„Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego

GMINA I MIASTO WĘGLINIEC na tle Subregionu Borów Dolno śląskich

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ul. 1 Maja 27, 58-500 Jelenia Góra tel. +4875 7527500 fax +4875 7522794 e-mail: [email protected] ,

Jelenia Góra 2009

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 1 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

„Post ępuj według takiej tylko zasady, któr ą mógłby ś chcie ć uczyni ć prawem powszechnym” Immanuel Kant

2 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich została opracowana przez zespół w składzie:

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S. A. : dr Andrzej Raszkowski tel. kom.: 608 875 894 e-mail: [email protected] mgr Mariusz Zbady ński tel. kom.: 502 608 890 e-mail: [email protected] mgr Olga Danko e-mail: [email protected] mgr Artur Walicki e–mail: [email protected]

Autorzy opracowania pragn ą podzi ękowa ć wszystkim osobom i instytucjom, których wiedza i do świadczenie pozwoliły na powstanie niniejszej Koncepcji.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 3 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Wst ęp

W dobie nasilonej konkurencji, tak Ŝe mi ędzy Jednostkami Samorz ądu Terytorialnego, wiedza o posiadanych zasobach, umiej ętno ść wła ściwego kreowania produktów turystycznych staje si ę kluczowym czynnikiem w aspekcie długofalowej strategii konkurencyjnej ka Ŝdego regionu. Regiony, które w odpowiednim czasie wykreuj ą własne unikalne produkty turystyczne maj ą szans ę na szybszy rozwój i podniesienie jako ści Ŝycia mieszka ńców, które powinno by ć jednym z wa Ŝniejszych efektów finalnych wdra Ŝanej Koncepcji. W ka Ŝdej jednostce terytorialnej tkwi ukryty potencjał turystyczny, marketingowy, wizerunkowy. Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich ma na celu optymalne wykorzystanie silnych stron i pojawiaj ących si ę szans w otoczeniu w zakresie pozyskiwania turystów, inwestorów i rezydentów. Jest ona odpowiedzi ą na zapotrzebowanie w obszarze kreowania silnych produktów turystycznych i wzmacniania wizerunku danego obszaru. Ró Ŝnicowanie swojej oferty na tle konkurencji jest jednym ze skutecznych sposobów promowania produktów turystycznych danej Jednostki Samorz ądu Terytorialnego. Organizowane imprezy, zabytki, produkty lokalne, szlaki turystyczne, zasoby naturalne wła ściwie wypromowane, pozwalaj ą anonimowym dotychczas obszarom przekształci ć si ę w atrakcyjne i ch ętnie odwiedzane przez turystów regiony. Harmonijny rozwój w zakresie turystyki powinien by ć wspomagany przez subregionalne sieciowe produkty turystyczne. Proponowana Koncepcja mo Ŝe by ć podstaw ą do przygotowania wniosków o dofinansowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z turystyk ą, która w nowym okresie programowania 2007-2013 traktowana jest jako jeden z priorytetów, a co za tym idzie przeznaczona jest znaczna pula środków pozabud Ŝetowych na ten cel (m.in. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013 ). Mamy nadziej ę, Ŝe w niedalekiej przyszło ści wykorzystanie Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich przyczyni si ę do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej Subregionu i rozwoju turystyki na jego terytorium.

Autorzy

4 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Spis tre ści

Wst ęp ______4 Spis tre ści______5 1. Zasi ęg przestrzenny opracowania, poło Ŝenie geograficzne obszaru „Bory Dolno śląskie” ______8 2. Analiza potencjału turystycznego obszaru „Bory Dolno śląskie” na tle regionu _____10 2.1. Walory przyrodnicze dla rozwoju turystyki w wyodr ębnionym obszarze______10 2.1.1. Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni ______10 2.1.2. Klimat ______10 2.1.3. Sie ć hydrograficzna ______10 2.1.4. Zró Ŝnicowanie flory______14 2.1.5. Zró Ŝnicowanie fauny ______15 2.1.6. Prawne formy ochrony przyrody ______16 2.1.7. Stan środowiska naturalnego ______19 2.2. Walory kulturowe rozwoju turystyki ______27 2.2.1. Rys historyczno-kulturowy ______27 2.2.2. Obiekty architektury i budownictwa.______28 2.2.3. Muzea, zbiory i wystawy czasowe______45 2.2.4. Instytucje kulturalne______47 2.2.5. Tradycje i imprezy lokalne-kulturalne (roczne kalendarium) ______52 2.2.6. Pozamaterialne walory kulturowe (wybitne postacie, legendy, tradycje, obyczaje, przepisy kulinarne) ______57 2.3. Walory specjalistyczne i ich wykorzystanie dla turystyki aktywnej______68 2.3.1. Walory dla w ędrówek pieszych ______68 2.3.2. Walory w ędkarskie ______68 2.3.3. Walory dla turystyki wodnej ______69 2.3.4. Walory dla turystyki rowerowej______73 2.3.5. Walory do uprawiania turystyki konnej______76 2.3.6. Walory ukształtowania terenu dla uprawiania innych form turystyki: wspinaczki skałkowej, rajdy terenowe na hałdach, lotnie, paralotnie. ______77 2.4. Zagospodarowanie turystyczne ______79 2.4.1. Baza noclegowa ______79 2.4.2. Baza gastronomiczna ______82 2.4.3. Baza sportowo-rekreacyjna ______83 2.4.4. Szlaki turystyczne ______86 2.4.5. Baza do rozwoju turystyki edukacyjnej ______90 2.4.6. Sie ć informacyjna ______95 2.4.7. Przewodnicy turystyczni ______96 2.4.8. Biura usług turystycznych i przewozowych______96 2.4.9. Struktura przedsi ębiorstw turystycznych ______96 2.4.10. Infrastruktura paraturystyczna______98 2.4.11. Dost ępno ść komunikacyjna / usługi transportowe ______100 2.4.12. Dost ępno ść dla niepełnosprawnych ______102 2.5. Dominuj ące formy turystyki______104 2.5.1. Wielko ść i struktura ruchu turystycznego ______104 2.5.2. Sezonowo ść ruchu turystycznego ______108 2.5.3. Modele przyjazdu______109 2.5.4. Struktura społeczno-ekonomiczna odwiedzaj ących______114 2.6. Wizerunek obszaru Bory Dolno śląskie ______118 2.6.1. Analiza aktywno ści promocyjnej gmin, organizacji i bran Ŝy turystycznej ______118 2.6.2. Postrzeganie obszaru w śród turystów odwiedzaj ących Bory Dolno śląskie______127 2.6.3. Postrzeganie obszaru na potencjalnych rynkach ______128

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 5 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.7. Aktywno ść społeczno ści lokalnej ______133 2.7.1. Demograficzno-ekonomiczna charakterystyka mieszka ńców obszaru Bory Dolno śląskie na tle regionu 133 2.7.2. Aktywno ść organizacji lokalnych i regionalnych oraz społeczno ści lokalnych______137 2.7.3. Aktywno ść samorz ądów w pozyskiwaniu funduszy UE ______140 Źródło: opracowanie własne ______148 2.7.4. Aktywno ść usługodawców turystycznych ______149 2.7.5. Liderzy lokalni o społeczno ści i potencjale rozwoju usług turystycznych- wyniki bada ń _____ 149 2.8. Analiza SWOT ______153 3. Kierunki programu rozwoju turystycznego subregionu______158 3.1. Zało Ŝenia strategiczne realizacji programu______158 3.1.1. Wizja i misja turystyczna ______158 3.1.2. Cele strategiczne rozwoju______160 3.1.3. Zbie Ŝno ść zało Ŝeń z wewn ętrznymi i zewn ętrznymi planami strategicznymi ______162 3.2. Kierunki programu rozwoju______164 3.2.1. Cele operacyjne realizacji /zadania ______164 3.2.2. Zadania priorytetowe ______172 3.2.3. Program promocji______175 3.2.4. Mechanizmy partnerstwa i współpracy mi ędzysektorowej ______193 3.3. „Architektura” Sieciowego/Zintegrowanego Produktu Turystycznego ______194 4. Zało Ŝenia do Studium Wykonalno ści ______226 4.1. Inwestycje w subregionie sprzyjaj ące rozwojowi turystyki ______226 4.1.1. Gmina Bolesławiec______226 4.1.2. Gmina Chocianów ______233 4.1.3. Gmina i Miasto Węgliniec ______236 4.1.4. Gmina Lubin______244 4.1.5. Gmina Nowogrodziec______253 4.1.6. Gmina Osiecznica______258 4.1.7. Gmina Przemków______267 4.1.8. Gmina Warta Bolesławiecka ______273 4.1.9. Gmina Miejska Bolesławiec______277 4.1.10. Gmina Pie ńsk______284 4.1.11. Gmina Miejska Zgorzelec ______288 4.1.12. Powiat Bolesławiecki______302 4.1.13. Powiat Zgorzelecki ______303 4.1.14. Inwestycje turystyczne, w tym: rozbudowa bazy komunikacyjnej, noclegowej, gastronomicznej ______305 4.1.15. Inwestycje wspieraj ące rozwój turystyki w subregionie / infrastruktura paraturystyczna i informacyjna /______306 4.1.16. Inwestycje w działania promocyjne i wizerunkowe ______307 4.2. Finansowanie i dost ępno ść funduszy ______309 4.2.1. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 _____ 310 4.2.2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013 ______312 4.2.3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 ______314 4.2.4. Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 ______315 4.2.5. Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013______318 4.2.6. Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska – Saksonia 2007-2013 ______321 4.2.7. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - LEADER ______324 4.3. Zarz ądzanie programem i monitoring ______325 4.3.1. Zarz ądzanie programem ______325 4.3.2. Monitorowanie i ewaluacja wska źników ______334 4.4. Etapy realizacji______338

6 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.4.1. Horyzont operacyjny 2008 – 2013______338 Zako ńczenie______339 Spis tabel ______342 Spis rysunków ______344 Zał ączniki ______345 1. Mapy ______345 2. System Identyfikacji Wizualnej dla Subregionu ______347

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 7 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

1. Zasi ęg przestrzenny opracowania, poło Ŝenie geograficzne obszaru „Bory Dolno śląskie”

W skład Subregionu wchodz ą nast ępuj ące jednostki samorz ądu terytorialnego: • Powiat Zgorzelecki • Gmina Miejska Zgorzelec • Gmina Pie ńsk • Powiat Bolesławiecki • Gmina Miejska Bolesławiec • Gmina Bolesławiec • Gmina i Miasto Węgliniec • Gmina Osiecznica • Gmina Nowogrodziec • Gmina Warta Bolesławiecka • Gmina Chocianów (powiat Polkowice) • Gmina Przemków (powiat Polkowice) • Gmina Lubin (powiat Lubin)

1. Nazwa "Bory Dolno śląskie" okre śla mezoregion fizyczno-geograficzny poło Ŝony w zachodniej Polsce, rozci ągaj ący si ę mi ędzy środkowym biegiem Nysy Łu Ŝyckiej i Bobru i b ędący fragmentem Niziny Śląsko- Łu Ŝyckiej. 2. "Bory Dolno śląskie" to nazwa jednego z najwi ększych, zwartych kompleksów le śnych w Europie Środkowej, o powierzchni 1650 kilometrów kwadratowych. 3. W niniejszym opracowaniu poj ęcie "Bory Dolno śląskie" stanowi okre ślenie subregionu turystycznego Województwa Dolno śląskiego, który tworz ą jednostki samorz ądu terytorialnego. S ą to powiaty i gminy le Ŝą ce w cało ści lub wi ększej cz ęś ci na północ od północnej granicy Sudetów, jak ą stanowi tzw. Uskok Brze Ŝny i na zachód od Nysy Łu Ŝyckiej

8 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Poni Ŝej prezentujemy poło Ŝenie subregionu na tle województwa dolno śląskiego.

Rysunek 1. Poło Ŝenie subregionu Bory Dolno śląskie na tle województwa dolno śląskiego.

Źródło: Opracowanie własne.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 9 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2. Analiza potencjału turystycznego obszaru „Bory Dolno śląskie” na tle regionu 2.1. Walory przyrodnicze dla rozwoju turystyki w wyodr ębnionym obszarze 2.1.1. Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni Region Bory Dolno śląskie stanowi zachodni ą cz ęść obni Ŝenia podsudeckiego. Jego powierzchnia została ukształtowana przez l ądolód skandynawski, który w czasie zlodowacenia środkowopolskiego (około 200 tysi ęcy lat temu) oparł si ę o północn ą kraw ędź Sudetów. Powstały charakterystyczne formy polodowcowe: wzgórza moreny czołowej, faliste równiny moreny dennej, równole Ŝnikowe w przebiegu pradoliny rzeczne, ozy i kemy. Dzi ś formy te s ą ju Ŝ zerodowane, przykryte cz ęsto utworami piaszczystymi i Ŝwirowymi naniesionymi przez wody płyn ące z Sudetów i Gór Łu Ŝyckich. Podło Ŝe niecki północnosudeckiej stanowi ą trzeciorz ędowe iły ceramiczne i piaski szklarskie, na których zalegaj ą morenowe gliny, piaski, Ŝwiry i iły osadzone przez lądolód. Najmłodsze geologicznie s ą piaszczyste sto Ŝki napływowe rzek. Płaski krajobraz Borów Dolno śląskich urozmaicaj ą wzniesienia osta ńcowe, z których najwy Ŝsze to Czrtowska Góra o wysoko ści 247 m n.p.m. (gm. W ęgliniec), meandruj ące doliny rzeczne, odci ęte starorzecza i liczne śródle śne stawy. Wyst ępuj ą tu równie Ŝ wydmy śródl ądowe a w zagł ębieniach terenu torfowiska.

2.1.2. Klimat Region Bory Dolno śląskie nale Ŝą do najłagodniejszych klimatycznie obszarów Polski. Jak w całej południowo-zachodniej Polsce, dominuj ące znaczenie w kształtowaniu pogody maj ą masy powietrza napływaj ące znad Atlantyku. Przewa Ŝaj ą wiatry z sektora zachodniego (ponad 50% ogółu wiatrów). Ciekawostk ą jest du Ŝa liczba dni bezwietrznych (26% w skali roku) Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. +8°C , lipiec jest stosunkowo ciepły ( śr. temp. +18°C), a najchłodniejszy stycze ń mało mro źny ( śr. temp. -2°C). Klimatyczne lato trwa około 90 dni, zima tylko 60 dni. Od Borów Dolno śląskich zaczyna si ę "pochód klimatycznej wiosny" w Polsce, która zaczyna si ę tu średnio około 25 marca. Przeci ętna roczna suma opadów nie przekracza 700 mm. W Borach mamy najwi ęcej w Polsce dni z burz ą - ponad 25, a najbardziej intensywne opady wyst ępuj ą w miesi ącach letnich (czerwiec i lipiec). Region charakteryzuje si ę najni Ŝsz ą w Polsce ilo ści ą dni pochmurnych (poni Ŝej 130). Znaczna cz ęść opisywanego terenu Borów Dolno śląskich le Ŝy na terenie powiatu bolesławieckiego i zgorzeleckiego, które le Ŝą w dzielnicy klimatycznej podsudeckiej, typ podgórskich nizin i kotlin.

2.1.3. Sie ć hydrograficzna Główne rzeki Borów Dolno śląskich, Bóbr z Kwis ą i Nysa Łu Ŝycka, s ą najwa Ŝniejszymi dopływami Odry, zasilaj ąc j ą obficie w wod ę szczególnie w czasie wiosennego topnienia śniegu w górach i w czasie letnich nawałnic. Charakteryzuje je du Ŝe wahania stanów wody i gwałtowne wezbrania.

10 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Po katastrofalnych powodziach ko ńca XIX wieku, zachodniosudeckie dorzecze Odry zostało obj ęte zakrojonym na szerok ą skal ę programem ochrony przeciwpowodziowej, Szczególnie wa Ŝne prace podj ęte zostały na Bobrze i Kwisie oraz ich dopływach. Na historyczny system przeciwpowodziowy składaj ą si ę: regulacja w górnym biegu rzek koryt i stopnie osłabiaj ące sił ę płyn ącej wody, tamy i suche zbiorniki przeciwpowodziowe, pot ęŜ ne kamienne zapory i zbiorniki retencyjne okre ślane jako jeziora. Na Bobrze s ą to Jezioro Modre, Wrzeszczy ńskie, Pilchowickie, Dychowskie, na Kwisie - Złotnickie i Le śnia ńskie. Pi ęknie wkomponowane w sudecki krajobraz jeziora zaporowe, zapory i elektrownie wodne jako zabytki hydrotechniki, s ą niezwykle atrakcyjne dla turystów. Wokół nich koncentruj ą si ę obiekty zagospodarowania turystycznego. W obszarze Borów Dolno śląskich zarówno Bóbr jak i Kwisa posiadaj ą znacz ące warto ści krajobrazowe i przyrodnicze. Niestety potencjał ten jest słabo wykorzystany.

Charakterystyka najwa Ŝniejszych rzek: Bóbr - najdłu Ŝszy lewostronny dopływ Odry, wypływa ze wschodnich zboczy Lasockiego Grzbietu, powy Ŝej wsi Bobr w Czechach na wysoko ści 804 m n.p.m., ko ńczy bieg poni Ŝej Krosna Odrza ńskiego w województwie lubuskim, 39 m powy Ŝej poziomu morza. Całkowita długo ść rzeki wynosi 272 km, z czego poza granicami Polski znajduje si ę odcinek ok. 3 km. Na Dolnym Śląsku Bóbr przepływa przez teren Powiatu Kamiennogórskiego, Jeleniogórskiego, Lwóweckiego i Bolesławieckiego. W obr ębie obszaru Bory Dolno śląskie rzeka jest mało widoczna w krajobrazie, mimo Ŝe w jej dolinie biegnie droga 297, najciekawszym miastem poło Ŝonym nad Bobrem jest Bolesławiec. Kwisa zaliczana jest do najczystszych rzek Polski. Źródła ma w Górach Izerskich (Izerskie Garby) na wysoko ści ok. 1020 m n.p.m., uchodzi do Bobru na wysoko ści 105 m n.p.m., we wsi śelisław (mi ędzy Szprotaw ą a śaganiem) na terenie województwa lubuskiego. Długo ść rzeki wynosi 127 km. Jest najdłu Ŝszym dopływem Bobru. W górnym biegu Kwisa jest typow ą górsk ą rzek ą, z kamienistym korytem i gł ęboko wci ętą dolin ą. Poni Ŝej Krobicy wypływa na Pogórze Izerskie, za Nowogrod źcem osi ąga Nizin ę Śląsk ą. Dolny bieg Kwisy zachował na wielu odcinkach naturalny charakter i jest niezwykle malowniczy. Rzeka meandruje w śród łąk i pól na płaskich równinach, tworzy gł ęboki do 20 metrów przełom w Osiecznicy i dalej wije si ę przez poro śni ęte sosnowym borem tereny dawnego poligonu wojskowego w okolicach Świ ętoszowa. Kwisa do 1815 roku stanowiła granic ę mi ędzy Śląskiem a Łu Ŝycami.

Nysa Łu Ŝycka pocz ątek bierze na terenie Czech, na południowo-zachodnich stokach Gór Izerskich, na wysoko ści ok. 635 m n.p.m., uchodzi do Odry koło Kostrzyna (woj. Lubuskie na wysoko ści 32 m n.p.m. Jej długo ść wynosi 256 km. Od przekroczenia granicy polsko-czeskiej jest rzek ą graniczn ą mi ędzy Polsk ą a Niemcami. Nysa Łu Ŝycka, płyn ąca w górnym biegu przez uprzemysłowione północne Czechy i Worek Turoszowski, jest silnie zanieczyszczona. Równie Ŝ wysoki stopie ń zurbanizowania zlewni po stronie czeskiej, niemieckiej i polskiej wpływa na nisk ą jako ść wód. Do wa Ŝniejszych źródeł zanieczyszcze ń nale Ŝą : • w Czechach: ścieki komunalne i przemysłowe z miejscowo ści Liberec i Hradek;

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 11 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• w Niemczech: ścieki komunalne i przemysłowe z miejscowo ści Zittau, Hirschfelde i Görlitz; • w Polsce: ścieki komunalne „produkowane” przez Zgorzelec i Zawidów i gminy Bogatynia, Pie ńsk oraz Sulików; • ścieki bytowe, wody kopalniane i wody deszczowe spływaj ące z terenu zwałowiska zewn ętrznego Kopalni W ęgla Brunatnego „Turów”; • ścieki przemysłowe z Elektrowni „Turów”

POWIAT BOLESŁAWIECKI Powiat bolesławiecki prawie w cało ści le Ŝy w lewostronnym dorzeczu Odry. Głównymi rzekami powiatu s ą Bóbr z Bobrzyc ą, Kwisa i Czerna Wielka. Na terenie powiatu licznie wyst ępuj ą sztuczne zbiorniki wodne, powstałe w wyeksploatowanych wyrobiskach Ŝwirów w dolinie Bobru. Ich powierzchnia stale si ę powi ększa wskutek intensywnie prowadzonej eksploatacji kruszywa. Wody powierzchniowe w powiecie bolesławieckim nara Ŝone s ą na stałe zagro Ŝenie zanieczyszczeniami pochodz ącymi z ró Ŝnych źródeł. Głównymi źródłami są nieoczyszczane lub niedostatecznie oczyszczane ścieki komunalne i przemysłowe. Widoczna w ostatnim czasie poprawa jako ści wód jest efektem uko ńczenia wielu inwestycji zwi ązanych z kanalizacj ą miast i wsi oraz budow ą nowoczesnych oczyszczalni ścieków, mi ędzy innymi w Bolesławcu. Parametry hydrobiologiczne stawiaj ą wody Bobru w II klasie czysto ści. Wody Kwisy na terenie powiatu bolesławieckiego tracą I klas ę czysto ści, na co wpływ maj ą m.in. ścieki komunalne pochodz ące z Nowogrod źca. Parametrami fizyczno-chemicznymi i hydrobiologicznymi odpowiadaj ą II klasie czysto ści, lecz nie odpowiadaj ą sanitarnym normom czysto ści dla zaopatrzenia mieszka ńców. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wod ę s ą wody podziemne, znajduj ące si ę w wi ększo ści na czwartorz ędowym poziomie wodono śnym. Pozostałe poziomy wodono śne, ze wzgl ędu na ograniczony obszar ich wyst ępowania, s ą lokalnymi źródłami zaopatrzenia w wod ę. Bezpo średnia metoda oceny jako ści wód, stosowana od 1995 roku przez Pa ństwow ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska - Inspektorat w Jeleniej Górze, pozwala na monitorowanie stanu czysto ści wód powierzchniowych oraz zmian wyst ępuj ących w tym zakresie.

POWIAT ZGORZELECKI Gmina Bogatynia Główn ą rzek ą jest Nysa Łu Ŝycka, płyn ąca wzdłu Ŝ zachodnich granic gminy (pokrywaj ącej si ę z granic ą Polski). Poni Ŝej miejscowo ści Sieniawka do Nysy wpada rzeczka Biedrzychówka, najwi ększym prawobrze Ŝnym dopływem Nysy jest Miedzianka płyn ąca przez Bogatyni ę i Turoszów. Stosunki hydrologiczne w Kotlinie śytawskiej w zasadniczy sposób zaburzyła, gł ęboka na ponad 100 metrów, eksploatacja w ęgla brunatnego. Niektóre rzeczki i potoki zanikn ęły, cz ęść płynie w nowych korytach.

Gmina Pie ńsk Głównym ciekiem gminy jest Nysa Łu Ŝycka, płyn ąca wzdłu Ŝ zachodnich granic gminy. Do niej wpadaj ą niewielkie rzeczki: śółty Potok, Bielawka, śarecki Potok. Cała gmina poło Ŝona jest w prawobrze Ŝnej cz ęś ci zlewni Nysy Łu Ŝyckiej. Najwi ększym dopływem jest Bielawka, maj ąca długo ść około 18 km. Dolina Bielawki w dolnej cz ęś ci jest do ść szeroka (do 1,5 km) i wyst ępuj ą w niej liczne rowy melioracyjne i

12 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

młynówki. Rzeczka została tu w paru miejscach podpiętrzona, co pozwoliło na zbudowanie stawów hodowlanych. Jedynymi zbiornikami wód stoj ących w gminie, s ą zachowane w dnie doliny Nysy Łu Ŝyckiej jej odci ęte meandry – starorzecza, które bardzo urozmaicaj ą karajobraz.

Gmina i Miasto W ęgliniec Gmina W ęgliniec posiada g ęst ą sie ć cieków nale Ŝą cą do zlewni Bobru. Głównym rzeczk ą jest Czerna Mała ze swym lewobrze Ŝnym dopływem Gumnic ą. Wzdłu Ŝ wschodnich kra ńców gminy płynie Czerna Wielka, jej źródła znajduj ą si ę na Pogórzu Izerskim, ale prawie cała zlewnia nale Ŝy do Borów Dolno śląskich. Koryta rzek zachowały si ę w wi ększo ści w naturalnym stanie, a nieliczne odcinki regulowane maj ą charakter zabudowy biologicznej (faszyna, kamienie). Mury oporowe chroni ą kilka miejsc o znaczeniu gospodarczym. Na wododziale pomi ędzy Czern ą Mał ą a Czern ą Wielk ą znajduje si ę kompleks 32 stawów hodowlanych o ł ącznej powierzchni 625 ha. W ost ępach le śnych Borów Dolno śląskich mo Ŝna znale źć wiele stawów, które nieu Ŝytkowane powoli zanikaj ą.

Gmina Miejska Zgorzelec Hydrograficznie gmina Zgorzelec nale Ŝy do prawostronnej cz ęś ci systemu Nysy Łu Ŝyckiej. Główne cieki s ą dopływami Nysy. Od południa s ą to: Witka (5 km na terenie gminy, uj ście w Radomierzycach), Czerwona Woda (7 km na terenie gminy, uj ście w Uje ździe) oraz bezimienny potok płyn ący z rejonu Trójcy przez Łagów i Jędrzychowice (15 km na terenie gminy). Północno-wschodnia cz ęść gminy w rejonie Gronowa i śarskiej Wsi odwadnia nienazwany potok (9 km na terenie gminy). Naturalne zbiorniki wód stoj ących to starorzecza w dnie doliny Nysy Łu Ŝyckiej. Ich nagromadzenie wyst ępuje w rejonie Ko źlic. Wi ększ ą role odgrywaj ą sztuczne akweny. Najwi ększym jest jezioro zaporowe na dolnej Witce, spi ętrzone zapor ą w Niedowie. Du Ŝy kompleks stawów hodowlanych znajduje si ę pomi ędzy Łagowem, a J ędrzychowicami (Długi Staw – ok. 20 ha powierzchni), mniejsze wyst ępuj ą koło Jerzmanek i Osieka Łu Ŝyckiego.

Gmina Sulików Dwie trzecie powierzchni zalewu Witka le Ŝy w południowej cz ęś ci gminy Sulików.

Gmina Chocianów Obszar gminy Chocianów le Ŝy w dorzeczu Bobru i Kaczawy. Północn ą cz ęść odwadnia Szprotawa (prawy dopływ Bobru) oraz jej główny dopływ – Chocianowska Woda. Wzdłu Ŝ południowej granicy gminy płynie Czarna Woda. Sie ć rzeczn ą uzupełniaj ą liczne rowy melioracyjne. Na terenie gminy znajduj ą si ę wypełnione wod ą wyrobiska po eksploatacji surowców naturalnych (gliny, Ŝwiru i torfu) oraz stawy hodowlane. Zaopatrzenie w wod ę komunaln ą na terenie gminy Chocianów zapewniaj ą zasoby wód podziemnych z utworów trzecio- i czwartorz ędowych. Eksploatowane s ą trzy uj ęcia wody: Brunów, Trzebnice-Marynów i Pogorzeliska, oraz uj ęcie na terenie Chocianowa.

Gmina Przemków Przez tereny rolnicze przepływa rzeka Szprotawa (prawobrze Ŝny dopływ Bobru), do której wody spływaj ą systemem rowów melioracyjnych. Odwadniaj ący system w wysokim stopniu zaniedbany, powoduje lokalne przesuszenia gruntów. Powa Ŝnym

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 13 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

problemem jest obni Ŝenie jako ści wód Szprotawy spowodowane ściekami komunalnymi i spływem powierzchniowym, co wynika z bardzo słabego stopnia skanalizowania gminy.

Gmina Lubin Gmina Lubin le Ŝy w obszarze wododziałowym, mi ędzy zlewniami Bobru, Kaczawy i bezpo średnio Odry. Do głównych cieków nale Ŝą rzeki Zimnica (najdłu Ŝsza rzeka gminy - 36 km, lewostronny dopływ Odry), Czarna Woda, Zielenica, Baczyna.. Zapotrzebowanie w wod ę pitn ą, na cele komunalne i gospodarcze pokrywane jest w 100% z zasobów wód podziemnych. U Ŝyteczne s ą pokłady wód trzecio- i czwartorz ędowych, z tym, Ŝe ze wzgl ędu na zasobno ść i niewielk ą gł ęboko ść zalegania, głównie eksploatuje si ę poziom czwartorz ędowy. Obszar północny Gminy Lubin znajduje si ę w granicach wpływu odwadniania górniczego przedstawionego w postaci rozległego leja depresji. Obni Ŝenie zwierciadła wody w poziomie trzeciorz ędowym nie zaburzyło warunków hydrogeologicznych tego pi ętra.

2.1.4. Zró Ŝnicowanie flory Świat ro ślin Borów Dolno śląskich zdeterminowany jest przewa Ŝaj ącym typem wyst ępuj ących tu gleb, jakimi s ą bielice rozwini ęte na piaskach drobnoziarnistych i słabo gliniastych, przy niezbyt niskim poziomie wód gruntowych. Gleby te stosunkowo ubogie, mało u Ŝyteczne dla rolnictwa, porastaj ą olbrzymie kompleksy le śne. Zostały one znacznie zmienione w wyniku wielowiekowej działalno ści człowieka, szczególnie po wprowadzeniu od ko ńca XVIII wieku tzw. racjonalnej gospodarki le śnej, której rezultatem była zmiana struktury lasów i powstanie na wielkich przestrzeniach siedlisk monokulturowych z dominuj ącą sosn ą. Pierwotnie panował tu bór świe Ŝy i mieszany, czyli wielogatunkowe zespoły le śne z udziałem sosny poni Ŝej 20%, z licznymi gatunkami drzew li ściastych, w śród których dominował d ąb szypułkowy i bezszypułkowy, osika, brzoza brodawkowata oraz olsza czarna, i z bogatym runem i podszyciem. Do dzi ś zachowały si ę wi ększe fragmenty borów świe Ŝych w Puszczy Zgorzeleckiej i Osiecznickiej. Miejsce borów świe Ŝych zaj ął bór suchy z króluj ącą sosn ą zwyczajn ą, obok której nielicznie pojawia sie brzoza i d ąb. Podszycie jest stosunkowo rzadkie (np. jałowce), dlatego bór jest „prze świetlony”. W runie wyst ępuje brusznica (jagoda czarna, borówka), ciepłolubne trawy i paprocie, macierzanka i wrzos. Wielkie jest bogactwo gatunków mszaków i porostów a przede wszystkim grzybów. Rzadkie na obszarze Borów Dolno śląskich s ą lasy o „wilgotnym” charakterze. Dąbrowy czy buczyny wyst ępuj ą tylko na naj Ŝyźniejszych glebach. Na niewielkich Ŝyźniejszych obszarach, bardziej zasobnych w wod ę, zachowały si ę bory bagienne i olsy, z ciekaw ą ro ślinno ści ą atlantyck ą oraz torfowiskow ą, która w wi ększo ści podlega ochronie gatunkowej. Najcenniejszymi ro ślinami s ą: gin ący w Polsce wrzosiec bagienny; silnie truj ący wawrzynek wilczełyko; owado Ŝerna rosiczka okr ągłolistna; coraz rzadsze widłaki: go ździsty i cyprysowaty, wroniec widlasty i widłaczek torfowy; rzadkie paprotniki: długosz królewski, pióropusznik strusi, galuszka kulecznica, podrze ń Ŝebrowiec; storczykowata kukułka Fuchsa; zagro Ŝone wymarciem ponikło wielołodygowe. W okolicach W ęgli ńca znajduje si ę unikat florystyczny: ostatnie w Polsce ni Ŝowe stanowisko sosny błotnej, b ędącej reliktem epoki lodowcowej. Sosna błotna ł ączy

14 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

cechy sosny zwyczajnej i górskiej kosodrzewiny, dlatego czasami nazywa si ę ją dzrzewokos ą. W ęglinieckie sosny dorastaj ą do 20 metrów wysoko ści. Bory Dolno śląskie znane s ą z obfito ści szlachetnych grzybów i borówek. Wiedz ą o tym dobrze zbieracze runa le śnego, którzy ka Ŝdego roku zje ŜdŜaj ą tu nierzadko z odległych stron kraju.

2.1.5. Zró Ŝnicowanie fauny Świat zwierz ąt Borów Dolno śląskich jest równie interesuj ący jak świat ro ślin. I on w ci ągu stuleci uległ znacznej przemianie. Ostatni nied źwied ź padł w II połowie XVII wieku, niewiele pó źniej wytrzebione zostały rysie i Ŝbiki. Pot ęŜ ne łosie - „królowie bagien” - znikn ęły w XVII wieku i pojawiły si ę w rejonie Zgorzelca w latach 70-tych XX wieku. Bobry, które wygin ęły pod koniec XVIII wieku, po dwustu latach powróciły w le śne ost ępy Puszczy Zgorzeleckiej. „Odradza” si ę populacja wilków, nieobecnych w Borach Dolno śląskich od 1872 roku; od dwudziestu lat pojawiaj ą si ę doniesienia o obserwacjach tego drapie Ŝnika w lasach mi ędzy Zgorzelcem a Osiecznic ą. Z du Ŝych ssaków licznie wyst ępuj ą jelenie, sarny, dziki, lisy i zaj ące, co stawia Bory Dolno śląskie w centrum zainteresowania my śliwych z kraju i zagranicy. Równie Ŝ licznie reprezentowane s ą gatunki mniejszych ssaków, takich jak: owado Ŝerne je Ŝe i ryjówki; rude i czarne wiewiórki; z gryzoni pospolite myszy i rzadkie ju Ŝ chomiki europejskie. Niezwykle bogaty jest świat awifauny – naliczono w Borach Dolno śląskich około 150 gatunków ptaków l ęgowych. Spotka ć tu mo Ŝna gatunki niezwykle ju Ŝ rzadkie i zagro Ŝone wymarciem. Nale Ŝą do nich mi ędzy innymi: kania czarna i rdzawa, bielik, puchacz, dudek, włochatka oraz kuraki le śne cietrzew i głuszec. Śródle śne stawy, mokradła i sztuczne stawy hodowlane s ą naturalnym środowiskiem licznych gatunków ptaków wodno-błotnych, takich jak: b ąk, czapla siwa, Ŝuraw, łab ędź krzykliwy, g ęś g ęgawa, zimorodek i liczne kaczki (cyraneczki, tracz nurog ęś i inne) Ptaki drapie Ŝne reprezentuj ą: bielik, trzmielojad, kania rdzawa i czarna, krogulec, jastrz ąb, kobuz i błotniak stawowy. Z płazów nale Ŝy wymieni ć traszk ę i gin ącą salamandr ę plamist ą, a z gadów gniewosza plamistego – w ęŜ a zagro Ŝonego wymarciem i jedynego w Polsce w ęŜ a jadowitego, jakim jest Ŝmija zygzakowata, do ść liczna w Puszczy Zgorzeleckiej i Osiecznickiej. W śródle śnych stawach, rzekach i potokach przepływaj ących przez Bory Dolno śląskie, Ŝyje wiele gatunków ryb, ciesz ących si ę wielkim uznaniem w ędkarzy. Są to: pstr ąg potokowy, tro ć w ędrowna, lipie ń, brzana, głowacz białopłetwy i w ęgorz. Obok nich bardziej pospolite s ą: kara ś, kiełb, kle ń czy oko ń. Szczególnie zasobna w ryby jest Kwisa, w której doliczono si ę 26 gatunków. Ciekawostk ą zamieszczan ą w ka Ŝdym turystycznym opracowaniu regionu jest historia mał Ŝa słodkownego o nazwie sójka perłorodna. Mał Ŝ sław ę sw ą zawdzi ęczał zdolno ści „produkowania” naturalnych pereł. Wyst ępował on licznie w wodach Kwisy, Nysy Łu Ŝyckiej oraz Witki, ale z ko ńcem XIX wieku, wraz ze wzrostem zanieczyszcze ń tych rzek, zacz ął wymiera ć i bezpowrotnie znikn ął w latach 20-tych XX wieku. Jedno z ostatnich stanowisk sójki obserwowane było w wodach Kwisy w rejonie Osiecznicy.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 15 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.1.6. Prawne formy ochrony przyrody POWIAT BOLESŁAWIEC Na terenie powiatu Bolesławiec obszary prawnie chronione zajmuj ą 12 tys. ha, co stanowi 9% powierzchni powiatu. S ą to: • Rezerwat florystyczny „Brze źnik” (gm. Bolesławiec, pow. 3,24 ha) – zlokalizowany na południowym skraju Borów Dolno śląskich; cenne stanowisko wrzo śca bagiennego. • Rezerwat le śny „Torfowisko Borówki” (gm. Gromadka, pow. 37,42 ha) ochronie podlega bór bagienny i torfowisko przej ściowe. • Przemkowski Park Krajobrazowy (w gm. Gromadka pow. 11 226 ha, całkowita pow. 22 338 ha); zró Ŝnicowanie cennych siedlisk przyrodniczych, gatunków chronionych i walorów krajobrazowych. • Obszar chronionego krajobrazu „Wzgórze Grodziec” (gm. Warta Bolesławiecka, pow. 600 ha, całkowita pow. 2 180 ha); wzgórze jest reliktem trzeciorz ędowego wulkanizmu. • UŜytek ekologiczny „ Świ ęte Jezioro”, (pow. 153 ha) - utworzony w 2003 r. w gm. Osiecznica • Ochron ą w formie pomników przyrody obj ętych jest 230 obiektów przyrody oŜywionej i nieo Ŝywionej. • Obszary NATURA 2000 tworz ą: • fragment “Wrzosowisk Świ ętoszowsko-Ławszowskie” (pow. całkowita 10141,) w gminie Osiecznica, na terenach opuszczonych poligonów wojskowych • Fragment ostoi “Dolina Dolnej Kwisy” (pow. całkowita 5 972 ha) - dolina Kwisy od Nowogrod źca po uj ście rzeki do Bobru. Na tym odcinku Kwisa w znacznym stopniu zachowała swój naturalny charakter. • “Bory Dolno śląskie” (pow. całkowita 172 093,39 ha). Na obszarze ostoi wyprowadza l ęgi 32 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej.

POWIAT ZGORZELECKI Na terenie powiatu zgorzeleckiego znajduj ą si ę 3 rezerwaty i 23 pomniki przyrody oŜywionej i nieo Ŝywionej.

Gmina Miejska Zgorzelec Dolina Nysy Łu Ŝyckiej na odcinku Radomierzyce-Zgorzelec Obszar ci ągn ący si ę od parku podworskiego wokół pałacu w Radomierzycach po tereny wodono śne w Zgorzelcu (od wschodu granic ą jest linia równoległa do drogi lokalnej Radomierzyce - Osiek - Ko źlice i dalej lasami skarpy brze Ŝnej a Ŝ po Zgorzelec). Jest on przykładem dobrze zachowanego dna doliny rzecznej, na który składaj ą si ę: wysokie terasy, liczne starorzecza (szczególnie w cz ęś ci północnej), wykształcone ekosystemy bagienne i ł ąk zalewowych oraz typowy dla skarpy brze Ŝnej bogaty w gatunki las gr ądowy. Wyst ępuj ą tu obiekty o du Ŝej warto ści przyrodniczej – u Ŝytki ekologiczne – do których zaliczy ć nale Ŝy: • Obszary wodono śne w Zgorzelcu • Kwitn ące bluszcze w Ko źlicach • Dereniowy zagajnik w Ko źlicach • Olsy w Ko źlicach • Starorzecza w terasie Nysy Łu Ŝyckiej w rejonie Osieku

16 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Śnie Ŝyce koło Osieka Na terenie Zgorzelca zarejestrowanych jest - 13 drzew pomnikowych; d ęby szypułkowe, lipy drobnolistne, buk pospolity. Zgodnie z rejestrem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Jeleniej Górze na terenie miasta ustanowiono jeden pomnik przyrody nieo Ŝywionej. Jest to odsłoni ęcie geologiczne – wychodnia głazów o wymiarach 24 metrów szeroko ści i 15 metrów wysoko ści przy ul. Struga.

Gmina i Miasto Węgliniec • Najciekawszym obiektem przyrodniczym jest rezerwat ścisły „Torfowisko pod Węgli ńcem” o pow. 1,35 ha - unikatowe stanowisko sosny błotnej, zwanej drzewokos ą – osobliwo ść na skal ę europejsk ą. • Rezerwat „Wrzosiec koło Piasecznej” o pow. 40 ha – obejmuje torfowisko wysokie z interesuj ącą ro ślinno ści ą prowincji atlantyckiej; pi ękne stanowisko wrzo śca bagiennego, rosiczek i widłaków. • 12 drzew pomnikowych, m.in. d ęby szypułkowe i lipy drobnolistne. • 960 hektarów lasów b ędących "ostoj ą zwierz ąt chronionych". • Obszar obj ęty konwencj ą NATURA 2000 stanowi ą: „Uroczyska Borów Dolno śląskich” - m.in. Stawy Parowskie, rezerwaty przyrody („Torfowisko pod W ęgli ńcem”, „Wrzosiec koło Piasecznej” i „ śurawie Bagno”), dolina Czernej Wielkiej i Czernej Małej.

Gmina Bogatynia • „Gr ądy koło Posady”, rezerwat le śny (5,27 ha) utworzony dla ochrony fragmentów naturalnych gr ądów klonowo-lipowych; w runie bogata flora le śna w tym ro śliny chronione: konwalia majowa i bluszcz pospolity.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE: Opisana wcze śniej Dolina Nysy Łu Ŝyckiej stanowi jeden z zespołów przyrodniczo-krajobrazowych w powiecie zgorzeleckim. Inne, o nie mniejszej warto ści przyrodniczej to:

Stawy Łagowskie Obszar obejmuje stawy hodowlane (najcz ęś ciej zarastaj ące, o bogatej ro ślinno ści wodnej i nadbrze Ŝnej), lasy ł ęgowe i olsy nad ich brzegami oraz fragmenty przekształconych lasów li ściastych, najbogatszych w gatunki chronione ro ślin - tylko tutaj stwierdzono wyst ępowanie dwóch gatunków storczyków. Wskazane jest dalsze, gospodarcze korzystanie ze stawów, przy zachowaniu okre ślonych wymogów ochrony ekosystemów (zakaz wypalania trzcinowisk, pogł ębianie i oczyszczanie poszczególnych stawów w zró Ŝnicowanych okresach, ograniczenia w spuszczaniu wody na dłu Ŝszy okres czasu do poziomu dna). Wskazane jest równie Ŝ koszenie ł ąk i wypasanie na nich zwierz ąt gospodarskich. Zagro Ŝeniem dla przyrody Zespołu jest projekt prowadzenia autostrady pomi ędzy kompleksami stawów. Uwzgl ędniaj ąca warunki ekologiczne trasa powinna biec na północ od stawów j ędrzychowickich, równolegle do obecnie istniej ącej szosy. W skład Zespołu wchodz ą obiekty o szczególnie wysokiej warto ści przyrodniczej:

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 17 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Stawy Łagowskie 1, obecnie zaniedbane stawy hodowlane na NE od Łagowa • Jędrzychowickie Moczary - stawy rybne wraz z otoczeniem oraz podmokłe ł ąki • Stawy Łagowskie 2 w rejonie Pokrzywnika – opuszczony staw hodowlany, cz ęś ciowo zaro śni ęty,

Rezerwat florystyczno - le śny Borowa Góra koło Niedowa Obszar na stoku zachodnim i południowym Borowej Góry, od nieczynnego kamieniołomu a Ŝ po jezioro Witka, na którym znajduje si ę niewielki kompleks doskonale zachowanych lasów typu gr ąd wysoki, z partiami gr ądów Ŝyznych. Wskazaniem do utworzenia rezerwatu le śnego jest zachowanie naturalnej struktury zbiorowisk le śnych i wyst ępowanie gatunków ro ślin chronionych, w tym lilii złotogłów. Gr ąd w Gozdaninie Wspaniały, cho ć niewielki fragment lasu gr ądowego z dominacj ą grabu. Bogate w gatunki runo le śne i walory widokowe sprawiaj ą, Ŝe jest to jedna z wzorcowych fitocenoz le śnych dla tego obszaru. By ć mo Ŝe jest to pozostało ść po jakim ś parku lub wzgórzu z dworkiem, gdy Ŝ kilka buków w drzewostanie nale Ŝy do odmiany 'Cuprea'. Park w Tylicach Dawny park podworski, obecnie zdewastowany, zaniedbany i podlegaj ący procesom naturalnej sukcesji. Praktycznie brak gatunków obcych. Obecnie stanowi przykład dobrze wykształconej fitocenozy gr ądowej. Cz ęść zachodnia nieco podmokła, bogata w gatunki ł ęgowe, cz ęść wschodnia łagodnym stokiem opada w kierunku doliny Czerwonej Wody. W parku pomnikowy dąb.

Gmina Chocianów Na terenie Gminy znajduj ą si ę dwa Obszary Chronionego Krajobrazu i u Ŝytki ekologiczne. • Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie” o pow. 57,3 km2, obejmuje cz ęś ciowo zlewni ę Szprotawy i jej dopływu Chocianowskiej Wody. Warto ści ą przyrodnicz ą s ą fragmenty starodrzewów w lasach sosnowych, lasy łęgowe w dolinach rzek i ro ślinno ść niewielkich torfowisk. Znajduje si ę tu `wilgotnych lasach znale źć mo Ŝna bagno zwyczajne, Ŝurawin ę błotn ą oraz wszystkie gatunki borówek, w tym rzadk ą borówk ę bagienn ą,. • UŜytki ekologiczne to: „Stawy potorfowe Chocianów”, „Raków”, „Bagna Chocianowskie” i „Rosiczka”.

Gmina Przemków W gminie Przemków le Ŝy wi ększa cz ęść jedynego parku krajobrazowego w regionie Bory Dolno śląskie, jakim jest Przemkowski Park Krajobrazowy. Jego powierzchnia wynosi 22 338 ha, a wraz z otulin ą 37 804 ha. Charakterystycznym zespołem ro ślinno ści s ą rozległe wrzosowiska, które stały si ę turystycznym symbolem całego obszaru („Wrzosowa Kraina”). • „Wrzosowisko Przemkowskie” - ogromny obszar miododajnych wrzosowisk, rozci ągaj ący si ę na obszarach byłego poligonu. Pola wrzosów otaczają suche bory sosnowe, porastaj ące dobrze wykształcone wydmy śródl ądowe i piaszczyska, mi ędzy którymi, w wilgotnych zagł ębieniach, utworzyły si ę torfowiska, poro śni ęte charakterystycznymi zespołami ro ślin. • Południowo - wschodnia cz ęść Parku znajduje si ę w dolinie Czarnej Wody (dopływ Kaczawy) na Równinie Legnickiej. Wyst ępuj ą tu torfowiska przej ściowe, które obj ęte zostały ochron ą w formie rezerwatu "Torfowisko

18 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Borówki" oraz bagienne bory sosnowe i lasy brzozowe. Południowa i zachodnia cz ęść Parku obejmuje dolin ę Szprotawy i Czarnej Wody, w których zachowały si ę ł ęgi, olsy i gr ądy. Od roku 2002 chronione s ą jako rezerwat przyrody „Ł ęgi Źródliskowe okolic Przemkowa”. • W okolicach Przemkowa ro śnie unikatowy na ni Ŝu las bukowy, chroniony w formie rezerwatu przyrody „Buczyna Piotrowicka”. Reprezentuje on Ŝyzn ą buczyn ę sudeck ą z cał ą grup ą bardzo rzadkich górskich gatunków ro ślin runa le śnego. • Najwi ększ ą atrakcj ą PPK jest najstarszy w Polsce d ąb szypułkowy „Chrobry”– szacowany na 750 lat - pomnik przyrody.

Obszar Przemkowskiego PK jest unikatowy na Nizinie Śląskiej pod wzgl ędem ró Ŝnorodno ści środowisk ro ślinnych oraz świata zwierz ąt. Licznie wyst ępuj ą tu zagro Ŝone gatunki ro ślin, uj ęte w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Ro ślin. Rozmaito ść siedlisk stwarza mo Ŝliwo ści Ŝycia wielu gatunkom zwierz ąt o odmiennych wymaganiach Ŝyciowych. SPECJALNY OBSZAR OCHRONNY SIEDLISK "BORY DOLNO ŚLĄSKIE" Na terenie Parku Przemkowskiego wyst ępuj ą obszary niezwykle cenne w skali Europy pod wzgl ędem bogactwa awifauny. S ą to: • uŜytek ekologiczny "Przemkowskie Bagno", z najwi ększ ą na Dolnym Śląsku ostoj ą Ŝurawia, derkacza, świerszczyka, świergotka ł ąkowego i w ąsatki • Rezerwat przyrody "Stawy Przemkowskie" - drugi pod wzgl ędem wielko ści w Polsce kompleks stawów rybnych. Równie korzystne warunki bytowania maj ą tu liczne gatunki rodzimych płazów i gadów. • UŜytek ekologiczny „Cietrzewiowe Wrzosowisko”, utworzony został na byłym poligonie radzieckim. Powierzchni ę 457 ha pokrywaj ą suche wrzosowiska, będące wa Ŝną ostoj ą cietrzewia w Borach Dolno śląskich. • NATURA 2000 Teren Parku to tak Ŝe Obszar Specjalnej Ochrony w ramach sieci Natura 2000, o powierzchni ponad 1700 kilometrów kwadratowych. Zgłoszony został do Komisji Europejskiej w 2007 roku. Obszar stanowi jeden z najwi ększych kompleksów le śnych Polski. Wyst ępuje tu co najmniej 27 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków zapisanych jest w Polskiej Czerwonej Ksi ędze.

Gmina Lubin Gmina Lubin posiada cenny rezerwat przyrody „Zimna Woda” o ł ącznej powierzchni 60 ha, stanowi ący najbardziej na wschód wysuni ęty fragment Borów Dolno śląskich. Ochron ą obj ęte s ą tu lasy gr ądowe i d ąbrowy, z licznymi drzewami pomnikowymi, oraz stanowiska wielu gatunków górskich ro ślin zaaklimatyzowanych na stanowiskach ni Ŝowych (np. wawrzynek wilczełyko). W południowo - zachodniej cz ęś ci Gminy został wydzielony tak Ŝe obszar chronionego krajobrazu „Dolina Czarnej Wody” o powierzchni 103 km2.

2.1.7. Stan środowiska naturalnego POWIAT BOLESŁAWIECKI Z bada ń emisji zanieczyszcze ń powietrza w powiecie bolesławieckim wynika, Ŝe poziom st ęŜ eń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu nie przekracza obowi ązuj ących norm. Jako ść powietrza we wszystkich punktach pomiarowych pogarsza si ę w

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 19 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

chłodnych miesi ącach roku. Przyczyn ą jest zwi ększona emisja zanieczyszcze ń w okresie grzewczym w wyniku spalania energetycznych paliw stałych w gospodarstwach domowych. Wzrost zanieczyszcze ń powoduje te Ŝ spalanie paliw ropopochodnych w silnikach samochodowych, a we wszystkich miejscowo ściach powiatu trasy ruchu tranzytowego prowadz ą przez centra miejscowo ści. Pod wzgl ędem budowy geologicznej powiat bolesławiecki mo Ŝna podzieli ć na dwie cz ęś ci: północn ą, nale Ŝą cą do Niziny Śląsko-Łu Ŝyckiej oraz południow ą, nale Ŝą cą do Pogórza Kaczawskiego. Cz ęść północna zbudowana jest z iłów i glin mioce ńskiego pochodzenia, przykrytych kilkumetrow ą warstw ą osadów lodowcowych, na które w segmencie wschodnim nakładaj ą si ę pokrywy lessowe i ilaste. Jednolito ść budowy geologicznej zakłócaj ą wychodnie piaskowca wyst ępuj ące w okolicach Dobrej i Łazisk. W cz ęś ci południowej wyst ępuj ą górnokredowe piaskowce i margle, przykryte warstw ą osadów lodowcowych oraz pokrywami ilastymi i lessowymi. Dolin ę Bobru wypełniaj ą pokłady Ŝwirów i piasków z okresu subborealnego. S ą one przedmiotem intensywnej eksploatacji, nasilaj ącej si ę w miar ę rozwoju budownictwa, która oddziałuje niekorzystnie na środowisko naturalne, głównie poprzez zmian ę naturalnej rze źby terenu. Powiat bolesławiecki jest terenem bogatym w zło Ŝa kruszywa naturalnego. S ą to Ŝwiry, piaski i pospółka – kruszywo o wysokiej wartości u Ŝytkowej. Wyst ępuj ą one przede wszystkim w rzecznych osadach dolin Bobru i Kwisy. Wyst ępuj ą tu te Ŝ zło Ŝa glin ceramicznych i kaolinu – podstawowy surowiec dla przemysłu ceramicznego i szklarskiego. Zło Ŝa piasków szklarskich w rejonie Bolesławca i Osiecznicy nale Ŝą do jako ściowo najlepszych w kraju. W rejonie Nowogrod źca znajduj ą si ę wysokiej jako ści gliny kamionkowe i gliny białowypalające si ę oraz iły trzeciorz ędowe. S ą to surowce wykorzystywane w produkcji ceramiki budowlanej. Na terenie powiatu eksploatowane s ą tak Ŝe zło Ŝa: gipsu (Warta Bolesławiecka), piaskowca (Wartowice), wapienia i margli (Raciborowice) oraz anhydrytu (Lubichów). Ponadto na obszarze pomi ędzy miejscowo ściami Bolesławiec, Grodziec i Raciborowice wyst ępuj ą udokumentowane zło Ŝa rud miedzi. Eksploatacja kopalin powoduje rozległe powierzchniowe zmiany terenu w formie wyrobisk i hałd oraz zmiany w pionowym ukształtowaniu rze źby. Za tym idzie zwi ększona podatno ść na erozj ę odkrytych warstw ziemi i obni Ŝenie poziomu wód gruntowych. Istotne jest odpowiednie przygotowanie procesu wydobycia, a tak Ŝe wła ściwa rekultywacja po zako ńczonej eksploatacji. Zró Ŝnicowane warunki geologiczne sprawiaj ą, Ŝe na terenie powiatu bolesławieckiego wytworzyły si ę ró Ŝnorodne gleby. Dominuj ą tu niestety gleby ni Ŝszych klas bonitacyjnych – głównie gleby bielicowe. S ą to w du Ŝej mierze gleby kwa śne naturalnie, a dodatkowo zintensyfikowane przez kwa śne opady atmosferyczne i rolnictwo. S ą one dodatkowo w du Ŝej mierze nara Ŝone na, zwi ązane z metalami ci ęŜ kimi, zanieczyszczenia pyłowe. Źródłem ich emisji jest głównie energetyka, przemysł oraz wci ąŜ rozwijaj ąca si ę komunikacja samochodowa. Gleby w powiecie ulegaj ą tak Ŝe degradacji geomechanicznej. Dotyczy to zwłaszcza tych rejonów, w których prowadzona jest eksploatacja kopalin. Do najwa Ŝniejszych problemów zwi ązanych z ochron ą gleb na terenie powiatu bolesławieckiego mo Ŝna zaliczy ć: • sąsiedztwo „dzikich wysypisk”, • odcinki dróg o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu, • obszary poło Ŝone w s ąsiedztwie baz paliw, • obszary zwi ązane z przemysłem wydobywczym.

20 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Na terenie Powiatu Bolesławieckiego znajduje si ę obszar zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi. Jest to teren po byłych bazach wojsk radzieckich w Krzywej, gm. Gromadka. Lasy s ą istotnym elementem środowiska przyrodniczego powiatu bolesławieckiego. Nale Ŝy on do rejonów województwa dolno śląskiego o najwy Ŝszym poziomie lesisto ści (50% ogólnej powierzchni powiatu wobec 28,7% w skali województwa). Najwi ększym kompleksem le śnym s ą Bory Dolno śląskie, których cz ęść le Ŝy wła śnie na terenie powiatu bolesławieckiego. Stan zdrowotny drzewostanu nie jest zadowalaj ący, jednak od kilku lat ulega systematycznej poprawie. Dzi ęki wieloletnim wysiłkom le śników nast ępuj ą pozytywne zmiany stanu sanitarnego lasów (w tym wzrost odporno ści drzew na destrukcyjne działania chorób drzew i szkodników). W drzewostanach le śnych dominuje sosna, a jako domieszka pojawia si ę świerk, dąb szypułkowy i brzoza brodawkowata. Na terenach podmokłych wyst ępuje do ść licznie olsza czarna. Znacznie rzadziej pojawia si ę lipa drobnolistna, modrzew europejski, klon jawor i klon pospolity, grab pospolity, topola czarna i topola osika oraz buk pospolity. Gatunki li ściaste wyst ępuj ą przewa Ŝnie na obrze Ŝach lasów i przy drogach le śnych. Podszycie stanowi wrzos, papro ć oraz masowo wyst ępuj ąca borówka czernica. W kompleksach le śnych, znajduj ącym si ę na terenie powiatu, wyst ępuj ą typowe dla tego okr ęgu faunistycznego ssaki: jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, zaj ące, wiewiórki. Spo śród płazów wyst ępuj ą tutaj: traszki zwyczajna i grzebieniasta, ropucha szara i zielona, kumak nizinny, Ŝaba wodna i rzekotka drzewna. W przypadku gadów, spotka ć tu mo Ŝna tylko padalca, zaskro ńca i Ŝmije zygzakowat ą. Je śli chodzi o małe ssaki i ptaki, to zarówno w lasach i na obszarach wykorzystywanych rolniczo, jak i w śródmiejskich parkach spotka ć mo Ŝna wiewiórki, je Ŝe i krety a z ptaków dzi ęcioły, gawrony, jaskółki, jerzyki, sroki, szpaki oraz liczne gatunki ptaków le śnych, gnie ŜdŜą cych si ę stale lub bytuj ących okresowo na terenach zieleni miejskiej. Bardzo licznie wyst ępuje - wył ącznie na terenach zurbanizowanych, synogarlica turecka (sierpówka), ptak z rz ędu goł ębi. Do najcz ęś ciej spotykanych przedstawicieli ptactwa wodnego nale Ŝą : cyranki, kaczki krzy Ŝówki, łab ędzie oraz łyski, pojawiaj ące si ę na Bobrze oraz na licznych wyeksploatowanych wyrobiskach Ŝwirowni.

POWIAT ZGORZELECKI

Gmina Miejska Zgorzelec Do specyficznych elementów przyrody miasta i gminy Zgorzelec, odró Ŝniaj ących ją od innych gmin pasa przygranicznego, nale Ŝą : • obecno ść struktur przyrodniczych zwi ązanych z dolin ą Nysy (koryto rzeki z ro ślinno ści ą nadbrze Ŝną, starorzecza, ł ąki, fragmenty lasów na stokach). • znaczna ilo ść drzew pomnikowych skoncentrowanych głównie w granicach miasta. Najcenniejszymi przyrodniczo obszarami s ą starorzecza i meandry Nysy Łu Ŝyckiej oraz uj ście potoku Czerwona Woda. Stanowi ą ostoj ę dla wielu gatunków płazów, ptaków oraz zwierz ąt bezkr ęgowych. ( ptaki: ślepowron, łab ędź krzykliwy, hełmiatka, jerzyk, dzi ęcioł chroniony, świerszczak, dziwonia i In., płazy: traszki, rzekotka i In.). Du Ŝa cz ęść doliny Nysa poro śni ęta jest cennymi zbiorowiskami le śnymi, s ą to głównie lasy ł ęgowe i gr ądowe.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 21 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Mo Ŝna wydzieli ć nast ępuj ące kompleksy le śne w obr ębie Zgorzelca: - w dolinie Czerwonej Wody, - w rejonie ulicy Francuskiej (Park Ujazdowski), - w południowej cz ęś ci miasta, dawne tereny wojskowe, - w północnej cz ęś ci miasta, rejon ul. Bolesławieckiej. Na terenie miasta znajduje się wiele parków. S ą to tereny rozproszone i izolowane, nie spełniaj ące kryteriów stawianych systemom zieleni w nowoczesnym uj ęciu opartym o zale Ŝno ści ekologiczne. Cz ęsto niewła ściwa jest struktura gatunkowa ro ślinno ści. W niektórych parkach zaznacza si ę deficyt warstwy krzewów. Dominuj ącymi formacjami ro ślinno ści na obszarze miasta s ą zbiorowiska synantropijne. Uprawom ro ślin zbo Ŝowych towarzysz ą zbiorowiska rz ądu centauretalia cyani . Współczesne, udoskonalone metody uprawy, a zwłaszcza zastosowanie na wielk ą skal ę herbicydów powoduj ą gł ębokie zmiany w strukturze tych zbiorowisk. Na razie obserwuje si ę zubo Ŝenie florystyczne i zanikanie charakterystycznych gatunków. Zbiorowiska ł ąkowe i pastwiskowe odgrywaj ą na terenie miasta do ść znacz ącą rol ę w krajobrazie. Pokrywaj ą one 11% ogólnej powierzchni miasta i skoncentrowane s ą głównie w dolinach rzek. W starorzeczach i nad stawami spotka ć mo Ŝna moczark ę kanadyjsk ą i pływaj ące po powierzchni wody leonidy: rz ęsę wodn ą i spirodel ę wielokrzeniow ą. Pasy ro ślinno ści szuwarowej wokół stawów i starorzeczy tworz ą trzcina pospolita, pałka wąsko- i szerokolistna, niekiedy tatarak, a wzdłu Ŝ Nysy Łu Ŝyckiej i innych strumieni mozga trzcinowata i manna mielec.

Gmina Bogatynia Obszar gminy Bogatynia to najsilniej zdegradowany fragment Dolnego Śląska. Pogranicze polsko – czesko – niemieckie ju Ŝ dawno zostało nazwane „trójk ątem śmierci” i nale Ŝy uzna ć je za obszar obj ęty kl ęsk ą ekologiczn ą. W zwi ązku z tym wi ększo ść obszaru gminy to tereny o bardzo niskich walorach przyrodniczych. Jednocze śnie w bezpo średnim s ąsiedztwie kopalni odkrywkowej w ęgla brunatnego i Elektrowni „Turów” wyst ępuje cenny przyrodniczo kompleks le śny Posada - Trzciniec. Najwi ększe bogactwo naturalne gminy to zło Ŝa w ęgla brunatnego. Kopalnia Węgla Brunatnego „Turów” jest najstarsz ą kopalni ą w polskim górnictwie w ęgla brunatnego. Jej zdolno ść wydobywcza wynosi ok. 15 mln ton rocznie. Szacuje si ę, Ŝe do wydobycia jest jeszcze 480 mln ton w ęgla brunatnego, którego pozyskanie b ędzie co raz trudniejsze, ze wzgl ędu na rosn ącą gł ęboko ść eksploatowanego zło Ŝa. Zapotrzebowanie na w ęgiel brunatny maleje, gdy Ŝ główny jego odbiorca - elektrownia Turów (moc 1070 MW), ogranicza produkcję energii elektrycznej. Wielko ść zło Ŝa okre śla czas funkcjonowania zespołu kopalnia – elektrownia do 2045 roku. Do warto ściowych elementów przyrody gminy Bogatynia nale Ŝą : • Kompleks le śny Posada - Trzciniec o charakterze gr ądów zboczowych. Niektóre fragmenty z drzewostanem lipowym i klonowym, stanowi ą unikat w skali Polski. • Podgórski charakter ro ślinno ści - obecno ść podgórskich d ąbrów, podgórskich kwa śnych buczyn i sprz ęŜ onych z nimi zbiorowisk okrajkowych. • Walory krajobrazowo - przyrodnicze doliny Nysy Łu Ŝyckiej. • Interesuj ące formy geologiczne – wychodnie skalne i „przekrój geologiczny” w wyrobisku kopalni „Turów”

22 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gleby na terenie gminy Bogatynia charakteryzuj ą si ę naturaln ą i podwy Ŝszon ą zawarto ści ą metali ci ęŜ kich (I stopie ń). W glebach u Ŝytkowanych rolniczo stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego st ęŜ enia arsenu w dwóch miejscowo ściach: w Działoszynie w 14 próbach i w Lutogniewicach w 17 próbach.

Gmina Sulików Le Ŝą ca w obr ębie Pogórza Izerskiego gm. Sulików jest gmin ą rolnicz ą. Dominuj ą gleby kompleksu pszennego III i IV klasy bonitacyjnej. W gminie brak jest obiektów przyrodniczych o wartości ponadregionalnej. Do ciekawszych miejsc w gminie nale Ŝą : • Dolina strumienia Czerwona Woda z fragmenty lasów zboczowych i ł ąk ze stanowiskami ro ślin lokalnie rzadkich. • Kompleks zbiorników wodnych na północ od Studnisk Dolnych. • Ro ślinno ść naskalna na zboczach kamieniołomu na północny-wschód od Sulikowa.

Gmina i Miasto Węgliniec Gmina poło Ŝona jest w sercu Borów Dolno śląskich, tylko południowy skrawek nale Ŝy do Pogórza Izerskiego. Tu znajduj ą si ę najwy Ŝsze wzniesienia Borów Dolno śląskich - Czartowska Góra (248 m) oraz Góra Wilczyna (247 m). Elementy rze źby terenu stanowi ą płaskie równiny moreny dennej, doliny rzeczne i terasy wy Ŝsze rzek. Gmina Wegliniec nale Ŝy do najatrakcyjniejszych przyrodniczo obszarów Borów Dolno śląskich. Znajduj ące si ę tu dwa rezerwaty „Torfowisko pod W ęgli ńcem” i „Wrzosiec koło Piasecznej” s ą obszarami ochrony ro ślin unikatowych w skali europejskiej. Ponadto jest tu 10 pomników przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej. Charakterystycznym elementem krajobrazu wokół W ęgli ńca s ą śródle śne stawy hodowlane, zarastaj ące stawy i oczka wodne, gdzie mo Ŝna spotka ć pi ękne stanowiska unikatowych ro ślin torfowiskowych. Stawy te s ą równie Ŝ ostoj ą ptactwa wodnego m.in. głuszca, cietrzewia, bielika oraz bociana. Znajduj ą si ę tu specjalne stanowiska dla w ędkarzy. Okolice W ęgli ńca i Ruszowa to tak Ŝe doskonałe tereny łowieckie. Na polowania zje ŜdŜaj ą my śliwi z całej Polski i zagranicy, przede wszystkim z Niemiec. Odstrzela ć mo Ŝna jelenie, sarny, dziki, lisy a z ptaków ba Ŝanty i kuropatwy. Na podstawie inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w gminie zaproponowano granice obszaru, który nale Ŝy obj ąć wielkopowierzchniow ą form ą prawnej ochrony przyrody i wskazano pojedyncze obiekty do obj ęcia konserwatorsk ą ochron ą przyrody. Zachowanie warto ściowych zespołów ro ślinnych i ich bioró Ŝnorodno ści wa Ŝne jest tak Ŝe w kontek ście ochrony ró Ŝnorodno ści biologicznej Polski. Do walorów krajobrazowo - przyrodniczych gminy W ęgliniec, wyró Ŝniaj ących j ą w regionie Borów Dolno śląskich, nale Ŝą : • obiekty przyrodnicze unikatowe w skali ponadregionalnej, • wysoki stopie ń lesisto ści i wyst ępowanie zwartych kompleksów le śnych, • zachowane fragmenty naturalnych zbiorowisk ro ślinnych: bory bagienne, torfowiska, siedliska wilgotne i bagienne o zró Ŝnicowanej Ŝyzno ści.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 23 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Na terenie gminy W ęgliniec znajduj ą si ę cenne i bogate zło Ŝa eksploatowanych surowców dla ceramiki budowlanej: iły, kaolin, glinki ceramiczne, kruszywa, Ŝwiry. Zło Ŝa mo Ŝliwe do eksploatacji to w ęgiel brunatny oraz piaski szklarskie i formierskie.

Gmina Zawidów Gmina Zawidów le Ŝy w południowo - wschodniej cz ęś ci Pogórza Izerskiego. Geologicznie obszar ten nale Ŝy do bloku karkonosko- izerskiego. Wyst ępuj ą tu zmetamorfizowane granodioryty (tzw. zawidowskie) i przebicia trzeciorz ędowych bazaltów. W rejonie Zawidowa mo Ŝna znale źć ładne okazy kryształów górskich. W gminie Zawidów prawie 70% powierzchni u Ŝytkowana jest rolniczo. Spo śród zespołów ro ślinnych ciekawe s ą „półnaturalne” ł ąki i niewielkie obszary stosunkowo mało przekształconych zboczowych gr ądów. Do ciekawszych krajobrazowo - przyrodniczych miejsc nale Ŝą : • Fragment doliny rzeki Witki przy uj ściu do zbiornika Witka. • Gr ąd z udziałem lipy na zboczach doliny Witki wzdłu Ŝ granicy polsko - czeskiej. • Wychodnie skalne z charakterystyczna ro ślinno ści ą ciepłolubn ą i naskaln ą.

Gmina Pieńsk Gmina Pie ńsk le Ŝy w obr ębie dwóch jednostek fizjograficznych: Pogórza Izerskiego (południowa i wschodnia cz ęść ) i Borów Dolno śląskich (północna cz ęść ). Sam Pie ńsk rozlokował si ę na granicy tych jednostek. W gminie przewa Ŝaj ą tereny uŜytkowane rolniczo, niewielkie obszary ro ślinno ści naturalnej wyst ępuj ą w dolinie Nysy Łu Ŝyckiej i Bielawki oraz w Borach Dolno śląskich. Do walorów krajobrazowo - przyrodniczych gminy Pie ńsk, nale Ŝą : • Poło Ŝenie 1/3 powierzchni gminy w obr ębie Borów Dolno śląskich (cenne siedliska i zespoły ro ślin). • Elementy przyrodnicze doliny Nysy Łu Ŝyckiej (starorzecza, ro ślinno ść brzegowa, lasy i ł ąki na siedliskach ł ęgowych). • Najbardziej na północ wysuni ęty obszar ro ślinno ści o charakterze podgórskim.

Gmina Chocianów Gmina Chocianów (powiat polkowicki) le Ŝy na wschodniej rubie Ŝy Borów Dolno śląskich. Du Ŝe kompleksy le śne zajmuj ą ponad 40% powierzchni gminy. Dominuje sosna (85% powierzchni lasów), tylko na Ŝyźniejszych glebach pojawia si ę dąb (ok. 4%). W lasach licznie wyst ępuje zwierzyna łowna: jelenie, sarny, dziki, zaj ące, kuropatwy Walory krajobrazowo – przyrodnicze gminy stanowi ą: • Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie” – ochronie podlegaj ą lasy sosnowe z domieszk ą d ębu i brzozy oraz lasy ł ęgowe w dolinach Szprotawy i Chocianowskiej Wody. • Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Czarnej Wody” – chronione s ą lasy zło Ŝone z drzewostanów sosnowych z niewielk ą domieszka d ębu. • „Uroczysko Czarne Stawy” – cenny zespół torfowisk poro śni ęty borem bagiennym i wilgotnym oraz kompleks stawów potorfowych.

W obr ębie gminy Chocianów znajduj ą si ę gł ęboko zalegaj ące surowce, takie jak mied ź, anhydryt oraz w ęgiel brunatny, a tak Ŝe surowce skalne znajduj ące si ę na

24 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

powierzchni ziemi lub pod niewielkim nadkładem, eksploatowane odkrywkowo. Obecnie znaczenie gospodarcze maj ą jedynie: • torfy - zalegaj ące w obni Ŝeniach terenu w pobli Ŝu Chocianowa (o mi ąŜ szo ści do 2 m), • surowce mineralne – gliny kaolinowe, wyst ępuj ące w obr ębie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”, • kruszywa naturalne (piaski, Ŝwiry).

Gmina Przemków Gmina Przemków poło Ŝona jest na północnym skraju Borów Dolno śląskich. Około 45% powierzchni u Ŝytkowane jest rolniczo, lasy zajmuj ą 33% powierzchni, 9% - wody. Przez tereny le śne przepływa rzeka Szprotawa, prawobrze Ŝny dopływ Bobru. W jej zlewni wyst ępuj ą liczne rowy melioracyjne. W północnej cz ęś ci gminy nad rzek ą Szprotaw ą rozpo ścieraj ą si ę obszary naturalnych ł ąk i torfowisk oraz stawy rybne, na których terenie utworzono rezerwat przyrody. Lasy przemkowskie s ą bardzo atrakcyjne pod wzgl ędem łowieckim. Walory krajobrazowo – przyrodnicze gminy stanowi ą: • Przemkowski Park Krajobrazowy – jedyny na ni Ŝu polskim las bukowy, reprezentuj ący Ŝyzna buczyn ę sudeck ą z cał ą grup ą bardzo rzadkich na ni Ŝu górskich gatunków ro ślin runa. • Dąb “Chrobry" – uznany za najstarszy okaz rosn ący aktualnie w Polsce. • Rezerwat przyrody „Stawy Przemkowskie” - z licznymi gatunkami gniazduj ących ptaków. • Wydmy śródl ądowe z unikatowymi na skal ę Polski wrzosowiskami. • Krajobraz wysoczyznowo-morenowy • Wyst ępowanie naturalnych zbiorników wodnych.

Obszar gminy ma szanse rozwoju turystycznego pod warunkiem zachowania szczególnej dbało ści o środowisko przyrodnicze. Na terenie gminy wyst ępuj ą zło Ŝa surowców naturalnych. Na znacznych gł ęboko ściach zalegaj ą niskiej jako ści zło Ŝa w ęgla brunatnego, ich wydobycie jest obecnie nieopłacalne. Na powierzchni b ądź pod niewielkim nakładem wyst ępuj ą zło Ŝa kruszyw naturalnych (piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe) oraz torfów. Jako ść środowiska przyrodniczego obszarów wiejskich obni Ŝaj ą ścieki komunalne oraz spływy powierzchniowe. Brak systemu kanalizacji powoduje, Ŝe mieszka ńcy wsi zagospodarowuj ą ścieki bytowe i gospodarcze oraz gnojowic ę we własnym zakresie, a szamba opró Ŝniane s ą cz ęsto do najbli Ŝszych cieków. Gmina posiada kanalizacj ę z oczyszczalni ą mechaniczno - biologiczn ą jedynie w Przemkowie.

Gmina Lubin Gmina Lubin poło Ŝona (pow. Lubi ński) jest najdalej na wschód wysuni ętym obszarem regionu Bory Dolno śląskie. Doskonałe warunki klimatyczne i dobre glebowe sprzyjaj ą rozwojowi rolnictwa, dlatego u Ŝytki rolne stanowi ą ponad 50% powierzchni gminy. Mimo przemysłowego wizerunku, jaki zwi ązany jest z wydobywaniem tu miedzi, gmina nale Ŝy do bardziej lesistych na Dolnym Śląsku, prawie 40% powierzchni zajmuj ą lasy i tereny zadrzewione. W zespołach le śnych dominuj ą bory świe Ŝe oraz bory suche, w wi ększo ści s ą to monokultury sosnowe (77,0%). W nielicznych obni Ŝeniach terenu wyst ępuje bór bagienny. Z innych drzew, poza d ębem (10,0%), powszechne s ą równie Ŝ brzoza, lipa, grab.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 25 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina dysponuje bogatymi zasobami bogactw naturalnych dla przemysłu wydobywczego, przede wszystkim eksploatacji bogatych złó Ŝ rudy miedzi, w ęgla brunatnego, soli, gazu oraz kruszyw mineralnych.

WNIOSKI: • Łagodny klimat regionu Bory Dolno śląskie, wcze śnie zaczynaj ąca si ę tu wiosna i ciepła jesie ń i mało dni pochmurnych, stanowi ą korzystne warunki dla form turystyki zwi ązanych z długim przebywaniem na powietrzu, w bliskim kontakcie z natur ą. • Słoneczne i bardzo ciepłe lato w Borach Dolno śląskich stwarza korzystne warunki dla wakacyjnych pobytów wypoczynkowych, ale brak akwenów naturalnych znacznie obni Ŝa ich warto ść . Za niezb ędne uwa Ŝa si ę budow ę kąpielisk na otwartym powietrzu. • Ukształtowanie powierzchni sprzyja uprawianiu ró Ŝnych form niem ęcz ącej turystyki aktywnej o charakterze rekreacyjnym, przez rodziny z małymi dzie ćmi, osoby w starszym wieku (60+) i niepełnosprawne - w ędrowanie, Nordic Walking, spacery rowerowe, jazda konna w terenie. • Formy te wymagaj ą oznakowania i zagospodarowania w odpowiednie urz ądzenia: miejsca wypoczynku, miejsca zabawy dla dzieci, punkty widokowe, itd. • Wielkie kompleksy le śne gwarantuj ą od zgiełku cywilizowanego świata i ich świateł. Ogrom nieba na płaskich terenach daje mo Ŝliwo ść nocnych obserwacji gwia ździstego nieba (mało dni pochmurnych!). • Świat przyrody Borów Dolno śląskich, mimo przewa Ŝaj ącej monokultury sosnowej, jest pełen warto ściowych i rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt oraz zachowanych fragmentów mało zmienionych środowisk naturalnych. To region dla miło śników przyrody, obserwatorów i fotografów przyrody. • „Świetliste” Bory Dolno śląskie od dawna s ą mekk ą dla grzybiarzy i amatorów jagód. Potrzebuj ą oni miejsc do parkowania i wypoczynku, z planszami map okolicy i informacjami. • Rzeki regionu, nawet Nysa Łu Ŝycka, bogate s ą w gatunki ryb, tak Ŝe szlachetne, ciesz ące si ę uznaniem w ędkarzy. W kompleksach le śnych liczebne s ą gatunki zwierz ąt łownych, przyci ągaj ące my śliwych zza granicy. • Środowisko naturalne Borów Dolno śląskich jest wielkim atutem regionu, dlatego wa Ŝna jest dbało ść o zachowanie jego walorów i atrakcyjno ści przez wzbogacanie w „nieagresywn ą” infrastruktur ę i ci ągłe monitorowanie źródeł zagro Ŝeń i zanieczyszcze ń. • Znajduj ące si ę na omawianym terenie wody stoj ące i rzeki stwarzaj ą dogodne warunki do uprawiania sportów wodnych, jednak Ŝe miejsca te wymagaj ą inwestycji w infrastruktur ę umo Ŝliwiaj ącą wykorzystywanie tych Ŝe walorów, • Na terenie Borów Dolno śląskich wpływ na rozwój turystyczny maj ą istniej ące zbiorniki wodne (jak np. zbiorniki retencyjne na rzekach Bóbr, Kwisa), wykorzystywane w okresach letnich jako k ąpieliska, • Omawiany obszar w porównaniu z innymi regionami w kraju to teren bogaty równie Ŝ w surowce naturalne.

26 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.2. Walory kulturowe rozwoju turystyki 2.2.1. Rys historyczno-kulturowy Najstarsze ślady działalno ści człowieka w regionie Bory Dolno śląskie si ęgaj ą mezolitu (8000-4200 lat p.n.e.), kiedy plemiona prowadz ące koczowniczo-my śliwski tryb Ŝycia przemierzały środkow ą Europ ę. Pocz ątki stałego osadnictwa przypadaj ą na neolit (4200 – 1700 lat p.n.e.) i ograniczaj ą si ę do w ąskiego pasa wzdłu Ŝ głównych cieków wodnych (Nysa Łu Ŝycka, Kwisa, Bóbr), gdzie były najlepsze warunki klimatyczne i glebowe do uprawy roli i hodowli zwierz ąt. Puszcza pogranicza śląsko-łu Ŝyckiego, rosn ąca na jałowych glebach bielicowych, nie poddawała si ę kolonizacji. W nielicznych le śnych osadach ludno ść trudniła si ę bartnictwem, łowiectwem, rybołówstwem i wypalaniem w ęgla drzewnego. W pó źnym średniowieczu kilka miejscowo ści le Ŝą cych w Borach Dolno śląskich (m.in. Jagodzin, Piaseczna, Świ ętoszów, Stary W ęgliniec) zawdzi ęcza swój pocz ątek dawnym ku źnicom (hamerniom), gdzie wytapiano Ŝelazo z niskoprocentowych ale powierzchniowo zalegaj ących rud darniowych. Około tysi ęcznego roku Bory Dolno śląskie – le śny pas ziemi niczyjej, odgrywał rol ę rozdzielaj ącą słowia ńskie plemiona serbskie i śląskie. Dla powstaj ącej pa ństwa polskiego puszcza ńska rubie Ŝ Śląska zacz ęła kształtowa ć si ę jako zachodnia granica. Z tego okresu pochodz ą tajemnicze umocnienia zachowane na zachodnim brzegu Nysy Łu Ŝyckiej (Wały Łu Ŝyckie) i w rejonie Przemkowa (Wały Śląskie), by ć mo Ŝe powstałe z inicjatywy Bolesława Chrobrego. W XIII wieku obszar na wschód od rzeki Kwisy znajdował si ę pod panowaniem śląskich ksi ąŜą t piastowskich, którzy umacniali zachodni ą granic ę swojego ksi ęstwa (na Kwisie) wznosz ąc na terenie Borów obronne zamki, m.in. w Kliczkowie (Bolko I Surowy) i w Nowinach nad Czern ą Wielk ą (Bolko II Mały). Piastowskie dziedzictwo w II poł. XIV wieku przechodzi w r ęce królów czeskich, którzy ju Ŝ wcze śniej stali si ę władcami Łu Ŝyc. Po bitwie pod Mohaczem w 1526 roku, ziemie korony czeskiej a wraz z nimi ziemie śląskie i Górnych Łu Ŝyc, stały si ę własno ści ą austriackich Habsburgów. Rzeka Kwisa stała si ę ponownie śląsko-łu Ŝyck ą granic ą pa ństwow ą w 1635 roku, gdy ziemie na zachód od niej znalazły si ę w obr ębie Saksonii. W 1815 pod pruskim panowaniem poł ączone zostały Śląsk i Łu Ŝyce a Kwisa straciła znaczenie rzeki granicznej (pronapoleo ński władca Saksonii został zmuszony po kl ęsce Napoleona do odst ąpienia Górnych Łu Ŝyc Prusom). Cały obszar Borów Dolno śląskich znalazł si ę w pruskiej prowincji śląskiej. Po II wojnie światowej, na mocy postanowie ń konferencji poczdamskiej w 1945r., zachodnia granica Polski została ustalona na Nysie Łu Ŝyckiej i Odrze. Na tzw. Ziemie Odzyskane (Zachodnie) na miejsce wysiedlonej ludno ści niemieckiej przybyli polscy przesiedle ńcy z ziem utraconych na wschodzie (Kresy Wschodnie), osadnicy wojskowi, reemigranci polscy z Bo śni-Hercegowiny, Francji, Belgii, Czechosłowacji oraz ludno ść mniejszo ści narodowych wysiedlana z terenu „nowej” wschodniej Polski: Łemkowie, Bojkowie i Ukrai ńcy, a nawet komunistyczni uchod źcy z Grecji i Macedonii. Obecnie w wielu miejscowo ściach ich potomkowie (3 i 4 pokolenie) kultywuje tradycj ę i obyczaje swoich narodów, co nadaje Borom Dolno śląskim odmienne, specyficzne i barwne kulturowo oblicze.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 27 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.2.2. Obiekty architektury i budownictwa. Obok walorów przyrodniczych kluczow ą pozycj ę w ocenie atrakcyjno ści turystycznej obszaru pełni ą walory dóbr kultury - elementy kultury materialnej i duchowej. Zabytki architektury i budownictwa stanowi ć mog ą cel samym w sobie dla miło śników regionu, historii, sztuki, wzbogacaj ą i urozmaicaj ą krajobraz w ędruj ącym pieszo, rowerem lub samochodem, s ą dokumentami historii regionu. Bory Dolno śląskie to strefa wielowiekowego przenikania si ę kultury łu Ŝyckiej i śląskiej, czego materialnym wyrazem s ą obiekty architektury i budownictwa, które podobnie jak sie ć osadnicza, wykazuj ą bardzo nierównomierne rozmieszczenie. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w regionie Bory Dolno śląskie reprezentowane s ą obiekty kultury materialnej od czasów prehistorycznych (grodziska) i wszystkich stylów w sztuce (od roma ńskich), zarówno wspaniałe zamki, jak i biedne zagrody wiejskie, obiekty obrazuj ące historyczn ą działalno ść przemysłow ą i zabytkowe konstrukcje techniczne. Niniejszy rozdział przedstawia najwa Ŝniejsze zabytki Borów Dolno śląskich , sklasyfikowane według poni Ŝszych kategorii: • Zabytki architektury sakralnej, • Zabytki architektury świeckiej, • Zabytkowe cmentarze, • Parki pałacowe, dworskie, willowe • Zabytki techniki, • Zabytki ruchome, • Formy tradycyjnej zabudowy wiejskiej, • Stanowiska archeologiczne. Zestawienia dokonano zgodnie z dost ępnymi materiałami dostarczonymi przez poszczególne gminy, a tak Ŝe w oparciu o przewodniki turystyczne w formie papierowej i elektronicznej.

2.2.2.1. Zabytki architektury sakralnej POWIAT BOLESŁAWIECKI:

Gmina Miejska Bolesławiec : • Sanktuarium p.w. Wniebowzi ęcia Marii Panny i Świ ętego Mikołaja (1482 – 92r..) - wspaniały przykład dojrzałego gotyku na Śląsku: oskarpowany, bogato zdobione portale z kwiatonem i wimpergami, szczyt zachodni ze sterczynami, sklepienia gwia ździste i sieciowe, masywna wie Ŝa; cenne barokowe wyposa Ŝenie wn ętrza z I poł. XVIII w., m.in. ambona nale Ŝą ca do najpi ękniejszych w Polsce, sakramentarium, rze źby przypisywane Simonettiego, ołtarz główny Webera, obraz i freski(?) Neunherza. • Ko ściół MB Nieustaj ącej Pomocy zbudowany przez protestantów w latach 1752-56, był typow ą dla tego czasu i wyznania jednoprzestrzenn ą sal ą z emporami. W latach 1834-35 dobudowano 73-metrow ą wieŜę, według projektu E. Gansela, autora projektu nadbobrza ńskiego wiaduktu) jest najsilniejsz ą dominant ą w krajobrazie Bolesławca; Gmina Bolesławiec Kraszowice – ko ściół p.w. Św. Jadwigi z XIV wieku (przebudowany w 1817 r.);

28 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Kra śnik Dolny – ko ściół p.w. Naj świ ętszego Zbawiciela z II poł. XV w. (restaurowany w 1874 r.), śeliszów – Ko ściół poewangelicki z przełomu XVIII i XIX w.; Ocice – ko ściół p.w. Narodzenia NMP z XIII w., rozbudowany w XV w. oraz ko ściół poewangelicki z 1781 r.; Stare Jaroszewice – ko ściół poewangelicki wzmiankowany w źródłach w 1385 r. (przebudowany w XVI wieku, restaurowany w XIX wieku); Bolesławiec – ko ściół MB Ró Ŝańcowej; pierwotny wzmiankowany w 1260 r., po zniszczeniu(?) powstał obecny ok. 1400 roku, rozbudowany (podniesiona wie Ŝa) w XVI w. Zachował si ę gotycki detal (ostrołukowe portale i okna w prezbiterium). Wn ętrze skromnie wyposa Ŝone. Najcenniejszy jest dobrze zachowany zespół kilkunastu całopostaciowych płyt nagrobnych z lat 1418-1596.

Gmina Osiecznica Kliczków - ko ściół wzniesiony w II poł. XVI w. w miejscu starszej świ ątyni. We wn ętrzu pi ęknie rze źbiony w drewnie tryptyk z XVI w. ze scen ą Pokłonu Trzech Króli, renesansowe epitafium (cz ęść w Muzeum Narodowym we Wrocławiu) i chrzcielnica z XVI w.; Tomisław – ko ściół Stygmatów św. Franciszka z Asy Ŝu z 1525 roku, po po Ŝarze zbudowany ponownie w 1836 roku z glazurowanej cegły; liczne płyty nagrobne z XVI i XVII w., zabytkowy budynek plebanii.

Gmina Nowogrodziec Nowogrodziec - pó źnobarokowy ko ściół p.w. św. św. Piotra i Pawła z ko ńca XVIII w. wzmiankowany ju Ŝ w XIII w., oraz ruiny klasztoru św. Marii Magdaleny - magdalenki przebywały w nim przez 600 lat; Go ściszów – ko ściół p.w. MB Cz ęstochowskiej, pó źnoroma ński (z XIII w.), jedna z najstarszych i najpi ękniejszych świ ąty ń na Dolnym Śląsku; uskokowe portale, ciekawy fryz arkadowy prezbiterium, we wn ętrzu cenna gotycka polichromia z ok.1420 r., pó źnogotyckie sakramentarium i renesansowa chrzcielnica, pi ękna ambona z 1598 r.. W Go ściszowie znajduje sie te Ŝ ruina ko ścioła ewangelickiego.

Gmina Warta Bolesławiecka Warta Bolesławiecka - ko ściół parafialny p.w. Narodzenia N.M.P. z XV – XVII w.; Iwiny - ko ściół p.w. Św. Krzy Ŝa z XV w. (przebudowany w stylu neogotyckim w 1872 r.); Raciborowice – pó źnogotycki ko ściół p.w. Św. Michała Archanioła z XVI wieku; Tomaszów Bolesławiecki - ko ściół p.w. Św. Jadwigi, wzmiankowany w źródłach w 1588 r. (przebudowany w 1768 r.), dawny ko ściół ewangelicki z 1785 r.; śeliszów – Ko ściół poewangelicki z przełomu XVIII i XIX w.

Gmina Miejska Zgorzelec • cerkiew Prawosławna p.w. św. Konstantyna i Heleny, niewielki drewniany obiekt u Ŝytkowany przez mieszkaj ących w Zgorzelcu Greków, • ko ściół p.w. św. Bonifacego z 1928 r., zbudowany wg planu architekta B. Sandera. W roku 1990 powstał przy ko ściele Pomnik Pami ęci Poległych, Pomordowanych i Zmarłych śołnierzy Armii Krajowej, • ko ściół p.w. św. Jana Chrzciciela – jako ko ściół ewangelicki został wybudowany w latach 1905-06, obecnie katolicki. Jest to okazała neoroma ńska budowla z naro Ŝną wie Ŝą , zwie ńczon ą iglic ą. W latach 60-tych

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 29 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

XX w. przy remoncie i wystroju wn ętrza pracowali pozna ńscy arty ści – malarze.

Gmina i Miasto Węgliniec Stary W ęgliniec – Ko ściół p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej. Pierwsza, drewniana kaplica katolicka powstała w 1562 r. (wg. innych źródeł w 1518 r.). Została ona rozebrana w 1687 r. przez ewangelików. Na jej miejscu wzniesiono ko ściół ewangelicki p.w. św. Anny. Kilkakrotnie rozbudowywany: przedsionek w XVIII w., wie Ŝa ko ścioła w ko ńca XIX w., zakrystia (dawna kostnica) w 1962 r. Wewn ątrz zachowały si ę XVII wieczne malowidła ścienne oraz zabytkowy ołtarz i ambona. W celu ich zachowania pilne jest wykonanie prac restauracyjnych przy dachu i elewacji, renowacji wymagaj ą witra Ŝe. Na restauracje czekaj ą równie Ŝ zabytkowe organy. Ruszów - ruiny pó źnogotyckiego ko ścioła z pocz ątku XVI w. Zachowały si ę mury i sklepienia oraz XVII - wieczna wie Ŝa. W ścianach zewn ętrznych wmurowane cztery zabytkowe epitafia z XVI i XIX w. Podczas prac w gruzowisku odnaleziono ok. 30 tablic pami ątkowych i nagrobkowych z XVIII-XIX wieku. Obiekt jest w złym stanie technicznym, stan murów i sklepie ń ko ścioła grozi zawaleniem. Obiektem zabytkowym jest równie Ŝ ko ściół p.w. Zmartwychwstania Pa ńskiego z 1906 r., który wymaga podj ęcia prac zwi ązanych z wykonaniem drena Ŝu i instalacji przeciwwilgociowej oraz odnowieniem elewacji. Węgliniec - Ko ściół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski (tzw. kolejowy), z przełomu XIX/XX w. powstał jako świ ątynia ewangelicka. Czerwona Woda – Ko ściół p.w. WNMP (poewangelicki) wybudowany w stylu barokowym w 1784r. Jest to obiekt kamienno-ceglany, jednonawowy, z prezbiterium zwie ńczonym wie Ŝą . Ko ściół został przebudowany na pocz ątku XXw. W mur okalaj ący przyko ścielny cmentarz wmurowane s ą nagrobki ewangelickie XVIII – XIXw.

Gmina Pie ńsk Pie ńsk – Rzymsko-katolicki Ko ściół Parafialny p.w. Św. Franciszka z Asy Ŝu wzniesiony został w latach 1882 – 1885, 21.05.1882 poło Ŝenie kamienia w ęgielnego przez proboszcza Urbanka z Gorlitz. Podczas II wojny został w znacznej mierze zniszczony. Odbudowa przypada na lata 1946 – 1951. W 2006 r. wn ętrze ko ścioła otrzymało now ą polichromi ę ze stacjami drogi krzy Ŝowej, 2007 renowacja zewn ętrzna współfinansowana ze środków UE – Interreg III A. We wn ętrzu ko ścioła znajduje si ę obraz Matki Bo Ŝej Łaskawej – kopia obrazu wrocławskiego oraz zabytkowe organy.

śarki Średnie – gmina Pie ńsk – Ko ściół filialny pod wezwaniem Podwy Ŝszenia Krzy Ŝa Św. Wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku i odbudowany w 1697 roku. Nowe sklepienie wykonane zostało w 1700 r. Do roku 1945 był to ko ściół ewangelicki. Mur cmentarza przyko ścielnego zawiera liczne epitafia z XIX-XX wieku.

Bielawa Górna – gmina Pie ńsk – Ko ściół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Ró Ŝańcowej. Wzniesiony z kamienia i cegły jako ko ściół ewangelicki w XVIII wieku. W roku 1976 został odbudowany. Przy ko ściele usytuowany jest cmentarz, otoczony zabytkowym murem.

30 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Zawidów Zawidów - ko ściół p.w. św. Józefa Rzemie ślnika, neogotycki z 1896 r., wyposa Ŝenie jednolite z okresu budowy ko ścioła. Ładnie poło Ŝony na wzgórzu, nad miastem. W czasie obchodów 1000-lecia Chrztu Polski, parafia zakupiła dwa dzwony: „Józef” i „Maria”.

Gmina Sulików Sulików - ko ściół p.w. Podwy Ŝszenia Krzy Ŝa Świ ętego - najstarszy drewniany ko ściół w Sulikowie wzmiankowany był w 1234 r. funkcjonował jako parafialny. Obecny wygl ąd ko ściół uzyskał po odbudowie w 1668 r. Studniska Dolne - ko ściół p.w. Świ ętej Anny z XIII w. Przebudowany i restaurowany w latach 1759 i 1840. Zachował si ę roma ński portal oraz sklepienia krzy Ŝowo-Ŝebrowe. We wn ętrzu cenny ołtarz z 1610 r. i ambona z I poł. XVII w. Obok ko ścioła stoi dawna pastorówka z 1736 r. Miedziana - ko ściół pw. św. Piotra i Pawła - istniał ju Ŝ w 1346 r.. Interesuj ącym zabytkiem w ko ściele jest rokokowy piec kaflowy z 1730 r. Radzimów - ko ściół p.w. św. Marii Magdaleny - istniał ju Ŝ w 1346 r. gruntownie przebudowany w 1686 r. został rozebrany w 1803 r., a na jego miejscu wzniesiono nowy, który w niezmienionym kształcie zachował si ę do dzi ś.

Gmina Bogatynia Zatonie – ruina ko ścioła p.w. św. Marii Magdaleny z 1569 r., rozbudowany w 1796 r.; w zrujnowanym wn ętrzu zachowały si ę dwa pi ętra empor oraz epitafia z lat 1672- 1823. W najlepszym stanie jest dominuj ąca nad wsi ą wie Ŝa z barokowym hełmem. Bogatynia - ko ściół p.w. Niepokalanego Pocz ęcia NMP – zbudowany w 1868 r. w stylu neogotyckim, charakterystycznym dla ko ściołów ewangelickich II. poł. XIX w. Ciekawy jest kamienny portal główny oraz oryginalna stolarka wewn ątrz. Ko ściół po II wojnie światowej popadł w ruin ę, odrestaurowany wysiłkiem parafii katolickiej w latach 60-tych XX w.

Gmina Przemków Przy głównej ulicy Przemkowa stoi parafialny ko ściół pod wezwaniem Wniebowzi ęcia NMP, wzniesiony w 1418 r. Po po Ŝarze w 1719 nawa i prezbiterium zbudowane zostały na nowo w latach 1720 – 1730. WieŜa zbudowana w 1733 r. i odbudowana po po Ŝarze w 1804 r. Jednonawowe wn ętrze posiada barokowy wystrój: wyró Ŝniaj ą si ę ołtarze z całopostaciowymi rze źbami, b ędącymi przykładami bardzo dobrej snycerki, ambona i chrzcielnica. Sklepienia kolebkowe z lunetami w nawie i kopulaste w prezbiterium. Po przeciwnej stronie wznosi si ę ko ściół poewangelicki, obecnie cerkiew św. Michała Archanioła. Pierwotnie było to typowe dla połowy XVIII w. zało Ŝenie protestanckie – halowy zbór, obok plebania i szkoła. W sto lat pó źniej do świ ątyni dobudowano strzelist ą, neogotyck ą wie Ŝę . Po II wojnie światowej ko ściół przej ęła utworzona w 1949 r. parafia prawosławna. Obecnie prezentuje ciekawe wn ętrze, w którym elementy dawnego wyposa Ŝenia ł ącz ą si ę z bogatym wystrojem cerkiewnym. W ikonostasie zwracaj ą uwag ę wizerunki świ ętych, namalowane w stylu natchnionego realizmu przez mnicha Apoloniusza z klasztoru w Jabłecznej. Lo Ŝe kolatorskie

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 31 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

ozdobione s ą obrazami w manierze bizantyjskiej, autorstwa prof. Adama Stalony- Dobrza ńskiego z Krakowa. Na zewn ątrz, naprzeciw ściany zach. znajduje si ę grób Alberta von Schleswig-Holstein (zm. 1931) ostatniego z osiadłej w Przemkowie gał ęzi tego rodu. Odrestaurowana pastorówka, obecnie plebania prawosławna, pochodzi z 1747 r. (przebud. 1771 r.) i jest najstarszym zachowanym budynkiem w Przemkowie. Stoj ąca obok dawna szkoła ewangelicka wzniesiona została w 1748 r., przebudowana w latach 1770 i 1821 r. w duchu klasycyzmu. Po roku 1945 uŜytkowana jako szkoła, obecnie opuszczona, popadła niestety w ruin ę. We wsi Wysoka znajduje si ę ko ściół filialny pod wezwaniem św. Marcina z XVI – XVII w., którego skromnej pó źnogotyckiej bryle urody dodaje wie Ŝa.

Gmina Chocianów Chocianów – ko ściół p.w. św. Józefa Oblubie ńca z ko ńca XVI w., działalno ść duszpastersk ą prowadz ą Ksi ęŜ a Salezjanie. Trzmielów – ko ściół MB Ró Ŝańcowej z 1663 r., poewangelicki, w konstrukcji z muru pruskiego, obok wolnostoj ąca drewniana dzwonnica. Michałów – cerkiew prawosławna nawi ązuj ąca stylem do świ ąty ń poło Ŝonych na południowym-wschodzie Polski - tzw. styl łemkowski. Jest to jedyna budowla tego typu na Dolnym Śląsku. Pogorzeliska – ko ściół p.w. św. Jacka z XVII w., konstrukcja szachulcowa, wewn ątrz interesuj ące polichromie balkonów i sufitu oraz unikaln ą w skali Polski "palm ę" - słup podtrzymuj ący sklepienie.

Gmina Lubin Chróstnik, ko ściół MB Bolesnej gotycki, wzmiankowany w 1335 r., gruntownie przebudowany w XVIII w., wie Ŝa o zało Ŝeniu roma ńskim. Czerniec, ko ściół MB Wspomo Ŝenia Wiernych z 1794 r., o śmioboczny; obok wolno stoj ąca drewniana dzwonnica. Dąbrowa Górna, ko ściół św. Józefa, neogotycki z 1884 r., strop malowany; obok ko ścioła drewniana dzwonnica z 1888 r. Gogołowice, ko ściół św. Katarzyny z XIV w., przebudowany w 1717 r.; strop kasetonowy, ołtarz i ambona z pierwszej połowy XVIII w. Gorzyca, ko ściół św. Józefa z XIV w., przebudowany w pocz ątku XVIII w Krzeczyn Wielki, ko ściół św. Dominiki, XIII–XIV w., przebudowany w XVII w. architektura: wie Ŝa i kaplica ze sklepieniem krzy Ŝowym wsparta na jednym słupie; renesansowy ołtarz i ambona (1640), lo Ŝa kolatorska z XVII/XVIII w. Miłoradzice, ko ściół Trójcy Świ ętej, XV w., przebudowany ok. roku 1674 (gotycko - barokowy); ołtarz wczesnobarokowy. Niemstów, ko ściół św. Antoniego (XVI w.?), przebudowany w pierwszej połowie XVIII w., wie Ŝa z XIX w.; wyposa Ŝenie barokowe, pó źnogotyckie sakramentarium. Obora, ko ściół św. Antoniego, gotycki (do ok. 1524). Osiek, ko ściół Chrystusa Króla, z pierwszej połowy XVI w., przebudowany. Pieszków, ko ściół MB Cz ęstochowskiej, barokowy, dobudowany w XVII w. do średniowiecznej wie Ŝy; ołtarz główny barokowy z drugiej połowy XVIII w., dwie gotyckie rze źby z około 1500 r. Raszowa, ko ściół Niepokalanego Serca NMP, gotycki, przebudowany, wie Ŝa z pocz ątku XX w.; malowany strop drewniany.

32 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Siedlce, ko ściół Św. Michała Arch. z XIV w., przebudowany w 1612 r. (z tego okresu strop kasetonowy polichromowany); ambona z 1597 r.; dzwonnica drewniana z XIX w. Szklary Górne, ko ściół św. Piotra i Pawła z XIV i pocz ątku XVI w., wyposa Ŝ. barokowe z pierwszej połowy XVII w., gotycka chrzcielnica, ambona z 1596 r. Zimna Woda, ko ściół Trójcy Świ ętej, barokowy (wyposa Ŝenie z tego okresu), Zimna Woda, ko ściół Za śni ęcia MB (obecnie cerkiew prawosławna) z ko ńca XIV w., „zbarokizowany” w 1718 r.

