in the syringe use (80%) and penfi ll group (90%) can be use insulin administration accuracy. This study indicated pharmacist should be counseling on DM patients who had factor associated uncontrolled blood glucose and life style modifi cation counseling are needed. Keywords: Diabetics patients, Insulin injection, Factors

บทนํา ในเลือดของผูปวยเบาหวานที่ใชยาฉีดอินซูลินไดแกความรู เบาหวานเปนโรคเรื้อรังที่เกิดจากรางกายมีระดับนํ้าตาล ความเขาใจเรื่องโรค เรื่องยา การใชยาฉีดอินซูลิน 2 ปจจัยนี้ ในเลือดสูง จากขอมูลของสมาพันธเบาหวานนานาชาติพบวา ไดนํามาวิเคราะหวามีผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลดวยใช ในป  2556 นนมั้ ประชากรที เปี่ นเบาหวานมากถ งึ 382 ลานคน หรือไม และพฤติกรรมอื่นๆ ทวโลกและในอั่ กี 22 ปข างหน า มแนวโนี มว าอาจจะเพ มขิ่ นอึ้ กี เปน 592 ลานคน1 องคการอนามัยโลกรายงานวาความชุก วิธีการดําเนินการวิจัย สูงสุดอยูในกลุมประชากรที่มีอายุ 40-59 ป ในประเทศไทยมี การศึกษานี้เปนแบบ cross-sectional descriptive จํานวนผูปวยเบาหวานเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็วและตอเนื่องโดย study ศกษาในผึ ปู วยเบาหวานท ไดี่ ร บยาฉั ดอี นซิ ลู นทิ กรายทุ ี่ พบวาในป 2551-2552 มีผูปวยเปนเบาหวานประมาณ 3.2 ขนทะเบึ้ ยนรี กษาในคลั นิ กเบาหวานของโรงพยาบาลวาปิ ปท มุ ลานคน หรือคิดเปนรอยละ 6.9 ของประชากรวัย 15 ปขึ้นไป เก็บขอมูลระหวางวันที่ 1 มกราคม ถึง 30 เมษายน 2558 โรคเบาหวานเปนสาเหตุของการเสียชีวิตถึง 28,000 คน โดย ยกเวน 1) ผูปวยเบาหวานขณะตั้งครรภ 2) ผูปวยที่มีปญหา เปนสาเหตุการเสียชีวิตอันดับ 2 ในประชากรหญิงและอันดับ สุขภาพทางจิตไมสามารถใหขอมูลจากการสัมภาษณได 8 ในประชากรชาย 3) ผูปวยที่อาศัยอยูนอกเขตอําเภอวาปปทุม จากการศึกษาในประเทศไทยกอนหนานี้พบวา ผูปวยเบาหวานที่สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได เครื่องมือที่ใชในการวิจัย (HbA1C<7%) มเพี ยงรี อยละ 35.6 แสดงใหเห นว็ าการควบค มุ เครื่องมือวิจัยเปนแบบสัมภาษณปจจัยที่มีความ ระดับนํ้าตาลในเลือดใหไดตามเปาหมายเปนปญหาที่สําคัญ สัมพันธกับระดับนํ้าตาลในเลือด ประกอบดวย 4 ตอน ไดแก เชนก นั 2-5 ในทางปฏบิ ตั พบวิ าการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดื ตอนที่ 1 ปจจัยสวนบุคคล ประกอบดวย เพศ อายุ นํ้าหนัก ใหไดตามเปาหมายนั้นเปนไปไดยากโดยเฉพาะอยางยิ่งใน สถานภาพสมรส ระดับการศึกษา อาชีพหลัก โรคประจําตัว ผปู วยท ไดี่ ร บยาฉั ดอี นซิ ลู นิ รวมถงปึ จจ ยอั นๆเขื่ ามาเก ยวขี่ อง โรครวม ประเภทของยาฉีดอินซูลิน รูปแบบยาฉีดอินซูลิน ดวย ซึ่งการศึกษากอนหนานี้พบวา ปจจัยที่มีผลตอการ ระยะเวลาการเปนโรค ระยะเวลาที่ใชยาฉีดอินซูลิน เหตุผลที่ ควบคุมระกับนํ้าตาลในเลือดแตกตางกันไปในแตละรูปแบบ ตองใช ยาฉ ดอี นซิ ลู นิ ภาวะควบคมนุ าตาลไมํ้ ได  และระดบการั การศึกษาและพื้นที่ที่ทําการศึกษา6-10 ทํางานของไต ตอนที่ 2 แบบวัดความรูเรื่องโรคเบาหวาน ยา ในโรงพยาบาลวาปปทุมมีผูปวยเบาหวานทั้งหมด รักษาโรคเบาหวาน การปฏิบัติตัว ตอนที่ 3 แบบสอบถาม 567 รายโดยแบงเป นผ ปู วยท ใชี่ ยาชน ดริ บประทานจั านวนํ 341 พฤตกรรมทิ อาจมี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไมื ได  ราย และผูปวยที่ใชยาฉีดอินซูลินทั้งหมด 226 รายจากการ ตอนที่ 4 แบบสอบถามขั้นตอนการใชยาฉีดอินซูลินชนิด ทบทวนและวเคราะหิ ข อม ลของภาวะการควบคู มระดุ บนั าตาลํ้ ปากกาและยาฉีดอินซูลินชนิดเข็มถอดหัวไมไดโดยแบบ ในเลือดของผูปวยในชวงระเวลาตั้งแต 1 มกราคม– 30 ประเมินนี้อางอิงเนื้อหาบางสวนจากคูมือทักษะตามเกณฑ เมษายน 2558 พบวามีผูปวยเบาหวานที่ไมสามารถควบคุม ความรูความสามารถทางวิชาชีพของผูประกอบวิชาชีพ ระดับนํ้าตาลในเลือดไดตามเปาหมายจํานวน 50 คน โดยพบ เภสัชกรรม (พ.ศ. 2550) สภาเภสัชกรรม11 และแบบประเมิน วาเปนผูปวยเบาหวานที่ใชยาฉีดอินซูลินจํานวน 37 คน ความรูความเขาใจการใชปากกา Auto-Pen สวนขอมูลอื่นๆ (รอยละ 74 ของผปู วยเบาหวานท ควบคี่ มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดื ไดแก  ระดบนั าตาลในเลํ้ อดของผื ปู วย ระดบการทั างานของไตํ ไมได ตามเป าหมายท งหมดั้ ) ดงนั นการศั้ กษานึ มี้ วี ตถั ประสงคุ  รายการยาทั้งหมดของผูปวย สืบคนจากระบบ HosXP เพอื่ ศกษาสาเหตึ หรุ อปื จจ ยทั มี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลํ้ ของโรงพยาบาล และขอมูลอื่นๆ จากการสัมภาษณผูปวย Vol 34. No 6, November-December 2015 Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy 577 of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital

โดยตรง ขอม ลในรู ปแจกแจงความถู ี่ (Frequency) คาร อยละ (Percent) แบบวดความรั เรู องโรคเบาหวานทื่ ถี่ กพู ฒนาขั นโดยึ้ คาเฉลี่ย (Mean) คาสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (Standard ผวู จิ ยั มลี กษณะเปั นแบบ ถกู - ผดิ จานวนํ 14 ขอ แบบสอบถาม deviation) การประเมินความสัมพันธทางสถิติและตัวแปร คนหาสาเหต การควบคุ มระดุ บนั าตาลไมํ้ ได  มลี กษณะเปั นแบบ (Independent variable) ทมี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลในํ้ มาตราสวนประมาณค า 3 ระดบเรั ยงลี าดํ บจากมากไปนั อยค อื เลือดใหไดตามเปาหมายดวย Logistic regression analysis เปนประจ าํ เปนบางคร งั้ ไมปฏ บิ ตั ิ ขนตอนการใชั้ ยาฉ ดอี นซิ ลู นิ และวิธี All Enter โดยแสดงเปนคา adjusted odds ratio with ชนิดปากการมีลักษณะเปนแบบถูก – ผิดจํานวน 11 ขอ และ 95% CI ยาฉีดอินซูลินชนิดถอดเข็มไมไดจํานวน 10 ขอ แบบสอบถามทั้งหมดผานการตรวจสอบความตรง ผลการศึกษา เชิงเนื้อหา (contentvalidity)จากผูทรงคุณวุฒิจํานวน 3 ทาน สวนที่ 1 ขอมูลทั่วไปของผูปวยเบาหวาน และมคี าความเท ยงโดยใชี่ ค าส มประสั ทธิ แอลฟิ์ าของครอนบาค ผูปวยโรคเบาหวานที่ใชยาฉีดอินซูลินทั้งหมด 226 (Cronbrach’s Alpha Coeffi cient) ไดคาความเที่ยงเทากับ ราย แบงเป น 2 กลมุ ไดแก  กลมทุ ใชี่ อ นซิ ลู นิ NPH จานวนํ 98 0.70 ราย และกลุมที่อินซูลิน Mixtard จํานวน 128 ราย สวนใหญ งานวิจัยนี้ไดผานการรับรองใหดําเนินการวิจัยจาก เปนเพศหญิง อายุเฉลี่ย 63.6 ± 12.7 ป จํานวนรายการยาที่ คณะกรรมการจริยธรรมการวิจัยในมนุษยโรงพยาบาล ไดร บเฉลั ยี่ 4.2 ± 1.8 รายการ ระยะเวลาการเปนโรคเบาหวาน วาปปทุม เฉลยี่ 10.59 ± 4.64 ป  ระยะเวลาการใชยาฉ ดเฉลี ยี่ 4 ป  สาเหตุ ที่ตองใชยาฉีดสวนใหญเปนเพราะไตวายเรื้อรัง (Table 1) การเก็บรวบรวมขอมูล ปจจ ยทั มี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดของื เกบข็ อม ลผู ปู วยระบบ HosXP จากนนคั้ ดเลั อกกลื มุ ผูปวยโรคเบาหวานพบวา เพศหญิงควบคุมระดับนํ้าตาลใน เปาหมายที่ใชยาฉีดอินซูลินและมีภาวะควบคุมระดับนํ้าตาล เลือดไดดีกวาเพศชาย (OR = 0.49; 95%CI = 0.25-0.96) ไมได ตามเป าหมาย ทาการสํ มภาษณั ผ ปู วยเบาหวานกล มเปุ า ผปู วยท ใชี่ ยาฉ ดอี นซิ ลู นิ Mixtard สามารถควบคมระดุ บนั าตาลํ้ หมายโดยการออกเยยมบี่ านท กรายโดยเปุ นการส มภาษณั แล ว ไดดีกวาที่ใชยาฉีดอินซูลิน NPH (OR = 0.35;95%CI =0.17- ใหผูปวยตอบคําถามในสวนของการใชยาฉีดอินซูลินจะใหผู 0.73)สาเหตุที่ตองเปลี่ยนจากยากินเบาหวานมาใชยาฉีด ปวยหรือผูดูแล (ในกรณีที่ผูปวยไมสามารถใชยาฉีดเองได) อินซูลินพบวาผูปวยที่ตองใชยาฉีดอินซูลินเพราะไตวาย เปนผูสาธิตการใชปากกายาฉีดหรือชนิดถอดเข็มไมไดให สามารถควบคุมระดับนํ้าตาลไดดีกวาผูปวยที่ตองใชยาฉีด เภสัชกรเปนผูประเมิน เพราะใชยาชนิดรับประทานไมไดผล (OR =2.26; 95%CI = 1.16-4.36 ) และจํานวนรายการยาที่ไดร ับมากกวา 3 รายการ การวิเคราะหขอมูล ควบคุมระดับนํ้าตาลไดดีกวาจํานวนรายการยาที่ไดรับนอย ขอมูลที่ไดจะถูกนําไปวิเคราะหดวยโปรแกรม กวา 3 รายการ (OR =0.35; 95%CI = (0.19-0.72) สวนข อม ลู Statistical Package for Social Sciences (SPSS) โดยแสดง ปจจัยอื่น (Table 2) 578 Rattanaporn Sanalad et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Baseline characteristic (N=226) Data N (%) Gender Female 128 (56.6) Male 98 (43.4) Age range(year) <40 15 (6.6) 40-49 11 (4.9) 50-59 39 (17.3) 60-69 85 (37.6) 70-79 63 (27.9) >80 13 (5.8) Average age (year) (Mean±SD) 63.58±12.74 Marital status Married 188 (83.2) Widow 13 (5.7) Single 25 (11.1) Drug items ≤3items 90 (39.8) > 3 items 136 (60.2) Average drug items (Mean±SD) 4.20±1.77 Duration of diabetes (years) ≤10 119 (52.7) > 10 107 (47.3) Average duration of diabetes(year) (Mean±SD) 10.59±4.64 Duration of insulin injection use (years) ≤5 158 (69.9) >5 68 (30.1) Average duration of insulin injection use (years)(Mean±SD) 3.96±2.67 Reason for insulin injection use Oral antidiabetic drugs ineffective 92 (40.7) Chronic kidney disease 134 (59.3) Type of insulin injection NPH 98 (43.4) Mixtard 128 (56.6) Average blood glucose(mg/dL) (Mean±SD) 164.79±67.75 Vol 34. No 6, November-December 2015 Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy 579 of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital

Table 2 Factor affected to blood glucose control (N=226) Blood glucose level (mg/dL) Adjusted OR Factors Total P-value <180 ≥180 (95%CI) Age ≤60 years 160 115 (69.7) 45 (73.8) 1 0.82 > 60 years 66 (29.2) 50 (30.3) 16 (26.2) 0.82 (0.35-1.89) Gender Male 98 (43.4) 78 (47.3) 20 (32.8) 1 0.037* Female 128 (56.6) 87 (52.7) 41 (67.2) 0.49 (0.25-0.96) Marital status Uncouple 38 (16.8) 25 (15.2) 13 (21.3) 1 0.23 Couple 188 (83.2) 140 (84.8) 48 (78.7) 1.66 (0.73-3.76) Insulin injection type NPH 98 (43.4) 81 (49.1) 17 (27.9) 1 0.005* Mixtard 128 (56.6) 84 (50.9) 44 (72.1) 0.35 (0.17-0.73) Reason for insulin use Oral antidiabetic drugs in- 92 (40.7) 58 (35.2) 34 (55.7) 1 0.017* effective Chronic kidney disease 134 (59.3) 107 (64.8) 27 (44.3) 2.26 (1.16-4.36) Drug items ≤3items 90 (39.8) 72 (43.6) 18 (29.5) 1 0.004* > 3 items 136 (60.2) 93 (56.4) 43 (70.5) 0.35 (0.19-0.72) Duration of diabetes (years) ≤10 119 (52.7) 83 (50.3) 36 (59.0) 1 0.115 > 10 107 (47.3) 82 (49.7) 25 (41.0) 1.84 (0.86-3.91) Duration of insulin injection use (years) ≤5 158 (69.9) 119 (72.1) 39 (63.9) 1 0.491 >5 68 (30.1) 46 (27.9) 22 (36.1) 0.78 (0.39-1.57)

สวนที่ 2 ขอมูลของผูปวยที่ไมสามารถควบคุมระดับ อินซูลินเฉลี่ย 4.3±3.6ปสาเหตุที่ตองใชยาฉีดยาฉีดอินซูลิน นํ้าตาลในเลือดได สวนมากเพราะไตวาย (รอยละ 56)ชนดของยาฉิ ดที ไดี่ ร บสั วน การศึกษาในสวนที่ 2 ทําการคัดเลือกผูปวยที่ใชยา ใหญเปน Mixtard® (รอยละ 75) สภาวะที่ควบคุมระดับนํ้าตาล ฉดอี นซิ ลู นทิ ไมี่ สามารถควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื  พบวา ในเลอดไมื ได เป น Hyperglycemia (รอยละ 81) ผปู วยส วนใหญ  มีผูปวยจํานวน 32ราย (รอยละ 14)สวนใหญเปนเพศหญิง เปนไตวายระยะ 4 (รอยละ 53) โรครวมที่เปนมากที่สุดคือ (รอยละ 56) อายุเฉลี่ย 62.40±9.81 ปสวนใหญไมไดทํางาน ความดันโลหิตสูงและไขมันในเลือดสูง (Table 3) หรอทื างานบํ าน (รอยละ 50) มสถานภาพสมรสคี ู (รอยละ 72) จากการศึกษาเรื่องความรูของผูปวยเบาหวานกลุม จานวนรายการทํ ไดี่ ร บมากกวั า 3 ชนดิ (รอยละ 75) ระยะเวลา ทใชี่ ยาฉ ดอี นซิ ลู นและไมิ สามารถควบค มระดุ บนั าตาลไดํ้  แบง การเปนโรคเบาหวานเฉล ยี่ 10.6±5.7ประยะเวลาการใช ยาฉ ดี ออกเปน 3 ดาน ผลการศกษาึ 1) ความรเรู องโรคเบาหวานพบื่ 580 Rattanaporn Sanalad et al. J Sci Technol MSU

วาผูปวยสวนใหญไมทราบวาโรคเบาหวานเกิดจากความผิด อาหารประเภทแปงและน าตาลํ้ รบประทานอาหารจั บจุ บเวลาิ ปกติของตับออน แตทราบวาโรคเบาหวานคือภาวะที่มีระดับ ที่หิวและรับประทานผลไมที่มีนํ้าตาลสูง ออกกําลังกายนอย นาตาลในเลํ้ อดสื งกวู าปกต และทราบวิ าอ นซิ ลู นมิ ความจี าเปํ น กวา 2ครงตั้ อส ปดาหั ผ ปู วยร อยละ 50 ฉดยาเบาหวานตรงเวลาี ตอการควบคุมระดับนํ้าตาล ผูปวยรอยละ 90 ทราบวาผูปวย (Table 5) เบาหวานจะมอาการปี สสาวะบ อย หวบิ อย และนาหนํ้ กลดและั ผลการประเมินการใชยาฉีดอินซูลินของผูปวยแบง เมอเปื่ นแผลจะหายช า ทราบภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน ออกเปน 2 กลมไดุ แก  กลมทุ ใชี่ ยาฉ ดอี นซิ ลู นชนิ ดเขิ มถอดห็ วั อาการของนาตาลในเลํ้ อดตื าและภาวะแทรกซํ่ อนในระยะยาว ไมไดจํานวน 20 ราย และกลุมที่ใชยาฉีดอนซิ ูลินชนิดปากกา 2)ความรูเรื่องยารักษาโรคเบาหวานพบวาผูปวยสวนใหญไม จํานวน 12 ราย ในกลุมแรกที่ใชเข็มชนิดถอดหัวไมไดพบวาผู ทราบวายาฉ ดอี นซิ ลู นควรเกิ บในต็ เยู นช็ องกลางและควรฉ ดยาี ปวยสวนใหญปฏิบัติไมถูกตองในขั้นตอนการเตรียมอินซูลิน ในบริเวณที่ใกลเคียงกันเพื่อใหระดับยามีความสมํ่าเสมอ 3) คือ ไมเช็ดจุกยางดวยสําลีแอลกอฮอล และไมไดดูดอากาศ ความรูเรื่องพฤติกรรมพบวาผูปวยรอยละ 90 ทราบเรื่องการ เขาไปในกระบอกฉ ดยากี อนแทงเข มเพ็ อดื่ ดยาฉู ดี และมผี ปู วย ปรบเปลั ยนพฤตี่ กรรมเพิ อควบคื่ มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดื ยกเวน รอยละ 20 ทดี่ ดยาไมู ได ขนาดตรงตามแพทย ส งั่ ในกลมผุ ปู วย เรื่องการรักษาโรคเบาหวานผูปวยสวนใหญคิดวามีแคการใช ที่ใชยาฉีดชนิดปากกาพบวารอยละ 83 ผูปวยไมไดเขยา ยาเทานั้นดังแสดงใน Table 4 ปากกาขนลงชึ้ าๆเพ อใหื่ ยากระจายต วอยั างสม าเสมอกํ่ อนด ดู การคนหาสาเหตุของการควบคุมระดับนํ้าตาลไมได ยาฉีดเบาหวาน (Table 6 และ 7) พบวาผูปวยสวนใหญรับประทานอาหารไมตรงเวลา ควบคุม

Table 3 Baseline characteristic for uncontrolled blood glucose participants (N=32) Data N (%) Gender Female 18 (56.3) Average age (year) (Mean±SD) 62.40±9.81 Average weight (kg) (Mean±SD) 60.78±12.94 Occupation Household work 16 (50.0) Employee 1 (3.1) Agriculturist 15 (46.9) Marital status Married 23 (71.9) Widow 5 (15.6) Single 4 (12.5) Drug items ≤3items 8 (25.0) > 3 items 24 (75.0) Average drug items (Mean±SD) 5.5±2.27 Duration of diabetes (years) ≤10 18 (56.3) > 10 14 (43.8) Vol 34. No 6, November-December 2015 Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy 581 of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital

Table 3 Baseline characteristic for uncontrolled blood glucose participants (N=32) (cont.)

Average duration of diabetes(year) (Mean±SD) 10.59±5.68 Duration of insulin injection use (years) ≤5 21 (65.6) >5 11 (34.4) Average duration of insulin injection use (years)(Mean±SD) 4.34±3.57 Reason for insulin injection use Oral antidiabetic drugs ineffective 14 (43.8) Chronic kidney disease 18 (56.3) Type of insulin injection NPH 8 (25.0) Mixtard® 24 (75.0) Type of uncontrolled blood glucose Hypoglycemia 6 (18.8) Hyperglycemia 26 (81.3) CKD severity Normal 4 (12.5) Stage 2 5 (15.6) Stage 3 5 (15.6) Stage 4 17 (53.1) Stage 5 1 (3.1) Underlying disease None 4 (12.5) Hypertension 1 (2.1) Kidney disease 2 (6.3) Hyperlipidemia 4 (12.5) Hypertension+Kidney disease+Hyperlipidemia 5 (15.6) Kidney disease+Hyperlipidemia 2 (6.3) Hypertension+Asthma 1 (3.1) Hypertension+ Kidney disease+Cardiovascular disease 3 (9.4) Hyperlipidemia+ Hypertension 3 (9.4) Hypertension+ Kidney disease 4 (12.5) Kidney disease+ Hyperlipidemia+ Cardiovascular disease+ Hypertension 1 (3.1) Hyperlipidemia+ Asthma 1 (3.1) Hyperlipidemia+ Cardiovascular disease 1 (3.1) 582 Rattanaporn Sanalad et al. J Sci Technol MSU

Table 4 Participants’ knowledge Items Right Wrong answer answer Diabetes mellitus knowledge 1. The cause of diabetes 1.1 Diabetes is caused by abnormalities of the pancreas. 7 (21.9) 25 (78.1) 1.2 DM is a Blood glucose levels below normal level. 27 (84.4) (15.6) 1.3 Insulin necessary to control blood sugar 22 (68.8) 10 (31.3) 2. DM symptoms 2.1 DM patients with wound will heal and recover faster 29 (90.6) 3 (9.4) 2.2 Diabetes symptoms usually include weight loss. 29 (90.6) 3 (9.4) 3. DM complications 3.1 Hypoglycemia symptoms are fatigue, weakness, palpitations, sweating. 30 (93.8) 2 (6.3) 3.2 Blurred vision is a DM complications 32 (100.0) 0 (0.0) Drug use in DM knowledge Insulin injection should be injected after meal. 29 (90.6) 3 (9.4) Insulin should be kept middle of the fridge. 12 (37.5) 20 (62.5) Should be injected insulin the same site everyday. 9 (28.1) 23 (71.9) Insulin had the self life more than 6 months after open. 4 (12.5) 28 (87.5) Self management knowledge DM treatment had drug use only. 14 (43.8) 18 (56.3) DM patients should be exercised 2-3 times per week. 29 (90.6) 3 (9.4) DM patients unnecessary controlled diet. 31 (96.9) 1 (3.1)

Table 5 Behavior may affecting the uncontrolled blood glucose Behavior Frequency in the week Everyday <2 time Never Do you eat at every meal time 12 (37.5) 19 (59.4) 1 (3.1) You eat curry with coconut milk and fried foods. 1 (3.1) 8 (25.0) 71.9) You controlled the sweetly food. 6 (18.8) 13 (40.6) 40.6) You drink alcohol. 0 (0.0) 2 (6.3) 30 (93.7) You always eat when you hungry. 1 (3.1) 24 (75.0) 6 (21.9) You eat sweetly fruits such as banana, mango. 1 (3.1) 24 (75.0) 7 (21.9) You drink sweetly coffee. 1 (3.1) 10 (31.3) 21 (65.6) You exercise 30 min per day. 3 (9.4) 14 (43.8) 15 (46.9) You injected insulin before meal 30 min. 16 (50.0) 15 (46.9) 1 (3.1) You adjust insulin dose by yourself. 0 (0.0) 0 (0.0) 32 (100.0) You use herbal medicine. 0 (0.0) 2 (6.3) 30 (93.8) Vol 34. No 6, November-December 2015 Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy 583 of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital

Table 6 Insulin injection Syringe checklist Process Right Wrong answer answer Preparing before injection Wash hands with soap and water. 13(66.7) 7 (33.3) Gently roll vial of cloudy insulin between hands 20 times to mixed evenly. Never shake. 13(66.7) 7 (33.3) Wash vial with alcohol 4 (20.0) 16 (80.0) Remove the white cap covering the plunger, then carefully twist and remove the orange 6 (30.0) 14 (70.0) needle cap without touching the needle. With the vial standing upright, insert the needle straight through the center of the rub- 6 (30.0) 14 (70.0) ber cap of the insulin vial and push the plunger down. Hold the vial and syringe upside down. Make sure that the point of the needle inside 20 (100.0) 0 (0.0) the vial is well beneath the surface of the insulin. Slowly pull the plunger, drawing the correct amount of insulin, plus a little extra, into the syringe. Check for bubbles. Tap syringe. Expel any bubbles and the extra insulin. Check that 20 (100.0) 0 (0.0) you have the correct amount for your dose. Remove the needle from the vial and perform your injection. 16 (80.0) 4 (20.0) Injection technique Wash injection site by alcohol 20 (100.0) 0 (0.0) Lifting your skin into a fold before injecting with an 8 mm or 12.7 mm needle will help 20 (100.0) 0 (0.0) you avoid delivering insulin into your muscle by accidentinjected insulin to the body site. Remove syringe 20 (100.0) 0 (0.0)

Table 7 Insulin penfi ll checklist Process Right Wrong answer answer Preparing before injection Take off the cap of your insulin pen. 12 (100.0) 0 (0.0) Screw a new needle onto your pen. 12 (100.0) 0 (0.0) Insert a new insulin cartridge if required 11 (91.7) 1 (3.1) Check insulin fl ow (prime). Using the dial found on the end of your pen, dial 2 12 (100.0) 0 (0.0) units. Hold the pen with the needle pointing upwards and slowly press down on the injection button. A drop of insulin should appear; repeat this step until a drop appears. Quickly but gently, bend and extend your arm 20 times to mix insulin (premixed, 2 (16.7) 10 (83.3) intermediate- or long-acting insulin) evenly. Never shake. If insulin does not look thoroughly mixed, roll the pen 10 times between your hands. 584 Rattanaporn Sanalad et al. J Sci Technol MSU

Table 7 Insulin penfi ll checklist (Cont.) Set your dose using the dial and perform your injection. 12 (100.0) 0 (0.0) Injection technique Wash injection site by alcohol 12 (100.0) 0 (0.0) Lifting your skin into a fold before injecting with an 8 mm or 12.7 mm needle will 12 (100.0) 0 (0.0) help you avoid delivering insulin into your muscle by accident injected insulin to the body site. Remove penfi ll 12 (100.0) 0 (0.0) Always remove the needle after each injection 12 (100.0) 0 (0.0)

สรุปและอภิปรายผล Mixtard®ประกอบดวยอินซูลินชนิด regular รอยละ 30 และ ผลการศึกษาพบวาผูปวยเบาหวานในงานวิจัยนี้มีอายุเฉลี่ย อินซูลินชนิด NPH รอยละ 70 ขั้นตอนการเตรียมยาฉีดกอน 63.6 ± 12.7 ป สอดคลองกับการศึกษากอนหนาน12ี้ ซึ่งพบวา ดดยาคู อตื องเขย าหร อทื าใหํ ยากระจายต วรวมเขั าก นใหั ด กี อน ® ผูปวยนอกโรคเบาหวานมีอายุประมาณ 60 ปซึ่งเปนชวงที่ แตจากการศึกษานี้พบวาผูปวยที่ไดรับยาฉีดชนิด Mixtard สามารถเดินทางมาโรงพยาบาลไดดวยตนเองสามารถชวย สวนใหญไมมีการเขยายาใหเขากันกอนฉีด เหลือตนเองได จัดเตรียมยาเพื่อรับประทานไดดวยตนเอง 3) สาเหตุที่ใชยาฉีดอินซูลินผูปวยเบาหวานที่ตอง จํานวนรายการยาที่ไดรับเฉลี่ย 4.2 ± 1.8 รายการ สอดคลอง ใชยาฉีดอินซูลินเพราะไตวายสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลใน กับการศึกษาในอดีต13,14 พบวาจํานวนรายการยาที่ผูปวยเบา เลอดไดื ด กวี าผ ปู วยท ตี่ องใช ยาฉ ดอี นซิ ลู นเพราะใชิ ยาชน ดริ บั หวานไดรับเฉลี่ยมากกวา 5 รายการขึ้นไป ระยะเวลาการเปน ประทานไมได ผลท งนั้ อาจเปี้ นเพราะผ ปู วยท มี่ ภาวะโรคไตวายี โรคเบาหวานประมาณ 10 ปซ งสอดคลึ่ องก บการศั กษาของธนึ แทรกซอนม ความตระหนี กตั อการควบค มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดื กฤต มงคลชัยภักดิ์ และคณะ (2558)12 ทําการศึกษาการใชยา มากกวาเพราะหากเกิดภาวะนํ้าตาลในเลือดสูงหรือตํ่ากวา ของผูปวยเบาหวาน ณ โรงพยาบาลตํารวจพบวาสวนใหญผู ปกตจะมิ ผลกระทบตี อการท างานของไตซํ งจะทึ่ าใหํ ผ ปู วยต อง ปวยเปนโรคเบาหวานประมาณ 10 ป ไดร บการรั กษาและดั แลทู มากขี่ นึ้ และกลวการเกั ดภาวะไตวายิ เมอวื่ เคราะหิ ป จจ ยทั มี่ ผลตี อการควบค มระดุ บนั าตาลํ้ ระยะสุดทายที่ตองฟอกไต ใหได ตามเป าหมาย การศกษานึ พบวี้ าป จจ ยทั มี่ ความสี มพั นธั  4) จํานวนยาที่ไดรับรวมกับการใชยาฉีดอินซูลิน ตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผูปวยเบาหวานที่ใช การศกษานึ พบวี้ าผ ปู วยท ไดี่ ร บยามากกวั า 3 ชนดจะสามารถิ ยาฉีดอนซิ ูลินมีดังตอไปนี้ ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดตํ่ากวาผูปวยที่ไดรับยานอย 1) เพศเปนปจจัยที่บงบอกถึงความแตกตางดาน กวา 3 ชนิดเนื่องจากจํานวนยาที่ไดรับเพิ่มมากขึ้นบงบอกถึง สรระวี ทยาิ สมรรถภาพทางกาย บคลุ กภาพและบทบาทหนิ าท ี่ แบบแผนการรกษาทั มี่ ความซี บซั อนมากกว าซ งมึ่ ผลลดความี ในครอบครัว กลาวคือ เพศชายจะมีโครงสรางของรางกายที่ รวมมือในการใชยาอาจสงผลกระทบกับการควบคุมระดับนํ้า แข็งแรง มีความเชื่อมั่นในตัวเองสูง มีบทบาทความเปนผูนํา ตาลในเลือดได จากการศึกษาของ Iskedjian และคณะ 17 และการเปนหัวหนาครอบครัว จึงทําใหเพศชายที่เปนโรคเบา (2002) ทําการศึกษาแบบ meta-analysis ระหวางการไดรับ หวานรสู กวึ าหากตนเองม ภาวะควบคี มนุ าตาลไมํ้ ได  ตองได ร บั ยาวันละ 1 ครั้งเปรียบเทียบกับการรับยามากกวา 1 ครั้ง พบ การดูแลรักษา ตองพึ่งพาผูอื่น ไมสามารถแสดงบทบาทของ วาความรวมมือในการใชยาของผูปวยที่ใชยามากกวา 1 ครั้ง การเปนหัวหนาครอบครัวได15 เพื่อลดภาวะการไมสามารถ ลดลงอยางมีนัยสําคัญ ควบคมระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื ตามเป าหมายเพศชายจ งใชึ ยา ผลการศกษาของกลึ มผุ ปู วยเบาหวานท ใชี่ ยาฉ ดเบาี ไดถูกตอง ครบถวน สมํ่าเสมอมากกวาเพศหญิง แตจากการ หวานทไมี่ สามารถควบค มระดุ บนั าตาลไดํ้ จ านวนํ 32 ราย พบ ศึกษาในอดีต16 พบวาเพศไมมีความสัมพันธกับการใชยา วาผ ปู วยส วนใหญ ม ความรี เกู ยวกี่ บโรคเบาหวานอยั ในระดู บดั ี 18 2) ชนิดของยาฉีดอินซูลินการศึกษานี้พบวาผูปวย ซึ่งแตกตางจากงานวิจัยของ Srisuwan N(2007) ที่พบวา ทใชี่ ยาฉ ดอี นซิ ลู นชนิ ดิ Mixtard®สามารถควบคมระดุ บนั าตาลํ้ ผปู วยม ความรี เฉลู ยอยี่ ในเกณฑู น อยและแตกต างจากงานว จิ ยั 19 ไดนอยกวาผูปวยที่ใชยาฉีดชนิด NPH ซึ่งยาฉีดอินซูลินชนิด ของ Manakitjongkol W(2006) ที่พบวาผูปวยมีความรูเฉลี่ย Vol 34. No 6, November-December 2015 Factors affecting of uncontrolled blood glucose, accuracy 585 of insulin injection administration of diabetic patients in Wapipathum hospital

อยูในระดับคอนขางตํ่า ซึ่งสาเหตุที่ผูปวยเบาหวานที่มารับ ตอนการเขยาปากกากอนปรับขนาดยาเพื่อใหยากระจายตัว บรการทิ โรงพยาบาลวาปี่ ปท มไดุ ร บบรั การจากคลิ นิ กโรคเริ อรื้ งั อยางสมํ่าเสมอ โดยตรงซึ่งทุกวันที่มีคลินิกจะมีสหวิชาชีพไดแก พยาบาล จากการศึกษานี้ที่ทําใหทราบถึงสาเหตุและปจจัยที่ เภสัชกร โภชนากร และนักกายภาพบําบัดมาใหความรูทุกวัน มีผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดของผูปวยเบาหวาน ในขณะทผี่ ปู วยรอพบแพทย และอาจเก ดจากแบบประเมิ นทิ ใชี่  ที่ใชยาฉีดอินซูลิน การใหความรูเรื่องการใชยาฉีดอินซูลินทั้ง ตางก นั มความยากงี ายไม เท าก นจั งทึ าใหํ ผลการว จิ ยแตกตั าง ชนิดเข็มถอดหัวไมได (Syringe) และชนิดปากกา (Penfi ll) ใน กัน ขั้นตอนการกลิ้งขวดยาบนฝามือและการเขยาปากกาเพื่อให พฤติกรรมที่อาจมีผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลใน ยากระจายตัวผสมเขากันดี มีความสําคัญตอการไดรับยา เลือด การศึกษานี้พบวาผูปวยมีพฤติกรรมรับประทานอาหาร อินซูลินที่ถูกตองซึ่งมีผลตอการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือด ไมตรงเวลา รับประทานอาหารจุบจิบทุกครั้งที่หิวและทานผล ของผูปวย ดังนั้นเภสัชกรที่เปนผูสอนและใหความรูเรื่องการ ไมที่มีนํ้าตาลสูง นอกจากนี้ผูปวยที่ไมออกกําลังกายเลยรอย ใชยาฉ ดอี นซิ ลู นควรเนิ นย าใหํ้ ผ ปู วยเข าใจและปฏ บิ ตั ใหิ ถ กตู อง ละ 46 ออกกําลังกายนอยกวา 2 ครั้งตอสัปดาหรอยละ 43 ซึ่ง ในการฉีดยาอินซูลิน รวมทั้งเภสัชกรตองทําการทบทวนขั้น ปจจัยที่กลาวมาขางตนอาจเปนปจจัยสงเสริมใหไมสามารถ ตอนการใชยาฉีดอินซูลินในผูปวยเบาหวานที่ไดรับยาฉีดทุก ควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดไดซึ่งตามคําแนะนําของ Ameri- รายเพื่อตรวจสอบความถูกตองของการปฏิบัติการใชยาฉีด can Diabetes Association 201520 ไดแนะนําวาการปรับ ของผปู วยรวมท งการจั้ ดเกั บยาฉ็ ดที ถี่ กวู ธิ ี นอกจากนนในเรั้ องื่ เปลยนพฤตี่ กรรมชิ วี ติ (Life style modifi cation) ไดแก  การรบั ของพฤติกรรมอื่นๆของผูปวยสามารถนําขอมูลที่ไดจากการ ประทานอาหารตามหลักโภชนาการ และการมีกิจกรรมทาง วิจัยไปใหสหวิชาชีพสาขาอื่นเชน โภชนาการและนัก กายที่เหมาะสม รวมกับมีพฤติกรรมสุขภาพที่ดี เชน งดสูบ กายภาพบําบัด ในการใหความรูเพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมผู บุหรี่ ซึ่งแพทยและบุคลากรทางการแพทยตองใหความรูกับผู ปวยที่มีพฤติกรรมเสี่ยงตอการเกิดภาวะควบคุมระดับนํ้าตาล ปวยทันที่ไดรับการวินิจฉัยโรค เพื่อใหสามารถปรับเปลี่ยน ในเลือดไมไดตามเปาหมาย พฤตกรรมและนิ าไปสํ การควบคู มระดุ บนั าตาลในเลํ้ อดไดื ด ี ซงึ่ เภสัชกรควรตระหนักถึงการใหความรูผูปวยในสวนนี้ กิตติกรรมประกาศ การประเมนทิ กษะขั นตอนการฉั้ ดยาอี นซิ ลู นของกลิ มุ งานวิจัยนี้สําเร็จไดดวยความกรุณาและชวยเหลือ ผูปวยที่ใชเข็มฉีดยาชนิดถอดเข็มไมไดพบวาขั้นตอนที่ผูปวย จากคณะอาจารยคณะเภส ชศาสตรั  มหาวทยาลิ ยมหาสารคามั ไมมีการปฏิบัติอยางถูกตองคือ ขั้นตอนการเช็ดจุกยางดวย ผวู จิ ยขอขอบพระคั ณเปุ นอย างส งู ขอขอบพระคณุ นายแพทย สําลีแอลกอฮอลและการดูดอากาศเขาในกระบอกฉีดยาใหมี ประพันธ สุนทรปกาสิต ผูอํานวยการโรงพยาบาลวาปปทุม ปริมาตรเทากับขนาดอินซูลินที่ตองการ ซึ่งผูปวยสวนใหญจะ และ เภสัชกรบุญถม ปาปะแพ หัวหนากลุมงานเภสัชกรรม ไมด ดอากาศเขู าในเข มก็ อนแต จะแทงเข มเข็ าไปในขวดยาแล ว โรงพยาบาลวาปปทุม ที่อนุญาตใหดําเนินงานวิจัยและไดให ดูดยาออกมาเลย ซึ่งขั้นตอนนี้อาจทําใหไดปริมาตรยาไมตรง ความชวยเหลือในการเก็บรวบรวมขอมูลการวิจัย ตามความตองการ ซึ่งแตกตางจากการศึกษาของ สรรเสริญ มะลิทอง (2558)21 ที่พบวาขั้นตอนที่ผูปวยที่ไดรับยาฉีดชนิด เอกสารอางอิง ถอดเข็มไมไดมีการปฏิบัติอยางถูกตองนอยที่สุดคือขั้นตอน 1. Sicree R, Shaw J,Zimmet P. The Global Burden. IDF การดดนู ายาอํ้ นซิ ลู นเขิ ากระบอกฉ ดยาใหี ได ตามขนาดท ตี่ องการ Diabetes Atlas 4theditionZpp. 1-105X. 2014(cited นอกจากนี้ยังมีผูปวยรอยละ 20 ที่ดูดยาไมไดตามขนาดตรง 2014 Apr 21). Available from: http://www.idf.org/dia- จามทแพทยี่ ส งั่ ในกลมผุ ปู วยเบาหวานท ใชี่ ยาฉ ดชนี ดปากกาิ betesatlas พบวา ขั้นตอนการปฏิบัติที่ผูปวยไมไดทําเลยคือการเขยา 2. Fox KM, Gerber Pharmd RA, Boilinder B, Chen J, ปากกาขึ้นลงชาๆกอนใชเพื่อใหยากระจายตัวอยางสมํ่าเสมอ Kumar S. Prevalence of inadequate glycemic control ซึ่งอาจทําใหผูปวยไมสามารถควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดได among patients with type 2 diabetes in the United โดยเฉพาะกลุมผูปวยมี่ไดรับยาฉีดชนิด Mixtard® ที่ตัวยาจะ Kingdom general practice research database: A แยกชั้นกันอยางชัดเจน การศึกษานี้ขัดแยงกับการศึกษาใน series of retrospective analyses of data from 1998 อดตี 21,22 ทพบวี่ าผ ปู วยท ใชี่ ยาฉ ดปากกาอี นซิ ลู นสามารถใชิ ยา through 2002. ClinTher 2006; 28:388-95. ไดอย างถ กตู องท กขุ นตอนั้ ดงนั นเภสั้ ชกรควรจะเนั นย าในขํ้ นั้ 3. Moreira ED Jr, Neves RC, Nunes ZO, de Almeida 586 Rattanaporn Sanalad et al. J Sci Technol MSU

MC, Mendes AB, Fittipaldi JA, et al. Glycemic control nobel medical college. 2013;2: 11-7. and its correlates in patients with diabetes in Vene- 14. Ahmad NS, Ramli A, Islahudin F, Paraidathathu T. zuala: results from a nationwide survey. Diabetes Medication adherence in patients with type 2 diabe- Res ClinPract 2010; 87:407-14. tes mellitus treated at primary health clinics in Ma- 4. Mendes AB, FittipaldiJA,NEves RC, Chacra AR, laysia. Patient Prefer Adherence 2013; 7: 525-30. Moreira ED Jr. Prevalence and correlates of inade- 15. Shafer PO. Improving the quality of life in epilepsy. quate glycemic control: results from a nationwide Philadephia: Lippincott Williamw&Wilkiins; 2004. survey in 6,671 adults with diabetes in Brazil. Acta- 16. Senior V,Marteau TM, Weinman J. Self-reported Diabetol 2009; 47:137-45. adherence to cholesterol-lowering medication in 5. Akbar DH. Low rates of diabetic patients reaching patients with familial hypercholesterolaemia: the role good control targets. Eastern Mediteranean Health of illness perceptions. Cardiovas Drugs Ther 2004; Journal 2001; 7:671-8. 18:475-81. 6. Khattab M, Khader YS, Al-khawaldeh A, JAjilouni K. 17. Iskedjian M, Einarson TR, MacKeigan LD, et al. Factors associated with poor glycemic control among Relationship between daily dose frequency and ad- patients with type 2 diabetes. J Diabetes Complica- herence to antihypertensive pharmacotherapy: evi- tions 2010; 24:84-9. dence from a meta-analysis. ClinTher 2002; 24:302– 7. Bemoit SR, Fleming R, Phillis-T simikas A, Ji M. 16. Predictors of glycemic control among patients with 18. Srisuwan N. Health behaviors for prediction blood type2 diabetes: a longitudinal study. BMC public glucose level of diabetic patients admitted at Samut- Health 2005; 5:36. prakarn hospital. (Master thesis). Bangkok: Chu- 8. Habib SS, Aslam M. Risk factors, knowledge and lalongkorn University; 2007. health status in diabetic patients. Saudi Med J 2003; 19. Manakitjongkol W. Use of the medication regimen 24:1219-24. complexity index (MRCI) to assess diabetic outpatient 9. Nchols GA, Hillier TA, Javor Brown JB. Predictors of adherence at Saraburi hospital. (Master thesis). glycemic control in insulin using adult with type 2 Bangkok: Chulalongkorn University; 2006. diabetes. Diabetes Care 2005; 23:273-7. 20. American Diabetes Association. Standards of medi- 10. วรัทยา ปนทอง. ปจจัยที่มีความสําพันธตอระดับนํ้าตาล cal care in diabetes-2015. Diab Care 2015; 38 ในเลือดของผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2 ในโรงพยาบาล (Suppl 1): S14-S80 พฒนานั คมิ (วทยานิ พนธิ ว ทยาศาสตรมหาบิ ณฑั ติ สาขา 21. สรรเสริญ มะลิทอง, ชญานิน กําลัง. ผลของการใหคํา วิทยาการระบาดวิทยา). บัณฑิตวิทยาลัยมหาวิทยาลัย ปรึกษาโดยเภสัชกรเรื่องวิธีการใชยาฉีดอินซูลินในงาน มหิดล. กรุงเทพฯ.2548. บริการจายยาผูปวยนอก โรงพยาบาลรัตนราชธานี. 11. สภาเภสัชกรรม. คูมือทักษะตามเกณฑความรูความ วารสารเภสัชศาสตรอีสาน 2558;11 (1) 58-78. สามารถทางวิชาชีพของผูประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม 22. Pavasudthipaisit A. and Chansrisuriyawong A. The (พ.ศ. 2550). กรุงเทพฯ.2554. evaluation of errors in insulin drawing-up technique 12. ธนกฤต มงคลชัยภักดิ์, สุธาทิพย พิชญไพูลย, อลิศรา into syringe by diabetic patients. Thai J Hosp Phar แสงวิรุณ ปจจัยที่มีผลตอความรวมมือในการใชยาของผู 2004; 14(1):211-24 ปวยเบาหวาน ณ โรงพยาบาลตารวจํ . วารสารเภสชกรรมั ไทย 2558; 7(1) :47-59. 13. Thapa B, Pokharel PK, Pouldel IS, Sharma SK, Shyangwa PM, Sangraula H, et al. Factors affecting on adherence to the prescribed drugs in diabetic patients visiting a tertiary care centre. Journal of นิพนธตนฉบับ

ความรู ทัศนคติ พฤติกรรมและปจจัยที่มีผลตอการจัดการอาการปวดเรื้อรังที่ไมไดเกิดจาก โรคมะเร็งของผูปวยในชุมชน Knowledge, Attitude, Behaviors, and Factors Affecting the Management of Chronic Non-Cancer Pain in PatientLiving in the Community

ราตรี สวางจิตร1*, ภัทรินทร กิตติบุญญาคุณ1, พรรณวดี อาจศร2ี , จุฑารัตน สุจริต2, สมพร เพ็งงาม2 Ratree Sawangjit1*, Pattarin Kittboonyakun1,Pannawadee Ardsri2, Chutharat Sucharit2, Somporn Pengngam2 Received: 20 April 2015 ; Accepted: 20 July 2015

บทคัดยอ การศกษานึ ที้ าขํ นเพึ้ อประเมื่ นความริ ู ทศนคตั ิ พฤตกรรมและปิ จจ ยทั มี่ ผลตี อการจ ดการความปวดของผั ทู มี่ อาการปวดี เรอรื้ งทั ไมี่ ได เก ดจากโรคมะเริ งใน็ 2 ชมชนจุ งหวั ดมหาสารคามรวมทั งประเมั้ นปิ ญหาการใช ยาร วมด วย โดยสารวจผํ ปู วย 23 คน และสัมภาษณเชิงลึก 10 คน ผลการศึกษาพบวาผูปวย21 ใน 23 คนเปนเพศหญิงอายุระหวาง 50-79 ป มีความรูและพฤติกรรม การจัดการความปวดระดับดี แตมีทัศนคติตอการจัดการความปวดระดับปานกลางคําแนะนําของบุคลากรทางการแพทย และความสะดวกเปนปจจัยสงผลหลักตอการใชยา(15 และ 9 คนตามลําดับ)ยาที่ใชมากที่สุด คือ ยาพาราเซตามอล (18 คน) พบปญหาการใชยาไมระบุตัวยาสําคัญและการใชยาชุดผสมสเตียรอยดในผูปวย 13 และ 10 คนตามลําดับ การสัมภาษณเชิงลึก จําแนกแนวคิดผูปวยได 5 ประเด็นคือ(1) มุมมองการรับรูและผลกระทบตอความปวด(2) พฤติกรรมการจัดการความปวด (3) วธิ การจี ดการความปวดั (4) ทศนคตั ติ อยาแก ปวด (5)ทศนคตั ติ อบ คลากรทางการแพทยุ ในการจ ดการความปวดโดยผั ปู วยต องการ ความเอาใจใสและค าแนะนํ าจากบํ คลากรทางการแพทยุ มากกว าท เปี่ นอย ู ยาไมม ประสี ทธิ ภาพและการเกิ ดอาการขิ างเค ยงที าใหํ  ผปู วยไม ให ความร วมม อในการใชื ยา โดยสรปการศุ กษานึ ที้ าใหํ เข าใจม มมองพฤตุ กรรมิ และปญหาการใช ยาของผ ปู วยท มี่ อาการี ปวดเรื้อรังในชุมชนมากขึ้น ซึ่งขอมูลนี้จําเปนตอการพัฒนาบทบาทเภสัชกรเพื่อดูแลผูปวยกลุมนี้ใหดียิ่งขึ้น คําสําคัญ: อาการปวดเรื้อรังที่ไมไดเกิดจากมะเร็ง การจัดการความปวด ทัศนคติและพฤติกรรม ปญหาการใชยา ยาแกปวด

Abstract This study was conducted to evaluateknowledge, attitude, behavior, and factors infl uencepain management of patientswith chronic non-cancer pain in 2 communities of Mahasarakham province. Drug related problems were also evaluated. Twenty-three patients were surveyed and 10 patients were in-depth interviewed. The results showed that21 of 23 patients were female with age range from 50-79 years old. The knowledge and behavior of patients on pain managements were at good level, whereasattitude to pain management were at moderate level. Physician suggestions and convenience to buy medicineswere the major factors affecting pain medication used (15 and 9 patients, respectively). Paracetamol was the most common drug used for pain management (18 patients). Drug related problems of tanking drug with no indication label and taking mixed of drugs containing steroids (Ya-Chud)were founded in 13 and 10 patients, respectively.Five main themes were identifi ed from in-depth interview including: (1) perspectives on

1 Ph.D.,อาจารยประจําคณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อ.กันทรวิชัย จ.มหาสารคาม 44150 2 นิสิต คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อ.กันทรวิชัย จ.มหาสารคาม 44150 * ติดตอผูนิพนธ: คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อ.กันทรวิชัย จ.มหาสารคาม 44150 โทรศัพท/โทรสาร 043-754-360 E-mail: [email protected] 1 Ph.D.,Lecturer, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantarawichai District, Mahasarakham, Thailand 44150 2 Student, aculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantarawichai District, Mahasarakham, Thailand 44150 * Corresponding author: Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantarawichai District, Mahasarakham, Thailand 44150. Tel/Fax 043-754360, E-mail: [email protected] 588 Ratree Sawangjit et al. J Sci Technol MSU chronic non-cancer pain and impacts of pain (2) health behaviors of pain management (3) ways of managing pain (4) attitudes toward taking pain medication (5) attitudesof health care professionals on pain management. Patientsneed more caring and suggestion from health care professionals for better pain management. Poor effi cacy and occurring side effect symptoms from pain medications could produce non-adherence of patients. In conclusion, this study provides better understanding about perspectives, health behaviors and pain medication problems of chronic non-cancer pain patients in community. This information is essential for developing pharmacist’s roles to improving better pain management services in this group of patients. Keywords: Chronic non-cancer pain, Pain management, Behaviors and attitude, Drug related problem, pain medicine

บทนํา สามารถทางานไดํ  ทาใหํ การนอนหล บแยั ลง ผปู วยม ความวี ตกิ ภาวะปวดเรื้อรังที่ไมไดเกิดจากมะเร็งเปนภาวะที่ไมสามารถ กังวลกับอาการปวดและรูสึกวาตนเหมือนถูกลงโทษดวย รักษาใหหายขาดได การรักษาในปจจุบันทําไดเพียงชวย อาการปวดจนบางครั้งรูสึกอยากฆาตัวตาย ดานการรักษา บรรเทาอาการ และตองร กษาเปั นเวลานานท าใหํ ส นเปลิ้ องคื า ผูปวยคิดวารายการยาที่ตนไดรับจากแพทยในปจจุบันมี ใชจ ายและม โอกาสเกี ดปิ ญหาจากยาได มากกว าการปวดแบบ ประสทธิ ภาพในการควบคิ มอาการปวดไดุ น อยมาก 9-11 และใน เฉยบพลี นั นอกจากนยี้ งมั ผลรบกวนคี ณภาพชุ วี ติ และสภาวะ ตางประเทศมีการใชยากลุมอนุพันธุของฝน (Opioids) ในการ จิตใจของผูปวยอีกดวย จากสถิติของกระทรวงสาธารณสุขป รกษาอาการปวดเรั อรื้ งั 12ซงแมึ่ จะม ประสี ทธิ ภาพในการลดปวดิ พ.ศ.25531 พบวาภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีสาเหตุการตาย ดระยะสี นั้ แตผ ปู วยม กมั ประสบการณี ไม ด เมี อใชื่ เป นเวลานาน ดวยโรคของระบบกลามเนื้อกระดูกและเนื้อเยื่อประสานเปน เนื่องจากเกิดอาการขางเคียงจากยา สวนการศึกษาเกี่ยวกับ อันดับ 1 ของประเทศและยังพบวาอัตราการตายเพิ่มสูงขึ้นใน พฤติกรรมการใชยาชุดพบเฉพาะในประเทศไทย2,7,13-15 โดย ระหวางปพ.ศ. 2549-2553 ภาวะนี้จึงถือเปนปญหาที่สําคัญ ผูปวยจะซื้อยาชุดจากคนขายยาเรและรานขายของชําเพื่อใช ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ดังนั้นจึงควรมีแนวทางในการ บรรเทาอาการปวดเมื่อย ปจจัยที่สงผลตอการใชยาชุด ไดแก ดูแลผูปวยที่มีประสิทธิภาพมากขึ้นเพื่อลดปญหาในพื้นที่ดัง คําแนะนําของเพื่อนบานหรือคนในครอบครัว ราคาถูกและ กลาว ซึ่งการพัฒนาแนวทางในการดูแลผูปวยที่ดีบุคลากร ความสะดวกในการซื้อ ทางการแพทย รวมทั้งเภสัชกรจําเปนตองทราบปญหาการ จากงานวจิ ยทั กลี่ าวมาข างต น จะเหนว็ าส วนใหญ จะ จัดการความปวดและปญหาการใชยาแกปวด รวมทั้งเขาใจ ศึกษาเฉพาะดานใดดานหนึ่งที่สนใจเทานั้น เชน บริบทของผูปวยกลุมนี้ จากการทบทวนวรรณกรรมพบการ ดานพฤติกรรมและ/หรือทัศนคติตอความปวด หรือดานการ ศึกษาเกี่ยวกับทัศนคติและพฤติกรรมการจัดการอาการปวด จัดการความปวดหรือยาแกปวด เปนตน ยังไมมีงานวิจัยที่ เรื้อรัง2-12 ปจจัยที่มีผลตอการเลือกใชยา3,5,7 และการศึกษา ศึกษาความรู ทัศนคติ พฤติกรรม ปจจัยที่มีผลตอการจัดการ พฤติกรรมการใชยาชุดจํานวนหนึ่ง2,13-15 ผลการศึกษาพบวา ความปวด และปญหาจากการใช ยาแบบรอบด าน ทาใหํ ม มมองุ กลุมผูที่มีการใชยาแกปวดสวนใหญเปนกลุมผูที่ใชแรงงาน ทไดี่ จากงานว จิ ยทั ผี่ านมาไม ม ขี อม ลในภาพรวมู ซงเปึ่ นข อม ลู หนัก เชน เกษตรกรหรืออาชีพแรงงานในชนบท2-8 เปนตน ที่จําเปนสําหรับการวางแนวทางดูแลหรือแกปญหาใหกับ ผูปวยมีพฤติกรรมการใชยาแกปวด 3 รูปแบบ2-8 ไดแก ใชยา ผปู วยแบบองค รวม ดงนั นงานวั้ จิ ยนั จี้ งมึ วี ตถั ประสงคุ เพ อศื่ กษาึ เปนประจําทุกวัน ใชยาเฉพาะชวงทํางานหนักติดตอกัน และ ความร ู ทศนคตั ิ พฤตกรรมการจิ ดการความปวดเรั อรื้ งทั ไมี่ ได  ใชเฉพาะเวลาท เกี่ ดอาการปวดเมิ อยื่ โดยผปู วยม กจะใชั ยาแก  เกิดจากโรคมะเร็ง และปญหาจากการใชยาแกปวดของผูปวย ปวดมากกวา 1 ชนดในการบรรเทาอาการปวดิ เมอเกื่ ดอาการิ ในชุมชน เพื่อเปนขอมูลใหบุคลากรทางการแพทยตัดสินใจ แพยาจะหย ดรุ บประทานยาทั นทั ี สวนป จจ ยในการเลั อกวื ธิ การี เลือกการรักษาผูปวยไดอยางเหมาะสมและชวยพัฒนา จัดการความปวด3,5,7 พบวาผูปวยจะเลือกใชวิธีการที่สามารถ แนวทางการรักษาผูปวยกลุมดังกลาวตอไป ปฏิบัติไดงายปลอดภัย เสียคาใชจายนอย เชน การหยุดพัก การนวด สวนปจจัยสําคัญที่มีผลตอการเลือกใชยาแกปวด วิธีดําเนินการวิจัย ไดแก ครอบครัว เพื่อนบาน บุคลากรทางการแพทย และสื่อ การวจิ ยนั เปี้ นการศ กษาโดยการสึ ารวจํ (Cross-sectional โฆษณา การศึกษาดานทัศนคต2,9-12ิ ผูปวยสวนใหญมีทัศนคติ survey) มีวิธีดําเนินการวิจัยทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ ที่ไมมีตออาการปวดเรื้อรัง เนื่องจากการปวดทําใหผูปวยไม โดยระยะเวลาในการศึกษาเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพอยาง Vol 34. No 6, November-December 2015 Knowledge, Attitude, Behaviors, and Factors Affecting the 589 Management of Chronic Non-Cancer Pain in Patient Living in the Community

ละ 1 เดือน (1-31ตุลาคมและ 1-30 พฤศจิกายน 2556 ถูก 8-10 ขอ) สวนแบบสอบถามดานทัศนคติตอการจัดการ ตามลาดํ บั ) โดยการใชแบบสอบถาม และการสมภาษณั เช งลิ กึ อาการปวดมจี านวนํ 11 ขอ ใหคะแนนตามระด บความคั ดเหิ น็ จากแบบสัมภาษณแบบกึ่งโครงสราง (Semi-structured in จากระดับคะแนน 5 ถึง 1 ตามลําดับ ไดแก เห็นดวยอยางยิ่ง depth interview) เพอศื่ กษาความรึ ู ทศนคตั ิ พฤตกรรมิ ปจจ ยั เห็นดวยไมแนใจไมเห็นดวยและไมเห็นดวยอยางยิ่ง การแปล ที่มีผลตอการจัดการอาการปวด และปญหาหรือผลขางเคียง ผลแบงตามระด บคะแนนรวมั คอื กลมทุ มี่ ที ศนคตั ในระดิ บควรั จากการใชยาแกปวดของกลุมผูปวยในชุมชนที่มีอาการปวด ปรับปรุง (คะแนนรวม 0-18 คะแนน)กลุมที่มีทัศนคติในระดับ เรอรื้ งทั ไมี่ ได เก ดจากโรคมะเริ ง็ กลมตุ วอยั างของการศ กษาเชึ งิ ปานกลาง (คะแนนรวม 19-36 คะแนน) และกลุมที่มีทัศนคติ ปริมาณ คือ ชาวบานมะกอกหมู 18 และบานดอนเวียงจันทร ในระดบดั ี (คะแนนรวม 37-55 คะแนน)และแบบสอบถามดาน หม ู 8 จงหวั ดมหาสารคามทั มี่ อาการปวดเรี อรื้ งทั ไมี่ ได เก ดจากิ พฤตกรรมการจิ ดการความปวดมั 5ี ขอ ใหคะแนนตามความถ ี่ มะเร็งทุกคน ที่ผานเกณฑการคัดเขา-คัดออก ไดแก 1) ผูที่ ในการปฏิบัติจาก 5 ถึง 1ตามลําดับ ไดแกปฏิบัติประจํา/สมํ่า อายุ 18 ปข ึ้นไป 2) ผูที่มีอาการปวดเรื้อรังที่อวัยวะใดอวัยวะ เสมอบอยครั้ง บางครั้ง นานๆ ครั้งและไมเคยปฏิบัติการแปล หนึ่งของรางกายติดตอกันเปนเวลามากกวา 3 เดือน รวมถึง ผลแบงเป น 3 กลมตามคะแนนรวมุ คอื กลมทุ มี่ พฤตี กรรมการิ การปวดที่เกิดจากโรคขออักเสบรูมาตอยด (Rheumatoid จัดการความปวดในระดับควรปรับปรุง (ไดคะแนน0-7) Arthritis)โรคขอเสื่อม (Osteoarthritis) Myofascial pain พฤติกรรมระดับปานกลาง (ไดคะแนน8-16) และพฤติกรรม syndrome (MPS) Fibromyalgia (FMS) Neuropathic pain ระดับดี (ไดคะแนน 17-25) ผลทดสอบคาความเชื่อมั่นของ และ/หรอมื การใชี ยาแก ปวดเพ อรื่ กษาอาการปวดเรั อรื้ งทั ไมี่ ได  แบบสอบถามไดค า Cronbach alpha coeffi cient เฉลยเที่ าก บั เกิดจากโรคมะเร็ง 3) สามารถสื่อสารไดดี และ 4) ยินยอมเขา 0.70 2. ชดคุ าถามปลายเปํ ดส าหรํ บการสั มภาษณั เช งลิ กแบบึ รวมการศึกษา สวนกลุมตัวอยางของการศึกษาเชิงคุณภาพ กึ่งโครงสราง 3. แบบประเมินปญหาจากการใชยา (Drug คอื กลมตุ วอยั างจากการศ กษาเชึ งปริ มาณทิ เลี่ อกแบบเฉพาะื related problems) ดัดแปลงจากแบบประเมินของ Strand16 เจาะจง คอื ผทู มี่ ประเดี นการจ็ ดการอาการปวดเรั อรื้ งทั นี่ าสนใจ และ ASHP17 รวมก บการพั ฒนาโดยผั วู จิ ยเพั อใหื่ สอดคล องก บั จํานวนหมูบานละ 5 คน บริบทการใชยาแกปวดของผูปวยในชุมชน และ 4. เครื่อง บันทึกเสียงแบบดิจิตอล เครื่องมือที่ใชในการวิจัยและการประเมินผล เครองมื่ อทื ใชี่ ในการว จิ ยนั ประกอบไปดี้ วยหลายส วน วิธีวิเคราะหขอมูล และสถิติที่ใช ไดแก 1. แบบสอบถามขอมูลสําหรับการศึกษาเชิงปริมาณที่ วิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ ดวยโปรแกรมสําเร็จรูป พัฒนาโดยทีมวิจัย ซึ่งแบงเปน 3 สวนไดแก สวนที่ 1) โดยใชสถิติเชิงพรรณนาสวนขอมูลเชิงคุณภาพ วิเคราะหบท แบบสอบถามขอม ลทู วไปจั่ านวนํ 10 ขอ เชน เพศ อาย ุ อาชพี สัมภาษณดวยวิธีวิเคราะหเนื้อหา(Content Analysis) ยาแกปวดที่ใชในปจจุบัน ระยะเวลาการปวด เปนตนโดยใน สวนนี้มีแบบประเมินความรุนแรงของอาการปวดชนิด ผลการศึกษาวิจัย Numerical rating scale (NRS) ซงจะใหึ่ อาสาสม ครบอกระดั บั ผลการศึกษาเชิงปริมาณ ความรุนแรงการปวดวาอยูในระดับใดจาก 0 ถึง 10 โดย 0 คือ มีกลุมตัวอยางที่ใหความรวมมือและเขาเกณฑการ ไมปวดเลยและ 10 คือ ปวดมากที่สุดเทาที่จะคิดไดสวนที่ ศกษาทึ งหมดั้ 23 คน (บานมะกอกหม 18ู และดอนเวยงจี นทรั  2) แบบสอบถามดานพฤติกรรมและปจจัยที่สัมพันธตอการ หมู 8 จํานวน 12 และ 11 คนตามลําดับ) โดยคุณลักษณะของ จัดการอาการปวดจํานวน 13 ขอ และสวนที่ 3) แบบสอบถาม กลุมตัวอยางทั้งสองหมูบานคลายคลึงกัน คือ สวนมากเปน ดานความรูทัศนคติและพฤติกรรมของผูปวยในชุมชน เพศหญิงอายุระหวาง 50-79 ป และจบการศึกษาในระดับ ตอการจัดการอาการปวดเรื้อรังที่ไมไดเกิดจากมะเร็ง โดย ประถมศึกษา (21 ใน 23 คน;รอยละ 90)ประกอบอาชีพ แบบสอบถามความรูเปนชนิดคําตอบถูกผิดเกี่ยวกับนิยาม เกษตรกรรม (17 ใน 23 คน; รอยละ 70) สาเหตหลุ กของอาการั ความปวดและการปฏิบัติตัว สาเหตุการปวด และการจัดการ ปวดเรื้อรังเกิดจากการประกอบอาชีพ (12 ใน 23 คน; รอยละ อาการปวดจํานวน 10 ขอ (คะแนนเต็ม 10) การแปลผลแบง 50) โดยผูปวยมักมีอาการปวดมากกวา 1 ตําแหนง และมี ตามจํานวนขอที่ผูปวยตอบถูก คือกลุมที่มีความรูในระดับที่ อาการแสดงหรือรูปแบบการปวดมากกวา 1 อาการ โดยมี ควรปรับปรุง (ตอบถูก 1-3 ขอ) กลุมที่มีความรูในระดับปาน อาการแสดงหลัก คือ การปวดเมื่อเปรียบเทียบระยะเวลาและ กลาง (ตอบถูก 4-7 ขอ) และกลุมที่มีความรูในระดับดี (ตอบ ความรุนแรงของการปวดระหวางผูปวย 2 กลุมพบวากลุม 590 Ratree Sawangjit et al. J Sci Technol MSU

ตัวอยางบานดอนเวียงจันทรมีระยะเวลาการปวดเรื้อรังและ ยาบรรเทาอาการปวดและผลขางเคียงจากยา (5)ทัศนคติตอ คะแนนความปวดโดยเฉลี่ยมากกวากลุมตัวอยางบานมะกอก บุคลากรทางการแพทยในการจัดการอาการปวด (Table 1) กลุมตัวอยางทั้ง 2 กลุมมีความรูและพฤติกรรมการ กลุมตัวอยางมีความรูสึกตออาการปวดเรื้อรังในเชิง จดการอาการปวดในระดั บดั ี แตม ที ศนคตั ติ อการจ ดการความั ลบคอไดื ร บผลกระทบตั อการท างานในชํ วี ตประจิ าวํ นและผลกั ปวดในระดับปานกลาง (Table 2) มีวิธีการจัดการอาการปวด ระทบทางจตใจิ ทาใหํ เก ดความเคริ ยดี วตกกิ งวลั และหงดหงุ ดิ แบงเปน 3 วิธี ไดแก 1) การรักษาดวยยา 2) รักษาโดยไมใช ได พฤติกรรมการจัดการอาการปวดพบทั้งกลุมที่ใชยาอยาง ยา เชน การนวด ประคบรอน นั่งสมาธิ และ 3) วิธีผสมผสาน เดียว กลุมที่ใชวิธีทางเลือกอื่นๆ อยางเดียว และกลุมที่ใชทั้ง ซึ่งเปนวิธีที่นิยมใชมากที่สุด (21 ใน 23 คน; รอยละ 90) เมื่อ สองวธิ รี วมก นั กลมตุ วอยั างม ที งทั้ มี่ ที ศนคตั เชิ งบวกิ คอื ใชยา พจารณาวิ ธิ จี ดการอาการปวดในแตั ละหม บู าน พบวาชาวบ าน แลวอาการปวดดีขึ้น เขาถึงยาไดดี (รวมถึงยาแกปวดแผน มะกอกนิยมใชการนวดและนอนพักเปนหลัก ขณะที่ชาวบาน ปจจุบัน ยาลูกกลอน และยาชุด) และทัศนคติเชิงลบตอการใช ดอนเวยงจี นทรั น ยมใชิ ยาแก ปวดและการนวดเป นหล กในการั ยา คือ ใชยาแลวอาการปวดไมดีขึ้น หรือใชยาแลวเกิดอาการ จดการความปวดั นอกจากนยี้ งพบวั าการใช ยาต มสม นไพรุ นาํ้ ขางเค ยงจนตี องหย ดยาุ หรอไมื กล าใช ยาเน องจากกลื่ วอาการั หมกชั วภาพี ลกประคบู และยดเหยื ยดกลี ามเน อบรื้ เวณทิ ปวดี่ ขางเคียง นอกจากนี้กลุมตัวอยางตองการคําแนะนําในการ เปนวิธีการจัดการความปวดที่พบเฉพาะในบานมะกอก ขณะ จดการอาการปวดจากแพทยั มากข นึ้ เนองจากในปื่ จจ บุ นกลั มุ ที่การใชไฟฟากระตุนการนั่งสมาธิใชผารัดเอว นํ้ามันรําขาว ตัวอยางเห็นวาตนไดรับรับคําแนะนําและมีโอกาสพูดคุยกับ ยกขาขนทึ้ สี่ งู เปนว ธิ การจี ดการความปวดทั พบเฉพาะในบี่ าน แพทยนอย และบางสวนพบวา การไปพบแพทยไมชวยให ดอนเวียงจันทร (Table 3) ปจจัยที่ทําใหอาการปวดดีขึ้นมาก อาการปวดดีขึ้น และไปแตละครั้งเสียเวลา เสียคาใชจายมาก ที่สุด คือ การบีบนวด และการรับประทานยาแกปวด พบในผู กลุมตัวอยางบางรายมีทัศนคติที่ดีตอแพทยที่คลินิกเนื่องจาก ปวยจํานวน 18 และ 17 คนตามลําดับรองลงมา ไดแก การ ไดรับการฉีดยาแลวอาการปวดดีขึ้นอยางรวดเร็ว นอนพกั การประคบรอน การประคบเยนตามล็ าดํ บสั วนป จจ ยั เมื่อเปรียบเทียบผลการศึกษาเชิงปริมาณและเชิง ที่ทําใหอาการปวดแยลงมาก ไดแก การเคลื่อนไหวรางกาย คุณภาพในกลุมตัวอยางจํานวน 10 คน พบวาการศึกษาเชิง อารมณและความเครียด ตามลําดับปญหาจากการใชยาแก คุณภาพ กลุมตัวอยางสวนใหญ (7 ใน 10 คน; รอยละ 70) ให ปวดที่พบมากที่สุดจากตัวอยางทั้งสองหมูบาน คือ การรับ ขอมูลดานยาละเอียดกวาการศึกษาเชิงปริมาณ ทําใหเห็น ประทานยาที่ไมระบุตัวยาสําคัญพบในผูปวย 13 คน จาก 23 ความหลากหลายของยาแกปวดที่กลุมตัวอยางใชมากยิ่งขึ้น คน (รอยละ 56) รองลงมา คือ ปญหาการใชยาชุดแกปวดและ เชน ผปู วยม การใชี ผล ตภิ ณฑั เสร มอาหาริ ยาปอก (Piroxicam) ปญหาการเก ดอาการขิ างเค ยงจากยาพบในผี ปู วย 10 คนและ และนํ้าหมักสมุนไพรเพื่อบรรเทาอาการปวดเพิ่มเติมจากการ 4 คนจาก 23 คน (รอยละ 43 และ 17) ตามลําดับ (Table 3) ใชยาพาราเซตามอลที่กลุมตัวอยางสวนใหญในการศึกษาเชิง เมอประเมื่ นแหลิ งบร การทิ กลี่ มตุ วอยั างเข าถ งยาพบึ ปรมาณระบิ วุ าใช เป นยาหล กั (18 ใน 23 คน) สาหรํ บคั าแนะนํ าํ วากลุมตัวอยางสวนใหญเขาถึงยาจาก โรงพยาบาลหรือโรง เรื่องโรคหรือยาแกปวด ผลการศึกษาเชิงปริมาณบงชี้วากลุม พยาบาลสงเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ (รพสต.) คลนิ กิ และรานช าคํ ดิ ตัวอยางจํานวน 12 คน จาก 23 คน เคยไดรับคําแนะนําเรื่อง เปนจํานวน 19 คน 9 คน และ 7 คน (รอยละ 83 รอยละ 39 โรคหรือยาแกปวดมากอน ขณะที่ผลการศึกษเชิงคุณภาพบง และรอยละ 30) ตามลาดํ บั (Figure 1) ปจจ ยทั มี่ ผลตี อการเล อกื ชี้วากลุมตัวอยางไดรับคําแนะนําจากแพทยนอยกวาผลที่พบ ใชยาแก ปวด คอื คาแนะนํ าของบํ คลากรทางการแพทยุ  ความ ในการศึกษาเชิงปริมาณ สะดวก และคําแนะนําของเพื่อนบานคิดเปนจ ํานวน 15 คน 9 คน และ 6 คน (รอยละ 65 รอยละ 39 และรอยละ 26) ตาม อภิปรายและสรุปผลการศึกษา ลําดับ (Figure 2) การศกษานึ มี้ ขี อด คี อื มขี อม ลทู งเชั้ งปริ มาณและเชิ งิ คณภาพทุ าใหํ เห นท็ งภาพรวมและประเดั้ นเช็ งลิ กของผึ ปู วยใน ผลการศึกษาเชิงคุณภาพ ชมชนุ การศกษานึ มี้ สี ดสั วนของผ ปู วยท มี่ ความรี เกู ยวกี่ บการั ผลจากการสัมภาษณผูปวย สามารถจัดกรอบ จัดการความปวดในระดับดีมากกวาการศึกษาในอดีต3โดย ประเด็นแนวคิดได 5 ประเด็นหลัก คือ (1) มุมมอง การรับรู ประเด็นในการประเมินความรูของการศึกษานี้และการศึกษา และผลกระทบตออาการปวดเรื้อรัง (2) พฤติกรรมการจัดการ ในอดีตมีความคลายคลึงกันอีกทั้งยังพบวาผูปวยมีพฤติกรรม อาการปวดเรื้อรัง (3) วิธีการจัดการอาการปวด(4)ทัศนคติตอ และทัศนคติที่แตกตางจากการศึกษาอื่นหลายประเด็น คือ Vol 34. No 6, November-December 2015 Knowledge, Attitude, Behaviors, and Factors Affecting the 591 Management of Chronic Non-Cancer Pain in Patient Living in the Community

