GMINA MIEJSKA LUBIN

ul. Kili ńskiego 10, 59-300 Lubin

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MIEJSKIEJ LUBIN NA LATA 2016-2019 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2020-2023

Wrocław, grudzie ń 2015 r. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 2 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Dokument opracowali: dr Sławomir Chybi ński mgr Magdalena Janiaczyk mgr Andrzej Krzy śków mgr Agata Niwi ńska mgr Marcin Olearnik

Wykonawca:

sp. z o.o. pprrooGGEE OO Al. Armii Krajowej 45, 50-541 Wrocław, tel. (071) 360 45 15, tel./fax 360 45 31

e-mail: [email protected] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 3 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

SPIS TRE ŚCI

1. WST ĘP ...... 10 1.1 Przedmiot i cel opracowania ...... 10 1.2 Podstawa formalno-prawna realizacji opracowania ...... 10 1.3 Zachowanie ci ągło ści programowania...... 11 1.4 Podstawy merytoryczne i zawarto ść dokumentu ...... 11 1.5 Uwarunkowania dokumentów strategicznych wy ższego szczebla ...... 17 1.5.1 Długookresowa strategia rozwoju kraju 2030 ...... 17 1.5.2 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 ...... 22 1.5.3 Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r...... 30 1.5.4 Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020 ...... 32 1.5.5 Aktualizacja wojewódzkiego programu ochrony środowiska ...... 36 1.6 Uwarunkowania lokalnych dokumentów strategicznych ...... 44 1.6.1 Lubin 2020. Strategia miasta Lubina ...... 44

2. STAN ŚRODOWISKA I CHARAKTERYSTYKA ZAGRO ŻEŃ ...... 46 2.1 Poło żenie geograficzne i powierzchnia ziemi ...... 46 2.1.1 Użytkowanie gruntów ...... 47 2.1.2 Gleby i ich przeobra żenie...... 52 2.1.3 Punktowe zanieczyszczenie gleb ...... 53 2.2 Budowa geologiczna i eksploatacja złó ż ...... 53 2.2.1 Eksploatacja zło ża rud miedzi w granicach miasta ...... 54 2.2.2 Oddziaływanie górnictwa ...... 55 2.2.3 Prognoza aktywno ści sejsmicznej i wpływów dynamicznych na powierzchni ę terenu...... 56 2.3 Warunki klimatyczne i jako ść powietrza ...... 56 2.3.1 Źródła i emisja zanieczyszcze ń powietrza ...... 57 2.3.2 Przebieg zmian zanieczyszczenia powietrza ...... 58 2.3.3 Ocena i klasyfikacja jako ści powietrza ...... 71 2.3.4 Program Ochrony Powietrza ...... 72 2.4 Wody powierzchniowe ...... 73 2.4.1 Źródła zagro żeń wód powierzchniowych ...... 74 2.4.2 Jako ść wód powierzchniowych ...... 75 2.4.3 Ocena zagro żenia wód eutrofizacj ą ze źródeł komunalnych ...... 76 2.5 Wody podziemne ...... 78 2.5.1 Źródła zagro żeń wód podziemnych ...... 78 2.5.2 Jako ść wód podziemnych ...... 79 2.5.3 Punktowe zanieczyszczenie wód podziemnych ...... 83 2.6 System przyrodniczy miasta ...... 84 2.6.1 Ziele ń miejska ...... 85 2.6.2 Siedliska i gatunki chronione ...... 86 2.6.3 Dolina Zimnicy ...... 87 2.6.4 Lasy ...... 88 2.7 Klimat akustyczny i PEM ...... 89 2.7.1 Źródła nadmiernego hałasu ...... 91 2.7.2 Program ochrony środowiska przed hałasem ...... 93 2.7.3 Źródła pól elektromagnetycznych (PEM) ...... 95

3. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO -GOSPODARCZA MIASTA LUBINA ...... 96 3.1 Dane demograficzne ...... 96 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 4 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3.2 System transportowy ...... 97 3.2.1 Sie ć drogowa ...... 97 3.2.2 Transport zbiorowy ...... 98 3.3 Gospodarka wodno-ściekowa ...... 100 3.3.1 Zaopatrzenie w wod ę ...... 100 3.3.2 Gospodarka ściekowa ...... 102 3.4 System energetyczny ...... 102 3.4.1 Zaopatrzenie w ciepło ...... 102 3.4.2 Zaopatrzenie w gaz ...... 104 3.4.3 Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą ...... 106 3.5 Gospodarka odpadami komunalnymi ...... 107 3.5.1 Nowy system gospodarki odpadami ...... 107 3.5.2 Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolno śląskiego 2012 ...... 108 3.5.3 Gospodarka odpadami komunalnymi w Lubinie ...... 109

4. CELE STRATEGICZNE OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 111 4.1 Główne cele poprzednich programów ochrony środowiska ...... 111 4.2 Główny cel strategiczny i priorytety ochrony środowiska ...... 111 4.3 Strategia działa ń dla środowiska do 2023 r...... 112

5. DZIAŁANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM ...... 114 5.1 Uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych114 5.1.1 Cel do 2023 r...... 114 5.1.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 114 5.1.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 114 5.2 Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska ...... 115 5.2.1 Cel do 2023 r...... 116 5.2.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 116 5.2.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 116 5.3 Zarz ądzanie środowiskowe ...... 117 5.3.1 Cel do 2023 r...... 117 5.3.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 118 5.3.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 118 5.4 Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym ...... 118 5.4.1 Cel do 2023 r...... 118 5.4.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 119 5.4.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 119 5.5 Program edukacji dla zrównowa żonego rozwoju ...... 120 5.5.1 Cel do 2023 r...... 127 5.5.2 Cele operacyjne Programu edukacji dla zrównowa żonego rozwoju ...... 127 5.5.3 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 127 5.5.4 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 128

6. OCHRONA ZASOBÓW PRZYRODY ...... 130 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 130 6.1.1 Cel do 2023 r...... 131 6.1.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 131 6.1.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 131 6.2 Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów ...... 132 6.2.1 Cel do 2023 r...... 133 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 5 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.2.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 133 6.2.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 133 6.3 Ochrona i racjonalne u żytkowanie zasobów wodnych ...... 134 6.3.1 Cel do 2023 r...... 136 6.3.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 137 6.3.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 137 6.4 Ochrona gleb i powierzchni ziemi ...... 138 6.4.1 Cel do 2023 r...... 140 6.4.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 140 6.4.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 140 6.5 Gospodarowanie zasobami geologicznymi ...... 141 6.5.1 Cel do 2023 r...... 142 6.5.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 142 6.5.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 143

7. POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO 144 7.1 Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego ...... 144 7.1.1 Cel do 2023 r...... 149 7.1.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 149 7.1.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 151 7.2 Ochrona jako ści wód powierzchniowych i podziemnych ...... 153 7.2.1 Cel do 2023 r...... 155 7.2.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 155 7.2.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 156 7.3 Ochrona przed hałasem i PEM ...... 158 7.3.1 Cel do 2023 r...... 161 7.3.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 161 7.3.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 161 7.4 Poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego ...... 162 7.4.1 Cel do 2023 r...... 162 7.4.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 163 7.4.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 164 7.5 Gospodarowanie odpadami komunalnymi ...... 164 7.5.1 Cel do 2023 r...... 167 7.5.2 Działania perspektywiczne do 2023 r...... 167 7.5.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r...... 168 7.6 Program usuwaniu azbestu ...... 169 7.6.1 Uwarunkowania prawne dotycz ące azbestu ...... 170 7.6.2 Baza danych o wyrobach i odpadach zawieraj ących azbest ...... 172 7.6.3 Charakterystyka ogólna procedur ...... 173 7.6.4 Klasyfikacja wyrobów zawieraj ących azbest ...... 174 7.6.5 Klasyfikacja odpadów zawieraj ących azbest ...... 178 7.6.6 Unieszkodliwianie wyrobów zawieraj ących azbest ...... 178 7.6.7 Ilo ści azbestu dotychczas usuni ęte z terenu miasta Lubina ...... 179 7.6.8 Bilans wyrobów zawieraj ących azbest na terenie miasta Lubina ...... 183 7.6.9 Cel do 2023 r...... 190 7.6.10 Kierunki działa ń ...... 190 7.6.11 Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie azbestu ...... 191 7.6.12 Szacowany koszt usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest dla miasta Lubina ...... 193

8. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM ...... 195 8.1 Struktura zarz ądzania programem ...... 195 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 6 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

8.2 Aspekty finansowe realizacji Programu ...... 196 8.3 Monitoring realizacji polityki ochrony środowiska ...... 198 8.4 Harmonogram realizacji Programu ...... 201 8.5 Tabelaryczne zestawienie zada ń planowanych do realizacji ...... 202

9. INFORMACJE ŹRÓDŁOWE ...... 209 9.1 Akty prawne ...... 209 9.2 Literatura ...... 210 9.3 Wykaz skrótów ...... 214 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 7 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1.1 Trzy równorz ędne aspekty rozwoju zrównowa żonego ...... 12 Rysunek 1.2 Układ dokumentów strategicznych [138] ...... 15 Rysunek 1.3 Cel główny oraz obszary strategiczne rozwoju wg DSRK [54] ...... 18 Rysunek 1.4 Cele rozwojowe w obszarach strategicznych wg DSRK [54] ...... 19 Rysunek 1.5 Obszary integracji w Strategii rozwoju województwa dolno śląskiego 2020 [130] ...... 33 Rysunek 1.6 Dwana ście Obszarów Interwencji w Strategii Rozwoju Województwa Dolno śląskiego 2020 [130] ...... 34 Rysunek 2.1 Poło żenie fizyczno-geograficzne wg J. Kondrackiego [64] ...... 46 Rysunek 2.2 Struktura u żytkowania gruntów, wg stanu na pocz ątek 2015 r. [wg SP w Lubinie] ..... 47 Rysunek 2.3 Podział u żytków rolnych, wg stanu na pocz ątek 2015 r. [wg SP w Lubinie] ...... 47 Rysunek 2.4 Suma zmian w u żytkowaniu gruntów w ci ągu ostatnich 6 lat [dane SP w Lubinie] ...... 50 Rysunek 2.5 Liczba wstrz ąsów sejsmicznych wg klas energii w poszczególnych okresach [50,51,52,53] ...... 55 Rysunek 2.6 Wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 [ µg/m 3] w latach 2003 – 2012, mierzone na stacjach w Lubinie [WIO Ś] ...... 60 Rysunek 2.7 St ęż enia średnioroczne oraz średnie sezonowe pyłu PM10 na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 r. [78] ...... 61 Rysunek 2.8 Ilo ść dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 r. [78] ...... 62 Rysunek 2.9 Rozkład liczby dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80] ...... 63 Rysunek 2.10 Rozkład st ęż eń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80] ...... 64 Rysunek 2.11 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś] ...... 65

Rysunek 2.12 St ęż enia średnioroczne oraz średnie sezonowe SO 2 na terenie woj. dolno śląskiego w 2012 r. - pomiary ci ągłe [78]...... 66

Rysunek 2.13 Poziomy st ęż eń średniorocznych i sezonowych SO 2 na terenie woj. dolno śląskiego w 2013 r. – pomiary met. pasywn ą [79] ...... 66 Rysunek 2.14 Rozkład st ęż eń 24-godzinnych SO2 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jakości powietrza za 2014 r. [80] ...... 67 Rysunek 2.15 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś] ...... 68

Rysunek 2.16 St ęż enia średnioroczne oraz średnie sezonowe NO 2 na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 r. na podstawie pomiarów ci ągłych [78] ...... 68

Rysunek 2.17 Poziomy st ęż eń średniorocznych i sezonowych NO 2 na terenie woj. dolno śląskiego w 2013 r. – pomiary met. pasywn ą [79] ...... 69 Rysunek 2.18 Rozkład st ęż eń 24-godzinnych SO2 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80] ...... 70 Rysunek 2.19 Model ruchu kołowego województwa dolno śląskiego wraz z prognoz ą do 2028 r. [66] ...... 71 Rysunek 2.20 Ilo ść ścieków odprowadzanych z terenu miasta Lubina [GUS] ...... 74 Rysunek 2.21 Zmiany ładunków zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych odprowadzanych do Zimnicy [MPWiK] ...... 75 Rysunek 2.22 Jako ść wód Zimnicy przed i po zrzucie ścieków z oczyszczalni w latach 2007 – 2013 [MPWiK] ...... 77 Rysunek 2.23 Poło żenie Lubina na tle zasi ęgu wyst ępowania JCWPd Nr 75...... 79 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 8 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.24 Przebieg zmian warto ści przewodnictwa i twardo ści w wodzie surowej, pobieranej przez ZUW-y w Lubinie w latach 2003 – 2014...... 82 Rysunek 2.25 Przebieg zmian warto ści niektórych parametrów w wodzie surowej pobieranej przez ZUW-y w Lubinie w latach 2003 – 2014...... 82 Rysunek 3.1 Zmiany liczby mieszka ńców Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] ...... 97 Rysunek 3.2 Charakterystyka wykorzystania poszczególnych sieci na terenie Lubina [GUS] ...... 105 Rysunek 3.3 Długo ści sieci rozdzielczych na terenie Lubina [GUS] ...... 105 Rysunek 3.4 Liczba przył ączy do budynków poszczególnych sieci na terenie Lubina [GUS] ...... 105 Rysunek 3.5 Zmiany wykorzystania energii o niskim napi ęciu na terenie Lubina [GUS] ...... 107 Rysunek 3.6 Region Północny w wojewódzkim systemie gospodarowania odpadami [140]...... 108 Rysunek 3.7 Ilo ść odpadów unieszkodliwionych na składowisku MUNDO w Lubinie...... 110 Rysunek 6.1 Porównanie wielko ści odpływu powierzchniowego z terenów biologicznie czynnych (po lewej) i uszczelnionych (po prawej) [61] ...... 135 Rysunek 7.1 Schemat ilustruj ący współprac ę organów administracji rz ądowej, samorz ądu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarz ądowych [104]...... 170 Rysunek 7.2 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 [44] ...... 180 Rysunek 7.3 Podział azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg własno ści [44] ...... 181 Rysunek 7.4 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju zabudowy [44] ...... 181 Rysunek 7.5 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju wyrobu [44] ...... 182 Rysunek 7.6 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg stopnia pilno ści [44] ...... 182 Rysunek 7.7 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 [44] ...... 187 Rysunek 7.8 Podział azbestu z terenu miasta Lubina planowanego do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg własno ści [44] ...... 188 Rysunek 7.9 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju zabudowy [44] ...... 188 Rysunek 7.10 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju wyrobu [44] ...... 189 Rysunek 7.11 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg stopnia pilno ści [44] ...... 189 Rysunek 7.13 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest [kg] z terenu miasta Lubina planowana do usuni ęcia w latach 2016-2032...... 194 Rysunek 8.1 Schemat zarz ądzania Programem ...... 195

SPIS TABEL Tabela 1.1 Ranking celów rozwoju SRWD 2020 w obszarach interwencji, do których przynale ży miasto Lubin, w skali od 1 (najistotniejszy) do 8 (najmniej istotny) ...... 35 Tabela 2.1 Użytkowanie gruntów na terenie miasta Lubina w latach 2008 – 2014 [dane SP w Lubinie] ...... 48 Tabela 2.2 Zmiany w użytkowaniu gruntów na terenie miasta Lubina w latach 2008 – 2014 [dane SP w Lubinie] ...... 49 Tabela 2.3 Wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 [ µg/m 3] w latach 2003 – 2012, mierzone na stacjach stałych [WIO Ś] ...... 60 Tabela 2.4 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś] ...... 65 Tabela 2.5 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś] ...... 68 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 9 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.6 Jako ść wód Zimnicy przed i po zrzucie ścieków z oczyszczalni, wyniki średnioroczne za lata 2007 – 2014 [dane MPWiK] ...... 77 Tabela 2.7 Charakterystyka punktów kontrolno-pomiarowych wód podziemnych zlokalizowanych w rejonie Lubina na przestrzeni wielolecia [WIO Ś] ...... 80 Tabela 2.8 Wieloletnie badania najwa żniejszych parametrów w wodzie surowej, pobieranej przez ZUW-y w Lubinie [MPWiK] ...... 81 Tabela 2.9 Charakterystyka terenów zielonych w granicach miasta Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] ...... 85 Tabela 2.10 Charakterystyka lasów i zalesie ń na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] ...... 89 Tabela 2.11 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku wyra żone wska źnikami, słu żą cymi do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska [5]...... 90 Tabela 2.12 Wyniki pomiaru hałasu na terenie miasta Lubina w 2011 r. [62] ...... 92 Tabela 2.13 Wyniki bada ń klimatu akustycznego w rejonie niektórych dróg na terenie Lubina [36, 37, 38, 41] ...... 92 Tabela 2.14 Obszary z przekroczeniami warto ści dopuszczalnych hałasu drogowego w Lubinie [103] ...... 94 Tabela 3.1 Wybrane dane statystyczne miasta Lubina za lata 2009 – 2013 [GUS] ...... 96 Tabela 3.2 Charakterystyka sieci wodoci ągowej na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] ...... 100 Tabela 3.3 Charakterystyka Zakładów Uzdatniania Wody, na podstawie obowi ązuj ących pozwole ń wodno prawnych [dane MPWiK] ...... 101 Tabela 3.4 Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] ...... 102 Tabela 3.5 Dystrybucja ciepła [GJ] przez MPEC „Termal" w latach 2011, 2012 i 2013 [125] ...... 103 Tabela 3.6 Charakterystyka sieci gazowej na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] ...... 104 Tabela 3.7 Istniej ące linie energetyczne zasilaj ące na terenie miasta Lubina [98] ...... 106 Tabela 3.8 Wykorzystanie energii elektrycznej o niskim napi ęciu na terenie Lubina [GUS] ...... 106 Tabela 3.9 Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) [18] ...... 109 Tabela 5.1 Wyniki zbiórki baterii z ostatnich 4 lat w ramach kampanii „Czysto ść dla Lubina” ..... 122 Tabela 5.2 Wyniki zbiórki w ramach kampanii „Przynie ś niepotrzebne leki do apteki” ...... 124 Tabela 7.1 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwiona w latach 2011-2015* [44] ...... 179 Tabela 7.2 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju zabudowy [44] ...... 180 Tabela 7.3 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju wyrobu [44] ...... 181 Tabela 7.4 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg stopnia pilno ści [44] ...... 182 Tabela 7.5 Tabela zbiorcza inwentaryzacji azbestu na terenie miasta Lubina (na podstawie Bazy azbestowej zweryfikowanej) - wykaz obejmujący osoby prawne ...... 184 Tabela 7.6 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 [44] ...... 187 Tabela 7.7 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju zabudowy [44] ...... 188 Tabela 7.8 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju wyrobu [44] ...... 189 Tabela 7.9 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg stopnia pilno ści [44] ...... 190 Tabela 7.10 Planowane koszty usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z terenu miasta Lubina w latach 2016-2032 ...... 194 Tabela 8.1 Harmonogram wdra żania i monitorowania Programu ochrony środowiska ...... 201 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 10 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

1. WST ĘP

1.1 Przedmiot i cel opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023 (w skrócie: Program). Celem opracowania niniejszego dokumentu jest uchwalenie nowego programu ochrony środowiska dla miasta Lubina, w zwi ązku z tym, że z ko ńcem grudnia 2015 r. traci moc poprzedni dokument, sporz ądzony w lutym 2012 r. na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 r. [98]. W my śl art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [20], je żeli program ochrony środowiska wymaga aktualizacji, rada miejska uchwala nowy program ochrony środowiska uwzgl ędniaj ący cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32]. Punktem odniesienia dla zagadnie ń przedstawionych w niniejszym Programie są dwa dokumenty: 1. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019, przyj ęty uchwał ą Nr XX/170/12 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 01 lutego 2012 r. [98], 2. Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin za lata 2012 – 2013 [120]. Realizacja nowego Programu ma na celu doprowadzenie do poprawy stanu środowiska naturalnego, zrównowa żonego zarz ądzania zasobami naturalnymi oraz zapewnienie skutecznych mechanizmów chroni ących środowisko miasta przed degradacj ą, a tak że ma stworzy ć warunki dla wdro żenia wymaga ń obowi ązuj ącego w tym zakresie prawodawstwa krajowego i unijnego. W zwi ązku z powy ższym Program zawiera: - diagnoz ę aktualnego stanu sfery społeczno-gospodarczej oraz środowiska miasta, - zało żenia, kierunki i cele polityki ochrony środowiska, - priorytety w zakresie ochrony środowiska na najbli ższy okres programowania, - propozycje zada ń inwestycyjnych i nieinwestycyjnych, słu żą cych realizacji celów, - zestawienie instrumentów prawnych w sferze szeroko poj ętej ochrony środowiska, le żą cych w zakresie kompetencji władz gminy, - ocen ę kosztów realizacji oraz okre ślenie głównych źródeł finansowania Programu, - harmonogram oraz zasady i narz ędzia monitoringu realizacji Programu. Celem opracowania nowego Programu ochrony środowiska nie jest wył ącznie spełnienie wymagań ustawowych. Program ten mo że, i powinien, stanowi ć dodatkowe źródło wiedzy, inspiracji i motywacji dla mieszka ńców i władz miasta, jednostek administracyjnych oraz organizacji pozarz ądowych do wspólnego działania na rzecz poprawy stanu środowiska, bezpiecze ństwa ekologicznego oraz zrównowa żonego rozwoju miasta Lubina.

1.2 Podstawa formalno-prawna realizacji opracowania

Niniejszy dokument wykonany został przez firm ę proGEO sp. z o.o. z Wrocławia, na zlecenie Gminy Miejskiej Lubin, zgodnie z umow ą sygn. GG.VIII.271.21.2015. Przedmiotem umowy jest opracowanie aktualizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023. Obowi ązek opracowania programu ochrony środowiska wynika z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [28]. Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [20], nadała mu nowe brzmienie, zgodnie z którym organ wykonawczy gminy ma obowi ązek opracowania programu ochrony środowiska w celu realizacji polityki ochrony środowiska , a nie, jak do tej pory – polityki ekologicznej pa ństwa . proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 11 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

W rozdziale 1.4 niniejszego opracowania omówione zostały szczegóły i konsekwencje tej nowelizacji. Program ochrony środowiska uchwala rada miejska, zgodnie z art. 18 ustawy Prawo ochrony środowiska [28]. Z wykonania programu prezydent miasta sporz ądza raporty, które co 2 lata przedstawia radzie miejskiej. Ponadto prezydent miasta zapewnia mo żliwo ść udziału społecze ństwa, na zasadach i w trybie okre ślonych w ustawie z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [31], w post ępowaniu, którego przedmiotem jest sporz ądzenie programu ochrony środowiska. Zgodnie z art. 46 ustawy o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie… [31], projekt Programu mo że zalicza ć si ę do dokumentów wymagaj ących przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Jednocze śnie, zgodnie z art. 48 ustawy, organ opracowuj ący projekt dokumentu mo że, po uzgodnieniu z wła ściwymi organami, o których mowa w art. 57 i 58, odst ąpi ć od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, je żeli uzna, że realizacja postanowie ń danego dokumentu nie spowoduje znacz ącego oddziaływania na środowisko.

1.3 Zachowanie ci ągło ści programowania

Ostatni Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019 [98] przyj ęto do realizacji uchwał ą Nr XX/170/12 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 01 lutego 2012 r. Harmonogram rzeczowo-finansowy zawierał przedsi ęwzi ęcia terminowe i bezterminowe (stałe), a tak że – ze wzgl ędu na okres realizacji: aktualnie realizowane, krótkoterminowe i długoterminowe. Ogółem do Programu wpisano 70 zada ń, w rozbiciu na 16 obszarów tematycznych, zgodnie z II Polityk ą ekologiczn ą państwa. Obecny Program uwzgl ędnia zmiany przepisów prawa ochrony środowiska, omówione szczegółowo w kolejnym rozdziale.

1.4 Podstawy merytoryczne i zawarto ść dokumentu

Podstawy merytoryczne realizacji Programu opieraj ą si ę głównie o zapisy zawarte w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [28], wraz z istotnymi zmianami wprowadzonymi ustaw ą z dnia 11 lipca 2014 r . o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [20], a tak że strategiach rozwoju, programach i dokumentach programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32] oraz Wytycznych do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym [142].

1) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz jej nowelizacja z dnia 11 lipca 2014 r. 11 lipca 2014 r. Sejm uchwalił nowelizacj ę ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [20]. Głównym celem nowelizacji jest ograniczenie niekorzystnego wpływu instalacji przemysłowych na środowisko przez skuteczniejsze zapobieganie i zmniejszanie emisji zanieczyszcze ń. Ustawa weszła w życie z dniem 05 wrze śnia 2014 r. Ustawa wykonuje dyrektyw ę 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych (dyrektyw ę IED, ang. Industrial Emissions Directive ). Stosowanie dyrektywy ma przyczyni ć si ę do osi ągni ęcia wysokiego poziomu ochrony środowiska i zdrowia ludzi, m.in. przez redukcj ę emisji zanieczyszcze ń z instalacji przemysłowych. Przyj ęte zmiany przede wszystkim zwi ększaj ą wymagania dla instalacji przemysłowych dotycz ące warto ści emisji, które nie mog ą by ć przekroczone. Nowelizacja tworzy podstawy prawne do wprowadzenia m.in. Przej ściowego planu krajowego (PPK). PPK umo żliwi operatorom niektórych du żych źródeł spalania paliw proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 12 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

(zakładów przemysłowych), po spełnieniu okre ślonych warunków, skorzystanie z czasowego odst ępstwa od zaostrzanych od 1 stycznia 2016 r. wymaga ń emisyjnych wynikaj ących z dyrektywy IED. Dodatkowo w ustawie uporz ądkowano przepisy dotycz ące ochrony powierzchni ziemi i jej rekultywacji. Doprecyzowano przepisy reguluj ące dokonywanie oceny wyst ąpienia zanieczyszczenia powierzchni ziemi oraz okre ślaj ące sposoby prowadzenia rekultywacji terenów zanieczyszczonych. Ponadto do nowelizacji wprowadzono zmiany redukuj ące zb ędne obci ąż enia administracyjne zwi ązane z wydawaniem pozwole ń emisyjnych.

Ustawa o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [20] wprowadza równie ż zmiany w dziale III ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [28], który dotychczas był zatytułowany „Polityka ekologiczna oraz programy ochrony środowiska”, a po zmianie otrzymał brzmienie: „Polityka ochrony środowiska oraz programy ochrony środowiska” . Według art. 13 nowelizacji „Polityka ochrony środowiska to zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju”.

W Polsce zasada zrównowa żonego rozwoju zyskała rang ę konstytucyjn ą – została zapisana w art. 5 Konstytucji RP, natomiast w ustawie Prawo ochrony środowiska [28] znalazła si ę definicja zrównowa żonego rozwoju (art. 3 pkt 50): „rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo żliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokole ń”.

Rysunek 1.1 Trzy równorz ędne aspekty rozwoju zrównowa żonego

Istot ą zrównowa żonego rozwoju jest zatem równorz ędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. We wdrażaniu niniejszego programu istotne znaczenie b ędą miały nast ępuj ące zasady pomocnicze, konkretyzuj ące zasad ę nadrz ędn ą: proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 13 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

• Zasada przezorno ści , czyli przewidywania i podejmowania działa ń wtedy, gdy pojawia si ę uzasadnione prawdopodobie ństwo, że problem wymaga rozwi ązania, a nie wtedy, gdy istnieje ju ż pełne naukowe potwierdzenie. • Zasada równego dost ępu do środowiska przyrodniczego traktowana jest w kategoriach sprawiedliwo ści mi ędzypokoleniowej, mi ędzyregionalnej i mi ędzygrupowej oraz równowa żenia szans pomi ędzy człowiekiem a przyrod ą. • Zasada regionalizacji oznacza rozszerzenie uprawnie ń dla samorz ądu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych. Zasada ta oznacza tak że skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (Morze Bałtyckie i strefy przybrze żne, tereny górskie i podgórskie, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). • Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej realizowana poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarz ądowych w procesie kształtowania modelu zrównowa żonego rozwoju przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomo ści i wra żliwo ści ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowa ń wobec środowiska. • Zasada prewencji , oznaczaj ąca w szczególno ści: - stosowanie najlepszych technik (BAT) w zapobieganiu powstawania zanieczyszcze ń; - recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowanie; - zintegrowane podej ście do ograniczania i likwidacji zanieczyszcze ń i zagro żeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (dyrektywa IPPC); - wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarz ądzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólno światowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyra żonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care (z ang. Odpowiedzialna Troska ) itp. • Zasad ę „zanieczyszczaj ący płaci” odnosz ącą si ę do odpowiedzialno ści za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagro żeń. Odpowiedzialno ść t ę ponosi ć powinny wszystkie jednostki u żytkuj ące środowiska a wi ęc tak że konsumenci, zwłaszcza, gdy maj ą mo żliwo ść wyboru mniej zagra żaj ących środowisku dóbr konsumpcyjnych. • Zasada subsydiarno ści wynika m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej i oznacza, że Unia podejmuje działania nienale żą ce do jej kompetencji, gdy cele proponowanych działa ń nie mog ą by ć osi ągni ęte poprzez pa ństwo członkowskie. B ędzie to oznaczało przekazywanie cz ęś ci kompetencji i uprawnie ń decyzyjnych dotycz ących ochrony środowiska na wła ściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwi ązywany na najni ższym szczeblu, na którym mo że zosta ć skutecznie i efektywnie rozwi ązany. • Zasada klauzul zabezpieczaj ących umo żliwia pa ństwom członkowskim stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego. Zasada ta umo żliwi realizacj ę wy żej wymienionej zasady regionalizacji oraz stosowanie adekwatnych instrumentów prawnych i ekonomicznych na obszarach silnie przekształconych i zdegradowanych. • Zasad ę skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej odnosz ącą si ę do wyboru planowanych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych ochrony środowiska, a nast ępnie do oceny osi ągni ętych wyników, oznaczaj ącą potrzeb ę minimalizacji nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 14 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Wa żną zmian ą wprowadzon ą przez nowelizacj ę ustawy Prawo ochrony środowiska [20], w art.14 ust.1 jest zapis, że „Polityka ochrony środowiska prowadzona jest na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32]”. Zmiana art. 14 znosi zatem Polityk ę ekologiczn ą państwa , jako dokument okre ślaj ący wymagania dla programów ochrony środowiska. Zmieniony art. 14, w ust. 2 dodaje: „Polityka ochrony środowiska jest prowadzona równie ż za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”.

Współcze śnie traktowanie polityki ochrony środowiska, jako zespołu działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju oznacza przede wszystkim, że polityka ta powinna by ć elementem harmonizowania rozwoju gospodarczego kraju z celami ochrony środowiska. Oznacza to tak że, że realizacja polityki ochrony środowiska w coraz wi ększym stopniu powinna dokonywa ć si ę poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści gospodarki oraz stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejno ści poprzez tradycyjne typowo ochronne działania, takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, czy unieszkodliwianie odpadów. Oznacza to równie ż, że aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak że do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym.

2) Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Fundamenty nowego systemu zarz ądzania rozwojem kraju zostały okre ślone w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32] oraz przyj ętym przez Rad ę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie pt. Zało żenia systemu zarz ądzania rozwojem Polski . W nowym systemie do głównych dokumentów strategicznych, na podstawie których prowadzona jest polityka rozwoju, nale żą : I. Długookresowa strategia rozwoju kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści (w skrócie: DSRK), okre ślaj ąca główne trendy, wyzwania oraz koncepcj ę rozwoju kraju w perspektywie długookresowej.

II. Średniookresowa strategia rozwoju kraju 2020. Aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne pa ństwo (w skrócie: ŚSRK) – najwa żniejszy dokument w perspektywie średniookresowej, okre ślaj ący cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r., kluczowy dla okre ślenia działa ń rozwojowych, w tym mo żliwych do sfinansowania w ramach obecnej perspektywy finansowej UE na lata 2014 – 2020.

III. 9 zintegrowanych strategii, słu żą cych realizacji zało żonych celów rozwojowych : - Strategia innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki (Ministerstwo Gospodarki), - Strategia rozwoju kapitału ludzkiego (Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej), - Strategia rozwoju transportu (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju), - Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko (Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Gospodarki), - Sprawne państwo (Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji), - Strategia rozwoju kapitału społecznego (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), - Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010 – 2020: regiony, miasta, obszary wiejskie (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego), proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 15 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Strategia rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego RP (Prezes Rady Ministrów i Ministerstwo Obrony Narodowej), - Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi). DSRK, ŚSRK oraz 9 strategii zintegrowanych ł ączy spójna hierarchia celów i kierunków interwencji.

Rysunek 1.2 Układ dokumentów strategicznych [138]

3) Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym

Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym [142] wydane pod koniec 2002 r. przez Ministerstwo Środowiska (M Ś) podaj ą sposób i zakres uwzgl ędniania Polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazania co do zawarto ści programów. Zgodnie z Wytycznymi gminne programy ochrony środowiska powinny zawiera ć: - zadania własne gminy, tzn. te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy; - zadania koordynowane , tzn. finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom powiatowym, wojewódzkim, b ądź centralnym. Zadania własne powinny by ć w programie uj ęte z pełnym zakresem informacji niezb ędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsi ęwzi ęcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła finansowania). Zadania koordynowane powinny by ć w programie uj ęte z takim stopniem szczegółowo ści, jaki jest dost ępny na terenie gminy. Z racji upływu 12 lat od wydania cytowanych wytycznych, w trakcie których nast ąpiło wiele zmian legislacyjnych, a szczególnie w świetle nowelizacji ustawy Prawo ochrony środowiska [20], wytyczne te nale ży uzna ć za nieaktualne. Obecnie programy ochrony proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 16 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

środowiska maj ą by ć sporz ądzane nie w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa, lecz przy uwzgl ędnieniu celów zawartych w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32]. Ustawa nie precyzuje jednak jak maj ą by ć skonstruowane programy ochrony środowiska i co maj ą zawiera ć. W zwi ązku z powy ższym pod koniec kwietnia 2015 r. na stronie Ministerstwa Środowiska pojawiło si ę zaproszenie do składania ofert na „Wsparcie Ministerstwa Środowiska w tworzeniu wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Nowe wytyczne maj ą zawiera ć przede wszystkim nast ępuj ące elementy: a) Okre ślenie stopnia szczegółowo ści (i obj ęto ści) wraz z podaniem zakresu elementów jakie powinien zawiera ć program ochrony środowiska. b) Wskazanie ram czasowych dla programu ochrony środowiska – okresu funkcjonowania programu. c) Rekomendacja metodyki przygotowania programu ochrony środowiska. d) Okre ślenie ujednoliconej struktury programów (jednolity wzór programu). e) Wskazanie wytycznych do aktualizacji programów ochrony środowiska. f) Wskazanie zakresu i formy odniesienia si ę do aktualnych dokumentów strategicznych dot. ochrony środowiska w programach ochrony środowiska.

Podsumowuj ąc kwestie aktualnych podstaw prawnych dla zawarto ści merytorycznej niniejszego programu ochrony środowiska: 1) Zgodnie z art. 17 ust. 1 znowelizowanej ustawy Prawo ochrony środowiska [28], gminny program ochrony środowiska opracowywany jest z uwzgl ędnieniem celów zawartych w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust. 1 ww. ustawy. 2) Kluczow ą strategi ą w tym zakresie jest strategia zawarta w uchwale Nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. w sprawie przyj ęcia strategii Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko - perspektywa do 2020 r. [127]. 3) Kolejnymi pod wzgl ędem rangi dokumentami strategicznymi, których cele nale ży uwzgl ędni ć w niniejszym Programie s ą: Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020 [130] oraz Strategia rozwoju miasta Lubin 2020 [129]. 4) Zapisami wi ążą cymi dla gminnego programu ochrony środowiska są ponadto zapisy zawarte w wojewódzkim programie ochrony środowiska, jako że w my śl ustawy jest on narz ędziem prowadzenia polityki ochrony środowiska na wy ższym szczeblu.

W zwi ązku z tym, i ż proces legislacyjny w zakresie stanowienia prawa ochrony środowiska trwa nieprzerwanie, istniej ące przepisy s ą sukcesywnie nowelizowane, a dokumenty strategiczne aktualizowane, konieczna staje si ę równie ż cykliczna aktualizacja gminnego programu ochrony środowiska. Tak że w miar ę pojawiania si ę nowych problemów koniecznych do rozwi ązania oraz realizacji wcze śniej podj ętych projektów, nale ży korygowa ć i uszczegóławia ć Program. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 17 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

UWAGA! Niniejszy dokument ma formuł ę otwart ą co oznacza, że b ędzie cyklicznie monitorowany oraz aktualizowany, a tak że ponad kadencyjn ą, gdy ż okre śla polityk ę ochrony środowiska gminy w perspektywie wieloletniej. Nale ży jednak że podkre śli ć, że program ochrony środowiska nie jest aktem prawa miejscowego, zatem zawarte w nim planowane zadania nie s ą obligatoryjnie wymagane do realizacji, a wyznaczone priorytety, cele i kierunki działa ń powinny by ć traktowane jedynie jako wytyczne do okre ślania zada ń inwestycyjnych i nieinwestycyjnych na kolejne lata.

1.5 Uwarunkowania dokumentów strategicznych wy ższego szczebla

1.5.1 Długookresowa strategia rozwoju kraju 2030

Długookresowa strategia rozwoju kraju . Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści [54], w skrócie: DSRK – zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32] – jest „dokumentem okre ślaj ącym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzgl ędnieniem zasady zrównowa żonego rozwoju, obejmuj ącym okres co najmniej 15 lat”. Stanowi najszerszy i najbardziej ogólny element nowego systemu zarz ądzania rozwojem kraju, którego zało żenia zostały okre ślone w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz przyj ętym przez Rad ę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Zało żenia systemu zarz ądzania rozwojem Polski. W przypadku tej strategii jest to okres prawie 20 lat, gdy ż przyj ętym przy jej konstruowaniu horyzontem czasowym jest rok 2030. Uzupełnieniem ramy strategicznej rozwoju Polski do 2030 r. jest Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju przyj ęta przez Rad ę Ministrów w dniu 16 marca 2012 r. Zało żeniem wyj ściowym przy konstruowaniu DSRK stała si ę konieczno ść przezwyci ęż enia kryzysu finansowego w jak najkrótszym czasie. Próba unikni ęcia „straconej dekady”, czyli rozwoju gospodarczego wolniejszego ni ż w poprzednim dziesi ęcioleciu. Wolniejszy rozwój spowodowałby, że jako ść życia ludzi poprawiałaby si ę bardzo wolno. Niezb ędne jest zbudowanie przewag konkurencyjnych na kolejne 10 lat, czyli do 2030 r. tak, aby po wyczerpaniu dotychczasowych sił rozwojowych, Polska dysponowała nowymi potencjałami wzrostu w obszarach dotychczas nie eksploatowanych. Tym samym Strategia nie jest manifestem politycznym, a dokumentem rz ądu RP o charakterze analitycznym i rekomendacyjnym - stanowi opis nowego projektu cywilizacyjnego zorientowanego na przyszło ść , w perspektywie do 2030 r. Opis zało żeń tego projektu zawiera rozdział pierwszy strategii – Charakterystyka modelu rozwoju Polski do 2030 .

CEL GŁÓWNY DSRK – POLSKA 2030 Celem głównym dokumentu Długookresowa strategia rozwoju kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści jest: „Poprawa jako ści życia Polaków”. Osi ągni ęcie celu powinno by ć mierzone zarówno wska źnikami jako ściowymi, jak i wartości ą oraz tempem wzrostu PKB w Polsce. 3 OBSZARY STRATEGICZNE ROZWOJU Rozwój Polski powinien odbywa ć si ę w trzech obszarach strategicznych równocze śnie: I. konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki (modernizacji), II. równowa żenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), III. efektywno ści i sprawno ści pa ństwa (efektywno ści).

Proponowane w Strategii obszary strategiczne zwi ązane s ą z obszarami opisanymi w Strategii rozwoju kraju 2020. Aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka, proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 18 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

sprawne pa ństwo , przyj ętej przez Rad ę Ministrów w dniu 25 wrze śnia 2012 r. [138]. Łącznie stanowi ą podstawowe narz ędzie wdra żania DSRK do 2020 r., czyli: 1. sprawne i efektywne pa ństwo (obszar I.) – odpowiada mu III. obszar strategiczny DSRK; 2. konkurencyjna gospodarka (obszar II.) – odpowiada mu I. obszar strategiczny DSRK; 3. spójno ść społeczna i terytorialna (obszar III.)– odpowiada mu II. obszar strategiczny DSRK.

Rysunek 1.3 Cel główny oraz obszary strategiczne rozwoju wg DSRK [54]

W ka żdym z obszarów strategicznych zostały okre ślone strategiczne cele rozwojowe (od dwóch do czterech w zale żno ści od obszaru). Cele strategiczne uzupełnione s ą sprecyzowanymi kierunkami interwencji. Przy ka żdym z tych kierunków okre ślony został cel do realizacji. Zebrane razem słu żą nowatorskiemu i niestandardowemu przedstawieniu zada ń stoj ących przed administracj ą publiczn ą – przede wszystkim rz ądem, ale tak że samorz ądami, które nale ży zrealizowa ć, aby poprawi ć jako ść życia mieszka ńców Polski. Dokument składa si ę z dwóch cz ęś ci: I. Wst ępu z diagnoz ą i opisem kontekstu społecznego, gospodarczego i międzynarodowego Strategii (w tym szkicu proponowanych rozwi ąza ń w trzech obszarach strategicznych) oraz prezentacji ram makroekonomicznych rozwoju Polski do 2030 r. II. Charakterystyki proponowanych kierunków interwencji (czyli działa ń do podj ęcia w perspektywie 2030 r. słu żą cych osi ągni ęciu celu głównego strategii) oraz opisu zasad monitorowania i ewaluacji wdra żania projektu Polska 2030.

CELE STRATEGICZNE ROZWOJU W OBSZARACH STRATEGICZNYCH [54]: I. W obszarze konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki: 1. Innowacyjno ść gospodarki i kreatywno ść indywidualna 2. Polska Cyfrowa 3. Kapitał ludzki 4. Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 19 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

II. W obszarze równowa żenia potencjału rozwojowego regionów Polski: 5. Rozwój regionalny 6. Transport III. W obszarze efektywno ści i sprawno ści pa ństwa: 7. Kapitał społeczny 8. Sprawne pa ństwo

Rysunek 1.4 Cele rozwojowe w obszarach strategicznych wg DSRK [54]

OBSZAR STRATEGICZNY : I. Obszar konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki Jednym z najwa żniejszych elementów konkurencyjno ści i innowacyjno ści jest edukacja. W okresie transformacji wykształcenie jest czynnikiem kształtuj ącym kultur ę społeczn ą. Mo że te ż by ć najlepszym narz ędziem wyrównuj ącym szanse i mo żliwo ści poprzez wzrost kapitału kulturowego, na czym winna skupia ć si ę szkoła i system nauczania. Szczególnie istotne wydaje si ę dalsze d ąż enie do poprawy jako ści w obszarach zwi ązanych z naukami przyrodniczymi, matematycznymi i studiami in żynierskimi – co wymaga nakładów, ale zwi ększy dopasowanie poda ży pracy do potrzeb rynku i gospodarki.

CEL STRATEGICZNY ROZWOJU : 4. Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego rozumiane jest w DSRK jako zapewnienie optymalnej ilo ści energii po mo żliwie niskich cenach oraz dywersyfikacj ę źródeł i tras przesyłu no śników energii. Wybór celów szczegółowych musi opiera ć si ę na analizach efektywno ści ekonomicznej konkretnych rozwi ąza ń, które jednocze śnie będą realizowa ć obydwa kierunki celu strategicznego. Ze wzgl ędu na skal ę zobowi ąza ń i koszty realizacyjne szczególnej wagi nabiera proces redukcji emisji CO 2 oraz zanieczyszcze ń powietrza. Istotne jest równie ż podejmowanie działa ń na rzecz efektywnego korzystania z zasobów środowiska. Udział węgla kamiennego i brunatnego w ogólnym bilansie energetycznym Polski będzie się stopniowo zmniejszał do ok. 50 – 60% w 2030 r. [54] Jednak, ze wzgl ędu na proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 20 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

obecn ą struktur ę polskiej energetyki, stosunkowo niskie koszty pozyskania oraz du że zasoby krajowe, te dwa paliwa pozostan ą dominuj ącymi i stabilizuj ącymi bezpiecze ństwo energetyczne Polski. Zasoby w ęgla zapewniaj ą bowiem bezpiecze ństwo dostaw w perspektywie 30 – 40 lat przy obecnym poziomie nakładów inwestycyjnych, a post ępuj ąca poprawa sprawno ści jednostek wytwórczych oraz rozwój czystych technologii w ęglowych pozwoli na ograniczenie emisyjno ści tej bran ży. Nale ży mie ć na uwadze, że aby wydobycie węgla utrzymywało si ę na poziomie rentowno ści, niezb ędna b ędzie ci ągła poprawa konkurencyjno ści przedsi ębiorstw w tym sektorze. Udział Polski w realizacji celów klimatycznych sprawia, że odnawialne źródła energii stan ą si ę drugim najwa żniejszym źródłem dla elektroenergetyki – docelowo 19% w 2020 r. (w 2009 r. 5,72% brutto). W bilansie energii finalnej brutto konieczne jest osi ągniecie poziomu 15% z OZE w 2020 r. (w 2008 r. 5,69% brutto; obecnie ok. 9,5% brutto) [54]. OZE wymagaj ą specjalnych narz ędzi wsparcia (regulacje, narz ędzia fiskalne). Narz ędzia te jednak musz ą uwzgl ędnia ć prymat efektywno ści ekonomicznej wybranych rozwi ąza ń, tak by przygotowa ć podstawy do przyszłej pełnej samowystarczalno ści ekonomicznej i konkurencyjno ści sektora. Pełny bilans kosztowy musi uwzgl ędnia ć tak że popraw ę efektywno ści odnawialnej energetyki rozproszonej dzi ęki uruchomieniu inteligentnych sieci oraz fizycznemu zbli żeniu wytwarzania energii z miejscem jej wykorzystywania. Dodatkowym wymiarem jest wpływ poniesionych inwestycji na rozwój tzw. zielonych miejsc pracy , szczególnie w przypadku energetyki rozproszonej, produkcji biopaliw, ale tak że infrastruktury ochrony środowiska. Wdra żany program energetyki j ądrowej jest jednym z najlepszych rozwi ąza ń łącz ących zapewnienie długofalowego bezpiecze ństwa i stabilno ści dostaw energii elektrycznej (cykl życia elektrowni wynosi ok. 40 – 60 lat) oraz realizacje celów klimatycznych i środowiskowych (znikoma emisja CO2 i pyłów). W zestawieniu z gospodark ą opart ą na w ęglu jest to źródło energii oferuj ące dodatkowe mo żliwo ści technologiczne przyczyniaj ące si ę do obni żenia kosztów wytwarzania energii. Pomimo, że proces inwestycyjny jest długotrwały i kosztowny (u średniony 3 – 3,5 mln euro/MW) to pó źniejsza wieloletnia eksploatacja przy stosunkowo niewielkich kosztach operacyjnych czyni energetyk ę j ądrow ą najta ńszym obecnie osi ągalnym źródłem (ju ż przy koszcie uprawnie ń do emisji CO 2 powy żej 15 €’05/tCO 2 [54].

Wizja Polski 2030 [54]

W 2030 roku Polska b ędzie krajem, w którym wzrost gospodarczy i przemiany społeczne ł ącz ą si ę z popraw ą stanu środowiska – jednym z podstawowych warunków dobrej jako ści życia. Jest to mo żliwe dzi ęki systemowi planowania przestrzennego, który od szczebla centralnego do lokalnego wspomaga proces podejmowania decyzji inwestycyjnych, a zarazem chroni szczególnie cenne zasoby przyrodnicze. Polska b ędzie tak że krajem z zapewnionymi stabilnymi i zdywersyfikowanymi dostawami paliw i energii oraz posiadaj ącym odpowiednie zapasy strategiczne. Krajem, w którym zmniejsza si ę emisje gazów cieplarnianych m.in. przez rozwój energetyki j ądrowej, odnawialnych źródeł energii i wprowadzanie nowych technologii nisko- i zero emisyjnych. Krajem, w którym gospodaruje si ę oszcz ędnie i efektywnie, gdzie energia i zasoby naturalne s ą racjonalnie wykorzystywane. Krajem, w którym coraz istotniejszym elementem systemu energetycznego jest energetyka rozproszona i mikrogeneracja wł ączone w powszechnie funkcjonuj ący system inteligentnych sieci. Polska b ędzie tak że krajem, w którym skutecznie ogranicza si ę emisj ę gazów cieplarnianych, zanieczyszczenia wody i powietrza, eliminuje nielegalne wysypiska i minimalizuje ilo ść odpadów trafiaj ących na składowiska oraz równocze śnie dba o zachowanie ró żnorodno ści biologicznej i unikalnego krajobrazu . Jest to mo żliwe zarówno proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 21 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

dzi ęki lepszemu rozpoznaniu i oszacowaniu walorów środowiska naturalnego w Polsce, jak i rozwini ętej świadomo ści ekologicznej obywateli. Polska w 2030 r. jest tak że krajem dobrze identyfikuj ącym zagro żenia wi ążą ce si ę ze skutkami zmian klimatu – zarówno te zwi ązane ze stopniowym wzrostem temperatury, jak i z wyst ępuj ącymi coraz cz ęś ciej ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi. Pomimo ju ż poczynionych znacz ących inwestycji, Polska w sposób ci ągły rozbudowuje i modernizuje infrastruktur ę ochronn ą przystosowuj ąc si ę do nowych warunków środowiskowych.

KIERUNKI INTERWENCJI [54]: 1. Modernizacja infrastruktury i bezpiecze ństwo energetyczne - Wdro żyć i sfinansowa ć (nakłady własne, środki pochodz ące z UE, bud żet pa ństwa, rynek kapitałowy, kapitał inwestorów zagranicznych) projekty modernizuj ące infrastruktur ę elektroenergetyczn ą, naftow ą i gazow ą. - Uruchomi ć programy zach ęcaj ące do zachowa ń proefektywno ściowych, działania dywersyfikuj ące źródła energii, w tym rozwój energetyki j ądrowej oraz rozproszonej i paliw (w tym mo żliwo ść wydobycia gazu łupkowego) oraz kierunków ich przesyłu, dla zapewnienia bezpiecze ństwa energetycznego Polski i transformacji w kierunku zielonej gospodarki. - W horyzoncie długookresowym realizacji strategii doprowadzi ć do przył ączenia do sieci pierwszego bloku pierwszej elektrowni j ądrowej z perspektyw ą przył ączenia do sieci ostatniego bloku drugiej elektrowni j ądrowej ok. roku 2030. 2. Modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych - Ułatwienie procesów inwestycyjnych. - Rozbudowa i modernizacja sieci dystrybucyjnych i przesyłowych oraz wymiana ich przestarzałych elementów. - Budowa wysokosprawnych i niskoemisyjnych elektrowni i elektrociepłowni (z uwzgl ędnieniem energetyki rozproszonej). 3. Zwi ększenie bezpiecze ństwa energetycznego poprzez dywersyfikacj ę kierunków pozyskiwania gazu - Zwi ększenie ilo ści dwukierunkowych transgranicznych poł ącze ń systemu przesyłu gazu. - W dalszej perspektywie wykorzystanie poł ącze ń dla eksportu gazu. - Budowa 2 nitki Ruroci ągu Pomorskiego. - Zwi ększenie pojemno ści magazynowych gazu (oraz innych paliw – ropy, paliw płynnych) dla zabezpieczenia rezerw strategicznych oraz rezerw szczytowych. 4. Realizacja programu inteligentnych sieci w elektroenergetyce - Wdro żenie zintegrowanych systemów pomiarów. - Wspieranie rozwoju lokalnych hybrydowych systemów energetycznych. - Rozszerzenie rozwi ąza ń stosowanych w elektroenergetyce na sieci gazowe, ciepłownicze i wodoci ągowe. 5. Integracja polskiego rynku elektroenergetycznego, gazowego i paliwowego z rynkami regionalnymi - Zwi ększenie roli giełdy w handlu paliwami, gazem ziemnym i energi ą w celu przygotowania do szerszej integracji w ramach europejskiego wspólnego rynku. - Wprowadzenie instrumentów gwarantuj ących skuteczno ść prawn ą uzgodnie ń dokonywanych mi ędzy krajowym regulatorem a sektorem energetyki. - Minimalizacja konieczno ść uruchamiania procesów legislacyjnych. - Przyspieszenie tempa wypracowywania rozwi ąza ń i zwi ększenie ich trwało ści. 6. Wzmocnienie roli odbiorców finalnych w zarz ądzaniu zu życiem energii - Wprowadzenie inteligentnych sieci. - Uelastycznienie taryf. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 22 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Popularyzacja wiedzy o mo żliwo ści wyboru dostawców oraz odnawialnych źródłach energii i efektywnym korzystaniu z energii elektrycznej. - Upowszechnienie i uproszczenie oznacze ń energochłonno ści towarów i urz ądze ń. - Opracowanie i wdro żenie programu efektywno ści energetycznej. Żeby zwiększy ć poziom ochrony środowiska, poprawi ć warunki środowiskowe oraz ograniczy ć ryzyka zwi ązane ze zmianami klimatu, niezb ędne b ędzie wdro żenie zintegrowanego zarz ądzania środowiskiem (promocja recyklingu odpadów, efektywności energetycznej, efektywnego korzystania z zasobów naturalnych, planowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem gospodarowania obszarami cennymi przyrodniczo i ochrony zasobów wodnych) oraz programu adaptacji do zmian klimatu, minimalizowania ryzyka i zagro żeń zwi ązanych ze skutkami powodzi i powa żnymi awariami technologicznymi, a tak że zwi ększenie nakładów na badania i rozwój technologii czystego w ęgla oraz poprawiaj ących stan środowiska w całym okresie realizacji strategii. 7. Stworzenie zach ęt przyspieszaj ących rozwój zielonej gospodarki - Bardziej efektywne korzystanie z zasobów naturalnych. - Wdro żenie programu rozwoju innowacyjnych technologii środowiskowych. - Wsparcie wiod ących w tym obszarze o środków badawczych oraz przedsi ębiorstw. 8. Zwi ększenie poziomu ochrony środowiska - Ochrona czysto ści wód poprzez zako ńczenie do 2015 r. realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (redukcja zanieczyszcze ń i zwi ązków biogennych (azot, fosfor) odprowadzanych do wód oraz kontynuacje procesu sanitacji wsi. - Wprowadzenie monitorowania i ochrony ró żnorodno ści biologicznej i przeciwdziałania fragmentacji ekosystemów. - Ustanowienie narz ędzi finansowania ró żnorodno ści biologicznej (w tym podnoszenia świadomo ści ekologicznej obywateli). - Opracowanie oraz wdro żenie strategicznego planu adaptacji do zmian klimatu obejmuj ącego m.in. szczegółowe kryteria u żyte do okre ślenia priorytetowych inwestycji w obszarze adaptacji do zmian klimatu, ocen ę aktualnego wpływu oraz wpływu przyszłych zmian klimatu na szczególnie wra żliwe sektory i obszary (wielowariantow ą ocen ę ryzyka kl ęsk żywiołowych) oraz działania adaptacyjne wraz z ich szacowanymi kosztami. - Wprowadzenie instrumentów polityki publicznej integruj ących działania w poszczególnych sektorach (gospodarki wodnej, rolnictwa, le śnictwa, transportu, zdrowia, budownictwa, gospodarki przestrzennej, gospodarki morskiej, turystyki, energetyki) dla zwi ększenia ochrony klimatu. - Ograniczenie negatywnych skutków powodzi poprzez minimalizowanie ryzyka powodziowego, wdro żenie systemu zintegrowanego zarz ądzania zlewniami oraz odbudow ę naturalnej retencji wodnej. - Wdro żenie programów małej retencji wodnej na obszarach szczególnie nara żonych na powód ź i susz ę.

1.5.2 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020

Strategia Rozwoju Kraju 2020 [138] jest elementem nowego systemu zarz ądzania rozwojem kraju, którego fundamenty zostały okre ślone w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32] oraz w przyj ętym przez Rad ę Ministrów 27.04.2009 r. dokumencie Zało żenia systemu zarz ądzania rozwojem Polski . Najbli ższe dziesi ęciolecie ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego Polski. Będzie to dekada równowa żenia finansów publicznych i zwi ększania oszcz ędno ści, przy trwaj ącym równolegle rozwoju opartym na likwidowaniu najwi ększych barier rozwojowych (tj. odrabianiu zaległo ści w infrastrukturze i zmniejszaniu ró żnic mi ędzy regionami). Jednocze śnie powinna to by ć jednak dekada rozwoju w coraz wi ększej mierze opartego na edukacji, impecie cyfrowym i innowacyjno ści [138]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 23 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

ŚSRK wskazuje, w jaki sposób osi ągane b ędą cele strategii Europa 2020, przy uwzgl ędnieniu polskiej specyfiki i uwarunkowa ń, które przyczyni ą si ę do realizacji zało żonych krajowych celów rozwojowych. ŚSRK określa kluczowe wska źniki odzwierciedlaj ące post ęp w realizacji celów w wybranych obszarach strategicznych oraz wskazuje ście żki doj ścia do wyznaczonych poziomów, b ędące wytycznymi dla kierunków interwencji, działa ń i wska źników szczegółowych 9 strategii zintegrowanych. Dokonany w ŚSRK wybór trzech obszarów interwencji oraz w ich ramach poszczególnych celów i priorytetowych kierunków interwencji jest odpowiedzi ą na kluczowe wyzwania w najbli ższym dziesi ęcioleciu, która pozwoli na zintensyfikowanie procesów rozwojowych oraz unikni ęcie dryfu rozwojowego [138].

WIZJA POLSKI 2020 „Polska w roku 2020 to: aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka i sprawne pa ństwo”.

CEL STRATEGICZNY Celem głównym strategii średniookresowej staje si ę „wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniaj ących szybszy i zrównowa żony rozwój kraju oraz popraw ę jako ści życia ludno ści”.

OBSZARY INTERWENCJI I. Sprawne i efektywne pa ństwo II. Konkurencyjna gospodarka III. Spójno ść społeczna i terytorialna Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne pa ństwo Cel I.1. Przej ście od administrowania do zarz ądzania rozwojem I.1.1. Uporz ądkowanie kompetencji umo żliwiaj ące realizacj ę działa ń rozwojowych I.1.2. Zwi ększenie efektywno ści instytucji publicznych I.1.3. Wprowadzenie jednolitych zasad e-gov w administracji (e-administracja) I.1.4. Poprawa jako ści prawa I.1.5. Zapewnienie ładu przestrzennego Cel I.2. Zapewnienie środków na działania rozwojowe I.2.1. Modernizacja struktury wydatków publicznych I.2.2. Poprawa efektywno ści środków publicznych I.2.3. Zwi ększenie wykorzystania środków pozabud żetowych Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjaj ących realizacji indywidualnych potrzeb i aktywno ści obywatela I.3.1. Poprawa skuteczno ści wymiaru sprawiedliwo ści I.3.2. Rozwój kapitału społecznego I.3.3. Zwi ększenie bezpiecze ństwa obywatela I.3.4. Utrwalenie bezpiecze ństwa narodowego Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka Cel II.1. Wzmocnienie stabilno ści makroekonomicznej II.1.1. Uzdrowienie finansów publicznych II.1.2. Zwi ększenie stopy oszcz ędno ści i inwestycji II.1.3. Integracja ze stref ą euro II.1.4. Rozwój eksportu towarów i usług Cel II.2. Wzrost wydajno ści gospodarki II.2.1. Zwi ększenie produktywno ści gospodarki II.2.2. Wzrost udziału przemysłu i usług średnio i wysoko zaawansowanych technologicznie II.2.3. Zwi ększenie konkurencyjno ści i modernizacja sektora rolno-spo żywczego proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 24 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

II.2.4. Poprawa warunków ramowych dla prowadzenia działalno ści gospodarczej Cel II.3. Zwi ększenie innowacyjno ści gospodarki II.3.1. Wzrost popytu na wyniki bada ń naukowych II.3.2. Podwy ższenie stopnia komercjalizacji bada ń II.3.3. Zapewnienie kadr dla B+R II.3.4. Zwi ększenie wykorzystania rozwi ąza ń innowacyjnych Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego II.4.1. Zwi ększanie aktywno ści zawodowej II.4.2. Poprawa jako ści kapitału ludzkiego II.4.3. Zwi ększanie mobilno ści zawodowej i przestrzennej Cel II.5. Zwi ększenie wykorzystania technologii cyfrowych II.5.1. Zapewnienie powszechnego dost ępu do Internetu II.5.2. Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych II.5.3. Zapewnienie odpowiedniej jako ści tre ści i usług cyfrowych Cel II.6. Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko II.6.1. Racjonalne gospodarowanie zasobami II.6.2. Poprawa efektywno ści energetycznej II.6.3. Zwi ększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii II.6.4. Poprawa stanu środowiska II.6.5. Adaptacja do zmian klimatu Cel II.7. Zwi ększenie efektywno ści transportu II.7.1. Zwi ększenie efektywno ści zarz ądzania w sektorze transportowym II.7.2. Modernizacja i rozbudowa poł ącze ń transportowych II.7.3. Udro żnienie obszarów miejskich Obszar strategiczny III. Spójno ść społeczna i terytorialna Cel III.1. Integracja społeczna III.1.1. Wzrost aktywno ści osób wykluczonych i zagro żonych wykluczeniem społecznym III.1.2. Zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej nim zagro żonych Cel III.2. Zapewnienie dost ępu i okre ślonych standardów usług publicznych III.2.1. Podnoszenie jako ści i dost ępno ści usług publicznych III.2.2. Zwi ększenie efektywno ści systemu świadczenia usług publicznych Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równowa żenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych III.3.1. Tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i finansowych dla realizacji działa ń rozwojowych w regionach III.3.2. Wzmacnianie o środków wojewódzkich III.3.3. Tworzenie warunków dla rozwoju o środków regionalnych, subregionalnych i lokalnych oraz wzmacniania potencjału obszarów wiejskich III.3.4. Zwi ększenie spójno ści terytorialnej

Poni żej znajduje si ę opisowa charakterystyka celu nr II.6. „ Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko ”. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 25 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Cel II.6. Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko

EUROPA 2020: Europa efektywnie korzystaj ąca z zasobów. Unia innowacji. Osi ągni ęcie zrównowa żonego rozwoju poprzez harmonijne poł ączenie wzrostu gospodarczego z wymogami ochrony środowiska stanowi ć b ędzie dla Polski w najbli ższym dziesi ęcioleciu jedno z głównych wyzwa ń rozwojowych. Zachowanie zasobów przyrodniczych w stanie niepogorszonym, a docelowo zwi ększenie ich trwało ści i jako ści, nie mo że by ć traktowane jako bariera w rozwoju kraju. Jest to warunek konieczny dla dalszej poprawy jako ści życia, realizacji prawa dost ępu człowieka do środowiska w dobrym stanie. Głównym zadaniem staje si ę sprostanie rosn ącemu zapotrzebowaniu na surowce i energi ę, a jednocze śnie znajdowanie takich rozwi ąza ń, by maksymalnie ograniczy ć negatywny wpływ na środowisko, nie hamuj ąc przy tym wzrostu gospodarczego, ale kreuj ąc nowe bod źce dla jego pobudzania, zwłaszcza na terenach niezurbanizowanych [138]. Do poprawy efektywno ści energetycznej przyczynia si ę rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii. Główn ą barier ą w tym obszarze jest niewielka ilo ść poł ącze ń polskiego rynku energii elektrycznej i gazu z systemami europejskimi, w dalszym ci ągu niewystarczaj ące udziały giełdy w handlu energi ą elektryczn ą na rynku krajowym oraz brak pełnej deregulacji ceny gazu. W najbli ższej dekadzie podejmowane b ędą działania skierowane na zmian ę struktury no śników energii, popraw ę sprawno ści energetycznej procesów wytwarzania oraz przesyłu, efektywne wykorzystanie energii i paliw przez poszczególne sektory gospodarki (gł. transport, mieszkalnictwo, przemysł), w tym sektor publiczny, a tak że zwi ększenie wykorzystania urz ądze ń i technologii energooszcz ędnych. Do kluczowych priorytetów inwestycyjnych nale żeć b ędzie równie ż budowa i rozbudowa poł ącze ń mi ędzysystemowych na linii północ-południe oraz integracja systemów gazowych przesyłowych w regionie basenu Morza Bałtyckiego. Poł ączenia te, wraz z rozbudow ą terminala skroplonego gazu ziemnego w Świnouj ściu i wewn ętrznej sieci przesyłowej stanowi ć b ędą istotne elementy procesu budowy wspólnego regionalnego rynku gazu [138]. W minionym 20-leciu w obszarze ochrony środowiska osi ągni ęto znacz ące sukcesy. Zredukowano ładunki zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych i do powietrza, opanowano problemy gospodarki odpadami przemysłowymi, ograniczono oddziaływanie trwałych substancji organicznych, wyeliminowano znacz ącą cz ęść ryzyka zdrowotnego dla ludzi oraz zagro żeń dla środowiska biotycznego i abiotycznego, generowanych przez źródła przemysłowe. Jednak że istotnym problemem nadal pozostaje jako ść powietrza, szczególnie na obszarach miejskich jako konsekwencja tzw. niskiej emisji oraz emisji z transportu i gospodarstw domowych. Polska sie ć ekologiczna jest do ść rozproszona i nie stanowi spójnego systemu obszarów wzajemnie ze sob ą powi ązanych funkcjonalnie i terytorialnie, gwarantuj ącego ochron ę i zrównowa żone u żytkowanie ró żnorodno ści biologicznej w długim okresie. Prowadzone b ędą prace na rzecz przeciwdziałania fragmentacji przestrzeni i tworzenia rozwi ąza ń sprzyjaj ących ochronie zasobów przyrodniczych, szczególnie poprzez tworzenie korytarzy ekologicznych umo żliwiaj ących migracj ę fauny i flory w układach regionalnych, krajowym i mi ędzynarodowym. Poprawa stanu środowiska wpłynie jednocze śnie na jako ść życia społecze ństwa oczekuj ącego na zapewnienie wypoczynku w odpowiednich warunkach środowiska przyrodniczego, Wyzwaniem dla społecze ństw całego świata jest dostosowanie do bie żą cych i przyszłych skutków zmian klimatu, umo żliwiaj ące zminimalizowanie szkód i zagro żeń przez nie powodowanych dla człowieka i środowiska (nat ęż enie zjawisk katastrofalnych, długotrwałych susz i innych kl ęsk żywiołowych oraz anomalii pogodowych, podnoszenie si ę poziomu oceanów i mórz). W kontek ście adaptacji do zmian klimatu w Polsce punktem wyj ścia b ędzie wskazanie sektorów/obszarów wra żliwych na zmiany klimatu oraz okre ślenie dla nich planu niezb ędnych działa ń adaptacyjnych. Priorytetowe kierunki interwencji publicznej [138]: proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 26 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

II.6.1: Racjonalne gospodarowanie zasobami.

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 27 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Wysoka zasobochłonno ść gospodarki Polski może by ć przeszkod ą w rozwoju nowoczesnej, konkurencyjnej i niskoemisyjnej gospodarki. Z tego wzgl ędu działania dotyczy ć b ędą obszarów kluczowych w kwestii efektywnego wykorzystania zasobów: zmian klimatu, efektywno ści energetycznej, polityki surowcowej, rolnictwa, transportu, budownictwa, gospodarki wodnej, odpadowej oraz ochrony ró żnorodno ści biologicznej.

II.6.2. Poprawa efektywno ści energetycznej.

24 Białe certyfikaty (świadectwa efektywno ści energetycznej) będą wydawane za przeprowadzenie przedsi ęwzięć słu żą cych poprawie efektywno ści energetycznej. Minister Gospodarki ogłasza w drodze obwieszczenia szczegółowy wykaz tych przedsi ęwzi ęć . proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 28 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Do roku 2020 Polska wypełni swoje zobowi ązania w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, wynikaj ących z postanowie ń pakietu klimatyczno-energetycznego, na mocy którego Unia Europejska do 2020 r. jest zobowi ązana do ł ącznej redukcji emisji o 20% w porównaniu z 1990 rokiem.

II.6.3. Zwi ększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii.

Jednym z priorytetów w najbliższym dziesi ęcioleciu b ędzie zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego poprzez dywersyfikacj ę struktury wytwarzania i dostaw paliw i energii. Konieczna b ędzie realizacja inwestycji, które wyeliminuj ą zagro żenie deficytem oraz umo żliwi ą znacz ące zwi ększenie potencjału mocy po 2020 roku. Bezpiecze ństwo dostaw wymaga dywersyfikacji zarówno źródeł, jak i kierunków dostaw paliw i energii.

II.6.4. Poprawa stanu środowiska. Czynnikami decyduj ącymi o jako ści środowiska s ą przede wszystkim: czysto ść powietrza, wód, gleb oraz wła ściwa gospodarka odpadami. W tych obszarach istniej ą w dalszym ci ągu kwestie wymagaj ące regulacji i dostosowania do poziomu zgodnego ze strategicznymi kierunkami działa ń Unii Europejskiej. Istotne zatem b ędzie inwestowanie w ochron ę wód i gospodark ę wodno-ściekow ą, gospodark ę odpadami czy ochron ę powietrza, a tak że podejmowanie działa ń umo żliwiaj ących dostosowanie uczestników rynku do wyzwa ń zrównowa żonego rozwoju. Przedsi ęwzi ęciom tym powinno towarzyszy ć usprawnienie mechanizmów zarz ądzania środowiskiem, w tym polepszenie udost ępniania danych o środowisku. Poprawie jako ści powietrza słu żyć b ędą długoterminowe działania na rzecz ograniczenia emisji pyłów i innych zanieczyszcze ń powietrza, zwłaszcza z sektorów najbardziej emisyjnych (energetyka, transport), ze źródeł emisji rozproszonych (niedu że zakłady przemysłowe, małe kotłownie) i ze źródeł indywidualnych w zabudowie mieszkaniowej (tzw. niska emisja). Promowane b ędzie stosowanie innowacyjnych technologii w przemy śle, paliw alternatywnych oraz rozwi ąza ń zwi ększaj ących efektywno ść zu życia paliw i energii w transporcie, a tak że wykorzystanie paliw niskoemisyjnych w mieszkalnictwie. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 29 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

II.6.5. Adaptacja do zmian klimatu. Kluczowym zadaniem w tym obszarze jest opracowanie i efektywne wdro żenie systemowych rozwi ąza ń dotycz ących adaptacji do zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń klimatycznych i hydrologicznych, w tym minimalizacja skutków kl ęsk żywiołowych i ekstremalnych zjawisk pogodowych. Adaptacja do zmian klimatycznych b ędzie obejmowała tak że dostosowanie zagro żonych sektorów i obszarów (rolnictwo i le śnictwo, zasoby wodne i gospodarka wodna, ró żnorodno ść biologiczna i ekosystemy, strefa wybrze ża i gospodarka morska, transport, energetyka i górnictwo, budownictwo, obszary wielkomiejskie, gospodarka przestrzenna, społeczno ści lokalne) do nowych warunków i zjawisk klimatycznych, w tym m.in. zapewnienie dostarczania energii i paliw, zapobieganie czasowym niedoborom wody oraz usprawnienie systemu zarz ądzania kryzysowego. Podj ęte zostan ą działania maj ące na celu zmniejszenie oddziaływania zjawiska suszy i zapobieganie stepowieniu. Konieczna jest redukcja ryzyka zwi ązanego z coraz cz ęś ciej wyst ępuj ącymi ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, w szczególno ści z podtopieniami i powodziami wzdłu ż ci ągów wodnych. Wszelkie działania maj ące na celu minimalizacj ę ryzyka powodziowego b ędą zawarte w planach zarz ądzania ryzykiem powodziowym. Ustalenia tych planów b ędą uwzgl ędnione m.in. w planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich poziomów. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 30 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

1.5.3 Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska [28], gminny program ochrony środowiska opracowywany jest z uwzgl ędnieniem celów zawartych w ww. strategiach, programach i dokumentach programowych. Kluczow ą strategi ą w tym zakresie jest strategia Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko – perspektywa do 2020 r. [127], (w skrócie: BEi Ś) przyj ęta przez Rad ę Ministrów dnia 15 kwietnia 2014 r. Jest jedn ą z 9 zintegrowanych strategii rozwoju, które powstały w oparciu o ustaw ę z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32]. Głównym celem strategii jest zapewnienie wysokiej jako ści życia obecnych oraz przyszłych pokole ń z uwzgl ędnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do rozwoju nowoczesnego, niskoemisyjnego sektora energetycznego. Dokument okre śla m.in. kluczowe reformy i niezb ędne działania, które powinny zosta ć podj ęte w perspektywie do 2020 roku w obszarze energii i środowiska. W obszarze środowisko strategia ma zapewni ć m.in. zrównowa żone wykorzystanie zasobów kopalin, racjonalne gospodarowanie odpadami oraz ochron ę ró żnorodno ści biologicznej. Jako priorytetowe wskazano działania zmierzaj ące do ograniczenia proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 31 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

zanieczyszcze ń powietrza oraz reform ę systemu gospodarki wodnej. Poprawa jako ści powietrza, w tym dalsza redukcja zanieczyszcze ń emitowanych do atmosfery wymaga unowocze śnienia sektora energetyczno-ciepłowniczego, poprawy efektywno ści energetycznej oraz ograniczenia tzw. niskiej emisji. B ędzie to mo żliwe m.in. dzi ęki zast ępowaniu tradycyjnych pieców i ciepłowni nowoczesnymi źródłami, przy zwi ększeniu dost ępnych mechanizmów finansowych b ędących wsparciem dla inwestycji w tym zakresie. Dost ępno ść wody, podobnie jak energii, ma kluczowe znaczenie dla jako ści życia i stabilnego wzrostu gospodarczego. Nowy system zarz ądzania zasobami wód, doko ńczenie inwestycji wodno-ściekowych, inwestycje w ochron ę przeciwpowodziow ą z wykorzystaniem du żych zbiorników wodnych na cele energetyczne – to główne zało żenia zmian zawartych w BEi Ś w gospodarce wodnej Polski. Jednym z celów strategii jest tak że stymulowanie ekologicznego wzrostu gospodarczego przez dalszy rozwój innowacyjnych technologii, a tak że wyeliminowanie barier administracyjnych utrudniających „zielony” wzrost.