2.2.2.2. Zabytki architektury świeckiej POWIAT BOLESŁAWIECKI:

Gmina Miejska Bolesławiec - kilkadziesi ąt obiektów architektonicznych wysokiej rangi, w śród których najcenniejsze to: • ratusz miejski w zało Ŝeniu pó źnogotycki, przebudowany gruntownie w latach 1525-35 r. i w poł. XVIII w., szczególnie godne uwagi s ą pó źnogotyckie detale kamieniarki (elewacja wschodnia) i sklepienia sieciowe w Sali Ślubów oraz renesansowe portale, przeniesione z rynkowych kamienic. Nad ratuszem dominuje pot ęŜ na wie Ŝa, zwie ńczona wysokim hełmem z prze świtem; • fragmenty średniowiecznych obwarowa ń miejskich, wzniesione w latach 1479- 1480 r. z basztami półokr ągłymi i dwiema basztami prostok ątnymi (domami stra Ŝników); Mury miejskie w wi ększo ści zostały rozebrane w 1813 roku, przez wojska francuskie. • Klasztor Dominikanów z XVIII-wiecznym herbem Bolesławca, obecnie Urz ąd Gminy; • Prowincjalny Psychiatryczny Zakład Opieku ńczo-Leczniczy z poł. XIX w. (obecnie Szpital dla Psychicznie i Nerwowo Chorych) z kompleksem parkowo- ogrodowym i wie Ŝą widokow ą z 1873 r.; • Budynek teatru z 1857 r. w stylu klasycystycznym; powstał na fundamentach dawnego arsenału miejskiego; • Sąd Rejonowy z 1861- 64 (pierwotnie gimnazjum) z pi ękn ą dwukondygnacyjn ą aul ą ozdobion ą płaskorze źbami postaci kultury oraz nauki staro Ŝytnej i niemieckiej; • Miejskie Zakłady K ąpielowe z 1895 r. - efektowna budowla zrealizowana w stylu renesansu północnego o charakterystycznej elewacji z cegły i kamienia, rozbudowany w latach 1913-15; • Słynna w świecie Szkoła Ceramiki z 1897 r. - obecnie Zespół Szkół Elektronicznych; • Pałacyk hrabiego Pücklera z 1857 r. - obecnie Zespół Szkół Specjalnych;

Gmina Bolesławiec • Kraszowice – ruiny dworu z 1518 r., • Ocice – pałac z XVI w., rozbudowany w latach 1740-1745, • Kra śnik Dolny – dwór murowany w z poł. XVII w., • Kruszyn – pałac z XVIII - XIX • Zabytkowe domy szchulcowe i przysłupowe w Kruszynie i Łaziskach.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 33 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Osiecznica Kliczków – pierwszy zamek nad Kwis ą wybudował tutaj w ko ńcu XIII w. Bolko I Surowy. Na przełomie XVI i XVII w. z inicjatywy rodu von Rechenberg zamek otrzymuje renesansowy wygl ąd – zachowały si ę wspaniale rze źbiony w kamieniu portal główny i dekoracja sgraffitowa na fasadach. Kolejnej przebudowy dokonali von Solmsowie w XIX w., a latach 1879-1882 zamek powi ększono do obecnych rozmiarów wg projektu Karola von Grossheim i Henryka Kaysera. Po 1945 r. cz ęś ciowo popadł w ruin ę. Odrestaurowany przez firm ę Integer S.A., zamek Kliczków stał si ę nowoczesnym Centrum Konferencyjno-Wypoczynkowym. Zamek otacza rozległy park, który projektował m.in. Edward Petzold. W skład zało Ŝenie zamkowego wchodz ą budynki gospodarcze – czworaki dworskie o konstrukcji ryglowej z ko ńca XIX w. Na wschód od zamku znajduje si ę jedyny w Europie cmentarz koni i psów nale Ŝą cych do dawnych wła ścicieli Kliczkowa. Zachowały si ę na nim dwa oryginalne nagrobki. Gościszów – zamek ksi ąŜę cy stał tu ju Ŝ w 1294 r. Rozbudowane w 1603 roku zało Ŝenie obronne, otoczone pó źniej rozległym parkiem uznawane było za najpi ękniejsz ą rezydencj ę na Dolnym Śląsku. Mimo post ępuj ącego zniszczenia zachował si ę ciekawy, renesansowy detal architektoniczny. Iwiny - pó źnobarokowy pałac rodu von Zimmermann z 1757 r., przebudowany w XIX i XX w. Kraszowice - ruiny dworu z 1518 r.

Gmina Nowogrodziec Nowogrodziec – fragmenty średniowiecznych murów miejskich, istniej ące ju Ŝ w 1316 r. ratusz z 1795 r., rze źba św. Jana Niepomucena z 1732 r., wie Ŝa widokowa z lat 1891-1892. Go ściszów – zamek ksi ąŜę cy stał tu ju Ŝ w 1294 r. Rozbudowane w 1603 roku zało Ŝenie obronne, otoczone pó źniej rozległym parkiem uznawane było za najpi ękniejsz ą rezydencj ę na Dolnym Śląsku. Mimo post ępuj ącego zniszczenia zachował si ę ciekawy, renesansowy detal architektoniczny.

Gmina Warta Bolesławiecka Warta Bolesławiecka – zamek z ok. 1540 r. nale Ŝą cy do śląskiego rodu von Zedlitz, przebudowany w XVII i XVIII w.; obok ruiny średniowiecznego zamku rycerskiego tzw. “Gwiezdny Zamek”. Iwiny - pó źnobarokowy pałac rodu von Zimmermann z 1757 r., przebudowany w XIX i XX w.

POWIAT ZGORZELECKI:

Gmina Miejska Zgorzelec W Zgorzelcu, który do 1945 r. nie stanowił samodzielnego organizmu miejskiego liczne s ą XIX-wieczne budynki mieszkalne. Obiekty godne uwagi to: Barokowy pałacyk otoczony parkiem przy ulicy Francuskiej (dwór Ujazd). Powstał ok. 1730 r. Na kalenicy stoi drewniana wie Ŝyczka z iglicowym hełmem, w naro Ŝniku zamontowany jest zegar stołeczny. Budynek, w którym mie ści si ę obecnie Miejski Dom Kultury - monumentalna budowla wzniesiona w latach 1898 – 1902 w stylu neobarokowym, np. pot ęŜ na kopuła,

34 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wysoka na 42 m, i neoklasycznym, np. portyk kolumnowy z tympanonem. Reprezentowana jest te Ŝ secesja (dekoracyjne detale wystroju). Prace murarskie i ciesielskie prowadził zgorzelecki mistrz Franciszek Grunter. Monumentalizm gmachu dawnej Hali Chwały miał by ć pierwotnie odpowiednikiem pot ęgi Rzeszy Niemieckiej, dlatego te Ŝ jego symbolika odnosi si ę do czasów Cesarstwa Rzymskiego. Najbardziej jednak – obecny Miejski Dom Kultury, znany jest z podpisanego w tym miejscu w dniu 6 lipca 1950 roku Układu Zgorzeleckiego, w którym uznano granic ę polsko – niemieck ą na Odrze i Nysie Łu Ŝyckiej. Upami ętniaj ąca to wydarzenie tablica pami ątkowa zawiera tekst: „Dnia 6 – go lipca 1950 roku w tym gmachu został podpisany układ mi ędzy Polsk ą Rzeczpospolit ą Ludow ą, a Niemieck ą Republik ą Demokratyczn ą o wytyczeniu ustalonej i istniej ącej mi ędzy obu pa ństwami nienaruszalnej granicy pokoju i przyja źni na Odrze i Nysie Łu Ŝyckiej”.

Dom w którym w latach 1590 - 1610 mieszkał i tworzył Jakub Böhme - „fanatyczny szewc”, jeden z najwi ększych mistyków i teologów protestanckich. Ładnie odnowiony dom stoi na nadbrze Ŝu Nysy Łu Ŝyckiej, w ci ągu kamieniczek zwróconych do płyn ącej tu rzeki. W ścian ę wmurowana tablica pami ątkowa. Obecnie znajduje si ę tu siedziba Stowarzyszenia Euroopera. Kruczy Folwark, obecny Dom Pomocy Społecznej, to dawny Dwór Scultetusa. Łu Ŝycki uczony urodził si ę tu w 1540 r., co upami ętnia kamie ń z napisem: „B. Scultetus 1540-1614". Młyn przy ulicy Wrocławskiej – istniał od pocz ątków miasta. Najstarsza o nim wzmianka źródłowa pochodzi z 1273 r. W średniowiecznych źródłach okre ślany był mianem „młyna trójkołowego”. W 1938 r. obok młyna wzniesiono wysoki spichlerz przypominaj ący wie Ŝę obronn ą. Na jego ścianach w 1998 r. powstała wielka płaskorze źba o nazwie „WAZE” (Wizerunek Artystyczny Zjednoczonej Europy), któr ą wykonali Ormianin Vahan Bego i Michał Bulak, mieszkaniec Gronowa koło Zgorzelca.

Gmina Wiejska Zgorzelec Łagów – zespół dworski otoczony rozległymi lasami i licznymi stawami rybnymi. Powstał w 1581 r. z polecenia Michała Endera von Sercha, przebudowany w 1782 r. Niezwykła, „niepałacowa” jest bryła budowli w formie typowego dla tych ziem gotyckiego ko ściółka: jest nawa, prezbiterium a nawet fragment nasuwaj ący my śl o zakrystii. Z zachodniej ściany wystrzela w niebo siedmiokondygnacyjna wie Ŝa, zwie ńczona iglic ą. Obecnie pałac (pomalowany na jaskrawoŜółto i zielono!), pełni funkcj ę obiektu noclegowego. Jędrzychowice – niekonserwowana ruina renesansowego zamku z XVI w., rozbudowana w 1611 r. Stoj ą okazałe mury i pi ęciokondygnacyjna wie Ŝa . W czasach świetno ści przebywali tu arystokratyczni go ście, m.in. August Mocny, Stanisław Leszczy ński, królewicz Aleksander Sobieski, wielki ksi ąŜę Konstanty Romanów oraz twórca hymnu Niemiec August Henryk Hoffman von Fallersleben. Kunów – zespół pałacowy, który tworzy pałac, kaplica (1665 r.), i XIX-wieczne oficyna mieszkalna i zabudowania gospodarcze. Pałac renesansowy z ok. 1580 r. kształt okazałej rezydencji uzyskał w wyniku przebudów w XVIII i XIX w. W bocznym skrzydle (najstarsza cz ęść ) centralnie posadowiona wie Ŝa zwie ńczona kamiennym prze świtem i dwa renesansowe portale. W okresie wojny 30-letniej dwór otaczała fosa, wał i palisada.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 35 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Radomierzyce – powracaj ący do dawnej świetno ści zespół pałacowy zło Ŝony z barokowego pałacu, oficyny i zabudowa ń gospodarczych otoczonych parkiem. Pałac zbudowany został w latach 1710-30 na sztucznej wyspie, otoczony wodami Nysy Łu Ŝyckiej, nad któr ą kamienny most prowadzi do okazałej barokowej bramy ozdobionej herbem von Ziglerów - fundatorów pałacu. Od 1999 r. pozostaje w r ękach prywatnych. Trwa remont imponuj ącej budowli.

Gmina Bogatynia Liczne w całej gminie, tak charakterystyczne dla ŁuŜyc budynki, o konstrukcji przysłupowo-zr ębowej i szachulcowej zarówno mieszkalne jak i gospodarcze (z XVIII-XIX w.). Przysłupy to pionowe elementy konstrukcji ścian, które d źwigaj ą ci ęŜ ar dachu, zr ąb oznacza sposób ł ączenia na w ęgłach drewnianych bali, z których zbudowane s ą ściany domów, szachulec to drewniana szachownica ścian pi ętra, wypełniona ró Ŝnym materiałem (cegła, glina ze słom ą). Domy łu Ŝyckie s ą w wi ększo ści pi ętrowe, z dwuspadowym dachem, pierwotnie krytym słomą, od pocz ątku XIX w. dachówk ą. W okazałych domach tkaczy w du Ŝej izbie parteru stał warsztat tkacki. Domy posiadaj ą pi ękne elementy zdobnicze – portale drzwiowe z kamiennym kluczem (cz ęsto z dat ą budowy), opaski okienne i dekorowane słupy.

Gmina Chocianów Chocianów - zespół pałacowo-parkowy zaliczany do najcenniejszych rezydencji barokowych na Dolnym Śląsku. Stoi na miejscu, gdzie w XIII wieku ksi ąŜę świdnicki Bolko I wzniósł obronny zamek, który pó źniej nale Ŝał do ksi ąŜą t legnickich. W 1728 roku na zlecenie ówczesnego wła ściciela maj ątku Melchiora Gottloboba von Redern zamek został całkowicie przebudowany według projektu wybitnego architekta Martina Frantza z Rewala. Niezwykle cenny jest park o ł ącznej powierzchni 13,42 ha. Od 1997 r. pałac jest własno ści ą prywatn ą i jest remontowany z przeznaczeniem na cele konferencyjno- hotelarskie. Chocianowiec – pierwotny zamek obronny wzniesiony został pod koniec XIII w., przebudowany z inicjatywy von Nostitzów w stylu renesansowym w XVI w., obecn ą posta ć otrzymał w wyniku gruntownej przebudowy w XIX w. Dzi ś opuszczony dwór popada w ruin ę. Parchów - zespół pałacowo-ogrodowy z pocz ątku XVIII w. Obecnie opuszczony popada w ruin ę. śabice - pałac został zbudowany dla rodziny von Czttritzów und Neuhausów w stylu pó źnego klasycyzmu. W tym samym czasie powstało zało Ŝenie parkowe. Obecnie obiekt jest w r ękach prywatnych.

Gmina Lubin Chróstnik – zało Ŝenie pałacowe stanowi ą barokowy pałac (1723-1728), z parkiem oraz zabudowaniami gospodarczymi i oficyn ą, posadowiony na miejscu dworu obronnego z XIII w.; pałac nale Ŝał do najpi ękniejszych na Dolnym Śląsku, po wojnie uŜytkowany jako szkoła, spłon ął w wyniku podpalenia w 1976 r.

Krzeczyn Mały – zespół pałacowy tworz ą pałac wybudowany ok. 1720 r., otoczony parkiem oraz zabudowaniami gospodarczo- mieszkalnymi. Obecnie znajduje si ę w rękach prywatnych.

36 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Krzeczyn Wielki - otoczony parkiem, pó źnobarokowy pałac z XVIII w., po przebudowach w ok. 1870 i 1910 r. bezstylowy; stan dobry. Ksi ęginice – zało Ŝenie pałacowo- parkowe z pierwszej połowy XIX w., pałac po przebudowach bezstylowy, po wojnie u Ŝytkowany jako szkoła. Obecnie znajduj ą si ę tam instytucje gminne tj. Gminny O środek Kultury (GOK) oraz Gminny Zakład Usług Komunalnych i Mieszkaniowych ( GZUKiM) oraz Zespół Ekonomiczno - Administracyjny Szkół Gminy Lubin (ZEASZ). Lisiec - zespół pałacowo - parkowy wzniesiony w 1839 r.; wystrój architektoniczny elewacji – wn ętrza przebudowane w latach 50-tych XX w. - nawi ązuje do neogotyku angielskiego; po południowej stronie rezydencji utworzono regularny, wydłu Ŝony staw z niewielk ą romantyczna wysepk ą; obecne zało Ŝenie zachowane jest w dobrym stanie. Obora – ruina dworu z XVIII w. i zachowane budynki gospodarcze z XIX w., Składowice – renesansowy w zało Ŝeniu Pałac Jana Jonstona (wybitnego przyrodoznawcy, historyka, pedagoga, lekarza) z XVI w. Od 2001 r. w r ękach prywatnych, niezamieszkały.

Szklary Górne – pałac barokowy, wybudowany w pierwszej połowie XVIII w. na wcze śniejszym zało Ŝeniu (arch. J. B. Peintner). powi ększony o dwa skrzydła w 1910 r. z zachowaniem stylu, park krajobrazowy, w nim rze źby i ruiny pawilonu z 1720 r.

Gmina Przemków Po wspaniałych budowlach panów na Przemkowie – zamku (koniec XIX w., zbudowany według projektu Ernsta von Ihne) i pałacu (połowa i koniec XIX w.) – nie ma dzi ś śladu. Pozostało ści zespołu pałacowego z cmentarzem rodowym ksi ąŜą t z rodu Schleswig – Holstein, zachowały si ę dwie uszkodzone rze źby bramne lwów, trzy ładne neogotyckie oficyny mieszkalne i budynek mieszkalno - gospodarczy z pocz. XX wieku. W bajkowym zamku ksi ąŜą t von Schleswig-Holstein wychowywała si ę, pochodz ąca z tego rodu, ostatnia cesarzowa Niemiec Augusta Wiktoria. Zamek go ścił wielu arystokratów i koronowane głowy. Cesarz Wilhelm II był tu niejako „u siebie”. Do Przemkowa przyje ŜdŜało si ę przede wszystkim na łowy. W jednym z polowa ń wzi ął udział, krótko przed swoj ą tragiczn ą śmierci ą, arcyksi ąŜę Ferdynand Habsburg.
Oficyna mieszkalna przy ul. Zamkowej 7 wzniesiona pocz. lat 50-tych XIX w, neogotycka, zachowana zabytkowa stolarka bram wej ściowych;
Oficyna mieszkalna ul. Zamkowa 6B zło Ŝona z dwóch budynków, starszego wzniesionego ok. poł XVIII w. I przebudowanego w 1854 r. oraz młodszego wzniesionego w pocz. XX w., w elewacji zach. schodkowy neogotycki szczyt z ceramicznymi rze źbiarskimi inicjałami C.A. (Christian August) z lewej i L.S. (Louise Sophie) z prawej, oba pod ksi ąŜę cymi koronami, z herbem Schleswig – Holstein po środku pomi ędzy nimi, zachowana XIX wieczna stolarka bramy wej ściowej od frontu;
Zespół dworca kolejowego Przemków – Miasto, wzniesiony ok. 1920 r., w duchu XX -wiecznego klasycyzmu z elementami architektury rodzimej, był to

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 37 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

drugi dworzec wzniesiony dla potrzeb miasta, w momencie kiedy pierwszy (Przemków – Odlewnia) przej ął funkcj ę obsługi hut i dzielnicy przemysłowej;
Dawny pałacyk my śliwski z pocz ątku XX w., obecnie Dom Wczasów Dzieci ęcych przy ulicy Le śna Góra 2;
Zespół dworca kolejowego Przemków – Odlewnia, budynek dworcowy z ramp ą, wzniesiony ok. 1910 – 1915 w stylu architektury rodzimej z wpływami neogotyku o malowniczej wieloczłonowej bryle: z wieŜyczk ą przy wej ściu głównym do budynku i rodzajem wiaty z „gotyckim” arkadkowaniem od strony peronu; był to pierwszy budynek dworca, jaki wzniesiono dla Przemkowa; pełnił pierwotnie funkcj ę dworca miejskiego (Primkenau – Stadt), cho ć był od centrum znacznie oddalony, nast ępnie, po zało Ŝeniu nowej huty, nazwany jej imieniem.

2.2.2.3. Zabytkowe cmentarze POWIAT BOLESŁAWIECKI:

Gmina Miejska Bolesławiec Cmentarz przy ko ściele MB Ró Ŝańcowej.

Gmina Bolesławiec Cmentarz-mauzoleum Kutuzowa, po II wojnie światowej cmentarz Ŝołnierzy radzieckich w Bolesławicach. Zabytkowe cmentarze znajduj ą si ę tak Ŝe w Kraszowicach przy ko ściele św. Jadwigi, w Kra śniku Dolnym - cmentarz katolicki przyko ścielny i cmentarz ewangelicki, w Starych Jaroszowicach przy ko ściele Niepokalanego Pocz ęcia NMP i cmentarz ewangelicki, oraz w śeliszowie.

Gmina Osiecznica Zabytkowe cmentarze znajduj ą si ę w Osiecznicy, Kliczkowie i Tomisławiu.

Gmina Nowogrodziec Zabytkowy cmentarz znajduje si ę w Nowogrod źcu.

Gmina Warta Bolesławiecka Cmentarze zabytkowe znajduj ą si ę przyko ścielny w Warcie Bolesławieckiej, w Tomaszowie Bolesławieckim, Raciborowicach Górnych, Iwinach i Lubkowie.

POWIAT ZGORZELECKI:

Gmina Miejska Zgorzelec Cmentarz śołnierzy II Armii Wojska Polskiego - najwi ększa polska nekropolia. Pochowano na nim 3430 Ŝołnierzy walcz ących na Łu Ŝycach w kwietniu i maju 1945 r. śołnierze i oficerowie pochowani s ą w identycznych mogiłach oznaczonych betonowymi krzy Ŝami grunwaldzkimi. Cmentarz ma kształt zagł ębionego prostok ąta, otoczonego wałem, podzielonego symetrycznie na 4 kwatery. Nad cmentarzem góruje Pomnik Orła Piastowskiego. Został odsłoni ęty 6 maja 1978 roku. Na cokole – piastowski orzeł zwrócony w stron ę granicy na Nysie Łu Ŝyckiej. Rzeźba wykonana według projektu rze źbiarza Józefa Pot ępy. Pomnik składa si ę z fundamentu Ŝelbetowego, zagł ębiony w gruncie 1,5 metra poni Ŝej poziomu chodnika. Cokół

38 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

został odlany z figur ą orła. Wysoko ść orła 5,5 metra, waga 8000 kg. Wysoko ść pomnika 9,80 m. Obło Ŝony on został od zewn ątrz płytami z granitu strzegomskiego. Odlew pomnika z br ązu wykonały Gliwickie Zakłady Urz ądze ń Technicznych. Stalag VIII A - Mi ędzynarodowy obóz je ńców wojennych dla szeregowców i podoficerów utworzony w czasie II wojny światowej we wrze śniu 1939 roku. Stalag usytuowany na prawym brzegu Nysy Łu Ŝyckiej (Ujazd) zaplanowano na 3 tys. je ńców przebywaj ących stale oraz 200 osób słu Ŝby stra Ŝniczej1.

Gmina Pie ńsk Cmentarz przy ko ściele p.w. Matki Boskiej Ró Ŝańcowej, z XVI w., powi ększony w XIX w., spl ądrowany w XX w.

Gmina i Miasto Węgliniec W Starym W ęgli ńcu znajduj ą si ę trzy cmentarze. Na cmentarzu komunalnym znajduje si ę kapliczka. Obok cmentarza komunalnego znajduje si ę poniemiecki cmentarz ewangelicki. Przy ko ściele znajduje si ę cmentarz katolicki. Na jego terenie znajduje si ę kapliczka z figur ą Pana Jezusa, grota z figur ą Matki Boskiej oraz pomnik niemiecki ku pami ęci mieszka ńców Starego W ęgli ńca, którzy jako Ŝołnierze polegli na polach I wojny światowej.

Gmina Bogatynia Zabytkowe cmentarze znajduj ą si ę przy zespołach ko ścielnych w Bogatyni i w Zatoniu.

Gmina Przemków: • Cmentarz komunalny w Przemkowie przy ul. Kaczanowskiej, dawniej ewangelicki, zało Ŝony w 1910 r., • Cmentarz przy ul. Strzeleckiej zało Ŝony w k. XVIII w., zamknięty w latach 50 - tych XX w., najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z ok. połowy XIX w. • Cmentarz komunalny w Jakubowie Lubi ńskim • Cmentarz komunalny w Kr ępie • Cmentarz komunalny w Wysokiej • Cmentarz przyko ścielny przy ko ściele parafialnym p.w. Wniebowzi ęcia NMP zamykaj ący sie w obr ębie kamienno – ceglanego muru otaczaj ącego ko ściół, zamkni ęty z k. XVIII w., z krzy Ŝem pokutnym przy murze we wschodniej cz ęś ci; • Cmentarz przyko ścielny przy ko ściele p.w. św. Michała Archanioła, zało Ŝony przed zbudowaniem ko ścioła, czynny do ko ńca XIX w. • Cmentarz rodowy w parku pałacowym, zało Ŝony w 4 ćw. XIX w., z pochówkami ksi ąŜą t z rodu Schleswig – Holstein, z prostymi kamiennymi płytami z napisami, zniszczony w do ść du Ŝym stopniu.

ER

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 39 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Lubin Zabytkowe cmentarze przyko ścielne znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Chróstnik, Czerniec, D ąbrowa Górna, Gogołowice, Górzyca, Ksi ęginice, Miłoradzice, Niemstów, Obora, Osiek, Pieszków, Raszowa, Siedlce, Szklary Górne. W Kłopotowie i Zimnej Wodzie zachowały si ę cmentarze poewangelickie. W Zimnej Wodzie istnieje tak Ŝe cmentarz prawosławny.

2.2.2.4. Parki pałacowe, dworskie, willowe POWIAT BOLESŁAWIECKI: • Kliczków – najwi ększy i najbardziej znany zespół pałacowo – parkowy w regionie Bory Dolno śląskie.

Zespoły parkowe wpisane do rejestru zabytków jako dobra kultury: • Gierałtów - park pałacowy o pow 5 ha, wpis w 1989 r. • Go ściszów Dolny - park dworski o pow. 3.3 ha, wpis 1987 r. • Wykroty - park pałacowy o pow. ponad 5 ha, wpis w 1987 r. • Zebrzydowa – park podworski o pow. 7.4 ha, wpis 1990 r. Ponad wymienione ciekawe s ą parki w Bolesławcu (przy S ądzie Rejonowym), Dąbrowej (zało Ŝenie parkowe nad rzek ą Bóbr), Kraszowicach (dworskie ogrody gospodarcze z XVIII w.), oraz parki podworskie w Iwinach, Kra śniku Dolnym, Lubkowie, Ocicach (ogród ozdobny przy pałacu), Tomaszowie Bolesławieckim, Trzebieniu i Warcie Bolesławieckiej.

POWIAT ZGORZELECKI: Zało Ŝenia pałacowo-parkowe w Gozdaninie, Gronowie, Jerzmankach, Jędrzychowicach, Kostrzynie, Kunowie, Łagowie, Łomnicy, w Radomierzycach, Sławnikowicach, śarkach Średnich i w śarskiej Wsi oraz park Błacha ńca i skwer Popiełuszki zlokalizowane wokół Miejskiego Domu Kultury w Zgorzelcu.

Gmina Przemków Najwi ększy kompleks le śny w Przemkowie to park miejski, niegdy ś park zamkowy przy zamku ksi ęcia Ernsta Günthera, obecnie miejsce ró Ŝnorakich imprez artystycznych. Park ten powstał za czasów ksi ęcia Christiana Augusta, a na jego terenie, w zwierzy ńcu ksi ąŜę cym (Herzoglicher Wildgarten) przeprowadzano wiele polowa ń. Jedn ą z najsławniejszych osób, które w takich polowaniach uczestniczyły, był cesarz Niemiec Wilhelm II Hohenzollern. Wykształcony z niedu Ŝego zało Ŝenia zielonego przy renesansowym dworze, przekształcony w 1 połowie XIX zapewne w duchu romantycznym, w rozległe zało Ŝenie krajobrazowe przekształcony w latach 50 – tych XIX w. . Park usytuowany jest w zachodniej cz ęś ci miasta, zajmuje w sumie powierzchni ę ok. 40 ha. Na terenie całego zało Ŝenia zachował si ę dawny układ alejek spacerowych, których wi ększo ść ma nawierzchnie gruntow ą. Wody powierzchniowe to głownie dwa stawy w cz ęś ci północno – wschodniej parku oraz rowy melioracyjne.

40 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Chocianów W Chocianowie zabytkowy park przypałacowy o charakterze krajobrazowym zajmuje powierzchni ę ponad 13 ha. Najcenniejsze s ą tu wiekowe d ęby, wi ązy i topole.

Gmina Lubin W gminie Lubin parki wyst ępuj ą na terenie miejscowo ści: • Ksi ęginice – XIX-wieczny krajobrazowy park przypałacowy, powi ększony na pocz ątku XX w., cz ęś ciowo piel ęgnowany • Siedlce – krajobrazowy park otaczaj ący pałac powstał jako rozwini ęcie ogrodu ozdobno-gospodarczego z lat 30-tych XIX w. • Szklary Górne - park krajobrazowy o pow. 8 ha z ozdobnym stawem • Składowice - park podworski - zwarty drzewostan leśno – parkowy • Bukowna – le śny park krajobrazowy o pow. parku 10 ha, w tym stawy ok. 0,5 ha. • Obora – park krajobrazowy o pow. 3,2 ha, z sadzawką, zało Ŝony w II poł. XIX w. Obecnie jest całkowicie zdewastowany. Ponadto warto ściowe parki znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Ustronie, Miłoradzice, Niemstów, Raszowa, Chróstnik, Czerniec, Gorzelin, Krzeczyn Mały, Krzeczyn Wielki, Zimna Woda.

2.2.2.5. Zabytki techniki Zabytki techniki to dzieła r ąk ludzkich obrazuj ące działalno ść techniczn ą i gospodarcz ą w przeszło ści, przedstawiaj ące warto ść edukacyjn ą, historyczn ą, kulturaln ą, muzealn ą, itp. Tradycyjnie jako zabytki techniki okre śla si ę obiekty dawnego przemysłu (np. fabryka) i dzieła in Ŝynierskie (np. wiadukt), obiekty infrastruktury technicznej i komunalnej (np. linie energetyczne, wodoci ągi), zabytki transportu (np. kolejowego). W ostatnich dziesi ęcioleciach ciesz ą si ę one rosn ącym zainteresowaniem turystów, cz ęsto stanowi ą główny cel podró Ŝy dla miło śników okre ślonej dziedziny działalno ści technicznej, jak np. kolejnictwa, hydrotechniki, górnictwa. W zabytkach techniki tkwi ogromny potencjał turystyczny, dzi ś bardzo słabo wykorzystywany i niedoceniany w ofercie turystycznej regionu. Bory Dolno śląskie, jak było podkre ślane, to w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci tereny od pradziejów zalesione, a tereny o korzystnych warunkach glebowych i klimatycznych od czasów historycznych zaj ęte były pod uprawy rolne, do tego brak surowców naturalnych o znaczeniu przemysłowym (poza w ęglem brunatnym), spowodował, Ŝe ośrodki wytwórcze miały najcz ęś ciej zasi ęg lokalny. Jedynym miastem, gdzie funkcje przemysłowe w przeszło ści i do dzi ś stanowi ą o wizerunku miasta jest Bolesławiec. Jest jednak na terenie regionu Bory Dolno śląskie kilka obiektów technicznych o bardzo wysokiej randze: • Wiadukt kolejowy nad dolin ą Bobru w Bolesławcu – najdłu Ŝszy wiadukt kolejowy w Polsce – jest wybitnym dziełem in Ŝynierskim, na skal ę europejsk ą. Zbudowany według projektu F.E. Gansela w latach 1845-46, o imponuj ącej w owym czasie długo ści 490 metrów (8 m szer., max wys. 26 m). Prowadzi nim linia dwutorowa (od 1860 r.) ł ącz ąca Berlin z Wrocławiem. Uroczystego otwarcia dokonał w 1851 r. król pruski Fryderyk Wilhelm IV, co upami ętnia tablica wmurowana w jedno z prz ęseł wiaduktu. Mimo spokojnej architektury wiadukt posiada du Ŝe walory estetyczne, pi ęknie wpisuje w krajobraz doliny

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 41 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Bobru i Bolesławca. Szczególnie wspaniale prezentuje si ę noc ą, kiedy jego sylwetk ę rysuj ą światła reflektorów umieszczonych na wewn ętrznych stronach filarów. Iluminacj ę wykonano w 2006 roku na zlecenie samorz ądu Miasta (w ramach projektu: Tworzenie produktu turystycznego "Euroregion Nysa - region urlopowy (Ferienregion)" - iluminacja atrakcji turystycznych Bolesławca) • Wiadukt kolejowy w Zgorzelcu nad dolin ą Nysy Łu Ŝyckiej – wzniesiony według projektu architekta Kie βlera w latach 1844-1847 jest niewiele krótszy od bolesławieckiego – liczy 475 m i maksymaln ą wysoko ść 35 m. Zbudowany z ciosów granitowych, detal architektoniczny z piaskowca. Cz ęść wiaduktu wysadzona w powietrze przez wycofuj ące si ę oddziały niemieckie w 1945 r. została odbudowana w latach 1954-57. Wi ększa cz ęść konstrukcji znajduje si ę po stronie polskiej, przy czym najlepszy widok na wiadukt jest ze strony niemieckiej, gdzie urz ądzono punkt widokowy. Prowadz ącą wiaduktem lini ą kolejow ą jeszcze w latach 90-tych XX w. je ździły długie poci ągi relacji Warszawa – Frankfurt nad Menem i Przemy śl – Kolonia. Obecnie jest mało wykorzystana kursuj ą szynobusy do Jeleniej Góry oraz składy do Wrocławia i do Warszawy (jeden). • Zespół Młyna w Zgorzelcu, przy mo ście granicznym na Nysie – zr ąb obecnej budowli powstał w 1827 r., na miejscu młyna wspomnianego ju Ŝ 1273 r. ( w źródłach „młyn szpitalny", „młyn trójkołowy". W 1938 r. obok młyna wzniesiono pot ęŜ ny betonowy elewator przypominaj ący wie Ŝę obronn ą. W połowie lat 90. ubiegłego wieku w dawnym młynie trójkołowym otwarto restauracj ę „Piwnica Staromiejska" i galeri ę sztuki. Na ścianach elewatora w 1998 r. powstała wielka płaskorze źba o nazwie „WAZE" (Wizerunek Artystyczny Zjednoczonej Europy), któr ą wykonali Ormianin Vahan Bego i Michał Bulak, mieszkaniec Gronowa koło Zgorzelca. • „Concordia” w Bolesławcu - obecne Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego kontynuuj ą tradycj ę tkalni z 1871 roku. Zespól „Concordii" prezentuje wybitne warto ści historyczno-architektoniczne. Główny obiekt zakładów powstał w 1921 r. Imponuje rozmiarami i bogatym detalem architektonicznym. Z pi ęciokondygnacyjnego budynku wyrasta masywna wie Ŝa zegarowa z kamiennymi rozetami. Pi ęknie prezentuje si ę dawna kotłownia z wie Ŝą ci śnie ń z 1912 r., o Ŝelbetowej konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą. • Zakłady ceramiki z dekoracj ą stempelkow ą w Bolesławcu i Parowej – kontynuuj ą 700-letni ą tradycj ę wypalania u Ŝytkowych naczy ń z miejscowej, doskonałej jako ściowo glinki ceramicznej. Od wieków r ęcznie formowane naczynia stołowe i kuchenne ozdabiane s ą w charakterystyczne wzory ro ślinne i geometryczne, nakładane za pomoc ą specjalnych g ąbkowych stempli. „Stempelki” i ich barwa niebieska (dzi ś paleta jest znacznie bogatsza) są najbardziej kojarzonym z Bolesławcem symbolem nie tylko w Polsce ale te Ŝ daleko za jej granicami (o czym świadcz ą ameryka ńskie wycieczki w przyzakładowych salonach sprzeda Ŝy). • Proces powstawania wyrobów ceramicznych mo Ŝna obserwowa ć w Bolesławcu w Fabryce Naczy ń Kamionkowych "Manufaktura" (rodzinna firma zało Ŝona w 1993 r., po zakładzie oprowadza przewodnik, mówi ący w językach: polskim, niemieckim lub angielskim) oraz w zakładach w Parowej: „ADK - Garncarstwo - Manufaktura Ceramiczna” i „Ceramika Artystyczna – Wiza”. • Zabytkowa elektrownia wodna z XIX w. w Przej ęsławiu

42 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.2.2.6. Zabytki ruchome Zabytek ruchomy to obiekt, który: • jest dziełem człowieka lub zwi ązany jest z jego działalno ści ą; • stanowi świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia; • posiada warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą (wg ustawy z 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). S ą wi ęc zabytkami ruchomymi: dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pami ątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne oraz przedmioty upami ętniające wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji.

Zabytki ruchome w subregionie Bory Dolno śląskie: • Zabytkowe wyposa Ŝenie obiektów sakralnych. W regionie Borów Dolno śląskich zasadniczo w ka Ŝdym z obiektów wskazanych w punkcie 2.2.2.1. znajduj ą si ę obiekty ruchome cenne lub o du Ŝej warto ści artystycznej. • Zbiory gromadzone w muzeach: • Muzeum Łu Ŝyckie w Zgorzelcu: eksponaty archeologiczne, eksponaty etnograficzne – przedmioty codziennego u Ŝytku, wyposa Ŝenie mieszkalne. • Muzeum Ceramiki w Bolesławcu: wyroby ceramiczne powstałe przed i po 1945 r., dzieła powstałe podczas plenerów ceramicznych, eksponaty archeologiczne, lapidarium i wszelkie przedmioty zwi ązane z dziejami miasta (od militariów po pocztówki). • Muzeum Kresów Wschodnich w Węgli ńcu – przedmioty codziennego uŜytku, pami ątki przywiezione przez repatriantów z dawnych Kresów Wschodnich II RP.. • Muzeum Ziemi Lubi ńskiej – maszyny i urz ądzenia pracuj ące w kopalniach Zagł ębia Miedziowego • Wyposa Ŝenie Domu Jakuba Boehme (m.in. zbiory zdj ęć ) w Zgorzelcu.

• Do zabytków ruchomych mo Ŝemy zaliczy ć krzy Ŝe pokutne (pojednania) jako dokumenty średniowiecznego prawa. Mo Ŝna je spotka ć na terenie powiatu Zgorzelec w Ocicach, Sławnikowicach i Trójcy (2) oraz na terenie powiatu Bolesławiec w Bolesławcu, Czernej, Go ściszowie (2), Ławszowej, Milikowie, Wykrotach i Zabłociu.

2.2.2.7. Formy tradycyjnej zabudowy wiejskiej Zasadniczy proces kształtowania si ę obecnej sieci osadniczej terenów dzisiejszych Borów Dolno śląskich przypada na okres od XI do połowy XIV. Pierwszymi o środkami były grody kasztela ńskie, wymieniane w źródłach w II poł. XI wieku. Średniowieczny układ urbanistyczny z fragmentami murów obronnych zachował si ę w Bolesławcu (prawa miejskie 1251 r.). Bolesławiec rozwin ął si ę dominuj ący o środek miejski le Ŝą cy na skraju Borów Dolno śląskich. Równie „stary” Nowogrodziec, jako organizm miejski kształtował si ę pod panowaniem zakonu magdalenek, osadzonych tu w 1247 r. Z ich inicjatywy zbudowane zostały obronne mury, które otoczyły miasto i klasztor w 1435 r.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 43 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Istniej ą równie Ŝ miasta o średniowiecznej lub nieco pó źniejszej genezie, które nigdy nie zostały otoczone murami obronnymi, jak wpisane do rejestru zabytków układy miejskie Bogatyni, Chocianowa i Przemkowa. Budownictwo wiejskie na terenie Bory Dolno śląskie jest zró Ŝnicowane. Wynika to przede wszystkim z historycznego podziału regionu na cz ęść wschodni ą śląsk ą i zachodni ą łu Ŝyck ą (granica na Kwisie); podziału fizyczno-geograficznego na obszary poro śni ęte borami (na glebach bielicowych) i obszary rolnicze ( Ŝyzne gleby Niziny Śląskiej) oraz ze zró Ŝnicowania społecznego (maj ątkowego). We wszystkich obszarach w mniejszym lub wi ększym stopniu, widoczna jest wyra źna poprawa stanu technicznego starych zabudowa ń, zaniedbanych przez wiele powojennych lat, naprawiane s ą elewacje i dach, domy s ą cz ęsto rozbudowywane, pojawiaj ą si ę nowe rodzaje działalno ści: usługowe i rzemie ślnicze, rozwija si ę agroturystyka. Powstaj ą te Ŝ nowe domy - zunifikowane wille o charakterze miejskim. Na „bogatszych” nizinnych terenach rolniczych gmin Przemków, Lubin, Warta Bolesławiecka, Nowogrodziec, zabudowania gospodarstw wiejskich (najcz ęś ciej XIX- wiecznych) s ą „po śląsku” okazałe, murowane. Uwag ę nale Ŝy zwróci ć na historyczn ą zabudow ę Ostaszowa w gminie Przemków. Miejscowo ść została zało Ŝona w latach 1933 – 1937, w nast ępstwie realizowanego na terenie ówczesnego pa ństwa niemieckiego zadania zagospodarowania ziemi dotychczas nieurodzajnej. W tym przypadku dotyczyło to zagospodarowania terenu rozlewiska rzeki Szprotawy obejmuj ącego przede wszystkim przeprowadzenie prac melioracyjnych, a tak Ŝe budow ę dróg i organizacj ę obszarów siedliskowych. Nowa osada, zało Ŝona na południe rozlewiska, „Hierlshagen” (obecnie Ostaszów), otrzymała sw ą nazw ę 15 sierpnia 1937 r. Zamieszkiwali j ą rolnicy pochodz ący m.in. ze Śląska, Turyngii, Hesji. Składała si ę z 41 domów, szkoły, placu wiejskiego i sportowego. Prowadzone przez nich gospodarstwa nastawione były przede wszystkim na hodowl ę bydła i produkcj ę mleka. Zabudowa Ostaszowa odpowiada ówczesnej tendencji kształtowania zabudowy przy uwzgl ędnieniu specyfiki regionalnej, zastosowaniu motywów miejscowej wiejskiej tradycji budowlanej m.in. wysokie dachy dwuspadowe, konstrukcja szachulcowa, proste formy architektoniczne. Zabudowa wsi uznana jest obecnie za zespół zabytkowy, wzbudza zaciekawienie charakterem i urod ą budownictwa. W le śnych obszarach Borów Dolno śląskich wsie maj ą bardziej rozproszony charakter. Wiejskie, skromne domy mieszkalne uzupełniaj ą gospodarcze drewniane komórki. Ale cz ęsto mo Ŝna spotka ć w zabudowie wsi puszcza ńskich ładne „dworkowe” wille z I połowy XX w., stawiane przez bogatych mieszka ńców miast. Domy o konstrukcji drewnianej i mieszanej murowano-drewnianej (p. 2.2.2.2. - gmina Bogatynia) spotyka si ę w du Ŝej liczbie na obszarze Łu Ŝyc, w powiecie zgorzeleckim (Pogórze Izerskie). Z zachowanych kilku tysi ęcy tego typu domów, niecała setka została wpisanych do rejestru zabytków. Najstarsze z nich s ą datowane na koniec XVII wieku i tworz ą zwart ą zabudow ę wsi. Szczególn ą warto ść maj ą przysłupowe domy na rynku w Sulikowie.

2.2.2.8. Stanowiska archeologiczne Stanowiska archeologiczne to miejsca, w których odsłoni ęte zostaj ą materialne pozostało ści po przeszłych czasach; to nie tylko grodzisko z VII w. gdzie znajdowane są ceramiczne skorupy ale te Ŝ pola bitew II wojny światowej, gdzie znajdowane s ą militaria. W warstwach ziemi płycej lub gł ębiej, tkwi wielka wiedza o Ŝyciu ludzi w przeszło ści. Jednak informacje o stanowiskach archeologicznych, których jest tysi ące

44 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

w regionie, bardzo słabo przenikaj ą do publicznej wiadomo ści. Wi ąŜ e si ę to z prób ą ochrony dziedzictwa kulturowego ukrytego w ziemi przed coraz liczniejszymi na stanowiskach archeologicznych „poszukiwaczami skarbów”, którzy cz ęsto czyni ą nieodwracalne szkody... W regionie Bory Dolno śląskie zachowały si ę ślady grodzisk z okresu słowia ńskiego osadnictwa, których najwi ęcej jest w powiecie zgorzeleckim, w dolinie Nysy Łu Ŝyckiej. Do najlepiej rozpoznanych nale Ŝy grodzisko na Górze Słowia ńskiej w Niedowie (X-XII w.) - obj ęty ochron ą jako rezerwat archeologiczny oraz grodzisko w Białogórze z rozległym cmentarzyskiem kurhanowym (VIII-XI w.). Kurhany odkrył latem 1929 r. dr Otto F.Gandert ze Zgorzelca. Na terenie Bolesławca zabytkiem archeologicznym jest grodzisko datowane na X – XII w., poło Ŝone na wysokiej kraw ędzi terasy doliny Bobru, w północnej cz ęś ci miasta. Ciekawym obszarem poszukiwa ń archeologicznych jest obszar wzdłu Ŝ budowy autostrady A4 Zgorzelec – Krzy Ŝowa, gdzie prowadzi si ę tzw. ratownicze badania wykopaliskowe stanowisk archeologicznych nara Ŝonych na zniszczenie. Wst ępne rozpoznanie terenu inwestycji przeprowadzone w 1996 r. W ci ągu kolejnych lat prace prowadzone były na 15 stanowiskach w nast ępuj ących miejscowo ściach: Jędrzychowice, Łagów, Strzelno, śarska Wie ś, Przesieczany, Gierałtów, Godzieszów, Kra śnik Dolny, Kr ępnica, Nowa Wie ś, Czerna – Stary Gaj, Wykroty. W centralnej ewidencji dóbr kultury w Polsce prowadzonej przez O środek Dokumentacji Zabytków w Warszawie w subregionie odnotowanych jest 47 stanowisk archeologicznych (26 w powiecie zgorzeleckim i 21 w bolesławieckim). W jednej gminie Nowogrodziec znajduje si ę a Ŝ 7 stanowisk archeologicznych (Go ściszów – 4, Wykroty, Parzyce i Nowogrodziec po 1).

2.2.3. Muzea, zbiory i wystawy czasowe

Muzea w systemie ochrony zabytków s ą instytucjami do gromadzenia i opracowywania naukowo eksponatów posiadaj ących warto ść historyczn ą. Cz ęść zbiorów udost ępniana jest w postaci wystaw. Wa Ŝną rol ą społeczn ą jak ą pełni ą (lub powinny pełni ć) muzea jest edukacja i popularyzacja wiedzy z obszaru swojej działalno ści. Poj ęcie „muzeum” przysługuje obiektom zarejestrowanym w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, cz ęsto „na wyrost” okre śla si ę mianem „muzeum” zbiory i kolekcje organizacji lub osób prywatnych. W regionie Bory Dolno śląskie do najwa Ŝniejszych muzeów i zbiorów zaliczamy: Muzeum Ceramiki w Bolesławcu - jedno z nielicznych w Europie o takiej specjalizacji (od 1967 r.). Funkcjonuje w tym miejscu od 1908 roku. Na ekspozycjach stałych prezentowane s ą bogate zbiory kamionki bolesławieckiej oraz kilkadziesi ąt przykładów zabytkowej kamionki z Niemiec, Austrii, Czech, Holandii i Anglii. Dział Historyczny Muzeum mie ści si ę w Domu Kutuzowa (tu zmarł feldmarszałek w 1813 r.). Muzeum organizuje wystawy czasowe i prowadzi działalno ść wydawnicz ą. (p. te Ŝ 2.2.2.6.) Muzeum Kresów Wschodnich w Węgli ńcu – jego siedzib ą s ą dwa wagony kolejowe podobne do tych, którymi przyje ŜdŜali przesiedle ńcy z Kresów Wschodnich. Wagony stoj ą na torze uło Ŝonym w centrum W ęgli ńca, obok parku. Tu zgromadzili pami ątki przesiedleni po 1945 r. w Bory Dolno śląskie mieszka ńcy okolic Lwowa i Tarnopola. Najcenniejszym eksponatem jest 1,5 m metalowa figura Matki Boskiej Niepokalanej z Ko ścioła w Buczaczu. Zwiedzanie muzeum jest mo Ŝliwe po

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 45 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

uprzednim uzgodnieniu telefonicznym (z dwudniowym wyprzedzeniem) z kustoszem i opiekunem Alfredem Janickim. Muzeum Łu Ŝyckie w Zgorzelcu – otwarte w 2007 r., siedziba w kamienicy na Przedmie ściu Nyskim. Ma charakter muzeum regionalnego. Główne działy stanowi ą: eksponaty archeologicznych terenów Polskich Górnych Łu Ŝyc, wn ętrze chaty łu Ŝyckiej, prezentacja sylwetek Serbołu Ŝyczan zwi ązanych swoj ą działalno ści ą z Polsk ą i dokumentacja działalno ści mieszka ńców Zgorzelca po 1945 r. Istotn ą rol ą muzeum jest podejmowanie inicjatyw na polu kultury, w oparciu o miejscowe środowisko intelektualne. Zamek Kliczków – mimo funkcji hotelarsko-konferencyjnych jest udost ępniony do zwiedzania. Z przewodnikiem mo Ŝna zobaczy ć reprezentacyjne pomieszczenia, apartamenty, sale restauracyjne, konferencyjne i piwnice. Mo Ŝna równie Ŝ usłysze ć ciekawe legendy i historie o dawnych wła ścicielach i go ściach Zamku. Muzeum Ziemi Lubi ńskiej – znajduje si ę przy historycznym szybie górniczym "Bolesław", w którym w 1963 roku dotarto do pokładu rud miedzi. Muzeum prowadzone przez Towarzystwo Miło śników Ziemi Lubi ńskiej dokumentuje histori ę górnictwa miedziowego. Zgromadzone tu zostały maszyny górnicze i eksponaty geologiczne. Muzeum prowadzi sprzeda Ŝ wydawnictw regionalnych, tak Ŝe o historii i rozwoju górnictwa na Dolnym Śląsku. Ekomuzeum Wrzosowej Krainy - to niezwykłe spotkanie z dziedzictwem kulturowo - przyrodniczym wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich. Przyroda, kultura, historia i tera źniejszo ść prezentowane s ą wspólnie, tworz ąc „ Ŝyw ą” kolekcj ę w miejscu ich wyst ępowania. Ekomuzeum ma na celu nie tylko ochron ę i wykorzystanie zasobów kulturowych w oparciu o potrzeby lokalnych społeczno ści, stworzenie infrastruktury technicznej dla funkcjonowania Ekomuzeum, ale równie Ŝ propagowanie walorów historyczno-krajobrazowych, czy wreszcie wytworzenie markowego produktu turystycznego wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich. Na terenie Borów Dolno śląskich od wieków w karty historii wpisuj ą si ę tradycje pszczelarskie dzi ęki wyst ępuj ącym tu ro ślinom miododajnym. Ju Ŝ od pradawnych czasów mieszka ńcy borów zajmowali si ę bartnictwem. Bory bartne utrzymywały si ę do pocz ątków XIX w., a w XIV w. obok bartnictwa, zacz ęło rozwija ć si ę pasiecznictwo. Punkt Ekomuzealny Pasieka MAJA w Kr ępie w gminie Przemków to przedstawienie bogatych, wielowiekowych tradycji pszczelarskich regionu wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich. To równie Ŝ miejsce, gdzie mo Ŝna skorzysta ć z apiterapii oraz wzi ąć udział w warsztatach z odlewania figurek - świeczek z wosku pszczelego. „Izba R ękodzieła” w Przej ęsławiu (gm. Osiecznica) – zało Ŝona przez pa ństwa Bancewiczów w 1989 r. prywatna galeria sztuki mieszcz ąca si ę stodole; oprócz prac artystów (malarstwo, rze źba, tkanina) zobaczy ć mo Ŝna narz ędzia i sprz ęt u Ŝywany w przeszło ści do codziennego u Ŝytku. Teresy i Jana „Minimuzeum Pszczelarstwa” w Luboszowie (gm. Osiecznica) – powstało w sercu Borów Dolno śląskich, w wiosce, w której mieszkaj ą (od 1957 r.!) tylko dwie osoby - pa ństwo Słoneccy, wła ściciele pasieki i zało Ŝyciele minimuzeum.

46 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.2.4. Instytucje kulturalne POWIAT BOLESŁAWIECKI:

Gmina Miejska Bolesławiec Samorz ądow ą działalno ść kulturaln ą w Bolesławcu organizuj ą Bolesławiecki Ośrodek Kultury (BOK) i Miejska Biblioteka Publiczna, Młodzie Ŝowy Dom Kultury, Muzeum Ceramiki, Dolno śląska Biblioteka Pedagogiczna - filia Bolesławiec, Pa ństwowa Szkoła Muzyczna I stopnia. Ponadto działalność kulturaln ą prowadz ą: Autorska Pracownia Muzyczna i Szkoła Gitary, Towarzystwo Miło śników Bolesławca, Bolesławieckie Stowarzyszenie Kolekcjonerów i Miło śników Historii Miasta Bolesławieckie, Towarzystwo Fotograficzne, Centrum Muzyczne „Arfik”, Szkoła Muzyczna „Yamaha”. Wśród imprez kulturalnych szczególne miejsce ze wzgl ędu na zakres oferty, czas trwania i liczb ę uczestników zajmuj ą “Dni Bolesławca” i „Bolesławieckie Świ ęto Ceramiki”. Pierwsza z imprez ma charakter powiatowy, druga charakter ogólnopolski. Do znanych w całym kraju imprez nale Ŝy równie Ŝ organizowana przez Stowarzyszenie „BLUES NAD BOBREM” impreza muzyczna pt „Blues nad Bobrem”. Bolesławiecki O środek Kultury organizuje równie Ŝ imprezy o charakterze mi ędzynarodowym, jakim jest Festiwal Kultury Południowosłowia ńskiej i Mi ędzynarodowy Plener Ceramiczno – Rze źbiarski.

Gmina Bolesławiec Działalno ść kulturalna w Gminie Bolesławiec organizowana jest przez Gminny Ośrodek Kultury i Sportu. Prowadzona jest w oparciu o nowe domy ludowe, świetlice wiejskie, sale zebra ń i biblioteki. W ostatnich kilku latach wsie wzbogaciły si ę o 10 nowych domów ludowych, a 3 kolejne s ą projektowane. Wybudowano 5 nowych sal zebra ń, kolejne 2 s ą w realizacji Gruntownie wyremontowano te Ŝ kilkana ście istniej ących sal i domów ludowych. Od stycznia 2001 Gmina wydaje bezpłatny biuletyn „ Wie ści Gminne”, w którym szeroko opisywane s ą kwestie zwi ązane z Ŝyciem kulturalnym gminy.

Gmina Nowogrodziec Gminne Centrum Kultury i Sportu jest o środkiem gdzie prowadzone s ą zaj ęcia plastyczne, fotograficzne, taneczne, sportowe jak np. aerobik, tenis stołowy. Przy GCKiS istniej ą sekcje: Fireshow, akademia maluszka, klub młodzie Ŝowy, rytmika dla dzieci, chór Harmonia oraz koło harcerskie. Ponad to działa Wiejski Dom Kultury oraz Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Nowogrodziec i biblioteki w Go ściszowie, Wykrotach, Zebrzydowej, Gierałtowie.

Gmina Gromadka Gminny O środek Kultury i Sportu - jest instytucj ą, która organizuje Ŝycie kulturalne, sportowe i turystyczne na terenie gminy i poza jej obszarem. Oferuje ró Ŝnorodne formy zaj ęć pozwalaj ących na miłe sp ędzenie czasu wolnego zarówno dzieci jak i dorosłych, rozszerzanie swoich pasji i doskonalenie talentów. O środek koordynuje i prowadzi pod wzgl ędem muzycznym i choreograficznym dwa zespoły folklorystyczne "Ale-Babki" z miejscowo ści Ró Ŝyniec oraz "Niezapominajki" z miejscowo ści Osła. O środek zarz ądza równie Ŝ basenem k ąpielowym. Zespół

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 47 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

pracowników redaguje biuletyn gminny " śycie gminne". GOKiS jest współtwórc ą Grupy Partnerskiej "Wrzosowa Kraina", która została zainicjowana we wrze śniu 2004 r. Działa ona na obszarze 3 gmin: Gromadka, Przemków i Chocianów - porozumienie 30 partnerów.

Gmina Osiecznica W gminie Osiecznica istnieje dobrze rozwini ęta sie ć placówek kultury. Zadania gminy w tym obszarze realizuje Gminny O środek Kultury i Sportu w Osiecznicy. Na terenie gminy działaj ą ludowe zespoły muzyczne śpiewacze: Osiecznica, Kliczków i Przej ęsław. Aktywne w upowszechnianiu kultury s ą gminne biblioteki (5) i świetlice (6), których dost ępno ść jest znacznie wi ększa ni Ŝ przeci ętna dost ępno ść tego typu ośrodków w województwie. W oparciu o Gminny O środek Kultury i Sportu działaj ą w zakresie sportu nast ępuj ące organizacje: Gminne Towarzystwo Sportowe Rybak w Parowej, Gminny Klub Sportowy Le śnik 1 w Osiecznicy, Gminny Klub Sportowy Le śnik 1 w Tomisławiu, Klub Sportowy twardy Świ ętoszów, Uczniowski Klub Sportowy w Świ ętoszowie. Na terenie gminy znajduj ą si ę 4 wiejskie boiska piłkarskie, do siatkówki, koszykówki, a tak Ŝe oprócz tego ka Ŝda szkoła podstawowa posiada własn ą sal ę gimnastyczn ą oraz szkolne boisko sportowe.

Gmina Warta Bolesławiecka Gminne Centrum Kultury jest koordynatorem i organizatorem działalno ści kulturalnej na terenie Gminy. Jest jedn ą z podstawowych instytucji promuj ących Gmin ę na zewn ątrz. W jego ramach działaj ą: domy kultury w Tomaszowie Bolesławieckim i Warcie Bolesławieckiej i 8 świetlic wiejskich, gdzie organizowane są imprezy kulturalne, spotkania, szkolenia i uroczysto ści rodzinne. • Kino „Kujawy” Raciborowice Dolne - istnieje od 1950 roku. Istnienie kina w środowisku wiejskim jest ewenementem w skali kraju. Kino istnieje ju Ŝ kilkadziesi ąt lat i mimo, i Ŝ koszty utrzymania przewy Ŝszaj ą zyski to jego działanie jest zachowaniem wieloletniej tradycji. Kino utrzymywane jest ze środków gminnych. Seanse filmowe odbywaj ą si ę w niedziel ę. Organizowane są równie Ŝ specjalne seanse dla młodzie Ŝy szkolnej. • W Gminie działaj ą cztery Biblioteki Publiczne. Ł ączny ksi ęgozbiór liczy 49.566 woluminów. • W Gminie działaj ą dwa zespoły folklorystyczne i jeden zespół wokalno - taneczny: „PODGRODZIANKI” - Raciborowice Górne - istnieje od 1986 r., najstarszy zespół działaj ący przy Gminnym Centrum Kultury. W jego repertuarze s ą piosenki pochodz ące z Bo śni, Bukowiny, Ukrainy i polskie melodie ludowe. Zespół jest uczestnikiem wielu festiwali ogólnopolskich, mi ędzynarodowych, posiada wiele wyró Ŝnie ń i nagród. „NIESPODZIANKA” - Tomaszów Bolesławiecki - istnieje od 1998 r. Zespół posiada w swym repertuarze ludowe pie śni polskie i ukrai ńskie oraz bo śniackie. Zespół znany przede wszystkim w powiecie bolesławieckim. Uczestniczy w wielu przegl ądach i konkursach krajowych jak równie Ŝ mi ędzynarodowych. „SING & DANCE” - Raciborowice Górne - dzieci ęcy zespół taneczno-wokalny, który istnieje od listopada 2003 roku. Wyst ępuje na imprezach gminnych i powiatowych.

48 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

POWIAT ZGORZELEC:

Miasto Zgorzelec i Gmina Zgorzelec Do instytucji kultury nale Ŝą : • Miejski Dom Kultury w Zgorzelcu, • Dom Jakuba Boehme w Zgorzelcu, • Dom Przysłupowy (tzw. Dom Kołodzieja) w Zgorzelcu, • Biblioteka Miejska w Zgorzelcu, • Pa ństwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia w Zgorzelcu, • Muzeum Łu Ŝyckie w Zgorzelcu, • Młodzie Ŝowa Orkiestra Mandolinistów w Zgorzelcu, • Grupa Teatralna "Widziadło" oraz Dzieci ęcy Teatr Ba śni w Zgorzelcu, • W Zgorzelcu działaj ą dwa kina: "Grunwald" oraz "DKF PoZa".

Gmina Bogatynia • Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Bogatyni (Filia w Zatoniu, Działoszynie, Opolnie Zdroju, Filia w Porajowie, • Bogaty ński O środek Kultury – prowadzi zespoły artystyczne: zespół ta ńca ludowego „Turoszowianie”, zespół piosenki i ruchu „Układ”, grupa teatralna „Hannah”,, grupy muzyczne „Plastik”, „Save your soul”, „Dubbing”. A tak Ŝe sekcje: poezji śpiewanej, fotografii, nauki j ęzyka angielskiego i niemieckiego, gimnastyki rekreacyjna dla pa ń, dzieci ęce i młodzie Ŝowe ognisko plastyczne, zaj ęcia grupy młodych organizatorów imprez, klub krótkofalowców. W O środku funkcjonuj ą: kino „Kadr” i galeria wystawiennicza, • Filia Bogaty ńskiego O środka Kultury w Zatoniu prowadzona jest działalno ść w sekcjach: teatralnej, muzycznej, plastycznej, fotograficznej, szachowej, • Telewizja. Radio, prasa: Stowarzyszenie Radio – Telewizja w Bogatyni, Gazeta Zakładowa Kopalni W ęgla Brunatnego.

Gmina Pie ńsk Wiod ącą placówk ą kulturaln ą w gminie jest Miejsko-Gminny O środek Kultury w Pie ńsku. O środek prowadzi pracownie specjalistyczne oraz koła zainteresowa ń z zakresu ta ńca towarzyskiego, irlandzkiego, break dance, fire show; koła turystyczne, teatralne, literackie, plastyczne oraz zespół wokalno taneczny „NEXT”. W kilku miejscowo ściach gminy funkcjonuj ą kluby kultury lub świetlice, w których rozwijany jest amatorski ruch artystyczny (m.in. zespoły folklorystyczne „Lasowianki” i „śarkowianki”). Istotn ą rol ę w upowszechnianiu kultury pełni ą biblioteki w Pie ńsku oraz filie w Dłu Ŝynie Dolnej, Stojanowie i w śarkach Średnich.

Gmina i Miasto Węgliniec Domy Kultury i biblioteki znajduj ą si ę w Węgli ńcu , Ruszowie, Starym W ęgli ńcu oraz w Jagodzinie. Świetlice wiejskie s ą w Czerwonej Wodzie, Zielonce i w Piasecznej. Świetlice wiejskie oraz domu kultury w Starym W ęgli ńcu i w Ruszowie zostały zmodernizowane w okresie ostatnich czterech latach. W najbli Ŝszym czasie planowana jest modernizacja domu kultury w Jagodzinie oraz przebudowa obiektu przy Placu Wolno ści w Węgli ńcu na Regionalne Centrum Kultury Kresowej. Obiekty te stanowi ą zaplecze dla wszelkiego rodzaju aktywno ści społecznej, realizowanej

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 49 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

przez gminn ą instytucj ę kultury, zespół ludowy PODOLANIE oraz kilkana ście ró Ŝnych stowarzysze ń aktywnie wspieranych przez gmin ę. Na bazie obiektów kulturalnych funkcjonuje pi ęć świetlic środowiskowych zapewniaj ących opiek ę dzieciom pochodz ącym z tzw. trudnych środowisk.

Gmina Sulików Gminny O środek Kultury w Sulikowie - w ramach swej działalności prowadzi: zaj ęcia teatralne, kółko taneczne i pracowni ę komputerow ą. Przy O środku działa Rada Kobiet,.

Gmina Zawidów Organizatorem imprez kulturalnych jest O środek Kultury z bibliotek ą i Gminnym Centrum Informacji. O środek prowadzi działalno ść w formie systematycznych zaj ęć dla dzieci i młodzie Ŝy.

Gmina Lubin W organizacji Ŝycia kulturalnego w Gminie Lubin rol ę wiod ącą pełni ą: • Gminny O środek Kultury w Ksieginicach, który prowadzi świetlice wiejskie w miejscowo ściach: Chróstnik, Czerniec, Gorzyca, Kłopotów, Krzeczyn Mały, Ksi ęginice, Miroszowice, Niemstów, Składowice, Siedlce; • Gminny O środek Kultury w Raszówce, w ramach którego funkcjonuj ą świetlice wiejskie znajduj ące si ę w miejscowo ściach: Buczynka, Bukowna, Gogołowice, Gorzelin, Karczowiska, Lisiec, Miłoradzice, Miłosna, Pieszków, Raszowa, Raszówka, Wiercie ń, Zimna Woda. W świetlicach prowadzone s ą ró Ŝnorodne, atrakcyjne przedsi ęwzi ęcia kulturalne aktywizuj ące lokaln ą społeczno ść . Imprezy organizowane przez GOK-i to mi ędzy innymi: - szeroka oferta zaj ęć w okresie ferii zimowych i letnich, m.in.: wyj ścia na basen, wyjazdy na mini obozy, warsztaty plastyczne dla dzieci, - spotkania z podró Ŝnikami, pisarzami, wernisa Ŝe i wystawy np. malarstwa, prac plastycznych dzieci - imprezy o charakterze cyklicznym, np.: festyny z okazji Dnia Dziecka, "Andrzejkowe wieczory wró Ŝb", "Sprz ątanie świata", konkursy i warsztaty kulinarne promuj ące tradycje lokalne, a tak Ŝe imprezy promuj ące zdrowy styl Ŝycia: spotkania z dietetykiem, warsztaty Ŝywieniowe. Przy GOK w Raszówce zostały uruchomione dwa Centra Kształcenia na Odległo ść (w Raszówce i Miłoradzicach). Ponadto Biblioteka w Raszówce wraz z podległymi jej filiami poprzez stworzenie mo Ŝliwo ści dost ępu do internetu dla jej uŜytkowników promuje szeroki dost ęp do informacji i czytelnictwa, organizuje tak Ŝe aukcje ksi ąŜ ek, spotkania autorskie, konkursy czytelnicze i literackie. W ci ągu roku organizowane s ą ekspozycje nowo ści wydawniczych zakupionych do biblioteki. Gmina Przemków • Przemkowski O środek Kultury jest instytucj ą, która organizuje działalno ść kulturaln ą na terenie gminy Przemków, prowadzi kino „Gwardia” i koordynuje działalno ść świetlic wiejskich w miejscowo ściach: Jakubowo Lubi ńskie, Jędrzychówek, Kr ępa, Karpie, Ł ęŜ ce, Piotrowice, Szklarki, Wilkocin, Wysoka. W cz ęś ci obiektów prowadzone s ą świetlice profilaktyczne. POK współpracuje

50 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

ze szkołami, instytucjami samorz ądowymi, organizacjami pozarz ądowymi i in. przy organizacji działa ń o charakterze kulturalnym, turystycznym czy sportowym, o zasi ęgu zarówno ogólnopolskim jak i lokalnym. Jest współtwórcą Grupy Partnerskiej „Wrzosowa Kraina” oraz czynnym partnerem w jej działaniach. Najwa Ŝniejsze imprezy organizowane i współorganizowane przez POK to: Dolno śląskie Świ ęto Miodu i Wina, Dni Przemkowa, Do Ŝynki Gminne, Majówka z Ptakami, Festiwal Kol ęd i Pastorałek, Przegl ąd Małych Form Teatralnych „Jasełka”. Cyklicznie odbywaj ą si ę tez warsztaty ceramiczne oraz plenery malarskie i fotograficzne. W ci ągu roku przy ró Ŝnorodnych okazjach ogłaszane s ą konkursy plastyczne. Przemkowski O środek Kultury organizuje teŜ działalno ść zespołów i kół zainteresowa ń, w których mieszka ńcy gminy mog ą rozwija ć swoje zainteresowania i pasje. Działa tu Orkiestra D ęta, która u świetnia wszystkie uroczysto ści gminne, a tak Ŝe jest zapraszana na wyst ępy podczas imprez w regionie. Orkiestrze towarzyszy zespół ma Ŝoretek, który dodatkowo uatrakcyjnia koncerty orkiestry. W POK-u prowadzone s ą nieodpłatne, indywidualne lekcje gry na instrumentach d ętych i perkusyjnych. Liczna grupa dzieci i młodzie Ŝy uczestniczy w zaj ęciach zespołów wokalno- tanecznych CYKADY i MOZAIKA. Talenty artystyczne mo Ŝna rozwija ć te Ŝ na zaj ęciach Koła Teatralnego VICE VERSA oraz w sekcji plastycznej. W Przemkowskim O środku Kultury mie ści si ę redakcja biuletynu gminy Przemków, miesi ęcznika „Wiadomo ści Przemkowskie”. • Od 2005 r. Urz ąd Gminy i Miasta wydaje Rocznik Przemkowski pod redakcj ą S. Dudry i P. Ku źmiaka • Na terenie gminy działalno ść kulturalna prowadzona jest równie Ŝ w Miejsko - Gminnej Bibliotece Publicznej, która posiada dwie filie: na osiedlu Huta i we wsi Wysoka. Biblioteka organizuje spotkania z pisarzami i wyst ępy teatrzyków dla dzieci. • Charakterystycznym elementem gminy jest jej wielokulturowo ść . Oprócz narodowo ści polskiej mieszkaj ą tu Romowie oraz liczna społeczno ść łemkowska. Koło Stowarzyszenia Łemków w Przemkowie prowadzi Zespól Pie śni i Ta ńca ŁASTIWOCZKA, który wyst ępuje i jest nagradzany na przegl ądach zespołów folklorystycznych w całej Europie. W Publicznej Szkole Podstawowej w Wysokiej działa dzieci ęcy zespól ludowy T ĘCZA, w Zespole Szkół i w Szkole Podstawowej nr 2 zespół DZIECIAKI ŚPIEWAKI, przy parafii Miłosierdzia Bo Ŝego od 1998 r. działa chór ARIA.

Gmina Chocianów • Chocianowski O środek Kultury – samorz ądowa instytucja kultury działa od 1979 r. Jest organizatorem wystaw, konferencji, przedstawie ń i współorganizatorem imprez plenerowych i sportowych m.in.: „Dzie ń Jagody”, „Piknik dla Zdrowia”, „Do Ŝynki”, „Bieg Jesieni”. W O środku odbywaj ą si ę zaj ęcia: taneczne, teatralne, aerobic, muzyczne (zespół Beat-Box, orkiestra dęta, zespół „Wrzos”), spotkania Klubu Seniora, działa sekcja Chocianowskiego Klubu GO. Corocznie podczas wakacji i ferii zimowych organizowane s ą bloki zaj ęć pod nazwami „AKCJA LATO” i „FERIE Z CHOK- iem” (zabawy i wycieczki). CHOK wynajmuje pomieszczenia instytucjom, firmom, oraz osobom prywatnym. • Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Chocianowie – prowadzi działalno ść kulturalno - o światow ą (lekcje biblioteczne, imprezy artystyczne, konkursy, quizy, wycieczki do bibliotek, wycieczki krajoznawcze, zaj ęcia plastyczne,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 51 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

pogadanki-dyskusje nad ksi ąŜ ką) dla Przedszkola Miejskiego, gminnych szkół oraz Chocianowskiego O środka Kultury. Ponadto Biblioteka anga Ŝuje si ę w przedsi ęwzi ęcia kulturalne Miasta i Gminy Chocianów wspomagaj ąc organizatorów potencjałem intelektualnym. Ścisła współpraca łączy bibliotek ę z Kołem Sybiraków w zakresie upowszechniania wiedzy o zesłaniach i popularyzacji pi śmiennictwa po świ ęconego zesła ńcom Sybiru. Biblioteka wydaje Informator Gminy Chocianów

2.2.5. Tradycje i imprezy lokalne-kulturalne (roczne kalendarium) UWAGA: Z kalendarza imprez na 2008 r. organizowanych z udziałem samorz ądów, wybrane zostały imprezy kulturalno-rekreacyjno-sportowe, które s ą ponadlokalne lub maj ą taki potencjał:

POWIAT BOLESŁAWIECKI

Gmina Miejska Bolesławiec: • Bolesławieckie Świ ęto Ceramiki trwa 5 dni - impreza o charakterze plenerowym po świ ęcona tradycjom ceramicznym Bolesławca obejmuj ąca happeningi z udziałem artystów ceramików, kiermasz ceramiczny, warsztaty ceramiczne otwarte dla publiczno ści, wyst ępy gwiazd estrady. Odbywa si ę zawsze w przedostatni weekend sierpnia. • Dni Miasta trwaj ą 3 dni - Świ ęto miasta promuj ące wielokulturowy charakter Bolesławca i okolic. Wspólna zabawa mieszka ńców koncerty, działania rekreacyjne, liczne konkursy • Festiwal Kultury Południowosłowia ńskiej – impreza plenerowa o charakterze folklorystycznym piel ęgnuj ąca tradycje osadników z byłej Jugosławii osiadłych w Bolesławcu • Miedzynarodowy Plener Ceramiczno-Rze źbiarski - najstarsza w Polsce impreza integruj ąca środowisko artystów ceramików z kraju i ze świata, której towarzysz ą wernisa Ŝe, happeningi, spotkania z artystami. Efektem działa ń plenerowych jest organizowana corocznie wystawa poplenerowa prezentowana w wielu znakomitych salach wystawowych w kraju i zagranic ą.

Gmina Bolesławiec W 2008 roku na terenie gminy odbywały si ę imprezy cykliczne: • Koncert kol ęd i Jasełka • Ogólnopolski Maraton Układania Puzzli „MAUPA” • Festyn Ogrodniczy • Festyn Rodzinny • Festa Bałka ńska • Świ ęto Pierogów • Festyn Truskawkowy • Festyn Świ ętoja ński • Świ ęto Ziemniaczane

52 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Konkurs Fotograficzny „Cudze chwalicie, swego nie znacie” • IV edycja Konkursu na Najpi ękniejszy List • Wieczór Tradycji Bo Ŝonarodzeniowych

Gmina Nowogrodziec • NOWOgrodziec NA FOLKOWO, • Dni Gminy Nowogrodziec, • Do Ŝynki Gminne, • Bieg Uliczny Nowogrodzka Dziesi ątka, • Pe čenica czyli Świ ęto Pieczonego Prosiaka.

Centrum Kultury w Nowogrod źcu organizuje wiele imprez sportowych m.in. deblowy turniej tenisa stołowego, halowy turniej piłki no Ŝnej o puchar Burmistrza Nowogrod źca, turniej szachowy, miniturniej koszykówki Kosz, turniej rzutek sportowych, halowa liga unihokeja.

Gmina Gromadka Imprezy cykliczne: • Dni Gromadki – Spotkanie Czterech Kultur • Świ ęto Wrzosu

Gmina Osiecznica • Majówka Rycerska - na Zamku w Kliczkowie w czasie „długiego majowego weekendu”, od 2006 r. odbywaj ą się Wielki Majowy Festyn Sportów Konnych i Zabaw Rycerskich, Sportowy Turniej Rodzinny oraz Jarmark Średniowieczny na podzamczu, podczas którego rzemie ślnicy prezentuj ą swoje wyroby: bi Ŝuteri ę kut ą z Ŝelaza i metali szlachetnych, naczynia z gliny i drewna, wyroby snycerzy i kowali artystycznych. • Dzie ń Świ ętego Huberta - impreza zwi ązana z tradycj ą my śliwsk ą. W programie m.in.: pokaz je ździecki, z udziałem koni z wielu stajni Dolnego Śląska, poszukiwanie ukrytej kity lisa, imprezy dla całych rodzin (narty Bolka, bieg rycerski, strzelanie z łuku, rzut podkow ą) oraz pokazy walk rycerskich i ta ńców dworskich, piknik kulinarny i kiermasze wyrobów r ękodzielniczych i rymarskich, garncarskich, ceramiki bolesławieckiej. • Dni Gminy Osiecznica - Jest to cykliczna impreza gminna organizowana przez Gminny O środek Kultury i Sportu. Podczas dwudniowej plenerowej imprezy odbywaj ą si ę liczne zabawy i turnieje sportowe na wolnym powietrzu, wystawy oraz wyst ępy regionalnych zespołów folklorystycznych. Z przygotowanych atrakcji korzysta co roku ok. 1000 osób. • Gminne Do Ŝynki - Co roku na jesieni w gminie Osiecznica organizowane s ą tradycyjne Do Ŝynki. Ka Ŝdego roku organizowane s ą w innej miejscowo ści na terenie gminy. • Biegi Wałami Chrobrego - impreza cykliczna. Trasa biegu prowadzi atrakcyjnymi drogami le śnymi gminy.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 53 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Warta Bolesławiecka • Konkurs na najładniejszy Stół Wielkanocny • Gminne Świ ęto Plonów • Gminny Przegl ąd Szkolnych Zespołów Kol ędniczych

POWIAT ZGORZELECKI

Gmina Miejska Zgorzelec
,,Jakuby” - festyn staromiejski, najwi ększe wydarzenie kulturalno-rozrywkowe, organizowane ku czci wielkiego mistyka Jakuba Böhme, równolegle do Altstadtfest ( Świ ęta Starego Miasta) w Goerlitz, jednej z najwi ększych tego rodzaju imprez w Niemczech. W roku 2008 w imprezie uczestniczyło ok. 0,5 mln osób. W ostatni weekend sierpnia Zgorzeleckie Przedmie ście Nyskie zapełniaj ą postacie jakby przeniesione z innej epoki. Dzi ęki zaproszonym rzemie ślnikom, bractwom rycerskim ka Ŝdy zainteresowany ma okazj ę, cho ć troch ę pozna ć magi ę średniowiecza. Pierwsze dwa dni: pi ątek i sobota, to przede wszystkim spotkanie z histori ą, dzie ń trzeci – niedziela, to spotkanie ze sztuk ą. Altstadfest i Jakuby odbywaj ą si ę w najstarszych cz ęś ciach Zgorzelca i Goerlitz, miast o wspólnej historii.
W kalendarzu imprez znajduj ą si ę równie Ŝ:
,,Dni Zgorzelca” oraz Zgorzelecka Majówka – oferta oparta jest na ró Ŝnicy w tradycjach świ ętowania mieszka ńców Zgorzelca i Goerlitz. W programie znalazły si ę np. prezentacje kuchni regionalnych – narodowych, r ękodzieła itp. Poza koncertami zespołów na scenie amfiteatru, atrakcje „dziej ą si ę” równie Ŝ na terenie wokół, który staje si ę wielkim jarmarkiem „wszelkich ró Ŝno ści”. Teren wokół zamienia si ę w place zabaw, stoiska warsztatowe, sprawno ściowe tory przeszkód itp.
„Festiwal Kultur”, jest to impreza kulturo-twórcza, integruj ąca ludzi Ŝyj ących w ró Ŝnych krajach, ale maj ących t ę sam ą pasj ę. Spotkania odbywaj ą si ę wiosn ą ka Ŝdego roku. Prezentowane programy muzyczne obejmuj ą ró Ŝne rodzaje muzyki. Wspaniały klimat i atmosfera panuj ąca w śród uczestników spotka ń, a tak Ŝe znakomity odbiór publiczno ści, powoduj ą, Ŝe spotkania z roku na rok ciesz ą si ę coraz wi ększym zainteresowaniem.
W grudniu odbywa si ę Koncert Kol ęd Młodzie Ŝowej Orkiestry Mandolinistów.
Mi ędzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych ViaThea oraz
liczne wystawy, wernisa Ŝe oraz imprezy sportowe m.in. Europamaraton Görlitz – Zgorzelec- najwi ększe wydarzenie sportowe realizowane w Europamie ście Zgorzelec/Görlitz.

Gmina Bogatynia • Karbonalia • Hałda Jazz - Bogatynia • Sobótki z Puszystymi • Urodziny Jakuba • I Bogaty ńskie Targi i Wystawa Ekonomii Społecznej • I Bogaty ński Przegl ąd Piosenki Abstynenckiej • Tour de Feminin 2008 • OpenTheaven w Si ęniawce • Streetball 2008

54 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Turniej Dwuboju Rakietowego • Ludek Vele: opera w ko ściele • Wycieczka rowerowa Berzdorfer See • „XI Puchar Turowa” Mistrzostwa Polski • Pieszo do He řmanic - pokaz rze źby w drewnie • Wycieczki rowerowe: „Domy przysłupowe i muzea”, „U podnó Ŝa szczytu Luž” • I Mistrzostwa Euroregionu Nysa w Trójboju Siłowym • Wycieczka rowerowa: śladami rajdu aut zabytkowych • Dzie ń Energetyka 2008 • VII Europejski Odpust Kopaczów – Oldrichov • Bieg Ulicami Bogatyni • Francuska Ozma, czyli jazz w Bogatyni • III MFPD Śpiewaj ący Seniorzy • Pierwsza wystawa fotograficzna Niezale Ŝnych fotografów • VI Otwarte Mistrzostwa Karate • Festiwal Piosenki Jesienny Li ść • Narodowe Świ ęto Niepodległo ści

Gmina Pie ńsk „Szczodry Wieczór” – impreza cykliczna w ramach współpracy transgranicznej polsko-niemieckiej pomi ędzy Gmin ą Pie ńsk a gmin ą Niesseaue. W ramach euroregionalnych spotka ń kultury ludowej nad Nys ą Łu Ŝyck ą. Podczas imprezy wszyscy licznie zgromadzeni uczestnicy na nowo prze Ŝywali atmosfer ę świ ąt Bo Ŝego Narodzenia wyra Ŝon ą w śpiewie kolend i wspólnej biesiadzie. „Mała Wielkanoc” - Mała Wielkanoc – obrz ędy, tradycje, potrawy wielkanocne impreza trinarodowa z udziałem mieszka ńców Gminy Neisseaue i Serbołu Ŝyczan z Rohne) Ekumeniczna Droga Krzy Ŝowa, Dni Pie ńska – Festyn Most (zawsze w czerwcu), Coroczna impreza odbywaj ąca si ę na błoniach Pie ńska nad Nys ą Łu Ŝyck ą z udziałem mieszka ńców gminy Pie ńsk i Neisseaue, Alter Piknik ( 18-19.07.2008 r. http://alterpiknik.republika.pl ), Cykliczny, odbywaj ący si ę w sezonie letnim festiwal organizowany przez STOWARZYSZENIE PROMOCJI KULTURY ZIEMII PIE ŃSKI EJ z Pie ńska. Jeden z nielicznych alternatywnych festiwali na Dolnym Śląsku, promuj ący kultur ę niezale Ŝną i awangardow ą, nastawion ą w du Ŝej mierze na działania kontrkulturowe w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Ide ą festiwalu s ą spotkania młodzie Ŝy z ró Ŝnych cz ęś ci Europy, głównie z Polski, Niemiec i Czech. Rocznica forsowania Nysy Łu Ŝyckiej w Toporowie, Do Ŝynki gminne.

Gmina i Miasto Węgliniec • Majowy Festyn rodzinny (1-3 maja) • Noc Świ ętoja ńska (przedostatni weekend czerwca – impreza dwudniowa) z puszczaniem wianków na wod ę • Dzie ń Ludzko ści – 13 lipca

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 55 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Jagodowe Lato & SIKAWA (Ruszów) – ostatni weekend lipca – impreza dwudniowa • Świ ęto Grzybów w W ęgli ńcu to organizowana cyklicznie (we wrze śniu) od 1997 roku dwudniowa impreza, której głównym punktem s ą Mistrzostwa Europy w Zbieraniu Grzybów. • Konkurs pie śni patriotycznej – 11 listopada • Konkurs na ozdob ę bo Ŝonarodzeniow ą

Gmina Sulików • „Świ ęto Ziemniaka” • Do Ŝynki Gminne 2007 • Po Ŝegnanie lata • Jesienne Spotkania Muzyczne • Otwarty Turniej Tenisa Stołowego

Gmina Zawidów • Zawidowska Majówka • ''Urodziny Jakuba" - 27-29 czerwca • Mi ędzynarodowe Teatry Uliczne

Gmina Przemków Imprezy cykliczne: • Dni Przemkowa „Chro ńmy Skarby Naszej Przyrody”- 1-wszy weekend maja • Dolno śląskie Świ ęto Wina i Miodu – ostatni weekend wrze śnia • Świ ęto Pieczonego Ziemniaka - pa ździernik • Świ ęto Pieczonego Barana - pa ździernik • Majówka z ptakami w Przemkowskim Parku Krajobrazowym

Gmina Chocianów • Halowy Turniej Tenisa Ziemnego • Zimowy Turniej Halowej Piłki No Ŝnej o Puchar Burmistrza Miasta I Gminy Chocianów • Maraton Ta ńca Nowoczesnego • Otwarty Turniej Piłki R ęcznej • “Dzie ń Stra Ŝaka” • Gminne Zawody W ędkarskie o Puchar Burmistrza Miasta i Gminy Chocianów- • Turniej Rugby Osób Niepełnosprawnych • Gminne Biegi Przełajowe • Powiatowe Zawody Stra Ŝackie w Chocianowie • Rejonowe Zawody W ędkarskie z okazji “Dnia Dziecka” • “Zjazd Rakowian” • Piknik Reggae • “Dzie ń Jagody” • „Dni Parchowa” • “Spotkania pod Kyczer ą” • Chocianowski Turniej Streetball • Mistrzostwa Chocianowa w Biegach Długich • Do Ŝynki Diecezjalno – Powiatowe

56 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Bieg Jesieni w ramach ogólnopolskiej akcji „Polska Biega”

Gmina Lubin • Inscenizacja M ęki Pa ńskiej (przed Wielkanoc ą) - Szklary Górne. • Chwila z Rusi ńsk ą i Łemkowsk ą Kultur ą – Lisiec; wyst ępy łemkowskich zespołów, wystawy, łemkowska zabawa (w 2008 r. odbyła si ę IV edycja imprezy); główny organizator - lokalne Koło Stowarzyszenia Łemków w Li ścu. • Nasze Kulinarne Dziedzictwo, edycja gminna - gminny konkurs kulinarny • Konkurs kulinarny - produkt co roku inny, np. w 2008 r. odbył si ę konkurs „Ziemniak na 1000 sposobów”. • Tradycje Wielkanocne – konkurs na potrawy oraz najpi ękniejsz ą palm ę Wielkanocn ą poprzedzony warsztatami. • Tradycje Bo Ŝonarodzeniowe – konkurs na potrawy wigilijne oraz przygotowanie stołu świ ątecznego, poprzedzony warsztatami. • Konkurs „Kartka Bo Ŝonarodzeniowa”; odbyły si ę ju Ŝ dwie edycje tego konkursu organizowanego przez GOK w Ksi ęginicach (zwyci ęska kartka jest wysyłana przez Wójta do mieszka ńców Gminy Lubin). Ponadto od 2009 roku w Gminie Lubin organizowane b ędą cyklicznie: • „Przegl ąd Zespołów Folklorystycznych”, • „Świ ęto Kapusty i Pieroga”, które jako festyn ludowy skupi si ę na wszelkiego rodzaju zabawach i konkursach tematycznie zwi ązanych z kapust ą i pierogami.

2.2.6. Pozamaterialne walory kulturowe (wybitne postacie, legendy, tradycje, obyczaje, przepisy kulinarne) LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WRZOSOWA KRAINA” Gminy Przemków, Chocianów, Gromadka, Lubin oraz Bolesławiec obejmuje obszar Lokalnej Grupy Działania pod nazw ą „Wrzosowa Kraina”, której nazwa wi ąŜ e si ę z wyró Ŝniaj ącym elementem krajobrazu, jakim s ą rozległe wrzosowiska. Atutami obszary s ą: harmonijne współgranie kultury polskiej, łemkowskiej, jugosłowia ńskiej i romskiej, serdeczno ść i otwarto ść mieszka ńców, smaki zró Ŝnicowanej kuchni regionu, subtelno ść r ękodzieła, jako ść usług Oryginalne potrawy: Bogactwo Wrzosowej Krainy stanowi ą przetwory z runa le śnego, tj. grzybów i owoców le śnych oraz wrzosowe miody. Miejscowa kuchnia ł ączy smaki kilku kultur, m.in. tradycyjna kuchnia łemkowska. Poni Ŝsze produkty mo Ŝna naby ć na licznych festynach gminnych. Miód wrzosowy z Borów Dolno śląskich Miód wrzosowy jest mniej popularn ą odmian ą. Wyró Ŝnia si ę barw ą jasnobrunatn ą o odcieniu czerwonawym, a przede wszystkim galaretowat ą konsystencj ą. Ma słabo wyczuwalny, z czasem zanikaj ący zapach kwiatu wrzosu i przyjemny, lekko gorzkawy smak. Ze wzgl ędu na swoje wyj ątkowe cechy wynikaj ące z poło Ŝenia po Ŝytków na poligonach w Przemkowie i Świ ętoszowie Miód Wrzosowy z Borów Dolno śląskich wpisany jest na List ę Produktów Tradycyjnych. 30 maja 2008 Miód wrzosowy z Borów Dolno śląskich został zarejestrowany w Unii Europejskiej jako Chronione Oznaczenie Geograficzne.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 57 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Orzechy w miodzie Orzechy w miodzie El Ŝbiety i Romana Śmieszków (Pasieka w Przemkowie) ukoj ą smutek i wylecz ą chandr ę. Produkt wyrabiany według tradycyjnej receptury z miodów z własnej pasi ęki i orzechów włoskich z przydomowego sadu. Dzi ęki poło Ŝeniu gospodarstwa w otulinie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego „Orzechy w miodzie” posiadaj ą wyj ątkowy smak, jak i walory zdrowotne. Miód pszczeli w plastrach Jeden z wielu produktów naturalnych z „Pasieki Młynowo”. „Dziewiczy” plaster zatopiony w miodzie. Doskonały przy katarze siennym. Polecany równie Ŝ zamiast gumy do Ŝucia dla dzieci. DŜem z pigwy Owoce ugotowane i zasypane cukrem mo Ŝna dodawa ć do herbaty. D Ŝem z pigwy jest mniej słodki od innych i ma delikatny smak. DŜem jagodowy Lasy chocianowskie w sezonie letnim obfituj ą w jagody. Mieszka ńcy sprzedaj ą je świe Ŝe lub robi ą przetwory: d Ŝemy, konfitury, soki czy nalewki. Grzybowy przysmak Do przygotowania sałatki stosuje si ę, oprócz warzyw, świe Ŝo zebrane grzyby, takie jak: borowiki, ko źlaki, podgrzybki i inne grzyby pochodz ące z lasów okolic Przemkowa oraz warzywa uprawiane bez nawozów sztucznych. Grzybowa gromadka Najbardziej znanym produktem Pa ństwa Bronowickich jest „Grzybowa gromadka”, któr ą tworz ą kurki, ma ślanki i zielonki z Borów Dolno śląskich. Ponadto gospodarstwo posiada bogat ą ofert ę soków, d Ŝemów, win, nalewek, sałatek warzywnych, przetworów z owoców runa le śnego oraz borówki ameryka ńskiej. Od niedawna równie Ŝ naturalne leki na bazie ziół z ekologicznie czystych ł ąk i lasów w okolicy Gromadki. Dojrzewaj ąca kiełbasa z jelenia Wytwarzanie tego gatunku kiełbasy trwa kilka tygodni. Walory smakowe zawdzi ęcza odpowiednio przeprowadzonemu procesowi w ędzenia i dojrzewania. Wła ściwie dobrane mi ęso jest peklowane w ziołach i przyprawach. Podaje si ę j ą na zimno, cienko pokrojon ą w plasterki. Mo Ŝe słu Ŝyć te Ŝ jako przystawka lub zak ąska. Kiełbasa z dziczyzny Gospodarstwo „Wrzosówka” piel ęgnuje staropolsk ą kuchni ę i zwyczaje my śliwskie, dlatego te Ŝ w jego ofercie znajduje si ę tradycyjna kiełbasa z dziczyzny, wytwarzana według starych, domowych receptur. Pasztet z Wrzosowej Krainy Tradycja robienia pasztetu istnieje w rodzinie wytwórców od ponad 30 lat a przepis był wypracowany i udoskonalany na przestrzeni wielu lat. Pasztet z powstaje z dokładnie zmielonych kawałków sarniny, mi ęsa dzika, zaj ąca, jelenia oraz z dodatkiem mi ęsa wieprzowego, ciel ęciny i… jagni ęciny owcy wrzosówki!

Pieczenica Pieczenica to oryginalna nazwa dla pieczonego w piecu chlebowym peklowanego prosiaka lub dzika z dodatkiem kaszy lub w cie ście chlebowym. Tradycj ę przywie źli na obszar Wrzosowej Krainy przesiedle ńcy z Jugosławii. Chleb wiejski Kiedy ś chleb robiony był w ka Ŝdym domu. Tradycyjny chleb wiejski na zakwasie to specjalno ść Domu Le śnika; podawany ze Smalcem Le śnika i ogórkiem kwaszonym lub z grub ą warstw ą zwykłego wiejskiego masła.

58 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Smalec Le śnika Smalec z dodatkiem aromatycznych ziół, owoców, warzyw i wielu przypraw. Hołubcie Hołubcie lub hołupcie to ziemniaki z mi ęsem i kasz ą „zwite” w sparzony li ść kapusty, okraszane skwarkami i cebulk ą. Tradycja przygotowywania hołubci pochodzi z dawnego województwa lwowskiego, sk ąd została przesiedlona w te strony wi ększo ść rodzin. Kiedyś hołubcie były potraw ą wigilijn ą, ale z biegiem czasu stały si ę daniem obiadowym. Przekazywany w formie ustnej przepis przetrwał do dzi ś. Potrawa jest bardzo popularna zwłaszcza w śród starszych mieszka ńców Wrzosowej Krainy. Keselica Keselica ( Ŝur łemkowski) to jedno z podstawowych da ń łemkowskich na wigilijnym stole. Powstaje ona z zakwasu, przygotowanego z m ąki pszennej i owsianej lub płatków owsianych, smaku dodaje podsmaŜona na ma śle cebula oraz czosnek i kminek. Je si ę z podanymi na osobnym talerzyku ugotowanymi w całości ziemniakami. Keselica przygotowywana jest od pokoleń w sposób tradycyjny przez Łemków zamieszkuj ących Przemków i okolice. Jej smak mo Ŝna pozna ć podczas lokalnych imprez, zwłaszcza Łemkowskiej Watry na Obczy źnie w Michałowie czy Łemkowskim Kermeszu.

Juha-kompot z suszonych owoców Tradycyjne danie kuchni łemkowskiej z suszonych owoców ( jabłko, gruszka, śliwka). Przygotowanie do ść proste: zala ć owoce wod ą i odstawi ć na kilka godzin, nast ępnie w tej samej wodzie zagotowa ć. Mo Ŝna doda ć cukru do smaku. Juh ę mo Ŝna podawa ć na ciepło lub zimno, jako kompot do picia. Juha, podobnie jak inne łemkowskie dania, jest serwowana podczas lokalnych świ ąt i imprez we Wrzosowej Krainie. Nalewka jagodowa W Borach Dolno śląskich na obszarze Wrzosowej Krainy nalewk ę jagodow ą mo Ŝna skosztowa ć w wielu domostwach, ze wzgl ędu na obficie wyst ępuj ące na tym terenie jagody. Cz ęsto rodzinne przepisy, przekazywane z pokolenia na pokolenie, przywiezione zostały na te tereny przez ludno ść wysiedlon ą z Kresów Wschodnich. W skład nalewki wchodz ą świe Ŝe owoce jagód oraz Ŝywe gał ązki krzewów jagody, tzw. jagodziny. Produkt ten jest dost ępny podczas wszystkich imprez i świ ąt lokalnych na terenie Wrzosowej Krainy, zwłaszcza podczas Świ ęta Jagody w Chocianowie. Karp przemkowski w ędzony Karpia w ędzonego mo Ŝna skosztowa ć w gospodarstwie agroturystycznym Amazonka w Ostaszowie w gminie Przemków. Ryba pochodzi ze stawów przemkowskich, a w ędzona jest w cało ści metod ą tradycyjn ą w domowej w ędzarni. To wła śnie temu karpiowi po świ ęcone jest pa ździernikowe Świ ęto Wesołego Karpia, które odbywa si ę w „Amazonce”.

Winne octy z dodatkiem ziół Przyprawy nadaj ą potrawom smak i aromat. Maj ą te Ŝ wła ściwo ści lecznicze, reguluj ą trawienie, wzmacniaj ą apetyt. Ocet winny z dodatkiem ziół wytwarzany jest przez pani ą Bogumił ę Naruszewicz ze wsi Borówki. S ą te Ŝ octy z dodatkiem gał ązki wrzosu – symbolu Wrzosowej Krainy.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 59 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Miodowe pierniczki z Przemkowa Ciastka piernikowe maj ą najdłu Ŝsz ą tradycj ę spo śród wszystkich wypiekanych ciast. Ich nazwa wywodzi si ę od staropolskiego słowa pierny, czyli pieprzny, bowiem pieprz jest jedn ą z przypraw wchodz ących w skład pierników. Charakterystyczn ą cech ą ciastek piernikowych jest ich miodowy i korzenny smak. Pierniczki z Przemkowa robi si ę na bazie miodu wrzosowego, który nadaj ą im oryginalny smak. Pierniczki mo Ŝna dosta ć przede wszystkim na jarmarkach bo Ŝonarodzeniowych . Rzemiosło: Łemkowskie pisanki Jedna ze starych łemkowskich legend mówi o tym, Ŝe, gdy Chrystusa przybijano do krzy Ŝa z ran pociekła krew, ścinaj ąc si ę w czerwone jajeczka. Stoj ąca pod krzy Ŝem Matka Boska oblewała je łzami zmieniaj ąc w pisanki. Marta pozbierała je, a Matka Boska rozdała dzieciom na pami ątk ę i przestrog ę, Ŝeby Ŝyły w zgodzie i wzajemnej miło ści. To pewnie dlatego s ą one tak pi ękne i barwne. Wschodnia cz ęść Borów Dolno śląskich zamieszkiwana jest przez spor ą grup ę Łemków, przesiedlonych tutaj po II wojnie światowej. Kultywuj ą oni tradycje swoich przodków, które objawiaj ą si ę m.in. poprzez malowanie pisanek. Łemkowskie pisanki, oparte na etnicznym wzornictwie, zachowały niezwykle bogat ą ornamentyk ę i stanowi ą perełk ę kulturow ą Wrzosowej Krainy. Mo Ŝna si ę o tym przekona ć, bior ąc udział w warsztatach oferowanych w ramach Ekomuzeum Wrzosowej Krainy w Przemkowskim O środku Kultury.

Malarstwo El Ŝbiety Buganik Malarstwo jest pasj ą artystki. Tworzy od blisko dwudziestu lat. W otoczeniu Borów Dolno śląskich, które s ą jej inspiracj ą, powstaj ą obrazy olejne na płótnie i płycie pil śniowej. Mo Ŝna je spotka ć na imprezach lokalnych, regionalnych oraz za granicą, np. na organizowanych przez Muzeum Regionalne Zwi ązku Krajoznawczego Rheinland w Niemczech. Malarstwo Zygmunta Grocholskiego Pan Grocholski z Przemkowa tworzy technik ą olejn ą na płótnie i płycie. U Ŝywa tak Ŝe pasteli, akwareli, ołówka i tempery na desce (ikony). Poza tym tworzy freski na ścianach oraz napisy w ró Ŝnym stylu liternictwa. Oprócz twórczo ści współczesnej, która jest pasj ą artysty, maluje równie Ŝ portrety, pejza Ŝe, kwiaty oraz krajobrazy na zamówienie klientów. Wykonuje te Ŝ kopie znanych mistrzów. W swoich pracach pan Grocholski cz ęsto czerpie inspiracj ę z krajobrazu Przemkowa i najbli Ŝszej okolicy, uwieczniaj ąc tym samym najpi ękniejsze miejsca Wrzosowej Krainy. Gobeliny Leokadii Adamowicz z Przemkowa Je śli istnieje jaka ś dziedzina twórczo ści, w której komputer nie znajduje zastosowania, to jest ni ą z pewno ści ą tkanina artystyczna. Wynalazek krosna pionowego si ęga 5000 lat p.n.e. Tkanie daje mocne poczucie uczestnictwa w tworzeniu dóbr materialnych, które nie tylko ułatwiaj ą, ale przede wszystkim upi ększaj ą Ŝycie. Tkactwo zwykle kojarzy si ę z twórczo ści ą zastrze Ŝon ą dla artystów. W rzeczywisto ści jest rzemiosłem, którym mo Ŝe para ć si ę ka Ŝdy. Wystarczy zwykła drewniana rama, gar ść gwo ździ, kolorowa wełna i ... uczestnictwo w warsztatach, które znajduj ą si ę w ofercie Pani Adamowicz.

Ceramika artystyczna Aleksandry i Hieronima Niemczyków z Przemkowa Wyroby wykonywane s ą r ęcznie metodami tradycyjnymi (lepienie, garncarstwo, szkliwienie) oraz wypalane w piecu elektrycznym, jak i ogniowym, w temperaturze od 1000 do 1250 °C. Cechuj ą si ę wysok ą trwało ści ą, mog ą by ć u Ŝywane do celów

60 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

spo Ŝywczych, np. misy, kubki, talerze, fili Ŝanki, poniewa Ŝ stosowane szkliwa posiadaj ą atesty wg norm europejskich do kontaktu z Ŝywno ści ą. Mał Ŝeństwo artystów-ceramików wykonuje równie Ŝ ceramik ę ozdobn ą ogrodow ą - rze źby czy donice, które s ą odporne na mróz i cały rok mog ą sta ć na dworze. W ofercie znajduj ą si ę tak Ŝe warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzie Ŝy oraz osób niepełnosprawnych, prowadzone we współpracy z Fundacj ą „Sprawni inaczej” z Gda ńska. Rze źba artystyczna Jana Bałabucha Od dzieci ęcych lat inspirowała go sztuka pi ękna. W roku 2001 pan Bałabuch przeszedł na emerytur ę i pochłon ęła go pasja rze źbienia. Obecnie wykonuje rze źby i płaskorze źby w drewnie czy piaskowcu oraz pomniki. Jego autorstwa jest droga krzy Ŝowa w ko ściele Miłosierdzia Bo Ŝego w Przemkowie, jak równie Ŝ pomnik papie Ŝa Jana Pawła II, który stoi przy tym Ŝe ko ściele. Rze źby wykonywane s ą z tutejszych materiałów, tj. drewna lipowego lub olchowego. Ręcznie robiona bi Ŝuteria Pani Marta wykonuje oryginaln ą bi Ŝuteri ę, sznury szklanych koralików, drewniane zawieszki, naszyjniki, bransoletki, broszki, kolczyki itp. Hafty krzy Ŝykowe i richelieu, stroiki świ ąteczne Rękodzieło artystyczne w postaci haftu richelieu oraz krzy Ŝykowego to domena pani Weroniki Kwa śniak. Haft krzy Ŝykowy obejmuje bardzo szerok ą gam ę wzorów, m.in. haft z motywami charakterystycznymi dla ró Ŝnych wydarze ń rodzinnych, tj. wesele, chrzciny, narodziny dziecka czy znaki zodiaku. Haft richelieu to drobne formy, idealnie nadaj ące si ę do przystrajania np. okien na Bo Ŝe Narodzenie. Ponadto pani Weronika zajmuje si ę komponowaniem stroików świ ątecznych z gał ązek, li ści, szyszek i suszonych kwiatów. Wyroby pani Weroniki Kwa śniak mo Ŝna podziwia ć i naby ć podczas imprez lokalnych we Wrzosowej Krainie. Koronki Urszuli Ry ś Pani Urszula z Ró Ŝyńca ma w swojej ofercie obrusy, bie Ŝniki, serwetki, ozdoby okienne, firanki, ozdoby świ ąteczne, bielizn ę osobist ą oraz stroje k ąpielowe. Prace są wykonywane na szydełku, a dosta ć je mo Ŝna w domu pani Urszuli, na targowiskach oraz podczas imprez lokalnych we Wrzosowej Krainie. Lawendowe zapachy Lniane woreczki pani Bogusi Naruszewicz z zapachem lawendy i innych aromatycznych ziół. Świece z wosku pszczelego Świece wykonane s ą w cało ści z czystego wosku b ądź plastrów pszczelich pochodz ących z przemkowskich pasiek. Zarówno kolor, jak i zapach odró Ŝnia je od tradycyjnych świec parafinowych, roztaczaj ą wokół delikatny aromat miodu.