ผูปวยเชื่อวาการใชยาปริมาณมากและติดตอกันนานจะทําให เรื้อรังที่ไมไดเกิดจากโรคมะเร็งของผูปวยในชุมชน เปนตน ไตเสอมและเปื่ นอ นตรายั ผปู วยส วนใหญ จ งมึ พฤตี กรรมเลิ อกื ใชยาเฉพาะเม อมื่ อาการปวดมากเที าน นั้ ซงตึ่ างจากการศ กษาึ ขอจํากัดการวิจัย กอนหน า 8 ทผี่ ปู วยต องพ งพึ่ งยาแกิ ปวดตลอดเวลา และถาไม ม ี การศึกษานี้เปนการศึกษาในชุมชนที่คัดเลือกอาสา ยาแกปวดท ตนเคยใชี่ มาก อน ผปู วยก จะแสวงหาแหล็ งท จะเขี่ า สมครเขั าร วมโครงการด วยการส มภาษณั ประว ตั ผิ ปู วยโดยตรง ถงยาแหึ งใหม ต อไปเพ อใหื่ ได ยาเด มทิ ตนเคยใชี่ ในการศ กษานึ ี้ ทงประวั้ ตั การใชิ ยาและการเก ดโรคริ วมก บการสั งเกตลั กษณะั ผูปวยนิยมใชยาพาราเซตามอล เพื่อบรรเทาปวดมากที่สุดซึ่ง ทางกายภาพทบี่ งช ลี้ กษณะของโรคตามเกณฑั การค ดเขั า -คดั แตกตางจากการศึกษากอนหนาที่ผูปวยนิยมใชยาแอสไพริน ออกเทาน นั้ ไมได ใช การตรวจทางห องปฏ บิ ตั การหริ อการตรวจื หรือ NSAIDs มากที่สุด6,8 อีกทั้งยังพบวา การใชวิธีจัดการ รางกายโดยแพทยในการประเมิน ดังนั้นอาจทําใหไมไดคัด ความปวดที่มีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดอันตรายตอผูใช (จํานวน เลอกผื ปู วยท มี่ อาการนี อย หรอผื ปู วยท ไมี่ ร บรั การเจู บป็ วยของ 1 ราย) คือ การใชเครื่องกระตุนไฟฟาในการลดปวดโดยปกติ ตน (ทงทั้ อาจมี่ ความเจี บป็ วยอย )ู เขาการศ กษาึ เพราะการซกั เครองมื่ อนื ตี้ องใช โดยแพทย หร อบื คลากรทุ ผี่ านการฝ กการใช  ประวัติจากผูปวยอยางเดียวอาจไมมีความไวเพียงพอในการ มาอยางด ี เนองจากมื่ โอกาสเกี ดอิ นตรายั เชน ไฟฟาชอตหร อื จาแนกหรํ อคื ดเลั อกผื ปู วยกล มดุ งกลั าวซ งอาจทึ่ าใหํ การศ กษาึ ผิวไหมไดงาย ซึ่งจากการสอบถามขอมูลเชิงคุณภาพพบวา นี้มีกลุมตัวอยางนอยกวาจํานวนผูปวยที่แทจริงในชุมชน ผูปวยยังขาดความตระหนักถึงอันตรายจากการใชอุปกรณดัง กลาว ประเด็นการใชอุปกรณทางการแพทยในการลดปวดจึง เอกสารอางอิง เปนสิ่งที่บุคลากรทางการแพทยควรตระหนักและใสใจในการ 1. กลุมภารกิจดานขอมูลขาวสารและสารสนเทศสุขภาพ. ใหความรูที่ถูกตองเหมาะสมกับผูปวยเพิ่มเติมนอกจากนี้ยัง หนังสือสถิติสาธารณสุข พ.ศ. 2553. กรุงเทพฯ: องคการ พบปญหาการใชยาที่ไมระบุตัวยาสําคัญที่ยังไมเคยมีรายงาน สงเคราะหทหารผานศึก; 2553. มากอน ซึ่งปญหานี้อาจเปนสาเหตุของปญหาการใชยาที่ราย 2. นิถินาถ เอื้อบัณฑิต, มยุรีย คําออ, มลทา ทายิดา และ แรง เชน ปญหาการไดรับยาซํ้าซอนหรือเกินขนาด ตามมาได ยวดุ ี อดทน. การศกษาโรคปวดกลึ ามเน อและขื้ อและการ และยงพบปั ญหาการใช ยาช ดคลุ ายก บการศั กษากึ อนหน า 2, 15 ใชยาชุดของประชาชน อําเภอนํ้าพอง จังหวัดขอนแกน. โดยเหตผลทุ ผี่ ปู วยใช ยาช ดแกุ ปวดเน องจากยานื่ ใชี้ ได ผลด ี หา ขอนแกน [รายงานการวจิ ยั ]: สถาบนวั จิ ยระบบสาธารณสั ขุ ซอไดื้ สะดวกและม ราคาถี กจากปู ญหาท พบผี่ วู จิ ยเสนอแนะใหั  กระทรวงสาธารณสุขและศปสอ. นํ้าพอง;2543. ปองก นปั ญหาจากการใช ยาโดยการส งเสร มการใชิ ยาท ระบี่ ตุ วั 3. นิวัฒน สุดชาลี. สภาวะสุขภาพและพฤติกรรมการใชยา ยาสําคัญ เนื่องจากเปนสิทธิของผูปวยที่ควรจะไดรับทราบ แกปวดของเกษตรกรผ ทู านาบํ านแวง ตาบลสระคํ ู อาเภอํ ขอมูลชื่อยา สรรพคุณ วิธีการใช และขอควรระวังซึ่งแนวทาง สุวรรณภูมิ จังหวัดรอยเอ็ด [วิทยานิพนธ]: มหาวิทยาลัย นี้สอดคลองกับนโยบายของหนวยงานรัฐบาลบางหนวยงาน มหาสารคาม; 2552. เชน สานํ กงานนั กงานกองทั นสนุ บสนั นการสรุ างเสร มสิ ขภาพุ 4. สพุ ตราั ชาตบิ ญชาชั ยั , วชิ ยั อศวภาคยั , วชิ ยั องพึ นิ จพงศิ , (สสส.) ทปี่ จจ บุ นมั การรณรงคี  เกยวกี่ บสั ทธิ ทิ ผี่ ปู วยควรทราบ สุดตา ประกิระเค, สมบูรณ ศิริวิชัย, นภดล ทองนพเนื้อ เมื่อไดรับยา โดยเนนยํ้าวา “ซองยา ตองมีชื่อยา”18 และคณะ. พฤตกรรมปวดเมิ อยและแนวทางการแกื่ ป ญหา โดยสรุปการศึกษานี้ทําใหทราบวาปญหาการใชยา ในชมชนภาคตะวุ นออกเฉั ยงเหนี อื ศกษาเปรึ ยบเที ยบในี ของผูปวยในชุมชนที่มีอาการปวดเรื้อรังยังมีอยูมาก และผล ชุมชน 2 หมูบาน[รายงานการวิจัย]: สถาบันวิจัยระบบ การศึกษานี้ชวยใหบุคลากรทางการแพทยเขาใจมุมมอง สาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข; 2543. ทัศนคติและปจจัยที่มีผลตอพฤติกรรมการจัดการอาการปวด 5. บุญเจริญ อินติ. พฤติกรรมการใชยาแกปวดของผูใช เรื้อรังของผูปวยในชุมชน รวมทั้งเขาใจปญหาจากการใชยา แรงงานในชนบท [วิทยานิพนธ]: มหาวิทยาลัยเชียงใหม; ของผูปวยกลุมนี้มากขึ้น ซึ่งขอมูลนี้นาจะมีประโยชนตอการ 2537. พฒนาบทบาทเภสั ชกรในการทั างานรํ วมก บทั มสหวี ชาชิ พเพี อื่ 6. Warner DC, Barrett MS, Swigonski NL. Prevalence, พฒนาแนวทางการดั แลผู ปู วยท มี่ อาการปวดเรี อรื้ งในชั มชนใหุ  attitudes, and behaviors related to the use of nons- ดียิ่งขึ้นในอนาคต เชน บทบาทในการปรับปรุงกระบวนการ teroidalanti-infl ammatory drugs (NSAIDs) in student จดการปั ญหายาช ดและปุ ญหาการใช ยาท ไมี่ ม ฉลากยาชี ดเจนั athletes. J Adolesc Health Care2002;30:150-3. บทบาทการใหความร เรู องโรคและยาสื่ าหรํ บรั กษาอาการปวดั 7. อมรพันธุ ธานีรัตน, วงจันทร เพชรพิเชฐเชียร, นิยา สอ 592 Ratree Sawangjit et al. J Sci Technol MSU

อารยี . ความปวดและการจดการความปวดของผั ปู วยท มี่ ี มชี อยาื่ . [Internet], [อางอ งิ 9 กนยายนั 2559]; ทมาี่ :http:// ความปวดเรื้อรัง จากความผิดปกติในระบบกระดูกและ www.pharmacy.cmu.ac.th/dic/board/viewtopic. กลามเนื้อที่ไมใชมะเร็ง.สงขลานครินทร เวชสาร 2551; php?t=420. 26(1):25-36. 8. สอาดลักษม จงคลายกลาง. พฤติกรรมการใชยาแกปวด ในผูสูงอายุ หมูบานแหงหนึ่งในจังหวัดนครราชสีมา [วิทยานิพนธ]: มหาวิทยาลัยมหิดล; 2538. 9. Asghari A, Nicholas MK. Pain self-effi cacy beliefs and pain behaviour. A prospective study. Pain 2001;94: 85-100. 10. Lazarus H, Neumann CJ. Assessing under treatment of pain: the patients’ perspectives. J Pharm Care Pain &Symp Control 2001; 9(4):5-34. 11. Tang NKY, Salkovakis PM, Hodges A, Soong E, Hanna MH, Hester J. Chronic pain syndrome associated with health anxiety: A qualitative thematic comparison between pain patients with high and low health anxiety. Br J ClinPsychol2009;48:1–20. 12. Vallerand A, Nowak L. Chronic opioid therapy for nonmalignant pain: the patient’s perspective. Part II—barriers to chronic opioid therapy. Pain ManagNurs 2010;11(2):126-31. 13. อุษาวดี สุตะภักดิ์, วุฒิพงศ สัตยวงศทิพย และสมศักดิ์ อาภาศรทองสกี ลุ . ระบาดวทยาและพฤติ กรรมสิ ขภาพในุ เรื่องการใชยาชุดของประชาชนในจังหวัดมหาสารคาม [รายงานการวิจัย]: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม; 2543. 14. สมลักษณ สิทธิพรหม. ปจจัยที่มีความสัมพันธกับการใช ยาชุดแกปวดเมื่อยในผูสูงอายุ อําเภอบานดุงจังหวัด อุดรธานี [วิทยานิพนธ]: มหาวิทยาลัยมหิดล; 2540. 15. ธีราพร เทอดพิทักษพงษ, พรพิมล อรรถพรกุศล และ เจษฎาพงษ  โรจนศริ พงษิ . การศกษาพฤตึ กรรมการใชิ ยา ชุดของแมคาในเขต อําเภอเมือง จังหวัดชลบุรี [วิทยานิพนธ]: มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ; 2552. 16. Strand LM, Morley PC, Cipolle RJ, Ramsey R,Lamsam G. Drug related problem: their structureand function. DICP Pharmacother1990;24:1093-7. 17. American Society of Health-System Pharmacists. ASHP guidelines on a standardized method forphar- maceutical care. Am J Health-Syst Pharm1996; 53:1713-6. 18. คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม. ซองยาตอง นิพนธตนฉบับ

ฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระและฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุขององคประกอบของผลสุกพิลังกาสา Free Radical Scavenging and Anti-mutagenic Activities of Constituents from Ardisia elliptica Thunb. Ripe Fruits เมธิน ผดุงกิจ1*, พรพรรณ เหลาวชิระสุวรรณ2, บรรลือ สังขทอง3 , สุนันทา สุวันลาส4ี , สีใส ปาละม5ี Methin Phadungkit1, Pornpun Laowachirasuwan2, Bunlue Sungthong3, Sounantha Souvanlasy4, Sesay Palamy5 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 15 July 2015 บทคัดยอ พิลังกาสา (Ardisia elliptica Thunb.) เปนพืชสมุนไพรไทยอยูในวงศ Myrsinaceae การแพทยพื้นบานใชผลเปนยารักษาอาการ ทองเส ยี งานวจิ ยนั มี้ วี ตถั ประสงคุ เพ อศื่ กษาฤทธึ ติ์ านอน มุ ลอู สระและฤทธิ ติ์ านการก อกลายพ นธั ของผลสุ กพุ ลิ งกาสาั สกดผลสั กุ พิลังกาสาแหงดวยการหมักดวยตัวทําละลายชนิดตางๆ คือ hexane, dichloromethane และ methanol การทดสอบฤทธิ์ตาน อนุมูลอิสระใชว ิธี DPPH (2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl)assay การทดสอบฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุใชวิธี Ames test ในเชื้อ แบคทเรี ยี Salmonella typhimurium 2 สายพนธั คุ อื TA98 และ TA100 การศกษาสารออกฤทธึ จากสารสกิ์ ดทั มี่ ฤทธี ทางชิ์ วภาพี ดีใชเทคนิคโครมาโตกราฟและสปคโตรสโกป ผลการวิจัยพบวาสารสกัด methanol ใหฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระดีที่สุดโดยใหคา

IC50เทากับ 8.87±0.24 μg/mL สารสกัด dichloromethane ใหฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุไดดีที่สุดในทั้งสองสายพันธุจากการ ศึกษาสารออกฤทธิ์จากสาร dichloromethane ซึ่งมีฤทธิ์ทางชีวภาพดีที่สุด พบสารออกฤทธิ์คือ syringic acid และจากการนํา สารดงกลั าวไปทดสอบฤทธ ติ์ านอน มุ ลอู สระและฤทธิ ติ์ านการก อกลายพ นธั พบวุ าม ฤทธี ดิ์ ที สี่ ดเมุ อเปรื่ ยบเที ยบกี บสารสกั ดพั ลิ งกาั สา จากงานวจิ ยในหลอดทดลองครั งนั้ สรี้ ปไดุ ว าสารสก ดพั ลิ งกาสาและองคั ประกอบทางเคม มี ศี กยภาพในการนั าไปศํ กษาตึ อเพ อื่ ที่จะพัฒนาเปนผลิตภัณฑสุขภาพ เชนผลิตภัณฑเสริมอาหารได คําสําคัญ : พิลังกาสา ฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระ ฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุ กรดไซรินจิก Abstract Ardisiae lliptica Thunb. is a Thai medicinal plant in the Myrsinaceae family. The fruits of this plant are traditionally used as anti-diarrheal agent. The current study aimed to test free radical scavenging and antimutagenic activities of the A. elliptica ripe fruit extracts. The dry fruits of this plant were extracted by the maceration method using hexane, dichloromethane and methanol as solvents. The free radical scavenging activity was performed using the DPPH (2,2-diphenyl- 1-picrylhydrazyl) assay. The antimutagenic actions were tested using the Ames test in Salmonella typhimurium TA98 and TA100 strains. The bioactive compound from the active extract was investigated using the chromatographic and the spectroscopic techniques. The results showed that the methanol extract possessed the highest free radical scavenging activitywith IC50 value of 8.87±0.24 μg/mL and the dichloromethane extract showed the highest antimutagenic capacity both in TA98 and TA100 strains. The bioactive compound isolated from the dichloromethane extract was proposed as syringic acid. The isolated compound exhibited the strongest free radical scavenging and antimutagenic activities when compared withthe herbal extracts. From this in vitro study, it can be concluded that the A. elliptica extractsand its chemical component have excellent potential for further study as health products such as dietary supplements. Keywords: Ardisia ellipticaThunb., free radical scavenging activity, antimutagenic activity, syringic acid

1 ผูชวยศาสตราจารย2,3 อาจารย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อ.กันทรวิชัย จ. มหาสารคาม 44150 4,5 อาจารย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยวิทยาศาสตรสุขภาพ นครหลวงเวียงจันทน สาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนลาว 1 Assist. Prof., 2,3 Lecturers, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantharawichai District, MahaSarakham 44150, Thailand. 4,5 Lecturers, Faculty of Pharmacy, University of Health Sciences, Vientaine Capital City, Laos, PDR. * Corresponding author; Methin Phadungkit, Faculty of Pharmacy, Mahasarakham University, Kantharawichai District, Maha Sarakham 44150, Thailand. Vol 34. No 6, November-December 2015 Free Radical Scavenging and Anti-mutagenic Activities of Constituents 603 from Ardisia elliptica Thunb. Ripe Fruits

บทนํา พิลังกาสามาทําเปนผลิตภัณฑไวนเพื่อดื่มบํารุงรางกายและ ปจจ บุ นกระแสนั ยมการใชิ สม นไพรมุ มากขี นเนึ้ องจากเมื่ อโลกื่ ปองกันโรค จากการศึกษาดานพิษวิทยาพบวา จากการ มีความเจริญทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ซึ่งเปน ทดสอบพิษเฉียบพลันในหนู mice โดยการใหสารสกัดจากผล สาเหตุหนึ่งที่ทําใหเกิดมลภาวะของสิ่งแวดลอม และมีการใช สกของพุ ลิ งกาสาในความเขั มข น 10 g/kg ทางปากและฉดเขี า 8 สารสังเคราะหในชีวิตประจําวันมากขึ้น ทําใหประชากรโลก ใตผิวหนัง ไมพบสิ่งผิดปรกติแตอยางใด จากการศึกษากอน กลัวอันตรายจากสิ่งแวดลอมและจากสารสังเคราะห และหัน หนานี้ของผูวิจัยพบวาสารสําคัญที่พบในผลสุกของพิลังกาสา มาใสใจด านส ขภาพมากขุ นโดยเฉพาะแนวโนึ้ มการใช สม นไพรุ ทเปี่ นสารหล กคั อื syringic acid ซงเปึ่ นสารจ าพวกกรดฟํ นอล กิ และผลิตภัณฑธรรมชาติจึงมีมากขึ้นดวย ปจจุบันมีการใช (phenolic acid) สาร isorhamnetin และ quercetin ซึ่งเปน 7 9 ประโยชนในด านต างๆของสม นไพรุ เชนใช เพ อเปื่ นยา อาหาร สารจําพวกฟลาโวนอยด์ (flavonoids) Huang และคณะ สารแตงรสแต งส ี และอตสาหกรรมอุ นๆื่ ในดานส ขภาพุ มการี รายงานวาสารจ าพวกฟํ นอล กจากพิ ชผื กหรั อพื ชสมื นไพรุ เชน ใชสมุนไพรเพื่อรักษาและปองกันโรคหลายชนิด รวมทั้งโรคที่ กรดฟนอล กิ (phenolic acids) ฟลาโวนอยด  แทนนนิ (tannins) เกิดจากอนุมูลอิสระ และโรคที่มีสาเหตุจากการกลายพันธ1ุ สติลบีน (stillbene) มีฤทธิ์เปนเปนสารปองกันมะเร็ง โดย อนุมูลอิสระ (free radical) คืออะตอมหรือโมเลกุล พจารณาจากสมบิ ตั ในการเปิ นสารต านออกซ เดชิ นั (antioxidant) ทขาดอี่ เลคตรอนในวงนอกสิ ดไปหนุ งตึ่ วั ทาใหํ ต วมั นไมั เสถ ยรี ตานสารกอมะเร็ง (anticarcinogenic) ตานการกอกลายพันธุ จงสามารถเกึ ดปฏิ กิ ริ ยาเคมิ กี บอะตอมหรั อโมเลกื ลอุ นไดื่ อย าง (antimutagenic) และตานการอักเสบ (anti-infl ammatory) วองไว อนุมูลอิสระที่พบมากในรางกายมนุษยคือ Reactive ผูวิจัยจึงเห็นวาผลสุกของพิลังกาสาซึ่งเปนสมุนไพรที่มีใชใน Oxygen Species (ROS) ซึ่งเปนอนุมูลอิสระที่มีความวองไว การแพทยแผนไทยมานาน มีองคประกอบทางเคมีหลักคือ สงู สามารถเขาท าปฏํ กิ ริ ยากิ บสารชั วโมเลกี ลทุ อยี่ รอบขู างเช น phenolic compounds นาจะม ศี กยภาพในการเปั นสารป องก นั ทําลายโครงสรางของดีเอ็นเอ การเปลี่ยนสภาพโปรตีน การ มะเร็งและโรคอื่นที่เกี่ยวของกับอนุมูลอิสระ ทําลายไขมันของเยื่อหุมเซลล สงผลทําใหองคประกอบของ จากขอม ลขู างต น ผวู จิ ยจั งไดึ สนใจในการศ กษาฤทธึ ิ์ เซลลเหลานี้เสียหายและกอใหเกิดโรคความผิดปกติและโรค ตานอนูมูลอิสระและฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุของสารสกัด ตางๆตามมา เชน การเหยวยี่ นของผ วหนิ งั 2 โรคทเกี่ ยวขี่ องก บั ผลสุกพิลังกาสา รวมทั้งศึกษาหาสารออกฤทธิ์ดังกลาวดวย ระบบหัวใจและหลอดเลือด โรคมะเร็ง โรคไต โรคอัลไซเมอร3 ผลลัพธจากงานวิจัยครั้งนี้จะไดขอมูลเบื้องตนในการศึกษา เปนตน สรรพคุณพิลังกาสา ในการพัฒนาเปนผลิตภัณฑสุขภาพเพื่อ การกลายพนธั ุ (mutation) คอื การเปลยนแปลงของี่ ปองกันโรคมะเร็ง และเปนขอมูลทางพฤกษเคมีและฤทธิ์ทาง สารพันธุกรรมของเซลลโดยระดับของการเกิดสามารถเกิดได ชีวภาพที่สําคัญของผลิตภัณฑที่มีอยูแลวในขณะนี้ เชนไวนพิ ทงระดั้ บยั นสี หร อโครโมโซมื การกลายพนธั จะทุ าใหํ เก ดความิ ลังกาสาเปนตน ผิดปกติของกระบวนการเมตาโบลิซึมของสิ่งมีชีวิต สงผลให เกิดการเจ็บปวยและการตายของสิ่งมีชีวิต การกอกลายพันธุ วัตถุประสงคการวิจัย ยังเปนสาเหตุที่ทําใหเกิดโรคที่สัมพันธกับอายุในมนุษย 1. เพอศื่ กษาและเปรึ ยบเที ยบฤทธี ติ์ านอน มุ ลอู สระิ รวมทั้งโรคมะเร็งดวย4 การกลายพันธุสามารถเกิดไดเองจาก ของสารสกัดผลสุกพิลังกาสาที่ใชตัวทําละลายในการสกัดตาง ธรรมชาติ หรือเกิดจากสารที่เรียกวา สารกอกลายพันธุ กัน (mutagen) ตวอยั างเช นร งสั ตี างๆ หรอสารเคมื ี จากการศกษาึ 2. เพื่อศึกษาและเปรียบเทียบฤทธิ์ตานการกอ พบวาสารท กี่ อให เก ดการกลายพิ นธั ุ จะทาใหํ ม โอกาสที าใหํ เก ดิ กลายพันธุของสารสกัดผลสุกพิลังกาสาที่ใชตัวทําละลายใน โรคมะเรงมากข็ นึ้ 5ปจจ บุ นนั กวั ทยาศาสตริ ให ความสนใจศ กษาึ การสกัดตางกัน หาสารตานการก อกลายพ นธั จากธรรมชาตุ ิ (natural antimuta- 3. เพื่อแยกและพิสูจนโครงสรางของสารหลักจาก genics) เชนจากพ ชผื กหรั อสมื นไพรเพุ มมากขิ่ นึ้ ซงสารเหลึ่ า สารสกัดพลิ ังกาสาที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพดีสุด นจะมี้ ประโยชนี ค อเปื นสารป องก นการเกั ดโรคมะเริ งในมน็ ษยุ 6 พลิ งกาสาเปั นพ ชสมื นไพรไทยชนุ ดหนิ งึ่ มชี อวื่ ทยาศาสตริ ค อื วิธีดําเนินการวิจัย Ardisiaelliptica Thunb. อยูในวงศ 1. กลุมตัวอยาง Myrsinaceae ในการแพทยพื้นบานใชผลสุกตมกับ เกบผลส็ กจากตุ นพ ลิ งกาสาั (A. elliptica) ทปลี่ กู นํ้าเพื่อรักษาอาการทองเสียที่มีไข7 และปจจุบันไดนําผลของ ขึ้นในจังหวัดมหาสารคามในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2556 ตรวจ 604 Methin Phadungkit et al. J Sci Technol MSU

เอกลักษณตัวอยางพืชโดยผูวิจัย (ผศ.ดร. เมธิน ผดุงกิจ) และ และ TA 98 มาเลี้ยงในอาหาร oxoid nutrient broth (12 mL) ตวอยั างพรรณไม อ างอ งถิ กเกู บร็ กษาไวั ท หนี่ วยว จิ ยเภสั ชเคมั ี แลวน ามาเขยํ าในอ างควบค มอุ ณหภุ มู ทิ ี่ 37°C นาน 16 ชวโมงั่ และผลิตภัณฑธรรมชาติ คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัย เมื่อครบกําหนดเจือจางเชื้อลง 8 เทา ดวยสารละลาย 0.9 % มหาสารคาม (No.MSU.PH-Myr-A01)นําผลสุกมาลางให NaCl เพื่อวัดคา OD อานคาที่ความยาวคลื่น 620 นาโนเมตร สะอาด อบแหงดวย hot air oven ที่อุณหภูมิ 50°C เปนเวลา จะไดประมาณ 0.3-0.4 48 ชั่วโมง 4.2 การเตรียม nitrosated products 2. การสกัดสาร7 4.2.1 เตรยมหลอดทดลองี 2 หลอดสาหรํ บั บดผลพลิ งกาสาใหั เป นผง นาผงพํ ลิ งกาสาั 500 TA 100 และ TA 98 แยกกัน เติม 0.2 N HCl 740 μL, 1-ami-

กรัม สกัดสารดวยการหมัก (maceration) ดวยทําละลายแบบ nopyrine 10 μL และ 2 M NaNO3250 μL ตามลําดับ สําหรับ ตอเนื่องตามลําดับดังนี้ hexane, dichloromethane และ TA 98 และเติม และ 0.2 N HCI 710 μL, 1-Aminopyrine 40 methanol (Merck, AR grade) โดยใชตัวทําละลายชนิดละ μL และ 2M NaNO3 250 μL ตามลําดับสําหรับ TA 100 1500 มิลลิลิตร โดยใชเวลา 7 วันตอชนิดตัวทําละลาย นําสาร 4.2.2 นําหลอดทดลองทั้งสองหลอดในขอ สกัดที่ไดไปกรอง และระเหยตัวทําละลายใหแหงดวย rotary 4.2.1 ไปเขยาในอางควบคุมอุณหภูมิที่ 37 °C เปนเวลา 4 evaporator นําสารสกัดที่ไดไปเก็บในภาชนะที่ปดสนิทที่ ชวโมงั่ เมอครบกื่ าหนดทํ าการหยํ ดปฏุ กิ ริ ยาโดยการแชิ น าแขํ้ ง็ อุณหภูมิ 4°C นาน 1 นาที 3. การทดสอบฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระโดยวิธี DPPH 4.2.3 เตมิ 2M ammonium sulfamate 250 (1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl) radical scavenging μL ลงในทั้งสองหลอดและแชนํ้าแข็งอีก 10 นาที ตามรายละเอียดดังน10ี้ 4.3 การทดสอบฤทธการติ์ านการก อกลายพ นธั ุ 3.1 เตรียมสารสกัดพิลังกาสาใหมีความเขม 4.3.1 นําหลอดทดลองเติม nitosated

ขน7 ระดับ (3.9,7.8,15.6,31.2,62.5,125,500 μg/mL) ในตัว products 100 μL และ Na3PO4-KCl buffer 500 μL และเติม ทําละลาย methanol สารสกัดพิลังกาสา ใหมีปริมาณสารสกัดปริมาณ12.5, 25, 3.2 เตรยมี DPPH ใหม ความเขี มข น 60 μg/mL 50,100 และ 200 μg/plate และเชื้อ S. typhimuriumTA 100 ในตัวทําละลาย methanol หรือ TA 98 จํานวน 100 μL เขยาในอางควบคุมอุณหภูมิที่ 3.3 ดดสารสกู ดในขั อ 3.1 จานวนํ 125 μL และ 37°C เปนเวลา 20 นาที DPPH จํานวน 125 μL ผสมกันใน 96 well plate ดวย micro- 4.3.2 เติม Top agar ที่มี histidine ผสม pipette biotin จํานวน 2 mL 3.4 ตงทั้ งไวิ้ ในท มี่ ดื อณหภุ มู หิ อง เปนเวลา 20 4.3.3 นําไปเทบนจานอาหารเลี้ยงเชื้อที่ นาท ี แลวน าไปวํ ดคั าการด ดกลู นแสงทื ความยาวคลี่ นื่ 517 nm อุณหภูมิ 37°C นาน 48 ชั่วโมง 3.5 คํานวณคา % radical scavenging จาก 4.3.4 นับจํานวนเชื้อที่เจริญ ทําการ สูตร % radical scavenging = (A ctrl – A sample x100)/A ทดสอบ 3 ซํ้า ctrl เมื่อ A ctrl คือ คาการดูดกลืนแสงที่ 517 nm ของ 4.3.5 คานวณหาํ % modifi cation จากสตรู สารละลาย DPPH และ A sample คอื คาการด ดกลู นแสงของื % modifi cation = (A-B) x 100/ (A-C) สารสกัดผสมกับ DPPH เมื่อ A หมายถึงคา revertant colo- 3.6 สรางกราฟแสดงความสัมพันธระหวาง % nies ของ positive control คือเชื้อที่เติมสารกอกลายพันธุ radical scavenging และความเขมขนของสารสกัด คํานวณ B หมายถึงคา revertant colonies หา ความเขมข นของสารสก ดทั สามารถที่ าลายํ DPPH ไปครงึ่ ของเชื้อที่เติมสารสกัดพิลังกาสาและสารกอกลายพันธุ

หนึ่ง (IC50) และเปรียบเทียบกับสารมาตรฐาน ascorbic acid C หมายถึงคา revertant colonies ทําการทดสอบทั้งหมด 3 ซํ้า ของ negative control คือเชื้อที่เกิดตามธรรมชาติ 4. การทดสอบฤทธิ์การตานการกอกลายพันธุโดย 5. การแยกสารและพิสูจนโครงสรางของสารออก วิธี Ames test11 ฤทธิ์จากสารสกัดพิลังกาสา 4.1 การเตรียมเชื้อสําหรับทดสอบ นาสารสกํ ดั dichloromethane ซงมึ่ ฤทธี ติ์ านการ นําเชื้อ Salmonella typhimurium TA 100 กอกลายพ นธั ดุ ที สี่ ดุ ไปศกษาหาสารออกฤทธึ ิ์ โดยนาสารสกํ ดั Vol 34. No 6, November-December 2015 Free Radical Scavenging and Anti-mutagenic Activities of Constituents 605 from Ardisia elliptica Thunb. Ripe Fruits dichloromethaneไปแยกสารดวยคอลัมนแกวที่มี silica gel 100μg/plate Si-60 เปนวัฏภาคคงที่ (stationary phase) และใช dichlo- พบวา สารบรสิ ทธุ ทิ์ แยกไดี่  คอื syringic acid มี romethane, ethyl acetate และ methanol เปนวัฏภาค ฤทธิ์ดีที่สุด และเมื่อเปรียบเทียบเฉพาะสารสกัดพบวา สาร เคลื่อนที่ (mobile phase) แบบ gradient นํา fractions 5-10 สกัด dichloromethane มีฤทธิ์ดีที่สุด (Table2) ที่ตรวจสอบดวยเทคนิค Thin layer chromatography (TLC) 4. ผลการแยกสารบริสุทธิ์และการพิสูจนสูตร ทพบสารที่ มี่ คี า Rfตรงกบสารมาตรฐานั syringic acid มารวม โครงสราง กัน และระเหย mobile phaseใหแหงจะไดผลึกสีขาว ทําการ จากการนําสารสกัด dichloromethaneซึ่งมีฤท ตกผลึกซํ้าจนไดสารบริสุทธิ์ (สาร A) นําสาร A ไปศึกษาสูตร ธติ์ านอน มุ ลอู สระและฤทธิ ติ์ านการก อกลายพ นธั ดุ ี ไปแยกสาร โครงสรางดวยเทคนิค Thin layer chromatography (TLC), ดวยคอลัมนแกวไดสารที่มีผลึกรูปเข็มสีขาว เมื่อนําไปตรวจ 1 13 1 H และ C Nuclear magnetic resonance spectroscopy ( H สอบโดยใชเทคน คิ TLC โดยใช  Silica gel GF254 เคลอบบนแผื  และ13C- NMR) และนาสารํ A ไปทดสอบฤทธติ์ านอน มุ ลอู สระิ นอลูมิเนียมเปนวัฏภาคคงที่ และใช Chloroform: ethyl ace- และฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุตอไป tate : methanol : glacial acetic acid อัตราสวน 9 : 1 : 2 : 6. สถิติที่ใชในการวิเคราะหขอมูล 0.2 เปนวัฏภาคเคลื่อนที่ ผลการวิจัยพบวาสารบริสุทธิ์ที่แยก วิเคราะหความแปรปรวน (Analysis of vari- ไดใหคา Rfเทากันกับ syringic acid คือ 0.53 13 ance) ของคาเฉลี่ย IC50ในการทดสอบฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระ จากขอมูล C-NMR spectrum พบสัญญาณ และเปรียบเทียบคาเฉลี่ยรายคูโดยวิธี Duncan’s multiple คารบอน 6 เสน โดยเสนที่เกิดบริเวณ downfi eld ที่คา chem- range test ที่ระดับความเชื่อมันรอยละ 95 ical shift (d) 169.90 ppm เปนส ญญาณของคารั บอนของกรด carboxylic และสญญาณทั ี่ d148.80 ppm จะเปนส ญญาณจากั ผลการวิจัย คารบอนตําแหนงที่ 3และตําแหนงที่ 5 (C-3และ C-5) และ 1. ผลการสกัดพิลังกาสา สัญญาณที่ d 56.73 ppm เปนของคารบอนที่มีหมูเกาะเปน

จากการสกัดผลสุกพิลังกาสาพบวา รอยละของ methoxy group (-OCH3) สัญญาณที่ d 148.80 สารสกดทั ไดี่ ของสารสก ดดั วย hexane, dichloromethaneและ ppmเปนสัญญาณคารบอนตําแหนงที่ 3 และตําแหนงที่ 5 methanol เทากับ 3.24 %, 2.74 % และ 24.6 % ตามลําดับ (C-3และ C-5)ดังแสดงรายละเอียดใน Table 3จากขอมูลของ โดยคํานวณจากสูตรรอยละของสารสกัด = (นํ้าหนักของสาร 1H-NMR spectrum พบสัญญานเดี่ยว 2 เสนที่ d3.82 and สกัด/นํ้าหนักผงแหงของผลสุกพิลังกาสา) x 100 7.33 ppm โดยสัญญาณแรกเปนโปรตอนที่เทียบเทากันของ

2. ผลการทดสอบฤทธิ์การตานอนุมูลอิสระ โปรตอน 6โปรตอน ของ methoxy groups (–OCH3 ) และ จากการทดสอบฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระดวยวิธี โปรตอน 2 โปรตอนของวงแหวนอโรแมติกส (Table 4) จาก DPPH เปรียบเทียบฤทธิ์ของสารสกัด hexane สารสกัด ขอมูลเบื้องตนสรุปไดวาสารบริสุทธิ์ที่แยกไดคือ 4-hydroxy- dichloromethane สารสกัด methanolสารบริสุทธิ์ที่แยกได 3,5-dimethoxy benzoic acid หรือเรียกชื่อสามัญคือ syrigic (syringic acid)และสารมาตรฐาน ascorbic acid โดยการ acid ตาม Figure1

เปรียบเทียบคา IC50ทางสถิติ พบวาผลที่ไดแตกตางกันอยาง มีนัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) และจากการทดสอบสถิติรายคู O OH พบวา syringic acid ที่แยกได และ ascorbic acid มีฤทธิ์ตาน C อนุมูลอิสระดีที่สุด (Table1) 1 6 3. ผลการทดสอบฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุ 2

จากผลการทดสอบและเปรียบเทียบฤทธิ์ตาน 5 การกอกลายพ นธั ของสารสกุ ดั hexane, สารสกดั diclhoromethane 3 H CO4 OCH สารสกัด methanol สารบริสุทธิ์ที่แยกได (syringic acid) โดย 3 3 ใชสารกอกลายพันธุมาตรฐานคือ 1-aminopyrene ทดสอบใน OH เชื้อแบคทีเรีย S. typhimurium2 สายพันธุ คือ TA98 และ TA100 ใชสารสกัดที่ปริมาณ 12.5, 25, 50,100 และ 200 μg/ Figure 1 Chemical structure of the isolated compound plate หรือสารบริสุทธิ์ที่แยกไดที่ปริมาณ 12.5, 25, 50 และ (syringic acid) 606 Methin Phadungkit et al. J Sci Technol MSU

วิจารณและสรุปผล เดียวกันกับรายงานของ Mongkolpech M16 ที่พบวาไวนจาก 1. การทดสอบฤทธิ์การตานอนุมูลอิสระ ผลของ พิลังกาสาใหญ (Ardisia colorata Roxb.) มีฤทธิ์ตาน จากการทดสอบฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระโดยวิธี กอกลายพันธุที่ดี DPPH scavenging พบวาเมื่อเปรียบเทียบเฉพาะสารสกัด 3. การแยกสารบรสิ ทธุ และการพิ์ สิ จนู ส ตรโครงสรู าง สารสกัด methanol จะใหฤทธิ์ดีที่สุด รองลงมาคือสารสกัด จากผลการศึกษาพบวา สารสกัด methanol มีฤทธิ์ตานอนุมูล dichloromethane แตถาเปรียบเทียบทั้งสารบริสุทธิ์ที่แยกได อิสระดีที่สุด และสารสกัด dichloromethane มีฤทธิ์ตานการ (syringic acid) และสารมาตรฐาน ascorbic acid พบวา กอกลายพันธุดีที่สุด ผูวิจัยไดนํา dichloromethane syringic acidที่แยกไดใหฤทธิ์ดีที่สุด (คา IC50มีคานอยที่สุด) นาสารสกํ ดั ไปศกษาหาสารอึ อยางไรก็ตาม เมื่อเปรียบเทียบทางสถิติแลวพบวาsyringic อกฤทธ ์ิ เนองจากฤทธื่ ติ์ านการก อกลายพ นธั ในการวุ จิ ยครั งนั้ ี้ acidที่แยกได มีฤทธิ์เทากับสารมาตรฐาน ascorbic acid จะนําไปสูการศึกษาการปองกันมะเร็งจากพืชสมุนไพรใน จากการรวบรวมผลงานการวจิ ยของั Robbins12 อนาคตวิธีการแยกสารบริสุทธิ์ทําโดยนําสารสกัดไปแยกสาร พบวา phenolic compounds มีสมบัติในการปกปองการเกิด ดวยคอลัมนแกวโดยอาศัยเทคนิคโครมาโตกราฟ และพิสูจน ผลเสียหายจากปฏิกิริยาออกซิเดชันของอนุมูลอิสระ และมี โครงสรางของสารที่แยกได โดยใชเทคนิคสเปคโตรสโกป (1H รายงานที่วา และ13C- NMR) พบวาสารท แยกไดี่ ค อื 4-hydroxy-3,5-dimeth- สารที่มีฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระมีสวนชวยในการ oxy benzoic acid หรือเรียกชื่อสามัญคือ syringic acid สารนี้ ปองกันโรคเรื้อรงบางชนิดเชนโรคในระบบหัวใจและหลอด เปนสารจ าพวกํ phenolic compounds กลมุ phenolicacid สาร เลือด โรคมะเร็ง โรคไต โรคอัลไซเมอร เปนตน3ซึ่งsyringic ดังกลาวผูวิจัยเคยแยกไดจากสารสกัด chloroform จากพืช acid เปนสารจ าพวกํ phenolic acid สารนและสารสกี้ ดพั ลิ งกาั ชนิดเดียวกัน แตเนนการศึกษาฤทธิ์ตานเชื้อ Salmonellaที่พ สาจึงนาจะมีบทบาทในการปองกันโรคเรื้อรังดังกลาวได อนึ่ง บในสัตวเศรษฐกิจ7จากรายงานของ Wang X และคณะ17 ได ผลของการวิจัยสอดคลองกับรายงานของ Dey SK13 ที่พบวา แยกสารจากจากตน Ardisiacrenulata พบสาร syringic acid สารสกดดั วย ethanol ของผลพลิ งกาสามั ฤทธี ติ์ านอน มุ ลอู สระิ และสารอื่น และพบวา syringic acid มีฤทธิ์ตานการแพร (anti-tumor metastaticactivity) ที่ดี โดยใหคา IC50เทากับ 30.75 μg/ml เมื่อทดสอบดวยวิธี กระจายของเนื้องอก DPPH scavenging จากการศึกษาครั้งนี้สรุปไดวา สารสกัดดวย 2. การทดสอบฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุ methanol ของผลสุกพิลังกาสา มีฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระดีที่สุด จากผลการศึกษาพบวา syringic acid ซึ่งเปน เมื่อทดสอบดวยวิธี DPPH scavenging สารสกัด dichlo- สารบริสุทธิ์ที่แยกไดจากสารสกัด dichloromethane มีฤทธิ์ romethane มฤทธี ติ์ านการก อกลายพ นธั ไดุ ด ที สี่ ดุ เมอทดสอบื่ ตานการก อกลายพ นธั ไดุ ด ที สี่ ดุ แมจะใส สารปร มาณเพิ ยงี 12.5 ดวยวิธี Ames testเมื่อนําสารสกัด dichloromethane ไปแยก -100 μg/plate กสามารถต็ านการต อกลายพ นธั ในระดุ บดั มากี หาสารออกฤทธิ์และพิสูจนสูตรโครงสรางพบวา สารออกฤทธิ์ โดยพิจารณาจากคา % modifi cation ซึ่งมีคามากกวารอยละ ดงกลั าวค อื syringic acid และเมอนื่ าสารดํ งกลั าวมาศ กษาพบึ 90 ทั้งในสายพันธุ TA 98 และ TA 100 สวนสารสกัดที่มีฤทธิ์ วามีฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระและฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุไดดี ตานการก อกลายพ นธั ไดุ ด ที สี่ ดคุ อสารสกื ดั dichloromethane กวาสารสก ดประโยชนั ท ไดี่ จากงานว จิ ยครั งนั้ สามารถนี้ าไปใชํ  ซึ่งพบสารประกอบหลักคือ syringicacid ซึ่งเปนสารประกอบ เปนขอมูลในการพัฒนาผลิตภัณฑสุขภาพจากผลพิลังกาสาที่ จําพวก phenolic compoundsชนิดหนึ่งJayaprakasha GK14 มีฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระและฤทธิ์ตานการกอกลายพันธุและ พบวา สารจําพวก phenolic compoundsมีฤทธิ์ตานการกอก สามารถใช syringic acid เปนสารออกฤทธิ์เพื่อใชในการ ลายพันธุที่ดี Elvira และคณะ15ไดเสนอกลไกการตานการกอ ควบคุมคุณภาพของวัตถุดิบและผลิตภัณฑอีกดวย กลายพันธุของสารจําพวก phenolic compounds คือสารอาจ ทําปฏิกิริยาโดยตรงหรือไปจับกับสารกอกลายพันธุจนเปน กิตติกรรมประกาศ สารประกอบเชงซิ อนซ งมึ่ ผลตี อช วประสี ทธิ ผลิ (bioavailability) โครงการวจิ ยนั ไดี้ ร บการสนั บสนั นจากเงุ นทิ นอุ ดหนุ นุ ของสารกอกลายพ นธั ุ หรอสารจื าพวกํ phenolic compounds การวิจัยรวมทางเภสัชศาสตรกับมหาวิทยาลัยตางประเทศ อาจไปทําใหความสามารถในการซึมผานเมมเบรนของเซลล (International Pharmacy Collaboration, MSU) งบประมาณ แบคทเรี ยของสารกี อกลายพ นธั ลดลงุ ผลการทดสอบฤทธติ์ าน เงินรายไดคณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม การกอกลายพันธุของสารสกัดพิลังกาสา เปนไปในแนวทาง Vol 34. No 6, November-December 2015 Free Radical Scavenging and Anti-mutagenic Activities of Constituents 607 from Ardisia elliptica Thunb. Ripe Fruits

เอกสารอางอิง 10. Chu YH, Chang CL, Hsu HF., Flvonoids content of 1. Yumrutas O, Saygideger SD. Determination of anti- several vegetables and their antioxidant activity. Sci oxidant and antimutagenic activities of Phlomisarme- Food Agric2000; 80 :561-566. niaca and Mentha pulegium. J App PharmSci2012; 11. Kangsadalampai K., Butryee C., Mnoonphol K., Direct 2: 36-40. mutagenicity of the polycyclic aromatic hydrocarbon 2. Poljsak B, Glavan U, Dahmane R. Skin cancer, free containing fraction of smoked and charcoal-broiled radicals and antioxidants. Int JCancPrev 2011; 4: foods treated with nitrite in acid solution. Food 193-216. ChemToxicol 1996; 35: 213-218. 3. Sarma AD, Mallic AR, Ghosh AK. Free radicals and 12. Robbins RJ. Phenolic acids in foods: An overview of their role in different clinical conditions: an overview. analytical methodology. J Agric Food Chem 2003; Int J Pharm Sci Rev Res 2010; 1: 185-192. 51: 2866-2887. 4. Shon MY, Choi SD, Kahng GG, Nam SH, Sung NJ. 13. DeySk, Hira A, Howlader MS, Ahmed A, Hossain H, Antimutagenic, antioxidant and free radical scavenging Jahan IA. Antioxidant and antidiarrheal activities of activity of ethyl acetate extracts from white, yellow ethanol extract ofArdisia elliptica fruits. Phrm Biol and red onions. Food ChemToxicol 2004; 42 :659. 2014; 52 :213-220. 5. Zaveri M, Patel P, Dhru B, Patel S. Screening of 14. Jayaprakasha GK, Negi PS, Jena BS, Rao JM. in- vitro anti-mutagenic activity of selected plants. Am Antioxidant and Antimutagenic Activities of Cinnamo- J Pharmtech Res 2011; 1: 232-243. mumzeylanicum Fruit Extracts. J Food Compos Anal 6. Zahin M, Aqil F, Ahmad I. Broad spectrum antimuta- 2007; 20: 330-336. genicactivity of antioxidant active fraction of Punica- 15. Elvira GM, Eduardo CT, Guadalupe LP. Antimutagenic granatumL. peel extracts. MutatRes, 2010; 703: effects of natural phenolic compounds in beans. 99-107. Mutat Res/Genet Toxicol Environ Mutagen 1999; 1 7. Phadungkit M, Luanratana, O. Anti- Salmonella activ- :1-9. ity of constituents of ArdisiaellipticaThunb. Nat Prod 16. Mongkolpech P. Antimutagenicity of Pilangkasa Res 2006; 20: 693-696. (ArdisiacolorataRoxb.) Juice and Wine on Urethane 8. มงคล โมกขะสมิต, กมล สวัสดีมงคล, ประยุทธ สาตรา Induced Somatic Mutation and Recombination in วาหะ. การศึกษาพิษของสมุนไพรไทย. วารสารกรม Drosophila Melanogaster. Bangkok: Mahidol University; วิทยาศาสตรการแพทย 2514; 12: 36-65. 2002. 9. Huang WY, Cai YZ, Zhang Y. Natural phenolic 17. Wang X, Tang S, Zhai H, Duan H. Studies on compounds from medicinal herbs and dietary plants: anti-tumor metastatic constituents from Ardisiacrenata potential use for cancer prevention. Nutr Cancer J Chin Med Mat 2011; 36 :881-885. 2010; 62: 1-20. 608 Methin Phadungkit et al. J Sci Technol MSU

Table 1 DPPH scavenging activity of the herbal extracts and the isolated compound Samples 50% DPPH scavenging activity

(IC50 μg/ml) Hexane extract 50.01 ±0.56 d * Dichloromethane extract 14.24 ± 0.04 c Methanol extract 8.87 ±0.24 b Syringic acid 0.24 ± 0.04 a Ascorbic acid 1.83 ± 0.01 a Means with different letters in the same column indicate signifi cant difference (p < 0.05)

Table 2 Antimutagenic activity of the herbal extracts and the isolated compound Samples Concentration % modifi cation (μg/plate) TA 98 TA 100 Hexane 12.5 32.07±0.41 38.99±8.97 extract 25 9.75±2.29 15.65±29.97 50 18.38±38.78 38.83±8.85 100 21.82±34.92 38.97±4.86 200 63.33±17.67 61.06±8.60 Dichloromethane ex- 12.5 57.79±5.59 57.73±18.33 tract 25 56.01±17.16 48.76±6.62 50 65.93±2.49 41.29±4.41 100 68.04±6.86 64.54±8.14 200 89.59±2.33 89.73±1.44 Methanol extract 12.5 52.39±16.50 76.93±11.01 25 49.34±13.49 6.25±2.74 50 54.36±14.75 17.59±4.84 100 49.20±14.19 22.14±9.50 200 63.19±13.86 20.39±7.95 Syringic acid 12.5 90.94±0.48 91.14±0.19 25 99.11±0.91 97.11±0.84 50 97.58±0.66 98.98±1.22 100 96.44±4.04 99.50±0.49 Vol 34. No 6, November-December 2015 Free Radical Scavenging and Anti-mutagenic Activities of Constituents 609 from Ardisia elliptica Thunb. Ripe Fruits

13 Table 3 C-NMR (125 MHz, CD3OD) data of the isolated compound Carbon assignment δ [PPM] Carboxylic- 169.90 C-3, 5 148.80 C-4 141.68 C-1 121.88 C-2, 6 108.30 Methoxy- 56.73

1 Table 4 H-NMR (500 MHz, CD3OD) data of the isolated compound Proton assignment δ [PPM] Multiplicity (Proton number) Methoxy- 3.82 s ( 6 H) H-2, 6 7.33 s ( 2 H) นิพนธตนฉบับ

การกระจายและปจจัยทํานายพื้นที่เสี่ยงโรคมาลาเรียในพื้นที่ชายแดนไทย-เมียนมาร Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk Areas along the Thai-Myanmar Border สยัมภู ใสทา1, ทัศนีย ศิลาวรรณ2*, ชะนวนทอง ธนสุกาญจน3 , ชนินทร เจริญกุล4, จรณิต แกวกังวาล5 Sayampoo Saita1, Tassanee Silawan2*, Chanuantong Tanasugarn3, Chanin Charoenkul4, Jaranit Kaewkungwal5 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 15 July 2015 บทคัดยอ การศึกษานี้มีวัตถุประสงคเพื่อบรรยายการกระจายของโรคมาลาเรีย ระบุพื้นที่เสี่ยง และวิเคราะหปจจัยทํานายพื้นที่เสี่ยง โรคมาลาเรียในพื้นที่ชายแดนไทย-เมียนมาร 111 อําเภอ จาก10 จังหวัด โดยขอมูลทุติยภูมิยอนหลังระหวางป 2547 ถึง 2556 จากหนวยงานที่เกี่ยวของ วิเคราะหการกระจายของโรคมาลาเรียเชิงพื้นที่และเวลาดวยโปรแกรม Microsoft Excel, GeoDaTM 0.9.5-I และ Quantum GIS (1.7.4) ระบุพื้นที่เสี่ยงโรคมาลาเรียบนฐานอัตราปวยปรับเรียบโดยวิธี Spatial Empirical Bayesian (SEB) และวเคราะหิ ป จจ ยทั านายพํ นทื้ เสี่ ยงดี่ วยสถ ติ ิ Logistic regression ผลการศกษาพบวึ าอ บุ ตั การณิ โรคมาลาเร ยมี แนวโนี ม ลดลง พบจํานวนผูปวยสูงชวงเดือนมีนาคมถึงเดือนมิถุนายน และป 2553 พบจํานวนผูปวยสูงที่สุด พบพื้นที่เสี่ยงสูงของโรค มาลาเรีย 62 อําเภอ โดยสวนใหญคืออําเภอที่มีอาณาเขตติดตอกับประเทศเมียนมาร ปจจัยทํานายพื้นที่เสี่ยงโรคมาลาเรียอยาง มีนัยสําคัญทางสถิติ ไดแก สัดสวนประชากรอายุตํ่ากวา 25 ป ความหนาแนนประชากร จํานวนแรงงานตางดาว อุณหภูมิเฉลี่ย และปรมาณนิ าฝนเฉลํ้ ยี่ (p<0.05) โดยปจจ ยดั งกลั าวสามารถอธ บายพิ นทื้ เสี่ ยงสี่ งไดู ร อยละ 76.60 ผลการศกษาจะชึ วยในการระบ ุ พื้นท่เปี าหมายในการวางแผนงาน จัดสรรทรัพยากร เฝาระวัง และเตรียมการ เพื่อการปองกันและควบคุมโรคมาลาเรีย คําสําคัญ: มาลาเรีย การกระจาย พื้นที่เสี่ยง ปจจัยทํานาย ชายแดนไทย-เมียนมาร Abstract This study aimed to describe malaria distribution, identify the malaria risk areas, and determine the predictive factors of malaria risk areas in 111 districts from 10 provinces along the Thai-Myanmar border. Using retrospective data routinely collected from 2004 to 2013 which obtained from involved organizations. Malaria distributions were analyzed by Microsoft Excel, GeoDaTM 0.9.5-I, and Quantum GIS (1.7.4) software. Malaria risk areas were classifi ed based on the Spatial Empirical Bayesian (SEB) smoothed rates, and the predictive factors of malaria risk areas were determined by logistic regression. The results showed that trend of malaria incidence rates were decreased. Most of malaria cases were reported from March to June and the highest peak was in 2010. There were 62 malaria high risk districts in which majority of them were the connected territory districts with Myanmar. The statistically signifi cant predictive factors of malaria risk areas were proportion of aged lower than 25 years old, population density, migrant workers, average temperature, and average rainfall (p<0.05). Those predictive factors could explain the high risk areas by 76.60%. The fi ndings were useful for identifi cation of specifi c target areas for planning, resource allocation, surveillance, and preparedness for malaria prevention and control. Keywords: Malaria, Distribution, Risk areas, Predictive factors, Thai-Myanmar border

1 วท.ม. (สาธารณสขศาสตรุ ), 2,3ผชู วยศาสตราจารย , 4,5รองศาสตราจารย, 1,2,3,4คณะสาธารณสขศาสตรุ  มหาวทยาลิ ยมหั ดลิ , 5คณะเวชศาสตรเขตร อน มหาวทยาลิ ยมหั ดลิ . *ผนู พนธิ หล กั : ผชู วยศาสตราจารย  ดร. ทศนั ยี  ศลาวรรณิ ภาควชาอนามิ ยชั มชนุ คณะสาธารณสขศาสตรุ  มหาวทยาลิ ยมหั ดลิ , โทรศัพท 0-235-8543 ตอ 4777 อีเมลล [email protected] 1 M.Sc. (Public Health) 2,3Assist. Prof. 4,5Assoc. Prof., 1,2,3,4Faculty of Public Health, Mahidol University, 5Faculty of Tropical Medicine, Mahidol University, * Corresponding author: Assist. Prof. Tassanee Silawan, Department of Community Health, Faculty of Public Health, Mahidol University, telephone: 0-235-8543 ext. 4777, E-mail address: [email protected] Vol 34. No 6, November-December 2015 Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk 611 Areas along the Thai-Myanmar Border

Introduction data were normally analyzed using individual data, but Malaria is a mosquito borne disease with widespread spatial analyses were analyzed at a large scale, such as infection in many regions of the world. According to the national, regional and province level5-9which were diffi cult World Health Organization’s report, 104 countries had to identify the specifi c target areas for implementation. malaria infection continuously and 3.4 hundred million of Therefore, the smaller scale should be analyzed to the world’s population was at risk of malaria infection. In identify more specifi c areas for effi cient disease prevention 2012, 207 million malaria cases were reported worldwide and control10. Thus, this research focused on describing including 670,000 deaths. People living in Africa and age malaria distributions, identification risk areas, and below 5 years experienced 80% of malaria cases and determination the predictive factors of malaria risk areas 90% of malaria-related deaths1.Most countries have along the Thai-Myanmar border at district level. Apart malaria programs. Both domestic and international at 5.1 from the database of malaria cases, the databases of billion U.S. dollars is predicted to drive malaria control socio-demographic, population, migrants and control programs in 20152. activities, and environmental factors were also utilized. According to the annual report of the Bureau of The fi ndings were useful for identifi cation of specifi c target Epidemiology, Department of Disease control, Ministry of areas for planning, resource allocation, surveillance, and Public Health in 2012, Thai had malaria morbidity rate of preparedness for effi cient malaria prevention and control. 25.20 per 100,000 population and 17 deaths. The majority Materials and Methods groups were children 10-14 years old, which were Thai, Study areas Myanmar, Cambodia, and Lao PDR (72.64%, 18.58%, The study areas were districts and provinces 2.36%, and 0.48%, respectively). The top ten provinces along the Thai-Myanmar border. In 2013, reported total for malaria morbidity rate were Tak, Ranong, Mae Hong population was 7,007,918 with a population density Son, Yala, Chumporn, Kanchanaburi, Trad, Phang-nga, ranged between 19.44 to163.60 persons/km2. The study Chanthaburi, and Prachuap Khiri Khan. The causes were area include 111 districts located in 10 provinces, namely, Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium Chiang Rai, Chiang Mai, Mae Hong Son, Tak, malariae, mixed infection, and non-identifi ed (42.16%, Kanchanaburi, Ratchaburi, Petchaburi, Prachuap Khiri 35.38%, 0.30%, 1.02%, and 20.13%, respectively)3. Khan, Chumporn, and Ranong Provinces (Figure 1). It is Goals of national malaria control and elimination divided into three regions: the northern region has four strategy in Thai defi ned by the Department of Disease provinces, the central region has four provinces and the Control, MOPH, were set that by the year 2016 malaria southern region has two provinces. In 2012, malaria will be eliminated in 60% of the country, as well as cases in the study areas covered 57.45% of the cases in prevented for the new epidemic. The goals were also set the overall country. Regarding the areas, the study that by the year 2016 malaria morbidity rate should not provinces covered 43.75% of the provinces having exceed 20 per 100,000 population and mortality rate malaria morbidity rates more than 25.2 per 100,000 should not exceed 0.05 per 100,000 population4. population. To control the areas of malaria epidemic as well as decreases malaria morbidity and mortality, it’s required Data and Data collection clearly understand about distribution of malaria Epidemiological data occurrence, risk areas, and predictive factors of malaria Annual and monthly malaria cases at district risk areas. There are many databases related to malaria level from 2004to 2013 for temporal analysis were incidence which were developed and improved quality obtained from malaria surveillance database, the Bureau continuously and it should be utilized for effi cient disease of Vector Borne Disease, and monthly malaria cases prevention and control. Most of previous studies, malaria database of year 2013 for spatial analysis were obtained 612 Sayampoo Saita et al. J Sci Technol MSU from the Bureau of Epidemiology, Department of Disease in different population sizes or related to problems of Control, Ministry of Public Health. variance instability and spurious outliers. In this study, Socio-demographic data SEB smoothed rates were calculated by spatial weights Number of people by gender and age were based on queen contiguity matrix 8, 10-13. obtained from the National Statistical Offi ce, number of Malaria risk areas registered agriculturist was obtained from the Department Malaria cases and population at district level in of Agricultural Extension, Ministry of Agriculture and 2013 were analyzed for malaria risk areas. The malaria Cooperatives, household income and number of house risk areas in 2013 were classifi ed by SEB smoothed rates with good housing conditions were obtained from the into 2 following categories. Basic Minimum Needs database (BMN). High risk areas: areas having malaria SEB Population, migrants and control activities data smoothed rates 20 per 100,000 population and above. Number of mid-year Thai population and number Low risk areas: areas having malaria SEB smoothed rates of migrant workers by district were obtained from the lower than 20 per 100,000 population. Department of Provincial Administration, Ministry of Predictive factors of malaria risk areas Interior, number of migrant malaria cases was obtained The proportion of socio-demographic factors from the Bureau of Vector Borne Disease, and malaria which were male, aged lower than 25 years old, agriculturist control activities was obtained from the Office of household, good housing condition, and household Prevention and Control Disease, Department of Disease income, population, migrants and control activities which Control, Ministry of Public Health. were population density, migrant workers, migrant cases, Environment data and malaria control activities, and environmental factors Maximum, minimum, and average of temperature, which were temperature, humidity rainfall, land elevation, rainfall, and humidity were obtained from the Meteorological land for agriculture, forest area, and water resource in epartment, land elevation was obtained from the Royal 2013 were analyzed to determine the predictive factors Thai Survey Department, Royal Thai Armed Forces of malaria risk areas. The correlations among the Headquarters, land used for agriculture, forest areas, and determinants were tested and excluded multicolinearity number of surface water sources were obtained from the among some factors. The above determinants were Village’s Status Database (NRD2C). analyzed using logistic regression, stepwise procedure, Data analysis in SPSS Version 18 software. Malaria distributions Malaria cases and population at district level from Results 2004 to 2013 were analyzed for malaria distribution. Malaria distributions Temporal distribution was shown as a sequence of The monthly incidence rates of malaria along the malaria cases over time by plotting the line graph of rates Thai-Myanmar border from 2004 to 2013 were decreased. or cases in Microsoft Excel5, 6. Spatial distribution was The rates had been increased in 2010 and had been described using the Spatial Empirical Bayesian (SEB) decreased again from 2011 to 2013 (Figure 2). More of smoothed rates which were calculated from the annual malaria cases were reported during March to June. The malaria cases using the GeoDaTM 0.9.5-I software and high peaks occurred during April to July in which majority overlaid to the map using Quantum GIS Wroclaw version of them were found in May. The small peaks occurred 1.7.4 software. SEB smoothing method was used to during September to December from 2007 to 2013. The minimize the phenomenon of the Modifi able Areal Unit highest malaria cases were found in 2010 meanwhile the Problem (MAUP).The SEB is one type of smoothing lowest malaria cases were found in 2013 (Figure 3). method for solving the problem of comparisons of rates Vol 34. No 6, November-December 2015 Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk 613 Areas along the Thai-Myanmar Border

Regarding SEB smoothed rates of malaria in surveillance and policy enforcement in malaria prevention 2012 and 2013, maximum of rates were 12,556.57 and and control. These enhanced malaria infection and made 11,115.03 per 100,000 population and median of rates it diffi cult to eliminate malaria along the border. Many were 36.40 and 31.10 per 100,000 population, respectively. factors might be contributed to the reduction such as The districts having SEB smoothed rates of malaria in screening of the malaria cases and drug treatment using 2012 and 2013 higher than the goal of malaria control of Rapid Diagnostic Test (RDT) and microscopy which had Thai (not exceed 20 per 100,000 population) were 58.18 a high specifi city after laboratory confi rm test16, providing and 55.45% of the total districts, respectively. The high of appropriate treatment following the protocol and rates districts were bordered to Myanmar (Figure 4). distribution of insecticide-impregnated bed net17. The peak Malaria risk areas in 2010 led the National Strategic Plan for Malaria Control In 2013, risk areas were classifi ed by SEB and Elimination in Thai by Department of Disease Control, smoothed rates and it was found that there were 62 high Ministry of Public Health, Thailand to set the goal that risk districts and 49 low risk districts (Table 1). Almost all from 2011 to 2016 malaria will be eliminated in60%of the of a connected territory districts with Myanmar were country, as well as prevented for the new epidemic. The malaria high risk areas (Figure 5). goals were also set that by the year 2016 malaria Predictive factors of malaria risk areas morbidity rate should not exceed 20 per 100,000 population All determinants were analyzed simultaneously using a and mortality rate should not exceed 0.05 per 100,000 forward stepwise logistic regression. The results population. As a result, reporting and campaigns for indicated that fi ve determinants were the signifi cant malaria prevention and control were improved and predictive factors for malaria risks area classifi ed by increased. For example, Insecticide Residual Spraying malaria SEB smoothed rates. There were proportion of (IRS) activity and distributing the Long Lasting Insecticide aged lower than 25 years old, population density, migrant Nets (LLINs) including budget allocation for malaria workers, average temperature, and average rainfall. control from public and private sectors were improved. Occurrence of malaria risk area can be explained by those Therefore, malaria incidence had been decreased until variables by 76.60% (Table 2). 2013. In addition, an improvement in the compliance to the new drug for malaria treatment was also the potential Discussion for treatment and behavioral change to decrease the Temporal distribution malaria distribution. Overall areas along the Thai-Myanmar border Consider the seasons, malaria cases often had high malaria incidence. It slowly decreased from 2004 occurred in summer and rainy months (March to June) to 2009 and increased again in 2010 which was higher and after that it decreased, which was consistent with the than 2007 to 2009. This was consistent with the Annual study of Wangdi et al. which indicated that malaria Epidemiological Surveillances Reported 2013, Bureau of transmission occurred in the summer months when Epidemiology, Department of Disease Control, Ministry ambient temperature and humidity was favorable8. Most of Public Health14 and the study of Pinna C.15. Those of malaria cases occurred in March which was summer patterns might be due to the suitable breeding sites and periods. This might be due to the migrants went back to environments. The geography of the Thai-Myanmar their hometown in the long weekend during the middle of border was primarily forest, mountain, and valley, so the April, and they might be infected the malaria parasite from climate was humid and rainy, and the main occupation those places. Thus, malaria might be epidemic in their of people was agriculture. Many areas had migrant communities when they came back for agricultural population moving across the border for employment in working when rain is begin18. The rainy season began on Thai. Moreover, it might be due to lack of stringent of June in which temperatures was as high as 30° Celsius, 614 Sayampoo Saita et al. J Sci Technol MSU humidity was above 60% and surface water sources was transmitted areas which might have no immune to fi ght plenty4. This might enabling the breeding sites and growth against malaria. of the vector. Moreover, the people began to prepare the Malaria risk areas land for planting in those periods, and they might have a There were 62 high risk districts classifi ed by high risk of Anopheles mosquito bites, resulted to SEB smoothed rates. These areas located in the suitable malaria epidemics in the later month. environment region with tropical climate such as rainfall and humidity7, 24-26which facilitated vector multiplication Spatial distribution and parasite survival. The majority of people in these More than half of districts along the Thai-Myanmar areas were agriculturists, (corn and paddy plantation), border had both annual SEB smoothed rates in 2012 and which also provided aquatic environment for the breeding 2013 higher than the goal of malaria control of Thai. of mosquitoes8. The geographical characteristics in these Majority of malaria occurred in a connected territory areas could also be the factors for malaria risk area districts with Myanmar, which was consistent with the (forest, mountain, valley and the land elevation above 600 fi nding of The Royal College of Physicians of Thai and meters from sea level)25, 27. Moreover, there are 9refugee Bureau of Vector Borne Disease19.The malaria cases camps located in districts of Mae Hong Son, Tak, along the border of Thailand showed that proportion of Kanchanaburi, and Ratchaburi (Table 3) which had malaria cases along the Thai-Myanmar border was 68.4%, approximately 52,000 people in February 201228. The Thai-Cambodia border was 12.8%, Thai-Malaysia border proportion of patients with Plasmodium falciparum and was 8.8%, and Thai-Lao PDR was 5.2%15. The highest Plasmodium vivax parasites accounted for over 12% and malaria cases along the Thai-Myanmar border might be 65%, respectively17which might be the reservoir of due to the suitable geographic and climate for its breeding malaria including the cross border malaria between Thai which was rain shadow zone and humid including the and Myanmar people. agriculture characteristics that might affect to the condition of breeding site. The differences of malaria epidemics in Predictive factors of malaria risk areas each areas might be due to differences of working and The results of logistic regression showed that farming agricultural characteristics, some plating need after simultaneously controlled the effect of other variables, less water meanwhile the other planting need excess there were 5 predictive factors for malaria risk area water, this affect to breeding site. In addition, the classifi ed by SEB smoothed rates. Malaria high risk connected territory districts with Myanmar has both areas at a district level along the Thai-Myanmar border natural border and formal border which enabled illegal can be explain by proportion of aged lower than 25 years migrant workers (nearly 50%) to move across the border old, population density, number of migrant workers, for employment in the areas20. Duration of staying in Thai migrant malaria cases, average temperature and average of migrants, at the working areas was also the potential rainfall. The rainfall and temperature were the predictive factors for malaria occurrence. The rest of the migrant factors of risk areas, it was consistent with the study workers were allocated according to the employer defi ned, conducted by Akpala et al. and Woyessa et al., which for example; planting, farming and villa workers. They found that rainfall was a predictive factors of malaria might have inadequate mosquito protective equipment prevalence27,29and the study was conducted by Wangdi and not access to health service including lack of screen- et al., which found that the temperature was an important ing, treatment and continuous drug taking21, 22. This might predictive factors of malaria for overall districts7 and the result to drug resistant23to malaria in those areas. The finding of the study conducted by Li et al., which travelers and soldiers were also the vulnerable groups indicated that each 1°C rise of temperature corresponded for malaria because they were people outside malaria to an increase of 0.90%in the monthly number of Vol 34. No 6, November-December 2015 Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk 615 Areas along the Thai-Myanmar Border malaria cases. Likewise, a 1% rise in relative humidity the existing data was not available. The epidemiological and rainfall led to an increase of 3.99% in the monthly data, analyzed for temporal distribution, were the number of malaria cases30. In fact, the rainfall and reported malaria cases from the Bureau of Epidemiology temperature were importance factors for survival of which obtained from passive reporting, therefore, the malaria parasite. Moreover, risk behavior of population to cases from active screening and malaria cases in refugee expose the mosquito such as personal protection and camp were not included. In addition, this was an occupation will also increase chance to get malaria. ecological study, the results should be interpreted with Important factor that enhance the chance to get malaria caution and should be aware that the results cannot infer and can be reservoir of disease was migrant workers or to the individuals. population mobilized. Migration was often cyclical and The fi ndings suggest that the districts with high seasonal movement. When population moves from low proportion of population aged lower than 25 years old, malaria transmission areas to high transmission areas, migrant workers, average temperature and average they are more susceptible than the resident population. rainfall should be the target areas for strengthening In the other hand, migration from these high transmission malaria control activities. The active screening and early areas to the low transmission areas can expose treatment should be planned and implemented in the previously malaria-free vectors to the disease. This cycle districts having migrant workers or refugees, as well as of re-introduction threatens progress towards malaria patient monitoring and personal protection. The surveil- elimination and control31.Then, based on limited condition lance system for predictive factors of malaria risk areas of migrant for staying in Thai, migrant workers have to should be set and managed, especially in the high risk work or to stay in a not good condition places, it make areas, and the data should also be utilized for more them prone to get malaria. When they are malaria cases, effi cient malaria prevention and control. they can distribute the disease to other people because Further studies should investigate on malaria they were unlikely access or delay to medical services determinants in the high risk areas, develop the guidelines and treatment32. for resources allocation, prevention and control activities, and assess the effectiveness of those guidelines. Conclusion The SEB smoothed rates showed that malaria Acknowledgement incidence rates for all districts from 2009 to 2013 were We would like to express our sincere gratitude higher than the goal of malaria control of Thai. The high to Dr. Panithee Thammawijaya and Dr. Yongjua Laosiri- rates occurred in districts connected with Myanmar from taworn for worth consultant and comments, Bureau of 2009 to 2013 and seemed that the malaria epidemics Vector Borne Disease, Bureau of Epidemiology, Ministry occurred in those areas every year. In overall, malaria of Public Health and involved organizations for providing incidence rates were slowly decreasing. Thereafter, the the database of reported malaria cases, and related monthly incidence rates had been decreased from 2004 databases. We deeply thank Faculty of Public Health, to 2013. Most of malaria cases were reported during Thammasat University for budget support. March to June. The majority of high peaks were found in May. There were 62 high risk districts and predictive References factors of malaria risk areas were proportion of aged 1. World Health Organization. World Malaria Report lower than 25 years old, population density, migrant 2013. Geneva (Switzerland): WHO; 2013. workers, average temperature and average rainfall. 2. World Health Organization. World Malaria Report There were limitations of this study. The data of 2012. Geneva (Switzerland): WHO; 2012. malaria vector were not included in the st udy because 616 Sayampoo Saita et al. J Sci Technol MSU