Cele szczegółowe i kierunki interwencji strategii BEi Ś [127]:

1. Zrównowa żone gospodarowanie zasobami środowiska . Będzie ono realizowane przez działania obejmuj ące: racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin, gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody, zachowanie bogactwa i ró żnorodno ści biologicznej, w tym wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, uporz ądkowanie zarz ądzania przestrzeni ą. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 32 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energi ę. Realizacja tego celu obejmuje: lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii i popraw ę efektywno ści energetycznej, zapewnienie bezpiecze ństwa dostaw importowanych surowców energetycznych, modernizacj ę sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowania do energetyki j ądrowej, rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy, wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii, rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich. 3. Poprawa stanu środowiska . Cel ten b ędzie realizowany przez: zapewnienie społecze ństwu i gospodarce dost ępu do czystej wody, racjonalne gospodarowanie odpadami, ochron ę powietrza, w tym ograniczenia oddziaływania energetyki, wspieranie nowych i promocj ę polskich technologii energetycznych, promocj ę zachowa ń ekologicznych i tworzenie "zielonych" miejsc pracy.

1.5.4 Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020

Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020 (SRWD) została przyj ęta przez sejmik województwa w lutym 2013 r. [130]. Celem aktualizacji Strategii było zwi ększenie dynamiki rozwoju województwa, poprzez dostosowanie dokumentu, zwłaszcza w zakresie wytyczonych celów rozwoju Dolnego Śląska i kierunków działa ń słu żą cych ich realizacji, do zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń rozwoju regionalnego, zawartych m.in. w dokumentach szczebla krajowego oraz w prawodawstwie zwi ązanym z powadzeniem polityki rozwoju. Pierwsza cz ęść Strategii stanowi diagnoz ę prospektywn ą, zawieraj ącą najistotniejsze czynniki, które maj ą i b ędą mie ć znaczenie dla rozwoju Dolnego Śląska w najbli ższych latach. Podsumowaniem diagnozy jest bilans otwarcia – uwarunkowania rozwoju regionu, w którym zestawiono czynniki obiektywne i subiektywne rozwoju, wskazuj ąc równocze śnie na bariery rozwoju (strategiczne ograniczenia) Dolnego Śląska oraz rozwi ązania, które zalecane były we wcze śniejszych wersjach Strategii, a które si ę nie sprawdziły. W dalszej, tzw. programowej cz ęś ci SRWD, okre ślono wizj ę, cel nadrz ędny (strategiczny) oraz cele szczegółowe rozwoju województwa dolno śląskiego, podporz ądkowane wizji rozwoju.

WIZJA: BLISKO SIEBIE - BLISKO EUROPY Dolny Śląsk 2020 jako zintegrowana wspólnota regionalna, region konkurencyjny, spójny, otwarty, dynamiczny. CEL: NOWOCZESNA GOSPODARKA W ATRAKCYJNYM ŚRODOWISKU Dolny Śląsk regionem koncentracji innowacyjnych podmiotów produkcyjnych i usługowych współpracuj ących z rozwini ętym sektorem badawczym oraz intensywnego rozwoju nowoczesnej turystyki opartej o współprac ę mi ędzyregionaln ą i transgraniczn ą, tworz ących razem atrakcyjne miejsca pracy dla mieszka ńców o coraz wy ższych kwalifikacjach i rozwini ętej kulturze obywatelskiej. Cele szczegółowe: Cel 1. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy Cel 2. Zrównowa żony transport i poprawa dost ępno ści transportowej Cel 3. Wzrost konkurencyjno ści przedsi ębiorstw, zwłaszcza MSP Cel 4. Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpiecze ństwa Cel 5. Zwi ększenie dost ępno ści technologii komunikacyjno-informacyjnych Cel 6. Wzrost zatrudnienia i mobilno ści pracowników Cel 7. Wł ączenie społeczne i podnoszenie poziomu i jako ści życia Cel 8. Podniesienie poziomu edukacji, kształcenie ustawiczne W zwi ązku z tym, że problemy rozwojowe grupuj ą si ę obszarowo, bez wzgl ędu na granice administracyjne, SRWD proponuje terytorialne odniesienie działa ń rozwojowych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 33 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Polega ono na wyodr ębnieniu 4 obszarów integracji (charakteryzuj ących si ę zró żnicowanymi uwarunkowaniami rozwoju, wynikaj ącymi z warunków geograficznych, sytuacji społeczno-gospodarczej i zaszło ści historycznej) oraz 12 obszarów interwencji (czyli wsparcia środkami zewn ętrznymi w ramach polityki regionalnej pa ństwa i województwa). W ramach dokumentu powstały zatem cz ęś ciowo nakładaj ące si ę na siebie tereny o jednorodnych problemach rozwojowych, dla których proponuje si ę zró żnicowane działania i instrumenty adekwatne do identyfikowanych potrzeb. Rysunek 1.5 Obszary integracji w Strategii rozwoju województwa dolno śląskiego 2020 [130]

W warstwie dokumentu zwi ązanej z ochron ą środowiska zachowana została zbie żno ść celów nowej Strategii z celami średniookresowymi Polityki ekologicznej państwa. Dotyczy ona szeregu celów średniookresowych, z których najwa żniejsze pod wzgl ędem ekologicznym to: zachowanie bogatej ró żnorodno ści biologicznej polskiej przyrody na ró żnych poziomach organizacji; racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchroni ć gospodark ę narodow ą od deficytów wody i zabezpieczy ć przed skutkami powodzi oraz zwi ększenie samofinansowania gospodarki wodnej; racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wod ę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochron ą przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. Jednym z najwa żniejszych zało żeń nowej Strategii jest powstanie do 2020 roku tzw. Autostrad Nowej Gospodarki, czyli obszarów skupionych wokół istniej ących i planowanych proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 34 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

dróg, które stan ą si ę miejscami dynamicznego rozwoju przemysłu opartego na najnowocze śniejszych technologiach i usługach. Drugim biegunem wzrostu maj ą by ć tereny o wybitnych warto ściach przyrodniczych, uzdrowiskowych i kulturowych, a tak że obszarów bogatych w zasoby naturalne, gdzie nowoczesna gospodarka opiera ć si ę b ędzie na wykorzystaniu tych unikatowych zasobów. Miasto Lubin nale ży do Legnicko – Głogowskiego Obszaru Integracji (B) , obejmuj ącego obszar zagł ębia miedziowego oraz jego zaplecza, którego rozwój jest silnie zwi ązany z przemysłem górniczym. Mo żliwy spadek popytu i cen miedzi na rynkach światowych, w obliczu dominacji wydobycia tego surowca w obszarze, mo że stanowi ć zagro żenie dla gospodarki regionu. Szans ą na podtrzymanie rozwoju LGOI jest dzisiaj zapewnienie warunków dla przemysłu przetwórstwa miedzi i surowców towarzysz ących oraz rozszerzenie wachlarza działalno ści gospodarczych. Natomiast w zwi ązku z nieuniknionym wyczerpaniem si ę złó ż miedzi w przyszło ści, konieczne jest podj ęcie decyzji na szczeblu krajowym dotycz ącej eksploatacji złó ż w ęgla brunatnego w okolicach Legnicy. Jednocze śnie wprowadza si ę zakaz eksploatacji złó ż w ęgla brunatnego w okolicach Legnicy metod ą odkrywkow ą [130].

Rysunek 1.6 Dwana ście Obszarów Interwencji w Strategii Rozwoju Województwa Dolno śląskiego 2020 [130]

Lubin znalazł si ę w zasi ęgu trzech obszarów interwencji (numeracja obszarów zgodna z SRWD): proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 35 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2. Legnicko-Głogowski Okr ęg Przemysłowy – obszar gospodarczy, którego siła ekonomiczna oparta jest na zasobach rudy miedzi i jej przetwórstwie. Obszar monokulturowy, o post ępuj ącym du żym stopniu urbanizacji i przekształce ń środowiska. Szczególnej uwagi wymaga rozwini ęcie nowych kompetencji tego subregionu w kontek ście ograniczono ści zasobów miedzi. Obszar wyst ępowania złó ż w ęgla brunatnego, wymaga kierunkowych decyzji pa ństwa. 10. Autostrada Nowej Gospodarki – obszar o docelowo najwy ższej w regionie dostępno ści transportowej. Osadzony na istniej ących i projektowanych ci ągach autostrad i dróg szybkiego ruchu oraz integruj ący transport kolejowy i wodny. Jest terenem o najwyższej atrakcyjno ści lokalizacji produkcji na Dolnym Śląsku. Wymaga wzmocnienia i wprowadzenia najwy ższych standardów technologicznych w dziedzinie teleinformatycznej oraz szczególnie aktywnej obsługi prawnej i planistycznej, sprzyjaj ącej powstawaniu i ukorzenianiu podmiotów gospodarczych, szczególnie tych o rodowodzie dolno śląskim. Swym zasi ęgiem obszar ten obejmuje równie ż miasta b ędące niegdy ś fundamentem gospodarczej prosperity regionu, które dzi ś wymagaj ą rewitalizacji i nowych miejsc pracy. Do tych o środków adresowana jest polityka przyci ągania inwestorów, ich zakorzeniania i tworzenia trwałych miejsc pracy powi ązanych z nowoczesna gospodarka. Obszar ten mo że sta ć si ę kołem zamachowym całego regionu, pod warunkiem racjonalnych decyzji lokalizacyjnych i inwestycyjnych. 11. Obszar rolniczy – obejmuje głównie Nizin ę Śląska i Przedgórze Sudeckie i charakteryzuje si ę najlepszymi w kraju warunkami dla produkcji rolnej, tzn. najwy ższym wska źnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Teren ten wymaga szczególnej ochrony i wsparcia ze wzgl ędu na najwy ższa jako ść gleb oraz wykorzystania tego wyj ątkowego potencjału (m.in. najdłu ższy okres wegetacyjny w kraju) poprzez aktywizacj ę przemysłu przetwórstwa rolno-spo żywczego w celu pełnego wykorzystania naturalnych predyspozycji. Z prospektywnego punktu widzenia nale ży ukierunkowa ć rozwój produkcji żywno ści na kooperacj ę przemysłu spo żywczego z partnerami zagranicznymi.

Tabela 1.1 Ranking celów rozwoju SRWD 2020 w obszarach interwencji, do których przynale ży miasto Lubin, w skali od 1 (najistotniejszy) do 8 (najmniej istotny)

Obszary interwencji: 2 10 11 Cele rozwoju: rednia ś

Cel 1. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy 4 5 6 5 Cel 2. Zrównowa żony transport i poprawa dost ępno ści transportowej 1 1 8 3 Cel 3. Wzrost konkurencyjno ści przedsi ębiorstw, zwłaszcza MSP 3 3 4 3 Cel 4. Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów 2 4 1 2 oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpiecze ństwa Cel 5. Zwi ększenie dost ępno ści technologii komunikacyjno-informacyjnych 8 7 5 7 Cel 6. Wzrost zatrudnienia i mobilno ści pracowników 5 2 7 5 Cel 7. Wł ączenie społeczne i podnoszenie poziomu i jako ści życia 7 6 3 5 Cel 8. Podniesienie poziomu edukacji, kształcenie ustawiczne 6 8 2 5

Powy ższa tabela prezentuje ranking „pierwsze ństwa” celów rozwoju w trzech obszarach interwencji, w granicach których poło żony jest Lubin. Ranking jest wynikiem konsultacji Zarz ądu Województwa Dolno śląskiego z przedstawicielami samorz ądów, partnerami społecznymi i przedstawicielami biznesu. Punktacja opracowana została na podstawie ankiet rozesłanych do wszystkich powiatów województwa. Nale ży zaznaczy ć, że ni ższa ranga danego celu szczegółowego w obszarze interwencji nie oznacza braku mo żliwo ści realizacji zwi ązanych z nim zada ń – jest jedynie rodzajem rekomendacji, które proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 36 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

z celów powinny by ć realizowane w pierwszej kolejno ści, które w nast ępnej w ramach posiadanych środków. Średnia arytmetyczna została dodana przez autorów niniejszego opracowania, jako zabieg pomocny w wyodr ębnieniu celów o generalnie najwy ższym priorytecie. Wida ć wyra źnie, że cel środowiskowy odgrywa rol ę dominuj ącą.

Osi ągni ęcie zało żonych celów Strategii, nakierowanych terytorialnie na obszary interwencji, wymaga skupienia działa ń w kluczowych grupach nazwanych Makrosferami : 1. INFRASTRUKTURA 2. ROZWÓJ OBSZARÓW MIEJSKICH l WIEJSKICH 3. ZASOBY 4. TURYSTYKA 5. ZDROWIE l BEZPIECZE ŃSTWO 6. EDUKACJA, NAUKA, KULTURA, SPORT l INFORMACJA 7. SPOŁECZE ŃSTWO l PARTNERSTWO 8. PRZEDSI ĘBIORCZO ŚĆ l INNOWACYJNO ŚĆ

W obr ębie poszczególnych Makrosfer wyodr ębniono: priorytety, kryteria wyboru projektów oraz szereg proponowanych przedsi ęwzi ęć , słu żą cych osi ągni ęciu okre ślonych celów szczegółowych. Przedsi ęwzi ęcia s ą zbiorem działa ń zgłoszonych w toku dyskusji z partnerami społecznymi i realizowa ć je b ędzie zarówno samorz ąd województwa, jak i jednostki samorz ądu terytorialnego z terenu województwa dolno śląskiego, strona rz ądowa, partnerzy społeczni i gospodarczy z wykorzystaniem potencjału partnerstwa publiczno- publicznego, publiczno-społecznego i publiczno-prywatnego. Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020 jest dokumentem, który zakłada pozyskiwanie prywatnego finansowania zada ń rozwojowych, realizowanych przez sektor publiczny, w tym wykorzystanie instrumentu partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Potencjalne środki finansowe, które mog ą zosta ć wykorzystane przez sektor publiczny na realizacj ę Strategii na lata 2013-2025, oszacowano ł ącznie na 96,4 mld zł. Daje to średnio około 7,4 mld zł rocznie [130].

1.5.5 Aktualizacja wojewódzkiego programu ochrony środowiska

Pierwszy wojewódzki program ochrony środowiska, opracowany w 2002 roku, okre ślał cele i zadania, których realizacja ma zapewni ć zrównowa żony rozwój województwa. Jako nadrz ędny cel wskazano: „harmonijny, zrównowa żony rozwój województwa, w którym wymagania ochrony środowiska nie tylko maja istotny wpływ na przyszły charakter regionu, ale równie ż wspieraj ą jego rozwój gospodarczy”. W 2010 r. przyj ęto kolejn ą edycj ę wojewódzkiego PO Ś na lata 2008 – 2011 z uwzgl ędnieniem lat 2012 – 2015. Nadrz ędnym celem Programu było: „d ąż enie do osi ągni ęcia zrównowa żonego i trwałego rozwoju województwa dolno śląskiego poprzez popraw ę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska”. Wojewódzki program ochrony środowiska dla województwa dolno śląskiego na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą do 2021 r. został uchwalony 30 pa ździernika 2014 roku [141]. W Programie wyznaczono cel nadrz ędny oraz priorytety ekologiczne w zakresie 6 obszarów strategicznych, którym przypisano cele długo- i krótkoterminowe (przedstawione poni żej). Osi ągni ęciu zało żonych celów maj ą słu żyć okre ślone kierunki działa ń. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 37 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

CEL NADRZ ĘDNY „Nowoczesna gospodarka (efektywne wykorzystanie zasobów), harmonijny, zintegrowany rozwój przestrzenny oraz społeczno-gospodarczy w atrakcyjnym środowisku naturalnym.”

Obszar strategiczny I - Zadania o charakterze systemowym: • Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym Cel długoterminowy do roku 2021 Kształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa z zachowaniem równowagi ekologicznej pomi ędzy wykorzystaniem walorów przestrzeni, a rozwojem gospodarczym (poprawa jako ści życia i zachowanie warto ści środowiska). Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Zwi ększenie efektywno ści prac zwi ązanych z planowaniem przestrzennym, w szczególno ści dotyczy to opracowa ń ekofizjograficznych oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny by ć podstaw ą lokalizacji nowych inwestycji. 2. Prowadzenie racjonalnej polityki przestrzennej (kształtowanie przestrzeni), uwzgl ędniaj ącej warto ści przyrodnicze i ład przestrzenny. 3. Uporz ądkowanie zarz ądzania przestrzeni ą. • System transportowy Cel długoterminowy do roku 2021 Zrównowa żony transport i poprawa dost ępno ści transportowej z uwzgl ędnieniem rozwi ąza ń minimalizuj ących negatywny wpływ transportu na środowisko. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Poprawa jako ści dróg ze szczególnym uwzgl ędnieniem budowy dróg ekspresowych i modernizacji pozostałych rodzajów dróg, w tym kolei du żych pr ędko ści. 2. Wdro żenie zasad transportu intermodalnego. 3. Wprowadzenie zmian w in żynierii ruchu drogowego. • Przemysł i energetyka zawodowa Cel długoterminowy do roku 2021 Ograniczenia negatywnego oddziaływania procesów przemysłowych na środowisko poprzez wdro żenie pro środowiskowego modelu produkcji oraz zasad planowania przestrzennego i obowi ązuj ących przepisów prawnych. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Rozpropagowanie zasad zarz ądzania środowiskowego w śród przedsi ębiorców. 2. Tworzenie korzy ści ekonomicznych dla firm i instytucji realizuj ących systemy zarz ądzania środowiskowego. 3. Wdro żenie systemów zarz ądzania środowiskowego. • Budownictwo i gospodarka komunalna Cel długoterminowy do roku 2021 Ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko mieszkalnictwa i przemysłu. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego poprzez ograniczanie niskiej emisji. 2. Poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych poprzez ograniczenie ładunku i ilo ści ścieków. 3. Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. • Rolnictwo Cel długoterminowy do roku 2021 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 38 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Zrównowa żony rozwój rolnictwa z poszanowaniem walorów środowiska i ró żnorodno ści biologicznej województwa. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami środowiskowymi w produkcji rolnej. 2. Ochrona środowiska naturalnego w sektorze rolniczym i ró żnorodno ści biologicznej na obszarach wykorzystywanych rolniczo. 3. Rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych, zgodnych z zasadami zrównowa żonego rozwoju. 4. Przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych przez czynniki antropogeniczne. 5. Racjonalna organizacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. 6. Adaptacja rolnictwa do zmian klimatu oraz udział w przeciwdziałaniu tym zmianom. • Turystyka i rekreacja Cel długoterminowy do roku 2021 Rozwój turystyki i rekreacji z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Wspieranie rozwoju turystyki regionalnej. 2. Optymalizacja wykorzystania potencjału turystycznego regionu. 3. Ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko rozwoju turystycznego. • Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska Cel długoterminowy do roku 2021 Kształtowanie proekologicznych postaw konsumpcyjnych. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Rozwój produkcji towarów proekologicznych. 2. Eliminacja z rynku wyrobów szkodliwych dla środowiska. 3. Promowanie zachowa ń ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy. 4. Opracowanie programu zapobiegania powstawania odpadów. Obszar strategiczny II - Poprawa jako ści środowiska: • Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego (w tym ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych, punktowych i liniowych) Cel długoterminowy do roku 2021 Trwała poprawa jako ści powietrza atmosferycznego. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Utrzymanie warto ści st ęż eń poszczególnych zanieczyszcze ń powietrza co najmniej na poziomie okre ślonym prawem lub poni żej tego poziomu. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powietrza pochodz ących ze źródeł przemysłowych, komunikacyjnych i komunalnych tzw. niskiej emisji. 3. Ograniczenie wyst ępowania przekrocze ń dopuszczalnych i docelowych poziomów st ęż eń zanieczyszcze ń. 4. Wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkich sektorach. • Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii Cel długoterminowy do roku 2021 1. Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zu życiu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wska źnika w latach nast ępnych. 2. Osi ągni ęcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwi ększenie wykorzystania biopaliwa II generacji. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Znaczne zwi ększenie odzysku energii z odpadów w sposób bezpieczny dla środowiska. 2. Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 39 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3. Zwi ększenie udziału rozproszonych źródeł odnawialnych (głownie energetyki wiatrowej, biogazowi, instalacji na biomas ę i solarnych), w tym małych i mikro źródeł. • Poprawa jako ści wód Cel długoterminowy do roku 2021 Dąż enie do osi ągni ęcia dobrego stanu i potencjału wód powierzchniowych i podziemnych pod wzgl ędem jako ściowym okre ślonych przez Ramow ą Dyrektyw ę Wodn ą (Dyrektyw ę 2000/60/WE). Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Osi ągniecie celów ochrony JCW. 2. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze źródeł komunalnych, przemysłowych i rolniczych. 3. Zachowanie zasobów i zapewnienie wysokiej jako ści wód. 4. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód oraz zwi ązanych z nimi ekosystemów. 5. Realizacja monitoringu JCW. • Racjonalna gospodarka odpadami Cel długoterminowy do roku 2021 Stworzenie systemu gospodarki odpadami, zgodnego z zasad ą zrównowa żonego rozwoju i opartego na hierarchii sposobów post ępowania z odpadami komunalnymi. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Zmniejszenie ilo ści wytwarzanych odpadów, w szczególno ści komunalnych. 2. Zwi ększenie udziału odzysku, w szczególno ści recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak równie ż odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska. 3. Zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów przy zwi ększeniu udziału innych form unieszkodliwiania odpadów. 4. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. 5. Zmniejszenie liczby czynnych składowisk odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne. 6. Optymalizacja funkcjonowania RIPOK poprzez opracowanie gminnych i regionalnych strategii gospodarki odpadami. 7. Wspieranie wdra żania efektywnych ekonomicznie oraz ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalaj ących na recykling oraz odzysk energii zawartej w odpadach w procesach termicznego ich przekształcania. 8. Wyeliminowanie praktyk niewła ściwej eksploatacji, a tak że rekultywacji składowisk odpadów. 9. Ujmowanie kryteriów ochrony środowiska przy finansowaniu zada ń ze środków publicznych. 10. Intensyfikacja edukacji ekologicznej promuj ącej wła ściwe post ępowanie z odpadami oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej, w celu kształtowania odpowiednich postaw zmierzaj ących do zmniejszania ilo ści wytwarzanych odpadów komunalnych. 11. Opracowywanie analiz stanu gospodarki odpadami komunalnymi na poziomie gmin, zwi ązków gmin i RIPOK. • Ochrona powierzchni ziemi Cel długoterminowy do roku 2021 Ochrona gleb przed degradacj ą oraz rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Ochrona gleb u żytkowanych rolniczo. 2. Rozwój monitoringu środowiska glebowego w województwie. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 40 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3. Zwi ększenie zakresu rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, (przywracanie funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej). 4. Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych. 5. Zapobieganie erozji gleby i poprawa gospodarowania gleb ą. • Ochrona przed hałasem Cel długoterminowy do roku 2021 Poprawa klimatu akustycznego na obszarach, gdzie zostały przekroczone warto ści normatywne oraz zabezpieczanie pozostałych obszarów przed zagro żeniem wyst ąpienia ponadnormatywnej emisji hałasu. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Ograniczenie wyst ępowania przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu komunikacyjnego. 2. Ograniczenie wyst ępowania przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu przemysłowego. 3. Kontrola poziomu hałasu pochodz ąca od obiektów przemysłowych oraz monitoring poziomu hałasu pochodz ącego od o środków komunikacji. 4. Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna. • Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Cel długoterminowy do roku 2021 Ochrona przed negatywnym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Stała kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. 2. Utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach. 3. Edukacja społecze ństwa dotycz ąca rzeczywistej skali zagro żenia emisj ą pól elektromagnetycznych. Obszar strategiczny III - Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych: • Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cel długoterminowy do roku 2021 Tworzenie spójnego i nowoczesnego systemu zarz ądzania gospodark ą wodn ą z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sektorów gospodarczych w wod ę z zasobów podziemnych oraz otoczenie ich ochron ą przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. 2. Zwi ększenie samofinansowania gospodarki wodnej. 3. Dąż enie do maksymalizacji oszcz ędno ści zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne. 4. Zreformowanie struktur gospodarki wodnej i dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu. 5. Wdro żenie systemu zintegrowanego zarz ądzania zasobami wodnymi i gospodarowania wodami. • Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi Cel długoterminowy do roku 2021 Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin w zakresie ich rozpoznania, wydobycia i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Cele krótkoterminowe do roku 2017 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 41 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

1. Ograniczenie presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania kopalin i zapobieganie konfliktom społecznym wynikaj ącym z eksploatacji i magazynowania surowców. 2. Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania. 3. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. 4. Ochrona zasobów surowców energetycznych województwa dolno śląskiego. 5. Kontynuowanie rozpoznania wyst ępowania surowców energetycznych i stworzenie mo żliwo ści oraz wskazanie złó ż strategicznych. • Efektywne wykorzystanie energii Cel długoterminowy do roku 2021 Zrównowa żony rozwój sektora energetycznego zmierzaj ący do poprawy efektywno ści energetycznej we wszystkich sektorach gospodarki w województwie dolno śląskim (bezpiecze ństwo energetyczne). Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Osi ągni ęcie do 2016 roku oszcz ędno ści energii o 9% w stosunku do średniego zu życia energii finalnej z lat 2001- 2005. 2. Zapewnienie bezpiecznego i efektywnego wykorzystania zasobów energii. 3. Dąż enie do utrzymania zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, tj. rozwoju gospodarki bez wzrostu zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą. Obszar strategiczny IV - Ochrona przyrody i krajobrazu: • Ochrona zasobów przyrodniczych Cel długoterminowy do roku 2021 Ukształtowanie spójnego przestrzennie systemu obszarów podlegaj ących ochronie prawnej oraz pozostałych terenów zieleni. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Rozszerzenie i umocnienie regionalnego systemu obszarów chronionych i jego zintegrowanie z systemami krajowymi i europejskimi. 2. Ochrona i zwi ększanie powierzchni terenów zielonych przy zachowaniu dotychczas istniej ących obszarów. 3. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i zwi ększenie efektywno ści wykorzystania zasobów przyrodniczych regionu. 4. Tworzenie warunków ochrony korytarzy ekologicznych. • Ochrona i zwi ększanie zasobów le śnych Cel długoterminowy do roku 2021 Rozwijanie zrównowa żonej i wielofunkcyjnej gospodarki le śnej. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej z zachowaniem bogactwa biologicznego. 2. Ochrona, powi ększanie i udost ępnianie zasobów le śnych. 3. Wielofunkcyjna gospodarka le śna. Obszar strategiczny V - Kształtowanie postaw ekologicznych: • Edukacja ekologiczna Cel długoterminowy do roku 2021 Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowa ń wszystkich grup społecze ństwa w odniesieniu do konkretnych sektorów środowiska w ramach podejmowanych inicjatyw z zakresu edukacji ekologicznej. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 42 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Rozwój świadomo ści ekologicznej mieszka ńców województwa dolno śląskiego, zgodnie z zasad ą "my śl globalnie, działaj lokalnie". 2. Rozwój systemu stałej współpracy mi ędzysektorowej i dialogu społecznego. 3. Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy słu żą cej powszechnej edukacji ekologicznej. • Udział społecze ństwa w post ępowaniu na rzecz ochrony środowiska i udost ępnianie informacji o środowisku Cel długoterminowy do roku 2021 Upowszechnienie i zapewnienie ka żdemu mieszka ńcowi dost ępu do informacji z zakresu ochrony środowiska i wynikaj ących z tego korzy ści zdrowotnych, ekologicznych oraz ekonomicznych oraz zapewnienie udziału w post ępowaniach na rzecz ochrony środowiska. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Aktywny udział społecze ństwa w post ępowaniach na rzecz ochrony środowiska. 2. Rozwój infrastruktury dost ępu do informacji o środowisku. Obszar strategiczny VI - Poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego: • Przeciwdziałanie powa żnym awariom Cel długoterminowy do roku 2021 Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia zagro żeń środowiska spowodowanych przez potencjalne źródła awarii przemysłowych dla ochrony ludno ści przed ich skutkami. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Zapobieganie powa żnym awariom, mog ącym mie ć wpływ na środowisko oraz zdrowie i życie mieszka ńców. 2. Zmniejszenie zagro żenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wyst ąpienia awarii. • Ochrona przed powodzi ą i susz ą Cel długoterminowy do roku 2021 Ograniczenie negatywnych skutków powodzi i suszy oraz minimalizowanie ryzyka wyst ępowania sytuacji nadzwyczajnych z zachowaniem zasady zrównowa żonego rozwoju oraz poszanowaniem zasobów przyrody i niepogarszania stanu środowiska. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Podniesienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego (poprawa osłony przeciwpowodziowej). 2. Zwi ększenie retencji zlewni (w szczególno ści cieków o du żym zagro żeniu powodziowym) – w tym budowa i modernizacja infrastruktury niezb ędnej dla zwi ększenia retencji zasobów wodnych i poprawy ich jako ści oraz poprawy bioró żnorodno ści. 3. Usprawnienie systemu zarz ądzania ryzykiem powodziowym - wspieranie inwestycji i dobrych praktyk ukierunkowanych na przeciwdziałanie kl ęskom suszy i powodzi, zapewniaj ących odporno ść oraz stworzenie systemów zarz ądzania kl ęskami żywiołowymi. 4. Modernizacja Wrocławskiego W ęzła Wodnego. 5. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody. • Ochrona przeciwpo żarowa Cel długoterminowy do roku 2021 Dąż enie do minimalizowania ryzyka po żarowego. Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Przestrzeganie zasad zabezpieczenia przeciwpo żarowego. 2. Doskonalenie systemu ochrony przeciwpo żarowej. • Zwi ększenie bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 43 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Cel długoterminowy do roku 2021 Zwi ększenie bezpiecze ństwa transportu substancji niebezpiecznych poprzez zastosowanie efektywnych i sprawdzonych rozwi ąza ń (minimalizacja ryzyka). Cele krótkoterminowe do roku 2017 1. Wypełnianie wymaga ń transportowych w przypadku przewozu materiałów niebezpiecznych. 2. Kontrole transportu substancji niebezpiecznych.

Prognoza oddziaływania na środowisko aktualizacji wojewódzkiego PO Ś zawiera analiz ę zgodno ści celów i priorytetów Programu z krajowymi i wojewódzkimi dokumentami strategicznymi w zakresie ochrony środowiska. Analiza potwierdza zgodno ść zapisów wojewódzkiego Programu z zagadnieniami uj ętymi w nast ępuj ących dokumentach strategicznych na poziomie krajowym i wojewódzkim: - Strategia „Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko” perspektywa do 2020, - Strategia rozwoju kraju 2020. Aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne pa ństwo, - Strategia innowacyjno ści i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”, - Długookresowa strategia rozwoju kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści, - Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, - Polityka energetyczna polski do 2030 roku, - Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030, - Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020, - Narodowe strategiczne ramy odniesienia 2007 – 2013 wspieraj ące wzrost gospodarczy i zatrudnianie – Narodowa strategia spójno ści, - Krajowa strategia ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej - Krajowy program zwi ększania lesisto ści, - projekt Narodowej strategii gospodarowania wodami 2030 (z uwzgl ędnieniem etapu 2015), - Aktualizacja krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 2010, - projekt Polityki wodnej państwa 2030 (z uwzgl ędnieniem etapu 2016), - Program wodno-środowiskowy kraju, - Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, - Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010 – 2020, - Narodowa strategia edukacji ekologicznej, - Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009 – 2032, - Plan zagospodarowania przestrzennego woj. dolno śląskiego – Perspektywa 2020, - Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020, - projekt Programu rozwoju obszarów wiejskich 2014 – 2020 (PROW 2014 – 2020), - projekt Regionalnego programu operacyjnego województwa dolno śląskiego 2014 – 2020, - Program ochrony powietrza dla województwa dolno śląskiego, - Program edukacji ekologicznej dla Dolnego Śląska.

Wojewódzki program ochrony środowiska jest równie ż zgodny z szeregiem dyrektyw unijnych oraz celami ochrony środowiska ustanowionymi na szczeblu wspólnotowym, w tym z priorytetami szóstego wspólnotowego programu działa ń w dziedzinie środowiska. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 44 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

1.6 Uwarunkowania lokalnych dokumentów strategicznych

1.6.1 Lubin 2020. Strategia miasta Lubina

Strategia Lubin 2020 jest zapisem wizji rozwoju miasta. Jest to plan wieloletniego rozwoju miasta zakre ślony w perspektywie kilkunastu lat. W tym czasie planowane jest osi ągni ęcie zapisanych w dokumencie CELÓW STRATEGICZNYCH , do których nale żą [129]:

Ożywienie Usprawnienie gospodarcze Gminy zarządzania ochroną Miej skiej Lubin środowiska w mieście.

Wzrost poziomu warunków bytowych społeczności lokalnej.

Ka żdy cel strategiczny został podzielony na mniejsze „podprojekty” – cele operacyjne, dla których z kolei wyznaczono zadania, wypełniane wg kompetencji przez wydziały Urz ędu Miejskiego. Przyj ęto metodologi ę opracowania „od ogółu do szczegółu”. Zdefiniowano cele: strategiczne i operacyjne oraz zadania, których wdro żenie przyczyni si ę do realizacji Strategii miasta Lubina. Niektóre zadania, z racji na ich przedmiot i specyfik ę mieszcz ą si ę w zakresach ró żnych celów operacyjnych, co ma na celu uelastycznienie strategii [129]. PIERWSZY z celów strategicznych zakłada ożywienie gospodarcze Gminy Miejskiej Lubin . Konieczna jest dywersyfikacja bran ż przemysłowych, przynajmniej cz ęś ciowo nale ży uniezale żni ć miasto od przemysłu miedziowego. Przygotowanie korzystnych warunków do lokowania inwestycji w mie ście, przeprowadzenie inwentaryzacji terenów inwestycyjnych oraz ich promocja w kraju i za granic ą s ą głównym zadaniem władz samorz ądowych. W ramach pierwszego celu strategicznego wyznaczono nast ępuj ące CELE OPERACYJNE : 1) utworzenie dogodnych warunków do prowadzenia działalno ści gospodarczej, 2) przygotowanie obszarów inwestycyjnych miasta, 3) popularyzacja aktywno ści gospodarczej, 4) aktywizacja współpracy mi ędzynarodowej. DRUGI cel strategiczny to wzrost poziomu warunków bytowych społeczno ści lokalnej . Spektrum działa ń jest tu bardzo szerokie. Tworzenie „nowej jako ści życia” zwi ązane jest z całokształtem zwi ązków mieszka ńców miasta z otoczeniem społeczno-ekonomicznym, środowiskiem przyrodniczym oraz ładem przestrzennym. Cel drugi zakłada poszerzenie oferty w dziedzinie rekreacji i wypoczynku, kultury, o światy, ochrony zdrowia. Wprowadza now ą jako ść życia przygotowuj ąc warunki do informatyzacji miasta, wdro żenia nowych technologii w dziedzinie gospodarki odpadami, rozbudowy sieci infrastrukturalnej oraz rewitalizacji centrum miasta. W ramach drugiego celu strategicznego wyznaczono m.in. nast ępuj ące CELE OPERACYJNE : 1) poszerzenie oferty edukacyjnej, kulturalnej i rekreacyjnej Gminy Miejskiej Lubin, 2) działania proekologiczne i zapewnienie optymalnego u żytkowania istniej ących zasobów naturalnych, 3) rozbudowa sieci infrastrukturalnej. TRZECI cel strategiczny, czyli usprawnienie zarz ądzania ochron ą środowiska w mie ście , oparty jest na realizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin. 10 lat temu, kiedy powstawała Strategia, obowi ązywał pierwszy gminny Program ochrony proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 45 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

środowiska, opracowany w połowie 2003 r. W ramach trzeciego celu strategicznego wyznaczono nast ępuj ące CELE OPERACYJNE : 1) usprawnienie gospodarki odpadami stałymi, 2) koordynacja działa ń zmierzaj ących do ograniczenia oddziaływania przemysłu na środowisko i elementy infrastruktury, 3) podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, 4) intensyfikacja działa ń zwi ązanych z ochron ą przyrody i kształtowaniem środowiska przyrodniczego, 5) zmniejszenie oddziaływania hałasu komunikacyjnego w mie ście, 6) usprawnienie pozyskiwania i rozpowszechniania informacji o środowisku miasta, 7) uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej i ochrona wód w zlewni Zimnicy, 8) utrzymanie dobrej jako ści powietrza w mie ście.

Wskazane w Strategii wyzwania zdrowotne i ekologiczne dla Lubina [129]: 1) Aktywna polityka zdrowotna , w tym promocja zdrowego i aktywnego stylu życia oraz infrastrukturalne zapewnienie mo żliwo ści jego prowadzenia (tereny zielone, ście żki rowerowe, tereny i obiekty sportowo-rekreacyjne, itp.). 2) Wypracowanie lokalnego programu zrównowa żonego , przyjaznego dla otoczenia, rozwoju miasta. Postulowany program powinien uwzgl ędnia ć w szczególno ści: • ochron ę środowiska w mie ście i w zasi ęgu jego oddziaływania przed przyrodnicz ą degradacj ą (dzikie wysypiska, zanieczyszczona woda w rzekach, emisja spalin); • aktywne działania na rzecz zachowania i odtworzenia zró żnicowanych systemów ekologicznych w obr ębie miasta i w jego otoczeniu - do osi ągni ęcia tego celu nie wystarczy wprowadza ć nowe instytucjonalnie chronione obszary, ale nale ży przyj ąć zasad ę, że chroniona jest cała przyroda, poza terenami wyznaczonymi dla (intensywnego) rozwoju cywilizacyjnego; • kształtowanie pi ęknego krajobrazu miejskiego, silny nacisk na estetyczne problemy miasta (w tym urbanistyczne podporz ądkowanie przestrzeni miejskiej) - w tym "pogodzenie si ę" miasta z płyn ącymi przeze ń ciekami wodnymi; • zagospodarowanie i przeciwdziałanie degradacji gruntów rolnych na terenie miasta i w jego otoczeniu; • proekologiczne zmiany w stylu życia mieszka ńców i w zarz ądzaniu miastem, z uwzgl ędnieniem programów edukacyjnych i promocyjnych na ró żnych poziomach; • zabezpieczenie przed skutkami kl ęsk żywiołowych i ekologicznych oraz skuteczny system działa ń w przypadku ich wyst ąpienia; • komunikacja społeczna w ekologii środowiska. 3) Okre ślenie standardu jako ści życia mieszka ńców i uczynienia z niego zasadniczego narz ędzia prowadzenia polityki lokalnej, w szczególno ści przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zdrowotno ść mieszka ńców i jako ść środowiska, to dwa spo śród wielu wyznaczników poziomu życia w mie ście. Konieczna jest systematyczna analiza jej poziomu w całym mie ście i w poszczególnych jego fragmentach oraz odniesienie go do po żą danego stanu rzeczy, jak równie ż do tego, co oferuj ą miasta porównywalne z Lubinem. 4) Minimalizacja ekologicznych napi ęć w mie ście . Ekologia staje si ę w coraz wi ększym stopniu terenem napi ęć i walk o ró żnorodne cele (w tym polityczne). Daj ące si ę przewidzie ć linie podziału przebiega ć b ędą pomi ędzy mieszka ńcami ró żnych obszarów miasta (zwłaszcza obszarów ekologicznie upo śledzonych i uprzywilejowanych), mi ędzy mieszka ńcami a władzami o decyzje dotycz ące uci ąż liwych lokalizacji, mi ędzy zwolennikami ró żnych koncepcji rozwojowych itp. Godzenie sprzecznych opinii i interesów dotycz ących aspektów środowiskowych, przeciwdziałanie narastaniu konfliktów oraz działania mediacyjne staj ą si ę coraz wa żniejszym składnikiem życia publicznego. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 46 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2. STAN ŚRODOWISKA I CHARAKTERYSTYKA ZAGRO ŻEŃ

W niniejszym dziale opracowania przedstawiono najważniejsze zmiany stanu środowiska na terenie miasta Lubina. Punktem odniesienia były dane zawarte w ostatnim Raporcie z wykonania programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin za lata 2012 – 2013, a tak że w Programie ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019. W kolejnych rozdziałach przedstawiono charakterystyk ę stanu poszczególnych komponentów środowiska oraz trendy zmian na przestrzeni minimum ostatnich 4 lat (w miar ę dost ępnych danych). Bior ąc do analizy taki przedział czasu kierowano si ę tym, że Program ochrony środowiska przyjmowany jest na 4 lata, z perspektyw ą na kolejny okres 4- letni. Nale żałoby zatem zapozna ć si ę z obrazem zmian, jakie nast ąpiły na terenie Lubina w ci ągu okresu co najmniej czteroletniego, aby mie ć wyobra żenie na temat potencjalnych zmian jakie mog ą wyst ąpi ć w okresie obj ętym kolejn ą edycj ą Programu. W wielu miejscach jednak, z racji posiadanych danych, mo żliwe było przedstawienie trendów zmian niektórych parametrów na przestrzeni ostatniej dekady, pocz ąwszy od opracowania pierwszego programu ochrony środowiska dla miasta Lubina. Skoncentrowano si ę zwłaszcza na przedstawieniu wyników monitoringu środowiska, danych statystycznych oraz analizie działa ń i czynników jakie oddziaływały na środowisko na przestrzeni analizowanego okresu. Najwa żniejszym źródłem informacji o środowisku, wykorzystanym w tej cz ęś ci opracowania był państwowy monitoring środowiska, zgodnie z art. 25 ustawy Prawo ochrony środowiska [28]. Ponadto korzystano z dost ępnych danych GUS oraz materiałów przekazanych przez Zamawiaj ącego i podległe mu podmioty.

2.1 Poło żenie geograficzne i powierzchnia ziemi

Pod wzgl ędem fizjograficznym Gmina Miejska Lubin le ży w prowincji Ni żu Środkowopolskiego, makroregionie Niziny Śląsko-Łu życkiej, mezoregionie Wysoczyzny Lubi ńskiej. Od północnego-zachodu s ąsiaduje z ni ższ ą o kilkadziesi ąt metrów Równin ą Szprotawsk ą, od południa z Równin ą Legnick ą, od północy ze Wzgórzami Dalkowskimi i od wschodu z Obni żeniem Ścinawskim. Miasto Lubin zajmuje powierzchni ę 40,77 km 2. W rze źbie terenu miasta dominuj ą doliny płaskodenne oraz równiny akumulacyjno- denudacyjne, zwi ązane z rze źbą staroglacjaln ą. W rejonie wzgórz o łagodnych stokach obserwuje si ę spłaszczenia wierzchowinowe, a bardziej na południe – sandry. Cech ą charakterystyczn ą s ą tak że szerokie doliny, rozłogowe lub płaskodenne, miejscami zatorfione [89]. Najwy żej poło żonym punktem miasta jest kulminacja 179,2 m n.p.m. na północny – zachód od Szybów Głównych ZG Lubin. Najni żej poło żonym punktem jest dno doliny Zimnicy opuszczaj ącej miasto, le żą ce na wysoko ści około 116 m n.p.m. Rysunek 2.1 Poło żenie fizyczno-geograficzne wg J. Kondrackiego [64]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 47 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.1.1 Użytkowanie gruntów

Szczegółowe informacje na temat zmian w użytkowaniu gruntów na terenie miasta Lubina na przestrzeni ostatnich sze ściu lat przedstawiają tabele 2.1. oraz 2.2. Wykresy poni żej obrazuj ą podział gruntów w Lubinie wg stanu na pocz ątek 2015 roku. W strukturze zagospodarowania terenu miasta nieznacznie przewa żaj ą u żytki rolne, których ł ączna powierzchnia wynosi prawie 53%, z czego ponad 75% stanowi ą grunty orne. Lasy pokrywaj ą 11% terenu, co razem z gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi daje ponad 12% powierzchni gminy stanowi ącej grunty le śne. 34,8% powierzchni to pozostałe obszary, zaj ęte pod budownictwo, przemysł, drogi, wody, tereny rekreacyjne, nieu żytki itp.

Rysunek 2.2 Struktura u żytkowania gruntów, wg stanu na pocz ątek 2015 r. [wg SP w Lubinie]

[stan na 1.01.2015 r.]

Grunty Użytki rolne leśne 52,8% 12,1%

Tereny różne Grunty 0,1% zabudowane i Użytki Grunty pod Nieużytki zurbanizowa- ekologiczne wodami ne 0,8% 0,0% 1,1% 32,9%

Rysunek 2.3 Podział u żytków rolnych, wg stanu na pocz ątek 2015 r. [wg SP w Lubinie]

[stan na 1.01.2015 r.] grunty orne 75,1%

rowy 0,7% sady 9,7% grunty grunty rolne łąki pod stawami zabud. pastwiska 9,9% 0,0% 2,4% 2,1%

Jak wynika z danych zebranych w tabelach poni żej, na przestrzeni ostatnich lat, najwi ększa zmiana dotyczyła powierzchni terenów rekreacyjno – wypoczynkowych, która zmniejszyła si ę kolejno o 83 i 25 ha w 2011 i 2012 r. Ten rodzaj gruntów zabudowanych i zurbanizowanych obejmuje niezaj ęte pod budynki: - tereny o środków wypoczynkowych, dzieci ęcych placów zabaw, pla ż, urz ądzonych parków, skwerów, ziele ńców (poza pasami ulic); - tereny o charakterze zabytkowym: ruiny zamków, grodziska, kurhany, pomniki przyrody; - tereny sportowe: stadiony i boiska, skocznie narciarskie, strzelnice sportowe, k ąpieliska; - tereny spełniaj ące funkcje rozrywkowe: wesołe miasteczka, lunaparki; - tereny ogrodów zoologicznych i botanicznych; - tereny zieleni nieurz ądzonej, które nie s ą zaliczone do lasów oraz gruntów zadrzewionych i zakrzewionych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 48 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.1 Użytkowanie gruntów na terenie miasta Lubina w latach 2008 – 2014 [dane SP w Lubinie] Użytki rolne [ha] Stan na Powierzchnia gr. rolne grunty pod dzie ń gminy [ha] grunty orne sady łąki pastwiska rowy Razem zabud. stawami 01.01.2009 4077 1700 212 137 52 40 0 17 2158 01.01.2010 4077 1690 212 136 50 47 0 17 2152 01.01.2011 4077 1672 211 138 50 47 0 17 2135 01.01.2012 4077 1663 210 215 51 47 0 17 2203 01.01.2013 4077 1634 209 214 48 55 0 17 2177 01.01.2014 4077 1625 209 215 44 54 0 16 2161 01.01.2015 4077 1617 210 214 45 52 0 16 2154

Grunty le śne [ha] Grunty pod wodami [ha] Użytki Tereny grunty Nieu żytki morskimi powierzchn. powierzchn. ekologiczne ró żne lasy zadrzewione i Razem Razem [ha] wewn ętrz. słyn ącymi stoj ącymi [ha] [ha] zakrzewione 437 46 483 0 15 31 46 0 32 22 447 46 493 0 14 31 45 0 33 22 447 44 491 0 15 31 46 0 34 21 447 48 495 0 15 31 46 0 34 20 447 47 494 0 15 31 46 0 34 6 448 47 495 0 14 31 45 0 34 6 448 47 495 0 15 31 46 0 33 6

Grunty zabudowane i zurbanizowane [ha] tereny komunikacyjne tereny tereny inne tereny zurb. tereny tereny rekr. użytki tereny Razem mieszk. przemysł. zabudow. niezabud. wypo-czynk. drogi inne kopalne kolejowe 263 158 221 51 266 327 45 5 0 1336 261 157 230 46 264 324 45 5 0 1332 263 155 233 43 265 340 45 6 0 1350 267 160 236 43 182 340 45 6 0 1279 264 172 292 35 157 349 45 6 0 1320 272 171 283 34 157 364 45 8 0 1334 273 170 290 34 151 370 45 10 0 1343 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 49 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.2 Zmiany w u żytkowaniu gruntów na terenie miasta Lubina w latach 2008 – 2014 [dane SP w Lubinie] Użytki rolne [ha] Powierzchnia Rok gr. rolne grunty pod gminy [ha] grunty orne sady łąki pastwiska rowy Razem zabud. stawami 2009 0 -10 0 -1 -2 7 0 0 -6 2010 0 -18 -1 2 0 0 0 0 -17 2011 0 -9 -1 77 1 0 0 0 68 2012 0 -29 -1 -1 -3 8 0 0 -26 2013 0 -9 0 1 -4 -1 0 -1 -16 2014 0 -8 1 -1 1 -2 0 0 -7 2009-2014 0 -83 -2 77 -7 12 0 -1 -4

Grunty le śne [ha] Grunty pod wodami [ha] Użytki Tereny Nieu żytki grunty morskimi powierzchn. powierzchn. ekologiczne ró żne lasy Razem Razem [ha] zadrzewione i wewn ętrz. płyn ącymi stoj ącymi [ha] [ha] 10 0 10 0 -1 0 -1 0 10 0 -2 -2 0 1 0 1 0 1-1 0 4 4 0 0 0000-1 0 -1 -1 0 0 0 0 0 0 -14 1 0 1 0 -1 0-1000 0 0 0 0 1 010-10 11 1 12 0 0 0 0 0 1 -16

Grunty zabudowane i zurbanizowane [ha] tereny komunikacyjne tereny tereny inne tereny zurb. tereny tereny rekr. użytki tereny Razem mieszk. przemysł. zabudow. niezabud. wypoczynk. drogi inne kopalne kolejowe -2 -1 9 -5 -2 -3 0 0 0 -4 2 -2 3 -3 1 16 0 1 0 18 4 5 3 0 -83 0 0 0 0 -71 -3 12 56 -8 -25 9 0 0 0 41 8 -1 -9 -1 0 15 0 2 0 14 1 -1 7 0 -6 60209 10 12 69 -17 -115 43 0 5 0 7 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 50 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Jak wynika z informacji przekazanych przez UM w Lubinie, spadek powierzchni terenów rekreacyjno-wypoczynkowych wynika ć mo że ze zmiany zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz zmiany sposobu zagospodarowania gruntów. W 2011 r. miał równie ż miejsce istotny wzrost powierzchni ł ąk o 77 ha, prawdopodobnie zwi ązany z systematycznym spadkiem gruntów ornych w latach poprzednich. Post ępuj ący z ró żnym nasileniem spadek areału gruntów ornych, widoczny w ci ągu całego badanego okresu, spowodowany jest z jednej strony (typow ą dla terenów miejskich) zmian ą przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze, z drugiej strony natomiast uchwalaniem nowych planów zagospodarowania przestrzennego, w których znikoma ilo ść gruntów na terenach miejskich przeznaczana jest na cele rolne. Z kolei w 2012 r. nast ąpił znaczny wzrost powierzchni tzw. „innych terenów zabudowanych” o 56 ha. Są to grunty zaj ęte pod budynki i urz ądzenia zwi ązane z administracj ą, słu żbą zdrowia, handlem, rzemiosłem, usługami, nauk ą, o świat ą, kultur ą i sztuk ą, wypoczynkiem, ł ączno ści ą, kultem religijnym itp., czynne cmentarze oraz grunty zaj ęte pod grzebowiska zwierz ąt. Wzrost ten mógł by ć spowodowany zmian ą sposobu użytkowania gruntów zaliczonych dotychczas do terenów rolnych. Rysunek poni żej przedstawia sum ę zmian powierzchni niektórych rodzajów gruntów na przestrzeni ostatnich sze ściu lat. Oprócz omówionych ju ż zmian powierzchni ł ąk oraz terenów rekreacyjno-wypoczynkowych i „innych terenów zabudowanych”, wida ć te ż istotny wzrost powierzchni terenów dróg i pozostałych terenów zurbanizowanych, a tak że lasów. Ta ostatnia zmiana miała miejsce w 2009 r. i była zdarzeniem jednokrotnym, po którym powierzchnia lasów pozostaje stała po dzie ń dzisiejszy.

Rysunek 2.4 Suma zmian w u żytkowaniu gruntów w ci ągu ostatnich 6 lat [dane SP w Lubinie]

100 [ha] 77 80 69

60 43 40 21 20 121211105 1 1 0 0 0 0 0 0 0 -1 -2 -7 -16 -83 -115 -20 lasy łąki łąki sady rowy -40 drogi nieużytki pastwiska

-60 orne grunty tereny różne tereny użytki kopalne użytki wypoczynkowe - tereny kolejowe tereny

-80 ekologiczne użytki grunty pod stawami pod grunty tereny przemysłowe tereny tereny mieszkaniowe tereny -100 inne tereny zabudowane terenyinne grunty rolne zabudowane rolne grunty inne tereny komunikacyjne terenyinne zurb. tereny niezabudowane terenyzurb. grunty pod wodami stojącymi wodami pod grunty

-120 płynącymi wodami pod grunty grunty zadrzewione i zakrzewione i zadrzewione grunty tereny rekreacyjno tereny

W kontek ście omówionych przekształce ń w sferze zagospodarowania gruntów na terenie miasta warto wspomnie ć, i ż jednym z wyzwa ń wymienionych w Strategii rozwoju Lubina 2020 jest „zagospodarowanie i przeciwdziałanie degradacji gruntów rolnych na terenie miasta i w jego otoczeniu”. Natomiast jednym z elementów przyszłego wizerunku miasta maj ą być rozwijaj ące si ę w strefie podmiejskiej „gospodarstwa o wysokiej kulturze rolnej”. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 51 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Jak wynika z informacji opracowanych i przekazanych przez Powiatowy Zespół Doradców w Lubinie (oddział Dolno śląskiego O środka Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu), na terenie Lubina mieszka ok. 95 rolników korzystaj ących z usług PZD, z których ok. 10 posiada tak że grunty rolne na terenie miasta. Pozostała grupa posiada grunty na terenie powiatu lubi ńskiego i o ściennych. Sporadycznie zdarzaj ą si ę rolnicy (mieszkaj ący w Lubinie) posiadaj ący grunty w okolicach Kielc, Suwałk, Lublina itp. Ponadto na terenie miasta zamieszkuj ą rolnicy prowadz ący działy specjalne produkcji rolnej m. in. ogrodnictwo (szklarnie z pomidorami – 1), hodowla zwierz ąt futerkowych (lisy i norki – 1). Stopniowo rolnictwo jest wypierane z terenu miasta przez przemysł i budownictwo. Gospodarstwa rolne funkcjonuj ą jeszcze w okolicy ul. Przemysłowej. Natomiast grunty rolne, będące w uprawie znajduj ą si ę na obrze żach miasta: cz ęść zachodnia w stron ę wsi Obora, cze ść północna w stron ę wsi Gola, cz ęść wschodnia po wie ś Ksi ęgienice. Od południa grunty rolne le żą w stron ę wsi Krzeczyn Wielki po Chróstnik i Osiek. Grunty o dobrej klasie bonitacji (II-IV) s ą utrzymywane w dobrej kulturze rolnej i obj ęte s ą upraw ą. Natomiast słabe gleby klasy V i VI najcz ęś ciej s ą odłogowane. Obszary otaczaj ące aglomeracj ę miejsk ą nale żą ce do gminy wiejskiej Lubin są gruntami produktywnymi. Bonitacyjnie są mocno zró żnicowane. Północno-zachodnie tereny to grunty słabe (przewaga klas IV-VI), natomiast wschodnio-południowa cz ęść to grunty dobre (klasy II-IV). W miejscowo ściach o ściennych funkcjonuj ą gospodarstwa rolne, wielkoobszarowe tj. pow. 100 ha – 9 gospodarstw z czego 5 gospodarstw funkcjonuje na bazie byłych Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych, w oparciu o grunty własne oraz grunty dzier żawione od Agencji Nieruchomo ści Rolnych i jednostek samorz ądu terytorialnego. Najwi ększe gospodarstwa funkcjonuj ą jako osoby fizyczne oraz (po jednym gospodarstwie) jako spółdzielnia i spółka z ograniczon ą odpowiedzialno ści ą. Na sąsiaduj ącym z miastem obszarze prowadzone s ą nast ępuj ące uprawy: w cz ęś ci północnej i wschodniej (wsie Gola, Ustronie, Ksi ęgienice, Miroszowice) – przewaga warzyw tj. kapusty, kalafiora, brokuła, sałaty, ogórka gruntowego oraz truskawki. W gospodarstwach pow. 15 ha przewa żaj ą zbo ża oraz ro śliny przemysłowe tj. rzepak. Na terenie wsi Ksi ęgienice i D ąbrowy Górnej funkcjonuj ą 2 gospodarstwa prowadz ące hodowl ę bydła mlecznego (pow. 50 krów mlecznych). Cz ęść południowo –zachodnia to grunty na których prowadzona jest uprawa zbó ż, rzepaku oraz ro ślin str ączkowych. Ponadto we wsi Chróstnik funkcjonuje gospodarstwo sadownicze (sad wi śniowy i sad czere śniowy na obszarze ok. 15 ha). W bezpo średnim otoczeniu miasta Lubina funkcjonuj ą 2 plantacje winoro śli, 3 gospodarstwa agroturystyczne, 2 fermy lisów i norek, 2 fermy kurze, 3 szklarnie specjalizuj ące si ę w uprawie pomidora oraz ok. 80 pasiek pszczelich. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 52 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.1.2 Gleby i ich przeobra żenie Na terenie Lubina przewa żaj ą gleby pseudobielicowe i brunatne, w dnach dolin – mady, a na obszarach zdegradowanych – gleby antropogeniczne. Odczyn pH gleb waha si ę w przedziale od 5,4 do 7,8, czyli s ą to gleby od lekko kwa śnych do zasadowych. Jedynie w rejonie Małomic, stwierdzono wyst ępowanie gleb bardzo kwa śnych (pH wyniosło 4,5). Gleby w Lubinie charakteryzuj ą si ę stosunkowo nisk ą zawarto ści ą przyswajalnego magnezu (60-70% gleb w ogólnej powierzchni u żytków rolnych), natomiast tylko 10-20% gleb to gleby o niskiej przyswajalno ści fosforu (P 2O5). Wyst ępuje słaba erozja gleb. Średnia klasa bonitacyjna gleb ornych w Lubinie to klasa IIIb (59 punktów), a gleb ł ąkowych – IV (43 punkty). S ą to głównie gleby żytnie lekkie i gleby pszenne średnie [99]. Gleby Gminy Miejskiej Lubin s ą w ró żnym stopniu zanieczyszczone przede wszystkim metalami ci ęż kimi, co jest zwi ązane ze zorganizowan ą i niezorganizowan ą emisj ą pyłów i gazów, głównie wskutek rozwoju przemysłowego miasta, transportu samochodowego i przewozów kolejowych koncentratu miedzi, pracy systemów wentylacji kopalni „Lubin” i ZWR – Rejonu Lubin, zanieczyszcze ń transregionalnych powietrza i innych [98]. Rozwój przemysłu wydobywczego wi ąż e si ę tak że z zanieczyszczeniami wód powierzchniowych, a w szczególno ści generowanymi przez składowisko odpadów flotacyjnych „Gilów” z ich propagacj ą w zlewni rzeki Zimnicy w kierunku miasta Lubina. Innymi źródłami zanieczyszcze ń gleb s ą [98]: − ścieki komunalne, które zawieraj ą detergenty oraz drobnoustroje chorobotwórcze; − niewła ściwa działalno ść rolnicza, co wi ąż e si ę z przedostawaniem zanieczyszcze ń pochodz ących z u żytych w nadmiarze nawozów mineralnych, organicznych oraz sztucznych do gleb i gruntów, a tak że środków ochrony ro ślin; − rozwój transportu i dróg komunikacyjnych i zanieczyszczenia gleby w pobli żu dróg, które zawieraj ą zwi ększone ilo ści niebezpiecznych zwi ązków ołowiu i azotu lub azotanów oraz zasolenie gruntów w wyniku posypywania dróg sol ą.

Jako ść gleb u żytkowanych rolniczo wg OSChR Ocena jako ści gleb u żytkowanych rolniczo przeprowadzana jest w cyklach 5-letnich przez IUNG w Puławach oraz w ramach bada ń prowadzonych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą z siedzib ą we Wrocławiu. Na przestrzeni ostatnich lat nie były prowadzone badania gleb u żytkowanych rolniczo w granicach miasta. Ostatni raz w latach 2008 – 2009 OSChR we Wrocławiu wykonała badania gleb w gospodarstwach rolnych poło żonych na terenie gminy Lubin.

Badania gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych w gestii starosty Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska (art. 109 ust. 2) [28], starosta prowadzi okresowe badania jako ści gleby i ziemi. Jak wynika z informacji przekazanych przez Starostwo Powiatowe w Lubinie, w ostatnich latach nie zlecano żadnych bada ń gleb na terenie miasta Lubina. Z kolei w zakresie rekultywacji terenów zdegradowanych w granicach Gminy Miejskiej Lubin wydana została przez Starost ę Powiatu Lubi ńskiego decyzja - znak: DAR.6122.3.2011 z dnia 11 stycznia 2012 r., w której ustalono: - rekreacyjny kierunek rekultywacji gruntów w granicach działki 339/5 o powierzchni 4,1033 ha oraz działki nr 339/6 o powierzchni 10,2764 ha poło żonych w obr ębie 6 miasta Lubina, stanowi ących tereny kwatery nr l składowiska odpadów w Lubinie; - podmiot zobowi ązany do przeprowadzenia rekultywacji „MUNDO" Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami Sp. z o.o, z siedzib ą w Lubinie przy ul. Zielonej 1; - termin rozpocz ęcia prac rekultywacyjnych na rok 2013 r.; - zako ńczenie rekultywacji w terminie do 5 lat od zaprzestania prowadzenia działalno ści na terenie l kwatery składowiska odpadów w Lubinie. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 53 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.1.3 Punktowe zanieczyszczenie gleb

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu corocznie prowadzi badania gleb na obszarach uprzemysłowionych, zwi ązanych z oddziaływaniem punktowych źródeł zanieczyszcze ń. Celem bada ń jest wykazanie przekrocze ń dopuszczalnych warto ści w stosunku do rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi [15]. W 2014 r. WIO Ś we Wrocławiu zbadał teren wokół składowiska odpadów w Lubinie, poło żony na wschodnich obrze żach miasta, przy ul. Zielonej 1, w odległo ści ok. 3 km od centrum miasta, na północny zachód od wsi Kłopotów. Wła ścicielem i u żytkownikiem składowiska jest Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami MUNDO Sp z o.o. Jest to składowisko nadpoziomowe, zajmuj ące powierzchni ę 14,8 ha, w tym powierzchnia składowania odpadów wynosi 9,5 ha. Składowisko eksploatowane jest od 1990 r. i projektowany czas jego działalno ści wynosi 20 lat, a szacowany 50 lat. Obiekt wyposa żony jest w sie ć drena żow ą, słu żą cą odprowadzeniu wód i odcieków do oczyszczalni ścieków. Uszczelnienie podło ża składowiska zast ąpiono dwupoziomow ą sieci ą drena żow ą. Sie ć drena żu dolnego, który poło żony jest na gł ęboko ści 2,5 m, ma za zadanie odbiór wód czystych z gruntu, natomiast sie ć drena żu płytkiego, poło żonego na gł ęboko ści około 0,4 m, ma na celu odbieranie odcieków bezpo średnio z eksploatowanej kwatery. Składowisko składa si ę z dwóch kwater. Podzielonej na trzy sektory kwatery l oraz nowo wybudowanej kwatery II. Pojemno ść całkowita składowiska (kwatery nr l) wynosi 1.250.000 m3. Ustalona na podstawie zbiorczego zestawienia danych wykorzystana pojemno ść tej kwatery wg. stanu na dzie ń 31.12.2013 r. wynosiła 1.192.527 m 3 Pojemno ść geometryczna kwatery nr II wynosi 292.500 m3. Badania prowadzono ł ącznie w 6 punktach pomiarowo - kontrolnych rozmieszczonych na terenie gruntów rolnych i nieu żytków wokół obiektu. W badanych glebach stwierdzono nast ępuj ące stopnie zanieczyszczenia wg skali IUNG [85]: - cynk: zawarto ść podwy ższona (stopie ń l) w ppk nr 6, - ołów: zawarto ść podwy ższona (stopie ń l) w ppk nr 2 i 3, - mied ź: zawarto ść podwy ższona (stopie ń l) w ppk nr 3, - kadm, chrom, nikiel: zawarto ść naturalna (stopie ń 0) we wszystkich ppk, - benzo(a)piren: przekraczenie warto ści dopuszczalnej w ppk nr 6. W odniesieniu do warto ści dopuszczalnych (grupa B rodzajów gruntów), zawartych w rozporz ądzeniu w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi [15] nie stwierdzono przekroczenie warto ści dopuszczalnych st ęż eń badanych metali. W próbkach gleb badanych wokół składowiska 10 lat wcze śniej – w 2004 r., poziom miedzi, ołowiu, kadmu, niklu i chromu utrzymywał się poni żej obowi ązuj ącej normy. Odnotowano przekroczenie cynku w próbie pobranej od strony zachodniej składowiska. St ęż enie b(a)p zostało wówczas przekroczone w punkcie poło żonym na zachód od składowiska osi ągaj ąc warto ść 0,14 mg/kg. Zawarto ść siarki siarczanowej mie ściła si ę w stopniu l (zawarto ść naturalna).

2.2 Budowa geologiczna i eksploatacja złó ż Lubin le ży na południowej granicy Monokliny Przedsudeckiej, której lite skały osadowe s ą przykryte lu źnymi osadami kenozoicznymi o mi ąż szo ści do 400 m. W śród skał monokliny wyst ępuj ą cechszty ńskie łupki miedziono śne. Powierzchni ę terenu buduj ą lu źne osady plejstoce ńskie i holoce ńskie. Obszar pokrywaj ą piaski, żwiry i gliny zwałowe; ukazuj ą si ę tak że małe wyst ąpienia iłów zastoiskowych. W dolinie Baczyny wyst ępuj ą piaski i mułki rzeczne. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 54 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lubin le ży w zasi ęgu cechszty ńskich rud miedzi w strefie postwaryscyjskich formacji pokrywy platformowej. W zachodniej jego cz ęś ci, znajduje si ę dawny obszar i teren górniczy „Lubin I”, na którym usytuowane s ą Zakłady Górnicze „Lubin - Szyby Główne i Wschodnie”. Natomiast w cz ęś ci wschodniej znajduje si ę dawny obszar górniczy „Małomice I” (obecnie jeden wspólny obszar „Lubin-Małomice”). Jedynie Krzeczyn znajduje si ę poza obszarem górniczym. Zło ża rud miedzi wykształcone s ą jako strefa okruszcowana o zmiennej mi ąż szo ści i zró żnicowanej strukturze. Najwi ększa zawarto ść procentowa miedzi wyst ępuje w strefie łupków miedziono śnych. Pierwiastkami współwyst ępuj ącymi w zło żu s ą: srebro, ołów, cynk, kobalt, nikiel, molibden, wanad. W granicach miasta Lubina znajduje si ę tak że fragment obszaru peryferyjnego rozpoznanych złó ż w ęgla brunatnego „Legnica” i „ Ścinawa”. Pokłady węgla o pozabilansowej warto ści na obecnym etapie wyst ępuj ą w utworach trzeciorz ędowych formacji mioce ńskiej [98]. Poza wy żej wymienionymi surowcami do bogactw naturalnych miasta zaliczy ć nale ży zasobne struktury wody pitnej, wyst ępuj ące w obszarze zlewni potoku Małomickiego i rzeki Zimnicy, w obr ębie wodono śnych poziomów plejstoce ńskiego, plioce ńskiego i mioce ńskiego, w których funkcjonuj ą uj ęcia wody „Ko źlice”, „Lotnisko”, „Osiek I” i „Osiek II”. Na peryferiach miasta wyst ępuj ą tak że znaczne ilo ści kruszyw, głównie żwirów [98].

2.2.1 Eksploatacja zło ża rud miedzi w granicach miasta

Eksploatacja górnicza zło ża rud miedzi w granicach administracyjnych Gminy Miejskiej Lubin prowadzona jest przez KGHM Polska Mied ź SA Oddział Zakłady Górnicze „Lubin”. Przewa żaj ąca cz ęść obszaru miasta mie ści si ę w obr ębie Obszaru Górniczego Lubin – Małomice (Decyzja Ministra Środowiska nr 10/2013 z dnia 12.09.2013 dla zło ża Lubin – Małomice RM 22 rudy miedzi pod numerem: 3/1/17). Poza granic ą obszaru górniczego znajduje si ę jedynie cz ęść południowo – zachodnia miasta (tj. Krzeczyn). Eksploatacja górnicza prowadzona jest na terenach górniczych O/ZG "Lubin" od ko ńca lat 60 XX w. do ko ńca 2013 r. w ramach koncesji wygasłej, natomiast od pocz ątku 2014 r. w ramach koncesji uzyskanej na kolejne 50 lat. W 2013 r. wydobycie rudy osi ągn ęło 7 406 tys. ton, z czego uzyskano 68 tys. ton miedzi metalicznej oraz 348 ton srebra [46]. Zasoby przemysłowe rudy miedzi w zło żu szacowane s ą obecnie na prawie 329 tys. ton. Dla Obszaru Górniczego Lubin – Małomice okre ślono granice Terenu Górniczego, tj. przestrzeni obj ętej przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego (art. 6 Prawa geologicznego i górniczego [34 ]). W celu minimalizacji wpływów eksploatacji zło ża rud miedzi na powierzchnie i zabudow ę wyznaczono teren ochronny dla miasta Lubina, w granicach, którego wydobycie jest prowadzone na podsadzk ę hydrauliczn ą. Eksploatacja zło ża rudy miedzi w filarze ochronnymi rozpocz ęła si ę w roku 1982 i jest kontynuowana do chwili obecnej. Teren ochronny obejmuje tereny zabudowane osiedli: D, Staszica, Centrum, Świerczewskiego, Polnego, Ustronia, Przylesia, Małomic i szybu Bolesław ZG „Lubin". Inne tereny ochronne obejmuj ą szyby i obiekty przemysłowe ZG „Lubin". Ponadto wyznaczono tak że stref ę bezpiecze ństwa o promieniu 250 m dla ko ścioła p.w. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej, w której eksploatacja zło ża nie jest prowadzona [98]. W zwi ązku z uzyskaniem przez KGHM nowej koncesji nr 10/2013 na wydobywanie rud miedzi ze zło ża „Lubin-Małomice" do ko ńca 2063 r., granice dotychczasowych obszarów górniczych nie ulegn ą zmianie, a planowana eksploatacja zło ża oddala ć si ę b ędzie stopniowo od granic filaru ochronnego miasta Lubina i tym samym nie zwi ększy dotychczasowego stopnia oddziaływania na środowisko, tj. powierzchni ę terenu, zabudow ę kubaturow ą, infrastruktur ę techniczn ą, sie ć wodn ą, ro ślinno ść i atmosfer ę. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 55 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.2.2 Oddziaływanie górnictwa

Podziemna eksploatacja rud miedzi powoduje naruszenie naturalnego stanu równowagi w utworach skalnych. Głównym przejawem zmian jest aktywno ść sejsmiczna, w rejonie eksploatacji górniczej, wyra żana dynamicznym oddziaływaniem wstrz ąsów sejsmicznych na zabudow ę infrastruktury powierzchni terenu. Na obszarach górniczych kopal ń wchodz ących w skład KGHM Polska Mied ź SA rozlokowano stanowiska pomiarowe tworz ące powierzchniow ą sie ć sejsmiczn ą w celu okre ślenia rzeczywistych wielko ści oddziaływa ń. Powierzchniowa sie ć sejsmiczna zlokalizowana na obszarze miasta Lubina składa si ę z 6 stanowisk pomiarowych. Obsług ą rejestratorów i opracowywaniem wyników zarejestrowanych drga ń, na zlecenie O/ZG "Lubin" zajmuje si ę KGHM Cuprum Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe we Wrocławiu, przedstawiaj ąc raz na kwartał zbiorcze zestawienie zarejestrowanych drga ń na stanowiskach pomiarowych oraz po zako ńczeniu roku kalendarzowego opracowanie: "Dynamiczne oddziaływania drga ń parasejsmicznych na powierzchni ę terenu górniczego". Materiały z tego opracowania oraz materiały z przegl ądów obiektów kubaturowych stanowi ą podstaw ę do analizy wpływu drga ń na zabudow ę terenu górniczego O/ZG "Lubin".

Stan wpływów dynamicznych działalno ści górniczej na powierzchnie terenu

Zgodnie z Planem Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2014 – 2016 [53], w latach 2010 – 2013 zarejestrowano ł ącznie 2618 wstrz ąsów (ok. 50% wi ęcej ni ż w okresie poprzednim): − 1404 wstrz ąsów o energii rz ędu E3 J, − 770 wstrz ąsów o energii rz ędu E4 J, − 331 wstrz ąsów o energii rz ędu E5 J, − 96 wstrz ąsów o energii rz ędu E6 J, − 16 wstrz ąsów o energii rzędu E7 J, − 1 wstrz ąs o energii rz ędu E8 J.

Rysunek 2.5 Liczba wstrz ąsów sejsmicznych wg klas energii w poszczególnych okresach [50,51,52,53]

1400 1200 1000 800 600 400 200 1886 1451 0 01.01.2002 - 01.01.2005 - 01.01.2008 - 01.01.2010 - 30.06.2004 30.05.2007 31.05.2010 31.03.2013 E3 415 1886 872 1404 E4 458 1451 624 770 E5 268 562 206 331 E6 49 78 27 96 E7 6 24 5 16 E8+E9 6 1 1 1

Wykres powy żej prezentuje porównanie ilo ści wstrz ąsów w czterech kolejnych okresach pomiarowych, na podstawie Planów Ruchu O/ZG „Lubin”. Najwi ększa aktywno ść sejsmiczna w ostatnim okresie pod k ątem liczby wstrz ąsów sejsmicznych miała miejsce w polach zlokalizowanych poza granicami miasta: G2-XIII/2, G6-XI/5, G7-XII/10 oraz G8- KI/13. Zarejestrowano jedno zjawisko wysokoenergetyczne rz ędu E8 J w polu G2-XIII/1, proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 56 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

w polach: G2-XIII/2, G6-XI/5, G8-XI/13 rejestrowano wstrz ąsy rz ędu E7 J (poza granicami miasta). Od IV kwartału 2011 r. suma energii sejsmicznej kształtuje si ę w przybli żeniu na poziomie 5,0 E7 J. Najwi ększy procent stanowi ą wstrz ąsy rz ędu E3 i E4 J. Wstrz ąsy górnicze od energii rz ędu E6 J obejmuj ą zaledwie 4,3 % wszystkich zarejestrowanych zjawisk w ostatnim czasie. Tylko w 2010 roku miał miejsce wstrz ąs wysokoenergetyczny o energii 1,2x108 J.