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „BORY DOLNO ŚLĄSKIE” Gminy W ęgliniec, Pie ńsk i Osiecznica s ą partnerami i współzało Ŝycielami Lokalnej Grupy Działania Bory Dolno śląskie. Produkty spo Ŝywcze: • Nalewki (ziołowe, miodowe, jagodowe) i inne alkohole Krystyna i Jerzy Słoneccy z gminy Osiecznica – Brzozownik Alicja Wyszy ńska tak Ŝe z gminy Osiecznica - Nalewka sosnowa • Domowe leki na bazie miodu i lub ziół Alicja Wyszyńska z gminy Osiecznica - Syrop sosnowy Krystyna i Jerzy Słoneccy z gminy Osiecznica – Propolis • Miody z le śnych i ł ąkowych po Ŝytków Krystyna i Jerzy Słoneccy z gminy Osiecznica - Miód gryczany, Miód z pyłkiem kwiatowym • Wyroby z dziczyzny

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 61 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Alicja Wyszy ńska z gminy Osiecznica - Pasztet z dzika, Szynka z dzika oraz Kiełbasa z dziczyzny Restauracja Zamek Kliczków z gminy Osiecznica - Comber z jelenia w śliwowicy podany z sakiewk ą nale śnikow ą nadziewan ą borowikami "Ser zgorzelecki" Sukcesem zako ńczyły si ę starania p. Wojciecha Majewskiego – rolnika ze Zgorzelca – oraz Południowo-Zachodniego Forum Samorz ądu Terytorialnego „Pogranicze” zmierzaj ące do rejestracji wytwarzanego tradycyjn ą metod ą sera koziego. „Ser zgorzelecki” jest ju Ŝ na Li ście Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa. Historia produkcji sera w Zgorzelcu zwi ązana jest z tradycjami kulinarnymi uchod źców z Grecji, którzy osiedlili si ę w Zgorzelcu i jego okolicach po II. wojnie światowej. Rzemiosło: Ceramika bolesławiecka Produkty zakładów ceramicznych w regionie charakteryzuje pi ękno r ękodzieła i oryginalny styl oraz u Ŝyteczno ść , stanowi ą o odr ębno ści kultury śląskiej. S ą produkty o unikalnym w skali świata wzornictwie, nawi ązuj ący do kilkusetletniej tradycji garncarstwa. Dawne naczynia ceramiki bolesławieckiej zachowały si ę w wielu domach i s ą traktowane z du Ŝym sentymentem zarówno przez Polaków jak i Niemców. Zakłady ceramiki bolesławieckiej twórczo rozwin ęły klasyczne wzornictwo, kolorystk ę i form ę naczy ń, dostosowuj ąc je do współczesnej kultury stołu i upodoba ń ró Ŝnych regionów Europy i świata. Rzemiosło i produkty lokalne gminy Osiecznica To przede wszystkim ceramika u Ŝytkowa, produkowana w Parowej. Ale tak Ŝe coraz bardziej popularna w śród przyjezdnych i miejscowych produkcja miodów. Malarstwo El Ŝbiety Kłosowskiej – mieszkanki Starego W ęgli ńca, absolwentki Liceum Sztuk Plastycznych w Jeleniej Górze o kierunku formy u Ŝytkowe. Tworzy dekoracje z surowców i materiałów pochodzenia ro ślinnego, takich jak zioła, trawy, suszone owoce, pestki, szyszki. Malarstwo – Jolanta Kowal zamieszkała w Ruszowie. Uko ńczyła Instytut Sztuki i Kultury Plastycznej w Zielonej Górze. Maluje olejami, pastelami. Zajmuje si ę równie Ŝ fotografi ą. Malarstwo – Jerzy Petrus z Czerwonej Wody. Maluje przede wszystkim malownicze zak ątki własnej gminy. Rze źba – Jan Resli ński - zamieszkały w Starym W ęgli ńcu. Rze źbiarz – amator, Maluje równie Ŝ na płótnie i drewnie. Haft krzy Ŝykowy – Bo Ŝena Kiersnowska – mieszkanka W ęgli ńca Halina Weiss – zamieszkała w W ęgli ńcu. Z zawodu nauczyciel. Zajmuje si ę szydełkowaniem. Tworzy równie Ŝ kompozycje przestrzenne z wełny.

WYBITNE POSTACIE Jakub Boehme (1575 - 1624); mistyk, filozof, teolog, szewc. Łu Ŝyczanin. J. Boehme urodził si ę w 1575 r. w Starym Zawidowie w rodzinie chłopskiej, wyuczył si ę zawodu szewca. W 1599 r. zamieszkał w Zgorzelcu, oŜenił si ę i nabył dom na obecnym Przedmie ściu Nyskim. W roku 1600 do świadczył o świecenia duchowego - wizji, które zmieniło jego sposób my ślenia i Ŝycia. W 1612 r. napisał rozpraw ę „Jutrzenka o poranku”, klasyczne dzieło filozofii mistycznej. Brał Ŝywy udział w licznych dysputach teologicznych, jakie w owym czasie toczyli katolicy i

62 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wyznawcy Lutra na Łu Ŝycach i Śląsku. Zmarł w swoim domu w Zgorzelcu. Boehme cieszył si ę popularno ści ą, a nawet sław ą ju Ŝ za Ŝycia.

Irena Trojanek – Szmidt (* 1915), poetka. Od 1945 roku mieszkała w Zawidowie gdzie prowadziła aptek ę. Wiersze Pani Ireny śpiewały takie postaci polskiej piosenki jak Łucja Prus czy Ewa Demarczyk. Drug ą pasj ą Pani Ireny jest tkanie trójwymiarowych gobelinów.

Abraham G. Werner (1749 -1817), „ojciec współczesnej geologii” Werner urodził si ę w Osiecznicy, w domu przy ul. Jodłowej nr 7, w rodzinie o tradycjach górniczych i hutniczych. Uczył si ę w Bolesławcu, studiował w Lipsku, jako naukowiec i nauczyciel zwi ązał si ę z Akademi ą Górnicz ą we Freibergu (Saksonia). Zmarł w Dre źnie. Werner nale Ŝy do najwybitniejszych postaci w historii geologii. Jest twórc ą europejskiej systematyki skał i minerałów opartej na ich cechach zewn ętrznych. Zbadał i opisał wiele znanych i zupełnie nowych minerałów. W roku 1999, dla uczczenia 250-lecia urodzin Wernera została wmurowana w ścian ę jego rodzinnego domu tablica pami ątkowa z popiersiem, ufundowana przez geologów polskich i niemieckich.

Martin Opitz /23.12.1597 – 20.08.1639/ - wybitny poeta i dyplomata. Urodzony w Bolesławcu. W roku 1624 opublikował słynn ą do dzi ś „Ksi ęgę o poezji niemieckiej”. W uznaniu twórczo ści cesarz Ferdynand II uhonorował Opitza laurem poetyckim i nobilitował go jako von Boberfeld. Znany ju Ŝ poeta został sekretarzem burgrabi wrocławskiego Hannibala von Dohna, a po jego śmierci pozostawał na słu Ŝbie ksi ąŜą t śląskich: brzeskiego Jana Krystiana i legnickiego Jerzego Rudolfa. Po zaj ęciu Śląska w 1635 roku przez wojska cesarskie uszedł na terytorium Rzeczypospolitej. Jego pierwszym polskim mecenasem został starosta kościerzy ński, pó źniejszy kasztelan gda ński i wojewoda pomorski Gerard Denhoff. On te Ŝ zaprotegował znanego poet ę i dyplomat ę u króla Władysława IV. Opitz przyj ął stanowisko historiografa na dworze polskiego władcy, a nieco pó źniej królewskiego sekretarza. W czasie swego pobytu w Gda ńsku poeta opublikował wiele wierszy i mów pochwalnych, przekłady „Antygony” i Psalmów Dawida, rozpraw ę o Sarmacji i Sarmatach dedykowan ą wielkiemu kanclerzowi koronnemu Tomaszowi Zamoyskiemu. Doniosło ść dokona ń Martina Opitza na polu niemieckiej literatury mo Ŝna porówna ć z rol ą, jak ą odegrała twórczo ść Petrarki we Włoszech, Ronsarda we Francji i Kochanowskiego w Polsce. Bolesławiecki poeta sformułował zasady niemieckiej twórczo ści poetyckiej w oparciu o retoryk ę i poezj ę antyczn ą. Udowodnił, Ŝe poezja w j ęzyku narodowym mo Ŝe równie Ŝ zachwyca ć sw ą kunsztown ą i wyszukan ą form ą, a tak Ŝe szerzy ć ideały humanizmu.

Stanisław Borowski – to jeden z najlepiej sprzedawanych na świecie artystów tworz ących w szkle znany w Europie, USA, Japonii. Jego nazwisko nie jest obce najwi ększym kolekcjonerom świata, a prace znajduj ą si ę w najlepszych europejskich galeriach. Prace Borowskiego kupił m.in. były prezydent USA Jimmy Carter oraz aktorzy: Whoopie Goldberg i Nicolas Cage. Zainteresowani mog ą odwiedzi ć pracowni ę artysty w Tomaszowie Bolesławieckim

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 63 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

LEGENDY KLICZKÓW Obecn ą sw ą nazw ę otrzymał Kliczków, gdy powstał nad brzegiem Kwisy kasztel kamienny, strzeg ący jedynego wówczas brodu na odcinku dolnego biegu rzeki i był kluczem, zamykaj ącym puszcza ńsk ą drog ę z Łu Ŝyc, do kraju polskiego ksi ęcia Mieszka. Droga była rzadko ucz ęszczana, pami ętała jednak czasy, gdy do kraju Polan próbował si ę ni ą dosta ć twórca Marchii Wschodniej i morderca połabskich Słowian, słynny graf Geron. Jego pochód zatrzymało wtedy drewniane dworzyszcze, wzniesione na rozkaz ksi ęcia Mieszka i zasieki ze ści ętych drzew. W sto lat pó źniej tą sam ą drog ę wybrał sobie cesarz niemiecki Henryk V, który szedł pokona ć Krzywoustego w 1106 roku. Owa cesarska wyprawa zakończyła si ę bitw ą na Psim Polu pod Wrocławiem, po której ksi ąŜę Krzywousty wybudowa ć kazał zamek na brzegu Kwisy. - Masz nim jak kluczem zamkn ąć drog ę ka Ŝdemu, kto od zachodu do naszego kraju zechce si ę wedrze ć – powiedział rycerzowi Tomirowi, gdy mu ten zamek nadawał wraz z okolicznymi ziemiami. Nakazał mu te Ŝ, by o Ŝenił si ę i rodzin ę zało Ŝył, a nawet wyswatał mu córk ę jednego z rycerzy kaliskiego ksi ęcia, kobiet ę z rodu Topolczan, która wprawdzie wdow ą była od lat kilku, ale na matk ę jeszcze si ę nadawała i pi ękno ści ą sw ą kusiła m ęŜ czyzn. Dwa lata prze Ŝył Tomir wraz z Ŝon ą w zamku, który od słów Krzywoustego nazwał Kluczem, a Ŝ którego ś dnia wezwał go ksi ąŜę , by wraz z nim na Pomorzan poci ągn ął. W zast ępstwie przysłał do zamku nad Kwis ą jednego ze swych setników, czeskiego rycerza Bogdara. Spodobał si ę ten Bogdar pi ęknej Topolczanównie, bo młodszym był i przystojniejszym od jej m ęŜ a oraz ogłady dworskiej miał znacznie wi ęcej, a prócz tego pie śni i piosenki wesołe potrafił śpiewa ć. Nie oparła si ę słowom tych pie śni, ani uwodzicielskim spojrzeniom Czecha. Było im dobrze razem, wi ęc zacz ęli Ŝyć ze sob ą jak m ąŜ z Ŝon ą. Szcz ęś cie kochanków nie trwało jednak długo. Przerwała je wie ść o zwyci ęstwie Krzywoustego nad Pomarzanami i powrocie rycerza Tomira. Wie ść ta zmartwiła Bogdara, który poczuł si ę panem zamku nad Kwis ą i po uszy był zakochany w Ŝonie Tomira. Zmówił si ę wi ęc z ni ą i za jej zgod ą urz ądził zasadzk ę na powracaj ącego z wojny prawowitego gospodarza. Uj ął go przez zaskoczenie, gdzie ś nad rzek ą Szprotaw ą i potem jad ąc skrycie nocami dowiózł zwi ązanego do zamku. Nast ępnie zakuł w ła ńcuchy wmurowane do ściany lochu, a sam uczynił si ę panem, a nie chwilowym zast ępc ą. Posłał Krzywoustemu wie ść , Ŝe rycerz Tomir został podczas drogi powrotnej napadni ęty w dolno śląskich borach przez tura i zabity, a jako dowód posłał jego podarte i pokrwawione odzienie. Udało mu si ę te Ŝ przekona ć biskupa wrocławskiego, Ŝe Ŝona Tomira stała si ę ponownie wdow ą i uzyska ć zgod ę na ślub z ni ą. Odbyło si ę w zamku huczne wesele, które trwało ponad tydzie ń. Tymczasem Tomir w zimnym lochu my ślał o ucieczce. Poprzysi ągł swej Ŝonie i Bogdarowi zemst ę i czekał z nadziej ą w sercu na jej spełnienie. Planował j ą dniami i nocami, le Ŝą c na gar ści zgniłej słomy, codziennie karmiony lichym jadłem i pogardliwymi słowami przez tych, dla których kiedy ś był panem. Dopiero po dziesi ęciu latach nadarzyła si ę mu sposobno ść odzyskania wolno ści gdy do Bogdara przybył jego młodszy brat, garbaty i chorowity, pogardzany przez wszystkich Prosław. Zast ępował on przez pewien czas w zamku Bogdara, gdy ten pojechał odwie źć ksi ęciu roczn ą danin ę i wtedy wła śnie Tomir przekonał się, Ŝe ten garbus jest chorowicie zachłanny na złoto. Podczas jednej z rozmów namówił

64 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Prosława, by ul Ŝył jego cierpieniom w kamiennej, nieogrzewanej wie Ŝy, obiecuj ąc w zamian przekaza ć zakopany w lesie skarb, który nigdy nie b ędzie mu ju Ŝ potrzebny. Podst ęp si ę udał. Prosław wyprowadził Tomira noc ą do lasu, gdzie ten miał mu wskaza ć zakopany w ziemi skarb. Niesion ą łopat ą ogłuszył zachłannego kalek ę, zwi ązał go i w zamku oczekiwał powrotu Bogdara. Uj ął go, wraz ze sw ą niewiern ą mał Ŝonk ą, i osobi ście zamurował ich w lochu, w którym był wi ęziony. Nie zamorzył ich tam głodem, jak w pierwszym porywie zemsty planował. Dawał im je ść co trzeci dzie ń, by przedłu Ŝyć ich konanie. Codziennie przychodził syci ć swe oczy ich męczarniami. Bogdar zmarł w drugim roku pobytu w lochu. Zadał sobie śmier ć głodow ą, nie mog ąc znie ść powolnego konania i wysłuchiwania utyskiwa ń współtowarzyszki. Dopiero po jego śmierci ulitował si ę Tomir nad sw ą był ą mał Ŝonk ą. Odesłał j ą której ś zimowej nocy do jednego z klasztorów Ŝeńskich w Saksonii, by reszt ę swego Ŝycia mogła pokutowa ć za wszelkie zło popełnione . http://www.osiecznica.pl/historia/legenda-zamku

WRZOSOWA KRAINA O dawnych mieszka ńcach „Wrzosowej Krainy”, ich Ŝyciu i wierzeniach, wiele nam mówi ą legendy - opowie ści przekazywane w tradycji ustnej i zapisane przez miejscowych autorów. Traktuj ą one o bulwersuj ących i cudownych zdarzeniach, czarach i „strachach”. Odnajdujemy w nich w ątki i słowia ńskie, i niemieckie. Dzwon ze Szklarek W Szklarkach obok drogi prowadz ącej przez wie ś znajduje si ę trójk ątny plac. Ma on form ę zagł ębienia. Według miejscowego podania, jest ono pozostało ści ą po stoj ącym tu ongi ś ko ściele. Cho ć mieszka ńcy dzisiejszych Szklarek bior ą to raczej za zmy ślenie, jednak raz po raz znajdowane ko ści wskazuj ą na pierwotne przeznaczenie miejsca. Opowie ść głosi, Ŝe znajdował si ę tu ko ściół i miejsce cmentarne. Do czasu, a Ŝ wielka choroba spustoszyła i wyludniła wie ś. Nie pozostał tu Ŝywy Ŝaden człowiek, ko ściół stał opuszczony, na koniec wszystko znikn ęło. Wiele lat pó źniej zdarzyło si ę, Ŝe dzik rył w tym miejscu i wtedy na powierzchni ukazał si ę dzwon. Ma on si ę jeszcze dzi ś znajdowa ć w którym ś z ko ściołów w przemkowskiej okolicy. Cho ć nie mówi ą o tym ko ścielne dzieje i kronika Przemkowa, uwa Ŝa si ę, Ŝe w Szklarkach pierwsi chrześcijanie oddawali cze ść Bogu i mieli miejsce pochówku. W tej wsi mogła si ę te Ŝ znajdowa ć pierwsza stała siedziba ksi ąŜą t. Zjawa my śliwego na Górze Grodowej Na północ od ksi ąŜę cego parku w Przemkowie rozci ągaj ą si ę stawy i ł ąki. Podło Ŝem jest niezgł ębione trz ęsawisko, wielkie na kilka tysi ęcy kroków. Przy najdalszym kra ńcu lasu wznosi si ę zaokr ąglony pagórek. Jest on od jednej strony poro śni ęty sosnowym lasem, z innych za ś krzewami. Ma piaszczysty wierzchołek, jednak w dawniejszych czasach ponad powierzchni ę wystawały kamienie, a i obecnie w niejednym miejscu w śród zaro śli stwierdza si ę utrwalony grunt. Podanie głosi, Ŝe jest to miejsce, które było siedzib ą pierwszych mieszka ńców dzisiejszego Przemkowa. Stale i bezpieczni tu bytowali. Jeszcze do niedawna daremnie byłoby nakłania ć mieszka ńców tej okolicy, aby noc ą zbli Ŝyli si ę do tego miejsca. Kr ąŜ yły je Ŝą ce włos na głowie opowie ści o dzikim my śliwcu, który tam ma swoj ą kwater ę. Dąb króla Bolesława Za ostatnimi zabudowaniami Piotrowic znajduje si ę pot ęŜ ny d ąb. Ma on prawie 10 metrów w obwodzie. Okoliczni ludzie mówi ą, Ŝe liczy tysi ąc lat, i Ŝe zasadził go sam król Bolesław - st ąd jego nazwa „Chrobry”. Opowiada si ę co nast ępuje.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 65 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Wielkie to było wydarzenie, kiedy cesarz rzymsko-niemiecki Otto III przybył z misj ą pokojow ą do Polski. Wiózł on z Rzymu koron ę królewsk ą dla ksi ęcia Polski Bolesława, przez co sta ć si ę on miał władc ą równym innym monarchom Europy. Kiedy cesarz ze swoj ą świt ą przybył nad Bóbr, ludno ść miejscowa na płachtach przeniosła go przez rzek ę, bowiem nie było tam mostu. Do spotkania obu władców doszło w Piotrowicach. Bolesław z rado ści ą powitał cesarza, ten za ś wr ęczył mu koron ę. Polski ksi ąŜę wydał wielk ą uczt ę na cze ść go ści; trwała ona trzy dni. W miejscu spotkania Bolesław zasadził na pami ątk ę d ąb - który przetrwał do dzi ś. Pó źniej cały orszak udał si ę do Poznania, a stamt ąd piesz ą pielgrzymk ą do Gniezna, po drodze, któr ą wysłano czerwonym suknem. W Gnie źnie za ś odbyła si ę uroczysta koronacja Bolesława na pierwszego króla Polski. Turecki sułtan na Śląskich Wałach Na Śląskich Wałach, prastarym umocnieniu granicy mi ędzy Śląskiem a Łu Ŝycami, które rozci ąga si ę od Leszna Dolnego przez okoliczne lasy do bolesławieckich błoni, maj ą si ę przed ko ńcem świata pokaza ć Turcy. Najpierw w Wi ńsku, w tamtejszym ko ściele ko ń tureckiego cesarza ma na Ŝre ć si ę owsa z chrzcielnicy. Potem za ś wojsko tureckie ma w prostej linii (przez Rudn ą, Polkowice i Przemków - całe 10 mil) dotrze ć a Ŝ do Śląskich Wałów. Tam wrogiemu dowódcy wojska uka Ŝe si ę złota kluba na so śnie. Do niej sułtan turecki uwi ąŜ e swojego konia, po czym poło Ŝy si ę pod drzewem dla spoczynku – a wtedy zabity zostanie przez pewn ą kobiet ę. I dopiero wówczas wojsko tureckie zawróci si ę do swojej ziemi. O herbie Przemkowa W herbie Przemkowa widnieje jele ń. Według dawnego podania jele ń (a cz ęś ciej jeszcze mówi si ę o łosiu), przył ączył si ę do bydła, które trzymane i wypasane było w niedalekim lesie. Z nim został on zagnany do miasta, gdzie te Ŝ, całkowicie oswojony, pozostał. Do czasu po Ŝaru miasta w 1804 roku godło z jeleniem mo Ŝna było jeszcze ogl ąda ć na ko ściele katolickim. Mogiła praczki Przy drodze z Wierzbowej do Grodzanowic znajduje się mogiła zwana „Luchs Ilse”. Dawno temu jaka ś kobieta przyszła tu wypra ć bielizn ę i uton ęła. Musiała ona wybra ć dzie ń u świ ęcony, w którym taka czynno ść nie uchodzi. Bowiem przypadek ten ci ągle zachowywany jest w pami ęci okolicznych mieszka ńców i traktowany jako przestroga, a samo miejsce jest przez nich omijane.

WNIOSKI: • Znajduj ące si ę w regionie Bory Dolno śląskie zabytki kultury materialnej, ich warto ść historyczna, zró Ŝnicowanie stylowe i ilo ść , s ą potencjałem dla rozwoju produktów turystycznych o klasycznym charakterze poznawczym i edukacyjnym. • Zabytkowe obiekty architektury świeckiej - dwory i pałace, w wi ększo ści s ą zniszczone lub w stanie niezabezpieczonych ruin. Nale Ŝy d ąŜ yć do uporz ądkowania i zabezpieczenia terenu oraz jednolitego oznakowania tablicami z informacj ą turystyczn ą i kierunkowymi. • Ceramika bolesławiecka powinna by ć kreowan ą mark ą regionu Bory Dolnośląskie. • Działalno ść programowa bardzo licznych w regionie Bory Dolno śląskie samorz ądowych jednostek kultury (domy kultury, świetlice wiejskie i biblioteki) powinna (w miar ę mo Ŝliwo ści i potrzeby) tworzy ć ofert ę skierowan ą nie tylko

66 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

do miejscowej społeczności, ale otwart ą na odwiedzaj ących region, co podniesie atrakcyjno ść turystyczn ą małych regionów. • W kalendarzu imprez rekreacyjnych i kulturalnych, organizowanych z udziałem samorz ądów s ą imprezy o znaczeniu ponad lokalnym, ogólnopolskim i mi ędzynarodowym. Imprezy te nale Ŝy wzmacnia ć i stabilizowa ć i wykorzystywa ć je jako narz ędzie sprzeda Ŝy oferty turystycznej regionu. Nale Ŝy wspomnie ć, Ŝe imprezy, zdarzenia o charakterze lokalnym, mog ą cieszy ć si ę zainteresowaniem przebywaj ących turystów i wywoływa ć ich ch ęć uczestniczenia, by z bliska pozna ć Ŝycie mieszka ńców. • W regionie Bory Dolno śląskie widoczna jest ró Ŝnorodno ść kulinarna, wynikaj ąca z tradycji wielu narodów, których przedstawicieli los powojenny tu osiedlił. Dobre i obfite (polska go ścinno ść ) jedzenie, z rodzimych produktów ju Ŝ cieszy si ę uznaniem turystów i krajowych, i zagranicznych. Nale Ŝy d ąŜ yć do upowszechnienia (warunkowego!) receptur i ułatwienia turystom dost ępu do regionalnych produktów (punkty sprzeda Ŝy, mała stylowa gastronomia, itp.)

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 67 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.3. Walory specjalistyczne i ich wykorzystanie dla turystyki aktywnej Obok walorów krajoznawczych, które determinuj ą mo Ŝliwo ści turystyki poznawczej i edukacyjnej, potencjał turystyczny tworz ą walory specjalistyczne, które kojarzone s ą z mo Ŝliwo ści ą uprawiania turystyki aktywnej - w sensie sportowym, rekreacji – w sensie wypoczynku i turystyki ekstremalnej – w sensie prze Ŝyć sportowych z adrenalin ą. U podstaw walorów specjalistycznych tkwi ą cechy środowiska przyrodniczego, które w sposób naturalny (rzadko) lub technicznie i „udoskonalone” (najcz ęś ciej), pozwalaj ą turystom na realizacj ę ich potrzeb w zakresie zachowania zdrowia i sprawno ści, przyjemno ści i rado ści płyn ącej z ruchu, ekstremalnych prze Ŝyć czy potrzeby kontaktu z natur ą. Realizacj ę tych potrzeb okre śla si ę mianem turystyka kwalifikowana, przy czym wymaga ona od turystów przygotowania psychofizycznego i umiej ętno ści posługiwania si ę odpowiednim sprz ętem. W regionie Bory Dolno śląskie elementy środowiska przyrodniczego stwarzaj ą doskonałe warunki do uprawiania turystyki pieszej i Nordic Walking, rowerowej i konnej oraz dobre warunki do uprawiania turystyki wodnej.

2.3.1. Walory dla w ędrówek pieszych Region Bory Dolno śląskie posiada cechy środowiska naturalnego sprzyjaj ące do uprawianiu w ędrówek pieszych i Nordic Walking: • oddalenie od źródeł „zgiełku” i zanieczyszcze ń cywilizacyjnych ale: bardzo dobra dost ępno ść , wynikaj ąca z przebiegu samochodowych tras tranzytowych • łagodne formy ukształtowania powierzchni, • korzystne warunki klimatyczne: wczesna wiosna i późne nadej ście zimy, du Ŝe usłonecznienie i stosunkowo mało dni deszczowych, • rozległe obszary le śne „ świetlistych” borów sosnowych, • urozmaicaj ące krajobraz cieki wodne i zespoły stawów śródle śnych, • cenne zespoły ro ślinno ści o charakterze naturalnym, liczne gatunki ro ślin rzadkich i chronionych, • obfito ść owoców runa le śnego: grzybów i jagód, • ró Ŝnorodno ść zwierz ąt le śnych, w tym szczególne bogactwo ptactwa wodnego

Szczególnie predestynowane obszary turystyki pieszej i Nordic Walking, dla której powy Ŝsze cechy środowiska s ą atutem, wyst ępuj ą w „puszcza ńskich” gminach: Przemków, Chocianów, Osiecznica, W ęgliniec, Pie ńsk. Turystyka piesza ma tu charakter „bliskiego kontaktu z natur ą” i edukacji przyrodniczej. W pozostałych gminach, gdzie w śród walorów wi ększe znaczenie odgrywaj ą atrakcje kulturowe, turystyka piesza ma charakter klasyczny - „poznawanie zabytków”.

2.3.2. Walory w ędkarskie Region Bory Dolno śląskie stwarza liczne mo Ŝliwo ści uprawiania w ędkarstwa, na wodach płyn ących i, mimo braku jezior, na wodach stojących. Nale Ŝy wspomnie ć, Ŝe łowienie ryb w Polsce jest ograniczone przepisami prawa i wymaga wykupienia zezwalaj ącej karty. Wszelkich aktualnych informacji udzielają zarz ądy kół Polskiego

68 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Zwi ązku W ędkarskiego w Bolesławcu, Nowogrod źcu, Osiecznicy, Pie ńsku, W ęgli ńcu, Zawidowie i Zgorzelcu.

WODY PŁYN ĄCE W wodach płyn ących w obszarze regionu Bory Dolno śląskie łowi si ę pstr ągi, lipienie, klenie, brzany, okonie i szczupaki, czasami amury. • Kwisa – rzeka o charakterze górsko-nizinnym, z licznymi bystrzami nawet w odcinku nizinnym. Cieszy si ę zasłu Ŝon ą sław ą u w ędkarzy. Jej wody s ą najbardziej zasobne w ryby w dolnym biegu, na obszarze Puszczy Osiecznickiej i Kliczkowskiej, i dalej a Ŝ do uj ścia. Rzeka, zanieczyszczona komunalnymi ściekami Nowogrod źca, dzi ęki naturalnej zdolno ści do oczyszczania, toczy tu wody I klasy czysto ści! Łowienie dozwolone wła ściwie na całym odcinku w regionie Bory Dolno śląskie. • Szprotawa – rzeka w cało ści ma charakter nizinny z niedu Ŝą gł ęboko ści ą, piaszczystym lub mulistym dnem i bogatym porostem ro ślinnym. Zdarza si ę tak Ŝe karp, leszcz i lin, jako wpływ z hodowlanych Stawów Przemkowskich. Wędkarze preferuj ą odcinki tu Ŝ powy Ŝej tam w okolicach Henrykowa (gm. Szprotawa), Wiechlic i Przemkowa • Bóbr - typ rzeki górsko-nizinnej. Dobre łowiska w okolicach D ąbrowy (gm. Bolesławiec) i od Golnic do Kozłowa. Najlepsze odcinki dla łowienia pstr ąga na granicy poligonu wojskowego. • Czerna Wielka i Mała – niewielkie rzeczki puszcza ńskie o bardzo naturalnym charakterze. W rejonie W ęgli ńca w Czernej Wielkiej w krystalicznej wodzie obserwowa ć mo Ŝna grupy dorodnych pstr ągów. • Nysa Łu Ŝycka - typ rzeki górsko-nizinnej. Polecane do w ędkowania okolice Bielawy Dolnej, Pr ędocic (Toporów), „Trzy sosny”, Dobrzy ń i Bucze.

WODY STOJ ĄCE W całym regionie Bory Dolno śląskie wyst ępuj ą zespoły stawów hodowlanych (Przemków, W ęgliniec, Nowogrodziec, Borowe, Syczków, Śliwnik, Bogumiłów, Patoka, Pie ńsk, Sulików, Jerzmanki, Ko Ŝlice, Osiek Łu Ŝycki), a na nich coraz liczniej powstaj ące łowiska komercyjne, cz ęsto powi ązane z usługami turystycznymi, np. noclegi w agroturystyce, sma Ŝalnia i w ędzarnia ryb, i inne. Szczególnie du Ŝe łowiska wyznaczone zostały w akwenach powstałych w Ŝwirowniach doliny Bobru w na północ od Bolesławca ( Bolesławice, Wizów, Stara Oleszna, Kr ępnica i Kozłów) oraz w dolinie Nysy Łu Ŝyckiej (Pie ńsk).

2.3.3. Walory dla turystyki wodnej Turystyka wodna zawiera w sobie mo Ŝliwo ść poruszania si ę po wodzie lub pod jej powierzchni ą, przy u Ŝyciu sprz ętu, na akwenach naturalnych b ądź sztucznych, wodach płyn ących b ądź stoj ących. A wi ęc mamy turystyk ę kajakow ą, Ŝeglarstwo, windsurfing, nurkowanie. Sp ędzanie letniego czasu nad wod ą i pływanie na rowerach wodnych b ędzie raczej rekreacj ą. Region Bory Dolno śląskie nie dysponuje obecnie wybitnymi walorami do uprawiania turystyki wodnej ale du Ŝy potencjał reprezentuj ą główne rzeki regionu: Bóbr, Kwisa i Nysa Łu Ŝycka, dla rozwoju kajakarstwa oraz akweny powyrobiskowe w dolinie Bobru.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 69 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 2. Sie ć dróg wodnych i szlaków kajakowych - mapa Dolnego Śląska

Źródło: www.wbu.wroc.pl

Bóbr - według opinii uczestników corocznej imprezy „Spływ Bobrem”, jest bardzo atrakcyjn ą rzek ą do spływania kajakiem; jednak ci ągle nie mo Ŝe zaistnie ć na kajakowej mapie Polski, co z pewno ści ą zniech ęca potencjalnych inwestorów do zagospodarowania brzegów rzeki, brak zagospodarowania turystycznego zniech ęca kajakarzy do spływania... Na Bobrze istnieje szlak kajakowy o całkowitej dł. 240 km. Niektóre odcinki s ą nie mo Ŝliwe do przebycia z powodu niskiego stanu wody (szczególnie w okresie lata). W Bolesławcu nad brzegiem rzeki zlokalizowane jest pole namiotowe oraz o środek wodno sportowy równie Ŝ z polem namiotowym. Władze samorz ądowe powiatu Bolesławiec planuj ą budow ę stanic wodnych dla kajakarzy we Włodzicach Wielkich, Bolesławcu i Trzebieniu. Istnieje potrzeba urz ądzenia przystani kajakowych oraz pól biwakowych z sanitariatami, jako program minimum dla obsługi turystyki kajakowej.

70 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 3. Szlak wodny rzeki Bóbr

Źródło: www.wbu.wroc.pl

Kwisa – równie Ŝ 110-kilometrowy szlak kajakowy Kwisy nie nale Ŝy do „obci ąŜ onych” kajakarzami. Jedynie na dwóch jeziorach zaporowych Le śnia ńskim i Złotnickim (w środkowym biegu) spotyka si ę du Ŝy ruch na wodzie. W tym rejonie znajduje si ę kilka wypo Ŝyczalni sprz ętu wodnego. Na terenie Borów Dolno śląskich rzeka jest niezwykle malownicza, mimo nizinnego charakteru płynie wartko, pojawiaj ą si ę w niej bystrza (kaskady pod Osiecznic ą s ą „niespływalne”, konieczna przewózka). Brak tu zagospodarowania na potrzeby kajakarzy. Miejsca obsługi turystyki wodnej mo Ŝna zlokalizowa ć w wi ększych wsiach. Długo ść jednodniowego etapu spływu kajakowego oraz lokalne uwarunkowania wskazuj ą na miejscowo ści: Osiecznica, Ławszowa i Świ ętoszów. Koniec szlaku Kwisy le Ŝy poza granicami województwa dolno śląskiego, u uj ścia do Bobru. Studium Gminy i Miasta Nowogrodziec pomija problem zagospodarowania brzegów rzeki na potrzeby kajakarstwa. Stosunkowo mała atrakcyjno ść otoczenia rzeki w tym rejonie wskazuje na celowo ść utworzenia tu miejsc obsługi o minimalnym zakresie programowym. Osiecznica - gmina bogata w cenne przyrodniczo kompleksy zwi ązane bezpo średnio z rzek ą. Koło Osiecznicy planuje si ę utworzenie rezerwatu przyrody

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 71 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

„Przełom rzeki Kwisy w Osiecznicy”, równie Ŝ walory kulturowe s ą wysokiej rangi: kompleksy pałacowo-parkowe w Osiecznicy i Kliczkowie. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Osiecznica, jako jedyne na szlaku kajakowego Kwisy, przewiduje rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnej bezpo średnio zwi ązanej z rzek ą. Studium wyznacza, na terenie wsi Osiecznica i poło Ŝonej na drugim brzegu rzeki wsi Kliczków, kierunki bardzo konkretnych działa ń, m.in.: zagospodarowanie dla potrzeb rekreacji brzegu zalewu wodnego w Osiecznicy, rozwój funkcji rekreacyjnych zespołu zbiorników poeksploatacyjnych w Kliczkowie.

Rysunek 4. Szlak wodny na rzece Kwisa

Źródło: www.wbu.wroc.pl

Nysa Łu Ŝycka - z uwagi na funkcje rzeki granicznej nie miała dot ąd znaczenia dla turystyki wodnej. Obecnie rozwa Ŝane s ą mo Ŝliwości udost ępnienia jej dla turystyki kajakowej. Szlak kajakowy mo Ŝe mie ć pocz ątek po stronie czeskiej, co podniosłoby jego atrakcyjno ść turystyczn ą. Na długim odcinku szlak prowadziłby przez przemysłowy krajobraz Worka Turoszowskiego. Planowana lokalizacja miejsc obsługi turystyki wodnej, z mo Ŝliwo ści ą noclegu, w miejscowo ściach: Zittau -

72 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Si ęniawka, Radomierzyce - Niedów, Ostritz - Krzewina, Görlitz - Zgorzelec, Pie ńsk, Rothenburg. Zittau – Sieniawka – drugie proponowane miejsce pocz ątku szlaku kajakowego Nys ą Łu Ŝyck ą. Dokładniejsze opracowanie omawianych szlaków wodnych przedstawia Zał ącznik

Rysunek 5. Szlak wodny rzeki Nysy Łu Ŝyckiej

Źródło: www.wbu.wroc.pl

2.3.4. Walory dla turystyki rowerowej „Posiadanie” na terenie gminy ście Ŝki rowerowej, straciło walor wyj ątkowo ści i turystycznego hitu - mo Ŝliwo ść uprawiania turystyki rowerowej w regionie turystycznym jest obecnie oczywistym standardem. Walory środowiska przyrodniczego dla turystyki rowerowej w regionie Bory Dolno śląskie s ą identyczne z walorami dla turystyki pieszej. Zasadnicza ró Ŝnica w korzystaniu z przestrzeni mi ędzy turyst ą pieszym a rowerowym wyra Ŝa si ę w długo ści szlaku jaki mo Ŝe pokona ć w ci ągu jednego dnia - rowerzysta porusza si ę trzy-cztery razy szybciej ni Ŝ piechur. Na terenie nizinnym wytrwały turysta rowerowy

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 73 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

swobodnie pokonuje 100-kilometrow ą tras ę. Ma to znaczenie przy projektowaniu przebiegu szlaków rowerowych i ich zagospodarowania. W regionie Bory Dolno śląskie istnieje stosunkowo g ęsta sie ć oznakowanych tras rowerowych, cho ć nierównomiernie pokrywaj ąca cały obszar.

POWIAT BOLESŁAWIECKI: Miasto i Gmina Bolesławiec Przez miasto Bolesławiec oraz okoliczne gminy przebiegaja oznakowane trasy rowerowe o łącznej długo ści ponad 200 km, które pozwalaj ą dotrze ć do najciekawszych i najpi ękniejszych miejsca regionu. Ście Ŝki rowerowe wokół miasta są cz ęś ci ą rowerowej magistrali Drezno – Wrocław. Do tras rowerach nale Ŝą p ętle: • Szlak "Bory Dolno śląskie", niebieski – 31 km • Szlak "Miedzi i kamienia", czerwony – 64 km • Szlak " Śląsko-Łu Ŝycki", Ŝółty – 70 km • Szlak "Południowy", granatowy – 34 km

Rysunek 6. Trasy szlaków rowerowych w powiecie bolesławieckim

Źródło: Powiat bolesławiecki

Gmina Nowogrodziec Przez gmin ę przebiega Ŝółty szlak rowerowy „ Śląsko-Łu Ŝycki”. Lokalne ście Ŝki rowerowe znajduj ą kontynuacj ę poza jej granicami.

Gmina Osiecznica Na terenie gminy zostały wyznaczone ście Ŝki rowerowe:

74 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• "Dolina Kwisy", Świ ętoszów - Osiecznica ,o dł. 21 km. • "Bł ękitka", p ętla Osiecznicy, dł. 12 km, • "Bory Dolno śląskie", fragment o dł 23 km, • "Ołobok – Parowa", dł. 7,5 km.

POWIAT ZGORZELECKI: Gmina Miejska Zgorzelec • Głównym szlakiem rowerowym jest Szlak ER-4 Drezno – Wrocław (fragment w powiecie ma dł. 56 km) oraz • ER-7 – Szlak Pogórza Izerskiego • Znakomita jest trasa rowerowa wzdłu Ŝ Nysy Łu Ŝyckiej.

Gmina Bogatynia Ju Ŝ wkrótce Bogatynia b ędzie mogło poszczyci ć si ę nowymi szlakami dla rowerzystów. Trasy b ędą obejmowa ć miasto oraz cz ęść gminy Bogatynia. W ramach projektu powstan ą: • ście Ŝka przyrodniczo - dydaktyczna „Bogatynia - Graniczny Wierch - Jasna Góra - Opolno - Zdrój" oraz • ście Ŝki ekologiczno - regionalna „Dookoła Worka Turoszowskiego".

Gmina Pie ńsk Na obszarze gminy wytyczonych jest kilka szlaków rowerowych, niektóre przebiegaj ą gmin ę: • niebieski – szlak „KRUSZA” o długo ści 10,5 km, Pie ńsk – Stojanówek. • czerwony – szlak „BORY“ o długo ści 15,5 km, prowadz ący po Borach Dolno śląskich. • zielony – szlak „NYSA“ o długo ści 10 km po stronie polskiej i 4,5 km :po stronie niemieckiej.

Gmina i Miasto Węgliniec Przez W ęgliniec szlaki rowerowe przebiegaj ą w obszarach le śnych. Trasy s ą dobrze oznakowane i zagospodarowane w miejsca wypoczynku. • TRASA 1 – dł. 34 km • TRASA 2 – dł. 31 km • TRASA 3 – dł. 20 km

Gmina Przemków Na terenie gminy Przemków przebiega kilka szlaków rowerowych, dzi ęki którym mo Ŝna zobaczy ć uroki Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. Szlak Borowika – kolor czerwony, przebieg: Przemków – Piotrowice – Leszno Górne – Wierzbowa, długo ść szlaku: 35 km. Szlak rowerowy oznaczony kolorem Ŝółtym wiedzie przez Przemkowski Park Krajobrazowy, przebieg: Przemków – Ł ęŜ ce – Ostaszów – Gaworzyce – Ko źlice – Radwanice – Kr ępa – Ostaszów – Przemków, długo ść : 37 km Szlak niebieski wiedzie równie Ŝ przez Przemkowski Park Krajobrazowy: Przemków – Piotrowice – Borówki - Gromadka – Wierzbowa – Pasternik - Chocianów – Przemków. Długo ść szlaku: 71 km. Decyduj ąc si ę na ten szlak mo Ŝna obejrze ć m.in. Stawy Przemkowskie, d ąb „Chrobry”, wie ś Pogorzele, wrzosowiska,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 75 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

rezerwat „Torfowisko Borówki”, wsie: Gromadka, Wierzbowa i Chocianów a nast ępnie poradzieckie bunkry w Wilkocinie.

Gmina Lubin • Przez gmin ę Lubin wiedzie szlak rowerowy zaczynaj ący si ę w Przemkowie: Przemków – Krzy Ŝowa k. Ścinawy. Ide ą utworzenia szlaku było poł ączenie Doliny Odry (Szlak Odry) z Przemkowskim Parkiem Krajobrazowym. Od Przemkowa do Lubina szlak przemierza dwa kompleksy krajobrazowe. • Szlak niebieski (Obora – Gola) • Szlak zielony (Obora – Raszówka) Gmina Chocianów • Szlak rowerowy „Lasy Chocianowskie” o dł. 30 km, łączy piesze i rowerowe szlaki turystyczne Przemkowskiego Parku Krajobrazowego z innymi szlakami regionu. • Szlak niebieski - Przemków-Gromadka-Chocianów-Przemków • Czerwona - p ętla lokalna:Pocz ątek - Rynek w Chocianowie

2.3.5. Walory do uprawiania turystyki konnej Le śne obszary regionu Bory Dolno śląskie stanowi ą tereny idealne do rozwoju turystyki konnej. Zainteresowanie turystyk ą konn ą ro śnie wraz ze wzrostem zamo Ŝno ści społecze ństwa, jako Ŝe konna rekreacja jest do ść kosztowna ale trend jest wyra źnie widoczny. Cechy środowiska naturalnego (p. turystyka piesza), sie ć dróg le śnych z zakazem poruszania si ę samochodów oraz struktura własno ści lasów (zdecydowanie przewa Ŝaj ą lasy pa ństwowe) pozwalaj ą, we współpracy z zarz ądem lasów, na do ść swobodne wytyczanie szlaków turystyki konnej. Szlaki konne na terenie Borów Dolno śląskich powstaj ą z inicjatywy samorz ądów, organizacji pozarz ądowych i nadle śnictw. Zasług ą le śników powstało ponad 100 km szlaków konnych. Kolejne szlaki wytyczone zostały dzi ęki działalno ści Fundacji Bory Dolno śląskie obejmuj ącej swym zasi ęgiem tak Ŝe obszar Borów Dolno śląskich w województwie lubuskim. W tej chwili opracowany jest (z uwzgl ędnieniem poziomu umiej ętno ści je źdźców) przebieg pi ęciu tras, kolejne dwa s ą w przygotowaniu. • szlak konny nr 1 – Kliczków – Ko ścielna Wie ś – Bogumiłów – 50 km (woj.lubuskie) • szlak konny nr 2 – Kliczków – Golnice – Kliczków – 50 km. • szlak konny nr 3 – Zamek Kliczków – Zamek Grodziec (pow.Złotoryja) – 50 km • szlak konny nr 4 – Zamek Kliczków – Luboszów – Zamek Kliczków – 25 km (przełom Kwisy – trasa widokowa . • szlak konny nr 5 – Czerwona Woda – Iłowa (woj. lubuskie) – Przewóz (woj.lubuskie) • szlak konny nr 6 – Pie ńsk – Przewóz – Bogumiłów • szlak konny nr 7 – Bielawa Górna – Osiecznica

W regionie Bory Dolno śląskie funkcjonuje tylko kilka o środków jazdy konnej: • Zamek Kliczków posiada bogat ą ofert ę w zakresie turystyki konnej: jazda na lon Ŝy, trening skokowy i uje ŜdŜeniowy, rajdy konne; kuligi, przeja ŜdŜki

76 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

powozem i wozem konnym. Odbywaj ą si ę na Zamku zawody je ździeckie i spotkania miło śników koni i hodowców. • Rancho Gregoland w Kra śniku Dolnym (gm. Bolesławiec) – ma w ofercie: nauk ę jazdy klasycznej, nauk ę jazdy sportowej i z torem przeszkód (dla zaawansowanych), przeja ŜdŜki i powo Ŝenie bryczk ą wyjazdow ą, jazdy na kucykach. • Stadnina Koni „Kruszyn” – Kra śnik Górny (gm. Bolesławiec) • Stadnina koni Małgorzaty Łukianowicz – Gierałtów (gm. Nowogrodziec), która posiada konie arabskie, pełnej krwi angielskiej i konie dla pocz ątkuj ących. • Gospodarstwo Agroturystyczne „U Jasinka” - Ko ścielna Wie ś, Ruszów - oferuje między innymi szkółka jazdy i jazd ę w terenie, tygodniowe obozy je ździeckie, rajdy konne . W zimie dodatkowymi atrakcjami s ą kuligi, latem natomiast ogniska. (10 koni) • Lubi ński Klub Je ździecki „TARPAN” w Krzeczynie Wielkim (Gmina Lubin)

We wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich jest tylko jeden o środek jazdy konnej: • Gospodarstwo Agroturystyczne „Amazonka” – Ostaszów (gm. Przemków) – w ofercie nauka jazdy rekreacyjnej, przeja ŜdŜki konne wierzchem i bryczkami.

2.3.6. Walory ukształtowania terenu dla uprawiania innych form turystyki: wspinaczki skałkowej, rajdy terenowe na hałdach, lotnie, paralotnie. • Nieco monotonne ukształtowanie terenu Borów Dolno śląskich i rozległe obszary niezamieszkałe tworz ą sprzyjaj ące warunki dla niszowych produktów turystycznych, jakimi s ą o biegi i marsze na orientacj ę, o jazdy i rajdy terenowe na ró Ŝnego rodzaju pojazdach.

Ofert ę w zakresie turystyki kwalifikowanej uzupełniaj ą dwa obiekty: • Lotnisko Aeroklubu Zagł ębia Miedziowego Lubin, które posiada asfaltobetonow ą drog ę startow ą pozwalaj ącą na przyjmowanie wi ększych samolotów, jak i drog ę trawiast ą. Istnieje mo Ŝliwo ść odbycia lotu nad Borami Dolno śląskimi małym samolotem lub szybowcem. • Wie Ŝa ciśnie ń zwana „Kielich” w Lubinie - najwy Ŝszy w Polsce obiekt (34,5 m) przystosowany do uprawiania wspinaczki, na sze ściu drogach o ró Ŝnym stopniu trudno ści. Obiekt jedyny taki w Europie. Czasem wie Ŝa jest udost ępniana dla zwiedzaj ących i po wej ściu przez wewn ętrzne schodki na szczyt, mo Ŝna podziwia ć panoram ę miasta.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 77 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

WNIOSKI: • Region Bory Dolno śląskie posiada bardzo dobre warunki naturalne do rozwoju turystyki aktywnej: • wędrówek pieszych i Nordic Walking, • turystyki rowerowej, • turystyki konnej, • oraz dobre warunki do rozwoju turystyki wodnej – kajakowej. • Nordic Walking – chodzenie z kijkami, robi wielk ą karier ę w wielu turystycznych regionach Europy, szczególnie popularny jest w Niemczech, Holandii i innych nizinnych krajach. Wskazane jest stworzenie 2-3 Parków Nordic Walking (w planach ma gmina W ęgliniec ), jako centrum uprawiania tego bardzo korzystnego dla zdrowia ruchu, pod okiem wykwalifikowanych instruktorów Nordic Walking. W obiektach noclegowych od Pogórza Izerskiego po Przemkowski Park Krajobrazowy, powinna istnie ć mo Ŝliwo ść wypo Ŝyczenia kijków NW. • W zakresie turystyki rowerowej postuluje si ę stworzenie sieci wypo Ŝyczalni rowerów (z serwisem), by wypo Ŝyczony rower w punkcie startu mo Ŝna było zwróci ć w punkcie docelowym. Wypo Ŝyczalnie powinny uwzgl ędnia ć równie Ŝ potrzeby małych dzieci: dostosowany sprz ęt i kosze do wo Ŝenia dzieci. • Turystyka konna cieszy si ę, w miar ę wzrostu zamo Ŝno ści turystów, rosn ącym zainteresowaniem. Centrum dla turystyki konnej proponuje si ę utworzy ć w gminie Osiecznica, z rol ą wiod ącą Zamku Kliczków (tradycje i do świadczenie). • Wykorzystanie Kwisy - „osi regionu” - dla kajakarstwa wymaga inwestycji. By zachowa ć naturalny charakter rzeki, zagospodarowanie powinno by ć mało „agresywne”, dobrze wkomponowane w krajobraz. • Łowienie ryb mo Ŝe stanowi ć rozrywk ę w czasie pobytów weekendowych lub wypoczynkowych, pod warunkiem mo Ŝliwo ści wypo Ŝyczenia sprz ętu i zakupienia zezwolenia („Karty w ędkarskiej”) w miejscu przebywania turysty. • Produkt turystyczny „Turystyka Aktywna w Borach Dolno śląskich” pozwala na łączenie form turystyki w ofercie, np. rowery i kajaki lub konie i Nordic Walking

78 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.4. Zagospodarowanie turystyczne Walory turystyczne dane przez przyrod ę i spu ścizna historyczna nie zapewniaj ą jeszcze rozwoju turystyki w regionie. Warunkiem koniecznym jest prawidłowe zagospodarowanie turystyczne, które polega na (za O. Rogalewski): • przystosowaniu walorów turystycznych dla potrzeb ruchu turystycznego, • zapewnieniu dost ępno ści do tych walorów, • stworzeniu turystom mo Ŝliwo ści pobytu, przez rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej i sanitarnej. • rozwijaniu usług paraturystycznych, które podnosz ą jako ść pobytu turystów.

Warto przy tym zauwa Ŝyć, Ŝe wyst ępuje sprz ęŜ enie zwrotne mi ędzy elementami zagospodarowania turystycznego, które wzajemnie wpływaj ą na swój rozwój: baza noclegowa rodzi strumie ń zapotrzebowania na atrakcje turystyczne (w sensie zagospodarowanych walorów), atrakcje turystyczne zach ęcaj ą inwestorów do budowania nowych obiektów noclegowych i gastronomicznych.

2.4.1. Baza noclegowa Baza noclegowa stanowi materialn ą podstaw ę rozwoju turystyki. • W regionie Bory Dolno śląskie wg oficjalnych wykazów jest 86 obiektów noclegowych, oferuj ących ok. 3200 miejsc noclegowych: • obiekty skategoryzowane (hotele, pensjonaty, motele) stanowi ą 23 %, • dominuj ą obiekty z kilkoma, kilkunastoma łó Ŝkami, o niskim i średnim standardzie, (agroturystyka, „wynajem pokoi”) - 65%. • Widoczne jest nierównomierne rozmieszczenie obiektów noclegowych: • du Ŝa koncentracja w mie ście Bolesławiec i jego okolicach w promieniu 20 km i wzdłu Ŝ drogi A4 – ponad 55% obiektów i prawie 50% miejsc noclegowych • drugim miejscem koncentracji jest Zgorzelec i obszar na południe od niego – prawie 30% obiektów i prawie 35% miejsc noclegowych. • w obszarze „puszcza ńskim” Borów Dolno śląskich (gminy Osiecznica, Węgliniec, Chocianów i Przemków) znajduje si ę tylko ok. 20% obiektów • Przewa Ŝaj ą obiekty o niskim i średnim standardzie usług noclegowych, czasami przystosowane do wynajmowania sposobem gospodarczym przez wła ścicieli. • Z drugiej strony w regionie jest pi ęć hoteli 3-gwiazdkowych i kilka obiektów świadcz ących usługi na wysokim i bardzo wysokim poziomie (Bolesławiec, Kliczków, Karczowiska).

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 79 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 1. Obiekty noclegowe w regionie Bory Dolno śląskie Ilo ść obiektów noclegowych wg kategorii POWIAT - Ilo ść obiektów Gospodarstwa miasto/gmina Hotele / motele / - ilo ść miejsc agroturystyczne / inne pensjonaty „wynajem pokoi” Bolesławiec Miasto Bolesławiec 14 / ok. 600 3 / 2 / 3 - / 2 3 Gmina Bolesławiec 14 / ok.250 - / - / - 10 / 2 2 Gmina Osiecznica 5 / 267 1 / - / - 2 / - 2 Gmina Nowogrodziec 20 / ok.400 - / - / - 11 / 8 1 SUMA 49 / ok. 1500 /4 / 2 / 3/ / 23 / 12 / 8 Zgorzelec Miasto Zgorzelec 10 / ok. 500 2 / 1 / - 4 Gmina Zgorzelec 9 / ok. 300 - / 2 / 1 3 / - 1 Gmina Bogatynia 5 / ok.300 3 / - / - 2 / 2 - Gmina Węgliniec 6 / ok. 70 - / - / - - / 2 1 Pie ńsk 2 / ok. 50 - / - / - 2 Zawidów 1 / 130 - / - / - 5 / 0 1 SUMA 33 / ok. 1300 / 5 / 3 / 1 / / 10 / 4 / 9 Polkowice Gmina Przemków 2 / ok. 55 - / - / - 1 / - 1

Gmina 4 / ok. 90 1 / - / - 3 / - Chocianów Lubin gmina Lubin 4 / ok. 280 1 / - / - 3 / - SUMA 4 / ok. 420 2 / - / - / 7 / - 1 SUMA 11 hoteli 40 gospodarstw 5 pensjonatów agroturystycznych 86 / ok. 3200 18 4 motele 16 obiektów „wynajem pokoi” Źródło: opracowanie własne

POWIAT BOLESŁAWIECKI:

Gmina Miejska Bolesławiec Ofert ę noclegow ą Bolesławca stanowi ok. 600 miejsc noclegowych w 14 obiektach o wysokim i średnim standardzie: • 3 hotele 3-gwiazdkowe, (2 skategoryzowane) • 2 motele (skategoryzowane) • 3 pensjonaty • 1 o środek sportu i rekreacji • 2 „Ville” o wysokim standardzie • 2 obiekty „wynajem pokoi”

Obiekty przy trasie tranzytowej A4 nastawione s ą na obsług ę go ści jednodniowych, w mie ście na obsług ę go ści biznesowych oraz grup zorganizowanych

Gmina Bolesławiec W gminie jest 14 obiektów noclegowych o niskiej i średniej jako ści. Ponad 90% to obiekty małe (wynajem pokoi i agroturystyka). Cz ęść z nich, zlokalizowana przy

80 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

drodze A4 i drodze nr 297, nastawiona jest na obsług ę przeje ŜdŜaj ących tranzytem bądź w podró Ŝy słu Ŝbowej (Kruszyn, Ł ąka, Bolesławice).

Gmina Nowogrodziec: Baz ę noclegow ą gminy stanowi 20 obiektów z ok. 400 miejsc, w wi ększo ści o niskim i średnim standardzie, z czego 11 to gospodarstwa agroturystyczne a 8 to „wynajem pokoi”. Połowa obiektów, zlokalizowana przy drodze A4 (Godzieszów, Wykroty, Czerna), nastawiona jest na obsług ę turysty tranzytowego lub pracowników w delegacji

Gmina Osiecznica Tu znajduje si ę sztandarowy obiekt noclegowy całego regionu Bory Dolno śląskie , jakim jest hotel Zamek Kliczków – Centrum Konferencyjno-Wypoczynkowe ze 211 miejscami noclegowymi, w 89 pokojach i stylowych apartamentach. Ponad to w gminie jest jeszcze 100 miejsc w: • 1 go ściniec • 2 gospodarstwa agroturystyczne • 1 internat Wojskowej Agencji Mieszkaniowej

POWIAT ZGORZELECKI:

Gmina Miejska Zgorzelec: Baz ę noclegow ą stanowi 9 obiektów o średnim i niskim standardzie, w sumie posiadaj ą one ok. 500 miejsc noclegowych: • 1 hotel 3-gwiazdkowy • 1 hotel 2-gwiazdkowy • 1 motel (dom sportowca) • 1 hotel pracowniczy • 1 dom turysty • 3 obiekty wynajmuj ące pokoje • 1 całoroczne domki turystyczne - camping

Gmina Zgorzelec W gminie Zgorzelec jest 9 obiektów świadcz ących usługi noclegowe o niskim i średnim standardzie, dysponuj ące w sumie 300 miejsc noclegowych całorocznych i około 70 miejsc sezonowych.: • 2 hotele • 1 o środek wypoczynku i sportów wodnych • 1 motel • 2 gospodarstwa agroturystyczne • 2 obiekty wynajmuj ące pokoje W Radomierzycach ko ńczy si ę remont „Pałacu na Wodzie”, w którym planowane jest uruchomienie Centrum Hotelowo-Konferencyjnego na wysokim poziomie.

Gmina Bogatynia w gminie jest około 300 miejsc noclegowych w 5 obiektach: • 3 hotele w ty jeden 3-gwiazdkowy • 2 obiekty wynajmuj ące pokoje

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 81 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina i Miasto Węgliniec W gminie jest 5 gospodarstw agroturystycznych i 1 ośrodek z domkami całorocznymi z k ąpieliskiem, około 70 miejsc noclegowych.

Gmina Przemków Baz ę noclegow ą w gminie tworz ą: • Dom Wczasów Dzieci ęcych (40 m. dla grup zorganizowanych) • 1 gospodarstwo agroturystyczne (15 m.) • pole biwakowo-karawaningowe i pole namiotowe (bez dost ępu do pr ądu) • Zajazd Kobanhof w Piotrowicach, Planowane jest uruchomienie stylowego obiektu o średnim standardzie na 60 łó Ŝkami.

Gmina Chocianów W Chocianowie znajduj ą si ę: • 1 hotel (50 m.) • 3 gospodarstwa agroturystyczne, posiadaj ące ok.40 miejsc noclegowych

Gmina Lubin Na terenie Gminy – oprócz Hotelu „Chata Karczowiska” - funkcjonuj ą dwa gospodarstwa agroturystyczne: - w miejscowo ści Kłopotów: do dyspozycji s ą 4 pokoje go ścinne (15 łó Ŝek ) - go ście przyjmowani s ą przez cały rok, - w miejscowo ści Krzeczyn Mały: do dyspozycji s ą 4 pokoje go ścinne (8 łó Ŝek) - go ście przyjmowani s ą przez cały rok. Gospodarze oferuj ą całodzienne wy Ŝywienie lub wybrane posiłki.

2.4.2. Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego i podobnie jak miejsce zakwaterowania w du Ŝej mierze kształtuje ko ńcow ą ocen ę regionu przez turyst ę. Przykłady z wielu regionów Europy, tak Ŝe z Polski, pokazuj ą, Ŝe regionalna i tradycyjna kuchnia oraz wystrój i klimat lokali, podnosz ą atrakcyjno ść regionu i w konsekwencji stanowi ą czynnik wzrostu ruchu turystycznego. Dla turysty przemierzaj ącego region, stylowa restauracja, przytulny bar, dobra sma Ŝalnia ryb, mo Ŝe by ć celem głównym w ędrówki lub pobocznym, traktowanym jak atrakcja turystyczna. Warto wspomnie ć, Ŝe szczególnie cenione przez turystów s ą lokale w obiektach zabytkowych. W regionie Bory Dolno śląskie ofert ę Ŝywieniow ą tworz ą obiekty noclegowe liczne hotelowe restauracje i gospodarstwa agroturystyczne i obiekty „otwarte”. Tych ostatnich według wykazów jest 115 lokali zró Ŝnicowanych rodzajowo i jako ściowo acz nierównomiernie rozmieszczonych. 27% lokali w Bolesławcu, 20% w Zgorzelcu, 35% wzdłu Ŝ drogi A4 i innych tranzytowych – te liczby wskazują na stan „nienasycenia” ofert ą gastronomiczn ą wielkich obszarów Borów Dolno śląskich, gdzie cz ęsto jedyn ą mo Ŝliwo ść zaspokojenia głodu i pragnienia daje tury ście zakup produktów w sklepiku. W strukturze rodzajowej w miastach Bolesławiec i Zgorzelec przewa Ŝaj ą restauracje, wzdłu Ŝ dróg tranzytowych lekka przewaga lokali o charakterze baru (jak np. w gminie Nowogrodziec, a w obszarach „puszcza ńskich” restauracja jest wielk ą

82 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

rzadko ści ą, np. w gminie W ęgliniec nie ma Ŝadnej, w gminie Osiecznica jedna na osiem barów (pod poj ęciem bary kryj ą si ę lokale zarejestrowane jako: grill-bar, kawiarenka, pijalnia piwa, mała gastronomia i in.)

2.4.3. Baza sportowo-rekreacyjna Obiekty sportowo-rekreacyjne jako baza komplementarna s ą elementami uzupełniaj ącymi walory turystyczne i podnosz ą atrakcyjno ść turystyczn ą regionu. Zamkni ęte obiekty (pod dachem) cz ęsto stanowi ą ofert ę „na niepogod ę”. Obiekty sportowe i rekreacyjne daj ą turystom mo Ŝliwo ść aktywnego sp ędzania czasu wypoczynku, o ile tworz ą one „otwart ą” na potrzeby turystów ofert ę. W regionie Bory Dolno śląskie obiekty sportowe stanowi ą gminn ą własno ść i najcz ęś ciej korzystaj ą z nich szkoły ró Ŝnego szczebla, s ą to stadiony i hale sportowe

POWIAT BOLESŁAWIECKI

Gmina Miejska Bolesławiec W Bolesławcu najwi ększym o środkiem sportowo-rekreacyjnym jest kompleks obiektów Miejskiego O środka Sportu i Rekreacji (w ró Ŝnych cz ęś ciach miasta), w skład którego wchodzi: • kryta pływalnia, 3 baseny odkryte z trawiast ą pla Ŝą , wie Ŝa do skoków (5 i 2,5 m) oraz brodzik • centrum odnowy biologicznej i sala gimnastyczna, • Stadion Miejski z siłowni ą • 8 boisk, m.in. do piłki pla Ŝowej, koszykówki, siatkówki, • korty tenisowe, Skatepark.

W mie ście s ą te Ŝ hale sportowe przy szkołach. Wieloletni Program Inwestycyjny oraz Plan Rozwoju Lokalnego przewiduje m.in.: budow ę Regionalnego Centrum Rekreacyjnego w Bolesławcu – Krytej Pływalni Sportowo-Rekreacyjnej , modernizacj ę i przebudow ę Euroregionalnego Centrum Turystyczno-Wypoczynkowego (obecnie O środek Wodno Sportowy MOSiR), przebudow ę budynku zabytkowej pływalni na Centrum Rehabilitacji, budow ę ście Ŝek rowerowych.

Gmina Bolesławiec Baz ę sportowo-rekreacyjn ą na terenie gminy tworz ą : 16 pełnowymiarowych boisk do piłki no Ŝnej (Bolesławice, Brze źnik, D ąbrowa Bol., Dobra, Łaziska, Ł ąka, Kra śnik Górny, Kra śnik Dolny, Kruszyn, Mierzwin, Nowa, Nowa Wie ś, Ocice, Otok, Stare Jaroszowice, Trzebie ń), 12 nowo wybudowanych szatni sportowych (Bolesławice, Brze źnik, D ąbrowa Bol., Łaziska, Ł ąka , Kruszyn, Mierzwin, Nowa, Ocice, Otok, Stare Jaroszowice, Trzebie ń), 8 sal gimnastycznych oraz boiska do siatkówki, koszykówki przy szkołach podstawowych – Bo Ŝejowice, Brze źnik, Dąbrowa Bol., Kra śnik D., Kruszyn, Ocice i Trzebie ń. Sportem masowym i organizacj ą imprez sportowo-rekreacyjnych zajmuj ą si ę Gminny O środek Kultury i Sportu, Gminne Zrzeszenie LZS, Szkolny Zwi ązek Sportowy, Kluby Sportowe, Szkoły Podstawowe oraz działacze społeczni. W gminie Bolesławiec działa 14 piłkarskich seniorskich klubów sportowych.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 83 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Nowogrodziec W Nowogrod źcu jedynym obiektem sportowym jest zmodernizowany stadion z trybunami (1000 miejsc siedz ących). W styczniu 2008 r. gmina Nowogrodziec zło Ŝyła deklaracj ę przyst ąpienia do narodowego programu „Boisko w mojej gminie” z budową kompleksu boisk „ORLIK 2012”. Realizacja programu przewidziana jest w okresie 3 lat.

Gmina Osiecznica W gminie bogat ą ofert ę rekreacyjn ą i sportow ą zapewnia Zamek Kliczków, któr ą tworz ą: basen kryty, korty tenisowe, o środek je ździecki, ścianka wspinaczkowa, boisko do siatkówki oraz fitness centre. W wielu miejscowo ściach znajduj ą si ę zmodernizowane przyszkolne obiekty sportowe: boiska i hale b ądź sale sportowe (Osiecznica, Ławszowa, Parowa, Tomisław), w Świ ętoszowie tak Ŝe kort tenisowy. Stadion posiada Przej ęsław. Terenem o potencjale rekreacyjnym jest akwen powstały po wyrobisku kwarcytu - „Bł ękitka II”. Czysta woda o przejrzysto ści do kilku metrów jest wymarzonym akwenem dla w ędkarzy (karp, tołpyga, amur, lin) i do uprawiania sportów wodnych.

Gmina Warta Bolesławiecka W gminie znajduj ą si ę przyszkolne obiekty sportowe w Iwinach, Raciborowicach i Tomaszowie Bolesławieckim. Gmina ma w planach budow ę krytego basenu (w Iwinach). Dokumentacja i pozwolenie na budow ę s ą ju Ŝ gotowe.

POWIAT ZGORZELECKI

Gmina Miejska Zgorzelec Na ofert ę sportowo-rekreacyjn ą Zgorzelca składaj ą si ę obiekty Centrum Sportowo-Rekreacyjnego i Mi ędzyszkolnego O środka Sportowego. Centrum Sportowo-Rekreacyjne posiada nast ępuj ące obiekty: • kryta pływalnia z rynn ą o dł. 70 m, • kompleks otwartych basenów (3 niecki), • sauna, gabinet odnowy biologicznej, siłownia, • hala sportowa (na ok. 2000 osób): boisko do piłki r ęcznej, koszykówki, siatkówki, piłki no Ŝnej halowej, • dwa korty tenisowe. • Stadion Miejski: w pełni zmodernizowany w 2007 r., (z trybunami i nagło śnieniem) pozwala na organizowanie zawodów mi ędzynarodowych. Na infrastruktur ę treningow ą składa si ę: płyta główna (wym. 115 x 63 m) z nawierzchni ą trawiast ą, boisko boczne (wym. 115 x 63 m) z nawierzchni ą ze sztucznej trawy, trzy boiska wielofunkcyjne: dwa (18 x 36) i nawierzchni ze sztucznej trawy oraz jedno (40 x 40) o nawierzchni poliuretanowej W najbli Ŝszej przyszło ści władze miasta planuj ą uzupełni ć istniej ący ju Ŝ zespół obiektów, buduj ąc hal ę sportowo-widowiskow ą oraz sportowy o środek treningowy i sal ę konferencyjn ą.

Gmina Zgorzelec W ostatnich latach Gmina zrealizowała budow ę przyszkolnych obiektów sportowych w Łagowie (2006 r.) i śarskiej Wsi (2007 r.). Powstały boiska do gry w

84 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

koszykówk ę i siatkówk ę, boiska do piłki r ęcznej i tenisa, trzytorowa bie Ŝnia oraz skocznia w dal. Obiekty uwzgl ędniaj ą potrzeby osób niepełnosprawnych. W 2008 r. ruszyła przebudowa stadionu piłkarskiego w J ędrzychowicach, zniszczone trybuny zostan ą zast ąpione nowoczesn ą konstrukcj ą z zadaszeniem. Gmina Pie ńsk Wśród obiektów o sportowo-rekreacyjnym charakterze wyró Ŝnia si ę nowoczesna hala widowiskowo-sportowa, kompleks sportowy Orlik przy Szkole Podstawowej nr 1 w Pie ńsku oraz kładka pieszo-rowerowa ł ącz ąca Pie ńsk z niemieck ą Dech ą.

Gmina i Miasto Węgliniec Obiektem rekreacyjnym jest w gminie ładnie poło Ŝony, śródle śny zbiornik we wsi Czerwona Woda. Funkcjonuje tu strze Ŝone k ąpielisko z pomostem, wypo Ŝyczalnia sprz ętu wodnego (kajaki, rowery wodne), zagospodarowana pla Ŝa (boisko, plac zabaw, bilard), mała gastronomia. Baz ę sportow ą w gminie stanowi ą: • Węgliniec: pełnowymiarowa sala sportowa z zapleczem socjalnym, kompleks boisk o sztucznej nawierzchni, kort tenisowy, boisko do piłki no Ŝnej; • Czerwona Woda: kompleks boisk o sztucznej nawierzchni, kort tenisowy oraz boisko do piłki no Ŝnej wraz z zapleczem socjalnym, • Ruszów: pełnowymiarowa sala sportowa wraz z zapleczem socjalnym, boisko do piłki no Ŝnej • Zielonka wielofunkcyjne boisko o sztucznej nawierzchni (piłka r ęczna, siatkówka i koszykówka) W Ruszowie s ą przewidziane do realizacji boiska w 2009 roku w ramach rz ądowego programu ORLIK 2012. Planuje si ę równie Ŝ budow ę boiska o nawierzchni tartanowej w Jagodzinie.

Gmina Przemków W gminie Przemków baz ę sportow ą tworz ą boiska znajduj ące si ę przy placówkach szkolnych, boisko klubu ARKON na osiedlu Huta, boiska LZS-ów oraz Stadion Miejski w Przemkowie, z którego w głównej mierze korzysta Miejsko – Gminny Klub Sportowy ZAMET. Ponadto w Gminie działaj ą inne kluby sportowe: 1. UKS”Arkon” - piłka no Ŝna 2. LZS Ostaszów – piłka no Ŝna 3. LZS Piotrowice – piłka no Ŝna 4. UKS Przemków - koszykówka 5. UKS”Orlik” - triathlon. W planach jest utworzenie w Przemkowie: • Przemkowskiego Centrum Rekreacyjno – Edukacyjno - Sportowego poprzez rozbudow ę i przebudow ę Zespołu Szkół. Inwestycja ta realizowana b ędzie w cyklu kilkuletnim, poniewa Ŝ wynika to z du Ŝego zakresu zadania. Zakres prac obejmuje m.in.: budow ę hali sportowej z zapleczem technicznym i sanitarno- higienicznym, budow ę auli widowiskowej, rozbudow ę zespołu Ŝywieniowego, termomodernizacj ę budynku szkoły, zagospodarowanie terenu wokół budynku szkoły. Okres realizacji: 2008 – 2010 • boiska do baseballa przy Zespole Szkolno - Przedszkolnym. Zadanie ma posłu Ŝyć promocji sportu i zdrowego stylu Ŝycia w śród uczniów. Dzieciom i młodzie Ŝy ułatwiony zostanie dost ęp do aktywnego uprawiania sportu oraz zostanie wzbogacone zaplecze sportowe szkoły. Okres realizacji: 2009

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 85 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• wielofunkcyjnego boiska sportowego przy Zespole Szkolno-Przedszkolnym. Wybudowanie boiska b ędzie miało wpływ na wzbogacenie bazy sportowej na terenie gminy. Bezpo średnie korzy ści z wybudowania boiska osi ągn ą uczniowie ZSP nr 1 w Przemkowie. Zaj ęcia wychowania fizycznego b ędą prowadzone w bezpiecznych i komfortowych warunkach. Okres realizacji: 2009 • wielofunkcyjnego boiska sportowego przy Publicznej Szkole Podstawowej w Wysokiej. Zadanie ma posłu Ŝyć promocji sportu i zdrowego stylu Ŝycia w śród mieszka ńców. Mieszka ńcom ułatwiony zostanie dost ęp do aktywnego uprawiania sportu oraz zostanie wzbogacone zaplecze sportowe szkoły. Okres realizacji: 2010

Gmina Chocianów W gminie Chocianów najwa Ŝniejszym obiektem sportowym jest Centrum Sportowe im. Polskich Olimpijczyków przy Gimnazjum w Chocianowie – duma władz i mieszka ńców. W otwarciu Centrum w maju 2008 uczestniczył Minister SWiA G. Schetyna(!) W skład kompleksu sportowego wchodz ą bie Ŝnia, kort tenisowy, boisko do siatkówki i koszykówki, bie Ŝnia i piaskownica do skoku w dal, boisko do gry w piłk ę no Ŝną. Ponad to w Chocianowie funkcjonuj ą: • Stadion Sportowy w Chocianowie (boisko z trybun ą i treningowe, plac rekreacyjny) • obiekty przyszkolne, przy SP (2 sale sportowe), przy ZS (hala sportowa) • Wielofunkcyjne boisko na Osiedlu Zwyci ęstwa (sztuczna nawierzchnia). W miejscowo ściach gminy s ą boiska (Szklary Dolne, Chocianowiec) i sala sportowa (Szklary Dolne). W Parchowie rekreacyjny charakter ma boisko i tereny trawiaste do gier i zabaw. Gmina Lubin Gmina dysponuje ogólnodost ępnymi, pełnowymiarowymi boiskami trawiastymi do piłki no Ŝnej w Raszówce, Oborze, Niemstowie, Ksi ęginicach, Miłoradzicach, Kłopotowie, Krzeczynie Wielkim, a tak Ŝe w miejscowo ściach Lisiec, Czerniec i Kłopotów. Ponadto w Szklarach Górnych funkcjonuje pełnowymiarowa sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej, wielofunkcyjne boisko asfaltowe - do piłki siatkowej, koszykówki i piłki r ęcznej - gminne, ogólnodost ępne. Do dyspozycji s ą tak Ŝe stoły do tenisa, które znajduj ą si ę przy boiskach ogólnodost ępnych. Przy Szkole Filialnej w Osieku znajduje si ę wielofunkcyjne boisko sportowe o nawierzchni sztucznej wraz z bie Ŝni ą i kortami tenisowymi. Jest to tak Ŝe obiekt ogólnodost ępny. Ponadto przy nowo wybudowanych świetlicach wiejskich w Krzeczynie Małym oraz Osieku znajduj ą si ę kompleksy boisk wielofunkcyjnych wraz z kortami tenisowymi. Gmina uatrakcyjniła swoj ą baz ę sportow ą równie Ŝ o ogólnodost ępn ą strzelnic ę do broni pneumatycznej oraz łuków, która znajduje si ę w Ksi ęginicach.

2.4.4. Szlaki turystyczne Pojedyncze atrakcje turystyczne zyskuj ą na warto ści, je Ŝeli zostan ą przestrzennie poł ączone w pewn ą logiczn ą cało ść za pomoc ą szlaku. Szlaki mo Ŝna podzieli ć ze wzgl ędu na: • rodzaj środka transportu: piesze, rowerowe, konne, kajakowe, samochodowe,

86 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• wiod ący temat: zabytki techniki, zabytki architektury, geologia, ro śliny chronione, biografia znanej postaci, kulinaria, itp. • Zasi ęg: lokalne, regionalne, transgraniczne, paneuropejskie.

Szlak turystyczny jest rodzajem kompleksowego produktu turystycznego, który ułatwia przygotowanie oferty turystycznej i jej sprzeda Ŝ. Opracowanie szlaku jest twórczym procesem prowadz ącym do wydobycia takich warto ści, które uczyni ą z e szlaku produkt szczególny, a by ć mo Ŝe nawet unikatowy. Warto przy tym pami ętać o, wyra Ŝaj ącej istotn ą warto ść , nazwie dla szlaku! • W regionie Bory Dolno śląskie sie ć szlaków turystycznych, podobnie jak inne elementy zagospodarowania, wykazuje wi ększ ą g ęsto ść w rejonie Bolesławca, gdzie zasadniczo wszystkie atrakcje turystyczne i tematy zostały zintegrowane w postaci szlaków. • Godne podkre ślenia jest nazwanie zdecydowanej wi ększo ści szlaków (nie tylko w Bolesławcu) dobrze brzmi ącymi nazwami. • W regionie istniej ą obszary prawie całkowicie pozbawione oznakowanych tras pieszych. Tak jest w gminach W ęgliniec (jeden szlak, 10 km), Osiecznica (jeden szlak, 16 km), Nowogrodziec (jeden szlak, ok .12 km), • Słabo rozwini ętą sie ć klasycznych szlaków turystyki pieszej uzupełniaj ą dydaktyczne ście Ŝki przyrodnicze. • W ostatnim czasie powstały i wyznaczone zostały ponad regionalne szlaki konne. • Brak jest w regionie Bory Dolno śląskie oznakowanej trasy samochodowej a przecie Ŝ jest to cz ęsty sposób poruszania si ę turystów po regionie.

Przez obszar regionu Bory Dolno śląskie biegnie jeden szlak transgraniczny, wchodz ący w sie ć kulturowych szlaków europejskich, oraz jeden szlak, który planowany jest jako transgraniczny: • Via Regia - Droga św. Jakuba pokrywaj ą si ę w regionie Bory Dolno śląskie. • - Droga św. Jakuba - polski odcinek wa Ŝnego w Europie szlaku p ątniczego (pielgrzymkowego) powstał z inicjatywy Bractwa św. Jakuba z Jakubowa (koło Głogowa) w 2005 roku. W regionie Bory Dolno śląskie biegnie przez Chocianów, Bolesławiec, Nowogrodziec dalej do Lubania i Zgorzelca, cało ść polskiego odcinka liczy 160 km. Oznakowanie szlaku - tablice z muszl ą i krzy Ŝem św. Jakuba na niebieskim tle. • - Via Regia - jest europejskim szlakiem kulturowym na historycznym szlaku kupieckim ł ącz ącym Francj ę i Ru ś Kijowsk ą. Via Regia jest symbolem europejskiej jedno ści kulturowej. • „Szlak Parków i Ogrodów” - wchodzi w skład sieci szlaków tematycznych (pieszych, rowerowych, konnych) na terenie Borów Dolno śląskich. Szlak długo ści 255 km pozwala pozna ć 10 historycznych parków od Iłowej (woj.lubuskie) po Radomierzyce. Docelowo Szlak b ędzie ł ączył si ę z podobnym po niemieckiej stronie Nysy Łu Ŝyckiej, odpowiednie porozumienie zawarła z partnerem niemieckim Fundacja Bory Dolno śląskie

Zostały zaprezentowane ju Ŝ: • szlaki turystyki wodnej w p. 2.3.3. • szlaki rowerowe regionu w p. 2.3.4, • szlaki turystyki konnej w p. 2.3.5.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 87 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

poni Ŝej przedstawiony zostanie udział szlaków pieszych w gminach regionu.

Gmina Miejska Bolesławiec: Ście Ŝka dydaktyczna „Las przy ulicy Piastów”

Gmina Osiecznica: Szlaki turystyczne: • fragment „Szlaku Puszcza ńskiego” z Zebrzydowej do Bolesławca, 16 km. • „Szlak Parków i Ogrodów” - wchodzi w skład sieci szlaków tematycznych (pieszych, rowerowych, konnych) na terenie Borów Dolno śląskich. Szlak długo ści 255 km pozwala pozna ć 10 historycznych parków od Iłowej (woj.lubuskie) po Radomierzyce. Docelowo Szlak b ędzie ł ączył si ę z podobnym po niemieckiej stronie Nysy. • Ście Ŝki dydaktyczne: Geologiczna, Edukacji Przyrodniczej (2), Po Puszczy Zgorzeleckiej i śołnierska.

POWIAT BOLESŁAWIECKI

Gmina Miejska Bolesławiec W Bolesławcu zostały wyznaczone piesze szlaki tematyczne: • Szlak Średniowiecznych Budowniczych i Kopaczy Złota • Szlak Poetów Renesansu • Szlak Napoleo ński • Szlak Architektów i Mecenasów • Szlak Przyrodoznawców i Architektów Ogrodów • Szlak Ceramików i Rze źbiarzy • Szlak Zakonników i Kronikarzy

Gmina Bolesławiec Przez teren gminy przebiegaj ą piesze szlaki tematyczne: • Szlak im. Leona Pi ątkowskiego ( Ŝółty) - Kra śnik Górny - Stare Jaroszowice • Szlak Puszcza ński (niebieski) – Łaziska - Dobra) • Szlak im. II Armii Wojska Polskiego (czerwony) – Kruszyn – Dobra, szlak wytyczany ale nie oznakowany • Szlak Pokutuj ącej Skałki w Łaziskach (niebieski) • Zielony (Kraszowice - Kruszyn) • Fragment Szlaku św. Jakuba na trasie Kruszyn – Mierzwin

Gmina Nowogrodziec • Via Regia – (Droga Królewska), zwana równie Ŝ Wysok ą Drog ą, odtwarzaj ący przebieg szlaku kupieckiego z Rusi do Europy Środkowej, • Droga św. Jakuba – przebieg pokrywa si ę z Via Regia; jeden z najwa Ŝniejszych szlaków kulturowych Europy

Gmina Warta Bolesławiecka • Szlak II Armii Wojska Polskiego (czerwony): - wariant południowy – Bolesławiec – Legnica • "Szlak Le śny" (zielony): Bolesławiec - Lubin

88 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Czarny: Okmiany - Grodziec • śółty: Bolesławiec - Warta Bolesławiecka - Bolesławiec • Niebieski: Bolesławiec - Wartowice - Raciborowice Górne - Lwówek Śląski

Gmina Osiecznica • Szlak Puszcza ński (niebieski). Wiedzie on z Zebrzydowej przez Osiecznic ę do Bolesławca. Długo ść całego szlaku wynosi 34 km, z czego 16 km przypada na gmin ę Osiecznica.

POWIAT ZGORZELECKI

Gmina Miejska i Wiejska Zgorzelec • Szlak Jakubów - Via Regia • Szlak II Armii Wojska Polskiego

Gmina Pie ńsk • Szlak II Armii Wojska Polskiego – wariant północny, nieoznakowany, ko ńczy si ę w Jagodzinie

Gmina i Miasto Węgliniec • Szlak II Armii Wojska Polskiego - gmin ę przebiega 10 km odcinek. • Gmina planuje wytyczenie tras do uprawiania Nordic Walking. Koncepcja powstała w ramach lGD Bory Dolno śląskie.

Gmina Bogatynia W południowej cz ęś ci powiatu zgorzeleckiego wytyczone s ą dwa szlaki o charakterze podgórskim: • Dokoła worka turoszowskiego (zielony), Ksawerów – Bogatynia – Krzewina • Z zawidowa przez Sulików do Gryfowa (niebieski)

Gmina Przemków Przez teren Przemkowskiego Parku Krajobrazowego przebiega około 250 km szlaków turystycznych. Pozostaj ą one pod opiek ą oddziałów DZPK Wrocław oraz PTTK Lubin. Wyznaczone są szlaki piesze, rowerowe i ście Ŝki przyrodniczo – edukacyjne. Do pieszych szlaków nale Ŝą : 1. Szlak Ŝółty – „Szlak Zabytków” trasa: Przemków – Wilkocin – Wysoka – Jakubowo Lubi ńskie – Pogorzeliska – Nowy Dwór. Długo ść szlaku 24 km 2. Szlak czerwony, trasa: Przemków – Piotrowice – dawna wie ś Pogorzele – dawna wie ś Studzianki – Borówki – Gromadka – Wierzbowa – Pasternik – Chocianów – Przemków. Długo ść szlaku 75 km

Gmina Chocianów Przez teren gminy przebiegaj ą : • Droga św. Jakuba - trasa o długo ści 30 km na terenie lasów Chocianowskich, • szlak zielony - Bolesławiec- Chocianów – Lisi ęc - Krzeczyn Wielki - Lubin - Składowice - Miłogoszcz - Górki – Chobienia.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 89 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Lubin Teren gminy Lubin przebiegaj ą nast ępuj ące szlaki turystyczne: • Szlak II Armii Wojska Polskiego (czerwony) - z Chocianowa przez Lubin do Ścinawy, • Szlak Polskiej Miedzi (niebieski) - z Polkowic przez Lubin do Legnicy, • Szlak Zabytków ( Ŝółty) z Krzeczyna przez Lubin do Lubi ąŜ a dalej Pieszków - Lubin - Krzeczyn Mały – Przemków, • Szlak Le śny (zielony) – ze Składowic przez Lubin do Chocianowa. Ście Ŝki edukacyjne: • Ście Ŝka przyrodnicza „Gogołowice”- utworzona we wsi o tej samej nazwie; tematem jest środowisko przyrodnicze wsi, którego elementami s ą ogródki przydomowe, ziele ń przydro Ŝna, przyko ścielna i zwi ązana z wiejskim stawem (6 przystanków). Ście Ŝki dydaktyczne: - „Krzeczyn Wielki, Chróstnik, Rezerwat Zimna Woda”, - „ Raszowa Du Ŝa, Raszowa Mała, Buczynka, Miłoradzice”, - „Siedlce, Ksi ęginice, Składowice”, eksponuj ące miejsca ciekawe przyrodniczo (dla ww. ście Ŝek opracowane zostały zeszyty materiałów szkoleniowych).

2.4.5. Baza do rozwoju turystyki edukacyjnej We współczesnej turystyce poza wypoczynkiem biernym i aktywnym, regeneracj ą sił fizycznych i psychicznych, ro śnie zapotrzebowanie na produkty turystyczne pozwalaj ące na zdobycie nowej wiedzy, rozszerzanie horyzontów, odkrywanie tajemnic otaczaj ącego świata. Ciekawo ść świata jest nie tylko cech ą dzieci ale i ludzi dorosłych. Produkty turystyczne powinny t ę ciekawo ść rozbudza ć i j ą zaspokaja ć. Mówi ąc turystyka edukacyjna, my ślimy szkolna edukacja ekologiczna. Jest to niebezpieczne zaw ęŜ anie spojrzenia na turystyk ę edukacyjn ą, nie mniej istnieje wyra źny trend rosn ącego zapotrzebowania na turystyk ę edukacyjn ą ze strony systemu o światy. Z drugiej strony ro śnie potrzeba wypoczynku w bliskim kontakcie z natur ą i poznawaniem jej tajemnic w śród osób w wieku 50+. Podstawowym narz ędziem turystyki edukacyjnej s ą oznakowane i opracowane tematyczne ście Ŝki dydaktyczne, z obiektami które atrakcyjnie prezentuj ą „wykładany” temat oraz „centra edukacji” W regionie Bory Dolno śląskie jest ju Ŝ kilkadziesi ąt takich ście Ŝek, z przewag ą ście Ŝek edukacji ekologicznej. Rol ę o środków edukacji ekologicznej w regionie Bory Dolno śląskie pełni ą Nadle śnictwa, które wypełniaj ą swoj ą statutow ą działalno ść w tym zakresie.

Gmina Miejska Bolesławiec "Śladami słynnych Europejczyków” (ł ączna dł. 14 km) To, co najwa Ŝniejsze: • miejski szlak kulturowy powstał w 2006 roku, • punkty oznakowane tablicami w czterech j ęzykach (polski, czeski, niemiecki, angielski), cało ść prezentowana na tablicach wielkoformatowych. • tematyczna prezentacja historii i atrakcji miasta na 7 trasach spacerowych: • śladami kopaczy złota i średniowiecznych budowniczych,

90 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• śladem poetów renesansu, • szlakiem napoleo ńskim, • szlakiem architektów i przemysłowców, • szlakiem przyrodoznawców i architektów ogrodów, • szlakiem ceramików i rze źbiarzy • szlakiem zakonników i kronikarzy. • wszystkie trasy zaczynaj ą si ę w Rynku (Zadanie sfinansowany ze środków unijnych w ramach projektu: „Transgraniczna edukacja historyczno-przyrodnicza: „ Śladami słynnych Europejczyków”)

Las przy ulicy Piastów w Bolesławcu, (2 km) ście Ŝka dydaktyczna, oznakowana za pomoc ą białego kwadratu przekre ślonego uko śną zielon ą lini ą. To, co najwa Ŝniejsze: • ziele ń miejska i świat zwierz ąt, • neogotycka wie Ŝa „Jenny” z 1873 r. - Jenny von Bary-Doussin była jedn ą z najwybitniejszych artystek wywodz ących si ę z Bolesławca, • miejsce wypoczynku z paleniskiem.

Gmina Przemków / Gmina Chocianów Lasy okolic Przemkowa - w ędrówka po buczynach Długo ść ście Ŝki: ok. 20 km Ście Ŝka umo Ŝliwia poznanie ekosystemów lasów li ściastych i borów. Przebiega granicami rezerwatu przyrody „Buczyna Piotrowicka”, unikalnego na ni Ŝu lasu bukowego, który reprezentuje Ŝyzn ą buczyn ę sudeck ą z cał ą grup ą bardzo rzadkich górskich gatunków runa le śnego. Najwi ększ ą atrakcj ą ście Ŝki jest najstarszy d ąb szypułkowy w Polsce – „Chrobry” – ponad 750-letni pomnik przyrody. Ście Ŝka jest oznakowana kolorem zielonym i prowadzi przez dwie jednostki fizjograficzne: Dolin ę Szprotawy i Wysoczyzn ę Chocianowsk ą – mikroregion Wysoczyzny Lubi ńskiej. Wiedzie przez rezerwat przyrody ”Ł ęgi Źródliskowe koło Przemkowa” w zabytkowym parku miejskim w Przemkowie, sk ąd poprzez lasy dociera do granic rezerwatu przyrody „Buczyna Piotrowicka” i do d ębu „Chrobry” w Piotrowicach. Niew ątpliw ą atrakcj ę ście Ŝki stanowi ą śródwydmowe torfowiska przej ściowe z owado Ŝern ą rosiczk ą po średni ą oraz krajobraz wydm śródl ądowych z unikalnymi na skal ę krajow ą wrzosowiskami. Lasy okolic Przemkowa daj ą równie Ŝ mo Ŝliwo ść okresowych obserwacji rzadkich, ale jednocze śnie charakterystycznych dla nich, elementów biologii l ęgowej ptaków i ssaków. Nocne obserwacje wizualne i słuchowe, toki cietrzewi czy rykowisko jeleni to jedna z wielu szans bezpo średniego kontaktu z przyrod ą. Niezapomniane wra Ŝenia odbierane s ą wszystkimi zmysłami. Na ście Ŝce mo Ŝna przeprowadzi ć zaj ęcia edukacyjne o nast ępuj ącej tematyce: • ekosystem lasu: struktura i funkcjonowanie, • pi ętra ro ślinno ści lasu – oznaczanie lasu, • awifauna lasów okolic Przemkowa, • znaczenie lasu dla środowiska, • orientacja w terenie.

Stawy Przemkowskie - wyprawa do ptasiego raju

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 91 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Długo ść ście Ŝki: ok. 16 km Stawy, o powierzchni 1016 ha, poło Ŝone s ą w okolicy Przemkowa. Rezerwat ornitologiczny, o tej samej nazwie, utworzono w 1984r. i wytypowano do ochrony terenów wodno-błotnych w ramach mi ędzynarodowej konwencji Ramsar. Powierzchnia rezerwatu obejmuje liczne stawy i laski ł ęgowe. Ście Ŝka oznakowana kolorem niebieskim prezentuje ekosystemy wodno-błotne i daje mo Ŝliwo ść poznania gospodarczego wykorzystania stawów. Stawy s ą jedn ą z najcenniejszych ostoi ptactwa wodno-błotnego na Dolnym Śląsku. Wiosn ą i jesieni ą mo Ŝna obserwowa ć ponad 200 gatunków ptaków. Zaskakiwa ć mo Ŝe fakt, Ŝe unikalne zjawiska przyrodnicze tocz ą si ę tu przez cały sezon, a nie tylko podczas okresu l ęgowego ptaków. Ście Ŝka przyrodnicza Stawy Przemkowskie prowadzi nie tylko groblami pomi ędzy stawami. To równie Ŝ w ędrówka po alejach i szpalerach drzew li ściastych. Ście Ŝka daje ciekaw ą mo Ŝliwo ść obserwacji w jednym miejscu a Ŝ czterech, najcz ęś ciej rosn ących w Polsce gatunków d ębów. Oprócz rodzimych – szypułkowego i bezszypułkowego, rosn ą tu d ęby sprowadzone z Ameryki Północnej, czyli d ąb czerwony i d ąb błotny. Warto zwiedzi ć ście Ŝkę nie tylko ze wzgl ędu na zjawiska cyklicznie powtarzaj ące si ę w ka Ŝdym sezonie, z udziałem ogromnej liczby ptaków, ale równie Ŝ na obserwacje wrze śniowo-pa ździernikowe purchawicy olbrzymiej – chronionego grzyba o najwi ększym owocniku ze wszystkich grzybów świata. Pa ździernik to równie Ŝ czas Świ ęta Wesołego Karpia w Ostaszowie i okazja na dogł ębne poznanie biologii karpia. Na ście Ŝce mo Ŝna przeprowadzi ć zaj ęcia edukacyjne o nast ępuj ącej tematyce: • formy ochrony przyrody, • ekosystem środowiska wodnego i podmokłego: struktura, funkcjonowanie, znaczenie dla środowiska, • rozpoznawanie gatunków: fauna i flora terenów podmokłych, awifauna l ęgowa i przelotna, • gospodarcze wykorzystanie stawów.

Tropienie śladów zwierz ąt w Wilkocinie - ruchome wydmy śródl ądowe Długo ść ście Ŝki: ok. 6 km Ście Ŝka nie jest oznakowana. Swój pocz ątek ma w Wilkocinie k. Przemkowa. Przebiega przez piaszczyste, ruchome wydmy śródl ądowe i bory Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. Daje szans ę poznania bogatej przyrody Borów Dolno śląskich, jej charakterystycznych gatunków ro ślin, wraz z gatunkami rzadkimi i chronionymi, czy te Ŝ świata zwierz ąt. Na ście Ŝce mo Ŝna analizowa ć przydatno ść konsumpcyjn ą m.in. borówki brusznicy i czernicy oraz królestwa grzybów. Tropienie śladów zwierz ąt w Wilkocinie to nie tylko okazja zapoznania si ę z ekosystemem borów, ale tak Ŝe wrzosowisk. Jedn ą z wi ększych atrakcji ście Ŝki, oprócz spaceru po ruchomych wydmach, s ą poradzieckie, dwupoziomowe bunkry, w których po opuszczeniu wojsk zadomowiły si ę nietoperze. Obecnie, w pl ątaninie 2 ha si ęci kajut i korytarzy bunkra, zimuj ą cztery gatunki nietoperzy, w tym nocek Bechsteina. Na ście Ŝce mo Ŝna przeprowadzi ć zaj ęcia edukacyjne o nast ępuj ącej tematyce: • rozpoznawanie tropów zwierz ąt i śladów Ŝerowania, • okre ślanie zale Ŝno ści pokarmowych w ekosystemach, • wyznaczanie kierunków – orientacja w terenie,

92 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• typy krajobrazu oraz ukształtowanie terenu, zjawiska pogodowe, • obserwacja budek l ęgowych nietoperzy, • zabawy terenowe, • zwiedzanie bunkrów.

Ście Ŝka historyczno-przyrodnicza po Przemkowie Przemków jest jednym z miast śląskich, których dokładny czas zało Ŝenia nie znajduje potwierdzenia w dokumentach. Według wiarygodnych poda ń Przemków swoje powstanie zawdzi ęcza ksi ęciu Ŝaga ńskiemu Przemkowi I, który ok. 1280 roku lokował miasto na prawie niemieckim. Miasto zostało zało Ŝone jako osada handlowa le Ŝą ca na szlaku z Niemiec przez Śląsk do Krakowa. Dawniej główn ą atrakcj ą miasta był zamek ksi ąŜę cy, w którym wychowała si ę ostatnia cesarzowa Niemiec Augusta Wiktoria von Schleswig-Holstein. Obecnie wspomnienia po zamku przywołuj ą jedynie kamienne figury lwów, zabudowania dworskie oraz nagrobki w byłym przyzamkowym parku. W rejestrze zabytków architektury budownictwa figuruje 188 obiektów z terenu gminy. Ście Ŝka historyczno - przyrodnicza po wybranych zabytkach Przemkowa prezentuje 14 obiektów architektury oraz park miejski. Głównym zadaniem szlaku turystycznego uwzgl ędniaj ącego kontekst historyczny, przyrodniczy i krajobrazowy jest wypromowanie wielokulturowej historii miasta. Całkowita długo ść ście Ŝki wynosi 6,5 km, czas przemarszu ok. 3 godzin. Tematyka: historia Przemkowa i ekosystemy le śne. Oprócz wybranych zabytków Przemkowa ście Ŝka prezentuje zabytkowy park miejski i rezerwat „Ł ęgi Źródliskowe koło Przemkowa”. Szlak ten uwzgl ędnia kontekst historyczny, przyrodniczy, i krajobrazowy oraz promuje wielokulturow ą histori ę miasta.

Uroczysko Czarne Stawy ( Ŝółta, 13 km) ście Ŝka oznakowana przez Nadle śnictwo Chocianów. To, co najwa Ŝniejsze: • kompleks starych wyrobisk potorfowych – torfianek, najwi ększe 1,3 ha, • ekosystem boru bagiennego i wilgotnego • lęgowiska wielu rzadkich ptaków wodnych, z Ŝurawiem na czele, • rzadkie sowy: włochatka i sóweczka – najmniejsza sowa Europy, • tematyka zaj ęć : ekosystem lasu, jak powstaje torfowisko, świat ro ślin i zwierz ąt torfowisk, obserwacje ptaków, wiosn ą – głosy godowe płazów • rozpoznawanie klangoru – gło śnego głosu Ŝurawia

Ekomuzeum Wrzosowej Krainy - spotkania z tradycja i wielokulturowo ści ą, na które składaj ą si ę 3 punkty ekomuzealne - miejsca edukacji ekologiczno-kulturalnej: • pasieki „MAJA” w Kr ępie – tematy: tradycje pszczelarskie wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich, historia pszczelarstwa, produkcja miodu i jego wła ściwo ści lecznicze; warsztaty: odlewanie świec woskowych, inhalacja środowiska ulowego rodziny pszczelej; • "Dom Le śnika" w Duninowie (gospodarstwo agroturystyczne) – tematy: tradycje łowieckie i le śnicze; • „Wrzosowa Chata” w Borówkach – warsztaty zielarskie, malowania pisanek, Lekcje w Przyrodzie - umieszczono tablice edukacyjno-informacyjnych (opisuj ących m.in. walory przyrodnicze Wrzosowej Krainy)

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 93 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Gmina Osiecznica / Gmina W ęgliniec / Gmina Bolesławiec Rozwój ście Ŝek edukacyjnych w Puszczy Zgorzeleckiej i Osiecznickiej inicjuje i wspiera Fundacja Bory Dolno śląskie, we współpracy z Nadle śnictwem W ęgliniec i Bolesławiec oraz samorz ądem gmin Osiecznica, W ęgliniec, Pie ńsk

Ście Ŝka dydaktyczna po puszczy Zgorzeleckiej (rowerowa), To, co najwa Ŝniejsze: • torfowisko koło Parowej o charakterze tundry, karłowate sosny i brzozy, • jedyne stanowisko sosny błotnej, zwanej „sosnokos ą” • w florze torfowiska m.in. owado Ŝerne rosiczki,

Geologiczna ście Ŝka dydaktyczna w Osiecznicy, (2 km) wytyczona na zachodnim brzegu rzeki Kwisy. To, co najwa Ŝniejsze: • dom urodzin Abrahama Gotloba Wernera – uznawanego za „ojca geologii”, • skała piaskowcowa z racji kształtu nazwana “Bolesławieckim dzbankiem do kawy”, • odsłoni ęcia skrzemieniałych gleb kopalnych, w ęgli brunatnych i utworów triasowych, • malowniczy przełom Kwisy.

Przyrodnicza ście Ŝka edukacyjna Bolesławiec – Dobra - Osiecznica utworzona przez Nadle śnictwo Bolesławiec Realizowane tematy: • urz ądzenie i ochrona lasu • le śne ekosystemy, • po Ŝytki z lasu, • świat ro ślin i zwierz ąt Borów Dolno śląskich, • zagro Ŝenia dla lasu.

śołnierska ście Ŝka dydaktyczna utworzona przez nadle śnictwo Świ ętoszów, pierwotnie dla szkol ących si ę tu Ŝołnierzy. Realizowane tematy: • zagro Ŝenia dla lasu, • świat ro ślin i zwierz ąt Borów Dolno śląskich • wła ściwe korzystanie z lasu i „dobre zachowanie” w lesie

Ście Ŝka edukacji przyrodniczej ście Ŝka wytyczona przez Nadle śnictwo W ęgliniec. Zakres tematów: • las – skarbiec dla człowieka, • le śne ptaki i ich gniazda, • tajemnice starego lasu • dlaczego las jest taki wa Ŝny

POWIAT ZGORZELECKI:

94 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

(bez W ęgli ńca, opis przy Osiecznicy) Na terenie Nadle śnictwa Pie ńsk w roku 2004 powstały 3 ście Ŝki edukacyjne: • przyrodniczo-le śna w Zgorzelcu, • przyrodniczo-le śna na szkółce le śnej w Bielawie Dolnej • ście Ŝka edukacyjna w Sulikowie.