3. Bureau of Epidemiology, Department of Disease 11. Jeefoo P, Tripathi NK, Souris M. Spatio-temporal control, Ministry of public Health, Thai. Epidemio- diffusion pattern and hotspot detection of dengue in logical disease surveillances reported; 2012 [cited Chachoengsao province, Thai. Int. J. Environ. Res. 2014 March 11]. Available from: http://www.boe. Public Health 2011; 8:51-74. moph.go.th/Annual/AESR2012/main/AESR55_Part1/ 12. Loth L, Gilbert M, Osmani MG, Kalam AM, Xiao X. fi le2/0855_Filariasis.pdf. Risk factors and clusters of Highly Pathogenic Avian 4. Bureau of Vector Borne Disease, Department of Infl uenza H5N1 outbreaks in Bangladesh. Preventive Disease control, Ministry of public Health, Thai. Na- Veterinary Medicine 2010; 96:104-113. tional Strategic Plan for Malaria Control and Elimina- 13. Tiensin T, Ahmed SSU, Rojanasthien S, Songserm tion in Thai 2011-2016 [cited 2014 March 11]. T, Ratanakorn P, Chaichoun K et al. Ecologic Risk Available from:http://apmen.org/storage/Thai_na- Factor Investigation of Clusters of Avian Infl uenza A tional_strategic_plan_2011-2016.pdf. (H5N1) Virus Infection in Thai. The Journal of Infec- 5. Silawan T. Singhasivanon P, Kaewkungwal J, Nim- tious Diseases 2009; 199:1735-43. manitya S, Suwonkerd W. Temporal patterns and 14. Bureau of Epidemiology, Department of Disease forecast of dengue infection in northeastern Thai. control, Ministry of public Health, Thai. Annual Epi- Southeast Asian Trop Med Public Health 2008; demiological Surveillances Reported 2013; 2013 39(1):90-8. [cited 2015 January 20]. Available from:http://www. 6. Sittepu MS, Kaewkungwal J, Luplerdlop N, boe.moph.go.th/Annual/AESR2013/annual/Malaria. Soonthornworasiri N, Silawan T, Poungsombut, et al. pdf. Temporal patterns and a disease forecasting model 15. Pinna C. Effectiveness of malaria control in epi- of dengue hemorrhagic fever in Jakarta based on 10 demic province under the global fund project, Thai. years of surveillance data. Southeast Asian Trop Med Journal of Health Science 2013; 22:944-55. Public Health 2013; 44(2):206-17. 16. Zho J, Lama M, Korenromp E, Aylward P, Shargie 7. Wangdi K, Singhasivanon P, Silawan T, Lawpoolsri E, Filler S et al. Adoption of Rapid Diagnostic Test S, white NJ, Kaewkungwal J. Development of tem- for the Diagnosis of malaria, a Preliminary Analysis poral modelling for forecasting and prediction of of the Global Fund Program Data, 2005 to 2010. malaria infections using time-series and ARIMA PLos One 2010; 7(8): e43549. analysis: A case study in endemic districts of Bhutan. 17. Carrara VI, Lwin KM, Phyo AP, Ashley E, Wilas- Malaria Journal 2010; 9:251. phaingem J, Sriprawat K. Malaria Burden and Artem- 8. Wangdi K, Kaewkungwal J, Singhasivanon P, Sila- isinin Resistance in the Mobile and Migrant Popula- wan T, Lawpoolsri S, white NJ. Spatio-temporal tion on the Thai–Myanmar Border, 1999–2011: An patterns of malaria infection in Bhutan: a country Observational Study. PLos Med 2013; 10(3):e1001398. embarking on malaria elimination. Malaria Journal 16. Boel M, Carrara VI, Rijken M, Proux S, Nacher M, 2011; 10:89. Pimanpanarak M, et al. Complex Interactions be- 9. Noor AM, Kinyoki DK, Mundia CW, Kabaria CW, tween Soil-Transmitted Helminths and Malaria in Mutua JW, Alegana VA. The changing risk of Plas- Pregnant Women on the Thai-Burmese Border. PLoS modium falciparum malaria infection in Africa: 2000- Negl Trop Dis 2010, 4(11): e887. 10: a spatial and temporal analysis of transmission 17. The Royal College of Physicians of Thai and Bureau intensity.Lancet 2014; 383: 1739-47. of Vector Borne Disease, Department of Disease 10. Chaikaew N, Tripathi NK, Souris M. Exploring spatial control, Ministry of public Health, Thai. Practical patters and hotspots of diarrhea in Chiang Mai, Thai. guideline for the treatment of malaria in Thai, 2014. International Journal of Health Geographics 2009; Bangkok (Thailand): Bureau of Vector Borne Disease; 8:36. 2014. Vol 34. No 6, November-December 2015 Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk 617 Areas along the Thai-Myanmar Border

18. International Organization for Migration. Thai migra- 24. Ricotta EE, Frese SA, Choobwe C, Louis TA, Shiff tion report 2011. Bangkok (Thailand). International CJ. Evaluation local vegetation cover as a risk factor Organization for Migration, Thai Offi ce; 2011. for malaria transmission: a new analytical approach 19. Zhou G, Sirichaisinthop J, Sattabongkot J, Jones J, using ImageJ. Malaria Journal 2014; 13:94. Bjonstad ON, Yan G, Cui L: Spatio-temporal 25. Woyessa A, Deressa W, Ali A, Lindtorn B. Malaria distribution of Plasmodium falciparum and P. risk factors in Butujira area, south-central Ethiopia: vivax malaria in Thailand.Am J Trop Med Hyg 2005, a multilevel analysis. Malaria Journal 2013; 12:273. 72:256-262. 26. Human Rights Watch. Ad Hoc and Inadequate Thai’s 20. Patipong S, Yongchaitrakul S: Field effi cacy and Treatment of Refugees and Asylum Seekers. United persistence of Long Lasting Insecticide treated States of America. 2012. mosquito Nets (LLINs) in comparison with 27. Akpala W, Samuel NAC. Economic Analysis of Cli- conventional Insecticide Treated mosquito Nets mate Variability Impact on Malaria Prevalence: The (ITN) against malaria vector in Thailand. J Vector- Case of Ghana. Sustainability 2013; 5, 4362-78. borne Dis 2008, 5:7-13. 28. Li T, Yang Z, Wang M. Temperature, relative humid- 21. Khantikul N, Butraporn P, Kim HS, Leemingsawat S, ity and sunshine may be the effective predictors for Tempongko SB, Suwonkerd W:Adherence to occurrence of malaria in Guangzhou, southern China, antimalarial drug therapy among vivax malaria 2006–2012.Parasites & Vectors 2013; 6:155. patients in northern Thailand.J Health Popul 29. International Organization for migration. A Global Nutr 2009, 27:4-13. Report on Population Mobility and Malaria: Moving 22. Kumar DS, Andimuthu R, Rajan R, Venkatesen MS. toward elimination with migration in mind. Geneva Spatial trend, environmental and socioeconomic (Switzerland): International Organization for factors associated with malaria prevalence in Migration; 2013. Chennai. Malaria Journal 2014; 13:14. 30. Gyi KK, Aung WSS, Pauline PM. Use of health line 23. Bumrungphong W, Deemool S, Thongbu T. environ- consultation among Myanmar migrants, Thai: A mental factors associated with malaria occurrence in descriptive study. AU J.T. 2011; 15(2): 101-8. Tak province using geographical information system. Buddhachinaraj Med J 2010; 27(Supply 1). 618 Sayampoo Saita et al. J Sci Technol MSU

Figure 1 Study areas: The Thai-Myanmar border by province and district

Figure 2 Monthly malaria incidence rates of overall the Thai-Myanmar border from 2004-2013 Vol 34. No 6, November-December 2015 Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk 619 Areas along the Thai-Myanmar Border

Figure 3 Monthly malaria cases from January to December from 2004 to 2013

Figure 4 SEB smoothed rates of malaria per 100,000 population at a district level along the Thai-Myanmar border in 2012 and 2013 620 Sayampoo Saita et al. J Sci Technol MSU

Figure 5 Malaria high risk areas and low risk areas, classifi ed by SEB smoothed rates, in year 2013

Table 1 Malaria high risk areas in 2013 by district

Province District Province District Chiang Mai Chom Thong Ratchburi Ban Kha Chiang Mai Mae Chaem Kanchanaburi Muang Kanchanaburi Chiang Mai Chiang Dao Kanchanaburi Sai Yok Chiang Mai Fang Kanchanaburi Si Sawat Chiang Mai Mae Ai Kanchanaburi Thong Pha Phum Chiang Mai Doi Tao Kanchanaburi Sangkhla Buri Chiang Mai Om Koi Kanchanaburi Dan Makham Tia Chiang Mai Wiang Haeng Kanchanaburi Nong Prue Chiang Mai Chai Prakarn Petchburi Nong Ya Plong Chiang Mai Kanlaya Ni Watthana Petchburi Kaeng Krachan Chiang Rai Mae Sai Prachaubkirikhan Muang Prachaubkirikhan Chiang Rai Mae Sa-ruai Prachaubkirikhan Kui Buri Chiang Rai Wiang Pa Pao Prachaubkirikhan Thap Sakae Chiang Rai Mae Fa Luang Prachaubkirikhan Bang Saphan Mae Hong Son Muang Mae Hong Son Prachaubkirikhan Bang Saphan Noi Vol 34. No 6, November-December 2015 Distributions and Predictive Factors of Malaria Risk 621 Areas along the Thai-Myanmar Border

Province District Province District Mae Hong Son Khun Yuam Prachaubkirikhan Pran Buri Mae Hong Son Pai Prachaubkirikhan Hua Hin Mae Hong Son Mae Sariang Prachaubkirikhan Sam Roi Yot Mae Hong Son Mae La Noi Ranong Muang Ranong Mae Hong Son Sop Moei Ranong La-Un Mae Hong Son Pang Ma Pha Ranong Kapoe Tak Muang Tak Ranong Kra Buri Tak Mae Ramat Ranong Suk Samran Tak Tha Song Yang Chumphon Muang Chumphon Tak Mae Sod Chumphon Tha Sae Tak Phop Phra Chumphon Pathiu Tak Um Phang Chumphon Lang Suan Tak Wang Chao Chumphon Lamae Ratchburi Chom Bung Chumphon Phato Ratchburi Suan Phung Chumphon Sawi Ratchburi Pak Tho Chumphon Thung Tako

Table 2 Logistic regression analysis to determine the predictive factors for malaria risk areas

95% CI Predictive factors β OR p-value Lower Upper Proportion of population aged lower than 37.298 1.58x1016 6.42x107 3.88x1024 <0.001 25 years old Population density -0.009 0.991 0.982 0.998 0.039 Number of migrant workers 0.001 1.001 1.001 1.003 0.048 Average temperature -0829 0.437 0.232 0.822 0.010 Average rainfall 0078 1.081 1.014 1.151 0.016 Constant 0.385 Chi-square (Omnibus Test of Model Coeffi cients)=94.079, df=5, p-value<0.001 -2 Log likelihood = 58.274, Nagelkerke R2 = 0.766

Table 3 Refugee camp in malaria risk areas

Province District Name of refugee camp Mae Hong Son Sop Moei Mea La Ma Luang Mae Hong Son Sop Moei Mae La Oon Mae Hong Son Muang Mae Hong Son Ban Mae Nai Soi Mae Hong Son Khun Yuam Ban Mae Surin Tak Tha Song Yang Mae La Tak Phop Phra Umpiem Tak Um Phang Nu Po Kanchanaburi Sangkhla Buri Ban Ton Yang Ratchaburi Suan Phung Tham Hin นิพนธตนฉบับ

ความรวมมือในการใชยา ปจจัยในการควบคุมระดับเม็ดเลือดขาวCD4 และอุบัติการณ ของอาการไมพึงประสงคจากการใชยาตานไวรัสเอชไอวี ของผูปวยนอกโรงพยาบาลสังขะ Medication Adherence, Factors associated on controlling CD4 and Adverse Drug Reaction of Antiretroviral Therapy among HIV-infected Out-Patients, Sangkha Hospital ฉัตรมณี แทงทองหลาง,1* วิระพล ภิมาลย2 Chatmanee Taengthonglang,1* Wiraphol Phimarn2 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 22 July 2015 บทคัดยอ การศึกษานี้มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษา 1) ความรวมมือในการใชยาตานไวรัสเอดสและปจจัยที่เกี่ยวของกับการควบคุมระดับเม็ด เลือดขาว CD4 และ 2) อุบัติการณของการเกิดอาการไมพึงประสงค การศึกษานี้เปนการศึกษาแบบยอนหลังเก็บขอมูลโดย ทบทวนขอมูลสนใจจากฐานขอมูลในโปรแกรม HOSxP, NAP plus และเวชระเบียนรวมกับการสัมภาษณกลุมตัวอยางจํานวน 305 ราย ตามรหัส ICD 10 code B20-B24 ที่มารับบริการคลินิกผูปวยนอกเอชไอวี/เอดส โรงพยาบาลสังขะจังหวัดสุรินทร ผลการศึกษาพบวากลุมตัวอยางมีอายุเฉลี่ย 41.16±9.03 ป ระยะเวลาเฉลี่ยในใชยาตานไวรัสเอดส 69.84±34.68 เดือนเมื่อวัด ความรวมมือในการใชยาโดยวิธีนับเม็ดยา (pill counts) พบวา รอยละ12.8 ขาดความรวมมือในการใชยา ปจจัยที่เกี่ยวของกับการ ควบคุมระดับเม็ดเลือดขาว CD4 ไดตามเปาหมายคือเพศหญิง (Odds ratio (OR) = 0.44; ชวงความเชื่อมั่นที่รอยละ 95 (95% Confi dence Interval; 95%CI): 0.26-0.72) ใชยาตานไวรัสเอดสมานาน ≥60 เดือน (OR=0.39, 95%CI: 0.23-0.65) และการมี ประวตั ผิ ดนิ ดกั บแพทยั  (OR=0.31, 95%CI: 0.14-0.67) พบการเกดอาการไมิ พ งประสงคึ จากยาต านไวร สเอดสั ร อยละ 3.93 ของ ผูปวยติดเชื้อเอชไอวีทั้งหมดอาการไมพึงประสงคที่พบมากที่สุดคือคลื่นไสอาเจียนอยางรุนแรง การศึกษานี้ชี้ใหเห็นปจจัยที่ สนับสนุนใหมีความสามารถในการควบคุมดับเม็ดเลือดขาว CD4 ใหไดตามเปาหมายควรการติดตามผูปวยกลุมนี้อยางตอเนื่อง คําสําคัญ :ความรวมมือในการรักษา ยาตานไวรัสเอดส อุบัติการณ อาการไมพึงประสงคจากการใชยา ผูปวยติดเชื้อเอชไอวี Abstract The objective of this study was to determine 1)antiretroviral (ARV) medication adherence and factors associated with controllingCD4 level and 2)incidence of adverse drug reaction(ADR). This Retrospective study collected important variablesfrom HOSxP, NAP plus database, Medical recordswere reviewed. Sample were 305 HIV-infected patients with ICD 10 code B20-24 who attending HIV/AIDs outpatientclinic at Sangkha Hospital, Surin province.The average age and duration of antiretroviral (ARV) use of participants were 41.16±9.03 years, average duration of ARV medication use were 69.84±34.68 months, respectively. The rate of non-adherence measured by pill counts was 12.8% (taking less than 95% of prescribed doses). Risk factors for controllable of CD4 were female (Odds ratio (OR) = 0.44; 95%CI: 0.26-0.72), ARV use for more than 60 months (OR=0.39, 95%CI: 0.23-0.65) and missing an appointment (OR=0.31, 95%CI: 0.14-0.67). The most of detected ADR of ARV medication was severe nausea vomiting. This study indicated many associated factors affected CD4 level control. The monitoring patients with these associated factors are continuously needed. Keywords : adherence, antiretroviral, factor

1 เภสัชกรปฏิบัติการ กลุมงานเภสัชกรรม โรงพยาบาลสังขะอ.สังขะ จ.สุรินทร 32150 2 ผูชวยศาสตราจารย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อ.มหาสารคาม จ.มหาสารคาม 44150 1 Pharmacist, Pharmacy department, Sungkha Hospital, Sungkha District, Surin 2 Assist. Prof, Faculty of Pharmacy, MahasarakhamUniversityMahaSarakham, Thailand 44150 * Corresponding author :ChatmaneeThangthonglang, Sungkha Hospital, Sungkha District, Surin 32150, Tel. +66 17601801, Fax66 44542019, E-mail : [email protected] Vol 34. No 6, November-December 2015 Medication Adherence, Factors associated on controlling CD4 and Adverse Drug 623 Reaction of Antiretroviral Therapy among HIV-infected Out-Patients, Sangkha Hospital

บทนํา วิธีการศึกษา โรคติดเชื้อเอชไอวีและโรคเอดสเปนโรคที่ไมสามารถรักษาให การศึกษานี้เปนการศึกษาแบบยอนหลัง (Retro- หายขาดไดและเป นป ญหาสาธารณส ขทุ สี่ าคํ ญของประเทศไทยั spective study) โดยทบทวนขอมูลตัวแปรที่สนใจจากฐาน จากรายงานปพ .ศ.2554 พบจานวนผํ ตู ดเชิ อเอชไอวื้ และผี ปู วย ขอมูลในโปรแกรม HOSxP, NAP plus และเวชระเบียน กลุม เอดสจํานวน 374,847 คน1 ในปจจุบันยังไมมีวิธีการใดที่ ตัวอยางที่ศึกษาคือ ผูปวยที่ไดรับการวินิจฉัยวาเปนผูติดเชื้อ สามารถรักษาโรคเอดสใหหายขาดได ดังนั้นผูติดเชื้อเอชไอวี/ เอชไอว/ี เอดสตามรห สั ICD 10 code B20-B24 ทมารี่ บบรั การิ เอดสจ าเปํ นต องได ร บบรั การทางการแพทยิ ท เหมาะสมที่ งการั้ คลินิกผูปวยนอกเอชไอวี/เอดส โรงพยาบาลสังขะเก็บขอมูล รักษาโรคติดเชื้อฉวยโอกาสและการใหยาตานไวรัสเอดส โดย ระหวางเดือนพฤษภาคม 2557 ถึง กุมภาพันธ 2558 โดยมี มเปี าหมายการร กษาเพั อลดปรื่ มาณไวริ สใหั ต าทํ่ สี่ ดและไมุ เก ดิ เกณฑการคัดเขาคือ 1) อายุตั้งแต 18 ปขึ้นไป 2) ลงทะเบียน เชอดื้ อยาื้ เพอใหื่ ผ ตู ดเชิ อเอชไอว้ื /ี เอดสม การดี าเนํ นโรคชิ าลง และมารบบรั การทิ คลี่ นิ กผิ ปู วยนอกเอชไอว /ี เอดสในช วงระยะ มีชีวิตที่ยาวนานขึ้นและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น2 อยางไรก็ตาม เวลาที่กําหนด 3) มีผลการตรวจระดับ CD4 กอนเริ่มยาตาน ประสทธิ ผลของยาติ านไวร สเอดสั ข นอยึ้ กู บปั จจ ยหลายประการั ไวรสสั วนเกณฑ การค ดออกไดั แก  ผปู วยท มี่ ปี ญหาในการส อสารื่ เชน ระดับภูมิคุมกันของผูปวยขณะเริ่มใชยา3 ความรวมมือใน ขอม ลทู รวบรวมไดี่ แก  ขอม ลทู วไปของกลั่ มตุ วอยั าง การใชยา (medication adherence)4 ซงการรึ่ กษาผั ตู ดเชิ อเอชื้ ประวัติการติดเชื้อ ระยะเวลาที่ติดเชื้อ อาการของโรค ประวัติ ไอว/ี เอดสป จจ บุ นจะใหั ยาต านไวร สเอดสั หลายชน ดริ วมก นซั งึ่ การตดเชิ อฉวยโอกาสื้ ประวตั ความเจิ บป็ วย /โรคประจาตํ วอั นๆื่ เปนสูตรยาที่มีประสิทธิภาพสูงแตทําใหเกิดอาการไมพึง ระดบั CD4 การใชยาต านไวร สเอดสั  ความรวมม อในการใชื ยา ประสงคจากยาไดสูงในประเทศไทยพบรายงานอาการไมพึง อาการไมพึงประสงคจากยา และการผิดนัดกับแพทย ประสงคจากยาตานไวรัสถึง 1.64 รายตอผูปวยพันคนตอ การวดความรั วมม อในการใชื ยาต านไวร สเอดสั จะใช  ป5การบรรลุเปาหมายของการรักษาดวยยาตานไวรัสเอดส การนบเมั ดยา็ (pill counts) โดยมวี ธิ การคี านวณความรํ วมม อื ผปู วยจ าเปํ นต องร บประทานยามากกวั าหร อเทื าก บรั อยละ 95 ในการใชยาดังนี้ ของจานวนมํ อยาตามแพทยื้ ส งั่ 3 จากการศกษาทึ ผี่ านมาพบว า รอยละความรวมมือในการใชยา = [(จํานวนยาที่ได ผูปวยสวนหนึ่งขาดความรวมมือในการใชยาตานไวรัสเอดส รบครั งกั้ อน -จานวนยาทํ เหลี่ อื )/จานวนยาทํ ไดี่ ร บครั งกั้ อน ] x 100 โดยรบประทานยานั อยกว าร อยละ 95 ของปรมาณและจิ านวนํ ความรวมมือในการใชยาตานไวรัสเอดสคือ ผูที่รับ มื้อยา ซึ่งมีปจจัยที่เกี่ยวของหลายดานเชน เศรษฐานะของ ประทานยาตานไวร สเอดสั ได ครบถ วนถ กตู องได มากกว าหร อื ผูปวย การเปดเผยตนเองตอสังคม อาการไมพึงประสงคจาก เทากับรอยละ 95 ของจํานวนมื้อยาตามแพทยสั่งเปนผูที่ให ยาและความซบซั อนของส ตรยาเปู นต น 6 อกที งความรั้ วมม อในื ความรวมมือในการใชยา การใชยาตานไวรัสเอดสเปนพฤติกรรมที่ซับซอนและมีการ เปลี่ยนแปลง โดยความเครงครัดในการใชยาของผูปวยจะลด การวิเคราะหขอมูล ลงหลังจากใชยาไปแลว 6 เดือน7 สถิติที่ใชในการวิเคราะหคือสถิติเชิงพรรณนาไดแก โรงพยาบาลสังขะเปนโรงพยาบาลชุมชนขนาด 60 ความถี่ รอยละ คาเฉลี่ย สวนเบี่ยงเบนมาตรฐานการคํานวณ เตียงมีคลินิกผูปวยติดเชื้อเอชไอวีและเอดส มีผูปวยที่มารับ หาความสัมพันธระหวางปจจัยตางๆ จะใช Logistic regres- บริการที่คลินิกจํานวน 498 คน ซึ่งทํางานในลักษณะสหสาขา sion โดยแสดงคา odds ratio with 95%CI วิชาชีพ โดยมีเภสัชกรเปนผูดูแลดานยา แตยังไมมีการศึกษา เกยวกี่ บความตั อเน องสมื่ าเสมอในการรํ่ บประทานยาั ปจจ ยทั ี่ ผลการศึกษา มีผลตอการใชยาและอาการไมพึงประสงคจากการใชยาตาน ผลศกษาในกลึ มตุ วอยั าง 305 รายพบวาเป นเพศชาย ไวรัสเอดส ดังนั้นการศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงคเพื่อ 1) ศึกษา 147 ราย (รอยละ 48.2) เพศหญงิ 158 ราย (รอยละ 51.8) อายุ ความรวมมือในการใชยาตานไวรัสเอดส 2) ศึกษาความ เฉลยี่ 41.16±9.03 ป  รอยละ 79.7 ไมม โรคประจี าตํ วอั นๆื่ รวม สัมพันธระหวาง เพศ อายุ รายได ระยะเวลาที่รับประทานยา ดวย ใชส ทธิ การริ กษาพยาบาลเปั นบ ตรประกั นสั ขภาพทุ งหมดั้ ตานไวรัสเอดส ประวัติการติดเชื้อฉวยโอกาส กับระดับความ ทงหมดเคยไดั้ ร บยาตั านไวร สั HIV (ARV) มาแลวเฉล ยี่ 69.83±34.68 สมาเสมอเมํ่ ดเล็ อดขาวื CD4 ทควบคี่ มไดุ ตามเป าหมาย 3) หา เดือน รอยละ 33.4 ใชยาตานไวรัสเอดสสูตร GPO VIR Z อุบัติการณและจําแนกประเภทของการเกิดอาการไมพึง ปริมาณเม็ดเลือดขาว CD4 เฉลี่ย 299.04±230.64 เซลล/มม3 ประสงคจากการใชยาตานไวรัสเอดส สวนใหญ (รอยละ 87.2) รับประทานยามากกวาหรือเทากับ รอยละ 95 ของมื้อยา รายละเอียดอื่นๆ แสดงใน Table 1 624 Chatmanee Taengthonglang et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Baseline characteristics of participants(n=305) Characteristics n (%) Gender Male 147 (48.2) Female 158 (51.8) Average age (year) (mean±SD) 41.16±9.03 Anti-retroviral drug used duration (months)(mean±SD) 69.84±34.68 Anti-retroviral categories GPO VIR Z (AZT+3TC+NVP) 102 (33.4) AZT+3TC+EFV 66 (21.6) GPO VIRS (d4T+3TC+NVP) 47 (15.4) Zilavir+EFV 23 (7.5) TDF+3TC+EFV 15 (4.9) d4T+3TC+EFV 11 (3.6) TDF+3TC+Kaletra 11 (3.6) อื่นๆ 30 (9.8) Missing a doctor appointment Yes 36 (11.8) No 269 (88.2) Average CD4 percent (mean±SD) 14.26±8.19 Average CD4 cell/mm3 (mean±SD) 299.04±230.64 Average adherence bypill count (mean±SD) 98.12±4.20 Adherence bypill count (%) ≥95 percent 266 (87.2) <95 percent 39 (12.8) Opportunistic infection History Yes 66 (21.6) No 239 (78.4) Other underlying disease Yes 62 (20.3) No 243 (79.7) Remarks: d4T=stavudine, 3TC=lamivudine, EFV=efavirenz, AZT=zidovudine, TDF=tenofovir, NVP=nevirapine, Kaletra=Lopinavir+Ritonavir, Zilavir=AZT +3TC

โรคตดเชิ อฉวยโอกาสทื้ กลี่ มตุ วอยั างเคยเป นพบมาก ปจจัยที่มีผลตอปริมาณเม็ดเลือดขาว CD4 ที่สุดคือวัณโรค (รอยละ 18.0) รองลงมาคือปอดอักเสบจาก จากการวิเคราะห Univariate analysis ปริมาณเม็ด เชื้อ Pneumocystis carinii pneumonia (รอยละ 5.6) และฝา เลอดขาวื CD4 จะมความแตกตี างก นตามั เพศ ประวตั การติ ดิ ขาวในชองปาก (รอยละ 4.3) ตามลาดํ บั เกยวกี่ บความรั วมม อื เชื้อฉวยโอกาส ชวงอายุ ระยะเวลาของการใชยาตานไวรัส ในการใชยาต านไวร สเอดสั พบว าการใช ยาของกล มตุ วอยั างซ งึ่ เอดส ความรวมมือในการใชยา ประวัติการผิดนัดกับแพทย วัดโดยวิธีนับเม็ดยามีคาเฉลี่ยเทากับรอยละ 98.12±4.20 ใน และการมีโรคประจําตัวรวมอื่นๆ ดังแสดงในTable 2 จานวนนํ กลี้ มตุ วอยั างร อยละ 12.8 รบประทานยานั อยกว าร อย จาก Logistic regression พบวาปจจัยที่มีความ ละ 95 ซึ่งถือวามีความรวมมือในการใชยาในระดับตํ่า สัมพันธกับปริมาณเม็ดเลือดขาว CD4 ไดแก เพศหญิง Vol 34. No 6, November-December 2015 Medication Adherence, Factors associated on controlling CD4 and Adverse Drug 625 Reaction of Antiretroviral Therapy among HIV-infected Out-Patients, Sangkha Hospital

(OR=0.44, 95%CI : 0.26-0.72) ระยะเวลาของการใชยาตาน นอกจากนี้ประวัติเคยผิดนัดกับแพทยจะมีปริมาณเม็ดเลือด ไวรัสเอดสกลาวคือกลุมตัวอยางที่ใชยาตานไวรัสมานาน ขาว CD4 ตากวํ่ ากล มไมุ เคยผ ดนิ ดั (OR=0.31, 95%CI : 0.14- มากวา 60 เดือนจะปริมาณเม็ดเลือดขาว CD4 ตํ่ากวากลุมที่ 0.67) ใชมานานน อยกว า 60 เดอนื (OR=0.39, 95%CI : 0.23-0.65)

Table 2 Factors affected on CD4 level Factors Total CD4 level Adjusted OR p-value 3 <200 ≥200 (cells/mm ) (95%CI) Gender Male 147 (48.2) 69 (58.0) 78 (41.9) 1 0.010* Female 158 (51.8) 50 (42.0) 108 (58.1) 0.44 (0.26-0.72) Opportunistic infection History Yes 66 (21.6) 27 (22.7) 39 (21.0) 1 0.931 No 239 (78.4) 92 (77.3) 147 (79.0) 0.97 (0.53-1.77) Age <50 years 146 (47.9) 67 (56.3) 79 (42.5) 1 0.050 ≥ 50 years 159 (52.1) 52 (43.7) 107 (57.5) 0.61 (0.37-1.00) ARV used duration (months) < 60 months 113 (37.0) 58 (48.7) 55 (29.6) 1 <0.001* ≥ 60 months 192 (63.0) 61 (51.3) 131 (70.4) 0.39 (0.23-0.65) Adherence ≥ 95 percent 39 (12.8) 101 (84.9) 165 (88.7) 1 0.164 <95percent 266 (87.2) 18 (15.1) 21 (11.3) 0.64 (0.34-1.20) Missing an appointment No 269 (88.2) 99 (83.2) 170 (91.4) 1 0.032* Yes 36 (11.8) 20 (16.8) 16 (8.6) 0.31 (0.14-0.67) Other underlying disease Yes 62 (20.3) 20 (16.8) 42 (22.6) 1 0.168 No 243 (79.7) 99 (83.2) 144 (77.4) 0.64 (0.34-1.20)

อบุ ตั การณิ การเก ดอาการไมิ พ งประสงคึ ในผ ปู วย ไมพ งประสงคึ จากการใช ยาอ นๆื่ ไดแก  ระดบั serum creatinine, ที่ไดรับยาตานไวรัสเอดส เอนไซมตับเพิ่มขึ้น, โลหิตจางและผื่นแพชนิด Maculopapular อุบัติการณการเกิดอาการไมพึงประสงคจากการได rash จํานวนละ 1 เหตุการณ จากการประเมินระดับความ รับยาตานไวรัสเอดสพบวากลุมตัวอยางทั้งหมดจํานวน รุนแรงของการเกิดอาการไมพึงประสงคในกลุมตัวอยางที่ได 305 ราย เกิดอาการไมพึงประสงคจากยาตานไวรัสเอดส รับยาตานไวรัสเอดส เมื่อแบงระดับตามความรุนแรงของ จํานวน 8 ราย จํานวน 12 เหตุการณ (รอยละ 3.93) โดยกลุม อาการไมพึงประสงคพบวากลุมตัวอยางที่เกิดอาการไมพึง ตวอยั างม อาการอาเจี ยนอยี างร นแรงหลุ งจากไดั ร บยาจั านวนํ ประสงคจัดอยูในระดับรายแรง เมื่อประเมินระดับความนาจะ 5 เหตการณุ  (รอยละ 1.64) รองลงมาคอการเกื ดิ Lipodystrophy เปนตามแบบประเม นิ Naranjo’s algorithm กลมตุ วอยั างส วน จํานวน 4 เหตุการณ (รอยละ 1.31) นอกจากนี้ยังพบอาการ ใหญอยูในระดับนาจะใช รอยละ 100 626 Chatmanee Taengthonglang et al. J Sci Technol MSU

วิจารณและสรุปผล มากกวา 5 ปจะควบค มระดุ บเมั ดเล็ อดขาวื CD4 ใหได ตามเป า กลุมตัวอยางมีอายุเฉลี่ย 41.16±9.03 ปซึ่งสอดคลองกับ หมายไดต ากวํ่ าผ ทู ไดี่ ร บยานั อยกว า 5 ปท งนั้ ผี้ วู จิ ยคาดวั าการ รายงานสถานการณโรคเอดสของประเทศไทยที่ผูติดเชื้อสวน ไดร บยามานานทั าใหํ กล มตุ วอยั างเก ดความอิ อนล าจากการท ี่ ใหญเปนกลุมวัยทํางานซึ่งขอมูลเหลานี้ยังไมเปลี่ยนแปลงนับ ตองร บประทานยาตั ดติ อก นเปั นระยะเวลานาน 14รวมถงการรึ บั ตงแตั้ ม รายงานการระบาดของโรคเอดสี ในประเทศ ซงอาจเปึ่ น ประทานยามานานกลมตุ วอยั างอาจค ดวิ าตนเองม สี ขภาพทุ ดี่ ี ผลจากการขาดความตอเนื่องของการรณรงคเพื่อปองกันการ ขึ้นซึ่งจากการศึกษากอนหนานี้พบวากลุมผูที่คิดวาตนเองมี ระบาดของเชื้อเอชไอวี6รอยละ 11.8 เคยผิดนัดกับแพทย สุขภาพที่ดีขึ้นแลวจะสงผลใหการรักษาใหไดตามเปาหมาย รอยละ 12.8 ของกลุมตัวอยางขาดความรวมมือในการใชยา ลดลง15 ตานไวร สั ซงตึ่ ากวํ่ าการศ กษาอึ นๆื่ กอนหน าน จากการศี้ กษาึ ปจจ ยดั านการผ ดนิ ดกั บแพทยั การศ กษานึ พบวี้ ากล มุ ของ Osterberg และคณะ (2005)7 และ Chamroonsawasdi ผูที่ไมเคยผิดนัดจะสามารถควบคุมระดับเม็ดเลือดขาว CD4 และคณะ (2011)8 พบวาในประเทศไทยม ผี ปู วยขาดความร วม ใหไดตามเปาหมายมากกวากลุมที่มีประวัติผิดนัดสอดคลอง มือในการใชยาประมาณรอยละ 20-36 ในดานประวัติการติด กับการศึกษาทั้งในประเทศไทยและตางประเทศที่พบ เชื้อฉวยโอกาส การศึกษาครั้งนี้พบวากลุมตัวอยางสวนนอย ประวตั การผิ ดนิ ดกั บแพทยั ก บความสั าเรํ จในการร็ กษาโรคตั ดิ รอยละ 21.6 มีประวัติการติดเชื้อฉวยโอกาสซึ่งใกลเคียงกับ เชอเอดสื้  ดงนั นความเครั้ งคร ดตั อการน ดของบั คลากรทางการุ การศกษาของึ Prajankett(2012)9 พบผปู วยเอดส ม การตี ดเชิ อื้ แพทยท เกี่ ยวขี่ องจ งสามารถใชึ เป นต วชั วี้ ดถั งความรึ วมม อในื ฉวยโอกาสรอยละ 19.44 โดยโรคที่พบจะเปนการติดเชื้อใน การรักษาของผูปวยได ซึ่งควรทําการติดตามผูปวยกลุมที่มี อวัยวะสําคัญและมีอาการรุนแรงเชนเดียวกับการศึกษาครั้งนี้ ประวตั การขาดนิ ดเปั นกรณ พี เศษและใชิ ว ธิ การตี างๆ เชนการ คือวัณโรคปอด ปอดอักเสบจากเชื้อ Pneumocystis carinii โทรศัพทติดตาม การสงขอความ จดหมายเตือนเปนตน pneumonia อยางไรก ตามการศ็ กษาเกึ ยวกี่ บปั จจ ยทั อาจสี่ งผลต อการร กษาั ความสมพั นธั ระหว างป จจ ยกั บปรั มาณเมิ ดเล็ อดขาวื ครงนั้ ขี้ ดแยั งก บการศั กษาอึ นๆื่ ในอดตเชี นประว ตั การติ ดเชิ อื้ CD4 เปาหมายซึ่งการศึกษานี้กําหนดไว มากกวาหรือเทากับ ฉวยโอกาสการศึกษานี้ไมพบความสัมพันธแตการศึกษากอน 200 เซลล/มม3ซึ่งเปนระดับที่มีความเสี่ยงตอการติดเชื้อฉวย หนาน พบวี้ ากล มตุ วอยั างท เคยมี่ ประวี ตั การติ ดเชิ อฉวยโอกาสื้ โอกาสไดตํ่า ผลการศึกษาพบวาเพศหญิงจะสัมพันธกับความ จะใหความรวมมือตอการรักษาที่ดีกวากลุมที่ไมเคยติดเชื้อ สามารถควบคุมระดับปริมาณเม็ดเลือดขาว CD4 ใหได ฉวยโอกาสเนองจากความทื่ กขุ ทรมานจากการเจ บป็ วยท งทางั้ มากกวาหร อเทื าก บั 200 เซลล/ มม3 ตากวํ่ าเพศชายซ งขึ่ ดแยั ง รางกายและจิตใจรวมถึงคาใชจายในการรักษาที่มากขึ้นจึง กับการศึกษาของ Thanawuth และคณะ (2014)6 พบวาปจจัย ตระหนักถึงความสําคัญของการรักษาที่มากขึ้น16ดังนั้นการ ดานเพศไม ม ความสี มพั นธั ก บความสั าเรํ จท็ ใชี่ ความร วมม อในื ศึกษาครั้งถัดไปควรศึกษาเพิ่มเติมถึงสาเหตุที่แทจริง และ การรบประทานยาั การศกษาของึ Lindberg และคณะ (2001)10 ปจจ ยอั นๆื่ ทอาจมี่ ผลตี อการร กษาเชั น การศกษาเชึ งคิ ณภาพุ ทพบวี่ าเพศหญ งเปิ นเพศท ใหี่ ความร วมม อในการรื กษาในโรคั เปนตน เรื้อรังสูงกวาเพศชายทําใหประสบความสําคัญในการควบคุม การเกดอาการไมิ พ งประสงคึ จากการใช ยาต านไวร สั อาการของโรคไดมากกวา แตการศึกษานี้สอดคลองกับการ เอดส การศึกษาครั้งนี้เกิดนอยเพียงรอยละ 4 เทานั้น อาการ ศึกษาอื่นในอดีต11,12 พบวาเพศชายใหความรวมมือในการ ไมพึงประสงคที่พบมากที่สุดคืออาการคลื่นไสอาเจียนอยาง รักษาโรคเรื้อรังไดมากกวาเพศหญิงทําใหสามารถควบคุม รุนแรงและอาการ lipodystrophy ซึ่งสอดคลองกับการศึกษา อาการของโรคไดด กวี าเพศหญ งิ การศกษานึ เพศชายสามารถี้ ของ Kunyakum และคณะ (2012)17 ศกษาโดยทบทวนตึ วแปรั ควบคมระดุ บเมั ดเล็ อดขาวื CD4 ใหได ตามเป าหมายด กวี าเพศ ที่สนใจจากฐานขอมูล NAP และ HOSxP และเวชระเบียนใน หญิงคาดวาเกิดจากกลุมตัวอยางเพศชายเปนผูนําครอบครัว กลมตุ วอยั างท ตี่ ดเชิ อไวรื้ สเอดสั พบอาการไม พ งประสงคึ ท พบี่ และกลุมตัวอยางบางรายเปนผูหารายไดหลักของครอบครัว มากที่สุดคืออาการ lipodystrophy การพบอาการไมพึง หากไมสามารถควบค มระดุ บเมั ดเล็ อดขาวื CD4 ใหได ตามเป า ประสงคจากยาในการศ กษานึ คี้ อนข างน อยเน องจากอาการดื่ งั หมายหรือติดเชื้อฉวยโอกาสทําใหตองไดรับการดูแลรักษา กลาวจัดเปนอาการไมพึงประสงคในระยะยาว ระยะเวลาที่จะ ออนแอ ตองพึ่งพาผูอื่น ไมสามารถเปนผูนําครอบครัวรวมถึง เกิดอาการไมพึงประสงคดังกลาวตองใชเวลาหลายเดือน แต ตองส ญเสู ยรายไดี 13 ระยะเวลาของการใชยาต านไวร สเอดสั การ การศึกษานี้เปนขอมูลในระยะสั้น ดังนั้นจึงพบอุบัติการณของ ศึกษาครั้งนี้พบวากลุมตัวอยางที่ไดรับยาตานไวรัสเอดสนาน อาการไมพึงประสงคในระดับตํ่า Vol 34. No 6, November-December 2015 Medication Adherence, Factors associated on controlling CD4 and Adverse Drug 627 Reaction of Antiretroviral Therapy among HIV-infected Out-Patients, Sangkha Hospital

สรุปปจจุบันแมวาการเขาถึงการรักษาดวยยาตาน Therapy.Songkla Med J 2014;32(1):11-22 ไวรัสเอดสจะมีมากขึ้นแตผูปวยบางรายยังคงไมสามารถ 7. Osterberg L, Blaschke T. Adherence to medication. ควบคุมระดับเม็ดเลือดขาว CD4 ไดตามเปาหมายทั้งนี้ N Engl J Med 2005; 353(5): 487 - 497. เนองจากการขาดความรื่ วมม อในการรื บประทานยาั มปี จจ ยทั ี่ 8. Chamroonsawasdi K, Insri N, Pitikultang S. Predictive มีความสัมพันธกับความรวมมือในการรักษา รวมถึงยาตาน factors of antiretroviral (ARV) drug adherence among ไวรสเอดสั เองก ม็ อาการไมี พ งประสงคึ ซ งอาจทึ่ าใหํ ม ผลตี อการ people living with HIV/AIDS attending at Taksin รกษาไดั  ดงนั นเภสั้ ชกรควรเนั นย าถํ้ งการกระตึ นความรุ วมม อื Hospital, Bangkok, Thailand. J Med Assoc Thai 2011; ในการกษาของผั ปู วยโดยเฉพาะกล มเปุ าหมายท มี่ แนวโนี มว า 94(7): 775 - 781. จะไมสามารถควบคุมระดับเม็ดเลือดขาวไดตามเปาหมาย 9. Prajankett O. The Related Factors with Adherence to Antiretroviral Therapy in People Living with HIV/ กิตติกรรมประกาศ AIDS Attending Infectious Division, Department of ขอขอบพระคุณ นายแพทยวราวุฒิ ชื่นตา ผูอํานวยการโรง Medicine, Phramongkutklao Hospital. RTA Med J พยาบาลสงขะั ฝายเภส ชกรรมชั มชนโรงพยาบาลสุ งขะและเจั า 2012;65(2):95-102. หนาที่คลินิกเพื่อน (คลินิกผูปวยติดเชื้อเอชไอวี) โรงพยาบาล 10. Lindberg M, Ekstrom T, Moller M, et al. Asthma care สังขะทุกทาน ในการเอื้อเฟอสถานที่และอํานวยความสะดวก and factors affecting medication compliance: the ในการเก็บขอมูลครั้งนี้ patient’s point of view. Int J Qual Health Care 2001; 13(5):375–83. เอกสารอางอิง 11. Shafer PO. Improving the quality of life in epilepsy. 1. Bureau of Epidemiology, Department of Disease Philadelphia : Lippincott Williams & Wilkins. 2004. Control,Ministry of Public Health. Situation of HIV/ 12. Gomes MDM, Filho SM. Medication-taking behavior AIDS inThailand [Online]. 2011 Feb 12. Available and drug self regulation in people with epilepsy. from:http://www.boe.moph.go.th/fi les/report/20110401_ ArqNeuropsiquiatr 1998; 56(4): 714-719. 78586368.pdf 13. Chuaichum C, Jitpanya C. Factors Related to 2. Prajankett O. The Related Factors with Adherence Medication Adherence in Patients with Epilepsy: A to Antiretroviral Therapyin People Living with HIV/ Systematic Review. PNU J 2014; 6(2): 36-47. AIDS Attending Infectious Division,Department of 14. Tsasis P. Adherence assessment to highly active Medicine, Phramongkutklao Hospital. RTA Med J anti-retroviral therapy. AIDS Patient Care STDS 2012;65(1):95-102. 2001; 15(3): 109 - 15. 3. Kitahata MM, Gange SJ, Abraham AG, et al. Effect 15. Kongsin S, Jiamton S, Wongpeng K, et al. of early versus deferred antiretroviral therapy for HIV Comparison of adherence of antiretroviral therapy on survival. N Engl J Med 2009; 360(18): 1815 - 26. between community hospitals and regional hospitals 4. Lima VD, Harrigan R, Murray M, et al. Differential under the universal coverage. J Health Systems impact of adherence on long-term treatment response Research 2011; 5(4): 485 - 94. among naive HIV-infected individuals. AIDS 2008; 16. Stone VE. Strategies for optimizing adherence to 22(17): 2371 - 80. highly active antiretroviral therapy: lessons from 5. Wongwian T. Adverse drug reaction monitoring of research and clinical practice. Clin Infect Dis antiretrovirals in HIV infected outpatients at Queen 2001;33(6) :865-872. SavangVadhana memorial hospital. M.Sc Thesis. 17. Kunyakum J, Rattanachotphanit T, Waleekhachonloet Chulalongkorn University. 2005. O, Silaruks B. Quality of Care for Patients with HIV 6. Thanawuth N, Sinarak S. Medication Adherence Infection or AIDS : A Case Study in District Hospital, among HIV-Infected Patients and Associated Factors Roi-et Province. IJPS 2012; 8(1) : 61-71. in the Era of Universal Access to Antiretroviral นิพนธตนฉบับ

บทเรียนที่ไดรับจากโครงการสานพลังเครือขายการฟนฟูสมรรถภาพคนพิการในชุมชน ในเขตความรับผิดชอบของสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติเขต 7 Lessons Learned from A Network Building Project for Community-based Rehabilitation Program in the National Health Security Offi ce 7th Region

นริสา วงศพนารักษ1 , ศิรินาถ ตงศิร2ิ Narisa Wongpanarak1, Sirinart Tongsiri2 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 22 July 2015

บทคัดยอ การวจิ ยเชั งบรรยายนิ ี้ มวี ตถั ประสงคุ เพ อศื่ กษาผลการดึ าเนํ นโครงการสานพลิ งเครั อขื ายการฟ นฟ สมรรถภาพคนพู การในชิ มชนุ สรปและถอดบทเรุ ยนการดี าเนํ นงานเพิ อปรื่ บปรั งและขยายผลขุ บเคลั อนงานโดยใชื่ กระบวนการส นทรุ ยสนทนาและแนวคี ดการิ ทํางานแบบเครือขาย โดยมีผูรวมโครงการเปนผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพคนพิการจากทุกภาคสวนและคนพิการรวม จํานวน 50 คน จากจังหวัดรอยเอ็ด ขอนแกน มหาสารคามและกาฬสินธุ ผูรวมโครงการฯ สวนใหญเปนเพศหญิง รอยละ 76.7 อายุระหวาง 36-41 ป รอยละ 42 ทํางานในโรงพยาบาล รอยละ 74.4 และเปนน กกายภาพบั าบํ ดั รอยละ 39.7 ผลการเรยนรี จากการดู าเนํ นโครงการิ พบวา ผรู วมโครงการฯ มที ศนคตั ทิ ดี่ ตี อการ ทางานแบบเครํ ือขายโดยภาพรวมอยูในระดับมากที่สุด ( =4.66, SD=0.59) มีการเปลี่ยนแปลงตนเองโดยภาพรวมอยูในระดับ มาก ( =4.49, SD=0.41) และมีความพึงพอใจตอการเขารวมโครงการโดยภาพรวมอยูในระดับมากที่สุด ( =4.64, SD=0.45) บทเรียนที่ไดรับสรุปไดวา โครงการนี้ทําใหมีการสะทอนคิดและเกิดการพิจารณาดวยใจอยางใครครวญ เกิดชุมชนแหงการเรียน รูของคนที่มีใจและอุดมการณเดียวกัน พัฒนาไปสูการเปนกัลยาณมิตรที่ดีตอกัน เกิดความตองการพัฒนาตนเองและพัฒนางาน ฟนฟูสมรรถภาพคนพิการรวมกัน ขอเสนอแนะคือ ควรมีการสนับสนุนใหมีเวทีสําหรับเครือขายมาบอกเลาและแลกเปลี่ยน เรียนรูรวมกนอยั างตอเนื่องและขยายไปยังพื้นที่อื่นตอไป คําสําคัญ: โครงการสานพลังเครือขายการฟนฟูสมรรถภาพคนพิการในชุมชน บทเรียนที่ไดรับ

Abstract This descriptive research aimed to evaluate and summarize lessons learned from A Network Building Project for Community-based Rehabilitation Program. Dialogue process and Networking approach were used as strategies in this study. Fifty participants were consisted of rehabilitation service providers and people with disabilities from different sectors from Roi-Et, Kalasin, Khonkaen and Mahasarakham provinces. Almost eighty percent of participants were female and forty-two percent aged between 36 and 41 years. Forty-four percent reported that they worked in hospitals and almost forty percent of them were physical therapists. After completing the project, we found that the positive attitude of participants towards taking care of PWDs by multidisciplinary teams using networking strategies was increased from low to the high-highest levels. Positive self-attitude was also changed to the high-highest levels. Project satisfaction level of participations was at the highest level. Essential lessons learned from the project are Dialogue and Self-Refl ection methods could successfully connect providers from different backgrounds and create community of practice among those with common interest. It is

1 ผูชวยศาสตราจารย, คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จังหวัดมหาสารคาม 44150 2 ผูชวยศาสตราจารย, คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จังหวัดมหาสารคาม 44150 1 Assistant Professor, Department of Mental Health and Psychiatric Nursing, Faculty of Nursing, Mahasarakham University, Mahasara- kham province, 44150, Email: [email protected] Vol 34. No 6, November-December 2015 Lessons Learned from A Network Building Project for Community-based 629 Rehabilitation Program in the National Health Security Offi ce 7th Region likely that this could build capacity of oneself to contribute with multidisciplinary teamworking, as a result, quality of rehabilitation services could also be improved. It is suggested that the Community-based RehabilitationNetworking Project should be continued to involve service providers from other sectors. This could be one of the key success factors to improve quality of life of PWDs. Keywords: A Network Building Project for Community-based Rehabilitation Program, Lessons learned

บทนํา เชื่อมโยงการดําเนินงานของฝายตางๆเขาดวยกันอยางเปน ปจจุบันไดมีการตระหนักในปญหาและใหความสําคัญกับกลุม ระบบและอยางเปนรูปธรรมเพื่อปฏิบัติภารกิจอยางใดอยาง คนพการิ ทจี่ ดเปั นกล มคนทุ ขาดโอกาสในหลายๆี่ ดาน จากสถติ ิ หนงรึ่ วมก นโดยทั แตี่ ละฝ ายย งคงปฏั บิ ตั ภารกิ จหลิ กของตนตั อ ขอมูลคนพิการในประเทศไทย ที่มีการบันทึกโดยกรมสงเสริม ไปอยางไมสูญเสียเอกลักษณและปรัชญาของตนเอง ดังนั้น และพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ ตั้งแตวันที่ 1 พฤศจิกายน เครือขาย จึงเปนกระบวนทัศนใหมที่ทําใหมีการจัดความ 2537 ถงวึ นทั ี่ 30 กนยายนั 2558 มคนพี การจิ านวนํ 1,753,864 สมพั นธั ภายในองค กรระหว างคนในองค กร และระหวางองค กร คน แบงเป นภาคกลางและภาคตะว นออกจั านวนํ 362,948 คน นนกั้ บองคั กรอ นๆื่ ทเกี่ ยวขี่ องโดยม กี จกรรมสิ าคํ ญทั สี่ ดทุ เครี่ อื ภาคใตจํานวน 196,832 คน ภาคเหนือจํานวน 408,919 คน ขายทุกเครือขายทํารวมกันคือ การแลกเปลี่ยนเรียนรู แลก ไมระบุจํานวน 30,842 คนกรุงเทพมหานครจํานวน 70,200 เปลยนข่ี อม ลขู าวสารประสบการณ แล วพ ฒนาไปสั การวางแผนู คน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือจํานวน 684,123 คน1 การเพิ่ม รวมกัน ดําเนินกิจกรรมบางอยางรวมกัน ลดความซํ้าซอน จานวนของคนพํ การนิ บวั าเป นป ญหาส าคํ ญและทั าทายต อการ ทําใหกิจกรรมนั้นมีประสิทธิภาพมากขึ้น จัดการดูแลอยางครอบคลุมและทั่วถึง หลังจากมีการพัฒนาแบบสอบถามขอมูลสมรรถนะ พระราชบัญญัติสงเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคน คนพิการเพื่อสํารวจความพิการในพื้นที่ที่มีความพรอมใน พการิ ไดให ค านํ ยามของิ “คนพการิ ” วา เปนบ คคลทุ มี่ ขี อจ ากํ ดั จังหวัดตางๆ ไดแก นครพนม หนองบัวลําภู มหาสารคาม ในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวตประจิ ําวัน อันเนื่องมาจากความ รอยเอ็ด กาฬสินธุ และขอนแกน ขอมูลสมรรถนะคนพิการที่ บกพรองทางการมองเห็น การไดยิน การเคลื่อนไหว การ ไดมานั้น ถูกนําไปใชในการจัดทําฐานขอมูลคนพิการ เพื่อ สื่อสาร จิตใจ อารมณ พฤติกรรม สติปญญา การเรียนรู หรือ หาความตองการดานการใหบริการฟนฟูสมรรถภาพทั้งทาง ความบกพรองอื่นใด และมีอุปสรรคในดานตางๆ ตองไดรับ ดานการแพทย การศึกษา อาชีพ และสังคม4,5 ในปจจุบันไดมี ความชวยเหล อเพื อใหื่ สามารถปฏ บิ ตั กิ จกรรมในชิ วี ตประจิ าวํ นั การรายงานผลและ สงขอมูลสมรรถนะคนพิการเขาในระบบ หรือเขาไปมีสวนรวมทางสังคมได นอกจากนี้พระราชบัญญัติ ฐานขอมูลใหสามารถนําไปใชประโยชนเพื่อการดูแลคนพิการ ฉบบนั ยี้ งนั ยามความหมายของการฟิ นฟ สมรรถภาพคนพู การิ ในพื้นที่ และเปนโอกาสอันดีที่ทุกภาคสวนภาคีเครือขายผูให วาเปนการ เสริมสรางสมรรถภาพ การจัดสวัสดิการ การสง บรการฟิ นฟ สมรรถภาพคนพู การิ ไดมาแลกเปล ยนเรี่ ยนรี รู วม เสริมและพิทักษสิทธิ การสนับสนุนใหคนพิการสามารถดํารง กนั ในโครงการพฒนากระบวนการดั แลคนพู การในชิ มชนโดยุ ชีวิตอิสระ มีศักดิ์ศรีแหงความเปนมนุษยและเสมอภาคกับ ใชข อม ลสมรรถนะของคนพู การแบบมิ สี วนร วม ขบเคลั อนงานื่ บคคลทุ วไปั่ มสี วนร วมทางส งคมอยั างเต มท็ และมี่ ประสี ทธิ ภาพิ โดยใชแนวคิดการฟนฟูสมรรถภาพของคนพิการในชุมชน ภายใตสภาพแวดลอมที่คนพิการสามารถเขาถึงและใช (Community-BasedRehabilitation) และกระบวนการสนทรุ ยี ประโยชนได2 สนทนา (Dialogue) ซึ่งไดมีการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการและ เครือขาย หมายถึง กลุมของคนหรือองคกรที่สมัคร ดําเนินโครงการในเขตพื้นที่ความรับผิดชอบของ สปสช.7 ไป ใจแลกเปลยนขี่ าวสารข อม ลระหวู างก นั หรอทื ากํ จกรรมริ วมก นั แลวจํานวน 3 รุนจากการประเมินผลโครงการฯ พบวา ผูเขา ในลักษณะที่บุคคลหรือองคกรสมาชิกยังคงมีความเปนอิสระ รวมโครงการฯ มสี วนร วมในท กระยะของการดุ าเนํ นการิ ตงแตั้  ในการดาเนํ นกิ จกรรมของตนิ 3 การสรางเคร อขื าย (Networking) ศกษาสถานการณึ ป ญหา พฒนากระบวนการฟั นฟ สมรรถภาพู เปนการทําใหเกิดการติดตอ สนับสนุนใหมีการแลกเปลี่ยน ของคนพิการในชุมชน และ การประเมินผล เกิดกระบวนการ ขอม ลขู าวสารและการร วมม อกื นดั วยความสม ครใจั ในปจจ บุ นั ฟนฟูสมรรถภาพของคนพิการในชุมชน 4 ขั้นตอน คือ แบง คาวํ า “เครอขื าย ” มความสี าคํ ญมากขั นในทึ้ กระดุ บั เพราะเปน กลุมคนพิการตามระดับความยากลําบากในการทํากิจวัตร เครื่องมือที่มีคุณคาตอการพัฒนาการทํางานรวมกัน โดยการ ประจําวัน สํารวจความตองการของคนพิการ ประสานหนวย 630 Narisa Wongpanarak et al. J Sci Technol MSU

งานที่เกี่ยวของจัดบริการใหสอดคลองกับความตองการของ นําผลงานออกสูสาธารณะเพื่อสรางการรับรูและการยอมรับ คนพิการ และ ติดตามประเมินผลจากการฟนฟูสมรรถภาพ อยางกวางขวาง ดวยเหตุผลดังกลาวไดจุดประกายให คณะ ขอค นพบคร งนั้ ี้ มประโยชนี อย างมากส าหรํ บผั ใหู บร การฟิ นฟ ู ทางานจํ ดโครงการสานพลั งเครั อขื ายการฟ นฟ สมรรถภาพคนู สมรรถภาพคนพิการและผูเกี่ยวของ ทําใหเกิดการดูแลคน พิการในชุมชนนี้ขึ้น โดยมีวัตถุประสงคเพื่อพัฒนาศักยภาพ พิการในชุมชนอยางเปนระบบแบบบูรณาการทุกภาคสวน จึง ทักษะการสื่อสาร การสรางพลังกลุม และสรางเครือขายการ ควรใหมีการติดตามประเมินผลการนํากระบวนการฟนฟู ฟนฟูสมรรถภาพคนพิการในชุมชน ซึ่งเครือขายผูใหบริการ สมรรถภาพของคนพการในชิ มชนไปใชุ ในการปฏ บิ ตั งานอยิ าง ฟนฟ สมรรถภาพคนพู การิ มบทบาทสี าคํ ญตั อความส าเรํ จของ็ ตอเนื่อง และควรมีการพัฒนาเครือขายการดูแลคนพิการใน การดแลฟู นฟ สมรรถภาพคนพู การในชิ มชนุ และการสรางเสร มิ ชมชนโดยการมุ สี วนร วมของสหว ชาชิ พี เพอเพื่ มคิ่ ณภาพชุ วี ติ ศักยภาพอยางตอเนื่องเพื่อนําไปสูการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของ ของคนพิการและครอบครัว ผูรวมโครงการฯ เกิดความพึง คนพิการและครอบครัว พอใจระดบมากทั สี่ ดและใหุ ความร วมม ออยื างด ี เหนประโยชน็  อยางมากจากการมาร วมโครงการและแลกเปล ยนเรี่ ยนรี ตลอดู วัตถุประสงคของการวิจัย จนไดมีโอกาสพบปะและทํางานรวมกัน นับวาโครงการฯนี้ 1. เพื่อศึกษาผลจากการดําเนินโครงการ ประสบความสาเรํ จอย็ างด ี นอกจากนยี้ งมั ขี อเสนอแนะท สี่ าคํ ญั 2. เพอสรื่ ปบทเรุ ยนที ไดี่ ร บจากการดั าเนํ นโครงการิ ยิ่งคือ ควรสนับสนุนใหมีการสรางเครือขายผูใหบริการฟนฟู สมรรถภาพคนพิการจากทุกภาคสวน เพื่อใหสามารถมี กิจกรรมการดําเนินการ แนวทางการทางานรํ วมก นั เพอไปสื่ เปู าหมายเด ยวกี นของการั ประชากรและกลุมตัวอยาง ดแลคนพู การในชิ มชนุ คอื เพอการดื่ แลคนพู การและครอบคริ วั ผูรวมโครงการเปนผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพคน ใหม คี ณภาพชุ วี ตทิ ดี่ 6ี กระบวนการน ี้ ยงชั วยให เก ดการดิ าเนํ นิ พิการและคนพิการ คัดเลือกจากผูที่เคยเขารวมโครงการ งานตามแผนพฒนาคั ณภาพชุ วี ตคนพิ การระดิ บจั งหวั ดทั มี่ อยี ู พฒนารั ปแบบการฟู นฟ สมรรถภาพของคนพู การในชิ มชนุ รนุ ทุกจังหวัด ขับเคลื่อนไปไดดียิ่งขึ้นอีกดวย 1-3 ทเปี่ นเคร อขื ายการท างานดํ แลคนพู การจากิ 4 จงหวั ดั คอื กระบวนการสนทรุ ยสนทนาี เปนการสนทนาเพ อการื่ รอยเอ็ด ขอนแกน มหาสารคาม และกาฬสินธุที่สมัครใจเขา คิดรวมกันแบบ “สุนทรียสนทนา” (Dialogue) ตามแนวทาง รวมโครงการ จังหวัดละ 10-15 คน โดยเปนผูปฏิบัติงานจาก ของ David Bohm7 เปนกระบวนการเรียนรูดวยใจอยาง หนวยงานสาธารณสุข การศึกษา การจัดหางานและการฝก ใครครวญ เนนการพ ฒนาความคั ดิ จตใจิ อารมณภายในตนเอง อาชีพ พัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยจังหวัด องคกร อยางแท จร งิ เพอใหื่ เก ดการตระหนิ กรั ในตนเองรู คู ณคุ าของส งิ่ ปกครองสวนท องถ นิ่ โครงการนมี้ ผี ใหู บร การฟิ นฟ สมรรถภาพู ตางๆโดยปราศจากอคติ เกิดความรักความเมตตา ออนนอม คนพิการ จํานวน 48 คน และคนพิการจํานวน 2 คน รวมทั้ง ตอธรรมชาติ มีจิตสํานึกตอสวนรวม และสามารถประยุกต สิ้น 50 คน เชอมโยงกื่ บศาสตรั ต างๆในการด ําเนนชิ วี ตประจิ าวํ นไดั อย าง สมดลและมุ คี ณคุ า 8 แนวคดนิ จี้ งถึ กนู ามาใชํ เป นกลย ทธุ ส าคํ ญั เครื่องมือที่ใชในการวิจัย ทใชี่ ในการข บเคลั อนงานโครงการฯื่ กระบวนการนใชี้ ก จกรรมิ เครื่องมือที่ใชในการศึกษาครั้งนี้ คือ แบบสอบถาม ฐานคิด ฐานใจ และฐานกาย เพื่อชวยในการทําความเขาใจ 1 ชุด ประกอบดวย ตนเอง เขาใจคนอื่น เขาใจความพิการและคนพิการ และชวย สวนที่ 1 ขอมูลทั่วไป จํานวน 4 ขอ เปนคําถาม ใหผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพคนพิการจากทุกภาคสวน คุณลักษณะทั่วไปของกลุมตัวอยาง สามารถแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกัน ดวยการใครครวญตนเอง สวนที่ 2 ทัศนคติตอการทํางานแบบเครือขาย สะทอนคิด ฟงอยางลึกซึ้งและหอยแขวนการตัดสิน รวมทั้ง จํานวน 5 ขอ เปนแบบประเมินคา 5 ระดับ คือนอยท่สี ุด นอย ยอมรับในความแตกตางของบุคคล9 ปานกลาง มาก มากที่สุด และใหคะแนนจาก1-5 คะแนน คา จากขอค นพบและข อเสนอแนะของการจ ดโครงการฯั คะแนนมากหมายถึงมีทัศนคติดีมากตอการทํางานแบบเครือ ที่ผานมาดังกลาวขางตน และเพื่อเปนการสนับสนุนใหมีเวที ขาย แสดงพลังและสมรรถนะของเครือขายผูใหบริการฟนฟู สวนที่ 3 การเปลี่ยนแปลงตนเอง จํานวน 5 ขอ เปน สมรรถภาพคนพการจากทิ กภาคสุ วนได แลกเปล ยนเรี่ ยนรี โดยู แบบประเมินคา 5 ระดับ คือนอยที่สุด นอย ปานกลาง มาก การนาเสนอผลงานและเรํ ยนรี จากประสบการณู ซ งกึ่ นและกั นั มากทสี่ ดุ และใหคะแนนจาก 1-5 คะแนน คาคะแนนมากหมาย Vol 34. No 6, November-December 2015 Lessons Learned from A Network Building Project for Community-based 631 Rehabilitation Program in the National Health Security Offi ce 7th Region

ถึงมีการเปลี่ยนแปลงตนเองมาก 2. จดประชั มเชุ งปฏิ บิ ตั การิ เพอสรื่ างเคร อขื ายการ สวนที่ 4 ประเมินความพึงพอใจตอการเขารวม ทํางานรวมกันจากทุกภาคสวนและผูเกี่ยวของที่มีความตั้งใจ โครงการ จํานวน 5 ขอเปนแบบประเมินคา 5 ระดับ คือนอย จริงในการทํางาน ที่สุด นอย ปานกลาง มาก มากที่สุด และใหคะแนนจาก1-5 3. จัดใหมีเวทีนําเสนอผลงาน (show cases) ของ คะแนน คาคะแนนมากหมายถ งมึ ความพี งพอใจตึ อการเข าร วม ผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพคนพิการจากทุกภาคสวน เพื่อ โครงการฯ มาก สรางแรงบันดาลใจในการขับเคลื่อนงานและรวมแลกเปลี่ยน การแปลผลขอมูลโดยใชเกณฑการแปลความหมาย เรยนรี ู ซงเวทึ่ นี ี้ เครอขื ายผ ใหู บร การฟิ นฟ ฯสามารถแสดงพลู งั ของคาเฉลี่ยโดยใชเกณฑสัมบูรณ(Absolute Criteria) ตาม และสมรรถนะจากการทําโครงการที่เกี่ยวของกับคนพิการ แนวทางของเบสต10 โดยมีกิจกรรมการสื่อสารนําผลงานออกสูสาธารณะเปนการ คาเฉลี่ยหมายถึง สนบสนั นใหุ แลกเปล ยนผลงานและเรี่ ยนรี ประสบการณู ซ งกึ่ นั 4.51 – 5.00 ระดับดีมาก/มากที่สุด และกันจนเกิดเปนชุมชนแหงการเรียนรู 3.51 – 4.50 ระดับดี/มาก 4. ประชมสรุ ปผลการศุ กษาและจึ ดทั าขํ อเสนอแนะ 2.51 – 3.50 ระดับปานกลาง 5. จัดทํารายงานเพื่อเผยแพร 1.51 – 2.50 ระดับพอใช/นอย 1.00 – 1.50 ระดับควรปรับปรุง/นอยที่สุด การวิเคราะหขอมูล การตรวจสอบคุณภาพของเครื่องมือวิจัย ทําโดยนํา ขอมูลเชิงปริมาณ ใชคอมพิวเตอรประมวลผลขอมูล แบบสอบถามในสวนท ี่ 2 และ 3 ทคณะผี่ วู จิ ยสรั างข นจากการึ้ ทางสถิติ ทบทวนวรรณกรรม ขอรับขอเสนอแนะจากผูทรงคุณวุฒิ 1. ขอมูลทั่วไป เพศ อายุ สถานที่ทํางาน และ จํานวน 3 ทาน ไดแก แพทย อาจารยคณะพยาบาลศาสตร ตําแหนง แสดงผลการศึกษาบรรยายเปนความถี่ รอยละ และพยาบาลวิชาชีพที่ดูแลคนพิการในชุมชน และไดทําการ 2. ทัศนคติตอการทํางานแบบเครือขาย แสดงผล ปรับแกไขและตรวจสอบความถูกตองเหมาะสมของเนื้อหา การศึกษาเปนคาเฉลี่ย และสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน กอนนําไปใชสําหรับแบบสอบถามสวนที่ 4 ความพึงพอใจตอ 3. การเปลยนแปลงตนเองี่ แสดงผลการศกษาเปึ น การเขารวมโครงการ ปรับจากการศึกษาของ นริสา วงศพนา คาเฉลี่ย และสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน รักษ ศิรินาถ ตงศิริ และบังอร กุมพล6 4. ความพงพอใจตึ อการเข าร วมโครงการ แสดงผล การศึกษาเปนคาเฉลี่ย และสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน การพิทักษสิทธิ์ ขอมูลเชิงคุณภาพ มีการเก็บขอมูลโดยการสังเกต จดบันทึก การศึกษาครั้งนี้ ไดทําการพิทักษสิทธิ์ของผูรวม และนําขอมูลที่บันทึกมาวิเคราะหเนื้อหา โครงการ โดยการดําเนินการทุกขั้นตอน ผูวิจัยจะอธิบาย วัตถุประสงคของการดําเนินการและกิจกรรมตางๆใหผูรวม ระยะเวลาการดําเนินงาน โครงการฯไดเข าใจและไม กระท าการใดๆทํ เปี่ นการค กคามตุ อ ระหวางเดือนสิงหาคม 2557 ถึง พฤษภาคม 2558 สภาพรางกาย จิตใจ สังคมและจิตวิญญาณของผูรวมโครง การฯ โดยผูรวมโครงการฯตองสมัครใจ และยินยอมเขารวม วิธีดําเนินการวิจัย ครั้งนี้โดยการยินยอมดวยวาจาและไดมีจดหมายตอบรับเปน การศึกษาครั้งนี้ เปนการวิจัยเชิงบรรยาย (Descrip- ลายลักษณอักษร มีการขออนุญาตบันทึกภาพและจดบันทึก tive research) ขอมูลที่ไดจากการเก็บรวบรวมจะไมระบุชื่อบุคคลและจะนํา เสนอผลการศึกษาเปนภาพรวม ผลการวิจัย การดําเนินงานมีขั้นตอนดังนี้ ผูรวมโครงการฯประกอบดวย ผูใหบริการฟนฟู 1. ประสานหนวยงานต างๆ ทเกี่ ยวขี่ องและประชา สมรรถภาพคนพิการจากทุกภาคสวนและคนพิการรวมทั้งสิ้น สัมพันธเชิงรุกทุกรูปแบบเพื่อชี้แจงโครงการฯและสรางความ จํานวน 50 คน จากจังหวัดรอยเอ็ด ขอนแกน มหาสารคาม เขาใจรวมกัน สรางความตระหนักความสําคัญในการพัฒนา และกาฬสนธิ ขุ บเคลั อนงานโดยใชื่ กระบวนการส นทรุ ยสนทนาี ศักยภาพและสรางเครือขายผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพคน และแนวคิดการทํางานแบบเครือขายมีกิจกรรมใน 2 รูปแบบ พิการจากทุกภาคสวน ไดแก  การแลกเปลยนเรี่ ยนรี ผู านการท ากํ จกรรมติ างๆร วมก นั 632 Narisa Wongpanarak et al. J Sci Technol MSU