2.2.3 Prognoza aktywno ści sejsmicznej i wpływów dynamicznych na powierzchni ę terenu.

W wyniku dotychczasowej eksploatacji ukształtowały si ę lokalne niecki obni żeniowe, którym towarzysz ą deformacje powierzchni. Proces eksploatacji zło ża prowadzony przez O/ZG "Lubin" w dalszym ci ągu będzie powodował tworzenie si ę lokalnych niecek obni żeniowych. Zgodnie z prognoz ą [53] niecki na terenie górniczym "Lubin-Małomice", zlokalizowane wokół OUOW "Gilów", pomi ędzy miejscowo ści ą Obora i Szybami Głównymi kopalni "Lubin", w rejonie piaskowni "Obora", niecki pomi ędzy miejscowo ści ą Gola i miastem Lubin oraz niecka w rejonie szybów Lubin Zachodni, nie powinny zwi ększa ć swojej powierzchni. Co najwy żej mo że nast ąpi ć niewielkie zwi ększenie ich gł ęboko ści. Niecki w rejonie miasta Lubina i w zachodniej cz ęś ci obszaru górniczego "Lubin-Małomice", przy granicy z obszarami górniczymi "Polkowice" i "Rudna", wraz z post ępuj ącą eksploatacj ą mog ą zwi ększa ć swoje wymiary, zarówno pod wzgl ędem zajmowanej powierzchni, jak i uzyskiwanych obni żeń. W granicach terenów chronionych m. Lubina zało żone zostały dodatkowe repery (ok. 1000 szt.) na budynkach dla obserwacji rozprzestrzeniania si ę wpływów eksploatacji oraz oceny oddziaływania eksploatacji na obiekty. Sie ć tych reperów zapewnia uzyskanie pewnej informacji o zmianach zachodz ących w obiektach kubaturowych. Pomiary obni żeń reperów wykonywane będą dwa razy w roku. Pomiary specjalne wykonywane b ędą dla obserwacji obiektów szczególnie chronionych lub zabytkowych o małej odporno ści na deformacje terenu. W przypadku wyst ąpienia wstrz ąsów górotworu pochodzenia górniczego, dokonywane b ędą przegl ądy obiektów, które znajd ą si ę w strefie o warto ści przy śpiesze ń drga ń gruntu > 0,25 m/s 2. Plan Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2014 – 2016 [53] nie prognozuje mo żliwo ści wyst ąpienia nowych niecek w obr ębie miasta. Prognozowane wpływy od eksploatacji, wyra żone kategori ą górnicz ą terenu, dla miasta Lubina osi ągn ą maksymalnie II kat. terenu górniczego W max < 1,50 m. Parametry terenu charakteryzuj ące powstawanie niecek obni żeniowych s ą stale monitorowane, a na podstawie wyników tego monitoringu podejmowane s ą działania profilaktyczne oraz minimalizuj ące skutki deformacji. W okresie obowi ązywania nowej koncesji nie przewiduje si ę wyst ępowania zjawisk o charakterze deformacji nieci ągłych na terenach górniczych O/ZG "Lubin".

2.3 Warunki klimatyczne i jako ść powietrza

Miasto Lubin le ży w strefie granicznej mi ędzy dwoma regionami klimatycznymi: XVI (Region Południowowielkopolski) i XXIII (Region Dolno śląski Zachodni), według podziału A. Wosia (1999). Charakterystyczne jest cz ęste wyst ępowanie dni z pogod ą umiarkowanie ciepł ą z du żym zachmurzeniem. Jest to jeden z najcieplejszych rejonów Polski. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ( średnia z lat 1951-1980) w Lubinie ok. 8,5°C, średnia amplituda roczna – 19,5°C. Średni roczny opad wynosi około 550 mm (z przewag ą opadów w półroczu ciepłym). Przewa żaj ą wiatry z kierunków zachodnich (17 – 20%) i południowo zachodnich, najmniejszy udział maj ą wiatry z kierunków północnych. Cisze wyst ępuj ą rzadko (< 5%). Klimat Lubina nale ży do typu klimatu umiarkowanie wilgotnego, ciepłego i umiarkowanie słonecznego [99]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 57 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.3.1 Źródła i emisja zanieczyszcze ń powietrza

Najwi ększa cz ęść zanieczyszcze ń powietrza pochodzi z procesów spalania paliw, procesów technologicznych oraz z unoszenia zanieczyszcze ń z rozproszonych źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych. Do źródeł emisji punktowej, zlokalizowanych na terenie Lubina, zaliczaj ą si ę: 1. „Energetyka” sp. z o.o. w Lubinie prowadz ąca działalno ść gospodarcz ą w zakresie wytwarzania oraz przesyłania i dystrybucji ciepła na terenie miast Polkowic i Lubina. Na obszarze miasta, w rejonie funkcjonowania KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Lubin, zlokalizowana jest Elektrociepłownia EC-1. W skład instalacji Wydziału EC-1 w Lubinie wchodz ą: dwa kotły wodne rusztowe WLM 25/EM (o mocy 36 MW ka żdy), dwa kotły parowe OR-32/50N (o mocy 40,7 MW ka żdy) oraz jeden kocioł parowy OR-32 (o mocy 28 MW). We wszystkich kotłach jako paliwo wykorzystywany jest miał w ęglowy. Kotły wodne podgrzewaj ą wod ę sieciow ą, natomiast kotły parowe zasilaj ą 2 turbozespoły ciepłownicze. 2. KGHM POLSKA MIEDZ SA Oddział Zakłady Wzbogacania Rud w Polkowicach rejon Lubin ‐ posiadaj ąca ci ąg produkcyjny procesu wzbogacania rud miedzi w ZWR Lubin. Realizowane s ą tam nast ępuj ące procesy: przesiewanie, rozdrabnianie, flotacyjne wzbogacanie rudy (mielenie, flotacja), odwadnianie koncentratu miedziowego (zag ęszczanie, filtracja, suszenie) oraz ekspedycja koncentratu miedziowego. Podczas procesów tych nast ępuje emisja zanieczyszcze ń do powietrza. Przerób rudy miedzi to 7,4 mln Mg (wagi suchej)/rok.

Emisja ze źródeł sektora bytowo ‐komunalnego (tzw. „niska emisja”), obejmuje swoim zasi ęgiem głównie małe kotłownie oraz paleniska domowe niepodł ączone do sieci ciepłowniczej. Zaopatrzenie miasta w energi ę ciepln ą w tym zakresie oparte jest o zró żnicowane lokalne źródła ciepła: - nieliczne kotłownie osiedlowe, - kotłownie indywidualne, - ogrzewanie indywidualne budynków mieszkalnych (w ęglowe, gazowe i elektryczne), w tym równie ż ogrzewanie przy pomocy pieców kaflowych. Na terenie miasta Lubina funkcjonuje system ciepłowniczy. Dystrybucj ą energii cieplnej zajmuj ą si ę dwa przedsi ębiorstwa: Miejskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplej SA TERMAL, dostarczaj ące ciepło sieciowe do ok. 55% odbiorców na terenie miasta Lubina oraz Wojewódzkie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej w Legnicy SA (WPEC), dostarczaj ące ciepło sieciowe do pozostałych odbiorców na terenie miasta Lubina. System ciepłowniczy pokrywa znaczny obszar miasta. Ł ączna powierzchnia ogrzewalna dla wszystkich wymienionych grup odbiorców stanowi ok. 67% całkowitej powierzchni ogrzewalnej na terenie miasta. Ciepło dostarczane jest głównie do tych rejonów miasta, gdzie koncentruje si ę zabudowa wielorodzinna i budynki u żyteczno ści publicznej. Ponadto, Lubin jest miastem o bardzo wysokiej dost ępno ści sieci gazowej, gdy ż podł ączonych jest do niej ponad 92% gospodarstw domowych, a ok. 9% gospodarstw u żywa gazu do ogrzewania. Na wielko ść st ęż enia zanieczyszcze ń w powietrzu wpływ ma równie ż komunikacja drogowa. Poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 jest zale żny w najwi ększym stopniu od nat ęż enia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych oraz stanu technicznego dróg. Du że znaczenie w miastach ma równie ż zwarta zabudowa, gdy ż w znacznym stopniu ogranicza wymian ę mas powietrza. Efektem jest gromadzenie si ę pyłu w przyziemnej warstwie atmosfery. Wielko ść emisji z komunikacji zale żna jest od ilo ści i rodzaju samochodów oraz od rodzaju stosowanego paliwa. Nale ży równie ż uwzgl ędni ć wpływ zanieczyszcze ń pochodz ących z procesów zu życia opon, hamulców a tak że ścierania nawierzchni dróg. Istotne znaczenie ma równie ż emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg. Jej wielko ść zale żna jest od stanu technicznego drogi, stopnia proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 58 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

utwardzenia pobocza itp. Emisja pozaspalinowa stanowi od 50 do 70% emisji całkowitej z komunikacji. Do potencjalnych obszarowych źródeł emisji zanieczyszcze ń do powietrza na terenie Lubina nale ży zaliczy ć składowiska odpadów komunalnych, zarówno to eksploatowane jak i zrekultywowane. Ze względu na biogaz do źródeł zanieczyszcze ń mo żna zaliczy ć eksploatowane składowisko odpadów (MUNDO sp. z o.o.). Po jego zamkni ęciu nast ąpi najbardziej intensywna faza produkcji gazu o najwi ększej zawarto ści metanu. Na obiekcie tym w listopadzie 2003 uruchomiony został system pozyskania i energetycznego wykorzystania gazu składowiskowego. Biogaz utylizowany był w trzech niezale żnych zespołach pr ądotwórczych WOLA o mocy 180kW ka żdy. Zu życie gazu w ka żdym silniku wynosiło ok. 260 m 3/h. Zwi ększaj ąca si ę ilo ść odpadów deponowanych na składowisku wpłyn ęła na wzrost ilo ści powstaj ącego biogazu, dlatego w 2007 roku wła ściciel elektrowni zakupił agregat kogeneracyjnym w zabudowie kontenerowej o mocy 1150 kWel. Zu życie biogazu w agregacie kształtuje si ę na poziomie 700-800 m 3/h. Podstawowym urz ądzeniem wytwarzaj ącym energi ę elektryczn ą jest agregat firmy Caterpillar o sprawno ści wynosz ącej 40%. W urz ądzeniu tym utylizowany jest biogaz o zawarto ści metanu w przedziale do 30 do 60%. Na wysypisku stosuje si ę aktywny system odgazowania składowisk polegaj ący na odsysaniu gazu ze składowiska i zebraniu w stacji gazowej, a nast ępnie wykorzystaniu do produkcji energii elektrycznej. Około 80% gazu wytwarzanego podczas fermentacji beztlenowej jest odzyskiwane.

2.3.2 Przebieg zmian zanieczyszczenia powietrza

W momencie przyjmowania pierwszego Programu ochrony środowiska, na terenie miasta Lubina działały 4 stacje monitoringu jako ści powietrza: - stacja stała przy ul. 1-go Maja, - stacja stała przy ul. Sowiej, - stacja pasywna przy ul. Traugutta, - stacja pasywna przy ul. Ja śminowej. Stacja pasywna przy ul. Ja śminowej działała do ko ńca 2003 r., a stacja stała przy ul. Sowiej do ko ńca 2005 r. Do ko ńca 2007 r. działała stacja pasywna przy ul. Traugutta. Od 2009 r. działa okresowo jako pasywna stacja przy ul. Mieszka I. Nieprzerwanie przez dłu ższy okres funkcjonowała stacja stała przy ul. 1-go Maja. Był to stały punkt monitoringu powietrza, który nale żał do sieci nadzoru ogólnego nad jako ści ą powietrza w obszarze normalnym, w strefie miejskiej o charakterze mieszkalnym. Na posterunku prowadzone były badania tła. Z ko ńcem 2009 r. zako ńczono eksploatacj ę tej stacji. W roku 2010 i 2014 nie prowadzono pomiarów żadnych parametrów jako ści powietrza ze wzgl ędu na brak stacji pomiarowych na terenie Lubina. W 2011 i 2013 roku prowadzono pomiary SO 2 i NO 2 metod ą pasywn ą, dzi ęki stacji zlokalizowanej na ul. Mieszka I. W 2012 r. prowadzone były całoroczne automatyczne pomiary niektórych parametrów za pomoc ą mobilnej stacji pomiarowej, zlokalizowanej na ul. Wierzbowej. Dla zobrazowania długoletnich trendów zmian jako ści powietrza na terenie Lubina, w poni ższych tabelach i na wykresach zaprezentowano wyniki monitoringu zanieczyszcze ń powietrza dla pyłu, dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, od momentu opracowania pierwszej edycji PO Ś, tj. od 2004 r. Wobec całkowitego braku pomiarów w 2014 r. przedstawiono wyniki modelowania matematycznego, które WIO Ś wykorzystuje jako metod ę wspomagaj ącą i uzupełniaj ącą techniki pomiarowe. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 59 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Pył zawieszony PM10 Pył zawieszony jest mieszanin ą bardzo drobnych cz ąstek stałych i ciekłych, które mog ą pochodzi ć z emisji bezpo średniej (pył pierwotny) lub te ż powstaj ą w wyniku reakcji mi ędzy substancjami znajduj ącymi si ę w atmosferze (pył wtórny). W skład pyłu wchodz ą głównie w ęgiel organiczny i elementarny, materia mineralna, wielopier ścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) – w tym benzo(a)piren, metale ci ęż kie takie jak: ołów, kadm, nikiel, arsen i inne, jony sodu, potasu, wapnia, magnezu, jony amonowe, siarczany, azotany, chlorki, dioksyny i furany. Źródła pyłu zawieszonego w powietrzu mo żna podzieli ć na naturalne i antropogeniczne. Naturalne to przede wszystkim: pylenie ro ślin, erozja gleb, wietrzenie skał, aerozol morski. Wśród antropogenicznych wymieni ć nale ży: - źródła przemysłowe (energetyczne spalanie paliw i źródła technologiczne), - transport samochodowy (pył ze ścierania oraz pył unoszony), - spalanie paliw w sektorze bytowo-gospodarczym. Najcz ęś ciej badan ą frakcj ą całkowitego pyłu zawieszonego TSP ( total suspended particulates ) jest frakcja PM10 (ang. particulate matter 10 ), czyli wszystkie cz ąstki o wielko ści 10 mikrometrów lub mniejszej. Oprócz tego badana jest równie ż frakcja PM2,5 (particulate matter 2.5 ), czyli wszystkie aerozole atmosferyczne o wielko ści cz ąstek 2,5 mikrometra lub mniejszej, które zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia są najbardziej szkodliwym dla zdrowia człowieka zanieczyszczeniem atmosferycznym. Najwi ększa zawarto ść tej frakcji wyst ępuje w Polsce w przypadku procesów produkcyjnych (ok. 54%), oraz w sektorze komunalno-bytowym (ok. 35%). Analizuj ąc udział frakcji pyłu PM2,5 w pyle zawieszonym PM10 warto zwróci ć uwag ę, że jest on najwi ększy przy transporcie drogowym, gdzie stanowi ok. 90%. Znaczna cz ęść emisji pyłu z transportu drogowego pochodzi z procesów innych niż spalanie paliw, takich jak: ścieranie opon i hamulców oraz ścieranie nawierzchni dróg i unoszenie. W zale żno ści od źródła emisji pył PM2,5 stanowi od 60 do ponad 90% pyłu PM10. Reszta pyłu PM10 stanowi pył emitowany pierwotnie ze źródeł lub wi ększe cz ąstki mineralne. Według rocznych raportów Krajowego O środka Bilansowania i Zarz ądzania Emisjami (KOBiZE) najwi ększy udział w emisji pyłów drobnych i bardzo drobnych ma sektor spalania paliw poza przemysłem, czyli miedzy innymi indywidualne ogrzewanie budynków. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe nara żenie na działanie pyłu zawieszonego skutkuje skróceniem średniej długo ści życia. Szacuje si ę, że życie przeci ętnego mieszka ńca Unii Europejskiej jest krótsze z tego powodu o ponad 8 miesi ęcy. Jest to równoznaczne z 3,6 milionami lat życia traconych ka żdego roku w przeliczeniu na wszystkich mieszka ńców UE. Życie przeci ętnego Polaka, w stosunku do mieszka ńca UE, jest krótsze o kolejne 2 miesi ące z uwagi na wyst ępuj ące w naszym kraju wi ększe zanieczyszczenie pyłem ani żeli wynosi średnia dla krajów Unii. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie st ęż enia pyłu PM10 jest równie niebezpieczna, powoduj ąc wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i kr ąż enia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagaj ących hospitalizacji. Poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi ocenia si ę w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych ustalonych dla czasów u średniania: 24 godziny (50 µg/m 3) i rok kalendarzowy (40 µg/m 3). Dodatkowo dla st ęż eń 24-godzinnych dopuszcza si ę mo żliwo ść przekraczania danego poziomu z cz ęsto ści ą nie wi ększ ą ni ż 35 razy w roku. Dla pyłu PM10 – mierzonego urz ądzeniami do pomiarów automatycznych, ustanowione s ą równie ż: warto ść progowa informowania społecze ństwa o ryzyku wyst ąpienia poziomu alarmowego – 200 µg/m 3 oraz poziom alarmowy – 300 µg/m 3. Ponadnormatywne st ęż enia pyłu zawieszonego s ą jednym z najwi ększych problemów ochrony powietrza w Polsce. W 2012 r. nie zanotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu średniorocznego na stanowisku pomiarowym na ul. Wierzbowej. W porównaniu z wynikami pomiarów w latach wcze śniejszych, wyst ąpił kilkuprocentowy spadek średniorocznego st ęż enia pyłu PM10, głównie dzi ęki spadkowi emisji pyłu w sezonie proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 60 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

pozagrzewczym. Jednocze śnie st ęż enie pyłu mierzone w sezonie grzewczym na przestrzeni ostatnich lat systematycznie ro śnie. W porównaniu z wynikami pomiarów w innych stacjach monitoringu na terenie województwa, poziom zanieczyszczenia pyłem zawieszonym w Lubinie osi ąga warto ści średnie, nie przekraczaj ąc z reguły dopuszczalnych norm.

Tabela 2.3 Wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 [ µg/m 3] w latach 2003 – 2012, mierzone na stacjach stałych [WIO Ś] St ęż enia 24-godzinowe Stacje średnia średnia w sez. średnia w sez. % Rok liczba pomiarowe roczna pozagrzewczym grzewczym normy 1) 1 max 36 max 6) przekrocze ń 2) 2004 20,3 19,7 20,9 51% 85,9 31,5 5 ul. Sowia 3) 2005 25,8 24,8 27 64% 84,15 48,1 19 2003 33,1 32,2 34,0 83% 106 56 49 2004 37,0 34,6 39,5 93% 155 53 41 2005 37,4 32,0 42,6 93% 125 64 59 1-go Maja 4) 2006 42,4 36,0 48,7 106% 227 71,4 75 2007 29,5 28,1 30,8 74% 109 52,4 33 2008 29,8 25,8 33,7 74% 113 51,5 32 2009 28,7 23,3 34,2 72% 125 50,6 29 ul. Wierzbowa 5) 2012 26,0 18,0 36,0 65% 114 50 35 1) - dopuszczalny poziom średnioroczny pyłu zawieszonego PM10: 40 g/m 3 2) - dopuszczalny poziomu 24-godz. dla pyłu zawierzonego PM10: 50 g/m 3, dopuszczalna liczba przypadków powy żej poziomu dopuszczalnego: 35 razy. 3) - wyniki pomiarów pyłu zawieszonego TSP po przeliczeniu na PM10 (PM10=0,85 TSP). Koniec eksploatacji stacji w 2005 r. 4) - zako ńczenie eksploatacji stacji w 2009 r. 5) - mobilna stacja pomiarowa 6) - w latach 2005-2008 podane warto ści to percentyl 90,1; a w 2009 r. to percentyl 90,4

(nie wpływa to jednak na mo żliwo ść porównywania wyników w latach)

Rysunek 2.6 Wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 [ µg/m 3] w latach 2003 – 2012, mierzone na stacjach w Lubinie [WIO Ś]

Pomiary pyłu zawieszonego PM10 średnia roczna 50 średnia w sez. grzewczym 3 [µg/m ] średnia w sez. pozagrzewczym 40

30

20

10

0 2004 2005 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2012

ul. Sowia 1-go Maja ul. dopuszczalny poziom średnioroczny pyłu zaw ieszonego PM10 Wierzbowa proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 61 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.7 St ęż enia średnioroczne oraz średnie sezonowe pyłu PM10 na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 r. [78]

Przyczyn ą przekrocze ń warto ści dopuszczalnych oraz wysokiego poziomu pyłu PM10 w sezonie grzewczym na obszarze województwa jest wzmo żone spalanie paliw do celów grzewczych powoduj ące zwi ększon ą emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza. Niekorzystne warunki meteorologiczne (niska temperatura powietrza, pr ędko ści wiatru poni żej 1,5 m/s oraz wyst ąpienie inwersji temperatury) powoduj ą kumulowanie si ę zanieczyszcze ń w przyziemnej warstwie atmosfery. Przekroczenia średniodobowej warto ści normatywnej pyłu zawieszonego PM10 wyst ępuj ą głównie w sezonie grzewczym. W 2012 r. (był to ostatni rok z pomiarami prowadzonymi w Lubinie, rys. 2.7 i 2.8) najwy ższe st ęż enia rejestrowano w pierwszej połowie lutego oraz w grudniu – okres ten charakteryzował si ę bardzo niskimi temperaturami, bardzo niskimi pr ędko ściami wiatru (cisze), wysokim ci śnieniem atmosferycznym oraz brakiem opadów. Najwi ększ ą cz ęsto ść przekrocze ń normatywnego poziomu średniodobowego stwierdzono w kotlinach górskich (Nowa Ruda, Jelenia Góra, Szczawno Zdrój), w Legnicy i we Wrocławiu. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 62 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.8 Ilo ść dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 r. [78]

Jak ju ż wspomniano, w latach 2013 i 2014 WIO Ś nie prowadził pomiarów pyłu zawieszonego na terenie Lubina. Jednak że, jako metod ę wspomagaj ącą i uzupełniaj ącą techniki pomiarowe, WIO Ś stosuje modelowania matematycznego. Wyniki modelowania jako ści powietrza za 2014 r. wskazuj ą, że średnioroczne st ęż enia pyłu zawieszonego PM10 na przewa żaj ącej cz ęś ci województwa wyniosły od 7 do 20 µg/m 3 (brak danych za 2013 r.). St ęż enia przekraczaj ące poziom dopuszczalny wyst ąpiły we Wrocławiu, Legnicy, Jeleniej Górze, Kłodzku i Bogatyni. Na podstawie modelowania oszacowano, że przekroczenie limitu dni z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu 24-godzinnego (>35 dni) wyst ąpiło na terenie 29 gmin, w śród których nie było miasta, ani gminy Lubin. jak wynika z mapy rozkładu liczby dni z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu st ęż eń pyłu PM10 (rys. poni żej), w rejonie miasta Lubina mogło wyst ąpi ć ok. 20 dni z przekroczeniami. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 63 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.9 Rozkład liczby dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego 24-godzinnego pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80]

Z kolei wyniki oblicze ń w postaci mapy rozkładu st ęż eń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego wskazuj ą, że w rejonie miasta Lubina st ęż enie średnioroczne mie ściło si ę w zakresie pomi ędzy 10 a 20 µg/m 3 w 2014 r. (rys. poni żej). Oznaczałoby to dalsz ą popraw ę jako ści powietrza pod wzgl ędem poziomu zapylenia, zgodnie z tendencj ą obserwowan ą od 2007 r. Omawiaj ąc problem zapylenia nale ży pami ęta ć, że jednym ze składników pyłu zawieszonego s ą tzw. wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne (WWA). Powstaj ą podczas niecałkowitego spalania wszystkich w ęglowodorów z wyj ątkiem metanu. Wydzielaj ą si ę tak że w trakcie spalania drewna iglastego, palenia papierosów, produkcji asfaltu, pracy pieców koksowniczych. S ą obecne w spalinach samochodowych i smole pogazowej. Zmieszane z cz ąsteczkami pary wodnej s ą elementem smogu. Zalicza si ę do nich ponad 200 zwi ązków. Wiele z nich podejrzewanych jest lub ma udowodnione własno ści rakotwórcze. Wśród nich do najbardziej niebezpiecznych nale ży benzo(a)piren. Pomi ędzy st ęż eniem pyłu a st ęż eniem B(a)P zachodzi bardzo dobra korelacja (rysunek poni żej). Skoro zatem znaczna cz ęść miasta jest nara żona na wysokie st ęż enie pyłu, to nale ży s ądzi ć, że równie ż znaczna cz ęść mieszka ńców Lubina jest nara żona na zbyt wysokie st ęż enia benzo(a)pirenu. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 64 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.10 Rozkład st ęż eń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80]

Dwutlenek siarki Dwutlenek siarki jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszcze ń atmosferycznych. Jego obecno ść w atmosferze i hydrosferze hamuje rozwój organizmów żywych, przyspiesza degradacj ę gleb, pogarsza jako ść wód. Polska nale ży do grupy pa ństw będących najwi ększymi emitentami tego zwi ązku. Poni żej przedstawiono wyniki pomiarów dwutlenku siarki w Lubinie na przestrzeni okresu 2003 – 2013. W 2014 r. żadne parametry jako ści powietrza na terenie Lubina nie były mierzone. Poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi ocenia si ę w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych SO 2: 24-godzinnego oraz 1-godzinnego, a tak że 1-godzinnego poziomu alarmowego. Dodatkowo dla poszczególnych warto ści normatywnych dopuszcza si ę mo żliwo ść przekraczania danego poziomu z ograniczon ą cz ęsto ści ą: st ęż enie 1-godzinne powy żej 350 µg/m 3 – dopuszczalna cz ęsto ść przekrocze ń to 24 razy w roku, st ęż enie 24-godzinne powy żej 125 µg/m 3 – dopuszczalna często ść przekrocze ń to 3 razy w roku. Zakres zarejestrowanych w 2012 r. st ęż eń średniorocznych dla woj. dolno śląskiego wynosił: pomiary ci ągłe: 2–13 µg/m 3, pomiary wska źnikowe: 4–30 µg/m 3; natomiast w 2013 roku odpowiednio: 2–12 µg/m 3 oraz 3–14 µg/m 3. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 65 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

W latach 2012 – 2014 nigdzie na terenie województwa nie wyst ąpiły przekroczenia poziomów dopuszczalnych i alarmowego okre ślonych dla dwutlenku siarki (poziom dopuszczalny dla roku kalendarzowego wynosi 20 µg/m 3). Wieloletni trend poziomu zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki na terenie Lubina obrazuj ą poni ższa tabela i wykres. Jak wynika z przedstawionych danych, po okresie wyra źnie obni żonej zawarto ści dwutlenku siarki w powietrzu, pomiary prowadzone w 2012 r. przez mobiln ą stacj ę na ul. Wierzbowej wykazały znaczny wzrost st ęż enia SO 2. W kolejnym roku, ju ż na ul. Mieszka I, notowany był poziom zbli żony do wyników z 2009 r. Kilkukrotnie wy ższe st ęż enia w sezonie grzewczym ni ż w pozagrzewczym świadcz ą o dominuj ącym wpływie źródeł grzewczych na st ęż enia SO 2 w powietrzu na terenie miasta. Na tle wyników pomiarów z pozostałych stacji na terenie województwa (rys. 2.12 i 2.13) średnioroczny poziom st ęż eń SO 2 na terenie Lubina nale ży do niskich.

Tabela 2.4 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś]

średnia w sez. średnia w sez. Rok Stacja pomiarowa średnia roczna grzewczym pozagrzewczym 1-go Maja 6,7 7,8 5,5 2003 ul. Traugutta 7,3 11,3 3,3 ul. Ja śminowa 6,9 9,8 3,4 1-go Maja 4,3 5,1 3,5 2004 ul. Sowia 2,3 3,0 1,6 ul. Traugutta 5 6,5 3,5 1-go Maja 3,2 3,9 2,6 2005 ul. Sowia 2,6 3,8 1,6 ul. Traugutta 4,0 5,5 2,5 2006 ul. Traugutta 2,7 4,0 1,3 2007 ul. Traugutta 2,3 3,3 1,2 2009 ul. Mieszka I 2,9 3,8 2,0 2011 ul. Mieszka I 4,0 7,0 2,0 2012 ul. Wierzbowa 5,0 7,0 4,0 2013 ul. Mieszka I 3,0 4,0 1,0

Rysunek 2.11 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś]

[µg/m 3] średnia w sez. grzewczym średnia roczna 10,0 średnia w sez. pozagrzewczym

5,0

0,0 minowa goMaja goMaja goMaja - - - ś ul. Sowia ul. Sowia ul. 1 1 1 ul. Mieszka I Mieszka ul. I Mieszka ul. I Mieszka ul. ul. Traugutta ul. Traugutta ul. Traugutta ul. Traugutta ul. Traugutta ul. ul. Wierzbowa ul. ul. Ja ul. 2003 2004 2005 2006 2007 2009 2011 2012 2013 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 66 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.12 St ęż enia średnioroczne oraz średnie sezonowe SO 2 na terenie woj. dolno śląskiego w 2012 r. - pomiary ci ągłe [78]

Rysunek 2.13 Poziomy st ęż eń średniorocznych i sezonowych SO 2 na terenie woj. dolno śląskiego w 2013 r. – pomiary met. pasywn ą [79]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 67 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

WIO Ś opracował metod ą modelowania matematycznego dane za 2014 r. dot. emisji SO 2 na terenie województwa. Wyniki przedstawiono w postaci map rozkładów st ęż eń 1-godzinnych i 24-godzinnych SO 2 (nie modelowano rozkładu st ęż eń średniorocznych). Poni żej przedstawiono map ę rozkładu st ęż eń 24-godzinnych SO 2. Na podstawie oblicze ń oszacowano, że st ęż enia SO 2 o okresie u średniania wyników 24h na przewa żaj ącym obszarze województwa dolno śląskiego, w tym równie ż na terenie miasta Lubina, wyniosły od ok. 4 µg/m 3 do ok. 10 µg/m 3.

Rysunek 2.14 Rozkład st ęż eń 24-godzinnych SO2 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80]

Dwutlenek azotu Jest to zwi ązek maj ący szkodliwy wpływ na ro śliny i zdrowie ludzi. Może powodowa ć podra żnienie dróg oddechowych oraz wi ększ ą podatno ść na infekcje układu oddechowego. Poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi ocenia si ę w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych ustalonych dla czasów u średniania: 1 godzina (200 µg/m 3) i rok kalendarzowy (40 µg/m 3) oraz 1-godzinnego poziomu alarmowego (400 µg/m 3). Dodatkowo dla st ęż eń 1-godzinnych dopuszcza si ę mo żliwo ść przekraczania danego poziomu z cz ęsto ści ą nie wi ększ ą ni ż 18 razy w roku. Zakres zarejestrowanych w 2012 r. st ęż eń średniorocznych dla woj. dolno śląskiego wynosił: pomiary ci ągłe: 3–24 µg/m 3 (oraz 56 µg/m 3 – stacja „komunikacyjna” przy al. Wi śniowej we Wrocławiu), pomiary proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 68 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

wska źnikowe: 7–23 µg/m 3. W 2013 r. było to odpowiednio: 3–25 µg/m 3 (54 µg/m 3) oraz 9–23 µg/m 3. W analizowanym okresie na żadnej ze stacji na terenie województwa nie wyst ąpiły przekroczenia dopuszczalnego i alarmowego poziomu 1-godzinnego. Jak wynika z danych dla miasta Lubina, przedstawionych w tabeli i na wykresie poni żej, w ostatnich latach średni poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu nieznacznie si ę obni żył w 2012 r., po czym znów wzrósł w roku kolejnym. Na zmiany poziomu st ęż eń tego parametru wpływa głównie nat ęż enie ruchu drogowego oraz niska emisja w sezonie grzewczym. Poziom zanieczyszczenia powietrza NO 2 w Lubinie nale ży do wysokich na tle województwa. Pomiary wykonywane w 2013 r. wska źnikow ą metod ą pasywn ą na terenie powiatów poło żonych w północnej cz ęś ci województwa wykazały 3 najwy ższe roczne st ęż enia NO 2 w Bolesławcu i w Lubinie (23 µg/m , tj. 58% normy rocznej).

Tabela 2.5 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś]

średnia w sez. średnia w sez. Rok Stacja pomiarowa średnia roczna grzewczym pozagrzewczym 1-go Maja 43,3 44,6 42,0 2003 ul. Traugutta 27,4 31,8 23,0 ul. Ja śminowa 21,6 27,5 14,6 1-go Maja 38,1 39,5 36,6 2004 ul. Sowia 11,3 13,5 9,2 ul. Traugutta 22,2 27,2 17,2 1-go Maja 31,8 31,8 31,8 2005 ul. Sowia 10,7 13,5 8,3 ul. Traugutta 19,3 25,3 13,2 2006 ul. Traugutta 29,2 35,2 23,2 2007 ul. Traugutta 27,1 31,0 23,2 2009 ul. Mieszka I 23,9 31,0 16,9 2011 ul. Mieszka I 24,0 31,0 16,0 2012 ul. Wierzbowa 20,0 23,0 17,0 2013 ul. Mieszka I 23,0 28,0 17,0 3 * dopuszczalny poziom średnioroczny dla obszaru kraju: 40 Φg/m

Rysunek 2.15 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [ µg/m 3] w latach 2003 – 2013, na terenie miasta Lubina [WIO Ś]

[µg/m 3] średnia w sez. grzewczym średnia roczna 40,0 średnia w sez. pozagrzewczym

20,0

0,0 ul. ul. ul. ul. ul. ul. ul. minowa ś ul. Sowia ul. ul. Sowia ul. Traugutta Traugutta Traugutta Traugutta Traugutta 1-go Maja 1-go 1-go Maja 1-go 1-go Maja 1-go Ja Wierzbowa ul. Mieszka I Mieszka ul. I Mieszka ul. ul. Mieszka I Mieszka ul. 2003 2004 2005 2006 2007 2009 2011 2012 2013

Rysunek 2.16 Stęż enia średnioroczne oraz średnie sezonowe NO 2 na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 r. na podstawie pomiarów ci ągłych [78] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 69 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.17 Poziomy st ęż eń średniorocznych i sezonowych NO 2 na terenie woj. dolno śląskiego w 2013 r. – pomiary met. pasywn ą [79]

WIO Ś opracował metod ą modelowania matematycznego dane za 2014 r. dot. emisji NO2 na terenie województwa. Według modelowania, st ęż enia dwutlenku azotu o okresie proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 70 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

uśredniania 1h w całym województwie dolno śląskim nie przekraczaj ą poziomu dopuszczalnego i wynosz ą maksymalnie 195,3 µg/m 3. Obliczenia potwierdzaj ą przekroczenia normy średniorocznej we Wrocławiu (niewielki obszar), natomiast brak przekrocze ń na pozostałym obszarze województwa. Poni żej przedstawiono map ę rozkładu st ęż eń średniorocznych NO2.

Rysunek 2.18 Rozkład st ęż eń 24-godzinnych SO2 na terenie województwa dolno śląskiego na podstawie wyników modelowania jako ści powietrza za 2014 r. [80]

Na rysunkach poni żej przedstawione s ą mapy potoków ruchu kołowego na terenie województwa. Źródłem jest „Model ruchu kołowego województwa dolnośląskiego wraz z prognoz ą na lata 2018, 2023, 2028” [66], opracowany na zlecenie Instytutu Rozwoju Terytorialnego we Wrocławiu. Wyra źnie wida ć, że obszary podwy ższonych st ęż eń NO 2 pokrywaj ą si ę z sieci ą najbardziej ucz ęszczanych dróg Dolnego Śląska. Z prognozy wynika, że nat ęż enie ruchu kołowego na drogach w rejonie Lubina b ędzie wzrasta ć, a wraz z nim – jak nale ży si ę spodziewa ć – wzro śnie zanieczyszczenie powietrza tlenkami azotu. Niewykluczone, że dochodzi ć b ędzie do przekrocze ń dopuszczalnych norm st ęż eń. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 71 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 2.19 Model ruchu kołowego województwa dolno śląskiego wraz z prognoz ą do 2028 r. [66]

2.3.3 Ocena i klasyfikacja jako ści powietrza Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu dokonuje corocznej oceny jako ści powietrza w województwie dolno śląskim. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza wykonywana jest w oparciu o wyniki bada ń monitoringowych prowadzonych na terenie województwa dolno śląskiego przez: - Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska, - Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą, - Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, - oraz przez inne podmioty np.: PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA Oddział Elektrownia Turów w Bogatyni oraz KGHM „Polska Miedź” SA. Ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref województwa dolno śląskiego prowadzona jest przez WIO Ś we Wrocławiu w oparciu o ustaw ę Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. [28] oraz akty wykonawcze do ww. ustawy. Oceny dokonuje si ę z uwzgl ędnieniem dwóch grup kryteriów: - ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi, - ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Podstaw ę oceny jako ści powietrza stanowi ą okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska poziomy niektórych substancji w powietrzu [11]: dopuszczalne, docelowe, celów długoterminowych i alarmowe. W niektórych przypadkach okre ślono dozwolon ą liczb ę przekrocze ń okre ślonego poziomu, a tak że terminy, w których okre ślony poziom powinien zosta ć osi ągni ęty. Warto ści poszczególnych poziomów substancji w powietrzu zostały zró żnicowane ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi i ochron ę ro ślin. Oceny i wynikaj ące z nich działania odnoszone s ą do jednostek terytorialnych nazywanych strefami, obejmuj ących obszar całego kraju. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza [7] dla wszystkich zanieczyszcze ń uwzgl ędnianych w ocenach jako ści powietrza (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, tlenek w ęgla, benzen, ozon, pył zawieszony PM10, zawarto ść ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle PM10 oraz pył zawieszony PM2.5) obowi ązuje nowy podział kraju na strefy. Obecnie stref ę stanowią: - aglomeracja o liczbie mieszka ńców powy żej 250 tysi ęcy, proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 72 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- miasto (nieb ędące aglomeracj ą) o liczbie mieszka ńców powy żej 100 tys.), - pozostały obszar województwa, niewchodz ący w skład aglomeracji i miast powy żej 100 tys. mieszka ńców (strefa dolno śląska). Województwo dolno śląskie zostało podzielone na 4 strefy, natomiast Lubin, wraz z całym powiatem lubi ńskim, zaliczono do strefy dolno śląskiej. Klasyfikacja strefy dolno śląskiej za rok 2014 wykazała nast ępuj ące klasy dla poszczególnych zanieczyszcze ń w odniesieniu do kryterium ochrony zdrowia [83]: - klasa A: SO 2, NO 2, benzen, CO, PM2.5, Pb, Ni, Cd; - klasa C: PM10, ozon, As, benzo(a)piren; - klasa D2:ozon. Klasyfikacja strefy dolno śląskiej za rok 2014 wykazała nast ępuj ące klasy stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń w odniesieniu do kryterium ochrony ro ślin [83]: - klasa A: SO 2, NO X; - klasa C: ozon; - klasa D2:ozon. Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy wi ąż e si ę z wymaganiami w zakresie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza (w przypadku, gdy nie s ą dotrzymane dopuszczalne poziomy) lub utrzymania tej jako ści (je żeli spełnia ona przyj ęte standardy): - klasa A - utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej poziomu dopuszczalnego oraz dąż enie do utrzymania najlepszej jako ści powietrza zgodnej ze zrównowa żonym rozwojem; - klasa B - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomu dopuszczalnego substancji w powietrzu, okre ślenie przyczyn przekroczenia poziomu dopuszczalnego, podj ęcie działa ń w celu zmniejszenia emisji substancji; - klasa C - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomu dopuszczalnego oraz (w przypadku pyłu PM2.5) poziomu dopuszczalnego powi ększonego o margines tolerancji, opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza maj ącego na celu osi ągni ęcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu, docelowych (je śli został okre ślony) oraz pułapu st ęż enia ekspozycji (okre ślonego dla PM2.5), kontrolowanie st ęż eń zanieczyszczenia na obszarach przekrocze ń i prowadzenie działa ń maj ących na celu obni żenie st ęż eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych, d ąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego substancji w okre ślonym czasie za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych; - klasa D2 - (dot. ozonu) d ąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020.

2.3.4 Program Ochrony Powietrza

Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska dla obszarów, w których stwierdzone zostało przekroczenie poziomów dopuszczalnych i docelowych zanieczyszcze ń powietrza, istnieje obowi ązek wykonania działa ń naprawczych w formie programu ochrony powietrza (POP). Zadania te wykonuj ą zarz ądy województw. Dnia 12 lutego 2014 r. Sejmik Województwa Dolno śląskiego uchwalił aktualny „Program ochrony powietrza dla województwa dolno śląskiego” [97]. Cze ść Programu stanowi dokumentacja opracowywana dla strefy dolno śląskiej (kod strefy PL0204) w zwi ązku z przekroczeniem poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10, tlenku w ęgla oraz poziomów docelowych benzo(a)pirenu i ozonu w powietrzu w 2011 r. Integraln ą cz ęść Programu stanowi ą równie ż tzw. Plany działa ń krótkoterminowych dla poszczególnych stref. Ustalenia zawarte proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 73 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

w obowi ązuj ącym Programie ochrony powietrza zostały szczegółowo omówione w rozdziale 7.1 Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego niniejszego opracowania.

W listopadzie 2014 r. Zarz ąd Województwa Dolno śląskiego przyst ąpił z kolei do opracowania Programu ochrony powietrza dla województwa dolno śląskiego, na podstawie „Oceny poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolno śląskiego za 2013 rok”, opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu w kwietniu 2014 r., z której wynika konieczno ść zmiany obowi ązuj ącego programu ochrony powietrza z uwagi na: 1. przekroczenia obowi ązuj ących poziomów docelowych ozonu i arsenu w strefie miasto Legnica; 2. przekroczenia obowi ązuj ącego poziomu docelowego arsenu w strefie dolno śląskiej; 3. stwierdzone wyst ępowanie ryzyka przekrocze ń poziomu alarmowego, dopuszczalnego i docelowego substancji w powietrzu m.in. arsenu i dwutlenku azotu w strefie dolno śląskiej, dwutlenku azotu w strefie miasto Legnica, strefie miasto Wałbrzych i strefie dolno śląskiej (dotyczy uzupełnienia Planów działa ń krótkoterminowych).

2.4 Wody powierzchniowe

Głównym ciekiem w Lubinie jest rzeka Zimnica, lewobrze żny dopływ Odry. Rzeka przepływa przez miasto na odcinku ok. 8 km (od ok. 23+500 do ok. 31+800 km rzeki) [100]1. Za wyj ątkiem centrum miasta Lubina (gdzie na odcinku 900 m płynie krytym kanałem) Zimnica przepływa przez tereny le śne i rolnicze. Na całej swej długo ści jest uregulowana. Dopływami Zimnicy na terenie Lubina s ą potoki Małomicki i Baczyna oraz potok bez nazwy, uchodz ący w rejonie Szybów Głównych. Małomicki Potok, o długo ści 6,3 km, uchodzi do Zimnicy na jej 25+700 kilometrze, krytym kanałem. W górnym biegu potoku, od źródeł w okolicach miejscowo ści Ko źlice a ż do byłego Zalewu Małomickiego, podobnie jak w samym zalewie, woda wyst ępuje okresowo, tylko w wyniku długotrwałych okresowych opadów atmosferycznych. W wyniku nadmiernego poboru wody z uj ęcia „Ko źlice” zlokalizowanego w źródliskach Potoku Małomickiego nast ąpiło obni żenie poziomu wód gruntowych, w tym cieku, a w konsekwencji zanik wód potoku Małomickiego i Zalewu Małomickiego. Źródła Baczyny, prawostronnego dopływu Zimnicy, położone s ą na wysoko ści 150 m n.p.m. w okolicy Gorzycy. Jej uj ście znajduje si ę mi ędzy ul. Zamkow ą a Paderewskiego, na 25+500 km Zimnicy. Potok ma długo ść około 9,5 km. Lewostronnym dopływem Zimnicy jest potok bez nazwy, którego źródliska znajduj ą si ę po wschodniej stronie piaskowni „Obora” w odległo ści od 300 do 400 m na południowy-zachód od placu szybowego Szybów Głównych ZG „Lubin”, obok północno-zachodniej granicy Gminy Miejskiej Lubin. Na terenie miasta brak wi ększych zbiorników wodnych. Wa żnym, nie tylko pod wzgl ędem wielko ści, jest zbiornik na dopływie Zimnicy w rejonie Szybów Głównych ZG Lubin (ok. 2 ha powierzchni). Otoczenie zbiornika podlega od dłu ższego czasu renaturalizacji i zasiedlone jest przez naturalne zbiorowiska ro ślinne (ł ąka świe ża, oles porzeczkowy, las z gatunkami gr ądowymi i olsowymi). Ponadto na terenie miasta s ą dwa zbiorniki dydaktyczno-krajobrazowe: sztuczny zbiornik wodny (o pow. ok. 0,45 ha) na terenie Parku Wrocławskiego i zbiornik w parku Solidarno ści o powierzchni 0,6 ha. Zagro żenie powodziowe na terenie Gminy Miejskiej Lubin może by ć zwi ązane z trzema ciekami: rzek ą Zimnic ą, potokiem Baczyn ą i potokiem Małomickim. Cieki te s ą po

1 Wg innych danych [136] długo ść Zimnicy na terenie miasta Lubina wynosi 10,202 km (od km 23+368 do km 33+570). proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 74 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

cz ęś ci skanalizowane i nie stanowi ą zagro żenia powodziowego dla miasta, z wyj ątkiem gwałtownych i du żych opadów deszczu czy intensywnych topnieniach pokrywy śnie żnej. Wtedy zagro żone podtopieniem s ą tereny poło żone w pobli żu tych cieków. Najcz ęś ciej podtopionymi terenami w Gminie Miejskiej Lubin jest teren Parku Wrocławskiego.

2.4.1 Źródła zagro żeń wód powierzchniowych

Rzeka Zimnica nale ży do jednych z bardziej zanieczyszczonych rzek województwa dolno śląskiego. Dotychczas decyduj ący wpływ na stan czysto ści wód rzeki miała oczyszczalnia ścieków w Lubinie oraz nieuregulowana gospodarka wodno – ściekowa na terenach, przez które rzeka przepływa. Po modernizacji oczyszczalni, obiekt ten przestał by ć źródłem zanieczyszczania rzeki. Źródła rzeki Zimnicy znajduj ą si ę w strefie oddziaływania nieczynnego zbiornika odpadów poflotacyjnych „Gilów”. Z tego powodu z przedpola zbiornika w wyniku infiltracji wód opadowych nast ępuje wypłukiwanie soli i metali z gruntu. Na całej długo ści rzeka nara żona jest równie ż na obszarowe spływy zanieczyszcze ń z jej zlewni. Wg danych statystycznych na terenie Gminy Miejskiej Lubin powstaje w ci ągu roku ponad 4 mln m 3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagaj ących oczyszczenia, odprowadzanych do wód powierzchniowych lub do ziemi. Zgodnie z poni ższym wykresem w 2014 roku ilo ść ścieków spadła poni żej 4 mln m 3 po raz pierwszy od 6 lat.

Rysunek 2.20 Ilo ść ścieków odprowadzanych z terenu miasta Lubina [GUS]

5 000

4 000

/rok] 3 000 3

2 000 [tys.m

1 000 4 271,29 4 152,77 4 085,00 4 148,00 4 099,00 4 902,00 3 589,00 4 693,00 4 276,99 4 151,22 4 486,37 4 972,87 3 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sie ć kanalizacji sanitarnej obejmuje prawie cał ą zurbanizowan ą cz ęść miasta i ma charakter systemu rozdzielczego. System kanalizacyjny w 95% jest układem grawitacyjnym. Łączna długo ść sieci kanalizacyjnej m. Lubina b ędąca pod zarz ądem MPWiK Sp. z o.o. wynosi 134,4 km, w tym sieci grawitacyjnej 123,3 km. Ścieki odprowadzane s ą do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków o nominalnej przepustowo ści 20 000 m3/d. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Zimnica w km 23 + 400. Na terenie Gminy Miejskiej Lubin znajduje si ę ponadto ok. 80 km kanalizacji burzowej, słu żą cej do odprowadzania wód opadowych. Sie ć kanalizacji deszczowej nie obejmuje całego miasta, lecz zaledwie około połow ę jego powierzchni. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 75 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Zgodnie z aktualnymi danymi przekazanymi przez MPWiK, wielko ść ładunków zanieczyszcze ń (w ściekach oczyszczonych) odprowadzanych do wód powierzchniowych rzeki Zimnicy przedstawia poni ższy wykres. Jak wynika z przedstawionych danych, wielko ści ładunków zanieczyszcze ń w ściekach po oczyszczeniu systematycznie rosły pocz ąwszy od 2008 r., aby nieznacznie zmale ć w 2014 r. Jest to prawdopodobnie zwi ązane ze spadkiem ogólnej ilo ści ścieków odprowadzonych w 2014 r. (rys. 2.20).

Rysunek 2.21 Zmiany ładunków zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych odprowadzanych do Zimnicy [MPWiK]

250 000

200 000 [kg/rok]

150 000

100 000

50 000

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 zawiesina 48 096 32 973 24 548 65 709 40 134 26 849 34 371 35 621 32 548 41 346 49 799 42 788 azot ogólny 29 899 22 674 18 912 20 908 24 843 23 688 28 543 27 689 26 731 28 809 29 386 25 387 fosfor ogólny 3 161 2 990 3 227 3 402 2 870 2 224 1 927 2 206 2 395 1 993 2 243 1 867 BZT5 40 236 15 285 10 702 13 109 12 462 12 488 13 767 15 112 13 772 16 107 17 721 15 256 ChZT 125 23 97 881 100 64 100 38 106 13 96 079 114 17 113 99 104 82 128 02 124 00 106 98

2.4.2 Jako ść wód powierzchniowych

Analizy jako ści wód rzeki Zimnicy wykonywane były w ostatnich latach przez ró żne instytucje i laboratoria oraz dotyczyły ró żnych punktów kontrolnych zlokalizowanych wzdłu ż biegu rzeki. Ponadto, w zale żno ści od potrzeb dla jakich badania były wykonywane, analiz ą obejmowano ró żne wska źniki. W latach 2003 – 2006 badania Zimnicy prowadzone były m.in. przez Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska (WIO Ś), w ramach corocznej oceny stanu czysto ści wód rzek na terenie województwa dolno śląskiego, w przekroju na 9,8 km – most drogowy Ścinawa – Parszowice „poni żej Lubina”. W roku 2006 badania prowadzono tak że na 28,0 km „powy żej Lubina”. W kolejnych latach analizy czysto ści wód Zimnicy nie były prowadzone przez WIO Ś w żadnym z wymienionych przekrojów. W ramach monitoringu operacyjnego WIO Ś rzeka badana jest obecnie jedynie w przekroju uj ściowym (1 km). W latach 2007 – 2014 badania jako ści wód Zimnicy na terenie Lubina wykonywane były jedynie przez Miejskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji (MPWiK), w ramach comiesięcznych bada ń wód rzeki, przed i po zrzucie ścieków z oczyszczalni. Wyniki tych bada ń przedstawione s ą w tabeli 2.6 i na wykresach (rys. 2.22). Ocena bada ń prowadzonych przez MPWiK przed 2007 r. wskazywała na popraw ę jako ści wód rzeki. Warto ści BZT5, zarówno przed zrzutem jak i po zrzucie ścieków w latach 2003 – 2006 sukcesywnie malały i w 2005 roku osi ągn ęły warto ści mieszcz ące si ę w pierwszej klasie wg norm ustalonych rozporz ądzeniem z 2004 roku. Ponadto utrzymywała si ę niewielka ró żnica proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 76 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

pomi ędzy jako ści ą wód przed i po zrzucie ścieków, co świadczy o małych ilo ściach zanieczyszcze ń odprowadzanych do rzeki z oczyszczalni ścieków. Wyniki bada ń prowadzonych po 2007 roku wskazuj ą na utrzymywanie si ę wcze śniejszych pozytywnych trendów zmian – ładunki zanieczyszcze ń w ściekach po oczyszczeniu oscyluj ą w okolicach normy (rys. 2.22), nieznacznie odbiegaj ąc od pierwotnej zawarto ści badanych zanieczyszcze ń w wodach Zimnicy (czyli przed zrzutem ścieków). Zwraca uwag ę pogorszenie stanu czysto ści wód rzeki przed i po zrzucie ścieków w 2010 r., a nast ępnie konsekwentna poprawa stanu wód. Analiza fosforu i azotu oraz BZT5 przed zrzutem ścieków wskazuje na powoln ą lecz systematyczn ą popraw ę jako ści wód Zimnicy na przestrzeni ostatnich siedmiu lat.

2.4.3 Ocena zagro żenia wód eutrofizacj ą ze źródeł komunalnych

Ocen ę stanu wód powierzchniowych wykonuje WIO Ś w odniesieniu do jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (JCWP), na podstawie wyników pa ństwowego monitoringu środowiska i prezentuje poprzez: ocen ę stanu ekologicznego b ądź potencjału ekologicznego (potencjał ekologiczny ocenia si ę w przypadku wód, których charakter został w znacznym stopniu zmieniony w nast ępstwie fizycznych przeobra żeń, b ędących wynikiem działalno ści człowieka), ocen ę stanu chemicznego i w ko ńcu – ocen ę stanu. JCWP Zimnica (kod PLRW600017139299) posiada status „silnie zmienionej cz ęś ci wód”. Ocena jako ści wód Zimnicy dokonana w 2012 r. za rok 2011 wykazała zły stan wód z uwagi na słaby potencjał ekologiczny (warto ść fitobentosu - klasa IV) i niespełnienie warunków dotycz ących obszarów chronionych wra żliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych (przekroczone warto ści fosforanów) 2. Potencjał ekologiczny Zimnicy w przekroju uj ściowym w 2013 roku uległ poprawie i został oceniony jako dobry (klasa II w skali pi ęcioklasowej). Zimnic ę charakteryzowały dobre wyniki bada ń fitobentosu (wska źnik okrzemkowy IO) – klasa II, bardzo dobry stan fizyczny (temperatura w klasie I), warunki tlenowe (tlen rozpuszczony i ogólny w ęgiel organiczny w klasie I), BZT5, przewodno ść i twardo ść II-klasowe, odczyn w klasie I, wi ększo ść substancji biogennych w klasie I (azot amonowy, azot Kjeldahla , azot i fosfor ogólny), oprócz azotu azotanowego i fosforanów zaliczonych do klasy II. W 2014 r. monitoring JCWP na obszarach wra żliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych prowadzony był na cz ęś ciach wód, na których stwierdzono oddziaływanie punktowych i rozproszonych źródeł zanieczyszcze ń pochodzenia komunalnego (oczyszczalnie ścieków, nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa, brak kanalizacji). Do takich nale ży równie ż JCWP Zimnica. Ocen ę eutrofizacji wykonano dla 152 JCWP na podstawie wyników uzyskanych dla elementów biologicznych - fitobentos (wska źnik okrzemkowy IO) oraz wska źników fizykochemicznych: BZT5, OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla , azot azotanowy, azot ogólny fosforany i fosfor ogólny. Oceniono, że w 2013 r. JCWP Zimnica spełniała wymogi dla JCWP na obszarach chronionych wra żliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych. Oznacza to, że w badanym przekroju na rzece Zimnicy zjawiska eutrofizacji nie stwierdzono. Zgodnie z Planem gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry [90], JCWP Zimnica uznana została za zagro żon ą ryzykiem nieosi ągni ęcia dobrego stanu wód do 2015 roku. (trwaj ą prace nad aktualizacj ą planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy, które powinny obowi ązywa ć od 22 grudnia 2015 r. do 22 grudnia 2021 r.)

2 Pa ństwa Członkowskie zobowi ązane s ą na mocy zapisów Dyrektywy 91/271 EWG dot. oczyszczania ścieków komunalnych, wyznaczy ć na swoim terytorium obszary wra żliwe na eutrofizacj ę spowodowan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych. Polska wyznaczyła cały obszar Pa ństwa jako obszar wra żliwy. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 77 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.6 Jako ść wód Zimnicy przed i po zrzucie ścieków z oczyszczalni, wyniki średnioroczne za lata 2007 – 2014 [dane MPWiK]

Rzeka Zimnica przed zrzutem ścieków z Oczyszczalni Rzeka Zimnica za zrzutem ścieków z Oczyszczalni

Rok Azot Azot BZT5 BZT5 CHZT CHZT CHZT CHZT Fosfor Fosfor ogólny ogólny ogólny ogólny ogólna ogólna Chlorki + Chlorki + siarczany siarczany Zawiesina Zawiesina 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 gO 2/m gO 2/m g/m gN/m gP/m g/m gO 2/m gO 2/m g/m gN/m gP/m g/m 2007 4,06 21,41 480,75 2,91 0,22 17,74 4,01 22,54 402,51 3,82 0,34 17,38

2008 2,95 14,39 418,00 2,82 0,17 9,47 3,38 18,20 367,25 4,09 0,42 9,17

2009 2,77 21,48 478,00 3,69 0,21 29,22 2,83 22,33 323,75 4,66 0,32 22,07

2010 5,11 25,64 411,50 4,44 0,31 37,72 3,82 25,10 393,75 4,46 0,38 28,78

2011 3,11 17,24 507,00 3,44 0,13 8,58 3,32 21,24 450,75 4,15 0,24 10,13

2012 2,93 18,15 530,50 3,22 0,21 15,07 3,08 20,86 451,00 4,13 0,20 13,93

2013 2,49 16,12 426,25 3,57 0,10 10,55 2,79 17,83 389,50 4,33 0,20 10,17

2014 2,95 16,38 463,75 2,53 0,15 13,95 3,26 18,08 427,75 3,53 0,27 12,88

Rysunek 2.22 Jako ść wód Zimnicy przed i po zrzucie ścieków z oczyszczalni w latach 2007 – 2013 [MPWiK]

5 0,5 5 3 3 3 [g O 2/m ] [g P/m ] norma: 0,2 mg/l [g N/m ] 4 0,4 4

3 0,3 3

2 0,2 2 norma: 3,0 mg/l norma: 5,0 mg/l 1 0,1 1 BZT5 (po) Fosfor ogólny (po) Azot ogólny (po) BZT5 (przed) Fosfor ogólny (przed) Azot ogólny (przed) 0 0,0 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 78 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.5 Wody podziemne

Obszar miasta w podziale hydrogeologicznym poło żony jest w makroregionie południowym, regionie wrocławskim, subregionie przedsudeckim (XV1) [40]. Pod wpływem eksploatacji górniczej obserwuje si ę tu cz ęste zaburzenia warunków hydrogeologicznych. Wody podziemne w rejonie Lubina wyst ępuj ą na ró żnych gł ęboko ściach i reprezentuj ą ró żne poziomy wodono śne. Główne źródło zaopatrzenia miasta w wod ę stanowi poziom plejstoce ński. Lubin znajduje si ę w północno-wschodniej cz ęś ci trzeciorz ędowego głównego zbiornika wód podziemnych nr 316 (Subzbiornik Lubin), o bardzo du żych walorach (gł ęboko ść zalegania stropu tej warstwy wodono śnej – minimum 100 m p.p.t.). Jedynie w rejonie samego miasta (cz ęść północna) oraz na południe od niego walory tego zbiornika są niewielkie. GZWP nr 316 le ży w strefie wysokiej ochrony zbiorników wód podziemnych (OWO), z powodu mo żliwo ści przenikania zanieczyszczonych wód i solanek [136].

2.5.1 Źródła zagro żeń wód podziemnych Zagro żeniem dla środowiska wód podziemnych w rejonie Lubina s ą: działalno ść górnictwa miedziowego oraz funkcjonowanie samego miasta. Górnictwo miedziowe wpływa przede wszystkim na warunki hydrodynamiczne w podłożu, wskutek odwadniania kopal ń. Trwaj ący od 1965 r. drena ż górniczy spowodował obni żenie zwierciadła wód podziemnych w skali regionalnej – w obr ębie sp ągowych partii trzeciorz ędu (poziom podw ęglowy) powstał lej depresyjny o powierzchni kilku tysi ęcy km [136]. Rozwój depresji jest śledzony w całym okresie funkcjonowania kopal ń na terenie LGOM. W odniesieniu do wód gruntowych zaznaczaj ą si ę na obszarze miasta przede wszystkim oddziaływania zwi ązane z funkcjonowaniem uj ęć wody podziemnej. Drena ż uj ęciowy powoduje powstanie leja depresji oraz dynamizuje wymian ę wody pomi ędzy wodami horyzontów płytkich i gł ębszych. W rezultacie obserwuje si ę przede wszystkim obni żenie zwierciadła wód gruntowych. Poniewa ż wody te tworz ą zasadnicz ą cz ęść zasilania płyn ących i stagnuj ących wód powierzchniowych, to skutki ulegaj ą zwi ększeniu. Przykładem jest zanik wody w Zalewie Małomickim [136]. Składowiska odpadów jako obiekty uci ąż liwe dla środowiska oddziaływają na wody powierzchniowe i podziemne. Na terenie Gminy Miejskiej Lubin istnieje jedno czynne składowisko odpadów komunalnych, które mie ści si ę przy ul. Zielonej 1. Nie posiada ono sztucznego uszczelnienia geomembran ą. Dla ochrony wód gruntowych zastosowano dwupoziomowy drena ż. Wody z obydwu drena ży s ą kierowane do miejskiej oczyszczalni ścieków. Brak izolacji składowiska od podło ża powoduje, że stanowi ono powa żne potencjalne zagro żenie dla wód podziemnych oraz dla rzeki Zimnicy. Dawne składowisko odpadów (zlokalizowane na wschodnim kra ńcu miasta u zbiegu ul. Zielonej i drogi nr 337 z Lubina do Ścinawy) wył ączono z eksploatacji i zrekultywowano w 1992 r. Składowisko to nie posiada izolacji od podło ża. Na podstawie aktualnych wyników monitoringu stwierdzono, że wody podziemne wypływaj ące z terenu składowiska wykazuj ą przekształcenie w stosunku do wód naturalnych czwartorz ędowego poziomu wodono śnego w tym rejonie, co przejawia si ę wy ższ ą warto ści ą przewodnictwa elektrycznego wła ściwego, będącego ogóln ą miar ą zanieczyszcze ń w wodach podziemnych wypływaj ących spod składowiska. Nie odnotowano istotnego wzrostu st ęż eń metali ci ęż kich [67]. Na granicy Gminy Miejskiej Lubin znajduje si ę wył ączone z eksploatacji składowisko odpadów poflotacyjnych „Gilów”, które ma du ży wpływ na stan wód podziemnych i powierzchniowych na terenie gminy. W wyniku oddziaływania składowiska ukształtował si ę front wód słonych, który przebiega w jego cz ęś ci południowej w odległo ści około 1100 m od zapory, pomi ędzy Szybami Głównymi i Wschodnimi ZG „Lubin”. Przeprowadzone we wcze śniejszych latach badania wskazuj ą, i ż ogniskiem zanieczyszcze ń wód podziemnych proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 79 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

jest rejon przedpola, a nie samo składowisko „Gilów”. Wzgl ędna stabilno ść frontu wód słonych pozwala traktowa ć t ę stref ę jako stagnuj ącą.

2.5.2 Jako ść wód podziemnych

Przyst ąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało konieczno ść dostosowania systemu monitoringu środowiska do prawa obowi ązuj ącego w Unii. Wynikiem stopniowego wdra żania Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE), ogólnego aktu prawnego, okre ślaj ącego wymagania w zakresie zapobiegania dalszemu pogarszaniu oraz ochrony i poprawy jako ści środowiska wodnego pa ństw Wspólnoty, s ą równie ż modyfikacje bada ń i oceny jako ści wód podziemnych. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza poj ęcie jednolitych cz ęś ci wód podziemnych JCWPd , przez które rozumie si ę okre ślon ą obj ęto ść wód podziemnych w obr ębie warstwy wodono śnej lub zespołu warstw wodono śnych. Jednolite cz ęś ci wód podziemnych stanowi ą obecnie przedmiot bada ń monitoringowych realizowanych przez WIO Ś. Na potrzeby tego monitoringu wykorzystuje si ę klasyfikacj ę wód podziemnych opracowan ą zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych [9]. Klasy jako ści wód podziemnych I, II, III wskazuj ą dobry stan chemiczny, a klasy jako ści wód podziemnych IV, V oznaczaj ą słaby stan chemiczny. Odr ębnym zagadnieniem oceny jako ści wód podziemnych jest spełnienie przez nie parametrów rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi [17] – patrz rozdział 2.5.4. Lubin poło żony jest w obr ębie JCWPd Nr 75 – patrz poni ższy rysunek.

Rysunek 2.23 Poło żenie Lubina na tle zasi ęgu wyst ępowania JCWPd Nr 75.

Punktem odniesienia do porównywania aktualnego stanu czysto ści wód podziemnych są badania prowadzone w ci ągu ostatniego dziesi ęciolecia w nast ępuj ących punktach pomiarowo - kontrolnych: • MPWiK uj ęcie „Osiek II” (otwór nr 40 wg WIO Ś) • ZG Lubin uj ęcie “Rynarcice” (otwór nr 43 wg WIO Ś) • Lubin (otwór nr 1120 wg Pa ństwowego Instytutu Geologicznego) Zgodnie z danymi publikowanymi przez WIO Ś, wody podziemne na uj ęciu w Osieku oceniane są na przestrzeni ostatnich lat jako wody dobrej jako ści (II klasy) , przy czym wska źnikami w klasie III były temperatura i zawarto ść żelaza (Fe). Wida ć trwał ą popraw ę w stosunku do okresu sprzed 2008 r. kiedy wody z tego otworu zaliczane były do klasy III. Podobnie na stanowisku Rynarcice – tam równie ż wody podziemne reprezentuj ą II klas ę, (z żelazem w klasie III). Zwraca uwag ę niska zawarto ść azotanów (poni żej progu pomiaru). Wody w otworze 1120 Lubin nie były badane od 2010 r., kiedy to oceniane były jako zadowalaj ącej jako ści (III klasa). Szczegółowe dane prezentuje tabela poni żej. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 80 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.7 Charakterystyka punktów kontrolno-pomiarowych wód podziemnych zlokalizowanych w rejonie Lubina na przestrzeni wielolecia [WIO Ś]

Stanowisko Klasa Wska źniki w klasie Wska źniki Wska źniki Stratygrafia Rok azotany badawcze jako ści III w klasie IV w klasie IV mętno ść , barwa, 2003 II - - - PO4, Mn, Fe 2004 III temperatura - - - 2006 III temperatura,PO4 Fe - 0,22 2007 III NH4,PO4,HCO3 Fe - 0,22 Osiek (gm. Lubin); nr 40; Trzeciorz ęd 2008 II PO4,Fe - - <0,09 użytkownik - (Tr) 2009 II temperatura,PO4,Fe 0,18 MPWiK 2010 II temperatura, Fe 0,22 2011 II temperatura, Fe - 2012 II temperatura, Fe <0,53 2013 II temperatura, Fe <0,53 2014 II temperatura <0,53 mętno ść , barwa, 2003 II - - - PO4, Mn, Fe Rynarcice (gm. Lubin); nr Czwartorz ęd 2004 III - Fe - 40; u żytkownik (Q) 2009 II Fe - Mn 0,22 - ZG “Lubin” 2012 II temperatura, Fe <0,53 2014 II Fe <0,53 2003 II - - - - Lubin (gmina) Czwartorz ęd 2004 III Ca, Mn - - - nr 1120 (Q) 2005 III Ca, Mn - - - 2010 III Ca 0,01

Do celów pitnych MPWiK w Lubinie wykorzystuje wod ę podziemn ą czerpan ą przez system uj ęć i uzdatnian ą w czterech Zakładach Uzdatniania Wód podziemnych (ZUW), z czego jeden pełni funkcj ę rezerwowego. Pozyskiwana woda jest bardzo dobrej jako ści. Proces jej uzdatniania polega na napowietrzaniu i filtracji. W tabelach i na wykresach poni żej przedstawiono wyniki bada ń wody surowej (przed uzdatnieniem), dla oceny jako ści wód podziemnych wykorzystywanych do produkcji wody pitnej. Generalnie badania wskazuj ą że ujmowane wody podziemne s ą dobrej jako ści, z podwy ższon ą zawarto ści ą żelaza i manganu. Zwraca uwag ę wyst ępowanie pewnych ró żnic w jako ści wody surowej pomi ędzy poszczególnymi Zakładami Uzdatniania Wody. Najbardziej ró żni si ę składem woda surowa w ZUW na ul. Spacerowej, która generalnie jest najwyższej jako ści. Na potrzeby tego ZUW woda podziemna pobierana jest ze średniej gł ęboko ści 50 – 70 m, z czwartorz ędowych poziomów wodono śnych, na uj ęciach: Ko źlice I i II (8 studni), „Lotnisko” (2 studnie) oraz „Stara oczyszczalnia” (2 studnie). Wody te charakteryzuj ą si ę nisk ą twardo ści ą, a tak że nisk ą zawarto ści ą żelaza i manganu. Niepokoj ący jest gwałtowny wzrost st ęż enia azotanów w okolicach 2011 r., które jednak znacznie si ę obni żyło w ostatnich latach. Do ZUW na ul. Wierzbowej trafiaj ą czwartorz ędowe wody podziemne z „Uj ęcia miejskiego” (cztery studnie eksploatacyjne i dwa otwory awaryjne). Skład tych wód podlegał najmniejszym wahaniom na przestrzeni badanego wielolecia. S ą to wody średniej twardo ści, o wysokiej zawarto ści żelaza, lecz jednocze śnie najniższej zawarto ści manganu i azotanów. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 81 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.8 Wieloletnie badania najwa żniejszych parametrów w wodzie surowej, pobieranej przez ZUW-y w Lubinie [MPWiK]

Parametr jedn. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ZUW

Przewodnictwo µS/cm 655,0 649,0 576,0 597,0 879,5 869,9 949,1 830,2 772,8 850,5 837,9 732,9 Twardo ść ogólna mg/l 308,4 320,0 288,4 330,2 451,8 483,3 497,9 460,00 409,35 441,04 422,65 381,44 Żelazo ogólne mg/l 1,27 1,94 2,61 1,16 0,86 1,23 1,97 2,2 1,7 1,5 1,5 1,3 Mangan mg/l 0,34 0,28 0,25 0,27 0,27 0,41 0,52 0,45 0,37 0,35 0,38 0,35 Azotany

ul. Gajowa ul. mg/l 0,57 0,13 0,12 0,55 0,61 0,82 0,61 0,56 0,56 0,99 0,62 0,70 Amoniak mg/l 0,34 0,54 0,69 0,33 0,27 0,25 0,28 0,41 0,51 0,38 0,42 0,48 Azotyny mg/l 0,020 0,020 0,024 0,021 0,030 0,021 0,031 0,06 0,13 0,03 0,02 0,02 Przewodnictwo µS/cm 643,0 630,0 640,0 592,0 624,8 616,0 628,1 625,1 631,7 628,2 639,4 648,6 Twardo ść ogólna mg/l 324,3 319,8 316,2 320,0 330,6 345,8 337,4 346,87 336,31 332,54 330,50 334,86 Żelazo ogólne mg/l 2,59 2,52 2,36 2,45 1,94 2,50 2,48 2,6 2,6 2,6 2,5 2,6 Mangan mg/l 0,16 0,18 0,16 0,14 0,15 0,15 0,18 0,18 0,19 0,18 0,18 0,18 Azotany mg/l 0,19 0,11 0,12 0,23 0,16 0,33 0,08 0,06 0,11 0,07 0,11 0,10

ul. Wierzbowa ul. Amoniak mg/l 0,32 0,36 0,50 0,34 0,30 0,29 0,40 0,49 0,29 0,32 0,30 0,29 Azotyny mg/l 0,023 0,022 0,026 0,026 0,015 0,020 0,020 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 Przewodnictwo µS/cm 578,0 602,0 598,0 596,0 613,5 660,5 546,4 572,9 584,8 543,9 550,2 498,2 Twardo ść ogólna mg/l 276,4 305,4 292,7 295,0 306,0 342,8 289,3 319,40 303,62 264,75 274,79 258,50 Żelazo mg/l 1,29 1,54 1,39 1,46 1,68 1,53 1,04 1,1 0,9 1,1 1,2 1,3 Mangan mg/l 0,21 0,25 0,46 0,19 0,24 0,32 0,24 0,25 0,27 0,23 0,24 0,45 Azotany mg/l 0,31 0,16 0,16 0,37 0,36 0,63 0,83 0,97 1,54 1,13 1,15 0,61

ul. Spacerowa ul. Amoniak mg/l 0,21 0,27 0,32 0,21 0,26 0,20 0,19 0,22 0,17 0,20 0,23 0,21 Azotyny mg/l 0,027 0,026 0,026 0,026 0,024 0,041 0,020 0,03 0,17 0,02 0,02 0,02 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 82 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Wody podziemne trafiaj ące do ZUW na ul. Gajowej pochodz ą z trzeciorz ędowych warstw wodono śnych, pozyskiwanych na uj ęciu Osiek I (trzy studnie) oraz Osiek II (siedem studni) ze średniej gł ęboko ści 100 m. Są to wody o najwi ększej twardo ści, w których warto ści badanych parametrów podlegały znacznym wahaniom na przestrzeni analizowanego okresu. W ci ągu ostatnich kilku lat obserwowany jest jednak systematyczny spadek zawarto ści żelaza i manganu. Obni ża si ę równie ż twardo ść ogólna, a co za tym idzie – równie ż przewodnictwo elektrolityczne wody. Poni żej na wykresach przedstawione s ą dane porównawcze wody surowej w trzech omawianych Zakładach.

Rysunek 2.24 Przebieg zmian warto ści przewodnictwa i twardo ści w wodzie surowej, pobieranej przez ZUW-y w Lubinie w latach 2003 – 2014.

1000,0

900,0

800,0 przewodnictwo 700,0 [μS/cm] 600,0

500,0

400,0 twardość ogólna [mg/l] 300,0

200,0 ul. Gajowa 100,0 ul. Wierzbowa 0,0 ul. Spacerowa 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Rysunek 2.25 Przebieg zmian warto ści niektórych parametrów w wodzie surowej pobieranej przez ZUW-y w Lubinie w latach 2003 – 2014.