2.4.6. Sie ć informacyjna Kluczow ą rol ę w regionie turystycznym pełni sie ć informacyjna, która by była w pełni u Ŝyteczna musi obejmowa ć zadania w zakresie: Krok 1.: pozyskiwanie, gromadzenie i aktualizowanie informacji, by prezentowa ć pełen zakres prawdziwej i aktualnej informacji potrzebnych tury ście. Krok 2. twórcze przetwarzanie informacji, by sta ć si ę komunikatywnym i atrakcyjnym przekazem dla odbiorcy. Krok 3. udost ępnienie informacji, by była łatwo dost ępna dla odbiorcy, w czasie i miejscu, gdzie jej potrzebuje lub spodziewa si ę znale źć . Przy czym etapy: gromadzenie, przetwarzanie i aktualizacja, cho ć niewidoczne, pełni ą podstawowa rol ę w sieci informacyjnej. Wa Ŝne jest by informacj ę udost ępnia ć w ró Ŝnego rodzaju formach: klasycznych drukowanych, w postaci multimedialnej (na ekranie), w przekazie ustnym (kontakt bezpo średni). W regionie Bory Dolno śląskie sie ć informacyjn ą tworz ą obecnie: 1. punkty informacji turystycznej 2. strony internetowe samorz ądów 3. strony internetowe NOT-ów, 4. strony internetowe obiektów turystycznych i atrakcyjnych turystycznie, 5. informacja wizualna, 6. materiały promocyjne, wydawnictwa

Ad 1. W regionie Bory Dolno śląskie punkty IT znajduj ą si ę w trzech miejscowo ściach: • Zgorzelec – Punkt Informacji Turystycznej, prowadzone przez Biuro Turystyczne „Korona” przy ul. Daszy ńskiego 92 , strona www.it.zgorzelec.pl

• Bolesławiec – Punkt Informacji Turystycznej i Kulturalnej znajduje si ę w siedzibie Bolesławieckiego O środka Kultury, pl. Piłsudskiego 1c www.it.boleslawiec.pl

• Bogatynia - Gminny Punkt Informacji Turystycznej w strukturze O środka Sportu i Rekreacji w Bogatyni.

Ad 2. Trzy serwisy internetowe, prezentuj ą lokalne produkty turystyczne regionie Bory Dolno śląskie: • www.borydolnoslaskie.org - Strona powstała w ramach w ramach projektu "Zrównowa Ŝony rozwój Borów Dolno śląskich w aspekcie partnerstwa społecznego" realizowanego przez Lokaln ą Grup ę Działania Fundacj ę "Bory Dolno-śląskie". Program współfinansowany ze środków z Unii Europejskiej. • www.wrzosowakraina.pl. - strona Fundacji "Wrzosowa Kraina" w ramach programu „I Schemat Pilota Ŝowy Programu Leader+

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 95 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• http://europejczycy.boleslawiec.eu/europejczycy/ - strona UM Bolesławiec, powstała w ramach inicjatywy Wspólnotowej Interreg III A Czechy – Polska

2.4.7. Przewodnicy turystyczni Wyszkoleni, profesjonalnie przygotowani przewodnicy turystyczni s ą najlepszymi ambasadorami swojego regionu. Ich rola jest szczególnie istotna w obsłudze przyjazdowych grup zorganizowanych dzieci i dorosłych ale zdarza si ę, Ŝe usługa przewodnick ą zainteresowane s ą tury ści indywidualni. Na regionie Bory Dolno śląskie s ą obszary chronione, gdzie grupy zorganizowane mog ą porusza ć sie tylko z przewodnikiem, np. Rezerwat „Stawy Przemkowskie”. Na działaj ą przewodnicy PTTK z uprawnieniami przewodnika górskiego na obszar Sudetów, tzw. przewodnicy sudeccy oraz przewodnicy terenowi z uprawnieniami na obszar Dolnego Śląska. Niektórzy z nich posiadaj ą inne uprawnienia, np. na inne tereny Polski, Drezno, Prag ę, uprawnienia pilota, j ęzykowe. Przewodnicy s ą zorganizowani w kołach lub klubach przy Zarz ądach Oddziałów PTTK. Przewodników po terenie Borów Dolno śląskich skupia: • Oddział PTTK Lubin - 6 przewodników terenowych, • Klub Przewodników PTTK po ziemi przemkowskiej i okolicy (klub nale Ŝy do oddziału PTTK w Legnicy) - działa tu 5 przewodników. • Koło Przewodników Sudeckich PTTK w Jeleniej Górze, do którego nale Ŝą m.in. przewodnicy zamieszkali w Zgorzelcu (3 osoby) i Bolesławcu (kilka osób) • Punkt Informacji Turystycznej i Kulturalnej w Bolesławcu.

2.4.8. Biura usług turystycznych i przewozowych

Biura turystyczne zajmuj ą si ę organizowaniem imprez turystycznych i ich sprzeda Ŝą . Z punktu widzenia regionu turystycznego istotne znaczenie maj ą biura maj ące siedzib ę w tym regionie i zajmuj ące si ę turystyk ą przyjazdow ą. Ł ącz ą one wówczas rol ę zarówno organizatora turystyki i bezpo średniej obsługi turystów indywidualnych b ądź grupowych, a czasem nawet przewo źnika turystycznego, w przypadku, gdy dysponuj ą własnym transportem. Biura turystyki przyjazdowej odgrywaj ą du Ŝą rol ę w tworzeniu produktu turystycznego, szczególnie w fazie jego komercjalizacji. S ą po średnikami mi ędzy bran Ŝą turystyczn ą regionu a ko ńcowym odbiorc ą – turyst ą. Poprzez biura turystyczne dokonuje si ę „sprzeda Ŝ” turystycznych walorów regionu.

• W regionie Bory Dolno śląskie najwi ęcej biur turystycznych znajduje si ę w Bolesławcu – 11 i Zgorzelcu – 6.

2.4.9. Struktura przedsi ębiorstw turystycznych Wśród przedsi ębiorstw turystycznych mo Ŝna wyró Ŝni ć dwie grupy. Pierwsza to podmioty gospodarcze, których działalno ść polega na organizowaniu i bezpo średniej obsłudze ruchu turystycznego, okre ślane jako przedsi ębiorstwa turystyczne. Drug ą grup ę stanowi ą podmioty gospodarcze, dla których organizowanie i obsługa ruchu

96 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

turystycznego nie s ą podstawowym zakresem działalno ści, to przedsi ębiorstwa paraturystyczne. Wśród przedsi ębiorstw stricte turystycznych wyró Ŝniamy: • przedsi ębiorstwa transportu turystycznego, • przedsi ębiorstwa eksploatuj ące zakłady hotelarskie i gastronomiczne, • przedsi ębiorstwa sportowo – rekreacyjno – rozrywkowe, • przedsi ębiorstwa uzdrowiskowe, • biura turystyczne, • inne jednostki, ści śle współpracuj ące z bran Ŝą turystyczn ą np. miejscowo ści turystyczne.

Główny Urz ąd Statystyczny, udost ępnia dane statystyczne o ilo ści obiektów zbiorowego zakwaterowania w powiatach w Polsce. Poni Ŝsza tabela prezentuje wybrane dane dla najbli Ŝszego dost ępnego okresu. Z tabeli wynika niewielka ilo ść obiektów świadcz ących usługi noclegowe.

Tabela 2. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w 2006 roku Powiat bolesławiecki Powiat zgorzelecki Obiekty ogółem 8 11 w tym hotele 3 5 Miejsca noclegowe ogółem 596 895 w tym w hotelach 177 555 Udzielone noclegi ogółem 70 358 107 141 w tym w hotelach 20 910 73 885 Korzystaj ący z noclegów ogółem 42 948 66 378 w tym w hotelach 13 351 52 361 Źródło: GUS „Powiaty w Polsce” Warszawa 2007

W rzeczywisto ści nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe znacz ąca dla regionu Bory Dolno śląskie grupa małych obiektów typu agroturystyka i kwatery prywatne, nie ma obowi ązku składania „raportów” do GUS-u ze swojej działalno ści i w ogóle nie jest uj ęta w statystycznej sprawozdawczo ści GUS-u. Rzeczywiste liczby dotycz ące i ilo ść obiektów, i wielko ść udzielonych noclegach mo Ŝna uzyska ć jedynie w wyniku „spisu z natury” W rejestrze REGON obiekty hotelarskie (przedsi ębiorstwa turystyczne zapewniaj ące krótkotrwały pobyt), oraz gastronomiczne (zapewniaj ące wy Ŝywienie przeznaczone do bezpo średniej konsumpcji) s ą sklasyfikowane w I sekcji Polskiej

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 97 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Klasyfikacji Działalno ści. W 2007 roku struktura przedsi ębiorstw zarejestrowanych w GUS wygl ądała nast ępuj ąco: Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według I sekcji PKD Ogółem wszystkie Sekcja I Sekcja I Sekcja I Struktura Dynamika Dynamika Kategoria sekcje 2007 2006 2005 2007 2007 2006 2007 Województwo 308 308 20 972 20 650 21 073 6,8% 1,6% -2,0% Dolno śląskie Subregion 17 005 1 165 1 135 1 203 6,9% 2,6% -5,7%

Powiat bolesławiecki 6 752 393 380 439 5,8% 3,4% -13,4%

Powiat zgorzelecki 8 017 618 609 608 7,7% 1,5% 0,2% Miasto Bolesławiec 4 219 196 192 248 4,6% 2,1% -22,6% Gmina Bolesławiec 823 75 68 69 9,1% 10,3% -1,4%

Gmina Nowogrodziec 744 49 50 44 6,6% -2,0% 13,6%

Gmina Osiecznica 333 29 26 25 8,7% 11,5% 4,0% Gmina Warta 353 25 25 35 7,1% 0,0% -28,6% Bolesławiecka Miasto Zgorzelec 3 892 328 322 324 8,4% 1,9% -0,6% Gmina Zgorzelec 533 63 63 62 11,8% 0,0% 1,6% Gmina Pie ńsk 752 37 39 39 4,9% -5,1% 0,0% Gmina W ęgliniec 593 34 32 37 5,7% 6,3% -13,5% Gmina Przemków 452 29 28 31 6,4% 3,6% -9,7% Gmina Chocianów 859 45 46 53 5,2% -2,2% -13,2% Gmina Lubin 925 80 72 72 8,6% 11,1% 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych

Jak wynika z powy Ŝszego zestawienia w ci ągu 3 lat nast ąpił nieznaczny spadek ilo ści przedsi ębiorstw świadcz ących usługi hotelarskie i gastronomiczne. Rok 2006 był okresem, w którym zmalała liczba działalno ści w wi ększo ści omawianych gmin. Kolejny był nieco lepszy, jednak Ŝe nadal nie dorównywał liczbie przedsi ębiorstw z 2005 roku. Przedsi ębiorstwa hotelarskie i gastronomiczne działaj ące w regionie Bory Dolno śląskie stanowiły niecałe 6% przedsi ębiorstw działaj ących według sekcji I w województwie dolno śląskim. Ogólna liczba przedsi ębiorstw w 2007 roku z tej sekcji na omawianym obszarze stanowiło niecałe 7% wszystkich przedsi ębiorstw sklasyfikowanych według PKD, struktura ta nie odbiega od struktury w całym województwie dolno śląskim.

2.4.10. Infrastruktura paraturystyczna Infrastruktur ę ści śle turystyczn ą uzupełnia infrastruktura ogólna, z której obok mieszka ńców, potencjalnie mog ą korzysta ć tury ści (paraturystyczn ą). Głównym zadaniem urz ądze ń infrastruktury paraturystycznej jest obsługa stałych mieszka ńców danego regionu, a tury ści s ą jedynie pewn ą cz ęś ci ą u Ŝytkowników.

98 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Do infrastruktury paraturystycznej zaliczamy stacje benzynowe, zakłady świadcz ące usługi, np. fryzjerskie, naprawy samochodów; apteki i przychodnie lekarskie, banki i bankomaty, sklepy (ale nie pami ątkarskie) i centra handlowe, itp. których istnienie uatrakcyjnia i ułatwia pobyt turysty w danym miejscu. Cz ęść obiektów tworz ących infrastruktur ę paraturystyczn ą zostało opisanych w innych cz ęś ciach opracowania. Poni Ŝsza tabela prezentuje ogólne zestawienie liczby instytucji i przedsi ębiorstw wchodz ących w skład bazy paraturystycznej na omawianym regionie.

Tabela 4. Elementy infrastruktury paraturystycznej wg danych GUS (stan na 2007 r.)

Punkty Zakłady Bibliotek Instytucje Kategoria Kina sprzeda Ŝy Apteki opieki i kultury detalicznej zdrowotnej

Województwo 43 9 287 658 262 919 999 dolno śląskie Subregion 5 633 71 38 66 81 Udział procentowy 11,6% 6,8% 10,8% 14,5% 7,2% 8,1% Powiat bolesławiecki 2 309 27 16 27 41 Powiat zgorzelecki 2 312 24 10 32 32 Miasto Bolesławiec 1 303 2 2 17 24 Gmina Bolesławiec 0 b.d. 5 1 1 2 Gmina Nowogrodziec 0 6 5 1 4 5 Gmina Osiecznica 0 b.d. 6 4 1 5 Gmina Warta 1 b.d. 4 1 3 4 Bolesławiecka Miasto Zgorzelec 1 152 4 2 16 10 Gmina Zgorzelec 0 b.d. 6 0 1 3 Gmina Pie ńsk 0 5 4 1 3 3 Gmina W ęgliniec 0 b.d. 5 4 1 3 Gmina Przemków 1 b.d. 3 1 2 1 Gmina Chocianów 0 12 7 1 4 3 Gmina Lubin 0 b.d. 10 10 1 5 Źródło: Bank Danych Regionalnych

• Wielko ść infrastruktury paraturystycznej w regionie Bory Dolno śląskie , wydaje si ę by ć, przy obecnym nat ęŜ eniu ruchu turystycznego, wystarczaj ąca na potrzeby zabezpieczenia podstawowych usług „pozaturystycznych” dla ruchu turystycznego. • Potencjał twórczy i materialny do wzbogacenia lokalnej oferty turystycznej tkwi w świetlicach wiejskich, które swoj ą aktywno ść mogłyby kierowa ć na rynek turystyczny. • Z du Ŝą doz ą pewno ści mo Ŝna przyj ąć , Ŝe kłopot mo Ŝe stwarza ć turystom przebywaj ącym w le śnych miejscowo ściach, odległo ść do najbli Ŝszego bankomatu lub sklepu, w którym mo Ŝna zapłaci ć kart ą bankomatow ą. • Przykład wielu regionów turystycznych pokazuje, Ŝe infrastruktura paraturystyczna jej ilo ść i jako ść , rosła stosunkowo szybko, gdy tylko pojawiły

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 99 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

si ę symptomy zwi ększonego zainteresowania regionem i napływu turystów. Tam gdzie tury ści nie przyje ŜdŜaj ą – zamarła.

2.4.11. Dost ępno ść komunikacyjna / usługi transportowe Walor poło Ŝenia regionu turystycznego zaczyna traci ć na wa Ŝno ści na rzecz jego dost ępno ści komunikacyjnej. Znaczenie dost ępno ści ro śnie wraz z ruchliwo ści ą ludzi i post ępem w rozwoju środków transportu. Mniej liczy si ę odległo ść w kilometrach mi ędzy miejscem zamieszkania a miejscem wypoczynku, bardziej ile czasu sp ędzi si ę w podró Ŝy i w jakich warunkach b ędzie si ę ona odbywała. A wi ęc dla turysty region jest dost ępny komunikacyjnie, je śli łatwo i bezpiecznie mo Ŝna do niego dotrze ć. Dost ępno ść komunikacyjn ą ocenia si ę na bazie istniej ącej sieci dróg krajowych i lokalnych, poł ącze ń kolejowych oraz odległo ści od portów lotniczych. Region Bory Dolno śląskie le Ŝy w obszarze, który przebiegaj ą (w układzie równole Ŝnikowym i południkowym) wa Ŝne europejskie szlaki komunikacyjne: • E 40, w Polsce jako droga nr 4, (autostrada A4 w budowie) ze Zgorzelca do Granicy Pa ństwa z Ukrain ą (Kroczowa), która z autostrad ą A18 (obecnie modernizowan ą), zasadniczo poprawi dost ępno ść Borów Dolno śląskich z Niemiec i zachodu Europy. • E 65, w Polsce jako droga nr 3, biegn ąca z północy (Szwecja) na południe Europy (Grecja) jest modernizowana na wielu odcinkach - docelowo autostrada. Z turystycznego punktu widzenia istotne znaczenie maj ą drogi krajowe zbiegaj ące si ę w Bolesławcu: • droga nr 297, wzdłu Ŝ Bobru, od południa z Jeleniej Góry, od północy z Nowej Soli, • droga nr 363 ze Złotoryi. W zachodniej cz ęś ci regionu Bory Dolno śląskie wa Ŝne dla turystyki drogi maj ą przebieg południkowy: • droga nr 352 wzdłu Ŝ Nysy Łu Ŝyckiej od granicy z Czechami do Zgorzelca, i dalej z numerem 351 do Pie ńska, • drogi nr 296 i 357, wzdłu Ŝ Kwisy (dalej 350), biegn ące przez prawie niezamieszkałe niezwykle malownicze rejony borów sosnowych, w kierunku śagania. We wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich drogi o znaczeniu krajowym to: • droga nr 12, biegn ąca z Ł ęknicy do Leszna przez Przemków (kierunek wschód-zachód) • droga nr 328 z Chojnowa przez Chocianów i Przemków do Nowego Miasteczka (północ-południe)

100 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 7. Schemat przebiegu głównych dróg

Źródło: http://dsdik.wroc.pl/images/stories/grafika/drogi/siec_drog_krajowych_2009-01-07_big.png

Transport kolejowy prze Ŝywa w Europie wyra źne odrodzenie, w du Ŝej mierze jako alternatywa dla zatłoczonych szlaków transportu samochodowego. Widoczny jest wzrost znaczenia komunikacji kolejowej w podró Ŝach turystycznych. W wielu regionach Europy szybkie poci ągi ł ącz ą metropoli ę z atrakcyjnymi regionami turystycznymi. Najwa Ŝniejsz ą tras ą kolejow ą Borów Dolno śląskich jest linia poło Ŝona w Paneuropejskim Korytarzu Transportowym, ł ącz ąca Niemcy przez Polsk ę z Ukrain ą, która w Polsce zaczyna si ę w Zgorzelcu a ko ńczy w Medyce. W regionie linia biegnie południowym skrajem Borów Dolno śląskich, gdzie znajduje si ę wa Ŝny w ęzeł tej linii w Węgli ńcu i drugi w Zebrzydowej, i dalej do Bolesławca. Odcinek Bolesławiec – Wrocław stanowi cz ęść trasy wschód – zachód prowadz ącej z Drezna przez Frankfurt, Wrocław, Kraków do Lwowa. Zgodnie z „Programem docelowych pr ędko ści na liniach kolejowych w Polsce” dla poci ągów tej linii planowane jest osi ągni ęcie pr ędko ści 160 km/h. Priorytetem s ą przewozy pasa Ŝerskie. Obecnie z głównego w ęzła kolejowego w W ęgli ńcu, poci ągi pasa Ŝerskie odje ŜdŜaj ą do Zielonej Góry - Szczecina, Wrocławia – Warszawy oraz do Jeleniej Góry, Zgorzelca i Kłodzka.

Mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe region Bory Dolno śląskie jest jako cało ść dobrze dost ępny komunikacyjnie z ró Ŝnych kierunków, poniewa Ŝ krzy Ŝuj ą si ę tu wa Ŝne drogi tranzytowe Europy.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 101 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• W całym regionie w układzie dróg przewa Ŝaj ą drogi o kierunku północ – południe. • Sie ć dróg lokalnych jest rozwini ęta bardzo nierównomiernie: ogromne obszary borów sosnowych, na północ od drogi E 40, pozbawione s ą dróg lokalnych (poza wymienionymi) i ł ącznikowych, na południu sie ć dróg jest dobrze rozwini ęta. • Dobr ą dost ępno ści ą komunikacyjn ą na terenach le śnych Borów Dolno śląskich charakteryzuj ą si ę przede wszystkim tereny poło Ŝone wzdłu Ŝ południkowo przebiegaj ących szlaków komunikacyjnych. • Najwi ększym problemem jest stan nawierzchni dróg lokalnych, szczególnie w okresie pozimowym. • Stacje kolejowe na głównej magistrali kolejowej regionu mog ą pełni ć rol ę centrum komunikacyjnego w regionie (Zgorzelec, W ęgliniec, Bolesławiec).

Rynek autobusowych przewozów regionalnych jest zdominowany przez PKS oraz przewo źników prywatnych, a rynek pasa Ŝerskich przewozów kolejowych obsługiwany jest wył ącznie przez PKP S.A. Dla sprawnego funkcjonowania komunikacji zbiorowej niezb ędne jest koordynowanie i zlecanie przewozów pasa Ŝerskich przez samorz ądy, które według opracowanej strategii ustal ą potrzeby przewozowe w regionie. Stworzenie zintegrowanych systemów transportowych na poziomie gminnym i regionalnym oraz współdziałanie ró Ŝnych rodzajów transportu pozwoli na zapewnienie minimum przewozowego. Niezb ędne do tego jest promowanie transportu zbiorowego jako formy transportu ekonomicznego i ekologicznego, szczególnie w przewozach turystycznych i relacjach dom – praca. Istotnym elementem transportu publicznego jest utrzymanie i rozwój kolejowej komunikacji lokalnej i regionalnej w przewozach pasa Ŝerskich oraz wł ączenie komunikacji kolejowej w systemy miejskiej komunikacji zbiorowej, co pozwoli na utrzymanie nierentownych obecnie linii kolejowych i w ęzłów kolejowych w miastach i przej ęcie ich przez samorz ądy. Zastosowanie taboru dostosowanego do nat ęŜ enia ruchu (np. małe autobusy i autobusy szynowe) pozwoli na najbardziej efektywne wykorzystanie potencjału transportu publicznego.

2.4.12. Dost ępno ść dla niepełnosprawnych W Zgorzelcu, uchwał ą rady miasta, został przyj ęty program na lata 2004-2009, którego celem było wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych. W śród celów operacyjnych tego programu wymieniono m.in.: • poszerzenie dost ępno ści placówek kulturalnych i uczestnictwa osób niepełnosprawnych w kulturze, • przez sport, turystyk ę i aktywny wypoczynek do utrzymania kondycji psychofizycznej wzmacniaj ącej efekty rehabilitacji osób niepełnosprawnych; • poszerzenie dost ępno ści obiektów rekreacyjno - sportowych dla osób niepełnosprawnych. Rada Powiatu Zgorzeleckiego w marcu 2007 przyj ęła Powiatowy Program Działa ń na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w latach 2007-2014. W śród celów wskazuje si ę wspieranie inicjatyw na rzecz integracji osób niepełnosprawnych ze środowiskiem w zakresie sportu, kultury, rekreacji i turystyki.

102 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

W Powiecie Bolesławieckim przyj ęty jest Powiatowy Program Działa ń na rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2005 – 2010. W ramach tego programu organizowane s ą wyjazdy turystyczno – krajoznawcze oraz imprezy integruj ących ze środowiskiem lokalnym. Dla osób niepełnosprawnych i poruszaj ących si ę na wózkach, dost ępna jest trasa turystyczna „Kliczków” o długo ści 2,2 km, o charakterze przyrodniczym . Trasa tworzy p ętl ę z pocz ątkiem i zako ńczeniem przy Zamku Kliczków Trasa udost ępnion ą osobom niepełnosprawnym jest „Bolesławiec z ceramik ą w tle” o długo ści 3,7 km, która pozwala na zwiedzenie zabytków miasta wraz z Muzeum Ceramiki. Region Bory Dolno śląskie jest szczególnie predestynowany do rozwijania oferty turystycznej dla osób niepełnosprawnych, ze wzgl ędu na łagodne ukształtowanie terenu i stosunkowo łatwe stworzenie dost ępno ści do atrakcyjnych obiektów przyrodniczych i zabytków. Obserwacje świata przyrody i poznawanie jej wszystkimi zmysłami powinny by ć głównymi punktami oferty dla osób niepełnosprawnych.

WNIOSKI: • Podstaw ą materialn ą turystyki jest baza noclegowa. W regionie Bory Dolno śląskie ilo ść obiektów noclegowych daleko odbiega od „normy” jaka charakteryzuje obszary turystyczne. Wskazówka brzmi: nale Ŝy pozyska ć inwestorów do budowy nowych obiektów noclegowych, przekona ć i stworzy ć warunki mieszka ńcom regionu do świadczenia usług noclegowych, wspiera ć rozwój agroturystyki. • W regionie przewa Ŝaj ą liczebnie małe obiekty noclegowe o niskim i średnim standardzie świadczonych usług. Nale Ŝy poprzez szkolenia wła ścicieli i tworzenie im mo Ŝliwo ści doinwestowania obiektów, d ąŜ yć do podniesienia jako ści usług noclegowych. • W regionie wła ściwie nie istnieje sie ć informacyjna. Wskazuje si ę jako konieczne stworzenie w miejscach koncentracji ruchu turystycznego sieci punktów IT (proponowane: Bolesławiec w oparciu o istniej ący punkt IT, Zamek Kliczków, Przemków, Zgorzelec, Bogatynia), które spełniałyby równie Ŝ zadania w zakresie gromadzenia i aktualizacji informacji oczekiwanych przez turystów. • Nale Ŝy stworzy ć jednolity system informacji wizualnej, który poprawi dost ępno ść atrakcji turystycznych. • Konieczne jest zabezpieczenie profesjonalnych kadr do obsługi turystów: przewodników – specjalistów od edukacji ekologicznej, pilotów, instruktorów jazdy konnej, Nordic Walking, kajakarstwa, animatorów czasu wolnego. • Za konieczne uznaje si ę powstanie, spektakularnego w swej wielko ści, obiektu w rodzaju „centrum aktywno ści i rozrywki”, który miałby walor bycia pierwszym w skali kraju lub ponadregionalnej (jak wiele lat temu pływalnia w Lesznie) • Stan wielu dróg „wewn ętrznych” wymaga modernizacji. Du Ŝą szans ę w jego poprawie daj ą programy operacyjne - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko oraz Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolno śląskiego • Nale Ŝy zwi ększa ć ilo ść atrakcji turystycznych dost ępnych dla turystów niepełnosprawnych.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 103 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.5. Dominuj ące formy turystyki We współczesnej turystyce, która jest zjawiskiem o bogatej, ró Ŝnorodnej i dynamicznie zmieniaj ącej si ę tre ści, mo Ŝemy zdefiniowa ć kilkadziesi ąt jej form i rodzajów, w zale Ŝno ści od przyj ętych kryteriów społecznych, demograficznych, psychologicznych, organizacyjnych, sposobów przemieszczania si ę, itd. Formy turystyki realizowane w okre ślonym obszarze, determinuj ą przede wszystkim walory i atrakcje środowiska naturalnego oraz warto ści historycznego dziedzictwa. Im wi ększe jest ich bogactwo, tym bardziej ró Ŝnorodna jest turystyka w regionie. Z drugiej strony materialn ą baz ę turystyki tworz ą mieszkańcy regionu: je śli powstan ą nowoczesne schroniska młodzie Ŝowe, rozwinie si ę turystyka zorganizowana młodzie Ŝy szkolnej, edukacyjna wiosna i jesieni ą oraz wypoczynkowa latem, je śli powstaj ą gospodarstwa agroturystyczne, rozwija ć si ę b ędzie turystyka rodzinna, pobytowa latem, weekendowa od wiosny do jesieni, ewentualnie turystyka seniorów (60+). Przykład powy Ŝszy pokazuje, jak teoretyczne formy turystyki przenikaj ą si ę wzajemnie w turystycznej rzeczywisto ści regionu. Działania w turystyce projektowane na przyszło ść , poprzedza analiza statystyczna wielko ści i charakteru ruchu turystycznego.

2.5.1. Wielko ść i struktura ruchu turystycznego Do zilustrowania intensywno ści ruchu turystycznego w gminie zastosowa ć mo Ŝna nast ępuj ące wska źniki: • funkcji turystycznych Baretje’a (stosunek ilo ści miejsc noclegowych do liczby stałych mieszka ńców), • intensywno ści ruchu turystycznego według Schneidera (relacja liczby korzystaj ących z noclegów do ilo ści stałych mieszka ńców), • intensywno ści ruchu turystycznego według Charvata (relacja liczby udzielonych noclegów do liczby stałych mieszka ńców), • wykorzystania pojemno ści noclegowej (relacja ilo ści udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), • gęsto ści ruchu (relacja ilo ści korzystaj ących z noclegów do pow. w km2), • gęsto ści bazy noclegowej (relacja liczby miejsc noclegowych do pow. w km2),

104 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 5. Wska źniki ruchu turystycznego (stan na koniec 2007 roku)

ci ci ś ci ci ruchu ci ruchu ś ś ci ci ruchu ś sto bazy noclegowej nik bazy rozwoju noclegowej noclegowej ę ź ść g sto intensywno intensywno ę wska g wykorzystaniapojemno funkcji turystycznych Baretje’a turystycznegoCharvata według turystycznegoSchneidera według Powiat bolesławiecki 0,6 45,2 75,1 122,0 30,9 0,4 73,4

Gmina Miejska 0,9 63,7 103,8 112,3 1101,9 16,0 68,9 Bolesławiec Gmina Osiecznica 2,4 203,6 350,7 143,5 32,6 0,4 83,3 Powiat zgorzelecki 0,9 73,9 108,9 118,1 83,4 1,0 80,3 Gmina Miejska Zgorzelec 1,1 120,1 158,3 142,0 2470,2 22,9 107,8 Gmina Bogatynia 1,2 35,1 97,5 83,4 65,0 2,2 30,0 Gmina Przemków 0,4 29,6 105,5 235,2 24,6 0,4 66,0 Gmina Chocianów 0,7 11,2 39,9 59,7 6,5 0,4 16,8 Gmina Lubin 1,2 70,6 85,4 73,7 28,4 0,5 60,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

A) We wska źniku Baretje’a mo Ŝemy odczyta ć, ile miejsc noclegowych przypada na jednego mieszka ńca gminy (lub powiatu), wystarczy warto ść wska źnika podzieli ć przez 100. Je śli w regionie przypada średnio min. 3 łó Ŝka na jednego mieszka ńca, mo Ŝna powiedzie ć, Ŝe jest on regionem turystycznym. Dla porównania w karkonoskim Karpaczu przypada ok. 3 miejsca noclegowe na mieszka ńca, w czeskim Harrachovie ok. 5. Jak wida ć w regionie Bory Dolno śląskie najbardziej rozwini ęte funkcje turystyczne prezentuje gmina Osiecznica, gdzie na jednego mieszka ńca przypada ok. 0,025 łó Ŝka „turystycznego”. Najgorzej wska źnik ten okre śla obecny poziom funkcji turystycznych gminy Przemków, która dysponuje przecie Ŝ znacz ącymi walorami środowiska, historii i kultury!! Wska źnik mówi, Ŝe aby Przemków zyskał status gminy „turystycznej” ilo ść miejsc noclegowych powinna wzrosn ąć 500-krotnie.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 105 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 8. Wska źnik funkcji turystycznych Baretje'a (A)

wskaźnik funkcji turystycznych Baretje’a

3 2 1

0 i ia n iec ica lec n w eleck ianów rz sieczn gorze oc ina Lubi olesła O Z Bogaty olesławiecki B Przemków B at Zgo a a Ch Gm iejska in mina wi Gmina iejska G M Gmin Gm owiat Po P M mina mina G G

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

B) i C) Najwy Ŝszy wska źnik „odwiedzalno ści” wyst ępuje w obiektach gminy Osiecznica, w której znajduje si ę najwi ększy obiekt hotelarski w Borach Dolno śląskich – Zamek Kliczków, dysponuj ący prawie 200 miejsc noclegowych, co stanowi ok. 6% ogólnej liczby miejsc regionu oraz w Gminie Miejskiej Zgorzelec, co wynika z jej tranzytowego i przygranicznego poło Ŝenia.

Rysunek 9. Wska źnik intensywno ści ruchu turystycznego wg Schneidera (B) wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Schnaidera

250 200 150 100 50 0 ki in znica zelec ub c elec ianów ie rz c sławiecki s o gor e O a a Z Cho mina L n G ka Bolesławieci ina s m iat Bol G Gmina Bogatyniamina Przemków w Powiat Zg G Gm Miej Po a n mina Miejsk i G Gm

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

106 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 10. Wska źnik intensywno ści ruchu turystycznego według Charvata (C) wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Charvata

400

200

0 a iec cki yni

Gmina Lubin mina Osiecznica iejska Zgorzelec G Gmina Bogat Powiat Zgorzele Gmina PrzemkówGmina Chocianów Powiat Bolesławiecki Gmina M Gmina Miejska Bolesław

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

D) Najefektywniej wykorzystana jest baza noclegowa Przemkowa, co, przy jednocze śnie małej liczbie obiektów noclegowych, wskazuje na stosunkowo du Ŝe zainteresowanie turystów ofert ą tego obszaru (m.in. gospodarstwo je ździeckie i kompleks stawów, w Przemkowie odbywa si ę wiele imprez o charakterze ponadregionalnym).

Rysunek 11. Wska źnik wykorzystania pojemno ści noclegowej (D) wskaźnik wykorzystania pojemności noclegowej

300 200 100 0 ec a i ica i w w n n ecki elec yn bi rz kó el o anó Lu sławiecki siecz ogat na e olesław hoci i B O Zgorz a B Przem C m na t n a G t Bol ia ina a jska w e Gmi Gmi m Po Gmin G Powi a Mi ina Miejska Zg n m G Gmi

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

E) F) Gminy Miejskie Zgorzelca i Bolesławca charakteryzuj ą si ę najg ęstszym rozmieszczeniem bazy noclegowej w całym Subregionie, co poci ąga za sob ą najwy Ŝsze wska źniki g ęsto ści ruchu..

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 107 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 12. Wska źnik g ęsto ści ruchu (E)

wskaźnik gęstości ruchu

3000 2000 1000 0 i i k ec a k c ia w w n i n ó ó znic lec zele n ubi c r aty a L wiec e o g mk ci a a i rze o e o go Zg B rz h lesł olesław Z P C B ka a Bo ina Os js ina a Gmin t e m in in ia jska m wiat G m m e G o Mi G P a G Pow in ina Mi m Gm G

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Rysunek 13. Wska źnik g ęsto ści bazy noclegowej (F)

wskaźnik gęstości bazy noclegowej

25 20 15 10 5 0 a iec ca i in w yn ów wiecki an Lub a eczni gat lesła si emków na esł Zgorzelec hoci Bo a O Prz C mi ol n ka G ka ina ina iat B Gmina Bom m ejs Gmi G G ow Powiat Zgorzelecki P Mi ina Miejs ina m Gm G

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

2.5.2. Sezonowo ść ruchu turystycznego Sezonowo ść czyli zmiany wielko ści ruchu turystycznego w czasie (rok, miesi ąc, tydzie ń), wywołuje cykliczno ść pór roku, charakter walorów turystycznych, uwarunkowania społeczne (np. dni wolne od pracy). Zmiany w nat ęŜ eniu ruchu turystycznego w regionie Bory Dolno śląskie, ze wzgl ędu na brak dost ępu do danych pierwotnych, mo Ŝna oceni ć z informacji ogólnych i na podstawie wiedzy o cechach poszczególnych form turystyki. Mo Ŝna wyró Ŝni ć grupy obiektów o ró Ŝnym profilu sezonowo ści:

108 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• W obiektach noclegowych, gdzie dominuj ą tury ści tranzytowi i b ędący w podró Ŝach w zwi ązku z wykonywan ą prac ą, jak np. w mie ście i gminie Zgorzelec, w gminie Bolesławiec i Nowogrodziec, sezonowo ść nie zaznacza si ę silnie; zmniejszenie popytu nast ępuje w okresie wakacji i w weekendy. • Obiekty konferencyjno-szkoleniowe i obsługuj ące go ści biznesowych, np. hotele i obiekty o wy Ŝszym standardzie w mie ście i powiecie Bolesławiec oraz w mie ście i powiecie Zgorzelec, wi ększe „obło Ŝenie” maj ą w dni powszednie w okresie od jesieni do wiosny. • Gospodarstwa agroturystyczne i obiekty wypoczynkowe najwi ększym zainteresowaniem ciesz ą si ę w okresie lata, w weekendy w ciepłych miesi ącach (od maja do pa ździernika), w świ ęta i dodatkowe dni wolne od pracy. Zbieracze runa le śnego przyje ŜdŜaj ą latem i jesieni ą, wybieraj ąc cz ęsto dni powszednie. • Dla obiektów obsługuj ących wycieczkowe grupy zorganizowane (hotele i inne „du Ŝe” obiekty hotelarskie) szczyt sezonu wycieczkowego to maj i czerwiec oraz wrzesie ń i pa ździernik. Sezonowo ść jest zjawiskiem niekorzystnym. Sposobem łagodzenia skutków jest rozszerzanie (ró Ŝnicowanie) oferty i powszechnie stosowane ni Ŝsze ceny, tzw. pozasezonowe.

2.5.3. Modele przyjazdu Badania ruchu turystycznego bezpo średnio w terenie (ankiety, kwestionariusze, obserwacje i wywiady) przynosz ą wiele informacji o przebywaj ących w regionie go ściach. Przetworzone informacje daj ą statystyczn ą charakterystyk ę i struktur ę go ści, która pozwala zbudowa ć tzw. modele przyjazdu, po to by lepiej dostosowa ć ofert ę do wymaga ń i oczekiwa ń go ści, skuteczniej dociera ć do nich z promocj ą. Klasycznym modelem przyjazdu turystów jest model 3xS, czyli sło ńce, morze, pla Ŝa (ang. sun, sea, sand). Obecnie tury ści preferuj ą model 3xE, czyli edukacja (education), rozrywka (entertainment) i emocje (excitement), który mo Ŝe by ć realizowany w Borach Dolno śląskich. Model przyjazdu okre śla główne motywy, dla których tury ści przyjechali w okre ślony region.

MODEL PRZYJAZDU W BORACH DOLNO ŚLĄSKICH

TURYSTYKA WYPOCZYNKOWO – KRAJOZNAWCZA (POZNAWCZA)

Turysta zach ęcony przez znajomych, sam organizuje przyjazd, by w małej grupie rodziny i przyjaciół, wypoczywa ć i zwiedza ć region, korzysta z noclegów w hotelu, pensjonacie lub w gospodarstwie agroturystycznym , podró Ŝuje własnym samochodem.

1. Z punktu widzenia regionu wa Ŝne jest wiedzie ć, sk ąd tury ści otrzymali lub czerpali wiedz ę przed przyjazdem w Bory Dolno śląskie; najcz ęś ciej korzystali z rekomendacji znajomych – prawie 40%, co szósty turysta czerpał wiadomo ści z

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 109 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

internetu. Kanały takie jak radio, telewizja, s ą bardzo rzadko wskazanym źródłem informacji, co nie tyle świadczy o ich małej sile przekazu lecz, co bardziej jest mo Ŝliwe, o braku przekazów o regionie w tych mediach. Z drugiej strony mo Ŝna zało Ŝyć, Ŝe spotkany w mediach przekaz wywołał jedynie wra Ŝenie, emocje, które zostały zepchni ęte w sfer ę uczu ć.

Rysunek 14. Źródła informacji o gminach Subregionu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

2. Opieraj ąc si ę na wynikach bada ń przeprowadzonych w 2008 roku w gminach i miastach regionu Bory Dolno śląskie, tury ści w 60% przypadków przyjechali w towarzystwie bliskich sobie ludzi: rodziny i (lub) przyjaciół. Du Ŝą grup ę stanowi ą samotni tury ści – ponad 25% . W grupie zorganizowanej przyjechał co szósty turysta.

Rysunek 15. Sposób podró Ŝowania turystów odwiedzaj ących Subregion

110 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

3. Blisko połowa turystów przyjechała w Bory Dolno śląskie głównie dla wypoczynku i dla walorów krajoznawczych. Co pi ąty turysta wzi ął udział w imprezie. Bardzo niewielu uprawiało turystyk ę kwalifikowan ą (rowerow ą?)

Rysunek 16. Główny cel pobytu turystów odwiedzaj ących Subregion*

inne 2,08%

popraw a zdrow ia, rehabilitacja 4,17%

hobby 11,46%

obow i ązki słu Ŝbow e 4,69%

zakupy 9,90%

upraw ianie turystyki kw alifikow anej 1,56%

uczestnictw o w imprezach 22,40%

w ypoczynek (w lesie, nad w od ą) 13,54%

zw iedzanie 21,35%

odw iedziny u krew nych 8,85%

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00%

* respondenci mogli wybiera ć wi ęcej ni Ŝ jedn ą odpowied ź Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

4. Zdecydowanie najcz ęś ciej (73 %) tury ści przyje ŜdŜaj ą w duecie lub kameralnych grupkach do 6 osób. Ale prawie co pi ąty buł uczestnikiem grupy ponad 20 osób.

Rysunek 17. Liczebno ść grupy turystów odwiedzaj ących Subregion.

60,00%

50,00%

40,00%

30,00% Udział %

20,00%

10,00%

0,00% 1 2-3 3-6 6-10 11-20 >20 wielko ść grupy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 111 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

5. Połowa turystów korzystała z własnego samochodu, 13% z autokaru. Co czwarty turysta skorzystał z publicznego środka transportu, autobusu lub wi ęcej osób z poci ągu. A Ŝ 6% odwiedzaj ących leciało samolotem!

Rysunek 18. Środek transportu wykorzystywany przez turystów odwiedzaj ących Subregion

0,00%0,77%6,92% samolot 15,38% 3,08% tanie linie lotnicze samochód 10,77% autokar autobus kursowy kolej

13,08% 50,00% motocykl pieszo rower

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

6. Tury ści najcz ęś ciej umawiali si ę na wyjazd prywatnie (71%), w grupie zorganizowanej przez szkoł ę lub zakład pracy uczestniczył co pi ąty turysta.

Rysunek 19. Sposób zorganizowania wyjazdu przez turystów odwiedzaj ących Subregion. 3% 2%

15%

indywidualnie

5% przez biuro podró Ŝy przez zakład pracy,szkoł ę instytucj ę społeczn ą inaczej

75%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

7. Tylko niewiele ponad połowa odwiedzaj ących Bory Dolno śląskie sp ędziła w nich chocia Ŝ jedn ą noc, co siódmy sp ędził nie wi ęcej ni Ŝ 6 godzin.

112 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 20. Czas pobytu na terenie Subregionu turystów odwiedzaj ących Subregion.

13,79%

51,72% 34,48%

do pół dnia (do 6 godzin) jeden dzie ń bez noclegu wi ęcej dni z noclegiem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

8. Ponad 30% z nocuj ących turystów wybrało nocleg w hotelu, pensjonacie lub motelu, a prawie 30% skorzystało z go ściny w gospodarstwie agroturystycznym. Stosunkowo niewielu nocowało u własnej rodziny.

Rysunek 21. Rodzaj obiektu noclegowego z jakiego korzystaj ą tury ści przebywaj ący w Subregionie 0% 3% 2% 11% 28%

11%

11% 2% 32%

mieszkanie znajomych, krewnych hotel, motel, zajazd, pensjonat domek letniskowy na działce rekreacyjnej schronisko, dom wycieczkowy ośrodek wypoczynkowy kwatera prywatna gospodarstwo agroturystyczne kemping, pole biwakowe, bungalow inne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 113 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.5.4. Struktura społeczno-ekonomiczna odwiedzaj ących Rozwój turystyki powinien opiera ć si ę na wiedzy o cechach społeczno- ekonomicznych odwiedzaj ących region turystów, poniewa Ŝ zachowania człowieka jako turysty s ą zmienn ą wielu czynników o charakterze społecznym, np. wiek, płe ć, wykształcenie, stan rodzinny, pozycja społeczna, oraz ekonomicznym, np. dochody, status materialny, zawód, forma zatrudnienia, itp

Na tereny Borów Dolno śląskich przyje ŜdŜaj ą zarówno osoby młode, które przyci ągaj ą liczne walory krajobrazowe i walory specjalistyczne (np. jazda konna), jak i osoby starsze, które ceni ą sobie cisz ę i spokój łagodnego krajobrazu. Wśród turystów regionu niewielk ą przewag ę stanowi ą osoby płci Ŝeńskiej

Rysunek 22. Płe ć turystów odwiedzaj ących Subregion Borów Dolno śląskich.

46,22%

53,78%

Kobieta MęŜ czyzna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Najcz ęś ciej Bory Dolno śląskie odwiedzaj ą sami mieszka ńcy Dolnego Śląska (ponad 1/3), a tak Ŝe z s ąsiedniego województwa lubuskiego (prawie 15%). Liczny jest udział turystów zagranicznych, którzy stanowi ą prawie 30% odwiedzaj ących. Pochodz ą oni z siedmiu krajów świata. Najliczniejsi byli Niemcy (16%), druga pod wzgl ędem wielko ści grupa po Dolno ślązakach.

114 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 23. Pochodzenie turystów odwiedzaj ących Subregion Borów Dolno śląskich. Francja 0,33% Niemcy 5,92% Hiszpania 0,33% Grecja 0,33% Szwecja 0,33% Uzbekistan 1,32% USA 0,66% kujawsko-pomorskie 2,63%

mazowieckie 3,62% opolskie 3,95% małopolskie 3,95%

wielkopolskie 4,28% lubuskie 19,74% śląskie 3,62%

zachodnio-pomorskie 2,96% dolno śląskie 42,76%

0,00% 5,00% 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00 45,00 % % % % % % % %

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Tury ści przyje ŜdŜaj ący w Bory s ą lud źmi wykształconymi, prawie połowa posiada wy Ŝsze wykształcenie.

Rysunek 24. Wykształcenie turystów odwiedzaj ących Subregion Borów Dolno śląskich 2,83% 6,60% 0,94%

18,87% 47,17%

14,15% 9,43% wy Ŝsze policealne średnie zawodowe średnie ogólnokształc ące zaadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe uko ńczone

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Tury ści przebywaj ący w Borach nie nale Ŝą do rozrzutnych, blisko 45% nie zamierza wyda ć na pobyt w Borach wi ęcej ni Ŝ 200 zł, ale blisko 40% deklaruje pozostawienie w Borach w czasie pobytu ponad 500 zł.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 115 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 25. Deklarowana kwota wydatków turystów w Subregionie Borów Dolno śląskich podczas pobytu.

>2000

1000-2000

500-1000

200-500

0-200

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% 45,00%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Z przeprowadzonych bada ń wynika, Ŝe tury ści odwiedzaj ący Subregion Bory Dolno śląskie ch ętnie do niego powracaj ą. Jedynie 22, 58 % turystów odpowiedziało, Ŝe przebywa w Subregionie po raz pierwszy, jednocze śnie 21,77 % deklaruje, Ŝe przyje ŜdŜa stale.

Rysunek 26. Wizyty turystów w Subregionie Borów Dolno śląskich.

21,77% 22,58%

pierwszy raz drugi raz byłem tutaj kilka razy wi ęcej ni Ŝ kilka razy 14,52% 13,71% przyje ŜdŜam stale

27,42%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

116 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

WNIOSKI:

Statystyczny obraz wielko ści ruchu turystycznego i profilu turystów przebywaj ących w regionie Bory Dolno śląskie wskazuje na: • koncentracj ę ruchu turystycznego w miejscowo ściach i gminach, przez które przebiega droga E 40, statystycznie s ą one bardzo „turystyczne”, • Na tle regionu najlepiej jawi si ę turystyczny charakter Gminy Osiecznica, na terenie której znajduje si ę najwi ększa atrakcja regionu – Zamek Kliczków, • miejscowo ści i obszary o koncentracji walorów i atrakcji turystycznych s ą celem krótkich „odwiedzin” mieszka ńców Dolnego Śląska i woj. lubuskiego, bez potrzeby korzystania z noclegu, • widoczne jest du Ŝe znaczenie imprez, jako celu przyjazdu w Bory Dolno śląskie.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 117 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.6. Wizerunek obszaru Bory Dolno śląskie 2.6.1. Analiza aktywno ści promocyjnej gmin, organizacji i bran Ŝy turystycznej W klasycznym rozumieniu promocja turystyczna to wszelkie działania podmiotu (samorz ądu, organizacji turystycznej, hotelu), których adresatem s ą potencjalni tury ści. Promocja ma za zadanie informowa ć o walorach turystycznych i zach ęca ć (przekona ć) do wyboru prezentowanego regionu lub zakupu przedstawionej oferty. Aktywno ść promocyjna podmiotów turystycznych skierowana jest w tym przypadku „na zewn ątrz”. Obecnie promocj ą okre śla si ę równie Ŝ aktywno ść podmiotów turystycznych skierowan ą „do wewn ątrz”, której celem jest integracja bran Ŝy turystycznej, aktywizacja lokalnej społeczno ści do wspólnych przedsi ęwzi ęć , pozyskiwanie akceptacji dla swojej działalno ści i w konsekwencji budowanie zało Ŝonego wizerunku. Regionalne (lokalne) produkty turystyczne wymagaj ą zaanga Ŝowania i sprawnego komunikowania si ę trzech obszarów działalno ści w regionie: samorz ądów, organizacji turystycznych oraz jednostek i firm turystycznych. W regionie Bory Dolno śląskie aktywno ść promocyjna jednostek samorz ądowych wyra Ŝa si ę poprzez: wydawanie materiałów drukowanych i na no śnikach elektronicznych, udział w targach turystycznych i imprezach promocyjnych, współprac ę z mediami, prowadzenie serwisów internetowych. Dobrym wska źnikiem aktywno ści promocyjnej samorz ądów w zakresie turystyki. jest ich witryna internetowa, któr ą uznaje si ę za podstawowe narz ędzie promocji turystycznej regionu. Jak wynika z przeprowadzonych bada ń, jednym z wa Ŝniejszych źródeł informacji dla odwiedzaj ących region jest Internet. Tury ści oczekuj ą informacji o warunkach pobytu, atrakcjach turystycznych, i mo Ŝliwo ściach sp ędzania wolnego czasu.

POWIAT BOLESŁAWIEC: Oficjalna strona starostwa powiatowego: „boleslawiec.pl” nie zawiera w menu odno śnika „turystyka” ani Ŝadnych informacji o walorach i atrakcjach turystycznych powiatu. Z menu głównego odno śnik „gminy”, prowadzi do oficjalnych stron urz ędów gmin.

Gmina Miejska Bolesławiec: W serwisie miasta www.boleslawiec.eu” – brak w menu głównym odno śnika „turystyka”. Turystyczna tre ść ma charakter rozproszony, jest niekompletna i nieaktualizowana. • Wiadomo ści „turystyczne” rozrzucone w kilku odno śnikach: „miasto”, „historia” i „co zwiedzi ć”, • odno śnik „informacja turystyczna” otwiera informacj ę „Witryna www.boleslawiec.it.pl została zgłoszona jako witryna stanowi ąca zagro Ŝenie i została zablokowana zgodnie z ustawieniami bezpiecze ństwa”. • „Śladami słynnych Europejczyków” otwiera stron ę: http://europejczycy.boleslawiec.eu/europejczycy/, ze szczegółowym opisem historycznym, brak informacji o mo Ŝliwo ści zwiedzania obiektów i ich dost ępno ści,

118 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• „Mi ędzynarodowy Plener Ceramiczno-Rze źbiarski” zawiera informacj ę tylko z imprezy w 2004 r.,
„szlaki rowerowe” prowadz ą do strony „rowery-boleslawiec.pl”, z opisem i mapk ą szlaków,
„kultura i sport” wej ście na „Adresy instytucji i organizacji kulturalnych i sportowych” i tu link do „Muzeum Ceramiki” i MOSIR-u.
Jest link do strony Dolno śląskiej Organizacji Turystycznej.
Brak wykazu bazy noclegowej

Pozycjonowanie dla hasła: Bolesławiec , oparte o wyniki w wyszukiwarce Google, z dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. www.istotneinformacje.pl Portal miasta 2. www.um.boleslawiec.pl Strona Urz ędu Miasta Bolesławiec 3. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Bolesławiec redagowana przez internautów – opis miasta 4. Serwis informacyjny Bolesławca i www.bolec.info powiatu bolesławieckiego 6. www.pks.boleslawiec.pl Strona internetowa PKS 7. Strona internetowa Powiatu www.boleslawiec.pl bolesławieckiego 8. boleslawiec.naszemiasto.pl Portal turystyczny 10. www. boleslawiec.net.pl Strona Urz ędu Gminy Bolesławiec 11. www.pup.boleslawiec.ibip.pl PUP - Biuletyn Informacji Publicznej 12. www.bok.boleslawiec.pl Bolesławiecki O środek Kultury Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Wywołane pierwsze 30 stron dotyczy głównie miasta Bolesławiec: jeden serwis dotyczył gminy Bolesławiec, a drugi powiatu Bolesławiec i cztery inne serwisy tworzone przez samorz ądy. Trzy serwisy znajduj ą si ę w ogólnopolskich portalach informacyjnych (naszemiasto.pl, naszestrony.pl, wikipedia.pl). W pierwszej dziesi ątce znalazły si ę dwa portale społeczno ściowe: bolec.info, istotneinformacje.pl zawieraj ące aktualne wiadomo ści z regionu. W pierwszej 30-tce znajduj ą si ę równie Ŝ strony własne: policji, Muzeum Ceramiki, Telewizji Łu Ŝyce, PKS, PKP, MOSiRu, Miejskiej Biblioteki Publicznej, i kilku przedsi ębiorstw (ceramika bolesławiecka, fabryka naczy ń kamionkowych, nieruchomo ści).

Gmina Bolesławiec: Oficjalna strona gminy: „gminaboleslawiec.pl” nie zawiera informacji o charakterze turystycznym. W menu logo: „Wrzosowa Kraina” Lokalna Grupa Działania Punkt Konsultacyjny prowadzi do danych teleadresowych Punktu i st ąd link do strony „wrzosowakraina.pl”

Gmina Warta Bolesławiecka Oficjalna strona gminy: „wartaboleslawiecka.pl”, w odno śniku „gmina” otwiera si ę „Lokalizacja, walory przyrodnicze” (tak Ŝe w angielskiej wersji j ęzykowej, cho ć na stronie głównej brak informacji o wersjach j ęzykowych) oraz „Rys historyczny, zabytki”. Na stronie nie ma fotografii obiektów turystycznych.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 119 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Pozycjonowanie hasła: Warta Bolesławiecka w wyszukiwarce Google, dnia 16.01.2009

Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. www.wartaboleslawiecka.pl Strona internetowa Gminy 2. www. bip.wartaboleslawiecka.pl Biuletyn Informacji Publicznej 3. Internetowa encyklopedia www.pl.wikipedia.org/wiki/Warta_Boles redagowana przez internautów ławiecka – opis wsi 4. Internetowa encyklopedia www.pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wart redagowana przez internautów a_Bolesławiecka – opis gminy 5. www.dot.org.pl/czlonkowie-dot/lista- Strona internetowa czlonkow-dot/warta-boleslawiecka--- Dolno śląskiej Organizacji gmina.html Turystycznej 13. http://zamki.net.pl/zamki/warta- Portal turystyczny po świ ęcony boleslawiecka/warta- zamkom w Polsce boleslawiecka.php Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Niewiele wywołanych witryn dotyczyło miejscowo ści i gminy Warta Bolesławiecka. Na dwóch pierwszych pozycjach znalazły si ę serwisy tworzone przez urz ąd. Informacje o walorach turystycznych gminy mo Ŝna przeczyta ć na sze ściu stronach z pierwszej trzydziestki. Pozostałe wywołane strony to odno śniki, w których prezentowane s ą adresy (np. aptek, szkół, firm, nieruchomo ści, noclegów, słu Ŝby zdrowia), cz ęsto s ą one nieaktualne.

Gmina Nowogrodziec Oficjalna strona miasta i gminy: „nowogrodziec.pl” w czytelnym menu zawiera odno śnik „Dla Turysty” a w nim bogate informacje: • historia i zabytki gminy (dla ka Ŝdej wsi), tak Ŝe zabytkowe parki, • trasy rowerowe (linki do stron „Szlaki rowerowe Bolesławca i okolic”, „Trasy rowerowe Zwi ązku Gmin Kwisa”), • wykaz teleadresowy bazy noclegowej i gastronomicznej; • szczegółowy opis rzeki Kwisy, • mapa topograficzna gminy i plan miasta, • niewiele fotografii atrakcji turystycznych i bez podpisów.

W dodatkowym menu rozkład jazdy PKS, PKP i Auto-Linie oraz warunki pogodowe (link „http://pogodynka.pl/miasto.php?miasto=Nowogrodziec”)

120 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Pozycjonowanie hasła: Nowogrodziec w wyszukiwarce Google, z dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. Strona internetowa urz ędu www.nowogrodziec.pl miejskiego 2. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Nowogrodziec redagowana przez internautów – opis miasta 3. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Nowogrodzi redagowana przez internautów ec – opis gminy

4. bip.nowogrodziec.pl Biuletyn Informacji Publicznej 5. www.nowogrodziec.net (odwołanie do Strona internetowa urz ędu pozycji nr 1) miejskiego 6. www.nowogrodziec.info Forum dyskusyjne 9. Portal tworzony przez www.nowogrodziec.vcity.pl mieszka ńców Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Dla miasta i gminy Nowogrodziec istnieje wiele serwisów, zawieraj ących tre ści turystyczne oraz aktualno ści z Ŝycia regionu. Maj ą one nie tylko form ę informacyjn ą, ale równie Ŝ dyskusyjn ą (fora). Najwa Ŝniejsze strony pojawiaj ą si ę w pierwszej dziesi ątce wywołanych stron. Dwa serwisy tworzone s ą przez samorz ądy – strona UM i BIP; w Wikipedii, najpopularniejszej encyklopedii internetowej, miasto jest obszernie prezentowane. Pozostałe strony z pierwszej trzydziestki, dotycz ą odwoła ń w ogólnopolskich portalach, np. zumi.pl, 90minut.pl, bazagmin.pl, nocowanie.pl, ojej.pl,

Gmina Osiecznica Oficjalna strona gminy „osiecznica.ug.gov.pl”, zawiera w jasno skonstruowanym menu odno śniki: • „historia” z bardzo szczegółowym rysem historycznym gminy, • „turystyka” a w nim opis atrakcji turystycznych gminy, opis ście Ŝek dydaktycznych, wykaz ście Ŝek rowerowych i śródle śnych parkingów oraz spis bazy noclegowej (z linkami) i gastronomicznej. Po najechaniu myszk ą na zdj ęcie (co nie jest do ko ńca oczywiste) ukazuje si ę jego opis, • „linki” prowadz ą do stron: „Zamek Kliczków”, zakłady ceramiki „Wiza” i „Nika”, rozkład jazdy PKS – Bolesławiec • wej ście (przez logo) do portalu turystycznego gminy Osiecznica - „osiecznica.pl”, • link „Bory Dolno śląskie” obecnie nie przenosi na „borydolnoslaskie.org.pl”.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 121 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Pozycjonowanie hasła: Osiecznica w wyszukiwarce Google, dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. www.osiecznica.ug.gov.pl Strona internetowa Gminy 3. www.osiecznica.pl Portal gminny 4. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Osiecznica redagowana przez internautów – opis gminy 5. Strona główna Biuletynu www.osiecznica.bip.net.pl Informacji Publicznej Gminy Osiecznica 24. http://www.dot.org.pl/czlonkowie- Strona internetowa dot/lista-czlonkow-dot/osiecznica--- Dolno śląskiej Organizacji gmina.html Turystycznej Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Spo śród pierwszej dziesi ątki wywołanych witryn tylko cztery dotycz ą gminy Osiecznica, a dwie z nich tworzone s ą przez samorz ąd. Nale Ŝy zwrócić uwag ę, i Ŝ wśród wywołanych stron pojawiaj ą si ę strony dotycz ące miejscowo ści Osiecznica w województwie lubuskim. Pozostałe strony z pierwszej trzydziestki to głównie odno śniki do hasła Osiecznica (np. noclegi, gastronomia, sport, o świata, turystyka). Jak wynika z powy Ŝszych informacji tylko z 3 stron internetowych mo Ŝna czerpa ć rzetelne informacje na temat turystycznych walorów Gminy.

POWIAT ZGORZELECKI Na oficjalnej stronie Starostwa Powiatowego „powiat.zgorzelec.pl” z głównego menu mo Ŝna przej ść do stron gmin powiatu. Nie ma tu odno śnika „turystyka”, które z trudem odnajduje si ę w menu bocznym „na skróty”. Prowadzi on do publikacji w formie pdf: „Przewodnik turystyczny po powiecie zgorzeleckim” (192 strony, cało ść tłumaczona na j. niemiecki), „Szlak pieszo-rowerowy - Szlakiem Grodzisk Słowia ńskich i Średniowiecznych Zamków" (32 strony, cało ść tłumaczona na j. niemiecki), „Mapa turystyczna powiatu zgorzeleckiego z wyznaczon ą ście Ŝką rowerow ą (33km)”. Publikacje te s ą mało u Ŝyteczne dla internautów poszukuj ących „szybkiej i skondensowanej” informacji.

Gmina Miejska Zgorzelec . Strona oficjalna miasta: „zgorzelec.eu” zawiera w menu głównym odno śnik „turystyka” a w nim informacje: • teleadresowy wykaz bazy noclegowej (z linkami), • opis atrakcji turystycznych: „walory naturalne i walory antropogeniczne”, • „komunikacja”, • mapa rowerowa: fragment powiatu zgorzeleckiego i luba ńskiego, • nie aktywne odno śniki „trasy turystyczne” i „Prezentacja - Presentation - Präsentationen” • odno śnik „Informacja Turystyczna” prowadzi do serwisu „zgorzelec.it.pl z bogata informacj ą turystyczn ą. Menu „turystyka” nie zawiera informacji o odbywaj ących si ę w mie ście imprezach.

122 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Pozycjonowanie hasła Zgorzelec w wyszukiwarce Google, dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. www.zgorzelec.eu Oficjalna strona miasta 2. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Zgorzelec redagowana przez internautów – opis miasta 3. www.zgorzelec.info Dziennik Zgorzelca 4. Wydarzenia i informacje z www.zinfo.pl regionu Zgorzelca 5. www.wzgorzelcu.pl Zgorzelecki serwis informacyjny 6. www.zgorzelec.wfp.pl Zgorzelecki serwis informacyjny 7. www.gazetaregionalna.pl Portal informacyjny 8. www.zgorzelec.gazeta-info.pl Portal informacyjny 9. www.powiat.zgorzelec.pl Strona starostwa powiatowego 10. www.gmina.zgorzelec.pl Oficjalna strona gminy 17. www.bip.zgorzelec.iap.pl Biuletyn Informacji Publicznej 23. Strona o Zgorzelcu, mie ście, www.zgorzelec.bighost.pl jego historii, atrakcjach i zabytkach 27. Oficjalna strona Punktu www.it.zgorzelec.pl Informacji Turystycznej miasta Zgorzelec 28. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Zgorzel redagowana przez internautów – ec opis gminy 37. video.google.com/videoplay?docid= Multimedialna prezentacja (plik -7894687064387948152 video) Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Serwisów zawieraj ących informacje o mie ście Zgorzelec i gminie pojawia si ę bardzo wiele. S ą one tworzone nie tylko przez władze (4 witryny), ale równie Ŝ przez lokaln ą społeczno ść . Plusem jest multimedialna prezentacja (12 minut) miasta Zgorzelec, jednak Ŝe odnajdujemy j ą dopiero na czwartej karcie wyszukiwarki. Wa Ŝne narz ędzie promocji regionu - serwis internetowy informacji turystycznej, wywołuje si ę dopiero na 27 pozycji!

Gmina Bogatynia Oficjalny serwis miasta i gminy „bogatynia.pl” w menu głównym nie zawiera odno śnika „turystyka”. Odno śnik „informator gminny” otwiera menu „Repertuar kina KADR” i „Rozkład jazdy PKS”. „Bankomaty” „Ko ścioły i parafie”, „Bogatynia w sieci: Miniprzewodnik po Ziemi Bogaty ńskiej” - link do strony „bogatynia.dwr.pl” oraz „Informacja turystyczna” z przekierowaniem do „osirbogatynia.pl”, gdzie znajduje sie wa Ŝny dla turysty wykaz bazy noclegowej. Strona trudna w nawigacji i mało u Ŝyteczna dla potencjalnych turystów.

Gmina Wegliniec: Oficjalny serwis miasta i gminy „wegliniec.pl” nie zawiera odno śnika „turystyka”, informacje dla potencjalnych turystów znale źć mo Ŝna w kilku odno śnikach menu: „informacje ogólne” (atrakcje srodowiska naturalnego), „miasto W ęgliniec” (historia i zabytki), „mapa Gminy i Miasta”, „rozkład jazdy PKP”, „materiały promocyjne” (trzy pozycje).

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 123 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

W menu jest przekierowanie do filmu promuj ącego gmin ę (YouTube) oraz do interesuj ących turystycznie stron: nocswietojanska.info/ (Towarzystwa Przyjaciół Starego W ęgli ńca), „wegliniec.pl/muzeum/muzeum.pdf” (Muzeum Kresów Wschodnich), „swietogrzybow.pl (serwis własny wiod ącej imprezy Borów Dolno śląskich) i „borydolnoslaskie.org” - bogaty turystycznie serwis Borów Dolno śląskich Serwis gminy, mimo Ŝe zawiera bardzo atrakcyjne dla turystów informacje, nie jest łatwy i oczywisty w nawigacji, np. trudno ść sprawia „doszukanie si ę” informacji o bazie noclegowej gminy.

Gmina Pie ńsk Oficjalny serwis miasta i gminy „piensk.com.pl” zawiera pod hasłem „turystyka” informacj ę ograniczon ą do wykazu i mapy Szlaków Rowerowych POLSKA/NIEMCY Ciekawostk ą jest „Gminna Ewidencja Zabytków” – kompletny wykaz zabytkowych obiektów budownictwa, kaŜdy na foto (pliki w formacie PDF).

Pozycjonowanie hasła: Pie ńsk w wyszukiwarce Google, dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. Strona Urz ędu Miasta i www.piensk.com.pl Gminy 2. piensk.com Serwis informacyjny 3. Internetowa encyklopedia redagowana przez pl.wikipedia.org/wiki/Pie ńsk internautów – opis miejscowo ści 4. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Pie ńsk redagowana przez internautów – opis gminy 5. Biuletyn Informacji www.piensk.bip.net.pl Publicznej 6. http://www.chwila.com/piensk.html Portal ogólnoinformacyjny 15. Strona Stowarzyszenia www.stowarzyszenie.piensk.com Promocji Kultury Ziemi Pie ńskiej 17. Portal społeczno ści www.piensk.vcity.pl internetowej miasta 28. Strona po świ ęcona www.eko.org.pl/lkp/wstega_html/g_piensk. programowi Zielona htm Wst ęga Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Spo śród pierwszej dziesi ątki wywołanych stron sze ść dotyczy gminy Pie ńsk, z tego dwie tworzone samorz ąd (piensk.com.pl i BIP) zawieraj ą bie Ŝą ce wiadomo ści. Gmina i miejscowo ści s ą opisane w wikipedii.pl. Pozostałe strony z pierwszej trzydziestki to odno śniki do hasła Pie ńsk (np. noclegi, firmy, nieruchomo ści, o świata, turystyka).

Gmina Chocianów Oficjalny serwis miasta i gminy „chocianow.pl” zawiera tre ść turystyczn ą (ale nie tylko) w odno śniku „Gminny Przewodnik”, (m.in. Poło Ŝenie Geograficzne, Zabytki i

124 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Przyroda, Historia, Banki i Bankomaty, Baza Noclegowa, Gdzie Zje ść , Wa Ŝne Instytucje, Rozkład Jazdy PKS, Mapa Chocianowa, Numery Alarmowe) a w odno śniku „Sport i Rekreacja” wykaz ście Ŝek rowerowych. śycie gminy, tak Ŝe imprezy i zdarzenia o turystycznym charakterze s ą bogato ilustrowane fotografiami znajduj ącymi si ę w odno śniku „Galeria” Logo Wrzosowej Krainy jest linkiem do serwisu wrzosowakraina.pl/. Serwis gminy nie zawiera odno śnika „turystyka” ale jest stosunkowo czytelny dla poszukuj ących informacji turystycznych.

Pozycjonowanie hasła: Chocianów w wyszukiwarce Google.pl, dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. www.chocianow.pl Oficjalna strona gminy 2. pl.wikipedia.org/wiki/Chocianów Internetowa encyklopedia redagowana przez internautów – opis miejscowo ści 3. pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Chocianó Internetowa encyklopedia w redagowana przez internautów – opis gminy 5. chocianow.bip.pbox.pl Biuletyn Informacji Publicznej Urz ędu Gminy 6. www.chocianow.vcity.pl Portal społeczno ściowy miejscowo ści 7. www.zamki.pl/?idzamku=chocianow Portal turystyczny po świ ęcony zamkom w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

W przypadku Chocianowa tylko kilka serwisów mo Ŝna uzna ć za „tre ściwe” i rzetelne – te które wy świetliły si ę na pierwszej stronie wyszukiwarki. Dwa z nich tworzone s ą przez samorz ąd. Pozostałe wyniki wyszukiwania stanowi ą odwołania ogólnopolskich portali, które dotyczyły m.in.: połoŜenia (mapa), adresów firm, noclegów, ogłosze ń pracy.

Gmina Przemków Oficjalny serwis miasta i gminy „przemkow.pl” jest bardzo bogaty w tre ści turystyczne. Serwis jest bardzo czytelny, słowa kluczowe pojawiaj ą si ę w menu głównym. W odno śniku „O Gminie” znajduj ą si ę informacje ogólne: charakterystyka gminy i historia, mapa, wykaz cyklicznych imprez turystyczno - kulturalnych, galeria zdj ęć . Odno śnik „Turystyka” zawiera informacje turystyczne: wykaz obiektów noclegowo – Ŝywieniowych, wykaz osobowy przewodników z kontaktem (wej ście na teren Rezerwatu Stawy Przemkowskie tylko z przewodnikiem), punkty opieki medycznej i apteki (ich dost ępno ść ), dane stacji paliw i poczty, wykaz banków i bankomatów, instytucje kultury w gminie. Ponad to odno śniki: „Stawy Przemkowskie”, „Lasy Okolic Przemkowa”, „Gospodarstwo Agroturystyczne "Amazonka", „Kobanhof”, „ Ście Ŝki i Szlaki” (pdf), dostarczaj ą dodatkowych informacji o atrakcjach i obiektach kluczowych dla turystyki w gminie. W menu znajduje si ę logo Wrzosowej Krainy oraz Świ ęta Miodu i Wina, które prowadz ą do własnych stron internetowych.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 125 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Hasło: Przemków Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. www.przemkow.pl Oficjalna strona Gminy 3. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Przemków redagowana przez internautów – opis miejscowo ści 4. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Przemkó redagowana przez internautów w – opis gminy 10. Portal społeczno ści www.przemkow.vcity.pl internetowej miejscowo ści 14. Portal po świ ęcony walorom www.przemkowpolnocny.republika.pl przyrodniczym byłych poligonów 21. dolnyslask.org/parkikrajobrazowe/obie Serwis Turystyczny Dolnego kty/przemkowski/ Śląska Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

Walory turystyczne gminy Przemków najlepiej prezentuje oficjalny serwis Gminy, z którego bezpo średnio przej ść mo Ŝna do Biuletynu Informacji Publicznej. Pozostałe wyniki wyszukiwania prowadz ą do ogólnopolskich portali, zawieraj ących m.in.: poło Ŝenia (mapa), prognozy pogody, nieruchomo ści. Na uwag ę zasługuj ą równie Ŝ dwa serwisy dru Ŝyn sportowych oraz witryna po świ ęcona walorom powojskowych terenów północnej cz ęś ci gminy Przemków.

Gmina Lubin Oficjalna strona gminy „gmina.lubin.pl” nie zawiera odno śnika „turystyka”. W menu głównym jedyne i zwi ęzłe informacje o turystycznym charakterze znajduj ą si ę pod hasłem: „Opis gminy” i „Tradycje”. Ponad to menu zawiera logo Wrzosowej Krainy i link do Punktu Konsultacyjnego Wrzosowej Krainy, które prowadz ą do ich serwisu. Serwis gminny w swoim głównym przekazie skierowany jest do mieszka ńców Gminy.

Pozycjonowanie hasła: Gmina Lubin w wyszukiwarce Google, dnia 16.01.2009 Miejsce w Strona internetowa Tre ść wyszukiwarce 1. gmina.lubin.pl Oficjalny serwis Gminy 2. Zarz ądzenie Wójta Gminy nr gmina.lubin.pl/index.php 448/2008 3. Biuletyn Informacji Publicznej bip.ug.lubin.pl Urz ędu Gminy 4. Internetowa encyklopedia pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Lubin redagowana przez internautów – opis gminy 5. www.ug.lubin.pl Serwis Gminy Lubin 6. www.powiat-lubin.pl Strona powiatu lubińskiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych

126 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Wywołane hasło przyniosło niewiele wyników dotycz ących Gminy Lubin, najistotniejsze strony mieszcz ą si ę w pierwszej pi ątce wyszukanych wyników. Pozostałe strony dotyczyły odwoła ń do ogólnopolskich portali.

WNIOSKI: • Analiza serwisów internetowych redagowanych przez samorz ądy regionu Bory Dolno śląskie wskazuje na silnie zró Ŝnicowany poziom aktywno ści promocyjnej. W wi ększo ści władze koncentruj ą si ę na wewn ętrznej problematyce społeczno-kulturowej a tre ści serwisów skierowane s ą do lokalnej społeczno ści. Mniej widoczna jest promocja gospodarcza a przede wszystkim turystyczna. Na tym tle wyró Ŝnia si ę serwis gminy Przemków oraz Osiecznicy i Nowogrod źca, które najsilniej kreuj ą „turystyczny” wizerunek swoich obszarów. Widoczna jest tu dbało ść o dostarczenie wyczerpuj ących informacji wa Ŝnych dla potencjalnych turystów. • Witryny internetowe powiatów: bolesławieckiego i zgorzeleckiego prezentuj ą potencjał turystyczny swoich obszarów w bardzo ograniczonym zakresie. Zasadne jest stworzenie profesjonalnych serwisów turystycznych na poziomie powiatu. • Tre ść turystyczna serwisów powinna by ć budowana za pomoc ą słów kluczowych, np. „wypoczynek aktywny”, „zbieranie grzybów”, „w ędkowanie”, „wycieczka ekologiczna” „ceramika, zwiedzanie zakładu”. Zagadnienie to wymaga pogł ębionych bada ń rynku turystycznego • Wypracowane produkty turystyczne

2.6.2. Postrzeganie obszaru w śród turystów odwiedzaj ących Bory Dolno śląskie Obszar Borów Dolno śląskich to miejsce o pozytywnym wizerunku. Na taki obraz regionu składaj ą si ę: • walory środowiska naturalnego: wielkie kompleksy le śne z bogactwem grzybów i jagód, • dziedzictwo historyczno-kulturowe: pi ęknie odrestaurowany Zamek Kliczków, ceramika bolesławiecka z unikatowym zdobieniem stempelkowym, pełne zabytków miasto Bolesławiec i graniczny Zgorzelec, ró Ŝnorodno ść obiektów zabytkowych (grodziska, ko ścioły, pałace). • liczne imprezy o charakterze ponadregionalnym a nawet mi ędzynarodowym: Świ ęto Ceramiki i Blues nad Bobrem w Bolesławcu, Świ ęto Grzybów (Mistrzostwa Europy w Zbieraniu Grzybów) w W ęgli ńcu, Jarmark Jakubowy w Zgorzelcu, Festiwal Muzyka Dawna Persona Grata i Festiwal Trzech Baroków na Zamku Kliczków , Świ ęto Miodu i Wina w Przemkowie, zawody je ździeckie i Hubertus w Kliczkowie.

Z pewno ści ą najlepiej rozpoznawalnym znakiem regionu Bory Dolno śląskie jest „ceramika bolesławiecka”, która dla mieszka ńców innych regionów Polski jest produktem markowym Dolnego Śląska (ceramikę t ę mo Ŝna kupi ć w sklepach z pami ątkami dla turystów od Karkonoszy po Wrocław) a dla turystów z zagranicy jest ceramika stempelkowa kojarzona z Polsk ą (mo Ŝna j ą kupi ć w wielu sklepikach w centrach turystycznych kraju, jak bursztyn i oscypki).

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 127 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Kompleksy leśne w Polsce, w tym tak Ŝe Bory Dolno śląskie, maj ą charakter otwarty, jako lasy pa ństwowe s ą dost ępne, z prawie nieograniczon ą mo Ŝliwo ści ą wędrowania (pieszo, konno, rowerem), co mo Ŝe stanowi ć dla turystów z wielu krajów Europy zasadniczy walor. W tym przypadku znaczenie ma poło Ŝenie przy zachodniej granicy Polski i dost ępno ść Borów Dolno śląskich z przebiegaj ących autostrad. Na rynkach zagranicznych walor stanowi ą tradycyjne potrawy kuchni polskiej opartej o „owoce lasu”: grzyby, jagody, miód wrzosowy, dziczyzna, ryby le śnych stawów i rzek. Walorem jest równie Ŝ zró Ŝnicowanie kulturowe: to wynikaj ące z odległej przeszło ści łu Ŝycko-śląskiej oraz z powojennych migracji i osiedlenia si ę tu przedstawicieli wielu krajów i narodów Europy. Główn ą rol ę w tworzeniu nowego oblicza Borów Dolno śląskich – ju Ŝ nie tylko jako obszar o nieprzeci ętnych walorach przyrodniczych, ale jako miejsce wypoczynku – odgrywaj ą touroperatorzy i ich oferta zach ęcaj ąca do przyjazdu na omawiane tereny. Bory Dolno śląskie to doskonałe miejsce aby móc wykorzysta ć naturalne walory turystyczne. Dzi ęki nim zostaj ą zaspokojone bardzo wa Ŝne potrzeby człowieka, jakimi s ą: potrzeba bliskiego kontaktu z otaczaj ącym światem oraz potrzeba wypoczynku w miejscu odmiennym od środowiska miejskiego.

2.6.3. Postrzeganie obszaru na potencjalnych rynkach W otoczeniu Borów Dolno śląskich znajduj ą si ę du Ŝe aglomeracje (Wrocław, Pozna ń, Drezno, Berlin), które mog ą stanowi ć potencjalne rynki dla regionu. Potrzeby i oczekiwania mieszka ńców wielkich miast oraz wiedza o konkurencji (np. lasy lubuskie, nadwarcia ńskie czy Bory Tucholskie) wpływaj ą na kształt produktów turystycznych. Zorganizowana ankieta w śród mieszka ńców Dolnego Śląska pokazała jakie s ą preferencje potencjalnych turystów Subregionu. Wi ększo ść z nich kojarzy subregion z W ęgli ńcem, jako najbardziej rozpoznawalnym miastem Subregionu. Wynika ć to będzie zapewne z przyjazdów turystów do W ęgli ńca słynnego z runa le śnego i corocznych wycieczek turystów zbieraj ących grzyby. Jednocze śnie tylko 8% mieszka ńców Dolnego Śląska nie kojarzy Subregionu z wła ściwymi miejscowo ściami (Milicz, Trzebnica).

Rysunek 27. Z czym kojarzy si ę mieszka ńcom Dolnego Śląska Subregion Borów Dolno śląskich.

70

60

50

40

30

20

10

0 las le śne grzyby zwierzyna dzika czyste inne runo przyroda powietrze

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

128 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Odno śnie skojarze ń z Subregionem Borów Dolno śląskich odpowiedzi mieszka ńców Dolnego Śląska skoncentrowały si ę wokół lasu. Na dalszym planie znalazły si ę bardziej szczegółowe wskazania odnosz ące si ę do runa le śnego, grzybów, zwierzyny, czy dzikiej przyrody. Znikomy procent wskaza ń na bolesławieck ą ceramik ę mo Ŝe skłania ć do wniosków, Ŝe jest ona traktowana jako oddzielna, silna marka nie kojarzona bezpo średni z le śnym image Borów Dolno śląskich.

Rysunek 28. Z jak ą miejscowo ści ą Dolnego Śląska kojarzy si ę mieszka ńcom województwa Subregion Borów Dolno śląskich.

2% 7% 3% 6% 0%

33% 49%

Milicz Węgliniec Bolesławiec Strzelin Trzebnica Zgorzelec Inna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie. Rysunek 29. Środek transportu wykorzystywany przez mieszka ńców Dolnego Śląska odwiedzaj ących Subregion.

3,64% 13,64% samochód autokar 16,36% autobus kursowy 58,18% kolej rower 8,18%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Mieszka ńcy Dolnego Śląska odwiedzaj ący Subregion zdecydowanie najcz ęś ciej korzystaj ą z samochodu. Na dalszych miejscach znalazł si ę autobus kursowy, kolej oraz autokar.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 129 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 30. Główny cel pobytu mieszka ńców Dolnego Śląska odwiedzaj ących Subregion*.

inne 6,56%

hobby 4,10%

tranzyt 0,82%

obow i ązki słu Ŝbow e0,00%

upraw ianie turystyki kw alifikow anej 13,11%

uczestnictw o w imprezach 4,92%

w ypoczynek (w lesie, nad w od ą) 44,26%

zw iedzanie 14,75%

odw iedziny u krew nych 11,48%

0,00% 5,00%10,00%15,00%20,00%25,00%30,00%35,00%40,00%45,00%

* respondenci mogli wybiera ć wi ęcej ni Ŝ jedn ą odpowied ź Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Najcz ęstszym celem pobytu Dolno ślązaków w Subregionie Borów Dolno śląskich jest wypoczynek. Jest to wa Ŝne i korzystne wskazanie w aspekcie perspektyw rozwoju turystyki. W dalszej kolejno ści wskazywano na zwiedzanie, uprawianie turystyki kwalifikowanej oraz odwiedziny krewnych. Mieszka ńcy Dolnego Śląska odwiedzaj ący Subregion sp ędzaj ą w nim najcz ęś ciej od pół do całego dnia bez noclegu, stanowi ą oni prawie 80% wszystkich badanych. Osoby decyduj ące si ę na nocleg i dłu Ŝszy pobyt stanowiły 20, 56%.

Rysunek 31. Długo ść pobytu mieszka ńców Dolnego Śląska odwiedzaj ących Subregion.

20,56% 21,50%

57,94%

do pół dnia (do 6 godzin) jeden dzie ń bez noclegu wi ęcej dni z noclegiem

130 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Najpopularniejsze obiekty noclegowe to kwatery prywatne oraz hotele, motele, zajazdy, pensjonaty. W dalszej kolejno ści wskazywane były mieszkania krewnych, znajomych i gospodarstwa agroturystyczne.

Rysunek 32. Rodzaj obiektu noclegowego z jakiego korzystaj ą mieszka ńcy Dolnego Śląska w Subregionie.

6% 0% 16% 14%

24% 24%

5% 3% 8%

mieszkanie znajomych, krewnych hotel, motel, zajazd, pensjonat domek letniskowy na działce rekreacyjnej schronisko, dom wycieczkowy ośrodek wypoczynkowy kwatera prywatna gospodarstwo agroturystyczne kemping, pole biwakowe, bungalow inne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Zdecydowany prym, w śród form turystyki aktywnej uprawianej przez mieszka ńców Dolnego Śląska, w Subregionie Borów Dolno śląskich wiod ą turystyka piesza i rowerowa. Walory przyrodnicze Subregionu niew ątpliwi słu Ŝą rozwojowi tych form turystyki. Blisko 10% wszystkich wskaza ń uzyskała turystyka konna, b ędąca z pewno ści ą jednym z ciekawszych i perspektywicznych kierunków rozwoju turystyki w Subregionie. W kwestii płci badanych respondentów 57,94% stanowiły kobiety, natomiast 42,06% m ęŜ czy źni. Rysunek 33. Forma turystyki aktywnej uprawiana przez mieszka ńców Dolnego Śląska w Subregionie Borów Dolno śląskich podczas pobytu. 2,59%2,59% 9,48%

40,52% piesza rowerowa konna wodna wspinaczka

44,83%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 131 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 34. Płe ć mieszka ńców Dolnego Śląska obj ętych badaniem.

42,06%

57,94%

Kobieta MęŜ czyzna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z Bada ń w Subregionie.

132 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.7. Aktywno ść społeczno ści lokalnej 2.7.1. Demograficzno-ekonomiczna charakterystyka mieszka ńców obszaru Bory Dolno śląskie na tle regionu Potencjał demograficzny regionu oraz zmiany jego struktury - wywieraj ą istotny wpływ na przebieg procesów społeczno-gospodarczych. Stymuluj ą mi ędzy innymi rozmiary potrzeb w zakresie infrastruktury społecznej, stopie ń aktywno ści zawodowej, a tak Ŝe współdecyduj ą o dynamice przyszło ściowego rozwoju okre ślonego obszaru. W ko ńcu czerwca 2008 r. ludno ść Polski liczyła 38116 tys. osób - podobnie jak przed rokiem. W I półroczu br. liczba ludno ści wzrosła o 0,3 tys.; stopa przyrostu rzeczywistego była dodatnia – bliska zeru. W dniu 30 czerwca 2008 r. w miastach mieszkało 23305 tys. Ludno ści co stanowi 61,1%, natomiast na wsi 14811 tys. ludno ści. Współczynnik feminizacji wynosił 107 (w miastach 111, a na wsi 101). Liczba ludno ści Polski zmniejsza si ę w zasadzie od 1999 roku. Przyczyn ą jest ujemne - praktycznie w całym okresie powojennym - saldo migracji zagranicznych na pobyt stały. Tendencji spadkowej nie zmienił notowany od dwóch lat dodatni przyrost naturalny, tj. rejestrowana jest wi ększa liczba urodze ń ni Ŝ liczba zgonów (w latach 2002-2005 miał miejsce ubytek naturalny).

Tabela 6. Rozwój ludno ściowy w latach 1999 - 2008

Wska źnik Wska źnik 31.12.1999 31.12.2004 30.VI 2008 zmian zmian 1999/2008 2004/2008

Miasto Bolesławiec 43791 41475 40289 -8,00% -2,86% Gmina Bolesławiec 11425 12339 12768 11,75% 3,48% Gmina Nowogrodziec 14793 14874 14815 0,15% -0,40% Gmina Gromadka 5867 5689 5503 -6,20% -3,27% Gmina Osiecznica 6365 6977 7220 13,43% 3,48%

Gmina Warta 7519 7676 7980 6,13% 3,96%

Pow. bolesławiecki Bolesławiecka Miasto Zgorzelec 35937 33447 32288 -10,15% -3,47% Gmina Zgorzelec 7641 7900 8030 5,09% 1,65% Gmina Bogatynia 26933 25573 24989 -7,22% -2,28% Gmina Pie ńsk 9773 9509 9248 -5,37% -2,74% Gmina W ęgliniec 9372 8983 8646 -7,75% -3,75% Gmina Sulików 6125 5981 5938 -3,05% -0,72%

Gmina Zawidów 4727 4470 4369 -7,57% -2,26% Pow. zgorzelecki

Gmina Przemków 9182 9013 8766 -4,53% -2,74%

Gmina Chocianów 13280 12864 12786 -3,72% -0,61%

Miasto Lubin 82711 78085 75438 -8,79% -3,39%

Gmina Lubin 9506 10737 12036 26,61% 12,10% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 133 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Drugim pod wzgl ędem rozpoznawalno ści miastem jest Bolesławiec, który jest centrum Subregionu. Najwi ększa pod wzgl ędem zaludnienia, w śród gmin badanego terenu Borów Dolno śląskich, jest gmina miejska Bogatynia (prawie 25 tys. ludno ści), a zaraz po niej gmina Nowogrodziec, najmniejsza za ś – gmina wiejska Zawidów oraz Gromadka licz ące średnio 5 tys. osób. W przypadku miast najwi ększe zaludnienie wyst ępuje na terenie Lubina – 75 438 osób. Udział ludno ści powiatu bolesławieckiego oraz zgorzeleckiego w ogólnej liczbie mieszka ńców województwa dolno śląskiego w ostatnim badanym roku wynosił odpowiednio 3,08% i 3,25%.

Tabela 7. Struktura ludno ści na dzie ń 30.VI 2008

Wska źnik MęŜ czy źni Kobiety kobiety na 100 męŜ czyzn Miasto Bolesławiec 18863 21426 114 Gmina Bolesławiec 6346 6422 101 Gmina Nowogrodziec 7263 7552 104 Gmina Gromadka 2767 2736 99 Pow. Pow. Gmina Osiecznica 3605 3615 100

bolesławiecki bolesławiecki Gmina Warta Bolesławiecka 4006 3974 99 Miasto Zgorzelec 15250 17038 112 Gmina Zgorzelec 3989 4041 101 Gmina Bogatynia 12205 12784 105 Gmina Pie ńsk 4550 4698 103 Gmina W ęgliniec 4267 4379 103 Gmina Sulików 2974 2964 100

Pow. zgorzelecki zgorzelecki Pow. Gmina Zawidów 2060 2309 112 Gmina Przemków 4291 4475 104 Gmina Chocianów 6331 6455 102 Miasto Lubin 36148 39290 109 Gmina Lubin 6043 5993 99 ŚREDNIA OBSZARU 140958 150151 107 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Jak wynika z powy Ŝszych oblicze ń wska źnik feminizacji na badanym obszarze nie odbiegł od średniej dla całej Polski. Tylko w trzech jednostkach samorz ądowych współczynnik ten był mniejszy niŜ 100, czyli w jednostce Ŝyje mniej kobiet ni Ŝ męŜ czyzn – s ą to gminy Gromadka i Warta Bolesławiecka oraz Lubin. Najwi ększy współczynnik wyst ąpił w mie ście Bolesławiec i wynosił 114, tu Ŝ za nim znalazły si ę miasto Zgorzelec oraz gmina Zawidów (po 112).

134 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 8. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych

31.12.2004 31.12.2007 Dynamika

Miasto Bolesławiec 3285 1673 -49,1% Gmina Bolesławiec 1080 533 -50,6% Gmina Nowogrodziec 1398 662 -52,6% Gmina Gromadka 640 314 -50,9% Pow. Pow. Gmina Osiecznica 740 383 -48,2%

bolesławiecki bolesławiecki Gmina Warta Bolesławiecka 823 484 -41,2% Miasto Zgorzelec 2912 1039 -64,3% Gmina Zgorzelec 944 322 -65,9% Gmina Bogatynia 2595 1189 -54,2% Gmina Pie ńsk 986 488 -50,5% Gmina W ęgliniec 1139 549 -51,8% Gmina Sulików 622 309 -50,3%

Pow. zgorzelecki zgorzelecki Pow. Gmina Zawidów 389 163 -58,1% Gmina Przemków 1070 633 -40,8% Gmina Chocianów 1192 756 -36,6% Miasto Lubin 4683 1815 -61,2% Gmina Lubin 854 354 -58,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS (Bank Danych Regionalnych)

W przeci ągu trzech lat sytuacja na rynku pracy istotnie zmieniła si ę. Utrzymuj ący si ę trend malej ącego bezrobocia w całej Polsce równie Ŝ miał odzwierciedlenie na badanym obszarze. We wszystkich badanych jednostkach bezrobocie zmniejszyło si ę o około połow ę. Najwi ększy spadek zanotowano w gminie i mie ście Zgorzelec a tak Ŝe w mie ście Lubin – ponad 60%, najmniejszy za ś w gminie Chocianów. Sytuacja ta jest nie tylko spowodowana trwaj ącym w owym czasie dobr ą koniunktur ą gospodarcz ą. Celowe było przyj ęcie danych za rok 2004, w którym nie wyst ępowały nagminne emigracje ludno ści poza teren naszego kraju.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 135 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 9. Liczba zatrudnionych z podziałem na sektory (stan na koniec roku).

Przemysł i Usługi Usługi rynkowe budownictwo nierynkowe

1996 2006 1996 2006 1996 2006

Miasto Bolesławiec 5322 4714 3335 3127 3026 2598 Gmina Bolesławiec 792 829 145 202 179 136 Gmina Nowogrodziec 859 1220 293 175 386 394 Gmina Gromadka 416 350 135 77 172 152

Powiat Powiat Gmina Osiecznica 526 476 122 202 132 184

bolesławiecki bolesławiecki Gmina Warta Bolesławiecka 872 324 163 104 226 175 Miasto Zgorzelec 2975 1877 2801 3133 2646 2413 Gmina Zgorzelec 170 63 282 272 139 111 Gmina Bogatynia 11350 7572 1225 1559 1816 1469 Gmina Pie ńsk 524 835 237 188 226 208 Gmina W ęgliniec 566 539 1388 853 307 246 Powiat Powiat

zgorzelecki zgorzelecki Gmina Sulików 228 193 85 116 135 146 Gmina Zawidów 342 491 278 117 158 112 Gmina Przemków 305 237 337 277 308 256 Gmina Chocianów 1165 1104 393 254 401 342 Miasto Lubin 8970 7880 8032 8108 5186 4752 Gmina Lubin 528 209 262 219 393 199 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

Jak mo Ŝna zauwa Ŝyć na poni Ŝszym wykresie dominuj ącą bran Ŝą zatrudniaj ącą jest przemysł i budownictwo. W przeci ągu jednej dekady (od 1996 r. do 2006 r.) zatrudnienie na omawianym terenie Borów Dolno śląskich we wszystkich sektorach zmalało. w przypadku dominuj ącego sektora było to a Ŝ 18%, natomiast zatrudnienie usługach rynkowych spadło tylko o 2% a w nierynkowych o 11%. Dominuj ącymi jednostkami s ą miasta, w których wyst ępuje przemysł wydobywczy – miasto Bogatynia i Lubin.

136 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 35. Struktura osób pracuj ących wg bran Ŝ

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

2.7.2. Aktywno ść organizacji lokalnych i regionalnych oraz społeczno ści lokalnych Cech ą demokratycznie zorganizowanej społeczno ści gminy jest aktywno ść obywatelska jej mieszka ńców, skupionych w rozmaitych zwi ązkach i klubach zainteresowa ń. Zasadnicz ą rol ę pełni ą organizacje pozarz ądowe – stowarzyszenia (NTO), działaj ące na rzecz całej społeczno ści lokalnej. Działalno ść osób zrzeszonych w tych organizacjach przyczynia si ę do budowy to Ŝsamo ści regionalnej i słu Ŝy powstawaniu „małych ojczyzn”, w których mieszka ńcy maj ą poczucie odpowiedzialno ści za swoje otoczenie i kreowania wspólnot ę lokaln ą. Organizacje lokalne staj ą si ę istotnym partnerem samorz ądu w działaniach na rzecz lokalnej społeczno ści. Współpraca realizowana na zasadach partnerstwa, przynosi zaanga Ŝowanym stronom: władzy samorz ądowej, organizacjom, a w konsekwencji wszystkim mieszka ńcom, wymierne korzy ści, polegaj ące na lepszym zaspakajaniu ich potrzeb. Dotychczas szczególny nacisk we współdziałaniu kładziony jest na : • pomoc społeczn ą i działania wychowawcze i prewencyjne w środowisku ludzi młodych, ich edukacj ę i wspomaganie rozwoju uzdolnie ń; • wspieranie procesów prowadz ących do gospodarczego rozwoju gminy i powstawania nowych miejsc pracy; • dbało ść o osoby niepełnosprawne i wspieranie mo Ŝliwo ści ich samorealizacji (sport, twórczo ść , kształcenie); • dbało ść o stan środowiska naturalnego i walory turystyczne gminy • upowszechnianie aktywnego sposobu Ŝycia; • działania zwi ązane z członkostwem Polski w Unii Europejskiej;

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 137 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• wspieranie lokalnych przedsi ęwzi ęć artystycznych i upowszechniania kultury;

Na obszarze Borów Dolno śląskich co raz liczniej powstaj ą organizacje, dla których celem priorytetowym jest turystyczny rozwój gminy: wykorzystanie walorów turystycznych, tworzenie nowych atrakcji, kultywowanie tradycji i dziedzictwa kulturowego, poprzez: aktywizacj ę społeczno ści lokalnej, organizacj ę szkole ń, inicjowanie i organizowanie zdarze ń kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych; turystyczn ą popularyzacj ę regionu przez udział w targach, wystawach, prowadzenie stron internetowych i tworzenie materiałów informacyjno-promocyjnych. Kluczow ą pozycj ę w organizacji NTO zajmuje lider, wokół którego gromadz ą si ę ludzie o podobnej potrzebie działania, których ł ączy ta sama pasja. Osoba lidera (czasem liderów), jego aktywno ść i siła oddziaływania rzutuje na skuteczno ść w realizacji pomysłów generowanych przez uczestników organizacji. Kiedy osoba lidera si ę wypala, najcz ęś ciej organizacja trwa w stanie zawieszenia. Najwi ększym problemem NTO jest brak stabilnego źródła finansowania wygenerowanych zada ń, co jest te Ŝ przyczyn ą ograniczania aktywno ści. Cz ęsto dobre pomysły maj ą charakter zdarze ń jednorazowych. Organizacje pozarz ądowe nie mog ą działa ć bez stałego wsparcia finansowego ze strony gminy i podmiotów gospodarczych działaj ących na jej terenie. Z drugiej strony są beneficjentami środków finansowych pozyskiwanych z ró Ŝnych źródeł zewn ętrznych, które nie mogłyby wpłyn ąć do gminy w Ŝaden inny sposób jak przez organizacj ę NTO. Organizacje działaj ące w obszarze turystyki mog ą pełni ć rol ę liderów wypracowanych produktów turystycznych. Poni Ŝsze zestawienie zawiera list ę stowarzysze ń i zwi ązków, które pełni ą lub mog ą pełni ć wa Ŝną rol ę w turystyce regionu. • Najwi ększ ą liczb ę i ró Ŝnorodno ść organizacji posiada miasto Bolesławiec. Nale Ŝy przy tym zauwa Ŝyć brak stowarzyszenia, którego obszarem działania byłaby „ceramika bolesławiecka” - markowy produkt regionu bolesławieckiego. • W turystyce regionu bardzo widoczna jest aktywno ść Lokalnych Grup Działania: • Fundacja "Bory Dolno śląskie" z siedzib ą w Iłowej (woj. Lubuskie) – obejmuje swoim działaniem zachodni ą cz ęść Borów Dolno śląskich (p.2.7.5. • Fundacja „Wrzosowa Kraina” z siedzib ą w Chocianowie – działa na obszarze wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich (p.2.7.5.) • Jak wida ć z poni Ŝszego wykazu, istnieje w organizacjach potencjał, który mo Ŝe by ć wykorzystany w kreowaniu produktów turystycznych regionu. Warto organizacje zaprosi ć do współpracy i ich współtworzenia.

Tabela 10. Organizacje pozarz ądowe w regionie Bory Dolno śląskie POWIAT BOLESŁAWIECKI Gmina Miejska Bolesławiec 1 Stowarzyszenie Ziemia Bolesławiecka 2 Towarzystwo Miło śników Dorzecza Bobru i Kwisy 3 Towarzystwo Miło śników Bolesławca„Zielona Inicjatywa” 4 Promocja Kultury i Sztuki Bolesławca i Miast Partnerskich KAH 5 Bolesławieckie Stowarzyszenie Kolekcjonerów i Miło śników Historii Miasta Bolesławca 6 Towarzystwo Poszukiwawczo Historyczne w Bolesławcu

138 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

7 Centrum Bada ń Historycznych, Kulturowych i Krajoznawczych 8 Bolesławieckie Towarzystwo Fotograficzne 9 Towarzystwo Muzyczne w Bolesławcu 10 Stowarzyszenie Blues Nad Bobrem 11 Stowarzyszenie Muzyków MEYSON BAND Gmina Nowogrodziec 1 Stowarzyszenie „Lepsza Gmina” Gmina Osiecznica 1 Obszar działania Fundacji Bory Dolno śląskie Gmina Warta Bolesławiecka tylko kluby sportowe POWIAT ZGORZELECKI Gmina Miejska Zgorzelec 1 Polskie Stowarzyszenie EUROOPERA 2 Stowarzyszenie Lotnicze Zgorzelec 3 Stowarzyszenie Młode Centrum 4 Stowarzyszenie "My dla Zgorzelca " 5 Łu Ŝyckie S towarzyszenie Wszechstronnego Wspierania Kultury Gmina Zgorzelec 1 Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzie Ŝowych Zarz ąd Oddziału Mi ędzyszkolnego 2 Kulturalne "Tylice 12" Gmina Pie ńsk 1 Stowarzyszenie Promocji Kultury Ziemi Pie ńskiej Gmina i Miasto W ęgliniec 1 Stowarzyszenie „Ziemia Ruszowska” Towarzystwo Miło śników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich Oddział 2 Miło śników Ziemi Tarnopolskiej i Stanisławowskiej 3 Towarzystwo Przyjaciół Czerwonej Wody 4 Towarzystwo Przyjaciół Starego W ęgli ńca 5 Polski Zwi ązek W ędkarski, Koło w W ęgli ńcu GMINA PRZEMKÓW 1 Stowarzyszenie „Nasze Miasto Przemków” 2 Towarzystwo Miło śników Przemkowa i Okolic 3 Koło Stowarzyszenia Łemków 4 Stowarzyszenie Romów w Przemkowie 5 Stowarzyszenie Miło śników Przyrody „Amazonka” Ostaszów Kolo Przewodników PTTK „Po ziemi Przemkowskiej” – Oddział zakładowy PTTK przy 6 Hucie Miedzi Legnica 7 Mi ędzywojewódzki Klub Karate Kyokushin – Filia w Przemkowie, 8 Polski Zwi ązek W ędkarski okr ęg Legnica, Koło Przemków GMINA CHOCIANÓW 1 Stowarzyszenie Ochrony Krajobrazu w Borach Dolno śląskich 2 „Wrzosowa Kraina” w Chocianowie 3 Stowarzyszenie „Agroturystyka Szansa dla Regionu” 4 Stowarzyszenie „Kwitn ące Jabłonie” 5 Polski Klub Ekologiczny Okr ęg Dolno śląski Koło w Chocianowie 6 Zespół Folklorystyczny „Echo” 7 Klub Olimpijczyka w Chocianowie

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 139 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

GMINA LUBIN 1 „Stowarzyszenie Wiejskie Dialog, Rozwój, Ekologia” 2 Stowarzyszenie Mieszka ńców Wsi Obora 3 Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Gogołowice 4 Stowarzyszenie „Pro Humanitatis” w Szklarach Górnych 5 Koło Stowarzyszenia Łemków w Li ścu 6 Stowarzyszenie „Skowronków„ w Górzycy 7 Lubi ński Klub Je ździecki „TARPAN”

2.7.3. Aktywno ść samorz ądów w pozyskiwaniu funduszy UE W latach 2004 – 2006 samorz ądy korzystały głównie z pieni ędzy z Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego. Dzi ęki niemu zrealizowano wiele projektów, których gminy czy powiaty nie byłyby w stanie sfinansowa ć z własnych bud Ŝetów. Opisy udanych przedsi ęwzi ęć mo Ŝna znale źć na portalu internetowym stworzonym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Poni Ŝej zestawienie zrealizowanych projektów w regionie Bory Dolno śląskie, które maj ą znaczenie dla rozwoju funkcji turystycznych regionu. Kolorem niebieskim zostały oznaczone projekty (11), które przyczyniły si ę do wzrostu atrakcyjno ści turystycznej regionu – niestety stanowi ą one tylko ok. 1/5 wszystkich realizowanych projektów. Pozostałe projekty mo Ŝna okre śli ć jako podnoszenie jako ści infrastruktury paraturystycznej i popraw ę stanu środowiska naturalnego (co ma pierwszorz ędne znaczenie w regionie turystycznym).