และจดเวทั นี าเสนอผลงานของเครํ อขื ายการฟ นฟ สมรรถภาพู สุนทรียสนทนา ชวยใหเกิดการเรียนรูดวยใจอยางใครครวญ คนพิการในชุมชน พัฒนาความคิด จิตใจจนเกิดการตระหนักรูในตนเอง เกิดการ มีผูรวมโครงการฯ จํานวน 50 คนเก็บแบบสอบถาม เรยนรี และเกู ดการเปลิ ยนแปลงภายในตนเองี่ 8 กระบวนการนี้ ได 43 ชุด คิดเปนรอยละ 86.0 และในวันเสร็จสิ้นโครงการมี ยังทําใหเกิดการปรับเปลี่ยนความคิดเพื่อปฏิบัติสิ่งใหมๆ ตอ ผรู วมโครงการฯและผ สนใจเขู าร วมชมก จกรรมตอบแบบสอบถามิ ตนเอง ผลลัพธที่สงผลโดยตรงตอตนเองทําใหเขาใจไดลึกซึ้ง ความพึงพอใจจํานวน 78 คน ยอมรบและเกั ดการปริ บเปลั ยนวี่ ธิ ปฏี บิ ตั ทิ เหมาะสมกี่ บตนเองั ผลการศึกษา สรุปไดวา ผูรวมโครงการฯ สวนใหญ ทาใหํ ท กกุ จกรรมเกิ ดความริ สู กทึ ดี่ ๆตี อตนเองม ความรี กความั เปนเพศหญิง จํานวน 33 คน คิดเปนรอยละ 76.7 สวนใหญ เมตตาตอตนเองและผูอื่น12 มีอายุระหวาง 31-40 ป จํานวน 18 คน คิดเปนรอยละ 41.8 การสรางเคร อขื ายท าใหํ เก ดการติ ดติ อและสน บสนั นุ ทางานในโรงพยาบาลํ จานวนํ 32 คน คดเปิ นร อยละ 74.4 เปน ใหม การแลกเปลี ยนขี่ อม ลขู าวสารและการร วมม อกื นดั วยความ นักกายภาพบําบัด จํานวน 17 คน คิดเปนรอยละ 39.7 สมครใจั 3 ดงเหั นได็ จากผลจากการด าเนํ นโครงการิ ซงเกึ่ ดการิ ผลการเรียนรูจากการดําเนินโครงการ พบวา ผูรวม สรางสัมพันธภาพที่ดีตอกัน มีการเปลี่ยนแปลงตนเองและ โครงการฯ มที ศนคตั ทิ ดี่ ตี อการท างานแบบเครํ อขื ายโดยภาพ เปลี่ยนแปลงการทํางาน มีการประสานงานและการทํางานใน รวมอยูในระดับมากที่สุด (Mean=4.66, S.D.=0.59) มีการ รปแบบเครู อขื ายมากข นึ้ โดยผใหู บร การฟิ นฟ สมรรถภาพของู เปลยนแปลงตนเองโดยภาพรวมอยี่ ในระดู บมากั (Mean=4.49, คนพการในชิ มชนจากทุ กภาคสุ วน ตลอดจนตวแทนคนพั การิ S.D.=0.41) และมีความพึงพอใจตอการเขารวมโครงการโดย ไดมาพูดคุย รับฟง และทํากิจกรรมใหมีการใครครวญตนเอง ภาพรวมอยูในระดับมากที่สุด (โดยสวนนี้ รวมการประเมิน พัฒนาตนเองจากภายในและขยายความคิดออกสูการทํางาน ความพึงพอใจของผูสนใจรับฟงการนําเสนอผลงานในโครง รวมกัน จะเห็นไดวา กระบวนการสุนทรียสนทนาและการ การฯดวย จึงรวมเปน 78 คน) (Mean=4.64, S.D.=0.45) ราย ทํางานแบบเครือขาย ทําใหผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพของ ละเอียดดังแสดงในตารางที่ 1-3 คนพิการในชุมชนขับเคลื่อนการทํางานดูแลคนพิการไดเปน อยางดี มีความสุข มีทัศนคติที่ดีตอการทํางานแบบเครือขาย การอภิปรายผล มีการเปลี่ยนแปลงตนเอง และมความพี ึงพอใจตอการเขารวม โครงการสานพลงเครั อขื ายการฟ นฟ สมรรถภาพคนู โครงการ พิการในชุมชน ไดดําเนินการโดยใชแนวคิดกระบวนการ ผลการเรยนรี จากการดู าเนํ นโครงการิ สะทอนให เห น็ สุนทรียสนทนาและการทํางานแบบเครือขาย ซึ่งกระบวนการ ถึงคุณคา ประโยชน แมกระทั่งอุปสรรคและขอจํากัดของการ สนทรุ ยสนทนาอยี ในแนวคู ดจิ ตตปิ ญญาศ กษาึ (Contemplative ขับเคลื่อนโครงการ ซึ่งเปนประโยชนตอการตัดสินใจในการ Education) เปนแนวค ดทิ ที่ าใหํ เก ดการเริ ยนรี เพู อการเปลื่ ยนี่ ปรับปรุง การยุติ หรือการสนับสนุนโครงการตอไป ซึ่งผลการ แปลง (Transformative Learning) โดยจิตตปญญาศึกษา ประเมนทิ ไดี่ อาจน ามาสํ การพู จารณาติ ดสั นใจิ บงช ความสี้ าเรํ จ็ เปนกระบวนการเร ยนรี ดู วยใจอย างใคร ครวญ เนนการพ ฒนาั หรือไมสําเร็จของโครงการอยางมีเหตุผลและมีขอมูลเชิง ดานในอยางแทจริง เพื่อใหเกิดความตระหนักรูถึงคุณคาของ ประจักษเพื่อประกอบการสนับสนุนหรือขยายผลตอไป สงติ่ างๆ โดยปราศจากอคต ิ เกดความริ กความเมตตาั ออนน อม ตอธรรมชาติ มีจิตสํานึกตอสวนรวม และสามารถเชื่อมโยง บทเรียนที่ไดรับ ศาสตรตางๆ มาประยุกตใชในชีวิตไดอยางสมบูรณ โดยมี 1. ไดสัมพันธภาพที่ดีและการประสานงานที่ดี แนวคดหลิ กในการจั ดกั จกรรมิ ประกอบดวย ประสบการณตรง ระหวางผูใหบริการฟนฟูสมรรถภาพของคนพิการในชุมชน มี ของการเรียนรูที่จะนํามาซึ่งความรูความเขาใจที่สัมพันธกับ การแลกเปลี่ยนเรียนรูการทํางานจนเกิดเปนชุมชนแหงการ ชีวิตจริงของผูเรียน การรับฟงอย างลึกซึ้ง และการเรียนรูดวย เรียนรูของคนที่มีใจและอุดมการณเดียวกันในการทํางานรวม ใจที่เปดกวาง การเคารพศักยภาพในการเรียนรูของทุกคน กัน อยางไร อคต ิ การนอมส ใจอยู างใคร ครวญ การเฝามองเห นตาม็ 2. เห็นความมุงมั่นตั้งใจจริงในการแลกเปลี่ยน ความเปนจริง การใหความสําคัญกับความสดของปจจุบัน ประสบการณ ในหลากหลายบริบท ทั้งที่กําลังเริ่มตนทํางาน ขณะ คณคุ าและรากฐานทางภ มู ปิ ญญาอ นหลากหลายของทั อง และการทางานทํ ผี่ านป ญหา อปสรรคุ จนประสบผลสาเรํ จ็ กอ ถิ่นและวัฒนธรรม การสรางชุมชนแหงการเรียนรูรวมกัน11 ใหเกิดเปนแรงผลักดัน และเปนกําลังใจในการทํางานรวมกัน จึงอาจกลาวไดวา การขับเคลื่อนโครงการดวยกระบวนการ ตอไป Vol 34. No 6, November-December 2015 Lessons Learned from A Network Building Project for Community-based 633 Rehabilitation Program in the National Health Security Offi ce 7th Region

3. เครือขายผูใหบริการฟนฟูฯ เปนเครือขายการ 4. ศิรินาถ ตงศิริ. การใชบัญชีสากลเพื่อการจําแนกการ ทางานํ เกดขิ นเองจากมึ้ ตรภาพิ และเปนธรรมชาต ของการมาิ ทางานํ ความพการและสิ ขภาพุ (International Classifi ca- รวมกันในกลุมคนที่ตองการพัฒนาตนเองและพัฒนางานที่ tion of Functioning, Disability and Health) ในการ ทําใหเกิดผลตอคนพิการในชุมชน ดังนั้น “ความรูสึกดี” จึง พฒนาฐานขั อม ลคนพู การิ . ศรนครี นทริ เวชสาร 2556; 28 บังเกิดควบคูไปกับ “ความรู” (1 ): 131-42. 4. ยงมั ความตี องการโอกาสและเวท ในการใหี ได มา 5. Tongsiri S & Riewpaiboon W. Using ICF to collect พบปะ แลกเปลี่ยน แบงปน ฉันกัลยาณมิตรอีกมาก และมีผล functional status data of people with disabilities in a งานมากมายที่ยังตองการเวทีมาบอกกลาวเลาเรื่อง population-based survey: Report of a pilot study in 5. “คน” เปนขุมพลังที่มีคุณคาและมีศักยภาพ Thailand. FDRG mid-year meeting 27-28 June 2011. มากมายในตนเอง การคนหาตนเองและผลักดันพลังจาก University of Sydney, Australia. ภายในออกมาเพื่อสามารถขับเคลื่อนไปในทิศทางที่ดีจะกอ 6. นรสาิ วงศพนาร กษั  ศริ นาถิ ตงศริ ิ และบงอรั กมพลุ . การ ประโยชนมหาศาล พัฒนาการดูแลคนพิการในชุมชนโดยใชขอมูลสมรรถนะ 6. การทํางานอยางจริงจัง ตอเนื่อง และประสบผล คนพการิ . วารสารวจิ ยระบบสาธารณสั ขุ 2557; 8(1): 60- สําเร็จไดยั่งยืน ลวนตองการเวลาในการตกผลึก การขบคิด 73. ทบทวน แลกเปลี่ยน และแบงปน กระบวนการตกผลึกความ 7. Bohm D. On Dialogue. London: Routledge; 1996. คิด ทําใหไดใครครวญ สะทอนตนเอง เปดรับคนอื่น จะทําให 8. ปราณี ออนศรี. จิตตปญญาศึกษา: การศึกษาเพื่อการ มองเห็นทุกแงมุมอยางแจมชัด และเห็นแงงามของความคิด พฒนามนั ษยุ ในศตวรรษท ี่ 21. วารสารพยาบาลทหารบก จากสิ่งรอบขาง ขยายความคิดและองคความรูตอไปอยางไม 2557; 15 (1): 7-11. สิ้นสุด 9. ศรีสุดา คลายคลองจิตร. Dialogue: สุนทรียสนทนา. [internet]. 2558 [เขาถึงเมื่อ 2015 April 14]. เขาถึงได กิตติกรรมประกาศ จาก: http://www.ns.mahidol.ac.th/english/KM/arti- ขอขอบพระคุณสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหง cle003.htm. ชาติเขต 7 ที่สนับสนุนงบประมาณในครั้งนี้ 10. Best J W.Research in Education. 4th ed. New Jersey: Prentice-Hall; 1981. เอกสารอางอิง 11. ชลลดา ทองทวและคณะี . จตตปิ ญญาพฤกษา : การสารวจํ 1. กรมสงเสร มและพิ ฒนาคั ณภาพชุ วี ตคนพิ การิ . [internet]. และสังเคราะหความรูจิตตปญญาศึกษาเบื้องตน. 2558. [เขาถึงเมื่อ 2015 October 14]. เขาถึงไดจาก: กรุงเทพฯ: โครงการวิจัยและจัดการความรูจิตตปญญา http://www.http://nep.go.th/th/disability-statistic. ศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล; 2551. 2. พระราชบญญั ตั สิ งเสร มและพิ ฒนาคั ณภาพชุ วี ตคนพิ การิ 12. กรศศิร ชิดดี และณัฐพร อุทัยธรรม. กิจกรรมจิตตปญญา พุทธศักราช 2550. (2550, กันยายน,27). ราชกิจจา ศึกษา: กลยุทธพัฒนาบุคลิกภาพนักศึกษาพยาบาล. นุเบกษา. หนา 8-9. Princess of Naradhiwas University Journal 2556; 5(2): 3. Starkey P. Networking for Development, London UK, 106-117. The International Forum for Rural Transport and Development 1997; 104. 634 Narisa Wongpanarak et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Descriptive statistics of participants’ attitude (n=43)

items Level Result S.D. 1. Higher degree of co-operation among 4.53 0.50 highest organizations 2. Getting to know more members 4.69 0.46 highest 3. Developing more of alternative community- 4.62 0.48 highest based rehabilitation models 4. Feeling happy and positive towards working 4.72 0.45 highest as a team 5. Higher degree of teamwork style 4.74 0.44 highest Total 4.66 0.59 highest

Table 2 Descriptive statistics of participants’ change towards oneself (n=43)

items Level Result S.D. 1. Getting to know and understand oneself 4.41 0.49 high 2. Getting to know and understand others 4.46 0.54 high 3. Getting more understanding of people with 4.41 0.58 high disabilities and disability 4. Able to work with others 4.62 0.48 highest 5. Getting to know more of team working in 4.55 0.50 highest community-based rehabilitation programs Total 4.49 0.41 high

Table 3 Descriptive statistics of participants’ satisfaction (n=78)

items Level Result S.D. 1. Workshop preparation 4.55 0.70 highest 2. Welcoming and registration 4.76 0.42 highest 3. Places and audio-visual equipment 4.67 0.56 highest 4. Level of activity appropriateness 4.65 0.52 highest 5. Meeting participants’ expectations 4.58 0.54 highest Total 4.64 0.45 highest นิพนธตนฉบับ

การรับรูดานสุขภาพกับพฤติกรรมเสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีของประชาชนอายุ 20-40 ป ตําบลเชียงเครือ อําเภอเมือง จังหวัดสกลนคร Perceived Health and Cholangiocarcinoma Risk Behaviors in people 20-40 Years, Chiang Khruea Sub-district, MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province.

นิติกร ภูสุวรรณ1, เสาวลักษณ ทูลธรรม2 Nitikorn Phoosuwan1, Saowalak Tholtham2 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015

บทคัดยอ การวจิ ยครั งนั้ มี้ วี ตถั ประสงคุ เพ อศื่ กษาปึ จจ ยการรั บรั ดู านส ขภาพกุ บพฤตั กรรมเสิ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี ของประชาชน อาย ุ 20-40 ป  ตาบลเชํ ยงเครี อื อาเภอเมํ องสกลนครื จงหวั ดสกลนครั กลมตุ วอยั างจ านวนํ 290 คน เกบข็ อม ลโดยใชู แบบสอบถาม วิเคราะหขอมูลโดยใชสถิติเชิงพรรณนาและอนุมานที่ระดับนัยสําคัญทางสถิติ 0.05 พบวา เพศ รายได การสูบบุหรี่ การดื่ม แอลกอฮอล การรับรูขอมูลดานสุขภาพโดยรวม และการรับรูความรุนแรงของการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี มีความสัมพันธกับ พฤตกรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี ผลการศกษาแสดงใหึ เห นว็ าหน วยงานท รี่ บผั ดชอบในการควบคิ มและปุ องก นโรคั ควรสรางใหประชาชนมีการรับความรุนแรงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี พรอมใหประชาชนมีพฤติกรรมการบริโภคอาหารที่ ถูกตองตามไปดวย คําสําคัญ: มะเร็งทอนํ้าดี การรับรูดานสุขภาพพฤติกรรมเสี่ยง

Abstract The purpose of this study was to study perceived health factors and Cholangiocarcinoma risk behaviors in people 20-40 years in Chiang Khrueasubdistrict, MueangSakonNakhon, SakonNakhon Province, Thailand. There were 290 samples collected data by questionnaire and analyzed by using descriptive and inferential statistics at 95% statistically signifi cant. The results showed that sex, monthly income, smoking, alcohol drinking, overall health belief score and perceived severity of Cholangiocarcinoma were associated to Cholangiocarcinoma risk behaviors. The results suggests that public health agencies in local area should promote population behaviors for perceived susceptibility and perceived severity of Cholangiocarcinoma, especially food consumption behaviors for freshwater fi sh cooking. Keyword: Cholangiocarcinoma, Perceived Health, Risk Behavior

1 คณะสาธารณสุขศาสตรมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร วิทยาเขตเฉลิมพระเกียรติจังหวัดสกลนคร อําเภอเมือง จังหวัดสกลนคร 47000, โทรศัพท 081-7918914, E-mail: [email protected] 2 Faculty of Public Health. Kasetsart University ChalermphrakiatSakonNakhon Province Campus. MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province.47000, Thailand, 081-7918914, E-mail: [email protected] 636 Nitikorn Phoosuwan et al. J Sci Technol MSU

บทนํา อสานี จากพฤตกรรมการกิ นอาหารดิ บๆิ จงมึ อี ตราการเกั ดโรคิ โรคมะเร็งเปนปญหาทางสาธารณสุขของโลก เปนสาเหตุการ มะเร็งทอนํ้าดีสูงกวาภาคอื่นๆ เสียชีวิตในผูปวยจํานวนมากกวา 6 ลานคน คิดเปนรอยละ หากแบงโรคมะเร งต็ บและมะเรั งท็ อน าดํ้ ตามชี วงอาย ุ 13.00 ของผูเสียชีวิตทั้งหมดและมีผูปวยใหมประมาณ พบวา ชวงอาย ตุ งแตั้  40 ปข นไปึ้ มอี ตราการปั วยเพ มขิ่ นึ้ และ 9 ลานคนในทุกๆ ป องคการอนามัยโลกคาดการณวาในป อตราการปั วยส งสู ดทุ ชี่ วงอาย ุ 50-59 ป2 ในเขตพนทื้ ตี่ าบลเชํ ยงี พ.ศ. 2563 ทั่วโลกจะมีผูเสียชีวิตดวยโรคมะเร็งมากกวา เครือ อําเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร มีสภาพแวดลอม 11 ลานคน และจะเกิดขึ้นในประเทศที่กําลังพัฒนามากกวา ทางภมู ศาสตริ ท มี่ แหลี งน าจํ้ ดขนาดใหญื ซ งเปึ่ นแหล งอาหารท ี่ 7 ลานคน1อุบัติการณตอประชากรแสนคนของโรคมะเร็งใน อุดมสมบูรณประกอบดวยปลานํ้าจืด ปู กุงหอยฉะนั้น การ ประเทศไทยป พ.ศ. 2554 โรคมะเร็งที่พบมากที่สุดในเพศ ศึกษาเกี่ยวกับปจจัยที่มีความสัมพันธกับพฤติกรรมเสี่ยงตอ ชาย 5 อันดับแรก คือ มะเร็งลําไสและทวาร มะเร็งปอด มะเร็ง การเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีของประชาชนอายุ 20-40 ป ตําบล ตับและทอนํ้าดี มะเร็งหลอดอาหารและมะเร็งลิ้นในเพศหญิง เชียงเครือ อําเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร นับเปนการ 5 อันดับแรกคือ มะเร็งเตานม มะเร็งปากมดลูกมะเร็งลําไส ดาเนํ นงานทางวิ ชาการิ ทจี่ าเปํ นอย างย งทิ่ จะตี่ องม ขี อม ลเพู อื่ และทวารหนักมะเร็งกลองเสียงและมะเร็งรังไข2 สะทอนใหทราบถึงสถานการณและสภาพปญหาที่แทจริงใน มะเรงต็ บและทั อน าดํ้ ี มอี บุ ตั การณิ ส งในประเทศไทยู พื้นที่ รวมถึงพฤติกรรมสุขภาพ และการรับรูดานสุขภาพของ โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉั ยงเหนี อื ในป  พ.ศ.2555 พบวา ประชาชน และนําไปปฏิบัติเพื่อลดความเสี่ยงของคนในพื้นที่ จงหวั ดทั พบจี่ านวนผํ ปู วยด วยโรคมะเร งต็ บทั อน าดํ้ สี งทู สี่ ดุ คอื และไมเจ็บปวยดวยโรคดังกลาวในอนาคตตอไป จังหวัดชัยภูมิ รองลงมาคือ จังหวัดนครราชสีมาและจังหวัด ศรีสะเกษ และจังหวัดสกลนคร พบ 4 ราย1และอัตราปวยดวย วัตถุประสงคของการวิจัย โรคพยาธิใบไมตับในป พ.ศ.2550 พบอัตราปวยสูงในจังหวัด เพื่อศึกษาปจจัยดานการรับรูสุขภาพที่มีความ สกลนคร รองลงมาคือ นาน ลําพูน แพรและศรีสะเกษ คิดเปน สัมพันธกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีใน รอยละ 22.68, 14.66, 13.32, 10.92 และ 5.19 ตอแสน ประชาชน อายุ 20-40 ป ในตําบลเชียงเครือ อําเภอเมือง ประชากร ตามลําดับ3ในขณะเดียวกันในภูมิภาคนี้ก็มีการ สกลนคร จังหวัดสกลนคร ระบาดของพยาธิใบไมตับ(O. viverrini)สูงเชนเดียวกัน4 โดยตั้งแต พ.ศ.2545–2549ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีอัตรา วิธีดําเนินการวิจัย ตายดวยโรคมะเร็งตับและทอนํ้าดีสูงที่สุด โดยมีอัตราอุบัติ 1. ขอบเขตการวิจัยการวิจัยครั้งนี้เก็บขอมูลใน การณต อประชากรแสนคนค ดเปิ นร อยละ 61.4 ในเพศชายและ ประชาชนอายุ 20-40 ป ที่อาศัยอยูในพื้นที่ตําบลเชียง รอยละ 25.6 ในเพศหญงิ 5และในปจจ บุ นมตั สมิ ชชาสั ขภาพแหุ งชาต ิ เครือ อําเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร ครั้งที่ 7 ไดรับรองมติ “การกําจัดพยาธิใบไมตับและมะเร็ง 2. รปแบบและวู ธิ การวี จิ ยั การวจิ ยครั งนั้ เปี้ นการ ทอนํ้าดีในประชาชนเพื่อขับเคลื่อนการกําจัดปญหาตอไป6 วิจัยเชิงปริมาณ(Quantitative Research)เก็บรวบรวมขอมูล พฤตกรรมการบริ โภคอาหารมิ ผลกระทบโดยตรงตี อ ดวยแบบสอบถาม ในประชาชนอายุ 20-40 ป ที่อาศัยอยูใน สขภาพุ ทงชนั้ ดของอาหารหริ อวื ธิ การรี บประทานอาหารทั ไมี่  พื้นที่ตําบลเชียงเครือ อําเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร ถกตู อง อาจทาใหํ เก ดการเจิ บป็ วย เชน พฤตกรรมการบริ โภคิ 3. ประชากรกลมตุ วอยั าง ประชาชนอาย ุ 20-40 ป  อาหารประเภทปลาดบิ หรอปลาสื กๆดุ บๆทิ มี่ การปนเปี อนของ ในตําบลเชียงเครืออําเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร ตัวออนพยาธิใบไมตับ ทําใหเกิดโรคพยาธิใบไมตับได การรับ จานวนทํ งหมดั้ 7,099 คนคานวณขนาดตํ วอยั างเพ อประมาณื่ ประทานอาหารที่ปนเปอนสาร Nitrosamine เชน ปลารา คาสัดสวนของประชากร8ไดขนาดตัวอยาง 255คนและเพิ่มจํา แหนม กุนเชียง เปนตน ถึงแมปจจุบันไดมีการโรคพยาธิใบไม นวนกลุมเพื่อลดความคลาดเคลื่อนของกลุมตัวอยางสุม ตบเปั นโรคท มี่ ยารี กษาไดั ผล แตอ ตราการปั วยด วยโรคน แทบี้ ตัวอย่างโดยใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบแบ่งชั้น (Stratified จะไมลดลง เนื่องจากผูปวยที่ไดรับการรักษาจนหายขาดไป RandomSampling) โดยแบงช นตามจั้ านวนหมํ บู าน ทงสั้ นิ้ 17 แลวกลับเปนซํ้าใหมอีก เพราะยังมีพฤติกรรมที่รับประทาน หมบู าน และคานวณตามสํ ดสั วนช วงอาย ุ (Proportion alloca- อาหารประเภทปลาดบหริ อปลาสื กๆดุ บๆทิ มี่ การปนเปี อนของ tion)ประกอบดวย ประชาชนอายุ 20-25 ป ประชาชนอายุ ตัวออนพยาธิใบไมตับ7ปจจัยเสี่ยงที่สําคัญของการเกิดโรคมะ 26-30 ป  ประชาชนอาย ุ 31-35 ป  และประชาชนอาย ุ 36-40 ป  เร็งทอนํ้าดี คือ การมีพยาธิใบไมในตับมากโดยเฉพาะในภาค ดําเนินการเก็บขอมูลระหวางวันที่ 1-31 กรกฎาคม 2557 Vol 34. No 6, November-December 2015 Perceived Health and Cholangiocarcinoma Risk Behaviors in people 20-40 Years, 637 Chiang Khruea Sub-district, MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province

6. เครื่องมือที่ใชในการวิจัย เปนแบบสอบถาม ความถี่รอยละ คาเฉลี่ยสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน คาสูงสุด คา (Questionnaire) ที่ผูวิจัยไดสรางขึ้นจากการทบทวนแนวคิด ตํ่าสุด ทฤษฏีงานวิจัยที่เกี่ยวของโดย ตอนที่ 1 เปนขอมูลปจจัยดาน 2. สถิติเชิงอนุมาน วิเคราะหตัวแปรเพื่อ สังคม จํานวน 10 ขอตอนที่ 2 ปจจัยการรับรูดานสุขภาพ หาความสัมพันธระหวางตัวแปรอิสระตางๆกับพฤติกรรมที่ จํานวน 36 ขอ(ทดสอบคาความเที่ยงเทากับ 0.795) ตอน เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีโดยใชสถิติวิเคราะหความ ที่3พฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีจํานวน 23 สัมพันธดวยคาไคสแควร (Chi-square) ขอแบ งพฤต กรรมเสิ ยงเปี่ น 3 ระดบั คะแนนอยระหวู าง 23-69 คะแนน (ทดสอบคาความเท ยงเที่ าก บั 0.759) ดาเนํ นการเกิ บ็ ผลการวิจัย ขอมูลในกลุมตัวอยางและทําความเขาใจถึงวัตถุประสงคของ เมื่อวิเคราะหปจจัยดานสังคม พบวา กลุมตัวอยาง การศึกษาเพื่อใหกลุมตัวอยางสมัครใจเขาทําการศึกษา ทั้งนี้ สวนใหญเปนเพศหญิง รอยละ57.24อยูในชวงอายุ 20–25 ป แบบสอบถามไดผานคณะกรรมการของคณะสาธารณสุข รอยละ 32.08สวนใหญ ม สถานภาพสมรสรี อยละ 73.44 สวนใหญ  ศาสตร จบระดับการศึกษาประถมศึกษารอยละ 33.10 สวนใหญ 7. การวิเคราะหขอมูล ประกอบอาชพเกษตรกรี รอยละ 49.31 มรายไดี  1,500–5,499 1. สถติ เชิ งพรรณนาิ วเคราะหิ ข อม ลปู จจ ยทางั บาท ตอเดือนรอยละ 34.14 สวนใหญเปนลักษณะครอบครัว สังคมไดแก เพศ สถานภาพระดับการศึกษาอาชีพลักษณะ เดี่ยวรอยละ 63.45 สวนใหญไมเคยสูบบุหรี่เปนรอยละ 71.03 ครอบครวการสั บบู หรุ และการดี่ มแอลกอฮอลื่  วเคราะหิ ด วยค า และไมดื่มแอลกอฮอลรอยละ 52.76 ดังTable 1 สถติ ความถิ ี่ และรอยละอาย รายไดุ / เดอนวื เคราะหิ ด วยค าสถ ติ ิ

Table 1 Numbers and percentage of the participants classifi ed by social factors (n = 290)

Generalinformation Numbers (persons) (%) Sex Male 124 42.76 Female 166 57.24 Age 20 – 25 years 93 32.08 26 – 30 years 59 20.34 31 – 35 years 63 21.72 36 – 40 years 75 25.86 Mean= 30.02 yearsS.D. = 6.44 Minimum = 20 yearsMaximum = 40 years Marital Status Married 213 73.44 Single 67 23.10 Widowed 7 2.41 Separated 2 0.70 Divorced 1 0.35 Education Level Primary School 96 33.10 Secondary School 69 23.80 638 Nitikorn Phoosuwan et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Numbers and percentage of the participants classifi ed by social factors (n = 290) (Cont.)

Generalinformation Numbers (persons) (%) Vocational Certifi cate 44 15.17 No education 33 11.38 High vocational Certifi cate 25 8.62 Bachelor Degree 23 7.93 Occupation Agriculturists 143 49.31 Employees 39 13.45 Merchants/business owner 37 12.76 Students 21 7.24 Housewives/Unemployees 18 6.21 Offi cial Staffs 14 4.83 State enterprise offi cer 11 3.79 Civil Servants 4 1.38 Fisherman 3 1.03 Income No income 85 29.31 1,500 – 5,499 baht/month 99 34.14 5,500 – 9,499 baht/month 77 26.55 9,500 – 13,499 baht/month 20 6.90 13,500 baht or above/month 9 3.10 Mean= 6,278.15 baht S.D. = 3,332.20 Minimum = 1,500 bahtMaximum = 25,000 baht Family characteristics Single family 184 63.45 Extended family 106 36.55 Smoking Non-smokers 206 71.03 Current smoking 56 19.31 EX- smokers 28 9.66 Drinking Non-drinkers 153 52.76 Current drinking 87 30.00 EX- drinkers 50 17.24 Vol 34. No 6, November-December 2015 Perceived Health and Cholangiocarcinoma Risk Behaviors in people 20-40 Years, 639 Chiang Khruea Sub-district, MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province

เมื่อวิเคราะหปจจัยการรับรูดานสุขภาพพบวา สวน อปสรรคในการปุ องก นโรคมะเรั งท็ อน าดํ้ อยี ในระดู บปานกลางั ใหญกลุมตัวอยางมีการรับรูดานสุขภาพโดยรวมอยูในระดับ รอยละ 73.79, 62.07 และ 68.97 ตามลาดํ บและการรั บรั ความู ปานกลางรอยละ 58.62 โดยมีการรับรูดานสุขภาพรายดาน รุนแรงของการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีอยูในระดับสูงรอยละ ดังนี้ การรับรูโอกาสเสี่ยงของการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีการรับรู 60.34 ดังTable 2 ประโยชนของการปองกันโรคมะเร็งทอนํ้าดี และการรับรูตอ

Table 2 Numbers and percentage classifi ed by perceived of health information (n = 290)

Health belief Numbers (persons) (%) Overall health belief Moderate level(73 – 108 points) 170 58.62 High level (109 – 144 points) 120 41.38 Mean= 107.70points S.D. = 8.933 Lowestpoint= 85Highestpoint= 134 Perceived susceptibility of cholangiocarcinoma Low level (9 – 18 points) 1 0.34 Moderate level (19 – 27 points) 214 73.79 High level (28 – 36 points) 75 25.86 Mean= 25.87 points S.D. = 2.789 Lowestpoint= 18 Highestpoint= 36 Perceived severity of cholangiocarcinoma Low level (9 – 18 points) 1 0.34 Moderate level (19 – 27 points) 114 39.32 High level (28 – 36 points) 175 60.34 Mean= 28.89 point S.D. = 3.416 Lowestpoint= 18 point Highestpoint= 36 Low level (9 – 18 points) 2 0.69 Moderate level (19 – 27 points) 180 62.07 High level (28 – 36 points) 108 37.24 Mean= 26.87 point S.D.= 3.320 Lowestpoint = 18 Highestpoint = 35 Perceived barriers of preventive behaviors in cholangiocarci- noma Low level(9 – 18 points) 5 1.72 Moderate level(19 – 27 points) 200 68.97 High level (28 – 36 points) 85 29.31 Mean= 26.04 S.D. = 3.748 Lowestpoint= 17Highestpoint = 36 640 Nitikorn Phoosuwan et al. J Sci Technol MSU

เมื่อพิจารณาพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็ง อยูในระดับตํ่ารอยละ 55.28 รองลงมากลุมตัวอยางที่มี ทอนํ้าดีกลุมตัวอยางมีคาเฉลี่ยของคะแนนพฤติกรรมที่เสี่ยง พฤตกรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ อยี ในระดู บปานั ตอการเป นโรคมะเร งท็ อน าดํ้ ี 39.05 (S.D.=5.84) โดยสวนใหญ  กลางรอยละ 43.09 ดัง Table 3 กลุมตัวอยางมีพฤติกรรมทีเสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี

Table 3 Numbers and percentage classifi ed by perceived of health information by cholangiocarcinoma risk behaviors (n = 246)

Behaviors Numbers (persons) (%) Cholangiocarcinoma risk behaviors Low level(23 - 38.33points) 136 55.28 Moderate level(38.34 - 53.66points) 106 43.09 High level (53.67 – 69 points) 4 1.63 Mean= 39.05S.D = 5.84 Lowestpoint= 29Highestpoint= 57

เมื่อพิจารณาผลการวิเคราะหความสัมพันธระหวาง ได 1,500-5,499 บาท คิดเปนรอยละ 55.29 การสูบบุหรี่ ปจจัยดานสังคมกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็ง มความสี มพั นธั ก บพฤตั กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี ทอน าดํ้ ี โดยใชสถ ติ ิ Pearson Chi-Square พบวา เพศ มความี อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p-value = 0.028) โดยพบวา สัมพันธกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเปนโรคมะเร็งทอนํ้าดี เคยสบแตู เล กแลิ วม พฤตี กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี อยางม นี ยสั าคํ ญทางสถั ติ ิ (p-value = 0.001) โดยพบวา เพศชาย ในระดับปานกลางขึ้นไปคิดเปนรอยละ 60.87 รองลงมาคือ มีพฤติกรรมตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี ในระดับปานกลาง ปจจุบันยังสูบ คิดเปนรอยละ 55.77 และการดื่มแอลกอฮอล ขนไปคึ้ ดเปิ นร อยละ 57.01 ซงมากกวึ่ าเพศหญ งิ ทมี่ เพี ยงรี อย มความสี มพั นธั ก บพฤตั กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี ละ 35.25 รายได มีความสัมพันธกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการ อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p-value = 0.023) โดยพบวา เคย เปนโรคมะเร็งทอนํ้าดี อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p-value แตเล กแลิ วม พฤตี กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ในี = 0.011) โดยพบวา กลุมตัวอยางที่มีรายได 13,500 บาทขึ้นไป ระดับปานกลางขึ้นไป คิดเปนรอยละ 54.35 รองลงมาคือ มีพฤติกรรมตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี ในระดับปานกลาง ปจจุบันยังดื่ม คิดเปนรอยละ 52.50 ดัง Table 4 ขนไปึ้ คดเปิ นร อยละ 65.50 รองลงมาคอื กลมตุ วอยั างท มี่ รายี Vol 34. No 6, November-December 2015 Perceived Health and Cholangiocarcinoma Risk Behaviors in people 20-40 Years, 641 Chiang Khruea Sub-district, MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province

Table 4 Association between social factors and cholangiocarcinoma risk behaviors (n = 246)

Cholangiocarcinoma risk behaviors Factor Low Moderate Total χ2 p-value Numbers(%) Numbers(%) Numbers(%) Sex Male 46 (42.99) 61 (57.01) 107 (100.00) 11.578 0.001* Female 90 (64.75) 49 (35.25) 139 (100.00) Income No income 49 (72.06) 19 (27.94) 68 (100.00) 13.086 0.011* 1,500 – 5,499 baht/month 38 (44.71) 47 (55.29) 85 (100.00) 5,500 – 9,499 baht/month 38 (55.88) 30 (44.12) 68 (100.00) 9,500–13,499 baht/month 8 (47.06) 9 (52.94) 17 (100.00) 13,500 baht or above/month 3 (37.50) 5 (65.50) 8 (100.00) Smoking Non-smokers 104 (60.82) 67 (38.18) 171 (100.00) 7.117 0.028* Current smoking 9 (39.13) 14 (60.87) 23 (100.00) EX- smokers 23 (44.23) 29 (55.77) 52 (100.00) Drinking Non-drinkers 77 (64.17) 43 (35.83) 120 (100.00) 7.517 0.023* Current drinking 21 (45.65) 25 (54.35) 46 (100.00) EX- drinkers 38 (47.50) 42 (52.50) 80 (100.00) * p< 0.05

เมื่อพิจารณาผลการวิเคราะหความสัมพันธระหวาง รอยละ 38.52 และการรับรูความรุนแรงของการเกิดโรคมะเร็ง ปจจัยการรับรูขอมูลดานสุขภาพกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการ ทอนํ้าดีมีความสัมพันธกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรค เกดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี โดยใชสถ ติ ิ Pearson Chi-Square พบวา มะเร็งทอนํ้าดี อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p – value = 0.003) ปจจัยการรับรูขอมูลดานสุขภาพโดยรวม มีความสัมพันธกับ โดยพบวา กลุมตัวอยางที่มีการรับรูความรุนแรงของการเกิด พฤตกรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ อยี างม นี ยสั าคํ ญั โรคมะเรงท็ อน าดํ้ อยี ในระดู บสั งมู พฤตี กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดิ ทางสถติ ิ (p – value = 0.031) โดยพบวา กลมตุ วอยั างท มี่ การี โรคมะเร็งทอนํ้าดีอยูในระดับปานกลางขึ้นไป คิดเปนรอยละ รับรูขอมูลดานสุขภาพโดยรวมอยูในระดับสูงมีพฤติกรรมที่ 51.92 รองลงมาคือกลุมตัวอยางที่มีการรับรูความรุนแรงของ เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีอยูในระดับปานกลางขึ้นไป การเกดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ อยี ในระดู บปานกลางั คดเปิ นร อยละ คิดเปนรอยละ 52.25 รองลงมาคือกลุมตัวอยางที่มีการรับรู 32.22 ดัง Table 5 ขอมูลดานสุขภาพโดยรวมอยูในระดับปานกลาง คิดเปน 642 Nitikorn Phoosuwan et al. J Sci Technol MSU

Table 5 The associated between the factors perceived of health information and cholangiocarcinoma risk behaviors (n = 246)

Cholangiocarcinoma risk behaviors Factor Low Moderate Total χ2 p–value Numbers(%) Numbers(%) Numbers(%) Overall health belief Moderate level 83 (61.48) 52 (38.52) 135 (100.00) High level 43 (47.75) 58 (52.25) 111 (100.00) 4.648 0.031* Perceived severity of cholangiocarcinoma Moderate level 61 (67.78) 29 (32.22) 90 (100.00) 8.961 0.003* Highlevel 75 (48.08) 81 (51.92) 156 (100.00) * p< 0.05

สรุปและอภิปรายผล ทอน าดํ้ ี หากประชาชนมพฤตี กรรมการบริ โภคอาหารทิ ถี่ กตู อง การศกษาปึ จจ ยดั านส งคมกั บพฤตั กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคิ รบประทานอาหารทั ที่ าจากปลานํ าจํ้ ดโดยการปรื งสุ กุ ประชาชน มะเรงท็ อน าดํ้ ี พบวา เพศ มความสี มพั นธั ก บพฤตั กรรมทิ เสี่ ยงี่ กจะไม็ เส ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ตามมาไดี  สาหรํ บการั ตอการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ที งนั้ อาจเปี้ นเพราะในการออกหา สบบู หรุ ี่ และการดมแอลกอฮอลื่  มความสี มพั นธั ก บพฤตั กรรมิ ปลาตามแหลงนํ้าจืดสวนใหญเปนเพศชายซึ่งอาจจะออกหา ที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีจากการศึกษาพบวา ปลาเพอนื่ ามาประกอบอาหารในครํ วเรั อนหลื งจากออกหาปลาั ผูที่เคยสูบแตเลิกแลว และเคยดื่มแตเลิกแลว เปนพฤติกรรม อาจมการปรี งและรุ บประทานปลาดั บิ หรอปลาปรื งไมุ ส กรอบๆุ เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี รองลงมาคือปจจุบันยังสูบ บริเวณแหลงนํ้า ซึ่งสอดคลองกับการศึกษาของอินทรา เทียม บุหรี่และปจจุบันยังดื่มแอลกอฮอล ทั้งนี้อาจเปนเพราะวา แสน(2551)9 ที่พบวา สวนใหญโอกาสที่จะรับประทานปลาดิบ ประชาชนยงมั ความเชี อทื่ วี่ าเหล าสามารถท าใหํ อาหารท ดี่ บๆิ คือ หลังจับปลารวมกับเพื่อน และสอดคลองกับรายงานที่พบ นนสั้ กไดุ  ผชายจู งนึ ยมดิ มเหลื่ าพร อมก บการบรั โภคอาหารดิ บิ วา มะเร็งที่พบมากที่สุดคือ มะเร็งตับและทอนํ้าดี มีอัตราอุบัติ เพราะเชื่อวาเหลาสามารถฆาเช้ือโรคได และพฤติกรรมดัง การณตอประชากรแสนคน รอยละ 61.4 ในเพศชายและ กลาวจ งเปึ นสาเหต ใหุ ผ ชายมู โอกาสเสี ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ ง็ รอยละ 25.6 ในเพศหญงิ 5รายได  มความสี มพั นธั ก บพฤตั กรรมิ ทอนํ้าดีมากกวาเพศหญิง11 ทเสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ี จากผลการศกษาครึ งนั้ พบี้ การศึกษาปจจัยการรับรูขอมูลดานสุขภาพกับ วา กลุมตัวอยางที่มีรายได 13,500 บาทขึ้นไป มีพฤติกรรม พฤตกรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ พบวี า ปจจ ยการั เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีในระดับปานกลางขึ้นไป รับรูขอมูลดานสุขภาพโดยรวม มีความสัมพันธกับพฤติกรรม รอยละ 65.50 อาจเนื่องมาจากกําลังซื้อของผูที่มีรายไดสูง ทเสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ ซี งผลการศึ่ กษานึ อาจเนี้ องื่ รวมถึงประชาชนนิยมรับประทานปลานํ้าจืด อีกทั้งประชาชน มาจาก พฤตกรรมการริ บประทานปลานั าจํ้ ดดื บหริ อสื กๆดุ บๆิ ยังถูกปลูกฝงมาตั้งแตเด็กในการรับประทานปลานํ้าจืด หรือ ของกลุมตัวอยางเปนพฤติกรรมที่มีระยะเวลาการรับประทาน ประชาชนที่มีรายไดมาก อาจหาซื้อปลานํ้าจืดไดตามแหลง เปนเวลานานจนเกิดความเคยชิน จึงทําใหการปรับเปลี่ยน ตลาดที่ชาวบานนํามาขาย เปนการสะดวกและประหยัดเวลา พฤติกรรมการรับประทานอาหารที่ถูกตองเปนไปไดยาก การ อกดี วย ซงสอดคลึ่ องก บงานวั จิ ยวั าฐานะเศรษฐก จหริ อรายไดื  มความเชี อและทื่ ศนคตั ทิ ไมี่ ถ กตู องเป นอ ปสรรคตุ อการปฏ บิ ตั ิ ของบุคคลจะเกี่ยวของกับระดับการศึกษา ถาฐานะไมดี ก็มัก พฤตกรรมการบริ โภคทิ ลดความเสี่ ยงตี่ อการเก ดมะเริ งท็ อน าดํ้ ี จะมีการศึกษาตํ่า ซึ่งจะสงผลตอความรู ความเขาใจที่ถูกตอง จากการศึกษาของ เทพินทร คุณโลก(2539)11 พบวา ชาว เกยวกี่ บสั ขภาพุ มเจตคตี ไมิ ด ี ปฏบิ ตั ไมิ ถ กตู อง 10 ถงแมึ รายได  ชนบทมความเชี อในการประกอบอาหารบางอยื่ างเช น อาหาร จะมีความสัมพันธกับพฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็ง จาพวกเนํ อสื้ ตวั น ยมบริ โภคสิ กๆดุ บๆิ เพราะถาบร โภคสิ กแลุ ว Vol 34. No 6, November-December 2015 Perceived Health and Cholangiocarcinoma Risk Behaviors in people 20-40 Years, 643 Chiang Khruea Sub-district, MueangSakonNakhon District, SakonNakhon Province

เชื่อวาคุณคาทางอาหารนอยและไมอรอย โดยการที่บุคคลจะ ถึงโอกาสเสี่ยงของการเกิดมะเร็งทอนํ้าดี การรับรูถึงความ มีการปฏิบัติที่ยอมรับสิ่งใดนั้นบุคคลนั้นจะตองเชื่อวาการ รุนแรงของมะเร็งทอนํ้าดี การรับรูประโยชนของการปฏิบัติ ปฏิบัตินั้นมีประสิทธิภาพสามารถลดการคุกคามตอสุขภาพ พฤติกรรมการบริโภคที่เหมาะสม รวมถึงรับรูวาอุปสรรคของ ทําใหไมเจ็บปวยหรือหายจากการเปนโรค12 การรับรูความ การปฏบิ ตั พฤติ กรรมการบริ โภคทิ เหมาะสมวี่ าม นี อยหร อไมื ม ี รุนแรงของการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีมีความสัมพันธกับ อปสรรคุ นาจะท าใหํ บ คคลมุ พฤตี กรรมปิ องก นโรคในดั านการ พฤติกรรมที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี แสดงใหเห็น มีพฤติกรรมการบริโภคในการลดความเสี่ยงตอการเกิดมะเร็ง วา ถากลุมตัวอยางที่การรับรูความรุนแรงของการเกิดโรคมะ ทอน าดํ้ ที เหมาะสมฉะนี่ นั้ ควรสรางให ประชาชนม การรี บรั ทางู เรงท็ อน าดํ้ อยี ในระดู บสั งจะมู พฤตี กรรมทิ เสี่ ยงตี่ อการเก ดโรคิ สุขภาพที่ถูกตอง เชน การปรุงอาหารปลานํ้าจืดที่มีเกล็ดขาว มะเรงท็ อน าดํ้ ดี วยอย างไรก ตามความส็ มพั นธั อย ในระดู บนั อย โดยใสมะนาว พริกขี้หนูเผ็ดๆจะทําใหเชื้อพยาธิใบไมตับ มาก ซงอาจเปึ่ นเพราะกล มตุ วอยั างท การรี่ บรั ความรู นแรงของุ ตาย เปนต น รวมถงแสดงใหึ เห นโทษต็ างๆท เนี่ องมากจากการื่ การเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีอยูในระดับสูง ซึ่งสอดคลองกับการ รับรูที่ผิดเหลานั้น ศึกษาของอภิชิต แสงปราชญ(2553)13 ที่พบวา การรับรูความ 3) นอกจากการสงเสร มใหิ ประชาชนบร โภคอาหาริ รุนแรงของการเกิดโรค(สูง)มีผลตอพฤติกรรมการปองกันโรค ที่ปรุงสุกเทานั้น การสงเสริมใหประชาชนมีสุขนิสัยในการขับ มะเร็งตับและมะเร็งทอนํ้าดีอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ(ตํ่า) ถายลงในสวมทุกครั้ง และการกําจัดเศษปลาสดอยางถูกวิธี (r = -0.05, p-value < 0.05) ทั้งนี้อาจเนื่องมาจากกลุมตัวอยาง ยังเปนการปองกันการเกิดโรคพยาธิใบไมตับไดอีกดวย มการรี บรั ความรู นแรงของการเกุ ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ วี าเม อรื่ ตู วั วามีพยาธิใบไมตับ แลวยังคงกินอาหารสุกๆ ดิบๆ ตอไป โรค ขอเสนอแนะในการทําวิจัยครั้งตอไป นี้จะรุนแรงขึ้นอยางรวดเร็วโดยเห็นดวย รอยละ 49.66 และ 1) ควรมการศี กษาผลของพฤตึ กรรมิ การประกอบ พบวากล มตุ วอยั างม การรี บรั วู าโรคมะเร งท็ อน าดํ้ เปี นโรคท ไมี่  อาหารและการบริโภคอาหารประเภทปลา รวมถึงการแปรรูป นากลัว โดยไมเห็นดวย รอยละ50.00 ซึ่งแสดงใหเห็นวากลุม อาหารประเภทปลาและการกําจัดเศษอาหารแกประชาชน ตัวอยางมีการรับรูความรุนแรงของการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดี 2) ควรศึกษาเพิ่มเติมความสัมพันธระหวางความ อยูในระดับสูง เชื่อดานสุขภาพ ปจจัยในระดับชุมชนแลนนโยบายกับบริโภค นสิ ยของผั ทู ตี่ ดเชิ อพยาธื้ ใบไมิ ต บและผั ปู วยโรคมะเร งท็ อน าดํ้ ี ขอเสนอแนะหรือการนําไปใชประโยชน 3) ศกษาตึ ดตามแบบไปขิ างหน าของผ ทู มี่ พฤตี กรรมิ 1) จากการศกษาปึ จจ ยดั านบ คคลมุ ผลตี อพฤต กรรมิ เสี่ยงตอการเกิดโรค เสยงตี่ อการเก ดโรคมะเริ งท็ อน าดํ้ การเปลี ยนแปลงบรี่ โภคนิ สิ ยั 4) การทาวํ จิ ยกั งทดลองและโปรแกรมการปรึ่ บเปลั ยนี่ เปนเร องทื่ กระที่ าไดํ ยากและต องใช เวลา ดงนั นควรมั้ งประเดุ น็ พฤตกรรมสิ ขภาพในประชาชนเพุ อปรื่ บเปลั ยนพฤตี่ กรรมทิ จะี่ ไปทการที่ าใหํ ประชาชนจ งจะมึ พฤตี กรรมการบริ โภคทิ ปลอดภี่ ยั สงผลตอการเกิดโรคในอนาคต ซึ่งความปลอดภัยนี้จะรวมไปถึงการบริโภคที่ถูกสุขลักษณะ เชน การประกอบอาหารที่ถูกตองตามหลักสุขาภิบาลอาหาร กิตติกรรมประกาศ ไมบริโภคปลาดิบ หลีกเหลี่ยงอาหารที่เสี่ยงตอการเกิดโรค ขอขอบพระคณตุ าบลเชํ ยงเครี อทื อนี่ ญาตใหุ ใช พ นทื้ ี่ พยาธิใบไมตับ ไดแก ลาบปลาดิบ ปลาจอม สมปลาดิบ รวมถึง ในการศึกษาครั้งนี้ ประชาชนกลุมตัวอยางทุกทานที่ใหการ ผกสดในแหลั งน าจํ้ ดื ลดละการดมสื่ ราไมุ บร โภคอาหารทิ มี่ เชี อราื้ สนับสนุนและความรวมมือในการวิจัยนี้ จนสําเร็จลุลวงดวยดี ไมร บประทานอาหารทั ปนเปี่ อนสาร Nitrosamine เชน ปลารา แหนม กุนเชียง เพราะเปนอาหารที่เสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็ง เอกสารอางอิง ทอนํ้าดีดวย เปนตน และการใหสุขศึกษาใหเกิดการรับรูทาง 1. สถาบันมะเร็งแหงชาติ.รายงานสถิติผูปวยโรคมะเร็ง สขภาพตุ อพฤต กรรมเสิ ยงตี่ องท าอยํ างสม าเสมอและตํ่ อเน องื่ ประจําป 2555. [ฉบับออนไลน]. 2555[เขาถึงเมื่อ 19 และการสงเสร มบริ โภคนิ สิ ยควรเรั มไปพริ่ อมๆ กนทั งในโรงเรั้ ยนี ธนวาคมั 2556]. เขาถ งไดึ จาก : http://www.nci.go.th/th/ และในชมชนุ ปลกฝู งท ศนคตั ในเดิ กซ็ งจะสึ่ งผลต อการกระต นุ File_download/Nci%20Cancer%20Registry/Hospital- ในระดับครอบครัวดวย ซึ่งจะทําใหอัตราการเกิดโรคลดลงได Based%20NCI%202012%20Total.pdf 2) จากการศึกษาพบวาการรับรูดานสุขภาพมีผล 2. สถาบันมะเร็งแหงชาติ. รายงานสถิติผูปวยโรคมะเร็ง ตอพฤติกรรมเสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็งทอนํ้าดีหากบุคคลรับรู ประจําป 2554. [ฉบับออนไลน]. 2554[เขาถึงเมื่อ 24 644 Nitikorn Phoosuwan et al. J Sci Technol MSU

ธันวาคม 2556]. เขาถึงไดจากhttp://www.nci.go.th/th/ จังหวัดอุบลราชธานี.[วิทยานิพนธปริญญาสาธารณสุข File_download/Nci%20Cancer%20Registry/Hospital- ศาสตรมหาบัณฑิต]. อุบลราชธานี: มหาวิทยาลัยราชภัฏ base2011.pdf อุบลราชธานี; 2553 3. สํานักระบาดวิทยา. รายงานการเฝาระวังโรค ประจําป 2550. สํานักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวง สาธารณสุข. 4. บรรจบศรีภา, พวงรัตนยงวนิชย, ชวลิต ไพโรจนกุล. สาเหตุและกลไกลการเกิดมะเร็งทอนํ้าดี : ปฐมบทความ สัมพันธกับพยาธิใบไมตับ.ศรีนครินทรเวชสาร 2548; 20(3): 122-134. 5. สุพรรณี ศรีอําพร.อุบัติการณโรคมะเร็งตับและทอนํ้ าด.ี [ฉบบออนไลนั ]. 2550 [เขาถ งเมึ อื่ 19 ธนวาคมั 2556] เขาถึงไดจาก:http://www.cmp.ubu.ac.th/th/detail_arti- cle.php?article=00081&=2f90b9e480a339ba231be5 2a30807fd7 6. สมชชาสั ขภาพุ ครงทั้ ี่ 7. มตสมิ ชชาสั ขภาพครุ งทั้ ี่ 7. [ฉบบั ออนไลน]. 2557 [เขาถ งเมึ อื่ 20สงหาคมิ 2558] เขาถ งไดึ  จาก:http://www.samatcha.org/ 7. ประภาศรี จงสุขสันติกุล, ธนวรรธน อิ่มสมบูรณ, วราห มี สมบูรณ. การศึกษาความชุกของตัวออนระยะติดตอของ พยาธิใบไมตับในอาหารที่ทําจากปลาที่บริโภคในภาค เหนือ ป 2539. วารสารโรคติดตอ 2542; 25(1): 76-83. 8. อรุณ จิรวัฒนกุล. สถิติทางวิทยาศาสตรสุขภาพเพื่อการ วิจัย. พิมพครั้งที่ 2.กรุงเทพฯ: บริษัทวิทยพัฒน จํากัด ; 2553. 9. อินทรา เทียมแสน.ปจจัยเสี่ยงตอการเกิดโรคพยาธิใบไม ตบของประชาชนตั าบลนํ ารํ้ ดั อาเภอหนองมํ วงไข  จงหวั ดั แพร [วิทยานิพนธปริญญาพยาบาลศาสตรมหา บัณฑิต]. เชียงใหม: มหาวิทยาลัยเชียงใหม; 2551 10. เฉลิมพล ตันสกุล. พฤติกรรมศาสตรสาธารณสุข. พิมพ ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: สหประชาพาณิชย; 2551. 11. เทพนทริ  คณโลกุ . บรโภคนิ สิ ยกั บการเปั นโรคพยาธ ใบไมิ  ตับของประชาชนบานแมขานหลังถํ้า ตําบลสองแคว อําเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม. [วิทยานิพนธปริญญา ศกษาศาสตรมหาบึ ณฑั ติ สาขาวชาการสิ งเสร มสิ ขภาพุ ]. เชียงใหม: มหาวิทยาลัยเชียงใหม; 2539 12. Becker, M. H. and others. “A New Approach to Ex- plaining Sick Role Behavior in Low in Come Popula- tions,” The American Journal of Public Health. 21 (November 1974) 205-216. 13. อภชิ ติ แสงปราญช. ปจจ ยทั มี่ ความสี มพั นธั ก บพฤตั กรรมิ การปองก นโรคมะเรั งต็ บและมะเรั งท็ อน าดํ้ ของประชาชนี นิพนธตนฉบับ

สภาวะสขภาพและระดุ บการปฏั บิ ตั กิ จวิ ตรประจั าวํ นขอผั สู งอายู ุ85 ปข นไปึ้ อาเภอหนองหํ นิ จังหวัดเลย The Health Status and activity level of daily living in The Elderly over 85 years Nonghin district Loei Province. ยอดลักษ สัยลังกา,1 บุญมา สุนทราวิรัตน2 Yodluck Sailingka,1 Boonma Soontaraviratatna2 Received: 29 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015 บทคัดยอ การวิจัยนี้มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาสุขภาวะทางสุขภาพและระดับการปฏิบัติกิจวัตรประจําวันของผูสูงอายุที่อายุ 85 ปขึ้นไป ในอาเภอหนองหํ นิ จงหวั ดเลยั เกบข็ อม ลภาคตู ดขวางโดยใชั แบบส มภาษณั  ระหวางส งหาคมิ -กนยายนพั .ศ.2557 วเคราะหิ ข อม ลู ดวยสถ ติ พรรณนาิ รอยละ คาเฉล ยและสี่ วนเบ ยงเบนมาตรฐานผลการวี่ จิ ยผั สู งอายู สุ วนใหญ เป นชายพบว าร อยละ 57.1 อายโดยุ เฉลยเฉลี่ ยี่ 91.07 ป  (SD.=3.46)คาด ชนั มวลกายเฉลี ยี่ 20.42 (SD.=2.87)มสี มพั นธภาพในครอบครั วระดั บดั ที กครอบครุ วั อาศยั ในสงแวดลิ่ อมท ดี่ ไมี ม มลพี ษิ รอยละ 61.9 ไดร บการเยั ยมบี่ าน รอยละ 92.9 โดยสวนใหญ เป นบร การสิ งเสร มสิ ขภาพุ รอยละ 73.8 สุขภาวะทางกายวัดจากระดับการปฏิบัติกิจวัตรประจําวัน โดยใช Barthel ADL Index พบวาผูสูงอายุสามารถชวยเหลือตนเอง ไดมาก รอยละ 61.9 และไมสามารถชวยเหลือตัวเองไดเลย รอยละ 2.4การจัดบริการภาครัฐควรมุงเนนการสงเสริมสุขภาพ ผูสูงอายุและการดูแลผูสูงอายุที่บานดวยเวชปฏิบัติครอบครัว โดยเฉพาะกลุมผูสูงอายุที่ไมสามารถชวยเหลือตัวเองได คําสําคัญ: ผูสูงอายุ85ปขึ้นไป, Barthel ADL Index, สภาวะสุขภาพ

Abstract This research aims to study health status and activity level of daily living in the Elderly over 85 yearsin Nonghindistrict loei province. Data collected by interviewing questionnaire in term of cross sectional from August to September 2014. Data analyzed by descriptive statistic in term of percentage, mean and standard deviation. The results revealed that the elderly were mainly 57.1% male. The average age 91.07 years (SD.=3.46) The average BMI 20.42. (SD.=2.87). The family relationship were good level all of sampling, living in good environment 61.9 %, home visit by public health offi cer 92.2 % in term of health promotion. The health status as measured by Barthel ADL Index showed that elderly can help themselves 61.9 % and cannot help themselves 2.4%.The public health services for the elderly should be focus on promotedin term of home visit and home health care especially in the elderly who cannot help themselves. Keyword:Over 85 year elderly, Barthel ADL index, Health status.

1 ผูอํานวยการโรงพยาบาลหนองหิน,2สาธารณสุขอําเภอเชียงคาน,อําเภอหนองหินจังหวัดเลย. 42190Email:[email protected] 1 Nonghin Hospital Director,2Public Health Executive,Nonghin DistrictLoei province.42190 Email:[email protected] 646 Yodluck Sailingka et al. J Sci Technol MSU

ความเปนมา มีผูสูงอายุเพศหญิงมากกวาผูสูงอายุเพศชายสะทอนถึงอัตรา ในชวงเวลากว า 5 ทศวรรษทผี่ านมาสภาวการณ ทาง การตายที่สูงกวาของประชากรเพศชายหากพิจารณาจาก ประชากรของประเทศไทยไดมีการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็ว ความคาดหมายการคงชีพเมื่อแรกเกิด (Life expectancy at อัตราการเพิ่มประชากรลดลงจากระดับสูง คือ ประมาณรอย birth; co) จะพบวาประชากรไทยม การคงชี พเมี อแรกเกื่ ดิ เพมิ่ ละ 3.0 ตอป ในชวงป พ.ศ. 2503 มาสูระดับที่คอนขางตํ่า สูงขึ้นเปนลําดับโดยที่เพศหญิงมีแนวโนมที่จะมีอายุยืนยาว ประมาณรอยละ 1.1 ตอป ในป จจ บุ นการเปลั ยนแปลงอี่ ตราการั กวาเพศชายขอมูลลาสุดจากการสํารวจการเปลี่ยนแปลง เพมประชากรนิ่ เปี้ นผลจากการเปล ยนที่ งในด้ั านภาวะการตาย ประชากร พ.ศ. 2538-2539 แนวโนมความคาดหมายการคง และภาวะเจริญพันธุหากเริ่มพิจารณาจากภาวะการตาย จะ ชีพ ในกลุมประชากรที่มีอายุ 60 และ 70 ปจะพบวาประชากร เหนได็ ว าภาวะการตายม บทบาทอยี างมากต อการเปล ยนแปลงี่ ที่มีชีวิตอยูจนถึงอายุ 60 ปมีโอกาสที่จะอยูรอดเพิ่มสูงอีกเปน ทางประชากรไทยในอดีต การลดระดับการตายเกิดขึ้นอยาง ลําดับ เปนที่นาสังเกตวา ผูสูงอายุเพศหญิงมีโอกาสหรือ รวดเร็วและตอเนื่องตั้งแตสงครามโลกครั้งที่ 2 ขณะที่ภาวะ จํานวนปโดยเฉลี่ยที่จะมีชีวิตอยูรอด สูงกวาผูสูงอายุเพศชาย เจริญพันธุหรือภาวะการเกิดนั้นยังคงอยูในระดับสูง อันเปน อยางชัดเจนอยางไรก็ตามประเด็นที่ควรสนใจ คือ ความ เหตุใหจํานวนประชากรไทยในอดีตเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็ว ใน ยนยาวของชื วี ตทิ เพี่ มขิ่ นนึ้ เปี้ นการเพ มความยิ่ นยาวทื มี่ ภาวะี ปจจ บุ นอั ตราการตายของประชากรของประเทศไดั ลดลงมาอย ู สุขภาพที่ดีหรือไม1 ป 2556 ไทยมีประชากรผูสูงอายุ ในระดับประมาณ 5-6 ตอประชากรพันคนตอป ภาวะเจริญ 9,517,000 คนคิดเปนรอยละ 14.7 ของประชากรทั้งหมดของ พันธุเปนอีกกระบวนการหนึ่งทางประชากรที่สงผลกระทบ ประเทศและคาดวาจะเพิ่มขึ้นเปนรอยละ 25.1 ในพ.ศ. 2573 อยางสําคัญตออัตราการเพิ่มประชากรของประเทศไทยอัตรา ในขณะที่ดัชนีผูสูงอายุก็มีแนวโนมเพิ่มขึ้นจาก 47.7 ในพ.ศ. เจรญพิ นธั รวมยอดหรุ อจื านวนบํ ตรโดยเฉลุ ยที่ สตรี่ คนหนี งจะึ่ 2550 เปน 58.0 ในพ.ศ. 2553 นอกจากนี้ยังพบวาอัตราสวน ใหกําเนิดไดตลอดวัยเจริญพันธุ ไดลดลงจาก 6.3 ในชวงป เกอหนื้ นผุ สู งอายู มุ แนวโนี มลดลงจาก 7.0 ในพ.ศ. 2545 เหลอื พ.ศ. 2503-2508 จนเหลือประมาณ 2 คนในปจจุบันการที่ 5.7 ในพ.ศ. 2553 รวมทั้งยังพบอีกวาผูสูงอายุที่อาศัยอยูคน ระดบเจรั ญพิ นธั ในกลุ มสตรุ ไทยลดลงอยี างมากในช วงเวลาไม  เดยวตามลาพี งในครั วเรั อนมื แนวโนี มเพ มสิ่ งขู นจากรึ้ อยละ 3.6 นานนักสวนหนึ่งนาจะมาจากนโยบายประชากรที่เนนการ ในพ.ศ. 2545 เปนรอยละ 8.6 ในพ.ศ. 2554 ทําใหอัตราสวน วางแผนครอบครัวโดยการสมัครใจในกลุมคูสมรสที่เริ่มขึ้นใน การพึ่งพิงของผูสูงอายุมีแนวโนมเพิ่มขึ้นการเปลี่ยนแปลงดัง ป พ.ศ. 2513 ปจจัยสําคัญประการหนึ่งที่ทําใหการวางแผน กลาวสงผลตอการเปลี่ยนแปลงของรูปแบบการจัดบริการ ครอบครวแพรั หลายไปอย างรวดเร ว็ กค็ อการดื าเนํ นงานอยิ าง สขภาพการเตรุ ยมบี คลากรทางการแพทยุ และสาธารณส ขทุ มี่ ี มีประสิทธิภาพของโครงการวางแผนครอบครัวแหงชาติ ความเฉพาะทางมากขึ้นและภาระรายจายสุขภาพของภาครัฐ นอกจากนี้การพัฒนาทางเศรษฐกิจ และสังคมตลอดจนการมี ทเพี่ มขิ่ นอึ้ นเนั องจากแบบแผนการเจื่ บป็ วยของผ สู งอายู ทุ ปี่ วย สวนรวมของสตรีในการพัฒนาดานตางๆ ทําใหเกิดการ ดวยโรคเรื้อรังมากขึ้นเชนหลอดเลือดสมองหัวใจเบาหวาน เปลี่ยนแปลงทัศนคติตอการมีบุตร กลาวคือจะคํานึงถึง ความดันโลหิตสูงสมองเสื่อมทําใหรัฐตองจายงบประมาณใน “คณภาพุ ” มากกวา “ปรมาณิ ” จากการเปลยนแปลงดี่ านภาวะ การรักษาพยาบาลผูสูงอายุเพิ่มขึ้น2 การเจริญพันธุ และภาวะการตายของประชากรดังกลาวไดสง พระราชบัญญัติ ผูสูงอายุ พ.ศ. 2546มาตรา 11 ผลใหเก ดการเปลิ ยนแปลงในโครงสรี่ างทางอาย ของประชากรุ ผูสูงอายุมีสิทธิไดรับการคุมครอง การสงเสริม และการ ไทย กลาวคือพบวาในชวง 20-30 ปที่ผานมาทั้งจํานวนและ สนบสนั นในดุ านต างๆ เชน การบรการทางการแพทยิ และการ สัดสวนของประชากรไทยในวัยเด็ก (อายุตํ่ากวา 15 ป) ลดลง สาธารณสขทุ จี่ ดไวั โดยให ความสะดวกและรวดเร วแก็ ผ สู งอายู ุ ในขณะที่จํานวนของประชากรในวัยแรงงาน (อายุ 15-29 ป) เปนกรณ พี เศษการพิ ฒนาตนเองและการมั สี วนร วมในก จกรรมิ ยังคงเพิ่มขึ้น สําหรับประชากรสูงอายุหรือประชากรที่มีอายุ ทางสังคม การรวมกลุมในลักษณะเครือขายหรือชุมชนการ 60 ปข นไปมึ้ จี านวนและสํ ดสั วนเพ มขิ่ นึ้ และมแนวโนี มท จะเพี่ มิ่ อานวยความสะดวกและความปลอดภํ ยโดยตรงแกั ผ สู งอายู ในุ ขึ้นอยางรวดเร็วในอนาคตเมื่อเปรียบเทียบระหวางเพศหญิง อาคาร สถานที่ ยานพาหนะหรือการบริการสาธารณะอื่น3 กับเพศชาย จะพบวาจํานวนผูสูงอายุที่เปนเพศหญิงจะมี อําเภอหนองหิน เปนอําเภอขนาดเล็ก มีประชากร มากกวาเพศชาย และเมื่อพิจารณาอัตราสวนทางเพศของ ทงหมดั้ 24,282 คน เปนชาย 12,308 คน เปนหญ งิ 11,974 คน4 ประชากรในประเทศไทยจะพบวาอ ตราสั วนทางเพศเม อแรกเกื่ ดิ มีผูสูงอายุ 60 ปขึ้นไป 3,319 คน คิดเปนรอยละ 13.67 ของ จะมีเด็กชายมากกวาเด็กหญิงแตในกลุมสูงอายุกลับพบวา ประชากรทั้งหมด โดยมีผูสูงอายุ 85 ปขึ้นไป จํานวน 42 คน Vol 34. No 6, November-December 2015 The Health Status and activity level of daily living 647 in The Elderly over 85 years Nonghin district Loei Province