3,00 0,60 2,00 Azotany [mg/l] 2,50 0,50 1,50 2,00 0,40

1,50 0,30 1,00

1,00 0,20 0,50 0,50 0,10 Żelazo ogólne [mg/l] Mangan [mg/l] 0,00 0,00 0,00 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 83 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.5.3 Punktowe zanieczyszczenie wód podziemnych

WIO Ś we Wrocławiu prowadzi coroczn ą Ocen ę jako ści wód podziemnych na obszarach uprzemysłowionych, nara żonych na oddziaływanie punktowych źródeł zanieczyszcze ń w województwie dolno śląskim. W 2014 r. badaniami obj ęto [81]: 1. Składowisko odpadów w Lubinie Dla okre ślenia wpływu składowiska na wody gruntowe prowadzony jest ci ągły monitoring poprzez sie ć piezometrów. W system sieci monitoringowej na składowisku odpadów w Lubinie wchodzi: 5 piezometrów monitoruj ących jako ść wód podziemnych. Przepływ wód podziemnych odbywa si ę w kierunku południowym i południowo-zachodnim. Próbki wód podziemnych pobrano z trzech piezometrów (K1, K4 i K5), rozmieszczonych wokół składowiska. Wody z piezometru K5, poło żonego na kierunku napływu wód na teren obiektu zakwalifikowano do klasy V (wody złej jako ści), o czym zadecydowały wysokie warto ści azotanów (120 mg/l). Badania prowadzone w tym piezometrze w 2009 roku wykazały równie ż t ę sam ą klas ę jako ści, a st ęż enia azotanów utrzymywały si ę na zbli żonym poziomie. Wody w piezometrach K1 i K4, usytuowanych na kierunku spływu wód podziemnych ze składowiska charakteryzowały si ę zró żnicowan ą jako ści ą. Wody w piezometrze K1 zaliczono do klasy II (wody dobrej jako ści) z uwagi nat ęż enia azotanów (17mg/l). W piezometrze K4, zaklasyfikowanym do wód bardzo dobrej jako ści, badane wska źniki mie ściły si ę w granicach klasy I, a st ęż enia azotanów wynosiły <0,50 mg/l. W porównaniu do bada ń prowadzonych w 2009 r. w piezometrze K1, jako ść wód utrzymywała si ę na zbli żonym poziomie. W piezometrze K4 odnotowano w 2014 r. mniejsze ni ż w 2009 r. warto ści jonu amonowego. Stan chemiczny wód w piezometrach K1 i K4 mo żna uzna ć z dobry, natomiast w piezometrze K5 – za słaby.

2. Stacj ę paliw Orlen nr 981 w Lubinie PKN Orlen Stacja Paliw nr 981 zlokalizowana jest w Lubinie przy drodze krajowej Nr 3 w kierunku do Wrocławia, na działce nr 193 o powierzchni 7848 m 2. Najbli ższa zabudowa mieszkalna znajduje si ę w odległo ści ok. 1 km w kierunku południowym od terenu stacji. Dla okre ślenia wpływu stacji paliw na wody podziemne pod k ątem zanieczyszczenia produktami naftowymi wykonane zostały 3 piezometry. Przepływ wód podziemnych odbywa si ę w kierunku południowym. Próbki wód podziemnych pobrano z 3 piezometrów P1, P2, P3 zlokalizowanych wokół Stacji Paliw. Badania jako ści wód podziemnych w piezometrach poło żonych na kierunku spływu wód z terenu stacji wykazały, że charakteryzowały si ę one zró żnicowan ą jako ści ą, od wód odpowiadaj ących klasie I (bardzo dobrej jako ści) do wód klasy V (złej jako ści). Wody pobrane z piezometru P1 odpowiadały klasie I (wody bardzo dobrej jako ści). Wody piezometru P2 zaklasyfikowano do klasy II (wody dobrej jako ści) ze wzgl ędu na warto ści ogólnego w ęgla organicznego, st ęż enia substancji ropopochodnych i przewodno ści elektrolitycznej. W piezometrze P3, stwierdzono wyst ępowanie wód złej jako ści (klasa V). Zadecydowały o tym wysokie warto ści ogólnego w ęgla organicznego, substancji ropopochodnych oraz WWA. W pobranych próbkach wód podziemnych warto ści substancji ropopochodnych odpowiadały klasie I w piezometrze P1 (<0.008 mg/l), klasie II w piezometrze P2 (0.022mg/l) i klasie V w piezometrze P3 (41,0 mg/l). Stan chemiczny wód pobranych piezometrów P1 i P2 uzna ć mo żna za dobry, natomiast w piezometrze P3 oznacza słaby stan chemiczny. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 84 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3. Stacj ę POL-MIED Ź TRANS Sp. z o.o. w Lubinie – Baza Paliw przy Szybach Głównych O/ZG „LUBIN”

Baza i Stacja Paliw prowadzi sprzeda ż hurtow ą i detaliczn ą paliw płynnych takich jak: olej nap ędowy, benzyna 95, benzyna 98. Wody opadowe z terenów utwardzonych kierowane są do kanalizacji wód deszczowych poprzez system podczyszczaj ący do otwartego, szczelnego zbiornika betonowego o pojemno ści ok. 400 m 3. W skład systemu podczyszczaj ącego wchodz ą: na odpływie wód deszczowych z bocznicy kolejowej oraz stanowisk nalewczych na bazie paliw - separator zblokowany z odszlamiaczem oraz odszlamiacz na odpływie wód deszczowych z terenu stacji paliw - separator koalescencyjny. Na terenie Bazy i Stacji Paliw dla kontroli stopnia zanieczyszczenia wód gruntowych substancjami ropopochodnymi zainstalowanych zostało 5 otworów piezometrycznych (P4, P5, P6, P7, P8). Kierunek spływu wód podziemnych skierowany jest z północnego- zachodu na południowy- zachód. Próbki wód podziemnych pobrano z trzech piezometrów (P5,P6,P7). Pobrane wody charakteryzowały si ę zró żnicowan ą jako ści ą: od wód o bardzo wysokiej jako ści (klasa I), poprzez wody zadawalaj ącej jako ści (klasa III) do wód niezadawalaj ącej jako ści (klasa IV). W piezometrze P7 usytuowanym na napływie wód podziemnych, w bezpo średnim sąsiedztwie pola zbiornikowego stwierdzono wody niezadowalaj ącej jako ści (klasa IV) o czym zadecydowały wysokie st ęż enia ogólnego w ęgla organicznego i substancji ropopochodnych (1,8 mg/l). W pozostałych badanych dwóch piezometrach P5 i P6, poło żonych na kierunku spływu wód z terenu obiektu stwierdzono wyst ępowanie nast ępuj ący klas wód: • klasa I (wody bardzo dobrej jako ści) w piezometrze P6, • klasa III (wody zadawalaj ącej jako ści) w piezometrze P5. O takiej klasyfikacji wód zadecydowały warto ści substancji ropopochodnych (0,19 mg/l). Stan chemiczny wód pobranych z piezometrów P5 i P6 uzna ć mo żna za dobry, natomiast stan chemiczny wód w piezometrze P7 uzna ć nale ży za słaby.

2.6 System przyrodniczy miasta Ro ślinno ść na terenie Lubina ma w wi ększo ści charakter wtórny, a dominuj ą zbiorowiska o charakterze antropogenicznym. Składają si ę one głównie z ro ślin synantropijnych, kosmopolitycznych lub obcego pochodzenia. Stosunkowo liczne s ą zbiorowiska zwi ązane ze środowiskiem wodnym, reprezentowane głównie przez rośliny zanurzone w wodzie i szuwary. Znacznie mniejsze powierzchnie zajmuj ą zbiorowiska półnaturalne, zwi ązane z łąkami lub murawami napiaskowymi. Lasy maj ą charakter sztuczny. Najbardziej zbli żone do zbiorowisk naturalnych s ą lasy olszowe w dnach dolin. Pozostałe stanowi ą nasadzone monokultury sosnowe z domieszk ą obcych gatunków, takich jak d ąb czerwony czy grochodrzew. Na obszarze Lubina wyst ępuj ą dwie strefy krajobrazowe. Pierwsza to strefa miejsko – przemysłowa znajduj ąca si ę w centralnej cz ęś ci miasta, w której dominuj ą obszary zurbanizowane, a przyroda zachowana jest jedynie w parkach i skwerach w formie tzw. zieleni urz ądzonej. Druga strefa ma charakter podmiejsko-rolniczy, gdzie zachowały si ę biotopy le śne, ł ąkowo-pastwiskowe oraz wodne zwi ązane z korytami cieków i akwenami. Grunty rolne wył ączone z u żytkowania przekształcaj ą si ę w ugory i odłogi, które same w sobie nie przedstawiaj ą wi ększej warto ści przyrodniczej. Jednak proces sukcesji wtórnej powoduje, że wyst ępowanie na nich zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych ma wpływ na zwi ększenie bogactwa flory oraz fauny na tych terenach. Uregulowany charakter cieków wodnych nie pozwala na wykształcenie si ę ro ślinno ści przybrze żnej. Charakterystyczna ro ślinno ść przybrze żna wykształciła si ę przy sztucznych zbiornikach o charakterze stawów. W s ąsiedztwie miasta przebiegaj ą korytarze ekologiczne oraz proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 85 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

obszary w ęzłowe, stanowi ące wa żne elementy systemu powi ąza ń przyrodniczych całego województwa [136]: • od wschodu i północy – korytarz ekologiczny Dolina Środkowej Odry (18 m) o znaczeniu mi ędzynarodowym; • od zachodu i południa – obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym (9 K) Bory Dolno śląskie oraz korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym (35k), łącz ący si ę z obszarem węzłowym Obszar Doliny Środkowej Odry (17 M) o znaczeniu mi ędzynarodowym na południu i krajowym korytarzem ekologicznym na zachodzie łącz ącym Bory Dolno śląskie z Dolin ą Środkowej Odry (33 k).

2.6.1 Ziele ń miejska

Wa żnym elementem systemu przyrodniczego Lubina są parki i ziele ńce zlokalizowane na terenie miasta, które stanowi ą system powi ąza ń przyrodniczych miasta z terenami pozamiejskimi oraz miejsca wykorzystywane do ró żnego rodzaju rekreacji. Istotn ą rol ę dla systemu powi ąza ń przyrodniczych stanowi ą cmentarze, ogrody działkowe oraz ziele ń izolacyjna. Na terenie Lubina wyst ępuje 10 parków, s ą to: Park Piłsudskiego, Park Solidarno ści, Park Jana Pawła II, Park Wy żykowskiego, Park Kopernika, Park Wrocławski, Park Słowia ński, Park Osiedlowy, Park Jesionowy, Park Le śny.

Dodatkowo cennymi obszarami jest ziele ń wysoka o parkowym charakterze w środkowej i południowo - zachodniej cz ęś ci terenu Zarz ądu KGHM i Miedziowego Centrum Zdrowia oraz północna i zachodnia cz ęść zadrzewie ń wokół szpitala im. Jonsona. Szata ro ślinna, w tym szczególnie szata le śna, odgrywa bardzo wa żną rol ę w prawidłowym funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego miasta i terenów z nim związanych (produkcja tlenu, wpływ na retencj ę, wpływ na warunki klimatyczne, ograniczenie erozji i innych niekorzystnych procesów). Poni ższa tabela przedstawia dane statystyczne publikowane przez GUS, charakteryzuj ące liczbowo tereny zieleni w mie ście Lubinie.

Tabela 2.9 Charakterystyka terenów zielonych w granicach miasta Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tereny zieleni parki ha 49,9 49,9 56,4 56,4 56,4 56,4 56,4 56,4 56,4 56,4 56,4 ziele ńce ha 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 9,3 ziele ń osiedlowa ha 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 21,2 ziele ń uliczna ha 52,4 52,4 52,4 52,4 52,4 52,5 52,5 52,5 52,5 52,5 59,2 lasy gminne ha 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 11,0 11,0 11,0 11,0 11,0 11,0 cmentarze ha 19,2 19,2 19,2 19,2 19,2 19,2 23,7 23,7 23,7 23,7 23,7 żywopłoty km 33,1 34,9 48,7 48,9 50,5 50,5 51,7 51,7 51,4 51,4 56,4 nasadzenia drzewa szt. 83 201 502 520 167 442 388 211 289 0 435 krzewy szt. 952121070 8279 3000 2457 773 1127 12020410 0 5048 ubytki drzewa szt. 56 177 72 67 49 93 39 85 325 0 150 krzewy szt. - 0 145 50 30 10 0 0 600 0 2000

Jak wynika z danych publikowanych przez GUS, w ostatnich latach (brak danych za 2014 r.) zmiany w obr ębie terenów zieleni miejskiej dotyczyły przede wszystkim ubytków i nowych nasadze ń drzew i krzewów. W 2013 r. wzrosła nieznacznie powierzchnia terenów zieleni ulicznej, a tak że łączna długo ść żywopłotów. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 86 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.6.2 Siedliska i gatunki chronione

Tereny cenne przyrodniczo i tereny zurbanizowane nie wykluczaj ą si ę. W granicach niektórych miast, najcz ęś ciej w miejscach oddalonych od centrów, wyst ępuj ą niekiedy mało zmienione przez człowieka lasy. Cz ęść dawnych terenów rolniczych zostawionych samych sobie, nieuprawianych, charakteryzuje si ę du żą ró żnorodno ści ą biologiczn ą. Wiele parków miejskich to siedliska ptaków obj ętych w Polsce ochron ą gatunkow ą, równie ż tych, których cz ęsto zupełnie si ę tam nie spodziewamy. Mo żna tam napotka ć równie ż obj ęte ochron ą płazy i gady. Niektóre płazy rozmna żaj ą si ę nawet w oczkach wodnych na terenach parków miejskich. Budowanie miast nad rzekami spowodowało, że w granicach miast znajduj ą si ę tak że fragmenty dolin rzecznych. Rzeki i ich doliny pełnią wa żne funkcje ekologiczne, w tym funkcj ę korytarzy ekologicznych, umo żliwiaj ąc wielu gatunkom migracj ę. Otoczenie rzek i zbiorników wodnych to cz ęsto przyrodniczo najcenniejsze obszary w miastach. Mo żna tam napotka ć wiele okazów gatunków chronionych. Ochrona gatunkowa polega na niedokonywaniu czynno ści mog ących zagrozi ć istnieniu poszczególnych ro ślin i zwierz ąt a tak że na obowi ązku działania w celu ratowania poszczególnych gatunków zagro żonych wygini ęciem. W obr ębie miasta Lubina znajduj ą si ę cenne siedliska przyrodnicze: gr ądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne (kod: 9170), kwa śne d ąbrowy (kod: 9190) oraz priorytetowe siedliska przyrodnicze: ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (kod: 91EO*), wymienione w Zał ączniku l Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. UE. 1.92.206.7 Dz.U. UE-sp. 15-2-102 z pó źn. zm.). S ą to siedliska naturalne wa żne dla Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów szczególnie chronionych [136]. Na terenie miasta Lubina udokumentowano wyst ępowanie nast ępuj ących gatunków ro ślin podlegaj ących ochronie cz ęś ciowej: Listera jajowata, Centuria pospolita, Pierwiosnka wyniosła [136 3]. W granicach miasta udokumentowano równie ż liczne stanowiska wyst ępowania gatunków chronionych zwierz ąt, w tym 92 gatunki ptaków. Ponadto oznaczono 3 chronione gatunki bezkr ęgowców, jeden cz ęś ciowo chroniony gatunek ryby ( Śliz), 5 chronionych gatunków płazów (Ropucha szara, Żaba trawna, Żaba moczarowa, Żaba wodna, Traszka zwyczajna), 4 chronione gatunki gadów (Jaszczurka zwinka, Jaszczurka żyworodna, Padalec zwyczajny, Zaskroniec zwyczajny), a tak że 5 chronionych gatunków ssaków (Je ż europejski, Kret, Ryjówka aksamitna, Ryjówka malutka, Łasica łaska) oraz 9 gatunków nietoperzy [136]. Wszystkie wyst ępuj ące w Polsce gatunki nietoperzy s ą chronione na mocy prawa polskiego, a siedem z nich obejmuje te ż dyrektywa „siedliskowa”. Najwi ększe i najcz ęstsze zagro żenia dla przyrody na obszarach miejskich to niszczenie bezpo średnie poprzez zajmowanie przestrzeni lub inne działania niekorzystne dla przyrody: - rozprzestrzenianie si ę terenów zabudowanych, - generalne „przebudowy” parków miejskich, - nieodpowiednio prowadzone prace piel ęgnacyjne całej zieleni miejskiej, - zabijanie zwierz ąt i niszczenie ro ślin, - wprowadzanie obcych gatunków inwazyjnych wypieraj ących gatunki rodzime, - zanieczyszczanie wód, gleby i powietrza, - działania zwi ązanych z budynkami (głównie ich remontami – przede wszystkim termomodernizacj ą, która likwiduje lub pogarsza warunki bytowania niektórych gatunków – głównie ptaków, ale te ż nietoperzy i innych zwierz ąt), - zmian sposobu lub intensywno ści u żytkowania terenu, - wprowadzanie silnego i trwałego o świetlenia,

3 Uwzgl ędniono zmiany wprowadzone rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej ro ślin (Dz.U. 2014 poz. 1409). proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 87 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- nadmierny ruch turystycznego w miejscach wyst ępowania szczególnie wra żliwych elementów przyrody (co prowadzi do ich niszczenia, osłabiania lub płoszenia).

Na terenie parków lubi ńskich wyst ępuj ą cenne okazy drzew obj ęte ochron ą. Dla zachowania szczególnych warto ści przyrodniczych, uznano za pomniki przyrody nast ępuj ące obiekty w ł ącznej liczbie 34 szt.: 1. dąb szypułkowy usytuowany przy ul. Traugutta 1, 2. platan klonolistny usytuowany w Parku Kopernika, 3. aleja kasztanowców zwyczajnych usytuowana przy ul. Zamkowej (11 szt.), 4. grupa żywotników zachodnich usytuowana jest w Parku Osiedlowym przy ul. Parkowej (47 szt.), 5. klon jawor odmiana purpurowa, rosn ący w Parku Kopernika, przy ul. M. Kopernika, 6. klon jawor rosn ący w Parku Kopernika, przy ul. M. Kopernika, 7. grab zwyczajny rosn ący w Parku Kopernika, 8. robinia akacjowa rosn ąca w Parku Le śnym, przy ul. Legnickiej, 9. robinia akacjowa rosn ąca w Parku Le śnym, przy ul. Legnickiej, 10. sosna zwyczajna rosn ąca w Parku Le śnym, 11. dąb szypułkowy rosn ący w Parku Le śnym, 12. klon jawor rosn ący w Parku Piłsudskiego, przy ul. Al. Niepodległo ści, 13. jesion wyniosły rosn ący w Parku Piłsudskiego, przy ul. Al. Niepodległo ści, 14. buk zwyczajny rosn ący w Parku Wrocławskim, przy ul. Paderewskiego, 15. buk zwyczajny rosn ący w Parku Wrocławskim, przy ul. Paderewskiego, 16. robinia akacjowa rosn ąca w Parku Wrocławskim, 17. klon zwyczajny rosn ący w Parku Wrocławskim, 18. grab zwyczajny rosn ący w Parku Wrocławskim, 19. dąb szypułkowy, rosn ący w Parku Wrocławskim, 20. lipa szerokolistna rosn ąca w Parku Wrocławskim, 21. lipa szerokolistna rosn ąca w Parku Wrocławskim, 22. wierzba krucha rosn ąca w Parku Wrocławskim, 23. wierzba krucha rosn ąca w Parku Wrocławskim, 24. olsza czarna rosn ąca w Parku Wrocławskim, 25. olsza czarna rosn ąca w Parku Wrocławskim, 26. olsza czarna rosn ąca w Parku Wrocławskim, 27. lipa szerokolistna rosn ąca w Parku Wrocławskim, 28. topola czarna, rosn ąca w Parku Wrocławskim, 29. platan klonolistny rosn ący w Parku Wrocławskim, 30. lipa szerokolistna rosn ąca na skwerze Jana Wy żykowskiego, przy ul. Mieszka I, 31. platan klonolistny rosn ący w Parku Słowia ńskim, 32. lipa szerokolistna, rosn ąca w Parku Słowia ńskim, 33. platan klonolistny rosn ący w Parku Słowia ńskim, 34. platan klonolistny rosn ący w Parku Słowia ńskim.

W ostatnim okresie z wykazu skre ślona została sosna wejmutka, rosn ąca w Parku Słowia ńskim, przy ul. Słowia ńskiej. W 2014 i 2015 r. zdj ęto równie ż ochron ę pomnikow ą z grabu zwyczajnego i jesionu wyniosłego rosn ących w Parku Kopernika.

2.6.3 Dolina Zimnicy

Gmina Miejska Lubin w 2014 r. zrealizowała projekt pn.: „Budowa edukacyjnej ście żki przyrodniczej z elementami ochrony bioró żnorodno ści w dolinie Zimnicy na terenie miasta Lubin” współfinansowany ze środków ze środków UE. Ście żka przyrodnicza ma ok. 3 km i prowadzi wzdłu ż Doliny Zimnicy, gdzie wyst ępuj ą zró żnicowane ekosystemy le śne i porolne. Łączy w sobie potencjał edukacyjny z ide ą ochrony środowiska cennej przyrodniczo i krajobrazowo doliny rzeki [131]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 88 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Ście żka przyrodnicza wyznaczona została na terenie projektowanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina Zimnicy”. Obszar ten zachował półnaturalny charakter, dzi ęki czemu jest siedliskiem wielu interesuj ących ro ślin i zwierz ąt. Wyst ępuj ą tu wilgotne lasy li ściaste o charakterze ł ęgów i olsów oraz sztuczne monokultury sosnowe. W wyniku prowadzonej dawniej na tym terenie, a obecnie zaniechanej, gospodarki rolnej, wytworzyły si ę tu równie ż ekosystemy o charakterze odłogów oraz nieużytkowanych ł ąk i pastwisk, na których zachodzi sukcesja ekologiczna. Edukacyjna ście żka przyrodnicza rozpoczyna si ę przy skrzy żowaniu ulicy Granitowej z ulic ą Hutnicz ą. Pocz ątkowy odcinek ście żki prowadzi wzdłu ż Alei Niepodległo ści, nast ępnie w kierunku północno-zachodnim wzdłu ż ogródków działkowych. Dalej ście żka prowadzi kraw ędzi ą doliny Zimnicy poro śni ętą drzewami i krzewami. Wyst ępuj ą tutaj takie gatunki jak jesion wyniosły, wierzba krucha, d ąb szypułkowy. Kilkadziesi ąt metrów za ogródkami działkowymi ście żka dochodzi do zwartego lasu na obrze żu, którego ro śnie okazała topola. Dalej ście żka skr ęca łukiem w prawo i prowadzi do lasu olszowego [131]. Na trasie ście żki przyrodniczej znajduj ą si ę miejsca o szczególnie cennych walorach oraz obiekty, które przyczyniaj ą si ę do poprawy warunków siedliskowych obszaru [131]: - niewielki przepływowy stawik o powierzchni 2,6 ara na rowie odprowadzaj ącym wody opadowe z głazowiskiem ze skał narzutowych jako obiekt dydaktyczny i element zwi ększaj ący atrakcyjno ść siedliskow ą płazów i gadów; - nasadzenia i aran żacja niskiej ro ślinno ści rodzimej i typowych dla obszaru, które stanowi ć b ędą siedliska małych ssaków oraz ptaków; - schrony przeciwdeszczowe i budki b ędące siedliskiem nietoperzy i ptaków; - tablice dydaktyczne posiadaj ące elementy chroni ące rzadkie gatunki owadów w postaci odpowiednio nawierconych fragmentów drewna, glinianych cegieł, p ęków trzciny, które umo żliwi ą im gniazdowanie, a jednocze śnie obserwacj ę przez zwiedzaj ących cyklu ich życia. W ramach inwestycji zainstalowano kamery internetowe pozwalaj ące na obserwacj ę na żywo cyklu życia i zachowa ń zwierz ąt przez tematyczn ą stron ę internetow ą www.dolinazimnicy.pl [131]

2.6.4 Lasy

W poni ższej tabeli przedstawione zostały dane charakteryzuj ące gospodark ę le śną na terenie Lubina. Lasy i grunty le śne, których obszar wynosi 495 ha (stan na pocz. 2015 r., wg danych Starostwa Powiatowego w Lubinie), stanowią 12,1% powierzchni miasta, w tym lasy zajmuj ą 448 ha. Lesisto ść gminy kształtuje si ę na poziomie 10,5%.

Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą grunty le śne Skarbu Pa ństwa administrowane i zarz ądzane przez Nadle śnictwa Lubin i Legnica (88,8% gruntów le śnych, w tym 97,16 ha w Nadl. Legnica). Udział prywatnych gruntów le śnych w powierzchni ogólnej gruntów le śnych na terenie gminy wynosi 3,7%. W ostatnich latach powierzchnia prywatnych gruntów le śnych pozostaje bez zmian. Poni ższa tabela charakteryzuje powierzchni ę gruntów le śnych w latach 2003 – 2013, w podziale na formy własno ści, wg danych GUS. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 89 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.10 Charakterystyka lasów i zalesie ń na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS] 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Powierzchnia gruntów le śnych ogółem ha 441,1 441,1 440,8 440,6 440,6 426,7 436,7 436,7 436,7 436,7 437,8 lasy ogółem ha 433,5 433,5 433,1 431,8 431,9 416,2 426,2 426,2 426,2 426,2 427,4 lesisto ść w % % 10,7 10,7 10,6 10,6 10,6 10,2 10,5 10,5 10,5 10,5 10,5 grunty le śne publiczne ogółem ha 435,1 435,1 434,8 434,6 434,6 420,7 420,7 420,7 420,7 420,7 420,5 grunty le śne w zarz ądzie LP ha 402,1 402,1 401,8 402,6 402,6 387,7 387,7 387,7 387,7 387,7 387,7 grunty le śne prywatne ha 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 16,0 16,0 16,0 16,0 17,3 grunty le śne prywatne osób fiz. ha 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 14,00 14,00 14,00 14,00 14,9 grunty le śne gminne ha 10,00 10,00 10,00 10,00 10,00 11,00 11,00 11,00 11,00 11,00 11,0 Powierzchnia gruntów niele śnych zalesionych i przeznaczonych do zalesienia zalesienia ogółem ha 0,0 0,0 9,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 zalesienia lasy prywatne ha 0,0 0,0 9,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 zalesienia w % powierzchni % 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Wi ększo ść kompleksów le śnych poło żonych na terenie miasta Lubina znajduje si ę w l strefie słabych uszkodze ń na skutek emisji przemysłowych. Jedynie lasy poło żone na północnym kra ńcu miasta znajduj ą si ę w II strefie uszkodze ń. Szkodliwe oddziaływanie zanieczyszczonego przez pyły i gazy powietrza, a tak że długookresowe niedobory wilgoci, zwi ązane głównie z działalno ści ą KGHM maj ą negatywny wpływ na stan zdrowotny drzewostanów. Bezpo średnim tego nast ępstwem jest obni żenie ich odporno ści biologicznej. Wszystkie lasy w granicach miasta to lasy ochronne zaliczane do dwóch kategorii ochronno ści: lasy chroni ące środowisko przyrodnicze - w granicach administracyjnych miasta Lubina, oraz lasy wodochronne. Najwi ększy obszar lasów wodochronnych znajduje si ę w północno-zachodniej cz ęś ci miasta. Lasy w rejonie Lubina są mało atrakcyjne turystycznie, głównie z powodu ich poło żenia w strefach uszkodze ń przemysłowych [136].

2.7 Klimat akustyczny i PEM Stan środowiska, ze wzgl ędu na jego zanieczyszczenia hałasem, okre śla si ę za pomoc ą tzw. klimatu akustycznego. Klimat akustyczny jest to zespół zjawisk akustycznych kształtowanych przede wszystkim przez źródła hałasu takie jak: - transport drogowy, kolejowy, lotniczy; - przemysł (zakłady przemysłowe, rzemie ślnicze, usługowe); - przesył energii elektrycznej o wysokich napi ęciach.

Najcz ęś ciej klimat akustyczny ocenia si ę ilo ściowo przy pomocy równowa żnego poziomu d źwi ęku A (L Aeq ), wyra żonego w decybelach [dB], b ędącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. W zwi ązku z wprowadzeniem nowych wska źników oceny hałasu, w 2007 r. ukazały si ę przepisy wykonawcze okre ślaj ące kryteria poprawno ści klimatu akustycznego w środowisku – rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z 14 czerwca 2007 r. [5] (zmienione rozporz ądzeniem Ministra Środowiska 1 pa ździernika 2012 r. [4]) Rozporz ądzenie z 2007 r. wprowadziło równie ż wska źniki maj ące zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (L DWN i LN), w szczególno ści do sporz ądzenia map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem. Wska źniki długookresowe słu żą do planowania polityki walki z hałasem i nie powinny by ć wykorzystywane w pojedynczych sytuacjach w celu oceny skuteczno ści dora źnych działa ń maj ących na celu popraw ę warunków akustycznych. W tym celu powinny by ć wykorzystywane wska źniki krótkookresowe LAeqD i LAeqN. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 90 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.11 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku wyra żone wska źnikami, słu żą cymi do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska [5].

Hałas środowiskowy mo że by ć rozpatrywany w kategoriach ocen subiektywnych. Pa ństwowy Zakład Higieny opracował na podstawie bada ń ankietowych skal ę subiektywnej uci ąż liwo ści zewn ętrznych hałasów komunikacyjnych. Zgodnie z dokonan ą klasyfikacj ą uci ąż liwo ść tego rodzaju hałasów w nast ępuj ący sposób zale ży od warto ści poziomu równowa żnego L Aeq [143]: - mała uci ąż liwo ść L Aeq < 52 dB, - średnia uci ąż liwo ść 52 dB< L Aeq > 62 dB, - du ża uci ąż liwo ść 63 dB< L Aeq > 70 dB, - bardzo du ża uciąż liwo ść L Aeq > 70 dB (obszar zagro żeń). Ochrona przed hałasem w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska [28] polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególno ści na proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 91 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

utrzymaniu poziomu hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, oraz zmniejszeniu poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany.

2.7.1 Źródła nadmiernego hałasu

Emisja hałasu na terenie Gminy Miejskiej Lubin jest zwi ązana głównie z komunikacj ą drogow ą i kolejow ą oraz przemysłem. Hałas maj ący źródło w przemy śle, w przypadku miasta Lubina zwi ązany jest głównie z Zakładami Wzbogacania Rud na terenie szybów Głównych Zakładów Górniczych „Lubin” KGHM Polska Mied ź SA. Jak wynika z informacji przekazanych przez Starostwo Powiatowe w Lubinie, na terenie miasta nast ępuj ące instalacje i zakłady posiadaj ą decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu: - decyzja Starosty Lubi ńskiego z dnia 22 listopada 2005 r., znak RO.76441/3/2005, o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikaj ącym do środowiska ze sklepu nr 5 „Sezam” przy ul. Śląskiej 1 w Lubinie, wydana dla Społem Powszechna Spółdzielnia Spo żywców, 59-300 Lubin, ul. gen. J. Bema 8 (LAeq D – 55 dB; LAeq N – 45 dB); - decyzja Starosty Lubi ńskiego z dnia 18 kwietnia 2008 r., znak RO.76441/8/07/08, o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikaj ącym do środowiska ze Stacji Paliw „Bliska” nr 4102 w Lubinie, ul. Hutnicza 12, 59-300 Lubin, wydana dla PKN ORLEN S.A, ul. Chemików 7, 09-411 Płock (LAeq D – 55 dB; LAeq N – 45 dB); - decyzja Starosty Lubi ńskiego z dnia 30 czerwca 2008 r., znak RO.76441-5/2008, o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikaj ącym do środowiska ze Stacji Paliw nr 4073 w Lubinie, ul. Le śna 2, 59-300 Lubin, wydana dla PKN ORLEN S.A, ul. Chemików 7, 09-411 Płock (LAeq D – 55 dB; LAeq N – 45 dB); - decyzja Starosty Lubi ńskiego z dnia 27 sierpnia 2008 r., znak RO.76441-4/2008, o dopuszczalnym poziomie hałasu, wydana dla „CENTRUM OGUMIENIA” Jacek W ągiel, ul. Ścinawska 17, 59-300 Lubin (LAeq D – 55 dB; LAeq N – 45 dB); - decyzja Starosty Lubi ńskiego z dnia 21 maja 2009 r., znak RO.76441/3/09, o dopuszczalnym poziomie hałasu, wydana dla Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego „Wi śniewski” P. Wi śniewski, D. Wi śniewska, M. Skibicki, H. Skibicki - Piekarnia ul. Szeroka nr 16, 59-330 Ścinawa (LAeq D – 55 dB; LAeq N – 45 dB); - decyzja Starosty Lubi ńskiego z dnia 24 kwietnia 2013 r., znak RO.7641.1.2013, o dopuszczalnym poziomie hałasu, wydana dla Kaufland Polska Markety Spółka z o.o. Spółka komandytowa, z siedzib ą: ul. Szybowa 6-10, 50-421 Wrocław (LAeq D – 55 dB; LAeq N – 45 dB). Po 2013 roku nie wydano żadnej nowej decyzji. Nadmierny hałas w Lubinie powodowany jest przede wszystkim przez ruch drogowy, zwłaszcza na drodze krajowej nr 3, drogach tranzytowych oraz na głównych ulicach miasta. O poziomie hałasu komunikacyjnego decyduje bardzo wiele ró żnego rodzaju czynników, takich jak: - nat ęż enie ruchu pojazdów, - procentowy udział pojazdów ci ęż arowych w strumieniu pojazdów, - pr ędko ść strumienia pojazdów, - płynno ść ruchu pojazdów, - poło żenie drogi oraz rodzaj nawierzchni, - rodzaj i szeroko ść drogi, - ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, - rodzaj s ąsiaduj ącej z tras ą zabudowy, - odległo ść pierwszej linii zabudowy od skraju jezdni. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 92 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje si ę w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska ( Prawo ochrony środowiska art. 117 [28]). W my śl ustawy monitoringiem nale ży obj ąć przede wszystkim miasta o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 100 tysi ęcy oraz drogi o regionalnym znaczeniu. WIO Ś we Wrocławiu przeprowadza coroczne pomiary akustyczne w bezpo średnim s ąsiedztwie wybranych tras komunikacyjnych województwa. Ostatnie takie badania wykonane zostały na terenie Lubina w 2011 r., przed nowelizacj ą rozporz ądzenia okre ślaj ącego normy hałasu w środowisku. Poni ższa tabela prezentuje wyniki pomiarów przeprowadzonych w Lubinie, jednak że wynikaj ąca z nich liczba mieszka ńców nara żonych na ponadnormatywny hałas okre ślona była w innym stanie prawnym, wzgl ędem nieobowi ązuj ących obecnie norm. Tabela 2.12 Wyniki pomiaru hałasu na terenie miasta Lubina w 2011 r. [62]

Na przestrzeni ostatnich lat przeprowadzono szereg bada ń hałasu drogowego, głównie w ramach tzw. analiz porealizacyjnych, zwi ązanych z budow ą i modernizacj ą dróg. Analiza porealizacyjna jest form ą kontroli i weryfikacji czy przyj ęte w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia rozwi ązania w zakresie ochrony środowiska spełniaj ą swoj ą funkcj ę i s ą wystarczaj ące do zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu inwestycji na środowisko. Wnioski z przeprowadzonych w ostatnich latach na terenie Lubina analiz klimatu akustycznego zebrano w tabeli poni żej.

Tabela 2.13 Wyniki bada ń klimatu akustycznego w rejonie niektórych dróg na terenie Lubina [36, 37, 38, 41]

Rok Droga Zastosowane rozwi ązania Stan klimatu akustycznego 2013 ul. Piłsudskiego - Przebudowa skrzy żowa ń na Klimat akustyczny na terenach ul. Le śna ronda spowodowała sąsiaduj ących z przebudowanymi upłynnienie ruchu oraz drogami jest korzystny. Na terenach ograniczenie pr ędko ści; chronionych w otoczeniu dróg - Wymiana nawierzchni dróg na poziom d źwi ęku nie przekracza now ą pozwoliła zmniejszy ć warto ści dopuszczalnych hałasu poziom hałasu emitowanego w środowisku, zarówno w porze na styku kół z nawierzchni ą. dnia, jak i nocy [36]. 2014 obwodnica - Ekrany akustyczne; Dla niewielkiej cz ęś ci terenów południowa - „Cicha” nawierzchnia. chronionych w rejonie inwestycji wyst ępuj ą lokalne przekroczenia warto ści dopuszczalnych hałasu [37]: - budynek mieszkalny przy ul. Hutniczej 24 (przekroczenie o 0,8 dB w porze nocy); - niezagospodarowane tereny; - skwery zieleni urz ądzonej. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 93 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2014 ul. Paderewskiego - Wymiana nawierzchni drogi; Nieznaczne przekroczenia - Upłynnienie ruchu w wyniku dopuszczalnych poziomów hałasu wykonanej modernizacji. w ci ągu dnia (poni żej 5 dB) wyst ępuj ą przy granicy terenów rekreacyjno-wypoczynkowych, które sąsiaduj ą bezpo średnio z pasem drogowym [38]. 2014 ul. Wierzbowa Pomiary hałasu na odcinkach: Dla ul. Wierzbowej nie wyst ępuj ą ul. Jana Pawła II - ul. Wierzbowa na odcinku od przekroczenia dopuszczalnych skrzy żowania z ul. Parkow ą do poziomów hałasu, a niewielkie skrzy żowania z ul. Jana Pawła przekroczenia w cz ęś ci południowej II – nawierzchnia asfaltowa w drogi powodowane s ą stanie dobrym; oddziaływaniem ul. Jana Pawła II. - ul. Jana Pawła II na odcinku Dla ul. Jana Pawła II w wi ększo ści od skrzy żowania z ul. punktów odnotowano przekroczenia Wierzbow ą do skrzy żowania z (do 8 dB w porze dnia i do ok. 3 dB ul. Cisow ą – nawierzchnia w porze nocy). Główn ą przyczyn ą asfaltowa w stanie jest stan nawierzchni ulicy, której dostatecznym, z licznymi wymiana wpłynie na popraw ę ubytkami i łatami. klimatu akustycznego w tym rejonie [41].

2.7.2 Program ochrony środowiska przed hałasem

Zgodnie z art. 119 ust. 1 ww. ustawy Prawo ochrony środowiska [28] – dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy si ę program ochrony środowiska przed hałasem, którego celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Dnia 26 czerwca 2014 r. Sejmik Województwa Dolno śląskiego uchwał ą nr LI/1832/14 przyj ął „Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolno śląskiego”. Program oparty jest na mapach akustycznych i wskazuje rozwi ązania dla najbardziej newralgicznych obszarów, które zagro żone s ą hałasem pochodz ącym od dróg, a tak że linii kolejowych. Zaproponowane w dokumencie działania maj ą na celu ograniczenie nadmiernego hałasu. Program składa si ę z kilku cz ęś ci, które dotycz ą ró żnych obszarów: - CZ ĘŚĆ A - obszarów wzdłu ż dróg krajowych i autostrad na terenie województwa dolno śląskiego, dla których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu drogowego, w granicach administracyjnych województwa dolno śląskiego. - CZ ĘŚĆ B - obszarów dróg wojewódzkich na terenie województwa dolno śląskiego, dla których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu drogowego, w granicach administracyjnych województwa dolno śląskiego. - CZ ĘŚĆ C - obszarów wzdłu ż dróg pozostaj ących w granicach miasta Jelenia Góra, dla których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu drogowego. - CZ ĘŚĆ D - obszarów wzdłu ż linii kolejowych, dla których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu kolejowego, w granicach administracyjnych województwa dolno śląskiego. Na podstawie danych pozyskanych z map akustycznych województwa dolno śląskiego zidentyfikowano obszary podlegaj ące ochronie akustycznej, w obr ębie których zarejestrowano przekroczenia obowi ązuj ących warto ści dopuszczalnych dla hałasu drogowego. Poni żej w tabeli zamieszczono opis i lokalizacj ę wyst ępuj ących przekrocze ń. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 94 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 2.14 Obszary z przekroczeniami warto ści dopuszczalnych hałasu drogowego w Lubinie [103] Poziomy dopuszczalne Droga Przekroczenia L Przekroczenia L (dzie ń/noc) DWN N [dB] ul. Marii 68/59 – Obszar przekroczenia si ęga Obszar przekroczenia si ęga Skłodowskiej zabudowa pierwszej linii zabudowy. pierwszej linii zabudowy. Curie mieszkaniowa Przekroczenia wynosz ą głównie Przekroczenia wynosz ą głównie wielorodzinna 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB. 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB. ul. 64/59 – Obszar przekroczenia si ęga Obszar przekroczenia si ęga Zielonogórska zabudowa pierwszej linii zabudowy. pierwszej linii zabudowy. mieszkaniowa Przekroczenia wynosz ą głównie Przekroczenia wynosz ą głównie jednorodzinna 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB. 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB. 68/59 – zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna al. Komisji 68/59 – Obszar przekroczenia si ęga Obszar przekroczenia si ęga Edukacji zabudowa pierwszej i drugiej linii zabudowy. pierwszej i drugiej linii zabudowy. Narodowej mieszkaniowa Przekroczenia wynosz ą głównie Przekroczenia wynosz ą głównie wielorodzinna 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB. 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB. Dla jednego budynku przekroczenia wynosz ą >10 dB. ul. Legnicka 64/59 – Obszar przekroczenia si ęga do Obszar przekroczenia si ęga do zabudowa pierwszej linii zabudowy i opiera pierwszej linii zabudowy i opiera mieszkaniowa si ę na najbli ższych od ulicy si ę na najbli ższych od ulicy jednorodzinna elewacjach. elewacjach. 68/59 – zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna ul. Legnicka 68/59 – Obszar przekroczenia si ęga do Obszar przekroczenia si ęga do zabudowa pierwszej linii zabudowy. pierwszej linii zabudowy. mieszkaniowa Przekroczenia wynosz ą głównie Przekroczenia wynosz ą głównie wielorodzinna 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB, ale 1 – 5 dB oraz 5 – 10 dB, ale opieraj ą si ę na elewacjach od opieraj ą si ę na elewacjach od strony ulicy. Dla jednego strony ulicy. Dla jednego budynku przekroczenie wynosi budynku przekroczenie wynosi >10 dB. >10 dB. ul. 68/59 – Obszar przekroczenia nie si ęga Obszar przekroczenia nie si ęga Chocianowska zabudowa do pierwszej linii zabudowy. do pierwszej linii zabudowy. mieszkaniowa wielorodzinna al. 64/59 – Obszar przekroczenia nie si ęga Obszar przekroczenia nie si ęga Niepodległo ści zabudowa do pierwszej linii zabudowy. do pierwszej linii zabudowy. mieszkaniowa jednorodzinna 68/59 – zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna

W ramach wojewódzkiego Programu ochrony środowiska przed hałasem zaproponowano działania, których realizacja w znaczący sposób przyczyni si ę do poprawy jako ści klimatu akustycznego, a w wielu przypadkach spowoduje ust ąpienie istniej ących przekrocze ń obowi ązuj ących warto ści poziomu hałasu w porze dnia i nocy. Propozycje działa ń zostały omówione w ramach rozdziału 7.3 Ochrona przed hałasem i PEM niniejszego opracowania. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 95 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

2.7.3 Źródła pól elektromagnetycznych (PEM)

Promieniowanie elektromagnetyczne jest naturalnym elementem przyrody, w którym ludzko ść żyje od wieków i do którego organizm człowieka jest dostosowany. WHO przyjmuje, że średnia g ęsto ść mocy pola elektromagnetycznego w zakresie radiowym pochodz ąca z kosmosu jest rz ędu 1,4x10 -7 W/m 2 [58]. Jednak w zwi ązku z rosn ącym zapotrzebowaniem na energi ę elektryczn ą, nieustannie rozwijaj ącymi si ę technologiami bezprzewodowymi, a tak że zmianami w stylu pracy i zachowa ń społecznych, środowisko coraz bardziej poddawane jest działaniu sztucznych pól elektromagnetycznych (PEM). Źródłem sztucznego pola elektromagnetycznego jest każde urz ądzenie zasilane pr ądem elektrycznym, a wi ęc zarówno sprz ęty AGD i RTV b ędące w powszechnym u żytku, jak i sie ć energetyczna w budynkach, linie elektroenergetyczne niskiego i średniego napi ęcia, trakcje tramwajowe i kolejowe, stacje radiowe, telewizyjne, ł ączno ści satelitarnej, radiolokacyjne, radionawigacyjne, radiokomunikacji ruchomej l ądowej w tym telefonii komórkowej, a tak że urz ądzenia elektroenergetyczne słu żą ce do przesyłania energii elektrycznej (stacje transformatorowe - rozdzielcze i linie wysokiego napi ęcia). Pola elektromagnetyczne emitowane przez sztuczne źródła rozchodz ą si ę w postaci fal elektromagnetycznych, które nakładaj ą si ę na siebie, interferuj ą, załamuj ą na przeszkodach, odbijaj ą si ę, przenikaj ą przez przeszkody lub s ą przez nie pochłaniane. W ten sposób powstaje ci ągle zmieniaj ące si ę sztuczne środowisko elektromagnetyczne, nazywane równie ż smogiem elektromagnetycznym. Sztucznie wytworzone tło elektromagnetyczne jest około 1000 razy wy ższe od naturalnego [57]. Z definicji PEM to pole elektryczne, magnetyczne lub elektromagnetyczne emituj ące promieniowanie w zakresie cz ęstotliwo ści od 0 Hz do 300 GHz. Rozró żnia si ę nast ępuj ące rodzaje sztucznych pól elektromagnetycznych w środowisku:

• pola elektryczne i magnetyczne o niskiej cz ęstotliwo ści, którego najbardziej znanymi źródłami s ą linie wysokiego napi ęcia, urz ądzenia elektryczne i komputery. Z punktu widzenia środowiska znaczenie maj ą linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciu znamionowym 110 kV, 220 kV i 400 kV. Rozkłady pól elektromagnetycznych wyst ępuj ących w otoczeniu linii s ą zale żne od napi ęcia znamionowego linii pr ądu jaki przez te linie płynie oraz od konstrukcji linii;

• pola o wysokiej cz ęstotliwo ści lub cz ęstotliwo ści radiowej, których głównym źródłem są urz ądzenia radarowe, nadawcze stacje radiowe i telewizyjne, telefony komórkowe i ich stacje bazowe, grzejniki indukcyjne oraz urz ądzenia antywłamaniowe.

Na terenie Lubina nie ma linii elektroenergetycznych o napi ęciu znamionowym wy ższym ni ż 110 kV. Wyst ępuj ą źródła promieniowania elektromagnetycznego w zakresie 0,1 - 300.000 MHz, takie jak Telewizja Regionalna Lubin oraz Radio Plus Legnica. Ponadto wyst ępuj ą urz ądzenia emituj ące promieniowanie: stacje antenowe telefonii komórkowej, telewizyjne anteny nadawcze itp., które wyst ępuj ą poza obszarami zamieszkanymi [136]. Zgodnie z art. 123 ustawy Prawo ochrony środowiska [28] oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska wojewódzki inspektor ochrony środowiska. WIO Ś we Wrocławiu wykonuje badania poziomów pól elektromagnetycznych w wybranych punktach województwa dolno śląskiego w cyklach trzyletnich. Do bada ń typowane s ą tereny w strefie oddziaływania stacji bazowych telefonii komórkowej. Przeprowadzone w roku 2014 r. pomiary wykazały, że w żadnym z czterech punktów kontrolno-pomiarowych nie stwierdzono przekrocze ń warto ści dopuszczalnej. Najwy ższ ą warto ść odnotowano w Lubinie przy ul. Kalinowej: 0,95 V/m (co stanowi 13,6% warto ści dopuszczalnej) [42]. W 2011 r. wynik badania w tej lokalizacji wynosił: 0,77 V/m [43]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 96 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO -GOSPODARCZA MIASTA LUBINA

3.1 Dane demograficzne Na koniec 2013 roku miasto Lubin zamieszkiwało ogółem 74 053 osób. (brak danych za 2014 r.) W ostatnich latach obserwowany jest stały spadek liczby mieszka ńców miasta, najszybszy w grupie osób w wieku produkcyjnym – w 2012 r. odnotowano spadek o 1,1 tys. osób, natomiast w 2013 r. o 1,4 tys. Wzrasta jednocze śnie liczba mieszka ńców w wieku poprodukcyjnym (o prawie 900 osób rocznie). Za taki stan rzeczy odpowiada znaczny spadek przyrostu naturalnego oraz utrzymuj ące si ę od lat wysokie saldo migracji. Najwa żniejsze dane demograficzne dla Lubina (za lata 2009 – 2013) przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 3.1 Wybrane dane statystyczne miasta Lubina za lata 2009 – 2013 [GUS]

J. m. 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba mieszka ńców miasta ogółem osoba 74552 74045 75147 74669 74053 m ęż czy źni osoba 35702 35414 36159 35920 35603 kobiety osoba 38850 38631 38988 38749 38450 Ruch naturalny wg płci urodzenia żywe osoba 768 781 740 731 687 zgony ogółem osoba 552 572 566 637 647 zgony niemowl ąt osoba 0 5 1 1 6 przyrost naturalny osoba 216 209 174 94 40 mał żeństwa -- 514 537 429 409 393 Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci ogółem osoba 74552 74045 75147 74669 74053 m ęż czy źni osoba 35702 35414 36159 35920 35603 kobiety osoba 38850 38631 38988 38749 38450 Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) ogółem osoba 12908 12627 12530 12313 12176 m ęż czy źni osoba 6608 6450 6357 6249 6216 kobiety osoba 6300 6177 6173 6064 5960 Ludno ść w wieku produkcyjnym ogółem osoba 50216 49266 49415 48286 46927 m ęż czy źni osoba 25586 25320 25759 25269 24588 kobiety osoba 24630 23946 23656 23017 22339 Ludno ść w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 11428 12152 13202 14070 14950 m ęż czy źni osoba 3508 3644 4043 4402 4799 kobiety osoba 7920 8508 9159 9668 10151 Wska źniki modułu gminnego g ęsto ść zaludnienia (/1km 2) osoba 1829 1816 1843 1831 1816 kobiety na 100 m ęż czyzn osoba 109 108 108 108 108 mał żeństwa na 1000 ludno ści -- 6,8 7,1 5,7 5,5 5,3 urodzenia żywe na 1000 os. osoba 10,2 10,3 9,8 9,8 9,2 zgony na 1000 ludno ści osoba 7,3 7,5 7,5 8,5 8,7 przyrost naturalny na 1000 os. osoba 2,9 2,8 2,3 1,3 0,5 Saldo migracji wewn ętrznych osoba -819 -700 -699 -698 -697 zagranicznych osoba -27 -66 -65 -64 -63 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 97 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 3.1 Zmiany liczby mieszka ńców Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS]

78 000

76 000

74 000

72 000

70 000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

3.2 System transportowy

3.2.1 Sie ć drogowa Przez Lubin przebiega droga krajowa Nr 3 b ędąca cz ęś ci ą mi ędzynarodowej drogi E-65 ( Świnouj ście - Jakuszyce), która zarz ądzeniem Nr 83 Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z dnia 24 grudnia 2009 r. otrzymała klasę techniczn ą drogi głównej ruchu przy śpieszonego (GP). Na południu ł ączy si ę z drog ą nr 371 prowadz ącą do przej ścia granicznego w Lubawce. Szybk ą komunikacj ę z zachodni ą granic ą kraju oraz południowo – wschodni ą cz ęś ci ą Polski zapewnia przebiegaj ąca w odległo ści 25 km od miasta autostrada A4, ł ącz ąca przej ście graniczne z Niemcami w Olszynie z przej ściem granicznym z Ukrain ą w Medyce. Z autostrad ą A4 ł ączy si ę droga E40 prowadz ąca do przej ścia granicznego w Zgorzelcu i J ędrzychowicach. Do głównych dróg przebiegaj ących przez miasto nale żą [100]: - droga krajowa nr 3, Szczecin – Zielona Góra – Lubin – Legnica – Jelenia Góra; - droga krajowa nr 36, (Wrocław) – Prochowice – Lubin – Rawicz – Ostrów Wielkopolski; - droga wojewódzka nr 335 Lubin – Chojnów – Zgorzelec; - droga powiatowa 122 Lubin – Rudna. Drogi te ł ącz ą si ę i krzy żuj ą we wschodniej cz ęś ci miasta. Ł ącznie na terenie Lubina znajduje si ę około 144 km wszystkich dróg. W rozbiciu na poszczególne kategorie wygl ąda to nast ępuj ąco [wg danych UM]: - drogi krajowe (ulice w ci ągach tych dróg) - 14 km (9,74%); - drogi wojewódzkie (ulice w ci ągach tych dróg) - 4,3 km (4,38%); - drogi powiatowe o wi ększym znaczeniu dla ruchu miejskiego (ulice w ci ągach tych dróg) - 20,6 km (14,34%); - drogi gminne (ulice w ci ągach tych dróg) - 104,8 km.

Wi ększo ść ulic nale żą cych do podstawowego układu drogowego miasta powstawało w latach siedemdziesi ątych, w terenie gdzie przewa ża zabudowa wielkoblokowa z rozwi ązaniami komunikacyjnymi nieprzystosowanymi do obecnego nat ężenia ruchu kołowego, obci ąż eń i zwi ększonej liczby posiadanych przez mieszka ńców pojazdów samochodowych. Stan techniczny ulic na terenie miasta jest w ok. 60% zły [121] Jedn ą z przyczyn tego stanu jest technologia robót, w której były one wykonywane. Drogi zostały wybudowane na podbudowie betonowej z u życiem asfaltów lanych i asfaltobetonów, które z upływem lat oraz długotrwałej i ekspansywnej eksploatacji p ękaj ą oraz załamuj ą si ę powoduj ąc liczne ubytki, pustki, i zani żenia w jezdniach. Negatywny wpływ na stan techniczny dróg ma równie ż osiadanie terenu spowodowane wpływem eksploatacji górniczej. Gestorem dróg gminnych i powiatowych znajduj ących si ę na terenie miasta jest Gmina proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 98 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Miejska Lubin. Jako zarz ądca Gmina Miejska Lubin zobowi ązana jest do modernizacji i przebudowy tych dróg oraz budowy systemu zarz ądzania ruchem drogowym w mie ście, modernizacji obiektów mostowych oraz budowy ście żek rowerowych. Lubin posiada wschodni ą obwodnic ę miasta, która cz ęś ciowo rozwi ązuje problem ruchu tranzytowego. Pojazdy jad ące od strony Wrocławia (droga krajowa Nr 36) i zmierzaj ące w kierunku Szczecina (droga krajowa Nr 3) nie stwarzaj ą wi ększych niedogodno ści dla mieszka ńców miasta. Jednak pojazdy zmierzaj ące w kierunku Zgorzelca (przez Chojnów – droga krajowa nr 335) czy te ż Legnicy (droga krajowa Nr 3) i autostrady A4 zmuszone były przeje żdżać przez centrum miasta utrudniaj ąc ruch mieszka ńcom Lubina, przyczyniaj ą si ę do nadmiernej emisji spalin, hałasu oraz obni żenia poziomu bezpiecze ństwa na lubi ńskich drogach. Po dwóch latach budowy, w grudniu 2011r. otwarta została Al. Generała Stanisława Maczka – bardzo wa żna inwestycja dla miasta, która poł ączyła dwa osiedla: Ustronie (ul. Hutnicza) z Przylesiem (skrzy żowanie ulic KEN i Legnickiej). Obwodnica posiada dwie jezdnie po dwa pasy ruchu w ka żdą stron ę, a całkowita długo ść wybudowanych i przebudowanych dróg to prawie 4 km. Wybudowano równie ż wiadukt kolejowy oraz most nad rzek ą Baczyn ą. Dzi ęki obwodnicy Lubin jest jednym z nielicznych miast w Polsce, które umo żliwia wjazd i wyjazd z ka żdej strony bez wjazdu do centrum. Szacuje si ę, że ruch pojazdów w centrum ulegnie zmniejszeniu o połow ę dzi ęki powstaniu tej trasy. Całkowity koszt inwestycji to 72,0 mln zł. W lutym 2014 r. Wojewoda Dolno śląski udzielił zezwolenia (ZRID) na realizacj ę dolno śląskiego odcinka drogi ekspresowej S3: Nowa Sól-Legnica . Prowadzi ona południkowo od zespołu portów morskich Świnouj ście-Szczecin na północy, wzdłu ż zachodniej granicy kraju, przez o środki miejskie Gorzowa Wlkp. i Zielonej Góry, Zagł ębie Miedziowe (Głogów, Lubin, Polkowice, Legnica) do południowej granicy z Czechami. Długo ść dolno śląskiego odcinka drogi ekspresowej S3 wynosi ok. 150 km. W grudniu 2014 roku podpisano umow ę na wykonanie trzeciego odcinka trasy. Chodzi o 14-kilometrowy fragment od w ęzła Ka źmierzów do w ęzła Lubin Północ. W jego skład wchodz ą trzy w ęzły drogowe: „Ka źmierzów”, „Polkowice” i „Lubin Północ”. Odcinek ten powinien by ć gotowy najpó źniej na pocz ątku 2018 roku. Cała trasa S3 Nowa Sól – Legnica powinna powsta ć w drugiej połowie 2018 r.

3.2.2 Transport zbiorowy

Lubin, le żą c na trasie drogi krajowej nr 3 i nr 36, posiada rozwini ętą sie ć poł ącze ń komunikacji autobusowej miejscowej i pozamiejscowej. Autobusowy transport publiczny zapewnia Przedsi ębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Lubinie SA (PKS). Komunikacja miejska składa si ę z 8 linii komunikacyjnych dziennych całorocznych oraz 2 linii sezonowych (linie nr 8, 9). Komunikacja nocna jest realizowana w wybrane dni tygodnia do godz. 1:30. Na terenie Lubina funkcjonuje 1 dworzec autobusowy i 146 autobusowych przystanków komunikacyjnych (słupków), w tym 139 z nich jest wykorzystywanych przez komunikacj ę miejsk ą (dworzec autobusowy nie jest przez ni ą obsługiwany). Od 1 wrze śnia 2014 r. PKS realizuje przewozy bezpłatne dla wszystkich grup pasażerów, na podstawie uchwały Nr L/383/14 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 20 maja 2014 r. Miasto Lubin posiada poł ączenia ze wszystkimi miejscowo ściami gminy wiejskiej. PKS Lubin SA zapewnia transport pasa żerów na trasach lokalnych i regionalnych. Przewozy pasa żerskie, b ędące głównym przedmiotem działalno ści PKS Lubin, realizowane s ą na terenie 7 gmin: Lubin, Polkowice, Chocianów, Chojnów, Ścinawa, Rudna, Gromadka. PKS realizuje tak że transport mi ędzymiastowy. Oprócz komunikacji, któr ą zapewnia PKS Lubin SA, na terenie Lubina działaj ą tak że przewo źnicy prywatni, stwarzaj ąc coraz wi ększ ą konkurencj ę dla PKS Lubin SA. Na terenie Lubina funkcjonuje Dworzec PKS Lubin (Centrum – przy skrzy żowaniu ul. M. Skłodowskiej – Curie i Alei Niepodległo ści), który oprócz linii lokalnych i mi ędzynarodowych obsługuje autobusy z innych miast [120]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 99 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

PKS zobligowany jest do systematycznej modernizacji i wymiany taboru wykorzystywanego do przewozów w mie ście i na trasach mi ędzymiastowych, tak ze wzgl ędów bezpiecze ństwa podró żnych jak i ochrony środowiska. W latach 2011 - 2012 zakupionych zostało 19 niskopodłogowych autobusów miejskich marki MAN Lion's City A 21, w ramach projektu "Poprawa warunków obsługi transportu miejskiego w Lubinie poprzez zakup przyjaznego dla środowiska taboru autobusowego" współfinansowanego przez Uni ę Europejsk ą ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w obr ębie Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolno śląskiego na lata 2007- 2013. Wszystkie nowe pojazdy posiadaj ą nowoczesne silniki spełniaj ące normy czysto ści spalin EEV, s ą niskopodłogowe, dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, posiadaj ą system monitoringu, system gło śnomówi ący oraz tablic ę, na której wy świetla si ę trasa jazdy. W 2012 r. PKS Lubin SA został wyró żniony w konkursie "Dolno śląski Lider RPO" w śród wielu instytucji, samorz ądów i firm, które umiej ętnie wykorzystały fundusze unijne z RPO dla Województwa Dolno śląskiego na lata 2007-2013. Kolejowy układ transportowy Gminy Miejskiej Lubin, Gminy Lubin oraz Miasta i Gminy Ścinawa tworz ą nast ępuj ące linie kolejowe [106]: 1. nr 289: Legnica – Rudna Gwizdanów, czynna tylko w ruchu towarowym linia pierwszorz ędna, jednotorowa, zelektryfikowana – zarz ądca: PKP PLK SA; 2. nr 273 Wrocław Główny – Szczecin Główny, przebiegaj ąca przez Ścinaw ę i Rudn ą, czynna w ruchu pasa żerskim i towarowym; na terenie powiatu lubi ńskiego w cało ści dwutorowa i zelektryfikowana; 3. nr 971: Lubin Górniczy – Lubin Kopalnia PLK, czynna tylko w ruchu towarowym linia jednotorowa, zelektryfikowana, od której odchodzi sie ć bocznic do zakładów górniczych i wzbogacania rudy KGHM Polska Mied ź SA łącz ących Lubin z Polkowicami – zarz ądca: PMT Linie Kolejowe Sp. z o.o.

W 2015 r. do miasta Lubina nadal nie jest prowadzony kolejowy ruch pasa żerski. Przyczyn ą jest zły stan techniczny linii kolejowej nr 289 ł ącz ącej bezpo średnio Lubin z Legnic ą i Rudn ą, a po średnio z Głogowem i Wrocławiem. Znacznie wydłu żony czas przejazdu był głównym powodem niskiej frekwencji i nierentowno ści poł ącze ń kolejowych, które zostały zawieszone z dniem 01.09.2010 r. Ruch pasa żerski jest realizowany jedynie na linii kolejowej nr 273 przebiegaj ącej przez Ścinaw ę. Wykonywane s ą na niej głównie poł ączenia z Wrocławia do Ścinawy, Głogowa oraz Zielonej Góry. Na powy ższych liniach kolejowych jest prowadzony intensywny ruch towarowy. Cz ęść przewozów słu ży procesowi technologicznemu produkcji miedzi i srebra z rud miedzi wydobywanych w zakładach górniczych poło żonych w okolicach Lubina i Polkowic, których koncentrat jest przewo żony drog ą kolejow ą do hut poło żonych w Orsku, Legnicy i Głogowie. Do transportu indywidualnego nale ży zaliczy ć tak że ruch rowerowy , popularny wśród mieszka ńców małych miejscowo ści, natomiast w miastach wykorzystywany głównie w aspekcie rekreacyjnym. Rower, nie zapewniaj ąc bezpiecze ństwa w ruchu drogowym, wymaga stosowania odpowiednich regulacji prawnych (prawo o ruchu drogowym, kodeks drogowy itp.), a tak że tworzenia tras rowerowych oraz odpowiednio zabezpieczonych miejsc do parkowania. W 2014 r. udział roweru, jako środka transportu w ogólnej liczbie podró ży wewn ątrz granic miasta wynosił 1,3%, podczas gdy transport samochodem osobowym wybierało 74,4% podró żnych, natomiast z komunikacji miejskiej korzystało 23,9%. Pozostałe 0,4% stanowił transport regionaln ą komunikacj ą autobusow ą (PKS i busy) [106]. W 2015 r. na zlecenie miasta powstał projekt Planu zrównowa żonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego [106], który zakłada przede wszystkim popularyzację komunikacji miejskiej, jednak za bardzo istotne uwa ża tak że kreowanie ruchu pieszego i rowerowego, jako alternatywy dla komunikacji zbiorowej i samochodowej komunikacji indywidualnej. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 100 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3.3 Gospodarka wodno-ściekowa

3.3.1 Zaopatrzenie w wod ę Woda pitna dla miasta Lubina produkowana jest w trzech zakładach uzdatniania wody, których wła ścicielem jest Miejskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lubinie. Ponadto na potrzeby zaopatrzenia w wod ę miejscowo ści Gola eksploatowana jest zlokalizowana tam bezobsługowa stacja uzdatniania wody. Zakłady uzdatniania wody zasilane s ą z sze ściu uj ęć wód podziemnych. S ą to uj ęcia: Miejskie, Ko źlice, Lotnisko, Stara oczyszczalnia, Osiek I i Osiek II. Zakład Uzdatniania nr 4 został wył ączony z eksploatacji, a dwie studnie gł ębinowe zostały zlikwidowane zgodnie z wydanym przez Starost ę Lubi ńskiego pozwoleniem wodnoprawnym. Uzdatnianie wody podziemnej oparte jest na trzech głównych procesach technologicznych: napowietrzanie wody surowej, filtracja i dezynfekcja. Zgodnie z wydanymi decyzjami na szczególne korzystanie z wód dla eksploatowanych uj ęć wody podziemnej zostały ustanowione strefy ochrony bezpo średniej. Warto ści eksploatacyjne poszczególnych uj ęć zgodne z obowi ązuj ącymi pozwoleniami wodnoprawnymi oraz inne dane zostały uj ęte w tabeli 3.3, na nast ępnej stronie. Z uwagi na znaczne ró żnice wysoko ściowe terenu w obszarze miasta, dla zapewnienia wystarczaj ącego ci śnienia wody dla budynków zlokalizowanych w najwy żej położonych rejonach, wyst ąpiła konieczno ść budowy hydroforni osiedlowych. MPWiK Sp. z o.o. eksploatuje dwie hydrofornie osiedlowe zasilaj ące w wod ę osiedla Ustronie IV oraz Ustronie II oraz jedna lokaln ą hydroforni ę obsługuj ącą budynki jedenasto- kondygnacyjne na osiedlu Polne. W roku 2003 uruchomiony został zdalny monitoring pracy hydroforni, dzi ęki czemu na bie żą co do siedziby Przedsi ębiorstwa docieraj ą informacje o ilo ści i ci śnieniach wody podawanej do rejonów miasta zasilanych poprzez hydrofornie oraz o wszystkich stanach alarmowych.

Zgodnie z danymi Urz ędu Statystycznego na terenie Lubina na koniec 2013 roku znajdowało si ę 123,4 km sieci wodoci ągowej rozdzielczej oraz 2979 szt. przył ączy wodoci ągowych. Poza ruroci ągami sie ć wodoci ągowa składa si ę z trzech osiedlowych hydroforni, jak równie ż z szeregu lokalnych hydroforni w indywidualnych budynkach. Szczegółowe zmiany charakterystyki sieci wodoci ągowej w poszczególnych latach przedstawia tabela 3.2. W ostatnich latach długo ść sieci wodoci ągowej oraz liczba przył ączy systematycznie rosła, malała natomiast liczba obsługiwanych mieszka ńców, co ma zwi ązek ze zmniejszaniem si ę całkowitej liczby mieszka ńców miasta.

Tabela 3.2 Charakterystyka sieci wodoci ągowej na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS]

Parametr 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 długo ść sieci rozdzielczej 101,2 102,6 103,1 112,3 112,9 114,2 115,5 118,4 120,7 122,5 123,4 [km] liczba 1619 1645 1 686 1 721 1787 1893 2150 2760 2834 2906 2979 przył ączy [szt.] ludno ść korzystaj ąca 77585 77125 76 583 75 940 75321 74871 74217 73730 74826 74356 73751 z wodoci ągu [osoby] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 101 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 3.3 Charakterystyka Zakładów Uzdatniania Wody, na podstawie obowi ązuj ących pozwole ń wodno prawnych [dane MPWiK] Studnie Nazwa zakładu Lokalizacja Ujęcia Wielko ść produkcji Uwagi podziemne 1. Ustanowione strefy ochrony bezpo średniej. Na północ od 3 Zakład Uzdatniania Wody Studnie nr: Q śr d = 3200 m /d 2. Uzdatnianie wody oparte na trzech osiedla „Polne" przy Miejskie 3 nr 1 1, 1z, 2s bis, 3, 3z. Q = 195 m /h procesach technologicznych: ulicy Wierzbowej max h napowietrzanie, filtracja, dezynfekcja. 3 Studnie nr: Q śr d = 4818 m /d 3 IIs, IIz, 7s bis, 8z, Q max d = 5782 m /h Ko źlice 3 9sA, 7sA, 9s bis2, Q śr h = 241 m /d 3 Iz, IIIz, IVz, IA, 8A Q max h = 289 m /h 1. Ustanowione strefy ochrony bezpo średniej. Na północ od 3 Q śr d = 1058 m /d 2. Uzdatnianie wody surowej oparte na trzech zabudowy 3 Zakład Uzdatniania Wody Studnie nr: Q max d = 2900 m /h procesach technologicznych: mieszkaniowej Lotnisko 3 nr 3 VIsA, VIIs Q śr h = 48 m /d napowietrzanie, filtracja, dezynfekcja. miasta, 3 Q = 132 m /h 3. Uj ęcie Stara Oczyszczalnia wył ączone ul. Spacerowa max h 3 z eksploatacji. Q śr d = 540 m /d 3 Stara Q max d = 650 m /h Studnia nr I 3 oczyszczalnia Q śr h = 25 m /d 3 Q max h = 50 m /h Zakład Uzdatniania Wody Przy ulicy Bema w Studnie nr: Szpital ----- Uj ęcie i studnie gł ębinowe zlikwidowane nr 4 sąsiedztwie szpitala I, IA 3 Q śr d = 1600 m /d Studnie nr: Q = 120 m 3/h Osiek I max h IIs, IIIs, IVs Q max roczny = 730 tys. 1. Ustanowione strefy ochrony bezpo średniej. Na południowym 3 Zakład Uzdatniania Wody m /rok 2. Uzdatnianie wody oparte na trzech skraju miasta przy nr 5 3 procesach technologicznych: ulicy Gajowa Q śr d = 3789 m /d Studnie nr: Q = 200 m 3/h napowietrzanie, filtracja, dezynfekcja. Osiek II max h I, IA Q max roczny = 1752 tys. m3/rok 1. Bezobsługowa Stacja Uzdatniania Wody, zaopatruj ąca w wod ę miejscowo ść Gola. Studnie nr: 7s bis, Stacja Uzdatniania Wody Gola Ko źlice ----- 2. Uzdatnianie wody surowej oparte na trzech 7sA, 9sA, 9s bis2 procesach technologicznych: utlenianie chemiczne, filtracja, dezynfekcja. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 102 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3.3.2 Gospodarka ściekowa

Sie ć kanalizacji sanitarnej obejmuje prawie cał ą zurbanizowan ą cz ęść miasta i ma charakter systemu rozdzielczego. System kanalizacyjny w 95% obj ęty jest układem grawitacyjnym. Kanalizacja sanitarna zbudowana jest z rur kamionkowych, betonowych lub PVC o średnicach od 0,15 m do 1,2 m. Ruroci ągi ci śnieniowe wykonane s ą z rur PEHD o przekrojach od 0,05 m do 0,25 m. Zdecydowan ą wi ększo ść sieci kanalizacyjnych na terenie m. Lubina stanowi ą kanały grawitacyjne, jednak w pewnych rejonach wyst ępuj ą konieczno ści podnoszenia ścieków. Słu żą do tego przepompownie ścieków obsługuj ące: osiedle Krzeczyn Wielki, osiedle domków jednorodzinnych przy ul. Małomickiej, dwa budynki wielorodzinne przy ul. Górniczej, osiedle Zalesie, strefa aktywno ści gospodarczej. Zgodnie z danymi Urz ędu Statystycznego na terenie Lubina na koniec 2013 roku znajdowało si ę 134,3 km sieci kanalizacyjnej oraz 4021 szt. przyłączy. W ostatnich latach warto ści te diametralnie wzrosły i znacznie przewy ższyły analogiczne parametry sieci wodoci ągowej. Generalnie, zarówno w przypadku sieci wodociągowej, jak i kanalizacyjnej, lata 2010 – 2013 odznaczaj ą si ę dynamicznym rozwojem. Podobnie jak w przypadku sieci wodoci ągowej na przestrzeni ostatnich lat zmalała liczba obsługiwanych mieszka ńców.

Tabela 3.4 Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS]

Parametr 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 długo ść sieci rozdzielczej 100,5 112,5 112,6 123,2 123,9 124,8 126,1 128,7 129,3 132,9 134,3 [km] liczba przył ączy 1598 1837 1 880 1 916 1973 2079 2150 2380 3877 3951 4021 [szt.] ludno ść korzystaj ąca 76890 76564 76 036 75 400 74788 74346 73692 74663 74427 73967 73369 z kanalizacji [osoby]

3.4 System energetyczny

3.4.1 Zaopatrzenie w ciepło

Na terenie miasta Lubina funkcjonuje system ciepłowniczy. Sie ć ciepłownicza miasta Lubina jest sieci ą wodn ą, wysokoparametrow ą dwuprzewodow ą o długo ści 110,813 km, w skład której wchodz ą: ° sie ć magistralna o długo ści 20,682 km, ° sie ć rozdzielcza o długo ści 43,807 km, ° przył ącza o długo ści 46,324 km. Czynnikiem grzewczym jest woda o maksymalnych parametrach 135/70 st. C. Dystrybucj ą energii cieplnej zajmuj ą si ę dwa przedsi ębiorstwa: - Wojewódzkie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej w Legnicy SA (WPEC) , dostarczaj ący ciepło sieciowe do ok. 45% odbiorców na terenie miasta Lubina (przedsi ębiorstwo to dystrybuuje ciepło zakupione od spółki Energetyka). Przesyłanie czynnika grzewczego do systemu miejskiego odbywa się poprzez magistrale sieci ciepłowniczej ł ącz ące źródło EC1 z systemem. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 103 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Miejskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplej SA TERMAL , dostarczaj ące ciepło sieciowe do ok. 55% odbiorców na terenie miasta Lubina (przedsi ębiorstwo to zakupuje ciepło od WPEC). Dostawa czynnika grzewczego do w ęzłów cieplnych dokonywana jest za pomoc ą sieci obcej nale żą cej do WPEC w Legnicy S. A. oraz sieci własnej. W mie ście Lubinie zlokalizowana jest Elektrociepłownia EC‐1 Spółki „Energetyka” Sp. z o.o. w Lubinie . W skład instalacji Wydziału EC-1 w Lubinie wchodzą: dwa kotły wodne rusztowe WLM 25/EM (o mocy 36 MW ka żdy), dwa kotły parowe OR-32/50N (o mocy 40,7 MW ka żdy) oraz jeden kocioł parowy OR-32 (o mocy 28 MW). We wszystkich kotłach jako paliwo wykorzystywany jest miał w ęglowy. Kotły wodne podgrzewaj ą wod ę sieciowa, natomiast kotły parowe zasilaj ą 2 turbozespoły ciepłownicze. System ciepłowniczy pokrywa znaczny obszar miasta. Na podstawie Aktualizacji zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla obszaru Gminy Miejskiej Lubin [35] łączna powierzchnia ogrzewalna dla wszystkich wymienionych grup odbiorców stanowi ok. 67% całkowitej powierzchni ogrzewalnej na terenie miasta. Ciepło dostarczane jest głównie do tych rejonów miasta, gdzie koncentruje si ę zabudowa wielorodzinna i budynki u żyteczno ści publicznej. Głównym odbiorc ą sieciowej energii cieplnej jest budownictwo wielorodzinne. Pozostałe grupy odbiorców to obiekty u żyteczno ści publicznej, budownictwo jednorodzinne oraz zakłady produkcyjne. Sie ć cieplna prowadzona jest głównie pod ziemi ą. Sieci te podlegaj ą stałej modernizacji. Obecnie jednak tylko ok. 23% systemu sieci zbudowana jest z rur preizolowanych [105]. Zaopatrzenie w energi ę ciepln ą gospodarstw domowych i pozostałych podmiotów niepodł ączonych do sieci ciepłowniczej oparte jest o zró żnicowane lokalne źródła ciepła: - nieliczne kotłownie osiedlowe, - kotłownie indywidualne, - ogrzewanie indywidualne budynków mieszkalnych (w ęglowe, gazowe i elektryczne), w tym równie ż ogrzewanie przy pomocy pieców kaflowych.