POWIAT BOLESŁAWIECKI

Gmina Miejska Bolesławiec 1.Tytuł projektu: Oczyszczanie ścieków w Bolesławcu Gmina Miejska Bolesławiec, partner: Gmina Nazwa beneficjenta: Bolesławiec Nazwa funduszu: Fundusz Spójno ści Całkowita warto ść projektu: 58 561 427,23 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 35 136 856,34 zł

Centrum Kulturalno-Edukacyjne w Bolesławcu - 2.Tytuł projektu: I Etap - Przebudowa budynku Kina "FORUM" Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Nr i nazwa działania: 3.2 Obszary podlegaj ące restrukturyzacji Całkowita warto ść projektu: 12 316 981,29 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 6 895 511,30 zł

Wybrukowanie powierzchni Rynku wraz z projektem małej 3.Tytuł projektu: architektury oraz zagospodarowanie ul. Prusa na pasa Ŝ pieszy wybrukowany kostk ą granitow ą w Bolesławcu. Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i Nr i nazwa działania: powojskowe Całkowita warto ść projektu: 4 383 736,54 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 2 567 889,13 zł

140 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Budowa obiektu u Ŝyteczno ści publicznej we wsi Golnice, tj. 4.Tytuł projektu: Domu Ludowego- Wiejskiej Sali Zebra ń Nazwa beneficjenta: Gmina Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz Nazwa programu operacyjnego: rozwój obszarów wiejskich 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa Nr i nazwa działania: kulturowego Całkowita warto ść projektu: 553 134,44 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 362 797,00 zł

Termomodernizacja Centrum Rehabilitacji dzieci i osób 5.Tytuł projektu: dorosłych w Bolesławcu Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna Całkowita warto ść projektu: 455 613,30 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 341 709,97 zł

Modernizacja i przebudowa Euroregionalnego Centrum 6.Tytuł projektu: Turystyczno-Wypoczynkowego w Bolesławcu (wykonanie dokumentacji projektowej) Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia A2.Poprawa mo Ŝliwo ści rozwoju turystyki w celu stworzenia Nr i nazwa działania: transgranicznego obszaru ruchu turystycznego i wypoczynku Całkowita warto ść projektu: 339 400,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 251 156,00 zł

Tworzenie produktu turystycznego "Euroregion Nysa - 7.Tytuł projektu: region urlopowy(Ferienregion)" - iluminacja atrakcji turystycznych Bolesławca II etap . Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia A2.Poprawa moŜliwo ści rozwoju turystyki w celu stworzenia Nr i nazwa działania: transgranicznego obszaru ruchu turystycznego i wypoczynku Całkowita warto ść projektu: 273 087,19 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 200 000,00 zł

Organizacja transgranicznych imprez sportowych i 8.Tytuł projektu: kulturalnych - zakup przeno śnych trybun Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia B2.Poprawa innych infrastruktur w celu wspierania rozwoju Nr i nazwa działania: pogranicza Całkowita warto ść projektu: 162 961,31 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 122 220,98 zł

Rozbudowa sieci transgranicznych szlaków rowerowych na 9.Tytuł projektu: obszarze Euroregionu Nysa-Magistrala ER "Dolina Bobru" wraz z ł ącznikami Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Bolesławiec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia A2.Poprawa mo Ŝliwo ści rozwoju turystyki w celu stworzenia Nr i nazwa działania: transgranicznego obszaru ruchu turystycznego i wypoczynku

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 141 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Całkowita warto ść projektu: 119 942,16 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 86 195,77 zł

Gmina Nowogrodziec Budowa rozdzielczej sieci wodoci ągowej warz z obiek tami 10.Tytuł projektu: towarzysz ącymi w miejscowo ści Gierałtów, gmina Nowogrodziec Nazwa beneficjenta: Gmina i Miasto Nowogrodziec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska Całkowita warto ść projektu: 5 604 555,54 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 3 397 709,62 zł

Budowa hali sportowej wraz z rozbiórk ą istniej ącego 11.Tytuł projektu: budynku sali gimnastycznej przy Gimnazjum w Nowogrod źcu, ul. Si ęnkiewicza 7 Nazwa beneficjenta: Gmina i Miasto Nowogrodziec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia B2.Poprawa innych infrastruktur w celu wspierania rozwoju Nr i nazwa działania: pogranicza Całkowita warto ść projektu: 3 269 646,76 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 2 452 235,07 zł

Rozwój systemu wodoci ągów - budowa wodoci ągu w 12.Tytuł projektu: Miłkowie i Go ściszowie Nazwa beneficjenta: Gmina Nowogrodziec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 2 700 473,27 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 2 025 354,94 zł

Rozwój systemów wodoci ągów- budowa wodoci ągu w 13.Tytuł projektu: Kier Ŝnie z powi ązaniem Czernej Nazwa beneficjenta: Gmina Nowogrodziec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 1 499 360,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 1 094 311,81 zł

14.Tytuł projektu: Remont Świetlicy Wiejskiej w Wykrotach Nazwa beneficjenta: NOWOGRODZIEC Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz Nazwa programu operacyjnego: rozwój obszarów wiejskich 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa Nr i nazwa działania: kulturowego Całkowita warto ść projektu: 362 608,83 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 200 852,00 zł

Gmina Gromadka 15.Tytuł projektu: Budowa sali sportowej przy Zespole Szkół w Gromadce Nazwa beneficjenta: Gmina Gromadka Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna

142 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Całkowita warto ść projektu: 5 480 230,99 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 3 855 496,93 zł

Gmina Osiecznica 16.Tytuł projektu: Budowa Biblioteki Gminnej z czytelni ą w Osiecznicy Nazwa beneficjenta: OSIECZNICA Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz Nazwa programu operacyjnego: rozwój obszarów wiejskich 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa Nr i nazwa działania: kulturowego Całkowita warto ść projektu: 665 942,64 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 436 683,00 zł

POWIAT ZGORZELECKI Budowa obiektów sportowych otwartych Zespołów Szkół 17.Tytuł projektu: Zawodowych im. E. Plater w Zgorzelcu. Nazwa beneficjenta: Powiat Zgorzelecki Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia B2.Poprawa innych infrastruktur w celu wspierania rozwoju Nr i nazwa działania: pogranicza Całkowita warto ść projektu: 2 174 440,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 1 630 830,00 zł

Przebudowa drogi powiatowej nr 2403D W ęgliniec- 18.Tytuł projektu: Dłu Ŝyna Dolna etap I (od km 7+000.00 do km 9+820.98) Nazwa beneficjenta: Powiat Zgorzelecki Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 1 561 758,32 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 1 171 318,74 zł

19.Tytuł projektu: Przebudowa drogi powiatowej nr 2398D Lasów-śarki Średnie- etap I i etap II Nazwa beneficjenta: Powiat Zgorzelecki Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 1 522 069,13 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 1 102 857,15 zł

20.Tytuł projektu: Regionalna Platforma Cyfrowa Powiat Zgorzelecki Nazwa beneficjenta: Powiat Zgorzelecki Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 1.5 Infrastruktura społecze ństwa informacyjnego Całkowita warto ść projektu: 526 120,63 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 394 590,05 zł

Zakup ambulansu typu "R" dla potrzeb Szpitalnego Oddziału 21.Tytuł projektu: Ratunkowego przy SP ZOZ w Zgorzelcu Nazwa beneficjenta: Powiat Zgorzelecki Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 1.3 Regionalna infrastruktura społeczna Całkowita warto ść projektu: 279 894,55 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 209 894,55 zł

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 143 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

22.Tytuł projektu: Akademia Europejskiego Urz ędnika Nazwa beneficjenta: Powiat Zgorzelecki Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia E1.Poprawa kształcenia szkolnego i szkolenia zawodowego w Nr i nazwa działania: celu stworzenia transgranicznego rozwoju zasobów ludzkich Całkowita warto ść projektu: 80 545,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 59 807,31 zł

23.Tytuł projektu: Modernizacja stadionu miejskiego w Zgorzelcu Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Zgorzelec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia B2.Poprawa innych infrastruktur w celu wspierania rozwoju Nr i nazwa działania: pogranicza Całkowita warto ść projektu: 5 836 802,24 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 5 156 310,26 zł

24.Tytuł projektu: Rewitalizacja cz ęś ci obszaru miasta Zgorzelec Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Zgorzelec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i Nr i nazwa działania: powojskowe Całkowita warto ść projektu: 5 386 018,66 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 3 991 952,79 zł

Modernizacja Zakładu Uzdatniania Wody - systemu 25.Tytuł projektu: uzdatniania i dystrybucji wody w Zgorzelcu Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Zgorzelec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia C1.Zmniejszenie zagro Ŝenia dla środowiska naturalnego w celu Nr i nazwa działania: wzmocnienia długotrwałego, ekologicznego rozwoju przestrzeni granicznej Całkowita warto ść projektu: 3 800 000,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 2 850 000,00 zł

Budowa sieci wodoci ągowej wraz z przył ączami we 26.Tytuł projektu: wsiach Kunów-Tylice Nazwa beneficjenta: Gmina Zgorzelec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 1 562 313,44 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 843 623,81 zł

27.Tytuł projektu: Program odnowy śarskiej Wsi Nazwa beneficjenta: Gmina wiejska Zgorzelec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia D1.Długoterminowe zapewnienie trwałych form transgranicznego Nr i nazwa działania: rozwoju obszarów wiejskich pogranicza Całkowita warto ść projektu: 729 316,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 459 241,26 zł

Budowa sieci wodoci ągowej wraz z przył ączami we wsi 28.Tytuł projektu: Ręczyn Nazwa beneficjenta: Gmina Zgorzelec

144 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 605 195,21 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 289 722,69 zł

Przebudowa drogi gminnej nr 109189-D w śarskiej Wsi o 29.Tytuł projektu: dł 1000m poło Ŝona na dz. Nr 444, 445/1 Nazwa beneficjenta: Gmina Zgorzelec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 340 530,68 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 255 398,00 zł

Gmina Bogatynia 30.Tytuł projektu: Rozbudowa stacji uzdatniania wody w Bogatyni Nazwa beneficjenta: Gmina Bogatynia Nazwa województwa: dolno śląskie Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska Całkowita warto ść projektu: 7 818 962,80 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 2 981 255,14 zł

Wykonanie sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej wraz z przeło Ŝeniem sieci wodoci ągowej na osi ędlu 31.Tytuł projektu: mieszkaniowym Markocice w Bogatyni - doci ąŜ enie oczyszczalni ścieków Nazwa beneficjenta: Gmina Bogatynia Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia C1.Zmniejszenie zagro Ŝenia dla środowiska naturalnego w Nr i nazwa działania: celu wzmocnienia długotrwałego, ekologicznego rozwoju przestrzeni granicznej Całkowita warto ść projektu: 7 159 516,86 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 825 681,20 zł

Remont Wiejskiego O środka Zdrowia w Działoszynie oraz 32.Tytuł projektu: budynku Przychodni Rejonowej w Bogatyni Nazwa beneficjenta: Gmina Bogatynia Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna Całkowita warto ść projektu: 753 695,63 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 352 502,40 zł

Gmina Pie ńsk Budowa hali widowiskowo-sportowej przy Gimnazjum w 33.Tytuł projektu: Pie ńsku Nazwa beneficjenta: Gmina Pie ńsk Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia B2.Poprawa innych infrastruktur w celu wspierania rozwoju Nr i nazwa działania: pogranicza Całkowita warto ść projektu: 6 787 882,08 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 5 090 911,56 zł

Budowa kładki rowerowo-pieszej Pie ńsk (Polska)-Deschka 34.Tytuł projektu: (Niemcy)

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 145 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Nazwa beneficjenta: Gmina Pie ńsk Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia A2.Poprawa mo Ŝliwo ści rozwoju turystyki w celu stworzenia Nr i nazwa działania: transgranicznego obszaru ruchu turystycznego i wypoczynku Całkowita warto ść projektu: 1 404 527,00 zł Warto ść wkładu UE: 1 030 971,94 zł

Gmina i Miasto Węgliniec Modernizacja dróg o kluczowym znaczeniu dla rozwoju gminy 35.Tytuł projektu: Węgliniec Nazwa beneficjenta: Gmina W ęgliniec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 1 807 966,43 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 1 303 077,56 zł

Modernizacja Domu Kultury w Ruszowie, kształtowanie 36.Tytuł projektu: przestrzeni publicznej w centrum Ruszowa. Nazwa beneficjenta: WĘGLINIEC Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz Nazwa programu operacyjnego: rozwój obszarów wiejskich 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa Nr i nazwa działania: kulturowego Całkowita warto ść projektu: 911 659,04 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 450 000,00 zł

37.Tytuł projektu: Modernizacja Domu Kultury w Starym W ęgli ńcu Nazwa beneficjenta: Gmina W ęgliniec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 462 072,16 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 346 554,11 zł

Kształtowanie przestrzeni publicznej centrum W ęgli ńca z 38.Tytuł projektu: modernizacj ą budynku biblioteki publicznej. Nazwa beneficjenta: Gmina W ęgliniec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz rozwój Nazwa programu operacyjnego: obszarów wiejskich Nr i nazwa działania: 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Całkowita warto ść projektu: 746 882,77 zł Warto ść wkładu UE: 412 025,00 zł

Modernizacja budynku świetlicy wiejskiej w Czerwonej 39.Tytuł projektu: Wodzie Nazwa beneficjenta: Gmina W ęgliniec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia D1.Długoterminowe zapewnienie trwałych form Nr i nazwa działania: transgranicznego rozwoju obszarów wiejskich pogranicza Całkowita warto ść projektu: 238 784,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 150 513,62 zł

Modernizacja budynku remizy Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej 40.Tytuł projektu: w Ruszowie jako bazy dla polskich i czeskich jednostek stra Ŝy po Ŝarnej

146 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Nazwa beneficjenta: Gmina W ęgliniec Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Czechy 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska i ochrony Nr i nazwa działania: przeciwpowodziowej Całkowita warto ść projektu: 157 203,30 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 117 902,32 zł

Gmina Sulików 41.Tytuł projektu: Budowa środowiskowej hali sportowej w Sulikowie Nazwa beneficjenta: Gmina Sulików Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna Całkowita warto ść projektu: 6 735 176,26 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 4 905 891,79 zł

Renowacja i adaptacja budynku zabytkowego "Ostry 42.Tytuł projektu: Naro Ŝnik" w miejscowo ści Sulików Nazwa beneficjenta: Gmina Sulików Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia D1.Długoterminowe zapewnienie trwałych form Nr i nazwa działania: transgranicznego rozwoju obszarów wiejskich pogranicza Całkowita warto ść projektu: 576 470,28 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 348 719,46 zł

Gmina Zawidów 43.Tytuł projektu: Rozbudowa Zakładu Uzdatniania Wody w Zawidowie Nazwa beneficjenta: Gmina Miejska Zawidów Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: Interreg Polska-Saksonia C1.Zmniejszenie zagro Ŝenia dla środowiska naturalnego w celu Nr i nazwa działania: wzmocnienia długotrwałego, ekologicznego rozwoju przestrzeni granicznej Całkowita warto ść projektu: 2 249 152,54 zł Warto ść wkładu UE: 1 327 277,50 zł

GMINA PRZEMKÓW Rozwój obszarów wiejskich we wschodniej cz ęś ci Borów 44.Tytuł projektu: Dolno śląskich Nazwa beneficjenta: Gmina Przemków Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz Nazwa programu operacyjnego: rozwój obszarów wiejskich Nr i nazwa działania: 2.7 Pilota Ŝowy Program Leader+ Całkowita warto ść projektu: 43 960,00 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 43 960,00 zł

GMINA CHOCIANÓW Zwi ększenie potencjału gospodarczego gminy Chocianów 45.Tytuł projektu: przez rewolaryzacj ę centrum miasta. Nazwa beneficjenta: Gmina Chocianów Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i Nr i nazwa działania: powojskowe Całkowita warto ść projektu: 12 861 528,61 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 4 570 761,64 zł

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 147 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

GMINA LUBIN Modernizacja oczyszczalni ścieków w Gminie Lubin - 46.Tytuł projektu: oczyszczalnie ścieków w Chróstniku o Oborze Nazwa beneficjenta: Gmina Lubin Nazwa funduszu: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Nazwa programu operacyjnego: ZPORR Nr i nazwa działania: 3.1 Obszary wiejskie Całkowita warto ść projektu: 1 963 479,36 zł Warto ść wkładu Unii Europejskiej: 1 472 609,52 zł

Rysunek 36. Wykorzystanie funduszy unijnych gmin

Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z analizy wykorzystanych środków unijnych gmin ą, która pozyskała najwi ęcej funduszy jest Gmina Miejska Bolesławiec – ponad 45 mln zł, z czego ponad 35 mln zł pozyskano na projekt budowy oczyszczalni ścieków w Bolesławcu. Pozostałe gminy wykorzystały nie wi ęcej jak 10 mln zł z funduszy przeznaczonych na lata 2004-2006.

148 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.7.4. Aktywno ść usługodawców turystycznych W Polsce działa około 2600 biur podró Ŝy, trudno w nich jednak znale źć ofert ę wycieczki b ądź pobytu w regionie Bory Dolno śląskie. Najcz ęś ciej ofert ę turystyczn ą tworz ą i zajmuj ą si ę jej dystrybucj ą same podmioty turystyczne, przede wszystkim du Ŝe obiekty noclegowe, które współpracuj ą bezpo średnio z touroperatorami. Dla mniejszych obiektów aktywno ść ogranicza si ę cz ęsto do zaistnienia w którym ś z ogólnopolskich portali „noclegowych”. Nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe du Ŝe, dobrze pozycjonowane portale maj ą w swojej bazie z reguły tylko obiekty z Bolesławca, a w ich systemie wyszukiwania, w spisie nazw miejscowo ści, nie pojawia si ę nazwa Ŝadnej miejscowo ści z Borów Dolno śląskich (spanie.pl, nocuj.com.pl, urlop.info.pl, i in). Nawet regionalny portal noclegi.dolnyslask.org pod hasłem Nizina Śląsko Łu Ŝycka (nie ma hasła Bory Dolno śląskie), zawiera ofert ę tylko czterech (!!!) obiektów, w tym Zamku Kliczków. Nale Ŝy uzna ć, Ŝe ilo ść obiektów noclegowych i gastronomicznych regionu Bory Dolno śląskie w internecie, jest odzwierciedleniem ich aktywno ści w pozyskiwaniu turystów i sprzeda Ŝy swojej oferty.

2.7.5. Liderzy lokalni o społeczno ści i potencjale rozwoju usług turystycznych- wyniki bada ń

GRUPA PARTNERSKA „WRZOSOWA KRAINA” Grupa Partnerska „Wrzosowa Kraina” powstała w 2004 roku, z inicjatywy Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja” oraz Burmistrza Gminy i Miasta Przemków. Obj ęła swoim działaniem obszar Przemkowskiego Parku Krajobrazowego, na terenie 3 gmin: Przemków, Gromadka i Chocianów (28 tys. mieszka ńców, pow. 589 km2). Porozumienie o współpracy podpisało 56 partnerów, którzy reprezentuj ą wszystkie trzy sektory: podmioty bran Ŝy turystycznej, instytucje, organizacje i samorz ądy działaj ące w regionie. Partnerzy wypracowali i realizuj ą wspóln ą wizj ę zrównowa Ŝonego rozwoju turystyki. W 2006 roku powstała w ramach realizacji I Schematu Pilota Ŝowego Programu Leader+ Fundacja "Wrzosowa Kraina". Dotychczasowe efekty Grupy Partnerskiej pokazuj ą ogromn ą jej aktywno ść . S ą to mi ędzy innymi: • Realizacja Projektów: „Walory przyrodnicze, kulturowe i produkty lokalne - sposobem na rozwój Partnerstwa "Wrzosowa Kraina","Szkoły dla Ekorozwoju - zadbajmy o wspóln ą przestrze ń", „Trzy Kultury Krainy Młodych”, „Umiemy czyta ć krajobraz - w ędrówki historyczno-przyrodnicze po ziemi przemkowskiej” • Prowadzenie "Lekcji w Przyrodzie" - oferta dla grup dzieci i młodzie Ŝy z woj. dolno śląskiego, lubuskiego i wielkopolskiego (" Ście Ŝka Zmysłów" i rezerwat "Torfowisko Borówki"), • Wypracowanie kulinarnych Produktów z Wrzosowej Krainy, m.in. Miód Wrzosowy - Chroniony Oznaczeniem Geograficznym, • organizowanie lub współorganizowanie imprez o zasięgu (rosn ącym) ponad regionalnym, m.in.: „Dolno śląskie Świ ęto Miodu i Wina”, „Majówka z ptakami”, „Spotkanie Czterech Kultur”, „ Świ ęto Jagody”, „Łemkowska Watra na Obczy źnie”, „ Świ ęto Wrzosu” , „ Świ ęto Wesołego Karpia”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 149 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Wykreowanie produktu turystycznego „Ekomuzeum Wrzosowej Krainy” - specjalne wyró Ŝnienie w krajowej edycji środkowoeuropejskiej Nagrody Dziedzictwa 2006, • opracowanie i wydawanie materiałów promocyjnych i informacyjnych, m.in. przewodnika „ Ście Ŝki edukacyjno-przyrodnicze Wrzosowej Krainy”, albumy • prowadzenie serwisu internetowego www.WrzosowaKraina.pl, • organizacja szkole ń, warsztatów, wyjazdów studyjnych, • i wiele innych

Grupa Partnerska Wrzosowa Kraina pozyskuje środki na realizacj ę swoich projektów poprzez uczestników Grupy, z ró Ŝnych źródeł, m.in.: • Fundacja Ekologiczna "Zielona Akcja", • Fundusz Partnerstwa, • Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, • Pilota Ŝowy Program Leader+, • Polska Fundacja Dzieci i Młodzie Ŝy, • Fundacja Wspomagania Wsi, • Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, • Otwarta Pracownia Wspierania Uzdolnie ń w DODN we Wrocławiu, • Bank Spółdzielczy w Przemkowie.

Podczas realizacji projektów znacznej pomocy, nie tylko finansowej, udzielaj ą lokalne instytucje oraz przedsi ębiorcy i liczni wolontariusze.

Rysunek 37. Obszar obejmuj ący Grup ę Partnersk ą Wrzosowa Kraina

Źródło: www.wrzosowakraina.pl

150 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

FUNDACJA BORY DOLNO ŚLĄSKIE Lokalna Grupa Działania Fundacja Bory Dolno śląskie powstała z inicjatywy samorz ądu, sektora społecznego oraz biznesu w 2006 r. Deklaracj ę utworzenia Fundacji podpisało 10 fundatorów, obecnie liczy 39 członków. Swoim działaniem obejmuje teren gmin zachodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich: Pie ńsk, W ęgliniec, Osiecznica oraz 7 gmin województwa lubuskiego. Siedziba Fundacji znajduje si ę w Iłowej (woj. lubuskie) Celem Fundacji jest zrównowa Ŝony rozwój turystyczny i podniesienie atrakcyjno ści turystycznej Borów Dolno śląskich, poprzez pozyskiwanie środków unijnych na realizacj ę zało Ŝonych działa ń, m.in: • szkolenia, warsztaty, wyjazdy studyjne dla bran Ŝy turystycznej, organizacji i samorz ądów, • edukacja ekologiczna i regionalna młodzie Ŝy – organizacja konkursów, • promocja Borów Dolno śląskich na targach i imprezach poza regionem, tworzenie wydawnictw promocyjnych, oznakowanie atrakcji turystycznych, • organizacja i współorganizacja imprez o charakterze lokalnym, regionalnym i mi ędzynarodowym, m.in. Świ ęto Miodu i Wina, Świ ęto Grzybów, Majówka na Zamku Kliczków oraz konferencji • wspieranie regionalnej wytwórczo ści (potrawy, przetwory, nalewki, rzemiosło uŜytkowe i r ękodzieło artystyczne, itp.), • inwentaryzacja tradycji i obyczajów (m.in. zapomniane zawody, zbiór mitów i legend), • wykonywanie bada ń i ekspertyz obiektów szczególnie cennych dla regionu

Powy Ŝsze działania realizowane były i s ą w ramach projektów: • „Rozwój Borów Dolno śląskich w aspekcie partnerstwa społecznego” w ramach Pilota Ŝowego Programu Leader+ (w latach 2006-2008), • „Bory Dolno śląskie kolebk ą lokalnej to Ŝsamo ści kulturowo-historycznej” w ramach dotacji z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich (rozpocz ęty 2008 r.).

Wśród celów Fundacji Bory Dolno śląskie jest kreowanie i rozwój produktów turystycznych w zakresie turystyki konnej i kulturowej. Fundacja jest zaanga Ŝowana w opracowanie i wytyczanie nowych tras w ędrówek: • szlaki konne; obecnie 5 jest ju Ŝ gotowych, dwa nast ępne s ą na etapie przygotowania, • Szlak Parków i Ogrodów – jako szlak tematyczny, wpisuj ący si ę w istniej ącą sie ć szlaków pieszych i rowerowych.

Aktywnie zaanga Ŝowany w prace Fundacji Bory Dolno śląskie jest Zamek Kliczków.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 151 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

WNIOSKI: • Integracja podmiotów działaj ących w obszarze turystyki i wypracowanie form współpracy jest koniecznym warunkiem do budowania produktów turystycznych. • W regionie Bory Dolno śląskie powstały dwie pr ęŜ nie działaj ące Grupy Partnerskie, w obszarze Przemkowskiego Parku Krajobrazowego i w zachodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich. Głównym ich zadaniem jest pozyskiwanie finansowania na realizacj ę i rozwój kreowanych przez siebie lokalnych produktów turystycznych. Wskazane jest aby mogły korzysta ć z ich do świadcze ń „po s ąsiedzku” inne gminy regionu. • W pozostałych obszarach regionu aktywno ść w zakresie turystyki nie przyjmuje tak zintegrowanej formy, w niektórych gminach jest wr ęcz znikoma. • Regionalny produkt turystyczny powinien by ć budowany „od dołu”, na bazie ju Ŝ istniej ących lub kreowanych lokalnych produktów turystycznych i wspierany „od góry” przez samorz ądy, które w zadaniach maj ą rozwój turystyki. • Na niskim ogólnie poziomie mo Ŝna oceni ć aktywno ść własn ą usługodawców turystycznych, szczególnie obiektów noclegowych. Rozwój współpracy i szkolenia w zakresie marketingu usług turystycznych wpłynie na zwiększenie aktywno ści. • Wykreowanie regionalnych produktów turystycznych zwi ększy mo Ŝliwo ść pozyskiwania środków unijnych na rozwój funkcji turystycznych gmin.

152 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.8. Analiza SWOT Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagro Ŝenia). Analiza SWOT jest efektywn ą metod ą identyfikacji kategorii słabych i silnych stron oraz szans i zagro Ŝeń. Przedmiotem analizy mo Ŝe by ć przedsi ębiorstwo, region, inwestycja lub dowolna organizacja. Zastosowanie analizy SWOT nie ma praktycznie ogranicze ń, poniewa Ŝ mo Ŝna j ą zaimplementowa ć do dowolnego zdarzenia ze sfery działalno ści człowieka. Głównym celem analizy SWOT jest okre ślenie aktualnej i perspektywicznej pozycji przedmiotu analizy oraz prognoza strategii post ępowania. Zakres rodzajowy czynników, które maj ą wpływ na przedmiot analizy SWOT jest bardzo szeroki. Z jednej strony s ą to czynniki zewn ętrzne i wewn ętrzne, a z drugiej pozytywne i negatywne. Skuteczna ich identyfikacja jest podstaw ą analizy. Nale Ŝy dokona ć diagnozy okre ślaj ącej silne i słabe strony organizacji oraz szanse i zagro Ŝenia pojawiaj ące si ę w bli Ŝszym i dalszym otoczeniu. Diagnoza jest punktem wyj ścia do prognoz okre ślaj ących dalsze post ępowanie badanego podmiotu. Mocne strony, czyli atuty (czynniki wewn ętrzne pozytywne) – to walory organizacji, które w sposób pozytywny wyró Ŝniaj ą j ą w otoczeniu i spo śród konkurencji. Słabe strony organizacji (czynniki wewn ętrzne negatywne) – s ą konsekwencj ą ogranicze ń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. W tym wypadku kluczem do sukcesu jest szybkie i obiektywne rozpoznanie słabych stron, które pozwoli ograniczy ć ich negatywny wpływ. Analiza atutów i słabo ści pozwala wyznaczy ć sił ę konkurencyjn ą danego podmiotu w otoczeniu rynkowym. Świadomość własnych atutów i słabo ści ma podstawowe znaczenie w kształtowaniu realistycznej rynkowej strategii. Je Ŝeli silne strony przewa Ŝaj ą nad słabo ściami istnieje wi ększa mo Ŝliwo ść wykorzystania szans pojawiaj ących si ę w otoczeniu. Szanse (czynniki zewn ętrzne pozytywne) – to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane stan ą si ę impulsem do rozwoju oraz osłabi ą zagro Ŝenia. Zagro Ŝenia (czynniki zewn ętrzne negatywne) – to wszystkie czynniki zewn ętrzne, które postrzegamy jako bariery dla rozwoju, utrudnienia, dodatkowe koszty działania. Sama analiza szans i zagro Ŝeń nie jest gwarantem skutecznego reagowania na nie, mobilizuje jednak do my ślenia strategicznego, zmusza do śledzenia zmian zachodz ących w otoczeniu przedsi ębiorstwa, do korzystania z dost ępnych źródeł informacji, raportów i prognoz, oraz formułowania na tej podstawie scenariuszy przewiduj ących przyszły rozwój wydarze ń w rozpatrywanym obszarze interesów. Trafno ść postawionych za pomoc ą analizy SWOT wniosków zale Ŝy od do świadczenia, wiedzy i intuicji analityka oraz precyzyjnych bada ń i prognoz. Finalnie otrzymujemy cztery listy czynników: silne strony (które nale Ŝy wzmacnia ć), słabe strony (które nale Ŝy niwelowa ć), szanse (które nale Ŝy wykorzystywa ć) i zagro Ŝenia (których nale Ŝy unika ć). Prezentowana analiza SWOT poprzedzona została analiz ą potencjału turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich, spotkaniami konsultacyjnymi z przedstawicielami samorz ądów, badaniami ankietowymi skierowanymi do JST i turystów odwiedzaj ących Subregion.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 153 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 11. Analiza SWOT Subregionu Borów Dolno śląskich CZYNNIKI WEWN ĘTRZNE Silne strony Słabe strony Wielokulturowe dziedzictwo społeczno ści Niewystarczaj ące działania promocyjne lokalnej w zakresie turystyki Turystyczne walory specjalistyczne, Brak jednolitego serwisu internetowego pozwalaj ące na uprawianie np. promuj ącego wszystkie atrakcje turystyki aktywnej turystyczne Subregionu, Najwi ększy w kraju zwarty kompleks Nie jest w pełni wykorzystywany znaczny le śny potencjał w kreowaniu Unikatowe walory kulturowe (zabytki, subregionalnych sieciowych muzea) produktów turystycznych Go ścinno ść mieszka ńców regionu Niewystarczaj ące oznakowanie szlaków i Usytuowanie firm o znaczeniu atrakcji turystycznych regionalnym/krajowym Niewystarczaj ące ilo ść i jako ść obiektów Wykorzystywanie zasobów naturalnych sportowo – rekreacyjnych przydatnych w procesie rozwoju Przekonanie turystów i mieszka ńców o Subregionu wysokich cenach usług Blisko ść chłonnych rynków zbytu, w tym gastronomicznych i noclegowych w niemieckiego i czeskiego Subregionie Poprawa stanu czysto ści wód Ograniczone środki na finansowanie i powierzchniowych i powietrza remont obiektów infrastruktury atmosferycznego Niedostateczna liczba biur podró Ŝy Zmniejszenie si ę obszarów działaj ących w turystyce przyjazdowej przemysłowych do subregionu Rozwój specjalnych stref ekonomicznych Stosunkowo du Ŝe dysproporcje w Mo Ŝliwo ść rekreacyjnego poziomie infrastruktury turystycznej i i gospodarczego wykorzystania paraturystycznej mi ędzy obszarami terenów le śnych miejskimi i wiejskimi Korzystne warunki agroklimatyczne Ograniczone działania maj ące na celu (sprzyjaj ące rozwojowi rolnictwa) wydłu Ŝenie sezonu turystycznego Sie ć podmiotów komercyjnej Braki w pełnej i przejrzystej informacji infrastruktury otoczenia biznesu rynkowej dotycz ącej m.in. koniunktury Bogata oferta szlaków turystycznych turystycznej, ruchu turystycznego Poło Ŝenie geograficzne sprzyjaj ące „Szara strefa” w turystyce rozwojowi turystyki Brak odpowiedniej synchronizacji Rozwini ęta sieć handlu (zwłaszcza w poł ącze ń komunikacyjnych ośrodkach miejskich) Niskie nakłady środków na działania Korzystny poziom obsługi turystów promocyjne w zakresie turystyki Polepszaj ący si ę poziom infrastruktury Brak spójnej koncepcji promocji komunalnej Subregionu Wysoki stopie ń prywatyzacji gospodarki Niewystarczaj ąca znajomo ść j ęzyków Tradycje w zakresie wyrobu ceramiki obcych, w tym w śród osób Wysokiej jako ści produkty lokalne zajmuj ących si ę promocj ą Rozwijaj ąca si ę sie ć poł ącze ń Problemy z poziomem estetyzacji telekomunikacyjnych przestrzeni, skoordynowanymi Blisko ść dróg mi ędzynarodowych (np. rozwi ązaniami urbanistycznymi autostrada A – 4) Emigracja młodych, przedsi ębiorczych Stosowane ułatwienia dla inwestorów ludzi do wi ększych miast (np. krajowych i zagranicznych Wrocław)

154 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Aktywno ść społeczno ści lokalnej w Zły stan techniczny nawierzchni cz ęś ci bie Ŝą ce problemy rozwoju subregionu dróg Subregionu Imprezy kulturalne o ponadlokalnym Niedostateczna liczba poł ącze ń znaczeniu kolejowych i regionalnych kolei Aktywno ść lokalnych mediów turystycznych. Potencjał szkolnictwa, w tym wy Ŝszego Niezadowalaj ący stan sanitarny w (Bolesławiec, Lubin, Zgorzelec) obszarach turystycznych. Zauwa Ŝanie roli turystyki jako wa Ŝnego Znaczy stopie ń wyeksploatowania bazy czynnika restrukturyzacji i aktywizacji turystycznej w niektórych cz ęś ciach gospodarczej przez administracj ę Subregionu rz ądow ą i samorz ądow ą w regionie. Poziom kwalifikacji kadr turystycznych Zwi ększaj ąca si ę świadomo ść wymagaj ący podwy Ŝszenia, np. samorz ądowców o potencjalnych poprzez organizowanie cyklicznych korzy ściach z rozwoju turystyki szkole ń Spodziewane zwi ększenie ilo ści Potrzeba stworzenia zintegrowanego mi ędzynarodowych i krajowych systemu informacji turystycznej w poł ącze ń komunikacyjnych Subregionie Rozwijaj ąca si ę współpraca Zmniejszaj ące si ę zainteresowanie transgraniczna turystyk ą sentymentalną w śród Unikalne i zró Ŝnicowane walory Niemców. przyrodnicze. Walory kulturowe ł ącz ące w sobie dorobek zró Ŝnicowanych kultur Polepszaj ąca si ę baza turystyczna, Post ępuj ący proces rozwoju infrastruktury technicznej polepszaj ący w efekcie warunki wypoczynku Stosunkowo dobry dost ęp do usług medycznych Du Ŝa liczba organizacji i stowarzysze ń Rezerwy siły roboczej, mo Ŝliwych do wykorzystania w usługach turystycznych, Bogactwo tradycji i obyczajów na obszarach wiejskich Atrakcyjne obiekty sportowe na terenie Subregionu (np. Lubin, Zgorzelec) Dobrze rozwini ęte szkolnictwo ponadgimnazjalne, ogólnokształc ące i zawodowe Zaplecze badawczo – naukowe w postaci placówek szkolnictwa wy Ŝszego CZYNNIKI ZEWN ĘTRZNE Szanse Zagro Ŝenia Wzrost uczestnictwa Polaków w Konkurencja na rynku turystycznym ze turystyce krajowej strony innych regionów/subregionów Wzrastaj ące zainteresowanie turystyk ą Wzrastaj ące koszty pracy najemnej rodzinn ą Mo Ŝliwa stagnacja w bran Ŝy turystycznej

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 155 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Wzrastaj ące zainteresowanie turystyk ą powodowana światowym kryzysem bli Ŝej przyrody (ekoturystyka, gospodarczym agroturystyka) Pogarszaj ąca si ę sytuacja Umi ędzynarodowienie przedsi ębiorstw makroekonomiczna w Europie, turystycznych (korzystanie ze Mo Ŝliwe zmniejszenie nakładu środków sprawdzonego know – how) na inwestycje turystyczne Wykorzystanie nowoczesnych technik w Niestabilne, niejednoznaczne przepisy sferze promocji turystycznej (m.in. prawne zestaw elementów Systemu Procesy globalizacyjne skutkuj ące Identyfikacji Wizualnej) konkurencyjnymi ofertami z ró Ŝnych Post ępuj ące ujednolicenie znaków regionów kraju i świata informacji i oznacze ń turystycznych Ogólny spadek liczby ludno ści w wieku Ułatwienia komunikacyjne zwi ązane z produkcyjnym wej ściem Polski do Strefy Schengen Permanentne niedobory środków Działalno ść Polskiej Organizacji centralnych na rozbudow ę i Turystycznej i Dolno śląskiej konserwacj ę infrastruktury Organizacji Turystycznej technicznej, w szczególno ści Społeczny klimat sprzyjaj ący rozwojowi drogowej terytorialnej samorz ądno ści Odpływ wykształconych kadr do krajów Wzrost znaczenia małych i średnich UE przedsi ębiorstw jako siły nap ędowej Utrudniony dost ęp do preferencyjnych rozwoju Subregionu kredytów wynikaj ący z trudnej Rozwijaj ąca si ę współpraca z miastami sytuacji na rynkach finansowych partnerskimi Stosunkowo niska siła nabywcza Stopa inflacji na poziomie zbli Ŝonym do społecze ństwa (np. w stosunku do zało Ŝeń bud Ŝetu centralnego społecze ństw Zachodniej Europy) Stosunkowo wysoka stopa wzrostu Nadmierny fiskalizm w polityce gospodarczego kraju gospodarczej pa ństwa. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej i Konkurencyjno ść gospodarek krajów wynikaj ące z tego korzy ści sąsiednich i Dalekiego Wschodu (np. (mo Ŝliwo ść pozyskiwania znacznych Chiny) środków na rozwój Subregionu) Obserwowane zachowania patologiczne Coraz silniejsze grupy lobbuj ące na w niektórych grupach społecznych rzecz rozwoju turystyki Silna konkurencyjno ść turystycznych Nowe trendy w mi ędzynarodowej wyjazdów zagranicznych dla turystyki turystyce (np. turystyka aktywna, krajowej. agroturystyka) Wci ąŜ stosunkowo wyskoki poziom Znaczna mobilno ść zawodowa ludno ści. bezrobocia w skali kraju Poprawne stosunki z s ąsiednimi Zawirowania w strukturze turystyki regionami/subregionami przyjazdowej do Polski. Wzrost zainteresowania Subregionem ze strony zagranicznych inwestorów. Mo Ŝliwo ść wykorzystania programów i funduszy pomocowych dla rozwoju turystyki (np. RPO) Źródło: Opracowania własne na podstawie analizy potencjału turystycznego Subregionu, spotka ń konsultacyjnych, bada ń ankietowych skierowanych do JST i turystów Subregionu Borów Dolno śląskich

156 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

W ramach wniosków nale Ŝy zwróci ć uwag ę na umiej ętno ść wła ściwego reagowania na zmiany zachodz ące w otoczeniu, wra Ŝliwo ść rynkowa, marketingowa pozwalaj ą w optymalny sposób wykorzysta ć pojawiaj ące si ę szanse i zminimalizowa ć niekorzystne oddziaływanie zagro Ŝeń. Pochodn ą szybko ści reakcji są sukcesy jednych i pora Ŝki drugich na polu konkurencyjno ści turystycznej. Przedstawiona lista szans i zagro Ŝeń nie ma charakteru stałego i jest zmienna w czasie, wraz z zachodz ącymi procesami w bli Ŝszym i dalszym otoczeniu. Zestawienie szans i zagro Ŝeń z mocnymi i słabymi stronami, wynikaj ącymi z czynników wewn ętrznych, mo Ŝne nam pozwoli ć lepiej wykorzysta ć potencjał Subregionu. Na podstawie analizy mo Ŝemy formułowa ć wnioski na przyszło ść i programy rozwoju turystyki. Analiza SWOT jest punktem wyj ścia do sformułowania strategicznych celów Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 157 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3. Kierunki programu rozwoju turystycznego subregionu 3.1. Zało Ŝenia strategiczne realizacji programu 3.1.1. Wizja i misja turystyczna

Misja w odniesieniu do organizacji, najogólniej rzecz ujmuj ąc, to zestaw wzgl ędnie trwałych d ąŜ eń, celów, na które zorientowane s ą lub powinny by ć działania podejmowane przez jej uczestników, to samookre ślenie si ę organizacji poprzez odpowied ź na pytania: • Po co organizacja istnieje? • Do czego ma d ąŜ yć? • Co ma osi ągn ąć ? • Czyje i jakie potrzeby powinna zaspakaja ć? • Jakie jest jej społeczne posłannictwo? Misja organizacji wyznacza powód jej istnienia, wyró Ŝniaj ący j ą od wszystkich innych podmiotów. Misję mo Ŝna opisa ć w kategoriach wyrobów, rynków, usług i klientów. Misj ę organizacji przekłada si ę na zadania, które nale Ŝy wykona ć, by zrealizowa ć zało Ŝone cele. Definiowanie misji jest wa Ŝnym krokiem w formułowaniu celów strategicznych i operacyjnych. Misja wyznacza fundamentalny a równocze śnie unikatowy stan przyszły, do którego organizacja zmierza. Misja jest ogólnym stwierdzeniem najbardziej podstawowych intencji. W odniesieniu do misji jednostki terytorialnej powyŜsze zało Ŝenia powinny zosta ć zmodyfikowane pod k ątem specyfiki danego podmiotu. Mo Ŝna jednak zało Ŝyć, ze fundamentalne elementy misji zostaj ą zachowane. Wizj ę mo Ŝna rozumie ć jako obraz przyszło ści, który chcemy wykreowa ć. Jest to podstawowa aspiracja, która powinna by ć wspólna dla wszystkich, którzy chc ą osi ągn ąć po Ŝą dany stan rzeczywisto ści. Analiza potencjału turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich, badania ankietowe skierowane do JST i turystów odwiedzaj ących Subregion, wnioski z konsultacji w zakresie formułowania zało Ŝeń koncepcji, analiza SWOT pozwoliły na sformułowanie wizji, misji i celów strategicznych w zakresie Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich.

Wizja turystyczna Subregionu Borów Dolnośląskich

„Subregion Bory Dolno śląskie poprzez bogactwo walorów naturalnych i kulturowych b ędzie obszarem atrakcyjnym turystycznie pozwalaj ącym turystom i mieszka ńcom na wypoczynek i popraw ę kondycji fizycznej w otoczeniu niepowtarzalnej i urzekaj ącej przyrody, dziedzictwa kultury, oferuj ąc wyj ątkowe produkty turystyczne”.

Jednymi z najwa Ŝniejszych elementów oferty turystycznej Subregionu s ą jego unikalne, markowe Sieciowe Produkty Turystyczne. Wspierane s ą one tradycyjn ą go ścinno ści ą mieszka ńców, bogatym potencjałem turystycznym i naturalnymi walorami. Opieranie działa ń maj ących na celu podniesienie konkurencyjno ści Subregionu o turystyk ę, przyno ście wymierne efekty w postaci nowych miejsc pracy, zaanga Ŝowania społeczno ści lokalnych i korzystnego wizerunku Subregionu.

158 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rozwój turystyki wpisuje si ę w szersz ą koncepcj ę długofalowego rozwoju, będącego odpowiedzi ą na szanse i zagro Ŝenia pojawiaj ące si ę w bli Ŝszy i dalszym otoczeniu. Subregion Borów Dolno śląskich jest obszarem otwartym na nowe trendy w turystyce i rozwoju regionalnym. Jego siła tkwi w ró Ŝnorodno ści i bogactwie walorów turystycznych, które słu Ŝą turystom i mieszka ńcom w podnoszeniu jako ści Ŝycia i wypoczynku.

Misja turystyczna Subregionu Borów Dolno śląskich

„Subregion Borów Dolno śląskich przyjazny ludziom i środowisku, w którym bogactwa naturalne, dziedzictwo kultury, dogodne poło Ŝenie, dobrze rozwini ęta infrastruktura, pracowito ść i go ścinno ść mieszka ńców sprzyjaj ą rozwojowi turystyki. Atrakcyjne środowisko przyrodnicze i kulturowe sprzyja całorocznemu wypoczynkowi i pozwala Subregionowi trwale zaistnie ć na turystycznej mapie Polski”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 159 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3.1.2. Cele strategiczne rozwoju Cele strategiczne Subregionu Borów Dolno śląskich wynikaj ą z jego wizji i misji, wyznaczaj ą kierunki działania, maj ą charakter długookresowy i pokazuj ą pola działania maj ące zwi ększy ć konkurencyjno ść turystyczn ą Subregionu w dłu Ŝszej perspektywie czasowej.

Cel strategiczny 1 – rozwój markowych produktów turystycznych

Markowe produkty turystyczne w swoim zało Ŝeniu maj ą obejmowa ć poszczególne JST wchodz ące w skład danego Subregionu. Wyst ępuj ą sytuacje, w których dany produkt turystyczny nie obejmuje swoim oddziaływaniem całego Subregionu. W takim wypadku naturalnym jest stworzenie szerszej listy produktów, jak najpełniej dopasowuj ącej si ę do optymalnego wykorzystania potencjału turystycznego i wizerunkowego Subregionu. Poprzez rozwój i promowanie markowych produktów turystycznych zyskujemy, tak cenn ą w konkurencyjnym otoczeniu, unikalno ść i niepowtarzalno ść . Ka Ŝda warto ść dodana markowego produktu (np. presti Ŝ, wygoda, satysfakcja) finalnie będzie przekłada ć si ę na wzmocnienie pozycji konkurencyjnej i atrakcyjność w oczach turystów i potencjalnych inwestorów.

Cel strategiczny 2 – tworzenie markowej infrastruktury turystycznej

W ramach powy Ŝszego celu nale Ŝy priorytetowo potraktowa ć działania maj ące za zadanie przyspieszenie rozwoju infrastruktury turystycznej. Główne działania powinny dotyczy ć rozwoju bazy noclegowej i gastronomicznej, wraz z rozbudowan ą ofert ą dodatkowych atrakcji (np. mo Ŝliwo ści uprawiania turystyki aktywnej). Poza korzy ściami funkcjonalnymi tury ści powinni otrzymywa ć warto ść dodan ą, b ędącą składowym elementem ka Ŝdego produktu markowego (zadowolenie, satysfakcja, presti Ŝ, itd.). Dodatkowo nale Ŝy zwróci ć uwag ę na sukcesywne podnoszenie kwalifikacji pracowników szeroko rozumianego środowiska turystycznego (jednostki samorz ądu terytorialnego, bran Ŝa komercyjna, stowarzyszenia turystyczne, itp.), które warunkuje szybsze osi ągni ęcie zakładanego celu i skraca horyzont jego realizacji.

Cel strategiczny 3 – budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie

Wszelkie działania zwi ązane z ułatwieniem dost ępu do środków finansowych mog ących wspomóc sektor turystyczny. Budowanie sprzyjającego systemu około biznesowego wspieraj ącego pojawiaj ące si ę szanse rozwojowe. Ułatwianie dost ępu podmiotom funkcjonuj ącym w bran Ŝy turystycznej do ta ńszych kredytów. Ścisła współpraca z jednostkami samorz ądu terytorialnego w celu wspierania wspólnych projektów wspomagaj ących rozwój turystyki.

Cel strategiczny 4 – zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Borów Dolno śląskich

Jednym z wa Ŝniejszych celów wprowadzenia Systemu Identyfikacji Wizualnej jest wspomaganie procesu kreowania marki i korzystnego wizerunku Subregionu

160 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

postrzeganego jako cało ść . System Identyfikacji Wizualnej układa w logiczn ą i spójn ą cało ść ogół symboli oraz zachowa ń stworzonych przez Subregion w celu jednoznacznego rozpoznania i wyró Ŝnienia na rynku. Okre śla zespół strategicznie zdefiniowanych narz ędzi, które są cz ęś ci ą kompleksowego programu cało ściowej identyfikacji. Istotn ą kwesti ą w realizacji tego celu jest długofalowa i konsekwentna realizacja jego zało Ŝeń (wła ściwe i widoczne wykorzystywanie wszystkich elementów składowych Systemu Identyfikacji Wizualnej).

Cel strategiczny 5 – wzmocnienie wizerunku Subregionu Borów Dolno śląskich jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych

Wzmocnienie wizerunku (poza wprowadzeniem Systemu Identyfikacji Wizualnej) powinno obejmowa ć cały szereg działa ń promocyjnych skierowanych do turystów. W realizacji tego celu nale Ŝy zauwa Ŝyć kluczow ą rol ę kadr zajmuj ących si ę promowaniem Subregionu.

Cel strategiczny 6 – uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich sfery stymuluj ącej rozwój społeczno – gospodarczy i wpływaj ącej na polepszenie sytuacji na rynku pracy

Sektor turystyczny Subregionu powinien mie ć priorytetowe miejsce w śród działa ń strategicznych realizowanych na rzecz rozwoju gospodarczego. Podej ście takie ł ączy w sobie zaanga Ŝowanie zarówno ze strony samorz ądowej, jaki i instytucji komercyjnych i mieszka ńców. Wł ączenie sektora turystycznego w działania generuj ące nowe miejsca pracy, jest wpasowywaniem si ę w zmiany zachodz ące w otoczeniu. Przesuni ęcie aktywno ści społeczno ści regionalnej w stron ę usług (w tym wypadku turystycznych) i odchodzenie od głównego generowania miejsc pracy poprzez przemysł i rolnictwo jest krokiem w stron ę dochodzenia do standardów funkcjonuj ących na europejskich rynkach pracy.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 161 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3.1.3. Zbie Ŝno ść zało Ŝeń z wewn ętrznymi i zewn ętrznymi planami strategicznymi Zgodnie z metodologi ą prac nad strategiami, ka Ŝdy dokument ni Ŝszego szczebla powinien bezpo średnio odnosi ć si ę do dokumentów wy Ŝszego szczebla. W przypadku niniejszej Koncepcji jest to Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego, Strategia Rozwoju Województwa Dolno śląskiego, Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego oraz Strategia Rozwoju Turystyki w Polsce na lata 2007-2013 i Marketingowa Strategia Polski w Sektorze Turystyki na lata 2008 – 2015. Koncepcja stanowi naturaln ą kontynuacj ę Programu Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego i jego rozwini ęcie na ni Ŝszym szczeblu – subregionalnym. Metodologia tworzenia Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich oparta jest na ramowych wytycznych zaproponowanych przez Dolno śląsk ą Organizacje Turystyczn ą. Charakterystyczn ą cech ą Koncepcji jest jej nowatorskie uj ęcie odnosz ące si ę do wybranego Subregionu województwa dolno śląskiego. Subregion promowany jako cało ść mo Ŝe efektywniej eksponowa ć swoje produkty turystyczne, stwarza ć mo Ŝliwo ść do poprawy wizerunku samorz ądów, które do tej pory były mniej znane ze swojej oferty turystycznej. Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich w pewnych obszarach odnosi si ę do istniej ących dokumentów strategicznych dotycz ącymi Jednostek Samorz ądu Terytorialnego Borów Dolno śląskich. Nale Ŝałoby wymieni ć, m.in. nast ępuj ące strategiczne opracowania: • Strategia Promocji Powiatu Bolesławieckiego • Strategia Rozwoju Powiatu Bolesławieckiego • Program ochrony środowiska dla Powiatu Bolesławieckiego na lata 2005-2012 • Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Bolesławieckiego • Wieloletni Plan Inwestycyjny Powiatu Bolesławieckiego na lata 2006 – 2013 • Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Zgorzeleckiego • Strategia Rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego na lata 2004 – 2014 • Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Lubin na lata 2007-2013 • Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Lubin na lata 2004-2010 • Strategia Rozwoju Gminy Lubin na lata 2001-2008 • Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Chocianów • Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Chocianów • Strategia Rozwoju Gminy Chocianów • Strategia Rozwoju Gminy Warta Bolesławiecka do 2008 r. • Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bolesławiec 2004-2006 (Strategia Rozwoju Gminy na lata 2004 – 2013) • Strategia Rozwoju Miasta Bolesławiec • Lokalny Plan Rewitalizacji Miasta Bolesławiec • Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Miejskiej Bolesławiec • Wieloletni Program Inwestycyjny dla Miasta Bolesławiec na lata 2008 – 2012 • Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Nowogrodziec • Strategia Rozwoju Gminy i Miasta Nowogrodziec • Strategia Rozwoju Gminy Osiecznica na lata 2004 – 2010 • Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Pie ńsk • Strategia Rozwoju Gminy Pie ńsk

162 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Strategia Rozwoju Miasta Zgorzelec • Wieloletni Program Inwestycyjny dla Miasta Zgorzelec na lata 2007 -2015 • Program rewitalizacji cz ęś ci obszaru miasta Zgorzelec • Strategia Ekorozwoju Miasta i Gminy Przemków • Strategia Rozwoju Gminy i Miasta Przemków na lata 2008 – 2015 • Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Przemków na lata 2008 – 2015 • Program Rewitalizacji Gminy Przemków na lata 2004 - 2013 • Plan Odnowy Miejscowo ści dla wsi Jakubowo Lubi ńskie na lata 2007 – 2013 • Plan Odnowy Miejscowo ści dla wsi Ostaszów na lata 2008 - 2015 • Strategia Rozwoju Gminy W ęgliniec na lata 2007 – 2015 • Lokalna Strategia Rozwoju Lokalnej Grupy Działania „Wrzosowa Kraina” • Lokalna Strategia Rozwoju Borów Dolno śląskich dla Lokalnej Grupy Działania „Bory Dolno śląskie”

Wspólnym nadrz ędnym celem wymienionych dokumentów strategicznych jest wzrost i rozwój na poziomie lokalnym i regionalnym. W ramach realizacji zało Ŝeń Koncepcji wskazana jest współpraca i konsultacje m.in. z organizacjami pozarz ądowymi, środowiskiem biznesowym, mieszka ńcami Subregionu. Dodatkowo Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich i Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego odnosz ą si ę bezpo średnio do zagadnie ń turystycznych i ich wspólnym celem jest rozwój turystki Dolnego Śląska we wszystkich wymiarach (lokalnym, subregionalnym, regionalnym).

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 163 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3.2. Kierunki programu rozwoju 3.2.1. Cele operacyjne realizacji /zadania Cele operacyjne nale Ŝy rozumie ć jako rozwini ęcie i uszczegółowienie celów strategicznych rozwoju Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich. Maj ą one krótszy horyzont czasowy realizacji ni Ŝ cele strategiczne. Realizacja celów operacyjnych warunkuje realizacj ę celów strategicznych. Na podstawie analizy potencjału turystycznego Subregionu, przeprowadzonych bada ń ankietowych, konsultacji z przedstawicielami JST Subregionu przedstawiona zostanie krótka charakterystyka poszczególnych celów operacyjnych. Poszczególne cele operacyjne znajduj ą uszczegółowienia w postaci działa ń i zada ń zamieszczonych w tabelach w dalszej cz ęś ci Koncepcji.

1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjno-wypoczynkowa

Naturalne warunki przyrodnicze i turystyczne stwarzaj ą mo Ŝliwo ści do uprawiania turystyki rekreacyjno – wypoczynkowej w Subregionie Borów Dolno śląskich. Subregion jest wyj ątkowy poprzez rozległy kompleks le śny na swoim terytorium oraz przepływaj ące rzeki. Tury ści z wi ększych miast szukaj ący wytchnienia i odpoczynku od miejskiego szumu znajd ą tu wiele miejsce spełniaj ących ich oczekiwania. Turystyka wypoczynkowa ma dług ą histori ę w naszym kraju, obecnie akcenty kładzione s ą na zindywidualizowane, aktywne sp ędzanie czasu odchodz ąc od masowych wyjazdów znanych z minionej epoki. Nazwa rekreacja ma by ć kojarzona z wypoczynkiem poł ączonym z aktywno ści ą fizyczn ą. W ostatnim czasie zauwa Ŝa si ę wzrastaj ącą rol ę turystyki weekendowej, b ędącej odmian ą turystyki rekreacyjno – wypoczynkowej. Turystyka weekendow ą mo Ŝe by ć jedn ą z bardziej przyszło ściowych odmian turystyki w Subregionie, tym bardziej, Ŝe w stosunku do Zachodnich standardów jest sporo do nadrobienia. Tak ą form ę sp ędzania wolnego czasu preferuj ą osoby zamieszkałe stosunkowo niedaleko docelowych atrakcji turystycznych Subregionu Borów Dolno śląskich. Niew ątpliwie korzystnym faktem jest blisko ść aglomeracji Wrocławskiej w Polsce oraz Drezde ńskiej i Berli ńskiej w Niemczech. Spektrum oferowanych produktów w ramach turystyki rekreacyjno – wypoczynkowej jest bardzo szerokie. Kluczowe w aspekcie rozwoju tej formy turystyki jest utrzymanie odpowiedniego poziomu infrastruktury turystycznej i paraturystycznej.

1.2. Rozwój produktu turystyka piesza

Subregion Borów Dolno śląskich posiada dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej. Wpływa na to bogactwo walorów naturalnych, ukształtowanie terenu, korzystny klimat, bogata tradycja i historia Subregionu. W ramach rozwoju turystyki pieszej nale Ŝy zadba ć o zintegrowan ą sie ć oznakowania spacerowych szlaków turystycznych, miejsce odpoczynku turystów na szlaku wyposa Ŝone we wła ściw ą infrastruktur ę (wiaty z zadaszeniem, ławki, stoły, toalety, itd.)

1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa

Dynamicznie rozwijaj ący si ę wypoczynek rowerowy stwarza dla Subregionu mo Ŝliwo ść wykreowania mocnego markowego produktu turystycznego. Pi ękne

164 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

krajobrazy i sprzyjaj ący klimat sprawiaj ą, Ŝe taka forma sp ędzania wolnego czasu dost ępna jest dla kaŜdego. Na rowerzystów czeka g ęst ą sie ć dróg oraz spora liczba dróg le śnych. W ostatnich latach turystyka rowerowa cieszy si ę coraz wi ększ ą popularno ści ą i mo Ŝna zakłada ć, Ŝe trend wzrostowy utrzyma si ę w przyszło ści. Dla rozwoju turystyki rowerowej wymagana jest odpowiednia infrastruktura podstawowa i uzupełniaj ąca. Przystosowane parkingi ze stojakami, punkty serwisowe, wypo Ŝyczalnie rowerów, miejsca postojowe, punkty widokowe oraz baza noclegowa z rozbudowan ą siecią gastronomiczn ą oraz kompleksowa informacja o atrakcjach turystycznych i przebiegu tras.

1.4. Rozwój produktu turystyka konferencyjna

Turystyka konferencyjna jest pr ęŜ nie rozwijaj ącą si ę odmian ą turystyki i pozwala w cz ęś ci łagodzi ć skutki sezonowo ści na usługi turystyczne. Najwi ększe nat ęŜ enie turystyki konferencyjnej obserwujemy jesieni ą i na wiosn ę. W ramach turystyki konferencyjnej mieszcz ą si ę m.in. konferencje, kongresy, spotkania biznesowe, szkolenia, imprezy targowe. Naturalnym zapleczem dla rozwoju tej formy turystyki s ą hotele oferuj ące odpowiedni standard obsługi (sale przystosowane do konferencji, odpowiedni ą ilo ść miejsc noclegowych, rozbudowane zaplecze gastronomiczne, szereg atrakcji dodatkowych). Istnieje wiele miejsc w Subregionie, które mogłyby obsługiwa ć go ści na konferencjach po odpowiedniej adaptacji i przystosowaniu wspomnianych obiektów. W świetle przeprowadzonych bada ń i rozmów z przedstawicielami bran Ŝy turystycznej wynika wniosek, Ŝe klienci biznesowi i konferencyjni wydaja relatywnie najwi ęcej ze wszystkich grup turystów. Najwi ększ ą konkurencj ą w tym zakresie dla Subregionu jest Wrocław. W ramach aktywnych działa ń na rzecz rozwoju turystyki konferencyjnej nale Ŝy poszukiwa ć inwestorów mog ących zaadaptowa ć istniej ące obiekty o dobrze rokuj ącym potencjale lub budowa ć nowe obiekty tego typu. W ramach przygotowywanej oferty konferencyjnej nale Ŝy eksponowa ć walory turystyczne, kulturowe Subregionu i przedstawia ć bogaty pakiet atrakcji dodatkowych.

1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa

Turystyk ę krajoznawcz ą i kulturow ą mo Ŝna uzna ć za jeden z popularniejszych obszarów zainteresowa ń turystów. Odnajdujemy tu odniesienie do bogatej tradycji i aktywno ści społeczno ści lokalnych. Jak wykazały badania potencjału turystycznego i aktywno ści społeczno ści lokalnych pod wzgl ędem turystyki kulturowej Subregion mo Ŝe przedstawi ć atrakcyjn ą i zró Ŝnicowan ą ofert ę. Jednym z wa Ŝniejszych elementów produktu s ą imprez kulturalne o zasi ęgu mi ędzynarodowym, krajowym i regionalnym w Subregionie. Ponadto w ramach turystyki krajoznawczej i kulturowej mo Ŝna wyró Ŝni ć turystyk ę poznawcz ą, weekendow ą, czy alternatywn ą (polegaj ącą na samodzielnym planowaniu swojego pobytu i programów zwiedzania atrakcji turystycznych Subregionu). W rozwoju tego produktu zakłada si ę czynny udział turystów, mieszka ńców Subregionu, samorz ądów, organizacji pozarz ądowych, środowisk biznesowych. Działania w zakresie wzmacniania turystyki krajoznawczej i kulturowej zakładaj ą zintegrowan ą akcj ę promocyjn ą maj ąca na celu dotarcie do jak najszerszego grona potencjalnych odbiorców w kraju i za granic ą. Turystyka kulturowa wzmacnia to Ŝsamo ść mieszka ńców Subregionu, którzy aktywnie uczestnicz ą w procesie jej tworzenia. Subregion posiada bogate dziedzictwo

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 165 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

kulturowe, którego wyrazem s ą chocia Ŝby szlak parkowo – kulturowy, tradycje ceramiczne, zabytkowe obiekty architektury.

1.6. Rozwój produktu turystyka zdrowotne / w tym spa i wellness /

Turystyka spod znaku spa&wellness jest jednym z ciekawszych, rozwijaj ących si ę i bardziej presti Ŝowych produktów turystycznych. Dbało ść o własne zdrowie jest jednym z trwale zauwa Ŝalnych trendów w turystyce ostatnich lat. Turystyka zdrowotna bywa powi ązana z pakietami produktów turystyki konferencyjnej i wypoczynkowej. W Subregionie Borów Dolno śląskich mo Ŝna poło Ŝyć akcent na turystyk ę zdrowotn ą wspieran ą wszystkimi elementami oferowanymi przez kompleksy le śne i klimat, wysoko ceniony w okresie przedwojennym odno śnie tych terenów.

1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska

Turystyka wiejska jest postrzegana jako jeden z podstawowych produktów turystycznych naszego kraju maj ących szanse zaistnienia na rynkach mi ędzynarodowych. Przemawia za tym du Ŝe bogactwo kulturowe, podtrzymywanie wiejskich obyczajów, doskonałe produkty lokalne/regionalne wytwarzane w tradycyjny sposób, czyste wody, gleby i powietrze. Subregion ze swoimi atrakcyjnymi obszarami wiejskimi i doskonałymi produktami lokalnymi dobrze wpisuje si ę w t ą tendencj ę. W ramach turystyki wiejskiej mieszcz ą si ę wszystkie formy usług turystycznych zwi ązane ze środowiskiem wiejskim. Zawieraj ą się rodzaje aktywno ści rekreacyjnej zwi ązane z przyrod ą, turystyk ą krajoznawcz ą, kulturow ą i etniczn ą. Wykorzystanie produktu turystyka wiejska w ramach rozwoju markowych produktów turystycznych jest szans ą na aktywizacj ę obszarów dotychczas niezagospodarowanych turystycznie. Pełne wykorzystanie potencjału, jaki jest ukryty w turystyce wiejskiej wymaga jednak znacznych nakładów w infrastruktur ę turystyczn ą i paraturystyczn ą poł ączonych ze wzrostem jako ści świadczonych usług.

1.8. Rozwój produktu agroturystyka

Produktem zaz ębiaj ącym si ę w pewnych obszarach z turystyk ą wiejsk ą jest agroturystyka. Na terenie Subregionu, jak wykazała analiza potencjału turystycznego, istnieje obecnie pewna liczba obiektów, które mo Ŝna by zaliczy ć do produktu agroturystycznego. Agroturystyka jest odpowiedzi ą na zapotrzebowanie turystów w zakresie wiejskiego spokoju, kontaktu z przyrod ą, wyciszenia, regeneracji sił z dala od miejskiego zgiełku i masowego ruch turystycznego. Produkt agroturystyczny dobrze koreluje z wizerunkiem Subregionu, a precyzyjniej z elementami odnosz ącymi si ę do wiejskiej tradycji, obyczajów, go ścinno ści. Wła ściciele obiektów agroturystycznych staraj ą si ę rozszerza ć swoj ą ofert ę o warto ści dodane zwi ązane z aktywnym sp ędzaniem wolnego czasu (jazda konna, wędkarstwo, grzybobranie). W standardowych działaniach oferowana jest tradycyjna wiejska kuchnia odsłaniaj ąca uroki bogactwa kulinarnego mieszka ńców Subregionu, posiadaj ące niepowtarzalny klimat pokoje go ścinne, zaciszne i ustronne miejsce, w których mo Ŝna wypoczywa ć podziwiaj ące okoliczn ą przyrod ę. W ramach wskaza ń na przyszło ść bran Ŝa agroturystyczna powinna si ę wł ączy ć aktywnie w ide ę promowania markowych produktów turystycznych.

166 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

1.9 Rozwój produktu turystyka przygraniczna

Turystyka przygraniczna i tranzytowa obejmuj ąca jednodniow ą turystyk ę przygraniczn ą w celu zrobienia zakupów, wzi ęcia udziału w imprezach lub krótkiej wizyty; wi ąŜ e si ę ona z wykorzystaniem istniej ącej i przyszłej infrastruktury (motele, zajazdy, stacje obsługi samochodów, itp.) usytuowanej wzdłu Ŝ głównych tras tranzytowych oraz w obr ębie strefy przygranicznej. Ze wzgl ędu na poło Ŝenie geograficzne a tak Ŝe na rozbudowan ą sie ć komunikacyjn ą Subregion jest predestynowany do rozwoju turystyki przygranicznej. Korzystne poło Ŝenie geograficzne jest równie Ŝ okazj ą do budowania wizerunku Subregionu i rozwoju markowych produktów turystycznych, w śród zagranicznych turystów (ze szczególnym uwzgl ędnieniem Niemców i Czechów).

1.10. Rozwój produktu turystyka konna

Subregion Borów Dolno śląskich jest korzystnym miejscem do uprawiania turystyki konnej. W obecnym czasie na terenie Subregionu funkcjonuj ą o środki oferuj ące t ą form ę turystyki. Turystyka konna od kilkunastu lat prze Ŝywa renesans i staje si ę nie tylko sposobem na aktywny wypoczynek, ale i pomysłem na przynosz ącą profity działalno ść gospodarcz ą. W profesjonalnej ofercie wypoczynkowej tworzonej pod kontem oczekiwa ń współczesnego turysty nie powinno zabrakn ąć jazdy konnej. Poprzez turystyk ę konn ą mo Ŝna poznawa ć tajniki jazdy konnej, zwiedza ć tereny cz ęsto niedost ępne dla innych środków lokomocji, za Ŝywa ć przeja ŜdŜki bryczk ą czy wozem traperskim, zim ą za ś saniami. Nale Ŝy równie Ŝ wspomnie ć o zdrowotnych walorach jazdy konnej. Hipoterapia pomaga w leczeniu ró Ŝnego rodzaju niedyspozycji psychofizycznych w śród dzieci i dorosłych. Turystyka konna ł ączy w sobie aktywny wypoczynek z podziwianiem uroków niepowtarzalnej przyrody Borów Dolno śląskich i walorów kulturowych. W poł ączeniu z agroturystyk ą stanowi kompilacj ę o silnym potencjale w aspekcie kreowania markowego produktu Subregionu.

1.11. Rozwój produktu ekoturystyka i turystyka edukacyjna

Ekoturystyka to przyjazne środowisku podró Ŝowanie, które odbywa si ę zazwyczaj na terenach atrakcyjnych przyrodniczo i krajobrazowo. Subregion Borów Dolno śląskich jest obszarem wyj ątkowo korzystnym do uprawiania ekoturystyki. W ramach najwa Ŝniejszych cech ekoturystyki nale Ŝy podkre śli ć aktywne zwiedzanie obszarów o wyj ątkowych walorach przyrodniczych i kulturowych. Ekoturystyka stoi na stra Ŝy harmonii ekosystemów przyrodniczych i odr ębno ści kulturowej lokalnych społeczno ści oraz dostarcza środków na ochron ę warto ści dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Ekoturystyka przynosi równie Ŝ wymierne korzy ści ekonomiczno – społeczne dla miejscowej ludno ści. Osoby uczestnicz ące w ekoturystycznej podró Ŝy świadomie nie ingeruj ą w naturalne ekosystemy, a ich turystyczne wydatki dostarczaj ą funduszy dla ochrony przyrody i lokalnej gospodarki. Turystyka edukacyjna jest atrakcyjnym uzupełnieniem i wzmocnieniem dla ekoturystyki. Poznawanie tajników przyrody, edukacja na terenie obiektów przyrody, czy ście Ŝkach przyrodniczych jest wyró Ŝnikiem wzbogacaj ącym ofert ę turystyczn ą Subregionu Borów Dolno śląskich. Osoby korzystaj ące z oferty w zakresie ekoturystyki i turystyki edukacyjnej wypoczywaj ąc, poznaj ąc tajniki przyrody jednocze śnie ucz ą si ę poszanowania dla niej.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 167 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2.1. Wspieranie rozwoju jako ści bazy noclegowej i gastronomicznej

Jako ść oferowanych usług w zakresie standardu noclegów i gastronomii jest wizytówk ą ka Ŝdego podmiotu turystycznego. W przypadku Subregionu Borów Dolno śląskich baza noclegowa przedstawia si ę stosunkowo korzystnie. Gorzej pod tym wzgl ędem wypadaj ą gminy wiejskie. Podobnie sprawa wygl ąda w tych gminach pod wzgl ędem bazy gastronomicznej. Odczuwa si ę brak mniejszych restauracji, otwartych do pó źnych godzin wieczornych, oferuj ących potrawy dobrej jako ści w przyst ępnych cenach. Najlepiej pod wzgl ędem bazy noclegowej i gastronomicznej wypadaj ą Bolesławiec i Zgorzelec.

2.2. Podnoszenie standardów obsługi klienta

Profesjonalizm w obsłudze klienta przejawia si ę m.in. w dbało ści o szczegóły, staranno ści, diagnozowaniu potrzeb klientów. Uprzejmy, kompetentny pracownik to najlepsza wizytówka firmy i wa Ŝny element w budowaniu jej wizerunku. W tym zakresie najwi ększ ą dbało ść nale Ŝy przywi ązywa ć do standardu obsługi klienta, umiej ętno ści atrakcyjnego przedstawiania oferty turystycznej i kreatywno ści szeroko rozumianej kadry turystycznej. W dzisiejszych czasach wysokie standardy obsługi klienta stanowi ą źródło uzyskiwania przewagi konkurencyjnej. Odpowiednie podej ście do klienta nabiera kluczowego znaczenia w funkcjonowaniu organizacji. Poprawy wymaga równie Ŝ poziom znajomo ści j ęzyków obcych, szczególnie je śli we źmiemy pod uwag ę poło Ŝenie Subregionu i jego stosunkowo dobre poł ączenia komunikacyjne z Zachodni ą Europ ą. Kluczowe wydaj ą si ę szklenia z zakresu, m.in.: nauki j ęzyków obcych, standardów obsługi klienta, doskonalenia umiej ętno ści mened Ŝerskich.

3.1 Stworzenie zintegrowanego systemu promocji subregionu

Zintegrowany system promocji obejmuje wszystkie JST Subregionu Borów Dolno śląskich, podmioty komercyjne (w szczególno ści z bran Ŝy turystycznej), organizacje pozarz ądowe i wszystkie środowiska zainteresowane rozwojem społeczno – gospodarczym Subregionu. W ramach tego systemu nale Ŝy trzyma ć si ę spójnej koncepcji promocyjnej wspieranej Systemem Identyfikacji Wizualnej. Działania promocyjne powinny by ć koordynowane i jak najwi ększa ilo ść podmiotów powinna w nich uczestniczy ć. Koordynatorem takich działa ń mog ą by ć wybrani przedstawiciele samorz ądów, Dolno śląska Organizacja Turystyczna, czy te Ŝ jedno ze Stowarzysze ń. Alternatywnym wyj ściem jest stworzenie zespołu zadaniowego odpowiedzialnego za integrowanie systemu promocji. W składzie takiego zespoły znale źliby si ę samorz ądowcy subregionu, przedstawiciele stowarzysze ń eksperci w dziedzinie turystyki, pracownicy DOT, lokalni liderzy, przedstawiciele świata biznesu (w tym bran Ŝy turystycznej), kadra naukowa wy Ŝszych uczelni.

3.2 Eksponowanie unikalnych walorów markowych produktów turystycznych

Unikalno ść w dzisiejszych czasach mo Ŝe przes ądza ć o powodzeniu prowadzonych działa ń, w tym wypadku rozwoju turystyki. W coraz bardziej zglobalizowanym świecie indywidualno ść , niepowtarzalno ść nabieraj ą du Ŝego znaczenia. Tury ści poszukuj ą rzeczy wyró Ŝniaj ących dany obszar od konkurencji,

168 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

takich, o których b ędą pami ęta ć i do których b ędą z przyjemno ści ą wraca ć. Z samej definicji marki wynika oferowanie potencjalnym konsumentom warto ści dodanej, je Ŝeli co ś jest niepowtarzalnego, łatwiej osi ągn ąć ten cel. Subregion Borów Dolno śląskich oferuje wiele ciekawych produktów turystycznych, które posiadaj ą unikalne walory i s ą istotnym systemem wsparcia dla produktów i sektora turystycznego.

4.1. Wprowadzenie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej do wszystkich JST, organizacji pozarz ądowych i zainteresowanych podmiotów komercyjnych

System Identyfikacji Wizualnej wspomaga kreowanie unikalnego wizerunku marki Subregionu, zgodnie z po Ŝą danym kierunkiem pozycjonowania na rynku. Układa w logiczn ą i spójn ą cało ść ogół symboli oraz zachowa ń stworzonych przez Subregion w celu jednoznacznego rozpoznania i wyró Ŝnienia na rynku. Okre śla zespół strategicznie zdefiniowanych narz ędzi, które buduj ą kompleksowy program cało ściowej identyfikacji. Elementy SIW powinny funkcjonowa ć równocze śnie we wszystkich JST, podmiotach komercyjnych i organizacjach pozarz ądowych. Nale Ŝy przekonywa ć wszystkie środowiska w Subregionie do stosowania sytemu i wskazywa ć na korzy ści z tego wynikaj ące.

4.2. Zintegrowanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej z działaniami promocyjnymi prowadzonymi w indywidualnym zakresie przez podmioty Subregionu

Elementy SIW mog ą wyst ępowa ć obok ju Ŝ istniej ących znaków firmowych stosowanych przez dane organizacje, tak by nie gubiąc swoich wypracowanych marek, partycypowały jednocze śnie w kreowaniu Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich. Nale Ŝy równie Ŝ w miar ę mo Ŝliwo ści wpasowywa ć si ę w prowadzone działania promocyjne nie burz ąc ustalonego schematu działania organizacji komercyjnych.

5.1. Uczestnictwo w targach turystycznych krajowych i zagranicznych

Wychodzenie z ofert ą turystyczna Subregionu i pokazywanie jej w otoczeniu krajowym i mi ędzynarodowym jest niezb ędnym elementem wzmacniania wizerunku Subregionu. Wa Ŝne w tym zakresie jest przygotowanie odpowiedniej ekspozycji targowej, materiałów promocyjnych, wybranie kompetentnej kadry, która w atrakcyjny sposób przedstawi walory turystyczne Subregionu i zach ęci krajowych i zagranicznych turystów do przyjazdu.

5.2. Zaanga Ŝowanie regionalnych autorytetów w proces kształtowania korzystnego wizerunku

Ka Ŝde środowisko mi ędzynarodowe, krajowe, regionalne i lokalne posiada swoje autorytety. Zaanga Ŝowanie takich osób w proces budowania wizerunku Subregionu jest nie do przecenienia. Ich wiedza, do świadczenie, charyzma mog ą by ć bardziej skuteczne ni Ŝ cała masa materiałów reklamowych. Autorytetami mo Ŝemy tak Ŝe podpiera ć si ę w obliczu podejmowania trudnych decyzji. Niew ątpliwie pozytywny wizerunek osób z Subregionu po cz ęś ci promieniuje na sam Subregion.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 169 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

6.1. Wspomaganie oferty edukacyjnej w zakresie turystyki i marketingu

Pomimo boomu edukacyjnego ostatnich lat na kierunkach zwi ązanych z zarz ądzaniem i marketingiem w sferze praktycznej daje się odczu ć pewien niedosyt. Ka Ŝda inicjatywa wspieraj ąca dobr ą ofert ę edukacyjna zwi ązan ą z zarz ądzaniem, marketingiem i turystyk ą działa na rzecz poprawy funkcjonowania sektora turystycznego Subregionu i po średnio poprawia sytuacj ę na rynku pracy. Dobrze wykształceni absolwenci, znaj ący j ęzyki obce du Ŝo łatwiej odnajduj ą si ę w konkurencyjnej rzeczywisto ści i nie maj ą problemów ze znalezieniem pracy, czy elastycznym dopasowaniem si ę do wymogów rynku pracy. Wspomaganie edukacji turystycznej w najprostszej formie przybiera posta ć dofinansowania. Nie jest to jednak jedyna forma pomocy. Mo Ŝna zawi ąza ć porozumienie (np. z bran Ŝą hotelarsk ą) w sprawie praktyk wakacyjnych i sta Ŝy dla absolwentów. Aktywnie uczestniczy ć w działaniach kół naukowych zajmuj ących si ę marketingiem i turystyk ą. Przekazywa ć swoj ą wiedze praktyczn ą na konferencjach naukowych.

6.2. Umo Ŝliwienie kadrom turystycznym podnoszenie swoich kwalifikacji (np. szkolenia produktowe, j ęzykowe)

Nieustanne podnoszenie kwalifikacji jest elementem na stałe wpisanym w rozwój osobisty i przystosowywanie si ę do zmieniaj ących si ę realiów rynku pracy. Wraz z przyst ąpieniem Polski do Unii Europejskiej pojawiło si ę wiele mo Ŝliwo ści skorzystania z programów pomocowych odnosz ących si ę do zagadnie ń szeroko rozumianego kapitału ludzkiego. W ramach tych środków mo Ŝna sfinansowa ć szkolenia z zakresu marki w turystyce, obsługi klienta, zarz ądzania, kreowania produktów turystycznych i wiele innych. Szkolenia mo Ŝna tak Ŝe finansowa ć z bud Ŝetów samorz ądów, zamawiaj ąc takie, które najlepiej odpowiadaj ą istniej ącemu zapotrzebowaniu. W ramach podnoszenia kwalifikacji nie nale Ŝy zapomina ć o językach obcych, których znajomo ść stanowi warunek do osi ągni ęcia sukcesu w branŜy turystycznej.

Tabela 12. Zestawienie celów strategicznych i operacyjnych Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich Cel strategiczny 1 – rozwój markowych produktów turystycznych

Cel operacyjny 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjna-wypoczynkowa Cel operacyjny 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza Cel operacyjny 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa Cel operacyjny 1.4. Rozwój produktu turystyka konferencyjna Cel operacyjny 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Cel operacyjny 1.6. Rozwój produktu turystyka zdrowotna / w tym spa i wellnes / Cel operacyjny 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska Cel operacyjny 1.8. Rozwój produktu agroturystyka Cel operacyjny 1.9. Rozwój produktu turystyka przygraniczna Cel operacyjny 1.10. Rozwój produktu turystyka konna Cel operacyjny 1.11. Rozwój produktu ekoturystyka i turystyka edukacyjna Cel strategiczny 2 – tworzenie markowej infrastruktury turystycznej

Cel operacyjny 2.1. Wspieranie rozwoju jako ści bazy noclegowej i gastronomicznej Cel operacyjny 2.2. Podnoszenie standardów obsługi klienta

170 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Cel strategiczny 3 – budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie

Cel operacyjny 3.1. Stworzenie zintegrowanego systemu promocji subregionu Cel operacyjny 3.2. Eksponowanie unikalnych walorów markowych produktów turystycznych

Cel strategiczny 4 – zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Borów Dolno śląskich

Cel operacyjny 4.1. Wprowadzenie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej do wszystkich JST, organizacji pozarz ądowych i zainteresowanych podmiotów komercyjnych Cel operacyjny 4.2. Zintegrowanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej z działaniami promocyjnymi prowadzonymi w indywidualnym zakresie przez podmioty Subregionu Cel strategiczny 5 – wzmocnienie wizerunku Subregionu Borów Dolno śląskich jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych

Cel operacyjny 5.1. Uczestnictwo w targach turystycznych krajowych i zagranicznych Cel operacyjny 5.2. Zaanga Ŝowanie regionalnych autorytetów w proces kształtowania korzystnego wizerunku Cel strategiczny 6 – uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich sfery stymuluj ącej rozwój społeczno – gospodarczy i wpływaj ącej na polepszenie sytuacji na rynku pracy

Cel operacyjny 6.1. Wspomaganie oferty edukacyjnej w zakresie turystyki i marketingu Cel operacyjny 6.2. Umo Ŝliwienie kadrom turystycznym podnoszenie swoich kwalifikacji (np. szkolenia produktowe, j ęzykowe) Źródło: opracowanie własne

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 171 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3.2.2. Zadania priorytetowe

Tabela 13. Inwestycje kluczowe dla rozwoju turystyki w Subregionie Lp. Miejscowo ść Inwestycja Kompleksowe oznakowanie istniej ących tras i szlaków turystycznych 1 wraz z budow ą towarzysz ącej infrastruktury drogowej oraz zakupem niezb ędnego wyposa Ŝenia. Organizacja imprezy o charakterze ponadregionalnym – Festa 2 Bałka ńska Zakup wyposa Ŝenia dla jednostek OSP na terenie gminy w celu 3 zapewnienia bezpiecze ństwa turystom Przygotowanie i rozpowszechnianie materiałów promujących gmin ę 4 Gmina Bolesławiec na tle subregionu Bory Dolno śląskie oraz przygotowanie i realizacja kampanii promocyjnych konserwacja, restauracja oraz wykonanie robót budowlanych gminnych obiektów wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru 5 Zabytków oraz dostosowanie ich do potrzeb osób niepełnosprawnych Doposa Ŝenie Gminnego O środka Kultury i Sportu w Kruszynie w 6 sprz ęt informatyczny i oprogramowanie ułatwiaj ące wewn ętrzne zarz ądzania O środkiem Modernizacja ście Ŝek pieszych i rowerowych i projekty przewidziane 7 do realizacji na szlakach turystycznych. Przedsi ęwzi ęcia polegaj ące na modernizacji i doposa Ŝeniu w sprz ęt 8 niezb ędny do prawidłowego funkcjonowania instytucji kultury. Projekty z zakresu szeroko rozumianej informacji i promocji 9 turystycznej i kulturowej (z wykorzystaniem technologii informacyjno- komunikacyjnych). Gmina Chocianów Zakup sprz ętu i modernizacja bazy infrastrukturalnej słu Ŝb i 10 organizacji ratowniczych na obszarach turystycznych – szczególnie dla Stra Ŝy Po Ŝarnej samochód ratowniczo – ga śniczy. W ramach czynnego wypoczynku dla wzbogacenia bazy turystycznej obiekty sportowe i rozrywki (boiska wielofunkcyjne, 11 skatepark, place zabaw, muszla koncertowa itp.) oraz modernizacja stadiomu. 12 System wizualizacji gminy i subregionu 13 Renowacja obiektów zabytkowych na terenie gminy Modernizacja bazy sportowo-rekreacyjnej w gminie: w tym boisk 14 trawiastych w Ruszowie, czerwonej Wodzie i w W ęgli ńcu Organizacja imprez o charakterze ponadlokalnym: „ Świ ęto Grzybów” 15 w W ęgli ńcu, „Noc Świ ętoja ńska” w Starym W ęgli ńcu, „Jagodowe Gmina W ęgliniec lato” w Ruszowie Oznakowanie i budowa (parkingi, punkty widokowe, miejsca 16 odpoczynku, itp..) szlaków rowerowych, pieszych i konnych na obszarze subregionu 17 Utworzenie w W ęgli ńcu Regionalnego Centrum Kultury Kresowej Budowa w ka Ŝdej gminie centrum konferencyjnego z noclegami, 18 rozwój sieci placówek gastronomicznych i noclegowych. 19 Zakup wyposa Ŝenia dla jednostek stra Ŝy po Ŝarnych Budowa i modernizacja ście Ŝek, tras i szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, konnych) wraz z ich oznakowaniem oraz 20 Gmina Lubin wyposa Ŝeniem i budow ą infrastruktury towarzysz ącej (np. wiat, miejsc odpoczynku, parkingów, pojemników na odpady, itp.). Oznakowanie tras komunikacyjnych, miejsc o szczególnym znaczeniu (historycznym, kulturowym, przyrodniczym) spójnym 21 oznakowaniem graficznym; stworzenie kompleksowego systemu tablic informacyjnych w poszczególnych miejscowo ściach.

172 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

22 Wytyczenie i oznakowanie ście Ŝek dydaktycznych i przyrodniczych Przygotowanie i rozpowszechnianie materiałów promujących gmin ę 23 na tle Subregionu oraz prowadzenie kampanii promocyjnych. Renowacja gminnych parków zabytkowych (np. w Miłoradzicach, 24 Raszowej, Gorzelinie, Siedlcach, Bukownej) wraz z utworzeniem infrastruktury rekreacyjno – wypoczynkowej. Remont pałacu w Ksi ęginicach (wraz z renowacj ą parku) 25 umo Ŝliwiaj ący jak najszersze udost ępnienie obiektu m.in. dla funkcji realizowanych przez Gminny O środek Kultury. Modernizacja oraz wyposa Ŝenie gminnych instytucji kultury 26 (Gminnych O środków Kultury, Gminnej Biblioteki Publicznej oraz jej filii); rozwój e-usług w dziedzinie kultury i turystyki. Modernizacja bazy sportowo – rekreacyjnej w gminie, w tym 27 wielofunkcyjnych boisk sportowych w miejscowo ściach: Obora, Niemstów, Raszówka. Organizacja wydarze ń kulturalnych w gminie (np. do Ŝynki gminne i regionalne, konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” oraz „Ziemniak 28 na 1000 sposobów”, festyn ludowy „ Świ ęto kapusty i pieroga”, przegl ąd zespołów folklorystycznych, itp.) Modernizacja oraz wyposa Ŝenie baz Ochotniczych Stra Ŝy 29 Po Ŝarnych, działaj ących w zakresie zapewnienia bezpiecze ństwa turystom. 30 Renowacja Parku dworskiego w Go ściszowie Gmina Renowacja i oznakowanie Zabytkowego parku dworskiego – Parku 31 Nowogrodziec Dębów w Zebrzydowej 32 Wyznaczenie i oznakowanie szlaku kajakowego Remont zespołu pałacowo parkowego w Kliczkowie (cz ęś ci 33 folwarcznej) wraz z renowacj ą parku krajobrazowego w tym rewitalizacja cmentarza ko ńskiego w Kliczkowie Budowa szlaków konnych na terenie gminy wpisuj ących si ę w szlaki 34 Gmina Osiecznica konne Subregionu 35 Utworzenie Parku Kulturowego w Kliczkowie Zaplanowanie i utworzenie ście Ŝki geologicznej z utworami skalnymi 36 w Osiecznicy Rewitalizacja centrum miasta – odtworzenie dawnego charakteru 37 miasteczka śląskiego. Rewitalizacja Ostaszowa – koncepcja zagospodarowania terenu 38 rekreacyjno – edukacyjnego przy obszarze Natura 2000 Stawy Przemkowskie. Utworzenie O środka Wypoczynku Świ ątecznego - K ąpieliska w 39 Przemkowie Organizacja imprezy o charakterze ponadregionalnym - 40 Gmina Przemków Dolno śląskie Świ ęto Miodu i Wina w Przemkowie Przygotowanie kampanii promuj ącej gmin ę na tle subregionu, 41 przygotowanie materiałów promocyjnych, filmów, portalu internetowego Zagospodarowanie Parku Miejskiego – odtworzenie charakteru 42 zespołu parkowo – pałacowego rodu Schleswig – Holstein. Utworzenie Przemkowskiego Centrum Rekreacyjno – Edukacyjno - 43 Sportowego. Budowa boisk wielofunkcyjnych o sztucznej nawierzchni w Gmina Warta 44 miejscowo ści Iwiny i Raciborowice Dolne dla uprawiania mi ędzy Bolesławiecka innymi aktywnych form sp ędzania wolnego czasu Uporz ądkowanie i nadanie charakteru wypoczynkowo- 45 turystycznego parku zabytkowego w Iwinach 46 Uporz ądkowanie parku w Raciborowicach Górnych 47 Budowa świetlicy wiejskiej w miejscowo ści Szczytnica 48 Modernizacja obiektów kulturalnych 49 Budowa basenu

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 173 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

50 Modernizacja kina „Kujawy” w Raciborowicach Dolnych Budowa Regionalnego Centrum Rekreacyjnego w Bolesławcu – 51 Krytej Pływalni Sportowo-Rekreacyjnej Modernizacja i przebudowa Euroregionalnego Centrum 52 Turystyczno-Wypoczynkowego w Bolesławcu Gmina Miejska Rewitalizacja parków miejskich przy ul. Obro ńców Helu i przy ul. 53 Bolesławiec Zgorzeleckiej 54 Przebudowa budynku zabytkowej pływalni – Centrum Rehabilitacji Budowa ście Ŝek rowerowych na terenie miasta Bolesławiec 55 poł ączonych z trasami mi ędzynarodowymi 56 Kładka rowerowo-piesza ł ącz ąca Pie ńsk z niemieck ą Deschk ą Budowa boiska wielofunkcyjnego przy hali widowiskowo-sportowa 57 Gmina Pie ńsk przy Gimnazjum w Pie ńsku 58 Budowa basenu w Pie ńsku Budowa Sportowego O środka Treningowego wraz z hal ą sportowo- 59 widowiskow ą i sal ą konferencyjn ą 60 Modernizacja Zalewu Czerwona Woda 61 Gmina Miejska Modernizacja Miejskiego Domu Kultury w Zgorzelcu, 62 Zgorzelec Przebudowa Amfiteatru Miejskiego w Zgorzelcu. Rewitalizacja Parków Miejskich (Błacha ńca, Popiełuszki Park 63 Nadnyski) 64 Budowa ście Ŝek rowerowych na terenie Zgorzelca 65 Powiat Remont Teatru Starego 66 Bolesławiecki Remont Młodzie Ŝowego Domu Kultury w Bolesławcu Wyznaczenie i oznakowanie szlaku wojsk ksi ęcia Józefa 67 Poniatowskiego i szwole Ŝerów gwardii Napoleona Powiat Zgorzelecki Wyznaczenie i oznakowanie szlaku Znani Ludzie Ziemi 68 Zgorzeleckiej 69 Wyznaczenie i oznakowanie szlaku Z biegiem Nysy Łu Ŝyckiej Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet z subregionu.

174 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3.2.3. Program promocji Przez promocj ę mo Ŝemy rozumie ć sposób komunikowania si ę daje organizacji z jej rynkowym otoczeniem. Jednym z wa Ŝniejszych celów promocji miast i regionów jest dotarcie do grup docelowych, aby postrzegały dany region jako atrakcyjne miejsce do Ŝycia, sp ędzania wolnego czasu i prowadzenia działalno ści gospodarczej. Mo Ŝe wyst ąpi ć sytuacja, Ŝe region, który pocz ątkowo wydawało si ę dobrym miejscem na turystyk ę rodzinn ą z czasem w oczach turystów zacznie by ć postrzegane przez pryzmat obszaru, do którego warto przenie ść si ę na stałe. Cele działa ń promocyjnych w ramach marketingu terytorialnego obejmuj ą m.in. popraw ę wzrostu gospodarczego na danym terenie, zwi ększenie zainteresowania tym terenem, wykorzystanie potencjalnych zasobów jednostki terytorialnej, wyró Ŝnienie na tle konkurencji i wskazanie na unikatowe elementy oferty w zakresie produktów i usług. Zakres działa ń promocyjnych powinien obejmowa ć obszar całej jednostki terytorialnej, koncentrowa ć si ę na poszczególnych sferach jej funkcjonowania, uwypukla ć korzy ści dla potencjalnych turystów i inwestorów oraz mieszka ńców. Wśród całego zestawu działa ń i narz ędzi promocyjnych b ędących komponentem szerszej strategii promocyjnej nastawionej na kreowanie wizerunku regionu i miasta na uwag ę zasługuj ą m.in.: • kreowanie submarek, produktów lokalnych (regionalnych), • public relations w zakresie budowania korzystnego wizerunku, • reklama zewn ętrzna (billboardy, citylighty, plakaty), • reklama telewizyjna, radiowa, prasowa, • imprezy, eventy, wydarzenia kulturalne, • w zakresie marketingu bezpo średniego uruchomienie infolinii dla klientów, • obecno ść na targach turystycznych, sympozjach naukowych, • konferencje prasowe, • strony internetowe, • gad Ŝety promuj ące region, • cało ściowy System Identyfikacji Wizualnej, • specjalne komórki zajmuj ące si ę obsług ą potencjalnych inwestorów, • przewodnie symbole kojarzone jednoznacznie z danym miejscem. W promowaniu miast i regionów cz ęsto podkre śla si ę kwestie zwi ązane z unikalno ści ą i niepowtarzalno ści ą danego miejsca. W konkurencyjnym otoczeniu strategia promocyjna polegaj ąca na wyró Ŝnieniu swojej oferty, walorów na tle innych miejsc ma wi ększa szans ę powodzenia. W obszarze identyfikowania i promowania unikalnych walorów istnieje bardzo szerokie spektrum mo Ŝliwo ści, ograniczone jedynie kreatywno ści ą i pomysłami osób zaanga Ŝowanych w działania promocyjne. Zestaw wykorzystywanych skojarze ń powinien obiecywa ć jak najwi ększe korzy ści i pozytywne emocje potencjalnym turystom, inwestorom. Jednym z podstawowych kierunków jest skupienie si ę na obiektach, które s ą nierozł ącznie kojarzone z danym obszarem, s ą jego symbolami. Mo Ŝna równie Ŝ odwoływa ć si ę do niepowtarzalnego klimatu miejsca, jego atmosfery, go ścinno ści mieszka ńców. Wszelkie atrakcje turystyczne, walory przyrodnicze, kulturowe oraz imprezy powinny by ć wpisane w szersza strategi ę promocyjn ą i stanowi ć elementy spójnych działa ń. W przypadku Subregionu Borów Dolno śląskich zestaw działa ń promocyjnych powinien odwoływa ć si ę do celów strategicznych, operacyjnych i wybranych sieciowych produktów turystycznych.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 175 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Adresatami strategicznych działa ń promocyjnych realizowanych na danym obszarze mog ą by ć nast ępuj ące grupy odbiorców: • mieszka ńcy danego obszaru, w tym społeczno ść lokalna, przedsi ębiorcy, członkowie instytucji samorz ądu gospodarczego, organizacji społecznych, pracownicy administracji, lokalni liderzy, przedstawiciele lokalnych (regionalnych) mediów, itd., • potencjalni inwestorzy zewn ętrzni, • przedstawiciele krajowych i zagranicznych instytucji finansowych, funduszy inwestycyjnych, itd., • przedstawiciele mediów, • przedstawiciele turystycznych organizacji krajowych i mi ędzynarodowych, • przedstawiciele administracji ró Ŝnych szczebli, • tury ści i wycieczkowicze, • potencjalni pracobiorcy – wysoko wykwalifikowana kadra i specjali ści,

Jednym z pomysłów słu Ŝą cych promowaniu danego obszaru jest organizowanie imprez, eventów na jego terenie. Takie przedsi ęwzi ęcia z reguły generuj ą okre ślone koszty, jednak uzyskiwany wymiar promocyjny i medialny wydaje si ę by ć wart ich poniesienia. Skala organizacyjna takich projektów jest zró Ŝnicowana. Pocz ąwszy od małych imprez maj ących charakter typowo lokalny, a Ŝ do wielkich przedsi ęwzi ęć wykraczaj ących swym oddziaływaniem znacznie poza terytorium regionu, miasta. Zarówno przy du Ŝym, jak i małym projekcie istotne jest doprecyzowanie szczegółów organizacyjnych zwi ązanych ze scenariuszem wydarzenia, czasem jego realizacji, czy odpowiednim doborem personelu. Pozytywna opinia na temat organizowanej w regionie imprezy mo Ŝe przyczyni ć si ę do wzrostu zainteresowania ni ą ze strony firm i potencjalnych sponsorów w jej kolejnych edycjach. Kolejnym istotnym aspektem jest promowanie produktów lokalnych, regionalnych rozumianych jako wyrób lub usługa, z któr ą uto Ŝsamiaj ą si ę mieszka ńcy danego regionu, produkowanych w sposób niemasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dost ępnych. Produkt lokalny staje si ę wizytówk ą regionu poprzez wykorzystanie jego specyficznego i niepowtarzalnego charakteru oraz anga Ŝowanie mieszka ńców w rozwój przedsi ębiorczo ści na danym terenie. Spójna koncepcja promocji danego regionu powinna ułatwia ć osi ągni ęcie szczegółowych celów w zakresie rozwoju danego obszaru. Wykorzystuj ąc poszczególne narz ędzia marketingowe budujemy, poprzez działania promocyjne, pozycj ę konkurencyjn ą regionu na arenie krajowej i w dłu Ŝszym horyzoncie czasowym, mi ędzynarodowej. W tym miejscu nale Ŝy podkre śli ć konieczno ść długofalowego i zintegrowanego działania w obszarze promocji i marketingu terytorialnego. Spodziewane, pozytywne efekty mog ą pojawi ć si ę stosunkowo szybko, jednak cz ęść z nich mo Ŝe nast ąpi ć z pewnym opó źnieniem w czasie. Sama świadomo ść osób odpowiedzialnych za promocj ę i korzystny wizerunek regionu o istotno ści działa ń promocyjnych i konieczno ści ponoszenia okre ślonych kosztów, jest warunkiem koniecznym i punktem wyj ścia do konstruowania strategicznych koncepcji. W aspekcie kreowania wizerunku nie nale Ŝy zapomina ć o wła ściwych relacjach ze środowiskiem medialnym. Media w obecnych czasach stanowi ą wa Ŝną platform ę w komunikacji ze społecze ństwem i dla du Ŝej cz ęś ci społeczno ści lokalnych s ą opiniotwórcze. Dobry wizerunek w mediach pomaga osiągać zamierzone działania, przyczynia si ę do konkurencyjno ści i zaistnienia w świadomo ści szerszej grupy

176 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

społecze ństwa. Mo Ŝna tak przekazywa ć wa Ŝne informacj ę, Ŝeby zostały odpowiednio wyeksponowane w środkach masowego przekazu. Konferencje prasowe s ą skutecznym sposobem przekazywania dziennikarzom informacji, podczas ich organizowania kluczowy wydaje si ę wła ściwy dobór tematów, które chcemy przekaza ć danej społeczno ści. Jednym z wa Ŝniejszych elementów strategii kształtowania wizerunku jest skuteczne komunikowanie, czyli przekazywanie czytelnych informacji o atrybutach danego obszaru.