คิดเปนรอยละ 1.39 ของประชากรผูสูงอายุทั้งหมด จากการ สวนที่ 1 ขอมูลทั่วไป ทบทวนวรรณกรรมและศึกษาบริบทพื้นที่อําเภอหนองหิน สวนที่ 2 สภาวะสุขภาพและระดับการปฏิบัติกิจวัตร กลมผุ สู งอายู ดุ งกลั าว มความตี องการบร การทิ ใกลี่ บ าน ใกลใจ ประจําวันของผูสูงอายุโดยใช Barthel ADL Index ใกลชิด และยังพบวาสวนหนึ่งตองไดรับการดูแลพิเศษ บาง สวนท ี่ 3 ปจจ ยสั วนบ คคลุ พนธั กรรมุ วถิ ชี วี ตสิ ขภาพุ สวนต องได ร บการรั กษาพยาบาลทั ตี่ อเน องื่ และบางคนตองได  และ พฤติกรรม รบการดั แลประคู บประคองในระยะสั ดทุ ายของช วี ติ จากปญหา สวนที่ 4 ปจจัยดานสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม ดังกลาวนํามาซึ่งคําถามสุขภาวะทางสุขภาพของผูสูงอายุที่ ขนบธรรมเนียม ประเพณี อาย ุ 85ปข นไปึ้ ในอาเภอหนองหํ นิ จงหวั ดเลยเปั นอย างไรเม อื่ สวนท่ ี 5 ปจจัยดานสิ่งแวดลอม ไดรับคําตอบจากการวิจัยนี้ นักวิจัยคาดหมายในการวางแผน สวนที่ 6 ปจจัยดานสถานบริการสุขภาพ การดําเนินงานผูสูงอายุในอําเภอหนองหิน ตอไป คุณภาพเครื่องมือวิจัย วัตถุประสงคการวิจัย เมอนื่ กวั จิ ยปรั บประยั กตุ และพ ฒนาบางสั วนของแบบ เพื่อศึกษาสุขภาวะทางสุขภาพและระดับการปฏิบัติ สัมภาษณแลว ไดตรวจสอบประเมินคาความตรงตามเนื้อหา กจวิ ตรประจั าวํ นของผั สู งอายู ทุ อายี่ ุ 85ปข นไปึ้ ในอาเภอหนองํ โดยการคํานวนคา IOC: Index of Item Objective Congru- หิน จังหวัดเลย ence) เสนอผูเชี่ยวชาญจํานวน 3 ทานใหคะแนนรายขอ โดย +1 = เห็นดวยกับขอคําถาม วัสดุ อุปกรณและวิธีการศึกษา 0 = ไมมีความเห็นกับขอคําถาม/ไมแนใจ ขอบเขตการศึกษาดานเนื้อหา -1 = ไมเห็นดวยกับขอคําถาม ศึกษาสภาวะสุขภาพผูสูงอายุและระดับการปฏิบัติ คํานวณผลตามสูตร ∑R/N โดยนําคะแนนรวม กิจวัตรประจําวันของผูสูงอายุที่อายุ 85 ปขึ้นไป ในอําเภอ ผูเชี่ยวชาญทั้ง 3 ทานมารวมกันและหารดวย 3 ขอคําถามที่ หนองหิน จังหวัดเลย รายละเอียดประกอบดวย ขอมูลทั่วไป มีคา IOC >= 0.5 เปนขอคําถามที่นํามาใชในเครื่องมือวิจัย สภาวะสุขภาพและระดับการปฏิบัติกิจวัตรประจําวัน หลงจากนั นนั้ าเครํ องมื่ อไปทดลองใชื ก บผั สู งอายู ทุ มี่ อายี ตุ งแตั้  ขอบเขตดานพื้นที่ประชากรและเวลา 85 ปขึ้นไปในอําเภอเชียงคานจังหวัดเลย จํานวน 30 คน เพื่อ ศึกษาในผูสูงอายุที่อายุตั้งแต 85ป ขึ้นไปในอําเภอ ทดสอบคาความเท ยงี่ (Reliability)ไดค าส มประสั ทธิ อิ์ ลฟาของั หนองหิน จังหวัดเลยทั้งหมดจํานวน 42 คน โดยเก็บขอมูล ครอนบาช(Cronbach alpha coeffi cient) ไดคา = 0.77 ภาคตัดขวางใน สิงหาคม-กันยายน พ.ศ.2557 วัสดุ อุปกรณและวิธีการศึกษา การเก็บรวบรวมขอมูล การวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงพรรณนา ใชแบบ ตรวจสอบฐานขอมูลทะเบียนราษฎรจากสํานักงาน สัมภาษณเปนเครื่องมือวิจัย โดยเก็บขอมูลภาคตัดขวาง ราย ทะเบียน ที่วาการอําเภอหนองหิน จังหวัดเลยยืนยันรายชื่อ ละเอียดการดําเนินการประกอบดวย ตามทะเบียนราษฎรโดยบุคลากรสาธารณสุขผูรับผิดชอบ ประชากรและกลุมตัวอยาง หมูบานสงหนังสือนัดสัมภาษณรายหมูบาน ตามทะเบียนราย การศึกษานี้ดําเนินการเก็บขอมูลในกลุมตัวอยาง ชื่อผูสูงอายุที่ปรากฏดําเนินการสัมภาษณโดยบุคลกร ผูสูงอายุที่อายุ 85ปขึ้นไป ในอําเภอหนองหินจังหวัดเลย ทุก สาธารณสุขผูรับผิดชอบหมูบานโดยใชเวลาตามความ คน จํานวนทั้งสิ้น 42คน เหมาะสม

เครื่องมือวิจัย ผลการศึกษา การวิจัยนี้ใชแบบสัมภาษณ เปนเครื่องมือวิจัย โดย ผลการศึกษาพบรายละเอียด ดังนี้ การการประยกตุ และพ ฒนาเครั องมื่ อจากโครงการวื จิ ยการจั ดั สวนที่ 1 ขอมูลทั่วไป บริการสวัสดิการสังคมสําหรับผูสูงอายุในระดับตําบลอยางมี ในกลุมผูสูงอายุที่อายุตั้งแต 85 ปขึ้น พบผูสูงอายุ สวนรวมสํานักงานสงเสริมและสนับสนุนวิชาการ 1-12 ชายมีสัดสวนมากกวาผูสูงอายุหญิง โดยมี รอยละ 57.1 อายุ กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ กระทรวงพัฒนาสังคมและ โดยเฉลี่ยเฉลี่ย 91.07ป (SD.=3.46)เชื้อชาติไทย ศาสนาพุทธ ความมั่นคงของมนุษย5 ประกอบดวย ทั้งหมด สถานภาพสมรส หมายจํานวน 29คนคิดเปนรอยละ 648 Yodluck Sailingka et al. J Sci Technol MSU

69.0 คู จํานวน 13คน คิดเปนรอยละ 31.0 การศึกษาระดับ 4 คน คดเปิ นร อยละ 9.5 ครอบครวมั รายไดี เฉล ยี่ /เดอนื 10,641 ประถมศกษาึ 30 คน คดเปิ นร อยละ 71.4 ไมได เร ยนี 9 คนคดิ บาท มีรายไดเพียงพอสําหรับใชจายในครอบครัวรอยละ 83.3 เปนรอยละ 21.4อาชีพเดิม เกษตรกรรม จํานวน 27คน คิด มหนี สี้ นริ อยละ 11.9 มเงี นออมริ อยละ 76.2 สวนส มพั นธภาพั เปนรอยละ 64.3 มีรายไดเฉลี่ยไมเกิน 1,500 บาท/เดือน ในครอบครวั มคี าคะแนนเฉล ยี่ 1.725คะแนน (SD.=3.97) โดย จํานวน 37คน คิดเปนรอยละ 88.10จํานวนบุตรเฉลี่ย 6คน เมื่อแปลผลภาพรวมพบวามีครอบครัวที่มีสัมพันธภาพที่ดีตอ ปจจุบันบุตรมีชีวิตอยูเฉลี่ย 5คนในปจจุบันผูสูงอายุปวยดวยโ กันรอยละ 100 (มีคะแนนรวมระหวาง 10-20คะแนน) รคความดนโลหั ตสิ งู จานวนํ 10คนคดเปิ นร อยละ 23.8โรคหวใจั สวนที่ 5 ปจจัยดานสิ่งแวดลอม 6 คนคิดเปนรอยละ 14.3 และยังพบวาผูสูงอายุสามารถเขา ปจจัยดานสิ่งแวดลอม พบวา บริเวณบานมีสิ่ง รวมก จกรรมทางสิ งคมไดั มากถ งึ 11คน คดเปิ นร อยละ 26.2 ซงึ่ แวดลอมที่มีมลพิษบาง เชนกลิ่น ควัน เบาบาง รอยละ 64.3 นับวาสงู มีมลพิษดานนํ้าดื่มนํ้าใชหรือดื่มนํ้าจากบอนํ้า รอยละ 57.1 มี สวนที่ 2 สภาวะสุขภาพและระดับการปฏิบัติ มลพิษดานเสียง เบาบาง รอยละ 59.5และที่อยูอาศัยหรือที่ป กิจวัตรประจําวัน ระกอบอาชีพ โดยมีมลพิษเบาบาง รอยละ 66.7 สภาวะสขภาพและสุ ขภาวะทางกายุ ซงวึ่ ดจากระดั บั สวนที่ 6 ปจจัยดานสถานบริการสุขภาพ การปฏบิ ตั กิ จวิ ตรประจั าวํ นของผั สู งอายู ุ โดยใช  Barthel ADL ปจจ ยดั านสถานบร การสิ ขภาพผุ สู งอายู รุ อยละ 76.2 Index พบวาผ สู งอายู สุ วนใหญ ร อยละ 61.9 สามารถชวยเหล อื เคยเขารับบริการสุขภาพในสถานบริการสาธารณสุข หากแต ตนเองไดมาก(16-20 คะแนน) รอยละ28.6สามารถชวยเหลือ มผี สู งอายู ถุ งรึ อยละ 23.8 ทไมี่ เคยไปใช บร การสิ ขภาพเลยุ ใน ตนเองไดปานกลาง (11-15 คะแนน) รอยละ 7.1 สามารชวย ผูที่ไปใชบริการเปนบริการ เปนการใชบริการรักษาพยาบาล เหลือตนเองไดนอยและ รอยละ 2.4 ไมสามารถชวยเหลือ รอยละ 59.5 และเคยรับบริการสุขภาพที่บานโดยบุคลากร ตนเองได หรือพิการ รายละเอียด ดังตาราง1 (ภาคผนวก) สาธารณสุข รอยละ 92.9 ในจํานวนที่ไดรับบริการที่บาน สวนที่ 3 ปจจัยสวนบุคคล พันธุกรรม วิถีชีวิต เปนการสงเสริมสุขภาพ รอยละ 73.8 ปองกันโรค/สรางเสริม สุขภาพ และพฤติกรรม ภมู คิ มกุ นโรคั รอยละ 26.2 บรการริ กษาพยาบาลั รอยละ 38.1 นํ้าหนักเฉลี่ย 49.92 กิโลกรัม (SD.=9.55) สวนสูง และบริการฟนฟูสภาพ รอยละ 16.7 เฉลี่ย 156.15เชนติเมตร (SD.=.11) คาดัชนีมวลกายเฉลี่ย 20.42 (SD.=2.87) อยในระดู บปกตั อายิ เฉลุ ยของญาตี่ สายตรงิ วิจารณและสรุปผล พบวาอายุเฉลี่ยของปูเทากับ 83.4 ป (SD.=4.77) อายุเฉลี่ย สวนที่ 1 ขอมูลทั่วไป ของยาเทากับ 79.8ป (SD.=6.02) อายุเฉลี่ยของตาเทากับ จากผลการวจิ ยั เมออื่ างอ งขิ อม ลขององคู การอนาม ยั 78.1ป (SD.=4.77) อายุเฉลี่ยของยายเทากับ 80.4ป โลก ระบุหญิงไทยมีอายุคาดเฉลี่ยเมื่อแรกเกิดสูงกวาชาย (SD.=7.62) อายุเฉลี่ยของพอเทากับ 78.7ป (SD.=9.5) และ ไทย6ซึ่งพบวาหญิงไทยมีอายุคาดเฉลี่ยเมื่อแรกเกิด 77 ปและ อายเฉลุ ยของแมี่  เทาก บั 81.5ป  (SD.=10.1) ผสู งอายู สุ วนใหญ  ชายไทยมีอายุคาดเฉลี่ยเมื่อแรกเกิด 71 ป จากผลการวิจัยนี้ ชอบรับประทานอาหารพื้นบาน รอยละ 85.7 ไมไดออกกําลัง มีแนวโนมที่แตกตางกับขอมูลองคการอนามัยโลก โดยพบวา กาย รอยละ 69.0 มีกิจกรรมกลางแจง รอยละ 26.2 สูบบุหรี่/ ผูสูงอายุที่อายุ 85 ปขึ้นไปมีสัดสวนผูสูงอายุชายถึงรอยละ ยาสูบ รอยละ 14.3 เคยสูบแตเลิกแลวรอยละ 11.9 กินหมาก 57.1 และในกลุมนี้ ชายมีอายุเฉลี่ยสูงกวาหญิง โดยอาจเปน รอยละ 21.4 และเคยกนหมากแติ เล กแลิ วร อยละ 7.1 ดมเครื่ องื่ เพยงแนวโนี มเช อมโยงเพศชายมื่ อายี ยุ นยาวมากกวื าเพศหญ งิ ดมแอลกอฮอลื่  รอยละ 2.4 เคยดมแตื่ เล กแลิ ว รอยละ 4.8 และ ในอาเภอหนองหํ นอยิ างไรก ตามการศ็ กษานึ ศี้ กษาเฉพาะกลึ มุ ยงพบวั าผ สู งอายู สุ วนใหญ ม บี คลุ กภาพแบบอารมณิ ด /ี อารมณ ที่อายุ 85 ปขึ้นไปซึ่งมีสัดสวนนอยเมื่อเทียบกับประชากร ขัน รอยละ 71.4 แตยังพบวามีผูสูงอายุมีอารมณราย/ใจรอย ทงหมดั้ และยงพบวั าผ สู งอายู สุ วนใหญ ม บี ตรจุ านวนมากํ อาจ รอยละ 4.8 เนื่องมาจากในหวงเวลาที่ผูสูงอายุอยูในวัยเจริญพันธ นั้นยัง สวนที่ 4 ปจจัยดานสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม ไมม ผลี ตภิ ณฑั วางแผนครอบคร วั ดงนั นจั้ งพบวึ าผ สู งอายู สุ วน ขนบธรรมเนียม ประเพณี ใหญจะมีลูกจํานวนมาก และจากบริบทโดยทั่วไปของอําเภอ ปจจ ยดั านส งคมั เศรษฐกจิ วฒนธรรมั ขนบธรรมเนยมี หนองหิน จังหวัดเลย ประชาชนมักอาศัยในครอบครัวขยาย ประเพณี พบวาผูสูงอายุสวนใหญอาศัยอยูกับครอบครัว เปนส วนใหญ  ซงการพึ่ งพาอาศึ ยของกลั มผุ สู งอายู ทุ อายี่ ตุ งแต้ั  ภรรยา/สาม/ี บตรุ รอยละ 90.5และอาศยอยั ตามลู าพํ งคนเดั ยวี 85 ปข นไปึ้ ตองการการพ งพาทึ่ งทางรั้ างกายและจ ตใจิ แตโดย Vol 34. No 6, November-December 2015 The Health Status and activity level of daily living 649 in The Elderly over 85 years Nonghin district Loei Province

บริบทของชาวชนบทจึงไมสงผลตอความเปนอยูของผูสูงอายุ เพยงรี อยละ 26.2 ซงเปึ่ นบร บทปกติ ของผิ สู งอายู ในชนบทุ พบ แตอยางใด สวนภาวะสุขภาพในสวนของการรับการรักษา อตราการสั บบู หรุ /ี่ ยาสบู ตามากเพํ่ ยงรี อยละ 14.3 แตก นหมากิ พยาบาลโรคเรื้อรัง พบวา ผูสูงอายุยังตองไดรับการรักษา สงถู งรึ อยละ 21.4และยงพบวั าผ สู งอายู สุ วนใหญ ม บี คลุ กภาพิ พยาบาลโรคความดันโลหิตสูงถึงรอยละ 23.8 และโรคหัวใจ แบบอารมณดี/อารมณขัน รอยละ 71.4ซึ่งเชื่อมโยงกับการมีอ รอยละ 14.3 ซึ่งกลุมดังกลาวจะไดรับบริการที่โรงพยาบาล ายุยืนยาวสอดคลองกับการศึกษาของบุญมา สุนทราวิรัตน หนองหินหรือ รพ.สต.ที่ผูปวยอาศัยอยูในพื้นที่ จากภาพรวม เรื่อง ชีวิตยืนยาวอยางมีสุข: กรณีศึกษาผูสูงอายุที่อายุเกิน ทั้งหมดยังพบวาผูสูงอายุสามารถเขารวมกิจกรรมทางสังคม 100 ป อําเภอภูหลวง จังหวัดเลย ที่พบวา ผูสูงอายุที่อายุ ไดมากถึง 11 คน คิดเปนรอยละ 26.2 ซึ่งนับวาสูงมากเมื่อ ยืนยาวมักเปนบุคคลที่มีอารมณดี อารมณขัน 7 ประเมินจากอายุเฉลี่ยที่ 91 ป ซึ่งนับวาสูงอายุมากแลว สวนที่ 4 ปจจัยดานสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม สวนที่ 2 สภาวะสุขภาพและระดับการปฏิบัติ ขนบธรรมเนียม ประเพณี กิจวัตรประจําวัน ปจจ ยดั านส งคมั เศรษฐกจิ วฒนธรรมั ขนบธรรมเนยมี สุขภาวะทางกาย ซึ่งวัดจากระดับการปฏิบัติกิจวัตร ประเพณ ี สงสิ่ าคํ ญอั กประการี จากการศกษานึ พบวี้ า ผสู งอายู ุ ประจําวันของผูสูงอายุ โดยงานวิจัยนี้ใชเครื่องมือวัด Barthel จะอาศัยอยูกับบุตรแบบครอบครัวขยายมีพอ แม บุตร หลาน ADL Index พบวาผ สู งอายู สุ วนใหญ ร อยละ 60.9 สามารถชวย โดยมีการดูแลบุพการีอยางดี และครอบครัวมีความอบอุน เหลอตนเองไดื มาก (16-20 คะแนน) และรอยละ 30.4 สามารถ อยางไรก็ตามจากการศึกษานี้ยังพบผูสูงอายุที่อาศัยอยูเพียง ชวยเหล อตนเองไดื ปานกลาง (11-15 คะแนน)สอดรบกั บขั อม ลู ลําพังคนเดียว จํานวน 4 คน ซึ่งนักวิจัยไดประสานใหความ การเขาร วมก จกรรมทางสิ งคมของผั สู งอายู ุ เนองจากผื่ ทู จะเขี่ า ชวยเหลือแลวในเบื้องตน สวนประเด็นเศรษฐานะของ รวมกิจกรรมทางสังคมมักเปนบุคคลที่สามารถปฏิบัติกิจวัตร ครอบครัวผูสูงอายุพบวาสวนใหญมีรายไดเฉลี่ย/เดือน ประจําวันไดในสภาพปกติ ซึ่งโดยปกติกิจกรรมทางสังคมที่ผู 10,000บาท ซงเพึ่ ยงพอสี าหรํ บใชั จ ายในครอบคร วทั สี่ าคํ ญอั กี สูงอายุภาคตะวันออกเฉียงเหนือเขารวมมักเชื่อมโยงกับพุทธ ประการคือผูสูงอายุมีเงินออมในรูปแบบตางๆในสัดสวนที่สูง ศาสนาและเมื่อผูสูงอายุที่สามารถเดินไดกิจกรรมแรกๆที่ สวนส มพั นธภาพในครอบครั วั มคี าคะแนนเฉล ยี่ 1.725คะแนน ตองการทําคือการไปทําบุญที่วัด 7 โดยเมอแปลผลภาพรวมพบวื่ าม ครอบครี วทั มี่ สี มพั นธภาพทั ดี่ ี สวนที่ 3 ปจจัยสวนบุคคล พันธุกรรม วิถีชีวิต ตอกันทุกครอบครัว (มีคะแนนรวมระหวาง 10-20คะแนน)แม สุขภาพ และพฤติกรรม กระทงผั่ สู งอายู ทุ อยี่ คนเดู ยวี กเป็ นความประสงค ของผ สู งอายู ุ ผูสูงอายุที่อายุ 85 ปขึ้นไปมีคาดัชนีมวลกายเฉลี่ย เอง และไดรับการดูแลจากบุตรอยางดี ซึ่งเปนภาพที่ปรากฏ 20.42 ซึ่งเมื่อแปรคาปรากฏวาคาเฉลี่ยอยูในระดับปกติซึ่งนัก ชัดเจนในสังคมชนบท ที่มีความรักความอบอุนในการดําเนิน วิจัยตั้งเปนขอสังเกตวา ผูสูงอายุสวนใหญชอบรับประทาน ชีวิต อาหารพนบื้ าน ถงรึ อยละ 85.7 อาหารพนบื้ านม สี วนประกอบ สวนที่ 5 ปจจัยดานสิ่งแวดลอม ทเรี่ ยบงี าย เชนผ กทั องถ นตามฤดิ่ กาลู มกมั รสชาตี ทิ ไมี่ หวาน ปจจ ยดั านส งแวดลิ่ อม พบวา บรเวณบิ านม สี งแวดลิ่ อม ไมม นั แตอาจม รสเคี ม็ จากอาหารบางประเภท เชนน าพรํ้ กิ จะ ที่มีมลพิษบาง เชนกลิ่น ควัน เบาบาง รอยละ 64.3 มีมลพิษ มีคาดัชนีมวลกายตํ่า ซึ่งเชื่อมโยงกับการมีอายุยืนยาว ดานนํ้าดื่มนํ้าใชหรือดื่มนํ้าจากบอนํ้า รอยละ 57.1 มีมลพิษ มากกวาผูที่มีคาดัชนีมวลกายที่มากกวา ทั้งนี้อายุเฉลี่ยของ ดานเส ยงี เบาบาง รอยละ 59.5 และทอยี่ อาศู ยหรั อทื ประกอบี่ ญาติสายตรงของผูสูงอายุ มีคาเฉลี่ยที่สูงคืออายุเฉลี่ยของปู อาชีพ โดยมีมลพิษ เบาบาง รอยละ 66.7ในสภาพพื้นที่ของ เทากับ 83.4 ป (SD.=4.77) อายุเฉลี่ยของยาเทากับ 79.8 ป อาเภอหนองหํ นิ เปนอ าเภอทํ มี่ สภาพภี มู ศาสตริ และภ มู อากาศิ (SD.=6.02) อายเฉลุ ยของตาเที่ าก บั 78.1 ป  (SD.=4.77) อายุ ทดี่ ี ตงอยั้ บรู เวณทิ ราบเชี่ งเขาิ หมบู านกระจายในท ลี่ มเชุ งเขาิ เฉลี่ยของยายเทากับ 80.4 ป  (SD.=7.62) อายุเฉลี่ยของพอ และตามไหลเขา อดมสมบุ รณู ด วยป าไม อาจพบหมอกคว นบั าง เทากับ 78.7 ป (SD.=9.5) และอายุเฉลี่ยของแม เทากับ 81.5 ในฤดูรอนจากการเผาปา โดยประเด็นที่นาเปนหวงเกี่ยวกับ ป  (SD.=10.1)ซงสอดคลึ่ องก บการศั กษาของบึ ญมาุ สนทราวุ ริ ตนั  มลพษคิ อในปื จจ บุ นมั การสี งเสร มการปลิ กอู อยและม โรงงานนี าํ้ เรื่อง ชีวิตยืนยาวอยางมีสุข: กรณีศึกษาผูสูงอายุที่อายุเกิน ตาลตั้งในบริเวณอําเภอวังสะพุงไมไกลจากอําเภอหนองหิน 100 ป อําเภอภูหลวง จังหวัดเลย ที่พบวา ผูสูงอายุที่อายุ มากนกั ดงนั นการสั้ งเสร มการปลิ กอู อยและม การปลี กเพู มขิ่ นึ้ ยืนยาวมักมาจากพันธุกรรมที่มีอายุยืนยาวดวย7 ในขณะที่ไม และชาวบานมักมีการเผาไรออยกอนตัด เพราะชวยใหตัดงาย ไดออกกําลังกาย สูงถึงรอยละ 69.0 และกิจกรรมกลางแจง สงผลตอมลพิษทางอากาศ อีกทั้งยังมลพิษทางอากาศจากโร 650 Yodluck Sailingka et al. J Sci Technol MSU

งงานนาตาลทํ้ กระจี่ ดกระจายั จงควรมึ การเฝี าระว งประเดั นด็ งั บทเรียนที่ได กลาวตอไป โดยรวมสภาพสิ่งแวดลอมอยูในระดับดี มลพิษ การจัดบริการสุขภาพสําหรับผูสูงอายุเปนการจัด เบาบาง บรการทิ ละเอี่ ยดอี อน การรกษาพยาบาลั รวมถงการรึ กษาโรคั สวนที่ 6 ปจจัยดานสถานบริการสุขภาพ อาจไมใช ค าตอบสํ าเรํ จร็ ปสู ดทุ ายท ภาครี่ ฐดั าเนํ นการิ การดแลู ปจจัยดานสถานบริการสุขภาพผูสูงอายุรอยละ รักษาในระดับครัวเรือน โดยเวชปฏิบัติครอบครัวคือสิ่งที่อาจ 76.2เคยเขารับบริการสุขภาพในสถานบริการสาธารณสุข ตองนํามาพิจารณา อยางไรก็ตามทรัพยากรสาธารณสุขโดย หากแตม ผี สู งอายู ถุ งรึ อยละ 23.8ทไมี่ เคยไปร บบรั การสิ ขภาพุ เฉพาะทรัพยากรมนุษย จะตองมีกระบวนการจัดการที่เหมาะ สวนใหญ เคยร บบรั การสิ ขภาพทุ บี่ านโดยบ คลากรสาธารณสุ ขุ สม กิจกรรมในระดับใดตองใชบุคลากรอยางไร เมื่อไหรที่ตอง รอยละ 92.9และบรการทิ ไดี่ ร บเปั นการส งเสร มสิ ขภาพุ รอยละ ใหแพทย ทันตแพทย เภสัชกร กายภาพบําบัด หรือบุคลากร 73.8ปองกันโรค/สรางเสริมภูมิคุมกันโรค รอยละ 26.2 บริการ อื่นๆออกไปรวมจัดบริการ ซึ่งตองพิจารณาถึงภาระงานและ รักษาพยาบาล รอยละ 38.1 และบริการฟนฟูสภาพ รอยละ ผลสัมฤทธิ์ในภาพรวมของการจัดบริการ 16.7 จากขอมูลที่พบความตองการในการรับบริการของผูสูง อายและสภาพทุ ปรากฏรวมถี่ งความยากลึ าบากในการเดํ นทางิ ปจจัยแหงความสําเร็จ จากสภาพภมู ประเทศและยานพาหนะิ ผสู งอายู สุ วนใหญ ชอบ สถานะสขภาพและระดุ บการปฏั บิ ตั กิ จวิ ตรประจั าวํ นั และมีความสุขกับการรับบริการที่บาน ดังนั้น อาสาสมัคร ขอผูสูงอายุ 85 ปขึ้นไปนํามาซึ่งการวางแผนงานที่ถูกตอง สาธารณสุขประจําหมูบานจึงมีความสําคัญและจําเปนในการ เหมาะสมในการจดบรั การสิ ขภาพสุ าหรํ บผั สู งอายู ุ ระหวางการ จดบรั การบางประเภทิ ทไมี่ เก นศิ กยภาพั รวมทงกระบวนการั้ เก็บขอมูลนักวิจัยไดพบสภาพปญหาที่แทจริงของผูสูงอายุซึ่ง จัดบริการเวชปฏิบัติครอบครัวของบุคลากรสาธารณสุข จึงมี เมอผนวกกื่ บผลการวั จิ ยสั งผลให น ามาซํ งกระบวนการวางแผนึ่ ความสาคํ ญและมั ความจี าเปํ น อยางย งิ่ กระบวนการวางแผน การกาหนดยํ ทธศาสตรุ  และการปรบประยั กตุ ให การจ ดบรั การิ การดําเนินงานของ คปสอ.หนองหินจะตองจัดบริการที่ สอดคลองสอดรับกับบริบทพื้นที่ สอดคลองสอดร บกั บความจั าเปํ นทางส ขภาพของผุ สู งอายู และุ ความตองการทางสุขภาพอีกสวนหนึ่ง ปญหา/ขอจํากัดที่เปนอุปสรรค ขอม ลบางประการในการศู กษานึ เปี้ นข อม ลทู จี่ ดเกั บ็ การนําผลการวิจัยไปใชประโยชน ไดยาก โดยเฉพาะอยางยิ่งการเก็บขอมูลจากผูสูงอายุที่อายุ จากผลการวิจัยปจจัยดานสถานบริการสุขภาพ เกิน 85ป ซึ่งมีสภาพหลงลืม หรือเจ็บปวย ดังนั้นขอมูลจาก มีเหตุผลสนับสนุนการจัดบริการผูสูงอายุควรจัดบริการใน บคคลขุ างเค ยงจี งมึ ความจี าเปํ นและม ความสี าคํ ญั เพยงแตี จะ ระดับครัวเรือนมากกวาการรับบริการในสถานบริการสุขภาพ ตรงตามขอเท็จจริงหรือไม อยางไรก็ตามนักวิจัยไดพยายาม โดยมีขอมูลผูสูงอายุ ประมาณ 1 ใน 4 ที่ไมเคยไปรับบริการ ทบทวนหลายครั้งในบางประเด็น เพื่อใหไดขอมูลตามที่เปน สขภาพเลยุ ในจานวนนํ มี้ ที งทั้ ปี่ วยและไม ป วยและรวมถ งผึ สู งู จริงหรือใกลเคียงมากที่สุด อายทุ มี่ ความจี าเปํ นทางส ขภาพแตุ เข าไม ถ งบรึ การสิ ขภาพุ ซงึ่ อาจเนื่องมาจากเศรษฐานะ การเดินทาง สภาพรางกาย และ ขอเสนอแนะตอการพัฒนา อื่นๆ ดังนั้น การวางแผนการจัดบริการในระดับครัวเรือนดวย บรการสิ ขภาพใกลุ บ านใกล ใจด วยการจ ดบรั การเวชิ เวชปฏิบัติครอบครัว โดยเสนอผาน คปสอ. ในภาพ CUPผูสูง ปฏบิ ตั ครอบคริ วและแพทยั ประจ าครอบครํ วเปั นค าตอบทํ ดี่ ในี อายุที่ปวยเรื้อรังรับยาที่บานจากการตรวจเยี่ยมของบุคลากร การจัดบริการสุขภาพผูสูงอายุชวยลดภาระของผูสูงอายุและ สาธารณสุข แพทยประจําบานออกใหบริการในกรณีจําเปน ครอบครัวในการเดินทาง การจัดบริการมีประสิทธิภาพ สงผล โดยพจารณาเปิ นรายกรณ ซี งสามารถดึ่ าเนํ นการไดิ  เนองจากื่ ดีตอการจัดบริการสาธารณสุขดานอื่น รวมถึงภาพลักษณที่ดี อําเภอหนองหินเปนอําเภอขนาดเล็ก มีจํานวนผูสูงอายุกลุม ขององคกรสาธารณสุข และสามารถเขาถึงชุมชนไดอยางมี ดังกลาวไมมากนักและมีผูสูงอายุในกลุมติดเตียง ติดบาน ประสทธิ ภาพิ อยางไรก ตามจะต็ องม การจี ดการทั เหมาะสมในี่ ที่ความจําเปนตองรับบริการที่บาน มีไมมากนัก การกําหนด การจดบรั การไมิ ส งผลกระทบในด านลบต อภาระงานด านอ นๆื่ ยุทธศาสตรผูสูงอายุของอําเภอจึงสมารถดําเนินการให ของบุคลากรและจะตองบริหารงบประมาณใหเพียงพอ สอดคลองสอดรับกับบริบทที่เชื่อมโยงกับผลการวิจัยได ทั้งนี้ เหมาะสม กลมผุ สู งอายู สุ วนใหญ ท มี่ สี ขภาพดุ ี กควรม็ การสี งเสร มสิ ขภาพุ ในครัวเรือนหรือในระดับหมูบานชุมชนตอไป Vol 34. No 6, November-December 2015 The Health Status and activity level of daily living 651 in The Elderly over 85 years Nonghin district Loei Province

กิตติกรรมประกาศ 3. พระราชบัญญัติผูสูงอายุพ.ศ.2546. พระราชบัญญัติ การศึกษานี้สําเร็จลงไดดวยความรวมมือจากผูสูง ภูมิพลอดุลยเดช ป.ร. ใหไว ณ วันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. อายุญาติ อสม.และบุคลากรสาธารณสุขระดับพื้นที่ เนื่องจาก 2546 เปนปที่ 58 ในรัชกาลปจจุบัน. การสมภาษณั  เปนไปด วยความยากล าบากํ จากอปสรรคุ ต างๆ 4. สํานักทะเบียนอําเภอหนองหิน. เอกสารอัดสําเนา. ทั้งการสื่อสารและการรับรูของผูสูงายุ รวมถึงความหลงลืม ที่วาการอําเภอหนองหิน จังหวัดเลย. มปส. 2557. ตางๆ ทั้งนี้ประยุกตโดยการสอบถามเพิ่มเติมจากญาติ/บุตร 5. สานํ กงานสั งเสร มและสนิ บสนั นวุ ชาการิ 1–12 กรมพฒนาั หลานผดู แลู อสม.รวมทงบั้ คลากรสาธารณสุ ขโดยเฉพาะอยุ าง สังคมและสวัสดิการ กระทรวงพัฒนาสังคมและความ ยิ่ง ขอมูลเชิงลึกประกอบการอภิปรายผลที่ไดรับจากกลุมดัง มั่นคงของมนุษย. การจัดบริการสวัสดิการสังคมสําหรับ กลาว และแนวทางในการพัฒนาในอนาคต นักวิจัยจึงขอบ ผสู งอายู ในระดุ บตั าบลอยํ างม สี วนร วม . กรงเทพมหานครุ . ขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ 2555. 6. World Health Organization: WHO. LifeExpectancy at เอกสารอางอิง Birth. 2013. Achieve from: www.who.int/research/en 1. กระทรวงสาธารณสุข. ยุทธศาสตรตัวชีวัดและแนวทาง at: 12/ June /2013. การจัดเก็บขอมูล ปงบประมาณ 2557. นนทบุรี. 2556. 7. บุญมา สุนทราวิรัตน. ชีวิตยืนยาวอยางมีสุข: กรณีศึกษา 2. วพรรณิ ประจวบเหมาะ รฟโฟโลู . ผสู งอายู ในประเทศไทยุ ผูสูงอายุที่อายุเกิน 100 ป อําเภอภูหลวง จังหวัดเลย. : แนวโนม คุณลักษณะ และปญหา. เอกสารประกอบการ วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัย อภิปราย เรื่อง การสงเสริมสุขภาพกับปสากล วาดวย มหาสารคาม. 2556. ฉบับพิเศษ. หนา 120-128 ผูสูงอายุ ป พ.ศ.2542. 2542. หนา 1-34. เอกสาร อัดสําเนา.

Table 1 The activity level of daily living in the elderly over 85 years

The activity level of daily living No Percentage (N=42) Level 1 Completely dependent (Disability) 1 2.4 Level 2 High level dependent 3 7.1 Level 3 Middle level dependent 12 28.6 Level 4 Self-reliant 26 61.9 Total 42 100.0 นิพนธตนฉบับ

การใชนโยบายสาธารณะเพื่อการพัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ ประเพณีตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province

พินิต บุญเพ็ง1*, วรพจน พรหมสัตยพรต2, นํ้าเพชร ตั้งยิ่งยง3 Pinit Boonpeng1*, Vorapoj Promasatayaprot2, Namphet Tungyingyong3 Received: 28 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015

บทคัดยอ การวิจัยครั้งนี้เปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ เพื่อศึกษาการใชนโยบายสาธารณะเพื่อพัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลา ในงานบุญประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี โดยประยุกตใชแนวคิดกระบวนการกําหนดนโยบาย สาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมีสวนรวมผูเขารวมวิจัยประกอบดวย แกนนําภาคประชาชนภาคการเมืองและภาควิชาการจํานวน 42 คน ดําเนินการวิจัยในพื้นที่ตําบลธาตุนอย ระหวางเดือนมกราคม 2557 ถึงมิถุนายน 2557 การวิเคราะหขอมูลใชสถิติการ แจกแจงความถี่ รอยละ คาเฉลี่ย และสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ผลการวิจัยพบวากระบวนการสรางนโยบายสาธารณะเพื่อพัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ ประเพณในครี งนั้ ประกอบดี้ วย 7 ขนตอนั้ ไดแก  1) กาหนดเจตนารมณํ ร วมก นโดยการประชาคมั 2) จดตั งคณะกรรมการทั้ มี่ หนี า ที่ชัดเจน 3) ตั้งกฎ กติกาชุมชน 2 ประเด็น คือ การขอความรวมมือการบังคับ 4) ประกาศในที่สาธารณะ 5) ระดมทุนเพื่อจัดตั้ง กองทุนลด ละ เลิกเหลา 6) ดําเนินการใหเกิดกิจกรรมตามแผนงานโครงการ 7) สรุปผลกระบวนการดังกลาวเปนกลไกที่ทําให เกิดการมีสวนรวมของทุกภาคสวนในชุมชน เปลี่ยนแปลงเพิ่มขึ้นจากระดับปานกลาง ( =2.30) เปนระดับมาก ( =2.58)อยางมี นัยสําคัญทางสถิติ(p<0.001) สงผลใหมีการนําไปกําหนดเปนนโยบายสาธารณะ ในพื้นที่ไดอยางเปนรูปธรรม โดยสรุป ปจจัยแหงความสําเร็จเกิดจากการมีผูนําชุมชนที่มีความตั้งใจ มุงมั่นและใชกลวิธีที่เหมาะสมในการขับเคลื่อนประเด็น ไปสูการยอมรับอยางเปนระบบและขั้นตอน สงผลใหเกิดการปรับเปลี่ยนในพื้นที่ได คําสําคัญ : การใชนโยบายสาธารณะ; รูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลา

Abstract The research in action research conducted to investigate the use of public policy to develop the implementation model for reducing and quitting Alcohol consumptionModelin Thai traditional festivals in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province, by applying the participatory healthy public policy. The participants included

1 นิสิตหลักสูตรสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต,สาขาวิชาสาธารณสุขศาสตร, คณะสาธารณสุขศาตร, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 44150 * Corresponding author : [email protected] 2 ผูชวยศาตราจารย, คณะสาธารณสุขศาสตร, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 44150 3 ทันตแพทยเชี่ยวชาญ, สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดอุบลราชธานี อําเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี 34000 1 Undergraduate course Master of Public Health, Master of Public Health (Public Health), Maha Sarakham University. District-Kanthara- wichai, Maha Sarakham 44150 * Corresponding author : [email protected] 2 Assistant Professor, Faculty of Health Sciences, Maha Sarakham University. District-Kantharawichai, Maha Sarakham 44150 3 Specialized dentists, Ubon Ratchathani Provincial Health Offi ce,district-MuangUbon Ratchathani Provincial 34000 Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol 653 consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province leaders of public sector, politics, and academic sections, 42 persons in total. The research was conducted in Thatnoi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province, lasting from January 2014 to June 2014. Data were analyzed using statistic tools of frequency distribution, percentage, average, and standard deviation. The research revealed that the process of developing the participatory healthy public policy by Area-specifi c Health Assembly, particularly in term of reducing and quitting alcohol in Thai traditional festivals consisted of 7 steps: 1) defi ne the mutual intent by the community, 2) establish a commission with specifi c responsibilities, 3) create rules and regulations of the community both collaborative and mandatory, 4) announce offi cially to the public, 5) raise fund to establish the Reducing and Quitting Alcohol Fund, 6) implement the project plan, and 7) make a conclusion. Such a process is the mechanism that contributes to difference in participation of all sectors in the community at an intermediate level ( =2.30), and at high level ( =2.58) with statistical signifi cance of p<0.001, resulting in a concrete public policy. In conclusion, the key factor to success was having the dedicated community leaders and the appropriate strategy to make the issue systematically recognized, which eventually resulted in real changes in the area.

Keywords: Development of public policy,Implementation model for reducing and quitting alcohol

บทนํา ทําใหผลกระทบจากนโยบายสาธารณะไมไดรับการแกไขหรือ การมีสุขภาพดีเปนสิทธิขั้นพื้นฐานของมนุษยตามหลักสิทธิ ปรับเปลี่ยนนโยบายเทาที่ควร4 สงผลใหอยูในสภาวะพรอง มนษยชนสากลุ สขภาพหรุ อสื ขภาวะุ หมายถงสึ ขภาวะทุ งทางั้ นโยบายอยางรุนแรง6 ซึ่งไมสอดคลองกับเจตนารมณของ กาย ทางจิต ทางสังคม และทางปญญา สุขภาพหรือสุขภาวะ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยพ.ศ. 2550 มาตรา 877สมั จงเปึ นเร องใหญื่ ท บี่ รณาการอยู ในการพู ฒนามนั ษยุ และส งคมั ชชาสุขภาพตามพระราชบัญญัติสุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 ทั้งหมด1และเจตนารมณของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักร เปนเครื่องมือในการสราง “นโยบายที่มาจากสาธารณะ” (Bot- ไทยพ.ศ. 2550 ตองการใหคนไทยทุกคนไดรับโอกาสและมี tom Up Approach) 8 ความเสมอภาคเทาเทียมกันดังนั้นจึงจําเปนอยางยิ่งที่จะตอง จากการสารวจพฤตํ กรรมการดิ มเครื่ องดื่ มแอลกอฮอลื่  ใหประชาชนมีความรูพื้นฐานดานสุขภาพทักษะที่จําเปนเพื่อ ของประชาชนตําบลธาตุนอย พบวาอายุเฉลี่ยที่เริ่มดื่ม 16 ป การดูแลตนเองครอบครัวและชุมชนตอไป2 เพศชายจะเรมดิ่ มเมื่ ออายื่ ุ 15 ปและเพศหญ งจะเริ มดิ่ มเมื่ ออายื่ ุ การพัฒนาระบบสุขภาพในระดับนานาชาติองคการ 17 ปสมาชิกในครัวเรือนดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล พ.ศ.2554- อนามัยโลก (WHO) ไดผลักดันใหเกิดการประชุมเรื่อง 2557 รอยละ 37.42, 38.71, 41.76ตามลําดับ ซึ่งมีนักดื่มหนา ยทธศาสตรุ การสร างเสร มสิ ขภาพแนวใหมุ เป นคร งแรกในพั้ .ศ. ใหมเพิ่มขึ้นทุกปมีผูเสียชีวิตที่มีสาเหตุจากการเมาแลวขับ ป 2529 ณประเทศแคนนาดาในนามกฎบัตรออตตาวา (Ottawa 2554-2556 รอยละ 0.00,7.69, 4.079 ตามลําดับ ซึ่งมีสาเหตุ Charter)3ถอไดื ว าเป นจ ดเรุ มติ่ นของการสร างเสร มสิ ขภาพแนุ มาจากการดมเหลื่ าในงานประเพณ ี เชน งานแตงงาน งานบวช วใหมโดยใหความสําคัญกับบทบาทของภาคสวนตางๆ ใน งานศพ คาใชจายซื้อเครื่องดื่มแอลกอฮอลในการจัดงาน สงคมสนั บสนั นการมุ สี วนร วมของช มชนและใหุ ความส าคํ ญกั บั แตงงาน รอยละ 39.16งานบวช รอยละ 34.02งานศพ รอยละ ปจจัยดานสิ่งแวดลอม (ทั้งภายภาพเศรษฐกิจสังคม) ที่สงผล 32.30และยงมั รี านค าท จี่ าหนํ ายเหล า จานวนํ 27 ราน จากการ ตอสุขภาพ4 ภายใตการเปลี่ยนแปลงในยุคโลกาภิวัฒน ตรวจแนะนํารานคารานชําพบรานคาทุกรานมีการจําหนาย พ.ศ. 2548 องคการอนามัยโลกและประเทศสมาชิก สราเบุ ยรี เหล าส สปายปรี มาณการจิ าหนํ ายถ าเป นหน าเทศกาล ไดจัดประชุมณประเทศไทยทําใหเกิดปฏิญญารวมในนาม หรองานประเพณื ในชี มชนยอดขายจะเพุ มเปิ่ นสองถ งสามเทึ า 9 กฎบตรกรั งเทพฯุ (Bangkok Charter)5ภายใตกรอบค ดของสิ ขุ ดังนั้น การที่จะทําใหปญหาและผลกระทบที่จะเกิด ภาวะนโยบายสาธารณะ (Healthy Publicpolicy) ขึ้นกับชุมชนลดลงไดนั้น ผูวิจัยจึงสนใจที่จะศึกษาวิจัยการใช กระบวนการนโยบายสาธารณะของประเทศไทยสวน นโยบายสาธารณะเพื่อพัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ ใหญเปนการสราง ”นโยบายของภาครัฐเพื่อสาธารณะ” (Top เลิกเหลาในงานประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน Down Approach) ประชาชนเขาไมถึงกระบวนการสราง จังหวัดอุบลราชธานี โดยประยุกตใชกระบวนการนโยบาย นโยบายของรฐขาดการประเมั นผลนโยบายสาธารณะทิ เกี่ ดขิ นึ้ สาธารณะแบบมีสวนเพื่อใหประชาชนตระหนักถึงปญหาและ หาแนวทางแกไขปญหาไดอยางแทจริง 654 Pinit Boonpeng et al. J Sci Technol MSU

วัตถุประสงคทั่วไป servation) การสะทอนผล (Refl ection) แนวคดและทฤษฎิ การี เพื่อศึกษาการใชนโยบายสาธารณะเพื่อการพัฒนา สรางนโยบายสาธารณะ การมีสวนรวมของ Cohen และ รูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี Uphoff และนากระบวนการถอดบทเรํ ยนมาใชี ในการสร ปการุ ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ดําเนินการวิจัยพื้นที่ในการศึกษาครั้งนี้ คือ บานธาตุนอย หมูที่ 10 ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี วัตถุประสงคเฉพาะ โดยมีระยะเวลาในการศึกษาวิจัย มกราคม 2557 ถึงเดือน 1. เพอศื่ กษาบรึ บทและสถานการณิ การใช นโยบาย มิถุนายน 2557 สาธารณะเพื่อการพัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิก เหลาในงานบุญประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน เครื่องมือเก็บขอมูล จังหวัดอุบลราชธานี เครื่องมือที่ใชในการวิจัยครั้งนี้ ผูวิจัยไดสรางขึ้นเอง 2. เพื่อศึกษาผลของการใชนโยบายสาธารณะเพื่อ จากการทบทวนเอกสาร งานวิจัยและทฤษฎีที่เกี่ยวของแลว การพัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ มาประยกตุ สร างเคร องมื่ อใหื ม ความสอดคลี องก บวั ตถั ประสงคุ  ประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี การวิจัย กรอปแนวคิดการวิจัยและวิธีดําเนินการวิจัยดังนี้ 3. เพื่อศึกษาปจจัยแหงความสําเร็จของการใช 1. แบบสัมภาษณขอมูลลักษณะทางประชากร นโยบายสาธารณะเพื่อการพัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ความรูและทัศนคติเกี่ยวกับการดื่มเหลา พฤติกรรมการดื่ม ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอ เหลาและผลกระทบ ปญหา อุปสรรคและขอเสนอแนะในการ เขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ดาเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ าในงานบ ญประเพณุ ตี าบลธาตํ นุ อย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานีใชสําหรับเก็บขอมูลใน วิธีการวิจัย ชุมชน กลุมตัวอยาง 2. แบบสัมภาษณการมีสวนรวมในการพัฒนา ในการวจิ ยครั งนั้ ี้ ผวู จิ ยไดั แบ งกล มตุ วอยั างออกเป น รปแบบการดู าเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ าในงานประเพณ ี ตําบล 3 กลุม ไดแก ธาตนุ อย อาเภอเขํ องในื่ จงหวั ดอั บลราชธานุ เปี นข อความถาม 1. ภาคประชาสังคมบานธาตุนอย หมูที่ 10 ตําบล เกี่ยวกับ 1) การมีสวนรวมในการตัดสินใจ 2) การมีสวนรวม ธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ใชการสุมแบบ ในการดําเนินการ 3) การมีสวนรวมในการรับผลประโยชน 4) เฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) เพื่อใหไดกลุมตัวอยาง การมีสวนรวมในการประเมินผล ลักษณะของแบบสัมภาษณ ที่เฉพาะเจาะจง คือ ผูใหญบานธาตุนอย หมูที่ 10 คณะ เปนแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale)3 ระดับคือ กรรมการหมูบาน อาสาสมัครสาธารณสุขประจําหมูบาน 1) ระดับมาก หมายถึง มีการปฏิบัติหรือมีการกระทํากิจกรรม จํานวน 35 คน ตาง ๆ นั้นไดเปนสวนใหญระดับปานกลาง หมายถึง มีการ 2. ภาคราชการ/วชาการิ ประกอบดวย นกวั ชาการิ ปฏิบัติหรือมีการกระทํากิจกรรมตาง ๆ นั้นไดเปนบางสวน 2) สาธารณสุขนักพัฒนาชุมชน ครูโรงเรียนบานธาตุนอย พระ ระดบนั อย หมายถงึ มการปฏี บิ ตั หริ อมื การกระที ากํ จกรรมติ าง ภิกษุสงฆในวัดบานธาตุนอย จํานวน 5 คน ๆ นั้นไดเพียงเล็กนอย ใชเก็บขอมูลการมีสวนรวมในการจัด 3. ภาคการเมือง ใชการสุมแบบเฉพาะเจาะจง ทําแผนงาน/โครงการ การพัฒนารูปแบบการดําเนินงานของ ประกอบดวยสมาชิกองคการบริหารสวนตําบลธาตุนอย กลุมตัวอยาง จํานวน 2 คน 3. แบบบันทึกรายละเอียดการดําเนินงานลด ละ โดยกลุมตัวอยางตองสมัครใจเขารวมการวิจัยและ เลิกเหลาในงานบุญประเพณีตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน สามารถเขารวมการดําเนินงานไดจนสิ้นสุดการวิจัย จงหวั ดอั บลราชธานุ ี .ใชในการบ นทั กขึ อม ลกู จกรรมการจิ ดงานั ประเพณี บันทึกคาใชจาย รูปแบบการวิจัย 4. แบบบันทึกการสนทนากลุมเกี่ยวกับปจจัยแหง การวิจัยครั้งนี้ ไดประยุกตใชรูปแบบการวิจัยเชิง ความสําเร็จของการพัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิก ปฏิบัติการ (Action Research) ตามกรอบแนวคิดของ เหลาในงานบ ญประเพณุ ตี าบลธาตํ นุ อย อาเภอเขํ องในื่ จงหวั ดั Stephen Kemmis & Mc Taggart ประกอบดวย 4 ขั้นตอน อุบลราชธานี คือ การวางแผน (Plan) การปฏิบัติ (Action) การสังเกต (Ob- Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol 655 consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province วธิ การดี าเนํ นการวิ จิ ยและการเกั บรวบรวมข็ อม ลู ประชุมเชิงปฏิบัติการแบบมีรวมโดยผูวิจัยนําเสนอขอมูลการ ในการเกบรวบรวมข็ อม ลและวู เคราะหิ ข อม ลการวู จิ ยั ศกษาสถานการณึ และสภาพป จจ บุ นั เพอสรื่ างความเข าใจและ ในครั้งนี้ ผูวิจัยกําหนดขั้นตอนดําเนินการ มีรายละเอียดดังนี้ ขอคิดเห็นรวมก นกั อนการจ ดทั าแผนปฏํ ิบัตการิ ตั้งกฎ กตกาิ ขั้นเตรียมการกอนการวิจัย (Preliminary Phase) ชุมชน จัดทําแผนปฏิบัติการการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลา ผูวิจัยเตรียมการกอนการวิจัยดังนี้ ในงานบุญประเพณีตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัด 1. ศกษาคึ นคว า ความรจากเอกสารู ตาราํ แนวคดิ อุบลราชธานี ทฤษฎีและผลการวิจัยที่เกี่ยวของ ระยะท ี่ 2 ขนปฏั้ บิ ตั การวิ จิ ยั โดยการดาเนํ นการตามิ 2. ประสานงานพนทื้ เปี่ าหมายเพ อประสานเตรื่ ยมี แผนปฏิบัติการการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ แผนการจัดกิจกรรม กําหนดวันเวลาที่สอดคลองและไมซํ้า ประเพณีตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ซอนก บกั จกรรมการปฏิ บิ ตั งานปกติ ของเจิ าหน าท ที่ เกี่ ยวขี่ อง ระยะท ี่ 3 ขนสั้ งเกตการณั  โดยการออกนเทศิ ตดตามิ ในพื้นที่ การดําเนินงานตามแผนปฏิบัติการของคณะกรรมการดําเนิน 3. ประสานกับผูนําชุมชน เพื่อแจงใหทราบถึง งานลด ละ เลกเหลิ าในงานบ ญประเพณุ ตี าบลธาตํ นุ อย อาเภอํ วัตถุประสงคของการศึกษาวิจัย รูปแบบ แผนงาน ระยะเวลา เขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ทจะดี่ าเนํ นการิ ขนตอนการดั้ าเนํ นงานิ เครองมื่ อทื ใชี่  ตลอดจน ระยะที่ 4 ขั้นการสะทอนผลการดําเนินงานวิจัยโดย ผลประโยชนที่คาดวาจะไดรับ การจัดประชุมสรุปและถอดบทเรียนทั้งหมดที่ไดจาการวิจัย 4. ศึกษาขอมูลพื้นฐานของชุมชน ตั้งแตลักษณะ โดยผูวิจัยและผูรวมวิจัยรวมกันถอดบทเรียนหลังการปฏิบัติ ทางกายภาพ ขอม ลทางดู านประชากร สงคมั เศรษฐกจิ สารวจํ การประเมินผลการใชนโยบายสาธารณะเพื่อการ ขอม ลความรู ู ทศนคตั เกิ ยวกี่ บการดั มเหลื่ าในช มชนุ พฤตกรรมิ พฒนารั ปแบบการดู าเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ าในงานประเพณ ี การดื่มเหลาในชุมชน ปญหา/ผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการดื่ม ตาบลธาตํ นุ อย อาเภอเขํ องในื่ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี โดยใชแบบ เหลา เพื่อนํามาใชประกอบการวางแผน สมภาษณั รายบ คคลดุ วยแบบส มภาษณั และใช การสนทนากล มุ ขนปฏั้ บิ ตั การวิ จิ ยั (Action Phase)ในการศกษาวึ จิ ยั ในประเด็นที่สนใจ ครั้งนี้ไดจัดกิจกรรมการพัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณีตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน การวิเคราะหขอมูลและสถิติที่ใช จังหวัดอุบลราชธานี โดยใหมีการประชุมผูใหญบาน คณะ การวิจัยครั้งนี้ใชสถิติเชิงพรรณนา(Descriptive กรรมการหมบู าน ส.อบต. อสม. คร ู พระ เจาหน าท สาธารณสี่ ขุ Statistics) ในการวิเคราะหขอมูล ดังนี้ ผทรงคู ณวุ ฒุ ิ จานวนํ 2 ครงั้ มการประชี มคณะกรรมการดุ าเนํ นิ ขอมูลเชิงปริมาณ เพื่อวิเคราะหขอมูลทั่วไป ใชสถิติ งานลด ละ เลกเหลิ าในงานบ ญประเพณุ ตี าบลธาตํ นุ อย อาเภอํ จํานวน รอยละ คาเฉลี่ย และสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน เขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี จํานวน 7 ครั้ง และไดประยุกต ขอมูลเชิงคุณภาพ นําขอมูลที่ไดจากการสรุปมา แนวคิดนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพมาพัฒนากระบวนการ วิเคราะหโดยการวิเคราะหเชิงเนื้อหา (Content Analysis) สรางนโยบายสาธารณะ โดยใชเทคน คกระบวนการแบบมิ สี วน รวมในการประช มแตุ ละคร งใหั้ เก ดการดิ าเนํ นการตามขิ นตอนั้ ผลการศึกษา ดังนี้ จากการวเคราะหิ ข อม ลู สรปผลการวุ จิ ยไดั ด งนั บรี้ บทิ ระยะที่ 1 การวางแผนปฏิบัติการ ประกอบดวย 1) ของบานธาตุนอย หมูที่ 10 ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จัดตั้งและประชุมสมัชชาสุขภาพระดับพื้นที่ บานธาตุนอย จังหวัดอุบลราชธานี สภาพทั่วไปเปนชุมชนชนบทที่มีความ ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี โดยมีการ สัมพันธแบบเครือญาติ สวนใหญเปนครอบครัวเดี่ยว มีเครือ กาหนดเจตนารมณํ ร วมก นโดยการประชาคมั การกาหนดวํ สิ ยั ญาตติ งบั้ านเร อนอยื ในชู มชนเดุ ยวกี นั มผี นู าทํ เขี่ มแข งท็ งผั้ นู าํ ทัศน พนธกั ิจ ยุทธศาสตรในการดําเนินงานดานสุขภาพของ ทเปี่ นทางการและผ นู าทํ ไมี่ เป นทางการ มวี ดบั านธาต นุ อยเป น บานธาตุนอย หมูที่ 10ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัด ศนยู รวมด านจ ตใจิ และในการประกอบกจทางศาสนาิ นอกจาก อุบลราชธานี 2)จัดตั้งคณะกรรมการดําเนินงานลด ละ เลิก นี้ยังเปนจุดศูนยรวมของชุมชน และองคกรในชุมชน ใหความ เหลาในงานบุญประเพณีที่มีหนาที่ชัดเจน ประชุมคณะ รวมมือในการทํากิจกรรมตาง ๆ ในชุมชนเปนอยางดี สวน กรรมการ เพื่อกําหนดแนวทางการดําเนินงาน 3) จัดประชุม สภาพทวไปของบั่ านธาต นุ อย หมทู ี่ 10 ตาบลธาตํ นุ อย อาเภอํ เชิงปฏิบัติการจัดทําแผนการดําเนินงาน โดยใชเทคนิคการ เขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี มีโครงสรางการบริหารงานตาม 656 Pinit Boonpeng et al. J Sci Technol MSU

ที่กระทรวงมหาดไทยกําหนด การคมนาคม มีเสนทางติดตอ 2. ผลของการใชนโยบายสาธารณะเพ อการพื่ ฒนาั ระหวางจังหวัดอุบลราชธานี จังหวัดศรีสะเกษ จังหวัดยโสธร รูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี เปนพื้นที่ราบลุมแมนํ้าชี จากการสํารวจรานคารานชําทุกราน ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานีกําหนดให มการจี าหนํ ายเหล าเหล าขาวขวดเล กขนาด็ 0.33 ลตรขวดใหญิ  งานประเพณ ี คอื งานบวช งานกฐนงานบิ ญอุ ฐฐะหรั องานแจกื ขนาด 0.63 ลิตรเบียรเหลาสีสปายปริมาณการจําหนายหนา ขาวที่จัดในชุมชนและใหนิยามศัพทเหลา หมายถึง เครื่องดื่ม เทศกาลหรองานประเพณื ยอดขายจะเพี มเปิ่ นสองถ งสามเทึ า 9 ที่มีสวนประกอบของแอลกอฮอล เชน สุรา เบียร ไวท เหลา 1. สภาพการณว เคราะหิ จากแบบส มภาษณั  สถานการณ ขาว สาโท วิสกี้ การการดมเหลื่ าบ านธาต นุ อย หมทู ี่ 10 พบวา กลมผุ ใหู ข อม ลู พบวา มีเจาภาพงานบวชเขารวมโครงการ ที่เปนตัวแทนครัวเรือน จํานวน 168 คน สวนใหญเปนเพศ จํานวน 4 งาน ไดดําเนินการตามแนวทางการดําเนินงานโดย หญิง มีอายุระหวาง 41-50 ป รองลงมา อายุระหวาง 31-40 ป แจง อสม.หรือคณะกรรมการดําเนินงานรับปาย ติดปาย มีอายุเฉลี่ยเทากับ 43.64 ดื่มเหลาครั้งแรกเมื่ออายุระหวาง ประกาศหนางานบริเวณงานบวช บันทึกผลการดําเนินงาน 15-19 ป รองลงมาอายุระหวาง 20-24 ป สวนใหญสถานภาพ เฝาระวัง การดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาตามแบบฟอรม เจา การสมรสคู ระดับการศึกษาสูงสุดชั้นประถมศึกษารองลงมา ภาพจะเลยงแขกที้ บี่ านหน งวึ่ นและแหั นาคเข าว ดั ฉลอง 1 คนื ระดบมั ธยมศั กษาึ สวนใหญ อาช พที านาํ รองลงมารบจั างท วไปั่ เพอใหื่ ชาวบ านมาช วยงานในว ดั สามารถลดคาใช จ ายจากการ และคาขาย รายไดเฉลี่ยตํ่ากวา 5,000 บาท รองลงมารายได ซอเหลื้ าได เฉล ยงานละี่ 21,000 บาท ขอม ลจากแบบสู มภาษณั  เฉลี่ย 5,001-10,000สวนใหญมีตําแหนงเปน อสม. รองลงมา คณะกรรมการ พบวา ผูเขารวมวิจัยสวนใหญเปนเพศหญิง ประชาชน สวนใหญไดรับขาวสารจากเจาหนาที่สาธารณสุข รอยละ 66.67 มีอายุระหวาง 41-50 ป รอยละ 38.10 รองลง รองลงมาไดรับขาวสารจากโทรทัศน/วิทยุ มา อายุระหวาง 31-40 ป รอยละ 26.19 มีอายุเฉลี่ยเทากับ ระดับความรู เรื่องเหลา เมื่อพิจารณาโดยภาพ 43.64 ดมครื่ งแรกเมั้ ออายื่ ระหวุ าง 15-19 ป  รอยละ 56.41 รอง รวมระดับความรู เรื่องเหลา พบวาสวนใหญมีความรู อยูใน ลงมาอายระหวุ าง 20-24 ป  รอยละ 41.03 สวนใหญ สถานภาพ ระดับ ดี รองลงมาความรูพอใช ผูรวมวิจัยตอบถูกมากที่สุด การสมรสคู รอยละ 80.95 ระดับการศึกษาสูงสุดชั้นประถม เรองื่ หญงติ งครรภั้ ท ดี่ มเหลื่ าท าใหํ เด กในครรภ็ แข งแรง็ ความ ศกษารึ อยละ 52.38 รองลงมา ระดบมั ธยมศั กษาึ รอยละ 19.05 รเกู ยวกี่ บกฎหมายควบคั มเหลุ า (เครองดื่ มแอลกอฮอลื่ ) พบวา สวนใหญ อาช พที านาํ รอยละ 61.91 รองลงมารบจั างท วไปและั่ สวนใหญมีความรู อยูในระดับดี รองลงมาความรูอยูในระดับ คาขาย รอยละ 14.29 รายไดเฉลี่ยตํ่ากวา 5,000 บาท รอยละ ระดับพอใช ผูรวมวิจัยตอบถูกมากที่สุดเรื่อง สถานที่ราชการ 47.62 รองลงมารายไดเฉล ยี่ 5,001-10,000 รอยละ 40.48 สวน สามารถดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอลได รองลงมา การขายเหลา ใหญมีตําแหนงในชุมชนเปน อสม. รอยละ 30.10 รองลงมา สามารถขายผานเครื่องขายอัตโนมัติได รานคา รานสหกรณ ประชาชน รอยละ 28.57 ไดรับขาวสารจากเจาหนาที่ รานขายของช าสามารถจํ าหนํ ายเหล าได  2 ชวงเวลา คอื เวลา สาธารณสุข รอยละ 47.62 รองลงมาไดรับขาวสารจาก 11.00 น.- 14.00 น. และ เวลา 17.00 น. – 24.00 น. โทรทัศน/วิทยุ รอยละ 35.72 ดังตาราง 1 ทัศนคติเกี่ยวกับการดื่มเหลา พบวา มีทัศนคติ ระดับของการมีสวนรวมในการตัดสินใจ (deci- วาการดื่มเหลามีทั้งอันตรายและผลเสียมากกวาผลดีอยูใน sion-making)การดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ ระดบดั ี รองลงมา การดมเหลื่ าท าใหํ ความส มพั นธั ในครอบคร วั ประเพณี ดขี นึ้ อยในระดู บปานกลางั และการดมเหลื่ าท าใหํ ม ความกลี า การมีสวนรวมในการตัดสินใจ (decision-mak- และมความมี นใจในตนเองมากขั่ นึ้ อยในระดู บดั ี ถาท านอย ในู ing)มากทสี่ ดุ คอื การไดร วมเสนอความต องการในการด าเนํ นิ กลุมที่ดื่มเหลา ทานจําเปนตองดื่มเหลาดวย อยูในระดับดี งานและไดรวมคิดคนกิจกรรม วิธีการดําเนินงาน อยูในระดับ พฤติกรรมการดื่มเหลาและผลกระทบ พบวา มาก ( = 2.64) รองลงมา ไดรวมเสนอทางเลือกในการตัดสิน ประชาชนสวนใหญมีพฤติกรรมดื่มเหลาและปจจุบันยังดื่มอยู ใจในการแกปญหาการดําเนินงาน อยูในระดับมาก ( = 2.57) ประชาชนสวนใหญดื่มเบียรมากที่สุดในงานบุญประเพณีตาง ไดรวมเสนอปญหาในการดําเนินงาน ( = 2.50) หลังจากการ ๆ เชน บญบุ งไฟั้ บญกฐุ นิ บญบวชุ บญอุ ฐฐะั สวนใหญ ม ความี พัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ ตองการท จะเลี่ กดิ มเหลื่ า และยงเหั นด็ วยหากช มชนจะดุ าเนํ นิ ประเพณี ระดับการมีสวนรวมในการตัดสินใจ (decision- งานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี making)อยในระดู บมากั คอื การไดร วมค ดคิ นก จกรรมิ วธิ การี ดําเนินงาน ( = 2.64) การรวมคิดวิเคราะหหาสาเหตุของ Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol 657 consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province ปญหาการดําเนินงาน ( = 2.62) การสํารวจปญหาการดื่ม รองลงมา คือ การไดรวมติดตาม ความกาวหนาในการดําเนิน เหลาและผลกระทบ ( = 2.60) ดังตาราง 2 งาน อยูในระดับมาก ( = 2.64) ดังตาราง 5 ระดับของการมีสวนรวมในการดําเนินกิจกรรม ปจจัยแหงความสําเร็จของการใชนโยบายสาธารณะ (implementation)การดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ เพอการพื่ ฒนารั ปแบบการดู าเนํ นงานิ ลด ละ เลกเหลิ าในงาน ประเพณี บญประเพณุ ี ตาบลธาตํ นุ อย อาเภอเขํ องในื่ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี การมีสวนรวมในการดําเนินกิจกรรม (implementa- คอื การมคณะกรรมการดี าเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ าในงานบ ญุ tion)การไดประสานงาน อํานวยความสะดวกในการสนับสนุน ประเพณีที่เขมแข็ง ประกอบดวย 1) คณะกรรมการที่ปรึกษา กิจกรรมการดําเนินงานอยูในระดับมาก ( = 2.81) รองลงมา ทาหนํ าท ี่ สงเสร มสนิ บสนั นการดุ าเนํ นงานิ เสนอนโยบายการ ไดร วมประสานงานเพ อขอทื่ นุ ขอรบการสนั บสนั นงบประมาณุ ดําเนินงานลดละเลิกเหลาภายใตขอกฎหมาย กติกาชุมชนที่ และทรัพยากรอยูในระดับมาก ( = 2.69) หลังจากการพัฒนา เกี่ยวของ 2) อนุกรรมการฝายดําเนินงาน ทําหนาที่ กําหนด รูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี นโยบายในการดาเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ าในงานบ ญประเพณุ ี ระดบของการมั สี วนร วมในการด าเนํ นกิ จกรรมิ (implementation) มการกี าหนดกฎํ กตกาหมิ บู าน โดยการทาประชาคมกํ อนการ อยูในระดับมากคือ ไดรวมประสานงานเพื่อขอทุน ขอรับการ ปฏบิ ตั และริ วมเป นเจ าภาพการจ ดงานบั ญประเพณุ ในหมี บู าน สนับสนุนงบประมาณ และทรัพยากร อยูในระดับมาก 3) อนุกรรมการฝายบังคับใชกฎหมาย กฎกติกาชุมชน มีหนาที่ ( = 2.93) รองลงมา มการเผยแพรี ความร เรู องื่ พ.ร.บ. ควบคมุ ออกดําเนินการควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล และบริเวณการ เครื่องดื่มแอลกอฮอล พ.ศ. 2551 แก ผูนําชุมชน ภาคีเครือขาย จัดงานบุญประเพณีในหมูบาน 4) อนุกรรมการฝายรณรงค รานคาและชาวบาน อยูในระดับมาก ( = 2.81) ดังตาราง 3 ฝายประชาสัมพันธ มีหนาที่ รณรงค ประชาสัมพันธกฎหมาย ระดับของการมีสวนรวมในการรับผลประโยชน ควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล กฎกติกาชุมชน กฎหมาย (benefi ts) การดาเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ าในงานบ ญประเพณุ ี ควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล 5) อนุกรรมการฝายเฝาระวัง การมีสวนรวมในการรับผลประโยชน(benefi ts)การ มีหนาที่ เฝาระวังการละเมิดกฎหมาย กฎกติกาชุมชน ในเขต ไดน าแผนทํ ไดี่  ไปปฏบิ ตั งานใหิ เก ดประโยชนิ ในการด าเนํ นงานิ พนทื้ และเปี่ นหน วยสอดแนม หากพบเหนการละเม็ ดกฎหมายิ อยูในระดับมาก ( = 2.43) รองลงมาการเปนผูไดรับผล ควบคมเครุ องดื่ มแอลกอฮอลื่ กฎกต กาชิ มชนตุ องแจ งเจ าภาพ ประโยชนจากการดําเนินงานอยูในระดับมาก ( = 2.38) หลัง และรายงานใหคณะกรรมการฝายดําเนินงานรับทราบ จากการพัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงาน บุญประเพณีระดับของการมีสวนรวมในการรับผลประโยชน วิจารณและสรุป (benefi ts)อยูในระดับมากคือการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลา จากการศึกษาการใชนโยบายสาธารณะเพื่อการ ในงานบญประเพณุ ี สามารถลดคาใช จ ายได  ( = 2.71) รองลง พัฒนารูปแบบการดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ มาคือ การดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี ประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ทําใหลดอุบัติเหตุ อยูในระดับมาก ( = 2.69) การไดนําแผนที่ ดวยกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) ได  ไปปฏบิ ตั งานใหิ เก ดประโยชนิ ในการด าเนํ นงานิ อยในระดู บั พบวา การทบี่ านธาต นุ อยสามารถด าเนํ นงานลดิ ละ เลกเหลิ า มาก ( = 2.67) ดังตาราง 4 ในงานบุญประเพณี มีปจจัยที่สงผลตอความสําเร็จและไม ระดับการมีสวนรวมในการประเมินผล (evaluation) สําเร็จ ดังนี้ การจัดตั้งสมัชชาสุขภาพระดับพื้นที่เฉพาะ การดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี ประเด็นการใชนโยบายสาธารณะเพื่อการพัฒนารูปแบบการ การมีสวนรวมในการประเมินผล (evaluation) การ ดําเนินงาน ลด ละ เลิกเหลาในงานบุญประเพณี ตําบลธาตุ เปนผูควบคุมและตรวจสอบการดําเนินงานอยูในระดับมาก นอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี การคนหาภาคีเครือ ( = 2.52) รองลงมาการไดรวมติดตาม ความกาวหนาในการ ขายเขามามีสวนรวม มีการประชุมชี้แจงวัตถุประสงคเพื่อ ดําเนินงานอยูในระดับมาก ( = 2.48) และมีการบังคับใช แนวทางการดาเนํ นงานใหิ เข าใจในท ศทางเดิ ยวกี นั และมการี กฎหมายในการดาเนํ นงานิ อยในระดู บมากั ( =2.36) หลงจากั แบงหนาที่ความรับผิดชอบที่ชัดเจน มีการแลกเปลี่ยนขอมูล การพัฒนารูปแบบการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาในงานบุญ และการประสานการดาเนํ นงานริ วมก นระหวั างคณะกรรมการ ประเพณี ระดับการมีสวนรวมในการประเมินผล (evaluation) และหนวยงานภาคีเครือขายที่เกี่ยวของ มีแผนปฏิบัติการ อยในระดู บมากั ( = 2.69) คอื การเปนผ ควบคู มและตรวจสอบุ ชุมชนที่เกิดจากการมีสวนรวมของคนในชุมชนทําใหการนํา การดําเนินงานและมีการบังคับใชกฎหมายในการดําเนินงาน แผนไปสูการปฏิบัติไดรับความรวมมือจากคนในชุมชน มีการ 658 Pinit Boonpeng et al. J Sci Technol MSU