W tabeli poni żej zawarte s ą dane odno śnie dystrybucji ciepła przez MPEC „TERMAL” SA pochodz ące ze Sprawozdania Zarz ądu z działalno ści Spółki za 2013 r. [125] Wielko ść sprzeda ży energii cieplnej w Lubinie jest uzale żniona od warunków atmosferycznych, które panuj ą w danym sezonie grzewczym. Sezon grzewczy zaczyna si ę przewa żnie w pa ździerniku, a ko ńczy w kwietniu. Głównymi odbiorcami MPEC „Termal” SA w Lubinie w 2012 i 2013 r. (podobnie, jak w latach poprzednich) były: spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe, odbiorcy pozostali czyli przedsi ębiorstwa produkcyjne, handlowe i jednostki bud żetowe oraz odbiorcy indywidualni.

Tabela 3.5 Dystrybucja ciepła [GJ] przez MPEC „Termal" w latach 2011, 2012 i 2013 [125]

Wyszczególnienie 2011 2012 2013 Zakup ciepła - WPEC 380 021,7 419 269,4 403 715,5 Straty ciepła na przesyłaniu ciepła 6 056,4 6 932,4 13 345,8 Straty ciepła na obrocie ciepła - - 28 883,2 Ciepło sprzedane 373 965,3 412 337,0 361 486,3 Moc zamówiona przez odbiorców na dzie ń 31 grudnia 57,8 56,3 55,4

Spadek zakupu i sprzeda ży ciepła w 2013 r. w porównaniu do 2012 roku o 3,71% wynika głównie z wy ższych temp. zewn ętrznych w I kwartale 2013r. oraz w miesi ącu grudniu. Średnioroczna temperatura zewn ętrzna za o śmiomiesi ęczny sezon grzewczy w 2012 r. wynosiła 5,36 °C, natomiast w 2013 r. za dziewi ęciomiesi ęczny sezon grzewczy wynosiła 6,21°C. Wykazanie w zestawieniu strat ciepła na obrocie ciepłem wynika z faktu sporz ądzenia odczytów liczników w ró żnych terminach z dostawc ą ciepła. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 104 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Gmina Miejska Lubin postanowiła wystawi ć do sprzeda ży 100% akcji Spółki. Je śli dojdzie do sprzeda ży Spółki wówczas planowana budowa sieci ciepłowniczej na osiedlu Ustronie IV do nowego źródła ciepła, które byłoby podł ączone do tej sieci nie b ędzie realizowane. Je śli jednak nie dojdzie do tej transakcji, zostanie wówczas ogłoszony przetarg na podwy ższenie kapitałów Spółki, a jedynym z warunków b ędzie realizacja planu inwestycji tj. budowa nowego źródła ciepła, budowa sieci magistralnej, rozdzielczej oraz przył ączy od nowego źródła ciepła do osiedla Ustronie IV w Lubinie [125].

3.4.2 Zaopatrzenie w gaz

Zaopatrzeniem w gaz Gminy Miejskiej Lubin zajmuje si ę Polska Spółka Gazownictwa spółka z o.o. Oddział we Wrocławiu. Gmina Miejska Lubin zaopatrywana jest w gaz ziemny naazotowany podgrupy L w z dwóch stacji redukcyjno – pomiarowych I° nale żą cych do GAZ – SYSTEM SA. Są to stacje [98]: - Lubin Lotnisko, - Lubin Krzeczyn. Lubin jest miastem o bardzo wysokiej dost ępno ści sieci gazowej, do której podł ączonych jest ponad 92% gospodarstw domowych, a ok. 9% gospodarstw u żywa gazu do ogrzewania. Do odbiorców dostarczany jest gaz zaazotowany Lw, którego parametry s ą opisane w PN ‐C‐04750. Miasto zaopatrywane jest w gaz za pomoc ą czterech stacji redukcyjno ‐pomiarowych I ‐go stopnia, a do odbiorców dociera poprzez sie ć przesyłow ą zasilan ą z 14 stacji redukcyjnych II ‐go stopnia, stanowi ących własno ść i użytkowanych przez DSG: ul. Malinowa; ul. Le śna; ul. Sportowa; ul. Odrodzenia; ul. Zwierzyckiego; ul. Małomicka; ul. M. Skłodowskiej – Curie ( Ślimak); ul. M. Skłodowskiej – Curie (Trawos); ul. Biedronkowa; ul. Wierzbowa; ul. Hutnicza; ul. Jana Pawła; ul. Kochanowskiego; ul. Towarowa.

Zgodnie z danymi Urz ędu Statystycznego na terenie Lubina na koniec 2013 roku znajdowało si ę 121,7 km gazowej sieci rozdzielczej oraz 2564 szt. przył ączy do lokali. W ostatnich latach liczba gospodarstw domowych korzystaj ących z sieci gazowej systematycznie rosła, tak że w 2013 r. przekroczyła najwy ższ ą do tej pory warto ść notowan ą na koniec 2003 r., osi ągaj ąc ponad 27,8 tys. odbiorców. Podobnie długo ść sieci oraz liczba przył ączy rosn ą systematycznie na przestrzeni wielolecia, co przedstawia tabela i wykresy poni żej.

Tabela 3.6 Charakterystyka sieci gazowej na terenie Lubina w latach 2003 – 2013 [GUS]

Parametr 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

długo ść sieci rozdzielczej 91,70 93,40 99,3 100,1 104,5 107,7 111,8 109,9 111,5 119,5 121,7 [km] liczba przył ączy 1681 1681 1 722 1 762 1845 2006 2111 2178 2239 2489 2564 [szt.] korzystaj ące z gazu gosp. 27404 26100 26 515 26 570 26644 26662 27124 27422 27284 27551 27829 domowe proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 105 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 3.2 Charakterystyka wykorzystania poszczególnych sieci na terenie Lubina [GUS]

wodoci ągi i kanalizacja sie ć wodoci ągowa sie ć gazowa [liczba mieszka ńców] sie ć kanalizacyjna [liczba gospodarstw] 78 000 sie ć gazowa 28 000

76 000 27 000

74 000

26 000 72 000

70 000 25 000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Rysunek 3.3 Długo ści sieci rozdzielczych na terenie Lubina [GUS]

140 [km] 120

100

80

60 wodoci ągowej 40 kanalizacyjnej gazowej 20

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Rysunek 3.4 Liczba przył ączy do budynków poszczególnych sieci na terenie Lubina [GUS]

4500 [szt.] 4000 wodoci ągowych 3500 kanalizacyjnych 3000 gazowych 2500

2000

1500 1000

500 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 106 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3.4.3 Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą

Na terenie Lubina nie ma linii elektroenergetycznych o napi ęciu znamionowym wy ższym ni ż 110 kV. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą miasta Lubina odbywa si ę z dwóch Głównych Punktów Zasilania (GPZ) 110/20 kV [136]: - GPZ-1 Lubin - Staszica z transformatorami 2x16 MVA, - GPZ-2 Lubin - Przylesie z transformatorami 16+25 MVA, które zasilane s ą wył ącznie elektroenergetycznymi liniami napowietrznymi 110 kV wyprowadzonymi z GPZ - Czarna i GPZ - Polkowice. Ponadto na terenie miasta znajduj ą si ę jeszcze dwa GPZ-ty przemysłowe Zakładów Górniczych, które nie bior ą udziału w zasilaniu strefy komunalno – mieszkaniowej. Na terenie miasta znajduje si ę sie ć dystrybucyjna składaj ąca si ę z napowietrznych, napowietrzno – kablowych i kablowych linii elektroenergetycznych 110 kV, 20 kV i 0,4 kV oraz napowietrznych, wn ętrzowych i wbudowanych elektroenergetycznych stacji transformatorowych 20/0,4 kV [105].

Wła ścicielem sieci elektroenergetycznej na terenie Lubina jest EnergiaPro Koncern Energetyczny SA Oddział w Legnicy, Rejon Dystrybucji Lubin. List ę linii energetycznych na terenie miasta zawiera tabela poni żej [98].

Tabela 3.7 Istniej ące linie energetyczne zasilaj ące na terenie miasta Lubina [98]

Zgodnie z danymi Urz ędu Statystycznego na terenie Lubina na koniec 2013 roku liczba odbiorców energii elektrycznej niskiego napięcia wynosiła prawie 35 tys. gospodarstw domowych. Jej warto ść w ostatnich latach sukcesywnie rosła, podobnie jak zu życie energii przez mieszka ńców miasta. Szczególnie du ży skok zu życia energii miał miejsce w 2012 i 2013 r. Szczegółowe dane przedstawia poni ższa tabela i wykres.

Tabela 3.8 Wykorzystanie energii elektrycznej o niskim napi ęciu na terenie Lubina [GUS]

Parametr 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 liczba odbiorców 27 324 27 367 27 434 27 477 27 576 27 739 28 101 28 384 30 781 30 946 34700 [gosp. dom.] zu życie energii 38 429 40 585 40 354 41 457 42 062 42 428 43 551 44 885 46 048 53 699 56575 [MW/h] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 107 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 3.5 Zmiany wykorzystania energii o niskim napi ęciu na terenie Lubina [GUS]

60 000

55 000 liczba odbiorców [gosp. dom.]

50 000 zu życie energii [MW/h]

45 000

40 000

35 000

30 000

25 000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

3.5 Gospodarka odpadami komunalnymi

3.5.1 Nowy system gospodarki odpadami

Zmiana ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach [22] z dniem 1 lipca 2013 r. wprowadziła w Polsce nowy system gospodarowania odpadami. Obecnie gminy s ą odpowiedzialne za ka żdy z elementów systemu i dzi ęki temu mog ą kształtowa ć sposób gospodarowania odpadami komunalnymi na swoim terenie. Uchwał ą nr XXX/227/13 z dnia 20 listopada 2013 r. Rada Miejska w Lubinie powierzyła MPWiK Sp. z o.o. w Lubinie obowi ązkowe zadania własne gminy utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie miasta. Nowy system gospodarowania odpadami polega głównie na [39]: − przej ęciu przez gminy obowi ązków wła ścicieli nieruchomo ści w zakresie odbierania odpadów komunalnych oraz ich zagospodarowania w zamian za uiszczon ą opłat ę na rzecz gminy; − osi ągni ęciu okre ślonych w art. 3b i art. 3c znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach [22] odpowiednich poziomów: • recyklingu i przygotowania do ponownego u życia nast ępuj ących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysoko ści co najmniej 50% wagowo; • recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości co najmniej 70% wagowo; • ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania: ° do 16 lipca 2013 r. – do nie wi ęcej ni ż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania; ° do 16 lipca 2020 r. – do nie wi ęcej ni ż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.; − organizowaniu przetargów na odbieranie odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, na których zamieszkuj ą mieszka ńcy oraz na których nie zamieszkuj ą mieszka ńcy, a powstaj ą odpady komunalne lub organizowaniu przetargów na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów; − ustanowieniu selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w którym selektywne zbieranie obejmowa ć b ędzie przynajmniej nast ępuj ące frakcje materiałów: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło oraz opakowania wielomateriałowe; proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 108 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

− tworzeniu punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniaj ący łatwy dost ęp dla wszystkich mieszka ńców gminy; − podejmowaniu działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególno ści w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. System gospodarowania odpadami komunalnymi zobowi ązuje równie ż podmioty odbierające odpady komunalne od wła ścicieli nieruchomo ści do: − przekazywania odebranych selektywnie zebranych odpadów do instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów; − przekazywania odebranych zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych; − sporz ądzania i przekazywania gminie kwartalnych sprawozdań.

3.5.2 Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolno śląskiego 2012 Zgodnie z zapisami art. 34. ust. 3 ustawy o odpadach [23], plany gospodarki odpadami opracowywane s ą obecnie na poziomie krajowym i wojewódzkim (rezygnacja z planów powiatowych i gminnych). W Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolno śląskiego 2012 [140], opracowanym na lata 2012 – 2017, okre ślono docelowe granice regionów gospodarki odpadami komunalnymi, ze wskazaniem gmin wchodz ących w skład danego regionu. Wyznaczając nowe regiony gospodarki odpadami kierowano si ę ustaw ą o odpadach , wg której podstaw ą gospodarki odpadami komunalnymi powinny sta ć si ę tzw. regiony gospodarki odpadami komunalnymi , w których liczba mieszka ńców nie powinna by ć mniejsza ni ż 150 tys. Gmina Miejska Lubin przynale ży do Regionu Północnego, obejmuj ącego 28 gmin.

Rysunek 3.6 Region Północny w wojewódzkim systemie gospodarowania odpadami [140]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 109 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Poni ższa tabela przedstawia wykaz instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych w Regionie Północnym zgodnie z uchwał ą Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 26 lutego 2015 r. [18].

Tabela 3.9 Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) [18]

3.5.3 Gospodarka odpadami komunalnymi w Lubinie

Usługi odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych z nieruchomo ści na terenie Gminy Miejskiej Lubin świadczy konsorcjum firm A.SA Eko Polska Spółka z o.o. z siedzib ą w Zabrzu, Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych van Gansewinkel Legnica Sp. z o.o. z siedzib ą w Legnicy oraz Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. z Zabrza. Zebrane z terenu Gminy Miejskiej Lubin odpady komunalne obejmuj ące odpady zmieszane, odpady ulegaj ące biodegradacji oraz pozostało ści po segregacji odpadów przekazywane s ą do dwóch Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) w Lubinie: - „MUNDO” Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. - Ekopartner Lubin Sp. z o.o. Wła ściciele nieruchomo ści, na podstawie zło żonych deklaracji, zostali wyposa żeni w pojemniki do zbierania odpadów komunalnych. Na odpady zmieszane przeznaczono pojemniki w kolorze czarnym, na odpady segregowane w kolorach zielonym, żółtym, niebieskim oraz br ązowym. Pojemniki s ą utrzymywane (myte i dezynfekowane) przez firm ę odbieraj ącą odpady w ramach opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jak ą maj ą obowi ązek uiszcza ć wła ściciele nieruchomo ści na terenie Gminy Miejskiej Lubin. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 110 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

1 lipca 2013 r. przy ul. Zielonej 1 uruchomiony został Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). W ramach opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, mieszka ńcy mog ą oddawa ć selektywnie zbierane odpady komunalne. W celu ułatwienia mieszka ńcom Lubina segregacji odpadów funkcjonuje równie ż Mobilny Punkt Zbierania Odpadów (MPZO), do którego w wyznaczonych miejscach zgodnie z harmonogramem, mo żna oddawa ć zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny (w tym świetlówki), chemikalia, zu żyte baterie i akumulatory, przeterminowane leki. Jak wynika z Analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy Miejskiej Lubin za 2014 r. [39], przygotowanej przez MPWiK, lubiński system gospodarki odpadami działa poprawnie. Masa odpadów komunalnych zmieszanych odebrana w 2014 roku od wła ścicieli nieruchomo ści poło żonych na terenie miasta wyniosła 23 286,4 Mg, z czego wszystkie odpady ulegaj ące biodegradacji zostały oddane do odzysku. Poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w 2014 roku został osi ągni ęty [39]. Bior ąc pod uwag ę wymagania rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych [12] poziom recyklingu i przygotowania do ponownego u życia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, liczony ł ącznie dla wszystkich podanych frakcji odpadów komunalnych wyniósł w 2014 r. 19,11% (ponad 5% wi ęcej ni ż poziom wymagany rozporz ądzeniem). Ponadto, osi ągni ęty został 100% poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami odpadów budowlanych i rozbiórkowych (remontowo – budowlanych) [39]. Z informacji przekazanych przez MUNDO Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami Spółka z o.o., w 2014 r. na składowisku przy ul. Zielonej 1 w Lubinie zdeponowane zostało 74,2 tys. Mg odpadów. Poni ższy rysunek przedstawia zmiany w ilo ści odpadów komunalnych składowanych na składowisku MUNDO w ci ągu ostatniej dekady. Zmiany w funkcjonowaniu systemu gospodarki odpadami na przestrzeni ostatnich lat przynosz ą pozytywne skutki w postaci systematycznego ograniczania ilo ści odpadów trafiaj ących na składowisko.

Rysunek 3.7 Ilo ść odpadów unieszkodliwionych na składowisku MUNDO w Lubinie.

200,0 [tys. Mg]

150,0

100,0

50,0

0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

MPWiK prowadzi systematyczn ą kampani ę informacyjn ą dla mieszka ńców nt. systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Lubinie. Kampania obejmuje spoty radiowe i telewizyjne, publikacje prasowe oraz informacje na portalu www.lubin.pl. Na bie żą co dost ępna jest strona internetowa www.odpady.lubin.pl, na której znajduj ą si ę wszelkie dane na temat gospodarki odpadami na terenie Gminy Miejskiej Lubin dotycz ące m.in. segregacji odpadów, funkcjonowania PSZOK i MPZO, a tak że harmonogramów odbioru odpadów oraz wysoko ści opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 111 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

4. CELE STRATEGICZNE OCHRONY ŚRODOWISKA

4.1 Główne cele poprzednich programów ochrony środowiska

Generalny cel pierwszego Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin , uchwalonego przez Rad ę Miejsk ą w sierpniu 2003 r., okre ślony został jako: „ Usprawnienie zarz ądzania ochron ą środowiska w mie ście” [99]. Tak przyj ęty generalny cel Programu zakładał, że usprawnienie zarz ądzania ochron ą środowiska doprowadzi do spełnienia wymogów obowi ązuj ącego prawa w tym zakresie, wypracowania skutecznych mechanizmów koordynacji działa ń chroni ących środowisko, zapewni przestrzeganie przepisów i sprawny przepływ informacji, pozwalaj ący na skuteczne monitorowanie środowiska, a w konsekwencji zapewni wysoki poziom jako ści życia mieszka ńców Lubina. W aktualizacji Programu ochrony środowiska z lipca 2008 r. przyj ęto natomiast, jako cel generalny: „ Wysok ą jako ść życia mieszka ńców przy poszanowaniu środowiska naturalnego ” [100]. Okre ślony w ten sposób cel wskazuje, że nadrz ędn ą trosk ą władz miasta pozostaje wysoki poziom życia wszystkich mieszka ńców. Jego osi ągni ęcie uwzgl ędnia ć jednak musi dobro ochrony poszczególnych komponentów środowiska naturalnego. U podstaw tak sformułowanego celu generalnego le żało pragnienie zapewnienia zrównowa żonego rozwoju miasta Lubina, w którym poprzez integracj ę działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej i trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, zaspokajane b ędą potrzeby obecnych i tworzone warunki do zaspokojenia potrzeb przyszłych pokole ń. Program ochrony środowiska przyj ęty w lutym 2012 r. wprowadził nowy cel strategiczny: „ Kształtowanie gospodarki komunalnej i przemysłowej oraz świadomo ści ludno ści zmierzaj ące do minimalizowania zagro żeń dla mieszka ńców oraz środowiska przyrodniczego Gminy Miejskiej Lubin ” [98]. Dla urzeczywistnienia tej wizji w dokumencie sformułowane zostały cele oraz działania w odniesieniu do trzech kategorii czasowych: obecnie realizowane, krótkoterminowe (do 2015 r.) i długoterminowe (do 2019 r.). Cz ęś ciowa ocena realizacji celów została przeprowadzona w ramach Raportu z realizacji PO Ś za lata 2012 i 2013.

4.2 Główny cel strategiczny i priorytety ochrony środowiska

Jednym z trzech celów strategicznych zapisanych w Strategii rozwoju miasta Lubina 2020 jest cel dot. ochrony środowiska: usprawnienie zarz ądzania ochron ą środowiska w mie ście , który przyjmuje si ę jako główny cel strategiczny w niniejszym Programie. W ramach Strategii celowi temu przyporz ądkowane s ą nast ępuj ące cele operacyjne [129]: 1) Usprawnienie gospodarki odpadami stałymi. 2) Koordynacja działa ń zmierzaj ących do ograniczenia oddziaływania przemysłu na środowisko i elementy infrastruktury. 3) Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. 4) Intensyfikacja działa ń zwi ązanych z ochron ą przyrody i kształtowaniem środowiska przyrodniczego. 5) Zmniejszenie oddziaływania hałasu komunikacyjnego w mie ście. 6) Usprawnienie pozyskiwania i rozpowszechniania informacji o środowisku miasta. 7) Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej i ochrona wód w zlewni Zimnicy. 8) Utrzymanie dobrej jako ści powietrza w mie ście. Bior ąc pod uwag ę powy ższe cele, a tak że wnioski z analizy stanu aktualnego poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego oraz sytuacji społeczno – ekonomicznej miasta, przyj ęto nast ępuj ące wzajemnie równowa żne priorytety w zakresie ochrony środowiska na kolejny okres programowania, tj. lata 2016 – 2019: proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 112 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Priorytet 1 – Redukcja komunikacyjnej emisji zanieczyszcze ń oraz hałasu poprzez zwi ększenie sprawno ści i dost ępno ści miejskiej komunikacji zbiorowej. Priorytet 2 – Redukcja niskiej emisji w mie ście poprzez aktywne działania na rzecz likwidacji indywidualnych systemów grzewczych opalanych w ęglem. Priorytet 3 – Kształtowanie postaw eko logicznych mieszka ńców wszystkich grup wiekowych oraz zapewnianie udziału społecze ństwa w post ępowaniu na rzecz ochrony środowiska. Priorytet 3 – Ochrona bioró żnorodno ści cennych ekosystemów miasta oraz ich adaptacja dla edukacji ekologicznej i rekreacji mieszka ńców. Priorytet 5 – Podniesienie poziomu segregacji odpadów komunalnych „u źródła”.

4.3 Strategia działa ń dla środowiska do 2023 r. Przyj ęte priorytety stanowi ą integraln ą cz ęść strategii działa ń miasta Lubina w zakresie ochrony środowiska do 2023 r., w ramach której wyznaczono szereg celów, kierunków działa ń i zada ń do realizacji w poszczególnych rozdziałach podzielonych na trzy bloki działa ń strategicznych, co przedstawia poni ższy schemat:

STRATEGIA DZIAŁA Ń DO 2023 R.

DZIAŁANIA POPRAWA JAKO ŚCI OCHRONA ZASOBÓW O CHARAKTERZE ŚRODOWISKA PRZYRODY SYSTEMOWYM I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO

I. Uwzgl ędnieni e zasad VI. Ochrona przyrody XI. Poprawa jako ści ochrony środowiska i krajobrazu powietrza w strategiach atmosferycznego sektorowych VII. Ochrona i zrównowa żony XII. Ochrona jako ści II. Aktywizacja rynku rozwój lasów wód na rzecz ochrony powierzchniowych środowiska VIII. Ochrona i i podziemnych racjonalne XIII. Ochrona przed III. Zarz ądzanie użytkowanie hałasem i PEM środowiskowe zasobów wodnych XIV. Poprawa IV. Aspekt ekologiczny IX. Ochrona gleb bezpiecze ństwa w planowaniu i powierzchni ekologicznego przestrzennym ziemi XV. Gospodarowanie V. Program edukacji X. Gospodarowanie odpadami dla zrównowa żonego zasobami komunalnymi rozwoju geologicznymi XVI. Program usuwania azbestu proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 113 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Realizowana w niniejszym Programie polityka ochrony środowiska wyra żona jest poprzez poszczególne cele strategiczne i kierunki działa ń zawarte w kolejnych rozdziałach niniejszego opracowania. Przyj ęta polityka ochrony środowiska jest spójna ze Strategi ą rozwoju miasta Lubina 2020, szeregiem dokumentów strategicznych wy ższego szczebla, a tak że aktualnym Programem ochrony środowiska dla województwa dolno śląskiego [141], na co poło żono szczególny nacisk uwzgl ędniaj ąc zwłaszcza rekomendowane tam kierunki działa ń.

Zadania planowane do realizacji, zawarte w poszczególnych rozdziałach tej cz ęś ci opracowania, b ędą słu żyć d ąż eniu do osi ągni ęcia wyznaczonych celów. Wyró żniono trzy rodzaje przedsi ęwzi ęć : - realizowane w okre ślonych latach – jednostkowe przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne, maj ące okre ślony zakres wykonania, nakłady finansowe i okres realizacji; - realizowane na bie żą co – realizowane stale, o cz ęsto nie do ko ńca okre ślonym lub zmiennym zakresie (zale żnym od potrzeb lub dost ępnych zasobów), mog ące wymaga ć lub te ż nie wymaga ć dodatkowych nakładów finansowych; - realizowane cyklicznie – okre ślone przedsi ęwzi ęcia realizowane ka żdego roku, cz ęsto w tym samym czasie i podobnym zakresie.

Celem identyfikacji pochodzenia ka żdego z zawartych w Programie zada ń, w nawiasach kwadratowych podano źródło, na podstawie którego dane zadanie zostało sformułowane. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 114 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

5. DZIAŁANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM

5.1 Uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Zasada rozwoju zrównowa żonego, która w polskim prawie uzyskała rang ę konstytucyjn ą, powinna by ć (wraz z zasadami szczegółowymi) sukcesywnie uwzgl ędniana we wszystkich dokumentach strategicznych sektorów gospodarki. Dokumenty te, zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska [28] oraz ustaw ą o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [31], powinny by ć poddawane tzw. strategicznym ocenom oddziaływania na środowisko (OO Ś, ang. environmental impact assessment ) w celu zbadania, czy rozwi ązania w nich zawarte nie stanowi ą zagro żenia dla środowiska teraz i w przyszło ści. Jest to jeden z podstawowych instrumentów prawnych ochrony środowiska.

5.1.1 Cel do 2023 r.

Wprowadzenie zasad zrównowa żonego rozwoju oraz celów polityki ochrony środowiska do nowo powstaj ących strategii, planów, programów sektorowych dla miasta Lubina.

5.1.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Sukcesywne wł ączanie zasad zrównowa żonego rozwoju oraz celów polityki ochrony środowiska do nowo powstaj ących oraz cyklicznie aktualizowanych strategii, planów i programów sektorowych dla miasta Lubina. - Przeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektów strategii, planów i programów sektorowych dla miasta Lubina, zgodnie z wymaganiami ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [31]. - Uwzgl ędnianie wyników strategicznej oceny oddziaływania na środowisko w ostatecznej tre ści dokumentów poddanych tej procedurze. - Monitoring włączania zasad zrównowa żonego rozwoju i celów środowiskowych do dokumentów strategicznych oraz wdra żania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko.

5.1.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] I. Uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Sukcesywne włączanie zasad zrównowa żonego rozwoju oraz celów polityki ochrony środowiska do kolejnych 1. UM na bie żą co brak nie dotyczy strategii, planów i programów sektorowych dla miasta Lubina. [propozycja autorska] Przeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektów strategii, planów i programów 2. UM na bie żą co brak nie dotyczy sektorowych dla miasta Lubina, zgodnie z obowi ązuj ącym prawem. [propozycja autorska] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 115 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

5.2 Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska

Wojewódzki program ochrony środowiska [141] postuluje aktywizacj ę mechanizmów rynkowych do wspierania działa ń w zakresie ochrony środowiska. Powinno to zapewni ć rozwój produkcji towarów i usług mniej obci ąż aj ących środowisko, prowadz ących do bardziej zrównowa żonej konsumpcji, a tak że zachowanie i tworzenie miejsc pracy (tzw. zielonych miejsc pracy) w dziedzinach mniej obci ąż aj ących środowisko, a tak że wprowadzanie tzw. zielonych zamówie ń publicznych. Zielone miejsca pracy (ang. Green-collar jobs, green jobs ) to miejsca pracy powstałe w wyniku wł ączenia zasady zrównowa żonego rozwoju w procesy modernizacyjne. S ą to przede wszystkim prace zwi ązane z sektorem transportu zbiorowego, odnawialnych źródeł energii, budownictwa i gospodarki odpadami.

Zielone zamówienia publiczne (ang. Green public procurement , czyli GPP) oznaczaj ą polityk ę, w ramach której podmioty publiczne wł ączaj ą kryteria i/lub wymagania środowiskowe do procedur udzielania zamówie ń publicznych oraz poszukuj ą rozwi ąza ń minimalizuj ących negatywny wpływ produktów i usług na środowisko w całym cyklu życia (tych produktów lub usług). Uwzgl ędnianie aspektów środowiskowych w procedurach zamówie ń publicznych mo że polega ć na wł ączaniu kryteriów środowiskowych (w okre ślonych prawem granicach) do: 1. wymaga ń technicznych zawartych w opisie przedmiotu zamówienia, np. opisywanie przedmiotu zamówienia poprzez wskazanie wymaga ń funkcjonalnych, które mog ą obejmowa ć opis oddziaływania na środowisko (mo żliwo ść tak ą stwarza art. 30 ust. 6 ustawy Prawo zamówie ń publicznych [30]), mo żliwo ść żą dania od wykonawców przedstawienia wariantów ekologicznych oferowanych produktów i usług; 2. kryteriów kwalifikacji wykonawców do udziału w post ępowaniu, np. żą danie za świadcze ń, że oferowane produkty i/lub usługi odpowiadaj ą okre ślonym normom lub specyfikacjom, działania wykonawcy s ą zgodne z normami jako ściowymi, normami zarz ądzania środowiskiem, a tak że obowi ązek wykluczenia z post ępowania o udzielenie zamówienia wykonawcy, który został prawomocnie skazany za przest ępstwo przeciwko środowisku; 3. kryteriów oceny ofert (cena + kryteria pro środowiskowe), np. zastosowanie najlepszych dost ępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko (BAT), ni ższe koszty okresu u żytkowania (cykl życia produktu), lub inne konkurencyjne wła ściwo ści przedmiotu zamówienia dotycz ące jego wpływu na środowisko (poza cen ą); 4. warunków realizacji umowy, np.: a. stosowanie odpadów jako zamienników surowców naturalnych, b. ograniczanie zu życia materiałów, w tym np. zmniejszanie masy opakowa ń, c. ponownego wykorzystanie produktów ubocznych i odpadów, d. minimalizacja ilo ści wytwarzanych odpadów, e. ograniczanie szkodliwo ści wytwarzanych odpadów, f. zmniejszanie zu życia wody, g. zmniejszanie emisji zanieczyszcze ń do wód i powietrza, h. używanie pojemników wielokrotnego u żytku, i. wykonywanie dostaw poza godzinami szczytu.

Wszystkie pro środowiskowe wymagania, kryteria i zapisy umowy muszą by ć powi ązane z przedmiotem zamówienia, jasno zdefiniowane, upublicznione oraz nie mog ą prowadzi ć do naruszenia podstawowych w dziedzinie zamówie ń publicznych zasad: zachowania uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 116 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Na oficjalnej stronie Urz ędu Zamówie ń Publicznych, w zakładce „Zielone zamówienia publiczne” [135] znajduje si ę szereg przydatnych informacji, dokumentów, podr ęczników i komunikatów, a tak że orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwo ści Unii Europejskiej oraz Krajowej Izby Odwoławczej dot. zielonych zamówie ń publicznych. Urz ąd publikuje równie ż przykłady dobrych praktyk zrównowa żonych zamówie ń publicznych.

5.2.1 Cel do 2023 r.

Uwzgl ędnienie aspektów środowiskowych w procedurach zamówie ń publicznych.

5.2.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Uwzgl ędnianie w post ępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego organizowanym przez administracj ę rz ądow ą i samorz ądow ą wymogów ekologicznych. - Aktywizacja podmiotów do realizacji działa ń w zakresie ochrony środowiska. - Przeprowadzenie kampanii społecznej promuj ącej zrównowa żone wzorce konsumpcji. - Przeprowadzenie kampanii społecznej kształtuj ącej ekologiczne i zrównowa żone wzorce konsumpcji. - Stosowanie systemu „zielonych zamówie ń” w post ępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego organizowanych przez wszystkie instytucje korzystaj ące ze środków publicznych. - Kształtowanie równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady „zanieczyszczaj ący płaci”, wraz z uwzgl ędnieniem kosztów zewn ętrznych. - Wprowadzenie etykiet informuj ących o produktach ekologicznych i ich promocja w przestrzeni społecznej. - Przygotowanie propozycji systemu zach ęt finansowych i fiskalnych sprzyjaj ących tworzeniu zielonych miejsc pracy. - Wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy”.

5.2.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

W dziedzinie Aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska nie planuje si ę w najbli ższych latach realizacji konkretnych zada ń inwestycyjnych lub pozainwestycyjnych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 117 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

5.3 Zarz ądzanie środowiskowe

Systemy zarz ądzania środowiskowego zacz ęły kształtowa ć si ę w II połowie XX w. jako odpowied ź na problemy przedsi ębiorstw powstaj ące na styku działalno ści człowieka i ochrony środowiska naturalnego. Ich zadaniem było zminimalizowanie szkodliwego wpływu procesów produkcyjnych na środowisko. Stanowi ą dobrowolne zobowi ązania podmiotów do pojmowania działa ń maj ących na celu prawidłowe zarz ądzanie środowiskiem. Obecnie wśród systemów zarz ądzania środowiskowego najistotniejsz ą rol ę odgrywaj ą dwa standardy: - ISO 14001:2004 – opracowany przez Mi ędzynarodow ą Organizacj ę Normalizacyjn ą (ISO) Ervironmental Management Systems, czyli System Zarz ądzania Środowiskowego (SZ Ś) – stosowany na całym świecie przez ró żne organizacje i coraz bardziej popularny w Polsce. - EMAS – System Ekozarz ądzania i Audytu (Eco Management and Audit Scheme) opracowany przez Komisj ę Europejsk ą – rejestracja w systemie mo żliwa jest tylko w przypadku podmiotów posiadaj ących swoje główne siedziby na terenie UE. Wśród najpopularniejszych standardów, które definiuj ą wymagania odno śnie systemów środowiskowych, Wojewódzki PO Ś wymienia ponadto [141]: - FSC - System Certyfikacji Kontroli Pochodzenia Produktu oraz Gospodarki Le śnej. - ISO 50001 - System Zarz ądzania Energi ą.

O rejestracj ę w systemie EMAS mog ą ubiega ć si ę nie tylko firmy, ale równie ż instytucje u żyteczno ści publicznej, placówki naukowe i edukacyjne oraz urz ędy administracji publicznej. Zgodnie z europejsk ą zasad ą subsydiarno ści, odpowiedzialno ść i główny wysiłek poprawy stanu środowiska naturalnego spoczywa na mo żliwie najni ższym szczeblu samorz ądowym, czyli gminie. System EMAS jest skutecznym narz ędziem kształtowania wiarygodnego wizerunku oraz zarz ądzania urz ędem w sposób przyjazny dla środowiska i bud żetu gminy. Administracja wdra żaj ąc system EMAS mo że liczy ć nie tylko na popraw ę wizerunku urz ędu ale równie ż na wymierne oszcz ędno ści zwi ązane z podnoszeniem efektywno ści energetycznej oraz zrównowa żonym gospodarowaniem zasobami. Wdro żenie systemu EMAS oznacza stosowanie si ę do najwy ższych standardów ochrony środowiska. System EMAS funkcjonuje w oparciu o Rozporz ądzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarz ądzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) . 15 lipca 2011 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyj ął ustaw ę o krajowym systemie ekozarz ądzania i audytu (EMAS) [25]. Na mocy tej ustawy Minister Środowiska prowadzi polityk ę w zakresie rozwoju systemu oraz współpracuje z organami Unii Europejskiej w tym zakresie. Rejestr krajowego systemu ekozarz ądzania i audytu EMAS prowadzi Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Wg stanu na pocz ątek sierpnia 2015 r. w systemie zarejestrowanych jest 48 organizacji (brak podmiotów z Lubina). GDO Ś jest równie ż organizatorem szkole ń dla administracji samorz ądowej po świ ęconych systemowi EMAS. Na oficjalnej stronie internetowej EMAS, prowadzonej przez Generaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska [132] znajduje si ę wspomniany rejestr podmiotów, a tak że szereg poradników, broszur oraz informacji o szkoleniach i korzy ściach z rejestracji w systemie.

5.3.1 Cel do 2023 r.

Wdrożenie systemów zarz ądzania środowiskowego w mie ście Lubinie.

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 118 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

5.3.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Wprowadzanie „zielonych zamówie ń” promuj ących w post ępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego firmy posiadaj ące certyfikaty zarz ądzania środowiskowego przez uzyskanie przez nie dodatkowych punktów. - Upowszechnienie w śród społecze ństwa logo EMAS i normy ISO 14001 a tak że logo CP jako znaków jako ści środowiskowej firmy b ędącej wytwórc ą danego wyrobu lub świadcz ącej okre ślon ą usług ę. - Podniesienie presti żu instytucji publicznej posiadaj ącej certyfikat zarz ądzania przez akcj ę w śród społecze ństwa dotycz ącą znaczenia takiego certyfikatu. - Ograniczenie cz ęstotliwo ści i uproszczenie trybu kontroli w zakresie ochrony środowiska, podmiotów posiadaj ących certyfikaty zarz ądzania środowiskowego. - Ograniczenie kosztów zwi ązanych z wdro żeniem systemów zarz ądzania środowiskowego przez przedsi ębiorstwa i instytucje.

5.3.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

W dziedzinie Zarz ądzanie środowiskowe nie planuje si ę w najbli ższych latach realizacji konkretnych zada ń inwestycyjnych lub pozainwestycyjnych.

5.4 Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym

Zadania własne gminy, zgodnie z art. 7 pkt. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym [33] obejmuj ą w szczególno ści sprawy ładu przestrzennego , gospodarki nieruchomo ściami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej. Planowanie przestrzenne (wraz z ochron ą środowiska, przyrody i wód), nale ży do niezwykle wa żnych zbiorowych potrzeb wspólnoty, których zaspokojenie nale ży do obowi ązków gminy. Ład przestrzenny jest równie ż nieodł ącznym atrybutem konstytucyjnie gwarantowanego rozwoju zrównowa żonego. W ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [29], która zast ąpiła ustaw ę z 1994 r., w art. 1 ust. 1 stwierdza si ę, że ład przestrzenny (i zrównowa żony rozwój) s ą podstaw ą działa ń zwi ązanych z kształtowaniem polityki przestrzennej i z przeznaczaniem terenów oraz ustalaniem zasad ich zagospodarowania (zabudowy). W celu zachowania walorów krajobrazowych, otwartych przestrzeni rolno – le śnych oraz korytarzy ekologicznych, gmina powinna sukcesywnie sporz ądza ć miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego równie ż dla terenów rolniczych, co zablokuje niekontrolowany rozwój zabudowy na podstawie decyzji administracyjnych (decyzje o warunkach zabudowy). W obecnym porz ądku prawnym, decyzje te nie musz ą zachowywa ć zgodno ści z zapisami Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubina [136], bowiem wydawane s ą na podstawie przepisów prawa, a Studium nie jest aktem prawa miejscowego. Wprowadzanie zapisów Studium do mpzp stanowi metod ę kontroli rozwoju terenów zainwestowanych oraz wpływu na zachowanie cennych ekosystemów w mie ście oraz kształtowanie spójnego systemu przyrodniczego.

5.4.1 Cel do 2023 r.

Implementacja zasad zrównowa żonego rozwoju do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 119 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

5.4.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wymaga ń dotycz ących ochrony środowiska wynikaj ących z opracowa ń ekofizjograficznych i prognoz oddziaływania na środowisko. - Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego dla miasta Lubina. - Wdra żanie wytycznych dotycz ących wyznaczania korytarzy ekologicznych. - Wprowadzanie precyzyjnych zapisów dotycz ących terenów zielonych przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. - Uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obszarów nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi. - Wła ściwe planowanie przestrzenne uwzgl ędniaj ące problemy zwi ązane z uci ążliwo ści ą komunikacyjn ą (zagro żenie hałasem), ochron ą zasobów wodnych, zagro żeniem powodziowym. - Uwzgl ędnienie w mpzp zalesie ń gruntów porolnych. - Wdro żenie mechanizmów monitorowania i utrzymania ładu przestrzennego. Działania kierunkowe, wynikaj ące z POP dla strefy dolno śląskiej [97]: - Uwzgl ędnianie w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w mpzp sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umo żliwiaj ących ograniczenie emisji pyłu zawieszonego PM10, tlenków azotu (NO x) i Niemetanowych Lotnych Zwi ązków Organicznych (NMLZO), poprzez działania polegaj ące na: ° wprowadzaniu zieleni ochronnej i urz ądzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miasta (place, skwery), ° zachowaniu istniej ących terenów zieleni i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miasta, ° preferowanie podł ączania nowych obiektów do sieci ciepłowniczej w rejonach obj ętych centralnym systemem ciepłowniczym, ° modernizowaniu układu komunikacyjnego celem przeniesienia ruchu poza ścisłe centrum miasta, ° reorganizacji układu komunikacyjnego oraz wprowadzeniu stref zamkni ętych dla ruchu samochodowego w ścisłym centrum miasta, ° zapewnieniu obsługi transportem zbiorowym na etapie tworzenia planów miejscowych i wydawania decyzji o warunkach zabudowy, ° zakazie lokalizowania niskich rozproszonych źródeł technologicznych emisji NMLZO wśród zabudowy mieszkaniowej. - W decyzjach środowiskowych dla budowy i przebudowy dróg: ° zalecenie stosowania wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych pasów zieleni izolacyjnej (z ro ślin o du żych zdolno ściach fitoremediacyjnych), ° zalecenie stosowania ekranów akustycznych pochłaniaj ących typu "zielona ściana" zamiast najcz ęś ciej stosowanych ekranów odbijaj ących, ° planowanie rozbudowy miasta w sposób zapobiegaj ący suburbanizacji.

5.4.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] II. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym Uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego 1. wymaga ń ochrony środowiska UM na bie żą co brak nie dotyczy i gospodarki wodnej, w tym prognoz oddziaływania na środowisko proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 120 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] i opracowa ń ekofizjograficznych. [propozycja autorska]

Prowadzenie racjonalnej polityki przestrzennej (kształtowanie przestrzeni), 2. uwzgl ędniającej warto ści przyrodnicze i UM na bie żą co brak nie dotyczy ład przestrzenny. [propozycja autorska]

5.5 Program edukacji dla zrównowa żonego rozwoju

Pierwszy Program Edukacji Ekologicznej dla Gminy Miejskiej Lubin (PEE) opracowany został w 2004 r., a zaktualizowany w 2009 r. (jako integralna cz ęść Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019 [98]). Podstaw ą opracowania PEE był Narodowy Program Edukacji Ekologicznej z 2001 r., b ędący dokumentem wykonawczym dla uaktualnionej w tym samym roku Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej (nosz ącej podtytuł: „Przez Edukacj ę do Zrównowa żonego Rozwoju”). Horyzont czasowy zada ń zawartych w dokumencie wykonawczym si ęgał 2004 roku. W 2005 r. na szczeblu wojewódzkim powstał Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska, b ędący konsekwencj ą przyj ęcia Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i mający swoje odniesienie do celów jej programu wykonawczego. Program zawierał plan działa ń na lata 2006 – 2015. Jak wida ć, w trakcie ostatniej dekady od opracowania pierwszego PEE dla Lubina, dokumenty strategiczne rangi krajowej i wojewódzkiej dotycz ące edukacji ekologicznej uległy dezaktualizacji. Z ekspertyzy wykonanej w 2012 r. dla Ministerstwa Środowiska dotycz ącej edukacji dla zrównowa żonego rozwoju w Polsce wynika, iż obecnie brakuje aktualnego dokumentu nakre ślaj ącego kierunek edukacji dla zrównowa żonego rozwoju na poziomie krajowym [56]. W polskim systemie legislacyjnym zagadnienia zwi ązane z koncepcj ą zrównowa żonego rozwoju zostały umiejscowione w licznych aktach prawnych, pocz ąwszy od zapisu w art. 5 Konstytucji RP. W ustawach i rozporz ądzeniach obowi ązek edukowania lub informowania Polaków w zakresie zrównowa żonego rozwoju oraz stanu środowiska nakładany jest nie tylko na o środki edukacji, ale tak że na spółki komunalne, administracj ę terenów cennych przyrodniczo oraz samorz ąd terytorialny. Edukacja dla zrównowa żonego rozwoju uwzgl ędniona jest równie ż w pi ęciu spo śród dziewi ęciu zintegrowanych strategii rozwoju, które powstały w oparciu o ustaw ę z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju [32]. Na stronie internetowej przygotowanej przez Ministerstwo Środowiska dla nauczycieli [133] znalazła si ę nast ępuj ąca definicja edukacji dla zrównowa żonego rozwoju (EZR) – „to poj ęcie szersze ni ż edukacja przyrodnicza czy ekologiczna. Oprócz kwestii środowiskowych zawiera równie ż zagadnienia społeczne, takie jak prawa człowieka, zró żnicowanie kulturowe, zdrowie i aspekty ekonomiczne, np. zrównowa żona produkcja i konsumpcja. EZR to nie tylko przekazywanie wiedzy, ale te ż kształtowanie krytycznego i twórczego my ślenia, zajmowanie si ę problemami, poszukiwanie ich rozwi ąza ń. EZR jest procesem trwaj ącym całe życie, od wczesnego dzieci ństwa do kształcenia wy ższego oraz osób dorosłych i wychodzi poza edukacj ę formaln ą”. Zdaniem autorów ekspertyzy [56] jednostki samorz ądu terytorialnego powinny przykłada ć wi ększ ą wag ę do funkcjonowania szkół w kontek ście edukacji dla zrównowa żonego rozwoju. W obecnym stanie prawnym nie ma mo żliwo ści wpływania na poza dydaktyczne działania pojedynczych szkół odgórnie, gdy ż t ą cz ęś ci ą ich funkcjonowania zajmuj ą si ę jednostki samorz ądu terytorialnego. Działania w zakresie sukcesywnej poprawy stanu technicznego infrastruktury teleinformatycznej szkół powinny proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 121 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

znale źć si ę w planach jednostek samorz ądu terytorialnego, które s ą organami prowadz ącymi placówki. Zaleca si ę wykorzystanie w tym celu środków dost ępnych w ramach funduszy unijnych. Nale ży równie ż przyło żyć wi ększ ą wag ę do takich aspektów funkcjonowania placówek, jak oszcz ędne gospodarowanie wod ą, energi ą elektryczn ą oraz ciepln ą, czy zapewnienie odpowiedniej liczby pojemników na segregacj ę odpadów. Eksperci zwracaj ą ponadto uwag ę na deficyt współpracy na wszystkich poziomach, pomi ędzy ró żnymi podmiotami w zakresie edukacji dla zrównowa żonego rozwoju. Współpraca na poziomie mi ędzysektorowym funkcjonuje cz ęś ciowo nieformalnie, głównie dzi ęki inicjatywom organizacji pozarz ądowych, czy środowiska naukowego. Współpraca ministerstw w zakresie EZR polega na realizacji wspólnych programów oraz wydawaniu lub opiniowaniu dokumentów strategicznych. Na szczeblu lokalnym nawi ązywana jest szeroka, nieformalna współpraca pomi ędzy organizacjami i instytucjami zajmuj ącymi si ę edukacj ą, a jednocze śnie niewielu nauczycieli współpracuje z organizacjami pozarz ądowymi. Współpraca wewn ątrzszkolna w zakresie EZR (pomi ędzy nauczycielami ró żnych przedmiotów) odbywa si ę ró żnie w zale żno ści od placówki. Współpraca pomi ędzy szkołami i uczelniami, a przedsi ębiorcami (pracodawcami) jest na niezadawalaj ącym poziomie. Świadomo ść osób dorosłych w zakresie zrównowa żonego rozwoju równie ż prezentuje niezadowalaj ący poziom. Zdaniem autorów ministerialnej ekspertyzy, podniesienie świadomo ści w zakresie zrównowa żonego rozwoju dorosłych Polaków powinno stanowi ć priorytet EZR. Edukacja dorosłych to przede wszystkim uniwersytety otwarte, studia podyplomowe, kursy i szkolenia, a za jej rozwój w du żym stopniu odpowiadaj ą struktury samorz ądowe, a tak że edukacja w miejscu pracy. Najlepszym sposobem podniesienia świadomo ści ekologicznej dorosłych jest zaanga żowanie du żej grupy mieszka ńców w procesy decyzyjne. Do osób dorosłych powinno si ę przemawia ć j ęzykiem korzy ści oraz poprzez restrykcje prawne. Edukacja pozaformalna skierowana jest zarówno do dorosłych, jak i do dzieci i młodzie ży, a równocze śnie jest jedynym źródłem dotarcia do osób dorosłych nieobj ętych edukacj ą systemow ą. Podmiotami, które powinny realizowa ć procesy edukacji pozaformalnej w zakresie EZR s ą przede wszystkim: instytucje i urz ędy centralne oraz samorz ądowe, administracja terenów cennych przyrodniczo, organizatorzy wypoczynku i turystyki, organizacje społeczne, ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe, zakłady pracy, rodziny oraz środki masowego przekazu. Nale ży poło żyć szczególny nacisk na popularyzacj ę i poprawne rozumienie terminu „edukacja dla zrównowa żonego rozwoju”, tak aby działania zaplanowane w ramach programu nie ograniczały si ę jedynie do dalszego prowadzenia edukacji ekologicznej lub wr ęcz edukacji przyrodniczej. Bardzo istotne jest informowanie przy okazji konsultacji społecznych wszystkich zainteresowanych grup mieszka ńców oraz podmiotów zaanga żowanych obecnie w prowadzenie edukacji ekologicznej na terenie Lubina o rozszerzonym zakresie i przedmiocie edukacji dla zrównowa żonego rozwoju. Jednym z najwa żniejszych celów powinno by ć nawi ązanie i ustrukturyzowanie współpracy wszystkich lokalnych uczestników procesu edukacyjnego, aby dalsze działania prowadzone były w sposób skoordynowany i wła ściwie ukierunkowany. Wskazane jest systematyczne rozbudzanie zainteresowania nauczycieli i edukatorów lokalnych Strategi ą Edukacji dla Zrównowa żonego Rozwoju oraz zwi ązanymi z ni ą dokumentami rangi europejskiej i krajowej, wł ącznie z ministerialn ą ekspertyz ą i wynikaj ącymi z niej rekomendacjami. Nale ży równie ż opracowa ć mo żliwe do cyklicznego wykorzystania narz ędzia oceny poziomu wdro żenia edukacji dla zrównowa żonego rozwoju wśród społeczno ści lokalnych. Do liderów prowadz ących do tej pory skuteczn ą działalno ść w zakresie edukacji ekologicznej w Lubinie nale ży zaliczy ć w szczególno ści: - Urz ąd Miejski w Lubinie oraz publiczne placówki edukacyjne na terenie Lubina, - Centrum Edukacji Przyrodniczej w Lubinie, - MPWiK Sp. z o.o. w Lubinie, - Fundacja Ekologiczna "Zielona Akcja" w Legnicy, ul. Wrocławska 41. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 122 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Urz ąd Miejski w Lubinie corocznie organizuje szereg akcji porz ądkowych i kampanii tematycznych skierowanych do wszystkich mieszka ńców miasta, propaguj ących proekologiczne postawy i działania wobec środowiska: V „Czysto ść dla Lubina ” – Kampania edukacyjna prowadzona nieprzerwanie przez Urz ąd Miejski w Lubinie przy współudziale placówek o światowych z terenu miasta od jesieni 1997 r., kierowana jest do dzieci i młodzieży lubi ńskich szkół i przedszkoli. Polega ona na zbiórce zu żytych baterii powszechnego u żytku do specjalnych pojemników dost ępnych we wszystkich placówkach o światowych. Zebrane baterie, stanowi ące odpad uci ąż liwy dla środowiska, przekazywane s ą uprawnionemu odbiorcy do odzysku. Celem kampanii jest przygotowanie dzieci i młodzie ży do selektywnej zbiórki odpadów: zarówno surowców wtórnych, które mo żna przekaza ć odpłatnie do punktów skupu (puszki aluminiowe, makulatura), jak i odpadów problemowych, stanowi ących zagro żenie dla środowiska (zu żyte baterie powszechnego u żytku). Wszystkie placówki bior ące udział w kampanii otrzymuj ą zakupione przez Urz ąd Miejski w Lubinie pakiety materiałów promocyjnych stanowi ących nagrody i upominki dla jej uczestników. Dodatkowe nagrody dla wyró żniaj ących si ę w zbiórce baterii placówek funduje firma odbieraj ąca te baterie. W trakcie prowadzenia kampanii jej uczestnicy zapoznawani s ą z rodzajami odpadów, ich uci ąż liwo ści ą dla środowiska, sposobami zagospodarowania oraz źródłami, w których powstaj ą; nabywaj ą umiej ętno ści ograniczania ilo ści wytwarzanych przez siebie odpadów, segregowania tych, które powstaj ą oraz wła ściwego zagospodarowania surowców wtórnych. W placówkach bior ących udział w kampanii organizowane s ą ró żnego rodzaju tematyczne konkursy, prelekcje, wystawy, akcje informacyjne, przeprowadzane wg indywidualnych pomysłów nauczycieli i uczniów. Obecnie w ramach kampanii prowadzona jest zbiórka zu żytych baterii powszechnego użytku do pojemników dost ępnych we wszystkich placówkach o światowych w niej uczestnicz ących. Zbiórka tych odpadów jest o tyle istotna, że wyrzucone do śmieci wywieraj ą szkodliwy wpływ na środowisko. W roku szkolnym 2014/2015 w kampania udział wzi ęło 35 szkół i przedszkoli z terenu miasta Lubina, które ł ącznie zebrały 4 659 kg baterii. Łącznie od pocz ątku trwania kampanii, tj. od jesieni 1997 roku do chwili obecnej, zebrano ju ż prawie 47 ton tych odpadów.

Tabela 5.1 Wyniki zbiórki baterii z ostatnich 4 lat w ramach kampanii „Czysto ść dla Lubina” Rok szkolny Ilo ść zebranych baterii [Mg]

2011/2012 4,387

2012/2013 4,828

2013/2014 5,004

2014/2015 4,660

V „Sprz ątanie Świata” – międzynarodowa kampania odbywaj ąca si ę na całym świecie w trzeci weekend wrze śnia. Polega na zbiorowym sprz ątaniu śmieci zalegaj ących w miejscach do tego nie przeznaczonych. Na terenie Lubina w akcj ę anga żuj ą si ę dzieci, młodzie ż szkolna, harcerze, członkowie klubów i organizacji ekologicznych, proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 123 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rodzinnych Ogrodów Działkowych, inni ochotnicy. Urząd Miejski w Lubinie co roku dokonuje zakupu worków foliowych oraz foliowych r ękawic jednorazowych, które przekazywane s ą uczestnikom akcji. „Sprz ątanie Świata – Polska” to akcja promuj ąca szereg zasad dotycz ących poszanowania środowiska naturalnego. Jej celem jest propagowanie nie śmiecenia, edukacja odpadowa oraz inicjowanie wszelkich działań, dzi ęki którym zmniejszy si ę negatywny wpływ człowieka na środowisko. Od kilkunastu lat, cyklicznie w trzeci weekend wrze śnia wraz z dzie ćmi w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzie żą , a tak że osobami dorosłymi na terenie Gminy Miejskiej Lubin jest prowadzona szeroka akcja propaguj ąca ograniczanie powstawania odpadów, selektywn ą zbiórk ę odpadów oraz recykling. W ramach prowadzonych działa ń wyszukiwane s ą i usuwane z terenu miasta tzw. dzikie wysypiska. Sprz ątanie Świata w szerokim zakresie anga żuje i integruje społeczno ść lokaln ą Lubina, poprzez działania samorz ądu lokalnego wzrasta świadomo ść ekologiczna mieszka ńców oraz ich dbało ść o upowszechnianie proekologicznych zachowa ń. Corocznie akcja prowadzona jest pod innym hasłem, w roku 2013: Odkrywamy czyst ą Polsk ę, w 2014: „Turysto! Szanuj Środowisko!” , w roku 2015 hasło przedsi ęwzi ęcia brzmi: „Wyprawa – poprawa”, planowana zbiórka odpadów ma słu żyć likwidacji ,,dzikich” wysypisk śmieci i szerokiej edukacji ekologicznej dzieci. Na okoliczno ść ka żdorazowo organizowanej akcji Gmina Miejska Lubin zakupuje worki foliowe na śmieci i jednorazowe r ękawice ochronne, zapewnia tak że odbiór zebranych w ramach przedsi ęwzi ęcia odpadów. W zwi ązku z prowadzon ą akcj ą gmina współpracuje z Regionaln ą Instalacj ą Przetwarzania Odpadów Komunalnych EkoPartner Lubin Sp. z o.o., która bezpłatnie przyjmuje zebrane przez jej uczestników odpady oraz z Miejskim Przedsi ębiorstwem Oczyszczania Sp. z o.o., które nieodpłatnie zbiera i transportuje odpady do RIPOK-u. Do udziału w akcji zapraszane s ą jednostki o światowe z terenu miasta Lubina (tj. przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja oraz szkoły licealne) oraz oddziały Polskiego Zwi ązku Działkowców, a tak że stowarzyszenia i ZHP. W 2013 roku w ramach akcji zebrano odpady w ilo ści 480 kg, za ś w roku 2014 zebrano odpady w ilo ści 1760 kg. Z ka żdym rokiem coraz wi ęcej osób jest zainteresowanych uczestniczeniem w akcji sprz ątania świata, w roku 2014 w przedsi ęwzi ęciu wzi ęło udział ponad 4800 osób.

V „Dzie ń bez samochodu ” – mi ędzynarodowa kampania ekologiczna obchodzona corocznie 22 wrze śnia wie ńcz ąca Tydzie ń Zrównowa żonego Transportu (Tydzie ń Mobilno ści). Corocznie UM w Lubinie organizuje szereg atrakcji z okazji obchodów, skierowanych do mieszka ńców miasta. Akcja promuje kształtowanie pozytywnych, proekologicznych wzorców zachowa ń społecznych oraz przekonuje do korzystania z szerokiej gamy alternatywnych dla samochodów środków transportu Stałym punktem programu jest przejazd rowerowy ulicami miasta, w którym uczestnicy maj ą szans ę zdoby ć nagrody ufundowane przez UM w Lubinie. W „Dniu bez samochodu” promowane jest przemieszczanie si ę na terenie miasta komunikacj ą miejsk ą, alternatywn ą do podró żowania samochodem osobowym. Do czasu wprowadzenia na terenie Gminy Miejskiej Lubin bezbiletowej komunikacji miejskiej – w Dniu bez Samochodu mieszka ńcy miasta mogli korzysta ć z przejazdu środkami komunikacji miejskiej nie płac ąc za przejazd. Działania podejmowane na terenie Gminy Miejskiej Lubin w ramach Europejskiego Tygodnia Zrównowa żonego Transportu maj ą na celu umo żliwienie poznania miasta bez ulicznego hałasu oraz uci ąż liwego ruchu samochodowego, a tak że zach ęcenie proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 124 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

jak najwi ększej liczby osób do wspierania takiego rodzaju transportu, który nie narusza w znacz ący sposób równowagi ekologicznej. Akcja stanowi okazj ę do zwi ększania świadomo ści ekologicznej mieszka ńców małych, du żych miast i aglomeracji, a tak że skłania do poszukiwania alternatywnych rozwi ąza ń zwi ązanych z szeroko poj ętym transportem oraz do próby zmiany postaw wobec nadmiernej eksploatacji samochodów osobowych. Impreza zwi ązana z obchodami Dnia bez Samochodu przygotowywana jest przez pracowników Wydziału Infrastruktury tut. Urz ędu na terenie skate - parku przy ul. Konstytucji 3-Maja w Lubinie, w jej trakcie corocznie organizowany jest Zwykły – Niezwykły przejazd rowerowy ulicami miasta, który skupia dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym, młodzie ż oraz dorosłych. Corocznie zainteresowanie imprez ą wzrasta, w roku 2014 w przedsi ęwzi ęciu wzi ęło udział ok. 800 osób, w roku 2015 ok. 1000 uczestników.

V „Przynie ś niepotrzebne leki do apteki ” – na terenie miasta Lubina od czerwca 2009 roku funkcjonuje stały system zbiórki przeterminowanych lub niewykorzystanych leków, które wyrzucone do śmieci czy kanalizacji wywieraj ą szkodliwy wpływ na środowisko. UM w Lubinie finansuje zakup pojemników na przeterminowane leki, a tak że wykonanie materiałów informacyjnych, słu żą cych promowaniu akcji (plakaty, ulotki). Zebrane medykamenty s ą raz w miesi ącu przekazywane do zakładu unieszkodliwiania odpadów. Celem akcji prowadzonej pod hasłem „Przynie ś niepotrzebne leki do apteki” jest stworzenie mieszka ńcom miasta Lubina mo żliwo ści pozbywania się z apteczek domowych zalegaj ących tam medykamentów w sposób bezpieczny dla środowiska . Dotychczasowy efekt akcji (stan na dzie ń 31.08.2015r.), trwaj ącej nieprzerwanie od maja 2009 roku, to zbiórka 10 167 kg niepotrzebnych leków . Zebrane odpady przekazywane s ą raz w miesi ącu do zakładu unieszkodliwiania odpadów. Obecnie w akcji udział bierze 30 aptek.

Tabela 5.2 Wyniki zbiórki w ramach kampanii „Przynie ś niepotrzebne leki do apteki” Rok Ilo ść zebranych leków [Mg]

2011 1,273

2012 1,707

2013 1,023

2014 2,743

2015 (I-VIII) 1,852

W okresie od połowy wrze śnia do ko ńca grudnia 2014 r. Urz ąd Miejski przeprowadził akcj ę informacyjno-edukacyjn ą na temat zakazu spalania odpadów, realizowan ą poprzez kolporta ż materiałów dotycz ących zakazu spalania odpadów (plakaty i ulotki) skierowanych do dwóch grup odbiorców: do wła ścicieli domków/lokali z indywidualnym systemem grzewczym i/lub terenem zieleni na posesji oraz do u żytkowników 31 rodzinnych ogrodów działkowych (ROD) poło żonych na terenie miasta. Kolporta ż materiałów do obu grup odbiorców realizowany był za po średnictwem funkcjonariuszy Stra ży Miejskiej przy okazji wykonywania czynno ści słu żbowych (przekazano do wykorzystania ok. 1 000 szt. ulotek), natomiast do u żytkowników ROD za po średnictwem organów samorz ądów PZD w ROD proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 125 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

(przekazano ł ącznie 150 plakatów w dwóch formatach oraz 2 200 szt. ulotek). Akcje tego typu b ędą kontynuowane w kolejnych latach w ramach realizacji działania pn. Edukacja ekologiczna (działanie dwunaste o kodzie DssDsEEk), wynikaj ącego z ustale ń Programu ochrony powietrza dla strefy dolno śląskiej [97]. Urz ąd Miejski w Lubinie wspiera równie ż coroczne akcje i konkursy ekologiczne organizowane przez placówki edukacyjne, poprzez zakup nagród rzeczowych dla laureatów. Władze samorz ądowe Lubina dysponuj ą szeregiem ró żnych no śników informacji i kanałów komunikacji, które są wykorzystywane w kampaniach edukacyjnych skierowanych do mieszka ńców miasta – od ulotek, plakatów, bilbordów, artykułów w prasie lokalnej oraz serwisie internetowym www.lubin.pl, programów w regionalnych stacjach telewizyjnych, animacje na ekranach LED i monitorach zainstalowanych w autobusach MPK, wielkoformatowe plakaty typu „city light” na przystankach autobusowych, czy wystawy plenerowe, a ż po konferencje prasowe, informacje na oficjalnych profilach miasta w mediach społeczno ściowych, a tak że serwisy informacyjne wysyłane poczt ą elektroniczn ą do stałych odbiorców.

W 2014 r. roku Gmina Miejska Lubin zrealizowała projekt pn.: „Budowa edukacyjnej ście żki przyrodniczej z elementami ochrony bioró żnorodno ści w dolinie Zimnicy na terenie miasta Lubin – Etap I” współfinansowany z środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolno śląskiego na lata 2007-2013, którego celem jest poprawa świadomo ści ekologicznej mieszka ńców miasta Lubina. W I etapie inwestycja obj ęła obszar zespołu krajobrazowo przyrodniczego doliny Zimnicy. W etapie II planuje si ę przedłu żenie ście żki i wł ączenie w obr ęb inwestycji poło żonego w pobli żu zbiornika wodnego. W ramach przedsi ęwzi ęcia powstała równie ż interaktywna strona internetowa [131], na której mo żna zapozna ć si ę z bogatym materiałem tekstowym i graficznym oraz ogl ąda ć transmisj ę na żywo z kamer zainstalowanych w terenie. Ście żka przyrodnicza ma ok. 3 km i prowadzi wzdłu ż Doliny Zimnicy, gdzie wyst ępuj ą zró żnicowane ekosystemy le śne i porolne. Ekosystemy le śne s ą reprezentowane przez wilgotne lasy li ściaste o charakterze ł ęgów i olsów oraz sztuczne monokultury sosnowe. Oprócz ekosystemów le śnych wyst ępuj ą ekosystemy, które wytworzyły si ę tutaj w wyniku prowadzonej dawniej, a obecnie zaniechanej, gospodarki rolnej. Poniewa ż ziemia w Dolinie Zimnicy nie jest obecnie uprawiana ekosystemy te maj ą charakter odłogów oraz nieużytkowanych ł ąk i pastwisk, na których zachodzi sukcesja ekologiczna [131]. Na stronie internetowej znajduje dokładny opis przebiegu ście żki.

Dnia 21 stycznia 2014 r. Rada Miejska w Lubinie podj ęła uchwał ę w sprawie utworzenia jednostki bud żetowej pod nazw ą Centrum Edukacji Przyrodniczej w Lubinie . Przedmiotem działalno ści Centrum Edukacji Przyrodniczej jest zarz ądzanie ogrodem zoologicznym w Parku Wrocławskim: - prezentowanie ekspozycji stałych i okresowych wybranych gatunków zwierz ąt i ptaków; - prowadzenie gospodarki hodowlanej; - realizacja zakupów, sprzeda ży i wymiany zwierz ąt; - prowadzenie działalno ści dydaktycznej dla szkół i przedszkoli oraz popularyzatorskie, a tak że propagowanie idei ochrony gatunków gin ących i zagro żonych wygini ęciem, jak równie ż ochrony ich naturalnego środowiska; - świadczenie usług specjalistycznych - poddawanie kwarantannie oraz leczenie zwierz ąt i ptaków nieudomowionych; - prowadzenie działalno ści dla potrzeb naukowych Centrum Edukacji Przyrodniczej, współpraca z uczelniami i instytucjami naukowymi w kraju i za granic ą w zakresie hodowli, aklimatyzacji oraz restytucji gatunków gin ących, żywienia i leczenia zwierz ąt dzikich; - świadczenia usług niematerialnych na rzecz ludno ści poprzez: proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 126 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

a) ekspozycj ę zwierz ąt i dydaktyk ę; b) ró żnorodne działania o światowe i popularyzatorskie, przy wykorzystaniu własnej bazy i środków audiowizualnych; c) współudział w organizowaniu zbiorowej rekreacji i wypoczynku ludno ści na obszarze i w obiektach Centrum Edukacji Przyrodniczej. CEP posiada bogat ą ofert ę edukacyjn ą dla dzieci i młodzie ży, organizuje te ż szereg imprez i warsztatów o tematyce przyrodniczej dla wszystkich mieszka ńców Lubina. Wst ęp do parku, a tak że wszystkie zaj ęcia są bezpłatne i ciesz ą si ę du żą popularno ści ą.

Miejskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lubinie w 2003 roku rozpocz ęło realizacj ę działa ń pod hasłem „Program edukacji ekologicznej”, opisanych na stronie internetowej przedsi ębiorstwa [134]. Zgodnie z podanymi tam informacjami, głównym celem programu jest kształtowanie proekologicznych zachowa ń ludno ści oraz inspirowanie i koordynowanie działa ń w sferze edukacji ekologicznej, poprzez edukowanie na temat zagro żeń i ochrony środowiska naturalnego, gromadzenie i dystrybucj ę informacji. Program adresowany jest do wszystkich mieszka ńców Lubina, a w szczególno ści do dzieci i młodzie ży. Uwzgl ędnia zwiedzanie obiektów MPWiK Sp. z o.o. w Lubinie i bezpo średni ą obserwacj ę w terenie. Spółka przyjmuje wycieczki ze szkół podstawowych, gimnazjum oraz szkół średnich. Uczniowie maj ą mo żliwość poznania procesów produkcji wody i oczyszczania ścieków. Przeprowadzane s ą tak że lekcje ekologii w zbudowanej w tym celu na terenie oczyszczalni ścieków altanie edukacji ekologicznej. Corocznie te ż organizowany jest dla uczniów szkół podstawowych konkurs plastyczny "Plastik, papier, bio i szkło - segregacja to jest to!", a tak że konkurs wiedzy o gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Przed wprowadzeniem nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi Spółka prowadziła szereg działa ń informacyjnych i edukacyjnych za po średnictwem m.in.: dedykowanej strony internetowej www.odpady.lubin.pl, ulotek i plakatów informacyjnych dotycz ących selektywnej zbiórki odpadów komunalnych – kierowanych do mieszka ńców, a tak że rozesłanych do szkół i przedszkoli oraz umieszczonych w autobusach komunikacji miejskiej. Akcja informacyjna była równie ż prowadzona poprzez spoty telewizyjne i radiowe, bilbordy oraz informacje prasowe. Przygotowany i wdro żony został system informatyczny w celu przyjmowania i weryfikacji deklaracji składanych przez wła ścicieli nieruchomo ści. Stworzono równie ż mo żliwo ść składania deklaracji poprzez platform ę elektroniczn ą e-PUAP. W drugim półroczu 2013 r. MPWiK kontynuowało kampani ę informacyjn ą dotycz ąca nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, z udziałem spotów radiowych i telewizyjnych, informacji prasowe oraz w Internecie. Działania edukacyjne s ą stale prowadzone i b ędą kontynuowane. W kolejnych latach MPWiK planuje realizacj ę działa ń z zakresu edukacji ekologicznej w formie Kampanii informacyjno-edukacyjnej dla mieszka ńców Gminy Miejskiej Lubin. Kampania skierowana b ędzie do wszystkich mieszka ńców Lubina z podziałem na grupy wiekowe odbiorców. Pierwsz ą grup ę b ędą stanowi ć dzieci i młodzie ż z lubi ńskich przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych. Drug ą grup ą odbiorców b ędą doro śli mieszka ńcy Lubina. Dzi ęki prowadzonym zaj ęciom edukacyjnym dzieci będą uczy ć si ę prawidłowych zachowa ń proekologicznych, a zdobyt ą wiedz ę i umiej ętno ści b ędą wykorzystywały w życiu codziennym. Osoby dorosłe, odpowiedzialne za domowe bud żety b ędą przekonywane, i ż selektywne zbieranie odpadów komunalnych w sposób realny przekłada si ę na domowe oszcz ędno ści wynikaj ące z faktu ni ższej stawki opłaty za odbiór odpadów. Kampania prowadzona b ędzie z wykorzystaniem folderów, plakatów, ulotek, bilbordów oraz gad żetów informacyjno-edukacyjnych. Przeprowadzone będą cykliczne akcje edukacyjne, warsztaty, wycieczki oraz konkursy. Do realizacji wykorzystywane b ędą media społeczno ściowe, lokalna prasa, radio i telewizja.

Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja” współpracuje z palcówkami o światowymi i nauczycielami w zakresie interaktywnej edukacji przyrodniczo – ekologicznej w ramach proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 127 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

programu „Lekcje w Przyrodzie”. Poprzez realizacj ę zaj ęć w terenie propaguje wiedz ę o najcenniejszych zasobach przyrodniczych, zach ęca do obserwacji i badania środowiska naturalnego, przekazuje nauczycielom i edukatorom terenowym wiedz ę dotycz ącą interaktywnych metod nauczania. Zaj ęcia s ą prowadzone na obszarach chronionych Dolnego Śląska m.in. w Parku Krajobrazowym Chełmy, na terenie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego, w Dolinie Środkowej Odry z Krain ą Ł ęgów Odrza ńskich, Rezerwacie Ostrzyca Proboszczowicka, ście żką edukacyjn ą Ł ęgi okolic Dziewina, na Zamku Ksi ąż , w rezerwacie Torfowisko Borówki. W ramach tych zaj ęć dzieci i młodzie ż poznaj ą zagadnienia zwi ązane z ochron ą siedliskow ą gatunków fauny, flory i zachowania bioró żnorodno ści na terenie obszarów Natura 2000 na Dolnym Śląsku. Wszystkie zaj ęcia s ą prowadzone przez przewodników Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja”.

5.5.1 Cel do 2023 r.

Zrównowa żony rozwój miasta Lubina poprzez osi ągni ęcie ładów: ekologicznego, społecznego i gospodarczego.

5.5.2 Cele operacyjne Programu edukacji dla zrównowa żonego rozwoju

1) Zgodna z podstaw ą programow ą, efektywna edukacja dla zrównowa żonego rozwoju w publicznych placówkach o światowych na terenie miasta Lubina. 2) Uświadomienie mieszka ńcom Lubina zwi ązków pomi ędzy ich codziennymi działaniami a zrównowa żonym rozwojem ich miasta i regionu. 3) Nawi ązanie i ustrukturyzowanie współpracy pomi ędzy wszystkimi uczestnikami edukacji dla zrównowa żonego rozwoju.