Tabela 14. Wybrane elementy i narz ędzia promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich Lp. Narz ędzie promocji Charakterystyka Głównym zało Ŝeniem stworzenia SIW jest ujednolicenie wizerunku oraz wszystkich innych elementów komunikacji rynkowej. SIW jest przewodnikiem, którego zalecenia powinny by przestrzegane, Ŝeby wizerunek stał si ę jednolity i rozpoznawalny automatycznie. Wła ściwy SIW w sposób znacz ący przyczynia si ę do poprawy skuteczno ści promocyjnego oddziaływania na otoczenie zewn ętrzne i wewn ętrzne. System Identyfikacji Wizualnej oferuje szeroki wachlarz Zintegrowany System Identyfikacji elementów u Ŝywanych do opracowywania oraz Wizualnej standaryzacji wizerunku np. regionu. Od nazwy, symbolu (loga), hasła, liternictwa poczynaj ąc, na ujednoliconych papierach firmowych, tablicach kierunkowych, neonach, folderach i szyldach ko ńcz ąc. Tworz ą go mi ędzy innymi takie elementy, jak charakterystyczne kolory, specyficzne cechy budynków, biur, ich wyposa Ŝenie, stroje pracowników. Samo stworzenie Systemu Identyfikacji Wizualnej, który wyró Ŝnia miasto, nie przynosi jeszcze wymiernych efektów. Stanowi ono punkt wyj ścia do długotrwałego procesu tworzenia wizerunku. Reklama zewn ętrzna jest jedn ą z najstarszych form komunikacji wizualnej. No śniki reklamy zewn ętrznej cechuje du Ŝa ró Ŝnorodno ść , nale Ŝą do nich bowiem tablice reklamowe (billboardy), plakaty oraz elementy Reklama zewn ętrzna (billboardy, wtapiaj ące si ę w infrastruktur ę miasta, takie jak wiaty citylighty, plakaty) na przystankach autobusowych czy pojemniki na śmieci, a tak Ŝe środki transportu. Celem reklamy zewn ętrznej jest przyci ągni ęcie uwagi potencjalnego klienta/turysty do uwidacznianej na niej tre ści. Jest form ą reklamy docieraj ąc do stosunkowo szerokiego gremium potencjalnych klientów. Reklama prasowa Wybieraj ąc konkretny tytuł, w którym chcemy zamie ści ć reklam ę, nale Ŝy rozwa Ŝyć, czy poprzez niego dotrzemy do grupy docelowej, na której nam zale Ŝy. W zale Ŝno ść od obszaru, na którym chcemy si ę reklamowa ć, mo Ŝemy wybra ć rozgło śnie o zasi ęgu Reklama radiowa krajowym, regionalny i lokalnym. Planem podstawowym powinna by ć stała obecno ść w lokalnych rozgło śniach radiowych. Reklama telewizyjna jest najskuteczniejsz ą i zarazem najdro Ŝsz ą form ą reklamy. W przypadku ogranicze ń Reklama telewizyjna bud Ŝetowych mo Ŝna skorzysta ć z oferty lokalnych stacji. Imprezy regionalne Imprezy organizowane w regionie wpływaj ą pozytywnie

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 177 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

na jego wizerunek, świadcz ą o aktywno ści społeczno ści lokalnych i s ą atrakcj ą turystyczn ą uzupełniaj ącą pozostałe elementy oferty turystycznej regionu. Pozytywna opinia na temat organizowanej w regionie imprezy mo Ŝe przyczyni ć si ę do wzrostu zainteresowania ni ą ze strony turystów i potencjalnych sponsorów w jej kolejnych edycjach. Obecno ść na tarach turystycznych przedstawicieli szeroko rozumianej bran Ŝy turystycznej Subregionu powinna by ć na stałe wpisana w kalendarz ich zaj ęć . Prezentuj ąc własn ą ofert ę w zakresie produktów turystycznym, mo Ŝemy jednocze śnie zobaczy ć rozwi ązania stosowane przez innych. Forum wymiany Targi turystyczne ró Ŝnych opinii i nowych pomysłów wzbogaca nasz ą wiedz ę i poszerza horyzonty. Targi s ą odwiedzane przez rzesze potencjalnych turystów, którzy mog ą si ę zainteresowa ć naszym Subregionem, dlatego nale Ŝy doło Ŝyć wszelkich stara ń w przygotowania do danej imprezy. Wydarzenia kulturalne wysokiej rangi podnosz ą presti Ŝ Subregionu i ści ągaj ą do niego wiele ciekawych postaci świata kultury. Koszt poniesiony na takie wydarzenia Wydarzenia kulturalne zwraca si ę podwójnie: promujemy kultur ę w śród mieszka ńców i turystów Subregionu i kreujemy jego pozytywny wizerunek Partycypacja w konferencjach naukowych samorz ądowców, biznesmenów, lokalnych liderów jest zjawiskiem po Ŝą danym z punktu widzenia wspólnych działa ń na rzecz rozwoju społeczno – gospodarczego Konferencje naukowe Subregionu. Poza pogł ębianiem swojej wiedzy i wymian ą do świadcze ń przekazujemy środowisku naukowemu czytelny sygnał do wł ączenia si ę we wspólnie realizowane koncepcje. Atrakcyjna graficznie, czytelna, nowoczesna strona internetowa jest niezb ędnym elementem w procesie budowy marki Subregionu, który powinien posiada ć własna stron ę. Mo Ŝliwe opcje to np. www.subregionborydolnoslaskie.pl, www.sbd.eu. Jedn ą Witryny internetowe z wa Ŝniejszych kwestii świadcz ących o profesjonalnym traktowaniu mieszka ńców i turystów jest aktualizowanie strony internetowej. Poza tym powinny znale źć si ę tam informacje niezb ędne do wygodnego uprawiania turystyki (baza gastronomiczna, noclegowa, lista atrakcji turystycznych, imprez Subregionalnych, itd.) Dobry wizerunek w mediach pomaga osi ąga ć zamierzone działania, przyczynia si ę do konkurencyjno ści i zaistnienia w świadomo ści szerszej grupy społecze ństwa. Mo Ŝna tak przekazywa ć wa Ŝne informacj ę, Ŝeby zostały odpowiednio wyeksponowane Konferencje prasowe w środkach masowego przekazu. Konferencje prasowe są skutecznym sposobem przekazywania dziennikarzom informacji, podczas ich organizowania kluczowy wydaje si ę wła ściwy dobór tematów, które chcemy przekaza ć danej społeczno ści Infolinie maj ą za zadanie informowanie turystów o wszystkich elementach zwi ązanych z turystyk ą w Subregionie. Dost ępne miejsca noclegowe, Infolinie dla turystów charakterystyka produktów turystycznych, terminy i miejsca imprez kulturalnych oraz kwestie zwi ązane z bezpiecze ństwem to niektóre z wa Ŝniejszych

178 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

zagadnie ń. W śród pracowników infolinii powinny si ę znajdowa ć osoby posługuj ące si ę j ęzykiem angielskim i niemieckim. Wpisuj ą si ę w elementy Systemu Identyfikacji Wizualnej. Ka Ŝdy turysta lubi dosta ć/kupi ć gad Ŝet zwi ązany z regionem, który odwiedza. Gad Ŝety s ą Gad Ŝety, gratisy drobnym elementem, ale świadcz ącym o dbało ści o szczegóły i profesjonalnym traktowaniu zagadnienia promocji Subregionu. Źródło: Opracowanie własne

W procesie konstruowania i wdra Ŝania strategii promocyjnej regionu istotne s ą m.in. nast ępuj ące elementy: • kwalifikacje władz samorz ądowych (kompetencje, trafno ść podejmowanych decyzji, itd.), • innowacyjno ść organizacyjna, strukturalna, • nowoczesne systemy zarz ądzania, elastycznie reaguj ące na zmiany zachodz ące w lokalnej (regionalnej) przestrzeni, • dost ępno ść komunikacyjna (handlowa, turystyczna, telekomunikacyjna), • ogólny poziom cen oferowanych usług, ulgi dla potencjalnych inwestorów, • nastawienie na kompleksowy, wielowymiarowy rozwój danego terytorium, • podkre ślanie walorów zwi ązanych z unikalno ści ą, niepowtarzalno ści ą regionu, • atrakcyjno ść środowiska naturalnego, tradycja, kultura, dziedzictwo kultury • budowanie klimatu dla przedsi ębiorczo ści, • współpraca zagraniczna (kooperacja, turystyka, wymiana handlowa).

Wśród wymienionych elementów warto zwróci ć uwag ę na kwalifikacj ę władz samorz ądowych. We wdra Ŝaniu strategii promocyjnej profesjonalizm i konsekwencja w działaniu s ą warunkami koniecznymi do osi ągni ęcia finalnego sukcesu. Dobór wła ściwej kadry zarz ądzaj ącej projektami, kreatywno ść w konstruowaniu długofalowych działa ń promocyjnych, współpraca z lokalnymi środowiskami, pozyskiwanie pozabud Ŝetowych źródeł finansowania s ą jednymi z wielu kwestii, na które władze samorz ądowe powinny zwróci ć szczególna uwag ę. Reasumuj ąc, program promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich powinien wspiera ć realizacj ę celów strategicznych i operacyjnych. Słu Ŝy on przede wszystkim: • wykreowaniu jednolitego wizerunku Subregionu Borów Dolno śląskich • realizacj ę wizji i misji • kreowanie marki regionu i jego poszczególnych produktów turystycznych • zwi ększeniu liczby turystów odwiedzaj ących Subregion • zatrzymaniu przybywaj ących turystów na dłu Ŝszy okres poprzez umiej ętne eksponowanie oferty turystycznej • minimalizowanie efektów sezonowo ści • zwi ększenie zadowolenia turystów z pobytu w Subregionie skutkuj ące cz ęstszymi powrotami i pozytywnymi rekomendacjami w śród swoich społeczno ści

Marketing terytorialny, w całej swojej zło Ŝono ści, pozwala dostrzec istotno ść wła ściwego promowania danych miejsc i wymierne korzy ści za tym id ące. W proces budowania korzystnego wizerunku i wła ściwej promocji powinni si ę wł ącza ć, oprócz

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 179 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

władz, mieszka ńcy, środowiska biznesowe, świat nauki i wszystkie osoby zainteresowane jak najszybszym rozwojem danego obszaru.

System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Bory Dolno śląskie

Otaczaj ąca nas rzeczywisto ść wymusza ci ągły rozwój samorz ądów, regionów na ró Ŝnych płaszczyznach. Nie wystarcza ju Ŝ tylko dobre poło Ŝenie, bogata oferta i tury ści odwiedzaj ący dany region. W dłu Ŝszej perspektywie w stabilnym rozwoju turystyki coraz wi ększ ą rol ę odgrywa wizerunek, czyli to jak dany obszar postrzegany jest wewn ątrz i na zewn ątrz. W ramach promowania Subregionu, kreowania jego wizerunku mo Ŝna wykorzysta ć tzw. System Identyfikacji Wizualnej. Pocz ątkowo System Identyfikacji Wizualnej wykorzystywano w odniesieniu do firm, z czasem zacz ęto go u Ŝywa ć w procesie budowania to Ŝsamo ści wizualnej jednostek terytorialnych. W uproszczeniu mo Ŝna powiedzie ć, Ŝe stanowi on podstaw ę do wykreowania unikalnego wizerunku marki firmy, produktów, wydarze ń, regionów, miast zgodnie z po Ŝą danym kierunkiem pozycjonowania podmiotu na rynku. Układa w logiczną i spójn ą cało ść ogół symboli oraz zachowa ń stworzonych przez firm ę, region, miasto w celu jednoznacznego rozpoznania i wyró Ŝnienia na rynku. Okre śla zespół strategicznie zdefiniowanych narz ędzi, które wspieraj ą budow ę kompleksowego program cało ściowej identyfikacji. Przez System Identyfikacji Wizualnej regionu, miasta mo Ŝna rozumie ć zarz ądzanie spójno ści ą takich elementów jak nazwa i logotyp, układ graficzny, kolorystyka, i charakterystyka wszystkich materiałów u Ŝywanych w promocji. Na przykładowy System Identyfikacji Wizualnej mog ą składa ć si ę: • logo i logotyp, • kolory firmowe, • symbole dekoracyjne, • typografie dekoracyjne, • druki firmowe/urz ędowe (papier, koperty, dokumenty, teczki, itd.), • identyfikatory pracowników, np. Urz ędu Miasta, • stemple, • materiały reklamowe (broszury), • materiały drukowane dla celów public relations, • środki transportu (wła ściwie oznakowane pojazdów), • ubiór pracowników, • wystrój stoisk targowych, wystawienniczych, • aran Ŝacja wn ętrza siedziby firmy/urz ędu oraz wygl ąd otoczenia, • tablice i tabliczki informacyjne, • system oznakowania atrakcji turystycznych • szyldy reklamowe, • przewodnie hasło reklamowe • układ strony internetowej, np. miasta, • pami ątki odnosz ące si ę w swojej stylistyce do motywów SIW • gad Ŝety i wiele innych elementów.

180 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 38. Proces powstawania projektu Corporate Identity

Stan istniej ący (okre ślenie cech startowych: misja, strategia, pozycja)

Wizja (okre ślenie osobowo ści podmiotu: definicja cech wizualnych i werbalnych)

Jak realizowa ć wizj ę – metody (okre ślenie kanałów komunikacji z otoczeniem)

Czym realizowa ć wizj ę – narz ędzia (program Corporate Identity)

Realizacja i kontrola (wdro Ŝenie, zarz ądzanie)

Źródło: Ruszak P., Prew ęcka K.: Marka dobrze zidentyfikowana. W: Media i Marketing, nr 4/2002.

Na powy Ŝszym rysunku przedstawiony został przykładowy proces dochodzenia do Corporate Identity . Trzy elementy s ą kluczowe dla cało ściowej identyfikacji: system wizualny, system zachowa ń oraz system komunikacji. W kwestii powodzenia wprowadzanego systemu istotne jest konsekwentne i długofalowe (wieloletnie) post ępowania zgodnie z zasadami i wytycznymi przyj ętymi w projekcie. System Identyfikacji Wizualnej, b ędący elementem CI, mo Ŝe by ć w miedzy czasie rozbudowywany o dodatkowe elementy, sama jego konstrukcja pozwala na takie rozwi ązanie, nale Ŝy jednak trzyma ć si ę podstawowych elementów stanowi ących o jego oddziaływaniu (logo, kolorystyka, itd.) W miejscu nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe cz ęść jednostek terytorialnych posiada ju Ŝ profesjonalne Systemy Identyfikacji Wizualnej lub wybrane elementy systemu. Jako przykład mog ą tutaj posłu Ŝyć, m.in. gminy: Polkowice, Osiecznica, Niedrzwica DuŜą , czy Powiat Pozna ński. W śród miast mo Ŝna wymieni ć: Lublin, Czelad ź, Sieradz, Puławy, Ostroł ękę. System funkcjonuje w województwie łódzkim. Powstaj ą tak Ŝe systemy cało ściowej wizualizacji odnosz ące si ę do subregionów danego województwa. Na Dolnym Śląsku s ą to subregiony: Karkonosze i Góry Izerskie, Przedgórze Sudeckie, Pogórze Kaczawskie, Nysa – Kwisa – Bóbr, Dolina Odry Wschód, Dolina Odry Zachód, Masyw ŚlęŜ y, Wzgórza Trzebnickie i Dolina Baryczy, Ziemia Kłodzka, Ziemia Wałbrzyska, Bory Dolno śląskie. Mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe post ępuj ący wzrost znaczenia marketingu terytorialnego i promocji pozwoli na rozprzestrzenianie si ę idei systemów wizualizacji na obszarze całego kraju.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 181 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

182 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 183 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

184 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 185 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

186 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 187 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

188 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 189 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

190 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 191 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

192 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3.2.4. Mechanizmy partnerstwa i współpracy mi ędzysektorowej W zakresie realizowania Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich powinny bra ć udział wszystkie Jednostki Samorz ądu Terytorialnego wchodz ące w skład Subregionu: • Gmina Miejska Bolesławiec • Gmina Miejska Zgorzelec • Gmina i Miasto W ęgliniec • Gmina Przemków • Gmina Pie ńsk • Gmina Nowogrodziec • Gmina Chocianów • Gmina Bolesławiec • Gmina Lubin • Gmina Osiecznica • Gmina Warta Bolesławiecka • Powiat Bolesławiecki • Powiat Zgorzelecki

Ponadto wszystkie organizacje, które chc ą wspiera ć Subregion w jego działaniach maj ących na celu podniesienie poziomu atrakcyjno ści turystycznej i ogólny poziom rozwoju gospodarczego, m.in.: • Dolno śląska Organizacja Turystyczna • Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. • Lokalna Grupa Działania Fundacja "Wrzosowa Kraina" • Lokalna Grupa Działania Fundacja „Bory Dolno śląskie” • Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Nysa • Stowarzyszenie „Grupa Ceramika i Turystyka Via Sudetica” • pozostałe stowarzyszenia i organizacje działaj ące na terenie Subregionu • lokalni liderzy • Inne podmioty i środowiska zainteresowane szybszym rozwojem Subregionu Borów Dolno śląskich (ze szczególny uwzgl ędnieniem bran Ŝy turystycznej).

Szczególnie wa Ŝne jest konsekwentne wdra Ŝanie koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich. Nale Ŝy wzi ąć pod uwag ę horyzont operacyjny i strategiczny mieszcz ące si ę odpowiednio w zakresie dat 2008 – 2013 i 2014 – 2020. Takie przedziały daj ą czas na stopniowe wprowadzanie zało Ŝeń koncepcji, a jednocze śnie wymagaj ą stanowczo ści i wytrwało ści.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 193 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 39. Formuła realizacji zało Ŝeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich

Identyfikacja Integracja Działanie (Identification) (Integration) (Action)

Źródło: Opracowanie własne

W ramach implementacji zało Ŝeń mo Ŝna kierowa ć si ę powy Ŝsz ą formuł ą, która wyra Ŝą nast ępuj ące po sobie procesy zmierzaj ące do osi ągni ęcia zamierzonych celów. W ramach identyfikacji nale Ŝy diagnozowa ć najatrakcyjniejsze elementy oferty turystyczne Subregionu, ze szczególnym uwzgl ędnieniem sieciowych subregionalnych produktów turystycznych. Kluczowa jest integracja zakładaj ąca harmonijn ą współprac ę wszystkich JST Subregionu i pozostałych środowisk zaanga Ŝowanych w procesu rozwoju turystyki. Nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe integracja słu Ŝą ca realizacji wielu celów szczegółowych jest prawdziwym testem wspólnego działania. Ostatnim elementem formuły jest działanie. Zakłada ono realne wprowadzanie w Ŝycie wszystkich zało Ŝeń i konsekwentn ą ich realizacj ę (np. wykorzystywanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej, czy poszczególnych narz ędzi promocyjnych).

3.3. „Architektura” Sieciowego/Zintegrowanego Produktu Turystycznego Subregionalny Sieciowy Produkt Turystyczny jest produktem turystycznym scalaj ącym swoim oddziaływaniem wi ększy obszar danego regionu/subregionu opiera si ę wi ęc na porozumieniu partnerów, które ma na celu uzyskanie dodatkowych efektów w nast ępuj ącej skali: promocji, rozwoju infrastruktury, zasobów ludzkich, systemu dystrybucji. W ramach celu strategicznego 1 – rozwój markowych produktów turystycznych i poszczególnych celów operacyjnych mieszcz ą si ę Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne, charakteryzuj ące si ę kompleksowym oddziaływaniem na poszczególne JST Subregionu. Spełniaj ą one funkcj ę ł ącz ące poszczególne JST i poprzez swój ponadlokalny charakter wydobywaj ą i uwypuklaj ą potencjał turystyczny Subregionu Borów Dolno śląskich. Warunkiem spełnienia celu strategicznego i przypisanych mu celów operacyjnych jest wła ściwe wykreowanie i promowanie Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych. W ramach Subregionu Borów Dolno śląskich mo Ŝna wykreowa ć wi ęcej sieciowych produktów, jednak zbytnie rozdrobnienie oferty turystycznej na tym etapie mo Ŝe utrudnia ć spójny przekaz marketingowy, który warunkuje powodzenie całego Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich.

194 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 15. Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne Borów Dolno śląskich Lp. Sieciowy Produkt Turystyczny Charakterystyka Subregion Borów Dolno śląskich posiada najwi ększy zwarty kompleks le śny w kraju. Przepastne bory od wielu wieków dostarczaj ą ludziom wielu cennych produktów. Zioła, grzyby, jagody s ą cenione ze wzgl ędu na swoje lecznicze wła ściwo ści i niepowtarzalne walory smakowe. Wykorzystanie dobrodziejstw borów do promocji rozwoju turystyki w Subregionie wydaje si ę naturalnym kierunkiem rozwoju (tak Ŝe w zakresie promocji kuchni Borów Dolno śląskich wykorzystuj ącej le śne runo). W aspekcie definicyjnym runo le śne jest warstw ą lasu wyst ępuj ącą pomi ędzy podszytem a ściółk ą, najni Ŝsz ą warstwa ro ślin le śnych. Runo le śne tworz ą ro śliny zielne, mszaki, porosty i grzyby. Skład runa jest uzale Ŝniony od warunków siedliskowych, w tym tak Ŝe od stopnia na świetlenia wn ętrza lasu. W ci ągu roku

na świetlenie zmienia si ę, zwłaszcza w lasach 1 Le śna Kraina Borów Dolno śląskich li ściastych, poniewa Ŝ drzewa zrzucaj ą li ście na

zim ę. Warunkuje to sezonow ą zmienno ść składu i struktury runa. Wiosn ą, gdy drzewa nie maj ą li ści i światło dociera do runa, mo Ŝna spotka ć zawilce, przebi śniegi, przylaszczki i inne geofity. Latem, gdy do runa dociera znacznie mniej światła, dominuj ą ro śliny cieniolubne. W borach iglastych zmiany sezonowe s ą słabsze. W lasach tego rodzaju dominuj ą w runie takie gatunki jak: śmiałek pogi ęty, borówka czarna, wrzos zwyczajny. Runo dostarcza ubocznych (niedrzewnych) uŜytków le śnych: głównie grzyby jadalne i zioła lecznicze. Le śna Kraina Borów Dolno śląskich stwarza szerokie mo Ŝliwo ści edukacji w naturze i ekoturystyki np birth watching. Rozwój zachodniej – le śnej cz ęś ci Borów Dolno śląskich wspiera Fundacja Bory Dolno śląskie. Dodatkowo Bory Dolno śląskie wyró Ŝnia m.in. obszar Natura 2000, czy Przemkowski Park Krajobrazowy. Subregionu Borów Dolno śląskich sprzyja rodzinnym wycieczkom. Łagodne ukształtowanie terenu, pi ękne krajobrazy i łagodny klimat sprawiaj ą, Ŝe taka forma sp ędzania wolnego czasu dost ępna jest dla ka Ŝdego. Tury ści decyduj ący si ę na piesze wycieczki mog ą korzysta ć z le śnych ście Ŝek daj ących przyjemny chłód latem i spokój, tak potrzebny do wypoczynku. Na rowerzystów czeka g ęsta sie ć dróg z rzadka u Ŝywanych przez Rodzinne Szlaki Piesze oraz samochody, oraz spora liczba dróg le śnych. W 2 Rowerowe Borów Dolno śląskich ostatnich latach turystyka rowerowa cieszy si ę coraz wi ększ ą popularno ścią i mo Ŝna zakłada ć, Ŝe trend wzrostowy utrzyma si ę w przyszło ści. Rozbudowa szlaków pieszych i rowerowych przysłu Ŝy si ę niew ątpliwie wzmacnianiu turystycznego wizerunku Subregionu. W ramach wskaza ń na przyszło ść , mo Ŝna zaleci ć sporz ądzenie cało ściowego planu rozwoju szlaków rowerowych oraz pieszych w Subregionie wspomaganych wła ściwym oznakowaniem i

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 195 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

skoordynowanymi działaniami promocyjnymi. W Subregionie Borów Dolno śląskich dobre warunki do uprawiania turystyki wodnej posiada przede wszystkim Bóbr. Wij ący si ę w śród stromych gór, wy Ŝłabiaj ący przełomy i rozlewaj ący swoje wody w jeziorach zaporowych Bóbr jest znany w śród kajakarzy nawet spoza Polski. Spotykaj ą si ę oni co roku, by uczestniczy ć w mi ędzynarodowym spływie kajakowym. Na trasie wiele ciekawostek krajoznawczych i obiektów zabytkowych. Szlak urozmaicony krajobrazowo; odcinki przełomowe w śród gór 3 Szlaki Wodne Borów Dolno śląskich a tak Ŝe śródle śne po śród Borów Dolno śląskich. Na brzegach wiele starych d ębów. Stosunkowo mniej znan ą, a tak Ŝe atrakcyjn ą dla kajakarzy rzek ą jest Kwisa, lewobrze Ŝny dopływ Bobru, z pi ęknymi jeziorami zaporowymi (Le śnia ńskim i Złotnickim) poło Ŝonymi w przełomowej dolinie mi ędzy Gryfowem a Le śną. Nysa Łu Ŝycka jest równie Ŝ rzek ą o potencjale w zakresie szlaków kajakowych, ma korzystne przygraniczne poło Ŝenie, przepływa przez miasto Zgorzelec. Lasy, oprócz swoich naturalnych bogactw, s ą równie Ŝ dobrym miejscem na efektywny i gł ęboki wypoczynek. Tury ści pochodz ący z wi ększych ośrodków miejskich s ą zmęczeni codziennym zgiełkiem miasta i poszukuj ą wypoczynku w spokojnej okolicy, w pobli Ŝu przyrody. Subregion Borów Dolno śląskich jest wła ściwym miejscem na 4 Bory Wypoczynku i Relaksu zaspokojenie potrzeby wyciszenia i relaksu. W ramach tak kreowanego produktu du Ŝą rol ę odgrywa dobrze rozbudowana baza turystyczna, oferuj ąca turystom komfortowe warunki wypoczynku. Wi ększe o środki Subregionu mog ą słu Ŝyć jako baza wypadowa do miejsc wypoczynkowych otoczonych le śnymi krajobrazami. Znane produkty z danego regionu stanowi ą jego wizytówk ę i wpływaj ą na ogólny wizerunek. Ceramik ę pochodz ącą z Bolesławca charakteryzuje zarówno pi ękno r ękodzieła i oryginalny styl, jak równie Ŝ wysoka funkcjonalno ść . Wytwarzane s ą produkty o unikalnym w skali świata wzornictwie, nawi ązuj ący do kilkusetletniej tradycji garncarstwa polskiego, czeskiego i niemieckiego tworz ącego odr ębny kanon stylistyczny, okre ślany niemieck ą nazw ą Bunzlauer Geschirr. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe dawne 5 Kraina Ceramiki i Szkła wzory ceramiki bolesławieckiej po dzie ń dzisiejszy zachowały si ę w wielu domach. Naczynia te s ą traktowane z du Ŝym sentymentem zarówno przez Polaków jak i Niemców jako nieodł ączny element kultury śląska. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe w Subregionie wyst ępuj ą te Ŝ tradycje szklarskie. W ramach wspierania promocji regionu mo Ŝna wymieni ć oddoln ą inicjatyw ę, która przybrała posta ć Stowarzyszenia „Grupa Ceramika i Turystyka Via Sudetica” (m.in. akcja Gliniada). Współpraca w Subregionie jak najwi ększej liczby

196 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

środowisk dla jego rozwoju jest zawsze cenna. Lokalne podania, legendy, odniesienie do tajemnic II Wojny Światowej, niepowtarzalny klimat tajemniczo ści i unikalnych walorów jednego z najwi ększych kompleksów le śnych w kraju s ą niew ątpliwym atutem Subregionu Borów Dolno śląskich. W dzisiejszych czasach tury ści, szczególnie w odniesieniu do markowych Tajemnice i Magia Borów 6 produktów turystycznych, poszukuj ą, oprócz Dolno śląskich korzy ści czysto funkcjonalnych, tak Ŝe warto ści dodanej. W tym wypadku ow ą warto ści ą dodan ą będzie aura tajemnicy i magicznego klimatu Borów Dolno śląskich. Las zawsze miał w sobie pewna tajemniczo ść i dostojno ść , nale Ŝy wykorzysta ć te naturalne atutu w przygotowywaniu oferty promuj ącej turystyk ę w Subregionie. Subregion Borów Dolno śląskich to niew ątpliwie bogactwo wielu kultur i narodowo ści. Osiedlili si ę tutaj mieszka ńcy maj ący ró Ŝne korzenie: m.in.: Bo śniacy, Serbowie, Chorwaci, Grecy, mieszka ńcy dawnych Kresów Wschodnich II RP (obecnie Ukraina i Białoru ś). W czasach Zjednoczonej Europy wielokulturowo ść , przenikanie si ę wielu Bory Dolno śląskie – Kraina Wielu 7 obyczajów, tradycji jest niekwestionowanym Kultur atutem. Przykładem promocji Krainy Wielu Kultur są działaj ące na terenie Subregionu zespoły folklorystyczne. Kolejnym istotnym przejawem pozytywnego wpływu wielokulturowo ści jest kuchnia Subregionu ł ącząca w sobie wielowiekowe tradycje kulinarne pochodz ące z ró Ŝnych terenów Europy. Subregion Borów Dolno śląskich, podobnie jak inne Subregiony Dolnego Śląska, posiada na swym terenie wiele ciekawych obiektów wpisuj ących si ę w sieciowy obszar Zamków, Dworów i Pałaców. Przykładem mo Ŝe by ć tutaj chocia Ŝby Zamek w Kliczkowie. Atrakcyjnych turystycznie obiektów na Zamki, Dwory i Pałace Borów 8 terenie Subregionu jest znacznie wi ęcej. W wielu Dolno śląskich przypadkach wymagaj ą one nakładów finansowych pozwalaj ących przywróci ć im dawn ą świetno ść . Niew ątpliwie Zamki, Dwory i Pałace Borów Dolno śląskich doskonale uzupełniaj ą bogat ą ofert ę turystyczn ą i b ędą stanowi ć element przyci ągaj ący turystów do Subregionu. Turystyka konna jest jednym z ciekawszych i lepiej rozwijaj ących si ę obszarów turystyki. Subregion Borów Dolno śląskich jest doskonałym miejscem do uprawiania turystyki konnej. Aktywny wypoczynek poł ączony ze zwiedzaniem Turystyka Konna w Borach okolicznych atrakcji turystycznych, przemierzanie 9 Dolno śląskich konno le śnych ście Ŝek z pewno ści ą zadowoli najbardziej wymagaj ących turystów. W chwili obecnej w Subregionie funkcjonuj ą profesjonalne ośrodki rekreacji konnej. Turystyka konna w poł ączenie z agroturystyk ą Subregionu stanowi atrakcyjn ą kompilacj ę promocyjn ą. Agroturystyka jest odpowiedzi ą na Agroturystyka Niesamowitych Borów 10 zapotrzebowanie turystów w zakresie wiejskiego Dolno śląskich spokoju, kontaktu z przyrod ą, wyciszenia,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 197 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

regeneracji sił z dala od miejskiego zgiełku i masowego ruch turystycznego. Agroturystyka jest rodzajem turystyki wiejskiej i charakteryzuje si ę powi ązaniem usług turystycznych z gospodarstwem rolnym. Produkt agroturystyczny dobrze koreluje z wizerunkiem Subregionu, a precyzyjniej z elementami odnosz ącymi si ę do wiejskiej tradycji, wielokulturowo ści, obyczajów, go ścinno ści. Wła ściciele obiektów agroturystycznych staraj ą si ę rozszerza ć swoj ą ofert ę o warto ści dodane zwi ązane z aktywnym sp ędzaniem wolnego czasu (jazda konna, wędkarstwo, grzybobranie). W standardowych działaniach oferowana jest tradycyjna wiejska kuchnia odsłaniaj ąca uroki bogactwa kulinarnego mieszka ńców Subregionu, posiadaj ące niepowtarzalny klimat pokoje go ścinne, zaciszne i ustronne miejsce, w których mo Ŝna wypoczywa ć podziwiaj ące okoliczn ą przyrod ę. Dodatkowym atutem agroturystyki Subregionu Borów Dolno śląskich jest otaczaj ąca j ą aura niesamowito ści i tajemnicy ost ępów le śnych. Wrzosowa Kraina to magiczne, ale w pełni autentyczne miejsce. Nazw ę nadali jej mieszka ńcy, ze wzgl ędu na rozległe obszary wrzosowisk, wyj ątkowych na skal ę europejsk ą. Kto raz przyjedzie w te strony, zostanie uwiedziony niepowtarzalnym pi ęknem lasów i ł ąk, serdeczno ści ą ludzi, smakiem przyrz ądzanych tu potraw, subtelno ści ą r ękodzieła, jako ści ą usług oraz harmonijnym współgraniem kultury polskiej, łemkowskiej, jugosłowia ńskiej i romskiej. Si ęgaj ąc Wrzosowa Kraina Borów 11 po produkty Wrzosowej Krainy (miody, d Ŝemy, Dolno śląskich potrawy z grzybów, kiełbasy, pasztety, chleb wiejski, smalec, nalewki, pisanki, malarstwo, rze źby, r ęcznie robiona bi Ŝuteria, świece, itd.), tury ści dostaj ą to, co najlepsze, bowiem w ka Ŝdym wyrobie zamyka si ę świe Ŝość Borów Dolno śląskich, ciepło słonecznych wrzosowisk, pi ękno ł ąk, a przede wszystkim serdeczno ść ludzi, którzy je wykonali. Wrzosowa Kraina to równie Ŝ Fundacja wspieraj ąca rozwój obszarów wiejskich gmin wschodniej cz ęś ci Borów Dolno śląskich. Promowanie produktów lokalnych, rozumianych jako wyrób lub usługa, z któr ą uto Ŝsamiaj ą si ę mieszka ńcy danego regionu, produkowanych w sposób niemasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dost ępnych, jest jednym z wa Ŝniejszych obszarów rozwoju turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich Produkt lokalny staje si ę wizytówk ą Subregionu poprzez Produkty Lokalne Borów 12 wykorzystanie jego specyficznego i Dolno śląskich niepowtarzalnego charakteru oraz anga Ŝowanie mieszka ńców w rozwój przedsi ębiorczo ści w Subregionie. W ramach produktów lokalnych Subregionu Borów Dolno śląskich mo Ŝna wymieni ć przykładowo: miód wrzosowy, kiełbas ę z dziczyzny, bochen chleba starowiejskiego, ceramik ę, malarstwo, rze źby, nalewki, wina, itd. Na terenie Subregionu organizowany jest szereg

198 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

imprez lokalnych i regionalnych wspomagaj ące rozwój produktów lokalnych (np. Dolno śląskie Świ ęto Miodu i Wina w Przemkowie)

Kreowanie produktów turystycznych wspomagane promocj ą zdrowego stylu Ŝycia i sportu jest korzystnym kierunkiem rozwoju danej jednostki terytorialnej. W Subregionie Borów Dolno śląskich funkcjonuj ą dwie znane w całym kraju marki sportowe: Zagł ębie Lubin i Turów Zgorzelec. Sport 13 Bory Sportu i Rekreacji jest atrakcyjn ą alternatyw ą sp ędzania wolnego czasu, oprócz ewidentnych korzy ści zdrowotnych eliminuje w sposób naturalny mog ące si ę pojawi ć niekorzystne zjawiska (np. w śród młodzie Ŝy). W Subregionie sport i rekreacja wspierane s ą równie Ŝ szeregiem imprez lokalnych poł ączonych z promocj ą zdrowego stylu Ŝycia. W ramach tego obszaru mieszcz ą si ę wszystkie zabytkowe obiekty na terenie Subregionu Borów Dolno śląskich. Zabytki architektury zawsze s ą elementem mog ącym wyró Ŝnia ć dan ą JST i przyci ąga ć turystów. W ramach prowadzonych działa ń nale Ŝałoby przygotowa ć wspóln ą zintegrowan ą ofert ę promuj ącą najwa Ŝniejsze Zabytki Architektury Borów 14 zabytki na terenie Subregionu. Tury ści powinni Dolno śląskich mie ć mo Ŝliwo ść cało ściowego spojrzenia na atrakcyjny sieciowy produkt (wspólne foldery, opracowania, wystawy, itd.). Wa Ŝna jest równie Ŝ rewitalizacja zabytkowych obiektów, zało Ŝeń parkowych i przystosowywanie ich, w miar ę zapotrzebowania, do wypełniania funkcji turystycznych. Szlak Parkowo – Kulturowy w Borach Dolno śląskich odnosi si ę do zagadnie ń turystyki zogniskowanej na poznawaniu walorów parków i ogrodów. Niniejszy sieciowy produkt turystyczny obejmuje bogactwo parków i ogrodów znajduj ących si ę po obu stronach Nysy Łu Ŝyckiej, z terenu Górnych Łu Ŝyc: w Cottbus/Branitz, Neschwitz, Königswartha, Gaussig, Milkel, Kromlau, Nochten, czy polskiego Kliczkowa, Brodów, Łomnicy, śagania, śar, Mysłakowic. Szlaki parkowo-kulturowe s ą doskonałym sposobem na stworzenie sieci i platformy współpracy mi ędzy parkami i ogrodami na terenie Szlak Parkowo – Kulturowy po obu Polski, Niemiec i Czech, ponadgraniczne 15 stronach Nysy Łu Ŝyckiej poznawanie dziedzictwa sztuki ogrodowej, opracowywanie planów ochrony parków, zarz ądzanie ich konserwacj ą, promowanie walorów turystycznych. W ramach tego produktu sieciowego nale Ŝałoby rozwija ć w pierwszej kolejno ści: platform ę współpracy mi ędzy Parkami i Ogrodami na terenie polski, Czech i Niemiec. W dalszej kolejno ści istotne jest ponadgraniczne zapoznanie si ę z dziedzictwem w zakresie sztuki ogrodowej, Plan Ochrony Parków, zarz ądzanie konserwacj ą, stworzenie centralnej bazy danych ogrodniczych z mo Ŝliwo ści ą centralnego dost ępu. Wszystkie powy Ŝsze działania powinny by ć wspierane zintegrowan ą promocj ą walorów

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 199 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

turystycznych. Szlak Parkowo – Kulturowy (szlak historycznych parków i ogrodów) po obu stronach Nysy Łu Ŝyckiej jest silnym wzmocnieniem oferty turystycznej Subregionu i naturalnym obszarem do kreowania markowego produktu turystycznego. Źródło: Opracowanie charakterystyki sieciowych produktów turystycznych na podstawie spotka ń konsultacyjnych z przedstawicielami samorz ądów wchodz ących w skład Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich, materiałów otrzymanych od JST i analizy potencjału turystycznego Subregionu.

Wśród przedstawionych Sieciowych Subregionalnych Produktów Turystycznych, maj ących w pewnych zakresie ł ączy ć JST Borów Dolno śląskich, znajduj ą si ę produkty zarówno ju Ŝ dobrze znane i rozpoznawalne, jak i nowsze, b ędące w fazie promocji i kreowania. Takie zestawienia ma na celu nie tylko wzmacnianie istniej ących stosunkowo silnych marek, ale tak Ŝe ma stwarza ć szans ę na powstawanie nowych produktów, które mog ą wspomóc rozwój turystyki w bardziej zrównowa Ŝony sposób. Wybrane korzy ści z kreowania Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych: • wzrost rozpoznawalno ści konkretnych produktów, • mo Ŝliwo ść wyró Ŝnienia si ę, • wzrost zainteresowania w śród turystów, • wzrost obło Ŝenia w hotelach i pensjonatach oraz obiektach gastronomicznych, • spadek skutków sezonowości, • wzrost grupy lojalnych turystów, • wzrost potrzeb poznawczych w śród grup docelowych (weekendy, cz ęstsze pobyty w regionie), • rekomendacje zadowolonych turystów dla znajomych, rodziny.

200 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rysunek 40. Idea kreowania Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich

Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich

Cel strategiczny 1 – Cele strategiczne 2 – 6 rozwój markowych produktów turystycznych

Odpowiadaj ące im cele operacyjne Odpowiadaj ące mu cele operacyjne

Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne

Źródło: Opracowanie własne Przewodni ą ide ą Koncepcji jest kreowanie Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich jako cało ści. Warunkuje to realizacja poszczególnych celów strategicznych i przyporz ądkowanych im celów operacyjnych. Wśród celów strategicznych jedn ą z kluczowych pozycji zajmuje rozwój markowych produktów turystycznych. W ramach tego celu realizowany jest rozwój produktów turystycznych przyporz ądkowany do poszczególnych obszarów turystyki. Realizacja celów operacyjnych odbywa si ę poprzez kreowanie i promowanie Sieciowych Produktów Turystycznych, stanowi ących jeden z wa Ŝniejszych elementów planowanych działa ń.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 201 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 16. Cel strategiczny 1 – rozwój markowych produktów turystycznych - działania i zadania. Cel strategiczny 1 – rozwój markowych produktów turystycznych Cel operacyjny Działania Zadania 1.1. Rozwój Rozwój infrastruktury wspieraj ącej - tworzenie i wyznaczenie szlaków pieszych, rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, produktu turystyk ę rekreacyjn ą i - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, wypoczynkow ą - rewitalizacja parków i terenów zielonych, turystyka - rozbudowa systemu ście Ŝek spacerowych i dydaktycznych, rekreacyjna- - przebudowa ci ągów pieszych w drogach, wypoczynkowa - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni oraz je źdźców) ,miejsca treningowe i mo Ŝliwo ść wypo Ŝyczenia koni - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni kajaków oraz innego sprz ętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łó Ŝko i rower) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - wyznaczenie szlaku Parkowo - Kulturowego (Szlak historycznych parków i ogrodów)po subregionie (poł ączonego z analogicznymi szlakami w Województwie Lubuskim, Niemczech i Czechach) - wyznaczenie szlaku dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego na terenie Borów Dolno śląskich tzw GREENWAYS Działania promuj ące turystyk ę - przygotowanie i promocja weekendowych pakietów turystycznych, rekreacyjno-wypoczynkow ą - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - przygotowanie folderów i ulotek promuj ących wyznaczone szlaki rowerowe, i konne oraz szlak Parkowo - Kulturowy (Szlak historycznych parków i ogrodów) - pozyskanie partnerów i sponsorów do promocji Opracowanie kompleksowej oferty w - powołanie zespołu eksperckiego zajmuj ącego si ę wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i zakresie turystyki rekreacyjno - atrakcji turystyki rekreacyjno – wypoczynkowej w Subregionie wypoczynkowej - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu Ŝycia w śród mieszka ńców Subregionu i turystów 1.2. Rozwój Rozwój infrastruktury wspieraj ącej - wyznaczenie szlaków pieszych oraz ście Ŝek dydaktycznych na terenie subregionu, produktu turystyk ę rekreacyjn ą i - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, wypoczynkow ą - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca turystyka piesza parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku , ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - wyznaczenie miejsc i budowa nowych oraz modernizacja ju Ŝ istniej ących punktów widokowych, - tworzenie Wypraw Odkrywców (questów) na terenie subregionu, Działania promuj ące szlaki piesze - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących szlaki piesze, - promocja questów poprzez rozwój domeny internetowej www.wyprawyodkrywców - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu,

202 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

1.3. Rozwój Rozwój infrastruktury wspieraj ącej - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie Subregionu, produktu turystyk ę rekreacyjn ą i - jednolite dla Subregionu oznakowanie szlaków, wypoczynkow ą - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (miejsca turystyka parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) rowerowa - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, Działania promuj ące szlaki rowerowe - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promuj ących wyznaczone szlaki rowerowe, i konne - promocja i informacja w śród mieszka ńców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą subregionu, - promowanie turystyki rowerowej w śród mieszka ńców Subregionu i upowszechnianie wiedzy o wyznaczonych szlakach oraz planach zachowania trwało ści szlaku (zaanga Ŝowanie lokalnej społeczno ści w utrzymanie trwało ści) - wpisanie promocji szlaków rowerowych na terenie Subregionu w istniej ące na Dolnym Śląsku szlaki 1.4. Rozwój Inwestycje w infrastruktur ę - stworzenie katalogu obejmuj ącego obiektów spełniaj ących wymogi spotka ń konferencyjno- produktu konferencyjn ą biznesowych, - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz odrestaurowaniem pałaców i zamków na turystyka cele hotelowe i konferencyjne, konferencyjna - tworzenie o środków, centrów konferencyjno-biznesowych na terenie Subregionu, - rewitalizacja budynków, obiektów zabytkowych na potrzeby organizowanych konferencji, - przystosowanie sal na potrzeby konferencji (systemy audiowizualne) - przebudowa układów komunikacyjnych o środków Subregionu w celu poprawy dost ępno ści do usług turystycznych Promocja oferty w zakresie turystyki - inwentaryzacja zamków i pałaców oraz innych obiektów spełniaj ących wymogi spotka ń konferencyjnej konferencyjno-biznesowych, - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz odrestaurowaniem pałaców i zamków na cele hotelowe i konferencyjne, - promocja w śród przedsi ębiorców oferty konferencyjnej obiektów poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - prezentacja oferty turystycznej Subregionu na targach bran Ŝowych 1.5. Rozwój Rozwój infrastruktury wspieraj ącej - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, produktu turystyk ę rekreacyjn ą i - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, wypoczynkow ą - wyznaczenie szlaku Kulturowo-Parkowego (Szlak historycznych parków i ogrodów) na obszarze turystyka Subregionu Bory Dolno śląskie, poł ączonego z analogicznymi szlakami Województwa Lubuskiego, krajoznawcza i Niemiec i Czech. kulturowa - tworzenie Wypraw Odkrywców (questów) na terenie subregionu - stworzenie szlaków wykorzystuj ących był ą obecno ść wojsk rosyjskich w subregionie - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków i ście Ŝek dydaktycznych, oraz Wypraw Odkrywców - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla turystów, w tym rowerzystów i turystów konnych , wie Ŝe widokowe, tablice informacyjne i kierunkowe. - tworzenie nowych i rozwój funkcjonuj ących imprez zwi ązanych z histori ą i tradycjami regionu (imprezy historyczne np. rycerskie, folklorystyczne, zwi ązane z tradycjami my śliwskimi, je ździeckimi, wydarzeniami historycznymi i artystycznymi, itp.) Działania promuj ące turystyk ę - foldery informacyjne promuj ące turystyk ę krajoznawcz ą na terenie Subregionu, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 203 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

krajoznawcz ą kulturow ą - promocja literatury i wydawnictw zwi ązanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - promocja w śród przedsi ębiorców oferty konferencyjnej obiektów poprzez stron ę internetow ą, - prezentacja oferty na targach bran Ŝowe - foldery informacyjne i inne materiały promocyjne dot. turystyki przyrodniczej (np., birdwatching) - promocja literatury i wydawnictw zwi ązanych z histori ą, tradycjami, wiedz ą o regionie, podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - promocja questów poprzez rozwój domeny internetowej www.wyprawyodkrywców - promocja poprzez internet – stworzenie nowych stron internetowych ,wykorzystanie istniej ących oraz innych mo Ŝliwych mediów Rozwój atrakcji zwi ązanych z - organizacja i promocja imprez cyklicznych w Subregionie turystyk ą kulturow ą - utworzenie regionalnego centrum kultury kresowej, - utworzenie izby po świ ęconej tradycji łowieckiej, - utworzenie imprez cyklicznych zwi ązanych z tradycj ą garncarsk ą i szklarsk ą, - podtrzymanie tradycji wytapiania szkła i wyrobów z kryształu oraz szklanych, - promocja tradycji garncarskiej i szklarskiej w śród mieszka ńców Subregionu, - przygotowanie i wykonanie nowej aran Ŝacji eksponatów Muzeum Ceramiki, - przygotowanie zakładu dla turystów oraz prezentacja procesu produkcji ceramiki, - przygotowanie zakładu dla turystów oraz prezentacja procesu produkcji szkła, - rewitalizacja krajobrazu kulturowego, w tym izb pami ęci, muzeów, - remont i przystosowanie na potrzeby zwiedzaj ących wie Ŝ widokowych usytuowanych na szlakach, - tworzenie prezentacji multimedialnej, - system identyfikacji i oznakowania zabytkowych kościołów na terenie Subregionu Borów Dolno śląskich, - podtrzymywanie tradycji tworzenia wyrobów z gliny i garncarstwa, - utworzenie imprez cyklicznych zwi ązanych z tradycj ą garncarsk ą i szklarsk ą, (oraz walorów przyrodniczych subregionu) - remont i modernizacja zamków, dworów i pałaców oraz innych obiektów zabytkowych oraz parków Borów Dolno śląskich, a tak Ŝe miejsc i pomników historycznych - remont i przystosowanie na potrzeby zwiedzaj ących wie Ŝ widokowych usytuowanych na szlakach, - system identyfikacji i oznakowania zabytkowych kościołów, Zamków, Dworów i Pałaców, innych zabytkowych obiektów oraz Parków na terenie Subregionu Borów Dolno śląskich, - tworzenie nowych i rozwój funkcjonuj ących imprez zwi ązanych z histori ą i tradycjami regionu (imprezy historyczne np. rycerskie, folklorystyczne, zwi ązane z tradycjami my śliwskimi, je ździeckimi, wydarzeniami historycznymi i artystycznymi, itp.) Opracowanie systemu zach ęt dla - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielaj ącego przedsi ębiorców z sektora wsparcia lokalnym podmiotom, turystyczno-rekreacyjnego - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu po Ŝyczkowego udzielaj ącego po Ŝyczek na inwestycje wspieraj ące turystyk ę wiejsk ą, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, Działania wspieraj ące - oferta „turystyki sentymentalnej” dla byłych mieszka ńców obszaru Subregionu, wielokulturowo ść Subregionu - organizacja i promocja imprez cyklicznych w Subregionie, w tym o znaczeniu ponadregionalnym oraz mi ędzynarodowym, - promocja produktów lokalnych wytwarzane na podstawie receptur ludno ści napływowej, 204 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- utworzenie prezentacji multimedialnej prezentuj ącej produkty lokalne, Promocja wielokulturowo ści - organizacja konferencji z udziałem społeczno ści lokalnych b ędących potomkami ludno ści mieszka ńców Subregionu napływowej, - nawi ązanie kontaktów z miastami partnerskimi pa ństw ojczystych ludno ści napływowej, - promocja zespołów ludowych, - tworzenie prezentacji multimedialnych, - wydanie kalendarza imprez subregionalnych, Rekonstrukcja i rewitalizacja zamków, - modernizacja zamków, dworów i pałaców oraz innych obiektów zabytkowych Borów Dolno śląskich, dworów i pałaców, parków - rewitalizacja historycznych, zabytkowych parków, ogrodów i alei przyzamkowych, a tak Ŝe miejsc i historycznych i innych obiektów pomników historycznych zabytkowych oraz krajobrazu - rewitalizacja krajobrazu kulturowego kulturowego Borów Dolno śląskich Rozwój atrakcji zwi ązanych turystyk ą - remont i modernizacja zabytków techniki na obszarze Subregionu, industrialn ą - przystosowanie obiektów industrialnych do potrzeb osób zwiedzaj ących, - promocja literatury i wydawnictw zwi ązanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, Działania w zakresie odbudowy - przygotowanie listy wie Ŝ widokowych wymagaj ących najpilniejszych inwestycji punktów widokowych - odbudowa wie Ŝ widokowych Subregionu 1.6. Rozwój Inwestycje w infrastruktur ę zdrowotn ą - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych, odnowy biologicznej i rekreacyjnych w produktu obiektach turystycznych Subregionu, - infrastruktura sportowa wspieraj ąca zdrowy tryb Ŝycia (boiska, hale sportowe, baseny, korty turystyka tenisowe, uje ŜdŜalnie dla rekreacji konnej i inne obiekty), zdrowotna /w tym Promocja zdrowego stylu Ŝycia - zorganizowana promocja gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych odnowy biologicznej i spa i wellnes/ rekreacyjnych w obiektach turystycznych Subregionu, - infrastruktura sportowa wspieraj ąca zdrowy tryb Ŝycia (boiska, hale sportowe, baseny, korty tenisowe, uje ŜdŜalnie dla rekreacji konnej i inne obiekty), - promocja poprzez internet – stworzenie nowych stron internetowych ,wykorzystanie istniej ących oraz innych mo Ŝliwych mediów 1.7. Rozwój Rozwój produktów lokalnych z runa - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów przetworów z runa le śnego, produktu le śnego - organizowanie cyklicznych imprez wraz z promocj ą produktów z regionu, - wydanie ksi ąŜ ki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem runa le śnego turystyka wiejska charakterystycznych dla Subregionu, Rozwój zagospodarowania - inwestycje w infrastruktur ę turystyczn ą i paraturystyczn ą na terenach wiejskich, turystycznego i rekreacyjnego - wsparcie remontu i renowacji urz ądze ń słu Ŝą cych do wytworzenia historycznych produktów lokalnych (młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowa ń na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, Opracowanie systemu zach ęt dla - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielaj ącego przedsi ębiorców z sektora wsparcia lokalnym podmiotom, turystyczno-rekreacyjnego - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu po Ŝyczkowego udzielaj ącego po Ŝyczek na inwestycje wspieraj ące turystyk ę wiejsk ą, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów (kowalstwo, ku śnierstwo itp.), - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów produktów lokalnych, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 205 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- promocja starych zawodów, Rozwój produktów lokalnych i - organizacja cyklicznego jarmarku z ofert ą produktów z regionu, rękodzielniczych - wydanie ksi ąŜ ki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, - uruchomienie sklepu internetowego z produktami lokalnymi - wydanie katalogu produktów lokalnych z Borów Dolno śląskich ( Ŝywno ść , rzemiosło, r ękodzieło) - wydanie publikacji „Smaki Borów Dolno śląskich” - wspólny system oznakowania producentów z Borów Dolno śląskich (np. tabliczki informacyjne na targi, tablice informacyjne na domach itp.) - - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów i wytwórców oraz produktów - zarejestrowanie znaku słowno-graficznego promuj ącego produkty z Borów Dolno śląskich w Urz ędzie Patentowym (np. Logo i napis” Produkt z Borów Dolnośląskich”) 1.8. Rozwój Aktywizacja i wspieranie prywatnej - wsparcie przekształcenia zabudowa ń na potrzeby rozwoju agroturystyki i ekoturystyki, produktu infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych i ekoturystycznych, agroturystyka - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych, - aktywne wł ączenie bran Ŝy agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych Borów Dolno śląskich, - organizacja wyjazdów studyjnych do modelowych gospodarstw agroturystycznych dla zainteresowanych rolników lub gestorów agroturystyki - wsparcie powoływania i działania Stowarzysze ń i Zwi ązków Gospodarstw Agroturystycznych 1.9. Rozwój Promocja oferty turystycznej na - opracowanie wieloj ęzycznych wydawnictw i materiałów promocyjnych eksponuj ących najlepsze produktu terenach przygranicznych produkty turystyczne - systemy rabatowe na produktu lokalne dla turystów zagranicznych, turystyka - wprowadzenie weekendowej oferty promocyjnej na usługi hotelarskie i gastronomiczne dla turystów przygraniczna zagranicznych, - opracowanie wieloj ęzyczne Wypraw Odkrywców 1.10 Rozwój Rozwój infrastruktury wspieraj ącej - tworzenie i wyznaczenie szlaków konnych na terenie Subregionu, produktu turystyk ę konn ą - jednolite dla subregionu system oznakowanie szlaków konnych, - rozwój i tworzenie o środków je ździeckich turystyka konna - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, Działania promocyjne w zakresie - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu w zakresie turystyki turystyki konnej konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 1.11 Rozwój Rozwój infrastruktury wspieraj ącej - tworzenie i wyznaczanie wie Ŝ i punktów obserwacyjnych, produktu ekoturystyk ę i turystyk ę edukacyjn ą - tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, - tworzenie kładek, mostków i pozostałej infrastruktury uzupełniaj ącej tworzenie ście Ŝek ekoturystyka i dydaktycznych, turystyka Działania promocyjne w zakresie - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących ekoturystyk ę i turystyk ę edukacyjn ą, 206 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

edukacyjna ekoturystyki i turystyki edukacyjnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu ekoturystyki i turystyki edukacyjnej, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, Źródło: opracowanie własne

Tabela 17. Cel strategiczny 2 – tworzenie markowej infrastruktury turystycznej - działania i zadania. Cel strategiczny 2 - tworzenie markowej infrastruktury turystycznej Cel operacyjny Działania Zadania 2.1. Wspieranie Wsparcie rozwoju infrastruktury - wsparcie inwestycji w unowocze śnienie wyposa Ŝenia podmiotów bran Ŝy turystycznej w Subregionie, rozwoju jako ści gastronomiczno-hotelarskiej - pomoc w unowocze śnieniu oferty hotelarskiej podmiotów bran Ŝy turystycznej w Subregionie, - budowa i tworzenie systemu zach ęt do budowy obiektów hotelarskich i gastronomicznych, bazy noclegowej i - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocze śnienia infrastruktury gastronomiczno- gastronomicznej hotelarskiej, - stworzenie zintegrowanych programów lojalno ściowych dla turystów korzystaj ących z obiektów turystycznych - tworzenie tanich miejsc noclegowych, Poprawa świadomo ści turystycznej i - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, rekreacyjnej mieszka ńców gminy - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów,

Podniesienie poziomu - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitoruj ących, bezpieczeństwa w Subregionie - współpraca samorz ądów ze słu Ŝbami odpowiedzialnymi za bezpiecze ństwo, - zintensyfikowane działania słu Ŝb porz ądkowych w okresie nat ęŜ enia ruchu turystycznego w Subregionie, 2.2. Podnoszenie Kształtowanie i wspieranie - przeprowadzenie analizy potrzeb szkoleniowych w zakresie szeroko rozumianych funkcji standardów wła ściwych postaw i zachowa ń turystycznych, - opracowanie i wdro Ŝenie metodologii szkole ń oraz programów podnosz ących jako ść i standardy obsługi klienta mieszka ńców, samorz ądowców i pracowników bran Ŝy turystycznej usług turystycznych, - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów, wobec turystów i odwiedzaj ących - opracowanie programu certyfikacji dla obiektów noclegowych i gastronomicznych Subregionu w Subregion zakresie jako ści obsługi klienta - opracowanie programu oceny jako ści obsługi klientów - turystów Źródło: opracowanie własne

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 207 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 18. Cel strategiczny 3 – budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie - działania i zadania. Cel strategiczny 3 – budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie Cel operacyjny Działania Zadania 3.1. Stworzenie Wprowadzanie elementów - utworzenie portalu internetowego promuj ącego subregion wraz z centralnym systemem rezerwacji, zintegrowanego zintegrowanego systemu promocji - stworzenie zespołu koordynuj ącego promocj ę subregionu, - stworzenie eksperckiej jednostki organizacyjnej (podmiotu) maj ącego na celu rozwój i promocj ę systemu subregionu turystyki w regionie, promocji - organizacja wspólnych wydarze ń integruj ących region, subregionu - promocja w środkach masowego przekazu, Współpraca z organizacjami - utworzenie Lokalnej Organizacji Turystycznej Subregionu, turystycznymi - współpraca z podmiotami działaj ącymi w turystyce :LOT, DOT, - współpraca z PTTK, Towarzystwo Schronisk Młodzie Ŝowych - współpraca z pozostałymi stowarzyszeniami i organizacjami, 3.2. Współpraca z zagranicznymi - promocja Subregionu poprzez miasta partnerskie w kraju i zagranic ą Eksponowanie partnerami - utworzenie kalendarza imprez partnerskich w podmiotami zagranicznymi, - współpraca w zakresie wzajemnej promocji i reklamy unikalnych Upowszechnianie w mediach - stworzenie punktów obsługi turystycznej, walorów wszelkich działa ń zwi ązanych z - stworzenie subregionalnego harmonogramu imprez masowych obejmuj ącego zarówno imprezy markowych turystyk ą i rekreacj ą w Subregionie cykliczne i imprezy jednorazowe, produktów - przygotowanie oraz wykonanie materiałów promocyjnych dla całego subregionu, turystycznych - wykorzystanie w promocji narz ędzi multimedialnych, - tworzenie wirtualnych przewodników po miejscowo ściach Subregionu, - tworzenie wirtualnych tras turystycznych po Subregionie, - przygotowanie folderów oraz ulotek promuj ących ide ę subregionu w śród mieszka ńców oraz turystów odwiedzaj ących subregion,\ Źródło: opracowanie własne

208 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 19. Cel strategiczny 4 – zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Borów Dolno śląskich - działania i zadania. Cel strategiczny 4 – zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Borów Dolno śląskich Cel operacyjny Działania Zadania 4.1. Budowa marki turystyczno- - stworzenie spójnego systemu identyfikacji wizualnej (SIW), Wprowadzenie rekreacyjnej Subregionu - szkolenia dla pracowników urz ędu z zakresu wspólnej promocji na bazie SIW, - szkolenia dla usługodawców z zakresu wspólnej promocji na bazie SIW, elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej do wszystkich JST, organizacji pozarz ądowych i zainteresowanych podmiotów komercyjnych 4.2. Wprowadzenie systemu informacji - stworzenie zespołu koordynuj ącego promocj ę subregionu, Zintegrowanie miejskiej i gminnej - ujednolicenie grafiki tablic witaj ących, - wprowadzenie kierunkowskazów oraz innych oznakowań turystycznych z logo subregionu, elementów - wykorzystanie we wszystkich oficjalnych materiałach JST z subregionu logo subregionu, Systemu Identyfikacji Wizualnej z działaniami promocyjnymi prowadzonymi w indywidualnym zakresie przez podmioty Subregionu Źródło: opracowanie własne

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 209 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 20. Cel strategiczny 5 – wzmocnienie wizerunku Subregionu Borów Dolno śląskich jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych - działania i zadania. Cel strategiczny 5 – wzmocnienie wizerunku Subregionu Borów Dolno śląskich jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych Cel operacyjny Działania Zadania 5.1. Uczestnictwo Promocja subregionu na targach - wybór targów turystycznych na których subregion będzie promował si ę cyklicznie, w targach turystycznych - przygotowanie wspólnej oferty turystycznej, ulotki, foldery, plakaty, prezentacje multimedialne, - współpraca z ekspertami od turystyki marketingu z subregionu, korzystanie z ich wiedzy i turystycznych do świadczenia w budowaniu oferty turystycznej, krajowych i zagranicznych 5.2. Wzmocnienie współpracy gminy z - sporz ądzenie listy autorytetów w zakresie kreowania wizerunku w subregionie (uczelnie wy Ŝsze, Zaanga Ŝowanie autorytetami w Subregionie wydziały promocji, wła ściciele obiektów turystycznych itp.) (twarze regionu) - wprowadzenie cyklicznych konsultacji z autorytetami z subregionu w zakresie kierunku rozwoju regionalnych turystyki subregionie, autorytetów - szkolenia lokalnych liderów z zakresu rozwoju oferty turystycznej w proces kształtowania korzystnego wizerunku Źródło: opracowanie własne

210 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 7. Cel strategiczny 6 – uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich sfery stymuluj ącej rozwój społeczno-gospodarczy i wpływaj ącej na polepszenie sytuacji na rynku pracy - działania i zadania. Cel strategiczny 6 – uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Borów Dolno śląskich sfery stymuluj ącej rozwój społeczno- gospodarczy i wpływaj ącej na polepszenie sytuacji na rynku pracy Cel operacyjny Działania Zadania 6.1. Współpraca ze szkolnictwem w - współpraca z uczelniami i placówkami badawczymi w zakresie bada ń turystycznych, Wspomaganie subregionie - współpraca ze szkołami w zakresie działa ń turystycznych, - kompleksowe badania turystyki w Subregionie, oferty - wykłady dla samorz ądowców oraz przedstawicieli bran Ŝy turystycznej subregionu z zakresu turystyki edukacyjnej i marketingu, w zakresie - wykłady i warsztaty dla JST, bran Ŝy turystycznej i mieszka ńców z zakresu budowania marki turystyki i Subregionu marketingu - wypracowanie w społeczno ści lokalnej poczucia współodpowiedzialno ści za mark ę Subregionu Promocja wła ściwych postaw, - konkursy na najlepsze produkty lokalne, rozwoju w zakresie turystyki i - działania edukacyjne zwi ązane z promowaniem warto ści produktów turystycznych Subregionu, marketingu - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów, - organizowanie imprez cyklicznych oraz jednorazowych integruj ących mieszka ńców subregionu, - drzwi otwarte w lokalnych atrakcjach przybli Ŝaj ące mieszka ńcom histori ę subregionu, 6.2. Umo Ŝliwienie Zintegrowany system szkole ń na - sporz ądzenie listy autorytetów w zakresie kreowania wizerunku w subregionie (uczelnie wy Ŝsze, kadrom rzecz turystyki wydziały promocji, wła ściciele obiektów turystycznych itp.) - wprowadzenie cyklicznych konsultacji z autorytetami z subregionu w zakresie kierunku rozwoju turystycznym turystyki subregionie, podnoszenie - szkolenia lokalnych liderów z zakresu rozwoju oferty turystycznej swoich - stworzenie eksperckiej jednostki organizacyjnej (podmiotu) maj ącego na celu rozwój i promocj ę kwalifikacji (np. turystyki w regionie, szkolenia - organizacja wspólnych wydarze ń integruj ących region, - system szkole ń dla pracowników administracyjnych zwi ązanych z turystyk ą, produktowe, - szkolenia w zakresie socjologii w turystyce dla podmiotów bran Ŝy turystycznej językowe) Doskonalenie umiej ętno ści - system szkole ń j ęzykowych, angielski, niemiecki, czeski, oraz rosyjski dla pracowników językowych kadr turystycznych administracyjnych oraz pracowników bran Ŝy turystycznej w subregionie, subregionu Źródło: opracowanie własne

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 211 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 21. Zadania inwestycyjne w Subregionie na tle Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych Borów Dolno śląskich Sieciowy Produkt Lp. Cel operacyjny Działanie Zadanie Turystyczny 1 Le śna Kraina 1.1. Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę subregionu, Borów - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, rekreacyjna- rekreacyjn ą i Dolno śląskich wypoczynkow ą - rewitalizacja parków i terenów zielonych, wypoczynkowa - rozbudowa systemu ście Ŝek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ci ągów pieszych w drogach, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, oraz Wypraw Odkrywców - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni kajaków oraz innego sprz ętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łó Ŝko i rower) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, Działania promuj ące - przygotowanie i promocja weekendowych pakietów turystycznych, turystyk ę rekreacyjno- - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących wyznaczone szlaki wypoczynkow ą rowerowe i konne - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą subregionu, oraz portal www.wyprawyodkrywców 1.2. Rozwój Rozwój infrastruktury - wyznaczenie szlaków pieszych oraz ście Ŝek dydaktycznych na terenie produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, piesza rekreacyjn ą i wypoczynkow ą - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku , ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - wyznaczenie miejsc i budowa nowych oraz modernizacja ju Ŝ istniej ących punktów widokowych, - wyznaczenie szlaków pieszych oraz ście Ŝek dydaktycznych oraz Wypraw Odkrywców na terenie subregionu, - stworzenie szlaków wykorzystuj ących był ą obecno ść wojsk rosyjskich w subregionie stworzenie szlaku Parkowo - Kulturowego (Szlak historycznych parków i ogrodów)po subregionie 212 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, oraz Wypraw Odktywców Działania promuj ące szlaki - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących szlaki piesze, piesze - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą subregionu, oraz portal www.wyprawyodkrywców 1.7. Rozwój Rozwój produktów - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów produktu turystyka lokalnych z runa le śnego przetworów z runa le śnego, - organizowanie cyklicznych imprez wraz z promocj ą produktów z regionu, wiejska - wydanie ksi ąŜ ki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem runa le śnego charakterystycznych dla Subregionu, 1.10 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków konnych na terenie Subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu system oznakowanie szlaków konnych, konn ą - rozwój i tworzenie o środków je ździeckich konna - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, Działania promocyjne w - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu zakresie turystyki konnej w zakresie turystyki konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 1.11 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczanie wie Ŝ i punktów obserwacyjnych, produktu wspieraj ącej ekoturystyk ę i - tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyk ę edukacyjn ą - tworzenie kładek, mostków i pozostałej infrastruktury uzupełniaj ącej ekoturystyka i tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyka edukacyjna Działania promocyjne w - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących ekoturystyk ę i zakresie ekoturystyki i turystyk ę edukacyjn ą, turystyki edukacyjnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu ekoturystyki i turystyki edukacyjnej, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 2 Rodzinne 1.2. Rozwój Rozwój infrastruktury - wyznaczenie szlaków pieszych oraz ście Ŝek dydaktycznych na terenie produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę subregionu, Szlaki Piesze i - wyznaczenie szlaków pieszych oraz ście Ŝek dydaktycznych oraz Wypraw piesza rekreacyjn ą i Rowerowe wypoczynkow ą Odkrywców na terenie subregionu, Borów - stworzenie szlaków wykorzystuj ących był ą obecno ść wojsk rosyjskich w subregionie Dolno śląskich stworzenie szlaku Parkowo - Kulturowego (Szlak historycznych parków i ogrodów)po subregionie, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 213 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku , ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - wyznaczenie miejsc i budowa nowych oraz modernizacja ju Ŝ istniej ących punktów widokowych, Działania promuj ące szlaki - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących szlaki piesze, piesze - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.3. Rozwój Rozwój infrastruktury - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie Subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla Subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych rowerowa rekreacyjn ą i wypoczynkow ą szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, Działania promuj ące szlaki - - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promuj ących rowerowe i konne wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja w śród mieszka ńców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą subregionu, 1.11 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczanie wie Ŝ i punktów obserwacyjnych, produktu wspieraj ącej ekoturystyk ę i - tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyk ę edukacyjn ą - tworzenie kładek, mostków i pozostałej infrastruktury uzupełniaj ącej ekoturystyka i tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyka edukacyjna Działania promocyjne w - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących ekoturystyk ę i zakresie ekoturystyki i turystyk ę edukacyjn ą, turystyki edukacyjnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu ekoturystyki i turystyki edukacyjnej, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 3 Produkty 1.7. Rozwój Opracowanie systemu - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów produktu turystyka zach ęt dla przedsi ębiorców produktów lokalnych, Lokalne Borów - promocja starych zawodów, wiejska z sektora turystyczno- Dolno śląskich rekreacyjnego Rozwój produktów - organizacja cyklicznego jarmarku z ofert ą produktów z regionu, lokalnych - organizowanie cyklicznych imprez wraz z promocj ą produktów z regionu, - wydanie ksi ąŜ ki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, 1.8. Rozwój Aktywizacja i wspieranie - wsparcie przekształcenia zabudowa ń na potrzeby rozwoju agroturystyki i produktu prywatnej infrastruktury ekoturystyki, turystyczno-rekreacyjnej - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystyka agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, 214 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- aktywne wł ączenie bran Ŝy agroturystycznej w promocj ę idei markowych produktów turystycznych, 4 Zamki, Dwory i 1.4. Rozwój Inwestycje w infrastruktur ę - stworzenie katalogu obejmuj ącego obiektów spełniaj ących wymogi spotka ń produktu turystyka konferencyjn ą konferencyjno-biznesowych, Pałace Borów - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz Dolno śląskich konferencyjna odrestaurowaniem pałaców i zamków na cele hotelowe i konferencyjne, - tworzenie nowych ośrodków, centrów konferencyjno-biznesowych na terenie Subregionu, - rewitalizacja budynków, obiektów zabytkowych na potrzeby organizowanych konferencji, - przystosowanie sal na potrzeby konferencji (systemy audiowizualne) - przebudowa układów komunikacyjnych o środków Subregionu w celu poprawy dost ępno ści do usług turystycznych Promocja oferty w zakresie - inwentaryzacja zamków i pałaców oraz innych obiektów spełniaj ących turystyki konferencyjnej wymogi spotka ń konferencyjno-biznesowych, - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz odrestaurowaniem pałaców i zamków na cele hotelowe i konferencyjne, - promocja w śród przedsi ębiorców oferty konferencyjnej obiektów poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - prezentacja oferty turystycznej Subregionu na targach bran Ŝowych

1.5. Rozwój Rekonstrukcja i - modernizacja zamków, dworów i pałaców Borów Dolnośląskich, produktu turystyka rewitalizacja zespołów - rewitalizacja parków, ogrodów i alei przyzamkowych,

krajoznawcza i pałacowo-parkowych kulturowa Borów Dolno śląskich 1.6. Rozwój Inwestycje w infrastruktur ę - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych w obiektach produktu turystyka zdrowotn ą turystycznych Subregionu, - tworzenie nowych obiektów słu Ŝą cych turystyce spa&wellness, zdrowotna /w tym - tworzenie nowych obiektów sportowo-rekreacyjnych, spa i wellness/ 2.1. Wspieranie Wsparcie rozwoju - wsparcie inwestycji w unowocześnienie wyposa Ŝenia podmiotów bran Ŝy rozwoju jako ści infrastruktury turystycznej w Subregionie, - pomoc w unowocze śnieniu oferty hotelarskiej podmiotów bran Ŝy turystycznej bazy noclegowej i gastronomiczno- hotelarskiej w Subregionie, gastronomicznej - budowa nowych obiektów hotelarskich i gastronomicznych, - budowa i tworzenie systemu zach ęt do budowy obiektów hotelarskich i gastronomicznych, - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocze śnienia infrastruktury gastronomiczno-hotelarskiej, - stworzenie zintegrowanych programów lojalno ściowych dla turystów korzystaj ących z obiektów turystycznych - tworzenie tanich miejsc noclegowych, Poprawa świadomo ści - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 215 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

turystycznej i rekreacyjnej - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów, mieszka ńców gminy Podniesienie poziomu - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitoruj ących, bezpiecze ństwa w - współpraca samorz ądów ze słu Ŝbami odpowiedzialnymi za bezpiecze ństwo, Subregionie - zintensyfikowane działania słu Ŝb porz ądkowych w okresie nat ęŜ enia ruchu turystycznego w Subregionie, 1.10 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków konnych na terenie Subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu system oznakowanie szlaków konnych, konn ą - rozwój i tworzenie o środków je ździeckich konna - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, Działania promocyjne w - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu zakresie turystyki konnej w zakresie turystyki konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 5 Bory 1.5. Rozwój Działania wspieraj ące - oferta „turystyki sentymentalnej” dla byłych mieszka ńców obszaru Dolno śląskie – produktu turystyka wielokulturowo ść Subregionu, Subregionu - utworzenie regionalnego centrum kultury kresowej, Kraina Wielu krajoznawcza i - organizacja i promocja imprez cyklicznych w Subregionie, w tym o znaczeniu Kultur kulturowa ponadregionalnym oraz mi ędzynarodowym, - promocja produktów lokalnych wytwarzane na podstawie receptur ludno ści napływowej, - utworzenie prezentacji multimedialnej prezentuj ącej produkty lokalne, Promocja wielokulturowo ści - organizacja konferencji z udziałem społeczno ści lokalnych b ędących mieszka ńców Subregionu potomkami ludno ści napływowej, - nawi ązanie kontaktów z miastami partnerskimi pa ństw ojczystych ludno ści napływowej, - promocja zespołów ludowych, - tworzenie prezentacji multimedialnych, - wydanie kalendarza imprez subregionalnych, 6 Turystyka 1.1. Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę subregionu, Konna w - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, rekreacyjna- rekreacyjn ą i Borach wypoczynkow ą - rewitalizacja parków i terenów zielonych, Dolnośląskich wypoczynkowa - rozbudowa systemu ście Ŝek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ci ągów pieszych w drogach, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, 216 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni kajaków oraz innego sprz ętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łó Ŝko i rower) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, Działania promuj ące - przygotowanie i promocja weekendowych pakietów turystycznych, turystyk ę rekreacyjno- - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących wyznaczone szlaki wypoczynkow ą rowerowe i konne - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.8. Rozwój Aktywizacja i wspieranie - wsparcie przekształcenia zabudowa ń na potrzeby rozwoju agroturystyki i produktu prywatnej infrastruktury ekoturystyki, turystyczno-rekreacyjnej - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystyka agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, - aktywne wł ączenie bran Ŝy agroturystycznej w promocj ę idei markowych produktów turystycznych, 1.11 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczanie wie Ŝ i punktów obserwacyjnych, produktu wspieraj ącej ekoturystyk ę i - tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyk ę edukacyjn ą - tworzenie kładek, mostków i pozostałej infrastruktury uzupełniaj ącej ekoturystyka i tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyka edukacyjna Działania promocyjne w - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących ekoturystyk ę i zakresie ekoturystyki i turystyk ę edukacyjn ą, turystyki edukacyjnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu ekoturystyki i turystyki edukacyjnej, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.10 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków konnych na terenie Subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu system oznakowanie szlaków konnych, konn ą - rozwój i tworzenie o środków je ździeckich konna - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, Działania promocyjne w - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu zakresie turystyki konnej w zakresie turystyki konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 7 Kraina Ceramiki 1.5. Rozwój Rozwój atrakcji zwi ązanych - organizacja i promocja imprez cyklicznych w Subregionie i Szkła produktu turystyka z turystyk ą kulturow ą - podtrzymywanie tradycji tworzenia wyrobów z gliny i garncarstwa, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 217 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

krajoznawcza i - utworzenie imprez cyklicznych zwi ązanych z tradycj ą garncarsk ą i szklarsk ą, kulturowa - podtrzymanie tradycji wytapiania szkła i wyrobów z kryształu oraz szklanych, - promocja tradycji garncarskiej i szklarskiej w śród mieszka ńców Subregionu, - przygotowanie i wykonanie nowej aran Ŝacji eksponatów Muzeum Ceramiki, - przygotowanie zakładu dla turystów oraz prezentacja procesu produkcji ceramiki, - przygotowanie zakładu dla turystów oraz prezentacja procesu produkcji szkła, 8 Zabytki 1.5. Rozwój Rozwój atrakcji zwi ązanych - remont i modernizacja zespołów pałacowo-parkowych oraz zespołów produktu turystyka z turystyk ą kulturow ą architektonicznych Borów Dolno śląskich, Architektury -rewitalizacja krajobrazu kulturowego, w tym muzeów oraz izb pami ęci, Borów krajoznawcza i - remont i przystosowanie na potrzeby zwiedzaj ących wie Ŝ widokowych Dolno śląskich kulturowa usytuowanych na szlakach, - tworzenie prezentacji multimedialnej, - system identyfikacji i oznakowania zabytkowych kościołów na terenie Subregionu Borów Dolno śląskich, - system identyfikacji i oznakowania zabytkowych kościołów na terenie Subregionu Borów Dolno śląskich, - rewitalizacja innych obiektów zabytkowych, zwi ązanych z turystyk ą - realizacja projektu Parku Kulturowego w Kliczkowie - rewitalizacja krajobrazu kulturowego wybranych obszarów Rozwój atrakcji zwi ązanych - remont i modernizacja zabytków techniki na obszarze Subregionu, turystyk ą industrialn ą - przystosowanie obiektów industrialnych do potrzeb osób zwiedzaj ących, 9 Wrzosowa 1.7. Rozwój Opracowanie systemu - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów produktu turystyka zach ęt dla przedsi ębiorców produktów lokalnych, Kraina Borów - promocja starych zawodów, wiejska z sektora turystyczno- Dolno śląskich rekreacyjnego Rozwój produktów - organizacja cyklicznego jarmarku z ofert ą produktów z regionu, lokalnych - organizowanie cyklicznych imprez wraz z promocj ą produktów z regionu, - wydanie ksi ąŜ ki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, 1.8. Rozwój Aktywizacja i wspieranie - wsparcie budowy i przekształcenia zabudowa ń na potrzeby rozwoju produktu prywatnej infrastruktury agroturystyki i ekoturystyki, turystyczno-rekreacyjnej - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystyka agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, - aktywne wł ączenie bran Ŝy agroturystycznej w promocj ę idei markowych produktów turystycznych, 2.1. Wspieranie Wsparcie rozwoju - wsparcie inwestycji w unowocze śnienie wyposa Ŝenia podmiotów bran Ŝy rozwoju jako ści infrastruktury turystycznej w Subregionie, - pomoc w unowocze śnieniu oferty hotelarskiej podmiotów bran Ŝy turystycznej bazy noclegowej i gastronomiczno- hotelarskiej w Subregionie, gastronomicznej - budowa i tworzenie systemu zach ęt do budowy obiektów hotelarskich i 218 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

gastronomicznych, - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocze śnienia infrastruktury gastronomiczno-hotelarskiej, - stworzenie zintegrowanych programów lojalno ściowych dla turystów korzystaj ących z obiektów turystycznych - tworzenie tanich miejsc noclegowych, Poprawa świadomo ści - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, turystycznej i rekreacyjnej - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów, mieszka ńców gminy Podniesienie poziomu - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitoruj ących, bezpiecze ństwa w - współpraca samorz ądów ze słu Ŝbami odpowiedzialnymi za bezpiecze ństwo, Subregionie - zintensyfikowane działania słu Ŝb porz ądkowych w okresie nat ęŜ enia ruchu turystycznego w Subregionie, 1.11 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczanie wie Ŝ i punktów obserwacyjnych, produktu wspieraj ącej ekoturystyk ę i - tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyk ę edukacyjn ą - tworzenie kładek, mostków i pozostałej infrastruktury uzupełniaj ącej ekoturystyka i tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyka edukacyjna Działania promocyjne w - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących ekoturystyk ę i zakresie ekoturystyki i turystyk ę edukacyjn ą, turystyki edukacyjnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu ekoturystyki i turystyki edukacyjnej, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 10 Agroturystyka 1.8. Rozwój Aktywizacja i wspieranie - wsparcie przekształcenia zabudowa ń na potrzeby rozwoju agroturystyki i Niesamowitych produktu prywatnej infrastruktury ekoturystyki, turystyczno-rekreacyjnej - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach Borów agroturystyka agroturystycznych i ekoturystycznych, Dolno śląskich - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, - aktywne wł ączenie bran Ŝy agroturystycznej w promocj ę idei markowych produktów turystycznych, 2.1. Wspieranie Wsparcie rozwoju - wsparcie inwestycji w unowocze śnienie wyposa Ŝenia podmiotów bran Ŝy rozwoju jako ści infrastruktury turystycznej w Subregionie, - pomoc w unowocze śnieniu oferty hotelarskiej podmiotów bran Ŝy turystycznej bazy noclegowej i gastronomiczno- hotelarskiej w Subregionie, gastronomicznej - budowa i tworzenie systemu zach ęt do budowy obiektów hotelarskich i gastronomicznych, - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocze śnienia infrastruktury gastronomiczno-hotelarskiej, - stworzenie zintegrowanych programów lojalno ściowych dla turystów korzystaj ących z obiektów turystycznych - tworzenie tanich miejsc noclegowych, Poprawa świadomo ści - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, turystycznej i rekreacyjnej - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów, mieszka ńców gminy Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 219 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Podniesienie poziomu - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitoruj ących, bezpiecze ństwa w - współpraca samorz ądów ze słu Ŝbami odpowiedzialnymi za bezpiecze ństwo, Subregionie - zintensyfikowane działania słu Ŝb porz ądkowych w okresie nat ęŜ enia ruchu turystycznego w Subregionie, 1.10 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków konnych na terenie Subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu system oznakowanie szlaków konnych, konn ą - rozwój i tworzenie o środków je ździeckich konna - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, Działania promocyjne w - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu zakresie turystyki konnej w zakresie turystyki konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 11 Bory Sportu i 1.1. Rozwój Działania promuj ące szlaki - przygotowanie i promocja weekendowych pakietów turystycznych, produktu turystyka rowerowe i konne - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących wyznaczone szlaki Rekreacji rowerowe i konne rekreacyjna- - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych wypoczynkowa szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.2. Rozwój Działania promuj ące szlaki - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących szlaki piesze, produktu turystyka piesze - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach piesza - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.6. Rozwój Promocja zdrowego stylu - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych w obiektach produktu turystyka Ŝycia turystycznych Subregionu, - infrastruktura sportowa wspieraj ąca zdrowy tryb Ŝycia (np. boiska, hale zdrowotna / w tym sportowe, baseny itp.), spa i wellnes / 1.10 Rozwój Działania promocyjne w - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu produktu turystyka zakresie turystyki konnej w zakresie turystyki konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych konna szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 12 Szlaki Wodne 1.1. Rozwój Rozwój infrastruktury - wyznaczenie szlaków wodnych na terenie subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, Borów - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych rekreacyjna- rekreacyjn ą i Dolno śląskich wypoczynkow ą szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku) wypoczynkowa - wyznaczenie miejsc oraz budowa przystani da kajaków oraz miejsc dla wędkarzy, 220 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Działania promuj ące szlaki - przygotowanie folderów i ulotek promuj ących wyznaczone szlaki wodne rowerowe i konne - promocja i informacja w śród mieszka ńców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą subregionu, 1.5. Rozwój Rozwój infrastruktury - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych krajoznawcza i rekreacyjn ą i wypoczynkow ą szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i kulturowa koni)

Działania promuj ące - foldery informacyjne promuj ące turystyk ę krajoznawcz ą na terenie turystyk ę krajoznawcz ą Subregionu, kulturow ą

13 Bory 1.1. Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę subregionu, Wypoczynku i - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, rekreacyjna- rekreacyjn ą i Relaksu wypoczynkow ą - rewitalizacja parków i terenów zielonych, wypoczynkowa - rozbudowa systemu ście Ŝek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ci ągów pieszych w drogach, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni kajaków oraz innego sprz ętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łó Ŝko i rower) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, Działania promuj ące - przygotowanie i promocja weekendowych pakietów turystycznych, turystyk ę rekreacyjno- - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących wyznaczone szlaki wypoczynkow ą rowerowe i konne - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.7. Rozwój Rozwój zagospodarowania - inwestycje w infrastruktur ę turystyczn ą i paraturystyczn ą na terenach produktu turystyka turystycznego i wiejskich, rekreacyjnego - wsparcie remontu i renowacji urz ądze ń słu Ŝą cych do wytworzenia wiejska historycznych produktów lokalnych (młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, Opracowanie systemu - stworzenie systemu certyfikacji promuj ącego lokalnych producentów zach ęt dla przedsi ębiorców produktów lokalnych, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 221 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

z sektora turystyczno- - promocja starych zawodów, rekreacyjnego 1.8. Rozwój Aktywizacja i wspieranie - wsparcie przekształcenia zabudowa ń na potrzeby rozwoju agroturystyki i produktu prywatnej infrastruktury ekoturystyki, turystyczno-rekreacyjnej - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystyka agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów, - aktywne wł ączenie bran Ŝy agroturystycznej w promocj ę idei markowych produktów turystycznych, 2.1. Wspieranie Wsparcie rozwoju - wsparcie inwestycji w unowocze śnienie wyposa Ŝenia podmiotów bran Ŝy rozwoju jako ści infrastruktury turystycznej w Subregionie, - pomoc w unowocze śnieniu oferty hotelarskiej podmiotów bran Ŝy turystycznej bazy noclegowej i gastronomiczno- hotelarskiej w Subregionie, gastronomicznej - budowa i tworzenie systemu zach ęt do budowy obiektów hotelarskich i gastronomicznych, - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocze śnienia infrastruktury gastronomiczno-hotelarskiej, - stworzenie zintegrowanych programów lojalno ściowych dla turystów korzystaj ących z obiektów turystycznych - tworzenie tanich miejsc noclegowych, Poprawa świadomo ści - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, turystycznej i rekreacyjnej - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów, mieszka ńców gminy Podniesienie poziomu - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitoruj ących, bezpiecze ństwa w - współpraca samorz ądów ze słu Ŝbami odpowiedzialnymi za bezpiecze ństwo, Subregionie - zintensyfikowane działania słu Ŝb porz ądkowych w okresie nat ęŜ enia ruchu turystycznego w Subregionie, 1.11 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczanie wie Ŝ i punktów obserwacyjnych, produktu wspieraj ącej ekoturystyk ę i - tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyk ę edukacyjn ą - tworzenie kładek, mostków i pozostałej infrastruktury uzupełniaj ącej ekoturystyka i tworzenie ście Ŝek dydaktycznych, turystyka edukacyjna Działania promocyjne w - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących ekoturystyk ę i zakresie ekoturystyki i turystyk ę edukacyjn ą, turystyki edukacyjnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu ekoturystyki i turystyki edukacyjnej, - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 14 Tajemnice i 1.1. Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę subregionu, Magia Borów - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, rekreacyjna- rekreacyjn ą i Dolno śląskich wypoczynkow ą - rewitalizacja parków i terenów zielonych, wypoczynkowa - rozbudowa systemu ście Ŝek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ci ągów pieszych w drogach, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, 222 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

- tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni rowerów oraz innego sprz ętu, - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni kajaków oraz innego sprz ętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łó Ŝko i rower) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, Działania promuj ące - przygotowanie i promocja weekendowych pakietów turystycznych, turystyk ę rekreacyjno- - przygotowanie materiałów promocyjnych promuj ących wyznaczone szlaki wypoczynkow ą rowerowe i konne - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, 1.5. Rozwój Rozwój atrakcji zwi ązanych - promocja literatury i wydawnictw zwi ązanych z podaniami i legendami produktu turystyka z turystyk ą kulturow ą z obszaru Subregionu, krajoznawcza i Opracowanie systemu - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu kulturowa zach ęt dla przedsi ębiorców gwarancyjnego udzielaj ącego wsparcia lokalnym podmiotom, z sektora turystyczno- - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu rekreacyjnego po Ŝyczkowego udzielaj ącego po Ŝyczek na inwestycje wspieraj ące turystyk ę wiejsk ą, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój gin ących zawodów (kowalstwo, ku śnierstwo itp.), 1.10 Rozwój Rozwój infrastruktury - tworzenie i wyznaczenie szlaków konnych na terenie Subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu system oznakowanie szlaków konnych, konn ą - rozwój i tworzenie o środków je ździeckich konna - tworzenie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - tworzenie i zarz ądzanie systemem wypo Ŝyczalni koni oraz sprz ętu do uprawniania turystyki konnej, Działania promocyjne w - opracowanie wydawnictwa promuj ącego najwa Ŝniejsze atrakcje Subregionu zakresie turystyki konnej w zakresie turystyki konnej - promocja i informacja w śród mieszka ńców Subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stron ę internetow ą Subregionu, - utworzenie prezentacji multimedialnej promuj ącej szlaki konne, 15 Szlak Parkowo 1.5. Rozwój Rozwój infrastruktury - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, produktu turystyka wspieraj ącej turystyk ę - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, – Kulturowy po - wyznaczenie szlaków Parkowo-Kulturowych ( Szlaków Historycznych krajoznawcza i rekreacyjn ą i obu stronach wypoczynkow ą Parków i Ogrodów) na terenie subregionu, z mo Ŝliwo ści ą powi ązania ich z Nysy Łu Ŝyckiej kulturowa analogicznymi szlakami Województwa Lubuskiego oraz Niemiec i Czech - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 223 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla turystów, - zaprojektowanie , wykonanie i rozmieszczenie tablic informacyjnych o całym szlaku, poszczególnych parkach i ogrodach, oraz o istotnych ich elementach składowych Opracowanie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do kompleksowej oferty w potencjalnych turystów zakresie turystyki - powołanie zespołu eksperckiego zajmuj ącego si ę wyznaczeniem rekreacyjno - najistotniejszych obszarów i atrakcji szlaku Parkowo-Kulturowego (Szlaku Historycznych Parków i Ogrodów) wypoczynkowej - opracowanie map, wydawnictw, strony internetowej szlaku i innych materiałów do kompleksowej informacji turystycznej o szlaku i jego poszczególnych elementów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu Ŝycia w śród mieszka ńców Subregionu i turystów - współpraca Subregionu we wspólnej promocji szlaku z Województwem Lubuskim, Niemcami i Czechami - promocja szlaków we wszelkich mediach na poziomie lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim i mi ędzynarodowym Działania w zakresie - wykonanie inwentaryzacji istniej ących na terenie Subregionu parków i rewitalizacji zespołów ogrodów historycznych oraz zespołów pałacowo - parkowych pałacowo – parkowych - wykonanie bada ń naukowych i opracowa ń dotycz ących historii oraz obecnego stanu zachowania parków i ogrodów oraz zespołów pałacowo - parkowych - wykonanie projektów rewitalizacji parków i ogrodów - wykonanie prac rewitalizacyjnych, przewidzianych w projektach - przygotowanie listy zespołów parkowo pałacowych wymagaj ących najpilniejszych inwestycji - rewaloryzacja zespołów parkowo pałacowych Subregionu Działania w zakresie - przygotowanie listy wie Ŝ widokowych wymagaj ących najpilniejszych odbudowy punktów inwestycji widokowych - odbudowa wie Ŝ widokowych Subregionu 1.3. Rozwój Propagowanie spacerów - wyznaczenie tras spacerów Nordic Walking produktu turystyka Nordic Walking ze - promocja Nordic Walking w śród mieszka ńców Subregionu i turystów - przygotowanie systemu wypo Ŝyczalni Nordic Walking piesza zwiedzaniem zabytkowych obiektów Działania promuj ące szlaki - wyznaczenie szlaków pieszych na terenie subregionu, piesze - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniaj ącej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku , ławeczki, toalety, kosze na śmieci) 1.5. Rozwój Inwestycje w infrastruktur ę - rewitalizacja budynków, obiektów zabytkowych na potrzeby organizowanych produktu turystyka konferencyjn ą konferencji, - przystosowanie sal na potrzeby konferencji (systemy audiowizualne) 224 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

konferencyjna Przygotowanie - spójna oferta promocyjna wszystkich obiektów turystycznych zintegrowanej oferty w zainteresowanych partycypowaniem w rozwoju turystyki konferencyjnej zakresie turystyki konferencyjnej Promocja oferty w zakresie - inwentaryzacja zamków i pałaców oraz inny obiektów spełniaj ących wymogi turystyki konferencyjnej spotka ń konferencyjno-biznesowych, - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz odrestaurowaniem pałaców i zamków na cele hotelowe i konferencyjne, - promocja w śród przedsi ębiorców oferty konferencyjnej obiektów poprzez stron ę internetow ą, - prezentacja oferty na targach bran Ŝowe - rozszerzy ć współprac ę ze środowiskiem biznesowy i naukowym na rzecz promocji turystycznej Subregionu 2.1. Wspieranie Wsparcie rozwoju - wsparcie inwestycji w unowocze śnienie wyposa Ŝenia podmiotów bran Ŝy rozwoju jako ści infrastruktury turystycznej w Subregionie, - pomoc w unowocze śnieniu oferty hotelarskiej podmiotów bran Ŝy turystycznej bazy noclegowej i gastronomiczno- hotelarskiej w Subregionie, gastronomicznej - budowa i tworzenie systemu zach ęt do budowy obiektów hotelarskich i gastronomicznych, - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocze śnienia infrastruktury gastronomiczno-hotelarskiej, - stworzenie zintegrowanych programów lojalno ściowych dla turystów korzystaj ących z obiektów turystycznych - tworzenie tanich miejsc noclegowych, Poprawa świadomo ści - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, turystycznej i rekreacyjnej - edukacja ekologiczna mieszka ńców i turystów, mieszka ńców gminy Podniesienie poziomu - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitoruj ących, bezpiecze ństwa w - współpraca samorz ądów ze słu Ŝbami odpowiedzialnymi za bezpiecze ństwo, Subregionie - zintensyfikowane działania słu Ŝb porz ądkowych w okresie nat ęŜ enia ruchu turystycznego w Subregionie, Źródło: opracowanie własne

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 225 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4. Zało Ŝenia do Studium Wykonalno ści 4.1. Inwestycje w subregionie sprzyjaj ące rozwojowi turystyki 4.1.1. Gmina Bolesławiec

Tabela 22. Inwestycje na terenie Gminy Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1.Ko ściół
tak - - -
ławeczki parafialny w
tablica informacyjna Kra śniku Bie Ŝą ce naprawy, (historia ko ścioła) Dolnym p.w. konserwacja. Naj świ ętszego Zbawiciela z 2 poł. XV w, restaurowany w 1874 r. 2.Ko ściół filiany
tak - - -
ławeczki Matki Boskiej
tablica informacyjna Bolesnej w Bie Ŝą ce naprawy, (historia ko ścioła) Nowej z pocz. konserwacja. XV w, restaurowany w XIX 3.Ko ściół filiany
tak - - -
ławeczki p.w. Św. Jadwigi
tablica informacyjna w Bie Ŝą ce naprawy, (historia ko ścioła) Kraszowicach, konserwacja. wzniesiony w XVI w., przebudowany w 1817 r. 226 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4. Ko ścół
tak - - -
ławeczki parafialny w
tablica Ocicach p.w. Bie Ŝą ce naprawy, informacyjna(historia Narodzenia konserwacja. ko ścioła) Naj świ ętszej Marii Panny z 1296 r., restaurowany w XV w. 5. Ko ściół
tak - - -
ławeczki parafialny p.w.
tablica Św. Jana Bie Ŝą ce naprawy, informacyjna(historia Nepomucena z 2 konserwacja. ko ścioła) poł. XIX w. w śeliszowie 6. Ko ściół
tak - - -
ławeczki poewangelicki w
tablica Ocicach z 1781, Bie Ŝą ce naprawy, informacyjna(historia restaurowany w konserwacja. ko ścioła) 1882 i 1921r. 7.Ko ściół
tak - - -
ławeczki poewangelicki w
tablica Starych Bie Ŝą ce naprawy, informacyjna(historia Jaroszowicach z konserwacja. ko ścioła) 1385r., przebudowany w XV w., restaurowany w XIX w. 8.Ko ściół
tak - - -
ławeczki poewangelicki w
tablica informacyjna śeliszowie z Bie Ŝą ce naprawy, (historia ko ścioła) XVIII/XIX konserwacja. 9.Dwór w
tak - - -
tablice informacyjne, Kraszowicach z 1578r
miejsca parkingowe,
kosze na śmieci,
stojaki na rowery,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 227 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

ławeczki 10.Dwór
tak - - -
tablice informacyjne, murowany w
miejsca parkingowe, Kra śniku
kosze na śmieci, Dolnym z poł.
stojaki na rowery, XVII w.
ławeczki 11. Pałac w
tak - - -
tablice informacyjne, Ocicach z XVIw,
miejsca parkingowe, rozbudowany w
kosze na śmieci, latach 1740-
stojaki na rowery, 1745
ławeczki 12.Pałac w
tak - - -
tablice informacyjne, Kruszynie z
miejsca parkingowe, XVIII- XIX w
kosze na śmieci,
stojaki na rowery,
ławeczki 13. Zabytkowe - - - -
tablice informacyjne domy szachulcowe i przysłupowe w Kruszynie i Łaziskach 14. Jezioro -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, Czarne w parkingowych
miejsca parkingowe, Kra śniku
kosze na śmieci, Górnym
ławeczki,
stojaki na rowery 15. Jeziorko w -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, Kruszynie parkingowych
miejsca parkingowe,
kosze na śmieci,
ławeczki,
stojaki na rowery 16. Jeziorko w -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, Kozłowie parkingowych
miejsca parkingowe,
kosze na śmieci,
ławeczki,
stojaki na rowery

228 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

17. Zespół -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, zbiorników parkingowych
miejsca parkingowe, wodnych w
kosze na śmieci, wyrobiskach po
ławeczki, Ŝwirowniach w
stojaki na rowery Starej Olesznej 18. Dolina rzeki -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, Bóbr parkingowych
kosze na śmieci,
ławeczki,
stojaki na rowery 19.Pomnik -
brak miejsc - -
tablica informuj ąca o rosyjskiego parkingowych historii pomnika huzara Nataloszki 20. Punkt -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, widokowy w parkingowych
miejsca parkingowe, Starych
kosze na śmieci, Jaroszowicach
ławeczki,
stojaki na rowery 21. pokutuj ące -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, skałki w parkingowych
miejsca parkingowe, Łaziskach
kosze na śmieci,
ławeczki,
stojaki na rowery 22. Głaz -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, narzutowy z parkingowych
miejsca parkingowe, punktem
kosze na śmieci, widokowym w
ławeczki, Kraszowicach
stojaki na rowery 23. Jaskinia we -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, wsi Dobra – parkingowych
miejsca parkingowe, pozostało ść
kosze na śmieci, epoki
ławeczki, lodowcowej(26
stojaki na rowery m korytarzy) 24.Rezerwat -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, przyrody parkingowych
miejsca parkingowe, wrzo śca
kosze na śmieci, , bagiennegow
stojaki na rowery. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 229 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Brze źniku na obszarze 3,24 ha 25.Aleja lipowo- -
brak miejsc - -
tablice informacyjne dębowa przy parkingowych wyje ździe z folwarku w kierunku Brze źnika 26. Pomniki -
brak miejsc - -
tablice informacyjne przyrody 41 szt. parkingowych 27. Stanowiska -
brak miejsc - -
tablice informacyjne, archeologiczne parkingowych w Kr ętnicy Brze źniku, Golnicachi Cho ściszowicac h 28. Ogród -
brak - -
tablice informacyjne, ozdobny przy
kosze na śmieci, pałacuw
ławeczki, Ocicach
stojaki na rowery. 29.Dworskie -
brak - -
tablice informacyjne, , ogrody
kosze na śmieci, gospodarcze z
ławeczki, XVIII w. w
stojaki na rowery. Kraszowicach 30. Park dworski -
brak - -
tablice informacyjne, w Trzebieniu
kosze na śmieci,
ławeczki,
stojaki na rowery. 31.Park dworski -
brak - -
tablice informacyjne, w Kra śniku
kosze na śmieci, Dolnym
ławeczki,
stojaki na rowery. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

230 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 23. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1. śółty im. Kra śnik Górny, Kra śnik Dolny, Wokół Bolesławca -
tabliczki informacyjne Leona Dąbrowa Bolesławiecka, (oznakowanie tras), Pi ątkowskiego Kr ępnica, Bolesławice, Dobra,
tablice informuj ące o Mierzwin, Ocice, Kraszowice, mo Ŝliwo ści doj ścia do Nowe Jaroszowice, Stare miejsc atrakcyjnych Jaroszowice. turystycznie,
kosze na śmieci ,
ławeczki,
miejsca parkingowe,
stojaki na rowery. 2. Niebieski tzw. Łaziska, Dobra Zebrzydowa - Bolesławiec -
tabliczki informacyjne Puszcza ński (oznakowanie tras),
tablice informuj ące o mo Ŝliwo ści doj ścia do miejsc atrakcyjnych turystycznie,
kosze na śmieci ,
ławeczki,
miejsca parkingowe,
stojaki na rowery. 3. Czerwony im. Kruszyn, Dobra Wrocław w kierunku Kliczkowa (gmina -
tabliczki II Armii Wojska Osiecznica) informacyjne(oznako Polskiego wanie tras),
tablice informuj ące o mo Ŝliwo ści doj ścia do miejsc atrakcyjnych turystycznie,
kosze na śmieci , Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 231 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

ławeczki,
miejsca parkingowe,
stojaki na rowery. 4. Niebieski Pokutuj ące skałki w Łaziskach Bolesławiec - Grodziec -
tabliczki informacyjne(oznako wanie tras),
tablice informuj ące o mo Ŝliwo ści doj ścia do miejsc atrakcyjnych turystycznie,
kosze na śmieci ,
ławeczki,
miejsca parkingowe,
stojaki na rowery. 5. Szlaki Nowogrodziec – Ołdrzychów – Nowogrodziec – Gierałtów -
ławeczki rowerowe Czerna – Zagajnik – Wykroty - 19,3 km
punkty widokowe Zwi ązku Gmin Godzieszów - Gierałtów-
wiaty Kwisa – szlak Nowogrodziec
tablice informacyjne o zielony II atrakcjach gminy „Śladami
kosze na śmieci. zapomnianej zbrodni” PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe - brak Inne - brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

232 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.2. Gmina Chocianów

Tabela 15. Inwestycje na terenie Gminy Chocianów wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. . Zespół
park odnowiony,
80 miejsc
budowa parkingu
7 punktów
dodatkowe kosze na parkowo-
pałac wymaga parkingowych dla wraz z gastronomicznych: śmieci pałacowy w remontu. samochodów infrastruktur ą - bary, Chocianowie osobowych towarzysz ącą dla - restauracje
brak miejsc 20 samochodów - pizzerie. parkingowych dla osobowych. autokarów.

2. Ko ściół św.
nie
20 miejsc
budowa parkingu
7 punktów - Józefa wraz z parkingowych dla wraz z gastronomicznych: zabytkowym samochodów infrastruktur ą - bary, układem rynku osobowych towarzysz ącą dla - restauracje, 20 samochodów - pizzerie. osobowych. 3. Zabytkowy
obiekt w dobrym -
budowa parkingu -
ławki, ko ściół w stanie dla 10
kosze na śmieci, Trzmielnie samochodów
tablice informacyjne. osobowych. 4. Zabytkowy
obiekt w dobrym
5 miejsc
budowa parkingu -
ławki, ko ściół w stanie parkingowych dla dla 5 samochodów
kosze na śmieci, Pogorzeliskach samochodów osobowych
tablice informacyjne. osobowych
brak miejsc parkingowych dla autokarów

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 233 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

5. Rezerwat -
20 miejsc
budowa parkingu
brak
ławki, Przyrody parkingowych dla dla 40
kosze na śmieci, „Czarne Stawy” samochodów samochodów
tablice informacyjne, osobowych osobowych
parkingi.
brak miejsc parkingowych dla autokarów 6. Obszar - - -
brak
ławki, Chronionego
kosze na śmieci, Krajobrazy
tablice informacyjne, „Dolina Czarnej
parkingi. Wody” 7. Obszar - - - -
ławki, „Natura 2000”
kosze na śmieci,
tablice informacyjne,
parkingi. 8. U Ŝytki – Stawy - - -
brak
ławki, potorfowe
kosze na śmieci, Raków, Rosiczka
tablice informacyjne,
parkingi. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Tabela 16. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Chocianów wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1.zielony - Lubin-Chocianów-Bolesławiec
oznaczenie szlaku
ławki,
wiaty,
kosze na śmieci,
parkingi,
tablice informacyjne. 234 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2. Szlak - Jakubowo...... Polkowice-Chocianów-
oznaczenie szlaku
ławki, Św. Jakuba Bolesławiec...... Santiago de
wiaty, Compstela w Hiszpani
kosze na śmieci,
parkingi,
tablice informacyjne. 3.przyrodniczo- - -
oznaczenie szlaku,
ławki, edukacyjna tablice informacyjne
wiaty, uroczysko
kosze na śmieci, czarne stawy
parkingi.