ใชมาตรการทางส งคมในการบั งคั บใชั ในช มชนุ มเครี อขื ายเฝ า ศึกษาของมณีรัตน งอยภูธร11 ไดทําการศึกษาการพัฒนาการ ระวังพฤติกรรมที่เกิดจากการพัฒนาศักยภาพคณะกรรมการ มสี วนร วมของช มชนในการุ ลดพฤตกรรมการบริ โภคแอลกอฮอลิ  ใหมีความรู ความสามารถในการดําเนินงาน เพื่อใหคณะ ของผูบริโภคแอลกอฮอลในเขตเทศบาลตําบลบัวขาวอําเภอ กรรมการดังกลาวสามารถวิเคราะห ออกแบบกิจกรรมการ กฉุ นารายณิ  จงหวั ดกาฬสั นธิ ุ ผลการศกษาพบวึ า เมอเสรื่ จส็ นิ้ ดําเนินงานใหมีความรูความสามารถดําเนินงานลด ละ เลิก การพัฒนาอาสาสมัครมีความรู และคานิยมเพิ่มมากขึ้นใน เหลาในงานบุญประเพณี นําไปสูการออกกฎกติกาชุมชน ที่มี ระดับมากอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ (p-value<0.001) ความ ผลบังคับใชกับประชาชนในพื้นที่ไดอยางเปนรูปธรรม อสม. เขมขนของการมีสวนรวมในชุมชนอยูในระดับตัดสินใจ อาสา เคาะประตบู านประชาส มพั นธั ให ความร แกู ประชาชน จากการ สมัครประเมินวาไดรับการสนับสนุนจากครอบครัวและชุมชน ดําเนินงานของคณะกรรมการดําเนินงานลด ละ เลิกเหลาใน เพิ่มขึ้น เห็นวาโครงการนี้มีประโยชน ผูเขารวมกิจกรรมและ งานบุญประเพณี ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัด ผูสังเกตการณภายนอกมีความเห็นวา มีการดําเนินกิจกรรม อบลราชธานุ ี ตงแตั้ กระบวนการม สี วนร วมในการต ดสั นใจการิ อยางเหมาะสม ผลสําเร็จของโครงการเกิดการมีสวนรวมใน มสี วนร วมในการด าเนํ นการการมิ สี วนร วมในการร บผลประโยชนั  การตดสั นใจและการเขิ าร วมก จกรรมการพิ ฒนาเปั นอย างด ที กุ การมีสวนรวมในการประเมินผลตองเปนไปตามขั้นตอน ขนตอนของอาสาสมั้ ครั ครอบครวและชั มชนสอดคลุ องก บการั ดังภาพประกอบ 1และไดรับการสนับสนุนงบประมาณและขอ ศึกษาของ สรางศักดิ์โสมสุข12 ไดทําการศึกษารูปแบบการ มูลดานวิชาการจากหนวยงานภาครัฐ พัฒนาหมูบานปลอดสุราจังหวัดบุรีรัมยการมีสวนรวมแสดง กระบวนการมสี วนร วมในการด าเนํ นงานลดิ ละ เลกิ ความคิดเห็นการจัดตั้งกรรมการดําเนินงานและผูรับผิดชอบ เหลาในงานบุญประเพณีการมีสวนรวมในการตัดสินใจการมี งานที่ชัดเจนการอบรมใหความรูการศึกษาดูงานขอบังคับ สวนรวมในการดําเนินการการมีสวนรวมในการรับผล หมูบานสัญญาประชาคมการประชาสัมพันธและการกระจาย ประโยชนการมีสวนรวมในการประเมินผลพบวา ระดับการมี ขาวสารการติดตามดูแลชวยเหลือจากคณะกรรมการดําเนิน สวนรวมของคณะกรรมการดําเนินงานดานการมีสวนรวมใน การการมสี วนร วมของภาค เครี อขื ายผลการด าเนํ นงานตามริ ปู การดําเนินการมีคาเฉลี่ยมากที่สุด รองลงมา ดานการมีสวน แบบพบวาการด าเนํ นงานหลิ งการพั ฒนาในทั กดุ านโดยรวมด ี รวมในการรับผลประโยชนดานการมีสวนรวมในการประเมิน ขึ้นกวากอนการพัฒนาอยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 ผลอยูในระดับมากดานการมีสวนรวมในการตัดสินใจ อยูใน ปจจัยความสําเร็จการดําเนินงานคือการมีสวนรวมของชุมชน ระดับมากไมสอดคลองกับการศึกษาของอุทัย ดีปาละ10 ได ในทกภาคสุ วนการยอมร บและการปฏั บิ ตั ตามขิ อบ งคั บหมั บู าน ศึกษาเรื่องการมีสวนรวมของผูนําชุมชนในการแกไขปญหา สัญญาประชาคม การบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอลของประชาชน อําเภอแมริม ดานการลดค าใช จ ายสอดคล องก บการศั กษาของจึ ระี จังหวัดนาน ผลการศึกษาพบวา ผูนําชุมชนมีสวนรวมดาน ศักดิ์ เจริญพันธ และคณะ13 ไดทําการศึกษาการพัฒนาตําบล วางแผน ดานการด าเนํ นงานิ และดานการต ดตามประเมิ นผลอิ ตนแบบชุมชนปลอดเหลา จังหวัดมหาสารคาม ผลการศึกษา ยูในระดับปานกลาง ผูนําชุมชนมีความรูเกี่ยวกับเครื่องดื่ม พบวา การวจิ ยตั าบลตํ นแบบช มชนปลอดเหลุ าม กระบวนการี แอลกอฮอลอยูในระดับพอใช โดยผูนําชุมชนที่มีความรูแตก ที่สําคัญ 3 กระบวนการ ไดแก กระบวนการที่ 1 ขั้นเตรียม ตางกันมีสวนรวมในการแกไขปญหาการบริโภคเครื่องดื่ม ความพรอมพื้นที่วิจัย ผูนํา แกนนํา ตัวแทนประชาชนและ แอลกอฮอล ทั้ง 3 ดาน คือ ดานวางแผน ดานการดําเนินงาน ชุมชน กระบวนการที่ 2 ขั้นปฏิบัติการวิจัย และกระบวนการ และดานการติดตามประเมินผล แตกตางกันอยางไมมีนัย ที่ 3 ขั้นสรุปประเมินผลและถอดบทเรียน ผลการศึกษาพบวา สําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 และยังพบวาแนวทางการแกไข ประชาชนมีความพึงพอใจตอการดําเนินงานตําบลตนแบบ ปญหาที่ยั่งยืนของการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอลของ ชุมชนปลอดเหลา จังหวัดมหาสารคาม ในระดับสูง รอยละ ประชาชนอาเภอแมํ ร มิ จงหวั ดนั าน ไดแก  ควรขยายเครอขื าย 60.60 สามารถลดคาใชจายในการจัดงานไดมากกวางานละ ความรวมมือในการแกไขปญหาการบริโภคเครื่องดื่ม 20,000 บาท แอลกอฮอลไปยังทุกกลุมวัยรุนในสังคม ผูนําชุมชนควรเปน ดานการมีสวนรวมสอดคลองกับการศึกษาของสุรีย แบบอยางท่ีดีดานสุขภาพหรือเปนบุคคลตนแบบ ควรแกไข พรบุญปก14 ไดทําการศึกษารูปแบบการพัฒนาหมูบานปลอด ปญหาโดยเนนหนักไปที่กลุมเยาวชนโดยเริ่มตนที่สถาบัน สราอุ าเภอทรายมํ ลจู งหวั ดยโสธรั ประกอบดวยการม สี วนร วม ครอบครัว ควรมีการกําหนดสถานที่ในการบริโภคเครื่องดื่ม แสดงความคิดเห็นการจัดตั้งกรรมการดําเนินงานและผูรับผิด แอลกอฮอลและควรกระทําอยางตอเนื่องสอดคลองกับการ ชอบงานทชี่ ดเจนการอบรมใหั ความร ู การศกษาดึ งานขู อบ งคั บั Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol 659 consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province หมูบานสัญญาประชาคมการประชาสัมพันธและการกระจาย เอกสารอางอิง ขาวสารการติดตามดูแลชวยเหลือจากคณะกรรมการดําเนิน 1. ประเวศ วะสี. สุขภาพสังคม (Social Health). กรุงเทพฯ การการมสี วนร วมของภาค เครี อขื ายผลการด าเนํ นงานตามริ ปู : อุษาการพิมพ, 2545. แบบพบวาการดําเนินงานกอนดําเนินงานอยูในระดับตํ่าหลัง 2. กองสุขศึกษา สํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. แนว การพฒนาในทั กดุ านอย ในระดู บดั และจากการเปรี ยบเที ยบผลี ปฏิบัติเพื่อสนองนโยบายสาธารณสุขในการดําเนินงาน การดําเนินงานตามรูปแบบพบวาหลังการดําเนินงานมีการ สุขศึกษาและพฤติกรรมสุขภาพสําหรับเจาหนาที่สาธาร พฒนาเพั มขิ่ นกวึ้ าก อนด าเนํ นการอยิ างม นี ยสั าคํ ญทางสถั ติ ทิ ี่ สุข. นนทบุรี : โรงพิมพชุมนุม ระดบั 0.05 ปจจ ยความสั าเรํ จการด็ าเนํ นงานคิ อการมื สี วนร วม สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2541. ของชมชนในทุ กภาคสุ วนความเข มแข งของคณะกรรมการการ็ 3. สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข. นโยบายสาธารณะเพื่อ ประชาชนยอมรับและปฏิบัติตามขอบังคับสัญญาประชาคม สุขภาพ. กรุงเทพฯ : ดีไซร, 2541. ของหมูบานการกระจายขาวสารและการประชาสัมพันธอยาง 4. อําพลจินดาวัฒนะและคณะ. ขอเสนอทิศทางการ ตอเนื่อง สนับสนุนประชาคมสรางสุขภาพ. สํานักงานกองทุน สนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ. กรุงเทพฯ 2547. ขอเสนอแนะที่ไดจากการวิจัย 5. กระทรวงสาธารณสุข. กฎบัตรกรุงเทพเพื่อการสราง 1. การใชนโยบายสาธารณะเพ อการพื่ ฒนารั ปแบบู เสริมสุขภาพในยุคโลกภิวัฒน. กรุงเทพฯ : กระทรวง การดาเนํ นงานิ ลด ละ เลกเหลิ าในคร งนั้ การกี้ าหนดเจตนารมณํ  สาธารณสุข, 2548. รวมกันโดยการประชาคม ควรสรางการมีสวนรวมของคนใน 6. ประเวศ วะส.ี พ.ร.บ. สขภาพแหุ งชาต ิ : ธรรมนญสู ขภาพุ ชุมชน และภาคีเครือขายในทุกขั้นตอน คนไทยเครื่องมือนวัตกรรมทางสังคม.กรุงเทพฯ : ดีไชร, 2. การตงกฎั้ กตกาชิ มชนุ หรอมาตรการทางสื งคมั 2546. ควรม ี 2 ประเดน็ คอื ประเดนการขอความร็ วมม อและประเดื น็ 7. สมชชาประชาธั ปไตยจิ งหวั ดเพชรบั รณู . รฐธรรมนั ญแหู ง การบังคับ โดยการมีสวนรวมของคนในชุมชน และภาคีเครือ ราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช 2540. เพชรบูรณ : ดีดี ขายในทุกขั้นตอน การพิมพ, 2541. 3. อสม.เคาะประตบู านเป นช องทางการประชาส มพั นธั  8. ประเวศ วะสี.กระบวนการนโยบายสาธารณะ. กรุงเทพฯ ขอมูลขาวสารการดําเนินงานของคณะกรรมการดําเนินงาน : มูลนิธิสาธารณสุขแหงชาติ, 2547. ตามบรบทของพิ นทื้ ี่ เพอใหื่ ประชาชนสามารถร บรั แนวทางการู 9. โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลธาตุนอย. รายงานการ ดําเนินงาน สํารวจสภาวะสุขภาพ. อุบลราชธานี, 2556. 4. ควรมีการพัฒนาศักยภาพคณะกรรมการเกี่ยว 10. มณรี ตนั  งอยภธรู . การพฒนาการมั สี วนร วมของช มชนในุ กับกระบวนการจัดทําแผนปฏิบัติการ เพื่อใหสามารถดําเนิน การลดพฤติกรรมการบริโภคเครื่องดื่ม แอลกอฮอล ใน การและมีสวนรวมในทุกขั้นตอนตามศักยภาพของคณะ เขตเทศบาลตําบลบัวขาว อําเภอกุฉินารายณ จังหวัด กรรมการ กาฬสินธุ, 2552. 5. ควรมการระดมที นในชุ มชนเพุ อจื่ ดตั งกองทั้ นลดุ 11. อุทัย ดีปาละ. การมีสวนรวมของผูนําชุมชนในการแกไข ละ เลิกเหลาเพื่อใหคณะกรรมการมีงบประมาณดําเนินงาน ปญหาการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอลของประชาชน อําเภอแมจริม จังหวัดนาน. วิทยานิพนธ : มหาวิทยาลัย กิตติกรรมประกาศ ราชภัฏอุตรดิตถ, 2551. ขอขอบพระคณนายสมุ ยั พลทองู สาธารณสขอุ าเภอํ 12. สรางศักดิ์ โสมสุข.รูปแบบการพัฒนาหมูบานปลอดสุรา เขื่องใน และนายบัวสอน ผลอบรม ผูใหญบานธาตุนอย จังหวัดบุรีรัมย. วิทยานิพนธ สาธารณสุขศาสตรมหา หมูที่ 10 ตําบลธาตุนอย อําเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี บัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2553. ที่สนับสนุนการศึกษาวิจัย 13. จีระศักดิ์ เจริญพันธ และคณะ.พัฒนาตําบลตนแบบ ชุมชนปลอดเหลา จังหวัดมหาสารคาม. มหาสารคาม, 2554. 14. สุรียพร บุญปก.รูปแบบการพัฒนาหมูบานปลอดสุรา อําเภอทรายมูลจังหวัดยโสธร.วิทยานิพนธ สาธารณสุข ศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2555. 660 Pinit Boonpeng et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Frequency and percentage of participants, by population characteristics Population characteristics number (n=42) Percent 1. Sex man 14 33.33 woman 28 66.67

2. Age(year) 21-30 4 9.52 31-40 11 26.19 41-50 16 38.10 51-60 9 21.43 > 60 2 4.76 = 43.64 S.D. = 10.03 Min= 21 Max= 64 3. First time alcohol consumption 15-19 22 56.41 20-24 16 41.03 25-29 0 0.00 30-34 1 2.56 4. Marital status single 3 7.14 married 34 80.95 Widow / divorce / separate 5 11.91 5. Education Lower primary 6 14.29 Primary school 22 52.38 Secondary school 8 19.05 High School / Vocational 3 7.14 Bachelor 3 7.14 6. Occupations Agricultural 26 61.91 Work as employee 6 14.29 Merchant 6 14.29 Government / State Enterprises 3 7.13 Students 1 2.38 7. The average income house hold / month Less than or equal to 5,000 baht 20 47.62 5,001-10,000 baht 17 40.48 10,001-15,000 baht 2 4.76 more than15,000 baht 3 7.14 Median = 6,000 bahtMin = 4,000 bahtMax = 57,000 baht 8. Community status Volunteers of SAO. 16 30.10 Villager 12 28.57 Group President of … 4 9.52 Students 4 9.52 Chief of Sub district / Chief of village / Assistant 3 7.14 SAO Council Member 1 2.38 Village committee / Village committee of Fund 2 4.77 9. Get informed about the consequences. Public health Officer 20 47.62 TV / Radio 15 35.72 Broadcast tower 4 9.52 Publications / Brochures 3 7.14 Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol 661 consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province Table 2 The average standard deviation, The level of participation in decision-making.

before development after development Participation in decision-making (SD) The level of (SD) The level of participation participation 1. Defi nition of problem from alcohol drinking Research. 2.38 (0.70) High 2.60 (0.54) High 2. Objective, Policy regulation and working target meeting 2.38 (0.73) High 2.52 (0.63) High 3. Guidelines for regulation work meeting 2.45 (0.63) High 2.50 (0.60) High 4. Participation in fi nding and analysis causes operating of 2.43 (0.70) High 2.62 (0.54) High problem. 5. Presentation in operating problem. 2.50 (0.60) High 2.55 (0.55) High 6. Presentation in operating requirement. 2.64 (0.69) High 2.45 (0.83) High 7. Participation priority of operating problem. 2.45 (0.67) High 2.38 (0.70) High 8. Participation in decision-making for resolve an operating 2.57 (0.63) High 2.43 (0.78) High problem. 9. Participation in decision-making the way for solving an 2.45 (0.71) High 2.36 (0.76) High operate problem. 10. Participation in activity create for operating procedure. 2.64 (0.62) High 2.64 (0.62) High Total 2.50 (0.67) High 2.51 (0.82) High

Table 3 The average standard deviation, The level of participation in implementation before development after development Activity Participation (SD) The level of (SD) The level of participation participation 11. Participation in make a social contract plan for decrease, 2.24 (0.82) Middle 2.71 (0.46) High abstain and stop drinking. 12. Resolve an operating problem meeting. 2.31 (0.56) Middle 2.57 (0.50) High 13. Set up responsibility committee. 1.93 (0.71) Middle 2.62 (0.50) High 14. Set up committee for operation. 1.93 (0.92) Middle 2.79 (0.47) High 15. Tospread out knowledge of The. Alcohol Control Act 1.90 (0.96) Middle 2.81 (0.51) High 2551era. for community leaders, partners and residents. 16. To supporting operations. 2.26 (0.70) Middle 2.45 (0.59) High 17. Coordinated for funding, resource and Budget support 2.69 (0.68) High 2.93 (0.26) High participation. 18. Coordinated for operational support activities. 2.81 (0.55) High 2.55 (0.50) High Total 2.26(0.74) Middle 2.68 (0.47) High 662 Pinit Boonpeng et al. J Sci Technol MSU

Table 4 The average standard deviation, The level of participation in benefi ts before development after development Benefi ts Participation. (SD) The level of (SD) The level of participation participation 19. To get benefi ciaries fromthe operation. 2.38(0.69) High 2.64 (0.49) High 20. The village gets the benefi ciary from the operation. 1.98 (0.75) Middle 2.52 (0.51) High 21. Bring the operating plan to use for benefi ciary. 2.43 (0.80) High 2.67 (0.61) High 22. The avoidance of drinking in ceremony will be reducing costs. 2.21 (0.75) Middle 2.71 (0.46) High 23. The avoidance of drinking in ceremony will doing for good health. 1.93 (0.75) Middle 2.55 (0.50) High 24. The avoidance of drinking in ceremony will Reducing ac- 2.12 (0.86) Middle 2.69 (0.52) High cidents 25. The avoidance of drinking in ceremony will making home 1.74 (0.73) Middle 2.50 (0.51) High sweet home. 26. The avoidance of drinking in ceremony will making a. 2.02 (0.78) Middle 2.40 (0.67) High Blessed society Total 2.10 (0.76) Middle 2.59 (0.53) High

Table 5 The average standard deviation, The level of participation in evaluation before development after development evaluation Participation (SD) The level of (SD) The level of participation participation 27. Enforce the social contract rules of the village for operation. 2.33 (0.61) Middle 2.48 (0.51) High

28. .Enforce the law for operations. 2.36 (0.88) High 2.69 (0.52) High 29. Monitoring and evaluation for operations. 2.33 (0.77) Middle 2.60 (0.54) High 30. Controller and monitoring operations. 2.52 (0.71) High 2.69 (0.47) High 31. Monitor for progression of operationsparticipation. 2.48 (0.77) High 2.64 (0.53) High 32.Resolve an operating problem on working participation 2.17 (0.79) Middle 2.40 (0.54) High 33.Satisfied for decrease, abstain and stop drinkingalcohol op- 2.19 (0.74) Middle 2.52 (0.51) High erating in ceremony. Total 2.34(0.75) High 2.57 (0.51) High Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Public Policy for the Reducing and Quitting Alcohol 663 consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province Concisely The public policy for decrease, abstain and stop drinking improvement in ceremony at That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Provinceis composed of 7 procedure as follow

1) Definitionby community. 2) Establish operation committee for decrease, 7) Make a public abstain and stop drinking. conclusion.

. Operation guidelines for 3) Set up 2 community rules decrease, abstain and stop 1.ask for cooperation drinking. 2.Enforcement

6) Implement the 4) Announce officially to project plan. the public. 5) Raise fund to establish the Reducing and Quitting Alcohol Fund.

Illustration1 Operation guild lines forthe Reducing and Quitting Alcohol consumption Modelfor Thai Traditional Festival in That Noi Sub-district, Khueang Nai District, Ubon Ratchathani Province นิพนธตนฉบับ

การดแลสู ขภาพตนเองของผุ สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบาหวานในโรงพยาบาลส งเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ บานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม Self-care of elderly patients with diabetes mellitus in Tambon Kutsaij or Health Promoting Hospital, Kantharawichai district, Maha Sarakham province วรพจน พรหมสัตยพรต1 สุมัทนา กลางคาร1 ชัยรัตน ชูสกุล2 Vorapoj Promasatayaprot1, Sumattana Glangkarn1, Chairat Chusakul2 Received: 28 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015 บทคัดยอ การวจิ ยเชั งพรรณนานิ มี้ วี ตถั ประสงคุ เพ อศื่ กษาการดึ แลสู ขภาพของผุ สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบาหวาน โดยการมสี วนร วมของภาค เครี อื ขายสุขภาพกับโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม กลุมตัวอยาง คือผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน 52 คน เก็บขอมูลโดยใชแบบสัมภาษณผลการศึกษาพบวา กลุมตัวอยางสวนใหญเปนเพศหญิง อายุเฉลี่ย 67.25 ป อาศัยอยูกับคูสมรสและบุตรหลาน มีอาชีพเกษตรกรรม มีการศึกษาระดับประถมศึกษา ระยะเวลาการเปน โรคเบาหวานเฉลี่ย 9.6 ป สวนใหญรักษาโดยยาเม็ดรับประทาน สําหรับการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน มการดี แลสู ขภาพตนเองอยุ ในระดู บดั ี (Mean= 2.39, SD= 0.15) โดยดานการใช ยาและการต ดตามผลการริ กษามั คี าเฉล ยสี่ งทู สี่ ดุ (Mean= 2.73, SD= 0.27) รองลงมา คือ การนอนหลับพักผอน (Mean = 2.68, SD = 0.37) และนอยที่สุด คือการออกกําลังกาย (Mean = 1.83, SD = 0.30) ผลการวเคราะหิ ความส มพั นธั ระหว างล กษณะทางประชากรกั บการดั แลสู ขภาพตนเองของผุ สู งอายู ุ ที่เปนโรคเบาหวาน พบวา เพศ อายุ การพักอาศัย อาชีพ รายไดเฉลี่ยตอเดือน ระดับการศึกษา ระยะเวลาการเจ็บปวย การรับยา ไมมีความสัมพันธกับการดูแลสุขภาพตนเองขอเสนอแนะจากการศึกษาครั้งนี้ ควรมีการจัดกิจกรรมการออกกําลังกายแกผูสูงอายุ ที่เปนโรคเบาหวานอยางเหมาะสม พรอมทั้งการจัดกิจกรรมสรางความสัมพันธระหวางผูปวยเพื่อเปนการสงเสริมคุณภาพชีวิต ใหกับผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน คําสําคัญ: การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ โรคเบาหวาน โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล Abstract This descriptive research aimed to study about self-careofelderly patients with diabetes mellitus as partof health network partnership with Tambon Health Promoting Hospital in Kutsaijor sub-district, Kantharawichai district, Maha Sarakham province.The participants were 52 elderly patients with diabetes mellitus and data were collected by interviews. The results revealed that most of participants were females,and had their average age 67.25 years. In addition, they lived witht heir spouses and their children, were farmers, and had education in elementary level. The average years of having diabetes mellitus of them were 9.6 with mainly used tablets for disease treatment. Self-care of the elderly with diabetes mellitus was totally good (Mean = 2.39, SD = 0.15). The highest scores of self-care were the use of medication and follow up for treatment domains (Mean = 2.73, SD = 0.27), followed by sleeping and rest domain (Mean = 2.68, SD = 0.37) and exercise domain which was the lowest score (Mean = 1.83, SD = 0.30). There were not relationship between self-care of diabetes mellitus in elderly patients and their demographic characteristics which were gender, age, residence, occupation, income, education, duration of illness, and medication. The healthcare promotion for elderly people with diabetes mellitus should be suggested in terms of the provision of appropriate physical activitiesand group activities. These activities, therefore, may lead them to improve their quality of life. Keywords: Self-Care of elderly, Diabetes wellitus, Tambon Henbon Tambon Health Promoting Hospital 1 ผูชวยศาสตราจารย คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 2 อาจารย ภาควิชาวิทยาศาสตรสุขภาพและการกีฬา คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 1 Faculty of Public Health, Mahasarakham University 2 Health and Sport Science Department, Faculty of Education, Mahasarakham University Vol 34. No 6, November-December 2015 Self-care of elderly patients with diabetes mellitus in Tambon Kutsaij 665 or Health Promoting Hospital, Kantharawichai district, Maha Sarakham province

บทนํา เรื้อรังดังกลาวในเขตพื้นที่รับผิดชอบแลว แตก็ยังไมสามารถ ในปจจุบันนี้สถานการณปญหาสุขภาพสวนใหญ พบวา โรค จัดการไดดีพอ และใน พ.ศ. 2554 ยังมีผูปวยเปนเบาหวานที่ เรื้อรังกําลังเปนภัยสุขภาพที่สําคัญของคนไทย เนื่องจากโรค เขาไมถึงบริการรอยละ 31.2 สวนผูปวยเบาหวานที่เขาถึง เรอรื้ งเปั นโรคท เมี่ อเรื่ มเปิ่ นแล วม กไมั หายขาดจะต องได ร บการั บริการและควบคุมระดับนํ้าตาลไดมี รอยละ 28.5 ของผูปวย ดูแลรักษาอยางตอเนื่อง เพื่อควบคุมอาการของโรคไมให เบาหวานทั้งหมดปญหาสําคัญของโรคเบาหวานที่ควบคุมไม ลกลามจนเกุ ดภาวะแทรกซิ อนหร อเปื นอ นตรายรั นแรงไดุ  และ ไดคือ การเกิดภาวะแทรกซอนที่มีผลกระทบตอคุณภาพชีวิต โรคเบาหวานนบวั าเป นโรคเร อรื้ งชนั ดหนิ งึ่ ทไมี่ สามารถร กษาั ผปู วยและค าใช จ ายด านสาธารณส ขโดยรวมไดุ แก โรคห วใจโรคั ใหหายขาด เปนโรคเร อรื้ งสั าคํ ญทั เกี่ ยวขี่ องก บการรั บประทานั หลอดเลอดสมองแตกหรื อตื บโรคไตวายเรี อรื้ งนอกจากนั นเบาั้ อาหารที่ไมเหมาะสม การขาดการออกกําลังกาย และปญหา หวานอาจทําใหเกิดภาวะตาบอดเปนแผลเรื้อรังท่ีเทาและขา สขภาพจุ ติ ซงจะนึ่ าไปสํ การเจู บป็ วยแทรกซ อนด วยโรคหลอด จนกระทงถั่ กตู ดขาั /ตดนั วไดิ้ 3 ซงนึ่ บวั าเป นท นี่ าส งเกตอยั างย งิ่ เลือดสมอง โรคหลอดเลือดหัวใจ ตาบอดจากเบาหวานและ จากสถิติป 2553 การปวยดวยโรคเบาหวาน ในกลุมผูสูงอายุ ภาวะไตวายเรองรื้ งมากขั นึ้ สานํ กงานหลั กประกั นสั ขภาพแหุ ง ในเขตพนทื้ อี่ าเภอกํ นทรวั ชิ ยกั พบว็ าป ญหาส ขภาพของผุ ปู วย ชาติตระหนักและเห็นความจําเปนที่จะตองมีการลงทุนดาน ซึ่งมีทั้งหมด 1,190 คน มีอัตราตายของผูปวยดวยโรคเบา สุขภาพเพื่อเรงรัดดําเนินการอยางจริงจังในการลดหรือชะลอ หวานในกลมผุ สู งอายู ุ รอยละ 1.22 แลในพนทื้ เขตความรี่ บผั ดิ การเจ็บปวยดวยโรคเบาหวานมิใหเพิ่มมากขึ้นอยางรวดเร็ว ชอบของโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลบานกุดใสจอ และหากเจบป็ วยก สามารถเข็ าถ งบรึ การควบคิ มปุ องก นความั อาเภอกํ นทรวั ชิ ยั จงหวั ดมหาสารคามั จากการสารวจปํ  2553 รนแรงทุ มี่ คี ณภาพเพุ อปื่ องก นหรั อชะลอภาวะแทรกซื อนท จะี่ มีจํานวนผูปวยโรคเบาหวานทั้งสิ้น 100 คน เปนผูสูงอายุ เกิดขึ้น1,2การสรางสุขภาพและการปองกันโรคจึงเปนองค จานวนํ 52 คน มรายงานการเสี ยชี วี ติ รอยละ 7.89 ซงจากการึ่ ประกอบทสี่ าคํ ญของคั ณภาพชุ วี ติ ดงนั นั้ จงจึ าเปํ นท จะตี่ องม ี สํารวจนั้นผูสูงอายุที่ปวยในกลุมโรคเบาหวานยังจะตองไดรับ การพัฒนาการสรางเสริมสุขภาพในงานสาธารณสุขทุกระดับ ความรูในเรื่องการดูแลของตนเองใหดียิ่งขึ้น ดวยเหตุผลดัง โดยเฉพาะในระดับชุมชน การพัฒนาคุณภาพบุคลากรดาน กลาว จึงมีความจําเปนตองมีการศึกษาการดูแลสุขภาพของ สุขภาพ และภาคีเครือขายดานสุขภาพ ใหมีความรู ความ ผสู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบาหวาน ในเขตรบผั ดชอบของโรงพยาบาลิ สามารถ ทักษะในการดําเนินงานสรางเสริมสุขภาพในชุมชน สงเสริมสุขภาพตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอ จะสงผลให การสร างส ขภาพและการปุ องก นโรคเพั อแกื่ ป ญหา กนทรวั ชิ ยั จงหวั ดมหาสารคามั เพอใหื่ ผ ปู วยเหล าน มี้ รี างกาย สุขภาพในระดับพื้นที่ไดรับการแกไขและพัฒนาอยางมี และจตใจทิ สมบี่ รณู แข งแรง็ ไมเก ดโรคแทรกซิ อนจากโรคเร อรื้ งั ประสิทธิภาพ กอใหเกิดผลดีตอภาวะสุขภาพของบุคคล ที่เปนอยูตอไป ครอบครัว และชุมชน การใหบริการระดับปฐมภูมินั้นตองใชชุมชนมารวม วัตถุประสงคเพื่อศึกษา ดําเนินงาน มากกวาการใหบริการระดับทุติยภูมิและตติยภูมิ (1) การดแลตนเองของผู สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบาหวาน ทั้งนี้ เพื่อใหเกิดระบบสุขภาพในอนาคตที่ตางจากสภาพ ในดานการควบคุมอาหาร การออกกําลังกาย การนอนหลับ ปจจ บุ นั และเพอใหื่ ม พี นทื้ ของการพี่ งสถานบรึ่ การสิ ขภาพลดุ พกผั อน การจดการความเครั ยดี การใชยาและการต ดตามการิ ลง แตมีการเพิ่มการมีพฤติกรรมสุขภาพที่ดีขึ้นเชนมีการออก รักษา และการดูแลสุขภาพอนามัยโดยทั่วไป กําลังกาย รับประทานอาหารที่เหมาะสม ไมติดสุรา การกิน (2) ปจจัยที่มีความสัมพันธกับการดูแลสุขภาพ รอน ใชชอนกลางลางมือ ใชหนากากอนามัย และการดูแล ตนเองของผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน รกษาตนเองเบั องตื้ นได ถ กตู องเหมาะสม เชน การเชดต็ วลดไขั  การรูจักรับประทานนํ้าเกลือแรเวลาเกิดทองรวงการซื้อหายา วิธีการวิจัย ตามรานขายยาอยางถูกตองและปลอดภัยเปนตนในสวนของ การวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงพรรณนา (Descriptive การใชบริการจากสถานบริการสุขภาพนั้น ใหมีการเพิ่มพื้นที่ Research) ซึ่งศึกษาเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูง และใหความสําคัญของใชการบริการระดับปฐมภูมิแตลดการ อายุที่เปนเบาหวานที่อาศัยอยูในชุมชนในเขตรับผิดชอบของ ใชบริการระดับทุติยภูมิ และตติยภูมิลง ทั้งนี้ โรงพยาบาลสง โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลบานไสจอ เพื่อใหทราบ เสรมสิ ขภาพตุ าบลบํ านไส จ อ ตาบลกํ ดใสุ จ อ อาเภอกํ นทรวั ชิ ยั ขอมูลที่เปนแนวทางในการจัดการสุขภาพของผูสูงอายุที่เปน จังหวัดมหาสารคาม ไดดําเนินการดูแลสุขภาพของผูปวยโรค โรคเบาหวานตอไป 666 Vorapoj Promasatayaprot et al. J Sci Technol MSU

ประชากร ประทาน รอยละ 94.2 และมีผูปวยเบาหวานสูงอายุที่คาระดับ ประชากร คือ ผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน ที่อาศัย นํ้าตาลในเลือดปกติ รอยละ 75.0 และมีผูปวยที่คาระดับนํ้า อยูจริงในพื้นที่ และขึ้นทะเบียนเบาหวานในป 2554 – 2557 ตาลในเลือดสูงเกินเกณฑ รอยละ 25.0 ในเขตพนทื้ โรงพยาบาลสี่ งเสร มสิ ขภาพตุ าบลบํ านไส จ อ ตาบลํ กดใสุ จ อ อาเภอกํ นทรวั ชิ ยั จงหวั ดมหาสารคามั จานวนํ 52 คน สวนที่ 2 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่ เปนโรคเบาหวาน เครื่องมือที่ใชการวิจัย ผลการศึกษาการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่ เครื่องมือที่ใชในการเก็บรวบรวมขอมูลครั้งนี้ เปน เปนโรคเบาหวาน ในเขตพื้นที่โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ แบบสอบถามที่ผูวิจัยไดประยุกตการพัฒนาเครื่องมือมาจาก ตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย จังหวัด แนวคิด ทฤษฎี ที่เกี่ยวของกับพฤติกรรมการดูแลสุขภาพ มหาสารคาม พบวาสวนใหญมีการดูแลสุขภาพดานการดูแล ตนเองของผูปวยเบาหวาน ในกลุมผูสูงอายุ โดยปรับปรุงให สุขภาพตนเองอยูในระดับดีเมื่อพิจารณารายดาน พบวามี สอดคลองก บเนั อหากรอบแนวคื้ ดและกลิ มประชากรทุ ตี่ องการ คะแนนเฉลี่ยการดูแลสุขภาพตนเองมากที่สุด คือดานการใช ศึกษา และมีคาสัมประสิทธิ์ความเชื่อมั่นของครอนบาช 0.78 ยาและการติดตามผลการรักษา (Mean = 2.73, SD = 0.27) ซึ่งแบบสอบถามมีการแปลผลความหมายระดับการดูแล รองลงมา คอดื านการนอนหล บพั กผั อน (Mean = 2.68, SD = สุขภาพของผูปวยโรคเบาหวานในกลุมผูสูงอายุพิจารณาจาก 0.37) และนอยท สี่ ดุ คอดื านการออกก าลํ งกายั (Mean = 1.83, คะแนนที่ไดจากแบบสอบถามเปน 3 ระดับ คือ ระดับดี ระดับ SD = 0.30) ปานกลาง ระดับไมดี ดังน4ี้ 2.1 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน คะแนนเฉลยี่ 1.00 – 1.66 หมายถงึ มระดี บการดั แลู โรคเบาหวานดานการควบคุมอาหาร สุขภาพตนเองอยูในระดับไมดี ผลการวจิ ยพบวั าส วนใหญ ผ สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบา คะแนนเฉลยี่ 1.67 – 2.32 หมายถงึ มระดี บการดั แลู หวาน มีการดูแลสุขภาพตนเองในการควบคุมอาหารอยูใน สุขภาพตนเองอยูในระดับปานกลาง ระดบดั ี (Mean = 2.56, SD = 0.26) โดยคะแนนเฉลยมากที่ สี่ ดุ คะแนนเฉลยี่ 2.33 – 3.00 หมายถงึ มระดี บการดั แลู ในเรื่องการรวมสังสรรคงานเลี้ยงและมีการควบคุมเครื่องดื่ม สุขภาพตนเองอยูในระดับดี แอลกอฮอล  (Mean = 2.98, SD = 0.66) โดยปฏบิ ตั เปิ นประจ าํ เก็บขอมูลโดยการสัมภาษณจากแบบสอบถาม และ รอยละ 98.1 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 1.9 และไมเคยปฏิบัติ วเคราะหิ ข อม ลโดยใชู สถ ติ เชิ งพรรณนาิ (Descriptive statistics) รอยละ 0.0 รองลงมา คอในเรื องการดื่ มแอลกอฮอลื่  เชน ยาดอง ไดแก จํานวน รอยละ คาเฉลี่ย สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน เหลา เบยรี  (Mean = 2.96, SD = 0.19) โดยปฏบิ ตั เปิ นประจ าํ คาสูงสุด ตํ่าสุด คามัธยฐาน และสถิติเชิงอนุมาน (Inferential รอยละ 3.8 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 0.0 และไมเคยปฏิบัติ statistics) คือ คาสัมประสิทธิ์สหสัมพันธเพียรสัน (Pearson’s รอยละ 96.2 และนอยที่สุดในเรื่องของการรับประธานขนม Correlation Coeffi cient) โดยมีการสรุป อภิปรายผล และขอ หวานทุกครั้งที่เห็น (Mean = 1.88, SD = 0.64) โดยปฏิบัติ เสนอแนะ เปนประจํา รอยละ 26.9 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 57.7 และไม เคยปฏิบัติ รอยละ 15.4 ผลการวิจัย 2.2 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน สวนที่ 1 ลักษณะประชากร โรคเบาหวานดานการออกกําลังกาย ผลการวิจัยพบวา การศึกษาการดูแลสุขภาพตนเอง ผลการวจิ ยพบวั าส วนใหญ ผ สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบา ของผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน ในเขตพื้นที่โรงพยาบาลสง หวานมการดี แลสู ขภาพตนเองในการออกกุ าลํ งกายอยั ในระดู บั เสรมสิ ขภาพตุ าบลบํ านไส จ อ ตาบลกํ ดใสุ จ อ อาเภอกํ นทรวั ชิ ยั ปานกลาง (Mean = 1.83, SD = 0.30) โดยคะแนนเฉลี่ยมาก จงหวั ดมหาสารคามั สวนใหญ เป นเพศหญ งิ รอยละ 84.6 อายุ ที่สุดในเรื่องการออกกําลังกายอยางนอยสัปดาหละ 3 วัน เฉลี่ย 67.25 ป มีการพักอาศัยอยูกับคูสมรสและบุตรหลาน (Mean = 2.37, SD = 0.79) โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ รอยละ 48.1 มอาชี พเกษตรกรรมี รอยละ 78.8 สวนใหญ ม รายี 44.2 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 44.2 และไมเคยปฏิบัติ รอยละ ไดนอยกวาหรือเทากับ 500 บาท รอยละ 53.8 จบการศึกษา 11.5 รองลงมา คอการออกกื าลํ งกายในแตั ละคร งใชั้ เวลาไม ถ งึ ระดับประถมศึกษา รอยละ 98.1 ระยะเวลาการเจ็บปวยดวย 30 นาที (Mean = 2.33, SD = 0.67) โดยปฏิบัติเปนประจํา โรคเบาหวานเฉลี่ย 9.6 ป สวนใหญมีการรับยาแบบยาเม็ดรับ รอยละ 50.0 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 36.5 และไมเคยปฏิบัติ Vol 34. No 6, November-December 2015 Self-care of elderly patients with diabetes mellitus in Tambon Kutsaij 667 or Health Promoting Hospital, Kantharawichai district, Maha Sarakham province

รอยละ 13.5 และนอยที่สุดในเรื่อง การเลือกประเภทการออก ทุกครั้ง (Mean = 2.92, SD = 0.26) โดยปฏิบัติเปนประจํา กาลํ งกายทั ตี่ อเน องื่ เชน การเดนเริ ว็ วงิ่ ปนจ กรยานั (Mean= รอยละ 92.3 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 7.7 และไมเคยปฏิบัติ 1.27, SD = 0.49) โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 1.9 ปฏิบัติ รอยละ 0.0 และนอยที่สุดในเรื่อง การใชยาสมุนไพรรักษาโรค บางครั้ง รอยละ 23.1 และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 75.0 เบาหวาน (Mean = 2.32, SD = 0.83) โดยปฏิบัติเปนประจํา 2.3 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน รอยละ 23.1 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 23.1 และไมเคยปฏิบัติ โรคเบาหวานดานการนอนหลับพักผอน รอยละ 55.5 ผลการวจิ ยพบวั าส วนใหญ ผ สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบา 2.6 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน หวาน มการดี แลสู ขภาพตนเองในการนอนหลุ บพั กผั อน อยในู โรคเบาหวานดานการดูแลสุขภาพอนามัยโดยทั่วไป ระดบดั ี (Mean = 2.68, SD = 0.37) โดยคะแนนเฉลยมากที่ สี่ ดุ ผลการวจิ ยพบวั าส วนใหญ ผ สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบา ในเรองนอนในทื่ มี่ อากาศถี ายเทได สะดวก (Mean = 2.79, SD หวานมการดี แลสู ขภาพอนามุ ยโดยทั วไปอยั่ ในระดู บดั ี (Mean = 0.41) โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 78.8 ปฏิบัติบางครั้ง = 2.34, SD = 0.22) โดยคะแนนเฉลี่ยมากที่สุดในเรื่อง รอยละ 21.2 และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 0.0 รองลงมา คือการ การสวมรองเทาที่แนนจนเกินไป (Mean = 2.92, SD = 0.26) รับประทานยานอนหลับหรือยาคลายเครียดกอนนอน(Mean โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 0.0 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 7.7 = 2.76, SD = 0.46) โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 1.9 ปฏิบัติ และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 92.3 รองลงมา คือ การลางมือทุก บางครงั้ รอยละ 19.2 และไมเคยปฏ บิ ตั ิ รอยละ 78.8 และนอย ครั้งกอนร ับประทานอาหาร (Mean = 2.88, SD = 0.32) โดย ที่สุดในเรื่อง สวดมนต นั่งสมาธิ ทุกครั้งกอนเขานอน (Mean ปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 88.5 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 11.5 = 2.48, SD = 0.41) โดยปฏบิ ตั เปิ นประจ าํ รอยละ 63.5 ปฏบิ ตั ิ และไมเคยปฏ บิ ตั ิ รอยละ 0.0 และนอยท สี่ ดในเรุ องมื่ การใชี กระ บางครั้ง รอยละ 21.2 และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 15.4 เปานํ้ารอนประคบเทาทุกครั้งที่รูสึกชา (Mean = 1.23, 2.4 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน SD = 0.54) โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 5.8 ปฏิบัติบางครั้ง โรคเบาหวานดานการจัดการกับความเครียด รอยละ 11.2 และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 82.7 ผลการวิจัยพบวา สวนใหญผูสูงอายุที่เปนโรค 2.7 ระดบการดั แลสู ขภาพตนเองของผุ สู งอายู ทุ ี่ เบาหวานมการดี แลสู ขภาพตนเองในการจุ ดการกั บความเครั ยดี เปนโรคเบาหวาน อยในระดู บปานกลางั (Mean = 2.06, SD = 0.60) โดยคะแนน ผลการวิจัยพบวา การดูแลสุขภาพตนเองของ เฉลยมากที่ สี่ ดในเรุ องเมื่ อมื่ ความเครี ยดผี สู งอายู จะอยุ คนเดู ยวี ผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน ในเขตพื้นที่โรงพยาบาลสงเสริม ไมพูดกับใคร (Mean = 2.30, SD = 0.80) โดยปฏิบัติเปน สุขภาพตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย ประจํา รอยละ 21.2 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 26.9 และไมเคย จงหวั ดมหาสารคามพบวั าส วนใหญ การด แลสู ขภาพของผุ ปู วย ปฏิบัติ รอยละ 51.9 รองลงมา คือ พยายามหาที่ตาง ๆ เพื่อ โรคเบาหวาน ในกลุมผูสูงอายุ มีการดูแลสุขภาพตนเองอยูใน ผอนคลายความเครียดเสมอ(Mean = 2.13, SD = 0.88) โดย ระดบสั งู จานวนํ 32 คน รอยละ 61.5 และรองลงมา มการดี แลู ปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 46.2 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 21.2 สุขภาพตนเองอยูในระดับปานกลาง จํานวน 20 คน รอยละ และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 32.7 และนอยที่สุดในเรื่อง การพูด 38.5 (Mean = 2.39, SD = 0.15) คยระบายกุ บคนใกลั ช ดิ เมอผื่ สู งอายู รุ สู กไมึ สบายใจ (Mean = 1.88, SD = 0.90) โดยปฏิบัติเปนประจํา รอยละ 34.6 ปฏิบัติ สวนที่ 3 ความสัมพันธระหวางลักษณะทาง บางครั้ง รอยละ 19.2 และไมเคยปฏิบัติ รอยละ 46.2 ประชากรกับการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน 2.5 การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่เปน โรคเบาหวาน โรคเบาหวานดานการใช ยาและการต ดตามผลการริ กษาั จากผลการวิเคราะหความสัมพันธระหวางลักษณะ ผลการวิจัยพบวาสวนใหญผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน มีการ ทางประชากรกบการดั แลสู ขภาพตนเองของผุ สู งอายู ทุ เปี่ นโรค ดแลสู ขภาพตนเองในการใชุ ยาและการต ดตามผลการริ กษาอยั ู เบาหวานโดยใชสถ ติ วิ เคราะหิ  สมประสั ทธิ สหสิ์ มพั นธั เพ ยรี ส นั ในระดับดี (Mean = 2.73, SD = 0.27) โดยคะแนนเฉลี่ยมาก (Pearson’s Correlation Coeffi cient) พบวา อาย ุ รายไดเฉล ยี่ ที่สุดในเรื่องการเพิ่มและลดขนาดของยาเอง โดยไมปรึกษา ตอเด อนื และระยะเวลาการเจบป็ วย ไมม ความสี มพั นธั ก บการั แพทย (Mean = 2.98, SD = 0.13) โดยปฏิบัติเปนประจํา ดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุท่ีเปนโรคเบาหวาน (p = รอยละ 0.0 ปฏิบัติบางครั้ง รอยละ 1.9 และไมเคยปฏิบัติ 0.433, p = 0.754, และ p = 0.786 ตามลําดับ) รายละเอียด รอยละ 98.1 รองลงมา คือ การรับประทานยาตามที่แพทยสั่ง ดังแสดงในตาราง 3 668 Vorapoj Promasatayaprot et al. J Sci Technol MSU

อภิปรายผลการวิจัย 3. ควรจัดอบรมใหความรูอาสาสมัครสาธารณสุข จากการวิจัยการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุที่ หรือญาติ ในเรื่องการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุที่เปนโรคเบา เปนโรคเบาหวาน ในเขตพื้นที่โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ หวานเพอชื่ วยด แลและปู องก นการเกั ดโรคแทรกซิ อนเน องจากื่ ตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย จังหวัด โรคเบาหวานกับผูสูงอายุได มหาสารคาม พบวา ในผูสูงอายุ จํานวน 52 คน มีการดูแล 4. ควรใหผูปวยโรคเบาหวาน มีกิจกรรมรวมกัน สุขภาพตนเองอยูในระดับดี 32 คน มีการดูแลสุขภาพตนเอง เพอสรื่ างความส มพั นธั ซ งกึ่ นและกั นั ซงจะทึ่ าใหํ ผ สู งอายู ทุ เปี่ น อยูในระดับปานกลาง 20 คน โดยการดูแลสุขภาพตนเองของ โรคเบาหวานมีกําลังใจและลดความเครียดที่อาจจะเกิดจาก ผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวานแบงเปน 6 ดาน คือ การควบคุม การเจ็บปวยเรื้อรังได อาหาร การออกกําลังกาย การนอนหลับพักผอน การจัดการ กับความเครียด การใชยาและการติดตามผลการรักษา และ กิตติกรรมประกาศ การดูแลสุขภาพอนามัยโดยทั่วไป ผลการวิจัยพบวาผูสูงอายุ การวิจัยครั้งนี้สําเร็จสมบูรณลงไดดวยความกรุณา ที่เปนโรคเบาหวานมีการดูแลสุขภาพตนเองในภาพรวมอยูที่ และความชวยเหล ออยื างย งิ่ จาก นายสงวรณั  วรไวย  ผอู านวยการํ ระดับดี โดยการรับประทานยาและมารับการรักษาตามนัดมี โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลบานไสจอ บุคลากรใน คะแนนเฉลยสี่ งทู สี่ ดุ รองลงมาคอการพื กผั อนและการควบค มุ โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลกุดใสจอ อําเภอกันทรวิชัย อาหารเนื่องจากผูสูงอายุกลุมนี้มีความเขาใจวาเบาหวานเปน จังหวัดมหาสารคาม ตลอดจนอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) โรคเรอรื้ งทั จะตี่ องให ความส าคํ ญกั บการรั กษาทั ตี่ อเน องจื่ งใหึ  ที่ใหความชวยเหลือในการเก็บขอมูลในการวิจัย ขอขอบคุณ ความสําคัญกับการรับประทานยาและมาพบแพทยตามนัด คณะสาธารณสขศาสตรุ  มหาวทยาลิ ยมหาสารคามั ทไดี่ ให การ และจะตองระว งในเรั องการรื่ บประทานอาหารทั จะสี่ งผลต อระ สนบสนั นงบประมาณเงุ นรายไดิ  ในหนวยปฏ บิ ตั การวิ จิ ยระบบั ดับนํ้าตาลในเลือดไดสอดคลองกับรายงานการวิจัยของทรรศ สุขภาพในองคกรปกครองสวนทองถิ่น เพื่อการวิจัยในครั้งนี้ นยี  สริ วิ ฒนพรกั ลและคณะุ 5,6,7 และคะแนนเฉลยที่ นี่ อยท สี่ ดคุ อื การออกกําลังกายทั้งนี้อาจเนื่องจากผูสูงอายุบางคนกลัววา เอกสารอางอิง อาจเกิดอันตรายจากการออกกําลังกายและสงผลตอการเปน 1. กระทรวงสาธารณสุข. คูมือการสงเสริมสุขภาพที่พึง โรคเบาหวานได8,9 ซงการออกกึ่ าลํ งกายหรั อมื กี จกรรมทางกายิ ประสงคในผ สู งอายู .ุ พมพิ คร งทั้ 2.ี่ กรงเทพมหานครุ : โรง เปนปจจัยที่มีผลตอการลดระดับนํ้าตาลในเลือดในผูปวยเบา พิมพสงเคราะหทหารผานศึกในพระราชาชูประถัมภ, หวาน10,11 สําหรับการวิเคราะหความสัมพันธระหวางลักษณะ 2541. ทางประชากรกบการดั แลสู ขภาพตนเองของผุ สู งอายู ทุ เปี่ นโรค 2. ทศนาั ชวรรธนะปกรณู และสายพ นิ สรุ ยวงคิ . มมมองการุ เบาหวานพบวา เพศ อายุ การพักอาศัย อาชีพ รายไดเฉลี่ย ปวยของผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน. วารสารสภาการ ตอเดือน ระดับการศึกษา ระยะเวลาการเจ็บปวย การรับยา พยาบาล 2554; 26(4), 96-107. ไมม ความสี มพั นธั ก บการดั แลสู ขภาพตนเองของผุ ปู วยโรคเบา 3. โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลบานไสจอ ตําบลกุดใส หวานไมสอดคลองกับรายงานการศึกษาของปนนเรศ กาศอุ จอ อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม : สรุปขอมูล ดมและมัณฑนา เหมชะญาต12,13ิ ประจําปงบประมาณ, 2553 – 2554. 4. สมุ ทนาั กลางคาร และวรพจน  พรหมสตยพรตั . หลกการั ขอเสนอแนะ วิจัยทางวิทยาศาสตรสุขภาพ. พิมพครั้งที่ 6. (ฉบับ ขอเสนอแนะจากการวิจัยครั้งนี้ ปรับปรุงใหม) : สารคามการพิมพ – สารคามเปเปอร, 1. ควรสงเสร มกิ จกรรมการออกกิ าลํ งกายทั เหมาะสมี่ 2553. กบผั สู งอายู ทุ เปี่ นโรคเบาหวาน และการออกกาลํ งกายทั ถี่ กวู ธิ ี 5. ทรรศนีย สิรวิ ัฒนพรกุล, นงนุช โอบะ และ สุชาดา อินทร เพื่อการควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดใหดียิ่งขึ้น กําแหง ณ ราชสีมา. ปจจัยที่มีความสัมพันธกับระดับนํ้า 2. ควรมีการใหความรูเกี่ยวกับการปฏิบัติตัวที่ถูก ตาลในเลือดของผูปวยเบาหวานชนิดที่ 2. วารสาร ตองในการควบคุมอาหาร เพื่อใหผูสูงอายุที่เปนโรคเบาหวาน พยาบาลศาสตร  มหาวทยาลิ ยนเรศวรั . 2550; 1(2),57-67. มีการปฏิบัติตัวในการรับประทานอาหารที่ถูกตองและไดสาร 6. แดนชัย ใหมทอง. พฤติกรรมการดูแลสุขภาพตนเองของ อาหารทเพี่ ยงพอตี อร างกาย และชวยให สามารถควบค มระดุ บั ผสู งอายู ุ ตาบลบํ ญทุ นั อาเภอสํ วรรณคุ หาู จงหวั ดหนองบั วลั าภํ .ู นํ้าตาลในเลือดใหอยูในเกณฑปกติ การศกษาอึ สระทางสาธารณสิ ขุ สาธารณสขศาสตรบุ ณฑั ติ คณะสาธารณสขศาสตรุ  มหาวทยาลิ ยมหาสารคามั , 2552. Vol 34. No 6, November-December 2015 Self-care of elderly patients with diabetes mellitus in Tambon Kutsaij 669 or Health Promoting Hospital, Kantharawichai district, Maha Sarakham province

7. ธราธร ดวงแกว. พฤติกรรมสุขภาพของผูสูงอายุ ตําบล 11. รังสิมา รัตนศิลา, ขวัญใจ อํานาจสัตยซื่อ, สิรินทรฉันศิริ โพรงมะเดอื่ อาเภอเมํ องื จงหวั ดนครปฐมั . โปรแกรมวชาิ กาญจน, สิริประภา กลั่นกลิ่น และ พัชราพร เกิดมงคล. สาธารณสุขชุมชน คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ผลของโปรแกรมการจัดการผูปวยรายกรณีผูสูงอายุโรค มหาวิทยาลัยราชภัฎนครปฐม, 2550. เบาหวานที่ควบคุมไมได. วารสารพยาบาลสาธารณสุข 8. รัชมนภรณ เจริญ, นํ้าออย ภักดีวงศ และอําภาพร นาม 2558; 29(1), 67-79. วงศพรหม . ผลของโปรแกรมพฒนาความรั และการมู สี วน 12. ปนนเรศ กาศอุดม และมัณฑนา เหมชะญาติ. ผลของ รวมของครอบครัวตอพฤติกรรมสุขภาพและการควบคุ โปรแกรมการสงเสริมพฤติกรรมสุขภาพของผูสูงอายุ ใน มนาตาลในเลํ้ อดของผื สู งอายู ทุ เปี่ นเบาหวานชน ดทิ สองี่ . เขตเทศบาลตําบลบางกะจะอําเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี. Rama Nurs J 2010; 16(2),279-292. วารสารวิทยาลัยพยาบาลพระปกเกลา จันทบุรี 2554; 9. เปรมปยะ บุญพา. พฤติกรรมการดูแลตนเองของผูปวย 22(2), 61-70. เบาหวาน สถานีอนามัยบานแดง ตําบลบานแดง อําเภอ 13. อมรรตนั  ประเสรฐไทยเจริ ญิ และรชนั ภรณี  ทรยพั กรานนท . ภิบูลยรักษ จังหวัดอุดรธานี. การศึกษาอิสระทาง ผลของการใหความรูกับการดูแลสุขภาพในผูปวยสูงอายุ สาธารณสุข สาธารณสุขศาสตรบัณฑิต คณะสาธารณสุข โรคเบาหวานโดยใชสื่อเพลงหมอลํา. วารสารคณะ ศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2552. พยาบาลศาสตร  มหาวทยาลิ ยบั รพาู 2547; 12(2), 43-54. 10. พรทิพย มาลาธรรม, ปยนันท พรหมคง และประคอง อนทรสมบิ ตั .ิ ปจจ ยทั านายระดํ บนั าตาลในเลํ้ อดของผื สู งู อายุที่เปนโรคเบาหวานชนิดที่ 2. Rama Nurs J 2010; 16(2),218-237. Table 1 Self-care forelderlypatients with diabetes mellitus Self-care Mean S.D. Level of Practices Drug treatment and follow-up 2.73 0.27 good Rest and sleeping 2.68 0.37 good Diet 2.56 0.26 good General self-care 2.34 0.22 good Stress management 2.06 0.60 moderate Exercise 1.83 0.30 moderate Total health care 2.39 0.15 good

Table 2 Percent of self-care levelof the elderlypatients with diabetes mellitus Level of self-care Percent (N =52) Good 61.532 Moderate 38.520 Fair 0.0 0

Table 3 The relationship between demographic characteristics and self-care of the elderlypatients with diabetes mellitus Demographic characteristics p-value ( r ) Age 0.433- 0.111 Income per month 0.753- 0.045 Duration of illness 0.7860.039 นิพนธตนฉบับ

การพฒนารั ปแบบการเฝู าระว งโรคไมั ต ดติ อเร อรื้ งตั าบลโคกสวํ าง อาเภอสํ าโรงํ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province.

อภิรักษ ศรชัย1, วรพจน พรหมสัตยพรต2, เกศิณี หาญจังสิทธ3ิ์ Apirak Sornchai1, Worapoj Promsatayaprot2, Kesinee Hanjangsit3 Received: 28 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015 บทคัดยอ การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวมนี้ มีความมุงหมายเพื่อ ศึกษาสภาพแวดลอมการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง ศึกษาการมี สวนรวม และผลของการพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง กลุมตัวอยางประกอบดวย คณะกรรมการดําเนินงาน จํานวน 71 คน กลุมผูปวย จํานวน 106 คน กลุมประชาชน 340 คน เก็บรวบรวมขอมูลโดยการสังเกต สัมภาษณ การสนทนากลุม วิเคราะหขอมูล โดยใช คาเฉลี่ย รอยละ สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และ การวิเคราะหเชิงเนื้อหา ผลการวิจัย พบวา กระบวนการพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังมี 7 ขั้นตอนไดแก 1) การเตรียมงาน 2) การประชุมเชิงปฏิบัติการ 3) การศึกษาสภาพแวดลอม 4) การจัดทําแผนปฏิบัติการ 5) การนําแผนปฏิบัติการไปใชดําเนิน การ 6) สรปการนุ าแผนไปปฏํ บิ ตั ิ และ 7) การสะทอนผลกล บสั ชู มชนุ ผลการดาเนํ นงานไดิ ร ปแบบู ทประกอบดี่ วย คณะกรรมการ ดําเนินงาน การคนหาผูปวยและกลุมเสี่ยง การดูแลกลุมเสี่ยงและกลุมปวย การดําเนินการตอเนื่อง และ ในรูปเครือขาย กระบวนการดังกลาวสงผลใหการดําเนินงานพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังโดยรวมอยูในระดับมาก การมีสวน รวมในการดําเนินการอยูในระดับ ปานกลาง และ การดูแลตนเองของผูปวยโรคเบาหวาน และโรคความดันโลหิตสูง อยูในระดับ ปานกลาง และการดูแลตนเองของประชากรเพื่อการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง อยูในระดับ ปานกลาง คําสําคัญ: การเฝาระวัง โรคไมติดตอเรื้อรัง Abstract This participatory action research aims to Environment of chronic non-communicable diseases surveillance. Study participation And the effect of the development of chronic non-communicable disease surveillance model. The target group consists of Operations Committee of 71 samples and 106 patients 340 samples were collected by observation, interview and group discussion. Data are analyzed by mean, percentage, standard deviation and content analysis. The results showed that the development of surveillance non-communicable chronic diseases has seven stages: 1) preparation 2) Workshop 3) educational environment, 4), the Action Plan 5) Implementing the Action Plan 6) the adoption and implementation plan.7) To refl ect back to the community. Performance was formed. Contains Operations Committee Finding patients and vulnerable groups. Caring for vulnerable groups and patient groups. The operation continued and in the network. The process resulted in the development of chronic non-communicable disease surveillance were at the high level. Participation in the operation were moderate and self-care of diabetes patients. And high blood pressure is moderate And self-care for the population of chronic non-communicable disease surveillance in the moderate Keyword: Surveillance, Chronic non-communicable disease

1 นิสิตระดับปริญญาโท, สาขาสาธารณสุขศาสตร คณะสาธารณสุขศาสตร, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 2 อาจารย, คณะสาธารณสุขศาสตร, มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 3 อาจารย, วิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธรจังหวัดอุบลราชธานี 1 Master Degree Student, Faculty of Public Health, Mahasarakham University 2 Lecturer, Faculty of Public Health. Mahasarakham University 3 Lecturer, Sirindhorn of Public Health College Ubonratchathani. Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model 671 in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province

บทนํา 40.00 และ 25.00 ตามลําดับ และมีโอกาสเสียชีวิตจากหัวใจ โรคไมต ดติ อเร อรื้ งเปั นป ญหาท สี่ าคํ ญทั คี่ กคามตุ อส ขภาพของุ วายถึง รอยละ 60.00 - 75.00 เกิดหลอดเลือดแตกหรืออุดตัน ประชาชนและการพัฒนาประเทศจากรายงานขององคการ รอยละ 20.00 – 30.00 และไตวาย รอยละ 5.00 – 10.00 และ อนามัยโลก ในป 2553 พบวามีผูเสียชีวิตจากโรคไมติดตอ มความชี กเทุ าก นในเพศชายและเพศหญั งิ ป  2552 มการตรวจี เรื้อรัง ประมาณรอยละ 63.00 และ รอยละ 29.00 ผูเสียชีวิต คัดกรองสุขภาพคนไทย อายุ 35 ปขึ้นไป ทั้งสิ้น 21.20 ลาน อายุนอยกวา 60 ป และมีแนวโนมที่รุนแรงขึ้น โดยคาดวาป คน พบผูปวยความดันโลหิตสงู 2.20 ลานคน คิดเปนรอยละ 2565 ทั่วโลกจะมีผูเสียชวี ิต 25 ลานคน โดยประชากร รอยละ 10.20 และกลุมเสี่ยง 2.40 ลานคน รอยละ 11.40 และพบ 80.00 เกิดในกลุมประเทศที่กําลังพัฒนาและยากจน [1] ผูปวยความดันโลหิตสูงที่มีโรคแทรกซอนทางหัวใจ รอยละ โดยเฉพาะโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง 21.80 ทางสมองรอยละ 23.00 ทางไตรอยละ 21.80 และ เมื่อป 2553 ผูปวยโรคเบาหวานอายุระหวาง 20 – 79 ป ถึง ทางตา 17.50 ปญหาการเจ็บปวยดวยโรคไมติดตอเรื้อรัง 285 ลานคน และจะเพมเปิ่ น 438 ลานคน ในอกี 20 ปข างหน า ดงเชั นโรคเบาหวานและโรคความด นโลหั ตสิ งนู ี้ ไมเพ ยงมี ผลเสี ยี และ 4 ใน 5 ของผปู วยเหล าน เปี้ นชาวเอเช ยี สวนโรคความด นั ตอต วผั ปู วยเอง โดยมโรคแทรกซี อนจากท กลี่ าวมาข างต นแล ว โลหิตสูง เปนปญหาที่กําลังขยายตัวอยางรวดเร็ว องคการ ยังสงผลตอครอบครัว ชุมชน และประเทศ ป 2552 พบวาโรค อนามัยโลกคาดการณวา มีผูปวยโรคความดันโลหิตสูง ไมต ดติ อเร อรื้ งเปั นสาเหต การตายุ 3 ใน 4 ของสาเหตการตายุ ประมาณ 1,000 คน ทวโลกั่ ขณะทเครี่ อขื ายความด นโลหั ตสิ งู ทงหมดั้ มผี เสู ยชี วี ตมากกวิ า 60,000 คน คดเปิ นร อยละ 20.00 โลก (World Hypertension League) พบวา 1 ใน 4 ของ ในจํานวนนี้ รอยละ 29.00 อายุตํ่ากวา 60 ป และคาใชจายใน ประชากรโลก มีภาวะความดันโลหิตสูงมีสวนทําใหพลเมือง การรักษาพยาบาลและคาใชจายอื่น ๆ ที่เกิดขึ้น จากการเจ็บ โลกเสียชีวิตปละ 7.10 ลานคน[2]ผูปวยไดรับการวินิจฉัยวา ปวยมีมูลคาถึง 141,840 ลานบาท คิดเปนรอยละ 1.60 ของ เปน โรคความดนโลหั ตสิ งนู นั้ ผปู วยมากกว าร อยละ 90.00 จะ รายไดประชาชาติ [4] เปนชนิดไมทราบสาเหตุ ( Primary Hypertension) และ ชนิด จังหวัดอุบลราชธานี พบอัตราปวยและการเกิดโรค ทราบสาเหตุ (Secondary Hypertension) พบ รอยละ 10.00 เบาหวานมีแนวโนมเพิ่มสูงเชนกัน ดังรายงานของสํานักงาน [3] อยางไรก็ตามโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงเปน โรคไมติดตอ ป 2551 มีอัตราความชุก 845.76 ตอประชากร โรคเรื้อรังเกี่ยวของโดยตรงกับอุบัติการณเกิดโรคของหลอด แสนคน ป  2552 มอี ตราความชั กุ 962.49 ตอประชากรแสนคน เลอดสมองื โรคไต รวมถงโรคทึ เกี่ ดความผิ ดปกติ ในระบบหิ วใจั และป 2553 มีอัตราความชุก 958.18 ตอประชากรแสนคน และหลอดเลอดอื นื่ ๆ สงผลให อว ยวะเกั ดความเสิ อมจนถื่ งขึ นึ้ และการปวยดวยโรคความดันโลหิตสูงเพิ่มขึ้นตอเนื่อง เชนป พิการ องคการอนามัยโลกคาดการณวามีผูปวยโรคความดัน 2551 พบ อตราความชั กุ 761.93 ตอประชากรแสนคน ป  2552 โลหิตสูง ประมาณ 1,000 ลานคนทั่วโลก และจากการสํารวจ พบอัตราความชุก 989.72 ตอประชากรแสนคน และป 2553 สถานะสุขภาพคนไทยอายุ 15 ปขึ้นไป ป 2551-2552 พบโรค พบอตราความชั กุ 1,029.24 ตอแสนประชากร และมอี ตราตายั เบาหวาน รอยละ 6.90 ไมทราบวาตัวเองปวย รอยละ 31.40 ในระดบทั สี่ งกวู าประเทศ คอื ป  2551 มอี ตราตายั รอยละ 7.71 ในการรกษาปรากฏวั าไม สามารถควบค มระดุ บนั าตาลไดํ้  รอย ป 2552 อัตราตาย รอยละ 7.50 และป 2553 มีอัตราตายรอยละ ละ 71.50 และป  2552 มการตรวจคี ดกรองสั ขภาพคนไทยุ อาย ุ 7.74 นอกจากนี้สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดอุบลราชธานี 35 ปขึ้นไป จํานวน 21 ลานคน พบผูปวยเบาหวาน รอยละ ยังไดดําเนินงานสุขภาพดีวิถีไทย-วิถีพุทธ และมีการตรวจ 6.8 กลุมเสี่ยง รอยละ 8.2 ผูปวยมีภาวะแทรกซอนรอยละ คัดกรองความเสี่ยงประชากรอายุ 35 ปขึ้นไป ป 2553 พบ 10.00 และจํานวนนี้ภาวะแทรกซอนทางตา รอยละ 38.50 ผเสู ยงเปี่ นโรคเบาหวาน รอยละ 8.14 และพบผเสู ยงโรคความี่ ทางเทา รอยละ 31.60 และทางไต รอยละ 21.50 ผูปวยเบา ดันโลหิตสูง รอยละ 20.38 และป 2554 พบผูเสี่ยงเปนโรคเบา หวานมีความเส่ียงตอโรคหลอดเลือดหัวใจและสมอง สูงเปน หวาน รอยละ 8.19 และพบผูเสี่ยงโรคความดันโลหิตสูง 2-4 เทาของคนปกติ สวนโรคความดันโลหิตสูงมีการสํารวจ รอยละ 19.87 ซงเปึ่ นอ ตราทั สี่ งู และมแนวโนี มเพ มขิ่ นทึ้ กปุ [5] สภาวะสุขภาพคนไทยอายุ 15 ปขึ้นไป ป 2551-2552 พบวา อาเภอสํ าโรงํ เปนอ าเภอหนํ งในจึ่ งหวั ดอั บลราชธานุ ี ปวยเปนโรคความดันโลหิตสูง รอยละ 21.40 ในจํานวนนี้ มีเขตการปกครอง 9 ตําบล จากรายงานของงานควบคุมโรค รอยละ 50.00 ไมทราบวาตัวเองปวย ผูที่มีความดันโลหิตสูง ไมติดตอพบวามี ผูปวยที่มารับบริการโรคความดันโลหิตสูง มกมั คลอเรสเตอรอลี สงกวู าปกต ิ 6-7 เทา เสยงต่ี อการเก ดโรคิ จํานวน 456 ราย และมากกวารอยละ 60 ไมสามารถควบคุม หลอดเลือดสมองและโรคหลอดเลือดหัวใจ เพิ่มขึ้น รอยละ ระดับความดันโลหิตได เมื่อป 2554 มีการตรวจคัดกรอง 672 Apirak Sornchai et al. J Sci Technol MSU

ประชากร อาย ุ 15 ปข นไปึ้ เพอหาความเสื่ ยงโรคเบาหวานและี่ 2. ความมุงหมายเฉพาะเพื่อศึกษา โรคความดนโลหั ตสิ งพบวู าม ผี ตรวจคู ดกรองทั งสั้ นิ้ 34,857 คน 2.1 บรบทชิ มชนุ และสถานการณการเฝ าระว งั พบผูมีความเสี่ยงเบาหวาน รอยละ 3.66 และมีความเสี่ยงตอ โรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง จังหวัด การเปนโรคความดันโลหิตสูงถึง รอยละ 31.26 [6] อุบลราชธานี สวนต าบลโคกสวํ าง มประชากรที งสั้ นิ้ 7,854 คน พบ 2.2 ผลการมีสวนรวมของการเฝาระวังโรคไม การปวยด วยโรคเบาหวานและโรคความด นโลหั ตสิ งเพู มขิ่ นทึ้ กุ ตดติ อเร อรื้ งตั าบลโคกสวํ าง อาเภอสํ าโรงํ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี ปเชน ป 2556 พบผูปวยเบาหวานรายใหม 13 คน ผูปวยโรค 2.3 ผลการดาเนํ นงานการเฝิ าระว งโรคไมั ต ดติ อ ความดันโลหิตสูงรายใหม 15 คน ป 2557 พบ ผูปวยโรคเบา เรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง จังหวัดอุบลราชธานี หวานรายใหม 24 คน ผูปวยโรคความดันโลหิตสูง 31 คน 2.4 ปจจัยแหงความสําเร็จของการดําเนินงาน จากแนวโนมผูปวยโรคเบาหวานและโรคความดัน เฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง โลหิตสูงที่เพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง และการเกิดโรคมักเกิดจาก จงหวั ัดอุบลราชธานี พฤติกรรมสวนบุคคล เชน พฤติกรรมการบริโภคอาหารที่ไม เหมาะสม พฤตกรรมขาดการออกกิ าลํ งกายั พฤตกรรมการดิ มื่ ประชากรและกลุมตัวอยาง สุรา และ สูบบุหรี่ การบริโภคอาหาร หวาน มัน เค็ม มากเกิน 1. ประชากร ไป ภาวะนํ้าหนักเกิน และ อวน รวมถึงคนที่มีปญหาสุขภาพ 1.1 กลุมผูปวยโรคเบาหวานและโรคความดัน จิต หรือ อารมณ [2] จังหวัดอุบลราชธานีไดจัดทําโครงการ โลหิตสูง จํานวน 445 คน หลายโครงการในการแกป ญหาการเก ดโรคไมิ ต ดติ อเร อรื้ งั โดย 1.2 กลุมอายุ 35 ปขึ้นไปมีภูมิลําเนาอยูตําบล การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และยังมีการคนหาผูปวยใหมโดย โคกสวาง จํานวน 4,215 คน การตรวจคัดกรองสุขภาพประชาชนประจําปเปนอีกกลยุทธ 2. กลุมตัวอยาง หนงทึ่ ตี่ องการให ประชาชนตระหน กถั งผลเสึ ยของการเจี บป็ วย 2.1 คณะกรรมการพัฒนารูปแบบการเฝาระวัง ดวยโรคเบาหวานและโรคความด นโลหั ตสิ งเพู อการควบคื่ มโรคุ โรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง จังหวัด แตเนิ่นๆ แตกลับพบวา มีผูมาตรวจสุขภาพเพียง รอยละ อุบลราชธานี ประกอบดวย เจาหนาที่จากโรงพยาบาลสง 50.00ถือวาขาดความตระหนักในการดูแลตนเอง และ ผปู วย เสริมสุขภาพตําบล จํานวน 2 คน เจาหนาที่จากโรงพยาบาล สวนหน งไมึ่ สามารถควบค มุ ระดบนั าตาลในเลํ้ อดื และ ควบคมุ สําโรง จํานวน 1 คน เจาหนาที่จากสํานักงานสาธารณสุข ความดันโลหิตได ทําใหพบวามีผูปวยเกิดโรคแทรกซอน ทาง อําเภอสําโรง จํานวน 1 คน พนักงานจากองคการบริหารสวน หลอดเลือดสมอง รอยละ 6.12 โรคไต รอยละ 11.02 ที่รัฐบาล ตําบลที่รับผิดชอบงานสาธารณสุขจํานวน 1 คน สมาชิก ตองเสียงบประมาณมหาศาลในการบําบัดรักษา โดยเฉพาะ องคการบริหารสวนตําบล จํานวน 12 คน อาสาสมัคร เมอเกื่ ดโรคแทรกซิ อนท หมายถี่ งชึ วี ตทิ มี่ ความสี ญเสู ยในอี ตราั สาธารณสุขจํานวน 12 คน ผูปวยโรคเบาหวานและโรคความ ที่เพิ่มขึ้นดวย [7] ดังนั้นไมเพียงแตผูปวยจะดูแลตัวเองฝาย ดันโลหตสิ ูง จํานวน 10 คน ผูมีความเสี่ยงตอการเกิดโรคเบา เดยวี ชมชนควรมุ สี วนร วมในการด แลผู ปู วยโรคไม ต ดติ อเร อรื้ งั หวานและโรคความดันโลหิตสูงจํานวน 10 คน แกนนํา และใหความสําคัญตอการแกปญหาโรคเรื้อรังรวมกันอีกดวย ครอบครัว จํานวน 10 คน และผูนําชุมชน จํานวน 12 คน รวม ผูวิจัยจึงตองการพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไม ทั้งสิ้น 71 คน เลือกตัวอยางแบบเจาะจง ตดติ อเร อรื้ งตั าบลโคกสวํ าง อาเภอสํ าโรงํ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี 2.2 ผปู วยโรคเบาหวานและผ ปู วยโรคความด นั โดยนําการจัดการเชิงกลยุทธมาใชในกระบวนการ วิเคราะห โลหิตสูง 445 จํานวน โดยคํานวณขนาดตัวอยางจากสูตรการ ชุมชน จัดทําแผนงานโครงการ ไปดําเนินการ มีชุมชน และ ประมาณคาสัดสวนประชากรกรณีทราบจํานวนประชากร [8] ผูมีสวนไดสวนเสีย รวมถึงหนวยงานทางราชการ มีสวนรวม จะไดตัวอยางจํานวน 106 คน สุมตัวอยางอยางงาย โดยใช ในการพัฒนา ตารางเลขสุม 2.3 ประชากรทตี่ องเฝ าระว งั (35 ขนไปึ้ ) จานวนํ ความมุงหมายของการวิจัย 4,215 คน โดยคานวณขนาดตํ วอยั างจากส ตรการประมาณคู า 1. ความมุงหมายทั่วไป สดสั วนประชากรกรณ ทราบจี านวนประชากรํ [8]เมอแทนทื่ ในี่ เพื่อศึกษารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอ สตรู จะไดกล มตุ วอยั าง 340 คน สมตุ วอยั าง อยางง าย โดยใช เรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง จังหวัดอุบลราชธานี ตารางเลขสุม Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model 673 in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province