5.5.3 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Wyłonienie lidera miejskich działa ń na rzecz edukacji dla zrównowa żonego rozwoju wśród lokalnych uczestników działa ń z zakresu edukacji ekologicznej. - Rozbudzanie zainteresowania nauczycieli i edukatorów lokalnych Strategi ą Edukacji dla Zrównowa żonego Rozwoju oraz zwi ązanymi z ni ą dokumentami rangi europejskiej i krajowej (za po średnictwem dyrektorów placówek). - Uspołecznianie zarz ądzania lokalnego i działa ń w duchu zrównowa żonego rozwoju. - Rozszerzanie współpracy wewn ątrzszkolnej i mi ędzyszkolnej w ramach EZR. - Przegl ąd stanu technicznego infrastruktury teleinformatycznej przedszkoli i szkół publicznych na terenie Lubina, celem zdiagnozowania potrzeb i uzupełnienia braków. - Przeprowadzenie audytów na terenie miejskich placówek edukacyjnych w zakresie oszcz ędnego gospodarowania zasobami i mediami (wod ą, energi ą elektryczn ą oraz ciepln ą), a tak że wyposa żenia budynków w energo- i wodo-oszcz ędny sprz ęt i urz ądzenia oraz odpowiedni ą liczb ę i rodzaj pojemników do segregacji odpadów. - Włączanie tematyki zrównowa żonego rozwoju do działa ń i projektów realizowanych przez Urz ąd Miejski w Lubinie, jednostki podległe i in. podmioty lokalne. - Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowa ń poszczególnych grup społecze ństwa w kontek ście ochrony środowiska przez edukacj ę w prasie i mediach lokalnych. - Prowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnych w obszarach priorytetowych. - Kreowanie mody na ekologiczny styl życia oraz kształtowanie zachowa ń zrównowa żonej konsumpcji wśród mieszka ńców. - Upowszechnianie informacji w przestrzeni medialnej o podejmowanych akcjach, kampaniach i działaniach na rzecz aktywnej ochrony środowiska w mie ście. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 128 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Wykorzystanie dost ępnych no śników informacji i kanałów komunikacji UM dla zwi ększania świadomo ści społecznej w zakresie: zmian klimatu i sposobów minimalizowania ich skutków. - Rozwój infrastruktury dost ępu mieszka ńców do informacji o środowisku. - Konsultowanie społeczne strategii, planów, polityki i decyzji dotycz ących ochrony środowiska, w tak że powołanie instytucji mediatora społecznego. - Aktywne konsultacje społeczne w zakresie planowanych inwestycji. Działania kierunkowe, wynikaj ące z POP dla strefy dolno śląskiej [97]: - Kształtowanie wła ściwych zachowa ń społecznych poprzez propagowanie konieczno ści oszcz ędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz u świadamianie o szkodliwo ści spalania paliw niskiej jako ści. - Prowadzenie akcji edukacyjnych maj ących na celu u świadamianie społecze ństwa o szkodliwo ści spalania odpadów ( śmieci) poł ączonych z ustanawianiem mandatów za spalanie odpadów ( śmieci). - Edukacja na temat zanieczyszcze ń powietrza ozonem przyziemnym, źródłach i mechanizmach jego powstawania, szkodliwo ści dla zdrowia i toksyczno ści dla ekosystemów, wpływu społecze ństwa na ograniczenie emisji prekursorów ozonu. - Uświadamianie społecze ństwa o korzy ściach płyn ących z u żytkowania scentralizowanej sieci ciepłowniczej, termomodernizacji i innych działa ń zwi ązanych z ograniczeniem emisji niskiej. - Promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła. - Wspieranie przedsi ęwzi ęć polegaj ących na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propaguj ących model konsumpcji zgodny z zasadami zrównowa żonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza.

5.5.4 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] III. Program edukacji dla zrównowa żonego rozwoju Organizacja akcji porz ądkowych m.in. ok. 50 000 „Sprz ątanie Lubina”, „Sprz ątanie Świata”, UM cyklicznie bud żet miasta 1. rocznie „Usuwanie dzikich wysypisk”. [120] Kontynuowanie kampanii tematycznych propaguj ących prawidłowe post ępowanie wobec środowiska: „Czysto ść dla 1 ok. 50 000 2. Lubina” , „Przynie ś niepotrzebne leki do UM cyklicznie bud żet miasta 1 2 rocznie apteki” oraz „Dzie ń bez samochodu” . [1 zad. własne rozdział 90002 bud żetu] [2 zad. własne rozdział 60095 bud żetu] Edukacja na rzecz wła ściwego post ępowania z odpadami wraz z ok. 20 000 3. MPWiK cyklicznie bud żet miasta promocj ą i wdra żaniem selektywnej rocznie zbiórki. [120] Kampania informacyjno - edukacyjna na rzecz ochrony powietrza, w szczególno ści ok. 20 000 4. UM na bie żą co bud żet miasta ograniczania „niskiej emisji”. rocznie [zad. własne rozdział 90005 bud żetu] Zakup nagród w ramach konkursów i projektów ekologicznych w publicznych placówkach oświatowych, wystaw, ok. 5 000 5. UM cyklicznie bud żet miasta kampanii i innych akcji o charakterze rocznie ekologicznym. [zad. własne rozdział 90095 bud żetu] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 129 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] Bie żą ca działalno ść CEP oraz koszty zwi ązane z funkcjonowaniem umowy ok. 3 mln z ZOO Wrocław na obsług ę operacyjn ą CEP na bie żą co bud żet miasta 6. rocznie zarz ądzania obiektem. [zad. własne dział 925 bud żetu] Rewitalizacja Parku Wrocławskiego w Lubinie II etap "Budowa Centrum Edukacji Przyrodniczej" - obsługa 2016 576 343 bud żet miasta 7. CEP operacyjna zarz ądzania obiektem 2017 432 257 (wydatki bie żą ce) Centrum Edukacji Przyrodniczej w Lubinie. [139] Edukacja le śna – Organizacja lekcji przyrodniczych w lesie oraz w placówkach edukacyjnych z terenu miasta, organizacja cyklicznych imprez edukacyjnych dla mieszka ńców Lubina 8. oraz uczniów szkół z terenu miasta, Nadl. Lubin 2016 – 2019 50 000 bud żet Nadl. Lubin współpraca w przyrodniczych działaniach edukacyjnych z innymi jednostkami z terenu Lubina. Liczba uczestników zaj ęć to około 1500 osób/rok. [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 130 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6. OCHRONA ZASOBÓW PRZYRODY

6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu

Stan aktualny środowiska przyrodniczego miasta Lubina został szczegółowo opisany w rozdziale 2.6. Ochronie prawnej, ustanowionej na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody [26], podlegaj ą warto ści przyrody o żywionej w postaci 34 pomników przyrody. Ponadto udokumentowane s ą liczne stanowiska podlegaj ących ochronie gatunków ro ślin i zwierz ąt. W granicach miasta brak obszarów nale żą cych do europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000, jednak że stwierdzono wyst ępowanie cennych siedlisk przyrodniczych, wymienionych w Załączniku l Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. UE. 1.92.206.7 Dz.U. UE-sp. 15-2-102 z pó źn. zm.). W ramach Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubina , przyj ętego Uchwał ą Rady Miejskiej w Lubinie NR XXXII/241/12 z dnia 18 grudnia 2012 r., stwierdzono wyst ępowanie na obszarze Lubina obiektów i siedlisk przyrodniczych, których warto ść pozwala na obj ęcie ich ochron ą prawn ą. W zwi ązku z powy ższym proponuje si ę utworzenie nast ępuj ących form ochrony [136]: - rezerwat przyrody – obszar na wschód od Krzeczyna, w dolinie dopływu Baczyny, obejmuj ący wilgotne lasy ł ęgowe, podmokłe ł ąki i szuwary; - zespół przyrodniczo-krajobrazowy – obszar doliny Zimnicy i jej dopływu w rejonie Szybów Głównych i Wschodnich, obejmuj ący podmokłe lasy i ł ąki; - użytki ekologiczne – obszar doliny Zimnicy na południe od ul. Zielonej a ż do granic miasta z wyst ępuj ącymi zbiorowiskami ł ęgowymi i ł ąkami; - pomniki przyrody – na terenie opracowania znajduj ą si ę nadal drzewa o cechach pomnikowych, które mog ą zosta ć uznane za pomniki przyrody; - pomniki przyrody – grupy głazów narzutowych w Parku Wrocławskim.

Prawie na całym obszarze miasta wyst ępuj ą deformacje powierzchni terenu na skutek jego osiadania spowodowanego działalno ści ą górnicz ą (z wyj ątkiem Krzeczyna i terenów rolniczych w północno-wschodniej cz ęś ci miasta) [136]. Maksymalne osiadania, wynosz ące 2 - 2,5 m wyst ępuj ą lokalnie w rejonie dawnego Zalewu Małomickiego (wzdłu ż linii kolejowej do Głogowa) oraz w rejonie drogi ł ącz ącej Obor ę z drog ą krajow ą nr 3. Najwi ększ ą form ą antropogeniczn ą na terenie gminy jest Zalew Małomicki. Miał spełnia ć funkcje rekreacyjna i przeciwpowodziow ą, a jego planowana powierzchnia miała mie ć 19,08 ha przy pojemno ści 284 tys. m 3. Obecnie w nast ępstwie obni żania poziomu wód podziemnych i nieszczelnego podło ża nast ąpiło wyschni ęcie zbiornika. Ponadto na skutek działalno ści eksploatacyjnej obserwuje si ę osiadanie tego terenu średnio ok. 0,2-0,5 m. Na całym obszarze rozrzucone są drobne, pojedyncze wyrobiska po eksploatacji piasku, żwiru i gliny, o gł ęboko ści 2-4 m. Studium zalicza Zbiornik Małomicki z jego otoczeniem do obszarów wymagaj ących przekształce ń, rekultywacji lub rehabilitacji. Rewitalizacja zaniedbanych obszarów miejskich i przekształcanie ich w publicznie dost ępne tereny zieleni mo że by ć skutecznym sposobem na wykorzystanie usług ekosystemów i popraw ę jako ści życia w mie ście. Jednak musi to by ć realizowane z zachowaniem równowagi pomi ędzy potrzebami mieszkaniowymi, aktywno ści ą rekreacyjn ą i ochron ą środowiska. Tereny niezagospodarowane mog ą nale żeć do najbogatszych gatunkowo miejskich obszarów zieleni i zapewnia ć siedlisko rzadkim i zagro żonym gatunkom. Dlatego siedliska terenów niezagospodarowanych, reprezentuj ące rodzaj miejskiej dzikiej przyrody, zyskuj ą coraz wi ększe uznanie, jako istotne z punktu widzenia ochrony lokalnej bioró żnorodno ści i obcowania z przyrod ą w miejscu zamieszkania [146]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 131 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.1.1 Cel do 2023 r.

Ochrona bioró żnorodno ści w ramach spójnego systemu przyrodniczego miasta.

6.1.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Ochrona i zwi ększanie bioró żnorodno ści miejskich terenów zielonych. - Prowadzenie monitoringu i ochrona przed za śmiecaniem i niszczeniem miejskich terenów zielonych, ście żek przyrodniczych oraz siedlisk i gatunków chronionych. - Tworzenie warunków powstawania i ochrony korytarzy ekologicznych. - Ochrona i wzmocnienie roli dolin rzecznych jako ważnych korytarzy ekologicznych. - Przeciwdziałanie fragmentacji przestrzeni przyrodniczej. - Wprowadzenie gospodarowania krajobrazem zgodnie z zapisami Europejskiej Konwencji Krajobrazowej. - Wła ściwe kształtowanie zieleni miejskiej - preferowanie nasadze ń gatunków ro ślin o mniejszych wła ściwo ściach uczulaj ących (w tym robinie akacjowe, graby, klony, bzy, świerki, sosny, ja śminy). - Wprowadzanie stref zieleni izolacyjnej wokół obiektów uci ąż liwych środowiskowo i krajobrazowo. - Wprowadzenie zasad udost ępniania terenów cennych przyrodniczo i krajobrazowo dla działalno ści inwestycyjnej. - Realizacja projektów dot. wykorzystania i udost ępnienia lokalnych zasobów przyrodniczych społecze ństwu (np. tereny wypoczynkowe, ście żki spacerowe i rowerowe, ogólno dost ępne tereny sportowo-rekreacyjne). - Prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnych nt. bezpiecznego i efektywnego korzystania z miejskich terenów zielonych. - Usuwanie, kontrola i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu si ę gatunków obcych, które zagra żaj ą rodzimym gatunkom lub cennym siedliskom przyrodniczym. - Uwzgl ędnienie aspektów zmian klimatu w dokumentach programowych zwi ązanych z ochron ą przyrody.

6.1.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] IV. Ochrona przyrody i krajobrazu Aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej miasta – ocena walorów przyrodniczo- 1. UM 2016 – 2019 b.d. bud żet miasta krajobrazowych środowiska miejskiego. [propozycja autorska] Wykonywanie specjalistycznych bada ń stanu środowiska oraz opinii, ekspertyz i ocen wynikaj ących z konieczno ści 2. rozwi ązywania istotnych, z punktu UM na bie żą co wg potrzeb bud żet miasta widzenia ochrony środowiska, bie żą cych spraw miasta i jego mieszka ńców. [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Bie żą ce utrzymanie ście żek ok. 20 000 przyrodniczych Przez Dolin ę Zimnicy UM na bie żą co bud żet miasta 3. rocznie w Lubinie oraz Po Parkach Lubina . [120] Utrzymanie zieleni w pasach drogowych. ok. 100 000 4. UM na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 60095 bud żetu] rocznie proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 132 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] Utrzymanie zieleni w mie ście [zad. własne: rozdział 90004 bud żetu] ok. 1,2 mln 5. UM na bie żą co bud żet miasta oraz piel ęgnacja zieleni osiedlowej. rocznie [zad. własne: rozdział 70095 bud żetu] Utrzymanie Cmentarza Wojennego Armii ok. 6 500 bud żet Radzieckiej. [zadanie z tyt. zawartego UM/DUW na bie żą co 6. rocznie województwa Porozumienia, dz. 710 bud żetu] Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazu – wykonanie ekspertyz, analiz i opinii (w tym opinii ok. 40 000 7. UM na bie żą co bud żet miasta dendrologicznych oraz waloryzacji rocznie obszarów przyrodniczo cennych). [zad. własne: rozdział 90008 bud żetu] Obj ęcie ochron ą prawn ą obiektów 8. i obszarów cennych przyrodniczo. UM na bie żą co brak nie dotyczy [propozycja autorska]

6.2 Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów

Lasy i grunty le śne, których obszar wynosi 495 ha (stan na pocz. 2015 r., wg danych Urz ędu Miejskiego w Lubinie), stanowi ą 12,1% powierzchni miasta, w tym lasy zajmuj ą 448 ha. Wszystkie lasy na terenie Lubina to lasy ochronne zaliczane do dwóch kategorii ochronno ści: lasy chroni ące środowisko przyrodnicze - w granicach administracyjnych miasta Lubina oraz lasy wodochronne. Najwi ększy obszar lasów wodochronnych znajduje si ę w północno-zachodniej cz ęś ci miasta. Obszary istniej ących lasów i terenów zadrzewionych nale ży pozostawi ć w dotychczasowym u żytkowaniu. Gospodark ę le śną na terenie lasów nale żą cych do Gminy Miejskiej Lubin prowadzi Prezydent Miasta Lubina, na podstawie „Inwentaryzacji stanu lasów miasta Lubin, województwo dolno śląskie”, który sporz ądza i aktualizuje Starosta Lubi ński. Celem zwi ększenia zasobów le śnych nale ży przeznaczy ć grunty niskiej jako ści lub zdegradowane pod nowe zalesienia. Zasady przeznaczania gruntów rolnych do zalesienia reguluje ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska [24]. Nale ży wprowadza ć dolesienia w obszarach rolnych o najni ższej warto ści rolniczej. Zasadne s ą zalesienia ze wzgl ędów ekologicznych: poprawa struktury gatunkowej, funkcje ochronne, powi ązania kompleksów, ograniczaj ące uci ąż liwe oddziaływania. Zalesienia w obszarach ł ąk śródpolnych i nieu żytków stanowi ących baz ę dla ró żnorodno ści biologicznej nie s ą wskazane. Celowe jest stopniowe nadawanie statusów ochronnych lasom w korytarzach ekologicznych. Grunty przeznaczone do zalesiania okre śla miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Obowi ązek zalesiania gruntów ci ąż y na nadle śniczych w odniesieniu do gruntów w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych i wła ścicielach lub u żytkownikach wieczystych – w odniesieniu do innych gruntów. Prywatni wła ściciele gruntów mog ą uzyska ć pomoc finansow ą w przypadku zalesiania gruntów wył ączonych z produkcji rolnej ze środków pochodz ących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz tzw. płatno ści bezpo średnich do gruntów rolnych. Płatno ść na zalesienie jest udzielana producentowi rolnemu, który został wpisany do ewidencji producentów, zobowi ązał si ę do zalesienia działek, na których do dnia zło żenia wniosku była prowadzona działalno ść rolnicza oraz zobowi ązał si ę do piel ęgnacji i ochrony zało żonej uprawy le śnej zgodnie z planem zalesienia. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 133 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.2.1 Cel do 2023 r.

Zrównowa żona i wielofunkcyjna gospodarka zasobami le śnymi w granicach miasta.

6.2.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej z zachowaniem bogactwa biologicznego. - Ochrona, powi ększanie i udost ępnianie zasobów le śnych. - Wielofunkcyjna gospodarka le śna. - Zalesianie gruntów niskiej jako ści lub zdegradowanych poprzez: uzupełnianie zalesień w korytarzach ekologicznych. - Utrzymanie lasów stanowi ących własno ść komunaln ą. - Przeciwdziałanie zagro żeniom, w tym m.in. zagro żeniu po żarowemu, poprzez stały monitoring obszarów le śnych pod k ątem ewentualnych zagro żeń. - Regulowanie form i intensywno ści u żytkowania zasobów le śnych oraz świadczenia przez las funkcji socjalnych i ochronnych. - Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych i nieu żytków pod k ątem mo żliwo ści ich zalesienia lub przeznaczenia na tereny rekreacyjne. - Uaktualnienie lub opracowanie planów urz ądzania lasów. - Dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska oraz zwi ększenie ró żnorodno ści genetycznej i gatunkowej biocenoz le śnych. - Poprawa struktury wiekowej drzewostanów. - Tworzenie spójnych kompleksów le śnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów (zmniejszanie fragmentacji). - Realizacja programu małej retencji w lasach. - Zalesienia gruntów porolnych i monitoring realizacji zalesie ń.

6.2.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] V. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów Promowanie i wspieranie zalesiania 1. gruntów nieprzydatnych rolniczo. UM na bie żą co brak nie dotyczy [propozycja autorska] Gospodarka le śna w lasach gminnych. ok. 20 000 2. UM na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 02001 bud żetu] rocznie Odnowienie lasu o pow. ok. 3 ha, w tym: wykonywanie ci ęć r ębnych oraz 3. Nadl. Lubin 2016 – 2019 ok. 15 000 bud żet Nadl. Lubin wprowadzanie nowego pokolenia lasu. [informacja udzielona przez podmiot] Piel ęgnacja upraw le śnych o pow. ok. 10 ha – wykaszanie chwastów na uprawach 4. le śnych, wykonywanie czyszcze ń Nadl. Lubin 2016 – 2019 ok. 7 000 bud żet Nadl. Lubin wczesnych. [informacja udzielona przez podmiot] Ci ęcia piel ęgnacyjne w drzewostanach o pow. ok. 20 ha (wykonanie zabiegów 5. czyszcze ń pó źnych, trzebie ży Nadl. Lubin 2016 – 2019 ok. 35 000 bud żet Nadl. Lubin wczesnych, trzebie ży pó źnych) [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 134 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.3 Ochrona i racjonalne u żytkowanie zasobów wodnych

Zasoby wodne obejmuj ą wody podziemne i powierzchniowe, wyst ępuj ące na danym obszarze. O ile zasoby wód podziemnych mo żna traktowa ć jako stosunkowo stabilne pod wzgl ędem ilo ściowym i jako ściowym, o tyle zasoby wód powierzchniowych cechuje ci ągłe przemieszczanie si ę, okresowa odnawialno ść , podatno ść na zanieczyszczenia i zdolno ść do samooczyszczania w sprzyjaj ących warunkach. Do degradacji zasobów wodnych oraz ekosystemów wodnych i od wody zale żnych przyczyniaj ą si ę urbanizacja, górnictwo, rolnictwo, przemysł, transport. W rejonie Lubina zagro żenie dla zasobów wód podziemnych i powierzchniowych stanowi ą przede wszystkim działalno ść górnicza oraz funkcjonowanie i rozwój gospodarczy miasta Lubina oraz terenów podmiejskich. Górnictwo miedziowe wpływa przede wszystkim na warunki hydrodynamiczne w podło żu, wskutek odwadniania kopal ń. Trwaj ące od 1965 r. odwadnianie wyrobisk górniczych LGOM spowodowało utworzenie si ę leja depresyjnego o powierzchni kilku tysi ęcy km 2 [136]. W mniejszej skali obni żaniu si ę zwierciadła wód podziemnych towarzyszy drena ż zwi ązany z funkcjonowaniem uj ęć wód do celów pitnych. Drena ż uj ęciowy nie tylko powoduje powstanie leja depresji, lecz równie ż dynamizuje wymian ę wody pomi ędzy wodami horyzontów płytkich i gł ębszych. W rezultacie obserwuje si ę przede wszystkim obni żenie zwierciadła wód gruntowych, które stanowi ą zasadnicz ą cz ęść zasilania płyn ących i stagnuj ących wód powierzchniowych. Spadek zasilania powoduje okresowe lub stałe wysychanie cieków i zbiorników wodnych, czego przykładem jest cho ćby zanik wody w Zalewie Małomickim. Funkcjonowanie miasta wywiera du ży wpływ na warunki zasilania wód podziemnych (zwłaszcza płytkich) wskutek uszczelniania zlewni, a tak że na ich jako ść , stwarzaj ąc zagro żenie przenikania zanieczyszcze ń do gleby, cieków i wód gruntowych. Na obszarze miasta mamy te ż do czynienia z zabiegami regulacyjnymi w dolinach rzek (zaw ęż anie, pogł ębianie, prostowanie, wzmacnianie skarp i zabudowa koryt), które wpływaj ą te ż na wzrost zagro żeń powodziami i podtopieniami terenu. Silnej zmianie ulega zatem struktura obiegu wody, któr ą w warunkach naturalnych cechuje wysoka przewaga krąż enia podziemnego, a wskutek ww. przemian dominuje silny spływ powierzchniowy i szybkie odprowadzenie wód ze zlewni. Konsekwencj ą tych zmian jest spadek retencji zlewniowej i obni żanie si ę poziomu wód gruntowych, od którego uzale żnione s ą zasoby cieków, zbiorników wodnych oraz odnawialne zasoby wód podziemnych. Zrównowa żone systemy zagospodarowania wód opadowych (Sustainable Urban Drainage Systems , SUDS) mog ą by ć odpowiedzi ą na te problemy. Na śladuj ą one naturalne procesy wyst ępuj ące w środowisku przyrodniczym [61]: gromadzenie (retencja), wsi ąkanie (infiltracja), mechaniczne i biologiczne oczyszczanie oraz odparowywanie wody (ewapotranspiracja). Maj ą na celu redukcj ę poziomu zanieczyszcze ń i wielko ści spływów deszczowych z obszarów zurbanizowanych. Proces zagospodarowania wód opadowych w systemach SUDS mo żna podzieli ć na trzy zasadnicze etapy: zbieranie i transportowanie, gromadzenie, rozdysponowanie wody poprzez: powtórne wykorzystanie, wsi ąkanie i parowanie. Oczyszczanie wód deszczowych mo że odbywa ć si ę na każdym z tych etapów, przy wykorzystaniu naturalnych wła ściwo ści gruntu i ro ślinno ści. Zasady kształtowania zintegrowanych systemów zagospodarowania wód opadowych [61]: 1. Zagospodarowanie wód opadowych w miejscu opadu, na powierzchni terenu, w celu redukcji odpływu powierzchniowego do poziomu sprzed urbanizacji. 2. Wykorzystanie naturalnych wła ściwo ści gleby i materiału ro ślinnego do spowalniania i oczyszczania spływów wód deszczowych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 135 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

3. Kształtowanie ekosystemów wodno-ro ślinnych w ścisłym powi ązaniu z kompozycj ą przestrzenn ą i przeznaczeniem funkcjonalnym miejsca, w celu uzyskania warto ści dodanej w postaci: - wizualnej i funkcjonalnej atrakcyjno ści miejsca, - społecznej akceptacji, - wzrostu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. 4. Konieczno ść planowania wielobran żowego i partycypacji mieszka ńców.

Rysunek 6.1 Porównanie wielko ści odpływu powierzchniowego z terenów biologicznie czynnych (po lewej) i uszczelnionych (po prawej) [61]

Uchwalone w 2012 r. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubina przewiduje rozbudow ę kanalizacji sanitarnej i deszczowej, poprzez budow ę nowych kanałów na terenach przeznaczonych do zainwestowania. Zwraca si ę uwag ę na konieczno ść ochrony czysto ści wód powierzchniowych m.in. przez monta ż urz ądze ń podczyszczaj ących (separatorów) na wylotach kanałów do odbiornika, ze wzgl ędu na odprowadzanie z wodami opadowymi substancji ropopochodnych, spływaj ących z terenów zurbanizowanych. Tymczasem w wielu miastach i osiedlach systemy SUDS z powodzeniem zast ępuj ą tradycyjn ą kanalizacj ę deszczow ą, a jednocze śnie słu żą rekreacji i edukacji ekologicznej mieszka ńców [61].

Bioretencja oraz zagospodarowanie wód opadowych w miejscu wyst ąpienia opadu przynosi szereg korzy ści: • zmniejszenie nat ęż enia przepływów szczytowych w systemie kanalizacji zbiorczej, co pozwala unikn ąć gwałtownych wezbra ń cieków oraz lokalnych podtopie ń (którymi zagro żone s ą w Lubinie obszary przylegaj ące do głównych cieków wodnych); • uwidocznienie naturalnych procesów samooczyszczania si ę wód powierzchniowych przy udziale ro ślinno ści podnosi świadomo ść ekologiczn ą i skłania do dbało ści o środowisko; • wzrost udziału powierzchni biologicznie czynnych, kosztem powierzchni sztucznie uszczelnionych skutkuje wzrostem bioró żnorodno ści, złagodzeniem mikroklimatu oraz popraw ą estetyki otoczenia, co zwi ększa komfort życia mieszka ńców miasta. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 136 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

W praktyce jedynym narz ędziem słu żą cym ograniczaniu powierzchni uszczelnionych w miastach jest udział procentowy powierzchni terenów biologicznie czynnych, wyznaczany w ustaleniach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i warunkach zabudowy. Ograniczenia dopuszczalnej wielko ści powierzchni szczelnych mog ą by ć bod źcem do stosowania zielonych dachów i nawierzchni przepuszczalnych. Skutecznym narz ędziem wdra żania polityki zrównowa żonego gospodarowania wodami opadowymi w mie ście mog ą by ć równie ż instrumenty ekonomiczne, takie jak [61]: • zró żnicowana opłata taryfowa za odprowadzanie wód opadowych z terenu nieruchomo ści (tzw. podatek od deszczu); • ulgi dla wła ścicieli, którzy zagospodarowuj ą wod ę deszczow ą na terenie działki; • obci ąż anie wła ścicieli nieruchomo ści opłat ą środowiskow ą za odprowadzenie wód deszczowych z powierzchni zanieczyszczonych; • kary za przekroczenie wielko ści dopuszczalnej powierzchni szczelnej w realizacji, w stosunku do okre ślonej w projekcie i pozwoleniu na budow ę.

Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi polega równie ż na wdra żaniu rozwi ąza ń stymuluj ących społecze ństwo i gospodark ę do oszcz ędnego zu życia wody . Na pierwszym miejscu, je śli chodzi o struktur ę zu życia wody w gospodarstwie domowym, jest zu życie wody na do kąpieli i na cele higieniczne. Podobn ą ilo ść wody, tj. ok. 25-30% dobowego zu życia zostaje wykorzystana do spłukiwania toalet. Nawet niewielka poprawa wła śnie tam, gdzie zu życie wody jest najwi ększe, powoduje w skali makro najbardziej wymierne korzy ści. Oszcz ędno ści mo żna osi ągn ąć poprzez: - ograniczenie zu życia wody do spłukiwania ust ępów – obecnie standardem jest 6 litrów, a dost ępne s ą ju ż rozwi ązania pozwalaj ące zu żywa ć nawet 3,5-4 litry na jedno spłukanie; - w obiektach, gdzie bardzo wiele osób korzysta z umywalek czy pryszniców (takich jak np. baseny czy szkoły) nale ży stosowa ć baterie przyciskowe, które uruchamiaj ą si ę tylko na pewien okre ślony czas; - montowanie perlatorów na ko ńcówkach wylewki baterii; - baterie termostatyczne, które automatycznie w ci ągu 2-3 sekund ustawiaj ą stopie ń zmieszania wody zimnej i ciepłej na poziomie odpowiadaj ącym żą danej temperaturze; - baterie bezdotykowe, w których wypływ wody zostaje zako ńczony automatycznie w momencie, gdy cofa si ę rękę spod kranu. Poza wyposa żeniem pomieszcze ń sanitarnych, istnieje równie ż szereg rozwi ąza ń technicznych, których wdro żenie na etapie budowy budynku zapewnia wymiern ą oszcz ędno ść zu życia wody. Woda do ró żnych celów nie musi w cało ści pochodzi ć bezpo średnio z sieci wodoci ągowej, tym bardziej, że jest to droga woda wysokiej jako ści przeznaczona do spo życia. Do spłukiwania toalet, prac porz ądkowych, czy utrzymania zieleni nale ży wykorzystywa ć wod ę studzienn ą, z połaci dachowych, ze ścieków szarych (po odpowiednim przefiltrowaniu). System powtórnego wykorzystania ścieków szarych nazywany jest instalacją kanalizacji dualnej. Powinno si ę uwzgl ędniać tak że sposoby, które pozwalaj ą zracjonalizowa ć zu życie ciepłej wody i tym samym zmniejszy ć wykorzystanie energii w celu jej podgrzewania. Ochrona zasobów wód polega równie ż na ochronie przed zanieczyszczeniem płyn ących i stoj ących wód powierzchniowych, wód gruntowych oraz u żytkowych poziomów wodono śnych. Cele i zadania dla tego obszaru tematycznego zawarte s ą w osobnym rozdziale nr 7.2 Jako ść wód powierzchniowych i podziemnych.

6.3.1 Cel do 2023 r.

Zrównowa żone zarz ądzanie zasobami wodnymi w mie ście.

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 137 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.3.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Redukcja zu życia wody przez zastosowanie nowoczesnych systemów i technologii na etapie budowy i remontu budynków u żyteczno ści publicznej. - Promowanie i wspieranie ograniczania zu życia wody w gospodarstwach domowych, lokalach usługowych i przemy śle. - Promowanie technologii słu żą cych oszcz ędzaniu wody i powtórnemu wykorzystywaniu wód opadowych i zu żytych (tzw. szarej wody). - Wdra żanie rozwi ąza ń słu żą cych zagospodarowaniu na miejscu wód opadowych przy okazji budowy i modernizacji sieci kanalizacji deszczowej. - Łączenie funkcji rekreacyjnej i edukacyjnej w przypadku przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z udost ępnianiem mieszka ńcom brzegów rzek i zbiorników wodnych. - Zwi ększanie udziału powierzchni biologicznie czynnych przy okazji realizacji inwestycji miejskich. - Kontrolowanie i zmniejszenie strat wody w systemach wodoci ągowych do wielko ści akceptowalnych pod wzgl ędem technicznym i ekonomicznym. - Działania edukacyjne promuj ące oszcz ędzanie wody w celu osi ągni ęcia trwałej świadomo ści wszystkich u żytkowników wód o potrzebie racjonalnego i oszcz ędnego korzystania z zasobów wodnych. - Opracowanie strategii i narz ędzi dla zwi ększenia małej retencji i zrównowa żonego gospodarowania wodami opadowymi w mie ście. - Odbudowa biologiczna cieków i zbiorników wodnych (renaturyzacja). - Utrzymanie i odtwarzanie naturalnych ekosystemów retencjonuj ących wod ę. - Zwi ększenie retencji zlewni, w tym budowa i modernizacja infrastruktury niezb ędnej dla zwi ększenia retencji zasobów wodnych oraz poprawy ich jako ści i bioró żnorodno ści. - Podnoszenie lesistości zwi ększaj ącej retencyjno ść oraz przekształcanie słabych gruntów ornych w u żytki zielone.

6.3.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] VI. Ochrona i racjonalne u żytkowanie zasobów wodnych Bie żą ce utrzymanie i konserwacja cieków wodnych oraz utrzymanie rowów ok. szczegółowych na terenie miasta (rzeka 100-200 tys. bud żet miasta, Zimnica, Baczyna, Potok Małomicki, rów UM na bie co rocznie 1. żą bud żet województwa odwadniaj ący Osiedle Ustronie) oraz (zale żnie od innych rowów melioracyjnych. potrzeb) [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Bie żą ce utrzymanie, usuwanie awarii ok. 2. i remonty kanalizacji deszczowej. UM na bie żą co 800 tys. bud żet miasta [zad. własne: rozdział 90001 bud żetu] rocznie Propagowanie zachowa ń sprzyjaj ących oszcz ędzaniu wody przez działania 3. edukacyjno-promocyjne skierowane do UM cyklicznie wg potrzeb bud żet miasta wszystkich grup społecznych. [propozycja autorska] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 138 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.4 Ochrona gleb i powierzchni ziemi

Gleba powinna podlega ć szczególnej ochronie, poniewa ż jej skład mineralny w praktyce uwa ża si ę za nieodnawialny. Działalno ść przemysłu i rolnictwa w rejonie miasta Lubina mo że powodowa ć degradacj ę gleb i daleko id ące zmiany, zwłaszcza w zakresie zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi, substancjami ropopochodnymi, zmiany odczynu i stosunków wodnych w glebach. Na pogorszenie stanu gleb najwi ększy wpływ maj ą nast ępuj ące czynniki: • zły stan utrzymania systemu melioracji podstawowej i szczegółowej, • zanieczyszczenie gleb w wyniku działalno ści przemysłu, • zanieczyszczenie gleb wywołane obecno ści ą „dzikich wysypisk”, • zanieczyszczenie wzdłu ż dróg o du żym nat ęż eniu ruchu pojazdów, • zanieczyszczenia gleb zwi ązane z intensywn ą gospodark ą roln ą, • zagro żenie erozj ą wietrzn ą i wodn ą.

Użytki rolne są przewa żaj ącą, co do wielko ści kategori ą w strukturze u żytkowania powierzchni w mie ście i zajmuj ą prawie 53% jego obszaru, w tym ponad ¾ zajmuj ą grunty orne, a dalsze 11,5% to ł ąki, sady i pastwiska. Tereny produkcji rolnej oraz obsługi rolno – spo żywczej zlokalizowane s ą głównie w Małomicach, Przylesiu oraz Krzeczynie [136]. Region, w którym le ży Lubin charakteryzuje si ę jednymi z najlepszych jako ściowo gleb w Polsce, dlatego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolno śląskiego – Perspektywa 2020 wskazuje tereny rolnicze w granicach miasta jako obszar chroniony, przeznaczony do intensywnej produkcji rolnej. Z roku na rok jednak że powierzchnia gruntów ornych systematycznie maleje. Na przestrzeni ostatnich lat zmniejszyła si ę w sumie o 83 ha. Przekształcenia odbyły si ę jednak z korzy ści ą dla areału ł ąk, który wzrósł o 77 ha. Na terenie Lubina brak obecnie gospodarstw o wysokiej kulturze rolnej, czy gospodarstw ekologicznych. Grunty o dobrej klasie bonitacji (II-IV) s ą utrzymywane w dobrej kulturze rolnej i uprawiane w sposób konwencjonalny. Natomiast słabe gleby klasy V i VI najcz ęś ciej s ą odłogowane. Ne terenie miasta s ą dwa gospodarstwa prowadz ące działy specjalne produkcji rolnej, natomiast w bliskim s ąsiedztwie Lubina funkcjonuj ą 2 plantacje winoro śli, 3 gospodarstwa agroturystyczne, 2 fermy lisów i norek, 2 fermy kurze, 3 szklarnie specjalizuj ące si ę w uprawie pomidora oraz ok. 80 pasiek pszczelich. Pomimo wystarczaj ących warunków glebowych i klimatycznych, rolnictwo wypierane jest z przestrzeni miejskiej przez funkcj ę mieszkaniow ą i usługow ą. Wprawdzie rolnictwo nie jest funkcj ą wiod ącą miasta, lecz pola uprawne i pozostałe użytki rolne stanowi ą nieodł ączny element przestrzeni miejskiej i nie powinny być traktowane jedynie jako rezerwuar terenów pod zabudow ę. Maj ą one bowiem ogromne znaczenie krajobrazowe, kulturowe i w okre ślonych warunkach produkcji rolnej – przyrodnicze – dla miasta jako cało ści. Powstrzymanie ubytku gruntów ornych i wypierania rolnictwa z miejskiej przestrzeni społeczno-gospodarczej, z punktu widzenia rozwoju zrównowa żonego, jest podej ściem jak najbardziej racjonalnym, gdy ż dzi ęki temu miasto ma szans ę unikn ąć klęski chaotycznej zabudowy na przedmie ściach. Ponadto, zachowanie struktur przestrzennych rolnictwa stanowi element przyrodniczej rewitalizacji miasta i podnosi komfort życia jego mieszka ńców. Warunkiem jest wł ączenie u żytków rolnych do przyrodniczej tkanki miasta i stwarzanie warunków do powstawania specyficznej odmiany rolnictwa miejskiego, pełni ącego poza funkcj ą produkcyjn ą, równie ż inne uzupełniaj ące funkcje: krajobrazowe, rekreacyjne, produkcji ekologicznej o zapewnionym zbycie lokalnym. Realizacja takiej wizji rozwoju rolniczej przestrzeni przyrodniczo – produkcyjnej w granicach miasta wymagałaby podj ęcia szeregu kroków, w tym np. obj ęcia wi ększ ą ochron ą terenów rolniczych tak, aby ceny gruntów chronionych jako rolne spadły, co umo żliwiłoby rolnikom powi ększanie gospodarstw, a jednocze śnie wykluczyło mo żliwo ść proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 139 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

spekulacji cenami terenów rolnych zamienianych na budowlane [59]. Rolnictwo miejskie powinno ogranicza ć si ę do upraw polowych, sadów, winnic, uprawy warzyw i kwiatów, szkółek zieleni ozdobnej, szklarni w ograniczonych ilo ściach, ł ąk i nieu żytków towarzysz ących uprawom. W zamian miasto powinno oferowa ć szerokie wsparcie osobom, które decydowałyby si ę na prowadzenie tak sprofilowanej produkcji rolnej na terenie miasta. Cały program wspierania rolnictwa miejskiego ma na celu stworzenie takich warunków, aby ludzie młodzi wybierali proponowan ą opcj ę, jako równie dobr ą albo i lepsz ą od tradycyjnych zawodów uprawianych w mie ście. Rol ą włodarzy miasta jest pomoc w rozwoju koniecznej dla rolnictwa infrastruktury, ale jednocze śnie zabezpieczenie dost ępno ści tych terenów dla rekreacji i wypoczynku (sie ć dróg spacerowych, tras rowerowych, dogodny dojazd itp.). Korzy ści dla mieszka ńców to dost ęp do świe żych, dobrej jako ści produktów rolnych, mo żliwo ść kontaktów i obcowania z kultur ą wiejsk ą, dodatkowe tereny i nowe formy wypoczynku, pozytywny wpływ na klimat miasta poprzez zwi ększenie areału przestrzeni otwartych [59].

Problemem jest przemysłowe i komunikacyjne zanieczyszczenie gleb na terenie miasta. Gleby Gminy Miejskiej Lubin s ą w ró żnym stopniu zanieczyszczone przede wszystkim metalami ci ęż kimi, wskutek zorganizowanej i niezorganizowanej emisji pyłów i gazów, zwi ązanej z rozwojem przemysłowym miasta, transportem samochodowym i przewozem kolejowym koncentratu miedzi, a tak że prac ą systemów wentylacji kopalni „Lubin” i ZWR – Rejonu Lubin. Problem stanowi ą tak że „dzikie” wysypiska, które ze wzgl ędu na zawarto ść odpadów niebezpiecznych mog ą stanowi ą zagro żenie dla środowiska (zanieczyszczanie gleb i wód podziemnych). Corocznie z bud żetu miasta przeznacza si ę środki na ich likwidacj ę. Odpowiedzialno ść za zanieczyszczone grunty (gleba i ziemia) reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [28], gdzie zgodnie z zapisami: 1. art. 7: kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usuni ęcia skutków tego zanieczyszczenia; oraz kto mo że spowodowa ć zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu; 2. art. 7a: do bezpo średniego zagro żenia szkod ą w środowisku i do szkody w środowisku stosuje si ę przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie [21]. Zgodnie z ww. ustaw ą o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie : 1. art. 6 ust. 11 pkt c: do szkód w środowisku zalicza zanieczyszczenie gleby lub ziemi, (w tym w szczególno ści zanieczyszczenie mog ące stanowi ć zagro żenie dla zdrowia ludzi), jako negatywn ą, mierzaln ą zmian ę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenion ą w stosunku do stanu pocz ątkowego, która została spowodowana w powierzchni ziemi przez działalno ść prowadzon ą przez podmiot korzystaj ący ze środowiska; 2. art. 9: W przypadku wyst ąpienia szkody w środowisku podmiot korzystaj ący ze środowiska jest obowi ązany do podj ęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobie żenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usuni ęcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszcze ń lub innych szkodliwych czynników; oraz do podj ęcia działa ń naprawczych; 3. art. 7: Organem ochrony środowiska wła ściwym w sprawach odpowiedzialno ści za zapobieganie szkodom w środowisku i napraw ę szkód w środowisku jest regionalny dyrektor ochrony środowiska; 4. art. 12: Je żeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi zostały spowodowane przez wi ęcej ni ż jeden podmiot korzystaj ący ze środowiska, albo za zgod ą lub wiedz ą władaj ącego powierzchni ą ziemi (je żeli nie dokonał on zgłoszenia o bezpo średnim zagro żeniu lub proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 140 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

fakcie zanieczyszczenia niezwłocznie po uzyskaniu wiedzy), odpowiedzialno ść tych podmiotów za podejmowanie działa ń zapobiegawczych i naprawczych jest solidarna; 5. art. 16: Organ ochrony środowiska podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze, je żeli podmiot korzystaj ący ze środowiska nie mo że zosta ć zidentyfikowany lub nie mo żna wszcz ąć wobec niego post ępowania egzekucyjnego, lub egzekucja okazała si ę bezskuteczna; oraz z uwagi na zagro żenie dla życia lub zdrowia ludzi lub mo żliwo ść zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne natychmiastowe podj ęcie tych działa ń.

6.4.1 Cel do 2023 r.

Przeciwdziałanie degradacji gruntów rolnych na terenie miasta i w jego otoczeniu.

6.4.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Wdra żanie programów rolno-środowiskowych, uwzgl ędniaj ących działania prewencyjne w zakresie ochrony gleb. - Prowadzenie szkole ń rolników w zakresie zmian klimatu (w tym metod zapobiegania i ograniczania ich skutków) oraz upowszechniania dobrych praktyk rolniczych. - Opracowanie narz ędzi wsparcia dla młodych ludzi prowadz ących działalno ść w bran ży rolno-spo żywczej. - Racjonalne u żytkowanie środków ochrony ro ślin i nawozów. - Optymalizacja wykorzystania potencjału biologicznego gleb poprzez dostosowanie rodzaju i wielko ści upraw. - Optymalizacja wykorzystania potencjału odpadów pochodz ących z produkcji rolnej i zwierz ęcej, np. biogazownia. - Promowanie inwestycji umo żliwiaj ących wzrost wydajno ści i efektywno ści energetycznej w produkcji rolno-spo żywczej wraz z ograniczaniem emisji. - Stosowanie zmianowania, metod mechanicznych i biologicznych w walce z chwastami, chorobami i szkodnikami (zmniejszenie zu życia środków ochrony ro ślin). - Stosowanie odpowiednich praktyk agrotechnicznych, do których nale żą np.: wsiewki poplonowe, mi ędzyplony, racjonalne nawo żenie w oparciu o plan nawozowy. - Rekultywacja gruntów zdegradowanych i zdewastowanych, w szczególno ści przemysłowych, kopalnianych itp. - Likwidacja „dzikich wysypisk” i prowadzenie działań utrudniaj ących ponowne nielegalne gromadzenie odpadów w tych samych miejscach.

6.4.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] VII. Ochrona gleb i powierzchni ziemi

Usuwanie dzikich wysypisk ok. 50 000 1. MPO na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 90003 bud żetu] rocznie proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 141 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.5 Gospodarowanie zasobami geologicznymi

Ochron ę złó ż kopalin, rozumian ą jako racjonalne gospodarowanie ich zasobami i kompleksowe wykorzystanie (w tym kopalin towarzysz ących), oraz regulacje dotycz ące ochrony kopalin zawarte s ą w ustawie Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. [34]. Ochrona udokumentowanych złó ż przeznaczonych do eksploatacji mo że polega ć równie ż na wyznaczeniu w planie zagospodarowania przestrzennego terenu obj ętego zakazem zabudowy i/lub zalesie ń. Za kształtowanie polityki ochrony złó ż kopalin i gospodarowanie zasobami surowców odpowiedzialni są Minister Środowiska, wojewodowie i starostowie. Zgodnie z tre ści ą ww. ustawy (art. 21 ust. 1) działalno ść w zakresie: poszukiwania lub rozpoznawania złó ż kopalin, o których mowa w art. 10 ust. 1, wydobywania kopalin ze złó ż, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów — mo że by ć wykonywana po uzyskaniu koncesji wydawanych przez wła ściwe organy. Wydobywanie kopalin wi ąż e si ę z powstawaniem szkód w środowisku. Zgodnie z art. 126 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska [28], podejmuj ący eksploatacj ę złó ż kopaliny lub prowadz ący t ę eksploatacj ę jest obowi ązany przedsi ębra ć środki niezb ędne do ochrony zasobów zło ża, jak równie ż do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzi ć rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych oraz przywraca ć do wła ściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradacj ę powierzchni terenu i praktycznie prace rekultywacyjne po zako ńczonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodz ą przeobra żenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Istotne jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania, a nast ępnie skuteczna i wła ściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja wyrobiska. Sposoby zagospodarowania terenów po wyrobiskach kruszyw naturalnych s ą nast ępuj ące: • je żeli s ą suche – ukształtowanie terenu w sposób mo żliwie naturalny, odtworzenie warstwy gleby, zalesienie lub wykorzystanie rolnicze. W szczególnych przypadkach mo żliwe jest wypełnienie wyrobiska odpadami oboj ętnymi; • je żeli eksploatacja odbywała si ę poni żej zwierciadła wody – preferowana jest rekultywacja w kierunku wodnym tj. powstawanie oczek wodnych na cele rekreacyjne, k ąpielisk, w ędkowania itp. Podziemna eksploatacja złó ż kopalin powoduje powstawanie wielu problemów środowiskowych na obszarach i terenach górniczych. Górnicze deformacje powierzchni najcz ęś ciej dzieli si ę z uwagi na: • rodzaj ich powi ązania z eksploatacj ą (bezpo średnie, po średnie i wtórne), • form ę ich wyst ępowania (ciągłe i nieci ągłe). Zgodnie z prognoz ą aktywno ści sejsmicznej i wpływów dynamicznych na powierzchni ę terenu, zawart ą w Planie Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2014 – 2016 [53], w kolejnych latach nie przewiduje si ę wyst ępowania zjawisk o charakterze deformacji nieci ągłych na terenach górniczych O/ZG "Lubin". Stały monitoring wpływów eksploatacji górniczej na teren chroniony miasta Lubina umo żliwia sie ć reperów zało żonych na okre ślonych budynkach. Pomiary obni żeń reperów wykonywane są dwa razy w roku. Pomiary specjalne wykonywane są dla obserwacji obiektów szczególnie chronionych lub zabytkowych o małej odporno ści na deformacje terenu. Wykonywane są obserwacje osiada ń reperów na budynkach ko ściołów przy ul. Prusa, Kopernika, Wyszy ńskiego i Stary Lubin z cz ęstotliwo ści ą raz na 4 m-ce oraz wychyle ń wie ży przelewowej na Os. "Przylesie" z cz ęstotliwo ści ą raz na 4 miesi ące. W razie wyst ąpienia wpływów eksploatacji górniczej wykonywane b ędą przegl ądy aktualnego stanu technicznego obiektów kubaturowych, maj ące na celu podj ęcie działa ń dora źnych w przypadku wyst ąpienia uszkodze ń. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 142 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Nie zachodzi potrzeba podejmowania działa ń profilaktycznych budynków i sieci. W przypadku powstania drobnych uszkodze ń, które b ędą miały zwi ązek przyczynowy z prowadzon ą eksploatacj ą górnicz ą, kopalnia b ędzie dokonywa ć ich naprawy. Nadal b ędą systematycznie kontrolowane prace profilaktyczne wykonywane na obiektach nowo wznoszonych oraz zwracane przez O/ZG "Lubin", na podstawie zawieranych ugod, koszty robót profilaktycznych. Wykonane dotychczas i planowane na lata 2014 – 2063, czyli okres obowi ązywania obecnej koncesji, działania profilaktyczne pozwalaj ą na prowadzenie bezpiecznej eksploatacji górniczej w obr ębie filara ochronnego miasta Lubina. Je śli chodzi o wpływ eksploatacji górniczej na środowisko gruntowo-wodne, to stale prowadzony monitoring powierzchni terenu oraz odpowiednie działania zapobiegawcze, podejmowane w razie wyst ąpienia zagro żenia szkodami hydrogeologicznymi, pozwol ą na zachowanie re żimów hydrologicznych cieków wodnych w obr ębie terenu górniczego i przeciwdziałanie jego niekorzystnym zmianom. Podobnie jak w minionym okresie działalno ści górniczej, tak i w przyszło ści nie wyst ąpi ą zmiany w warunkach wodno- glebowych ze strony wielkopowierzchniowej niecki z odwadniania z racji jej bezkolizyjnego rozwoju ze środowiskiem naturalnym rozpatrywanego obszaru.

6.5.1 Cel do 2023 r.

Racjonalna gospodarka zasobami złó ż kopalin i rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.

6.5.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Ograniczenie presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania kopalin i zapobieganie konfliktom społecznym wynikaj ącym z eksploatacji i magazynowania surowców. - Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania. - Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. - Ochrona zasobów surowców energetycznych. - Eksploatacja surowców zgodnie z warunkami ustalonymi w koncesjach na ich wydobywanie. - Ograniczanie narusze ń dotycz ących ochrony środowiska towarzysz ących wydobywaniu kopalin (w tym prowadzenie kontroli w zakładach górniczych, przestrzeganie realizacji obowi ązków wynikaj ących z koncesji oraz zapobieganie szkodom górniczym i ich usuwanie). - Rekultywacja i zagospodarowanie terenów powydobywczych. - Zabezpieczenie cennych gospodarczo złó ż kopalin. - Waloryzacja niezagospodarowanych złó ż surowców z uwzgl ędnieniem aspektów społecznych. - Promowanie nowoczesnych technologii w sektorze górnictwa w ęgla dla poprawy ochrony środowiska. - Promowanie mo żliwo ści pro środowiskowego pozyskiwania energii z w ęgla (np. zgazowanie podziemne). - Zapobieganie nieracjonalnej i nielegalnej eksploatacji kopalin. - Rozwój działalno ści informacyjnej w odniesieniu do ludno ści lokalnej w zakresie prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin. - Poprawa koordynacji działa ń mi ędzy poszczególnymi organami administracji geologicznej i organami nadzoru górniczego. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 143 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

6.5.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] VIII. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Wykonywanie opinii do planu ruchu 1. KGHM „Polska Mied ź” SA O/ZG Lubin. UM 2016 – 2019 ok. 10 000 bud żet miasta [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Usuwanie szkód górniczych powstałych na skutek działalno ści wydobywczej 2. KGHM na bie żą co b.d. środki własne KGHM „Polska Mied ź” SA O/ZG „Lubin” [informacja udzielona przez podmiot] Rozbudowa systemu monitoringu wpływu 3. eksploatacji górniczej na środowisko. KGHM 2016 – 2019 b.d. środki własne [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 144 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7. POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO

7.1 Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska [28] dla obszarów, w których stwierdzone zostało przekroczenie poziomów dopuszczalnych i docelowych zanieczyszcze ń powietrza, istnieje obowi ązek wykonania działa ń naprawczych w formie Programu ochrony powietrza (POP). Aktualny Program został przyj ęty w lutym 2014 r. przez Sejmik Województwa Dolno śląskiego [97]. Cz ęść dokumentacji opracowywanej dla strefy dolno śląskiej koncentruje si ę na istotnych powodach wyst ępowania przekrocze ń poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i tlenku w ęgla oraz poziomów docelowych benzo(a)pirenu i ozonu, a tak że na znalezieniu skutecznych, mo żliwych do zrealizowania oraz uzasadnionych finansowo i technicznie działa ń, których wdro żenie spowoduje obni żenie poziomów tych zanieczyszcze ń do poziomów zgodnych z przepisami prawa. Głównym celem sporz ądzenia i wdro żenia Programu Ochrony Powietrza jest przywrócenie naruszonych standardów jako ści powietrza, a przez to poprawa warunków życia mieszka ńców, podwy ższenie standardów cywilizacyjnych oraz lepsza jako ść życia w miastach. Zgodnie z tre ści ą POP dla strefy dolno śląskiej, w celu redukcji st ęż eń pyłu zawieszonego PM10, B(a)P oraz CO nale ży podj ąć działania skierowane na redukcj ę emisji pochodz ącej przede wszystkim z ogrzewania indywidualnego oraz komunikacji. Działania dla obni żenia st ęż eń NO X (jako prekursora ozonu) powinny by ć skierowane głównie na obni żenie emisji komunikacyjnej (rozwój sieci drogowej, szczególnie obwodnic miast). Działania w zakresie redukcji emisji NMLZO (drugiego z wa żnych prekursorów ozonu) b ędą polega ć przede wszystkim na ograniczeniu emisji tego zanieczyszczenia z zakładów przemysłowych i warsztatów rzemie ślniczych. Dodatkowe działania celem redukcji emisji NO 2 i pyłu PM10 z komunikacji powinny skupia ć si ę na wi ększym wykorzystaniu komunikacji zbiorowej lub innych alternatywnych sposobów podró żowania przez mieszka ńców oraz na czysto ści ulic. W ramach Programu wyznaczono 13 działa ń naprawczych dedykowanych dla okre ślonych miast strefy dolno śląskiej (lokalizacja działa ń), gdzie stwierdzono przekroczenia warto ści standardów jako ści powietrza. Są to nast ępuj ące działania [97]: 1) Obniżenie emisji z ogrzewania indywidualnego (kod: DssDsZSO). 2) Podł ączenie do sieci ciepłowniczej (kod: DssDsPSC). 3) Wzrost efektywno ści energetycznej miast i gmin (kod: DssDsWEEG). 4) Modernizacja i remonty dróg (kod: DssDsMRd). 5) Czyszczenie ulic (kod: DssDsMMU). 6) Rozwój zintegrowanego systemu kierowania ruchem ulicznym (kod: DssDsSKR). 7) Rozwój systemu ście żek rowerowych i infrastruktury rowerowej (kod: DssDsSRo). 8) Ograniczenie emisji niezorganizowanej pyłów z kopalni (kod: DssDsEnk). 9) Monitoring inwestycji budowlanych pod k ątem ograniczenia niezorganizowanej emisji pyłu (kod: DssDsIB). 10) Zwi ększanie udziału zieleni w przestrzeni miast (kod: DssDsZk). 11) Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego (kod: DssDsPZP). 12) Edukacja ekologiczna (kod: DssDsEEk). 13) System prognoz krótkoterminowych st ęż eń zanieczyszcze ń (kod: DssDsSPK). Termin realizacji Programu został wyznaczony na koniec 2023 r., ze wzgl ędu na szeroko zakrojone działania naprawcze, szczególnie w zakresie budowy lub modernizacji dróg. Działania te wymagaj ą wysokich nakładów finansowych oraz rozległych prac, których wykonanie nie jest mo żliwe w krótszym czasie. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 145 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lubina dotycz ą cztery z trzynastu działa ń wymienionych w POP:

• Nr 3. – Wzrost efektywno ści energetycznej miast i gmin . Działanie polega na systematycznej wymianie starych, niskosprawnych kotłów, w których spalane jest paliwo stałe (w ęgiel) na nowoczesne kotły wysokiej sprawno ści (retortowe lub gazowe, elektryczne, pompy ciepła) lub wł ączaniu budynków do istniej ących sieci cieplnych oraz termomodernizacji budynków, w których dokonano wymiany źródła ciepła w celu zwi ększenia ich efektywno ści energetycznej na terenie strefy dolno śląskiej. Zadanie realizuj ą organy wykonawcze w gminach oraz wspólnoty mieszkaniowe. • Nr 5. – Czyszczenie ulic . Działanie polega na czyszczeniu ulic na mokro w okresie wiosna-jesie ń (z cz ęstotliwo ści ą najlepiej 1 raz w tygodniu, przy braku opadów atmosferycznych). Maj ą to by ć ulice o najwi ększym nat ęż eniu ruchu pojazdów w miastach strefy dolno śląskiej, a tak że ulice o małym nat ęż eniu ruchu pojazdów po okresie zimowym. • Nr 6. – Rozwój zintegrowanego systemu kierowania ruchem ulicznym . Działanie polega na utworzeniu zintegrowanego systemu kierowania ruchem ulicznym, maj ącego na celu mi ędzy innymi: upłynnienie ruchu, stworzenie mo żliwo ści uprzywilejowania transportu zbiorowego. Działanie obejmuje równie ż rozwój metod i środków nadzoru ruchu pojazdów na liniach komunikacyjnych. • Nr 12. – Edukacja ekologiczna . Działanie obejmuje akcje edukacyjne maj ące na celu u świadamianie społecze ństwa w zakresie: − korzy ści jakie niesie dla środowiska korzystanie ze zbiorowych systemów komunikacji lub alternatywnych środków transportu (rower, poruszanie si ę pieszo); − szkodliwo ści spalania odpadów w paleniskach domowych; − korzy ści płyn ących z podł ączenia do scentralizowanych źródeł ciepła; − termomodernizacji; − promocji nowoczesnych niskoemisyjnych źródeł ciepła, i inne. Akcje edukacyjne powinny by ć prowadzone równie ż przy okazji uchwalania programów sporz ądzanych przez gmin ę: programu ochrony środowiska, projektu zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe, lokalnych programów rewitalizacji, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i innych opracowa ń o podobnym charakterze. Celem realizacji działania trzeciego, w 2014 r. Gmina Miejska Lubin podj ęła czynno ści maj ące na celu opracowanie zasad funkcjonowania systemu wsparcia finansowego dla mieszka ńców, którzy zdecyduj ą si ę w kolejnych latach na zmian ę sposobu ogrzewania opartego na paliwie stałym. Projekt dokumentu, w tym wzór wniosku o udzielenie dotacji celowej ze środków bud żetu miasta Lubina na dofinansowanie kosztów inwestycji zwi ązanych z realizacj ą zada ń maj ących zwi ązek z ochron ą powietrza, przyj ęty został Uchwał ą Nr LII/405/14 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 2 wrze śnia 2014 r. w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji celowej z bud żetu miasta Lubina na dofinansowanie kosztów inwestycji zwi ązanych z realizacj ą przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą powietrza (Dolno.2014r.3870). W kwietniu 2015 r. Urz ąd Miejski w Lubinie ogłosił nabór wniosków o udzielenie dotacji celowej z bud żetu miasta na dofinansowanie kosztów inwestycji związanych z ochron ą powietrza realizowanych w mie ście. O dofinansowanie ubiega ć si ę mog ą osoby fizyczne i wspólnoty mieszkaniowe, które posiadaj ą stare piece węglowe i planowały ich likwidacj ę i podł ączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej lub zmian ę systemu ogrzewania na wysokosprawne kotły gazowe, olejowe, w ęglowe lub peletowe, ogrzewanie elektryczne lub pompy ciepła. Wysoko ść dofinansowania obejmuje maksymalnie 50% kosztów inwestycji, jednak nie wi ęcej ni ż 5 tys. zł. Dofinansowanie dotyczy wył ącznie nowych inwestycji, nie ma mo żliwo ści refundacji kosztów inwestycji ju ż wykonanych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 146 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Działaniem pi ątym, polegaj ącym na czyszczenie ulic na mokro w okresie kwiecie ń – wrzesie ń 2014 r. obj ęto ogółem 127,53 km dróg gminnych i powiatowych. Na realizacj ę działania szóstego, zwi ązanego z rozbudow ą systemu zarz ądzania ruchem ulicznym, w 2014 r. nie było środków finansowych. Działanie b ędzie realizowane w kolejnych latach. Działanie dwunaste zwi ązane z edukacj ą ekologiczn ą realizowane było za pomoc ą akcji informacyjno-edukacyjnej na temat zakazu spalania odpadów, akcji „Dzie ń bez samochodu” oraz wprowadzenia bezpłatnych przejazdów komunikacj ą miejsk ą, celem ułatwienia mieszka ńcom miasta przemieszczania si ę transportem zbiorowym oraz redukcji zanieczyszcze ń spowodowanej zmniejszonym użytkowaniem samochodów osobowych.

W zwi ązku z redukcj ą emisji zanieczyszcze ń do powietrza, powa żny i wci ąż aktualny problem stanowi spalanie odpadów komunalnych i innych materiałów do tego nieprzeznaczonych w paleniskach domowych. W trakcie spalania śmieci w niskiej temperaturze (200-500°C) do atmosfery emitowane s ą mi ędzy innymi: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek w ęgla, a jako produkty uboczne powstaj ą szczególnie gro źne zwi ązki – dioksyny i furany, nale żą ce do grupy zwi ązków rakotwórczych. Z kolei coraz powszechniejsze opalanie domów drewnem mo że sta ć si ę istotnym źródłem emisji m.in. wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA). Prezydent miasta, jako organ ochrony środowiska, w zakresie ochrony jako ści powietrza posiada uprawnienia i narz ędzia o charakterze zobowi ązuj ąco–reglamentacyjnym, które umo żliwiaj ą kształtowanie sytuacji prawnej osób fizycznych, oddziaływuj ących na środowisko b ądź korzystaj ących z niego. Do tych uprawnie ń i narz ędzi nale żą m.in.: - przyjmowanie zgłosze ń instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia, mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko; - przyjmowanie informacji o posiadanych substancjach stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska; - decyzja w sprawie nało żenia obowi ązku prowadzenia pomiarów emisji; - przyjmowanie okre ślonych w ustawie Prawo ochrony środowiska [28] wyników pomiarów, wykonywanych przez prowadz ących instalacje; - decyzje ustalaj ące wymagania w zakresie ochrony środowiska dotycz ące eksploatacji instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia; - zezwolenie na usuni ęcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomo ści; - wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, których uzyskanie wymagane jest dla planowanych przedsi ęwzi ęć mog ących zawsze lub potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko; - wydawanie postanowie ń w sprawie obowi ązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla planowanego przedsi ęwzi ęcia mog ącego potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko. Zgodnie z artykułem 147 ustawy Prawo ochrony środowiska [28], prowadz ący instalacj ę oraz u żytkownik urz ądzenia (tak że osoba fizyczna) s ą obowi ązani do okresowych pomiarów wielko ści emisji oraz pomiarów ilo ści pobieranej wody. Prezydent miasta mo że w drodze decyzji nało żyć na prowadz ącego instalacj ę lub u żytkownika urz ądzenia dodatkowy obowi ązek prowadzenia pomiarów wielko ści emisji, je żeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nast ąpiło przekroczenie standardów emisyjnych. Ponadto, zgodnie z artykułem 363 ww. ustawy, prezydent miasta mo że w drodze decyzji nakaza ć osobie fizycznej, której działalno ść negatywnie oddziałuje na środowisko, wykonanie w okre ślonym czasie czynno ści, które spowoduj ą ograniczenie negatywnego oddziaływania. Je żeli osoba fizyczna nie dostosowała si ę do takiej decyzji, prezydent miasta mo że wyda ć decyzj ę wstrzymuj ącą u żytkowanie instalacji lub urz ądzenia (art. 368). Co wi ęcej, art. 379 ustawy uprawnia prezydenta miasta, do wyst ępowania w charakterze oskar życiela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 147 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Unia Europejska w zakresie klimatu i energii przyj ęła nast ępuj ące cele do 2020 r.: redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r., 20% udział energii ze źródeł odnawialnych i wzrost efektywno ści energetycznej o 20%. Dla osi ągni ęcia wspólnego celu 20/20/20 Polska zobowi ązała si ę do redukcji emisji CO 2 o 14% (w stosunku do 2005 r.), wzrostu udziału energii ze źródeł odnawialnych do 15% oraz zmniejszenia zu życia energii pierwotnej do poziomu ok. 96 Mtoe (1 mln toe (ton oleju ekwiwalentnego) = 11,63 MWh) [107]. Zatem poza działaniami nastawionymi na redukcj ę emisji zanieczyszcze ń i gazów cieplarnianych do powietrza, nieodł ącznymi elementami działa ń na rzecz ochrony powietrza i klimatu jest dąż enie do poprawy efektywno ści energetycznej oraz wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Unijna pomoc do 2020 r. obejmie m.in.: • realizacj ę strategii niskoemisyjnych dla obszarów miejskich, na któr ą ma by ć przeznaczone znacznie wi ęcej środków ni ż w do tej pory; • rozwój przyjaznych dla środowiska i niskoemisyjnych systemów transportu miejskiego oraz promowanie mobilno ści miejskiej zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju; • ochron ę środowiska miejskiego, rekultywacj ę terenów poprzemysłowych oraz redukcj ę zanieczyszcze ń powietrza, a tak że działania wspieraj ące rewitalizacj ę. Istotnym dokumentem słu żą cym kreowaniu lokalnej polityki energetycznej s ą Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwo gazowe . Opracowanie takich planów przez gminy wynika z przepisów Prawa energetycznego [19], które zobowi ązuje gminy do racjonalnego zaplanowania zaopatrzenia w energi ę oraz jej wykorzystania. Miasto Lubin posiada Projekt aktualizacji zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe [35]. Główne cele projektu dokumentu to: − ocena stanu bezpiecze ństwa energetycznego gminy w zakresie stanu istniej ącego jak równie ż perspektywy bilansowej, − ocena dostosowania planów rozwojowych przedsi ębiorstw energetycznych do strategii rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, − rozwój konkurencji na rynku energii, − zaproponowanie optymalnego modelu pokrycia potrzeb energetycznych na terenie gminy, − zapewnienie odbiorcom energii pełnej dost ępno ści usług energetycznych oraz ich racjonalnej ceny, − minimalizacja kosztów usług energetycznych, − zapewnienie zgodno ści rozwoju energetycznego gminy z „Polityk ą energetyczn ą Polski”, − ocena potencjału paliw odnawialnych ze wskazaniem mo żliwo ści jej wykorzystania, − poprawa stanu środowiska naturalnego, − lepsze zdefiniowanie przedsi ębiorstwom energetycznym przyszłego, lokalnego rynku energii, uwiarygodnienia popytu na energi ę, a co za tym idzie unikni ęcie nietrafionych inwestycji w zakresie wytwarzania, przesyłu i dystrybucji energii. Nieodł ączn ą cz ęś ci ą nowotworzonych i ju ż istniej ących planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwo gazowe, b ądź zało żeń do tych planów, a tak że innych dokumentów gminnych, zwi ązanych z bezpiecze ństwem energetycznym (np. miejskie audyty energetyczne), powinny by ć plany gospodarki niskoemisyjnej (PGN) zawieraj ące działania realizuj ące cele energetyczne Unii Europejskiej [141]. Gminy, które w nowej perspektywie finansowej 2014 – 2020 chc ą pozyska ć środki m.in. na działania w zakresie termomodernizacji budynków czy na wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, musz ą posiada ć PGN. Plan mo że równie ż pomóc w ubieganiu si ę o finansowanie działa ń z innych komplementarnych źródeł: Programu działa ń na rzecz środowiska i klimatu (LIFE) w latach 2014 – 2020, funduszy EOG oraz środków krajowych z NFO ŚiGW. PGN to dokument strategiczny, którego celem jest okre ślenie wizji rozwoju gminy (lub kilku gmin) w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Jego kluczowym elementem jest wyznaczenie celów strategicznych i szczegółowych, realizuj ących okre ślon ą wizj ę. Głównym celem PGN jest ograniczenie emisji i musi by ć on jasno i mierzalnie zdefiniowany. Plan ma również za zadanie okre śli ć, jak gmina zrealizuje wyznaczone cele. Nale ży wi ęc opisa ć działania planowane (inwestycyjne i nieinwestycyjnie), sposób ich finansowania oraz metod ę proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 148 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

monitoringu realizacji planu w kolejnych latach (co najmniej na okres 2014 – 2020, z mo żliwo ści ą wydłu żenia perspektywy czasowej).

W najbli ższych latach du że przedsi ębiorstwa z bran ży energetycznej działaj ące na terenie Lubina planuj ą realizacj ę szeregu przedsi ęwzi ęć , które b ędą miały docelowo pozytywny wpływ na jako ść powietrza atmosferycznego. „Energetyka” sp. z o.o. w Lubinie planuje przed zako ńczeniem okresu derogacyjnego (17,5 tys. godzin pocz ąwszy od 1.01.2016 r.) realizacj ę inwestycji, która pozwoli przygotowa ć Elektrociepłownię EC-1 Lubin do spełnienia zaostrzonych norm dopuszczalnych warto ści emisji nast ępuj ących zanieczyszcze ń do powietrza: dwutlenku 3 siarki SO 2 na poziomie 150 mg/m , tlenków azotu w przeliczeniu na NO 2 na poziomie 150 mg/m 3 oraz pyłu w zakresie do 10 mg/m 3. Do ko ńca 2017 r. planowane jest wykonanie zadania pn. „Budowa Instalacji Oczyszczania Spalin w Wydziale EC-1 w Lubinie", którego zakres obejmuje m.in. dostaw ę i monta ż instalacji odazotowania oraz odsiarczania spalin dla kotłów K1, K2, K4 i K5 wraz z układem odpylania dla kotłów K1-K5, dostaw ę nowych kanałów spalin, zabezpieczenie istniej ącego komina lub wymian ę istniej ących przewodów kominowych. Wg opracowanego ju ż studium wykonalno ści dla tego zadania szacunkowe nakłady inwestycyjne ustalono na poziomie ok. 50 mln zł. Celem i oczekiwanym efektem realizacji przedsi ęwzi ęcia b ędzie obni żenie emisji zanieczyszcze ń w spalinach do poziomów dopuszczalnych wg konkluzji BAT. Wojewódzkie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej w Legnicy Spółka Akcyjna w latach 2015 – 2020 planuje kontynuowa ć na terenie Lubina polityk ę inwestycyjn ą ukierunkowan ą na redukcj ę strat energii cieplnej w trakcie jej przesyłania oraz prowadzi ć prace zwi ązane z rozbudow ą infrastruktury ciepłowniczej celem dostarczenia ciepła do nowych Odbiorców. W ramach planowanych inwestycji nast ąpi rozbudowa istniej ących sieci ciepłowniczych do nowych odbiorców ciepła, z którymi podpisane s ą lub b ędą umowy przył ączeniowe, natomiast w ramach działa ń modernizacyjnych – sieci ciepłownicze kanałowe wymieniane b ędą na sieci w technologii rur preizolowanych, tradycyjna izolacja termiczna sieci napowietrznych zast ąpiona zostanie łupkow ą (odcinek Lubin – Rynarcice), wszystkie wymieniane urz ądzenia wykonane b ędą z materiałów najwy ższej jako ści, o parametrach technicznych pozwalaj ących na bezpieczn ą i długotrwał ą prac ę infrastruktury ciepłowniczej. W 2015 r. na terenie miasta Lubina zaplanowano zadania inwestycyjne na łączn ą kwot ę 23 662 tys. zł, w tym na inwestycje rozwojowe: 3 907 tys. zł, natomiast na inwestycje zwi ązane z redukcj ą strat energii cieplnej: 19 755 tys. zł. W przypadku pozyskania dodatkowych środków finansowych, Spółka planuje poszerzy ć zakres prac w kolejnych latach o przebudow ę sieci ciepłowniczej z technologii tradycyjnej na preizolowan ą w rejonie: ° ul. Lotniczej, Żwirki i Wigury (ok.670 m); ° ul. Gajowej, Ptasiej, Wrzosowej (ok. 3850 m); ° os. Ustronie II i Ustronie IV (ok. 2250 m); ° ul. Sybiraków - Aleja Komisji Edukacji Narodowej (b.d. nt. długo ści); ° ul. Le śna, Legnicka, Pawia, Jastrz ębia, Żurawia, Sportowa, Szpakowa, Krucza, Gajowa, Wrzosowa, Ptasia (9,80 km); ° ul. Lotników, Mickiewicza, Ksi ęcia Ludwika, Ko ściuszki, Niepodległo ści, Ścinawska, Grodzka (5,50 km); ° ul. Jana Pawła II, Leszczynowa, Modrzewiowa, Parkowa, Grabowa, Jesionowa, Ja śminowa, Wierzbowa (9,50 km); ° ul. Jana Pawła II, Stefana Kisielewskiego, Kamienna, Polna, Miedziana, Władysława Reymonta, Cypriana Kamila Norwida, Adama Asnyka, Marii Konopnickiej, Elizy Orzeszkowej, Aleksandra Fredry (5,50 km). Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. , w najbli ższych latach na obszarze Lubina nie przewiduje znacz ących zamierze ń inwestycyjnych zwi ązanych z rozbudow ą infrastruktury gazowej. W Planie Rozwoju na lata 2014-2018 (zatwierdzonym przez Prezesa Urz ędu proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 149 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Regulacji Energetyki decyzj ą Nr DRG-4311-6(50)/2013/2014/RTu z dnia 13 marca 2014) w zakresie dotycz ącym gminy miejskiej Lubin, uj ęte s ą głównie zadania zwi ązane z realizacj ą bie żą cych przył ącze ń w zakresie niewielkiej rozbudowy sieci i budowy przył ączy, dla których rachunek ekonomiczny wykazuje opłacalno ść inwestycji (w my śl ustawy Prawo Energetyczne).

7.1.1 Cel do 2023 r.

Trwała poprawa jako ści powietrza poprzez obni żenie imisji zanieczyszcze ń co najmniej do poziomu st ęż eń dopuszczalnych i docelowych, a tak że redukcj ę emisji CO 2 i zu życia energii ze źródeł konwencjonalnych.