Rowerowe 1. czerwona – Chocianów – Jakubowo -
oznaczenie szlaku
ławki, pętla lokalna Węglin – Jakubowo –
wiaty,
kosze na śmieci, Jędrzychów – Trzmielów –
parkingi, Trzebnice – Michałów –
tablice informacyjne. Raków - Chocianów

2. niebieska - Przemków-
oznaczenie szlaku
ławki, Gromadka-
wiaty, Chocianów-
kosze na śmieci, Przemków
parkingi,
tablice informacyjne. Inne - brak PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe - brak Inne – brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 235 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.3. Gmina i Miasto W ęgliniec

Tabela 15. Inwestycje na terenie Gminy Węgliniec wspierające rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Ruiny
tak
brak
budowa parkingu
brak
ławeczki, pó źnogotyckieg dla 10
punkt sprzeda Ŝy o ko ścioła z XVI W celu udost ępnienia samochodów pami ątek, w. w Ruszowie obiektu osobowych i co
tablica opisuj ąca zwiedzaj ącym nale Ŝy najmniej 1 zabytek. wykona ć roboty autokar zabezpieczaj ące zabytek dalszym niszczeniem, adaptowa ć cz ęść ko ścioła na kaplic ę, w której b ędą zgromadzone zabytkowe epitafia. Nale Ŝy uporz ądkowa ć teren wokół zabytku. 2. Ko ściół p.w.
tak
brak
budowa parkingu
sklep,
tablica informacyjna Matki Boskiej dla 10
przystanek Szkaplerznej w Remont dachu i samochodów autobusowy. Starym elewacji ko ścioła, osobowych. Węgli ńcu – naprawa i renowacja ko ściółek zabytkowych organ, datowany na konserwacja XVI wiek, zabytkowych zabytkowy malowideł. ołtarz i malowidła na ścianach 3. Ko ściół
tak
10 miejsc -
sklep,
tablica informacyjna, 236 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

parafialny pw. parkingowych dla
bar
ławeczki. Wniebowzi ęcia Dach na ko ściele samochodów Naj świętszej oraz zabytkowy mur osobowych Marii Panny wymagaj ą prac wybudowany remontowych i został w konserwatorskich. 1784 roku. W murze okalaj ącym ko ściół zachowały si ę XVIII wieczne epitafia. 4. Muzeum
tak
7 miejsc - -
ławeczki, Kresów parkingowych dla
zagospodarowanie Wschodnich w - remont wagonów samochodów terenu przy muzeum Węgli ńcu będących siedzib ą osobowych (skwer) muzeum - dostosowanie obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych 5. Regionalne
adaptacja
brak
parking na 10
brak
punkt sprzeda Ŝy centrum kultury budynku samochodów pami ątek kresowej w uŜyteczno ści osobowych i 2 Węgli ńcu publicznej na autokary siedzib ę centrum 6. Izba tradycji
remont
brak
parking na 4
brak
punkt gastronomiczny łowieckich w pomieszcze ń w samochody Jagodzinie domu kultury osobowe 5. Rezerwat
tak
40 miejsc - -
budowa punktu „Torfowisko pod parkingowych dla widokowego, Węgli ńcem” – samochodów
budowa szlaku 1,35 ha rowerowego i konnego osobowych do punktu widokowego,
tablica informacyjna.
brak miejsc parkingowych dla autokarów.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 237 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

6. Wrzosiec koło
nie
20 miejsc - -
budowa punktu Piasecznej – parkingowych dla widokowego, pow. 40,16 ha samochodów
budowa szlaku rowerowego i konnego osobowych do punktu widokowego,
tablica informacyjna. 7. Pomniki
nie
20 miejsc - -
odnowienie przyrody -10 parkingowych dla oznakowania pomników samochodów przyrody osobowych 8. Zalew Klików
tak
brak
budowa parkingu -
zagospodarowanie dla 20 terenu wokół zalewu na samochodów cele rekreacyjne: kładki osobowych dla w ędkarzy oraz kąpielisko,
punkt gastronomiczny,
wypo Ŝyczalnia kajaków, rowerów wodnych, kapoków,
wie Ŝyczka dla ratowników,
miejsca biwakowe,
pola namiotowe,
sanitariaty. Boisko trawiaste
tak
brak
parking na 20
sklep
sanitariaty dla kibiców w Czerwonej
remont zaplecza samochodów Wodzie socjalno- osobowych i sanitarnego, autokar ogrodzenia, oświetlenia, 238 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

trybun, naprawa murawy Boisko trawiaste
tak
brak
parking na 20
brak
sanitariaty dla kibiców w W ęgli ńcu
remont zaplecza samochodów
punkt gastronomiczny socjalno- osobowych i sanitarnego, autokar ogrodzenia, oświetlenia, trybun, naprawa murawy, budowa boiska treningowego Staw tartaczny w
tak
brak
parking na 10
sklep,
sanitariaty, Starym W ęgli ńcu
regulacja samochodów
przystanek autobusowy
pla Ŝa, brzegów, budowa osobowych
bar
ławeczki stanowisk wędkarskich Staw w
tak
brak
parking na 10
brak
sanitariaty, Czerwonej
regulacja brzegu, samochodów
pla Ŝa, Wodzie oczyszczenie dna osobowych
ławeczki
punkty gastronomiczne Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Tabela 16. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Węgliniec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze - brak Rowerowe 1. Trasa 1 Długo ść trasy – ok. 34 km Pocz ątek trasy - park przy stadionie w
brak
na gliniakach Węgli ńcu. proponowane Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 239 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Przebieg trasy: Ze stadionu ławeczki i punkt sportowego, ulicami Sportow ą, W. odpoczynku, Polskiego i dalej droga gruntow ą w
oznakowanie drogi kierunku Czerwonej Wody, dojazd do wojewódzkiej 296 Czerwionki ok. 4 km. Trasa do 3 km obustronnie „uwaga biegnie przez las, dalej skrajem pól i na rowerzystów”, łąk. Z Czerwionki bardzo łagodny zjazd,
poł ączenie szlaku z zgodnie z oznakowaniem drogami trasami w gminie wiejskimi gruntowymi do glinianek ok. 1 Nowogrodzie i Pi ńsk, km. Z glinianek droga gruntowa do
oznakowanie trasy, skrzy Ŝowania z drog ą wojewódzk ą. Od
tablice informacyjne i skrzy Ŝowania drogami wiejskimi o edukacyjne, nawierzchni bitumicznej przez około 2
punkty widokowe, km, i gruntowymi około 1 km do
punkty campingu:Jagódka na Kaczych Dołach. gastronomiczne, Z campingu, droga le śna gruntowa w
parkingi na pocz ątku i kierunku Starego W ęgli ńca, po ko ńcu trasy. przejechaniu ok. 2 km skrzy Ŝowanie z torami kolejowymi, przejazd z płyt betonowych nie strze Ŝonych, po przejechaniu kolejnego km skrzy Ŝowanie z drog ą W ęgliniec- Zielonka i dalej przez ok. 1,5 km do Starego W ęgli ńca. W Starym W ęgli ńcu skrzy Ŝowanie z szos ą W ęgliniec - Ruszów przejazd obok ko ścioła, droga wiejsk ą w kierunku Parowej po przejechaniu ok. 1,5 km rozwidlenie dróg, skr ęt w lewo, po przejechaniu ok. 1,5 km rozwidlenie dróg, skr ęt w lewo, po przejechaniu ok. 5 km dojazd do Stawu Wolno Starego widok na stawy. Od Stawu Wolno Starego trasa le śna dojazd do Parowej ok. 4 km. Po dojechaniu do drogi asfaltowej skr ęt w prawo po przejechaniu ok. 5 km dojazd do pola namiotowego i sklepu. Z pola namiotowego droga le śna do zbiornika wodnego Asuan ok. 3 km. Z Asuanu 240 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

drog ą le śną dojazd do W ęgli ńca ok. 4,5 km. Przed W ęgli ńcem przejazd przez 2 przejazdy kolejowe strze Ŝone. 2. Trasa 2 Długo ść trasy - ok. 31 km Długo ść trasy - ok. 31 km -
ławeczki, Pocz ątek trasy – parking klubu w
miejsce odpoczynku Starym W ęgli ńcu (przy ko ściele) – Staw śurawi, Przebieg trasy – drogi le śne Jagodzinie przy Nadle śnictwo W ęgliniec, Ruszów, sklepie, źródło Św. Pie ńsk El Ŝbiety, Wyjazd z parkingu drog ą wiejsk ą w
oznakowanie w kierunku Parowej, po przejechaniu ok. Jagodzinie drogi 1,5 km skr ęt w lewo i ponownie w lewo wojewódzkiej 296 i po przejechaniu ok. 0,4 km w kierunku drogi 350 obustronnie Jagodzina, nast ępnie po przejechaniu „Uwaga na ok. 1,5 km przejazd obok Stawu rowerzystów”, Sarniego Nowego, jad ąc dalej po ok.
oznakowanie szlaku, 2,5 km za mostkiem nad strumieniem,
tablice informacyjne i skr ęt w prawo po przejechaniu ok. 0,4 edukacyjne, km wjazd nad brzegiem Stawu śurawi.
punkty widokowe, Przez około 2 km droga biegnie, tusz
poł ączenie szlaku z nad stawem lub groblami stawów trasami w gminie śurawi, D ębowego Du Ŝego, Małego Osiecznica, Dolnego, po zjechaniu z grobli skr ęt w
punkty lewo i droga ok. 1 km. dojazd do Stawu gastronomiczne, Rzymskiego i Przygodnego Górnego,
parkingi na pocz ątku i dalej dojazd do Jagodzina ok. 3 km. W ko ńcu trasy. Jagodzinie na placu przy sklepie zaplanowane ławeczki. Po przejechaniu szosy obok szkoły droga poln ą i dalej le śna przez ok. 3 km do skrzy Ŝowania skr ęt w lewo po przejechaniu ok. 1,5 km, przejazd przez szos ę dojazd do źródła Św. El Ŝbiety.Ze źródełka droga ok. 3km dojazd do skrzy Ŝowania skr ęt w prawo po ok. 0,3 km ponowny skr ęt w prawo, jazda droga le śna ok. 1,5 km, skr ęt w lewo po dojechaniu ostrym podjazdem dojazd do lasu bukowego (starodrzew bukowy ok. 200 letni) skr ęt w prawo po Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 241 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

ok. 0,8 km dojazd do miejsca odpoczynku Od miejsca odpoczynku pocz ątkowo t ą sam ą droga le śną dojazd do skrzy Ŝowania, dalej wjazd na najwy Ŝsze wzniesienie gminne łys ą Gór ę 227 km- z góry ostry zjazd nast ępnie drog ą le śna dojazd do Starego W ęgli ńca ok. 5 km. 3. Trasa nr 3 Długo ść trasy: 20 km Długo ść trasy- 20 km - Na Ryglach i w Zielonce: Pocz ątek trasy – parking przy Klubie w
miejsce Starym W ęgli ńcu odpoczynku, Przebieg trasy – trasy le śne
ławeczki, Nadle śnictwa Wegliniec i Pie ńsk
szałas. Wyjazd z parkingu ul Stawow ą obok stawu Tartacznego, po przejechaniu ok.
oznakowanie dróg, 1 km, skr ęt w prawo droga le śna i dalej
oznakowanie szlaku - przez około km 5 km do skrzy Ŝowania - tablice informacyjne dróg le śnych , skr ęt w lewo i po i edukacyjne, przejechaniu ok. 2,5 km przejazd pod
punkty widokowe, torami kolejowymi ( wersja druga po
poł ączenie szlaku z przejechaniu ta sama drog ą le śną od trasami w gminie stawu Tartacznego ok. 4,5 km skr ęt w Pi ńsk, prawo i bardzo ostrym podjazdem,
punkty wjazd na Łys ą Gór ę (widok na gastronomiczne, okalaj ące lasy, zjazd ostry do
parkingi na pocz ątku skrzy Ŝowania ) i ko ńcu trasy. Po przejechaniu ok. 0,7 km skr ęt w prawo przejazd (kraw ędzi ą) wyniesieniem terenu, z rozległym widokiem na otaczające lasy, po przejechaniu dalszych 1,5 km dojazd do nieczynnych kamieniołomów piaskowca na Ryglach po przeciwnej stronie wysokie torowisko. Z kamieniołomów droga le śną do Zielonki ok. 4 km dalej droga krajowa bitumiczn ą przez ok. 2 km. w kierunku Węgli ńca dalej zjazd w lewo na drog ę le śną i dojazd do starego W ęgli ńca ok. 4 km. 242 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Inne - brak PLANOWANE Piesze 1. Wytyczenie Wokół miejscowo ści: Czerwona - -
parkingi, szlaków Woda, Stary Węgliniec ,
punktu odpoczynku, pieszych do Jagodzinie, Piaseczna i
ławeczki. uprawiania Kościelna Wie ś Nordic Walking Rowerowe - brak Konne 1.Ze starego - -
wytyczenie miejsc Węgli ńca do odpoczynku, Polany i
popas dla koni, Ko ścielnej Wsi,
miejsca na poł ączenie z biwakowe, szlakami w innych gminach poło Ŝonych w Borach Dolno śląskich Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 243 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.4. Gmina Lubin

Tabela 24. Inwestycje na terenie Gminy Lubin wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Boisko w
tak
brak miejsc
budowa miejsc

korekty geometrii Oborze parkingowych parkingowych dla istniej ącego boiska ok. 10
budowa nowych samochodów nawierzchni osobowych
budowa trybun modułowych
ogrodzenia, o świetlenia terenu 2. Boisko w
tak
brak miejsc
budowa miejsc

utworzenie boisk Niemstowie. parkingowych parkingowych dla
budowa obiektu ok. 10 kontenerowego szatni samochodów
budowa trybun osobowych modułowych
ogrodzenia, o świetlenia terenu elektrycznych. 3. Boisko w
tak
brak miejsc
budowa miejsc

utworzenie boisk Raszówce. parkingowych parkingowych dla
budowa obiektu ok. 10 kontenerowego szatni samochodów
budowa trybun osobowych modułowych
ogrodzenia, o świetlenia terenu elektrycznych. 4. Pałac w
tak
ok. 30 miejsc dla
budowa miejsc
pętla autobusowa W granicach parku: Ksi ęginicach samochodów parkingowych dla
wydzielenie miejsca na wraz z parkiem osobowych 30 samochodów amfiteatr i imprezy zabytkowym osobowych i 5 plenerowe, autokarów
wytyczenie alejek parkowych z

244 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

ławeczkami,
tablica informacyjna o obiekcie i miejscowo ści,
kosze na śmieci,
miejsca na ognisko,
plac zabaw,
oczyszczenie stawu,
wykarczowanie zb ędnych zaro śli i krzaków,
nasadzenie nowej ro ślinno ści. 5. Piaskownia
nie
brak
budowa miejsc
brak
utworzenie k ąpieliska „Obora” parkingowych dla na terenie piaskowni po co najmniej 30 jej zamkni ęciu samochodów osobowych i 5 autokarów Parki zabytkowe (podworskie): 1. Miłoradzice
tak
brak miejsc
budowa miejsc
sklep,
stworzenie miejsca do Park zało Ŝony parkingowych parkingowych dla
świetlica wiejska, organizacji imprez ok 1908r. Opracowany aktualny ok. 10
poczta plenerowych, projekt renowacji samochodów
boisko wielofunkcyjne, parku. osobowych
układ o świetlonych ście Ŝek spacerowych,
ławki,
tablice informacyjne,
kosze na śmieci.

2. Park w
tak
10 miejsc
budowa miejsc
sklep,
ławki, Raszowej (z parkingowych parkingowych dla
plac zabaw i boiska
tablice informacyjne, ruinami pałacu, Opracowany projekt przy Remizie 10 samochodów wymagaj ące remontu,
kosze na śmieci, który powstał w renowacji parku wraz Stra Ŝackiej osobowych
przystanek
remont terenów ko ńcu XVII w. , ze stawem, projekt autobusowy rekreacyjnych – boiska przebudowany ten wymaga wielofunkcyjnego, placu w wieku XVIII i aktualizacji. zabaw, XIX).
doprowadzenie energii elektrycznej wraz z

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 245 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

oświetleniem 3. Gorzelin 1) tak 2) brak miejsc
budowa miejsc
plac zabaw dla dzieci,
remont terenów (WPI) parkingowych parkingowych dla
przystanek kolejowy i rekreacyjnych wraz z park powstał w Opracowany projekt 10 samochodów autobusowy placem zabaw, 3 ćw. XIX w., renowacji parku osobowych
doprowadzenie energii poł ączony ze wymaga aktualizacji. elektrycznej wraz z stawem oświetleniem, hodowlanym.
ławki,
tablice informacyjne. 4. Bukowna –
tak
brak miejsc
budowa miejsc
brak
plac zabaw, zało Ŝony w 3 parkingowych parkingowych dla
ławki, ćw. XIX w. Do opracowania 25 samochodów
oświetlenie, projekt renowacji osobowych
tablice informacyjne. parku wraz z zagospodarowaniem przyległego stawu i terenów nadrzecznych. 5. Siedlce –
Tak (brak
Przystanek
Plac zabaw, utworzony w dokumentacji) autobusowy
ławki, stylu angielskim
sklep
oświetlenie, w połowie XIX
tablice informacyjne, w. na bazie itp. zabezpieczenie ruin barokowego pałacu ogrodu (Własno ść : Gmina Lubin) Obiekty sakralne 1. Szklary Górne – Drobne prace II. brak III. budowa miejsc IV. restauracja,
ławeczki, ko ściół parafialny konserwatorskie wyznaczonych parkingowych dla V. przystanek autobusowy.
tablica informacyjna o pw. Św. Piotra i (głównie miejsc 10 samochodów miejscowo ści i obiekcie. Pawła wzniesiony wn ętrza). parkingowych osobowych przed 1331 r.i przebudowany w 1516 r. 2. Obora – ko ściół Bie Ŝą ce prace
ok. 45 miejsc -
punkt gastronomiczny,
ławeczki, parafialny pw. Św. konserwatorskie parkingowych
przystanek autobusowy
tablica informacyjna o Antoniego dla samochodów (doje ŜdŜaj ą autobusy miejscowo ści i obiekcie wzniesiony w osobowych komunikacji miejskiej z

246 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

pierwszej połowie Lubina) XVI wieku. 3. Pieszków – ko ściół
tak VI. brak VII. budowa miejsc VIII. przystanek autobusowy,
ławeczki, parafialny pw. Matki wyznaczonych parkingowych dla IX. sklep
tablica informacyjna o Boskiej Kontynuacja miejsc ok. 20 miejscowo ści i obiekcie. Cz ęstochowskiej z remontu. parkingowych samochodów 1335 r. osobowych 4. Zimna Woda –
tak X. brak XI. budowa miejsc XII. przystanek autobusowy,
ławeczki, ko ściół parafialny wyznaczonych parkingowych dla
tablica informacyjna o pw. Św. Trójcy miejsc ok. 100 miejscowo ści i obiekcie. wzniesiony w XVIII w. parkingowych samochodów osobowych 5. Zima Woda – Bie Ŝą ce prace XIII. brak XIV. brak miejsca XV. przystanek autobusowy,
ławeczki, ko ściół parafialny konserwatorskie wyznaczonych XVI. sklep,
tablica informacyjna o prawosławny pw. miejsc XVII. klub (punkt miejscowo ści i obiekcie. Za śni ęcia parkingowych gastronomiczny) Przenaj świ ętszej Bogurodzicy z zachowanym w cz ęś ci barokowym wyposa Ŝeniem 6. Niemstów –
tak
brak -
przystanek autobusowy,
tablica informacyjna o ko ściół parafialny wyznaczonych
sklep, miejscowo ści i obiekcie. pw. Św. Antoniego, W trakcie miejsc (mo Ŝna
punkt pocztowy, wzniesiony w ko ńcu remontu. korzysta ć z XIV w. parkingu przy Remizie Stra Ŝackiej) 7. Chróstnik- ko ściół
tak
5 miejsc
budowa miejsc
przystanek autobusowy,
ławeczki, parafialny pw. Matki parkingowych parkingowych dla
sklep.
tablica informacyjna o Boskiej Bolesnej dla samochodów 5 samochodów miejscowo ści i obiekcie wzmiankowany w osobowych osobowych 1335 r. Gruntownie przebudowany na pocz ątki XVIII w.

8. Siedlce – ko ściół
tak
brak
brak mo Ŝliwo ści
przystanek autobusowy,
naprawa zabytkowego parafialny pw. Św. wyznaczonych lokalizacyjnych
sklep muru, Michała Archanioła Jest projekt na miejsc
ławeczki, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 247 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wybudowany w stylu wykonanie
tablica informacyjna o gotyckim, obok renowacji miejscowo ści i obiekcie. dzwonnica z XIX w. zabytkowego stropu polichromowane go z 1618 r. 9. Osiek – ko ściół
tak
brak -
przystanek autobusowy,
ławeczki, parafialny pw. wyznaczonych
sklep,
tablica informacyjna o Chrystusa Króla miejsc
punkt gastronomiczny miejscowo ści i obiekcie.

10. Miłoradzice –
tak
brak
budowa miejsc
przystanek autobusowy
tablica informacyjna o świ ątynia pw. Świ ętej wyznaczonych parkingowych dla bezpo średnio przy miejscowo ści i obiekcie. Trójcy wybudowana miejsc ok.10 – 15 ko ściele, w XV w.; na ścianach samochodów
poczta szereg nagrobków z osobowych XVI i XVII w., ołtarz wczesnobarokowy z ok. 1640 r. i polichromowana lo Ŝa kolatorska 11.Gogołowice –
tak XVIII. 10 miejsc XIX. budowa miejsc XX. przystanek autobusowy,
ławeczki, ko ściół parafialny parkingowych parkingowych dla XXI. punkt
tablica informacyjna o pw. Św. Katarzyny dla samochodów 10 samochodów gastronomiczny miejscowo ści i obiekcie. wzniesiony ok. 1390 osobowych osobowych r. gruntownie przebudowany w 1717 r. 12. Gorzyca – ko ściół
tak XXII. brak XXIII. budowa miejsc XXIV. przystanek
tablica informacyjna o parafialny pw. Św. wyznaczonych parkingowych dla autobusowy, miejscowo ści i obiekcie, Józefa Robotnika, miejsc do 40 samochodów XXV. sklep
kosze na śmieci. wzniesiony w XIV, parkowania osobowych przebudowany w XVIII i XIX w.

13. Czerniec – Po kapitalnym XXVI. brak XXVII. budowa miejsc XXVIII. przystanek
chodniki, ko ściół parafialny remoncie, wyznaczonych parkingowych dla autobusowy
ławeczki, pw. Matki Boskiej remontu miejsc do 10 samochodów
uzupełnienie ogrodzenia, Wspomo Ŝenia wymaga parkowania osobowych
tablica informacyjna o 248 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Wiernych z 1794 r. dzwonnica. miejscowo ści i obiekcie. obok ko ścioła drewniana konstrukcja dzwonnicy pokrytej gontem

14. Wielonarodowa
tak
brak miejsc -
przystanek
ławeczki, Mogiła śołnierzy parkingowych autobusowy,
tablica informacyjna o Wrze śniowych w
sklep miejscowo ści i obiekcie, Siedlcach (nie jest
nasadzenia zieleni obiektem zabytkowym) 15. D ąbrowa Górna,
tak
Przystanek
chodniki, ławeczki, ko ściół św. Józefa, autobusowy uzupełnienie ogrodzenia, neogotycki z 1884, tablica informacyjna o strop malowany;
miejscowo ści i obiekcie. obok ko ścioła drewniana dzwonnica z 1888 r. 16. Raszowa: ko ściół
tak
Przystanek
chodniki, Niepokalanego Serca autobusowy
ławeczki, NMP, gotycki,
Sklep
uzupełnienie ogrodzenia, przebud, wie Ŝa z
tablica informacyjna o pocz. XX w.;
miejscowo ści i obiekcie. malowany strop drewniany.
Ście Ŝki przyrodnicze (dydaktyczne) i rezerwaty

1. Gogołowie
nie
brak wytyczonych -
punkt gastronomiczny, - miejsc do
przystanek
parkowania w autobusowy, odniesieniu do
BUS w miejscowo ści, ście Ŝki,
przy ście Ŝce tablica mo Ŝliwo ść informacyjna, parkowania w
ławeczki, miejscowo ści,
miejsce na ognisko, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 249 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

drewniana wiata z ławami i stołami 2. Krzeczyn Wielki –
tak – brak
brak wytyczonych -
podstawowa
znakowanie tablice Chróstnik – Rezerwat oznakowani miejsc do infrastruktura typu, informacyjne, „Zimna Woda” a w terenie parkowania w
przystanek PKS, ławeczki, (ście Ŝka piesza lub odniesieniu do
sklep dost ępna w
ewentualnie wiaty, rowerowa) ście Ŝki, poszczególnych
kosze na odpady mo Ŝliwo ść miejscowo ściach parkowania w poszczególnych miejscowo ściach przy których ście Ŝka przebiega 3. Siedlce –
tak – brak - - - - Ksi ęginice - oznakowani Składowice a w terenie 4. Raszowa Du Ŝa –
tak – brak - - - - Raszowa Mała – oznakowani Buczynka a w terenie Miłoradzice 5. Rezerwat Zimna -
samochody
brak miejsc na
tablica informacyjna,
ławeczki przy wej ściu do Woda w typie parkuj ą przy parking w droga dojazdowa, rezerwatu, rezerwatu le śnego pobliskiej drodze sąsiedztwie
przystanek PKS w
kosze na śmieci asfaltowej rezerwatu, wiosce Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

250 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 25. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Lubin wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze – brak 1. Niebieski – Karczowiska, lasy wzdłu Ŝ drogi Złotoryja - Legnica - Chróstnik - Lubin -
mała liczba miejsc
tablice informacyjne o Szlak Polskiej nr 3, Chróstnik, Krzeczyn Wielki, Grzybowa Góra - Rynarcice - Polkowice parkingowych miejscowo ściach i Miedzi LUBIN, lasy w pobli Ŝu Goli - Grodowiec - Głogów znajduj ących si ę w 2. Zielony – Lisiec, Gorzyca, Chróstnik, Bolesławiec- Chocianów -Lisiec- nich ciekawych Szlak le śny Krzeczyn Wielki, LUBIN, Krzeczyn Wielki - Lubin - Składowice - obiektach ( ście Ŝkach Składowice Toszowice - Stara Rudna-Rozłogi - rowerowych, Miłogoszcz - Górki - Chobienia zabytkach, miejscach 3. śółty – Szlak Szklary Dolne, Krzeczyn Mały Lubi ąŜ - Prochowice - Miłoradzice - interesuj ących z zabytków LUBIN Osiek, Pieszków Pieszków - Osiek - Lubin - Krzeczyn punktu widzenia Miłoradzice Mały - Przemków przyrodniczego, punktach gastronomicznych, przystankach, itp.) oraz odległo ściach do ww. miejsc,
ławeczki,
ewentualnie wiaty „przystankowe”

Rowerowe 1.Niebieski Obora - Brunów - Gorzyca - Dookoła Gminy Lubin
mała liczba miejsc
tablice informacyjne o Bolanów - Chróstnik - Gorzelin - parkingowych miejscowo ściach i Pieszków - Niemstów - Czerniec znajduj ących si ę w nich - Siedlce - D ąbrowa Górna - - ciekawych obiektach Składowice - Gola (szlakach pieszych, 2.Czerwony Gola, LUBIN, Miroszowice, Krzy Ŝowa - R ęszów - Siedlce - Czerniec zabytkach, miejscach Kłopotów, Czerniec, Siedlce - Lubin - Gola - Rynarcice - Polkowice interesuj ących z punktu widzenia Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 251 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

3. Zielony Obora – Lubin – Gorzelin - Obora – Lubin – Gorzelin - Raszówka Raszówka

PLANOWANE Piesze – brak Planowane jest wytyczenie szlaku pieszego „Po Parkach Zabytkowych Gminy Lubin” wpisuj ącego si ę w szlak „parkowo-ogrodowy” Subregionu Borów Dolno śląskich Rowerowe - brak PlanowanejestzlecenieopracowaniakoncepcjimodernizacjiszlakówiścieŜekrowerowychwGminieLubin(kompatybilnegodoStudiumuwarunkowańi kierunkówzagospodarowaniaprzestrzennegoGminy),wktórejzaproponowanyzostanieukładszlakówiścieŜekrowerowychnaterenieGminywpisujący sięwistniejącąsiećpowiatowąimiejską,zuwzględnieniem dostępu do punktów gastronomicznych i sanitarnych oraz serwisowych, przebiegający w pobliŜu parków podworskich Gminy Lubin oraz interesujących zabytków i miejsc przyrodniczo cennych. Projektowana sieć zostanie podzielona na poszczególneodcinkiwgstopnia„ingerencji”inwestycyjnej(wniektórychmiejscachkoniecznebędzietylkowytyczenieioznakowanie,winnychwiększe zabiegi budowlane z ciągami pieszo – jezdnymi i oświetleniem włącznie). Zaproponowane zostanie równieŜ etapowanie całości zadania wg „stopnia pilności” oraz sposób oznakowania szlaków i ścieŜek wraz z określeniem „stopnia trudności”. Przy trasach rowerowych (np. w sąsiedztwie świetlic wiejskich) planowane jest wykonanie miejsc do odpoczynku (np. zadaszonych drewnianych wiat) oraz punktów informacji turystycznej z tablicami informacyjnymiwłącznie. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

252 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.5. Gmina Nowogrodziec Tabela 26. Inwestycje na terenie Miasta i Gminy Nowogrodziec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Ko ściół
tak
5 miejsc
budowa miejsc
sklep,
ławeczki, parafialny p.w. parkingowych dla parkingowych dla
przystanek
tablica informacyjna Matki Bo Ŝej Obiekt wymaga samochodów 10 samochodów autobusowy (historia o Ko ściele). Cz ęstochowskie konserwacji i osobowych osobowych j bie Ŝą cych napraw. w Go ściszowie z XIII w. 2. Park dworski -
tak
w miar ę
sklep,
ławeczki, w Go ściszowie mo Ŝliwo ści lepsze
przystanek
kosze na śmieci, oznakowanie i autobusowy
tablica informacyjna o zagospodarowani parku, e miejsc
wiaty, parkingowych
oznakowanie dojazdu. 3.
tak - - -
tablica informacyjna o Średniowieczny pr ęgierzu pr ęgierz w Obiekt wymaga Go ściszowie konserwacji. 4. Ko ściół
tak
3 miejsca
budowa miejsc
sklep,
ławeczki, parafialny pw. parkingowe dla parkingowych dla
przystanek
tablica informacyjna św. Antoniego Obiekt wymaga samochodów 10 samochodów autobusowy (historia o Ko ściele) w Gierałtowie bie Ŝą cych napraw. osobowych (przy osobowych
boisko szkolne z XV w. pobliskim sklepie)

5. Ko ściół
tak
5 miejsc
budowa miejsc -
ławeczki, filialny pw. św. parkingowych dla parkingowych dla
tablica informacyjna Stanisława Obiekt wymaga samochodów 10 samochodów (historia o Ko ściele) Biskupa bie Ŝą cych napraw osobowych (przy osobowych w Czernej pobliskiej szkole) 6.Stół
tak - -
gospodarstwo
tablica informacyjna o Napoleona agroturystyczne zabytku Obiekt wymaga Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 253 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

konserwacji i bie Ŝą cych napraw. 7.Ko ściół
tak
5 miejsc
budowa miejsc
sklep z ceramika
ławeczki, parafialny pod parkingowych dla parkingowych dla bolesławieck ą,
tablica informacyjna wezwaniem Obiekt wymaga samochodów 15 samochodów
przystanek (historia o Ko ściele i Podwy Ŝszenia konserwacji i osobowych osobowych autobusowy wie Ŝy), Krzy Ŝa św. w bie Ŝą cych napraw.
boisko szkolne
kosze na śmieci. Zebrzydowej – wie Ŝa zabytkowa 8.Zabytkowy -
brak
budowa miejsc
brak
ławeczki, park dworski – parkingowych dla
tablica informacyjna Park D ębów w 10 samochodów (historia parku), Zebrzydowej osobowych
kosze na śmieci,
oznakowanie dojazdu. 9.Ko ściół pod
tak
20 miejsc -
sklep,
ławeczki, wezwaniem św. parkingowych dla
przystanek
tablica informacyjna Michała i Anny Obiekt wymaga samochodów autobusowy (historia o Ko ściele), w Wykrotach konserwacji i osobowych
świetlica wiejska,
kosze na śmieci. bie Ŝą cych napraw. 10. Park
brak
budowa miejsc
sklep
ławeczki, podworski w parkingowych dla
tablica informacyjna Wykrotach 10 samochodów (historia parku) osobowych
kosze na śmieci
oznakowanie dojazdu 11. Ko ściół
tak
5 miejsc
budowa miejsc
ruiny klasztoru Sióstr
ławeczki, parafialny pw. parkingowych dla parkingowych dla Magdalenek, które
tablica informacyjna św. Piotra i Obiekt wymaga samochodów 10 samochodów stanowi ą wzajemne (historia Ko ścioła), Pawła w konserwacji i osobowych osobowych uzupełnienie przy
kosze na śmieci. Nowogrod źcu bie Ŝą cych napraw zwiedzaniu ko ścioła,
sklepy,
bank,
restauracje,
Urz ąd Miejski,

12. Ruiny
tak
5 miejsc
10 miejsc
trwa pozyskiwanie
ławeczki, klasztoru Sióstr parkingowych dla parkingowych dla środków finansowych
tablica informacyjna Magdalenek w Obiekt wymaga samochodów samochodów na odnow ę zabytku, (historia klasztoru),

254 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Nowogrod źcu gruntownej renowacji osobowych osobowych
sklepy,
kosze na śmieci,
bank,
oznakowanie dojazdu.
restauracje,
Urz ąd Miejski 13. Ratusz w
tak
15 miejsc
20 miejsc
sklepy,
ławeczki, Nowogrod źcu z parkingowych dla parkingowych
bank,
tablice informacyjne 1656r. Obiekt wymaga samochodów
przystanek (zabytki, mapa miasta). bie Ŝą cych remontów. osobowych autobusowy,
kwiaciarnie,
punk pocztowy,
szkoła,
ko ściół,
ruiny klasztoru Sióstr Magdalenek,
restauracje,
noclegi,
kantor wymiany walut 14. Wie Ŝa
tak
8 miejsc
10 miejsc
sklep,
ławeczki, widokowa w parkingowych dla parkingowych dla
szkoła,
tablica informacyjna, Nowogrod źcu Obiekt wymaga samochodów samochodów
kompleks boisk „Orlik”
kosze na śmieci, konserwacji i osobowych osobowych
przychodnia,
ogrodzenie wokół bie Ŝą cych napraw.
restauracje, wie Ŝy.
apteka,
noclegi 15. Słup milowy -
brak
10 miejsc
przystanek
ogrodzenie, poczty saskiej parkingowych dla autobusowy
ławeczki, w Nowogrod źcu samochodów
kosze, osobowych
tablica informacyjna. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 255 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 27. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Miasta i Gminy Nowogrodziec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1. Dolno śląska Zabłocie - Nowogrodziec Głogów - Zgorzelec -
ławeczki Droga Św.
wiaty Jakuba
tablice informacyjne o atrakcjach gminy
kosze na śmieci 2. Szlak niebieski Zebrzydowa – Nowa Wie ś Zebrzydowa – Osiecznica - Bolesławiec -
ławeczki „Szlak
wiaty puszcza ński”
tablice informacyjne
kosze na śmieci Rowerowe 1. Szlak Ŝółty Go ściszów Bolesławiec – Bolesławice -
ławeczki „Śląsko – Nowogrodziec – Parzyce – 68,8 km
punkty widokowe Łu Ŝycki” Kier Ŝno
wiaty
tablice informacyjne o atrakcjach gminy
stojaki na rowery
kosze na śmieci 2. Szlaki Go ściszów – Milików – Nowogrodziec – Lubomierz – Grudza -
ławeczki rowerowe Nowogrodziec 36,7 km
punkty widokowe Zwi ązku Gmin
wiaty Kwisa – szlak
tablice informacyjne o zielony atrakcjach gminy
stojaki na rowery
kosze na śmieci 3. Szlaki Nowogrodziec – Zabłocie, Nowogrodziec – Nawojów -
ławeczki rowerowe Go ściszów 33,4 km
punkty widokowe Zwi ązku Gmin
wiaty Kwisa – szlak
tablice informacyjne o niebieski II atrakcjach gminy „Śladem Krzy Ŝy
stojaki na rowery 256 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Pokutnych”
kosze na śmieci. 4. Szlaki Parzyce – Kier Ŝno – Małomice – Czerniawa Zdrój -
ławeczki, rowerowe Nowogrodziec 95,3 km
punkty widokowe, Zwi ązku Gmin
wiaty, Kwisa – szlak
tablice informacyjne o czerwony atrakcjach gminy, „Dolina Kwisy”
stojaki na rowery,
kosze na śmieci. 5. Szlaki Nowogrodziec – Ołdrzychów – Nowogrodziec – Gierałtów -
ławeczki, rowerowe Czerna – Zagajnik – Wykroty - 19,3 km
punkty widokowe, Zwi ązku Gmin Godzieszów - Gierałtów-
wiaty, Kwisa – szlak Nowogrodziec
tablice informacyjne o zielony II atrakcjach gminy, „Śladami
kosze na śmieci. zapomnianej zbrodni” PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe - brak Inne 1. Szlak - Zamek „Czocha” – Gryfów – Luba ń – -
wytyczenie tras, kajakowy Nowogrodziec - Zamek „Kliczków”
oznakowanie tras,
przystanie,
oznakowanie, przysta ń i stopni wodnych,
wiaty,
ławeczki,
kosze,
punkty widokowe. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 257 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.6. Gmina Osiecznica

Tabela 28. Inwestycje na terenie Gminy Osiecznica wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Ko ściół p.w.
Tak
1 miejsce
budowa parkingu
zespół dworski który
ławeczki, Trzech króli w parkingowe dla dla 20 stanowi wzajemne
tablica informacyjna Kliczkowie, 2 Obiekt wymaga samochodów samochodów uzupełnienie przy (historia o Ko ściele), poł. XVI w. konserwacji elewacji i osobowych osobowych zwiedzaniu ko ścioła, dachu oraz muru
przystanek autobusowy ogrodzenia wraz z w niewielkiej odległo ści odtworzeniem bramy (ok.100 mb), wjazdowej, furtki oraz
sklep w niewielkiej placu przed ko ściołem. odległo ści (ok. 100 mb)

2 . Ko ściół
tak
w niewielkiej
budowa parkingu
sklep,
ławeczki, ewangelicki ilo ści około 5 dla 10
przystanek autobusowy
tablice informacyjne z Niepokalane Obiekt wymaga miejsc samochodów histori ą Ko ścioła go Pocz ęcia wymiany dachu oraz osobowych bie Ŝą cych prac N.M.P. w konserwacyjnych. Ławszowej – datowanie 1823 r.

3. Ko ściół
tak
tak
budowa parkingu
sklep ,
ławeczki, Parafialny p.w. dla 10
przystanek autobusowy
tablice informacyjne z św. Antoniego Obiekt wymaga w niewielkiej ilo ści samochodów histori ą Ko ścioła Padewskiego remontu wn ętrza około 5 miejsc osobowych w Parowej – ko ścioła (posadzki, parkingowych XV w. ławeczki) oraz wie Ŝy ko ścielnej w której poluzowane s ą bloki kamienne 258 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4. Ko ściół
tak
tak
utwardzenie i
sklep ,
ławeczki, Parafialny p.w. oznakowanie
przystanek autobusowy
tablice informacyjne z Stygmatów św. Obiekt wymaga Około 20 miejsc parkingu histori ą Ko ścioła Franciszka z remontu dachu oraz parkingowych dla Asy Ŝu wraz z elewacji oraz samochodów dzwonnic ą w dzwonnicy w środku osobowych Tomisławiu – (schody) XIV w., XVII w. 5. Pastorówka,
tak
tak
utwardzenie i
sklep,
ławeczki, obecnie oznakowanie
przystanek autobusowy
tablice informacyjne z plebania oraz Mur ko ścielny wymaga Miejsca parkingowe parkingu histori ą pastorówki, cmentarz pilnego remontu, istniej ące przy przyko ścielny bramy nie ma, ko ściele (ok. 20 wraz z murem wymaga odtworzenia miejsc) kamiennym z na podstawie danych, bram ą w zdj ęć . Cmentarz Tomisławie – wymaga pilnego datowanie zagospodarowania 1836 - 1837 6. Zespół
tak
50 miejsc
budowa parkingu
sklep w niewielkiej
miejsca spacerowe, rezydencjonaln parkingowych dla dla około 50 odległo ści (ok.100 mb),
ławeczki, y w Kliczkowie Remontu i wymiany samochodów samochodów
przystanek autobusowy
doj ście do rzeki, (zamek) wraz z nawierzchni wymaga osobowych osobowych w niewielkiej odległo ści
tablica informacyjna z parkiem infrastruktura dróg i (ok.100 mb) histori ą zamku, pałacowym – ście Ŝek oraz podjazdy
Drogi,alejki , ławki, XVI w XIX w i parkingi, rewitalizacji i miejsca odpoczynku, leczenia drzew tablice informacyjne o wymaga całe całym parku i zało Ŝenie parku w poszczególnych jego obr ębie cz ęś ciach, tablice nieruchomo ści, informacyjne rekultywacja dojazdowe,tablice zabytkowego stawu i informacyjne o odtworzenie jego szlakach konnych, infrastruktury pieszych, parkowo kulturowym (szlak historycznych parków i ogrodów) i rowerowych

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 259 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

7. Cmentarz
tak
brak miejsc
budowa parkingu
sklep w niewielkiej
ogrodzenie, ko ński w Obiekt wymaga parkingowych dla około 10 odległo ści (ok.150 mb),
ławeczki, Kliczkowie ogrodzenia, samochodów
przystanek autobusowy
tablica informacyjna z konserwacji osobowych w niewielkiej odległo ści histori ą cmentarza nagrobków ko ńskich (ok.150 mb) 8. Budynek
nie
moŜna
oznakowanie
sklep w niewielkiej
ławeczki przy parkingu mieszkalny nr wykorzysta ć parkingu odległo ści (ok.50 mb),
tablica informacyjna z 19 w
Obiekt został miejsca
przystanek autobusowy historia budynku. Osiecznicy – wyremontowany parkingowe przy w niewielkiej odległo ści XVIII w. przez wła ścicieli. Gminnym (ok.150 mb) Ośrodku Kultury i
stacja paliw Sportu (ok. 5 miejsc dla samochodów osobowych) 9. Budynek
tak
brak
budowa min. 5 -
ławeczki mieszkalny nr miejsc
tablice informacyjne 26 w Obiekt wymaga parkingowych Kliczkowie pilnego remontu 10. Ście Ŝka -
brak miejsc
budowa miejsc
informacje edukacyjne
ławeczki geologiczna z parkingowych parkingowych
tablice informacyjna utworami przy wej ściu na
oznakowanie trasy skalnymi w ście Ŝkę
kosze na śmieci Osiecznicy
oznaczenie doj ścia 11. Basen W trakcie realizacji
20 miejsc
budowa miejsc
brak k ąpielisk, Utworzenie Centrum kryty w (obecnie ogłoszono parkingowych dla parkingowych dla
obiekt poł ączony Turystyki i rekreacji. Nowy Osiecznicy . przetarg w formie samochodów samochodów będzie z istniej ącym budynek – jako centrum zaprojektuj – wybuduj) osobowych przy osobowych Zespołem Szkół w edukacyjne dla dzieci i Ośrodku Zdrowia Osiecznicy oraz młodzie Ŝy oraz centrum w Osiecznicy kompleksem boisk turystyki i rekreacji dla mieszka ńców i turystów. 12. Stawy -
brak miejsc
do wytyczenia –
sklepy spo Ŝywcze Poprawa estetyki wokół Hodowlane w parkingowych planowane (odległo ść około 100 stawów (teren Parowej zagospodarowani mb) Gospodarstwa e przez
przystanek autobusowy Rybackiego): wła ściciela w niewielkiej odległo ści
ławeczki, (około 150 mb)
wiata,
makieta z widokiem na

260 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

stawy,
kosze na śmieci etc.

13. Internat -
10 miejsc -
sklep spo Ŝywczy
ławeczki, MACZEK ze parkingowych dla odległo ść około 1000
tablice informacyjne, Świ ętoszowa samochodów mb,
oznakowanie dojazdu. osobowych
przystanek autobusowy w odległo ści około 500 mb 14. -
4 miejsca - -
ławeczki, Gospodarstwo parkingowe dla
tablice informacyjna, Agroturystycz samochodów
oznakowanie dojazdu. ne BOROWIK z osobowych Ołoboku 15. -
4 miejsca - -
ławeczki, Gospodarstwo parkingowe dla
tablice informacyjna, Agroturystycz samochodów
oznakowanie dojazdu. ne AGRO- osobowych RELAX z Bronowca 16. Go ściniec -
4 miejsca - -
ławeczki, Kliczków z parkingowe dla
tablice informacyjna, Kliczkowa samochodów
oznakowanie dojazdu. osobowych 17. Bar Orion z -
1 miejsce
budowa miejsc
sklep spo Ŝywczy,
ławeczki, Parowej parkingowe dla parkingowych dla
przystanek autobusowy
tablice informacyjna, samochodu samochodów
oznakowanie dojazdu. osobowego osobowych 18. Bar -
2 miejsca
budowa miejsc
sklep spo Ŝywczy około
ławeczki, Uniwersalny ze parkingowe dla parkingowych dla 500 mb,
tablice informacyjne, Świ ętoszowa samochodów 4 samochodów
przystanek autobusowy
oznakowanie dojazdu. osobowych osobowych. około 500 mb 19. Zajazd -
5 miejsc -
-
tablice informacyjne, POKUSA ze parkingowych dla
oznakowanie dojazdu. Świ ętoszowa samochodów osobowych 20. Bar -
2 miejsca -
sklep spo Ŝywczy około
tablice informacyjne, OLIMPIA z parkingowe dla 800 mb
oznakowanie dojazdu. Osiecznicy samochodów
Przystanek autobusowy Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 261 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

osobowych około 800 mb 21. Bar z -
2 miejsca -
bar poł ączony ze
ławeczki, Ławszowej parkingowe dla sklepem spo Ŝywczym
tablice informacyjna, samochodów
przystanek autobusowy
oznakowanie dojazdu. osobowych około 100 mb 22. -
2 miejsca
budowa miejsc
miejscowo ść z jednym
ławeczki, Gospodarstwo parkingowe dla parkingowych dla domem
tablice informacyjna, Pszczelarskie z samochodów 2 samochodów
oznakowanie dojazdu. minimuzeum osobowych osobowych pszczelarstwa 23.Izba I
1 miejsce
budowa miejsc
sklep spo Ŝywczy około
ławeczki, Rękodzieła z parkingowe dla parkingowych dla 500 mb
tablice informacyjna, Przej ęsławia samochodów 3 samochodów
przystanek autobusowy
oznakowanie dojazdu. osobowych osobowych około 500 mb 24. Kliczków – Tak-park wymaga
brak miejsc
Ilo ść miejsc
Centrum
Drogi,alejki , Historyczny inwentaryzacji, parkingowych parkingowych konferencyjno-
ławki, miejsca park projektu rewitalizacji, wyniknie z wypoczynkowe Zamek odpoczynku, krajobrazowy planu leczenia drzew, projektu Kliczków
tablice informacyjne o autorstwa wykonania rewitalizacji rewitalizacji parku całym parku i Edwarda –przywrócenia do poszczególnych jego Petzold’a stanu pierwotnego cz ęś ciach, tablice informacyjne dojazdowe,
tablice informacyjne o szlakach konnych, pieszych, szlaku parkowo- kulturowego (szlak historycznych parków i ogrodów) i rowerowych 25.Kliczków – Tak – rewitalizacja

Ilo ść miejsc
Obecnie istniej ąca na
Tablice informacyjne, Park obiektów obj ętych parkingowych obszarze Parku
punkt informacji Kulturowy – planem ochrony Parku wyniknie z planu Kulturowego turystycznej, inne obszar Kulturowego w wynikaj ące z planu, okre ślony zakresie
tablice informacyjne o Uchwał ą uzgodnionym w planie szlakach konnych, Gminy pieszych, szlaku ,obejmuj ący parkowo- kulturowego wie ś Kliczków (szlak historycznych

262 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wraz z parków i ogrodów) i historycznym rowerowych parkiem krajobrazowym i cz ęść Osiecznicy 26. Kliczków – Tak-zespół obiektów
Ilo ść miejsc
Ośrodek je ździecki –
Tablice informacyjne z zabytkowy wymaga kapitalnego parkingowych stajnia z niewielkim historią obiektu i ofert ą zespół remontu i adaptacji na wyniknie z zapleczem turystyczn ą, folwarczny pod hotel z salami projektu
tablice informacyjne o adresami: szkoleniowymi, szlakach konnych, Kliczków 21d i konferencyjnymi i pieszych, parków 15 treningowymi wraz z kulturowych (szlak rekreacyjno- historycznych parków i rehabilitacyjnym ogrodów) i rowerowych ośrodkiem je ździeckim 27. Inne Obiekty wymagaj ące Od 1 do 5 miejsc
Tablice informacyjne o obiekty pilnego remontu parkingowych przed obiektach wpisane do obiektem rejestru zabytków Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 263 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 29. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Osiecznica wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1. Szlak na Szlak pieszy z elementami Osiecznica
brak miejsc
budowa miejsc ście Ŝce edukacyjnymi parkingowych, parkingowych, geologicznej
ławeczki
tablice informacyjne,

Rowerowe 1. Szlak Przebiegaj ący przez teren gminy Szlak prowadzi z Bolesławca w kierunku
ławeczki, punkty rowerowy Tomisław-Kliczków na odcinku Tomisławia i z powrotem do Bolesławca widokowe, wiaty niebieski 11 km
tablice informacyjne o atrakcjach gminy
stojaki na rowery 2. Szlak Przebiegaj ący przez teren gminy Szlak prowadzi z Zagajnika (gmina
ławeczki, punkty rowerowy Tomisław na odcinku 7,5 km Węgliniec ) przez Tomisław, Gieratów z widokowe, wiaty zielony powrotem do Zagajnika
tablice informacyjne o atrakcjach gminy
stojaki na rowery 3. Szlak Przebiegaj ący przez teren gminy Szlak rowerowy prowadzi od Bolesławca
ławeczki, punkty rowerowy Ŝółty Kliczków na odcinku 15,5 km do Kliczkowa i z powrotem do widokowe, wiaty Bolesławca
tablice informacyjne o atrakcjach gminy
stojaki na rowery 4. Szlak Przebiegaj ący przez teren gminy Szlak prowadzi od Małomic -
ławeczki, punkty rowerowy Tomisław-Świ ętoszów na (województwo Lubuskie) w kierunku widokowe, wiaty czerwony odcinku 30 km Nowogrod źca i Czerniawy Zdrój
tablice informacyjne o atrakcjach gminy
stojaki na rowery Inne - brak PLANOWANE Piesze - brak 1. Z centrum
szlak prowadz ący z W zale Ŝno ści od obranego szlaku
parking w centrum
budowa punktów Osiecznicy do centrum Osiecznicy w turystycznego przy Urz ędzie Gminy gastronomicznych , 264 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Kliczkowa kierunku zamku w
tablice informacyjne Kliczkowie i z powrotem do ze szlakami Osiecznicy turystycznymi i rowerowymi z podaniem atrakcji turystycznych wyst ępuj ących w gminie Rowerowe 1. Szlak
szlak prowadz ący przez W zale Ŝno ści od obranego szlaku -
wytyczenie tras rowerowy Osiecznic ę w kierunku rowerowego
oznakowanie tras przebiegaj ący Świ ętoszowa
ławeczki, kosze na przez teren śmieci, wiaty Borów
stojaki na rowery Dolno śląskich

2. Szlak
szlak rowerowy ł ącz ący W zale Ŝno ści od obranego szlaku
wytyczenie tras rowerowy gminy istniej ące szlaki rowerowe z rowerowego
oznakowanie tras Osiecznica wszystkimi miejscowo ściami
ławeczki, kosze na gminy Osiecznica śmieci, wiaty
stojaki na rowery Inne – szlaki konne 1. Szlak
szlak prowadz ący przez System szlaków konnych -
wytyczenie tras przebiegaj ące Osiecznic ę w kierunku przebiegaj ących przez cały obszar
oznakowanie tras przez teren wschód-zachód Borów Dolno śląskich
miejsca postojowe dla Borów
szlaki na terenie gminy koni i je źdŜców Dolno śląskich mi ędzy w trójk ącie
kosze na śmieci miejscowo ści Kliczków- Ławszowa-Dobra Inne szlaki - kajakowe 1. Szlak
szlak prowadz ący od Mirska
wytyczenie tras, kajakowy na poprzez miejscowo ści gminy
oznakowanie tras, rzece Kwisie Osiecznica w kierunku
przystanie z Trzebowa miejscami obsługi podró Ŝnych w miejscowo ści Kliczków, Świ ętoszów, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 265 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wiaty,
ławeczki,
kosze na smieci Inne - parkowo-kulturowy (szlak historycznych parków i ogrodów) 1. Szlak po
Kliczków i inne parki i Zgodnie z projektem szlaku parkowo-
brak
wytyczenie tras historycznych ogrody historyczne na kulturowego (szlak historycznych parków
oznakowanie tras parkach i terenie Gminy i ogrodów) na obszarze Subregionu Bory
miejsca wypoczynku ogrodach: Dolno śląskie oraz na terenie Niemiec i
ławki, kosze na Czech śmieci,
tablice informacyjne o całym szlaku i jego elementach Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

266 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.7. Gmina Przemków

Tabela 15. Inwestycje na terenie Gminy Przemków wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Zabytkowy
tak
40 miejsc
utwardzenie -
ławki, Park Miejski w parkingowych dla kostk ą granitow ą
oświetlenie, Przemkowie samochodów istniej ących miejsc
altana widowiskowa, osobowych parkingowych,
tablica informacyjna, oznakowanie
tabliczki kierunkowe,
utwardzenie ci ągów pieszych,
odnowienie istniej ących elementów zabytkowych,
kosze na śmieci. 2. Ko ściół
nie
niewielka ilo ść
oznakowanie -
ławki, parafialny pw. miejsc istniej ących miejsc
tablica informacyjna z Wniebowzi ęcia parkingowych parkingowych, histori ą ko ścioła, NMP, plebania
budowa miejsc
profesjonalne parkingowych dla oświetlenie obiektu, 30 samochodów
kosze na śmieci. osobowych 3. Ko ściół
nie
20 miejsc
oznakowanie -
ławki, prawosławny pw parkingowych dla istniej ących miejsc
tablica informacyjna, Św. Michała samochodów parkingowych
drogowskazy Archanioła, osobowych
budowa miejsc
profesjonalne plebania parkingowych dla oświetlenie obiektu, 30 samochodów
kosze na śmieci. osobowych. 4. Cmentarz
tak
parking przy Parku
utwardzenie -
odnowienie nagrobków, rodowy w parku Miejskim kostka granitow ą
ławki, miejskim istniej ących miejsc
tablice informacyjne, parkingowych,
oznakowanie trasy,
oznakowanie
kosze na śmieci. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 267 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

5.Park
tak -
budowa miejsc -
ławki, zabytkowy w parkingowych dla
utwardzenie ci ągów Jakubowie 10 samochodów pieszych, Lubi ńskim osobowych
tablica informacyjna,
drogowskazy,
kosze na śmieci.

6. Dom
nie
8 miejsc
utwardzenie -
ławki, Wczasów parkingowych dla miejsc
tablice informacyjne Dzieci ęcych w samochodów parkingowych
kierunkowskazy Przemkowie osobowych
kosze na śmieci.

7. wie ś
tak -
budowa miejsc -
punkt gastronomiczny, Ostaszów – parkingowych dla
ławki (20), charakterystyczn 10 samochodów
system pomostów wraz a zabudowa osobowych z wie Ŝą widokow ą, szachulcowa
kosze na śmieci,
tablice informacyjno- przyrodniczo- edukacyjne,
tablice kierunkowe,
wiaty przystankowe nawi ązuj ące wygl ądem do zabudowy wsi,
zagospodarowanie wyrobiska po Ŝwirowni na o środek sportów wodnych. 8. Przemkowski - -
budowa miejsc 1. -
ławki, Park parkingowych, ich
tablica informacyjne Krajobrazowy utwardzenie i opisuj ące granice i oznakowanie walory parku,
kosze na śmieci,
oznakowanie tras,
wytyczenie i oznakowanie szlaków pieszych, rowerowych, wodnych i konnych.

268 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

9. Rezerwat - -
budowa miejsc -
ławki, ornitologiczny parkingowych, ich
tablica informacyjna, „Stawy utwardzenie i
oznakowanie. Przemkowskie” oznakowanie 10. Stawy - - - -
ławki, Przemkowskie
tablica informacyjna, jako obszar
tablice kierunkowe. Europejskiej Sieci Ekologicznej Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) Natura 2000 pn. Stawy Przemkowskie 11. U Ŝytek - - - -
ławki, ekologiczny
tablice informacyjne, „Przemkowskie
oznakowanie tras. Bagno „ 12. Rezerwat - - - -
ławki, przyrody „Ł ęgi
tablica informacyjna, Źródliskowe
drogowskazy. okolic Przemkowa” 13. Obszar - - - -
ławki, naturowy OSO
tablica informacyjna. Bory Dolno śląskie 14. W ramach - - - -
ławki, powy Ŝszego
tablica informacyjna. obszaru OSO „Wrzosowisko Przemkowskie” oraz u Ŝytek ekologiczny :Cietrzewiowe Wrzosowisko” 15. Ruchome - -
budowa miejsc -
tablice informacyjne,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 269 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Wydmy parkingowych, ich
drogowskazy – Śródl ądowe utwardzenie i oznaczenie doj ścia. oznakowanie 16. Pomnik -
10 miejsc
budowa miejsc
punkt gastronomiczny,
ławeczki i stoły dla Przyrody – D ąb parkingowych dla parkingowych ich
ławeczki, turystów, Chrobrego samochodów oznaczenie i
sklep,
altana wypoczynkowa, (najstarsze d ąb osobowych utwardzenie
zajazd.
oznakowanie doj ścia, szypułkowy w
tablice informacyjne, Polsce)
kierunkowe
kosze na śmieci. 17. Bunkry -
8 miejsc
budowa miejsc -
ławki, poradzieckie w parkingowych dla parkingowych,
tablice informacyjne Wilkocinie samochodów oznaczenie i
drogowskazy – osobowych utwardzenie oznaczenie doj ścia,
punkt gastronomiczny. 18. K ąpielisko -
20 miejsc
oznaczenie i
ławeczki – 5 szt.
ławki i stoły dla turystów, Miejskie w parkingowych dla utwardzenie
punkt gastronomiczny, Przemkowie samochodów miejsc
tablica informacyjna, osobowych parkingowych
drogowskazy,
kosze na śmieci,
sanitariaty,
altany wypoczynkowe,
budowa wypo Ŝyczalni, sprz ętu wodnego,
modernizacja pola namiotowego,
budowa budynku gospodarczego,
budowa kładki,
zakup sprz ętu wodnego np. kajaki, rowery wodne. 19. Ekomuzeum -
4 miejsc
budowa i -
tablice kierunkowe, Wrzosowej parkingowe dla utwardzenie 10
ławki, kosze na śmieci, Krainy Punkt samochodów miejsc
altanki wypoczynkowe. ekomuzealny osobowych parkingowych dla Pasieka MAJA samochodów osobowych Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

270 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 16. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Przemków wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1. Szlak Przemków - Prochowice Cało ść 10 km -
ławki, zabytków - Ŝółty
tablice informacyjne,
oznakowanie trasy,
drogowskazy,
kosze na śmieci. 2. Szlak Przemków - Piotrowice Przemków – Piotrowice – wiec -
ławki, Borowika - Pogorzele – Studzianki – Borówki –
tablice informacyjne, czerwony Gromadka – Wierzbowa – Pasternik –
oznakowanie trasy, Chocianów – Przemkow dł. 75 km
drogowskazy,
kosze na śmieci. 3. Ście Ŝka Przemków dł. 6,5 km -
ławki, Historyczno –
tablice informacyjne, przyrodnicza po
oznakowanie trasy, Przemkowie
drogowskazy,
kosze na śmieci. Rowerowe 1. Szlak Piotrowice - Przemków Wierzbowa – Leszno Górne – -
ławki, czerwony Biernatów – Piotrowice – Przemków dł.
tablice informacyjne, 35 km
oznakowanie trasy,
drogowskazy,
kosze na śmieci. 2. Szlak Przemków - Piotrowice Przemków – Piotrowice – wie ś -
ławki, niebieski Pogorzele – Studzianki – Borówki –
tablice informacyjne, Gromadka – Wierzbowa – Pasternik –
oznakowanie trasy, Chocianów – Przemków dł. 75 km
drogowskazy,
kosze na śmieci. 3. Szlak Ŝółty Kr ępa - Ł ęŜ ce – Ostaszów - Przemków – Radwanice – Kr ępa – -
ławki, Przemków Ostaszów – Ł ęŜ ce – Przemków dł. 38
tablice informacyjne, km
oznakowanie trasy,
drogowskazy,
kosze na śmieci. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 271 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Inne – brak Ście Ŝki dydaktyczne u przyrodnicze 1. Stawy 16 km 16 km -
ławki, Przemkowskie
tablice informacyjne,
oznakowanie trasy,
drogowskazy,
kosze na śmieci. 2. Lasy Okolic 20 km 20 km -
ławki, Przemkowa
tablice informacyjne,
oznakowanie trasy,
drogowskazy,
kosze na śmieci. 3. Ruchome 6 km 6 km -
ławki, Wydmy
tablice informacyjne, Śródl ądowe
oznakowanie trasy,
drogowskazy,
kosze na śmieci. PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe Inne – brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

272 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.8. Gmina Warta Bolesławiecka

Tabela 15. Inwestycje na terenie Gminy Warta Bolesławiecka wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1.Park
tak
10 miejsc
budowa parkingu
świetlica wiejska
ławeczki, zabytkowy w parkingowych dla dla 20
alejki Iwinach Uporz ądkowanie i samochodów samochodów
kosze na śmieci, przywrócenie osobowych osobowych i co
nasadzenie drzew, charakteru najmniej 1
plac zabaw, wypoczynkowego autokar
domek grillowy,
tablica informacyjna. 2.Park w
tak
brak miejsc
budowa parkingu
brak
ławeczki, Raciborowicach parkingowych dla 10
kosze na śmieci, Górnych Uporz ądkowanie i samochodów
alejki, przywrócenie osobowych.
domek grillowy, charakteru
plac zabaw, wypoczynkowego
tablica informacyjna. 3. Świetlica
tak
brak miejsc
budowa parkingu
brak
ławeczki, Iwiny parkingowych dla 20
kosze na śmieci, Obiekt wymaga samochodów
chodniki. kapitalnego remontu. osobowych 4. Dom Kultury
tak
15 miejsc
budowa parkingu
brak
ławeczki , Tomaszów parkingowych dla dla 30
kosze na śmieci. Bolesławiecki Remont tarasu, samochodów samochodów elewacja, malowanie osobowych osobowych dachu, remont sceny.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 273 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

5.Otoczenie
tak
10 miejsc
budowa parkingu
ławeczki
kosze na śmieci, Domu Kultury parkingowych dla dla 20
plac zabaw, Warta Uporz ądkowanie samochodów samochodów
tablica informacyjna. Bolesławiecka otoczenia, remont osobowych osobowych parkingu.

6.Kino ‘Kujawy’
tak
10 miejsc
budowa parkingu
sklep spo Ŝywczy,
ławeczki, Raciborowice parkingowych dla dla 20
bar
kosze. Dolne Remont wewn ętrzny i samochodów samochodów zewn ętrzny. osobowych osobowych

7. boisko w
tak
5 miejsc
budowa parkingu brak
ławeczki, Iwinach parkingowych dla dla 10
kosze. Poło Ŝenie nowej samochodów samochodów nawierzchni. osobowych osobowych 8. boisko w
tak
brak miejsc
budowa parkingu brak
ławeczki , Raciborowicach parkingowych dla 10
kosze. Dolnych Poło Ŝenie nowej samochodów nawierzchni. osobowych 9. W okolicach - -
budowa parkingu -
miejsca biwakowe, Jurkowa dla 10
ławeczki, znajduje si ę samochodów
kosze cz ęść Obszaru osobowych Chronionego Krajobrazu "Grodziec 10. Zamek - - - -
własno ść prywatna zbudowany w latach 1540/41 przez miejscowego dziedzica Hansa von Zedlitz; rozbudowany na barokowy pałac w XVII i XVIII 274 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wieku , zabudowania folwarczne i park ogrodowy-Warta Bolesławiecka Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Tabela 16. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Warta Bolesławiecka wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze - brak Rowerowe 1. Czerwony – Tomaszów Bolesławiecki - Bolesławiec – -
ławeczki, szlak II Armii Wilczy Las Tomaszów Bolesławiecki - Wilczy Las –
kosze na śmieci, Wojska Okmiany – Chojnów – Legnica
stojaki na rowery, Polskiego
tablice informacyjne.

2. śółty Wartowice – Warta Bolesławiec – Kraszowice – Wartowice -
ławeczki, Bolesławiecka – Tomaszów – Warta Bolesławiecka – Tomaszów
kosze na śmieci, Bolesławiecki Bolesławiecki – Kr ępnica – Bolesławiec
stojaki na rowery,
tablice informacyjne.

3. Niebieski Wartowice – Raciborowice Bolesławiec – Wartowice – -
ławeczki, Górne Raciborowice Górne – Lwówek Śląsk
kosze na śmieci,
stojaki na rowery,
tablice informacyjne.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 275 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.Zielony „Szlak Tomaszów Bolesławiecki – Bolesławiec – Tomaszów Bolesławiecki -
ławeczki, Le śny” Szczytnica – Szczytnica – Lubin
kosze na śmieci,
stojaki na rowery,
tablice informacyjne.

5. Czarny Lubków – Iwiny – Jurków Okmiany- Lubków – Iwiny – Jurków – -
ławeczki, Grodziec
kosze na śmieci,
stojaki na rowery,
tablice informacyjne.

Inne - brak PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe - brak Inne - brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

276 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.9. Gmina Miejska Bolesławiec

Tabela 30. Inwestycje na terenie Gminy Miejskiej Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Rynek i Ratusz
tak - -
gastronomia,
sklep oferuj ący lokalny
ławki, produkt – ceramik ę, Kompleksowy remont
iluminacja nocna
uzupełnienie wschodniej elewacji kamiennic, pierzei Rynku o dwie remont dachów, kamienice blacharki, kominów; przeznaczone pod ozdobienie fasad zabudow ę hotelow ą, elementami ceramicznymi; remont elewacji Ratusza, budowa windy dla niepełnosprawnych; iluminacja kamienic przyrynkowych i pasa Ŝu przy ulicy Bolesława Prusa

2. Sanktuarium p.w.
tak - - - - Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Konieczny jest remont Panny elewacji zewn ętrznej, poddanie renowacji epitafiów wmontowanych w mury zewn ętrzne sanktuarium, kompleksowe uporz ądkowanie gospodarki wodno ściekowej, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 277 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

przebudowa płyty zewn ętrznej okalaj ącej sanktuarium, remont ołtarzy bocznych oraz przebudowa posadzki wewn ętrznej sanktuarium wraz z jej ociepleniem przy zastosowaniu wykładzin kamiennych 3. Ko ściół p.w. Matki - - - - - Boskiej Nieustaj ącej Pomocy 4. Pomnik -
brak parkingu - - - feldmarszałka Kutuzowa 5. S ąd Rejonowy - - - - - 6. Muzeum Ceramiki
tak
brak parkingu - - - - Dział Ceramiki Przebudowa i modernizacja budynków. 7. Wiadukt Kolejowy - - - -
uzupełnienie systemu iluminacji obiektu o dodatkowe reflektory 8. Pozostało ści
tak - - -
iluminacja nocna murów obronnych Fragmenty wraz z historyczn ą zieleni ą wymagaj ą rewaloryzacji 9. Miejskie Zakłady
tak -
budowa miejsc
czynny kryty basen i - Kąpielowe parkingowych dla odnowa biologiczna Konieczna samochodów przebudowa osobowych i obejmuj ąca autokarów odnowienie zabytkowej pływalni i przywrócenie jej 278 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

pełnej funkcji rekreacyjnej oraz nadanie jej nowej funkcji – Centrum Rehabilitacji z pełnym wachlarzem usług.

10. Budynek byłego Adaptacja budynku na - - - - kina „Orzeł” potrzeby Centrum Integracji Kulturowej

11. Ul. B. Prusa Wprowadzenie - - - - ceramicznych fasad, portali, detali architektonicznych oraz iluminacji na fasadach budynków zlokalizowanych przy ul. B. Prusa oraz przekrycie ul. Prusa szklanym dachem pozwalaj ącym na wykorzystanie pasa Ŝu przez cały rok.. Zadanie to stworzy klimat „uliczki ceramicznej”, zamienionej na pasa Ŝ pieszy.

12. Najwa Ŝniejsze - -
budowa miejsc - - zabytki s ą parkingowych dla iluminowane w tym autokarów cały zespół Rynku z Ratuszem 13. Zbiory Muzeum - -
budowa miejsc -
nowa aran Ŝacja Ceramiki w parkingowych dla ekspozycji, Bolesławcu samochodów
nowa koncepcja, osobowych i
nowe gabloty.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 279 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

autokarów 14. Prezentacja - - - - - procesu produkcji ceramiki w miejscowych zakładach ceramicznych 15. Rzeka Bóbr jako - - - -
przysta ń wodna, szlak kajakowy
wypo Ŝyczalnia sprz ętu. 16. W ędkarskie - - - - - łowiska komercyjne 17. Zbiorniki wodne -
brak miejsc - -
ławeczki, – dawne Ŝwirownie parkingowych
kosze na śmieci,
miejsca biwakowe. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Tabela 31. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Miejskiej Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1.Szlakiem - Piesze szlaki tematyczne (1 – 7)
tablice informacyjne
odnowienie średniowiecznych wyznaczono, oznakowano tablicami oznakowa ń oraz budowniczych i informacyjnymi i opisano w przewodniku publikacji kopaczy złota „Śladami słynnych europejczyków” i na przewodnika, stronie internetowej
tablice informacyjne, http://europejczycy.boleslawiec.eu w
ławeczki, ramach realizacji jednego projektu
kosze na śmieci, finansowanego ze środków UE
wiaty. 2. Szlakiem - -
tablice informacyjne
odnowienie poetów oznakowa ń oraz renesansów publikacji 280 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

przewodnika,
tablice informacyjne,
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty. 3. Szlakiem - -
tablice informacyjne
odnowienie napoleo ńskim oznakowa ń oraz publikacji przewodnika,
tablice informacyjne,
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty. 4. Szlakiem - -
tablice informacyjne
odnowienie architektów i oznakowa ń oraz mecenasów publikacji przewodnika,
tablice informacyjne,
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty. 5. Szlakiem - -
tablice informacyjne
odnowienie przyrodzona- oznakowa ń oraz wców i publikacji architektów przewodnika, ogrodów
tablice informacyjne,
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty. 6. Szlakiem - -
tablice informacyjne
odnowienie ceramików i oznakowa ń oraz rze źbiarzy publikacji przewodnika,
tablice informacyjne,
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty. 7. Szlakiem - -
tablice informacyjne
odnowienie zakonników i oznakowa ń oraz

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 281 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

kronikarzy publikacji przewodnika,
tablice informacyjne,
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty. Rowerowe Szlaki rowerowe Bolesławca i okolic wyznaczono,oznakowano i opisano na Na obszarze miasta Bolesławiec istnieje konieczno ść mapach rowerowych oraz stronie internetowej http://www.rowery- przebudowy-poszerzenia chodników na potrzeby boleslawiec.pl w ramach jednego projekt finansowanego ze środków UE budowy szlaków rowerowych (istnieje gotowa Nale Ŝy rozwin ąć ofert ę wypo Ŝyczenia rowerów dokumentacja techniczna) oraz lepszego oznakowania szlaków 1. Szlak: "Bory - - -
tablice informacyjne, Dolno śląskie"
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty,
stojaki na rowery. 2. Szlak: "Miedzi - - -
tablice informacyjne, i kamienia"
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty,
stojaki na rowery. 3. Szlak: - - -
tablice informacyjne, "Śląsko-
ławeczki, Łu Ŝycki"
kosze na śmieci,
wiaty,
stojaki na rowery. 4. Szlak - - -
tablice informacyjne, "Południowy"
ławeczki,
kosze na śmieci,
wiaty,
stojaki na rowery. Inne 1. Ście Ŝka - Wydrukowano przewodnik oraz -
ławki, dydaktyczna zamieszczono opis na stronie
kosze, „Las przy ul. http://um.boleslawiec.pl/sciezki/index.ht
tablice informacyjne, Piastów” m
miejsce na ognisko 2. Miasto - Przebieg szlaku na terenie miasta -
ławki, znajduje si ę na opisano w przewodniku „Droga św.
kosze, szlaku „Drogi Jakuba Gniezno-Zgorzelec-Praga,
tablice informacyjne. 282 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

św. Jakuba na cz ęść Polska” wyd. Fundacja Wioski Dolnym Śląsku” Franciszka ńskiej 2006 PLANOWANE Piesze – brak Rowerowe - brak Inne - brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 283 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.10. Gmina Pie ńsk

Tabela 32. Inwestycje na terenie Gminy Pie ńsk wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. VIII wieczny
nie
40 miejsc
wystarczaj ąca
tablica informacyjna o
ławeczki, Ko ściół parkingowych dla ilo ść miejsc Ko ściele
wiata – centrum w Pie ńsku pod samochodów parkingowych
tablica informacyjna o turystyczne. wezwaniem św. osobowych trasach rowerowych Franciszka z Asy Ŝu 2. Huta Szkła
nie
30 miejsc
wystarczaj ąca
sklep firmowy, gdzie
teren prywatny „Lu cyna” parkingowych dla ilo ść miejsc mo Ŝna naby ć produkty w Pie ńsku Obiekt potrzebuje samochodów parkingowych hutnicze (wszelkiego nowego wła ściciela osobowych rodzaju klosze) lub nowej wizji na ten pi ękny obiekt – s ą plany, spotkanie Zwi ązku Ziemi Zgorzeleckiej w dniu 13.11.2008 r. rozstrzygnie t ą kwesti ę 3. Szkoła
tak
20 miejsc
budowa miejsc
sklep,
tablice informacyjne o Podstawowa Nr parkingowych dla parkingowych na
kompleks ogólnie obiekcie, który jest pod 1 w Pie ńsku Elewacja zewn ętrzna, samochodów 30 samochodów dost ępnych boisk ochron ą konserwatora osuszenie i osobowych przy osobowych sportowych, zabytków odprowadzenie wód kompleksie boisk
ławeczki opadowych. sportowych za W samym obiekcie Szkoł ą znajduje si ę Izba Podstawow ą Pami ęci 4. Ko ściół pod
nie
20 miejsc
wystarczaj ąca
sklep,
ławeczki, wezwaniem parkingowych dla ilo ść miejsc
świetlica wiejska,
kosze na śmieci. Podwy Ŝszenia samochodów parkingowych
zabytkowy zespół 284 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Krzy Ŝa Św. osobowych pałacowy (wymagaj ący w śarkach du Ŝego remontu) Średnich 5. Miejsko-
tak
brak parkingu
budowa miejsc
główny deptak miasta
tablica informacyjna o Gminny Dom parkingowych na Pie ńsk, obiekcie Kultury w Elewacja zewn ętrzna, 30 samochodów
sklepy, Pie ńsku dach, odgromy, osobowych
kwiaciarnia, kominy.
piekarnia,
Miejska Biblioteka, Remont w samym środku budynku, sale widowiskowe, konferencyjne i kominkowe, instalacje elektryczne i c.o. 6. Kładka
obiekt nowo-
brak parkingu, ten
budowa miejsc
Błonia Pie ńska – strefa
lepsza droga wraz rowerowo-piesza wybudowany obecny jest parkingowych dla nadgraniczna, z chodnikami dla łącz ąca Pie ńsk z prowizoryczny samochodów
tablica o szlakach pieszych i tras ą niemieck ą osobowych 100 rowerowych i rowerow ą Deschk ą miejsc i autokarów informacyjna o kładce, – 10 miejsc
oświetlona aleja prowadz ąca do kładki 7. Hala
obiekt nowo-
60 miejsc
lepsze
sklepik,
boisko wielofunkcyjne, widowiskowo- wybudowany parkingowych dla oznakowanie
Gimnazjum
oświetlenie i trybuna sportowa przy samochodów zagospodarowania Gimnazjum w osobowych miejsc Pie ńsku
4 miejsca dla parkingowych autokarów

8. Kompleks
obiekt nowo-
20 miejsc
wystarczaj ąca
ławeczki,
plac zabaw dla dzieci boisk wybudowany parkingowych dla ilo ść miejsc
kosze na śmieci, sportowych przy samochodów parkingowych
sklep Szkole osobowych Podstawowej w Pie ńsku 9. Basen w
obiekt nieczynny
20 miejsc
budowa parkingu
teren gminy Pie ńsk
budowa nowego basenu Pie ńsku parkingowych dla dla 20 z infrastruktur ą samochodów samochodów towarzysz ącą osobowych osobowych

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 285 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

10. Stadion
tak
20 miejsc
brak parkingu na
teren gminy Pie ńsk
modernizacja obiektu, Miejski w parkingowych dla autokary –
miejski stadion
wybudowanie nowej Pie ńsku 20 samochodów zapotrzebowanie sportowy – MGKS profesjonalnej płyty osobowych na 6 miejsc „Hutnik” Pie ńsk, boiska,
szatnia dla go ści i
trybuny, gospodarzy,
placu zabaw dla dzieci,
boisko treningowe,
ewentualnie
boisko do piłki przeniesienie na ten pla Ŝowej, obiekt basenu tworz ąc
bie Ŝnia 400 m kompleks sportowy,
ogrodzenie terenu z 3 bramami wjazdowymi. 11. Deptak
tak
parkingi s ą zb ędne -
poczta,
ławeczki, na deptaku, s ą w
sklepy,
lampy ozdobne, Obecnie jest bliskiej odległo ści
kwiaciarnia,
kosze na śmieci. wykonany fragment
piekarnia deptaku. 12. Park Miejski
wymaga
brak miejsc
budowa parkingu -
alejki, modernizacji parkingowych na 20
ławeczki, samochodów
plac zabaw dla dzieci, osobowych na
oświetlenie, wysoko ści
tablice informacyjne – Przedszkola park jest zabytkiem. Miejskiego

13. Budowa
nie


boisko wielofunkcyjne o boiska wymiarach 32x44 m wielofunkcyjneg
ogrodzenie 4-metrow ą o przy Szkole siatk ą boiska, Podstawowej w
wykonanie 2 wej ścia, w Dłu Ŝynie Dolnej tym jednego technicznego, Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

286 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 33. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Pie ńsk wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze - brak Rowerowe 1. Szlaki Trasa Puszcza Zgorzelecka – 3 trasy rowerowe:
prom turystyczny przez
miejsca biwakowe, rowerowe Bory Dolno śląskie „Krusza” – kolor niebieski długo ść 10,5 Nys ą Łu Ŝyck ą w
wiaty, w Gminie Pie ńsk km, Bielawie Dolnej
ławki „Bory” – kolor czerwony długo ść 15,5
kładka rowerowo – km, piesza w Pie ńsku „Nysa” – kolor zielony długo ść 14,5 km Inne – brak PLANOWANE Piesze – brak Rowerowe 1. Trasa Trasa w Borach Dolno śląskich Trasa b ędzie wytyczana - - rowerowa – w kierunku Toporowa historyczna, tworz ąca sie ć tras Odra-Nysa Inne – brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 287 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.11. Gmina Miejska Zgorzelec

Tabela 34. Inwestycje na terenie Gminy Miejskiej Zgorzelec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Miejski Dom
tak
20 miejsc
budowa miejsc
brak
ławki, Kultury parkingowych dla parkingowych dla
oświetlenie, Obiekt wymaga samochodów 30 samochodów
parking dla rowerów, kompleksowego osobowych osobowych i 5
tablica informacyjna dot. remontu. autokarów. historii obiektu,
oświetlenie elewacji zewn ętrznej,
sala multimedialna bogato wyposa Ŝona w sprz ęt multimedialny – przystosowana dla turystyki biznesowej,
sprz ęt do tłumaczenia symultanicznego,
monitoring,
wyposa Ŝenie Domu Kultury,
zakup fortepianu,
promocja, edukacja,
wypo Ŝyczalnia rowerów,
wyposa Ŝenie sali teatralnej,
sprz ęt do prowadzenia wszelkich imprez o charakterze sportowym, np. maty biegowe z pomiarem czasu. 2. Dom Jakuba
nie
3 miejsca
budowa miejsc -
ławki, Böhme parkingowe dla parkingowych dla
oświetlenie, samochodów 3 samochodów
parking dla rowerów, 288 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

osobowych osobowych
tablica informacyjna dot. historii obiektu,
oświetlenie elewacji, zewn ętrznej,
urz ądzenia multimedialne niezb ędne do przeprowadzania prezentacji postaci J. Böhme,
monument przedstawiaj ący posta ć J. Bohem. 3. Muzeum
nie
5 miejsc
budowa miejsc -
ławki, Łu Ŝyckie parkingowych dla parkingowych dla
oświetlenie, samochodów 5 samochodów
parking dla rowerów, osobowych osobowych
tablica informacyjna dot. historii obiektu,
oświetlenie elewacji zewn ętrznej,
zakup eksponatów niezb ędnych dla przygotowania w obiekcie wystawy stałej,
zorganizowanie ekspozycji skierowanej do dzieci,
zakup sprz ętu multimedialnego dla Ośrodka dla Młodzie Ŝy,
zakup stoiska promocyjnego promuj ącego Muzeum Łu Ŝyckie,
zakup systemów wystawienniczych,
promocja,
edukacja. 4. Amfiteatr (nie
tak
brak miejsc
budowa miejsc -
mała architektura (ławki, jest wpisany do parkingowych parkingowych dla oświetlenie, itd.), Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 289 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

rejestru Obiekt wymaga 30 samochodów
parking dla rowerów, zabytków ) kompleksowego osobowych i 5
tablica informacyjna dot. remontu. autokarów. historii obiektu
oświetlenie elewacji zewn ętrznej,
zakup systemu nagła śniaj ącego oraz oświetleniowego,
tablica informacyjna dot. tras rowerowych na ternie miasta i okolic,
plac zabaw dla dzieci,
budowa toalety,
promocja. 5. Ko ściół św.
nie
5 miejsc
budowa miejsc -
chodniki, Bonifacego parkingowych dla parkingowych dla
platforma dla osób samochodów 5 samochodów niepełnosprawnych, osobowych osobowych
mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.),
parking dla rowerów,
tablica informacyjna dot. historii obiektu
oświetlenie elewacji zewn ętrznej,
zakup przeno śnego systemu nagła śniaj ącego niezb ędnego dla prowadzenia uroczysto ści patriotycznych,
oznakowania przej ść z wykorzystaniem kolektorów słonecznych. 6. Ko ściół św.
tak
5 miejsc
budowa miejsc -
chodniki, Jana Chrzciciela parkingowych dla parkingowych dla
platforma dla osób Obiekt wymaga samochodów 5 samochodów niepełnosprawnych, kompleksowego osobowych osobowych
mała architektura (ławki, remontu. oświetlenie, itd.),
parking dla rowerów, 290 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

tablica informacyjna dot. historii obiektu
oświetlenie elewacji zewn ętrznej,
zakup przeno śnego systemu nagła śniaj ącego niezb ędnego dla prowadzenia uroczysto ści patriotycznych,
oznakowania przej ść z wykorzystaniem kolektorów słonecznych. 7. Cerkiew
nie
15 miejsc
budowa miejsc -
mała architektura prawosławna parkingowych dla parkingowych dla (ławki, o świetlenie, itd.), samochodów 5 samochodów
parking dla rowerów, osobowych osobowych
tablica informacyjna dot. historii obiektu
o świetlenie elewacji zewn ętrznej, 8. Zagroda
nie
15 miejsc
budowa miejsc -
mała architektura Kołodzieja parkingowych dla parkingowych dla (ławki, o świetlenie, itd.), (dom samochodów 5 samochodów
parking dla rowerów, przysłupowy) osobowych osobowych
tablica informacyjna dot. historii obiektu
o świetlenie elewacji zewn ętrznej,
zakup systemów wystawienniczych dotycz ących historii domów przysłupowych,
park miniatur domów przysłupowych subregionu.

9. Cmentarz
tak
10 miejsc
budowa miejsc
brak
mała architektura (ławki, śołnierzy parkingowych dla parkingowych dla oświetlenie, itd.) II AWP wraz z Obiekt wymaga samochodów 20 samochodów
parking dla rowerów,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 291 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

pomnikiem Orła kompleksowego osobowych osobowych
tablica informacyjna dot. Piastowskiego remontu wraz z historii obiektów renowacj ą centralnie
oświetlenie, usytuowanego znicza.
utworzenie Muzeum Renowacja pomnika Historii II AWP, Orła Piastowskiego.
edukacja
miejsce na flagi. 10. Przedmie ście
tak
20 miejsc
budowa miejsc
na obszarze
rewitalizacja Nyskie parkingowych dla parkingowych dla planowanym do infrastruktury drogowej i Obiekt został samochodów 20 samochodów rewitalizacji: brak towarzysz ącej, cz ęś ciowo osobowych osobowych wyznaczenie ście Ŝek zrewitalizowany. rowerowych wraz z Modernizacji wymaga modernizacj ą elewacji ul. Daszy ńskiego od zabytkowych kamienic – skrzy Ŝowania z ul. II etap rewitalizacji, Struga.
tablice z historycznymi nazwami ulic,
mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.),
parking dla rowerów,
tablica informacyjna dot. historii obszaru,
wytyczenie ście Ŝki rowerowej z Przedmie ścia Nyskiego do Miejskiego Domu Kultury i dalej do ul. Francuskiej (obok wiaduktu Kolejowego)
tablice z map ą ście Ŝek rowerowych i pieszych,
Punkt Informacji turystycznej: zakup przeno śnych przewodników elektronicznych,
replika słupa poczty polskosaskiej,
monitoring: zakup sprz ętu, 292 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

rewitalizacja (renowacja) studni przy ul Struga). 11. Stary
tak
brak miejsc
budowa miejsc
brak
renowacja obiektu, Cmentarz przy parkingowych parkingowych dla
mała architektura (ławki, Placu Obiekt wymaga 15 samochodów oświetlenie, itd.) Naj świ ętszej kompleksowego osobowych
parking dla rowerów, Maryi Panny remontu.
tablica informacyjna dot. historii obiektu
oświetlenie. 12.Basen kryty -
50 miejsc
budowa parkingu
brak
mała architektura + odkryty parkingowych dla dla 50 (ławki, o świetlenie, itd.), Hala sportowo samochodów samochodów
gastronomia, widowiskowa osobowych osobowych
budowa atrakcji wodnych (np. zje ŜdŜalnie itp.),
wodny plac zabaw da dzieci,
parking dla rowerów,
utworzenie o środka SPA,
remont obiektów (niecek basenowych, zaplecza szatniowosanitanego),
zakup sprz ętu ratowniczego,
zakup sprz ętu dla powszechnej nauki pływania dla dzieci i młodzie Ŝy,
tablica informacyjna,
budowa SPOT: Sportowego O środka Treningowego dla młodzie Ŝy aktywnie uprawiaj ącej sport wyposa Ŝonego w sal ę konferencyjn ą przystosowan ą do obsługi imprez o Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 293 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

charakterze co najmniej regionalnym,
promocja edukacja. 12.Park im. A. -
brak miejsc
budowa miejsc
zły stan techniczny
rewitalizacja parku, Błacha ńca parkingowych parkingowych dla wraz z inwentarzem 10 samochodów zieleni, osobowych
mała architektura (ławki, o świetlenie, fontanny, itd.)
wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem,
utworzenie miejsc biwakowych,
utworzenie fontanny,
ekologiczne place zabaw,
renowacja, oczyszczenie i zarybienie stawów,
tablice informacyjne,
tablice z map ą ście Ŝek rowerowych i pieszych,
utworzenie mini zoo,
w okresie zimowym – sztuczne lodowisko,
utworzenie skateparku, boisk do sportów ekstremalnych,
ście Ŝki edukacyjne,
monitoring: zakup sprz ętu,
edukacja, piel ęgnacja drzewostanu, utworzenie pomników przyrody, ście Ŝki rowerowe i piesze. 13. Zieleniec im -
25 miejsc
budowa miejsc
zły stan techniczny
nawodnienie terenu ks. J. parkingowych dla parkingowych dla
rewitalizacja parku, Popiełuszki samochodów 40 samochodów
mała architektura 294 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

osobowych osobowych i 5 (ławki, o świetlenie, autokarów fontanny, itd.)
wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem,
renowacja fontanny i głazu narzutowego,
utworzenie ogrodu kwiatowego,
tablice informacyjne,
ście Ŝki edukacyjne,
monitoring: zakup sprz ętu,
iluminacja świetlna. 14. Park -
brak miejsc
budowa miejsc
zły stan techniczny
rewitalizacja parku, Paderewskiego parkingowych parkingowych dla
mała architektura 20 samochodów (ławki, o świetlenie, osobowych fontanny, itd.)
wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem,
utworzenie fontanny,
ekologiczny plac zabaw wraz z boiskiem wielofunkcyjnym,
tablice informacyjne,
ście Ŝki edukacyjne,
tablice z map ą ście Ŝek rowerowych i pieszych,
renowacja ‘małego amfiteatru’ wraz infrastruktur ą towarzysz ącą – stworzenie bazy dla młodych talentów,
monitoring,
Piel ęgnacja drzewostanu. 15. Bulwar -
10 miejsc
budowa miejsc
stan dobry
utworzenie fontanny, Grecki parkingowych dla parkingowych dla
punkt widokowy, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 295 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

samochodów 10 samochodów
punkt dla w ędkarzy, osobowych osobowych
zabezpieczenie drzew,
zegar słoneczny,
oświetlenie nasadze ń,
wytyczenie 15 południka,
monitoring: zakup sprz ętu,
uzupełnienie nasadze ń. 16. Promenada -
brak miejsc
budowa miejsc
brak
mała architektura Nadrzeczna parkingowych parkingowych dla (ławki, o świetlenie, 5 samochodów fontanny, itd.) osobowych
wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem,
przystosowanie nadbrze Ŝa dla wędkarzy,
monitoring: zakup sprz ętu,
sport ekstremalny.

17. Wiadukt -
brak miejsc
budowa miejsc
brak
w pobli Ŝu obiektu mała kolejowy parkingowych parkingowych dla architektura (ławki, 10 samochodów oświetlenie, itd.) osobowych
utworzenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem,
oświetlenie,
utworzenie punktów widokowych,
utworzenie miejsc biwakowych,
wytyczenie szlaków konnych wraz miejscami postojowymi,
utworzenie ściany wspinaczkowej,
tablice informacyjne, 296 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

tablice z map ą ście Ŝek rowerowych i pieszych,
promocja,
remont,
utworzenie pomników przyrody,
utworzenie punktu gastronomicznego,
inwentaryzacja zieleni ą
przysta ń dla łodzi, kajaków i in. 18. Zalew -
brak miejsc
budowa miejsc
sezonowo
przystosowanie terenu Czerwona Woda parkingowych parkingowych dla funkcjonuj ący bar do potrzeb 30 samochodów uprawniania sportów osobowych wakeboard’owych,
zakup sprz ętu,
miejsce przechowywania sprz ętu
Edukacja
utworzeni hotelu, restauracji,
mini pla Ŝa,
miejsca biwakowe,
wytyczenie szlaków konnych wraz miejscami postojowymi,
utworzenie ściany wspinaczkowej,
sprz ęt,
miejsce przechowywania sprz ętu
utworzenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem,
o świetlenie, + mała architektura
utworzenie punktów widokowych, Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 297 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

agroturystyka,
tablice informacyjne,
tablice z map ą ście Ŝek rowerowych i pieszych,
mini wystawa na świe Ŝym powietrzu: makieta z widokiem Zgorzelec z lotu ptaka,
monitoring. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Tabela 35. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Miejskiej Zgorzelec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1. Via Regia Sławnikowice-Grónów - Kijów -Brzeg – Zgorzelec – Santiago de
brak
parkingi rowerowe i Jędrzychowice-Zgorzelec Compostela samochodowe,
miejsca biwakowe,
wiaty,
ławeczki,
tablice informacyjne,
mapy,
kosze na śmieci,
punkty wypo Ŝyczania przeno śnych przewodników elektronicznych,
wytyczenie nowych szlaków – ście Ŝka rowerowa pod autostrad ą A4,
monitoring ście Ŝek rowerowych: zakup sprz ętu, 298 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

oświetlenie. 2. Dolno śląska Sławnikowice-Grónów- Gniezno-Zgorzelec- Praga- Santiago de
brak
parkingi rowerowe i Droga św. Jędrzychowice-Zgorzelec Compostela samochodowe, Jakuba
miejsca biwakowe,
wiaty,
ławeczki,
tablice informacyjne,
mapy,
kosze na śmieci,
punkty wypo Ŝyczania przeno śnych przewodników elektronicznych,
wytyczenie nowych szlaków – ście Ŝka rowerowa pod autostrad ą A4,
monitoring ście Ŝek rowerowych: zakup sprz ętu,
oświetlenie
stworzenie bezpiecznych poł ącze ń z istniej ącymi ulicami. Rowerowe 1. ER-4 Sławnikowice-Gronów- Lwówek Śląski – Zgorzelec
brak
parkingi rowerowe i Pokrzywnik-Łagów-Zgorzelec samochodowe,
miejsca biwakowe,
wiaty,
ławeczki,
tablice informacyjne,
mapy,
kosze na śmieci,
punkty wypo Ŝyczania przeno śnych przewodników elektronicznych,
monitoring ście Ŝek

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 299 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

rowerowych: zakup sprz ętu,
oświetlenie. 2. ER-7 Mikułowa-Studniska-Zgorzelec Mirsk-Zgorzelec
brak
parkingi rowerowe i samochodowe,
miejsca biwakowe,
wiaty,
ławeczki,
tablice informacyjne,
mapy,
kosze na śmieci,
punkty wypo Ŝyczania przeno śnych przewodników elektronicznych,
monitoring ście Ŝek rowerowych: zakup sprz ętu,
oświetlenie.

Inne - brak PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe 1.W ci ągu dróg Na terenie Miasta -
brak
wytyczenie ście Ŝek miejskich rowerowych,
oznakowanie przej ść z wykorzystaniem kolektorów słonecznych, parkingi,
ławeczki,
reklamy elektroniczne informuj ące o bie Ŝą cych imprezach na ternie miasta,
kosze na śmieci,
tablice informacyjne,
mapy,

300 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

oświetlenie
stworzenie bezpiecznych poł ącze ń z istniej ącymi ulicami Inne - brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 301 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.12. Powiat Bolesławiecki

Tabela 36. Inwestycje na terenie Powiatu Bolesławieckiego wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Miejsca parkingowe obecne oraz Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i Obiekty o zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba zapotrzebowanie (obecna ilo ść i zapotrzebowanie na Czy obiekt wymaga charakterze miejsc parkingowych dla autokarów sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, remontu? turystycznym i samochodów osobowych) ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie 1. Teatr Stary
tak
kilka miejsc
budowa miejsc
planty miejskie,
ławeczki, parkingowych dla parkingowych dla
ławeczki,
kosze na śmieci, samochodów samochodów
fontanna,
tablice informacyjne z osobowych osobowych
kiosk, histori ą teatru
przystanek autobusowy 2. Młodzie Ŝowy
tak
kilka miejsc
budowa miejsc
ławeczki
ławeczki, Dom Kultury w parkingowych dla parkingowych dla
fontanna
gabloty na eksponaty, Bolesławcu Piwnice wymagaj ą samochodów samochodów
planty miejskie
oświetlenie. / jednostka remontu. osobowych osobowych
mury obronne oświatowa/
altanka
ogród fenologiczno- florystyczny
kosze na śmieci
oczko wodne
Miejski O środek Sportu i Rekreacji – pływalnia, sauna Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

302 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.13. Powiat Zgorzelecki

Tabela 37. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Powiatu Zgorzeleckiego wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. Trasy Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i turystyczne (w zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilo ść i podziale na Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, istniej ące i wiaty, ławeczki, etc.) planowane) Obecne Zapotrzebowanie ISTNIEJ ĄCE Piesze 1.Szlakiem - Pieszo – rowerowy szlak „Szlakiem
tablice informacyjne Odbudowa i grodzisk grodzisk słowia ńskich i zabezpieczenie słowia ńskich i średniowiecznych zamków” cmentarzyska średniowiecznyc wyznaczono, oznakowano tablicami kurhanowego (IX-XI w.) w h zamków informacyjnymi i opisano w przewodniku Białogórze. i na stronie internetowej www.powiat.zgorzelec.pl w ramach realizacji jednego projektu finansowanego ze środków UE

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 303 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

PLANOWANE Piesze - brak Rowerowe - brak Inne - W ci ągu dróg powiatowych ( w tym) 1. Szlakiem Na terenie powiatu -
brak
parkingi, wojsk ksi ęcia zgorzeleckiego
miejsca biwakowe, Józefa
wiaty, Poniatowskiego
ławeczki, etc. i szwole Ŝerów gwardii Napoleona

2. Znani Ludzie Na terenie powiatu -
brak
parkingi, Ziemi zgorzeleckiego
miejsca biwakowe, Zgorzeleckiej
wiaty,
ławeczki, etc. 3. Z biegiem Na terenie powiatu -
brak
parkingi, Nysy Łu Ŝyckiej zgorzeleckiego
miejsca biwakowe,
wiaty,
ławeczki, etc. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych w śród jednostek tworz ących Subregion

304 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.14. Inwestycje turystyczne, w tym: rozbudowa bazy komunikacyjnej, noclegowej, gastronomicznej Tabela 38 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju lokalnej turystyki Nazwa działania Opis Wspieranie i rozwój infrastruktury W obszarze tego zadania znajduj ą si ę działania obejmuj ące lokalnej na obszarach zagro Ŝonych rekultywacj ę terenów poprzemysłowych i pomilitarnych marginalizacj ą, poprzemysłowych poprzez wprowadzanie na te tereny funkcji turystycznych. i pomilitarnych Wspieranie procesów powstawania W ramach działania wspierane b ędą nast ępuj ące zadania: Lokalnych Organizacji Powstawanie Lokalnych Organizacji Turystycznych – pomoc Turystycznych oraz w zakupie niezb ędnego wyposa Ŝenia (komputery, sprz ęt opracowywania lokalnych Strategii audio – video), materiały dydaktyczne Rozwoju Turystyki Opracowanie i wdro Ŝenie Pakiety startowe obejmuj ące szkolenia, pomoc techniczna, mechanizmów pozwalaj ących na promocj ą wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie turystyki Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Tabela 39 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki na obszarach wiejskich Nazwa działania Opis Rozwój turystyki wiejskiej W ramach zadania przewiduje si ę kompleksowe działania maj ące na celu: Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych poprzez: • podniesienie jako ści infrastruktury technicznej obszarów wiejskich. • modernizacj ę bazy noclegowej i poprawa estetyki gospodarstw. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 305 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.1.15. Inwestycje wspieraj ące rozwój turystyki w subregionie / infrastruktura paraturystyczna i informacyjna / Tabela 40 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki kulturowej Nazwa działania/zadania Opis Udost ępnianie obiektów Adaptacja zabytków i obiektów poprzemysłowych na galerie, zabytkowych i historycznych na pasa Ŝe handlowe, domy kultury, skanseny przemysłowe, cele turystyczne pracownie artystyczne. rewitalizacja historycznych parków (w tym śródle śnych) i ogrodów Stworzenie Szlaku parkowo- kulturowego (szlak historycznych parków i ogrodów) Ochrona dóbr kultury Rewaloryzacja i odbudowa obiektów o znaczeniu kulturowym i historycznym oraz zagospodarowywanie na cele turystyczne. Rewitalizacja historycznych parków ( w tym śródle śnych) i ogrodów oraz udost ępnianie ich dla celów turystycznych i dydaktycznych Rewitalizacja miast i dzielnic o charakterze historycznym i kulturowym. Stworzenie Szlaku parkowo- kulturowego (szlak historycznych parków i ogrodów) Rewitalizacja miast i dzielnic o charakterze historycznym i kulturowym. Rozwój kultury na obszarach Tworzenie działalno ści gospodarczej zajmuj ącej si ę wyrobem wiejskich rękodzieła artystycznego, warsztatów – gin ących zawodów.

Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Tabela 41 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki pieszej, rowerowej i konnej Nazwa działania Opis Rozwój turystyki pieszej Rozwój infrastruktury i udogodnie ń dla turysty na szlaku poprzez koncentracj ę działa ń w nast ępuj ących obszarach: Integracja istniej ących i nowo powstaj ących szlaków z szlakami po stronie czeskiej i niemieckiej. Rewaloryzacja punktów widokowych - ich odtworzenie wraz z remontem, odnow ą lub odbudow ą wie Ŝ widokowych, rozwój sieci punktów widokowych Rozwój szlaków rowerowych Zintegrowany rozwój szlaków rowerowych w subregionie. Koncentracja działa ń na nast ępuj ących obszarach: Opracowanie studium rozwoju turystyki rowerowej w Subregionie Bory Dolno śląskie Rozwój turystyki rowerowej w strefie wypoczynku weekendowego Integracja istniej ących szlaków oraz nowopowstaj ących z istniej ącą sieci ą tras i szlaków rowerowych w krajach sąsiednich Niemcy, Czechy. Infrastruktura wspomagaj ąca Opracowanie i wdro Ŝenie kompleksowego systemu rozwoju rozwój turystyki rowerowej infrastruktury wspomagaj ącej rozwój turystyki rowerowej w regionie obejmuj ącego: Stworzenie sieci wypo Ŝyczalni i serwisu sprz ętu rowerowego na szlakach, w tym wsparcie zakupu sprz ętu turystycznego..