เครื่องมือที่ใชในการวิจัย สถานทรี่ บบรั การิ การควบคมระดุ บนั าตาลและระดํ้ บความดั นั เครื่องมือที่ใชในการวิจัยครั้งนี้ เปนแบบสอบถาม โลหิต การไดรับขอมูลขาวสาร ผูที่ใหขอมูลขาวสาร แหลง จํานวน 6 ชุด ดังนี้ ขอมูลขาวสาร การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล การประเมิน 1. แบบสอบถามชุดที่ 1 เปนแบบสอบถามแบบ ภาวะแทรกซอน ปลายปด และปลายเปด เพอสอบถามบรื่ บทชิ มชนุ เปนเคร องื่ 4.2 สวนท ี่ 2 เปนแบบสอบถามการด แลตนเองู มือในการเก็บรวบรวมขอมูลบริบทของชุมชนเพื่อการพัฒนา ของผูปวยเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง จํานวน 30 ขอ รูปแบบการปองกันควบคุมโรคเบาหวานและโรคความดัน ลักษณะคําถามเปนมาตราประมาณคา (Rating Scale) โลหิตสูง มีจํานวน 3 ขอ 4.3 สวนท ี่ 2 เปนแบบสอบถามป ญหาอ ปสรรคุ 2. แบบสัมภาษณชุดที่ 2 เปนแบบสอบถามแบบ และขอเสนอแนะ จํานวน 2 ขอ ปลายปด และปลายเปด เพื่อสอบถามถึงการมีสวนรวมของ 5. แบบสอบถามชุดที่ 5 เปนแบบสอบถามแบบ ชุมชนในการพัฒนารูปแบบการปองกันควบคุมโรคเบาหวาน ปลายปด และปลายเปด เพื่อสอบถามประชากรในการดูแล และโรคความดันโลหิตสูง ประกอบดวย ตนเองเพื่อการปองกันควบคุมโรคเบาหวานและโรคความดัน 2.1 สวนท ี่ 1 คณลุ กษณะทางประชากรั จานวนํ โลหิตสูง แบบสอบถามประกอบดวย 6 ขอ ไดแก เพศ อายุ ระดับการศึกษา ตําแหนง/สถานภาพ 5.1 สวนที่ 1 แบบสอบถามขอมูลลักษณะ ทางสังคม รายได และการไดรับขาวสาร ประชากร จํานวน 11 ขอ ไดแก เพศ อายุ ระดับการศึกษา 2.2 สวนที่ 2 การมีสวนรวมของชุมชนในการ ตําแหนง/สถานภาพทางสังคม รายได การรับขอมูลขาวสาร พัฒนารูปแบบการปองกันควบคุมโรคเบาหวานและโรคความ ผูที่ใหขอมูลขาวสาร แหลงขาวที่ไดรับ การตรวจสุภาพประจําป ดันโลหิตสูง จํานวน 20 ขอ ลักษณะคําถามเปน การสูบบุหรี่ การดื่มสุรา มาตราประมาณคา (Rating Scale) 5.2 สวนท ี่ 2 เปนแบบสอบถามประชากรในการ 2.3 สวนท ี่ 3 แบบสอบถามปญหาอ ปสรรคและุ ดแลตนเองเพู อการปื่ องก นควบคั มโรคเบาหวานและโรคความุ ขอเสนอแนะ จํานวน 2 ขอ ดันโลหิตสูง จํานวน 16 ขอ ลักษณะคําถามเปนมาตรา 3. แบบสอบถามชุดที่ 3 เปนแบบสอบถามแบบ ประมาณคา (Rating Scale) ปลายปด และปลายเปด เพื่อสอบถามคณะกรรมการดําเนิน 5.3 สวนท ี่ 3 แบบสมภาษณั ป ญหาอ ปสรรคและุ งานพัฒนารูปแบบการปองกันควบคุมโรคเบาหวานและโรค ขอเสนอแนะ จํานวน 2 ขอ ความดันโลหิตสูงแบบสอบถามประกอบดวย 6. แบบสอบถามชุดที่ 6 เปนแบบสอบถามแบบ 3.1 สวนที่ 1 เปนขอมูลลักษณะประชากร ปลายปด และปลายเปด เพื่อสอบถามปจจัยแหงความสําเร็จ จํานวน 6 ขอ ไดแก เพศ อายุ ระดับการศึกษา ตําแหนง/ ในการพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคเบาหวานและโรคความ สถานภาพทางสังคม รายไดการไดรับขาวสารดานสุขภาพ ดันโลหิตสูง แบบสัมภาษณประกอบดวย 3.2 สวนที่ 2 เปนแบบสอบถามคณะกรรมการ 6.1 สวนที่ 1 เปนแบบสอบถามขอมูลลักษณะ ดาเนํ นงานพิ ฒนารั ปแบบการปู องก นควบคั มโรคเบาหวานและุ ประชากร จํานวน 8 ขอ ไดแก เพศ อายุ ระดับการศึกษา โรคความดันโลหิตสูง จํานวน 23 ขอ ลักษณะคําถามเปน ตําแหนง/สถานภาพทางสังคม รายได การไดรับขาวสารดาน มาตราประมาณคา (Rating Scale) สุขภาพ ผูที่ใหขอมูลขาวสาร แหลงรับขอมูลขาวสาร 3.3 สวนที่ 3 เปนแบบสอบถามปญหาและ 6.2 สวนท ี่ 2 เปนแบบสอบถามป จจ ยแหั งความ อปสรรคและขุ อเสนอแนะในการด าเนํ นงานปิ องก นควบคั มโรคุ สาเรํ จในการด็ แลตนเองของประชาชนเพู อการปื่ องก นควบคั มุ เบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง จํานวน 2 ขอ โรคเบาหวานและโรคความดนโลหั ตสิ งู จานวนํ 25 ขอ ลกษณะั 4. แบบสอบถามชุดที่ 4 เปนแบบสอบถามแบบ คําถามเปนมาตรประมาณคา (Rating Scale) ปลายปด และปลายเปด เพื่อสอบถามการดูแลตัวเองของ 6.3 สวนท ี่ 3 เปนแบบสอบถามป ญหาอ ปสรรคุ ผูปวยเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง แบบสอบถาม และขอเสนอแนะ จํานวน 2 ขอ ประกอบดวย แบบสอบถามสวนที่ 2 ของทุกชุดมีเกณฑการให 4.1 สวนที่ 1 เปนแบบสอบถามขอมูลลักษณะ คะแนนแบงเป น 3 ระดบคั อื มาก ปานกลาง นอยเกณฑ ในการ ประชากร จํานวน 14 ขอ ไดแก เพศ อายุ ระดับการศกษาึ แปลความหมายของคะแนนที่ไดโดยแบงเปน 3 ระดับ โดยนํา ตําแหนง/สถานภาพทางสังคม รายได ระยะเวลาการปวย คะแนนสงสู ดุ ลบ คะแนนตาสํ่ ดุ แลวจ งหารดึ วย จานวนชํ นั้ [7] 674 Apirak Sornchai et al. J Sci Technol MSU

ในที่นี้ไดแก 3-1/3 = 0.66 จะไดเกณฑคะแนนดังนี้ แบบสอบถามชุดที่ 5 สวนที่ 2 แบบสอบถามการ คะแนนอยูระหวาง 2.34 – 3.00 หมายถงึ อยระดู บมากั ปองก นตนเองจากโรคเบาหวานและโรคความดั นโลหั ตสิ งู มคี า คะแนนอยูระหวาง 1.67 – 2.33 หมายถงึ อยระดู บปานั ความเชื่อมั่นเทากับ 0.76 กลาง แบบสอบถามชุดที่ 6 สวนที่ 2 แบบสอบถามแหง คะแนนอยูระหวาง 1.00 – 1.66 หมายถงึ อยระดู บนั อย ความสาเรํ จเพ็ อปื่ องก นควบคั มโรคเบาหวานและโรคความดุ นั โลหิตสูง มคี าความเชื่อมั่นเทากับ 0.88 การสรางเครื่องมือและตรวจสอบเครื่องมือ 4.5 นําแบบสอบถามที่มีคาความเชื่อมั่นตั้งแต 0.75 การสรางเครื่องมือและตรวจสอบเครื่องมือ เพื่อ ไปใช พัฒนารูปแบบการปองกันควบคุมโรคเบาหวานและโรคความ ดันโลหิตสูง มีขั้นตอนดังนี้ การดําเนินการวิจัย 1. ศกษาและรวบรวมขึ อม ลจากู ตาราํ เอกสาร และ การวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ(Action Re- งานวิจัยที่เกี่ยวของ search) วจิ ยครั งนั้ ดี้ าเนํ นการวิ จิ ยตั งแตั้  มกราคม ถงึ มถิ นายนุ 2. สรางแบบส มภาษณั  ตามวตถั ประสงคุ  ครอบคลมุ 2556 โดยมีขั้นตอนดังนี้ เนื้อหา และนําเสนออาจารยที่ปรึกษาตรวจสอบความถูกตอง 1. ขั้นเตรียมการกอนเก็บเครื่องมือ เหมาะสม เพื่อนําคําแนะนํามาปรับปรุงแกไข 1. ศกษาขึ อม ลการปู องก นควบคั มโรคเบาหวานุ 3. นาเครํ องมื่ อไปใหื ผ เชู ยวชาญตรวจความตรงเชี่ งิ และโรคความดันโลหิตสูง จากแหลงขอมูล ในพื้นที่จะดําเนิน เนื้อหา (Content Validity) พิจารณาความถูกตอง สอดคลอง การวิจัย กับเนื้อหา ความชัดเจนของภาษา โดยพิจารณาจากคาความ 2. เสนอผูที่เกี่ยวของทราบ ติดตอประสานงาน สอดคลอง(Index of Congruence) หรือเรียกวา คา IOC การ ผูที่เกี่ยวของ ใหคาจะกําหนดเปนคะแนน ถาเห็นดวยกับคําถามนั้นใหคา 3. ประสานงานหนวยงานที่เกี่ยวของ คะแนนเทากับ 1 ถาไมเห็นดวยใหคาคะแนนเทากับ -1 แตถา 4. เตรียมคณะทํางาน ผูรวมวิจัย ไมแนใจใหคะแนนเทากับ 0 เมื่อใหคะแนนแลวนําคะแนนที่ได 5. เตรียมกลุมตัวอยาง ขอความรวมมือ แตละขอมารวมกันหารดวยจํานวนผูใหคะแนน ถาคาตํ่ากวา 2. ขั้นตอนการดําเนินงานวิจัย 0.5 ถอวื าใช ไม ได ต องน าขํ อค าถามนํ นไปปรั้ บปรั งุ หรอื ตดทั งิ้ การวิจัยครั้งนี้เปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Ac- ไป สวนขอคําถามที่มีคาตั้งแต 0.5 ข้นไปถึ ือวาขอคําถามนั้น tion Research) ซึ่งมีขั้นตอนครั้งนี้ ใชได การใหคะแนนจะใหโดยผูเชี่ยวชาญ ระยะที่ 1 การวางแผน (Planning) 4. นาแบบสอบถามํ ทคี่ า IOC ตรงตามวตถั ประสงคุ  1. การเตรียมงานประชาสัมพันธงานวิจัยแก นั้นไปทดลองใชกับกลุมอื่นที่ไมใชเปาหมายของงานวิจัยในที่ ชมชนเพุ อนทราบวื่ ตถั ประสงคุ ของการว จิ ยแตั งต งคณะทั้ างานํ นี้ไดแก เขตตําบลคอนอย โดยใชกลุมตัวอยาง จํานวน 30 คน ประชุมชี้แจงใหผูรวมวิจัย นามาวํ เคราะหิ หาความเช อมื่ นั่ (Reliability) ของเครองมื่ อื โดย 2. การประชุมเชิงปฏิบัติการ (Workshop) ใชคาสัมประสิทธ์แอลฟาของคอนบาคิ (Conbach’Alfa Coef- 2.1 วิเคราะหสภาพแวดลอมสถานการณ fi cient) ผลที่ไดเปนดังนี้[9] ระบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอ แบบสอบถามชุดที่ 2 สวนที่ 2 แบบสอบถามการมี สําโรง จังหวัดอุบลราชธานี สวนรวมในการดําเนินงานพัฒนารูปแบบปองกันควบคุมโรค 2.2 จัดทําแผนปฏิบัติการเพื่อพัฒนาระบบ เบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง มีคาความเชื่อมั่นเทากับ การเฝาระวังโรคไมตดติ อเรื้อรัง 0.78 ระยะที่ 2 ขั้นปฏิบัติ (Action) แบบสอบถามชุดที่ 3 สวนที่ 2 แบบสอบถามการ นาแผนปฏํ บิ ตั การทิ ไดี่ จากการประช มเชุ งปฏิ บิ ตั ิ ดาเนํ นงานพิ ฒนารั ปแบบการปู องก นควบคั มโรคเบาหวานและุ ในระยะที่ 1 ไปปฏิบัติในชุมชน โรคความดันโลหิตสูง มีคาความเชื่อมั่นเทากับ 0.79 ระยะที่ 3 ขั้นสังเกต (Observation) แบบสัมภาษณชุดที่ 4 สวนที่ 2 แบบสอบถามการ นิเทศงาน สนับสนุนการปฏิบัติงานตามแผน ดูแลตนเองของผูปวยโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง ปฏบิ ตั การในระยะทิ ี่ 2 มคณะที างานํ โดยการสงเกตั จดบนทั กึ มีคาความเชื่อมั่นเทากับ 0.78 สัมภาษณ Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model 675 in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province

ระยะที่ 4 ขั้นการสะทอนผล (Refl ection) คิดเปนรอยละ 22.15 และพบโรคอวนถึง รอยละ 26.41 สรปผลการดุ าเนํ นงานิ และปรบปรั งพุ ฒนาั โดย พบเพศชายมีรอบเอวเกินมาตรฐานรอยละ 20.11 เพศหญิง การถอดบทเรียนการดําเนินงาน สรุปประเด็นที่ประสบความ รอยละ 17.72 มผี ปู วยเบาหวาน จานวนํ 393 คน ผปู วยเบาหวาน สําเร็จ และที่ไมประสบความสําเร็จ สรุปปญหาอุปสรรค และ ทควบคี่ มนุ าตาลในเลํ้ อดไมื ได รอยละ 38.17และผปู วยเบาหวาน ขอเสนอแนะ มีโรคแทรกซอน รอยละ 58.52 และมีระยะการเปนเบาหวาน มากกวา 3 ป รอยละ 38.17สวนผูปวยความดันโลหิตสูง การวิเคราะหขอมูล จํานวน 378 ราย ไมสามารถควบคุมความดันโลหิตได รอยละ 1. ขอมูลเชิงปริมาณ จากแบบสอบถาม วิเคราะห 45.24 มีโรคแทรกซอน รอยละ 9.79และระยะการเปนโรค โดยใชคาสถิติ รอยละ คาเฉลี่ย สวนเบี่ยงเบนเฉลี่ย ความดันโลหิตสูงมากกวา 3 ป รอยละ 60.85ผูที่มีปจจ ัยเสี่ยง 2. วเคราะหิ จากการส งเกตั จดบนทั กึ การสมภาษณั  ตอการเปนเบาหวาน จํานวน 532 คน คิดเปนรอยละ 12.81 จานวนนํ มี้ พี อแม เป นโรคเบาหวาน รอยละ 20.16 เปนเบาหวาน ผลการศึกษา ขณะตั้งครรภ รอยละ 0.26 คลอดบุตรนํ้าหนักแรกคลอดเกิน จากการวิจัย การพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไม กวา 4 กิโลกรัม รอยละ 0.26 ดัง Table 1 ตดติ อเร อรื้ งตั าบลโคกสวํ าง อาเภอสํ าโรงํ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี 2. สรปผลการวุ จิ ยตามการมั สี วนร วมในการพ ฒนาั ผูวิจัยสรุปผลการวิจัยตามความมุงหมายของการวิจัยดังนี้ รปแบบการเฝู าระว งโรคไมั ต ดติ อเร อรื้ งตั าบลโคกสวํ าง อาเภอํ 1. สรุปผลการวิจัยตามการศึกษาสภาพแวดลอม สําโรง จังหวัดอุบลราชธานี ผูมีสวนรวมในการพัฒนารูปแบบ สถานการณการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง การเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวางนี้ มีจํานวน อําเภอสําโรง จังหวัดอุบลราชธานี ทั้งสิ้น 71 คน ประกอบดวย เจาหนาที่จากโรงพยาบาล ตาบลโคกสวํ าง เปนต าบลหนํ งในเกึ่ าต าบลํ สงเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ 2 คน เจาหน าท จากสี่ านํ กงานสาธารณสั ขุ ของอาเภอสํ าโรงํ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี หางจากต วอั าเภอํ 1 คน พนกงานองคั การบร หารสิ วนต าบลํ 1 คน สมาชกองคิ การ ประมาณ 17 กโลเมตริ ลกษณะทั วไปเปั่ นท ราบสี่ งู สภาพดนิ บรหารงานสิ วนต าบลโคกสวํ าง 12 คน อาสาสมครสาธารณสั ขุ ปนทราย มีลําหวยไหลผาน 7 สาย หมูบานในตําบลโคกสวาง ประจําหมูบาน 12 คน ผูปวยโรคเบาหวานและโรคความดัน มจี านวนํ 12 หมบู านจ านวนหลํ งคาเรั อนทื งสั้ นิ้ 1,426 หลงคาั โลหตสิ งู 10 คน กลมเสุ ยงโรคเบาหวานและโรคความดี่ นโลหั ติ เรือน ประชากรทั้งหมด 7,854 คน แยกเปนชาย 3,940 คน สูง 10 คน แกนนําครอบครัว 10 คน และผูนําชุมชน 12 คน เปนหญ งิ 3,914 คน สวนใหญ ประกอบอาช พที านาํ และนบถั อื ซงคึ่ ณลุ กษณะประชากรทั พบี่ ไดแก  เพศชายมากกวา เพศหญงิ พทธศาสนาุ มวี ดจั านวนํ 6 แหง สานํ กสงฆั  6 แหง และมโบสถี  รอยละ 57.75 อายระหวุ าง 39 – 45 ป  มากทสี่ ดุ รอยละ 47.60 ศาสนาครสติ  1 แหง ดานการศ กษาตึ าบลโคกสวํ าง มโรงเรี ยนี สวนใหญจบชั้นประถมถึงรอยละ 42 จบมัธยมศึกษาตอนตน ระดับมัธยมศึกษา 1 แหง เปดการศึกษาถึงระดับชั้น มัธยม รอยละ 35 สวนมาก เคยไดรับขาวสารสุขภาพรอยละ 98.00 ศึกษาปที่ 6 และมีโรงเรียนระดับประถมศึกษาจํานวน 6 แหง และรับขาวสารดานสุขภาพจากหอกระจายขาวในหมูบาน มีศูนยพัฒนาเด็กเล็กคุณภาพ 3 แหง ในการดูแลสุขภาพ รอยละ 64.40 ประชาชนของตําบลโคกสวาง มีโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ การศึกษาวิจัยการมีสวนรวมในการดําเนินงาน ตาบลจํ านวนํ 2 แหง ไดแก  โรงพยาบาลสงเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ เพื่อพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง ไดแก โคกสวาง และโรงพยาบาลสงเสร ิมสุขภาพตําบลสระดอกเกษ โรคเบาหวานและ โรคความดันโลหิตสูง มีองคประกอบของ ซึ่งใหบริการทั้งเชิงรุก และเชิงรับ นอกจากนี้ยังมีหนวยกูชีพ การมีสวนรวมอยู 4 ดาน ไดแกการมีสวนรวมในการวางแผน ใหบริการนําสงผูปวยไปโรงพยาบาลสําโรง อยูในระดับมาก การมีสวนรวมในการปฏิบัติงานเฝาระวังโรค สถานการณการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง ไมต ดติ อเร อรื้ งอยั ระดู บปานกลางั การมสี วนร วมในการต ดตามิ พบวาม ประชากรอายี ุ 35 ปข นไปจึ้ านวนํ 4,215 คน ไดร บการั และประเมินผล อยระดู ับ ปานกลาง และ การมีสวนรวมในผล ตรวจสุขภาพประจําป 4,152 คน คิดเปนรอยละ 98.51 ประโยชนอยูในระดับ ปานกลาง ดังตาราง 2 ในจานวนนํ เปี้ นกล มทุ มี่ นี าหนํ้ กเกั นมาตรฐานิ จานวนํ 920 คน 676 Apirak Sornchai et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Situation of NCD’s surveillance in Kokswang Sub-districtSamrong District, Ubonratchathani Event Amount Percent Population aged 35 years and over 4,215 Annual Physical Exam 4,152 98.51 Overweight 920 22.15 Obesity 243 26.41 Waist circumference more than 90 cm. inmale 185 20.11 Waist circumference more than 80 cm. in female 163 17.72 Diabetes 393 Uncontrolled 150 38.17 Complication 231 58.52 Diabetes over 3 year 150 38.17 Hypertension 378 Uncontrolled 171 45.24 Complication 37 9.79 Hypertension over 3 year 230 60.85 Risk factors for Diabetes 532 12.81 Diabetes in parents 79 20.16 Gestational diabetes 1 0.26 Newborns weighing more than 4 kg. 1 0.26

Table 2 Participation of board Participation meanx- S.D. level Planning 2.40 0.66 More Operation 2.27 0.48 Moderate Evaluation 1.98 0.42 Moderate Benefi t 1.90 0.36 Moderate Total 2.13 0.48 Moderate

ในสวนการวางแผนผูรวมวิจัยมีสวนรวมในการ ตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง จังหวัดอุบลราชธานี จํานวน 71 วางแผนอยระดู บั มาก สามารถใหข อม ลเกู ยวกี่ บการเฝั าระว งั คนพบวาการพัฒนารูปแบบการควบคุมปองกันโรคเบาหวาน โรคไมติดตอเรื้อรังได ในระดับมาก รอยละ 66.20 สามารถ และโรคความดันโลหิตสูง โดยรวมพบวาการดําเนินงานอยูใน รวบรวมปญหาของช มชนไดุ  รอยละ 63.40 และสามารถเสนอ ระดบมากั (คาเฉล ยี่ 2.39, S.D. = 0.50) เมอพื่ จารณารายดิ าน ความตองการในการแกปญหาของตัวเอง และชุมชนได รอย พบวา ดานการนํากลยุทธไปสูการปฏิบัติอยูในระดับมาก (คา ละ 57.70 เฉลี่ย 2.55, S.D. = 0.49) รองลงมาไดแกดานการกําหนด 3. สรุปผลการวิจัยการดําเนินงานพัฒนารูปแบบ กลยุทธ อยูระดับ มาก (คาเฉลี่ย 2.44, S.D. = 0.52) ซึ่งคณะ การเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง กรรมการมีการพัฒนาทักษะ ความสามารถนําวิสัยทัศน พันธ จังหวัดอุบลราชธานี ประกอบดวย 3 สวน ไดแก กิจ มากําหนดแผนงานการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังไดโดย 3.1 การดําเนินงานพัฒนารูปแบบการควบคุม โดยสนองตอบตอบร บทพิ นทื้ ี่ ตามเปาหมายท กี่ าหนดไวํ อย าง ปองก นโรคเบาหวานั และ โรคความดนโลหั ตสิ งเกู บข็ อม ลจากู ชัดเจนตามตัวชี้วัดตามตาราง 3 คณะกรรมการพัฒนาระบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model 677 in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province

Table 3 The Operation of development of non-communicable disease surveillance model Operation mean S.D. level Strategy implementation 2.55 0.49 More Strategy formulation 2.44 0.52 More Strategy analysis 2.30 0.55 Moderate Strategy evaluation 2.30 0.45 Moderate Total 2.39 0.50 more

3.2 การดแลตนเองของผู ปู วยโรคเบาหวานและ สวนมาก มากกวา 3 ป รอยละ 94.30 รับ โรคความดนโลหั ตสิ งเกู บข็ อม ลจากกลู มตุ วอยั างผ ปู วยโรคเบา บริการดานการรักษาพยาบาลที่ โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ หวานและโรคความดนโลหั ตสิ งู จานวนํ 106 ราย สวนมากเป น ตําบล รอยละ 100.00 เคยไดรับขาวสารดานสุขภาพ รอยละ เพศหญิง รอยละ 72.60 อายุระหวาง 55-67 ป รอยละ 49.06 100.00 แหลงขาวสารดานสุขภาพไดรับจาก โทรทัศน รอยละ ทงหมดจบการศั้ กษาระดึ บประถมศั กษาึ รอยละ 100.00อาชพี 100.00 ไดร บขั าวสารส ขภาพจากเจุ าหน าท สาธารณสี่ ขมากทุ สี่ ดุ สวนใหญเปนเกษตรกร รอยละ 100 ระยะเวลาการปวยดวย รอยละ 75.50 กลมตุ วอยั างท กคนไมุ ด มสื่ ราและไมุ ส บบู หรุ ี่ และ โรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง ทุกคนเคยไดรับการตรวจโรคแทรกซอน ดัง Table 4

Table 4 The patient characteristics Sample characteristics Number Percentage Sex Male 29 27.40 Female 77 72.40 Age(year) 42-54 20 18.87 55-67 52 49.06 68-80 24 22.64 Over 81 10 9.43 Finished Primary Education 106 100.00 Occupational Farmers 106 100.00 The term illness Less than 3 year 6 5.70 More than 3 year 100 94.30 Service place Health promotion hospital 106 100.00 you ever get health news 106 100.00 Got the health news from T.V. 106 100.00 Who did you get the new from? Health offi cer 80 75.50 Health volunteer 18 100.00 Neighbor 5 4.70 No Drinking & Smoking 106 100.00 Always checked complication 106 100.00 678 Apirak Sornchai et al. J Sci Technol MSU

การดแลตนเองของผู ปู วยโรคเบาหวานและโรคความ ควบคมอารมณุ  คลายเครยดวี าม ผลตี อระด บนั าตาลํ้ ดันโลหิตสูง ประกอบดวย 5 ดาน ไดแก การรับบริการ การรับ ในเลือดและสามารถควบคุมความดันโลหิตได รอยละ 94.30 ประทานอาหาร การออกกําลังกาย การควบคุมอารมณ การ ดานการบริการผูปวยไปตามนัดเพื่อรับยาโรคเบาหวานและ รับประทานยา จากการวิเคราะหขอมูลพบวา การควบคุม โรคความดนโลหั ตสิ งู รอยละ 81.10สวนการร บประทานอาหารั อารมณอยูในระดับมาก (คาเฉลี่ย 2.47, S.D. = 0.43) โดย การออกกําลังกาย การรับประทานยา อยูในระดับปานกลาง ผูปวยไดรับคําแนะนําในเรื่องการ ดัง Table 5 Table 5 Self care of patients with diabetes and hypertension. Self care area mean S.D. Level Control Emotions 2.47 0.43 More Service 2.43 0.52 More Dine 2.27 0.41 Moderate Exercise 2.11 0.52 Moderate Medication 1.67 0.43 Moderate Total 2.19 0.44 moderate

3.3 การดูแลตนเองของประชาชนเพื่อการ ออกกําลังกาย พบวากลุมตัวอยางไดรับคําแนะนําในการออก ควบคุมปองกันโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงเก็บ กาลํ งกายั ในระดบปานกลางั รอยละ 97.10 แตม การออกกี าลํ งั ขอมูลจากประชากรกลุมตัวอยาง จํานวน 340 คน เปนชาย ครงละไมั้ ต ากวํ่ า 30 นาทในระดี บปานกลางั รอยละ 69.40 ออก รอยละ 73.80 มีอายุระหวาง 39 - 45 ป รอยละ 36.83 รองลง กาลํ งกายไมั น อยกว า 3 วนตั อส ปดาหั  ในระดบปานกลางั รอย มาอายุ 46 – 52 ป รอยละ 22.88 สวนใหญมีการศึกษาระดับ ละ 69.40 ดานการควบคุมอารมณ กลุมตัวอยางไดรับคํา ประถมศกษาึ และมอาชี พเกษตรกรรมี รอยละ 88.20 และการ แนะนําในการปรบเปลั ี่ยนพฤติกรรมการควบคุมอารมณ และ ไดร ับขอม ลขู าวสารส วนมากได ร บจากั หอกระจายขาวประจ าํ คลายเครียด ในระดับปานกลาง รอยละ 62.40 มีการคลาย หมูบาน รอยละ 43.20 รองลงมาไดรับขอมูลขาวสารจากการ เครียดโดยการทํางานอดิเรก ระดับปานกลาง รอยละ 47.90 ชมโทรทัศน รอยละ 26.8 และเมื่อมีปญหามักพูดคุยกับเพื่อน หรือ ปรึกษาเพื่อนๆ เพื่อ การดูแลตนเองของประชาชนเพื่อการ แกไขปญหา ในระดับปานกลาง รอยละ 47.10 ควบคุมปองกันโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง 4. สรุปผลการวิจัยปจจัยแหงความสําเร็จในการ ประกอบดวย 3 ดาน ไดแก ดานการรับประทานอาหาร การ พัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง ออกกําลังกาย การควบคุมอารมณ พบวา การดูแล อําเภอสําโรง จังหวัดอุบลราชธานีปจจัยแหงความสําเร็จ ตนเองเพื่อการควบคุมปองกันโรคเบาหวานและโรคความดัน ประกอบดวย 5 ดานได แก  ดานการจ ดการั ดานการม สี วนร วม โลหตสิ งู ดานการร บประทานอาหารอยั ในระดู บมากั (คาเฉล ยี่ ดานการดูแลตนเอง ดานการคัดกรอง ดานการดูแลตอเนื่อง 1.94, S.D. = 0.46) กลุมตัวอยางมีการรับประทานอาหาร พบวาด านการค ดกรองั เปนป จจ ยแหั งความส าเรํ จอย็ ในระดู บั ประเภทผกเพั มขิ่ นึ้ และผลไมไม หวานมาก ในระดบปานกลางั มาก (คาเฉลี่ย 2.36, คา S.D. = 0.40) รองลงมาไดแก ดาน รอยละ 88.80 รองลงมาไดแก การลดอาหารจ าพวกไขมํ นั และ การดูแลตอเนื่อง (คาเฉลี่ย 2.19, คา S.D. = 0.52) และดาน คารโบไฮเดรต มผลตี อการควบค มนุ าตาลในเลํ้ อดและควบคื มุ การมีสวนรวม (คาเฉลี่ย 1.90, คา S.D. = 0.60) ความดันโลหิตได อยูระดับปานกลาง รอยละ 79.40 ดานการ ดัง Table 6 Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model 679 in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province

Table 6 Success factors of development model of chronic non-communicable disease surveillance Success factors Mean S.D. Level Screening 2.36 0.40 More Continuing Care 2.19 0.52 Moderate Self care 1.88 0.54 Moderate Management 1.86 0,31 Moderate Participation 1.54 0.60 Moderate Total 1.96 0.47 Moderate

เมื่อพิจารณารายขอในแตละดาน ดังนี้ ดานการด แลอยู างต อเน องื่ พบวา ในภาพรวม อยในู ดานการจ ดการั พบวา การไดร บการเยั ยมบี่ านผ ปู วย ระดับ ปานกลาง (คาเฉลี่ย 2.19, คา S.D. = 0.52) เมื่อมอง โรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงอยางสมํ่าเสมอเปน รายขอพบวา การรับประทานยาอยางตอเนื่องเปนปจจัยแหง ปจจ ยแหั งความส าเรํ จ็ ในระดบั มาก รอยละ 100.00 (คาเฉล ยี่ ความสาเรํ จ็ อยในระดู บมากั รอยละ 94.40 (คาเฉล ยี่ 2.94, คา 3.00, คา S.D. = 0.01) รองลงมาคือ การไดรับการตรวจ S.D. = 0.23) รองลงมาไดแก  การเยยมบี่ านผ ปู วยโรคไม ต ดติ อ สุขภาพประจําปเพื่อเฝาระวังโรคเบาหวานและโรคความดัน เรื้อรัง เปนปจจัยแหงความสําเร็จ อยูในระดับมาก รอยละ โลหิตสูงเปนปจจัยแหงความสําเร็จ รอยละ 98.60 (คาเฉลี่ย 88.70 (คาเฉลี่ย 2.89, คา S.D. = 0.32) 98.60, คา S.D. = 0.12) การพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง ดานการม สี วนร วม พบวา การปฏบิ ตั งานแบบมิ สี วน ตําบลโคกสวาง ไดดําเนิน กิจกรรมไป และ ถอดบทเรียนดวย รวมเปนปจจัยแหงความสําเร็จในการพัฒนารูปแบบการเฝา เครื่องมือ AAR (After Action Review) และพบหัวใจของการ ระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง อยูในระดับ ปานกลาง รอยละ 54.90 ทํางานอันประกอบไปดวย (คาเฉลี่ย 1.78, คา S.D. = 0.64) รองลงมาไดแกการติดตาม 1. คณะกรรมการดําเนินงาน (Committee) คัด ประเมนผลเปิ นป จจ ยแหั งความส าเรํ จในการพ็ ฒนารั ปแบบการู เลอกจากผื มู สี วนได ส วนเส ยี (Stakeholders) ซงควรเปึ่ นผ เสู ยี เฝาระว งโรคไมั ต ดติ อเร อรื้ งั ในระดบั ปานกลาง (คาเฉล ยี่ 1.78, สละ มีความรอบรู เพราะงานเฝาระวังโรคไมติดตอ มีสาเหตุ คา S.D. = 0.83) ปญหาที่ซับซอน ตองใชความอดทน และเวลา และ ในการแก ดานการด แลตนเองู พบวา ในภาพรวมจะอยในระดู บั ปญหา รวมถึงการประสานความรวมมือจากภาคีเครือขาย ปานกลาง (คาเฉลี่ย 1.88, คา S.D. = 0.54) ในรายขอพบวา 2. ตรวจสุขภาพ (Check up) เพื่อคนหาผูปวยโรค การไปตามนัดเพื่อรับยาเบาหวาน และ โรคความดันโลหิตสูง เบาหวาน ผูปวยโรคความดันโลหิตสูง และผูมีความเสี่ยงตอ เปนปจจัยแหงความสําเร็จอยูระดับ มาก รอยละ 83.10 (คา การเกิดโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง เฉลยี่ 2.83, คา S.D. = 0.38) รองลงมาไดแก  การไดค าแนะนํ าํ 3. ควบคมและปุ องก นั (Control and Prevent) กลมุ ในเรองอาหารื่ เพอลดหวานมื่ นเคั ม็ เปนป จจ ยแหั งความส าเรํ จ็ เสี่ยงตอการเกิดโรคเบาหวาน และโรคความดันโลหิตสูง และ ในระดับ ปานกลาง (คาเฉลี่ย 2.00, คา S.D. = 0.70) ดูแลกลุมปวย ดานการคัดกรอง พบวา ในภาพรวมจะอยูในระดับ 4. ความตอเนื่อง (Continue) เปนปจจัยแหงความ มาก เมอพื่ จารณารายขิ อพบว า การคดกรองเพั อหากลื่ มเสุ ยงี่ สําเร็จหนึ่งของการดูแลผูปวย และ กลุมเสี่ยง กลุมปวย เปนปจจัยแหงความสําเร็จ อยูในระดับมาก รอยละ 5. เครือขาย (Connection) สามารถสรางไดโดย 98.60 (คาเฉลี่ย 3.00, คา S.D. = 0.12) รองลงมาไดแก การ การจัดตั้งชมรมขึ้น เชน ชมรมออกกําลังกายชมรมกินดีอยูดี คัดกรองเพื่อคนหาผูปวยดวยเครื่องมือที่มีคุณภาพเปนปจจัย ชีวีมีสุข การดําเนินงานของชมรม บงบอกไดวา การดําเนิน แหงความสําเร็จ รอยละ 93.00 (คาเฉลี่ย 2.93, คา S.D. = งานเฝาระว งโรคไมั ต ดติ อเร อรื้ งั มความยี งยั่ นหรื อไมื ก จาก็ การ 0.26) เขารวมกิจกรรมของชมรมนั่นเองซึ่งไดสรุปดัง fi gure 1 680 Apirak Sornchai et al. J Sci Technol MSU

Committee 2.1 คณะกรรมการพัฒนารูปแบบการเฝาระวัง โรคไมติดตอเรื้อรัง ไดดําเนินงานโดยมีกระบวนการทํางานดัง Check up ตอไปนี้ พบวา มีการจัดตั้งคณะกรรมการดําเนิน Control & Prevent งานอยางเปนรูปธรรม แบงหนาที่กันอยางชัดเจน และคณะ กรรมการมีการพัฒนาทักษะความสามารถ มาจัดทําแผนงาน Continue โครงการที่ตอบสนองตอบริบทพื้นที่ สงผลตอการกําหนด กลยุทธ และ การนํากลยุทธไปสูการปฏิบัติ อยูระดับมาก Connection 2.2 การดแลตนเองของผู ปู วยโรคเบาหวานและ

Figure 1 The Development of chronic non-communi- โรคความดันโลหิตสูง

cable disease surveillance. การดแลตนเองของผู ปู วยโรคเบาหวานและ โรคความดันโลหิตสูง ประกอบดวย 5 ดาน ไดแก การรับ อภิปรายผลการวิจัย บรการิ การรบประทานอาหารั การออกกาลํ งกายั การควบคมุ อารมณ จากการไดรับคําแนะนําในเรื่องการควบคุมอารมณ ผลการวิจัย การพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไม คลายเครยดวี าม ผลตี อระด บนั าตาลํ้ และ ความดนโลหั ติ ผปู วย ตดติ อเร อรื้ งตั าบลโคกสวํ าง อาเภอสํ าโรงํ จงหวั ดอั บลราชธานุ ี สามารถควบคุมอารมณอยูในระดับมาก ดานการบริการ การ นํามาอภิปรายผลตามความมุงหมายของการวิจัยไดดังนี้ รับประทานยา พบวา สวนการบริการรับยาผูปวยมักลืม 1. อภิปรายผลการวิจัยตามการมีสวนรวมในการ เนื่องจาก อยูตัวคนเดียว ขาดลูกหลานดูแลคอยเตือนเมื่อใกล พัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง ถึงเวลานัด และ ดานการออกกําลังกาย อยูระดับปานกลาง การศึกษาวิจัยการมีสวนรวมในการดําเนินงาน เนองจากกื่ จกรรมนิ ตี้ องใช เวลา และ อปกรณุ ในการออกก าลํ งั เพอพื่ ฒนารั ปแบบการเฝู าระว งโรคไมั ต ดติ อเร อรื้ งอั นไดั แก โรค กาย การรบประทานอาหารั ในผปู วย พบวาอย ระดู บปานกลางั เบาหวาน และ โรคความดันโลหิตสูง ซึ่งมีองคประกอบของ ผปู วยม กรั บประทานอาหารตามใจชอบั โดยรบประทานอาหารั การมีสวนรวมในการดําเนินงานอยู 4 ดาน ไดแกการมีสวน ปริมาณมาก และ รสจัด ทําใหสวนหนึ่งไมสามารถควบคุมระ รวมในการวางแผน การมีสวนรวมในการปฏิบัติงานเฝาระวัง ดับนํ้าตาลในเลือด และ ความดันโลหิต ได โรคไมติดตอเรื้อรัง การมีสวนรวมในผลประโยชน และการมี 2.3 การดูแลตนเองของประชาชนเพื่อการ สวนรวมในการติดตามและประเมินผล ในสวนการวางแผนผู ควบคุมปองกันโรคเบาหวาน รวมวิจัยมีสวนรวมในการวางแผนอยูระดับ มาก สามารถให การดูแลตนเองของประชาชนเพื่อการ ขอม ลเกู ยวกี่ บการเฝั าระว งโรคไมั ต ดติ อเร อรื้ งไดั  ในระดบมากั ควบคุมปองกันโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง รอยละ 66.20 สามารถรวบรวมปญหาของชุมชนได รอยละ ประกอบดวย 3 ดาน ไดแก ดานการรับประทานอาหาร การ 63.40 และสามารถเสนอความตองการในการแก ป ญหาของต วั ออกกาลํ งกายั การควบคมอารมณุ  พบวา ดานการร บประทานั เอง และชุมชนได รอยละ 57.70 อาหารอยูในระดับมาก กลุมตัวอยางมีการรับประทานอาหาร การมีสวนรวมในการวางแผนมีผูเขารวมวิจัยที่ ประเภทผกเพั มขิ่ นึ้ และผลไมไม หวานมาก ในระดบปานกลางั มหลากหลายความคี ดเหิ น็ และมระดี บการศั กษาทึ แตกตี่ างก นั รอยละ 88.80 รองลงมาไดแก การลดอาหารจ าพวกไขมํ นั และ แตเพราะไดมีการเตรียมการ เตรียมขอมูล กําหนดวันมารวม คารโบไฮเดรต สวนใหญประชาชนที่ใสใจสุขภาพ มักปฏิบัติ กันวางแผน ทําใหการมีสวนรวมอยูในระดับมาก ตางกับ การ ตามคาแนะนํ าของเจํ าหน าท อยี่ างเคร งคร ดั จะมความกี งวลถั า มีสวนรวมดานการปฏิบัติการ ดานการประเมินผล และ ดาน นํ้าหนักเพิ่มเพียงเล็กนอย ดานการออกกําลังกาย พบวากลุม การมีผลประโยชน ที่ตองดําเนินการในชุมชนแตกรรมการ ตัวอยางไดรับคําแนะนําในการออกกําลังกาย ในระดับปาน ดําเนินการแตละคนมีเวลาไมตรงกัน ทําใหการมีสวนรวมอยู กลาง รอยละ 97.10 แตมีการออกกําลังครั้งละไมตํ่ากวา 30 ระดับปานกลาง นาทีในระดับปานกลาง รอยละ 69.40 ออกกําลังกายไมนอย 2. อภิปรายผลการดําเนินงานพัฒนารูปแบบการ กวา 3 วนตั อส ปดาหั  ในระดบปานกลางั รอยละ 69.40 ซงการึ่ เฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรังตําบลโคกสวาง อําเภอสําโรง ออกกําลังกายขึ้นอยูกับอาชีพของแตละคนดวย สวนใหญ จังหวัดอุบลราชธานี ทํางานในตัวเมือง และ เลิกงานตอนคํ่า ทําใหไมมีเวลาออก กําลังกายเทาที่ควร Vol 34. No 6, November-December 2015 The Development of Chronic Non-Communicable Disease Surveillance Model 681 in Kokswang Sub-District Samrong District Ubonratchathani Province

2.4 อภิปรายผลการศึกษาปจจัยแหงความ เอกสารอางอิง สําเร็จ ในการพัฒนารูปแบบการเฝาระวังโรคไมติดตอเรื้อรัง [1] เนติมา คูนีย, บรรณาธิการ. การทบทวนวรรณกรรม : ปจจ ยแหั งความส าเรํ จประกอบด็ วย 5 ดาน สถานการณปจจุบันและรูปแบบการบริการตานโรคไม ไดแก  ดานการจ ดการั ดานการม สี วนร วม ดานการด แลตนเองู ติดตอเรื้อรัง กรุงเทพฯ : อารต ควอลิไฟท ; 2557. ดานการค ดกรองั ดานการด แลตู อเน องการสะทื่ อนผลกล บจากั [2] สํานักนโยบายและยุทธศาสตร สํานักงานปลัดกระทรวง การดําเนินงาน โดย AAR (After Action Review) ซึ่งเปนการ สาธารณสขุ . แผนยทธศาสตรุ  สขภาพดุ วี ถิ ชี วี ตไทยิ พ.ศ. ทบทวนกระบวนการทํางานหรือกิจกรรมที่ไดดําเนินการไป 2554-2563. กรุงเทพฯ: โรงพิมพสํานักพระพุทธศาสนา แลวพบวา ดานการคัดกรองผูปวยอยูในระดับมาก มีผลจาก แหงชาติ; 2554. คณะทํางานที่มีการแบงหนาที่กันตามความสามารถ การ [3] มนัส สุนทรศุทธวัต. รูปแบบการจัดการระบบสุขภาพ ประชาสมพั นธั หลายคร งั้ การตดตามกลิ มเปุ าหมายท ไมี่ มาร บั ประชาชนโดยความรวมมือของชุมชนบานตําหนักธรรม บริการ รวมถึงการเพิ่มจํานวนวันดําเนินงาน เพื่อใหไดครบ อําเภอมวงไข จังหวัดแพร [วิทยานิพนธปริญญามหา ตามกลุมเปาหมายที่ตั้งไว บัณฑิต] มหาวิทยาลัยราชภัฎอุตรดิตถ. [4] กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. ขอมูลสถิติโรคไม ขอเสนอแนะจากการวิจัย ติดตอ. [online]. ไดจาก: http://thaincd.com/imforma- 1. ขอเสนอแนะที่ไดจากงานวิจัยครั้งนี้ tion. [สืบคนเม ื่อ 28 พฤษภาคม 2555]. 1.1 ควรสนบสนั นใหุ ช มชนมุ สี วนร วมในการเฝ า [5] สานํ กโรคไมั ต ดติ อ . Health start here แตละว นั แตละค าํ ระวังโรคไมติดตอเรื้อรังใหมากขึ้น แตละม อื้ . กรงเทพฯุ : โรงพมพิ ส านํ กพระพั ทธศาสนาแหุ ง 1.2 ศกษาดึ งานพู นทื้ อี่ นทื่ มี่ การเฝี าระว งโรคไมั  ชาติ; 2556. ติดตอเรื้อรังที่มีคุณภาพ [6] สํานักงานสาธารณสุขอําเภอสําโรง. สรุปรายงานประจํา 1.3 สงเสร มพิ ฒนาศั กยภาพผั ดู แลผู ปู วยโรคไม  ป 2555 [เอกสารอัดสําเนา]. อุบลราชธานี: สํานักงาน ติดตอเรื้อรัง สาธารณสุขอําเภอสําโรง; 2555. 1.4 ประสานความรวมม อกื บหนั วยงานภายนอก [7] โรงพยาบาลสงเสรมสิ ุขภาพตําบลโคกสวาง. สรุปผลงาน ในการจัดหาอุปกรณ เพื่อสงเสริมการออกกําลังกาย ประจําป 2555[เอกสารอัดสําเนา]. อุบลราชธานี: โรง 1.5 สรางความตระหน กใหั เห นความส็ าคํ ญของั พยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลโคกสวาง; 2555. การควบคุมปองกันโรคไมติดตอเรื้อรัง [8] สุมัทนา กลางคารม, วรพจน พรหมสัตยพรต. หลักการ 2. ขอเสนอแนะการวิจัยครั้งตอไป วจิ ยทางวั ทยาศาสตริ ส ขภาพุ . พมพิ คร งทั้ ี่ 6. มหาสารคาม; 2.1 ควรนํารูปแบบการวิจัยไปใชในประเด็น สารคามการพิมพ-สารคามเปเปอร; 2553. ยอยๆ ไมซับซอน เชน การออกเยี่ยมบาน รูปแบบการออก [9] วิเชียร เกตุสิงห. การวิจัยเชิงปฏิบัติการ. พิมพครั้งที่ 3 กําลังกายที่เหมาะสมในแตละกลุมเปาหมาย รูปแบบการลด กรุงเทพฯ: สํานักพิมพไทยวัฒนาพานิช; 2541. ปจจัยเสี่ยง เปนตน 2.2 ควรนํารูปแบบการวิจัยไปใชในประเด็น ปญหาสาธารณส ขอุ นๆื่ เชน โรคไขเล อดออกการใชื สารเคม ในี กลุมเกษตรกร 2.3 ควรนารํ ปแบบทู ไดี่ จากการว จิ ยครั งนั้ ไปใชี้  ในพื้นที่อื่นๆ เพื่อเปนการพัฒนารูปแบบใหไดรูปแบบที่ดีกวา กิตติกรรมประกาศ วทยานิ พนธิ ฉบ บนั บรรลี้ ผลสุ าเรํ จได็ ด วยความกร ณาุ จาก ผศ.ดร. วรพจน พรหมสัตยพรต แล ะ อ.ดร.เกศิณี หาญ จังสิทธิ์ ที่ไดใหคําแนะนํา ตรวจสอบ ชี้แนะแกไขขอบกพรอง ผูวิจัยขอขอบพระคุณเปนอยางสูง นิพนธตนฉบับ

การนําความรูและทักษะจากการอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) ไป ประยกตุ ใช ในการปฏ บิ ตั งานใหิ สอดคล องก บขอบเขตงานดั านสาธารณส ขในศตวรรษทุ ี่21 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) Training Program to Implementing for Health Framework in the 21th Century

วรพจน พรหมสัตยพรต1* สุมัทนา กลางคาร1 วานิช รุงราม2 Vorapoj Promasatayaprot1*, Sumattana Glangkarn1, Varnish Rungram2 Received: 28 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015

บทคัดยอ การศึกษาเชิงพรรณนานี้เพื่อศึกษาการนําความรูและทักษะจากการอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) ไปประยุกตใชในการปฏิบัติงานใหสอดคลองกับขอบเขตงานดานสาธารณสุขในศตวรรษที่ 21 กลมตุ วอยั างเป นผ เขู าอบรม 38 คน เครองมื่ อศื กษาเปึ นแบบสอบถาม และวเคราะหิ ข อม ลดู วยสถ ติ ความถิ ี่ รอยละ คาเฉล ยี่ และ สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ผลการศึกษา พบวา สวนใหญเปนเพศชาย อายุเฉลี่ย 39.53 ป สําเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรี ดารงตํ าแหนํ งน กวั ชาการสาธารณสิ ขชุ านาญการํ และสงกั ดโรงพยาบาลสั งเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ โดยมความสามารถในการนี าความํ รูและทักษะไปปรับใชในการปฏิบัติงานอยูในระดับสูงทั้ง 6 ดาน โดยดานที่ไดคะแนนมากที่สุด คือ ดานจิตวิญญาณของหมอ อนามัย สําหรับระดับสมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการกอนและหลังการพัฒนาตามหลักสูตร พบวา กอนการพัฒนา ผูเขาอบรมสวนใหญมีระดับสมรรถนะในระดับปานกลาง คะแนนเฉลี่ย 3.25 (SD 0.59) และหลังการพัฒนาผูเขาอบรมสวนใหญ มระดี บสมรรถนะในระดั บสั งู คะแนนเฉลยี่ 4.05 (SD 0.57) จะเหนได็ ว า การดาเนํ นการดิ านการเร ยนการสอนและกี จกรรมบรรลิ ุ ตามวัตถุประสงคของหลักสูตร จึงควรมีการจัดอบรมในลักษณะเดียวกันนี้อยางตอเนื่อง และขยายพื้นที่เปาหมายใหครอบคลุม ทั่วประเทศ เพื่อที่จะกอใหเกิดการพัฒนาศักยภาพนักสาธารณสุขในระดับปฐมภูมิในการนําผลการเรียนรูไปประยุกตใชใหเกิด ประโยชนตอประชาชนในพื้นที่รับผิดชอบตอไป คําสําคัญ: สมรรถนะ ดานจิตวิญญาณ ศักยภาพนักสาธารณสุข ระดับปฐมภูมิ

Abstract This descriptive study aimed to reveal the implementation of knowledge and skills from the Public Health Practitioner (PHP) training program for applying to health framework in the 21th century. Study samples consisted of 38 trainees. Data were collected via a questionnaire and analyzed by descriptive statistics of frequency, percentage, average and standard deviation. The results showed most participants were men, age average 39.53 years, completed bachelor degree, public health technical offi cer professional level and work at sub-district health promoting hospital. The samples were able to apply knowledge and skills for practicing in the high level all 6 domains. The spiritual domain had the highest scores. The competence of the public health practitioners before training were at the moderate level (Mean 3.25, SD 0.59), and had improved to the highest level after completed program (Mean 4.05, SD 0.57). Therefore, the learning activities had been conducted successfully through the objective program. This training program should be performed continuously and expanded cover Thailand for improving health performance in primary care level. The implementation of training knowledge will utilize for people in community eventually. Keywords: competence, spiritual domain,health performance, primary care

1 ผูชวยศาสตราจารย 2นิสิตหลักสูตรสาธารณสุขศาสตรบัณฑิต คณะสาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม * Corresponding author: [email protected] Vol 34. No 6, November-December 2015 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) 683 Training Program to Implementing for Health Framework in the 21th Century

บทนํา เครอขื ายทางป ญญาส การสรู างส ขภาวะชุ มชนุ โดยใชหล กการั ผลกระทบของโลกาภวิ ฒนั ต อประเทศก าลํ งพั ฒนาทั สี่ าคํ ญั คอื เรียนการสอนที่เนนผูเรียนเปนศูนยกลาง (Learner Center) การที่ประเทศเหลานั้นมีรายไดเพิ่มขึ้น จํานวนคนยากจนลด และกรณีศึกษาจากสถานการณของปญหาที่เกิดขึ้นจริง โดย ลง ขณะเดียวกันการที่ประชาชนมีรายไดเพิ่มขึ้น สงผลทําให ใชบริบทเปนพื้นฐาน (Context-Based learning: CBL) เปน สขภาพโดยรวมของประชาชนดุ ขี นดึ้ วย โดยพบวา ปญหาท พุ กระบวนการเรียนการสอนรุนละ 40 คน (ผูเขาอบรมจํานวน โภชนาการลดลง การตายของทารกปรกิ าเนํ ดิ (Infant mortal- 40 คน และครูพี่เลี้ยงจํานวน 15 คน โดยกําหนดใหครูพี่เลี้ยง ity) ลดลง แตการเคลื่อนยายที่อยูอาศัยของประชากรทั่วโลก 1 คน รบผั ดชอบดิ แลผู เขู าอบรม 3 คน) เปนระยะเวลา 3 เดอนื ไดทําใหเกิดปญหาการควบคุมโรคบางชนิดเปนไปดวยความ ระหวางวันที่ 23 เดือนกรกฎาคม ถึงวันที่ 21 เดือนตุลาคม ลาบากํ เชน การแพรกระจายของโรคเอดส และการเคล อนยื่ าย พ.ศ. 2557 ซึ่งประกอบดวยภาคทฤษฎี และภาคปฏิบัติ ตดติ อก นระหวั างผ คนทู วโลกยั่ งทั าใหํ เก ดการนิ าเขํ าว ฒนธรรมั การเรยนภาคทฤษฎี จากสถาบี นการศั กษาทึ เขี่ าร วม และพฤติกรรมที่เสี่ยงตอสุขภาพ เสี่ยงตอการทําใหเกิดอุบัติ โครงการ คอื วทยาลิ ยการสาธารณสั ขสุ ริ นธริ จงหวั ดขอนแกั น การณของโรคไม ต ดติ อ (Non-communicable disease) สงขู นึ้ สถาบันพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสุข และคณะ ทงหมดนั้ สี้ งผลท าใหํ ป ญหาส ขภาพมุ ความซี บซั อนและยากต อ สาธารณสุขศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม เปนการศึกษา การคาดการณมากขึ้นซึ่งสงผลตอแนวโนมปญหาสาธารณสุข แนวคิดทฤษฎีในเวลาราชการ โดยแบงเปนชวงเวลาในการ และการจัดการระบบสุขภาพของประเทศไทย ดําเนินการอบรม 6 ชวง ชวงละ 3 วัน รวมเปน 18 วนั การ ขอมูลการศึกษาภาระโรคของคนไทย1 พบวาสาเหตุ อบรมมีเนื้อหาการจัดการเรียนรูทั้งสิ้น จํานวน 6 โมดูล อีกทั้ง หลกของการสั ญเสู ยปี ส ขภาวะของคนไทยมาจากโรคไมุ ต ดติ อ ยงมั การศี กษาดึ งานนอกสถานทู ในสถานบรี่ การปฐมภิ มู ติ นแบบ เปนหลัก ตามดวยกลุมโรคติดตอโดยเฉพาะโรคเอดสซึ่งเปน ที่มีการดําเนินงานรวมกับองคกรปกครองสวนทองถิ่น หนวย โรคทเกี่ ดจากพฤติ กรรมเสิ ยงทางสี่ ขภาพและการบาดเจุ บโดย็ งานอนในชื่ มชนุ คอื โรงพยาบาลสมเดจพระย็ พราชกุ ฉุ นารายณิ  เฉพาะจากอุบัติเหตุจราจร จากการเปลี่ยนแปลงสถานการณ และสุขศาลาบานคํากั้ง อําเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ ขางต น ทศทางการพิ ฒนาระบบบรั การสิ ขภาพปฐมภุ มู จิ าเปํ น การเรียนภาคปฏิบัติโดยการแลกเปลี่ยนเรียนรูในพื้นที่เปา ตองไดรับการทบทวนและบุคลากรสาธารณสุขระดับนี้ คือ หมายหลักของผูเขารวมโครงการ ที่มีความสนใจมาเปนครูพี่ “หมออนามยั ” ตองได ร บการพั ฒนาอยั างจร งจิ งั การพฒนาองคั  เลยงี้ ซงเปึ่ นการฝ กปฏ บิ ตั งานตามทิ ไดี่ ร บมอบหมายจากการั ความรู นวัตกรรมดานสาธารณสุข เปนปจจัยที่จะนําไปสูการ เรียนภาคทฤษฎีในแตละครั้ง ทั้งนี้จะเปนการฝกปฏิบัติการ พัฒนาบทบาทของหมออนามัยใหสามารถปฏิบัติงานได แกไขป ญหาด านส ขภาพทุ เกี่ ดขิ นในพึ้ นทื้ ของผี่ เขู าอบรม โดย สอดคลองก บความตั องการด านส ขภาพของชุ มชนุ ดงนั นั้ หมอ การนํารูปแบบของกระบวนการวิจัยมาใชในการแกไขปญหา อนามยยั คใหมุ  จะตองม ศี กยภาพทั เพี่ ยงพอี และตระหนกรั ถู งึ ดังกลาว และไดรับคําปรึกษาชี้แนะจากครูพี่เลี้ยงในพื้นที่เพื่อ ปจจ ยตั าง ๆ ทสี่ งผลกระทบต อบทบาทของน กสาธารณสั ขุ ดงั พัฒนาทักษะการประสานแผนรวมกับพื้นที่และสามารถ นั้นการขับเคลื่อนงานบนพื้นฐานขององคความรูเชื่อมโยงกับ กําหนดทิศทางขององคกรและหนวยงานของตนบนพื้นฐาน เครือขายไดอยางมีประสิทธิภาพจึงเปนสิ่งสําคัญ จึงเกิดเปน ของการสรางความร ทู เป่ี นจร งิ สอดคลองก บความตั องการของ โครงการพัฒนาศักยภาพหมออนามัยขับเคลื่อนนโยบาย ประชาชนและชุมชน สาธารณะเพอสื่ ขภาพแบบมุ สี วนร วมในศตวรรษท ี่ 212 หลกสั ตรู ดงนั นจากเหตั้ ผลดุ งกลั าว ทาใหํ ผ ศู กษามึ ความสนใจี นักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health ที่จะศึกษาการนําความรูและทักษะที่ไดรับจากการอบรม Practitioner: PHP) ขนึ้ เพอเสรื่ มพลิ งการขั บเคลั อนงานสรื่ าง หลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public เสรมสิ ขภาพและการจุ ดการสั ขภาวะชุ มชนุ อนจะสั งผลให เก ดิ Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ภายใตโครงการ ประโยชนสูงสุดของประชาชนบนพื้นฐานการทํางานอยางมี พฒนาศั กยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อื่ ความสุขของหมอนามัยการจัดอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุข สขภาพแบบมุ ีสวนรวมในศตวรรษที่ 21 ไปประยุกตใชในการ ชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) ปฏิบัติงานของผูผานการอบรม เพื่อติดตามผลการนําความรู ภายใตโครงการพัฒนาศักยภาพหมออนามัยขับเคลื่อน และทกษะทั ไดี่ ร บจากการฝั กอบรมไปปร บใชั ในการปฏ บิ ตั งานิ นโยบายสาธารณะเพอสื่ ขภาพแบบมุ สี วนร วมในศตวรรษท ี่ 21 รวมทงผลการปฏั้ บิ ตั งานหลิ งการฝั กอบรม ซงผลการวึ่ จิ ยอาจั ดําเนินการเนื่องจากองคกร ภาคี เครือขายความรวมมือดาน ใชเปนแนวทางใหผูเกี่ยวของไดพิจารณาแนวทางบริการฝก สาธารณสุขไดรวมมือกันขับเคลื่อนหมออนามัยในการพัฒนา อบรม และพัฒนาหลักสูตรใหเหมาะสมเป นการเสริมพลังการ 684 Vorapoj Promasatayaprot et al. J Sci Technol MSU

ขบเคลั อนงานสรื่ างเสร มสิ ขภาพและการจุ ดการสั ขภาวะชุ มชนุ สวนที่ 1 ขอมูลลักษณะทางประชากร อันจะสงผลใหเกิดประโยชนสูงสุดของประชาชนบนพื้นฐาน สวนที่ 2 ขอม ลเกู ยวกี่ บระดั บประโยชนั ของการน าํ การทํางานอยางมีความสุขของหมออนามัย ความรและทู กษะไปปรั บใชั ในการปฏ บิ ตั งานหลิ งการฝั กอบรม สวนที่ 3 ขอม ลเกู ยวกี่ บขั อค ดเหิ น็ ขอเสนอแนะใน วัตถุประสงคการวิจัย การจดอบรมหลั กสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) วัตถุประสงคทั่วไป (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 เพื่อศึกษาการนําความรูและทักษะที่ไดรับจากการ อบรมหลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) (Public การประเมินคุณภาพเครื่องมือ Health Practitioner: PHP) รนทุ ี่ 1/2557 ไปประยกตุ ใช ในการ การตรวจสอบหาความเที่ยงของเนื้อหา (content ปฏบิ ตั งานใหิ สอดคล องก บขอบเขตการทั างานดํ านสาธารณส ขุ validity) โดยมีผูเชี่ยวชาญในการตรวจสอบแบบสอบถาม ในศตวรรษที่ 21 จํานวน 3 ทาน วัตถุประสงคเฉพาะเพื่อศึกษา: การหาคาความเชื่อมั่น (reliability) โดยการนํา (1) การนาความรํ และทู กษะทั ไดี่ ร บจากการอบรมหลั กสั ตรู แบบสอบถามไปทดลองใช (Try out) ในประชากรกลมตุ วอยั าง นกสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) (Public Health Prac- ผูเขาอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) titioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ไปประยุกตใชในการปฏิบัติงาน (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 2/2557 จํานวน 30 และผลการปฏิบัติงานหลังการฝกอบรมใหสอดคลองกับ คน แลวน ามาวํ เคราะหิ หาค าความเท ยงของแบบสอบถามี่ โดย ขอบเขตการทํางานดานสาธารณสุขในศตวรรษที่ 21 ใชวิธีสัมประสิทธิแอลฟา (Coeffi cient Alpha) ของครอนบาช (2) ความคดเหิ นต็ อการจ ดอบรมหลั กสั ตรนู กสาธารณสั ขุ (Conbrach's Alpha) ไดคาความเชื่อมั่นของแบบสอบถาม ชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) เทากับ 0.961 ซึ่งมีคาอยูในเกณฑที่เชื่อถือได รุนที่ 1/2557 การเก็บรวบรวมขอมูล การดําเนินการวิจัย การเก็บรวบรวมขอมูล มีขั้นตอนดังนี้ การศกษาครึ งนั้ เปี้ นการศ กษาเชึ งพรรณนาิ (Survey กาหนดขํ อม ลและตู วชั วี้ ดั โดยการเขยนโครงรี างการ Study) เพื่อศึกษาผลการประเมินสมรรถนะนักสาธารณสุข ศึกษา ตัวแปร กรอบแนวคิดการศึกษา ชมชนปฏุ บิ ตั การิ 6 ดาน กอนและหล งการพั ฒนาตามโครงการั กําหนดแหลงขอมูล ผูใหขอมูลคือ ผูเขาอบรม พฒนาศั กยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อื่ หลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public สุขภาพแบบมีสวนรวมในศตวรรษที่ 212 Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 จํานวน 38 คน เลือกวิธีการเก็บขอมูล เนื่องจากผูใหขอมูลกระจัด ประชากรที่ศึกษา กระจายอยหลายพู นทื้ ี่ เพอความประหยื่ ดั และไดข อม ลถู กตู อง ประชากรที่ใชในการศึกษา คือ ผูเขาอบรมหลักสูตร ครบถวน จงเลึ อกวื ธิ การเกี บข็ อม ลทู เหมาะสมี่ คอื การสอบถาม นกสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) (Public Health Prac- ทางอีเมลล (E-mail) โดยเก็บขอมูลหลังจากฝกอบรมเสร็จสิ้น titioner: PHP) รุนที่ 1/2557 จํานวน 38 คน แลว 3 เดือน การทดลองใชเครื่องมือ และปรับปรุงใหเปนเครื่อง เครื่องมือที่ใชในการศึกษา มือที่สามารถรวบรวมขอมูลที่มีคุณภาพเชื่อถือได เครื่องมือที่ใชในการศึกษาเปนแบบสอบถาม เก็บขอมูลจริง โดยการสงแบบสอบถาม และแบบ ดัดแปลงมาจากแบบประเมินสมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชน ทดสอบไปทางอเมลลี  (E-mail) และการสมภาษณั ทางโทรศ พทั  ปฏิบัติการโครงการพัฒนาศักยภาพหมออนามัยขับเคลื่อน นาแบบสอบถามํ มาตรวจสอบความถกตู อง ครบถวน แลวน าํ นโยบายสาธารณะเพอสื่ ขภาพแบบมุ สี วนร วมในศตวรรษท ี่ 21 ขอมูลไปวิเคราะหตอไป หลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 แบบสอบถามมี การวิเคราะหขอมูล ทั้งหมด 8 หนา จําแนกเปน 3 สวน ดังนี้ การศึกษาครั้งนี้ วิเคราะหขอมูลโดยใชโปรแกรม สําเร็จรูป ดังนี้ Vol 34. No 6, November-December 2015 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) 685 Training Program to Implementing for Health Framework in the 21th Century

สวนที่ 1 ขอมูลลักษณะทางประชากรนําเสนอในรูป ผลการวิจัย ของจานวนํ รอยละ คาเฉล ยี่ สวนเบ ยงเบนมาตรฐานี่ คาต าสํ่ ดุ จากการศึกษาขอมูลลักษณะทางประชากร พบวา คาสูงสุด สวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 52.60 มีชวงอายุระหวาง 40 - สวนที่ 2 ขอมูลเกี่ยวกับระดับประโยชนของการนํา 49 ป  มากทสี่ ดุ รอยละ 44.70 โดยพบวาม คี าเฉล ยอายี่ ทุ ี่ 39.53 ความรและทู กษะไปปรั บใชั ในการปฏ บิ ตั งานหลิ งการฝั กอบรม ป  (SD = 9.15) สวนใหญ สถานภาพสมรสแบบค ู รอยละ 76.30 นําเสนอในรูปของจํานวน รอยละ คาเฉลี่ย สวนเบี่ยงเบน สวนใหญการศึกษาระดับปริญญาตรี รอยละ 76.30 พบวา มาตรฐาน โดยเทียบกับเกณฑที่กําหนดไวโดยมีเกณฑการให ดํารงตําแหนงนักวิชาการสาธารณสุขชํานาญการมากที่สุด คะแนน ดังนี้ รอยละ 44.7 สวนใหญ ส งกั ดโรงพยาบาลสั งเสร มสิ ขภาพตุ าบลํ 1 หมายถึง ไดรับประโยชนนอยมาก รอยละ 81.60 2 หมายถึง ไดรับประโยชนนอย จากการศกษาึ คะแนนเฉลยของระดี่ บประโยชนั ของ 3 หมายถึง ไดรับประโยชนปานกลาง การนําความรูและทักษะไปปรับใชในการปฏิบัติงานภายหลัง 4 หมายถึง ไดรับประโยชนมาก การฝกอบรมหล กสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) 5 หมายถึง ไดรับประโยชนมากที่สุด (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 พบวา ขอที่ โดยใชเกณฑการแปลผลคาเฉลี่ยของขอมูลตาม ไดคาเฉลี่ยสูงที่สุด คือ การปฏิบัติตอผูรับบริการดวยความ เกณฑการประเมินสมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติ เสมอภาคและใหได ร บสั ทธิ ทิ ผี่ รู บบรั การพิ งไดึ ร บดั วยอ ธยาศั ยั การ2หลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) (Public อันดี คะแนนเฉลี่ย 4.61 Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ดังนี้ ดานจิตวิญญาณของหมออนามัย พบวา ขอที่ได ระดับประโยชน เกณฑ คาเฉลี่ยสูงที่สุด คือ การปฏิบัติตอผูรับบรการดิ วยความเสมอ ระดับสูง คะแนนเฉลี่ย 3.67 - 5.00 ภาคและใหไดรับสิทธิที่ผูรับบริการพึงไดรับดวยอัธยาศัยอันดี ระดับปานกลาง คะแนนเฉลี่ย 2.34 - 3.66 คะแนนเฉลี่ย 4.61 ระดับตํ่า คะแนนเฉลี่ย 1.00 - 2.33 ดานการสงเสริมสุขภาพและปองกันโรค พบวา สวนที่ 3 ขอมูลเกี่ยวกับขอคิดเห็น ขอเสนอแนะใน ขอที่ไดคะแนนเฉลี่ยสูงที่สุด คือ การดําเนินการปองกันโรคไม การจดอบรมหลั กสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) ติดตอเรื้อรัง ไดคะแนนเฉลี่ย 4.21 (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ดานระบบ นโยบายและกฎหมายสาธารณสขุ พบ วา ขอที่ไดคะแนนเฉลี่ยสูงที่สุด คือ การนํานโยบายมาแปลง สถิติที่ใชในการวิเคราะหขอมูล เปนแผนงาน/โครงการ/กิจกรรมที่นําไปสูการปฏิบัติได ได สถิติเชิงพรรณนา (Descriptive Statisticals) การ คะแนนเฉลี่ย 4.24 วิเคราะหขอมูลลักษณะทางประชากร ขอมูลเกี่ยวกับระดับ ดานการจ ดการสั ขภาพทุ องถ นอยิ่ างเข มแข ง็ พบ ประโยชนของการน าความรํ และทู กษะไปปรั บใชั ในการปฏ บิ ตั ิ วา ขอที่ไดคะแนนเฉลี่ยสูงที่สุด คือ การจัดทําแผนงาน งานหลังการฝกอบรม โดยใชสถิติพื้นฐาน ไดแก รอยละ (Per- โครงการโดยการมีสวนรวมของผูเกี่ยวของที่สอดคลองกับ centage) คาเฉล ยี่ (Mean) สวนเบ ยงเบนมาตรฐานี่ (Standard ปญหาสาธารณสุขของคนในชุมชน ไดคะแนนเฉลี่ย 4.21 Deviation) และขอมูลเกี่ยวกับขอคิดเห็น ขอเสนอแนะในการ ดานการวิจัย พัฒนา และติดตามประเมินผล จัดอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) พบวา ขอที่ไดคะแนนสูงที่สุด คือ การเขียนโครงรางวิจัย (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ไดคะแนนเฉลี่ย 3.74 ดานการส อสารดื่ านส ขภาพุ พบวา ขอท ไดี่ คะแนน เฉลี่ยมากที่สุด คือ ทักษะในการประสานงานภายในและ ภายนอกองคกรอย างม ประสี ทธิ ภาพิ ไดคะแนนเฉล ยี่ 4.29 ดงั รายละเอียดแสดงใน Table 1 686 Vorapoj Promasatayaprot et al. J Sci Technol MSU