7.1.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Wdra żanie Programu ochrony powietrza dla strefy dolno śląskiej. - Podejmowanie wszelkich działa ń wpływaj ących na zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń, celem dotrzymywania aktualnego standardu jako ści powietrza. - Wspieranie działa ń inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza podejmowanych przez podmioty gospodarcze. - Eliminowanie emisji zanieczyszcze ń przemysłowych na terenie miasta. - Systematyczna likwidacja źródeł niskiej emisji poprzez budow ę i rozbudow ę systemów ciepłowniczych i gazowniczych oraz podł ączanie do systemu nowych u żytkowników. - Ograniczanie niskiej emisji poprzez zmian ę paliwa grzewczego na bardziej ekologiczne. - Wprowadzenie energooszcz ędnych rozwi ąza ń do transportu i budownictwa oraz wspieranie technologii niskoemisyjnych. - Zakaz spalania odpadów komunalnych w indywidualnych źródłach grzewczych. - Poprawa niezawodno ści i zapewnienie dywersyfikacji dostaw energii elektrycznej, cieplnej i gazowej. - Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w obiektach mieszkalnych i usługowych poprzez popraw ę parametrów energetycznych budynków. - Ograniczenie emisji i obni żenie zu życia energii w obiektach u żyteczno ści publicznej i sektorze mieszkaniowym. - Stwarzanie mo żliwo ści dla podejmowania działa ń z zakresu poprawy efektywno ści energetycznej przez osoby prywatne, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. - Wspieranie budownictwa energooszcz ędnego. - Upowszechnianie wiedzy nt. norm efektywno ści energetycznej jak PN 16001, ISO 14001 i ISO 5001. - Oszcz ędzanie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe. - Poprawa efektywno ści energetycznej w transporcie. - Systematyczne wspieranie rozwoju wysokosprawnej kogeneracji i ciepłownictwa. - Realizacja polityki rz ądowej w zakresie wspierania inwestycji dotycz ących odnawialnych źródeł energii. - Budowa małych i mikro źródeł energii. - Budowa elektrowni wiatrowych, solarnych, biogazowych oraz innych odnawialnych źródeł energii (OZE). - Zwi ększenie udziału OZE w produkcji energii, z zachowaniem racjonalnych proporcji w stosunku do posiadanych zasobów i lokalnych uwarunkowa ń. - Budowa i modernizacja dróg oraz całego układu komunikacyjnego. - Modernizacja linii kolejowych, budowa linii du żych pr ędko ści. - Modernizacja taboru, w tym rozwój energooszcz ędnych i niskoemisyjnych form transportu. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 150 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Działania kierunkowe, wynikaj ące z POP dla strefy dolno śląskiej [97]: - W zakresie ograniczania emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno-bytowej i technologicznej): ° rozbudowa centralnych systemów zaopatrywania w energię ciepln ą; ° zmiana paliwa na inne o mniejszej zawarto ści popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej, wzgl ędnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej; ° zmniejszanie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą poprzez ograniczanie strat ciepła – termomodernizacja budynków; ° stosowanie kilku źródeł ciepła w celu uzyskania lepszej efektywno ści ekonomicznej i energetycznej; ° ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł technologicznych; ° zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemio śle, usługach i drobnej wytwórczo ści wpływaj ąca na ograniczanie emisji pyłu zawieszonego PM10 i CO, NO X i niemetalowych lotnych zwi ązków organicznych NMLZO. - W zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej): ° cało ściowe zintegrowane planowanie rozwoju systemu transportu w mieście; ° zintegrowany system kierowania ruchem ulicznym; ° kierowanie ruchu tranzytowego z omini ęciem miasta lub jego cz ęś ci centralnych; ° tworzenie stref z zakazem ruchu samochodów; ° rozwój i zwi ększanie efektywno ści systemu transportu publicznego; ° polityka cenowa opłat za przejazdy i zsynchronizowanie rozkładów jazdy transportu zbiorowego zach ęcaj ące do korzystania z systemu transportu zbiorowego; ° organizacja systemu bezpiecznych parkingów na obrzeżach miasta ł ącznie z systemem taniego transportu zbiorowego do centrum miasta (system Park & Ride); ° tworzenie systemu ście żek rowerowych; ° tworzenie systemu płatnego parkowania w centrum miasta; ° wprowadzanie nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i słu żb miejskich; ° intensyfikacja okresowego czyszczenia ulic (szczególnie w okresach bezdeszczowych); ° skuteczne egzekwowanie prawa w zakresie oczyszczania pojazdów i ci ągów komunikacyjnych w trakcie trwaj ących prac remontowych lub budowlanych; ° wprowadzenie ogranicze ń pr ędko ści na drogach o pyl ącej nawierzchni; ° stosowanie przy modernizacji dróg i parkingów materiałów i technologii gwarantuj ących ograniczenie emisji pyłu podczas eksploatacji; ° uprzywilejowanie ruchu pieszego w centrum miasta. - W zakresie ograniczania emisji z energetycznego spalania paliw: ° ograniczenie wielko ści emisji pyłu zawieszonego PM10, B(a)P, CO i NOx poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawno ści procesu produkcji energii; ° zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawarto ści popiołu, siarki i arsenu; ° stosowanie technik gwarantuj ących zmniejszenie emisji substancji do powietrza; ° stosowanie technik odpylania, odsiarczania i odazotowania spalin o du żej efektywno ści; ° stosowanie oprócz spalania paliw odnawialnych źródeł energii; ° zmniejszenie strat przesyłu energii. - W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł technologicznych: ° stosowanie efektywnych technik odpylania, odsiarczania i odazotowania gazów odlotowych; ° zmiana technologii produkcji, prowadz ąca do zmniejszenia emisji pyłów i arsenu; proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 151 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

° zmiana profilu produkcji wpływaj ąca na ograniczenie emisji substancji zanieczyszczaj ących; ° stosowanie rozwi ąza ń technologicznych i technicznych skierowanych na ograniczenie lub wyeliminowanie emisji niezorganizowanej NMLZO; ° stosowanie technologii wykorzystuj ących wyroby lakierowe o wysokiej zawarto ści cz ąstek stałych lub wyroby lakierowe wodorozcie ńczalne.

7.1.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Koszty [zł] Jednostka Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji wg stanu na realizuj ąca finansowania od do 2015 r. IX. Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego Komunikacja miejska - świadczenie usług ok. 23 mln przewozowych w komunikacji miejskiej UM 2016 – 2018 bud żet miasta 1. rocznie na terenie Gminy Miejskiej Lubin. [139] Utrzymanie dróg powiatowych na terenie ok. 900 tys. dotacja celowa miasta Lubina. [zad. wspólne: rozdział UM na bie żą co 2. rocznie z bud żetu powiatu 60014 par. 4270 bud żetu]. Bie żą ce utrzymanie dróg gminnych. ok. 3 mln 3. UM na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 60016 bud żetu] rocznie Bie żą ce remonty dróg wewn ętrznych ok. 50 000 i dojazdowych na terenie miasta. UM na bie żą co bud żet miasta 4. rocznie [zad. własne: rozdział 60017 bud żetu] Letnie i zimowe utrzymanie porz ądku i czysto ści w pasie drogowym na terenie ok. 5 mln 5. MPO na bie żą co bud żet miasta miasta Lubina. rocznie [zad. własne: rozdział 90003 bud żetu] Bie żą ce remonty budynków gminnych, w szczególno ści: pokry ć dachowych, 6. stolarki okiennej, instalacji elektrycznych i UM na bie żą co wg potrzeb bud żet miasta instalacji centralnego ogrzewania. [zad. własne: rozdział 70095 bud żetu] Opracowanie aktualizacji Zało żeń do W 2015 r. planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę 39 360 7. elektryczn ą i paliwa gazowe dla obszaru UM 2016 – 2019 (nast ępna bud żet miasta Gminy Miejskiej Lubin. [wymóg art. 19 aktualizacja ustawy Prawo energetyczne [19]] w 2018 r.) Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu - zadania z zakresu art.400a ustawy Prawo ochrony środowiska [28], w tym realizacja POP – dofinansowanie ok. 100 000 kosztów inwestycji zwi ązanych z UM cyklicznie bud żet miasta 8. rocznie udzieleniem dotacji dla podatników realizuj ących inwestycje ograniczaj ące emisje zanieczyszcze ń powietrza. [zad. własne: rozdział 90005 bud żetu] Czyszczenie ulic na mokro na terenie miasta Lubina w okresie kwiecie ń – ok. 350 000 bud żet miasta, 9. MPO cyklicznie bud żet powiatu wrzesie ń (działanie nr 5, wynikaj ące rocznie lubi ńskiego z wojewódzkiego POP [97]) Rozwój zintegrowanego systemu kierowania ruchem ulicznym w Lubinie. ok. 200 000 10. UM 2016 - 2019 środki własne (działanie nr 6, wynikaj ące rocznie z wojewódzkiego POP [97]) proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 152 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Koszty [zł] Jednostka Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji wg stanu na realizuj ąca finansowania od do 2015 r. Prowadzenie stałego monitoringu wpływu emisji z szybu wydechowego L-III KGHM 2 x na 11. ok. 30 000 środki własne Zakładu O/ZG „Lubin” KGHM PM SA. O/ZG „Lubin” kwartał [informacja udzielona przez podmiot] Budowa magistrali ciepłowniczej z rur preizolowanych w izolacji PLUS od MPEC planowanego bloku energetycznego do 2016 – 2019 b.d. środki własne 12. „Termal” osiedla mieszkaniowego – ruroci ąg 2c Dn 300 długo ść 1,5 km.

Budowa Instalacji Oczyszczania Spalin w środki własne, 13. „Energetyka” 2016 – 2017 ok. 50 mln Wydziale EC-1 w Lubinie kredyt komercyjny proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 153 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.2 Ochrona jako ści wód powierzchniowych i podziemnych

Działalno ść człowieka utrudnia osi ągni ęcie „dobrego stanu wód”, czyli tego najbardziej zbli żonego do stanu naturalnego. Pa ństwa Członkowskie UE, w tym Polska, zostały zobowi ązane do osi ągni ęcia dobrego stanu wód w Ramowej Dyrektywie Wodnej, której zapisy do prawa polskiego zostały implementowane ustaw ą Prawo wodne. Aby uzyskanie celu środowiskowego, jakim jest osi ągni ęcie „dobrego stanu wód” było mo żliwe, niezmiernie wa żne jest wyeliminowanie lub ograniczenie istotnych problemów wyst ępuj ących w gospodarce wodnej. Wody powierzchniowe na terenie miasta Lubina monitorowane s ą w oparciu o podział na jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych (JCWP). Dobry potencjał ekologiczny prezentuje JCWP Zimnica (kod PLRW600017139299), posiadaj ąca status „silnie zmienionej cz ęś ci wód”. Monitoring prowadzony pod k ątem zagro żenia eutrofizacj ą ze źródeł komunalnych potwierdził spełnienie wymaga ń, a wi ęc brak oznak eutrofizacji. Wody podziemne trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego, badane na stanowisku w Osieku, od lat utrzymuj ą si ę w I klasie jako ści. Wody pi ętra czwartorz ędowego zaliczane s ą do klasy III. Wody czerpane i uzdatnianie przez ZUW-y w Lubinie s ą dobrej jako ści i spełniaj ą wszystkie wymagania dla wód przeznaczonych do spo życia przez ludzi. Zgodnie z zapisami Studium [136] zaopatrzenie w wodę mieszka ńców miasta Lubina oparte b ędzie nadal na istniej ących uj ęciach wody podziemnej i jej uzdatnianiu w Zakładach Uzdatniania Wody oraz dodatkowo uzupełniane z systemu wodoci ągowego LGOM. W celu polepszenia zaopatrzenia miasta w wod ę i jej magazynowania oraz zapewnienia wła ściwej jako ści wody planuje si ę modernizacj ę Zakładu Uzdatniania Wody, rozbudow ę sieci wodoci ągowej magistralnej i rozdzielczej na terenach przeznaczonych do zainwestowania (wyprzedzaj ąco), a tak że wymian ę lub modernizacj ę wodoci ągów w najstarszych dzielnicach miasta (w tym równie ż wymian ę ruroci ągów z azbestocementu). Modernizacj ę lub wymian ę istniej ącej sieci wodoci ągowej oraz budow ę nowych odcinków sieci rozdzielczej przewiduje si ę w obr ębie linii rozgraniczaj ących modernizowanych i planowanych na terenie miasta dróg i ulic (lub wytyczenie wzdłu ż ulic i dróg pasów technicznych). Planuje si ę równie ż zachowanie dotychczasowego systemu odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków komunalnych, z utrzymaniem kanalizacji rozdzielczej oraz obj ęcie systemem odprowadzania i oczyszczania ścieków wszystkich terenów obecnie zainwestowanych i przeznaczonych do zainwestowania w granicach opracowania Studium. Przewiduje si ę rozbudow ę kanalizacji sanitarnej i deszczowej, poprzez budowę nowych kanałów na terenach przeznaczonych do zainwestowania. Nale ży d ąż yć do tego, aby wszystkie ścieki bytowe powstaj ące na terenie miasta byty odprowadzane i oczyszczane w mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków, bez stosowania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków. W celu ochrony czysto ści wód powierzchniowych nale ży wyeliminowa ć dopływ ścieków sanitarnych do kanalizacji deszczowej, a na wylotach kanałów do odbiornika zastosowa ć urz ądzenia podczyszczaj ące (np. separatory), ze wzgl ędu na odprowadzanie z wodami opadowymi substancji ropopochodnych, spływaj ących z terenów zurbanizowanych. Nale ży równie ż podj ąć analiz ę w zakresie ewentualnego poł ączenia (szczególnie w centrum) niektórych zlewni, w celu zmniejszenia ilo ści wylotów do odbiornika, a tak że przyst ąpi ć do opracowania koncepcji programowej dla kanalizacji deszczowej. Jednym z zada ń o najwi ększym zasi ęgu, słu żą cym zabezpieczeniu odbioru ścieków z obszarów zagospodarowanych, jak równie ż wynikaj ących z rozwoju miasta Lubina, b ędzie budowa kolektora sanitarnego Ø 1200 odprowadzaj ącego ścieki z Lubina i ościennych miejscowo ści (Krzeczyn Wielki, Krzeczyn Mały, Górzyca, Gola) [136]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 154 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Jak wynika z informacji przekazanych przez Miejskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lubinie, w latach 2016 – 2017 Spółka planuje realizacj ę szeregu inwestycji w sieci wodno-kanalizacyjne na terenie Lubina: ° 2016 r.: 1) Wykonanie I etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Małomic obj ętego planem miejscowym nr 15 . W I etapie realizacji infrastruktury zostanie wykonana sie ć wodoci ągowa o średnicy Ø 150 ÷ 200 oraz sie ć kanalizacji sanitarnej Ø 250 ÷ 300 PVC wzdłu ż planowanych ulic. Kanalizacja grawitacyjna układana ł ącznie z sieci ą wodoci ągow ą zabezpieczy odprowadzenie ścieków z terenu przeznaczonego pod zabudow ę mieszkaniow ą i usługow ą. Umo żliwi to rozpocz ęcie inwestycji w rejonie przeznaczonym pod zabudow ę jednorodzinn ą i usługow ą. 2) Wykonanie I etapu sieci wodoci ągowej oraz kanalizacji sanitarnej dla obszaru Starego Lubina obj ętego planem miejscowym nr 9 . Wybudowanie sieci kanalizacyjnych w terenie obj ętym miejscowym planem nr 9 stanowi ć b ędzie ko ńcowy etap uzbrojenia obszaru powy żej Obwodnicy Południowej. Sieci kanalizacyjne zaprojektowane w układzie grawitacyjnym o średnicach Ø 200 zostan ą wykonane w technologii wymaganej na terenach szkód górniczych z rur PVC typu ci ęż kiego z wydłu żonym kielichem. Realizacja sieci wodoci ągowych o średnicach Ø 150 ÷ 200 umo żliwi zaopatrzenie w wod ę terenów w rejonie ul. Chocianowskiej i Stary Lubin do Obwodnicy Południowej. Pozwoli to inwestorom posiadaj ącym działki budowlane, przeznaczone pod zabudow ę jednorodzinn ą lub usługowo - mieszkaln ą, na rozpocz ęcie inwestycji. Nie bez znaczenia jest fakt, że wykonanie uzbrojenia w tych rejonach, które oznaczono na planie symbolami MU i MP, umo żliwi stworzenie nowych stanowisk pracy, gdy ż tereny te oprócz zabudowy mieszkaniowej posiadaj ą równie ż funkcje produkcyjne, składowe, usługowe, usługowo - produkcyjne oraz usług naprawczych. 3) Budowa sieci wodoci ągowej w ul. Sienkiewicza, Traugutta, Łokietka . Wykonanie powy ższego zadania ma na celu wyeliminowanie sieci azbestocementowych i zast ąpienie ich nowymi sieciami wykonanymi z materiałów przyjaznych środowisku. 4) Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w ul. Sienkiewicza. Realizacja tego zadania jest konieczna do budowy nowego odcinka sieci kanalizacji sanitarnej ze wzgl ędu na brak studni rewizyjnych i przyłączeniowych przy budynkach oraz wyst ępuj ących przeciwspadkach powoduj ących zatory, a tym samym zalewanie pomieszcze ń piwnicznych budynków. Ponadto istnieje konieczno ść wypi ęcia kanalizacji deszczowej z kilku budynków mieszkalnych. 5) Wykonanie sieci kanalizacji sanitarnej w ul. Traugutta i Łokietka . Wybudowanie nowej sieci wi ąż e si ę z potrzeb ą wymiany ruroci ągu z uwagi na ich zły stan techniczny oraz planowanymi inwestycjami miejskimi. 6) Budowa sieci wodoci ągowej oraz kanalizacji sanitarnej do pawilonów handlowych przy ul. Drzymały . Realizacja tego zadania wynika z konieczno ści wymiany istniej ącego awaryjnego uzbrojenia. 7) Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w ulicach Reja, Prusa i Odrodzenia . Budowa nowego uzbrojenia zwi ązana jest z jego złym stanem techniczny, du żą awaryjno ści ą oraz planowanymi inwestycjami miejskimi. 8) Budowa sieci wodoci ągowej w ulicy Wierzbowej - I etap . Celem realizacji zadania jest kontynuacja wymiany starych, awaryjnych ruroci ągów zlokalizowanych na osiedlu Polne. 9) Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 do oczyszczalni ścieków w Lubinie - I etap . Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 o długo ści ok. 3000 m od ul. Paderewskiego do oczyszczalni ścieków pozwoli na odci ąż enie istniej ącego kolektora Ø 1200, który jest jedynym kanałem odprowadzaj ącym ścieki sanitarne z terenu całego miasta oraz proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 155 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

z cz ęś ci obszaru Gminy Wiejskiej Lubin. Nowy kolektor pozwoli na przepi ęcie sieci z północno - wschodniej cz ęś ci miasta wraz z nowo realizowan ą kanalizacj ą ze wsi Gola, jak równie ż zapewni mo żliwo ść przej ęcia ścieków z terenów inwestycyjnych poło żonych w rejonie Małomic. Istniej ący ruroci ąg został wybudowany w latach 70 ubiegłego wieku. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie szkód górniczych jego stan techniczny ulega ci ągłemu pogarszaniu. W czasie intensywnych opadów deszczu dopływ wód opadowych oraz infiltracyjnych powoduje przepełnienie kolektora. Ze wzgl ędu na du żą średnic ę oraz intensywny napływ ścieków nie ma możliwo ści oczyszczenia kanału z zalegaj ącego osadu. Potrzeba wykonania równoległego kolektora o średnicy Ø 1200 wi ąż e si ę z jego strategiczn ą funkcj ą. W pierwszym etapie zostanie wykonany odcinek o długo ści około 1500 m. ° 2017 r.: 1) Wykonanie II etapu sieci wodoci ągowej i kanalizacji sanitarnej dla obszaru Małomic obj ętego planem miejscowym nr 15 . W II etapie budowy wykonana zostanie dalsza cz ęść sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej zrealizowanych w I etapie. Pier ścieniowy układ sieci wodoci ągowych zabezpieczy ci ągło ść dostawy wody do terenów obj ętych inwestycjami. Budowa kanalizacji sanitarnej przyczyni si ę do aktywizacji urbanistycznej i gospodarczej terenów inwestycyjnych. 2) Wykonanie II etapu sieci wodoci ągowej i kanalizacji sanitarnej dla obszaru Starego Lubina obj ętego planem miejscowym nr 9 . II etap realizacji uzbrojenia w tym obszarze stanowi ć b ędzie kontynuacj ę budowy sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej wykonanej w I etapie. Pier ścieniowy układ sieci wodoci ągowych zabezpieczy ci ągło ść dostawy wody do terenów obj ętych inwestycjami. Budowa kanalizacji przyczyni si ę do aktywizacji urbanistycznej i gospodarczej terenów inwestycyjnych. 3) Modernizacja bezwykopowa sieci kanalizacji sanitarnej . Realizacja tego zadania jest kontynuacj ą naprawy kolektorów sanitarnych zlokalizowanych na osiedlu Przylesie i Polne zniszczonych wskutek eksploatacji górniczej. 4) Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 do oczyszczalni ścieków w Lubinie - etap II . W drugim etapie zostanie wykonany odcinek o długo ści około 1500 m. 5) Budowa sieci wodoci ągowej w ulicy Wierzbowej - II etap . Celem realizacji zadania jest kontynuacja wymiany starych, awaryjnych ruroci ągów zlokalizowanych na osiedlu Polne. 6) Budowa sieci wodoci ągowej w ul. Kasztanowej, Cisowej, D ębowej, Wi ązowej, Jarz ębinowej, Akacjowej, Jana Pawła II . Wymiana sieci wodoci ągowej jest kontynuacj ą przebudowy prowadzonej na osiedlu domków jednorodzinnych Polne. Konieczno ść budowy nowej sieci wynika z awaryjno ści istniej ącego wodoci ągu.

7.2.1 Cel do 2023 r.

Osi ągni ęcie dobrego stanu i potencjału wód powierzchniowych i podziemnych.

7.2.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Opracowanie koncepcji programowej dla kanalizacji deszczowej miasta Lubina. - Zwi ększenie ochrony wód powierzchniowych poprzez likwidacj ę niekontrolowanego odprowadzania ścieków, w tym inwentaryzacj ę źródeł zanieczyszcze ń dopływaj ących do wód powierzchniowych. - Zapewnienie ochrony wód podziemnych przed degradacj ą (zanieczyszczeniem) zwłaszcza głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref ochrony uj ęć wód podziemnych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 156 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Ograniczanie i eliminacja zrzutów zanieczyszcze ń z zakładów przemysłowych do wód powierzchniowych. - Ograniczenie i eliminacja zanieczyszcze ń wód podziemnych i powierzchniowych w rejonie terenów poprzemysłowych. - Ograniczanie spływu zanieczyszcze ń powierzchniowych z rolnictwa. - Uregulowanie systemu odprowadzania wód opadowych. - Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe norm prawnych i warunków pozwole ń wodno-prawnych. - Monitoring jako ści wód powierzchniowych i podziemnych. - Zachowanie i przywracanie ci ągło ści ekologicznej cieków. - Tworzenie obszarów ochronnych dla GZWP.

7.2.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Koszty [zł] Jednostka Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji wg stanu na realizuj ąca finansowania od do 2015 r. X. Ochrona jako ści wód powierzchniowych i podziemnych Badanie jako ści wód opadowych na wylotach z kanalizacji deszczowej do ok. 1. cieków wodnych (w ramach bie żą cego UM cyklicznie 18-19 tys. bud żet miasta utrzymania kanalizacji deszczowej) rocznie [zad. własne: rozdział 90001 bud żetu] Kontynuacja monitoringu na zrekultywowanym składowisku odpadów ok. 10 000 2. UM cyklicznie bud żet miasta komunalnych w Lubinie. rocznie [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Monitoring wód powierzchniowych rzeki ok. 450 Zimnicy przed i po zrzucie ścieków. MPWiK na bie żą co środki własne 3. rocznie [informacja udzielona przez podmiot] Monitoring uj ęć wód podziemnych: - monitoring studni gł ębinowych - monitoring wody w piezometrach ok. 54 000 - pozostały zakres analityczny (woda MPWiK na bie żą co środki własne 4. rocznie surowa dopływaj ąca do ZUW oraz woda uzdatniona) [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Małomic obj ętego 5. MPWiK 2016 250 000 środki własne planem miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Starego Lubina 6. MPWiK 2016 200 000 środki własne obj ętego planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie sieci kanalizacji sanitarnej 7. w ul. Traugutta i Łokietka. MPWiK 2016 350 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w ul. 8. Sienkiewicza. MPWiK 2016 310 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci kanalizacji sanitarnej do 9. pawilonów handlowych przy ul. Drzymały MPWiK 2016 420 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci kanalizacji sanitarnej 10. w ulicach Reja, Prusa i Odrodzenia. MPWiK 2016 550 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 157 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Koszty [zł] Jednostka Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji wg stanu na realizuj ąca finansowania od do 2015 r. Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 do oczyszczalni ścieków w 11. MPWiK 2016 5 mln kredyt komercyjny Lubinie - I etap. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Małomic obj ętego planem 12. MPWiK 2016 150 000 środki własne miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Starego Lubina obj ętego 13. MPWiK 2016 100 000 środki własne planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci wodoci ągowej w ul. 14. Sienkiewicza, Traugutta, Łokietka. MPWiK 2016 850 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci wodoci ągowej do 15. pawilonów handlowych przy ul. Drzymały MPWiK 2016 250 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci wodoci ągowej w ulicach 16. Reja, Prusa i Odrodzenia. MPWiK 2016 300 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci wodoci ągowej w ulicy 17. Wierzbowej - I etap. MPWiK 2016 310 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Małomic obj ętego 18. MPWiK 2017 380 000 środki własne planem miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Starego Lubina 19. MPWiK 2017 240 000 środki własne obj ętego planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] Modernizacja bezwykopowa sieci 20. kanalizacji sanitarnej. MPWiK 2017 350 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 do oczyszczalni ścieków środki własne, 21. MPWiK 2017 5 mln w Lubinie - etap II. kredyt komercyjny [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Małomic obj ętego planem 22. MPWiK 2017 220 000 środki własne miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Starego Lubina obj ętego 23. MPWiK 2017 350 000 środki własne planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 158 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.3 Ochrona przed hałasem i PEM Hałas jest drugim najwi ększym problemem ekologicznym Unii Europejskiej, zaraz po zanieczyszczeniu powietrza. Oba s ą konsekwencj ą niekontrolowanej ekspansji ruchu samochodowego. Na hałas negatywnie wpływaj ący na zdrowie jest nara żony co trzeci mieszkaniec UE, natomiast co pi ąty jest nara żony na nadmierny hałas noc ą. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), hałas mo że powodowa ć uszkodzenia słuchu, choroby układu kr ąż enia, trudno ści w uczeniu si ę (u dzieci) i zaburzenia snu. Problemy te pojawiaj ą si ę po przekroczeniu 55 dB . Hałas powoduje produkcj ę hormonów stresu, co jest szczególnie niebezpieczne przy długich okresach ekspozycji. Dla ludzi żyj ących przy drogach, gdzie średni poziom hałasu przekracza 65-70 dB, ryzyko choroby serca wzrasta średnio o 20% w porównaniu z mieszka ńcami spokojniejszych osiedli. Raport przygotowany na zlecenie europejskiej federacji Transport & Environment w 2008 r. wskazuje, że hałas mo że by ć odpowiedzialny za 50 tys. ataków serca rocznie, a tak że 5% udarów w Europie. Ponadto, hałas mo że wpływa ć na rozwój płodu poprzez podwy ższanie poziomu stresu u kobiety ci ęż arnej [108]. Z powodu hałasu cierpi ą słabsi członkowie społecze ństwa – dzieci, osoby starsze i chore. Jest to te ż kwestia społeczna, jako że mieszkania w gło śnych lokalizacjach s ą cz ęsto ta ńsze i w konsekwencji z powodu hałasu nieproporcjonalnie cz ęściej cierpią osoby o ni ższych dochodach. W polskim prawie preferowan ą form ą ochrony obiektów i obszarów przed hałasem, zgodnie z art. 179 rozporz ądzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć drogi publiczne i ich usytuowanie [16], były do tej pory ekrany akustyczne . Od pewnego czasu powstaj ące wzdłu ż dróg kilometry ekranów akustycznych budziły coraz wi ększy sprzeciw mieszka ńców i przedsi ębiorców. Stanowi ą one bowiem nie tylko barier ę w komunikacji z przyległymi działkami, ale równie ż ograniczaj ą mo żliwo ści skutecznego nasłonecznienia budynków i przewietrzenia ich otoczenia oraz zdecydowanie pogarszaj ą walory krajobrazowe. Przede wszystkim jednak, w okresie boomu inwestycyjnego przed Mistrzostwami Euro 2012 problemem stały si ę bardzo wysokie koszty ochrony przed hałasem drogowym prowadzonej metod ą stawiania ekranów akustycznych, si ęgaj ące nawet po kilkadziesi ąt milionów złotych przy jednej inwestycji. Minister wła ściwy do spraw transportu od 2010 r. zgłaszał potrzeb ę zmiany ww. rozporz ądzenia poprzez podniesienie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku . Tymczasem ekrany nie s ą jedyn ą metod ą walki z hałasem. W krajach zachodnich s ą stosowane przede wszystkim na terenach zamiejskich przy drogach szybkiego ruchu. Natomiast w miastach stosuje si ę przede wszystkim skuteczne ograniczenia pr ędko ści (sprzyjaj ące te ż znacznej redukcji ilo ści wypadków), wymuszane mi ędzy innymi znacznie węż szymi ni ż w Polsce pasami ruchu (2,25-2,75 m, podczas gdy w polskich miastach na ogół 3,30-3,50 m), stosowaniem redukuj ących hałas nawierzchni o wysokim standardzie utrzymania, prowadzeniem dróg wysokich klas w tunelach, wykopach lub na odpowiednio obudowanych wzniesieniach. Polityka transportowa kraju kładzie nacisk na przenoszenie ruchu na środki transportu mniej uci ąż liwe dla środowiska, w tym rozwój transportu zbiorowego i rowerowego oraz transportu intermodalnego towarów, ograniczaj ącego ruch tranzytowy. Ta ostatnia kwestia spełnia szczególnie istotn ą rol ę w polskich warunkach z uwagi na dynamicznie wzrastaj ący ruch ci ęż arówek oraz brak efektywnej kontroli przestrzegania limitów wag w transporcie drogowym, na co zwróciła uwag ę Najwy ższa Izba Kontroli w raporcie z marca 2012 r. [68]. W pa ździerniku 2012 r. podwy ższone zostały dopuszczalne normy hałasu, poprzez zmian ę rozporz ądzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku [5]. Dopuszczalne długoterminowe poziomy hałasu w środowisku, słu żą ce opracowywaniu map akustycznych i programów ochrony środowiska przez hałasem, zostały podniesione dla zabudowy wra żliwej na hałas (bez stref uzdrowisk i szpitali poza miastami) od 5 do 10 dB. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 159 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Nale ży przy tym pami ęta ć, że miara nat ęż enia d źwi ęku wyra żana w decybelach jest miar ą logarytmiczn ą co oznacza, że wzrost poziomu hałasu o 10 dB daje 10-krotny wzrost nat ęż enia d źwi ęku. Z chwil ą podwy ższenia norm, automatycznie zmniejszyła si ę populacja osób zagro żonych ponadnormatywnym hałasem, szczególnie w mniejszych aglomeracjach. Jednak że, nawet w nowym stanie prawnym, dotrzymanie obowi ązuj ących norm hałasu w środowisku stanowi wyzwanie, niekiedy niemo żliwe do zrealizowania. Szereg działa ń, maj ących na celu popraw ę jako ści klimatu akustycznego w rejonie tras komunikacyjnych, zostało wskazanych w Programie ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolno śląskiego na lata 2013 – 2017 [103]. Działania przedstawione w Programie zostały podzielone na nast ępuj ące grupy: - Działania monitoringowe – ich celem jest precyzyjna identyfikacja obiektów nara żonych na ponadnormatywny hałas i weryfikacja zasadno ści realizacji zada ń naprawczych. Wszystkie zidentyfikowane w ramach realizacji map akustycznych obszary, na których stwierdzono wyst ępowanie przekrocze ń zlokalizowane s ą w bezpo średnim s ąsiedztwie dróg wojewódzkich, stanowi ących źródło hałasu i je żeli obejmuj ą zabudow ę mieszkaniow ą, to praktycznie w ka żdym przypadku jedynie pierwsz ą jej lini ę lub elewacj ę od strony źródła hałasu. - Działania naprawcze – stanowi ą rzeczywisty zakres Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolno śląskiego na lata 2013 – 2017. Do tej grupy zaliczono wszystkie działania, których celem jest ograniczanie poziomu hałasu na terenach, gdzie stwierdzono wyst ępowanie potencjalnych przekrocze ń warto ści dopuszczalnych. Ponadto do grupy zaliczono równie ż wszystkie działania maj ące na celu ochron ę przed akustyczn ą degradacj ą terenów, na których obecnie jako ść klimatu akustycznego mo żna uzna ć jako dobr ą. - Działania długoterminowe – realizacj ę tych celów przewiduje si ę w czasie, który znacznie przekracza termin obowi ązywania przedmiotowego Programu. Do podstawowych kierunków, których celem jest ograniczenie uci ąż liwo ści hałasowej i przywrócenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku w zakresie hałasu drogowego zostały zaliczone [103]: - Eliminacja ruchu tranzytowego z obszarów o g ęstej zabudowie. - Ograniczenie pr ędko ści ruchu pojazdów. - Budowa alternatywnych dróg, które ogranicz ą ruch w centrum miast. - Tworzenie stref z zakazem lub ograniczeniem ruchu pojazdów osobowych i/lub ci ęż arowych w centrum miast. - Wprowadzenie środków trwałego uspokajania ruchu - kształtowanie środowiska drogowego za pomoc ą środków planistycznych (hierarchizacja dróg według funkcji) i in żynieryjnych (strefy pr ędko ści, zmiany przekroju drogi na granicach stref). Zasadniczym d ąż eniem jest spowodowanie po żą danych reakcji uczestników ruchu i zapobieganie zachowaniom niepo żą danym. Najwa żniejszym celem jest zapewnienie bezpiecznej pr ędko ści oraz elementów organizacji ruchu. Ponadto uspokojenie polega na eliminacji niepo żą danego ruchu tranzytowego. - Ochrona obszarów cichych w aglomeracji. - Budowa ekranów akustycznych i tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej. - Remonty ulic z zastosowaniem nawierzchni o dobrych parametrach akustycznych. - Wdra żanie rozwi ąza ń usprawniaj ących funkcjonowanie komunikacji zbiorowej w obszarze śródmie ścia (wydzielone pasy ruchu dla autobusów, system sterowania ruchem). - Wprowadzenie inteligentnych systemów transportowych. - Współpraca z Policj ą i Stra żą Miejsk ą w zakresie kontroli środków transportu pod wzgl ędem emisji hałasu do środowiska oraz przestrzegania ogranicze ń pr ędko ści. - Rozwój systemu ście żek rowerowych i ci ągów pieszych. Do podstawowych kierunków niezb ędnych do utrzymania dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego nale żą [103]: proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 160 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Wykorzystywanie systemu map akustycznych w pracach planistycznych. - Stosowanie w planowaniu przestrzennym zasad strefowania (w odniesieniu do terenów niezagospodarowanych). - W uzasadnionych przypadkach, wypieranie funkcji mieszkaniowej z budynków poło żonych przy pasach komunikacyjnych na rzecz usług, w przypadku ograniczonych mo żliwo ści technicznych i organizacyjnych redukcji hałasu. - W strefach udokumentowanych uci ąż liwo ści powodowanych trasami komunikacyjnymi wprowadza ć, w stosunku do nowej zabudowy mieszkaniowej, wymogi stosowania elementów chroni ących przed hałasem środowiskowym (np. materiały budowlane o podwy ższonej izolacyjno ści akustycznej, ekrany na elewacji budynku, rozpraszaj ące elementy fasad).

Do działa ń naprawczych wskazanych w Programie ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolno śląskiego na lata 2013 – 2017 [103] nale żą zadania, których celem jest poprawa jako ści klimatu akustycznego na terenach, na których stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnych. Za pomoc ą wska źnika M przyznano priorytet poszczególnym zadaniom. Działania naprawcze powinny obejmowa ć przede wszystkim ograniczenie warto ści oraz zasi ęgu uci ąż liwo ści akustycznej rozumianej jako wyst ępowanie przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu, dla terenów o najwi ększym ryzyku wyst ąpienia przekrocze ń, przy jednocze śnie najwy ższej liczbie mieszka ńców nara żonych na te przekroczenia. W przypadku miasta Lubina dotyczy to terenów poło żonych wzdłu ż drogi krajowej nr 3, widocznych na zawartych w Programie mapach: 3_14 – 1 i 3_14 – 2 (ul. Marii Skłodowskiej Curie), 3_15 – 1 i 3_15 – 2 (ul. Zielonogórska), 3_16 – 1 (al. Komisji Edukacji Narodowej), 3_16 – 2 i 3_16 – 3 (ul. Legnicka). Terminy realizacji zada ń zaproponowane w Programie s ą ści śle skorelowane z warto ściami wska źnika M na danych obszarach. W przypadku zada ń wyznaczonych do realizacji dla ww. dróg na terenie Lubina, termin upływa z ko ńcem 2017 r., poniewa ż s ą to zadania o priorytecie niskim. Polegaj ą one na utrzymaniu nawierzchni w dobrym stanie technicznym oraz wprowadzeniu środków trwałego uspokojenia ruchu. Szacowany efekt redukcji hałasu, dzi ęki realizacji tych działa ń to ok. 3 do 4 dB. Za realizacj ę zada ń odpowiedzialny jest Zarz ądca Dróg Krajowych i Autostrad.

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat obserwowany jest wzrost poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, spowodowany w znacznym stopniu rozwojem telefonii komórkowej. W świetle art. 121 ustawy Prawo ochrony środowiska [28] „ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: 1) utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, 2) zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane”. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów [13] okre śla obowi ązuj ące normy w tym zakresie. Przeprowadzone w roku 2014 r. przez WIO Ś we Wrocławiu badania pól elektromagnetycznych w strefie oddziaływania stacji bazowych telefonii komórkowej w Lubinie wykazały, że w żadnym z czterech punktów kontrolno-pomiarowych nie stwierdzono przekrocze ń warto ści dopuszczalnej. Najwy ższ ą warto ść odnotowano przy ul. Kalinowej 0,95 V/m (co stanowi 13,6% warto ści dopuszczalnej). Badania w wybranych punktach powtarzane s ą w cyklu trzyletnim. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 161 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.3.1 Cel do 2023 r.

Obni żenie i utrzymanie nat ęż enia hałasu oraz PEM poni żej warto ści normatywnych.

7.3.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Realizacja zada ń przewidzianych dla poprawy infrastruktury drogowej i kolejowej oraz organizacji ruchu w celu obni żenia emisji hałasu komunikacyjnego (w tym modernizacja sieci drogowej wraz z towarzysz ącą infrastruktur ą). - Modernizacja taboru transportu zbiorowego. - Promocja komunikacji zbiorowej oraz rowerowej, jako alternatywnych form transportu dla osób korzystaj ących z samochodów. - Wprowadzenie pasów zieleni przy drogach, zieleni niskiej i wysokiej do wn ętrz osiedlowych, instalowanie zabezpiecze ń akustycznych przy trasach o najwi ększym nat ęż eniu ruchu. - Działania modernizacyjne, m.in. stosowanie d źwi ękochłonnych elewacji budynków, stosowanie stolarki okiennej o podwy ższonym wska źniku izolacyjno ści akustycznej w budynkach nara żonych na ponadnormatywny hałas i nowobudowanych obiektach. - Wła ściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstaj ących budynków w celu zminimalizowania wpływu hałasu drogowego. - Kontrola przestrzegania przez zarz ądców dróg, kolei i zakłady przemysłowe poziomów hałasu okre ślonych w decyzjach administracyjnych. - Wyeliminowanie z u żytkowania środków transportu, maszyn i urz ądze ń, z których emisja hałasu nie odpowiada przyj ętym standardom. - Rozwój infrastruktury rowerowej. - Wyznaczanie na terenie miasta „obszarów ciszy”. - Lokalizowanie parkingów na obrzeżach miasta. - Prowadzenie bada ń pól elektromagnetycznych i gromadzenie danych o źródłach promieniowania elektromagnetycznego. - Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych.

7.3.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] XI. Ochrona przed hałasem i PEM Wprowadzenie środków trwałego ok. 200 000 uspokojenia ruchu na drogach. UM 2016 - 2019 bud żet miasta 1. rocznie [propozycja autorska] Utrzymanie nawierzchni w dobrym stanie technicznym oraz wprowadzenie środków trwałego uspokojenia ruchu na ul. Marii ok. 2. GDDKiA do 2017 środki własne Skłodowskiej Curie, ul. Zielonogórskiej, 2 203 000 al. Komisji Edukacji Narodowej oraz ul. Legnickiej [103, s. 528-529] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 162 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.4 Poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego

Zgodnie z art. 3 pkt 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [28], mianem powa żnej awarii okre śla si ę: „(…) zdarzenie, w szczególności emisja, po żar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem”. Zgodnie z art. 246 ww. ustawy w przypadku wyst ąpienia powa żnej awarii „wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania i zastosuje środki niezb ędne do usuni ęcia awarii i jej skutków, okre ślaj ąc w szczególno ści zwi ązane z tym obowi ązki administracji i podmiotów korzystaj ących ze środowisk (…).” W przypadku wyst ąpienia powa żnej awarii, zgodnie z art. 247 wy żej cytowanej ustawy, WIO Ś mo że m.in. w drodze decyzji zarz ądzi ć przeprowadzenie odpowiednich bada ń, które maj ą na celu okre ślenie przyczyn, przebiegu oraz skutków awarii. Na terenie miasta Lubina brak zakładów o du żym lub o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej. Mimo prowadzenia działa ń minimalizuj ących negatywne skutki powodzi, nadal istnieje realne zagro żenie powodziowe . Konieczna jest dalsza rozbudowa i konserwacja urządze ń wodnych, w tym ochrony przeciwpowodziowej, ale tak że budowa i przebudowa infrastruktury odprowadzaj ącej wody opadowe z terenu miasta. Nale ży tak że d ąż yć do przy śpieszenia czasu reakcji słu żb bezpiecze ństwa oraz alarmowania ludno ści o zagro żeniach, doskonal ąc zintegrowany system ostrzegania i alarmowania ludności, a tak że przygotowuj ąc mobilne zabezpieczenia przeciwpowodziowe umo żliwiaj ące elastyczne reagowanie na wyst ępuj ące zagro żenia powodziowe na terenie miasta. Terenami najbardziej zagro żonymi lokalnymi podtopieniami s ą obszary bezpo średnio przylegaj ące do głównych cieków wodnych - rzeki Zimnicy, le żą ce nad potokami Baczyna i Małomickim oraz przy głównych kolektorach deszczowych. Natomiast zasi ęg wód 1% na terenie miasta trudny jest do jednoznacznego okre ślenia, dlatego zamiast niego wyznaczono obszary nara żone na zalanie. W granicach miasta są to [136]: - tereny ogrodów działkowych POD „Słonecznik" od ul. Hutniczej do torów kolejowych, teren centrum miasta od torów kolejowych do drogi nr 3 na szer. ok. 50 m - mo żliwo ść zalania wodami rzeki Zimnicy; - tereny poło żone przy potoku Baczyna od uj ścia przy rzece Zimnicy do kanału Bocznego za kortami OSiR; - rejon skrzy żowania drogi nr 3 z ul. Małomick ą - wodami Małomickiego Potoku; - rejony wylotów głównych kolektorów deszczowych na os. domków Ustronie, ulic: Szybowej, Asnyka, Krupi ńskiego, Reymonta, Miedzianej, os. domków Przylesie (ul. Wrzosowa), Małomice, os. Staszica, ul. Zwyci ęstwa.

Na podstawie cyklicznych bada ń i obserwacji geodezyjnych stwierdzono, że dotychczasowa i projektowana eksploatacja złó ż rud miedzi nie wpłynie na powstanie przeciwspadków w istniej ących ciekach wodnych i rowach melioracyjnych i nie spowoduje lokalnych podtopie ń.

7.4.1 Cel do 2023 r.

Wzmocnienie ochrony przed zagro żeniami naturalnymi i gotowo ści do usuwania ich skutków.

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 163 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.4.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Zwi ększanie retencyjno ści zlewni oraz efektywno ści urz ądze ń zabezpieczenia przeciwpowodziowego i struktur organizacyjnych ograniczaj ących skutki powodzi (budowa, modernizacja, zarz ądzanie). - Wła ściwe zagospodarowanie przestrzenne terenów zagro żonych zjawiskami przyrodniczymi, w tym powodziami i suszami, oraz uwzgl ędnienie wymaga ń zawartych w ocenach zagro żenia i ryzyka powodziowego. - Poprawa odbudowy biologicznej i renaturyzacja cieków i innych akwenów wodnych. - Budowa zintegrowanego systemu alarmowego i informacyjnego (o zagro żeniach). - Organizacja systemów wczesnego ostrzegania i prognozowania zagro żeń. - Zwi ększenie przepustowo ści koryt m.in. przez modernizacj ę kanałów powodziowych, czyszczenie i udro żnienie koryt rzek i mi ędzywali. - Utrzymanie w sprawno ści technicznej istniej ących obiektów infrastruktury przeciwpowodziowej i zbiorników (wałów, koryt rzecznych, potoków i kanałów oraz zabudowy towarzysz ącej). - Realizacja działa ń przestrzennych zatrzymuj ących wody deszczowe w miejscach ich opadu, poprzez: podnoszenie lesisto ści zwi ększaj ącej retencyjno ść , przekształcanie gruntów ornych w u żytki zielone, racjonaln ą gospodarka wodami opadowymi na terenach silnie zurbanizowanych. - Rozbudow ę osłony przeciwpowodziowej, systemu prognozowania powodzi, kontroli i wczesnego ostrzegania oraz wsparcie inicjatyw lokalnych dla realizacji lokalnych systemów ostrzegania i ochrony. - Wsparcie jednostek ratowniczych (m.in. zakup sprz ętu do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków zjawisk katastrofalnych). - Usuwanie szkód powodziowych. - Prowadzenie monitoringu powodziowego wraz systemem przetwarzania informacji. - Opracowanie scenariuszy powodziowych. - Zwi ększenie świadomo ści społecznej dotycz ącej zasad post ępowania w przypadku wyst ąpienia powa żnej awarii. - Doposa żenie jednostek stra ży po żarnej w sprz ęt ratownictwa techniczno-chemiczno- ekologicznego, a wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w urz ądzenia i sprz ęt do szybkiej oceny ryzyka. - Prowadzenie akcji edukacyjno-szkoleniowych dla służb zakładów przemysłowych i pracowników administracji publicznej w zakresie zapobiegania awariom oraz ska żeniom środowiska. - Doskonalenie systemu ochrony przeciwpo żarowej. - Wdra żanie zasad i zalece ń zawartych w Wojewódzkim Planie Zarz ądzania Kryzysowego. - Utrzymanie w gotowo ści gminnego centrum zarz ądzania kryzysowego. - Utrzymanie w pełnej gotowo ści jednostek prewencyjno-ratowniczych (w tym zapewnienie odpowiedniego wyposa żenia przeciwpo żarowego). - Zwi ększenie świadomo ści społecznej dotycz ącej zasad post ępowania w przypadku zagrożeń po żarowych. - Okre ślenie stopnia zagro żenia po żarowego obszarów le śnych. - Modernizacja dróg po żarowych. - Tworzenie pasów przeciwpo żarowych w lasach. - Prowadzenie specjalistycznych szkole ń pracowników zajmuj ących si ę ochron ą przeciwpo żarow ą. - Wdra żanie planów ochrony przeciwpo żarowej lasów. - Kontrole transportu substancji niebezpiecznych. - Wyznaczenie tras przewozu materiałów niebezpiecznych. - Kontrola nad załadunkiem i rozładunkiem materiałów niebezpiecznych w celu zapobiegania potencjalnym powa żnym awariom. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 164 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- Kontrole sprawno ści technicznej pojazdów i warunków transportowania materiałów niebezpiecznych. - Odpowiednie wyposa żenie pojazdów transportuj ących substancje niebezpieczne (m.in. środki ga śnicze, znaki ostrzegawcze). - Organizowanie szkole ń w zakresie obowi ązuj ących przepisów zwi ązanych z transportem substancji niebezpiecznych.

7.4.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] XII. Poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego Realizacja zada ń z zakresu zarz ądzania kryzysowego przez Miejski Zespół ok. 800 000 bud żet miasta 1. UM cyklicznie Zarz ądzania Kryzysowego rocznie (rezerwa celowa) [propozycja autorska] Zakup materiałów i wyposa żenia zwi ązanych z dora źnymi potrzebami i ok. 1 000 2. UM cyklicznie bud żet miasta zagro żeniami, w ramach obrony cywilnej. rocznie [zad. zlecone, rozdział. 75414 bud żetu]

7.5 Gospodarowanie odpadami komunalnymi

Zmiany ustawodawstwa w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi wprowadzone w polskim systemie prawnym spowodowane były konieczno ści ą osi ągni ęcia przez Polsk ę zharmonizowanych norm odzysku i recyklingu ustalonych aktami prawa unijnego. Zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach [23], obecnie opracowuje si ę w Polsce plany gospodarki odpadami jedynie na szczeblu krajowym oraz wojewódzkim. Jak okre śla nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska [20], plany te opracowuje si ę „dla osi ągni ęcia celów zało żonych w polityce ochrony środowiska, oddzielenia tendencji wzrostu ilo ści wytwarzanych odpadów i ich wpływu na środowisko od tendencji wzrostu gospodarczego kraju, wdra żania hierarchii sposobów post ępowania z odpadami oraz zasady samowystarczalno ści i blisko ści, a tak że utworzenia i utrzymania w kraju zintegrowanej i wystarczaj ącej sieci instalacji gospodarowania odpadami, spełniaj ących wymagania ochrony środowiska”. Gospodarowanie odpadami komunalnymi w Lubinie przebiega w zgodzie z systemem gospodarowania odpadami oraz celami i kierunkami działa ń przyj ętymi w dokumentach strategicznych wy ższego szczebla: Krajowym planie gospodarki odpadami 2014 (dalej: KPGO) [65], przyj ętym w grudniu 2010 r., a tak że Wojewódzkim planie gospodarki odpadami dla województwa dolno śląskiego 2012 (dalej: WPGO) [140], przyj ętym w czerwcu 2012 r. System gospodarowania odpadami komunalnymi w Lubinie uwzgl ędnia równie ż konieczno ść realizacji zada ń wynikaj ących z ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach [22]. Gminy zostały zobowi ązane m.in. do: • obj ęcia wszystkich wła ścicieli nieruchomo ści na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi; • nadzorowania gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym realizacji zada ń powierzonych podmiotom odbieraj ącym odpady komunalne od wła ścicieli nieruchomo ści; • ustanowienia selektywnego zbieranie odpadów komunalnych obejmuj ącego co najmniej nast ępuj ące frakcje odpadów: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło i opakowania proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 165 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

wielomateriałowe oraz odpady komunalne ulegaj ące biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegaj ące biodegradacji; • tworzenia punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniaj ący łatwy dost ęp dla wszystkich mieszka ńców gminy, które zapewniaj ą przyjmowanie co najmniej takich odpadów komunalnych jak: przeterminowane leki i chemikalia, zu żyte baterie i akumulatory, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe, zu żyte opony, odpady zielone oraz odpady budowlane i rozbiórkowe stanowi ące odpady komunalne, a tak że odpadów komunalnych okre ślonych w przepisach wydanych na podstawie art. 4a; • zapewnienia osi ągni ęcia odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania: ° osi ągni ęcia do dnia 31 grudnia 2020 r.: - poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego u życia nast ępuj ących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo; - poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysoko ści co najmniej 70% wagowo; ° ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania do dnia 16 lipca 2020 r. - do nie wi ęcej ni ż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.; • prowadzenia działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególno ści w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych; • zapewnienia, budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych – o ile obowi ązek budowy takich instalacji wynika z wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, o którym mowa w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, a w tym: 1) przeprowadzenia przetargu na wybór podmiotu, który b ędzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionaln ą instalacj ę do przetwarzania odpadów komunalnych, lub 2) dokonania wyboru podmiotu, który b ędzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionaln ą instalacj ę do przetwarzania odpadów komunalnych, na zasadach okre ślonych w ustawie z dnia 19.12.2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym, lub 3) dokonania wyboru podmiotu, który b ędzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionaln ą instalacj ę do przetwarzania odpadów komunalnych, na zasadach okre ślonych w ustawie z dnia 09.01.2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi. • zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, na których zamieszkuj ą mieszka ńcy (rada gminy mo że, w drodze uchwały stanowi ącej akt prawa miejscowego, postanowi ć o odbieraniu odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, na których nie zamieszkuj ą mieszka ńcy, a powstaj ą odpady komunalne); • przygotowania wytycznych do regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku w gminie; • przygotowania projektów niezb ędnych uchwał: ° o odbieraniu odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, na których nie zamieszkuj ą mieszka ńcy; proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 166 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

° dla gmin powy żej 10 tys. mieszka ńców o podziale obszaru gminy na sektory; ° o wyborze metody ustalenia opłaty za gospodarowania odpadami komunalnymi (od mieszka ńców) oraz o wysoko ści stawki; ° o terminie cz ęstotliwo ści i trybie uiszczania opłaty od mieszka ńców; ° wzór deklaracji o wysoko ści opłaty składanej przez mieszka ńców; ° o sposobie i zakresie świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów od wła ścicieli nieruchomo ści; ° o rodzajach dodatkowych usług świadczonych przez gmin ę w zakresie odbierania odpadów. • zorganizowania przetargu na odbiór lub odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych; • zawarcia umowy z firm ą, która wygra przetarg i kontrola jej wykonywania; • pokrycia kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi z pobranych od mieszka ńców opłat; • prowadzenia rejestru działalno ści regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści.

Zgodnie z rozporz ądzeniem w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu [2], odpady o kodach 190805, 190812, 190814, 190814, 191212 oraz grupy 20 mog ą by ć składowane na składowisku odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne do dnia 1 stycznia 2016 r. Po tym terminie będzie to praktycznie niemo żliwe, gdy ż zaczn ą obowi ązywa ć rygorystyczne kryteria dopuszczenia odpadów do składowania. Zagospodarowanie odpadów komunalnych po 1 stycznia 2016 r. b ędzie mo żliwe poprzez termiczne unieszkodliwianie w spalarni odpadów lub produkcj ę paliwa alternatywnego i wykorzystanie termiczne. Limity dot. odpadów komunalnych, w tym odpadów ulegaj ących biodegradacji [141]: ° Obj ęcie wszystkich mieszka ńców zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych oraz systemem selektywnego zbierania odpadów najpó źniej do 2015 r. ° Zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów: w 2014 r. nie wi ęcej ni ż 50%, a w 2020 r. nie wi ęcej ni ż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. ° Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksymalnie 60% wytworzonych odpadów do ko ńca 2014 r. ° Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych (papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło) z gospodarstw domowych – min. 50% masy do 2020 r.

Jak wynika z przedstawionej przez MPWiK w Lubinie Analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy Miejskiej Lubin za 2014 r. [39] potrzeby inwestycyjne w dalszej perspektywie wymagaj ą przede wszystkim usprawnienia oraz ci ągłego podnoszenia świadomo ści mieszka ńców oraz wła ścicieli nieruchomo ści poło żonych na terenie Gminy Miejskiej Lubin dotycz ącej selektywnego zbierania odpadów komunalnych co umo żliwiłoby podniesienie poziomu segregacji „u źródła”, a tym samym przyczyniłoby si ę do osi ągni ęcia coraz wy ższych poziomów recyklingu zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. [12]. Priorytetowym zadaniem na lata nast ępne jest dalsze u świadamianie mieszka ńców gminy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi w celu ograniczenia ilo ści wytwarzanych odpadów komunalnych oraz racjonalnego sortowania odpadów komunalnych w celu osi ągni ęcia okre ślonych przez Uni ę Europejsk ą poziomów odzysku i recyklingu odpadów. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 167 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.5.1 Cel do 2023 r.

System gospodarki odpadam działaj ący zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju i oparty na hierarchii sposobów post ępowania z odpadami komunalnymi.

7.5.2 Działania perspektywiczne do 2023 r. - Intensyfikacja działa ń edukacyjno-informacyjnych promuj ących zapobieganie powstawania odpadów oraz wła ściwe post ępowanie z wytworzonymi odpadami. - Promowanie wykorzystywania produktów wytwarzanych z materiałów odpadowych poprzez odpowiednie działania promocyjne i edukacyjne oraz zamówienia publiczne. - Systematyczne prowadzenie kontroli prawidłowego post ępowania z odpadami. - Eliminowanie praktyk nielegalnego składowania odpadów. - Wspieranie wdra żania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii, które pozwol ą na wykorzystywanie energetyczne odpadów. - Redukcja strumienia odpadów komunalnych kierowanych do składowania poprzez zintensyfikowanie i zastosowanie metod odzysku odpadów. - Selektywna zbiórka co najmniej nast ępuj ących frakcji odpadów komunalnych: ° odpady zielone z piel ęgnacji ogrodów i parków, ° papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), ° odpady opakowaniowe ze szkła w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, ° tworzywa sztuczne i metale, ° zu żyte baterie i akumulatory, ° zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, ° przeterminowane leki, ° chemikalia (farby, rozpuszczalniki, oleje odpadowe, itd.), ° meble i inne odpady wielkogabarytowe, ° odpady budowlano - remontowe. - Gromadzenie i transport odpadów z selektywnej zbiórki w sposób zapobiegaj ący ich zmieszaniu. - Organizacja nowych i rozwój istniej ących systemów zbierania odpadów niebezpiecznych wyst ępuj ących w strumieniu odpadów komunalnych, np. w oparciu o: ° sieci zbierania poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych; ° placówki handlowe, apteki, zakłady serwisowe oraz punkty zbierania poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych (np. przeterminowane lekarstwa, oleje odpadowe, baterie, akumulatory); ° stacjonarne lub mobilne punkty zbierania odpadów niebezpiecznych. - Regularne odbieranie odpadów niebezpiecznych od mieszka ńców prowadz ących ich selektywne zbieranie przez podmioty prowadz ące działalno ść w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści. - Stosowanie technologii spełniaj ących kryteria BAT (w szczególno ści dla obiektów termicznego przekształcania odpadów) w nowo budowanej infrastrukturze. - Monitorowanie wskazanych w WPGO wska źników wytwarzania odpadów oraz wspieranie działa ń zwi ązanych z badaniem odpadów. - Propagowanie trendów zagospodarowywania odpadów zielonych na terenach wiejskich oraz terenach miejskich z zabudow ą jednorodzinn ą we własnym zakresie, mi ędzy innymi w kompostowniach przydomowych lub biogazowniach rolniczych. - Tworzenie przy punktach PSZOK tzw. „k ącika u żywanych rzeczy”, gdzie zbierane b ędą używane rzeczy, a nast ępnie przekazywane osobom potrzebuj ącym bezpłatnie lub za niewielk ą kwot ę. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 168 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.5.3 Zadania krótkoterminowe do 2019 r.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] XIII. Gospodarowanie odpadami komunalnymi Świadczenie usług publicznych w zakresie gospodarki odpadami ok. 16 mln komunalnymi (zgodnie z umow ą MPWiK na bie żą co bud żet miasta 1. rocznie pomi ędzy GML a MPWiK) [zad. własne, rozdział. 90002 bud żetu] Zamkni ęcie i rekultywacja w kierunku rekreacyjnym kwatery nr 1 składowiska środki własne, 2. MUNDO 2016 – 2019 ok. 8 mln odpadów w Lubinie. środki UE [informacja udzielona przez podmiot] Zakup: - 2 pojazdów - bramowców (nadwozie wraz z podwoziem), 3. - 2 ciągników rolniczych z przyczepami, MPO 2016 – 2019 ok. 2 236 000 środki własne - pojazdu – śmieciarki - pojazdu myjko – śmieciarki [informacja udzielona przez podmiot] Budowa bloku energetycznego zasilanego frakcj ą energetyczn ą (RDF) MPEC 4. 2016 – 2017 b.d. środki własne odpadów komunalnych w Lubinie. „Termal” [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 169 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.6 Program usuwaniu azbestu

Obowi ązek opracowania Programu usuwania azbestu wynika z zapisów „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032”, zwanego dalej POKA [104]. Wskazuje on, że programy takie musz ą zosta ć opracowane na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Równie ż w planach gospodarki odpadami (uchwalanych obecnie wył ącznie na szczeblu wojewódzkim i krajowym), wskazuje si ę do realizacji cele z zakresu gospodarowania odpadami zawieraj ącymi azbest, w tym konieczno ść opracowywania na wszystkich szczeblach administracyjnych odpowiednich Programów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Poprzedni Program usuwania azbestu dla Gminy Miejskiej Lubin był cz ęś ci ą Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019 [98]. Trzy główne cele POKA to: usuni ęcie i unieszkodliwienie wyrobów zawieraj ących azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych powodowanych kontaktem z włóknami azbestu oraz likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele Programu b ędą realizowane sukcesywnie a ż do roku 2032, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. POKA zawiera zadania przewidziane do realizacji na poziomie centralnym, wojewódzkim i lokalnym. Na poziomie lokalnym zadania realizuj ą samorz ądy: powiatowy i gminny. Zadania samorz ądu gminnego to: 1. Gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dost ępnego narz ędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl. 2. Przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest, tak że w ramach planów gospodarki odpadami (wg aktualnego stanu prawnego, plany gospodarki odpadami sporz ądza si ę tylko na szczeblu wojewódzkim). 3. Organizowanie szkole ń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu nieruchomo ści bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm. 4. Organizowanie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzgl ędnieniem zasad zawartych w Programie. 5. Inspirowanie wła ściwej postawy obywateli w zakresie obowi ązków zwi ązanych z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest. 6. Współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, w szczególno ści w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawieraj ących azbest oraz urz ądze ń przewo źnych do przetwarzania odpadów zawieraj ących azbest. 7. Współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotycz ących zagro żeń powodowanych przez azbest. 8. Współpraca z organizacjami społecznymi wspieraj ącymi realizacj ę Programu. 9. Współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Na poni ższym rysunku pokazano schemat ilustruj ący współprac ę organów administracji rz ądowej, samorz ądu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarz ądowych w zakresie dotycz ącym problematyki wyrobów zawieraj ących azbest (wg POKA). proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 170 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 7.1 Schemat ilustruj ący współprac ę organów administracji rz ądowej, samorz ądu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarz ądowych [104]

7.6.1 Uwarunkowania prawne dotycz ące azbestu

Zagadnienia zwi ązane z inwentaryzacj ą miejsc wyst ępowania azbestu znajduj ą si ę równolegle w dwóch ustawach i w wynikaj ących z nich szeregu rozporz ądzeniach: 1. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest [27]. 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [28].

Zgodnie z delegacj ą zawart ą w art. 4 ust.1 ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest, Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wydał rozporz ądzenie z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest [3] (zmienione rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r.), w którym zostały okre ślone sposoby i warunki bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Zgodnie z przepisami tego rozporz ądzenia: - wła ściciel, u żytkownik lub zarz ądca nieruchomo ści, a tak że obiektu, urz ądzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawieraj ącego azbest, przeprowadza kontrol ę stanu tych wyrobów (§ 4 ust 1); proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 171 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- z przeprowadzonej kontroli okresowej sporz ądza si ę w jednym egzemplarzu ocen ę stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest (wzór oceny okre śla zał ącznik nr 1 do rozporz ądzenia) (§ 4 ust 2); - podmiot przechowuje ocen ę łącznie z dokumentacj ą miejsca, obiektu budowlanego lub instalacji przemysłowej zawieraj ącej azbest. Dla budynków oraz obiektów budowlanych nieb ędących budynkami, dla których prowadzona jest ksi ąż ka obiektu budowlanego, ocena ta powinna by ć doł ączona do ksi ąż ki (§ 4 ust 3). W ustawie Prawo ochrony środowiska , azbest zaliczony został do substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska. Zgodnie z zapisem art. 162 ustawy: - wykorzystuj ący substancje stwarzaj ące szczególne zagro żenie dla środowiska powinien okresowo przedkłada ć marszałkowi województwa informacje o rodzaju, ilo ści i miejscach ich wyst ępowania; - osoby fizyczne nieb ędące przedsi ębiorcami przedkładaj ą informacje w formie uproszczonej wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta; - informacje dotycz ące wyrobów zawieraj ących azbest s ą bezpo średnio wprowadzane przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta do bazy azbestowej administrowanej przez ministra wła ściwego do spraw gospodarki, dost ępnej za po średnictwem sieci Internet pod adresem: ww.bazaazbestowa.gov.pl prowadzonej w formie elektronicznej przy u życiu systemu teleinformatycznego; - marszałek województwa prowadzi rejestr rodzaju, ilo ści oraz miejsc wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska. Szczegółowe zasady przedkładania informacji okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska [10]. Zgodnie z delegacj ą zawart ą w art. 163 ust. 1 Prawa ochrony środowiska [28], Minister Gospodarki wydał rozporz ądzenie z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądzeń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest [1], w którym zarz ądził co nast ępuje: - instalacje lub urz ądzenia zawieraj ące azbest oraz u żytkowane bez zabezpieczenia drogi i pozostawione w ziemi wył ączone z u żytkowania rury azbestowo-cementowe nale ży oznakowa ć (§ 8 pkt 1); - wyroby zawieraj ące azbest, instalacje lub urz ądzenia zawieraj ące azbest, drogi utwardzone odpadami zawieraj ącymi azbest, rury azbestowo-cementowe oraz usuni ęte wyroby zawieraj ące azbest inwentaryzuje si ę poprzez sporz ądzenie spisu z natury (§ 10 pkt 1); - wykorzystuj ący wyroby zawieraj ące azbest ujmuje wynik inwentaryzacji w „Informacji o wyrobach zawieraj ących azbest” stanowi ącej zał ącznik nr 3 do rozporz ądzenia i przedkłada j ą corocznie w terminie do dnia 31 stycznia wła ściwemu marszałkowi województwa (§ 10 pkt 2); - osoba fizyczna nieb ędąca przedsi ębiorc ą przedkłada informacj ę […] odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.

Poniewa ż azbest jest substancj ą rakotwórcz ą, uznan ą powszechnie za wysoce szkodliw ą dla zdrowia, to posiadanie prawa własno ści obiektów lub przestrzeni zawieraj ących t ę substancj ę rodzi zawsze szczególne obowiązki prawne dla wła ścicieli, a tak że dla tych u żytkowników, na których te obowi ązki zostały przeniesione w drodze prawnej (np. dzier żawy wieczystej). proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 172 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Wymienione poni żej instytucje maj ą prawo i obowi ązek kontroli przestrzegania przepisów prawa dotycz ących prawidłowej i bezpiecznej eksploatacji wyrobów zawieraj ących azbest, a tak że wykonywanych w kontakcie z azbestem wszelkich prac zabezpieczaj ących, konserwacyjnych oraz demonta żu i usuwania: - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, - Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego, - Okr ęgowy Inspektor Pracy, - Powiatowy Inspektor Sanitarny.

7.6.2 Baza danych o wyrobach i odpadach zawieraj ących azbest

Baza Azbestowa [44] jest narz ędziem do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest. Baza jest prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki i stanowi jedno z narz ędzi monitorowania realizacji zada ń wynikaj ących z POKA. Dane dotycz ące inwentaryzacji wyrobów azbestowych b ędące w posiadaniu osób fizycznych gromadzone s ą w gminach, natomiast osoby prawne przekazuj ą analogiczne dane bezpo średnio marszałkowi województwa. Zbiór zagregowanych informacji z gmin oraz zbiór zagregowanych informacji przedkładanych marszałkowi województwa stanowi docelowo zawarto ść bazy danych. Dane inwentaryzacyjne wprowadzane s ą bezpo średnio przez urz ędy gminne i urz ędy marszałkowskie po zalogowaniu. Korzystanie z bazy azbestowej jest bezpłatne. Funkcjonowanie Bazy Azbestowej w podstawowym zakresie polega na rejestrowaniu informacji o miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest oraz ilo ści i jako ści tych wyrobów. Pozwala tak że na bie żą ce okre ślanie stopnia zaawansowania prac zwi ązanych z ich usuwaniem z terenu kraju w układzie gmin, powiatów i województw oraz unieszkodliwianiem powstaj ących odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Gromadzone w Bazie Azbestowej dane są wykorzystywane w systemie monitoringu realizacji POKA przez administracj ę rz ądow ą, wojewódzk ą i gminn ą, a od roku 2010 równie ż przez administracj ę powiatow ą. W bazie azbestowej gromadzone s ą równie ż informacje o składowiskach odpadów azbestowych, aktach prawnych dotycz ących problematyki azbestowej, firmach zajmuj ących si ę usuwaniem wyrobów azbestowych, firmach przemieszczaj ących odpady azbestowe na składowiska i firmach prowadz ących szkolenia z tematyki azbestowej. W Bazie s ą równie ż dost ępne opracowania i filmy instrukta żowe z obszaru usuwania azbestu i pozyskiwania na ten cel wsparcia finansowego. Aktualnie w wojewódzkiej bazie wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest ogólnodost ępne s ą zbiory zawieraj ące informacje o: - firmach uprawnionych do wykonywania prac w kontakcie z azbestem - zbiór „Firmy”, - składowiskach odpadów zawieraj ących azbest - zbiór „Składowiska”, - obowi ązuj ących aktach prawnych dotycz ących problematyki azbestu - zbiór „Akty prawne”, - sposobie przedkładania informacji o posiadanych wyrobach zawieraj ących azbest przez ich wła ścicieli - zbiór „Słownik”, - definicjach stosowanych poj ęć i stosowanych przelicznikach ilo ściowych - zbiór „Słownik”, - informacjach o wydarzeniach zwi ązanych z usuwaniem azbestu, o lokalnych inicjatywach i sukcesach oraz o istotnych zmianach w prawie - zbiór „Aktualno ści”, - wdro żonych programach usuwania azbestu w poszczególnych gminach - zbiór „Programy usuwania azbestu”. W zbiorze danych o firmach zamieszczane s ą informacje o: - podmiotach gospodarczych pracuj ących w kontakcie z azbestem, - firmach transportuj ących odpady azbestowe, - jednostkach oznaczaj ących st ęż enie włókien azbest w środowisku i środowisku pracy, - jednostkach świadcz ących usługi w zakresie identyfikacji azbestu w wyrobach, proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 173 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

- jednostkach prowadz ących szkolenia w zakresie bezpiecznego usuwania/zabezpieczania wyrobów azbestowych, - innych podmiotach, których działalno ść wykracza poza przyj ęte powy żej kategorie, a jest zwi ązana z realizacj ę Programu, np. opracowuj ące programy usuwania azbestu. W zakładce „Pliki do pobrania” umieszczono ponadto dokumenty, publikacje ksi ąż kowe - poradniki, filmy przybli żaj ące problematyk ę zwi ązan ą z usuwaniem wyrobów azbestowych od strony praktycznej i finansowej. Zbiór danych „Wyrób”, wykorzystywany do gromadzenia i agregacji danych o wyrobach zawieraj ących azbest, dost ępny jest wył ącznie dla przedstawicieli urz ędów gminnych, wojewódzkich i centralnych - posiadaczy loginu (kodu cyfrowego) i hasła nadanego przez administratora Bazy Azbestowej. Zbiór zawiera informacje słu żą ce monitoringowi realizacji „Programu...”, który pozwala na ocen ę zaawansowania prac w zakresie oczyszczania kraju z wyrobów zawieraj ących azbest. Graficzn ą prezentacj ę wyników inwentaryzacji ilo ści i przestrzennego rozmieszczenia wyrobów zawieraj ących azbest umo żliwia Elektroniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP). Celem działania systemu jest przetwarzanie danych, w których zawarte s ą informacje przestrzenne oraz towarzysz ące im informacje opisowe o lokalizacjach użytkowania wyrobów zawieraj ących azbest b ądź składowania odpadów azbestowych.

7.6.3 Charakterystyka ogólna procedur

Poni żej wyszczególniono procedury post ępowania z wyrobami i odpadami zwieraj ącymi azbest, omówione szczegółowo w ogólnie dost ępnym poradniku Ministerstwa Gospodarki [95].

GRUPA I. Procedury obowi ązuj ące wła ścicieli i zarz ądzaj ących obiektami, instalacjami lub urz ądzeniami zawieraj ącymi azbest lub wyroby zawieraj ące azbest. Procedura 1. Obowi ązki i post ępowanie wła ścicieli oraz zarz ądców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawieraj ącymi azbest [95, str. 50]. Procedura 2. Obowi ązki i post ępowanie wła ścicieli i zarz ądców, przy usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów lub terenów [95, str. 55].

GRUPA II. Procedury obowi ązuj ące wykonawców prac polegaj ących na usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest – wytwórców odpadów niebezpiecznych. Procedura 3. Post ępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawieraj ących azbest [95, str. 61]. Procedura 4. Prace polegaj ące na usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektów, terenu, instalacji [95, str. 69].

GRUPA III. Procedura obowi ązuj ąca prowadz ących działalno ść w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Procedura 5. Przygotowanie oraz transport odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest [95, str. 76].