306 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Turystyka je ździecka Promowane i wspierane b ędą działania maj ące na celu: Rozwój turystyki konnej oraz Rozwoju szlaków konnych (wytyczenie oraz oznakowanie wsparcie oraz wsparcie nowych szlaków wraz z infrastruktur ą im towarzysz ącą). marketingowo-promocyjne Powstanie nowej i rozwój istniej ącej infrastruktury dla turystyki konnej : o środki je ździeckie, pensjonaty dla koni, miejsca treningowe, itp.). Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Tabela 42 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki aktywnej Nazwa działania Opis Wsparcie organizacyjno – Zespół kompleksowych działa ń sprzyjaj ących marketingowe rozwoju turystyki dynamicznemu rozwojowi turystyki aktywnej w regionie, aktywnej obejmuj ący: Opracowanie studium rozwoju poszczególnych form turystyki aktywnej na poziomie regionalnym – dokument ten będzie wytyczał kierunki rozwoju turystyki i wskazywał potencjalne obszary inwestycji. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

4.1.16. Inwestycje w działania promocyjne i wizerunkowe

Tabela 43 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki uzdrowiskowej Nazwa działania Opis Przede wszystkim jako ść Wspieranie procesu szkolenia kadr dla potrzeb turystyki uzdrowiskowej - dofinansowanie szkole ń i kursów językowych, opracowanie nowoczesnych standardów

obsługi. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Tabela 44 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki kulturowej Nazwa działania/zadania Opis Zintegrowane kalendarz imprez Opracowanie wspólnego zintegrowanego kalendarza imprez (regionalny i lokalne) kulturalnych o znaczeniu subregionalnym i regionalnym (koordynacja terminów imprez, uzupełnienie oferty). Opracowanie zintegrowanych kalendarzy imprez na poziomie lokalnym, subregiony, powiaty (uzupełnienie oferty, ograniczenie pokrywania si ę terminów wydarze ń i imprez, wspólna promocja programu). Tworzenie pakietów turystycznych oferowanych przez sieci sprzeda Ŝy (nocleg + atrakcje kulturalne np. pobyt na imprezie) . Wzrost warto ści zasobów Organizowanie dokształcania, doskonalenia zawodowego kulturowych regionu (budowanie twórców, mened Ŝerów i pracowników kultury. bazy społecznej) Lokalne markowe produkty Tworzenie i promocja regionalnych produktów kulturowych. kulturowe Tworzenie i promocja produktów turystyki miejskiej. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 307 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 45 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju marketingu turystyki Subregionu Bory Dolno śląskie Nazwa działania Opis Opracowanie i wdro Ŝenie Opracowanie jednolitej koncepcji wizualizacji zintegrowanego systemu promocji materiałów promocyjnych subregionu . Budowa systemu produktów markowych materiałów promocyjnych dla poszczególnych produktów województwa markowych Dolnego Śląska oraz docelowych segmentów turystów w kraju i zagranic ą (uwzgl ędnienie wytycznych zawartych w Systemie Identyfikacji Wizualnej województwa). Rozbudowa i wspieranie działalno ści IT w województwie. Udział Dolnego Śląska w ogólnopolskim systemie informacyjnym. Rozbudowa bazy informacyjnej Rozbudowa bazy informacyjno-dystrybucyjnej oferty i dystrybucyjnej turystycznej Dolnego Śląska w oparciu o Dolno śląsk ą Sie ć Informacji Turystycznej. W ramach tego działania przewiduje si ę m.in. rozwój DSIT o mo Ŝliwo ść zamawiania usług i rezerwacj ę miejsc przez internet. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

Tabela 46 Inwestycje turystyczne w zakresie jako ści, szkole ń i doradztwa. Nazwa działania Opis Szkolenie profesjonalnych kadr dla W ramach tego działania przewidziana jest realizacja turystyki nast ępuj ących projektów: Przeprowadzenie analizy potrzeb szkoleniowych w zakresie szeroko rozumianej turystyki zgłaszanych przez branŜę turystyczn ą w regionie, uwzgl ędniaj ąc specyfik ę regionu. Opracowanie i wdro Ŝenie, we współpracy z dolno śląskimi uczelniami, metodologii szkolenia oraz programów podnosz ących jako ść i standardy usług turystycznych dla kadr bran Ŝy turystycznej uwzgl ędniaj ących potrzeby regionu. Przeprowadzenie szkole ń pracowników samorz ądów terytorialnych zajmuj ących si ę turystyk ą w zakresie promocji turystyki, rozwoju infrastruktury turystycznej, jak równie Ŝ aplikowania po fundusze strukturalne i realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE. Szkolenia lokalnych liderów rozwoju turystyki. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego; opracowanie własne.

308 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.2. Finansowanie i dost ępno ść funduszy W tabeli poni Ŝej znajduje si ę wykaz wszystkich programów operacyjnych (PO), z których środki b ędą dost ępne w Polsce na lata 2007-2013. Przy cz ęś ci z nich wskazana jest główna my śl, wskazuj ąca kto i na co mo Ŝe spodziewa ć si ę dofinansowania. W programach współpracy mi ędzynarodowej wskazane s ą obszary wsparcia. Wszystkie programy, a niedługo równie Ŝ wszystkie ich Uszczegółowienia mo Ŝna znale źć na stronie www.mrr.gov.pl. W przypadku programów regionalnych, najlepszym źródłem informacji b ędą jednak strony internetowe urz ędów marszałkowskich.

Tabela 47. Programy krajowe i regionalne. PROGRAMY KRAJOWE I REGIONALNE (RPO) Program Specyfika Uwagi – mo Ŝliwo ści dla operacyjny turystyki (PO) PO Program wspiera przede wszystkim W ramach PO nie ma środków Infrastruktura du Ŝe inwestycje infrastrukturalne w przeznaczonych specjalnie na turystyk ę. zakresie transportu i ochrony Jest natomiast pula środków i Środowisko środowiska. przeznaczona na wsparcie kultury i dziedzictwa kulturalnego. PO Program wspomaga rozwój W ramach PO wyst ępuj ą dwa Działania Innowacyjna przedsi ębiorczo ści w Polsce przez skierowane dla bran Ŝy turystycznej – dofinansowywanie du Ŝych Działanie 6.3 „ Promocja turystycznych Gospodarka przedsi ęwzi ęć wysokiej o walorów Polski ” i Działanie 6.4 innowacyjno ści i przez tworzenie „Inwestycje w produkty turystyczne o warunków do rozwoju biznesu w znaczeniu ponadregionalnym ” Polsce, w tym wspieranie otoczenia biznesu. PO Kapitał Program wspiera tzw. projekty W ramach PO mog ą by ć realizowane Ludzki mi ękkie, zarówno w regionach jak projekty mi ękkie o ka Ŝdej tematyce, w i realizowane na szczeblu tym adresowane do bran Ŝy turystycznej. krajowym. Projektami mi ękkimi mog ą by ć: szkolenia, sta Ŝe, dofinansowanie zakładania własnej działalno ści gospodarczej, dofinansowanie zatrudnienia itp. PO Rozwój Program skierowany na Środki przewidziane na realizacj ę Polski dofinansowanie rozwoju 5 przedsi ęwzi ęć powi ązanych z turystyk ą najbiedniejszych regionów UE-25, zostały wst ępnie podzielone – utworzono Wschodniej tj. województw: podkarpackiego, tzw. listy projektów kluczowych. lubelskiego, świ ętokrzyskiego, podlaskiego i warmi ńsko- mazurskiego. 16 RPO Programy skierowane s ą na W RPO przewidziane s ą środki na (po jednym dofinansowanie rozwoju wsparcie turystyki na terenie poszczególnych regionów naszego poszczególnych regionów, a tak Ŝe m.in. dla ka Ŝdego kraju zgodnie z przyj ętymi przez na inwestycje dla małych i średnich województwa) nie strategiami przedsi ębiorstw. PROGRAMY EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ Współpraca transgraniczna Polska (Województwo Lubuskie i Województwo Dolno śląskie) - Niemcy (Saksonia) Polska – Republika Czeska Źródło: opracowanie własne.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 309 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.2.1. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolno śląskiego na lata 2007-2013 Podpunkt został przygotowany na podstawie strony www.rpo.dolnyslask.pl.

4.2.1.1. Informacje wst ępne Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007- 2013 (RPO WD) jest podstaw ą realizacji strategicznych przedsi ęwzi ęć przygotowanych przez dolno śląskie jednostki samorz ądu terytorialnego oraz inne jednostki publiczne i prywatne, mo Ŝliwych do realizacji ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Realizowane zadania b ędą zmierza ć do zmniejszenia dysproporcji ekonomicznych, społecznych i terytorialnych w regionie. Cele Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolno śląskiego na lata 2007-2013 zmierzaj ą do podniesienia poziomu Ŝycia mieszka ńców Dolnego Śląska oraz poprawy konkurencyjno ści regionu przy respektowaniu zasad zrównowa Ŝonego rozwoju. Zostały one ustalane zgodnie ze Strategi ą Rozwoju Województwa Dolno śląskiego do 2020 r. oraz wpisuj ą si ę w cele i priorytety Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Jednocześnie zapisy RPO WD s ą zgodne z tre ści ą rozporz ądze ń Rady i Parlamentu Europejskiego dotycz ących funduszy strukturalnych w latach 2007 – 2013 oraz uwzgl ędniaj ą potrzeb ę zdynamizowania realizacji odnowionej Strategii Lizbo ńskiej. Realizowane osie priorytetowe obejmuj ą: • stymulowanie i propagowanie regionalnej przedsi ębiorczo ści i innowacyjno ści oraz zwi ększanie zdolno ści w dziedzinie bada ń i rozwoju technologicznego (Priorytet „Przedsi ębiorstwa i innowacyjno ść ”), • popraw ę dost ępu do usług informatycznych („Priorytet „Społecze ństwo informacyjne”) • inwestycje i rozwój transportu, w tym usprawnianie poł ącze ń drogowych, kolejowych, oraz promocj ę transportu ekologicznego (Priorytet „Transport”); • inwestycje zwi ązane z szeroko poj ętą ochron ą środowiska naturalnego oraz zapobieganiem zagro Ŝeniom naturalnym i technologicznym (Priorytet „Środowisko i bezpiecze ństwo ekologiczne”) • bezpiecze ństwo dostaw energii oraz rozwój produkcji energii odnawialnych (Priorytet „Energia”) • promowanie walorów przyrodniczych jako potencjału dla rozwoju zrównowa Ŝonej turystyki oraz podnoszenie rangi kultury regionu poprzez jej promowanie, rozwój infrastruktury kulturalnej i zachowanie dziedzictwa kulturowego (Priorytet „Turystyka i Kultura”); • zwi ększenie dost ępno ści i atrakcyjno ści edukacji i wyrównywanie szans społecznych poprzez inwestycje (Priorytet „Edukacja”) • popraw ę i rozwój infrastruktury ochrony zdrowia (Priorytet „Zdrowie”) • zrównowa Ŝony rozwój obszarów miejskich (Priorytet „Miasta”)

Cele i priorytety Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolno śląskiego na lata 2007-2013 (RPO) z jednej strony s ą spójne ze Strategi ą Rozwoju Województwa Dolno śląskiego do 2020 roku (SRWD), a z drugiej wpisuj ą si ę w cele Polityki Spójno ści wspieraj ącej wzrost gospodarczy i zatrudnienia przedstawione w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla spójno ści (SWW) oraz

310 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

na poziomie krajowym w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia (NSRO). Ustalaj ąc strategi ę programu uwzgl ędniono potrzeb ę zdynamizowania realizacji odnowionej Strategii Lizbo ńskiej okre ślon ą na szczeblu pa ństw członkowskich w „Zintegrowanym Pakiecie Wytycznych dla Wzrostu Zatrudnienia na lata 2005-2008, a w Polsce w Krajowym Programie Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbo ńskiej”(KPR). Realizacja zało Ŝeń tych dokumentów na Dolnym Śląsku w latach 2007-2013 zwi ązana b ędzie przede wszystkim z wdra Ŝaniem Regionalnego Programu Operacyjnego. Dlatego te Ŝ cel główny programu okre ślono jako:

Podniesienie poziomu Ŝycia mieszka ńców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjno ści regionu przy respektowaniu zasad zrównowa Ŝonego rozwoju.

Tabela 48. Priorytety RPO WD.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 311 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Źródło: www.rpo.dolnyslask.pl

4.2.1.2. Sposób finansowania Programu Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013 b ędzie realizowany przy zaanga Ŝowaniu ł ącznie 1 561,1 mln euro. Na kwot ę t ę składa si ę 1213,1 mln euro środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 186,4 mln euro środków publicznego wkładu krajowego oraz 161,6 mln euro wkładu prywatnego. W realizacj ę celów Strategii Lizbo ńskiej zaanga Ŝowanych jest 681,2 mln euro środków ogółu Programu, co stanowi 43,6 % wszystkich środków. Na kwot ę t ę przypada 485,3 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, czyli 40,0 % przyznanej alokacji.

4.2.1.3. Opis priorytetów Priorytet 6 Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska („Turystyka i Kultura”) 6.1 Turystyka uzdrowiskowa 6.2 Turystyka aktywna 6.3 Turystyka biznesowa 6.4 Turystyka kulturowa 6.5 Działania wspieraj ące infrastruktur ę turystyczn ą i kulturow ą

4.2.2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007- 2013 4.2.2.1. Informacje wst ępne Polska Organizacja Turystyczna w systemie dystrybucji unijnych środków pełni podwójn ą rol ę. Po pierwsze realizujemy zadania zwi ązane z obowi ązkami Instytucji Wdra Ŝaj ącej, obsługuj ącej turystyczne projekty inwestycyjne w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Działanie 6.4 „Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym”).

312 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Z drugiej strony prowadzi własne projekty promocyjne, współfinansowane w ramach tego samego programu operacyjnego (Działanie 6.3 „Promocja turystycznych walorów Polski”).

4.2.2.2. Tryb dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Indykatywna lista projektów kluczowych – Działanie 6.4. PO IG:

Lista podstawowa: 1. Pętla śuławska - rozwój turystyki wodnej. 2. Europejski O środek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej 3. Szlaki nowej przygody w zabytkowej Kopalni Soli „Wieliczka" 4. Rewitalizacja Kanału Elbl ąskiego na odcinkach: Jezioro Dru Ŝno-Miłomłyn, Miłomłyn-Zalewo, Miłomłyn-Ostróda-Stare Jabłonki 5. Śladem europejskiej to Ŝsamo ści Krakowa -Szlak Turystyczny po podziemiach Rynku Głównego 6. Program o Ŝywienia dróg wodnych w Gda ńsku 7. Toru ń Hanza nad Wisł ą 8. Zamo ść miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki 9. Południowo-zachodni Szlak Cystersów 10. Mi ędzynarodowy turystyczny produkt markowy „Uzdrowiska Kłodzkie" 11. Świ ętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny 12. Zachodniopomorski Szlak śeglarski - sie ć portów turystycznych Pomorza Zachodniego 13. Centrum Dziedzictwa Szkła w Kro śnie

Lista rezerwowa: 1. Interaktywne Centrum historii Ostrowa Tumskiego w Poznaniu - kolebki pa ństwowo ści i chrze ścija ństwa w Polsce 2. "Bug nie dzieli, Bug ł ączy, regiony, pa ństwa i ludzi, od Lwowa do Warszawy". Program aktywizacji turystyki Doliny Bugu 3. Termy Cieplickie - Dolno śląskie Centrum Rekraacji Wodnej 4. Budowa Parku Wodnego 'Termy Nał ęczowskie - EUROSPA 2012' 5. Hala Stulecia we Wrocławiu - Centrum Innowacyjności w Architekturze i Budownictwie 6. Turystyka w siodle-infrastruktura innowacyjnegio i unikatowego produktu turystycznego 7. Budowa Przystani Jachtowej w Sopocie 8. Podniesienie atrakcyjno ści turystycznej Szlaku Zamków Gotyckich 9. Szlakiem piastowskim - od Gada, Pradziada do Wenecji, Pary Ŝa i Rzymu 10. Turystyczny szlak Ŝeglugi śródl ądowej na rzece Wi śle w województwie małopolskim 11. Wykorzystanie walorów rzeki Wisły w celu budowy wspólnego produktu turystycznego przez Kazimierz Dolny, Puławy i Janowiec 12. Wschodnioeuropejskie centrum kongresowo-sportowe Arłamów

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 313 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.2.3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 4.2.3.1. Informacje wst ępne Cech ą charakterystyczn ą PO Infrastruktura i Środowisko jest integralne uj ęcie problematyki podstawowej infrastruktury, która obejmuje infrastruktur ę techniczn ą i zasadnicze elementy infrastruktury społecznej. Punktem wyj ścia dla tak zakre ślonego zakresu programu jest zasada maksymalizacji efektów rozwojowych, uwarunkowana komplementarnym potraktowaniem sfery technicznej i społecznej w jednym nurcie programowym i realizacyjnym. Dla zwi ększenia inwestycji, spójno ści terytorialnej i atrakcyjno ści regionów nie wystarczy zapewnienie tylko dobrej i sprawnej infrastruktury transportowej, poniewa Ŝ nie zach ęci ona potencjalnych inwestorów do tworzenia nowych miejsc pracy. śeby stworzy ć warunki dla zatrudnienia w danym regionie wysoko kwalifikowanych specjalistów, inwestycjom transportowym musz ą towarzyszy ć inwestycje w infrastruktur ę ochrony środowiska, energetyki, kultury, szkolnictwa wy Ŝszego, czy zdrowia. Zgodnie z celem głównym programu wybór priorytetów1 oraz działa ń odpowiada obszarom, które maj ą podstawowe znaczenie dla wzrostu atrakcyjno ści Polski i jej regionów.

W ramach programu realizowanych b ędzie 15 osi priorytetowych: • Gospodarka wodno-ściekowa. • Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. • Zarz ądzanie zasobami i przeciwdziałanie zagro Ŝeniom środowiska. • Przedsi ęwzi ęcia dostosowuj ące przedsi ębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. • Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. • Drogowa i lotnicza sie ć TEN-T. • Transport przyjazny środowisku. • Bezpiecze ństwo transportu i krajowe sieci transportowe. • Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywno ść energetyczna. • Bezpiecze ństwo energetyczne w tym dywersyfikacja źródeł energii. • Kultura i dziedzictwo kulturowe. • Bezpiecze ństwo zdrowotne i poprawa efektywno ści systemu ochrony zdrowia. • Infrastruktura szkolnictwa wy Ŝszego. • Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. • Pomoc techniczna –Fundusz Spójno ści

4.2.3.2. Sposób finansowania Programu Wielko ść środków wspólnotowych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w latach 2007–2013 wyniesie ok. 41,9% (27,9 mld euro) cało ści środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójno ści przeznaczonych na realizacj ę programów operacyjnych Celu „Konwergencja”. Łączna wielko ść środków finansowych z Unii Europejskiej zaanga Ŝowanych w realizacj ę Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013

314 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wyniesie 27 913 683 774 euro. Wysoko ść wkładu krajowego szacuje si ę na ok. 11 mld euro i zale Ŝeć b ędzie od poziomu dofinansowania poszczególnych projektów.

Wkład wspólnotowy zaanga Ŝowany w realizacj ę programu pochodzi ć b ędzie ze środków: • Funduszu Spójno ści – 22 176 353 774 euro, • Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 5 737 330 000 euro.

4.2.3.3. Opis priorytetów Cele ogólne i szczegółowe PO IG zostały przełozone na priorytety i Działania. Wśród celów wymienimy jedynie te zwi ązane z turystyk ą. S ą to: Priorytet XI: Kultura i dziedzictwo kulturowe Działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.3 Infrastruktura szkolnictwa artystycznego

4.2.4. Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 Rozdział opracowany na podstawie strony internetowej www.efs.gov.pl

4.2.4.1. Informacje wst ępne Celem głównym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójno ści społecznej. Cel ten b ędzie realizowany m.in. poprzez aktywizacj ę zawodow ą, rozwijanie potencjału adaptacyjnego przedsi ębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społecze ństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie mechanizmów efektywnego zarz ądzania w administracji pa ństwowej. W ramach programu wsparciem zostan ą obj ęte nast ępuj ące obszary: zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, adaptacyjno ść pracowników i przedsi ębiorstw, zagadnienia zwi ązane z rozwojem zasobów ludzkich na terenach wiejskich, z budow ą sprawnej i skutecznej administracji publicznej oraz partnerskiego pa ństwa, a tak Ŝe z promocj ą postaw zdrowotnych w śród osób pracuj ących. Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa si ę z 10 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym. Priorytety realizowane centralnie to: 1. Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna; 2. Priorytet II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsi ębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracuj ących; 3. Priorytet III Wysoka jako ść systemu o światy; 4. Priorytet IV Szkolnictwo wy Ŝsze i nauka; 5. Priorytet V Dobre rz ądzenie;

Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to: 6. Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich; 7. Priorytet VII Promocja integracji społecznej; 8. Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki;

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 315 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

9. Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach;

4.2.4.2. Sposób finansowania Programu Łączna wielko ść środków finansowych zaanga Ŝowanych w realizacj ę Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach 2007–2013 wyniesie ok. 14,43% cało ści środków przeznaczonych na realizacj ę programów operacyjnych, tj. 11 420 207 059 EUR. W ramach tej kwoty wielko ść alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego wyniesie ok. 9 707 176 000 EUR, a wkład krajowy stanowi ć b ędzie ok. 1 713 031 059 EUR. Poziom krajowego współfinansowania został oszacowany na poziomie minimalnym tj. 15%. Około 60% środków Programu zostanie przeznaczonych na wsparcie realizowane przez poszczególne regiony, za ś pozostała kwota (ok. 40%) b ędzie wdra Ŝana sektorowo, przez odpowiednie resorty. Na realizacj ę Strategii Lizbo ńskiej w latach 2007 - 2013 w ramach Programu przeznaczone zostanie 83 % wydatków ze środków wspólnotowych, co stanowi sumę 8 056 956 080 EUR.

4.2.4.3. Opis priorytetów Wśród priorytetów PO KL wymienimy jedynie te zwi ązane z mo Ŝliwo ści ą wykorzystania pod k ątem turystyki i rozwoju turystyki:

Priorytet VII Promocja integracji społecznej Cele: 1. Poprawa dost ępu do rynku pracy osób zagro Ŝonych wykluczeniem społecznym 2. Wzmocnienie i poszerzenie zakresu działa ń sektora ekonomii społecznej

W 2008 roku w województwie dolno śląskim w ramach Priorytetu VII b ędą realizowane wszystkie formy wsparcia przewidziane w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL.1

Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez o środki pomocy społecznej Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie Poddziałanie 7.1.3 Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagro Ŝonych wykluczeniem społecznym Poddziałanie 7.2.2 Wparcie ekonomii społecznej Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji

Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki Cele: 1. Rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej

316 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2. Poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarz ądzania zmian ą gospodarcz ą

W ramach Priorytetu VIII w 2008 roku w województwie dolno śląskim b ędą realizowane wszystkie formy wsparcia przewidziane w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL1:

Działanie 8.1. Rozwój pracownikow i przedsi ębiorstw w regionie Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsi ębiorstw Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Poddziałanie 8.1.3 Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjno ści Poddziałanie 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej Działanie 8.2 Transfer wiedzy Poddziałanie 8.2.1 Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsi ębiorstw Poddziałanie 8.2.2 Regionalne Strategie Innowacji

Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Cele: 1. Zmniejszenie nierówno ści w upowszechnieniu edukacji, szczególnie pomi ędzy obszarami wiejskimi i miejskimi 2. Zmniejszenie nierówno ści w jako ści usług edukacyjnych, szczególnie pomi ędzy obszarach wiejskimi i miejskimi (w zakresie kształcenia ogólnego) 3. Podniesienie atrakcyjno ści i jako ści kształcenia zawodowego 4. Wzmocnienie rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli na obszarach wiejskich

W ramach Priorytetu IX w 2008 roku w województwie dolno śląskim b ędą realizowane wszystkie formy wsparcia przewidziane w Szczegółowym Opisie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013:

Działanie 9.1 Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jako ści usług edukacyjnych świadczonych w systemie o światy Poddziałanie 9.1.1 Zmniejszanie nierówno ści w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej Poddziałanie 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dost ępie do edukacji oraz zmniejszanie ró Ŝnic w jako ści usług edukacyjnych Poddziałanie 9.1.3 Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjno ści i jako ści szkolnictwa zawodowego Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu o światy Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 317 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.2.5. Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 Rozdział opracowany na podstawie strony internetowej http://ewt.dolnyslask.pl

4.2.5.1. Informacje wst ępne Celem Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A Czechy – Polska jest wspieranie współpracy transgranicznej mieszka ńców oraz instytucji z s ąsiednich regionów. Program spotkał si ę z ogromnym zainteresowaniem na pograniczu polsko-czeskim. Liczba wnioskodawców a zwłaszcza wnioskowanego dofinansowania z EFRR ponad dwukrotnie przekraczała alokacj ę przeznaczon ą do podziału w ramach Programu. Łącznie zło Ŝono 356 projektów, które poddane zostały kontroli formalnej oraz kontroli kwalifikowalno ści we Wspólnym Sekretariacie Technicznym w Ołomu ńcu oraz dalszej ocenie dokonywanej przez wła ściwe instytucje regionalne. Na posiedzenia Komitetu Steruj ącego zło Ŝonych zostało 299 projektów, spo śród których do dofinansowania z EFRR rekomendowano ł ącznie 176 projekty. Te dane nie dotycz ą Funduszu Mikroprojektów, który podlegał realizacji w poszczególnych euroregionachh po obu stronach granicy w ramach Działania 2.2.

Rysunek 41. Cele PO WT CZ-PL 2007-2013.

Źródło: http://ewt.dolnyslask.pl

318 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.2.5.2. Opis priorytetów

Rysunek 42. Priorytety PO WT CZ-PL 2007-2013

Źródło: http://ewt.dolnyslask.pl

Oś priorytetowa 1: Wzmacnianie dost ępno ści komunikacyjnej, ochrona środowiska, profilaktyka zagro Ŝeń

Oś priorytetowa 2: Poprawa warunków rozwoju przedsi ębiorczo ści i turystyki

Cel główny osi priorytetowej: Cel główny osi priorytetowej 2 Wzmocnienie rozwoju gospodarczego obszaru pogranicza polsko-czeskiego konkretyzuje cel globalny w sferze ukierunkowanej na wykorzystanie i rozwijanie istniej ącego potencjału gospodarczego pogranicza i wzmacnianie jego konkurencyjno ści.

Cele szczegółowe osi priorytetowej: • Zwi ększenie konkurencyjno ści przedsi ębiorstw działaj ących na obszarze pogranicza polskoczeskiego, • Rozszerzenie oferty turystycznej obszaru pogranicza polsko-czeskiego, • Poprawa wiedzy i umiej ętno ści mieszka ńców obszaru pogranicza polsko- czeskiego.

Dziedziny wsparcia: 2.1. Rozwój przedsi ębiorczo ści 2.2. Wspieranie rozwoju turystyki

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 319 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Dotyczy celu szczegółowego Rozszerzenie oferty turystycznej obszaru pogranicza polskoczeskiego: • ochrona i odnowa bogactwa kulturowego i przyrodniczego, tradycji rzemie ślniczych, ochrona i odbudowa zabytków, w tym budowli sakralnych, fortyfikacji, historycznych zespołów urbanistycznych i technicznych, obiektów kulturalnych, cech krajobrazu kulturowego, rozwój: szlaków i ście Ŝek rowerowych, ście Ŝek je ździeckich, ście Ŝek i szlaków turystycznych i narciarskich, turystycznej infrastruktury towarzyszącej oraz poprawa wyposa Ŝenia rekreacyjno-edukacyjnego, • wspieranie rozwoju usług turystycznych (np. budowy i wyposa Ŝenia turystycznych obiektów usługowych, tworzenie oraz funkcjonowanie biur informacji turystycznej, działa ń organizacji turystycznych, opracowywanie nowych produktów turystycznych i promocja, promocja walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego w tym mo Ŝliwo ść promocji poza obszarem wsparcia, wdra Ŝanie oraz wykorzystywanie ICT w turystyce, wspieranie organizacji turystyki).

Oś priorytetowa 3: Wspieranie współpracy społeczno ści lokalnych

Cel główny osi priorytetowej: Cel główny osi priorytetowej 3 Rozwój współpracy partnerskiej społeczno ści lokalnych i instytucji obszaru pogranicza polsko-czeskiego konkretyzuje cel globalny w sferze ukierunkowanej na jako ść Ŝycia społecznego mieszka ńców, pogł ębianie poczucia ich uto Ŝsamienia si ę z tym obszarem. Celem jest wspieranie współpracy transgranicznej w zakresie rozwoju kontaktów mi ędzyludzkich, inicjatyw społecznych, imprez kulturalnych i rekreacyjno-edukacyjnych oraz współpracy jednostek administracji publicznej i organizacji świadcz ących usługi publiczne.

Cele szczegółowe osi priorytetowej: • wzmacnianie powi ąza ń transgranicznych instytucji świadcz ących usługi publiczne, • wzmocnienie transgranicznych kontaktów mieszka ńców, • stymulowanie rozwoju społeczno ści lokalnej poprzez wspieranie przedsi ęwzi ęć podejmowanych przez aktorów lokalnych – Fundusz Mikroprojektów

Dziedziny wsparcia: 3.1 Współpraca terytorialna instytucji świadcz ących usługi publiczne 3.2. Wspieranie przedsi ęwzi ęć kulturalnych, rekreacyjno-edukacyjnych oraz inicjatyw 3.3. Fundusz Mikroprojektów

Oś priorytetowa 4: Pomoc techniczna

Cel główny osi priorytetowej: Cel główny osi priorytetowej Wspieranie efektywnej realizacji Programu warunkuje osi ągni ęcie pozostałych osi priorytetowych Programu poprzez zapewnienie sprawnego procesu zarz ądzania i wdra Ŝania oraz wykorzystania środków EFRR.

320 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Cele szczegółowe osi priorytetowej: • zapewnienie skutecznego zarz ądzania i wdra Ŝania Programu i wspieranie działa ń promocyjno-informacyjnych dotycz ących Programu.

4.2.6. Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska – Saksonia 2007-2013 Rozdział opracowany na podstawie strony internetowej http://ewt.dolnyslask.pl

4.2.6.1. Informacje wstępne Przyj ęta dla Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska – Saksonia 2007- 2013 strategia rozwoju w szczególnej mierze nastawiona jest na realizacj ę celu nadrz ędnego, jaki stanowi wspieranie zrównowa Ŝonego rozwoju obszaru wsparcia w celu wzmocnienia spójno ści gospodarczej i społecznej. Dzi ęki temu ma w sposób trwały wzrosn ąć konkurencyjno ść tego obszaru w kontek ście europejskim. Ma zosta ć osi ągni ęty stan, w którym nierównomierny rozwój regionu nie będzie negatywnie wpływał na ogólny potencjał wzrostu. Analiza silnych i słabych stron oraz szans i zagro Ŝeń pokazała, Ŝe wi ększo ść słabych stron obszaru polega na tym, Ŝe istniej ący potencjał nie jest wykorzystywany. Z tego wzgl ędu Strategia ukierunkowana jest na celowe wykorzystanie zidentyfikowanego potencjału poprzez efektywn ą współprac ę transgraniczn ą. Ponadto uwzgl ędnia ona zalecenia ewaluacji ex ante, według której kosztowne inwestycje w zakresie infrastruktury nale Ŝy ograniczy ć do obszaru przygranicznego. Zalecenie to zostaje uwzgl ędnione w rozdziale 1 w postaci zaw ęŜ enia obszaru wsparcia dla tego typu wydatków. Cel nadrz ędny współpracy transgranicznej dzieli si ę na dwa cele strategiczne. Do ka Ŝdego z nich przyporz ądkowana jest jedna z ustalonych osi priorytetowych.

Cele strategiczne wraz z osiami priorytetowymi Cel strategiczny O ś priorytetowa Zapewnienie konkurencyjno ści obszaru wsparcia poprzez wyrównywanie warunków ramowych dla likwidowania nierówno ści gospodarczych i strukturalnych

Oś priorytetowa 1: Rozwój transgraniczny Uto Ŝsamianie się mieszka ńców z obszarem wsparcia dzi ęki wzmocnieniu współpracy

Oś priorytetowa 2: Transgraniczna integracja społeczna

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 321 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.2.6.2. Opis priorytetów Rysunek 43. Priorytety PO WT PL-S 2007-2013

Źródło: http://ewt.dolnyslask.pl

322 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Zgodnie z zaleceniami art. 6, ust. 1 Rozporz ądzenia (WE) nr 1080/2006 oraz po uwzgl ędnieniu wyników aktualizacji oceny śródokresowej Interreg III A jak równie Ŝ ewaluacji ex ante Programu Operacyjnego Współpracy Terytorialnej Polska – Saksonia 2007-2013 uzgodniono nast ępuj ące dwa priorytety: • Rozwój transgraniczny (O ś priorytetowa 1) • Transgraniczna integracja społeczna (O ś priorytetowa 2) Ponadto wł ączona zostaje Pomoc Techniczna.

W poni Ŝszym opisie zostały przedstawione dziedziny wsparcia wraz z ich głównymi działaniami, które maj ą by ć realizowane w ramach danej osi priorytetowej. Uzasadnienie opiera si ę z jednej strony na zaleceniach Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla Spójno ści, z drugiej strony na wynikach ewaluacji ex ante.

Oś priorytetowa 1 – Rozwój transgraniczny

Cel strategiczny Zapewnienie konkurencyjno ści obszaru wsparcia poprzez wyrównanie warunków ramowych dla likwidowania nierówno ści gospodarczych i strukturalnych.

Dziedzina wsparcia – Gospodarka i nauka Dziedzina wsparcia – Turystyka i działalno ść uzdrowiskowa W dziedzinie turystyki ma przy wykorzystaniu istniej ącego potencjału nadal by ć wspierane powstanie transgranicznego obszaru turystycznego i wypoczynkowego, który potrafi wyrobi ć sobie pozycj ę na rynku mi ędzynarodowym. Warunkuje to po pierwsze popraw ę i rozwój infrastruktury turystycznej. Przy tym uwzgl ędnione te Ŝ zostaj ą w szczególno ści wymogi turystyki bez barier. Szczególne znaczenie dla tego celu ma wypracowanie koncepcji rozwoju turystyki trwałej w obszarze przygranicznym. Równie Ŝ turystyk ę wiejsk ą uj ęto w tej dziedzinie wsparcia, jako Ŝe stanowi ona form ę dywersyfikacji i turystyki mi ękkiej. Obok opracowywania koncepcji wspierane ma by ć równieŜ tworzenie wspólnych ofert turystycznych i atrakcyjnych form informacji dla turystów. Przy tym szczególnie musi zosta ć uwzgl ędniony aspekt wieloj ęzyczno ści. Poniewa Ŝ oczekiwania turystów w ostatnich latach wzrosły, wsparciem musi zosta ć obj ęta tak Ŝe poprawa jako ści usług w sektorze turystycznym. Wraz z rozwojem demograficznym wykorzystany zostaje potencjał w zakresie działalno ści uzdrowiskowej. Obok transgranicznego ł ączenia w sie ć o środków uzdrowiskowych umo Ŝliwiona ma zosta ć przebudowa, modernizacja b ądź nowe ukierunkowanie istniej ących o środków. Ponadto wsparciu ma podlega ć dalszy rozwój lub przywrócenie miejscowo ściom ich funkcji uzdrowiskowej.

Dziedzina wsparcia – Transport i komunikacja Dziedzina wsparcia – Środowisko naturalne Dziedzina wsparcia – Ład przestrzenny i planowanie regionalne

Oś priorytetowa 2 – Transgraniczna integracja społeczna

Cel strategiczny Uto Ŝsamianie si ę mieszka ńców z obszarem wsparcia dzi ęki wzmocnieniu współpracy.

Dziedzina wsparcia – Kształcenie i szkolenie

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 323 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Dziedzina wsparcia – Kultura i sztuka W przypadku działa ń z dziedziny kultury i sztuki ma zosta ć ulepszona i rozwini ęta infrastruktura. Działania te ograniczone s ą do kilku wybranych dziedzin. Nale Ŝy szczególnie podkre śli ć, Ŝe uwzgl ędnione zostaje dostosowanie infrastruktury kulturalnej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ponadto przewidziane s ą działania nakierowane na odpowiedni ą ofert ę w dziedzinie kultury i sztuki w obszarze wsparcia. W zakresie wspierania transgranicznej dost ępno ści dziedzictwa kulturowego wsparcie koncentruje si ę zgodnie z potrzeb ą społeczno-ekonomiczn ą na wybranych działaniach słu Ŝą cych wspieraniu tradycyjnej kultury ludowej oraz ochronie, rewitalizacji, digitalizacji i dost ępno ści zabytków kultury, przemysłu i techniki wraz z ich otoczeniem. Dziedzina wsparcia – Infrastruktura społeczna Dziedzina wsparcia – Bezpiecze ństwo publiczne Dziedzina wsparcia – Rozwój współpracy partnerskiej Dziedzina wsparcia - Fundusz Małych Projektów

4.2.7. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - LEADER 4.2.7.1. Informacje wst ępne Leader jest oddolnym partnerskim podej ściem do rozwoju obszarów wiejskich, realizowanym przez lokalne grupy działania (LGD), polegaj ącym na opracowaniu przez lokaln ą społeczno ść wiejsk ą lokalnej strategii rozwoju (LSR) oraz realizacji wynikaj ących z niej innowacyjnych projektów ł ącz ących zasoby ludzkie, naturalne, kulturowe, historyczne, itp., wiedz ę i umiej ętno ści przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i społecznego. Przedstawiciele tych sektorów tworz ą partnerstwo zwane lokaln ą grup ą działania, które jest reprezentatywne dla obszaru obj ętego LSR. Aby lokalna społeczno ść mogła skorzysta ć z dobrodziejstw podej ścia Leader, na danym obszarze musi funkcjonowa ć LGD wybrana przez Samorz ąd Województwa do realizacji opracowanej przez ni ą LSR. Na poziomie decyzyjnym LGD co najmniej 50% stanowi ą partnerzy gospodarczy i społeczni. Lokalna grupa działania wybiera projekty, których realizacja przyczyni si ę do osi ągni ęcia celów wspólnie opracowanej lokalnej strategii rozwoju.

4.2.7.2. Opis priorytetów W ramach podej ścia Leader b ędzie równie Ŝ wspierana działalno ść lokalnych grup działania, w tym realizowane przez nie projekty współpracy. W ramach osi 4 Leader realizowane s ą trzy działania: • Działanie 413 - „Wdra Ŝanie lokalnych strategii rozwoju” (Wdra Ŝanie LSR) • Działanie 421 - „Wdra Ŝanie projektów współpracy” (Projekty współpracy) • Działanie 431 - „Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiej ętno ści i aktywizacja" (Funkcjonowanie LGD) W ramach działa ń osi Leader mo Ŝliwe jest wyprzedzaj ące finansowanie kosztów kwalifikowalnych.

324 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

4.3. Zarz ądzanie programem i monitoring Podstawowym zało Ŝeniem Strategii Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich jest wskazanie strategicznych działa ń warunkuj ących wszechstronny i zrównowa Ŝony rozwój turystyki w subregionie z wykorzystaniem jego unikatowych walorów naturalnych i antropogenicznych, jak równie Ŝ dziedzictwa kultury materialnej Dolnego Śląska oraz wskazanie źródeł finansowania, zarówno wewn ętrznych jak i zewn ętrznych. Opracowanie „Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich” to działanie zmierzaj ące do podniesienia atrakcyjno ści turystycznej i inwestycyjnej subregionu. Sam dokument nie jest jednak recept ą na sukces. Aby niniejsza Strategia mogła przynie ść zaplanowane efekty, konieczne jest sukcesywne jej wdra Ŝanie, czuwanie nad jej realizacj ą i kontrolowanie jej przebiegu. Dlatego niezb ędne jest stworzenie jednolitego systemu wdra Ŝania i monitoringu, który zaanga Ŝuje wszystkie podmioty i instytucje zainteresowane rozwojem turystyki w subregionie. Koordynatorem wdra Ŝania strategii w regionie powinna by ć Dolno śląska Organizacja Turystyczna wraz z lokalnymi Grupami Działania, Fundacj ą Bory Dolno śląskie, Stowarzyszeniem Bory Dolno śląskie, Fundacj ą Ekologiczn ą Zielona Akcja, Fundacj ą Wrzosowa Kraina. Wdra Ŝanie Strategii jest procesem długotrwałym, a samo opracowanie Strategii jest jedynie punktem wyj ścia do konkretnych działa ń programowych. Konieczne jest stworzenie sprawnego i skutecznego systemu implementacji Strategii, który umo Ŝliwi wł ączenie w ten proces szerokie grono uczestników rynku turystycznego, dostawców usług turystycznych i gestorów bazy noclegowej i produktów turystycznych.

4.3.1. Zarz ądzanie programem Strategia Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich jest jednym z istotnych warunków rozwoju sektora turystycznego w regionie. Dlatego te Ŝ w procesie skutecznego wdra Ŝania Koncepcji mo Ŝna wyró Ŝni ć nast ępuj ące obszary: • Spełnienie zało Ŝeń. • Podmioty odpowiedzialne za wdro Ŝenie Programu. • Obszary krytyczne. • Efekty wdra Ŝania. • Harmonogramu realizacji Programu.

Etapy procesu wdro Ŝenia Programu: • Wskazanie działa ń, alokacja zasobów, organizacja bud Ŝetu oraz źródeł finansowania. • Monitorowanie i ewaluacja post ępów w realizacji. • Rozwi ązywanie problemów zwi ązanych z wdra Ŝaniem.

4.3.1.1. Spełnienie zało Ŝeń Czynnikiem warunkuj ącym skuteczne wdro Ŝenie Programu jest spełnienie kilku podstawowych zało Ŝeń tj.: • Osi ągni ęcie strategicznej zbie Ŝno ści celów Koncepcji. • Stosowanie istotnych zasad wdra Ŝania Koncepcji.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 325 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Program zawiera cele, kierunki i działania w zakresie rozwoju turystyki w Subregionie Borów Dolno śląskich, których realizacja, tak w krótkim, jaki i długim horyzoncie czasowym, przyczyni si ę m.in. do wzrostu konkurencyjno ści oferty turystycznej regionu, zoptymalizuje ruch turystyczny, a tak Ŝe podniesie standard obsługi turystów. Jednym z elementów warunkuj ących skuteczne wdro Ŝenie Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego jest jego zgodno ść z dokumentami strategicznymi na poziomie krajowym oraz wojewódzkim.

4.3.1.2. Stosowanie istotnych zasad wdra Ŝania Koncepcji Dla powodzenia wdro Ŝenia Koncepcji nale Ŝy przyj ąć tzw. zasad ę partnerstwa, czyli współprac ę poszczególnych instytucji samorz ądowych, organizacji społecznych, przedstawicieli mieszka ńców, przedsi ębiorców, w tym potencjalnych beneficjantów Koncepcji oraz innych osób wa Ŝnych dla jego wdro Ŝenia. Inne istotne zasady wdra Ŝania programu to: • Zasada elastycznych zmian – wg zmieniaj ących si ę warunków w otoczeniu województwa. • Zasada ci ągło ści i otwarcia procesu planowania. • Zasada dopasowania zada ń i celów Programu do priorytetów funduszy strukturalnych, w tym w szczególno ści dostosowanie formy dokumentów do szablonów wła ściwych standardom UE. • Zasada konkurencyjno ści – nale Ŝy uwzgl ędnia ć i prognozowa ć wpływ planowanych działa ń w relacji do otoczenia konkurencyjnego województwa.

Działania wskazane w Koncepcji b ędą współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach funduszy strukturalnych. Dlatego te Ŝ podstawowe zało Ŝenia wdra Ŝania Programu musz ą uwzgl ędnia ć zasady zwi ązane z realizacj ą polityki spójno ści gospodarczej i społecznej Unii Europejskiej określaj ące sposób jej realizacji. S ą to zasady:

Dodatkowo ści – która stanowi, Ŝe fundusze Unii Europejskiej maj ą by ć uzupełnieniem środków krajowych, przeznaczonych na realizacj ę danego zadania. Koncentracji – która nakłada obowi ązek okre ślenia priorytetów rozwoju oraz koncentracji środków finansowych na wybranych celach i obszarach geograficznych. Programowania – która nakłada obowi ązek przygotowania wieloletnich programów rozwoju i innych dokumentów planistycznych na szczeblu krajowym i regionalnym, a tak Ŝe w uj ęciu sektorowym. Partnerstwa – która oznacza konieczno ść współpracy mi ędzy odpowiednimi władzami i instytucjami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, uczestnicz ącymi w przygotowywaniu i realizacji działa ń w ramach funduszy strukturalnych, a tak Ŝe nakłada obowiązek współpracy mi ędzy tymi władzami, a Komisj ą Europejsk ą.

Kryteria i zasady zawarte w przepisach ogólnych funduszy unijnych b ędą stanowiły podstaw ę alokacji środków i wyboru projektów, za ś do najwa Ŝniejszych nale Ŝą : • Cele programu i środków wspieraj ących. • Wpływ gospodarczy (stworzone miejsca pracy).

326 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Zdolno ści finansowe. • Efektywno ść inwestycji. • Wpływ na środowisko. • Wpływ na równo ść szans (płci). • Wpływ na likwidacj ę ubóstwa. • Wpływ na rozwój obszarów wiejskich.

Dalsza procedura wyboru projektów oparta jest na zasadzie konkurencji, za ś przekazywanie środków finansowych ostatecznym beneficjantom odbywać si ę będzie za po średnictwem jednostki samorz ądu terytorialnego – Urz ędu Marszałkowskiego.

4.3.1.3. Wskazanie podmiotów odpowiedzialnych za realizacj ę Podstawowym elementem rozpocz ęcia realizacji poszczególnych projektów, w tym uzyskania finansowego wsparcia jest zgodno ść z zało Ŝeniami RPO Turystyka i Rekreacja oraz poszczególnych PO. W przypadku subregionu najwa Ŝniejsz ą jednostk ą w obszarze turystyki jest Dolno śląska Organizacja Turystyczna (DOT). Rola DOT-u w realizacji Programu dotyczy ć powinna nast ępuj ących funkcji: • koordynacji prac nad realizacj ą Koncepcji; • nadzoru i korekt zapisów Koncepcji. Funkcja pierwsza polega ć by miała na koordynacji prac zespołów steruj ących w zakresie projektów turystycznych. DOT powinien koordynowa ć prace takich zespołów. Po dokonaniu oceny poprawno ści formalnej napływaj ących z regionu wniosków przez specjalny departament w Urz ędzie Marszałkowskim i ocenie merytorycznej dokonanej przez panel ekspertów, zespół steruj ący zarekomenduje zarz ądowi województwa projekty do realizacji. Funkcja druga dotyczy ć powinna nadzoru prac nad realizacj ą Programu. DOT powinien mie ć równie Ŝ wpływ na procesy koryguj ące zapisy Koncepcji (najlepsza znajomo ść rynku turystycznego w województwie i tym samym w subregionie). Ścisła współpraca w tym zakresie z Lokalnymi Organizacjami Turystycznymi (LOT-ami) oraz organizacjami pozarz ądowymi , w tym Fundacj ą Bory Dolno śląskie, Stowarzyszeniem Bory Dolno śląskie, Fundacj ą Ekologiczn ą Zielona Akcja i Fundacj ą Wrzosowa Kraina dawałaby gwarancj ę najlepszego dopasowania do potrzeb i oczekiwa ń rynku oraz bran Ŝy turystycznej w subregionie. Dolno śląska Organizacja Turystyczna powinna ponadto prowadzi ć nadzór nad promocj ą społeczno-turystyczn ą subregionu – wypracowanie jednolitych standardów komunikacji subregionu z rynkiem zewn ętrznym oraz wewn ętrznym. Najwa Ŝniejszym organem z punktu widzenia realizacji zało Ŝeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolnosl ąskich jest podmiot zrzeszaj ący jednostki tworz ących subregion. To w ramach tego podmiotu, który mo Ŝe mie ć charakter nieformalnego zrzeszenia si ę członków subregionu lub form ę ukonstytuowanego stowarzyszenia lub innej formy zrzeszania si ę podmiotów, powinny by ć podejmowane najwa Ŝniejsze decyzje oraz prowadzona kontrola z realizacji zało Ŝeń SPT Borów Dolno śląskich. To na poziomie tego podmiotu powinny dokonywa ć si ę wszystkie ustalenia zwi ązane z funkcjonowaniem, rozwojem oraz sposobem realizacji zapisów Koncepcji.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 327 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Rola DOT powinna ogranicza ć si ę do koordynacji działa ń oraz nadzoru nad prac ą zespołu zrzeszaj ącego jednostki tworz ące SPT Borów Dolno śląskich. Wła ściwy proces wdra Ŝania Koncepcji wymaga poł ączenia wysiłków wielu instytucji, organizacji i osób, podobnie jak miało to miejsce w procesie jej budowania. Niniejsza Strategia jest „własno ści ą” społeczno ści lokalnej – to dla niej przede wszystkim powstała, ale równie Ŝ stanowi narz ędzie dla władz regionu. Szczególnie istotna w procesie wdra Ŝania wydaje si ę partycypacja takich podmiotów jak: • Urz ąd Marszałkowski Województwa Dolno śląskiego; • Dolno śląski Urz ąd Wojewódzki; • Samorz ądy lokalne zrzeszone z ramach Subregionu Borów Dolno śląskich; • Karkonoskiej Agencji Rozwoju Regionalnego: • Lokalne Organizacje Turystyczne: • Dolno śląska Organizacja Turystyczna; • Inne stowarzyszenia i organizacje turystyczne • Fundacja Bory Dolno śląskie • Stowarzyszenie Bory Dolno śląskie • Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja • Fundacja Wrzosowa Kraina • Stowarzyszenia i organizacje turystyczne • Przedsi ębiorcy, w tym: o Gestorzy bazy noclegowej, gastronomicznej oraz rekreacyjnej z terenu województwa; o Podmioty świadcz ące usługi okołoturystyczne (m.in. transport, handel, czartery)

Dla realizacji Strategii niezwykle istotne jest partnerstwo na poziomie całego Subregionu, w tym budowa skutecznego partnerstwa na poziomie lokalnym. Udział lokalnych liderów oraz społeczno ści lokalnej b ędzie czynnikiem wspieraj ącym lub w wielu przypadkach determinuj ącym procesy implementacyjne. Zasadnicza odpowiedzialno ść w tej kwestii spoczywa jednak na władzach powiatowych oraz gminnych, do których nale Ŝy realizacja polityki rozwojowej, w tym dbanie o rozwój gospodarki turystycznej. Wszystkie podmioty zaanga Ŝowane we wdra Ŝanie Strategii powinny podj ąć współprac ę na poziomie operacyjnym i strategicznym w jednej strukturze. W Strategii zaproponowano, aby Dolno śląska Organizacja Turystyczna pełniła rol ę podmiotu koordynuj ącego jej realizacj ę, natomiast wszystkie jednostki zrzeszone w ramach SPT powinno tworzy ć zespół steruj ący i koordynuj ący prace nad realizacj ą zało Ŝeń SPT Borów Dolno śląskich. Konieczne jest okre ślenie „linii demarkacyjnej” pomi ędzy działaniami podejmowanymi przez poszczególne podmioty, instytucje, organizacje, a tymi podejmowanymi na poziomie całego subregionu. W szczególno ści dotyczy to rozwoju produktów turystycznych, zasobów ludzkich, wsparcia marketingowego oraz kształtowania przestrzeni turystycznej dla całego Regionu. W ramach realizacji poszczególnych działa ń zaproponowanych w Strategii, poszczególne podmioty w ramach swoich kompetencji powinny wspólnie uzgadnia ć plany inwestycyjne, promocyjne, badawcze itp. Pozwoli to unikn ąć powielania tych samych zada ń oraz usprawni proces implementacji zada ń zapisanych w Strategii. Na poziomie Subregionu współpraca wychodzi ć musi poza „mury” Urz ędów, co w praktyce oznacza zaanga Ŝowanie władz regionalnych i gminnych, banków,

328 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

instytucji okołobiznesowych i wszystkich zainteresowanych rozwojem turystyki w subregionie. Wa Ŝne jest równie Ŝ uwzgl ędnienie oczekiwa ń i głosów podmiotów istotnych przy wdra Ŝaniu, wł ączenie partnerów w formaln ą struktur ę zarz ądzania i monitoringu Strategii. Na poziomie zada ń poszczególnych urz ędów gminnych, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Dolno śląskiego oraz Dolno śląskiego Urz ędu Wojewódzkiego powinna by ć to współpraca dora źna pomi ędzy departamentami i innymi komórkami odpowiedzialnymi za ró Ŝne aspekty i obszary rozwoju Regionu, w tym turystyki.

Z uwagi na fakt, Ŝe finansowanie realizacji projektów Programu zostało zaprogramowane w znacz ącej cz ęś ci w oparciu o fundusze unijne to w procesie selekcji b ędą obowi ązywa ć unijne kryteria. Projekty turystyczne nie zawsze są zgodne z priorytetami okre ślonymi w RPO. Dlatego te Ŝ bardzo istotna jest rola i zaanga Ŝowanie Urz ędu Marszałkowskiego, która obejmie m.in.: • Stworzenie i prowadzenie bazy danych potencjalnych projektów do współfinansowania z funduszy strukturalnych. • Okre ślenie szczegółowych kryteriów selekcji projektów w województwie. • Organizacj ę (z udziałem przedstawicieli wojewody, jednostek wdra Ŝaj ących i partnerów społecznych) komitetu steruj ącego, rekomenduj ącego wybór projektów. • Obsług ę i przewodniczenie pracom komitetu steruj ącego. • Kwalifikacj ę projektów do finansowania w ramach komponentu wojewódzkiego. • Analiz ę otrzymywanych od jednostek wdra Ŝaj ących i beneficjantów ko ńcowych kwartalnych raportów monitoruj ących post ępy we wdra Ŝaniu projektów.

Beneficjantami ko ńcowymi mog ą by ć: • Samorz ądy powiatowy lub gminy. • Instytucja rz ądowa. • Stowarzyszenia, firmy oraz podmioty prywatne, które s ą wła ścicielami gruntów i obiektów poddanych rewaloryzacji. • Podległe samorz ądom placówki publiczne: urz ędy administracji, placówki edukacyjne, kulturalne, naukowo-badawcze, ochrony zdrowia, rynku pracy i inne instytucje po Ŝytku publicznego (policja, stra Ŝ po Ŝarna i inne słu Ŝby), a tak Ŝe administracja rz ądowa. • Małe i średnie przedsi ębiorstwa (pracownicy firm), stowarzyszenia, zwi ązki gmin, regionalne instytucje wspierania przedsi ębiorczo ści i rozwoju regionalnego. • Mieszka ńcy wsi. • Szkoły wy Ŝsze i placówki naukowo-badawcze, regionalne centra innowacji i transferu technologii. • Inne.

4.3.1.4. Identyfikacja obszarów warunkuj ących Na podstawie przeprowadzonego audytu subregionu oraz informacji uzyskanych w trakcie spotka ń warsztatowych z ró Ŝnymi grupami tematycznymi stwierdzono,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 329 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Ŝe powodzenie procesu wdra Ŝania Programu uzale Ŝnionej jest tak Ŝe od takich dziedzin gospodarczo – społecznych regionu, które nie maj ą bezpo średniego zwi ązku z turystyk ą i s ą poza obszarem oddziaływania Programu. Do najwa Ŝniejszych nale Ŝą :

Dost ępno ść komunikacyjna (drogi, lotnisko) Dolny Śląsk dysponuje do ść dobrze rozwini ętą sieci ą transportow ą w porównaniu z innymi regionami kraju. Jednak Ŝe zauwa Ŝalny jest zły stan techniczny nawierzchni wielu odcinków dróg. Zły stan techniczny dróg obni Ŝaj ący bezpiecze ństwo podró Ŝowania zniech ęca turystów zagranicznych i krajowych do przyjazdu. Problemem jest tak Ŝe niedostatek autostrad i dróg szybkiego ruchu oraz poł ącze ń kolejowych typu InterCity i regionalnych, jak równie Ŝ poł ącze ń PKS. Poprawa dost ępno ści komunikacyjnej szczególnie w południowej cz ęś ci województwa w znacz ący sposób przyczyniłaby si ę do wzrostu ruchu turystycznego generowanego w regionie. Do pobudzenia ruchu turystycznego w regionie walnie przyczyniłoby si ę uruchomienie nie tylko dodatkowego lotniska, ale tak Ŝe lotnisk współpracuj ących z tzw. tanimi liniami lotniczymi. Przykład czeskiej Pragi pokazuje jak du Ŝym impulsem dla rozwoju turystyki jest uruchomienie takiego rodzaju lotniska.

Bezpiecze ństwo Bezpiecze ństwa stanowi coraz istotniejszy argument przy wyborze miejsca sp ędzenia wolnego czasu przez turystów, szczególnie zaś zagranicznych. W Polsce najwi ększe zagro Ŝenie zwi ązane jest z napadami rabunkowymi, kradzie Ŝami kieszonkowymi, kradzie Ŝami samochodów, Ŝebractwem zwłaszcza w du Ŝych miastach i podczas organizacji du Ŝych imprez masowych. Wdro Ŝenie ró Ŝnego rodzaju rozwi ąza ń zmniejszaj ących skal ę popełnianych przest ępstw, takich jak instalacja systemów monitoruj ących ulice czy te Ŝ parkingi wpłyn ęłoby pozytywnie na stan poczucia bezpiecze ństwa przez turystów.

Prawo i Administracja Problem niestabilnego prawa i cz ęsto zmieniaj ącej si ę jego interpretacji to jedna z przyczyn hamuj ących rozwój firm nie tylko w bran Ŝy turystycznej. Istniej ące uregulowania prawne (np. Sanepid, prawo budowlane) s ą nazbyt restrykcyjne w porównaniu z przepisami obowi ązuj ącymi w Czechach czy te Ŝ Unii Europejskiej. Powoduje to, Ŝe nasza oferta usług turystycznych nie jest dostatecznie konkurencyjna w porównaniu z s ąsiednimi pa ństwami. Kolejnym punktem zapalnym s ą konflikty z władzami parków narodowych, parków krajobrazowych czy te Ŝ rezerwatów przyrody odno śnie wył ączania terenów pod przyszłe inwestycje spod jurysdykcji w/w władz. Negatywna postawa tych Ŝe władz ogranicza mo Ŝliwo ści rozwoju turystyki zwłaszcza w pa śmie Sudetów. Wła ściwe zarz ądzania i organizacja b ędą niezwykle istotne w procesie wdra Ŝania Programu i poszczególnych jego działa ń i projektów. Szczególn ą uwag ę nale Ŝy zwróci ć na podnoszenie kwalifikacji personelu.

Ochrona środowiska Wprawdzie ilo ść zanieczyszcze ń wprowadzonych do środowiska uległ w ostatnich latach znacznemu ograniczeniu to nadal wyst ępuj ą problemy m.in. na obszarach turystycznych poło Ŝonych w s ąsiedztwie stref zurbanizowanych i uprzemysłowionych, wysokiego stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych.

330 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Dlatego te Ŝ niezwykle istotne jest dla województwa ochrona walorów naturalnych poprzez podnoszenie poziomu czysto ści rzek i akwenów wodnych, zagospodarowania terenów le śnych, ograniczenia emisji hałasu oraz popraw ę stanu czysto ści powietrza.. W trakcie wdra Ŝania Programu nale Ŝy zwróci ć szczególna uwag ę, aby realizowane projekty sprzyjaj ące rozwojowi turystyki na obszarze Dolnego Śląska uwzgl ędniały aspekt ochrony przyrody i poszanowania środowiska.

Wsparcie dla firm z bran Ŝy turystycznej Jednym z elementów ograniczaj ących rozwój małych i średnich przedsi ębiorstw jest niedostatek funduszy na rozwój i inwestycje. Władze powiatu czy gminy dysponuj ą narz ędziami i instrumentami, które mog ą stymulowa ć rozwój firm nie tylko z bran Ŝy turystycznej, wspiera ć nowopowstaj ące podmioty za pomoc ą ulg w podatkach, ułatwionemu dost ępowi do funduszy por ęczeniowo – po Ŝyczkowych.

Cało ść prac zwi ązanych z realizacj ą Strategii powinien koordynowa ć Zespół Wdra Ŝania Strategii działaj ący w ramach Dolno śląskiej Organizacji Turystycznej. Z zespołem powinni współpracowa ć Mened Ŝerowie Obszarów Produktowych i Mened Ŝerowie Programów, którzy b ędą odpowiedzialni za wdra Ŝanie poszczególnych działa ń w ramach zaproponowanych produktów.

Kluczow ą postaci ą w procesie jej realizacji b ędzie Koordynator Wdra Ŝania Koncepcji. Kieruj ąc bie Ŝą cą działalno ści ą instytucji, ma najwi ększy wpływ zarówno na sam proces opracowywania Strategii, jej wdra Ŝania, jak równie Ŝ oceny jej realizacji. Główne zadania Koordynatora polegałyby na: • Przygotowywaniu projektów Programów Wdra Ŝania poszczególnych obszarów Strategii i planowanych bud Ŝetów, • Koordynacji i kontroli prawidłowo ści realizacji Programów Wdra Ŝania i wchodz ących w ich zakres projektów, • Zarz ądzaniu prac ą Mened Ŝerów Obszarów Produktowych i Mened Ŝerów Programów, • Bie Ŝą cej analizie stanu realizacji Strategii, • Analizie uwarunkowa ń wewn ętrznych i zewn ętrznych wpływaj ących lub mog ących wpłyn ąć na realizacj ę Strategii, • Aktywnym poszukiwaniu źródeł finansowania.

W celu wzmocnienia realizacji Strategii w zakresie produktów turystycznych, proponuje si ę powołanie funkcji Menad Ŝera Obszaru Produktowego. Liczba powołanych i wyszkolonych osób w funkcji Menad Ŝera Obszaru Produktowego, zale Ŝałaby nie tylko od samej liczby strategicznych obszarów produktowych uj ętych w Strategii, ale tak Ŝe od mo Ŝliwo ści finansowych Regionu oraz potrzeb w zakresie wsparcia realizacji poszczególnych Programów Operacyjnych Strategii. Osoby te będą zarz ądza ć i nadzorowa ć rozwojem poszczególnych obszarów oraz w ich ramach rozwojem poszczególnych produktów, a tak Ŝe koordynowa ć proces ich wdra Ŝania. Nale Ŝy zało Ŝyć mo Ŝliwo ść powoływania menad Ŝerów, którzy odpowiadaliby i wspierali rozwój wi ęcej ni Ŝ jednego obszaru produktowego. Rol ą Mened Ŝerów będzie koordynacja prac w ramach wyodr ębnionych obszarów produktowych,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 331 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

rozwijanie ich zgodnie z przyj ętą Strategi ą, ł ączenie działa ń i interesów społecznych i komercyjnych. Docelowo powinno powoła ć si ę 6 mened Ŝerów, dla strategicznych typów turystyki oraz mened Ŝerów programów wyodr ębnionych i postulowanych do wdro Ŝenia w Strategii na lata 2008-2013 oraz 2014-2020. S ą to w szczególno ści: • Turystyka wypoczynkowa i rekreacyjna; • Turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna; • Turystyka aktywna i specjalistyczna; • Turystyka wodna; • Turystyka miejska i kulturowa; • Turystyka tranzytowa, biznesowa oraz handlowa; • Turystyka kulturowa

Ka Ŝdy mened Ŝer docelowo powinien nadzorowa ć prac ę grupy roboczej, koordynuj ącej rozwój poszczególnych produktów wyodr ębnionych w ramach danego obszaru produktowego. Koordynatorzy Produktów byliby odpowiedzialni za: przygotowanie i wdra Ŝanie poszczególnych produktów w ramach danej formy turystyki, współprac ę z partnerami lokalnymi oraz instytucjami zewn ętrznymi, integrowanie środowisk lokalnych wokół produktu. Osoba ta integrowałaby tak Ŝe partnerów danego produktu w kierunku pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania (fundusze strukturalne) – tworzenie grup partnerstwa. Zadania przewidziane do realizacji w Strategii s ą zgodne z zakresem działa ń samorz ądów terytorialnych, okre ślonym w Ustawie o samorz ądzie gminnym. Ze wzgl ędu na zasi ęg oddziaływania produktów turystycznych mo Ŝna je podzieli ć na trzy grupy: • gminne, mieszcz ące si ę w kompetencji gminy (m.in. inwestycje infrastrukturalne, promocja, zapewnienie warunków do rozwoju przedsi ębiorstw turystycznych i okołoturystycznych, wspieranie i stymulowanie procesów społecznych); • ponadgminne, wychodz ące poza ustawowe kompetencje gminy, mo Ŝliwe do realizacji przy współudziale władz samorz ądowych innych gmin, władz powiatowych oraz władz regionalnych; • komercyjne, mo Ŝliwe do realizacji przy współudziale lub realizowane przez partnerów komercyjnych i społecznych.

Taki rozkład zada ń sprzyja okre śleniu partnerów, którzy b ędą realizowa ć zapisy Strategii: • W pierwszej grupie zada ń autorzy sugeruj ą, aby odpowiedzialno ść spoczywała głównie na władzach gmin na zasadach współpracy dora źnej pomi ędzy okre ślonymi wydziałami i słu Ŝbami. Zadania gminne powinny by ć wdra Ŝane przy wykorzystaniu środków bud Ŝetowych i pozyskanych środków pozabud Ŝetowych (głównie RPO Turystyka i Rekreacja). • Druga grupa wymaga pomocy i środków gmin oraz zaanga Ŝowania władz regionalnych i legalizowania partnerstwa w ramach mo Ŝliwych uregulowa ń prawnych. Mowa tu o realizowaniu projektów poprzez ju Ŝ istniej ące organizacje i stowarzyszenia ponadgminne lub powoływaniu zwi ązków gminnych i ponadgminnych, co ułatwiałoby zarz ądzanie finansami okre ślonych projektów.

332 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• Trzecia grupa zada ń wymaga wkładu środków pochodz ących od przedsi ębiorstw lub organizacji społecznych oraz zaanga Ŝowania tych partnerów. Mowa tu o cz ęś ci komercyjnej produktów: bazie noclegowej i gastronomicznej, infrastrukturze rekreacyjnej oraz usługach okołoturystycznych.

Zasadniczym krokiem we wdra Ŝaniu Strategii jest przeprowadzenie analizy mo Ŝliwo ści finansowych samorz ądów lokalnych w stosunku do zakładanych do realizacji programów i zada ń, w tym z uwzgl ędnieniem horyzontu czasowego oraz mo Ŝliwo ści współfinansowania ze środków zewn ętrznych. Władze regionalne i lokalne jednostek wchodz ących w skład subregionu musz ą podej ść do wdra Ŝania Strategii cało ściowo. Koniecznym jest, wi ęc uwzgl ędnienie celów i działa ń wynikaj ących ze Strategii w wieloletnich planach rozwojowych, w tym w jej preferencjach inwestycyjnych (WPI – Wieloletnie Plany Inwestycyjne). W przeciwnym razie Strategia pozostanie jedynie w sferze zało Ŝeń i planów. Podstawow ą zasad ą jest równoległe wdra Ŝanie zada ń z poszczególnych obszarów. Takie wdro Ŝenie powinno by ć poł ączone z aktywnym poszukiwaniem i zdobywaniem środków z pozabud Ŝetowych źródeł sprzyjaj ących mobilizacji partnerów wokół kreowania produktów turystycznych i realizacji w ich ramach działa ń rozwojowych.

Wszystkie zadania realizacyjne zaplanowane do roku 2013 maj ą na celu podniesienie atrakcyjno ści i konkurencyjno ści subregionu zarówno w oczach mieszka ńców regionu, jak i turystów, oraz potencjalnych inwestorów. Zaniechanie lub niepodj ęcie próby wdro Ŝenia Strategii pozostawi subregion w tyle za innymi, systematycznie wdra Ŝaj ącymi swoje strategie.

4.3.1.5. Przedstawienie zakładanych efektów Jednym z głównych efektów wdro Ŝenia Programu Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolno śląskiego jest wzrost konkurencyjno ści oferty turystycznej, której bezpo średnim przeło Ŝeniem b ędzie zwi ększenie napływu turystów do regionu. Pozostałe efekty procesu wdra Ŝania Programu b ędą si ę uwidacznia ć w ró Ŝnych okresach czasowych.

Docelowo powinno powoła ć si ę 6 mened Ŝerów, dla strategicznych typów turystyki oraz mened Ŝerów programów wyodr ębnionych i postulowanych do wdro Ŝenia w Strategii na lata 2008-2013 oraz 2014-2020. S ą to w szczególno ści: • Turystyka wypoczynkowa i rekreacyjna; • Turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna; • Turystyka aktywna i specjalistyczna; • Turystyka wodna; • Turystyka miejska i kulturowa; • Turystyka tranzytowa, biznesowa oraz handlowa; • Turystyka kulturowa

Dla Subregionu najwa Ŝniejsze b ędą efekty mierzalne, które przyczyni ą si ę m.in. do:

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 333 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

• wzrostu PKB i udziału w nim warto ści dodanej pochodz ącej z turystyki i sektorów gospodarki jej towarzysz ących, • stworzenia nowych miejsc pracy.

4.3.2. Monitorowanie i ewaluacja wska źników 4.3.2.1. Wskazanie działa ń, alokacja zasobów, organizacja bud Ŝetu oraz źródeł finansowania Proces wdra Ŝania Strategii b ędzie odbywa ć si ę w dwóch zasadniczych obszarach: • Obszar działa ń „twardych” zwi ązanych z gospodark ą i infrastruktur ą (rozwój i budowa infrastruktury turystycznej, wspieranie nowopowstaj ących przedsi ębiorstw zwi ązanych z turystyk ą), • Obszar działa ń „mi ękkich” (szkolenia kadr pracuj ących w turystyce – profesjonalne i j ęzykowe, budowa systemu informacji turystycznej edukacja młodzie Ŝy, kształtowanie odpowiednich postaw społecznych, itd.).

Powi ązanie projektu z obszarem działania oraz alokacja zasobów na projekty przyczyni si ę do ułatwienia procesu selekcji i wyboru projektów oraz rozwi ąŜ e problem realizacji konkurencyjnych celów.

Środki na rozwój markowych produktów, w tym turystycznych mog ą pochodzi ć ze źródeł: • własnych organizacji, • środków bud Ŝetowych (centralnych), samorz ądu wojewódzkiego i jednostek terytorialnych ( środki własne, dotacje i subwencje), • funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, • partnerstwa publiczno-prawnego, • prywatnych, • komercyjnych (banki).

Cało ść działa ń zwi ązanych z wdra Ŝaniem Strategii Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich spoczywa ć b ędzie na Zespole Steruj ącym i Koordynuj ącym powołanym przez jednostki samorz ądu terytorialnego zrzeszone w ramach subregionu.

4.3.2.2. Monitorowanie i ewaluacja post ępów w realizacji Koncepcji Proces monitorowania ma zapewni ć efektywno ść realizowanych działa ń i pomocy z funduszy strukturalnych. Struktura i zadania systemu monitoringu b ędą wzmacnia ć i uzupełnia ć system wdra Ŝania. Zaplanowaniu powinien podlega ć, ju Ŝ w momencie przyj ęcia, proces monitoringu Strategii. Polega on na obserwowaniu, przy pomocy starannie dobranych wska źników, procesu realizacji Strategii. Prawidłowo prowadzony monitoring pozwoli stwierdzi ć, czy Strategia jest wła ściwie realizowana oraz czy zało Ŝenia, na których j ą oparto, nie uległy zmianie. Pozwala poza tym sprawnie i elastycznie reagowa ć na wszelkie zmiany mog ące wpłyn ąć na procesy wykonawcze.

334 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Koniecznym jest oparcie procesów monitoringowych na jasnych kryteriach, które pozwalaj ą na obiektywn ą ocen ę przebiegu procesu realizacji Koncepcji i zastosowanych instrumentów rozwoju, dostarczanie podstaw do podejmowania decyzji zarówno w kwestiach bie Ŝą cych, jak i strategicznych. W sposób ci ągły prowadzone winno by ć rejestrowanie, analiza i aktualizacja kluczowych uwarunkowa ń rozwoju, co zapewnieni mo Ŝliwo ść elastycznego reagowania na zmieniaj ące si ę uwarunkowania zewn ętrzne. Mog ą one, bowiem spowodowa ć konieczno ść modyfikacji celów przyj ętych w Strategii oraz wymusza ć zmian ę sposobów ich realizacji. Istotnym warunkiem organizacyjnym realizacji Strategii jest wprowadzenie po jej przyj ęciu mechanizmu monitoringu, który okre ślał b ędzie odpowiedzialno ść podmiotu zarz ądzaj ącego. Po przyj ęciu Strategii od samego pocz ątku jej wdra Ŝania konieczne jest powołanie Zespołu Monitoruj ącego Realizacj ę Strategii oraz zaanga Ŝowanie wszystkich interesariuszy w jej realizacj ę. Pozwoli to na formaln ą akceptacj ę wł ączenia przedstawicieli poszczególnych środowisk do oceny stanu realizacji Strategii. Wdro Ŝenie Strategii uwarunkowane jest dobr ą współprac ą podmiotów formalnie odpowiedzialnego za realizacj ę Koncepcji z przedsi ębiorcami i instytucjami odpowiedzialnymi za rozwój turystyki, społeczno ściami lokalnymi, oraz podmiotami komercyjnymi, których zakres działalno ści pokrywa obszar zainteresowania Koncepcji.

Proces monitorowania ma zapewni ć efektywno ść realizowanych działa ń i pomocy z funduszy strukturalnych. Planuje si ę, Ŝe na szczeblu centralnym zostanie powołany Zespół Monitoruj ący, odpowiedzialny za zapewnienie nale Ŝytej jako ści i skuteczno ści działa ń wdro Ŝeniowych. Komórki monitoruj ące znajd ą si ę nie tylko w instytucjach zarz ądzaj ących, ale i w urz ędach powiatowych i gminnych. Jednym z zagro Ŝeń procesu wdra Ŝania Subregionalnego Produktu Turystycznego mo Ŝe by ć brak weryfikacji opracowanych prognoz i analiz. W tym celu nale Ŝy na bie Ŝą co obserwowa ć i analizowa ć: • Realizacj ę Strategii i dokonywa ć korekty celów i działa ń. • Zmiany w otoczeniu i w przypadku stwierdzenia konieczno ści korygowa ć wizj ę rozwoju. • Wska źniki informuj ące o efektach wdro Ŝonych działa ń. Posłu Ŝyć do tego mog ą nast ępuj ące kategorie mierników: 1. Gospodarcze: o PKB w województwie i udział turystyki w PKB województwa, o spadek stopy bezrobocia w województwie, o dynamika wzrostu miejsc pracy w turystyce i zwi ązanych z ni ą dziedzinach, o dynamika powstawania małych i średnich przedsi ębiorstw z bran Ŝy turystycznej i okołoturystycznej, o dynamika stopy inwestycji. 2. Marketingowe: o percepcj ę regionu w śród turystów o motywacj ę przyjazdów turystów, o oczekiwania turystów, 3. Statystyczne: o ruchu turystycznym w podziale na segmenty, o zmianach struktury i stopnia wykorzystania bazy noclegowej,

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 335 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

o zmianach struktury wydatków podnoszonych przez turystów, równie Ŝ w podziale na segmenty.

4.3.2.3. Komitet Monitoruj ący Realizacj ę Koncepcji Organem wykonawczym i dokonuj ącym monitoringu b ędzie Zespół Monitoruj ący Realizacj ę Strategii. Komitet ten b ędzie pełnił rol ę Rady Konsultacyjnej oraz kierowa ć si ę b ędzie ogólnymi zasadami kompleksowego planowania, w tym: • Krytycznym przegl ądem zało Ŝonych celów pod k ątem moŜliwo ści ich osi ągni ęcia; • Identyfikacj ą mo Ŝliwych korzy ści, jakie mo Ŝna uzyska ć po okre śleniu dokładnego celu; • Ocen ą, czy planowane zaanga Ŝowanie dost ępnych środków gwarantuje osi ągni ęcie celów.

Komitet Monitoruj ący Realizacj ę Strategii zostanie powołany spo śród: • Przedstawicieli władz województwa, ewentualnie przedstawicieli DOTu, • Przedstawicieli władz samorz ądowych, • Przedstawicieli organizacji i instytucji bran Ŝowych o znacznej sile oddziaływania na gospodark ę turystyczn ą, • Przedstawicieli przedsi ębiorców turystycznych, Zespół powinien liczy ć max. 10-12 osób.

Celem dokonania oceny realizacji przyj ętej Strategii nale Ŝy stale monitorowa ć nie tylko stopie ń zaawansowania we wdra Ŝaniu Strategii, ale tak Ŝe najbli Ŝsze otoczenie oraz zamiany makroekonomiczne. Chcąc wprowadzi ć efektywny mechanizm kontrolny, przyj ęto nast ępuj ącą procedur ę monitorowania i oceny realizacji celów okre ślonych w Strategii: 1. Komitet Monitoruj ący Realizacj ę Strategi ę b ędzie okresowo i cyklicznie ocenia ć realizacj ę przyj ętej Strategii, na podstawie analiz dostarczonych przez Zespół Analiz. 2. Ocena realizacji Strategii zawiera ć b ędzie opis realizacji poszczególnych Produktów Turystycznych, celów operacyjnych i działa ń z wyznaczonymi zakresami odpowiedzialno ści i harmonogramem realizacji poszczególnych działa ń. 3. Komitet Monitoruj ący oceni realizacj ę poszczególnych obszarów strategicznych w zakresie terminowo ści wdra Ŝania poszczególnych działa ń oraz zgodno ści tych działa ń z przyj ętymi dla Strategii celami i priorytetami rozwoju. 4. W wyniku przeprowadzonego post ępowania monitoruj ącego, Komitet Monitoruj ący podejmuje decyzje dotycz ące kierunków dalszej realizacji Strategii. 5. W przypadku odchyle ń od przyj ętych celów i kierunków rozwoju, Komitet Monitoruj ący okre śli propozycj ę działa ń koryguj ących lub aktualizacji zapisów Strategii, zgodnie z wynikami dot. analiz otoczenia oraz uwarunkowaniami dotycz ącymi rozwoju turystyki oraz mo Ŝliwo ści wdra Ŝania Strategii. 6. Ponadto oddzielna ocena powinna dotyczy ć jako ści i efektywno ści pracy głównego koordynatora strategii, Zespołu Wdro Ŝenia Strategii czy oceny poszczególnych menad Ŝerów.

336 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

W tym kontek ście do jego zada ń b ędzie nale Ŝało: • Monitorowanie Strategii, szczególnie prowadzenie stałej obserwacji kształtowania si ę zaprojektowanych wska źników w okre ślonych przedziałach czasowych, wynikaj ących z ich specyfiki. • Kontrola prawidłowo ści realizacji Programów Wdra Ŝania i wchodz ących w ich zakres projektów. • Wypracowanie kryteriów oceny stanu realizacji Strategii. • Co najmniej raz w roku przedstawianie członkom ZROT oraz interesariuszom Strategii, raportu z realizacji Strategii i Programów Wdra Ŝania. Raport ten musi zawiera ć prezentacj ę podstawowych wska źników charakteryzuj ących post ęp w realizacji zało Ŝonych celów strategicznych.

4.3.2.4. Zespół Analiz System monitoringu zakłada równie Ŝ powołanie Zespołu Analiz. Zespół b ędzie dostarcza ć syntetycznych informacji o procesach i uwarunkowaniach realizacyjnych Strategii. B ędzie on gromadzi ć i opracowywa ć raporty z przebiegu realizacji Strategii oraz koordynowa ć prace nad korektami działa ń. Zespół Analiz b ędzie podlegał Komitetowi Monitoruj ącemu i realizował zadania kontrolne i badawcze określone przez Komitet. Szczegółowe zasady działania Zespołu zostan ą okre ślone przez Komitet Monitoruj ący Realizacj ę Koncepcji. Dla skutecznego prowadzenia monitoringu potrzebne jest gromadzenie i analizowanie odpowiednich informacji, zwi ązanych z przyj ętymi zało Ŝeniami, parametrami oraz uwarunkowaniami rozwoju. W tym celu konieczne jest stworzenie sprawnie działaj ącej bazy informacji, która zapewni przepływ informacji do wszystkich odpowiedzialnych i zainteresowanych wdra Ŝaniem Strategii. Omawiana baza danych powinna by ć zaopatrzona w skuteczny system zbierania i aktualizacji zgromadzonych danych. Po Ŝą dane wi ęc jest stworzenie jednolitego, standardowego systemu ich pozyskiwania i przetwarzania, który umo Ŝliwiałby stworzenie obiektywnego źródła informacji na temat przebiegu procesu wdra Ŝania Strategii. Działaniami tymi powinien zaj ąć si ę wyspecjalizowany zespół, podlegaj ący bezpo średnio organowi monitoruj ącemu, w celu zachowania niezale Ŝno ści np. Zespół Monitoringu Turystycznego. Zespół ten prowadziłby równie Ŝ analizy na potrzeby bie Ŝą cych prac zwi ązanych z wdra Ŝaniem Strategii. W pocz ątkowym etapie mo Ŝna wykorzysta ć zewn ętrznych ekspertów przygotowuj ących raporty lub wydzieli ć zakres prac dla wyspecjalizowanego analityka, a dopiero w pó źniejszym etapie powoła ć Zespół. Wdra Ŝanie Strategii wymaga ć b ędzie, niezale Ŝnie od przyj ętej struktury organizacyjnej, pozyskiwania informacji i prowadzenia bada ń.

4.3.2.5. Rozwi ązanie problemów zwi ązanych z wdra Ŝaniem Koncepcji Procesowi wdra Ŝania Koncepcji mog ą towarzyszy ć ró Ŝnego rodzaju problemy wynikaj ące z dynamiki zachodz ących procesów. Do podstawowych nale Ŝy zaliczy ć: • Opó źnienia w harmonogramie realizacji projektów. • Problemy z komunikacj ą i przepływem informacji. • Zdarzenia losowe.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 337 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Dlatego te Ŝ w procesie planowania konkretnych projektów nale Ŝy wzi ąć pod uwag ę mo Ŝliwo ść wyst ąpienia tych problemów i uwzgl ędni ć: • Rezerwy czasowe w harmonogramie działa ń. • Rezerwy finansowe w systemie finansowania tych Ŝe projektów.

4.3.2.6. Podsumowanie Warunki skutecznego i efektywnego wdro Ŝenia Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich to odpowiednia koordynacja działa ń, konsekwencja realizacji oraz stałe dostosowywanie Strategii do zmian zachodz ących w otoczeniu i samym regionie. W procesie wdra Ŝania Strategii wyst ąpi ą liczne utrudnieniami i ograniczenia, wynikaj ące np. z nieznajomo ści zasad i warunków wykorzystywania funduszy strukturalnych. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe rozwój turystyki w subregionie musi nie tylko odbywa ć si ę w zgodzie z Koncepcj ą Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich, ale i z Programem Rozwoju Turystyki Województwa Dolno śląskiego. W dokumencie tym zaakcentowano, Ŝe rozwój turystyki musi odbywa ć si ę przy zachowaniu zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, z poszanowaniem praw ochrony przyrody i środowiska.

4.4. Etapy realizacji 4.4.1. Horyzont operacyjny 2008 – 2013 Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich zawiera priorytety, propozycje działa ń maj ących na celu podniesienie atrakcyjno ści oferty turystycznej, a w konsekwencji zwi ększenie ilo ści turystów odwiedzaj ących region oraz wskazanie potencjalnych źródeł finansowania. Przedstawione propozycje działa ń maj ą ró Ŝne ramy czasowe. Cz ęść z nich przeznaczona jest do realizacji w latach 2009 – 2013, tj. w trakcie obowi ązywania Narodowego Planu Rozwoju przewidzianego na lata 2007 – 2013 i z wykorzystaniem okre ślonych w nich funduszy strukturalnych. Pozostałe zaś działania b ędą sukcesywnie wdra Ŝane po 2013 r. Opracowanie działa ń operacyjnych, wskazanie instytucji ich wdra Ŝaj ących oraz bie Ŝą ca ocena zgodno ści projektów z celami strategicznymi województwa nale Ŝy do Zamawiaj ących i/lub instytucji wskazanych w programach operacyjnych. Pierwszym etapem wdra Ŝania Strategii jest kampania informacyjno – promocyjna dotycz ąca zarówno samej Strategii jak te Ŝ potencjalnych źródeł jej finansowania. Jednym z głównych zało Ŝeń kampanii jest dotarcie do jak najszerszego kr ęgu potencjalnych beneficjentów z informacj ą o mo Ŝliwo ści skorzystania z ró Ŝnych źródeł finansowania, szczególnie za ś funduszy strukturalnych. W kolejnym etapie, w oparciu o kryteria wskazane w niniejszym dokumencie oraz kryteria zwi ązane ze źródłami finansowania poszczególnych projektów, nastąpi inicjacja działa ń w tym inwestycyjnych. Ko ńcowym etapem powinno by ć opracowanie wniosków dotycz ących stopnia wdro Ŝenia Strategii jako analiza ex post, a nast ępnie opracowanie aktualizacji Programu na lata 2014-2020 ze wskazaniem wła ściwych wówczas instytucji wdra Ŝaj ących i zarz ądzaj ących i źródeł finansowania, w tym nowych unijnych programów i funduszy.

338 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 49 Harmonogram wdra Ŝania Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich 2008 2009-2013 2014 2014-2020 2020 Opracowanie i przyj ęcie Działania: Kampania informacyjno – promocyjna Szkolenia Projekty pilota Ŝowe Realizacja projektów z funduszy strukturalnych zaplanowanych na lata 2009 – 2013 Analiza ex post Programu na lata 2009 – 2013 i korekta działa ń Programu na lata 2014 – 2020 Realizacja projektów z funduszy strukturalnych zaplanowanych na lata 2013 – 2020 Analiza ex post Programu na lata 2013 – 2020 Bie Ŝą cy monitoring procesu wdra Ŝania Programu Źródło: Opracowanie własne

Zako ńczenie

W ramach podsumowania nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe kluczem do powodzenia realizacji zało Ŝeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich jest współpraca wszystkich Jednostek Samorz ądu Terytorialnego na rzecz wspólnego dobra, jakim jest rozwój turystyki. W najbli Ŝszych latach akcent prowadzonych działa ń promocyjnych powinien by ć poło Ŝony na sieciowo ść produktów turystycznych Subregionu. Sieciowy produkt turystyczny opiera si ę na porozumieniu partnerów, które ma na celu uzyskanie dodatkowych efektów w nast ępuj ącej skali: promocji, rozwoju infrastruktury, zasobów ludzkich, systemu dystrybucji. Proces wdra Ŝania Koncepcji jest skomplikowany i wymaga wieloletniej konsekwencji, utrudniaj ą go zmieniaj ące si ę warunki społeczno – gospodarcze i zmiany we władzach lokalnych. Nale Ŝy Ŝywi ć nadziej ę, Ŝe rozwój turystyki i kreowanie markowych sieciowych produktów turystycznych Subregionu Borów Dolno śląskich b ędzie zajmował istotn ą pozycj ę na li ście zada ń we wszystkich samorz ądach. Takie podej ście stanowi szans ę na wieloletni i dynamiczny rozwój skutkuj ący popraw ą wszystkich funkcji

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 339 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

turystycznych Subregionu i wykreowaniem pozytywnego wizerunku w oczach turystów i mieszka ńców. Bogactwo walorów turystycznych Subregionu Borów Dolno śląskich predysponuje go do podniesienia pozycji konkurencyjnej w tym obszarze i bycia rozpoznawalnym na arenie krajowej i mi ędzynarodowej. W opinii zespołu opracowuj ącego niniejsz ą koncepcj ę, mo Ŝe sta ć si ę ona drogowskazem pokazuj ącym zasadnicze kierunki rozwoju turystyki w oparciu o współprac ę i wspomagane poprzez sieciowe produkty turystyczne. Nale Ŝy wykorzysta ć szans ę na stworzenie Subregionu turystycznego i poprzez konsekwentne działania zbudowa ć jego siln ą mark ę. Gmina W ęgliniec jest obszarem Subregionu Borów Dolno śląskich dobrze wpisuj ącym si ę w wi ększo ść kreowanych sieciowych produktów turystycznych Subregionu. Gmina ma stosunkowo korzystne poło Ŝenie geograficzne zwi ązane z blisko ści ą wa Ŝnych szlaków komunikacyjnych i zachodniej granicy kraju. Niemal cała gmina poło Ŝona jest na terenie Borów Dolno śląskich, jest znana i ceniona przez grzybiarzy i miło śników le śnej przyrody. Kompleks le śny Borów Dolno śląskich składa si ę w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci z drzewostanów sosnowych. Bory od wielu wieków dostarczaj ą ludziom cennych produktów. Zioła, grzyby, jagody są cenione ze wzgl ędu na swoje lecznicze wła ściwo ści i niepowtarzalne walory smakowe. Wykorzystanie dobrodziejstw borów do promocji turystyki w gminie i Subregionie wydaje si ę naturalnym kierunkiem rozwoju (tak Ŝe w zakresie promocji kuchni Borów Dolno śląskich wykorzystuj ącej le śne runo). Bory Dolno śląskie wspieraj ą równie Ŝ przemysł drzewny w gminie i gospodark ę łowieck ą. Ście Ŝki rowerowe na terenie gminy sprzyjaj ą rodzinnym wycieczkom. Łagodne ukształtowanie terenu, pi ękne krajobrazy i łagodny klimat sprawiaj ą, Ŝe taka forma sp ędzania wolnego czasu dost ępna jest dla ka Ŝdego. W ostatnich latach turystyka rowerowa cieszy si ę coraz wi ększ ą popularno ści ą i mo Ŝna zakłada ć, Ŝe trend wzrostowy utrzyma si ę w przyszło ści. Tury ści decyduj ący si ę na piesze wycieczki mog ą korzysta ć z le śnych ście Ŝek daj ących przyjemny chłód latem i spokój, tak potrzebny do wypoczynku. Warto wspomnie ć tak Ŝe o produktach lokalnych b ędących wa Ŝnym elementem w budowaniu korzystnego wizerunku gminy i Subregionu. Promowanie produktów lokalnych, rozumianych jako wyrób lub usługa, z któr ą uto Ŝsamiaj ą si ę mieszka ńcy danego regionu, produkowanych w sposób niemasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dost ępnych, jest jednym z wa Ŝniejszych obszarów rozwoju turystycznego. Produkt lokalny staje si ę wizytówk ą Subregionu poprzez wykorzystanie jego specyficznego i niepowtarzalnego charakteru oraz anga Ŝowanie mieszka ńców w rozwój przedsi ębiorczo ści w Subregionie. W ramach produktów lokalnych Subregionu Borów Dolno śląskich mo Ŝna wymieni ć przykładowo: miód wrzosowy, kiełbas ę z dziczyzny, bochen chleba starowiejskiego, ceramik ę, malarstwo, rze źby, nalewki, wina, itd. Na terenie gminy funkcjonuj ą równie Ŝ gospodarstwa agroturystyczne. Agroturystyka jest odpowiedzi ą na zapotrzebowanie turystów w zakresie wiejskiego spokoju, kontaktu z przyrod ą, wyciszenia, regeneracji sił z dala od miejskiego zgiełku i masowego ruch turystycznego. Agroturystyka jest rodzajem turystyki wiejskiej i charakteryzuje si ę powi ązaniem usług turystycznych z gospodarstwem rolnym. Produkt agroturystyczny dobrze koreluje z wizerunkiem gminy i Subregionu, a precyzyjniej z elementami odnosz ącymi si ę do wiejskiej tradycji, wielokulturowo ści, obyczajów, go ścinno ści. Wła ściciele obiektów agroturystycznych staraj ą si ę rozszerza ć swoj ą ofert ę o warto ści dodane zwi ązane z aktywnym sp ędzaniem

340 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

wolnego czasu (np. jazda konna, w ędkarstwo, grzybobranie). W standardowych działaniach oferowana jest tradycyjna wiejska kuchnia odsłaniaj ąca uroki bogactwa kulinarnego mieszka ńców Subregionu, posiadaj ące niepowtarzalny klimat pokoje go ścinne, zaciszne i ustronne miejsca, w których mo Ŝna wypoczywa ć podziwiaj ąc okoliczn ą przyrod ę. W ramach wskaza ń na przyszło ść nale Ŝy zaznaczy ć potrzeb ę skoordynowania działa ń promocyjnych realizowanych na terenie gminy w zakresie turystyki z cało ściow ą promocj ą Subregionu Borów Dolno śląskich. Wdra Ŝanie rozwi ąza ń zawartych w niniejszej Koncepcji powinno by ć elementem pozwalaj ącym poprawi ć cało ściow ą identyfikacj ę i promocj ę. W śród innych, mniej korzystnych zjawisk mo Ŝna wymieni ć stan infrastruktury technicznej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem cz ęś ci infrastruktury drogowej, problem bezrobocia. Stan infrastruktury turystycznej na terenie podmiotu wykazuje du Ŝe braki, co wykazały badania przeprowadzone na terenie całego Subregionu. Podmiot przedstawił inwestycje, które powinny by ć przeprowadzone w najbli Ŝszej przyszło ści i których zaistnienie na mapie turystycznej Subregionu spowoduje dynamiczny rozwój turystyki na terenie Subregionu. Oprócz inwestycji na terenie danego jednostki, wa Ŝnym elementem wspieraj ącym rozwój turystyki powinny by ć inwestycje poczynione na terenie całego Subregionu. Poni Ŝej w tabeli prezentujemy najpilniejsze inwestycje wspieraj ące rozwój turystyki na terenie jednostki oraz na terenie całego Subregionu.

Tabela 50. Inwestycje priorytetowe System wizualizacji gminy i subregionu Oznakowanie i budowa (parkingi, punkty widokowe, miejsca odpoczynku, itp..) szlaków rowerowych, pieszych i konnych ta obszarze subregionu Budowa w ka Ŝdej gminie centrum konferencyjnego z noclegami Zakup wyposa Ŝenia dla jednostek stra Ŝy po Ŝarnych Przygotowanie folderów oraz ulotek promuj ących ide ę subregionu w śród mieszka ńców oraz turystów odwiedzaj ących subregion Stworzenie zespołu koordynuj ącego promocj ę subregionu Wykorzystanie we wszystkich oficjalnych materiałach JST z subregionu logo subregionu Ujednolicenie grafiki tablic witaj ących Źródło: opracowanie własne

Koncepcja Subregionów jest nowym ide ą na terenie województwa dolno śląskiego, dlatego te Ŝ oprócz inwestycji tzw. „twardych” w infrastruktur ę na terenie poszczególnych jednostek samorz ądu terytorialnego wymagane jest przeprowadzenie szeregu działa ń w promocj ę idei subregionu w śród mieszka ńców oraz przede wszystkich w śród potencjalnych turystów. Priorytetowymi inwestycjami powinny by ć te scalaj ące cały subregion. Dlatego te Ŝ najwa Ŝniejsza w pierwszej fazie powinna by ć promocja subregionu, która b ędzie kołem zamachowym pobudzaj ącym rozwój turystyki w Subregionie.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 341 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Spis tabel

Tabela 1. Obiekty noclegowe w regionie Bory Dolno śląskie ______80 Tabela 2. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w 2006 roku ______97 Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według I sekcji PKD 98 Tabela 4. Elementy infrastruktury paraturystycznej wg danych GUS (stan na 2007 r.) ______99 Tabela 5. Wska źniki ruchu turystycznego (stan na koniec 2007 roku) ______105 Tabela 6. Rozwój ludno ściowy w latach 1999 - 2008 ______133 Tabela 7. Struktura ludno ści na dzie ń 30.VI 2008 ______134 Tabela 8. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych ______135 Tabela 9. Liczba zatrudnionych z podziałem na sektory (stan na koniec roku). ______136 Tabela 10. Organizacje pozarz ądowe w regionie Bory Dolno śląskie ______138 Tabela 11. Analiza SWOT Subregionu Borów Dolno śląskich ______154 Tabela 12. Zestawienie celów strategicznych i operacyjnych Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich ______170 Tabela 13. Inwestycje kluczowe dla rozwoju turystyki w Subregionie ______172 Tabela 14. Wybrane elementy i narz ędzia promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich ______177 Tabela 15. Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne Borów Dolno śląskich ______195 Tabela 16. Cel strategiczny 1 – rozwój markowych produktów turystycznych - działania i zadania. _ 202 Tabela 17. Cel strategiczny 2 – tworzenie markowej infrastruktury turystycznej - działania i zadania. ______207 Tabela 18. Cel strategiczny 3 – budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie - działania i zadania. ______208 Tabela 19. Cel strategiczny 4 – zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Borów Dolno śląskich - działania i zadania. ______209 Tabela 20. Cel strategiczny 5 – wzmocnienie wizerunku Subregionu Borów Dolno śląskich jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych - działania i zadania. ______210 Tabela 21. Zadania inwestycyjne w Subregionie na tle Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych Borów Dolno śląskich ______212 Tabela 22. Inwestycje na terenie Gminy Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ____ 226 Tabela 23. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______231 Tabela 24. Inwestycje na terenie Gminy Lubin wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______244 Tabela 25. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Lubin wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______251 Tabela 26. Inwestycje na terenie Miasta i Gminy Nowogrodziec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______253 Tabela 27. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Miasta i Gminy Nowogrodziec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______256 Tabela 28. Inwestycje na terenie Gminy Osiecznica wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______258 Tabela 29. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Osiecznica wspierające rozwój turystyki w regionie. ______264 Tabela 30. Inwestycje na terenie Gminy Miejskiej Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______277 Tabela 31. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Miejskiej Bolesławiec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______280 Tabela 32. Inwestycje na terenie Gminy Pie ńsk wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______284 Tabela 33. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Pie ńsk wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______287 Tabela 34. Inwestycje na terenie Gminy Miejskiej Zgorzelec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______288 Tabela 35. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Gminy Miejskiej Zgorzelec wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______298 Tabela 36. Inwestycje na terenie Powiatu Bolesławieckiego wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______302 Tabela 37. Trasy turystyczne - istniej ące i planowane na terenie Powiatu Zgorzeleckiego wspieraj ące rozwój turystyki w regionie. ______303 Tabela 38 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju lokalnej turystyki ______305

342 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Tabela 39 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki na obszarach wiejskich ______305 Tabela 40 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki kulturowej ______306 Tabela 41 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki pieszej, rowerowej i konnej ______306 Tabela 42 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki aktywnej ______307 Tabela 43 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki uzdrowiskowej ______307 Tabela 44 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki kulturowej ______307 Tabela 45 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju marketingu turystyki Subregionu Bory Dolno śląskie ______308 Tabela 46 Inwestycje turystyczne w zakresie jako ści, szkole ń i doradztwa. ______308 Tabela 47. Programy krajowe i regionalne. ______309 Tabela 48. Priorytety RPO WD. ______311 Tabela 49 Harmonogram wdra Ŝania Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich ______339 Tabela 50. Inwestycje priorytetowe ______341

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 343 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Spis rysunków

Rysunek 1. Poło Ŝenie subregionu Bory Dolno śląskie na tle województwa dolno śląskiego. ______9 Rysunek 2. Sie ć dróg wodnych i szlaków kajakowych - mapa Dolnego Śląska ______70 Rysunek 3. Szlak wodny rzeki Bóbr ______71 Rysunek 4. Szlak wodny na rzece Kwisa ______72 Rysunek 5. Szlak wodny rzeki Nysy Łu Ŝyckiej ______73 Rysunek 6. Trasy szlaków rowerowych w powiecie bolesławieckim ______74 Rysunek 7. Schemat przebiegu głównych dróg ______101 Rysunek 8. Wska źnik funkcji turystycznych Baretje'a (A) ______106 Rysunek 9. Wska źnik intensywno ści ruchu turystycznego wg Schneidera (B) ______106 Rysunek 10. Wska źnik intensywno ści ruchu turystycznego według Charvata (C) ______107 Rysunek 11. Wska źnik wykorzystania pojemno ści noclegowej (D) ______107 Rysunek 12. Wska źnik g ęsto ści ruchu (E) ______108 Rysunek 13. Wska źnik g ęsto ści bazy noclegowej (F) ______108 Rysunek 14. Źródła informacji o gminach Subregionu ______110 Rysunek 15. Sposób podró Ŝowania turystów odwiedzaj ących Subregion ______110 Rysunek 16. Główny cel pobytu turystów odwiedzaj ących Subregion* ______111 Rysunek 17. Liczebno ść grupy turystów odwiedzaj ących Subregion. ______111 Rysunek 18. Środek transportu wykorzystywany przez turystów odwiedzaj ących Subregion ______112 Rysunek 19. Sposób zorganizowania wyjazdu przez turystów odwiedzaj ących Subregion. ______112 Rysunek 20. Czas pobytu na terenie Subregionu turystów odwiedzaj ących Subregion. ______113 Rysunek 21. Rodzaj obiektu noclegowego z jakiego korzystaj ą tury ści przebywaj ący w Subregionie 113 Rysunek 22. Płe ć turystów odwiedzaj ących Subregion Borów Dolno śląskich. ______114 Rysunek 23. Pochodzenie turystów odwiedzaj ących Subregion Borów Dolno śląskich. ______115 Rysunek 24. Wykształcenie turystów odwiedzaj ących Subregion Borów Dolno śląskich ______115 Rysunek 25. Deklarowana kwota wydatków turystów w Subregionie Borów Dolno śląskich podczas pobytu. ______116 Rysunek 26. Wizyty turystów w Subregionie Borów Dolno śląskich. ______116 Rysunek 27. Z czym kojarzy si ę mieszka ńcom Dolnego Śląska Subregion Borów Dolno śląskich. __ 128 Rysunek 28. Z jak ą miejscowo ści ą Dolnego Śląska kojarzy si ę mieszka ńcom województwa Subregion Borów Dolno śląskich. ______129 Rysunek 29. Środek transportu wykorzystywany przez mieszka ńców Dolnego Śląska odwiedzaj ących Subregion. ______129 Rysunek 30. Główny cel pobytu mieszka ńców Dolnego Śląska odwiedzaj ących Subregion*. ______130 Rysunek 31. Długo ść pobytu mieszka ńców Dolnego Śląska odwiedzaj ących Subregion. ______130 Rysunek 32. Rodzaj obiektu noclegowego z jakiego korzystaj ą mieszka ńcy Dolnego Śląska w Subregionie. ______131 Rysunek 33. Forma turystyki aktywnej uprawiana przez mieszka ńców Dolnego Śląska w Subregionie Borów Dolno śląskich podczas pobytu. ______131 Rysunek 34. Płe ć mieszka ńców Dolnego Śląska obj ętych badaniem. ______132 Rysunek 35. Struktura osób pracuj ących wg bran Ŝ ______137 Rysunek 36. Wykorzystanie funduszy unijnych gmin ______148 Rysunek 37. Obszar obejmuj ący Grup ę Partnersk ą Wrzosowa Kraina ______150 Rysunek 38. Proces powstawania projektu Corporate Identity ______181 Rysunek 39. Formuła realizacji zało Ŝeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich ______194 Rysunek 40. Idea kreowania Subregionalnego Produktu Turystycznego Borów Dolno śląskich _____ 201 Rysunek 41. Cele PO WT CZ-PL 2007-2013. ______318 Rysunek 42. Priorytety PO WT CZ-PL 2007-2013 ______319 Rysunek 43. Priorytety PO WT PL-S 2007-2013 ______322

344 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

Zał ączniki 1. Mapy

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 345 „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

346 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Gmina i Miasto W ęgliniec na tle Subregionu Borów Dolno śląskich”

2. System Identyfikacji Wizualnej dla Subregionu

W zał ączeniu na CD.

Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego 347