Table 1 Frequency, percentage, mean and standard deviation of the utilization after completed the Public Health Practitioner training program, by items Levels of utilization (n=38) Mean SD Implementation of knowledge and skills Excellent Good Moderate Little Very little (%) (%) (%) (%) (%)

Respect to professional and colleague in ethic principle 21 (55.30) 16 (42.10) 1 (2.60) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.53 0.55 Professional working and organization culture concerns 15 (39.50) 23 (60.50) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.39 0.49 Fairly working to client equally and hospitality 15 (39.50) 23 (60.50) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.39 0.49 Promoting cultural and ethical principle in organization 17 (44.70) 19 (50.00) 5 (5.30) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.39 0.56 Being ethical model in works 15 (39.50) 20 (52.60) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.32 0.62 Chronic non-communicable disease prevention 13 (34.20) 20 (52.60) 5 (13.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.21 0.66 Active and passive health promotion for behavioral changes 8 (21.10) 29 (76.30) 1 (2.60) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.45 Knowledge and skills of environmental management in community 12 (31.60) 21 (55.30) 5 (13.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.65 Epidemiological applications in disease prevention and control in 10 (26.30) 23 (60.50) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.14 0.67 community Health promotion services for all age groups 10 (26.30) 21 (55.30) 7 (18.40) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.08 0.67 Understanding health determinants relating society, law and political 7 (18.40) 22 (57.90) 9 (23.70) 0 (0.00) 0 (0.00) 3.95 0.65 policies Health promotion in vulnerable people 10 (26.50) 21 (55.30) 7 (18.40) 0 (0.00) 0 (0.00) 3.92 0.67 Support community capacity in self-care 7 (18.40) 18 (47.40) 13 (34.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 3.84 0.71 Policy implementation to plan, project and activities 12 (31.60) 23 (60.50) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.24 0.59 Participation in determination of vision and mission of organization 14 (36.80) 18 (47.40) 6 (15.80) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.21 0.70 Public relation skills in health information 5 (13.20) 26 (68.40) 5 (13.20) 2 (5.30) 0 (0.00) 3.89 0.68 Media producing to release health data, Online and Offl ine systems 6 (15.80) 18 (47.40) 9 (23.70) 5 (13.20) 0 (0.00) 3.66 0.90 Support learning of colleagues to be learning organization 12 (31.60) 21 (55.30) 5 (13.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.65 Knowledge and understanding in strategy, health system, and health 11 (28.90) 20 (52.60) 7 (18.40) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.11 0.68 policy to practices Promoting innovation improvement in organization 11 (28.90) 19 (50.00) 8 (21.10) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.08 0.71 Knowledge and understanding in health law and law-related public 8 (21.10) 20 10 (26.30) 0 (0.00) 0 (0.00) 3.95 0.69 health practitioners (52.60) Community participation in project plans, related community health 11 (28.90) 24 (63.20) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.21 0.57 problems Health assessment in community 12 (31.60) 21 (55.30) 5 (13.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.65 Determination health index for people in community in relation to 11 (28.90) 23 (60.50) 4 (10.50) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.60 Ministry of Public Health Health priority setting from data collection 12 (31.60) 21 (55.30) 5 (13.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.65 Problem analysis for health project planning 9 (23.70) 27 (71.10) 2 (5.30) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.18 0.51 Activity assessment and return benefi t to community 9 (23.70) 22 (57.90) 7 (18.40) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.05 0.65 Distribution research results via several methods 3 (7.90) 21 (55.30) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.29 0.82 Research proposal writing skills 3 (7.90) 26 (68.40) 5 (13.50) 4 (10.50) 0 (0.00) 3.74 0.76 Doing research in community public health 3 (7.90) 25 (65.80) 6 (15.80) 4 (10.50) 0 (0.00) 3.71 0.76 Research Writing 3 (7.90) 22 (57.90) 9 (23.70) 4 (10.50) 0 (0.00) 3.63 0.78 Research data analyses 2 (5.20) 20 (52.60) 11 (28.90) 5 (13.20) 0 (0.00) 3.50 0.79 Coordination skills of internal and external organizations 14 (36.80) 21 (55.30) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.29 0.61 Human relations skills of communication 13 (34.20) 22 (57.90) 3 (7.90) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.26 0.60 Knowledge, understanding and practicing in health informatics system 9 (23.70) 24 (63.20) 5 (13.20) 0 (0.00) 0 (0.00) 4.11 0.60 Vol 34. No 6, November-December 2015 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) 687 Training Program to Implementing for Health Framework in the 21th Century

ผลการศึกษาภาพรวมประโยชนของการนําความรู สูงทั้ง 6 ดาน โดยดานที่มีคะแนนเฉลี่ยสูงที่สุดคือ ดานจิต และทักษะไปปรับใชในการปฏิบัติงานหลังการอบรมหลักสูตร วิญญาณของหมออนามัย คะแนนเฉลี่ย 4.45 เมื่อพิจารณา นกสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) (Public Health Prac- ภาพรวมประโยชนของการนําความรูและทักษะไปปรับใชใน titioner: PHP) รนทุ ี่ 1/2557พบวา การนาความรํ และทู กษะไปั การปฏิบัติงานหลังการอบรมหลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชน ปรบใชั ในการปฏ บิ ตั งานการอบรมนิ กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั ิ ปฏิบัติการ ทั้ง 6 ดาน พบวามีคะแนนเฉลี่ย 4.70 ดังราย การ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) อยูในระดับ ละเอียดแสดงใน Table 2

Table 2 Mean and Standard deviation of the utilization of 6 domains after completed the Public Health Practitioner training program Utilization scores (n=38) knowledge and skill domains Mean SD Spiritual domain 4.45 0.55 Health promotion and disease prevention domain 4.06 0.64 Strategy, policy and health laws domain 4.13 0.67 Local health management domain 4.16 0.60 Health communication domain 3.80 0.78 Research, development and assessment domain 4.10 0.09 All domains 4.70 0.65

ผลการศกษาขึ อม ลระดู บประโยชนั ของการน าความํ ผเขู าอบรมส วนใหญ ม ระดี บการนั าความรํ และทู กษะไปปรั บใชั  รและทู กษะไปปรั บใชั ในการปฏ บิ ตั งานหลิ งการอบรมหลั งสั ตรู ในการปฏบิ ตั งานหลิ งการอบรมหลั งสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนุ นักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health ปฏิบัติการ รุนที่ 1/2557 ในระดับสูง รอยละ 86.84 ดังแสดง Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ภายใตโครงการพัฒนา รายละเอียดใน Table 3 ศักยภาพหมออนามัยแบบมีสวนรวมในศตวรรษที่ 21 พบวา

Table 3 Frequency and percentage of samples by capacity levels after completed the Public Health Practitioner training program Capacity of utilization Number % High level (Mean 3.67 - 5.00) 33 86.84 Moderate level (Mean 2.34 - 3.66) 5 13.16 Lower level (Mean 1.00 - 2.33) 0 0.00 Min = 3.03 Max = 4.89 Mean = 4.09 SD = 0.44

จากผลการศึกษาขอมูลเกี่ยวกับขอคิดเห็น ขอเสนอ เนอหาและวื้ ทยากรในการอบรมหลิ กสั ตรนู กสาธารณสั ขุ แนะในการจัดอบรมสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ ชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 พบวา แตละหัวขอพบวาโดยสวนใหญเนื้อหามีความเหมาะสม การดําเนินการโครงการเปนไปตามวัตถุประสงคและแผนการ มีความทันสมัย วิทยากรมีความรู แตควรเพิ่มการฝกปฏิบัติ ดาเนํ นงานทิ วางไวี่ อย างเป นระบบ กระบวนการเรยนการสอนี จริงในพื้นที่เพื่อเพิ่มพูนทักษะใหกับผูเขาอบรม กจกรรมมิ การดี าเนํ นการไปอยิ างเหมาะสมและม ประสี ทธิ ภาพิ 688 Vorapoj Promasatayaprot et al. J Sci Technol MSU

การบรหารจิ ดการการอบรมหลั กสั ตรนู กสาธารณสั ขุ สุขภาพที่มีหนาที่ดูแลสุขภาพทั้ง 4 มิติ ทั้งทางกาย จิตใจ ชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) สังคมและปญญา เปนนักพัฒนาที่มีความพรอมดานวิชาการ พบวาเอกสารประกอบการฝกอบรมยังไมสมบูรณ ควรมีการ มุงสูงานวิจัยคิดวิเคราะหงานไดอยางเปนระบบ แกไขปญหา รวบรวมเอกสารประกอบการอบรมใหเปนวารสารหรือรูปเลม สุขภาพชุมชน มีจิตสาธารณะ ที่สมบูรณซึ่งผูเขาอบรมสามารถนําไปศึกษาลวงหนาและ จากผลการศึกษาขอคิดเห็นหรือขอเสนอแนะกับ สามารถนากลํ บไปทบทวนไดั  ระยะเวลาการจดอบรมไมั เพ ยงพอี บทบาทการทําหนาที่ของครูพี่เลี้ยงหลักสูตรนักสาธารณสุข ควรมีการเพิ่มเวลาในการอบรมหรือปรับปรุงรูปแบบการฝก ชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) อบรมใหเปนแบบระยะยาวใหสามารถฝกอบรมไดอยางครบ พบวาครูพี่เลี้ยงมีประสบการณ มีความสามารถใหคําแนะนํา ถวนตามเนื้อหาของหลักสูตรและเทคนิคที่สําคัญในแตละ และคําปรึกษาผูเขาอบรมไดชัดเจน พัฒนาจนจบหลักสูตร Module รูปแบบและกระบวนการในการอบรม โดยสวนใหญ จากผลการศึกษาขอคิดเห็นและขอเสนอแนะอื่น ๆ ผูเขาอบรมมีความพึงพอใจเนื่องจากผูเขาอบรมไดมีสวนรวม พบวา การอบรมเกดความไมิ สอดคล องก นระหวั างช อโครงการื่ ในกระบวนการแลกเปลยนเรี่ ยนรี ู เปนล กษณะของกระบวนการกลั มุ กับรูปแบบการจัดอบรม เนื่องจากชื่อโครงการเนนใหเกิด กระบวนการเรียนรูแบบกลุมยอยทําใหเกิดการแลกเปลี่ยน นโยบายสาธารณะเพอสื่ ขภาพแบบมุ สี วนร วม แตร ปแบบและู เรยนรี มากขู นึ้ สถานทอบรมี่ สอื่ โสตทศนั ปกรณู ม ความเหมาะสมี กระบวนการจดอบรมเนั นให เก ดกระบวนการเริ ยนรี และแกู ไข สวนใหญใชงานไดดี มีความชัดเจน การประสานงานมีความ ปญหาโดยผานกระบวนการวิจัย ควรมีการสรุปผลการเรียนรู เหมาะสม รวดเร็ว ผูประสานงานโครงการใหความชัดเจนใน ถอดบทเรียนเมื่อสิ้นสุดโครงการทั้ง 6 รุน เพื่อการพัฒนา ขอมูล อัธยาศัยดี แตการประชาสัมพันธโครงการควรมีการ ตอไป ประชาสมพั นธั ให มากข นึ้ ครอบคลมและกวุ างขวางมากข นกวึ้ า ผลการศึกษา ภาพรวมของระดับสมรรถนะนัก เดิม สาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ กอนและหลังการพัฒนา ตาม จากผลการศกษาการเรึ ยนรี และการพู ฒนาสมรรถนะั หลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public ของนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health HealthPractitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 โครงการพัฒนา Practitioner: PHP) พบวาผูเขาอบรมไดแลกเปลี่ยนความรู ศกยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อสื่ ขภาพุ ประสบการณในการท างานํ มกระบวนการที างานทางวํ ชาการิ แบบมีสวนรวมในศตวรรษที่ 21 พบวา กอนการพัฒนา ผูเขา เพิ่มมากขึ้น สามารถคิดวิเคราะหเพื่อแกไขปญหาตามหลัก อบรมสวนใหญมีระดับสมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติ วิทยาศาสตร นําไปสูการคิดวิเคราะหแผนงานโครงการ การในระดบปานกลางั รอยละ 65.80 และรองลงมาคอื มระดี บั วิเคราะหชุมชน การทําวิจัยเพื่อแกไขปญหาในชุมชน เพื่อ สมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการในระดับตํ่า รอยละ พัฒนาชุมชน พัฒนาเครือขายโดยการมีสวนรวมของคนใน 18.40 และหลังการพัฒนา ผูเขาอบรมสวนใหญมีระดับ ชุมชน สมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการในระดับสูง รอยละ จากผลการศกษาอึ ตลั กษณั ของน กสาธารณสั ขชุ มชนุ 73.70 และรองลงมาคอื มระดี บสมรรถนะนั กสาธารณสั ขชุ มชนุ ปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) พบวา ปฏิบัติการในระดับปานกลาง รอยละ 26.30 ไมมีผูเขาอบรมที่ นักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการควรมีความสามารถในดาน มีระดับสมรรถนะตํ่า ดังรายละเอียดแสดงใน Table 4 การสงเสริมสุขภาพ ปองกันโรค ฟนฟูสภาพ เปนนักจัดการ Vol 34. No 6, November-December 2015 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) 689 Training Program to Implementing for Health Framework in the 21th Century

Table 4 Frequency and percentage of samples by competency levels of before and after the Public Health Practi- tioner training program Before After Competency level (n = 38) Number % Number % High level (Mean 3.67–5.00) 6 15.80 28 73.70 Moderate level (Mean 2.34–3.66) 25 65.80 10 26.30 Lower level (Mean 1.00–2.33) 7 18.40 0 0.00 Mean = 3.25 Mean = 4.05 SD = 0.59 SD = 0.57 Min = 2.00 Min = 3.00 Max = 4.50 Max = 5.00

อภิปรายผลการวิจัย กจกรรมมิ การดี าเนํ นการไปอยิ างเหมาะสมและม ประสี ทธิ ภาพิ จากผลการศกษาการศึ กษาการนึ าความรํ และทู กษะั ซึ่งสอดคลองกับการศึกษาของวัชรินทร พอสม4 พบวา จากการอบรมหลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) กระบวนการเรยนรี แบบมู สี วนร วมให ผลส มฤทธั สิ์ งกวู าร ปแบบู (Public Health Practitioner: PHP) รนทุ ี่ 1/2557 เพอประยื่ กตุ  อนื่ ๆ เปนการน าประสบการณํ จร งมานิ าเสนอเพํ อเปื่ นแนวทาง ใชในการปฏิบัติงานใหสอดคลองกับขอบเขตงานดาน การปฏบิ ตั และสามารถนิ าไปใชํ ได จร งดิ วยเน อหาของหลื้ กสั ตรู สาธารณสุขในศตวรรษที่ 21 มีระดับการนําความรูและทักษะ ซึ่งเปนงานที่นักสาธารณชุมชนตองทําในพื้นที่จริงสอดคลอง ไปประยุกตใชในการทํางานไดในระดับสูง ทั้ง 6 ดาน โดยดาน กับแนวคิดการจัดการเรียนโดยใชบริบทเปนฐาน (Context - ที่มีคาเฉลี่ยสูงที่สุดคือ ดานจิตวิญญาณของหมออนามัย คา Based Learning: CBL)5 กระบวนการเรียนโดยใชบริบทเปน เฉลี่ย 4.45 สอดคลองกับการศึกษาระดับสมรรถนะของนัก ฐานจะเปนการเรียนรูที่ทําใหผูเรียนมีความรูที่สามารถนําไป สาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practi- ใชในการแก ไขสถานการณ ท คลี่ ายคล งกึ นไดั และจะส งเสร มใหิ  tioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ภายหลังการอบรมหลักสูตรนัก ผูเรียนเกิดการเรียนรูไดดวยตนเองอยางไมมีที่สิ้นสุดซึ่ง สาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practi- สอดคลองก บการศั กษาของศรึ นญาภรณิ  พวงเงนมากิ 6 พบวา tioner: PHP) รุนที่ 1/25572ที่รายงานวา ระดับสมรรถนะนัก ผูมารับบริการที่สถานบริการปฐมภูมิมีความพึงพอใจตอการ สาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ หลังการพัฒนาหลักสูตรนัก บริการที่สถานบริการปฐมภูมิในระดับมาก 3 ดาน ไดแก ดาน สาธารณสขชุ มชนปฏุ บิ ตั การอยิ ในระดู บสั งู จานวนํ 5 ดาน และ ความเปนมืออาชีพและความชํานาญ ดานเจตคติและ อยูในระดับปานกลางจํานวน 1 ดาน โดยดานที่มีคาเฉลี่ยสูง พฤตกรรมิ ดานภ มู ทิ ศนั ของบร การเนิ อหาและวื้ ทยากรมิ ความี ที่สุด คือ ดานจิตวิญญาณของหมออนามัยคาเฉลี่ย 4.36 เหมาะสม มีความรูความสามารถ กระบวนการจัดการอบรม สอดคลองกับการศึกษาของจิรภฎา เข็มสวัสด3ิ์ พบวา ปจจัย ดําเนินไปอยางเปนระบบ แตเอกสารประกอบการอบรมยังไม สําคัญที่จะสนับสนุนการจัดบริการปฐมภูมิ คือ การประสาน สมบูรณ ควรเพิ่มเวลาในการอบรมใหมีมากขึ้น หรือปรับปรุง งานระหวางงาน ขาดทีมงานที่มีทัศนคติดี ขาดระบบขอมูล รูปแบบการจัดอบรมใหเปนการอบรมระยะยาวอยางตอเนื่อง ขาวสารเพื่อการดูแลผูปวยที่มีประสิทธิภาพ สถานที่ในการจัดอบรมมีความผูเขาอบรมไดรวมกันทํา จากการศกษาขึ อม ลเกู ยวกี่ บขั อค ดเหิ น็ ขอเสนอแนะ กิจกรรม แลกเปลี่ยนรวมกัน สอดคลองกับแนวคิดการเรียน ในการจัดอบรมสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) การสอนที่เนนผูเรียนเปนศูนยกลาง (Learners - centered) (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ภายใต เปนกระบวนการการจัดการเรียนการสอนใหบรรลุตาม โครงการพัฒนาศักยภาพหมออนามัยขับเคลื่อนนโยบาย วตถั ประสงคุ และให สอดคล องก บนโยบายระบบสั ขภาพอุ าเภอํ 7 สาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมีสวนรวมในศตวรรษที่ 21 การ โดยการดําเนินกิจกรรม ที่ชวยใหผูเรียนสามารถสรางความรู ดําเนินการโครงการเปนไปตามวัตถุประสงคและแผนการ หรอประสบการณื และการปฏ บิ ตั งานริ วมก บผั อู นื่ การประสาน ดาเนํ นงานทิ วางไวี่ อย างเป นระบบ กระบวนการเรยนการสอนี งานมความเหมาะสมี ชดเจนั ผประสานงานอู ธยาศั ยดั ี แตควร 690 Vorapoj Promasatayaprot et al. J Sci Technol MSU

เพิ่มการประสัมพันธโครงการใหมากขึ้น มีความสอดคลองกับ พัฒนาสมรรถนะของหมออนามัยมีความจําเปนที่ตองดําเนิน ผลการประเมนการบริ หารจิ ดการในการอบรมโครงการพั ฒนาั การใหสอดคลองกับการเปลี่ยนแปลงและแนวโนมของระบบ ศกยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อสื่ ขภาพุ สขภาพุ ใหหมออนาม ยมั ศี กยภาพทั เพี่ ยงพอและสอดคลี องก บั ในศตวรรษที่ 21 หลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ การปฏิบัติงานจริงเพื่อใหเกิดประสิทธิภาพในการปฏิบัติงาน (นสช.) รุนที่ 1/25572พบวา คะแนนเฉลี่ยความเหมาะสมของ การบริหารจัดการการอบรมโครงการพัฒนาศักยภาพหมอ ขอเสนอแนะ อนามัยขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมีสวน ขอเสนอแนะในการศึกษาครั้งนี้ รวมในศตวรรษท ี่ 21 หลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ ผลการศึกษาเกี่ยวกับประโยชนของการนําความรู (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 มี และทกษะไปปรั บใชั ในการปฏ บิ ตั งานหลิ งการฝั กอบรม พบวา ความเหมาะสมระดับสูง ทั้ง 6 ดาน ไดแก ระยะเวลาในการ ผูเขาอบรมมีการนําความรูไปใชประโยชนไดในระดับสูง ทั้ง 6 อบรม ความพึงพอใจในการจัดอบรมในภาพรวม รูปแบบและ ดาน ซงครอบคลึ่ มกุ บขอบเขตงานดั านสาธารณส ขในศตวรรษุ กระบวนการในการอบรม อาหารวางและอาหารกลางว นั สถาน ที่ 21 จึงควรมีการจัดอบรมโครงการพัฒนาศักยภาพหมอ ทจี่ ดการอบรมั สอื่ โสตทศนั ปกรณู  คมู อื เอกสารประกอบการ อนามัยขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมีสวน อบรม ขอที่ไดคาเฉลี่ยสูงที่สุด คือ ระยะเวลาในการอบรม รวมในศตวรรษท ี่ 21 หลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ คะแนนเฉลี่ย 4.05 (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) อยางตอเนื่องใน จากการศกษาการประเมึ นสมรรถนะนิ กสาธารณสั ขุ รุนตอไป โดยขยายพื้นที่ในการจัดอบรมใหสามารถรองรับผู ชุมชนปฏิบัติการ 6 ดาน พบวาภาพรวมของระดับสมรรถนะ เขาอบรมจากพื้นที่ตาง ๆ ทั่วประเทศ และควรเพิ่มการเรียน นกสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ กอนและหล งการพั ฒนาั ตาม การสอนในหัวขอการวิเคราะหขอมูลการวิจัย เนื่องจากผูเขา หลักสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public สามารถนําความรูและทักษะไปประยุกตใชในการปฏิบัติงาน HealthPractitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 โครงการพัฒนา ไดน อยท สี่ ดุ แตย งอยั ในระดู บปานกลางั เพอใหื่ เก ดการพิ ฒนาั ศกยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อสื่ ขภาพุ ศักยภาพหมอนามัยอยางครอบคลุมพื้นที่และยั่งยืน แบบมีสวนรวมในศตวรรษที่ 21 พบวา กอนการพัฒนา ผูเขา ผลการศกษาเกึ ยวกี่ บขั อค ดเหิ น็ ขอเสนอแนะในการ อบรมสวนใหญมีระดับสมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติ จัดอบรมสูตรนักสาธารณสุขชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public การในระดับปานกลาง รอยละ 65.80 และหลังการพัฒนา Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ภายใตโครงการ ผูเขาอบรมสวนใหญมีระดับสมรรถนะนักสาธารณสุขชุมชน พฒนาศั กยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อื่ ปฏิบัติการในระดับสูง รอยละ 73.7 ไมมีผูเขาอบรมที่มีระดับ สขภาพแบบมุ สี วนร วมในศตวรรษท ี่ 21 พบวา การดาเนํ นการิ สมรรถนะตํ่าแสดงใหเห็นถึงการพัฒนาสมรรถนะของผูเขา โครงการเปนไปตามว ตถั ประสงคุ และแผนการด าเนํ นงานทิ วางี่ อบรมหลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนปฏุ บิ ตั การิ (นสช.) (Public ไวอยางเปนระบบ กระบวนการเรียนการสอน กิจกรรมมีการ HealthPractitioner: PHP) รุนที่ 1/2557 ที่ครอบคลุมตาม ดาเนํ นการไปอยิ างเหมาะสมและม ประสี ทธิ ภาพิ แตระยะเวลา วัตถุประสงคของโครงการที่เนนใหเกิดการพัฒนาศักยภาพ ในการอบรมมีนอย ไมสามารถจัดอบรมไดทั้งหมด คูมือและ หมออนามัยขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมี เอกสารมีนอย ไมสมบูรณ รูปแบบการอบรมควรจัดรูปแบบ สวนรวมในศตวรรษที่ 21 สอดคลองกับความตองการดาน ระยะยาวอยางตอเนื่อง การประชาสัมพันธยังนอยเกินไปจึง สุขภาพของชุมชนตามกลยุทธสาธารณสุขมูลฐาน8 และพบวา ควรปรับรูปแบบการจัดอบรมใหมีความตอเนื่อง ระยะยาว สอดคลองก บการศั กษาของกชมนึ คงเพมพิ่ นู 9 คอื หมออนามยั ขยายเวลาในการจัดอบรมเพิ่มขึ้น ควรจัดทําเอกสารประกอบ จํานวนมากมีความเครียดและควรไดรับการดูแลจากระบบที่ การอบรมหรือวารสารที่สามารถใชประกอบการอบรมเนน เปนอย มากกวู าน ี้ เนองจากบื่ คลากรไมุ สอดคล องก บภาระงานั เนอหาทื้ สามารถนี่ าไปประยํ กตุ ใช ได จร งในพิ นทื้ ี่ สอดคลองก บั ยอมส งผลต อการแปรนโยบายไปส การปฏู บิ ตั ิ ดงนั นจั้ งมึ ความี การพฒนาของระบบสั ขภาพจุ ดสถานทั พี่ กใหั ผ เขู าอบรมได เข า จาเปํ นท หมออนามี่ ยตั องได ร บการพั ฒนาศั กยภาพั โดยเฉพาะ พกรั วมก นั และจดประชาสั มพั นธั ให มากข นและทึ้ วถั่ งกลึ มเปุ า ในประเด็นความเครียด และผลจากการเปรียบเทียบการ หมายและครพู เลี่ ยงควรมี้ บทบาทเพี มมากขิ่ นึ้ ควรเขาร วมและ ประเมินสมรรถนะของผูเขาอบรมทั้งกอนและหลังการเขารับ ตรวจดงานวู จิ ยทั กครุ งั้ อกที งไมั้ ควรม การเปลี ยนครี่ พู เลี่ ยงในี้ การฝกอบรมพบว าม แนวโนี มในการพ ฒนาทั นี่ าไปสํ สมรรถนะู แตละคร งั้ เนองจากกื่ อให เก ดความสิ บสนและไมั ต อเน องื่ เพอื่ ทสี่ งขู นสอดคลึ้ องก บการศั กษาของวารึ ณุ ี ชางใหญ 10 พบวาการ ใหเกิดประสิทธิภาพสูงสุดของการจัดอบรมโครงการพัฒนา Vol 34. No 6, November-December 2015 Application of Knowledge and Skills from the Public Health Practitioner (PHP) 691 Training Program to Implementing for Health Framework in the 21th Century

ศกยภาพหมออนามั ยขั บเคลั อนนโยบายสาธารณะเพื่ อสื่ ขภาพุ 4. วัชรินทร พอสม. “ปฏิสัมพันธระหวางการบริหารจัดการ แบบมสี วนร วมในศตวรรษท ี่ 21 หลกสั ตรนู กสาธารณสั ขชุ มชนุ และรูปแบบการอบรมที่มีผลตอความพึงพอใจของผูเขา ปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP)และ รวมอบรมเรื่องโรคเอดส,”ปฏิสัมพันธระหวางการบริหาร การพัฒนาหมออนามัยใหกาวทันการเปลี่ยนแปลงของระบบ จดการและรั ปแบบการอบรมทู มี่ ผลตี อความพ งพอใจของึ สุขภาพอยางมีประสิทธิภาพ ผูเขารวมอบรมเรื่องโรคเอดส. 2545. 5. ศกดั ชายิ์ ขวญสั นิ . การจดกั จกรรมการเริ ยนการสอนโดยี ขอเสนอแนะในการศึกษาครั้งตอไป การใชบริบทเปนฐาน. 2552. (1) ควรศึกษาเปรียบเทียบความรูของผูเขาอบรม 6. ศรนญาภรณิ  พวงเงนมากิ . ความพงพอใจของผึ รู บบรั การิ กอนการเขาอบรมและความรูเมื่อสําเร็จการฝกอบรม เพื่อ ตอบริการที่หนวยบริการปฐมภูมิ บานปาปอง ตําบลปา ประเมินการพัฒนาความรูของผูเขาอบรม ปองอําเภอดอยสะเก ็ด จังหวดเชียงใหม. 2549. (2) ควรศึกษาในกลุมผูเขาอบรมในรุนที่ 2 รุนที่ 3 7. คณะทํางานพัฒนาเครือขายสุขภาพระดับอําเภอ. “งาน และรุนตอไป เพื่อประเมินผลหลักสูตรและปรับปรุงหลักสูตร พฒนาเครั อขื ายส ขภาพระดุ บอั าเภอํ ” การขบเคลั อนระบบื่ ใหมีคุณภาพตอไป สุขภาพระดับอําเภอ(รสอ.)District Health System (3) ควรศึกษาประเมินผลการนําความรูและทักษะ (DHS) ฉบับประเทศไทย.2557. จากการเขาอบรมไปประยุกตใชในพื้นที่จริง 8. กรมสงเสริมการปกครองสวนทองถิ่น. “นโยบายดาน สาธารณสุข,” องคประกอบและหลักการของงาน กิตติกรรมประกาศ สาธารณสุขมูลฐาน. 2552. การวิจัยครั้งนี้สําเร็จสมบูรณลงไดดวยความกรุณา 9. กชมน คงเพมพิ่ ลู . “สขภาพองคุ รวมของหมออนาม ยั ,”นยั และชวยเหลืออยางยิ่งจากสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหง ยะที่มีตอทิศทางนโยบายการสรางเสริมสุขภาพ. 2551. ชาต ิ (สปสช.) ทสนี่ บสนั นงบประมาณในการดุ าเนํ นงานิ ตลอด 10. วารณุ ี ชางใหญ . “วารสารสาธารณสขมหาวุ ทยาลิ ยบั รพาู ” จนบคลากรสาธารณสุ ขในภาคตะวุ นออกเฉั ยงเหนี อื ทใหี่ ความ สมรรถนะนักสาธารณสุข เพื่อเตรียมรองรับสถานการณ ชวยเหลือในการเก็บรวบรวมขอมูลในการวิจัย ขอขอบคุณ ประชาชนมีอายุขัยเฉลี่ย 80 ปHealth Professionals’ คณะสาธารณสขศาสตรุ  มหาวทยาลิ ยมหาสารคามั ทไดี่ ร บการั Competencies for IncreasingPopulation with the สนบสนั นการดุ าเนํ นงานในหนิ วยปฏ บิ ตั การวิ จิ ยระบบสั ขภาพุ Average 80 Years Life Expectancy. 2556. ในองคกรปกครองสวนทองถิ่นสําหรับการวิจัยในครั้งนี้

บรรณานุกรม 1. คณะกรรมการอํานวยการ จัดทําแผนพัฒนาสุขภาพแหง ชาต ิ ฉบบทั ี่ 11. “แผนพฒนาสั ขภาพแหุ งชาต ิ ในชวงแผน พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 11,” แผน พัฒนาสุขภาพแหงชาติ ฉบับที่ 11. 2555. 2. คณะทํางานโครงการพัฒนาศักยภาพหมออนามัยขับ เคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมีสวนรวมใน ศตวรรษที่21.การดําเนินงานหลักสูตรนักสาธารณสุข ชุมชนปฏิบัติการ (นสช.) (Public Health Practitioner: PHP) รุนที่ 1/2557. 2557. พิมพครั้งที่ 1. มหาสารคาม: ม.ป.ท., 2557. 3. จิรภฎา เข็มสวัสดิ์. “การประเมินคุณภาพการบริหาร จดการในหนั วยบร การปฐมภิ มู ,”ิ การประเมนคิ ณภาพการุ บริหารจัดการในหนวยบริการปฐมภูมิ อําเภอสรรพยา จังหวัดชัยนาท. 2546. นิพนธตนฉบับ

ผลของเจตมูลเพลิงแดงและพลัมบาจินตอการแสดงออกของไซโตโครม พี 450 2 อี 1 ในตับ และ ไซโตโครม พี 450 2 เอฟ 2 ในปอดหนูถีบจักร Effect of Plumbago indica Linn. and plumbagin on the expression of hepatic cytochrome P450 2e1 and lung cytochrome P450 2f2 in mice

วรัญญา จตุพรประเสริฐ1, นิธิมา ตติยอภิรด2ี , กนกวรรณ จารุกําจร3* Waranya Chatuphonprasert1, Nitima Tatiya-aphiradee2, Kanokwan Jarukamjorn3* Received: 28 April 2015 ; Accepted: 25 July 2015

บทคัดยอ เจตมูลเพลิงแดง (Plumbago indica Linn.) ถูกใชในการแพทยแผนไทยเพื่อฆาพยาธิ กระตุนความอยากอาหาร กระตุนระบบ ไหลเวียนโลหิตและทําแทง เจตมูลเพลิงแดงมีพลัมบาจินเปนสารสําคัญที่ถูกรายงานฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาในการตานการอักเสบ กดภูมิคุมกัน เพิ่มระบบไหลเวียนโลหิต และตานมะเร็ง การศึกษานี้มีวัตถุประสงคเพื่อประเมินผลของสารสกัดหยาบสวนเมธา นอลของเจตมูลเพลิงแดงและพลัมบาจินตอการแสดงออกของไซโตโครม พี 450 2 อี 1 (Cyp2e1) ในตับและไซโตโครม พี 450 2 เอฟ 2 ในปอดของหนูถีบจักร เพศผู สายพันธุ ICR อายุ 7 สัปดาหที่ไดรับพลัมบาจิน ขนาด 1, 5 และ 15 มิลลิกรัมตอกิโลกรัม ตอวัน และสารสกัดหยาบเจตมูลเพลิงแดง ขนาด 20, 200 และ 1,000 มิลลิกรัมตอกิโลกรัมตอวัน โดยการปอนทางปากทุกวัน ติดตอกันเปนระยะเวลา 14 วัน การแสดงออกที่ระดับเอ็มอารเอ็นเอของ Cyp2e1 ในตับและ Cyp2f2 ในปอดถูกวิเคราะหดวย เทคนิคปฏิกิริยารีเวิรสทรานสคริปชั่นรวมกับปฏกิ ิริยาลูกโซโพลีเมอเรสแบบเวลาจริง (RT real-time PCR) ผลการศึกษาพบวา พลมบาจั นเพิ มระดิ่ บการแสดงออกของั Cyp2e1 เอมอาร็ เอ นเอในร็ ปแบบทู สี่ มพั นธั ก บขนาดของพลั มบาจั นิ สวนสารสก ดหยาบั มีผลเพิ่มระดับการแสดงออกของ Cyp2e1 เพียงเล็กนอย ในทํานองเดียวกันพลัมบาจินและสารสกัดหยาบมีผลตอระดับการ แสดงออกของ Cyp2f2 เอ็มอารเอ็นเอในปอดในรูปแบบที่คลายคลึงกับการแสดงออกของ Cyp2e1 ในตับแมวาการแสดงออก ตรวจพบในระดับที่ตํ่ากวา โดยพลัมบาจินเหนี่ยวนําการแสดงออกของ Cyp2f2 ในปอดใหเพิ่มขึ้นอยางมีนัยสําคัญในขณะที่สาร สกดหยาบแสดงผลการเหนั ยวนี่ าเพํ ยงเลี กน็ อยเท าน นั้ จากการศกษานึ พบวี้ าพล มบาจั นและสารสกิ ดหยาบเจตมั ลเพลู งแดงทิ าใหํ  อนุมูลอิสระเพิ่มขึ้นและเกิดภาวะเครียดออกซิเดชั่นในตับและปอด ดังนั้นการใชพลัมบาจินหรือสารสกัดหยาบเจตมูลเพลิงแดง รวมถึงผลิตภัณฑที่มีสวนประกอบของสารดังกลาวในการแพทยทางเลือกควรระมัดระวังเนื่องจากอาจเกิดความเปนพิษตอตับ และปอดผานการเหนี่ยวนําภาวะเครียดออกซิเดชั่นที่มีความสัมพันธกับเอนไซม Cyp2e1 และ Cyp2f2 คําสําคัญ: เจตมูลเพลิงแดง พลัมบาจิน ไซโตโครม พี 450, Cyp2e1, Cyp2f2

Abstract Plumbago indica Linn. (Rose-colored Leadwort) has been used in Thai traditional medicine as anthelminth, appetite stimulant, rubefacient, and abortifacient. Plumbagin, an active constituent of P. indica, has been reported to be anti-infl ammatory, immunosuppressive, abortifacient, and anti-cancer agents. In this study, methanolic crude extract of P. indica and plumbagin were examined for their effects on hepatic cytochrome P450 2e1 (Cyp2e1) and lung

1 อาจารย, คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม 44000, 2 นักศึกษาปริญญาโท,3รองศาสตราจารย, กลุมวิจัยฤทธิ์ทางยาของผลิตภัณฑจากธรรมชาติดวยเทคโนโลยีชีวภาพทางเภสัชศาสตร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน 40002 1 Lecturer, Faculty of Medicine, Mahasarakham University, Mahasarakham 44000 2 Master degree student, 3Associate Professor, Research Group for Pharmaceutical Activities of Natural Products using Pharmaceutical Biotechnology (PANPB), Faculty of Pharmaceutical Sciences, Khon Kaen University, Muang, Khon Kaen 40002 * Corresponding author; Kanokwan Jarukamjorn, Faculty of Pharmaceutical Sciences, Khon Kaen University, Muang, Khon Kaen 40002 E-mail: [email protected] Vol 34. No 6, November-December 2015 Effect of Plumbago indica Linn. and plumbagin on the expression 693 of hepatic cytochrome P450 2e1 and lung cytochrome P450 2f2 in mice cytochrome P450 2f2 (Cyp2f2) in mice. The 7-week-old male ICR mice were daily intragastrically adminsitered plumbagin (1, 5, and 15 mg/kg/day) or P. indica extract (20, 200, and 1,000 mg/kg/day) consecutively for 14 days. At 24 hours after the last treatment, total RNA was prepared form liver and lung. The expression of Cyp2e1 and Cyp2f2 mRNA was determined using RT real-time PCR. The expression of hepatic Cyp2e1 mRNA was signifi cantly increased by plumbagin in a dose-dependent pattern whereas it was slightly increased by P. indica extract. The infl uence of plum- bagin and P. indica extract on the expression of lung Cyp2f2 mRNA was nearly similar to those of hepatic Cyp2e1, though it was at the less extent. Plumbagin signifi cantly induced the lung Cyp2f2 expression whereas P. indica extract slightly did. These observations suggested that plumbagin and the P. indica extract caused excessive ROS formation and mediated oxidative stress in the mouse livers and lungs. Therefore, the use of plumbagin and/or P. indica contained product as alternative medication is of caveat due to its hepatotoxicity and lung toxicity via the induction of oxidative stress-related Cyp2e1 and Cyp2f2. Keywords: Plumbago indica, plumbagin, cytochrome P450, Cyp2e1, Cyp2f2

Introduction Plumbago indica Linn. (Rose-colored Leadwort) is one of important ingredients in many for mulations of Thai traditional medicine for the ailments of heart, blood, lung, stomach, and reproductive organs [1-2]. A yellowish quinonoid compound, plumbagin (5-hydroxy-2-methyl-1, 4-naphthoquinone, Fig. 1A), is the major constituent of Fig. 1 Structure of plumbagin and menadione P. indica which contributes to their various medicinal properties [1-2], including anthelmintic [2], antimalarial [3], Materials and Methods antimicrobial [4], anti-infl ammatory [5], immunosuppressive [6], Chemicals abortifacient [7], anticancer [8-9], and possibly antidiabetic Plumbagin was supplied by LKT Laboratories [10]. Despite its medicinal properties, plumbagin was (St. Paul, MN, USA). ReverTraAce® reverse transcriptase claimed to have several side effects [11] due to its was a product of Toyobo Co., Ltd. (Osaka, Japan). Taq ability as a strong inducer of reactive oxygen species DNA polymerase and RNase inhibitor were products of (ROS) and a depleting agent of cellular glutathione [12-13] Invitrogen Life Technologies (Carlsbad, CA, USA). SYBR® which contributes to its hepatotoxicity and cytotoxicity Green I was from Cambrex Bio Science. (Rockland, ME, [1,11-13]. According to similarity of molecular structure USA). The TaqMan® Gene Expression Assays (Invento- between plumbagin and menadione, a synthetic naphtho- ried) for Cyp2e1 (Mm00491127_m1) and CYP2f2 quinone (Fig. 1B), which was found to exert toxic effects (Mm00484087_m1) were suppliedby Applied Biosystems on several organs including lung and liver in murine via (Branchburg, NJ, USA). All other laboratory chemicals oxidative stress [14], it is likely that plumbagin has similar were of the highest available purity from commercial effect [12]. In addition, styrene-induced lung and liver suppliers. tumors in mice via metabolism of styrene to 7,8-styrene Preparation of the P. indica crude extract oxide is critically dependent on metabolism by Cyp2e1 P. indica was bought from the Mor Tong-In Thai and Cyp2f2, respectively. Therefore, the aim of this study Traditional Medicine (Mahasarakam, Thailand) in June, was to examine the impact of P. indica crude extract and 2014. It was dried at 50°C in a hot air oven then shredded plumbagin on the profiles of hepatic Cyp2e1 and and extracted with methanol using a soxhlet apparatus lung Cyp2f2, two main cytochrome P450 enzymes for 3 hours. The extract was then evaporated and responsible for oxidative stress, in mice. freeze-dried into powder with the yield of 33.40%. 694 Waranya Chatuphonprasert et al. J Sci Technol MSU

Animal Design and Treatments Results Seven-week-old male ICR mice from the The expression of hepatic Cyp2e1 mRNA was signifi cantly National Laboratory Animal Center, Mahidol University increased by plumbagin in a dose-dependent pattern (Nakorn Pathom, Thailand) were housed in the Animal whereas the P. indica extract slightly increased those Unit, Faculty of Pharmaceutical Sciences, Khon Kaen expressions (Fig. 2). The infl uence of plumbagin and the University (Khon Kaen, Thailand). The animal handling P. indica extract on the expression of lung Cyp2f2 mRNA and treatment protocol were approved by the Animal was nearly similar to those of hepatic Cyp2e1 though it Ethics Committee for Use and Care of Khon Kaen was at the less extent. Plumbagin signifi cantly induced University (AEKKU01/2558) under the supervision of a the lung Cyp2f2 expression whereas the P. indica extract certifi ed veterinary medical doctor. At all times, the mice slightly did (Fig. 3). were housed on wood shaved bedding in polysulfone cages, with ad libitum access to water and commercial animal diet under the controlled temperature (23±2°C) and humidity (45±2%). The mice were administered 0.5% carboxymethylcellulose (CMC) as vehicle-control, plumbagin in 0.5% CMC (1, 5, and 15 mg/kg/day), or the P. indica extract in 0.5% CMC (20, 200, and 1,000 mg/ kg/day) consecutively for 14 days. At 24 hours after the last treatment, the mice were sacrifi ced, and the livers and lungs were collected for further analysis. Fig. 2. Modifi ed expression of hepatic Cyp2e1 mRNA Quantitative determination of hepatic Cyp2e1 by plumbagin and P. indica extractPlum and lung Cyp2f2 mRNA expression 1, 5, 15, plumbagin 1, 5, 15 mg/kg/day; PI20, Total RNA was prepared using guanidine 200, 1000, P. Indica extract 20, 200, 1000 thiocyanate-phenol-chloroform method [15] and the mg/kg/day; *,** p<0.05, 0.01 VS control cDNAs was subsequently synthesized using ReverTraAce® (Non-treatment, NT). reverse transcriptase under the conditions recommended by the supplier: 25°C for 10 min, 42°C for 60 min, and Discussion and Conclusion 95°C for 5 min. The expression of the target mRNA was Hepatic Cyp2e1 metabolizes a variety of small quantified by real-time PCR [15] using the specific molecules, hydrophobic substrates, and some drugs [16]. TaqMan® Gene Expression Assay for Cyp2e1 and From a toxicological study, Cyp2e1 plays an important CYP2f2, or SYBR® Green I with the specifi c forward role in metabolism and activation of many toxicologically (5’-CCTCGTCCCGTAGACAAAATG-3’) and reverse important compounds such as ethanol, carbon tetrachloride, (5’-TGAAGGGGTCGTTGATGGC-3’) primers for Gapdh acetaminophen, benzene, halothane, and many other using the real-time PCR system and the software of halogenated substrates [16]. Cyp2e1 can be induced Bio-Rad® (Hercules, CA, USA). The level of each CYP under a variety of metabolic or nutritional conditions such mRNA was normalized to a reference housekeeping gene, as chronically obese, overfed rats, and in rats fed a high-fat Gapdh. diet [17]. In addition, Cyp2e1 is the major enzyme in Statistical Analysis ethanol-induced oxidative stress and is a minor pathway The data were presented as the mean±SD and of ethanol oxidation leading to an increase of ROS in analyzed by one-way analysis of variance (ANOVA) hepatocytes [18]. In this study, we found the induction of followed by Tukey’s post hoc test (SPSS 11.5). Values Cyp2e1 mRNA by plumbagin and P. indica. Hence, the of p<0.05 were considered to be statistically signifi cant. hepatotoxicity via Cyp2e1 induction pathway is of concern. Vol 34. No 6, November-December 2015 Effect of Plumbago indica Linn. and plumbagin on the expression 695 of hepatic cytochrome P450 2e1 and lung cytochrome P450 2f2 in mice

References 1. Padhye S, Dandawate P, Yusufi M, Ahmad A, Sarkar FH. Perspectives on medicinal properties of plumbagin and its analogs. Med Res Rev 2012;32:1131-58. 2. Lorsuwannarat N, Saowakon N, Ramasoota P, Wanichanon C, Sobhon P. The anthelmintic effect of plumbagin on Schistosoma mansoni. Exp Parasitol 2013;133:18-27. Fig. 3. Modifi ed expression of lungCyp2f2 by plumbagin 3. Sumsakul W, Plengsuriyakarn T, Chaijaroenkul W, and P. indica extract Plum1, 5, 15, plumbagin Viyanant V, Karbwang J, Na-Bangchang K. Antimalarial 1, 5, 15 mg/kg/day; PI20, 200, 1000, P. activity of plumbagin in vitro and in animal models. Indicaextract 20, 200, 1000 mg/kg/day; *,** BMC Complement Alternat Med 2014;14:15-20. p<0.05, 0.01 VS control (Non-treatment, NT). 4. Kuete V, Tangmouo JG, Marion Meyer JJ, Lall N. Diospyrone, crassiflorone and plumbagin: three Cyp2f2 is a member of cytochromes P450 family antimycobacterial and antigonorrhoeal naphthoquinones results in a cytotoxicity-driven mode of action in nasal and from two Diospyros spp. Int J Antimicrob Agents lung tissue in mice [19]. Coumarin is metabolized by 2009;34:322-5. Cyp2f2 to coumarin-3,4-epoxide in mouse lung which can 5. Zhang J, Onakpoya IJ, Posadzki P, Eddouks M. The induce mouse lung cytotoxicity and is believed to cause safety of herbal medicine: From Prejudice to lung tumors [20]. Moreover, Cyp2f2 can activate Evidence. Evid Based Complement Alternat Med naphthalene in lung and nasal tissues, leading to 2015;2015:1-3. bronchiolar cytotoxicity [21]. The induction of Cyp2f2 was 6. McKallip RJ, Lombard C, Sun J, Ramakrishnan R. presently found. Hence, the Cyp2f2 activation might cause Plumbagin-induced apoptosis in lymphocytes is lung toxicity. mediated through increased reactive oxygen species These observations suggested that plumbagin production, upregulation of Fas, and activation of the and the P. indica extract induced the excessive ROS caspase cascade. Toxicol Appl Pharm 2010;247: formation and mediated oxidative stress in the mouse 41-52. livers and lungs. Therefore, the use of plumbagin and/or 7. Sandeep G, Dheeraj A, Kumar SN, Deenanath J, the P. indica contained product as alternative medication Bharti A. Effect of plumbagin free alcohol extract of is of caveat due to its hepatotoxicity and lung toxicity via Plumbago zeylanica Linn. root on reproductive the induction of oxidative stress and toxicity related to system of female Wistar rats. Asian Pac J Trop Cyp2e1 and Cyp2f2 activation. 2011;4:978-84. 8. Xu KH, Lu DP. Plumbagin induces ROS-mediated Acknowledgement apoptosis in human promyelocytic leukemia cells in The Research Group for Pharmaceutical Activities vivo. Leuk Res 2010;34:658-65. of Natural Products using Pharmaceutical Biotechnology 9. Wang T, Wu F, Jin Z, Zhai Z, Wang Y, Tu B, Yan (PANPB), Faculty of Pharmaceutical Sciences, Khon W, Tang T. Plumbagin inhibits LPS-induced Kaen University, Khon Kaen was kindly acknowledged infl ammation through the inactivation of the nuclear for research grant and facilities. factor-kappa B and mitogen activated protein kinase signaling pathways in RAW 264.7 cells. Food Chem Toxicol 2014;64: 177-83. 696 Waranya Chatuphonprasert et al. J Sci Technol MSU

10. Sunil C, Duraipandiyan V, Agastian P, Ignacimuthu 16. Yang CS, Yoo JS, Ishizaki H, Hong JY. Cytochrome S. Antidiabetic effect of plumbagin isolated from P450IIE1: roles in nitrosamine metabolism and Plumbago zeylanica L. root and its effect on GLUT4 mechanisms of regulation. Drug Metab Rev translocation in streptozotocin-induced diabetic rats. 1990;22:147-59. Food Chem Toxicol 2012;50:4356-63. 17. Raucy JL, Lasker JM, Kraner JC, Salazar DE, Lieber 11. Sivakumar V, Prakash R, Murali MR, Devaraj H, CS, Corcoran GB. Induction of cytochrome P450IIE1 Devaraj SN. In vivo micronucleus assay and GST in the obese overfed rat. Mol Pharmacol 1991;39: activity in assessing genotoxicity of plumbagin in 275-80. Swiss albino mice. Drug Chem Toxicol 2005;28: 18. Dey A, Cederbaum AI. Alcohol and oxidative liver 499-507. injury. Hepatology 2006;43:S63-74. 12. Shimada H, Yamaoka Y, Morita R, Mizuno T, Gotoh 19. Cruan G, Bus J, Banton M, Gingell R, Carlson G. K, Higuchi T, Shiraishi T, Imamura Y. Possible Mouse specifi c lung tumors from CYP2F2-mediated mechanism of superoxide formation through redox cytotoxic metabolism: An endpoint/toxic response cycling of plumbagin in pig heart. Toxicol In Vitro where data from multiple chemicals converge to 2012;26:252-7. support a mode of action. Regul Toxicol Pharmacol 13. Jeong SH, Choi JS, Ko YK, Kang NS. The discovery 2009;55:205-18. of bioisoster compound for plumbagin using the 20. Born SL, Caudill D, Fliter KL, Purdon MP. Identifi cation knowledge-based rational method. J Mol Struct of the cytochromes P450 that catalyze coumarin 2015;1085:84-9. 3,4-epoxidation and 3-hydroxylation. Drug Metab 14. Chiou TJ, Zhang J, Ferrans VJ, Tzeng WF. Cardiac Dispos 2002;30:483-7. and renal toxicity of menadione in rat. Toxicol 21. Phimister AJ, Lee MG, Morin D, Buckpitt AR, Plopper 1997;124:193-202. CG. Glutathione depletion is a major determinant of 15. Chatuphonprasert W, Jarukamjorn K, Kondo S, inhaled naphthalene respiratory toxicity and naphthalene Nemoto N. Synergistic increases of metabolism and metabolism in mice. Toxicol Sci 2004;82:268-78. oxidation-reduction genes on their expression after combined treatment with a CYP1A inducer and andrographolide. Chem Biol Interact 2009;182:233-8. คําแนะนําสําหรับผูนิพนธ

วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม กําหนดพิมพปละ 6 ฉบับ ฉบับที่ 1 (มกราคม- กมภาพุ นธั ) ฉบบทั ี่ 2 (มนาคมี -เมษายน) ฉบบทั ี่ 3 (พฤษภาคม-มถิ นายนุ ) ฉบบทั ี่ 4 (กรกฎาคม-สงหาคมิ ) ฉบบทั ี่ 5 (กนยายนั - ตลาคมุ ) ฉบบทั ี่ 6 (พฤศจกายนิ -ธนวาคมั ) ผนู พนธิ ท กทุ านสามารถส งเร องมาพื่ มพิ ได  โดยไมต องเป นสมาช กิ และไมจ าเปํ นต อง สงกั ดมหาวั ทยาลิ ยมหาสารคามั ผลงานทไดี่ ร บการพั จารณาในวารสารจะติ องม สาระที นี่ าสนใจ เปนงานท ทบทวนความรี่ เดู มิ หรือองคความรูใหมที่ทันสมัย รวมทั้งขอคิดเห็นทางวิชาการที่เปนประโยชนตอผูอาน และจะตองเปนงานที่ไมเคยถูกนํา ไปตีพิมพเผยแพรในวารสารอื่นมากอนและไมอยูในระหวางพิจารณาลงพิมพในวารสารใด บทความอาจถูกดัดแปลง แกไข เนื้อหา รูปแบบ และสํานวน ตามที่กองบรรณาธิการเห็นสมควร ทั้งนี้เพื่อใหวารสารมีคุณภาพในระดับมาตรฐานสากลและ นําไปอางอิงได

การเตรียมตนฉบับ 1. ตนฉบ บพั มพิ เป นภาษาไทยหร อภาษาอื งกฤษกั ได็  แตละเร องจะตื่ องม บทคี ดยั อท งภาษาไทยและภาษาอั้ งกฤษั การใชภาษาไทยใหยึดหลักการใชคําศัพทการเขียนทับศัพทภาษาอังกฤษตามหลักของราชบัณฑิตยสถานใหหลีกเลี่ยงการ เขียนภาษาอังกฤษปนภาษาไทยในขอความ ยกเวนกรณีจําเปน เชน ศัพททางวิชาการที่ไมมีทางแปล หรอคื ําที่ใชแลวทําให เขาใจง ายข นึ้ คาศํ พทั ภาษาอ งกฤษทั เขี่ ยนเปี นภาษาไทยให ใช ต วเลั กท็ งหมดั้ ยกเวนช อเฉพาะื่ สาหรํ บตั นฉบ บภาษาอั งกฤษั ควรไดรับความตรวจสอบที่ถูกตองดานการใชภาษาจากผูเชี่ยวชาญดานภาษาอังกฤษกอน 2. ขนาดของตนฉบับ ใชกระดาษขนาด A4 (8.5x11 นิ้ว) และพิมพโดยเวนระยะหางจากขอบกระดาษดานละ 1 นิ้ว จัดเปน 2 คอลัมน ระยะหางระหวางบรรทัดในภาษาที่ใช double space ภาษาอังกฤษลวนใหเปน single space 3. ชนิดของขนาดตัวอักษร ทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษใหใชตวอักษร Browallia New ชื่อเรื่องใหใชอักษร ขนาด 18 pt. ตัวหนา ชื่อผูนิพนธใชอักษรขนาด 16 pt. ตัวปกติ หัวขอหลักใชอักษรขนาด 16 pt. ตัวหนา หัวขอรองใช ตัวอักษรขนาด 14 pt. ตัวหนา บทคัดยอและเน้อเรื ื่องใชตัวอักษรขนาด 14 pt. ตัวหนา เชิงอรรถหนาแรกที่เปนชื่อตําแหนง ทางวิชาการ และที่อยูของผูนิพนธ ใชอักษรขนาด 12 pt. ตัวหนา 4. การพมพิ ต นฉบ บั ผเสนองานจะตู องพ มพิ ส งต นฉบ บในรั ปแบบของแฟู มข อม ลตู อไปน ี้ อยางใดอย างหน งึ่ ไดแก  ".doc" (MS Word) หรือ ".rft" (Rich Text) 5. จํานวนหนา ความยาวของบทความไมควรเกิน 15 หนา รวมตาราง รูป ภาพ และเอกสารอางอิง 6. จํานวนเอกสารอางอิงไมเกิน 20 หนา 7. รูปแบบการเขียนตนฉบับ แบงเปน 2 ประเภท ไดแก ประเภทบทความรายงานผลวิจัยหรือบทความวิจัย (research article) และบทความจากการทบทวนเอกสารวิจัยที่ผูอื่นทําเอาไว หรือบทความทางวิชาการ หรือบทความทั่วไป หรือบทความปริทัศน (review article)

บทความรายงานผลวิจัย ใหเรียงลําดับหัวขอดังนี้ ชื่อเรื่อง (Title) ควรสั้น กะทัดรัด และสื่อเปาหมายหลังของงานวิจัย ไมใชคํายอ ความยาวไมเกิน 100 ตัวอักษร ชื่อเรื่องใหมีทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ ชื่อผูนิพนธ [Author(s)] และที่อยู ใหมีทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และระบุตําแหนงทางวิชาการ หนวยงาน หรือสถาบันที่สังกัด และ E-mail address ของผูนิพนธไวเปนเชิงอรรถของหนาแรก เพื่อกองบรรณาธิการสามารถติดตอได บทคัดยอ (Abstract) เปนการยอเนื้อความงานวิจัยทั้งเรื่องใหสั้น และมีเนื้อหาครบถวนตามเรื่องเดิม ความยาว ไมเกิน 250 คํา หรือไมเกิน 10 บรรทัด และไมควรใชคํายอ คําสําคัญ (Keyword) ใหระบุไวทายบทคัดยอของแตละภาษาประมาณ 4-5 คําสั้น ๆ บทนาํ (Introduction) เปนส วนเร มติ่ นของเน อหาื้ ทบอกความเปี่ นมา เหตผลุ และวตถั ประสงคุ  ทน่ี าไปสํ งานวู จิ ยนั ี้ ใหขอมูลทางวิชาการที่เกี่ยวของจากการตรวจสอบเอกสารประกอบ วัสดุอุปกรณและวิธีการศึกษา (Materials and Methods) ใหระบุรายละเอียด วัน เดือน ปที่ทําทดลอง วัสดุ อปกรณุ  สงทิ่ นี่ ามาศํ กษาึ จานวนํ ลกษณะเฉพาะของตั วอยั างท ศี่ กษาึ อธบายวิ ธิ การศี กษาึ แผนการทดลองทางสถติ ิ วธิ การี เก็บขอมลการวู ิเคราะหและการแปรผล ผลการศึกษา (Results) รายงานผลที่คนพบ ตามลําดับขั้นตอนของการวิจัย อยางชัดเจนไดใจความ ถาผลไม ซับซอนและมีตัวเลขไมมากควรใชคําบรรยาย แตถามีตัวเลข หรือ ตัวแปลมาก ควรใชตารางหรือแผนภูมิแทน วิจารณและสรุปผล (Discussion and Conclusion) แสดงใหเห็นวาผลการศึกษาตรงกับวัตถุประสงคและ เปรยบเที ยบกี บสมมตั ฐานของการวิ จิ ยทั ตี่ งไวั้  หรอแตกตื างไปจากผลงานท มี่ ผี รายงานไวู ก อนหร อไมื  อยางไร เหตผลใดจุ งเปึ น เชนนั้น และมีพื้นฐานอางอิงที่เชื่อถือได และใหจบดวยขอเสนอแนะที่นําผลงานวิจัยไปใชประโยชน หรือทิ้งประเด็นคําถาม การวิจัย ซึ่งเปนแนวการสําหรับการวิจัยตอไป ตาราง รปู ภาพ แผนภมู ิ (Table, Figures, and Diagrams) ควรคดเลั อกเฉพาะทื จี่ าเปํ น แทรกไวในเน อเรื้ องโดยื่ เรียงลําดับใหสอดคลองกับคําอธิบายในเนื้อเรื่อง และมีคําอธิบายสั้น ๆ เปนภาษาอังกฤษ ที่สื่อความหมายไดสาระครบถวน กรณีที่เปนตาราง คําอธิบายอยูดานบน ถาเปนรูป ภาพ แผนภูมิ คําอธิบายอยูดานลาง กิตติกรรมประกาศ (Adcknowledgements) ระบุสั้น ๆ วางานวิจัยไดรับงานสนับสนุน และความชวยเหลือจาก องคกรใดหรือผูใดบาง เอกสารอางอิง (References) ระบุรายการเอกสารที่นํามาใชอางอิงใหครบถวนไวทายเรื่อง โดยใช Vancouver Style ดังตัวอยางขางลาง และสามารถดูรายละเอียดและตัวอยางเพิ่มเติมไดที่ www.journal.msu.ac.th

1. การอางอิงหนังสือ รูปแบบ: ชื่อผูแตง. ชื่อเรื่อง. พิมพครั้งที่. สถานที่เมืองพิมพ: สํานักพิมพ; ปที่พิมพ. p 22-5. (ชื่อชุด; vol 288). ตัวอยาง: Getqen,TE. Health economics: Fundamentals of funds. New York: John Wiley & Son; 1997. P. 12-5 (Annals of New York academy of science; voll 288). ชมพูนุช อองจิต. คลื่นไฟฟาหัวใจทางคลินิก. พิมพครั้งที่ 5 กรุงเทพ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย; 2539

2. การอางอิงจากวารสาร รูปแบบ: ชื่อผูแตง. ชื่อเรื่องหรือชื่อบทความ. ชื่อยอวารสาร. ปที่พิมพ เดือนยอ 3 ตัวอักษร วันที่;ปที่ (ฉบับที่): เลขหนา. ตัวอยาง: ก. วารสารไมเรียงหนาตอเนื่องกันตลอดป Russell FK, Coppell AL, Davenport AP. Ln vitro enzymatic processing of radiolabelled big ET-1 in human Kidney as a food ingredient, Biochem Pharmacol 1998 Mar 1;55(5):697-701 พิจารณ เจริญศรี. การปรับความพรอมเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารกอนรุนเขาสูโลกกาวิวัฒนครั้งใหม. นักบริหาร 2547;24(2): 31-6 ข. วารสารเรียงหนาตอเนื่องกันตลอดป Russell FD, Coppell AL Davenport AP. Ln vitro enzymatic processing of radiolabelled big ET-1 in human Kidney as a food ingredient, Biochem Pharmacol 1998;55:697-701 พิจารณ เจริญศรี. การปรับความพรอมเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารกอนรุนเขาสูโลกกาวิวัฒนครั้งใหม. นักบริหาร 2547;24(2): 31-6

3. รายงานจากการประชุมวิชาการ รูปแบบ : ชื่อผูแตง. ชื่อเรื่อง. ใน: ชื่อคณะบรรณาธิการ, editors. ชื่อเอกสารรายงานการสัมนา เดือน (ยอ 3 ตัว) วันที่; เมือง ที่สัมมนา, ประเทศ. เมืองที่พิมพ: สํานักพิมพ; ปที่พิมพ. P.1561-5 ตัวอยาง: Bengtsson S, solheim BG. Enforcement of data protection, privacy and security and security in medical infromatics. Ln: Lun KC, Degoulet P, Piemme TE, Reinhoff O, editors. MEDINFO 92. Procedings of the 7th World Congress on Medical Informatics; 1992 Sep 6-10; Geneva, Switqerland, Amsterdam: North Holland; 1992. P.1561-5. พิทักษ พุทธวรชัย, กิตติ บุญเลิศนิรันด ทะนงศักดิ์ มณีวรรณ, พองาม เดชคํารณ, นภา ขันสุภา. การใชเอทธีฟอนกระตุน การสุกของพริก. ใน: เอกสารการประชุมสัมมนาทางวิชาการ สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล ครั้งที่ 15. สถาบันวิจัยและพัฒนา สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล. กรุงเทพฯ; 2541. หนา 142-9

4. การอางอิงจากพจนานุกรม รูปแบบ: ชื่อพจนานุกรม. พิมพครั้งที่. เมืองหรือสถานที่พิมพ; ปที่พิมพ. หนา. ตัวอยาง: Stedmin's medical dictionary. 26th ed. Baltimore: Williams & Wilkins; 1995. Apraxia; p. 119-20. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542. กรุงเทพฯ: นานมีบุคพับลิเคชันส; 2546. หนา 1488

5. การอางอิงจากหนังสือพิมพ รูปแบบ: ชื่อผูแตง. ชื่อเรื่อง. ชื่อหนังสือพิมพ ป เดือน วัน; Sect.: sohk 15. ตัวอยาง: Lee G. Hospitalizations tied to ozone pollution: study estimates 50,000 admissions annually. The Washington Post 1996 Jun 21; Sect. A: 3(col.5). พรรณี รุงรัตน สทศ ตั้งทีมพัฒนาขอสอบระดับชาติมั่นใจคุณภาพ. เดลินิวส 12 พฤษภาคม 2548.

6. อางอิงจากหนังสืออิเล็กทรอนิกส รปแบบู : ชอผื่ แตู ง . ชอเรื่ องื่ . ชอวารสารอื่ เลิ กทรอน็ กสิ  [หรอื serial online] ปท พี่ มพิ เอกสาร ถาจ าเปํ นระบ เดุ อนดื วย ; Vol no (ฉบบทั ):ี่ [จานวนหนํ าจากการส บคื น ]. ไดจาก : URL: http://www.edc/gov/neidoc/EID/eid.htm วนทั ี่ เดอนื ปท ที่ าการสํ บคื น (เขียนเต็ม) ตัวอยาง: More SS. Factors in the emergence of infectious disease, Emerh Infect Dis [serial online] 1995 Jan-Mar; (1): [24 screene]. Available from: RL: http://www.edc/gov/neidoc/EID/eid.htm Accessed 25, 1999. ธีรเกียรติ์ เกิดเจริญ. นาโนเทคโนโลยีความเปนไปไดและทิศทางในอนาคต. วารสารเทคโนโลยีวัสดุ ตุลาคม-ธันวาคม (17): 2542 ไดจาก: http://www.nanotech.sc.mahidol.ac.th/index.html May 13 2005. Instruction for Authors

Research manuscripts relevant to subject matters outlined in the objectives are accepted from all institutions and private parties provided they have not been preprinted elsewhere. The context of the papers may be revised as appropriate to the standard. Vol.1 (January-February) Vol.2 (March-April) Vol.3 (May-June) Vol.4 (July-August) Vol.5 (September-October) Vol.6 (November-December) Preparation of manuscripts: 1. Manuscripts can be written in either Thai or English with the abstract in both Thai and Ehglish. Papers should be specifi c, clear, concise, accurate, and consistent. English language manuscripts should be checked by an English language editor prior to submission. 2. Manuscripts should be typed in MS word ".doc" or ".rtf" (Rich Text) on standard size paper, A4 or 8.5x11 inches, and arranged in two columns: single space for English, double space for Thai language. 3. Browallia font type is required with font siqe as follows: Title the article: 18 pt. Bold Name(s) of the authors: 16 pt. Main Heading: 16 pt. Bold Sub-heading: 14 pt. Bold Body of the text: 14 pt Footnotes for authors and their affi liations: 12pt. 4. The number of pages to 15, including references, tables, graphs, or pictures. 5. Types of munuscripts accepted: research articles and review articles. 6. Organization of research articles. Title: denoted in both Thai and English, must be concise and specifi c to the point, normally less than 100 characters. Name(s): of the author(s) and their affi liation must be given in both Thai and English. Abstract: This section of the paper should follow an informative style, concisely covering all the important fi nding in the text. Authors should attempt to restrict the abstract to no more than 250 words. Keywords: Give at least 4-5 concise words. The body of the text comprises the following headings: Introduction: A summary of who is doing what, why where, and when? Materials and Methods: A discussion of the materials used, and a description clearly detailing how the experiment was undertaken, e.g., experimental desigh, data collection and analysis, and interpretation. Results: Present the output. Li the information in complicated, add tables, graphs, disgrams etc., as necessary. Discussion and Conclusion: Discuss how the results are relevant to the objectives or former fi ndings, why? Finally state what recommendations could be drawn. Tables, fi gures,diagrams, pictures: should be screened for those important to support the fi ndings, and separated from the text. Captions should be placed above the tables but under the fi gures.

Acknowledgement: the name of the persons, organization, or funding agencies who helped support the research are acknowledged in this section.

References: listed and referred to in vancouver style. (http://www.library.uq edu.au/training/citation/vancouv.thml)

7. Authors of review articles should follow the typical format style. This includes an introduction, the body of content, conclusion, and references.

Submission of manuscripts Manuscripts can be submitted to the Editorial Board, Department of Research Support and Development, Mahasarakham University, Khamriang Subdistrict, Kantarawichai District, Maha Sarakham Province, 44150. Tel: 0-43754416 or 0-43754416 ext. 1339. Fax: 0-43754416. The author should submit the original paper and one copy together with a written disc.

Review of manuscripts: 1. The editorial board will review all manuscripts for format compliance. Manuscripts formatted incorrectly will be returned to the author for correction. 2. Following submission of the corrected manuscript, the Peer Review Committee will review and offer comments 3. Manuscripts receiving the approval of the Peer Review Committe may be returned to the author for revision as advised by the Committee. Manuscripts failing to adopt the Committee's suggestions will not be published. ✄

ใบสมัครเปนสมาชิกวารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

วันที่...... เดือน...... พ.ศ......

ชอื่ -นามสกลุ ...... ทอยี่ ู บานเลขท ...... ี่ หมทู ...... ี่ ถนน...... แขวง/ตาบลํ ...... อําเภอ...... จังหวัด...... รหัสไปรษณีย...... โทรศัพท...... โทรสาร...... E-mail...... หนวยงาน...... ถนน...... แขวง/ตําบล...... อําเภอ...... จงหวั ดั ...... รหสไปรษณั ยี ......  โทรศพทั ...... 

❏ สมัครเปนสมาชิกหนึ่งป คาสมัคร 400 บาท ❏ สมัครเปนสมาชิกสองปติดตอกัน คาสมัคร 800 บาท

ทานสามารถสั่งจายธนาณัติหรือตั๋วแลกเงิน สั่งจาย ปณ.ทาขอนยาง ในนาม: นางฉวีวรรณ อังครรคะเศรษฐัง กองสงเสริมการวิจัยและบริการวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ตําบลขามเรียง อําเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม 00033 ✄

Membership Application Form Journal of Science and Technology Mahasarakham University

Date......

Name (Last)...... (First)...... Mailing Address...... Sub-district...... District...... Province (City/state)...... Country...... Postal Code...... E-mail Address...... Telephone No...... Fax No......

❏ One-Year membership (400 Baht) ❏ Two Year Membership (800 Baht)

Please send your personal check or money order to the following address: Mrs.Chaweewan Akkasesthang, Division of Research Supprt and Development, Boromarachakumaree Building, Khamriang Sub-district, Kantharawichai District, Maha Sarakham Province 00033

พิมพที่ : หจก. โรงพิมพคลังนานาวิทยา โทร.043-328589-91 โทรสาร 043-328592 Email : [email protected]