GRUPA IV. Procedura obowi ązuj ąca zarz ądzaj ących składowiskami odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Procedura 6. Składowanie odpadów na składowiskach lub wydzielonych kwaterach przeznaczonych do wył ącznego składowania odpadów zawieraj ących azbest [95, str. 79]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 174 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.6.4 Klasyfikacja wyrobów zawieraj ących azbest

Wyroby zawieraj ące azbest klasyfikowane s ą w dwóch klasach, przyjmuj ąc jako kryterium zawarto ść azbestu, stosowane spoiwo oraz g ęsto ść obj ęto ściow ą wyrobu: Klasa I obejmuje wyroby o g ęsto ści obj ęto ściowej mniejszej od 1 000 kg/m 3 definiowane jako „mi ękkie”, zawieraj ące powy żej 20% (do 100%) azbestu. Wyroby te łatwo ulegaj ą uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia. Najcz ęś ciej stosowanymi w tej klasie były wyroby tekstylne z azbestu u żywane przez pracowników w celach ochronnych, koce ga śnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe m.in. w sprz ęcie AGD, płytki podłogowe PCV oraz materiały i wykładziny cierne. Ocena wielko ści produkcji wymienionych wyrobów oraz ilo ści aktualnie u żytkowanych jest niemo żliwa do przeprowadzenia. Klasa II obejmuje wyroby o g ęsto ści obj ęto ściowej powy żej 1000 kg/m 3 definiowane jako „twarde”, zawieraj ące poni żej 20% azbestu. W wyrobach tych włókna azbestowe s ą mocno zwi ązane, a w przypadku mechanicznego uszkodzenia (np. p ękni ęcia) ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porównaniu z wyrobami klasy I. Niebezpiecze ństwo dla zdrowia ludzi i środowiska stwarza natomiast mechaniczna obróbka tych wyrobów (ci ęcie, wiercenie otworów) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysoko ści w trakcie prac remontowych. Z zaliczanych do tej klasy wyrobów najbardziej w Polsce rozpowszechnione s ą płyty azbestowo-cementowe faliste oraz płyty azbestowo-cementowe „karo” stosowane jako pokrycia dachowe (szczególnie na terenach wiejskich) oraz płyty płaskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym na osiedlach miejskich. W znacznie mniejszych ilo ściach produkowane i stosowane były inne wyroby azbestowo-cementowe, z których nale ży wymieni ć przede wszystkim rury słu żą ce do wykonywania instalacji wodoci ągowych i kanalizacyjnych oraz w budownictwie jako przewody kominowe i zsypy. Poni żej przedstawiono klasyfikacj ę wyrobów zawieraj ących azbest stosowan ą w dokumentach inwentaryzacyjnych i przy gromadzeniu danych w Bazie Azbestowej: W1 – Płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie W skład tej grupy wyrobów zawieraj ących azbest wchodz ą płyty nast ępuj ących rodzajów: ° płyty azbestowo-cementowe prasowane płaskie okładzinowe: elewacje zewn ętrzne budynków systemów monolitycznych, elewacje ochraniaj ące materiał termoizolacyjny w metodzie docieplania, przegrody i drzwi przeciwogniowe, zabezpieczenia przeciwogniowe konstrukcji stalowych, okładziny ścian wewnętrznych i sufitów w budownictwie przemysłowym, elementy ścian osłonowych, wypełnienia chłodni kominowych i wentylatorowych; ° płyty azbestowo-cementowe prasowane płaskie (zw. „szablonami” lub płytkami „karo”): pokrycia dachowe, okładziny ścian zewn ętrznych, obudowa kanałów wentylacyjnych, wykładziny sufitów w niektórych typach budownictwa przemysłowego; ° płyty azbestowo-cementowe płaskie nieprasowane autoklawizowane (typu „kolorys” z wtłoczon ą w powierzchni ę licow ą posypk ą oraz „acekol” z posypk ą i barwn ą powłok ą lakiernicz ą): elewacje zewn ętrzne stosowane przy docieplaniu budynków, osłony kanałów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, elementy ścian działowych. W2 – Płyty azbestowo-cementowe faliste dla budownictwa W tej grupie wyrobów znajduj ą si ę płyty faliste azbestowo-cementowe nieprasowane i gąsiory azbestowo-cementowe nieprasowane, stosowane na pokrycia dachowe w budownictwie przemysłowym, wiejskim i jednorodzinnym, w budownictwie infrastruktury osiedlowej, w chłodniach kominowych oraz wentylatorowych. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 175 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

W3 – Rury i zł ącza azbestowo-cementowe Do tej grupy wyrobów zalicza si ę rury azbestowo-cementowe kanalizacyjne kielichowe bezci śnieniowe oraz rury azbestowo-cementowe ci śnieniowe. Rury azbestowo-cementowe kanalizacyjne bezci śnieniowe stosowano głównie w pionach kanalizacji zewn ętrznej sanitarnej budownictwa mieszkaniowego, a rury ci śnieniowe jako przewody wodoci ągowe zewn ętrzne, w kanalizacji zewn ętrznej oraz w gazoci ągach wysokopr ęż nych. Poza tym rury azbestowo-cementowe wykorzystywane były w chłodniach kominowych (zraszalniki), jako rynny spustowe zsypów na śmieci, przewody kominowe w budownictwie jednorodzinnym. W4 – Izolacje natryskowe środkami zawieraj ącymi w swoim składzie azbest Izolacje natryskowe zawieraj ące azbest wykonywane były poprzez natryskiwanie na ściany lub elementy konstrukcji masy (zaprawy) składaj ącej si ę z azbestu oraz cementu lub mieszaniny cementowo-wapiennej. Masy natryskowe zawieraj ące azbest stosowano jako izolacj ę ognioodporn ą i przeciwpo żarow ą do zabezpieczania ró żnego rodzaju konstrukcji stalowych lub drewnianych budynków w obiektach budownictwa przemysłowego i ogólnego oraz jako izolacj ę przeciwpo żarow ą i akustyczn ą w obiektach u żyteczno ści publicznej np. sal koncertowych, sal kinowych, basenów k ąpielowych itp. W5 – Wyroby cierne azbestowo-kauczukowe Wyroby cierne produkowane były przy u życiu azbestu oraz surowców impregnacyjnych i wypełniaczy (m.in. kauczuków). Produkowane były dwa rodzaje azbestowych wyrobów ciernych, a mianowicie: okładziny cierne i ta śmy hamulcowe. Wyroby te wykorzystywane były powszechnie jako elementy cierne w ró żnego typu hamulcach i sprz ęgłach (okładziny cierne sprz ęgieł i szcz ęk hamulców b ębnowych, ta śmy hamulcowe), przeznaczonych do układów hamulcowych i sprz ęgłowych pojazdów mechanicznych, nap ędów urz ądze ń przemysłowych oraz w d źwigach i windach. W6 – Prz ędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione (tkaniny i odzie ż ochronna) Do tej grupy wyrobów zawieraj ących azbest zaliczane s ą nast ępuj ące produkty: ° prz ędza azbestowa – stanowiła przede wszystkim półprodukt do produkcji sznurów, ta śm, tkanin, szczeliw itp., natomiast w niewielkich ilo ściach, bez jej przetwarzania, używana była jako materiał izolacyjny, stosowany w temperaturach do 450 oC, do urządze ń o niewielkich rozmiarach; ° wata azbestowa – stosowana jako izolacja cieplna kotłów wodnych i parowych, przewodów rurowych, wymienników ciepła, których temperatura mediów nie przekraczała 550 oC; ° tkaniny azbestowe termoizolacyjne – wykorzystywane do izolacji kotłów, zbiorników, maszyn i urz ądze ń produkcyjnych, przewodów parowych pracuj ących w temperaturze do 450 oC; ° tkaniny azbestowe ochronne ognioodporne (konfekcyjne) – z tkanin tych, których grubo ść wynosiła 1,5 mm) wykonywano niepaln ą odzie ż ochronn ą dla pracowników nara żonych na działanie wysokich temperatur, zatrudnionych np. w hutnictwie, stra ży po żarnej; ° koce ga śnicze z tkaniny azbestowej – słu żą ce do gaszenia ognia, wykonywane były z prz ędzy azbestowej zawieraj ącej 90% azbestu. W7 – Szczeliwa azbestowe Szczeliwa azbestowe, maj ące posta ć sznura, otrzymywane były poprzez splatanie prz ędzy azbestowej i jej impregnowanie. Wyroby te cechuj ą si ę dobr ą ognioodporno ści ą, do temperatury 500°C. Szczeliwa azbestowe stosowano głównie do uszczelniania pracuj ących cz ęś ci maszyn np. w pompach, spr ęż arkach, prasach hydraulicznych, zaworach. Mog ą one proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 176 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

pracowa ć w ruchu obrotowym lub posuwisto-zwrotnym jako szczeliwa spoczynkowo-ruchowe lub spoczynkowe. W8 – Ta śmy tkane i plecione, sznury i sznurki W skład tej grupy wyrobów wchodz ą: ° ta śmy azbestowe termoizolacyjne – stosowane jako izolacja cieplna przewodów, maszyn i ró żnych urz ądze ń produkcyjnych; ° sznury azbestowe termoizolacyjne – stosowane jako izolacj ę termiczn ą do rurowych przewodów parowych, kotłów, urz ądze ń grzewczych, wypełnienie dylatacji kominów i kanałów dymowych w instalacjach przemysłowych i energetyce. W9 – Wyroby azbestowo-kauczukowe z wyj ątkiem wyrobów ciernych Wyroby azbestowo-kauczukowe produkowane w postaci płyt, z których wykonywano uszczelki, nale żały do najbardziej powszechnych materiałów uszczelniaj ących. Wyroby te produkowane były z azbestu chryzotylowego, kauczuku oraz surowców uzupełniaj ących w postaci wypełniaczy i środków wulkanizuj ących. W10 – Papier, tektura Papier azbestowy, którego grubo ść wynosi 0,127 mm, wytwarzany był z azbestu chryzotylowego z dodatkiem wypełniaczy i lepiszcza. Wyrób ten był stosowany do izolacji urz ądze ń elektrycznych. Tektura azbestowa, której grubo ść zawiera si ę w przedziale 1 do 8 mm, cechuj ąca si ę znaczn ą odporno ści ą termiczn ą, do 600°C, stosowana była jako materiał izolacyjny oraz do wyrobu uszczelek. Tektur ę zwykł ą wykorzystywano do wytwarzania uszczelek pracuj ących w środowisku gazów oraz izolacji obudowy silników spalinowych, natomiast z tektury kwasoodpornej produkowano uszczelki, które pracowały w środowisku kwa śnym. W11 – Inne wyroby zawieraj ące azbest, osobno niewymienione

W11.1 – Otuliny azbestowo-cementowe Otuliny azbestowe produkowane były z masy azbestowo-cementowej zawieraj ącej od 20 do 50% azbestu chryzotylowego. Otuliny te stosowane były do izolacji ruroci ągów pracuj ących w temperaturze do 600°C. W11.2 – Kształtki azbestowo-cementowe budowlane Poza ró żnego rodzaju płytami azbestowo-cementowymi stosowanymi w ogromnej ilo ści, głównie w budownictwie, wytwarzano szereg wyrobów innego rodzaju, w postaci kształtek, które znajdowały równie ż zastosowanie w tej gał ęzi gospodarki. W11.3 – Kształtki azbestowo-cementowe elektroizolacyjne Stosowane były jako przegrody izolacyjne w aparaturze i urz ądzeniach elektrycznych niskiego napi ęcia, w silnikach elektrycznych, instalacjach przemysłowych. W11.4 – Płytki PCV Azbest w kompozycji głównie z polichlorkiem winylu (PCV) lub innymi żywicami stosowany był do produkcji płytek podłogowych. W11.5 – Płyty ogniochronne Spo śród kilkudziesi ęciu rodzajów płyt ogniochronnych (ognioodpornych), produkowanych na świecie (w Polsce nie wytwarzano tych wyrobów), do znajduj ących najwi ększe zastosowanie w kraju nale żą płyty Marynite, Azbestolux, Sokalit, Pyral i Dupronit. Stosowano je do budowy grodzi na statkach w celu zabezpieczenia przeciwogniowego, osłon ognioodpornych i przeciwpo żarowych w budynkach przemysłowych (np. kotłowniach), osłon konstrukcji proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 177 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

stalowych w budynkach u żyteczno ści publicznej i ścian ci ągów wentylacyjnych sufitów podwieszanych oraz jako materiał izolacyjny w ró żnego rodzaju urz ądzeniach grzewczych. W11.6 – Papy, kity i masy hydroizolacyjne Papa asfaltowa dachowa – do produkcji której stosowany był azbest chryzotylowy w postaci pyłu azbestowego lub bardzo krótkich włókien dla poprawienia własno ści technicznych mas powłokowych. Kity i masy hydroizolacyjne – azbest stosowano do szeregu wyrobów hydroizolacyjnych, szczególnie lepików stosowanych na zimno, kitów uszczelniaj ących szczeliny w nawierzchniach dróg betonowych, lepików do posadzek deszczółkowych, kitów zachowuj ących trwał ą plastyczno ść , stosowanych do szczelin dylatacyjnych w budownictwie. W11.7 – Sprz ęt gospodarstwa domowego Wyroby zawieraj ące azbest, głównie w postaci materiałów izolacyjnych, znajdowały powszechne zastosowanie jako elementy urz ądze ń gospodarstwa domowego. Tektura azbestowa, prz ędza i tkaniny azbestowe termoizolacyjne wykorzystywane były w celu izolacji cieplnej, np. w lodówkach, kuchenkach gazowych i elektrycznych, żelazkach, piecach elektrycznych akumulacyjnych. Natomiast kształtki azbestowo-cementowe elektroizolacyjne, tasiemki azbestowe elektroizolacyjne i papier azbestowy elektroizolacyjny stosowane były jako izolacja elektryczna w sprz ęcie elektrotechnicznym, mi ędzy innymi w urz ądzeniach radiowych i telewizyjnych, odkurzaczach, suszarkach elektrycznych, czajnikach elektrycznych, robotach kuchennych. Wyrobem powszechnie stosowanym w gospodarstwie domowym były „siatki azbestowe” (siatka druciana z wprasowan ą warstw ą azbestu chryzotylowego), wykorzystywane w czasie korzystania z palników kuchenek gazowych i płyt grzewczych kuchenek elektrycznych. W11.8 – Ubrania robocze, maski, filtry zanieczyszczone azbestem Pracom zwi ązanym z zabezpieczaniem lub usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest towarzyszy poza wytwarzaniem odpadów zawieraj ących azbest w swej strukturze powstawanie innych odpadów (drobnowymiarowych) zanieczyszczonych azbestem. W skład materiałów i przedmiotów zanieczyszczonych azbestem wchodzi zu żyty sprz ęt wykorzystywany w pracach usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawieraj ących azbest, zniszczona odzie ż robocza, środki pomocnicze u żywane przez pracowników prowadz ących prace w kontakcie z azbestem. Do grupy tej zalicza si ę mi ędzy innymi zanieczyszczone azbestem: zu żyt ą odzie ż robocz ą, nakrycia głowy, okulary ochronne, r ękawice, buty, sprz ęt ochrony układu oddechowego (maski przeciwpyłowe, filtry z masek), filtry z urz ądze ń odpylaj ących i odkurzaczy przemysłowych wykorzystywanych do utrzymywania czysto ści sprz ętu i w miejscu pracy, wyeksploatowany sprz ęt techniczny. W11.9 – Inne wy żej niewymienione Azbest stosowany był równie ż w wielu ró żnych materiałach i wyrobach, takich jak: ° farby, pokosty, kleje, powłoki do podwozi samochodowych, ° fundamenty (w celu osłabienia wstrz ąsów), ° izolacje przeciwd źwi ękowe i przeciwwibracyjne w samolotach, ° wykładziny pieców, masy żaro- i ognioodporne (w hutnictwie), ° butle ci śnieniowe zawieraj ące acetylen, ° smary, ° asfaltowe masy drogowe. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 178 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.6.5 Klasyfikacja odpadów zawieraj ących azbest

W wyniku demonta żu, rozbiórki, wyburze ń, usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów, budowli i urz ądze ń powstaj ą odpady zawieraj ące azbest. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów [14] ści śle wymienia rodzaje odpadów zawieraj ących azbest, które zostały zaliczone do odpadów niebezpiecznych. W zale żno ści od źródła powstawania w katalogu wymieniono 10 rodzajów odpadów zawieraj ących azbest (* – odpad niebezpieczny): 1) 06 07 01* – Odpady azbestowe z elektrolizy, 2) 06 13 04* – Odpady z przetwarzania azbestu, 3) 10 11 81* – Odpady zawieraj ące azbest (z hutnictwa szkła), 4) 10 13 09* – Odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów cementowo - azbestowych, 5) 10 13 10 – Odpady z produkcji elementów cementowo-azbestowych inne ni ż wymienione w 10 13 09, 6) 15 01 11* – Opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi, 7) 16 01 11* – Okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest, 8) 16 02 12* – Zu żyte urz ądzenia zawieraj ące azbest, 9) 17 06 01* – Materiały izolacyjne zawieraj ące azbest, 10) 17 06 05* – Materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest.

Azbest mo że wyst ępowa ć w odpadach w nast ępuj ących postaciach: ° niezwi ązanej – gruz, pył, kurz, resztki tynków, izolacje, tkaniny azbestowe, zu żyta odzie ż, zu żyte maski i kurtyny ochronne, z których mog ą si ę stosunkowo łatwo uwalnia ć lu źno zwi ązane włókna. Odpady takie charakteryzuje wysoka zawarto ść azbestu (nawet powy żej 60%) i niski ci ęż ar obj ęto ściowy; ° zwi ązanej – papa, twarde płyty azbestowo-cementowe, płytki podłogowe z PCV lub inne tworzywa sztuczne z azbestem jako wypełniaczem, w których udział azbestu jest stosunkowo niski (ok. 15%), a które maj ą wysoki ci ęż ar obj ęto ściowy (1000 - 1500 kg/m 3).

W Rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest [3] odpady zawieraj ące azbest kwalifikuje si ę jako odpady zaliczane do odpadów niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach [23]. Odpady pozostaj ące w kontakcie z azbestem to odpady, które w okresie użytkowania przylegały do wyrobów zawieraj ących azbest i nara żone były na długotrwałe przenikanie włókien i pyłu azbestu, w szczególno ści wełny mineralnej.

7.6.6 Unieszkodliwianie wyrobów zawieraj ących azbest

Zgodnie z zasad ą blisko ści, o której mowa w ustawie o odpadach [23], odpady powinny by ć przetwarzane i unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania. W przypadku odpadów zawieraj ących azbest ten wymóg nie jest mo żliwy do spełnienia. Źródła wytwarzania odpadów azbestowych s ą rozproszone na terenie całego kraju. W zwi ązku z tym musz ą by ć transportowane, cz ęsto na du że odległo ści na nieliczne w kraju składowiska przystosowane do odbierania tego typu odpadów. Obecnie na terenie województwa dolno śląskiego funkcjonuj ą 2 składowiska odpadów wyrobów zawieraj ących azbest: w miejscowo ści Marcinowo oraz Trzebcz. Aktualne informacje dotycz ące innych tego typu składowisk odpadów na terenie kraju zamieszczone s ą w Bazie Azbestowej [44]. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 179 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Odpady azbestowe, podobnie jak sam azbest stanowi ą materiał niepalny, odporny na działanie wysokich temperatur i środków chemicznych, dlatego te ż ich przetwarzanie chemiczne lub fizyczno-chemiczne w praktyce było do tej pory trudne do zrealizowania, cho ć czynione były i s ą w tym kierunku ró żne próby. W praktyce jedynym sposobem unieszkodliwiania odpadów azbestowych było i jest ich składowanie (wyroby i odpady zawieraj ące azbest nie mog ą by ć kierowane do powtórnego wykorzystania), które powinno by ć prowadzone w taki sposób, aby nie dopu ści ć do uwalniania włókien azbestu do powietrza atmosferycznego. Usuwanie azbestu z terenu zagród, dróg i placów powinno by ć prowadzone sukcesywnie przez wyspecjalizowane ekipy, a zebrany materiał stanowi ący najcz ęś ciej mieszanin ę gruzu, ziemi i materiałów zawieraj ących azbest, odpowiednio zabezpieczony, powinien by ć kierowany na odpowiednie składowiska lub w inny sposób unieszkodliwiany. Nale ży jednak pami ęta ć, że pozbywanie si ę odpadów azbestowych przez składowanie nie eliminuje szkodliwej cechy azbestu, jak ą jest jego włóknista struktura. Rozwój technologii umo żliwia obecnie stosowanie innych ni ż składowanie i cementowanie metod przetwarzania, a nawet odzysku odpadów azbestowych. Najbardziej obiecuj ące s ą metody zapewniaj ące destrukcj ę decyduj ącej o szkodliwo ści azbestu struktury krystalicznej jego włókien pod wpływem temperatury lub innych czynników fizyko- chemicznych. Przewidziane w POKA [104] oraz znowelizowanej ustawie o odpadach [23] prawne dopuszczenie przetwarzania odpadów azbestowych w urz ądzeniach przewo źnych słu żą cych unicestwieniu włókien azbestu stworzy ć ma zatem mo żliwo ść alternatywn ą do budowy nowych składowisk odpadów azbestowych. Prace legislacyjne w tym zakresie zostały rozpocz ęte w Polsce w 2008 r. i maj ą za zadanie wsparcie celów i działa ń przyj ętych w Programie.

7.6.7 Ilo ści azbestu dotychczas usuni ęte z terenu miasta Lubina

Poni ższe tabele i wykresy przedstawiaj ą dane na temat ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest jakie zostały usuni ęte z terenu miasta Lubina w latach 2011-2015 . Dane opracowano na podstawie informacji wprowadzanych do Bazy Azbestowej (stan na dzie ń 10.06.2015 r.), zweryfikowanych w trakcie prac nad niniejszym Programem. Dane uwzgl ędniaj ą ilo ści azbestu usuni ęte niezale żnie przez wła ścicieli nieruchomo ści.

Tabela 7.1 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwiona w latach 2011-2015* [44] data usuni ęcia wyrobów razem osoby fizyczne osoby prawne azbestowych 2010 r. 0 0 0 2011 r. 1 716 0 1 716 2012 r. 162 184 113 563 48 621 2013 r. 14 358 1 397 12 961 2014 r. 28 682 632 28 050 2015 r. 56 420 0 56 420 suma 263 360 115 592 147 768 * - ilo ści usuni ęte w 2015 roku wg stanu na koniec maja. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 180 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 7.2 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 [44]

1) Od roku 2011 z terenu miasta Lubina usuni ęto ł ącznie ponad 263 tony wyrobów zawieraj ących azbest. Stanowi to ponad 30,1% całego dotychczas zinwentaryzowanego azbestu. Nieznaczna wi ększo ść azbestu usuni ęta została przez osoby prawne (56%) . 2) W wyniku prac inwentaryzacyjnych na terenie miasta Lubina zinwentaryzowano dotychczas prawie 850 Mg wyrobów zawieraj ących azbest, z czego dotychczas cz ęść usuni ęto. 3) Najwi ęcej azbestu usuni ęto w roku 2012 – ponad 162 tony. 4) Bior ąc pod uwag ę rodzaj zabudowy, najwi ęcej azbestu usuni ęto z budynków mieszkalnych. Znaczny udział usuni ętego azbestu stanowił azbest zmagazynowany z innych obiektów. 5) Na terenie Lubina usuwane były dotychczas trzy rodzaje azbestu: płyty płaskie i faliste wykorzystywane jako pokrycia dachowe i na elewacje budynków oraz rury i zł ącza w ziemi. Wi ększo ść usuni ętych płyt stanowiły płyty faliste – 51%. 6) Wi ększo ść usuni ętego azbestu stanowił azbest zakwalifikowany do III stopnia pilno ści jego usuni ęcia – 78%.

Tabela 7.2 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju zabudowy [44] rodzaj zabudowy razem osoby fizyczne osoby prawne budynek mieszkalny 131 876 15 968 115 908 budynek gospodarczy 10 988 10 988 0 budynek przemysłowy 0 0 0 bud. mieszkalno-gospodarczy 0 0 0 inny 106 741 74 881 31 860 b.d. 0 0 0 zmagazynowany 13 755 13 755 0 suma 263 360 115 592 147 768 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 181 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 7.3 Podział azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg własno ści [44]

Rysunek 7.4 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju zabudowy [44]

Tabela 7.3 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju wyrobu [44] rodzaju wyrobu razem osoby fizyczne osoby prawne płyty płaskie 119 078 3 170 115 908 płyty faliste 132 971 112 422 20 549 rury i zł ącza w ziemi 11 311 0 11 311 suma 263 360 115 592 147 768

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 182 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 7.5 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg rodzaju wyrobu [44]

Tabela 7.4 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg stopnia pilno ści [44] stopie ń pilno ści razem osoby fizyczne osoby prawne stopie ń I (pilne usuni ęcie) 19 417 17 052 2 365 stopie ń II 37 616 30 213 7 403 stopie ń III 206 327 68 327 138 000 suma 263 360 115 592 147 768

Rysunek 7.6 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina unieszkodliwione w latach 2011-2015 wg stopnia pilno ści [44]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 183 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

7.6.8 Bilans wyrobów zawieraj ących azbest na terenie miasta Lubina

Poni ższe tabele i wykresy przedstawiaj ą dane na temat ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest dotychczas zinwentaryzowane na terenie miasta Lubina i przewidywane do unieszkodliwiania do roku 2032. Dane opracowano na podstawie informacji wprowadzanych do Bazy Azbestowej (stan na dzie ń 10.06.2015 r.), zweryfikowanych w trakcie prac nad niniejszym Programem. W tabeli zbiorczej przedstawiono wykaz wyrobów zawieraj ących azbest na terenie miasta Lubina nale żą cych do osób prawnych.

1) Aktualnie na terenie miasta Lubina znajduje si ę ponad 585 ton wyrobów zawieraj ących azbest, w tym azbest w izolacjach sieci cieplnej wykorzystywanej przez WPEC Legnica (szacuje si ę, że ilo ść wyrobów azbestowych wynosi około 25 ton; nie okre ślono jednak rzeczywistej masy azbestu). Dodatkowo na terenie miasta znajduj ą si ę: - azbestowe rury i zł ącza w ziemi nale żą ce do MPWiK. Zgodnie z informacj ą od zarz ądcy w Lubinie znajduje si ę (nie okre ślono ilo ści rur w jednostkach masy): - 15 620 m rur w ramach czynnej sieci, - 3 496 m rur wył ączonych z eksploatacji. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13.08.2010 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz. U. z 2010 r., nr 8, poz. 31) sieci wodoci ągowe z rur azbestocementowych mog ą pozosta ć w ziemi bez ogranicze ń czasowych.

2) Uwzgl ędniaj ąc przewidywane przez wła ścicieli nieruchomo ści terminy usunięcia azbestu, najwi ększa jego ilo ść pozostawiona została na sam koniec – w roku 2032 przewiduje si ę usun ąć prawie 566 ton azbestu , co stanowi prawie 97% całkowitej jego ilo ści. Plany takie nie s ą korzystne dla sprawnego procesu usuwania azbestu z terenu Lubina. Jednym z zada ń przewidzianych w Programie, powinno by ć zatem wyrównanie tempa usuwania azbestu na poszczególne lata, mi ędzy innymi poprzez działania informacyjno-edukacyjne.

3) Warte podkre ślenia jest to, że wi ększo ść aktualnie wyst ępuj ącego azbestu jest we władaniu osób prawnych (80%). Najwi ększe ilo ści jednostkowe azbestu znajduj ą si ę na nast ępuj ących obiektach: - Spółdzielnia Mieszkaniowa Przylesie – 248,6 Mg, - KGHM Polska Mied ź S.A. – 84,5 Mg, - Spółdzielnia Mieszkaniowa Polne – 32,0 Mg, - WPEC Legnica – 25 Mg (izolacje sieci cieplnej), - G.S. Samopomoc Chłopska – 13,75 Mg, - INOVA sp. z o.o. – 12 Mg.

4) Wi ększo ść azbestu znajduje si ę na innych obiektach – prawie 90% (decyduj ącą rol ę odgrywa tu azbest nale żą cy do SM Przylesie, KGHM i izolacje sieci cieplnej WPEC Legnica). Drug ą grup ą jest azbest znajduj ący si ę na budynkach mieszkalnych.

5) Dominuj ącą grup ę wyrobów azbestowych konieczn ą do usuni ęcia stanowi ą płyty płaskie – 55%.

6) Wi ększo ść planowanego do usuni ęcia azbestu stanowił azbest zakwalifikowany do II stopnia pilno ści jego usuni ęcia – 74%. Tylko 1% azbestu zakwalifikowane zostało do I grupy (pilne usuni ęcie). proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 184 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 7.5 Wykaz obejmuj ący wyroby azbestowe w firmach i budynkach u żyteczno ści publicznej

Ilo ść ł ączna azbestu Rodzaj Rodzaj Stopie ń Rok planowanego L.p. Lokalizacja (adres) Firma/wła ściciel Nazwa obiektu [m 2], [m] zabudowy wyrobu pilno ści [kg] usuni ęcia je śli okre ślono

INOVA sp. z o.o. ul. Marii Skłodowskiej ściana hali budynek płyty 1 M. Skłodowskiej-Curie 183 stopie ń III 1 100 12 100 2032 – Curie 183, 59-301 Lubin produkcyjnej przemysłowy płaskie

Przedsi ębiorstwo Robót Górniczo- 2 Wójta Henryka 45 Wiertniczych w Lubinie, ul. Wójta dach inny płyty faliste stopie ń III 518 5 693 2032 Henryka 45, 59-300 Lubin G.S. Samopomoc Chłopska, Kolejowa hangary (trzy 3 Kolejowa 11 inny płyty faliste stopie ń III 1 250 13 750 2032 11, 59-300, Lubin budynki) Urbex sp. z o.o. ul. Odrodzenia 35, 59- magazyn z 4 Słowia ńska 8a inny płyty faliste stopie ń II 150 1 650 2017 300 Lubin siatki i blachy rury i sie ć czynna (nie MPWiK Sp. z o.o. ul. Rze źnicza 1, 59- rury i zł ącza - 5 Gmina Miejska Lubin inny zł ącza w - 15 620 b.d. okre ślono terminu 300 Lubin sie ć czynna ziemi usuni ęcia) rury i sie ć nieczynna (nie MPWiK Sp. z o.o. ul. Rze źnicza 1, 59- rury i zł ącza - 6 Gmina Miejska Lubin inny zł ącza w - 3 496 b.d. okre ślono terminu 300 Lubin sie ć nieczynna ziemi usuni ęcia) azbest w otuliny WPEC Legnica ul. Pozna ńska 48, 59- 7 Gmina Miejska Lubin izolacjach sieci inny azbestowo- stopie ń III b.d. 25 000 2032 220 Legnica cieplnej cementowe KGHM Ecoren S.A, 59-301 Lubin, 8 M. Skłodowskiej-Curie 183 b.d. inny płyty faliste stopie ń I 420 4 620 2015 M.Skłodowskiej-Curie 45A KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG szyb LW 9 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. budynek inny płyty faliste stopie ń II 400 4 400 2032 Skłodowskiej-Curie 188 magazynowy KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG 10 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. magazyn wiata inny płyty faliste stopie ń II 350 3 850 2032 Skłodowskiej-Curie 188 KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Szyb LW 11 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. inny płyty faliste stopie ń II 646 7 106 2032 Cechownia Skłodowskiej-Curie 188 KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Szyb LW Ła źnia 12 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. inny płyty faliste stopie ń II 738 8 118 2032 Górnicza Skłodowskiej-Curie 188 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 185 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Ilo ść ł ączna azbestu Rodzaj Rodzaj Stopie ń Rok planowanego L.p. Lokalizacja (adres) Firma/wła ściciel Nazwa obiektu [m 2], [m] zabudowy wyrobu pilno ści [kg] usuni ęcia je śli okre ślono KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Szyb LW 13 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. inny płyty faliste stopie ń II 396 4 356 2032 Lampiarnia Skłodowskiej-Curie 188 KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Szyb LZ 14 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. inny płyty faliste stopie ń II 231 2 541 2032 cechownia Skłodowskiej-Curie 188 KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Szyb LZ 15 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. budynek ła źni i inny płyty faliste stopie ń II 636 6 996 2032 Skłodowskiej-Curie 188 szat KGHM Polska Mied ź S.A. O/ZG Szyb LZ 16 M. Skłodowskiej-Curie 188 "Lubin", 59-301 Lubin, M. inny płyty faliste stopie ń II 443 4 873 2032 budynek wiata Skłodowskiej-Curie 188 KGHM Polska Mied ź S.A., 59-301 17 M. Skłodowskiej-Curie 188 b.d. inny płyty faliste stopie ń II 3 841 42 251 2032 Lubin, M. Skłodowskiej-Curie 188 Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko- płyty 18 zasoby SM Własno ściowa 59-300 Lubin b.d. inny stopie ń II 1 000 11 000 2032 płaskie Krupi ńskiego 45 Spółdzielnia Mieszkaniowa Nasza płyty 19 zasoby SM b.d. inny stopie ń II 12 132 2032 Chata płaskie płyty 248 20 zasoby SM Spółdzielnia Mieszkaniowa Przylesie b.d. inny stopie ń II 22 600 2032 płaskie 600 Spółdzielnia Mieszkaniowa Nowa, 59- płyty 21 zasoby SM b.d. inny stopie ń II 750 8 250 2032 300 Lubin Żurawia 15 płaskie Spółdzielnia Mieszkaniowa Polne, 59- płyty 22 zasoby SM b.d. inny stopie ń II 2 914 32 054 2032 300 Lubin Leszczynowa 27b płaskie „SPOŁEM” Powszechna Spółdzielnia piekarnia, barak 23 Bema 8 Spo żywców ul. M. Skłodowskiej-Curie blaszany z inny płyty faliste stopie ń II 200 2 200 2032 82, 59-300 Lubin siatk ą Poczta Polska, Wydział Operacyjny poczta, 24 Odrodzenia 4 Infrastruktury w Legnicy ul. Piastowska inny płyty faliste stopie ń III 200 2 200 2016 gara ż/skład 72, 59-220 Legnica RSW Ruch, ul. Kwidzy ńska 3, 51-415 25 Słowia ńska 13 komórka inny płyty faliste stopie ń III 16 176 2032 Wrocław PHU "AUTOCENTRUM - VICTORIA" dach, teren 26 Ścinawska 57 Sp. z o.o. ul. Ścinawska 23, 59-301 inny płyty faliste stopie ń III 50 550 2018 salonu Fiat Lubin 27 Rzemie ślnicza 4 WAGAT sp. z o.o., zs. w Lubinie dach inny płyty faliste stopie ń III 200 2 200 2032 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 186 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Ilo ść ł ączna azbestu Rodzaj Rodzaj Stopie ń Rok planowanego L.p. Lokalizacja (adres) Firma/wła ściciel Nazwa obiektu [m 2], [m] zabudowy wyrobu pilno ści [kg] usuni ęcia je śli okre ślono

Wojewódzki Inspektorat Inspekcji 28 Słowia ńska 8 Ochrony Ro ślin i Nasiennictwa we dach inny płyty faliste stopie ń III 4 44 2032 Wrocławiu dach, 29 Słowia ńska 7 Lubfruit Żurek i Spółka Sp. j. w Lubinie inny płyty faliste b.d. 400 4 400 b.d. magazyn/wiata 30 Rze źnicza 10 Urbex sp. z o.o. w Lubinie dach, barak inny płyty faliste b.d. 50 550 b.d. 31 Żurawia 38a Żabka Polska sp. z o.o. w Poznaniu dach sklepu inny płyty faliste b.d. 40 440 b.d. Komisji Edukacji płyty 32 6 Zespół Szkół Nr 1 w Lubinie sufit w pływalni inny stopie ń II 420 4 620 2032 Narodowej płaskie dach, dwa 33 Rze źnicza 13a osoba fizyczna inny płyty faliste stopie ń II 550 6 050 2032 baraki 34 Ścinawska 20 osoba fizyczna dach, barak inny płyty faliste stopie ń II 700 7 700 2032 (dz. nr wiata, budynek budynek 35 M. Skłodowskiej-Curie 50/10, osoba fizyczna płyty faliste stopie ń III 600 6 600 2032 przemysłowy przemysłowy obr. 1)

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 187 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 7.6 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 [44] planowana data usuni ęcia wyrobów razem osoby fizyczne osoby prawne azbestowych 2015 r. 11 088 6 468 4 620 2016 r. 2 200 0 2 200 2017 r. 1 870 220 1 650 2018 r. 550 0 550 2019 r. 0 0 0 2020 r. 1 848 1 848 0 2021 r. 0 0 0 2022 r. 0 0 0 2023 r. 0 0 0 2024 r. 0 0 0 2025 r. 1 859 1 859 0 2026 r. 0 0 0 2027 r. 0 0 0 2028 r. 0 0 0 2029 r. 0 0 0 2030 r. 0 0 0 2031 r. 0 0 0 2032 r. 565 733 108 383 457 350 suma 585 148 118 778 466 370

Rysunek 7.7 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 [44]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 188 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 7.8 Podział azbestu z terenu miasta Lubina planowanego do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg własno ści [44]

Tabela 7.7 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju zabudowy [44] rodzaj zabudowy razem osoby fizyczne osoby prawne budynek mieszkalny 35 794 35 794 0 budynek gospodarczy 5 489 5 489 0 budynek przemysłowy 18 700 6 600 12 100 bud. mieszkalno-gospodarczy 0 0 0 inny 525 165 70 895 454 270 zmagazynowany 0 0 0 suma 585 148 118 778 466 370

Rysunek 7.9 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju zabudowy [44]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 189 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 7.8 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju wyrobu [44] rodzaju wyrobu razem osoby fizyczne osoby prawne płyty płaskie 319 330 2 574 316 756 płyty faliste 240 818 116 204 124 614 otuliny azbestowo-cementowe 25 000 0 25 000 suma 585 148 118 778 466 370

Rysunek 7.10 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg rodzaju wyrobu [44]

Rysunek 7.11 Ilo ści azbestu z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg stopnia pilno ści [44]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 190 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Tabela 7.9 Ilo ści azbestu [kg] z terenu miasta Lubina planowane do unieszkodliwienia w latach 2015-2032 wg stopnia pilno ści [44] stopie ń pilno ści razem osoby fizyczne osoby prawne stopie ń I (pilne usuni ęcie) 8 727 4 107 4 620 stopie ń II 432 889 34 942 397 947 stopie ń III 143 532 79 730 63 803 suma 585 148 118 778 466 370

7.6.9 Cel do 2023 r.

Podstawowym celem w zakresie usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest na terenie miasta Lubina jest:

Całkowite usuni ęcie z terenu miasta wyrobów zawieraj ących azbest do ko ńca 2032 roku, przy zachowaniu obowi ązuj ących przepisów i procedur w tym zakresie

7.6.10 Kierunki działań - Sukcesywne zbieranie i analizowanie informacji o miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest na terenie miasta. - Bie żą ca współpraca z organami i instytucjami w zakresie wymiany informacji o ilo ści i miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest na terenie miasta. - Prowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnej skierowanej do mieszka ńców miasta, a dotycz ącej szkodliwo ści azbestu, bezpiecznego post ępowania z azbestem i mo żliwo ści dofinansowania z ró żnych źródeł usuwania azbestu. - Funkcjonowanie systemu dofinansowania usuwania azbestu przez mieszka ńców. - Prowadzenie bie żą cej kontroli usuwania azbestu z terenu miasta. - Pozyskiwanie zewn ętrznych środków finansowych na edukacj ę, szkolenia oraz dofinansowanie usuwania wyrobów azbestowych.

Rury azbestowo-cementowe Poniewa ż obecny stan wiedzy wyklucza szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi rur azbestowo – cementowych w Programie zało żono, że wskazane w Bazie azbestowej rury azbestowo-cementowe wymieniane b ędą sukcesywnie, w miar ę ich zu życia, do roku 2032. Przyj ęto, że rury te pozostawione zostan ą w ziemi pod warunkiem zewidencjonowania ich w planach miejscowych i dokumentacji nieruchomo ści, co umo żliwi skuteczny nadzór nad procesem bezpiecznego usuni ęcia wyrobów azbestowych w przyszło ści. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest [1], mo żliwe jest pozostawienie ich w ziemi, mimo i ż nie s ą u żywane tylko wtedy, gdy zostan ą odpowiednio zabezpieczone. Rury musz ą zosta ć tak że odpowiednio oznakowane.

Nowe obiekty z azbestem dotychczas nie uj ęte w Bazie Azbestowej Bior ąc pod uwag ę mo żliwo ść wyst ępowania tak że innych niezinwentaryzowanych obiektów, na których znajduje si ę azbest, wskazane jest prowadzenie bie żą cej inwentaryzacji zabudowy Lubina. W ramach wizji terenowych ró żnorodnych obiektów zaleca si ę zwraca ć uwag ę na wyst ępuj ący azbest i sprawdzanie danych nieruchomo ści, czy s ą uj ęte w Bazie. W przypadku braku takiej informacji, nale ży doda ć do bazy nowy obiekt. W tym celu zaleca si ę zwróci ć z pisemn ą pro śbą do zarz ądców nieruchomo ści o proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 191 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

przedło żenie w Urz ędzie Miasta Lubina stosownych informacji o wyrobach zawieraj ących azbest.

Sukcesywne usuwanie azbestu przed rokiem 2032 Uwzgl ędniaj ąc przewidywane przez wła ścicieli nieruchomo ści terminy usuni ęcia azbestu (wg Bazy azbestowej), najwi ększa jego ilo ść pozostawiona została na sam koniec – w roku 2032 przewiduje si ę usun ąć ponad 566 ton azbestu , co stanowi 97% całkowitej jego ilo ści. Plany takie nie s ą korzystne dla sprawnego procesu usuwania azbestu z terenu Lubina. Jednym z zada ń przewidzianych w Programie, powinno by ć zatem wyrównanie tempa usuwania azbestu na poszczególne lata, mi ędzy innymi poprzez działania informacyjno-edukacyjne. Promowanie wcze śniejszego usuwania azbestu przez wła ścicieli nieruchomo ści realizowane mo że by ć tak że jest poprzez system dotacji miasta Lubina. Propozycj ę nowego rozło żenia ilo ści usuwanego azbestu w poszczególnych latach, wraz z szacunkowymi kosztami przedstawia poni ższa tabela.

7.6.11 Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie azbestu

Istotnym elementem powodzenia realizacji Programu są działania informacyjne i edukacyjne społeczno ści miasta Lubina. Działania te powinny by ć realizowane w celu: - rozpowszechnienia informacji o szkodliwym działaniu azbestu; - podniesienia wiedzy o planowych rozwi ązaniach w gospodarce odpadami azbestowymi na terenie Lubina; - wła ściwego post ępowania mieszka ńców, podmiotów, instytucji z odpadami azbestowymi zgodnie z wymogami przepisów; - świadomego udziału wymienionych grup w działaniach prowadzonych przez miasto Lubin; - eliminowania „samodzielnego usuwania bez stosownego przeszkolenia” i „dzikiego składowania” odpadów azbestowych. Proponuje si ę, aby działalno ść edukacyjno – informacyjna prowadzona była w formie kampanii. Składa ć si ę mo że ona z nast ępuj ących elementów: - krótka kampania (6 miesi ęcy) opracowana w celu osi ągni ęcia najwi ększych i najwcze śniej dostrzegalnych efektów, - program podstawowy (2 lata), - program długoterminowy (10 lat i wi ęcej). Istniej ą ró żne rodzaje kampanii podnoszenia świadomo ści społecznej, w śród których mo żna wyró żni ć: - kampani ę „fali no śnej”, - kampanie tematyczne, - akcje podejmowane w ramach kampanii. Kampania „fali no śnej” dotyczy problemu środowiska jako cało ści, nie za ś tylko jednego jego aspektu. Jest przewidziana do popierania „przyjaznych środowisku” warto ści i wymogów w śród społecze ństwa. Mo żna j ą stosowa ć dla szerokiej opinii publicznej. Kampanie tematyczne mog ą przekazywa ć wiedz ę dotycz ącą pewnych aspektów problemów środowiskowych lub zach ęcania do bardziej świadomych zachowa ń (np. jak pozyska ć środki na dofinansowanie usuwania azbestu z posesji). proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 192 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Proponuje si ę, aby przy opracowywaniu strategii kampanii informacyjno – edukacyjnej stosowa ć ró żne formy przekazu, np. materiały drukowane, materiały audiowizualne i imprezy promocyjne.

1. Materiały drukowane nie wymagaj ące du żych nakładów: - krótkie materiały drukowane, takie jak ulotki, ulotki typu „pytania i odpowiedzi”, zestawienia faktograficzne, wkładki i broszury, zwykłe obwieszczenia; - publikacje w prasie i wydawnictwach periodycznych, takie jak: artykuły, komentarze, stałe rubryki, wywiady, listy do redakcji, artykuły redakcyjne; - materiały dla prasy: komunikaty, powiadomienia i obwieszczenia; - plakaty; - obszerne, starannie wydrukowane broszury, biuletyny, opracowania, raporty i monografie; - opracowane graficznie obwieszczenia; - materiały kształceniowe: programy nauczania, materiały samokształceniowe, materiały dla nauczycieli; - okoliczno ściowe pami ątki (znaczki, długopisy, teczki z nadrukami itp.). 2. Materiały audiowizualne: - wywiady dla radia i telewizji, - pokazy przezroczy, - ogłoszenia w radiu i telewizji, - filmy, - wystawy. 3. Imprezy promocyjne: - konferencje prasowe, - wizyty oficjalne, - zebrania mieszka ńców, - imprezy specjalne (festiwale, akcje), - warsztaty, seminaria, konferencje.

W ramach strony internetowej Urz ędu Miasta Lubina mo żna sukcesywnie informowa ć mieszka ńców miasta o działaniach zwi ązanych z problematyk ą wyrobów zawieraj ących azbest. Proponuje si ę, aby na stronie znalazły si ę informacje zwi ązane z: 1. Niniejszym programem azbestowym. 2. Bilansem azbestu na terenie miasta. 3. Dotacjami Miasta Lubina na usuwanie azbestu. 4. Charakterystyką azbestu i oddziaływaniem azbestu na zdrowie człowieka. 5. Procedurami bezpiecznego post ępowania z azbestem.

Ka żda z proponowanych form posiada swoj ą specyfik ę, swoje zalety i wady. Cz ęsto, wybór formy przekazu jest wyborem pomi ędzy jej przydatno ści ą, a mo żliwo ściami finansowymi. Poniewa ż wszelkie działania zwi ązane ze stosowaniem wyrobów zawieraj ących azbest oraz ich usuwaniem zwi ązane s ą z ryzykiem dla zdrowia, działania informacyjne i edukacyjne w tym zakresie powinny by ć prowadzone rozwa żnie. Np. Agencja Ochrony Środowiska USA (EPA) zaleca stosowanie nast ępuj ących zasad informowania społeczno ści o ryzyku (Szeszenia-Dąbrowska, w: Zdrowotne i prawne aspekty post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest, 2004): 6. Akceptuj i anga żuj społeczno ść jako równorz ędnego partnera. 7. Starannie planuj sposób przekazywania informacji o zagro żeniu, a nast ępnie oceniaj wyniki komunikowania si ę. 8. Uwa żnie słuchaj tego, co maj ą ci do powiedzenia inni. 9. Bądź uczciwy, szczery i otwarty. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 193 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

10. Koordynuj wysiłki i współpracuj z innymi (grupami, o środkami) w procesie przekazywania informacji. 11. Nawi ązuj współprac ę ze środkami masowego przekazu i przekazuj informacje przygotowane zgodnie z regułami środków masowego przekazu. 12. Mów jasno i życzliwie.

Strategia działa ń informacyjno-edukacyjnych mo że si ę opiera ć na nast ępuj ących zało żeniach: 13. Informacje powinny by ć kierowane do konkretnych grup odbiorców. 14. Informacje powinny by ć zrozumiałe, łatwe w odbiorze, powinny korzysta ć ze zrozumiałych i ogólnie akceptowanych haseł i symboli. 15. Powinny by ć podawane z odpowiednim wyprzedzeniem i przez kanały informacyjne, z których korzysta najwi ęcej mieszka ńców (witryny placówek handlowych, lokalna i regionalna prasa, szkoły, ko ściół, itp.). 16. Informacje powinny by ć tak że przekazywane w sposób atrakcyjny i zaciekawiaj ący mieszka ńców np. w trakcie lokalnych, tradycyjnych imprez gminnych. Dobrym kanałem informacji i uruchamiania aktywno ści mieszka ńców mog ą by ć wspólne grupy zainteresowa ń (stowarzyszenia lokalne). 17. Mieszka ńcy powinni by ć informowani systematycznie o efektach usuwania azbestu, sukcesach lub problemach. 18. Informacje powinny by ć wkomponowane w szerszy kontekst poprawy stanu środowiska, estetyki gminy i strategi ę rozwoju gminy. Działalno ść edukacyjna i informacyjna mo że by ć wspierana finansowo przez Ministerstwo Gospodarki.

7.6.12 Szacowany koszt usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest dla miasta Lubina

Przy obliczaniu kosztów realizacji Programu uwzgl ędniono u średnione koszty rynkowe (brutto) demonta żu, transportu i składowania 1 Mg wyrobów zawieraj ących azbest w 2014 roku wynosz ące około 800 zł brutto za 1 Mg. Poni ższa tabela kosztów usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z terenu miasta Lubina uwzgl ędnia nast ępuj ące zało żenia: 1) Zaproponowano nowy rozkład czasowy usuwania wyrobów zawieraj ących azbest w latach 2016-2032, niezale żny od terminów wskazanych przez wła ścicieli nieruchomo ści wg Bazy azbestowej. 2) Promowane jest wcze śniejsze usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest przez wła ścicieli nieruchomo ści poprzez system dofinansowania miasta Lubina. 3) Nie uwzgl ędniono rur azbestowych (MPWiK), które przewiduje się pozostawi ć w ziemi.

Bior ąc pod uwag ę przyj ęty koszt jednostkowy szacuje si ę, że całkowity koszt usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z terenu miasta Lubina wyniesie do 2032 r. ponad 468 tys. zł brutto . Szczegółowe dane przedstawia poni ższa tabela, uwzgl ędniaj ąca równie ż terminy usuni ęcia azbestu wskazane przez wła ścicieli nieruchomo ści wg Bazy azbestowej. Podany szacowany koszt usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest nie obejmuje nakładów finansowych zwi ązanych z zastąpieniem usuni ętych wyrobów innymi materiałami. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 194 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Rysunek 7.12 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest [kg] z terenu miasta Lubina planowana do usuni ęcia w latach 2016-2032

Tabela 7.10 Planowane koszty usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z terenu miasta Lubina w latach 2016-2032

ilo ść wyrobów planowana data ilo ść wyrobów zawieraj ących usuni ęcia zawieraj ących koszt koszt azbest planowana wyrobów azbest zalecana do jednostkowy* usuni ęcia do usuni ęcia wg zawieraj ących usuni ęcia w latach [zł/Mg] [zł] bazy azbestowej azbest [kg] [kg] lata 2016-2019 15 708 140 000 800 112 000 lata 2020-2023 1 848 140 000 800 112 000 lata 2024-2027 1 859 140 000 800 112 000 lata 2028-2032 565 733 165 148 800 132 118 suma: 585 148 585 148 468 118 * - koszt uwzgl ędnia demonta ż, transport i unieszkodliwienie azbestu [zł brutto] (koszt traktowany priorytetowo przez WFO ŚiGW we Wrocławiu w 2015 roku)

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 195 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

8. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM

8.1 Struktura zarz ądzania programem

Podstawow ą zasad ą realizacji Programu ochrony środowiska powinna by ć zasada wykonywania zada ń przez poszczególne jednostki wł ączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia Programu i swojego uczestnictwa w nim. Szans ę na skuteczne wdro żenie Programu daje dobra organizacja zarz ądzania dokumentem. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu mo żna wyodr ębni ć cztery grupy podmiotów uczestnicz ących w nim. S ą to: - Podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu Programem. - Podmioty realizuj ące zadania Programu, w tym instytucje finansuj ące. - Podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty Programu. - Mieszka ńcy miasta jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu.

Rysunek 8.1 Schemat zarz ądzania Programem

RADA MIEJSKA

starostwo powiatowe rada PREZYDENT programu MIASTA wojewoda

samorz ąd wojewódzki

instytucje jednostki realizuj ące instytucje kontroluj ące przedsi ęwzi ęcia finansuj ące

ODBIÓR SPOŁECZNY

Główna odpowiedzialno ść za realizacj ę Programu spoczywa na Prezydencie Miasta Lubina który co 2 lata składa Radzie Miejskiej w Lubinie raporty z wykonania Programu. Prezydent miasta współdziała z organami administracji rz ądowej i samorz ądowej szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, które dysponuj ą instrumentarium wynikaj ącym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu słu żby zespolone) dysponuje aparatem prawnym umo żliwiaj ącym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji marszałka województwa znajduj ą si ę instrumenty finansowe wspierania realizacji zada ń programu poprzez środki pomocowe (np. Regionalny Program Operacyjny). Ponadto prezydent miasta współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring stanu środowiska (Inspekcja Sanitarna, Inspekcja ochrony środowiska). Bezpo średnim realizatorem zada ń nakre ślonych w Programie s ą: samorz ąd miasta Lubina jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planuj ące i realizuj ące inwestycje zgodnie z kierunkami nakre ślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji sta ć si ę podstaw ą zinstytucjonalizowanej współpracy pomi ędzy partnerami ró żnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 196 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

8.2 Aspekty finansowe realizacji Programu

Wszystkie przedsi ęwzi ęcia zdefiniowane w ramach Programu prowadz ą do poprawy stanu istniej ącego w zakresie ochrony środowiska - ró żnice dotycz ą w zasadzie jednostek wdra żaj ących, charakteru przedsi ęwzi ęcia i oczywi ście jego kosztów. W my śl zatem ogólnej polityki krajowej i Unii Europejskiej, podmioty odpowiedzialne za ich realizacj ę mog ą ubiega ć si ę o wsparcie ze środków zewn ętrznych na preferencyjnych (w stosunku do rynkowych) zasadach. Jest to szczególnie wa żne w sytuacji ograniczonych mo żliwo ści bud żetowych jednostek samorz ądu terytorialnego, jak równie ż znacznych kosztów pozyskania i wykorzystania komercyjnych środków zwrotnych. Preferencyjne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć środowiskowych wynikaj ą z szeregu programów (np. finansowanych środkami UE) b ądź zwi ązane s ą z polityk ą instytucji/funduszy celowych. Generalnie źródła te mo żna podzieli ć na dwie grupy: środki krajowe i środki zagraniczne. W dalszej cz ęś ci opisane zostan ą najistotniejsze (bior ąc pod uwag ę charakter okre ślonych w programie przedsi ęwzi ęć ) metody finansowania przedsi ęwzi ęć w zakresie ochrony środowiska. Nale ży jednak zaznaczy ć, i ż wskazane zostan ą jedynie informacje podstawowe - du ża zmienno ść kryteriów i czynników zwi ązanych z wykorzystaniem dost ępnych środków nie daje si ę pogodzi ć z okresem planowania zada ń wskazanych w programie. Dlatego te ż bardziej zasadne wydaje si ę wskazanie źródeł informacji (najcz ęś ciej oficjalnych serwisów internetowych); ich systematyczne wykorzystanie pozwoli na wykształcenie obrazu sytuacji na podstawie najbardziej aktualnych danych.

Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej maj ą za zadanie wspieranie realizacji inwestycji ekologicznych, a tak że działa ń nie inwestycyjnych (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotycz ące zagadnie ń zwi ązanych z ochron ą środowiska). Przedsi ęwzi ęcia finansowane przez omawiane Fundusze (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz – wła ściwy miejscowo w przypadku przedsi ęwzi ęć zawartych w niniejszym Programie – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu) musz ą spełnia ć nast ępuj ące kryteria: • zgodno ści z krajow ą polityk ą ochrony środowiska, • efektywno ści ekologicznej, • efektywno ści ekonomicznej, • uwarunkowa ń technicznych i jako ściowych, • zasi ęgu oddziaływania, • wymogów formalnych.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera finansowo przedsi ęwzi ęcia podejmowane dla poprawy jako ści środowiska w Polsce, traktuj ąc jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczno ści wypełnienia zobowi ąza ń Polski wobec Unii Europejskiej. Celem działalno ści Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasi ęgu ponadregionalnym oraz ogólnopolskim, w tak że zada ń lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewiduje dofinansowanie poprzez po życzki i dotacje na wdra żanie projektów zwi ązanych z realizacj ą programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. WFO ŚiGW udziela: • preferencyjnej po życzki, w tym po życzki pomostowej, • dotacji, • umorzenia cz ęś ci udzielonej po życzki, proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 197 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

• dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, • kredytu w bankowych liniach kredytowych. Łączne dofinansowanie dla zada ń inwestycyjnych nie mo że przekracza ć 80% kosztów kwalifikowanych, przy czym istnieje mo żliwo ść uzyskania cz ęś ciowego wsparcia w postaci dotacji (dla zada ń pozainwestycyjnych maksymalna warto ść dotacji mo że si ęga ć 100%). Dotacje - do poziomu 50% kosztów kwalifikowanych - mog ą by ć udzielane na nast ępuj ące zadania inwestycyjne: • zakupy inwestycyjne realizowane w ramach zada ń zwi ązanych z edukacj ą ekologiczn ą, ochron ą przyrody, zarz ądzaniem środowiskowym, zapobieganiem i likwidacj ą skutków powa żnych awarii; • budowa i modernizacja urz ądze ń wodnych zwi ększaj ących bezpiecze ństwo przeciwpowodziowe; • usuwanie szkód w środowisku spowodowanych działaniem żywiołu; • likwidacja zagro żeń środowiskowych powodowanych zdeponowaniem niebezpiecznych odpadów przez zakłady postawione w stan likwidacji; • usuwanie skutków zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w przypadku nieustalenia podmiotu za nie odpowiedzialnego; • likwidacja mogilników i magazynów przeterminowanych środków ochrony ro ślin; • usuwanie i unieszkodliwianie azbestu z obiektów słu żby zdrowia, o światy i opieki społecznej; • wspieranie wykorzystania źródeł energii odnawialnej, za wyj ątkiem produkcji energii cieplnej dla nowobudowanych obiektów; • wspieranie wykorzystania źródeł energii odnawialnej dla nowobudowanych obiektów użyteczno ści publicznej jednostek sektora finansów publicznych.

Dla zada ń polegaj ących na demonta żu, transporcie i unieszkodliwianiu azbestu z obiektów słu żby zdrowia, o światy i opieki społecznej mo żliwe jest przyznanie dotacji do 60% kosztów kwalifikowanych zadania. Dla zada ń polegaj ących na usuwaniu skutków zanieczyszczenia powierzchni ziemi, w przypadku nieustalenia podmiotu za nie odpowiedzialnego albo bezskuteczno ści egzekucji wobec sprawcy mo żliwe jest dofinansowanie do 100% kosztów kwalifikowanych zadania.

W zakresie pomocy zagranicznej w okresie programowania 2014-2020 Polska mo że korzysta ć ze wsparcia w ramach nast ępuj ących funduszy unijnych w zakresie ochrony środowiska: • Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) - z którego finansowane s ą przedsi ęwzi ęcia w regionach, których poziom rozwoju znacz ąco odbiega od średniej rozwoju w UE, a tak że w regionach, w których prowadzone s ą du że działania restrukturyzacyjne w przemy śle i zatrudnieniu. Środki kierowane s ą w szczególno ści na finansowanie inwestycji w infrastruktur ę i ochron ę środowiska, rozwój małych i średnich przedsi ębiorstw, tworzenie nowych miejsc pracy poprzez inwestycje produkcyjne, działalno ść badawczo-rozwojow ą. • Fundusz Spójno ści (FS) - którego głównym celem jest wzmacnianie spójno ści społecznej i gospodarczej Wspólnoty poprzez finansowanie projektów tworz ących spójn ą cało ść w zakresie ochrony środowiska oraz infrastruktury transportowej.

Podstaw ę realizacji strategicznych przedsi ęwzi ęć przygotowywanych przez jednostki samorz ądu terytorialnego oraz pozostałe jednostki publiczne i prywatne, mo żliwych do współfinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego stanowi Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2020. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 198 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

8.3 Monitoring realizacji polityki ochrony środowiska

Wdra żanie Programu ochrony środowiska powinno podlega ć regularnej ocenie w zakresie: - okre ślenia stopnia wykonania przedsi ęwzi ęć i zada ń, - analizy porównawczej osi ągni ętych wyników z zało żeniami Programu, - identyfikacji przyczyn ewentualnych rozbie żno ści pomi ędzy podj ętymi działaniami, a stopniem osi ągni ęcia zało żonych celów, - korekty kierunków działa ń słu żą cych osi ągni ęciu zało żonych celów.

Co dwa lata prezydent miasta poddaje analizie stopie ń wdro żenia Programu, co staje si ę podstaw ą do przygotowania raportu z realizacji PO Ś. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska [28], z wykonania Programu prezydent miasta sporz ądza raporty, które przedstawia radzie miejskiej. Po upływie czteroletniego okresu, na jaki został przygotowany niniejszy dokument, w oparciu o sporz ądzane okresowo raporty, nale ży dokona ć aktualizacji Programu, przyjmuj ąc kolejn ą perspektyw ę czasow ą realizacji miejskiej polityki ochrony środowiska. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń ustawowych odno śnie polityki ochrony środowiska. Podsumowuj ąc: - ocena post ępów we wdra żaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu – co 2 lata, - aktualizacja miejskiej polityki ochrony środowiska – po upływie 4 lat.

Zakres i metodyka monitoringu Dla celów monitoringu rekomenduje si ę kontynuowanie metodyki wykorzystuj ącej mierniki i wska źniki, zaproponowane w pierwszej edycji Programu ochrony środowiska dla miasta Lubina. Przemawia za tym dziesi ęcioletnia seria danych, dzi ęki której mo żna efektywnie śledzi ć trendy zmian stanu poszczególnych komponentów środowiska oraz przemiany w sferze społeczno – gospodarczej miasta Lubina maj ące wpływ na stan środowiska przyrodniczego. W celu monitorowania efektów realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska, zaproponowano szereg mierników charakterystycznych, obrazuj ących stan środowiska i presj ę jak ą działalno ść człowieka mo że na środowisko wywiera ć. Mierniki stanowi ą bezpośredni ą warto ść liczbow ą np. emisja pyłu podawana w tonach na rok. Dla poszczególnych komponentów środowiska mierniki podzielone zostały na dwie grupy: - mierniki jako ści środowiska, - mierniki presji na środowisko. Dla wi ększo ści mierników dodatkowo wyznaczone zostały wska źniki charakterystyczne, przyrównuj ące wyznaczon ą warto ść do poziomu odniesienia. Poziomem odniesienia w zale żno ści od miernika, mo że by ć warto ść normatywna (wg przepisów) lub warto ść zmierzona przed okresem sprawozdawczym. Poni żej przedstawiono ogóln ą zasad ę, według której w niniejszym Raporcie obliczone zostały wszystkie wska źniki. Wska źniki odnosz ące si ę do mierników jako ści środowiska Obliczone zostały jako stosunek warto ści z poziomu odniesienia do warto ści zmierzonej dla danego roku (wyj ątek stanowi K z – wska źnik dotycz ący gleb, powierzchni ziemi i gruntów). Poni żej przedstawiono ogólny wzór na obliczenie wska źników jako ści środowiska K w: = Sd K w Sz gdzie: Kw – wska źnik jako ści środowiska, Sd – warto ść odniesienia (normatywna lub pocz ątkowa), Sz – warto ść zmierzona w danym roku. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 199 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Okre ślone w ten sposób wska źnik jako ści środowiska przyjmuj ą warto ść mniejsz ą od jedno ści wtedy gdy warto ść z danego roku jest wy ższa od poziomu odniesienia. Oznacza to, że warto ści wska źników Kw > 1, wskazuj ą na popraw ę stanu środowiska (lepsza jako ść środowiska), natomiast warto ści Kw < 1 informuj ą o pogorszeniu si ę stanu środowiska (gorsza jako ść środowiska), w stosunku do warto ści odniesienia. Im wi ększa warto ść Kw, tym lepiej.

W przypadku wszystkich wska źników przyj ęto zasad ę, że warto ściami odniesienia (normatywnymi) s ą aktualne w trakcie opracowywania niniejszego raportu normy okre ślone we wła ściwych przepisach. Nie odwoływano si ę do nieobowi ązuj ących ju ż przepisów, w przypadku gdy ukazały si ę nowe. Dla poszczególnych komponentów środowiska przyj ęto normatywne warto ści odniesienia zgodne z nast ępuj ącymi przepisami: - dla powietrza wg rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [11]; - w zakresie jako ści wód powierzchniowych regulacje zawarte s ą w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 22 pa ździernika 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych [8]; - w zakresie jako ści wód podziemnych wg rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi [17]; - w zakresie jako ści gruntów i powierzchni ziemi dopuszczaln ą zawarto ść zanieczyszcze ń wg rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi [15].

Wska źniki odnosz ące si ę do mierników presji na środowisko Obliczone zostały jako stosunek warto ści zmierzonej w danym roku do warto ści z roku poprzedniego. Poni żej przedstawiono ogólny wzór na obliczenie wska źników presji na środowisko P n: e = n Pn en−1 gdzie: Pn – wska źnik presji okre ślonego czynnika w danym roku ‘n’; en – miernik okre ślaj ący presj ę okre ślonego czynnika w danym roku ‘n’, np. emisja pyłów; en-1 – miernik okre ślaj ący presj ę tego samego czynnika w roku poprzednim.

Okre ślone w ten sposób wska źnik presji na środowisko przyjmuj ą warto ść wi ększ ą od jedno ści wtedy gdy warto ść z danego roku jest wy ższa od warto ści notowanej w roku poprzednim. Zatem warto ści wska źników Pn > 1, wskazuje na wzrost presji w stosunku do środowiska w danym roku, natomiast warto ści Pn < 1 informuj ą o spadku presji wywieranej na środowisko. Im wi ększa warto ść Pn, tym gorzej.

Charakterystyka zastosowanych mierników W niniejszym Programie przy wyborze mierników kierowano si ę list ą mierników okre ślan ą w Programie ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin, uchwalonym w 2008 r. [100]. Przej ęto zasad ę, że mierniki okre ślone w Programie s ą jedynie propozycj ą i mo żna je dostosowa ć do aktualnych realiów, w szczególno ści mo żliwo ści pozyskania odpowiednich danych liczbowych. Poni żej przedstawiono scharakteryzowane w niniejszym Raporcie mierniki. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 200 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Jako mierniki jako ści środowiska przyj ęto: W zakresie gleb, powierzchni ziemi i gruntów: powierzchni ę u żytków rolnych, ł ączn ą powierzchni ę ł ąk, sadów, pastwisk, lasów i zadrzewie ń ( uwaga: dla warto ści tego wska źnika [ Kz] przyj ęto iloraz warto ści z danego roku [ Sz] przez warto ść odniesienia [ Sd], aby zachowana była zasada, że „im wi ększa warto ść K, tym lepiej”), powierzchni ę nieu żytków, zgodnie z danymi b ędącymi w posiadaniu Starostwa Powiatowego. W zakresie powietrza: warto ści średnioroczne st ęż enia pyłu zawieszonego PM10, st ęż enia dwutlenku siarki, st ęż enia tlenków azotu, zawarto ść ołowiu w pyle, zmierzone na najbli ższej stacji pomiarowej obsługiwanej przez WIO Ś na potrzeby monitoringu powietrza w danym roku.

W zakresie wód powierzchniowych: warto ści średnioroczne BZT 5, ChZT, zawiesiny ogólnej, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, dla rzeki Zimnicy, zmierzone przez WIO Ś lub MPWiK w 8,9 km (po zrzucie ścieków do Zimnicy). W zakresie wód podziemnych: warto ści średnioroczne przewodnictwa wła ściwego, twardo ści ogólnej, żelaza ogólnego, manganu, azotanów, amoniaku, azotynów, charakteryzuj ących wod ę ujmowan ą przez MPWiK na ZUW przy ul. Gajowej, Wierzbowej, Spacerowej. W zakresie „człowieka”: umieralno ść niemowl ąt (wg GUS),

Jako mierniki presji na środowisko przyj ęto: W zakresie powierzchni ziemi i gruntów: powierzchni ę u żytków rolnych i le śnych (wg SP w Lubinie), ilo ść odpadów zdeponowanych na składowisku MUNDO (zgodnie z danymi przekazywanymi przez MUNDO). W zakresie powietrza: emisja pyłu, dwutlenku siarki, tlenków azotu z terenu miasta wg corocznych ocen jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego publikowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. W zakresie wód powierzchniowych: ładunki BZT5, ChZT, zawiesiny ogólnej, azotu ogólnego, fosforu ogólnego odprowadzane przez MPWiK z terenu miasta Lubina. W zakresie „rozwoju społeczno-ekonomicznego”: stop ę bezrobocia, dochody ogólne bud żetu na 1 mieszka ńca. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 201 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

8.4 Harmonogram realizacji Programu

W poni ższej tabeli przedstawiono harmonogram wdra żania Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023. Harmonogram ten ujmuje cyklicznie prowadzone działania opisane wcze śniej. Nale ży zaznaczy ć, i ż mo żliwe s ą modyfikacje tego harmonogramu w zale żno ści od oceny post ępów w zakresie osi ągania celów i zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych.

Tabela 8.1 Harmonogram wdra żania i monitorowania Programu ochrony środowiska

Zadania do wykonania 2016 2017 2018 2019 2020

Opracowanie celów oraz do 2023 kierunków działa ń Opracowanie listy na okres na okres przedsi ęwzi ęć proponowanych 2018-2019 2016-2017 do realizacji (weryfikacja ) Prowadzenie monitoringu stanu w ka żdym roku środowiska Opracowanie mierników w ramach

efektywno ści Programu PO Ś w ramach w ramach Oceny stopnia realizacji raportu raportu przedsi ęwzi ęć i ewaluacja z realizacji z realizacji celów PO Ś PO Ś Opracowanie Raportów X X z realizacji Programu Aktualizacja Programu ochrony X środowiska dla Miasta Lubina

Zgodnie z art. 18 ustawy Prawo ochrony środowiska [28] raporty z realizacji Programu wykonuje si ę w cyklu dwuletnim, natomiast aktualizacja Programu wymagana będzie po upływie 4 lat jego obowi ązywania. Bior ąc pod uwag ę dost ępno ść danych i informacji niezb ędnych do opracowania raportów z realizacji PO Ś (w szczególno ści chodzi o sprawozdania z wykonania bud żetu za rok miniony) oraz kolejnych aktualizacji Programu (tu znaczenie ma uchwała bud żetowa na kolejny rok oraz WPF), zaleca si ę przyst ępowanie do opracowania dokumentów w nast ępuj ących okresach: - I połowa 2018 r. – raport z wykonania Programu za lata 2016 – 2017, - I połowa 2020 r. – raport z wykonania Programu za lata 2018 – 2019, - I połowa 2019 r. – przyst ąpienie do opracowania kolejnej edycji Programu. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 202 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

8.5 Tabelaryczne zestawienie zada ń planowanych do realizacji

Poni żej zamieszczony został pełny katalog zada ń planowanych do realizacji w ramach Programu, z uwzgl ędnieniem harmonogramu rzeczowo-finansowego. Celem identyfikacji pochodzenia ka żdego z zawartych w Programie zada ń, w nawiasach kwadratowych podano źródło, na podstawie którego dane zadanie zostało wyznaczone.

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł]

I. Uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych

Sukcesywne włączanie zasad zrównowa żonego rozwoju oraz celów polityki ochrony środowiska do kolejnych 1. UM na bie żą co brak nie dotyczy strategii, planów i programów sektorowych dla miasta Lubina. [propozycja autorska] Przeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektów strategii, planów i programów 2. UM na bie żą co brak nie dotyczy sektorowych dla miasta Lubina, zgodnie z obowi ązuj ącym prawem. [propozycja autorska] II. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym Uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymaga ń ochrony środowiska 1. i gospodarki wodnej, w tym prognoz UM na bie żą co brak nie dotyczy oddziaływania na środowisko i opracowa ń ekofizjograficznych. [propozycja autorska] Prowadzenie racjonalnej polityki przestrzennej (kształtowanie przestrzeni), 2. uwzgl ędniaj ącej warto ści przyrodnicze UM na bie żą co brak nie dotyczy i ład przestrzenny. [propozycja autorska] III. Program edukacji dla zrównowa żonego rozwoju Organizacja akcji porz ądkowych m.in. ok. 50 000 „Sprz ątanie Lubina”, „Sprz ątanie Świata”, UM cyklicznie bud żet miasta 1. rocznie „Usuwanie dzikich wysypisk”. [120] Kontynuowanie kampanii tematycznych propaguj ących prawidłowe post ępowanie wobec środowiska: „Czysto ść dla 1 ok. 50 000 2. Lubina” , „Przynie ś niepotrzebne leki do UM cyklicznie bud żet miasta 1 2 rocznie apteki” oraz „Dzie ń bez samochodu” . [1 zad. własne rozdział 90002 bud żetu] [2 zad. własne rozdział 60095 bud żetu] Edukacja na rzecz wła ściwego post ępowania z odpadami wraz z ok. 20 000 3. MPWiK cyklicznie bud żet miasta promocj ą i wdra żaniem selektywnej rocznie zbiórki. [120] Kampania informacyjno - edukacyjna na ok. 20 000 rzecz ochrony powietrza, w szczególno ści UM na bie żą co bud żet miasta 4. rocznie ograniczania „niskiej emisji”. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 203 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] [zad. własne rozdział 90005 bud żetu]

Zakup nagród w ramach konkursów i projektów ekologicznych w publicznych placówkach o światowych, wystaw, ok. 5 000 5. UM cyklicznie bud żet miasta kampanii i innych akcji o charakterze rocznie ekologicznym. [zad. własne rozdział 90095 bud żetu] Bie żą ca działalno ść CEP oraz koszty zwi ązane z funkcjonowaniem umowy ok. 3 mln z ZOO Wrocław na obsług ę operacyjn ą CEP na bie żą co bud żet miasta 6. rocznie zarz ądzania obiektem. [zad. własne dział 925 bud żetu] Rewitalizacja Parku Wrocławskiego w Lubinie II etap "Budowa Centrum Edukacji Przyrodniczej" - obsługa 2016 576 343 bud żet miasta 7. CEP operacyjna zarz ądzania obiektem 2017 432 257 (wydatki bie żą ce) Centrum Edukacji Przyrodniczej w Lubinie. [139] Edukacja le śna – Organizacja lekcji przyrodniczych w lesie oraz w placówkach edukacyjnych z terenu miasta, organizacja cyklicznych imprez edukacyjnych dla mieszka ńców Lubina 8. oraz uczniów szkół z terenu miasta, Nadl. Lubin 2016 – 2019 50 000 bud żet Nadl. Lubin współpraca w przyrodniczych działaniach edukacyjnych z innymi jednostkami z terenu Lubina. Liczba uczestników zaj ęć to około 1500 osób/rok. [informacja udzielona przez podmiot] IV. Ochrona przyrody i krajobrazu Aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej miasta – ocena walorów przyrodniczo- 1. UM 2016 – 2019 b.d. bud żet miasta krajobrazowych środowiska miejskiego. [propozycja autorska] Wykonywanie specjalistycznych bada ń stanu środowiska oraz opinii, ekspertyz i ocen wynikaj ących z konieczno ści 2. rozwi ązywania istotnych, z punktu UM na bie żą co wg potrzeb bud żet miasta widzenia ochrony środowiska, bie żą cych spraw miasta i jego mieszka ńców. [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Bie żą ce utrzymanie ście żek ok. 20 000 przyrodniczych Przez Dolin ę Zimnicy UM na bie żą co bud żet miasta 3. rocznie w Lubinie oraz Po Parkach Lubina . [120] Utrzymanie zieleni w pasach drogowych. ok. 100 000 4. UM na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 60095 bud żetu] rocznie Utrzymanie zieleni w mie ście [zad. własne: rozdział 90004 bud żetu] ok. 1,2 mln 5. UM na bie żą co bud żet miasta oraz piel ęgnacja zieleni osiedlowej. rocznie [zad. własne: rozdział 70095 bud żetu] Utrzymanie Cmentarza Wojennego Armii ok. 6 500 Radzieckiej. [zadanie z tyt. zawartego UM/DUW na bie żą co bud żet województwa 6. rocznie Porozumienia, dz. 710 bud żetu] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 204 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazu – wykonanie ekspertyz, analiz i opinii (w tym opinii ok. 40 000 7. UM na bie żą co bud żet miasta dendrologicznych oraz waloryzacji rocznie obszarów przyrodniczo cennych). [zad. własne: rozdział 90008 bud żetu] Obj ęcie ochron ą prawn ą obiektów 8. i obszarów cennych przyrodniczo. UM na bie żą co brak nie dotyczy [propozycja autorska] V. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów

Promowanie i wspieranie zalesiania 1. gruntów nieprzydatnych rolniczo. UM na bie żą co brak nie dotyczy [propozycja autorska]

Gospodarka le śna w lasach gminnych. ok. 20 000 2. UM na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 02001 bud żetu] rocznie

Odnowienie lasu o pow. ok. 3 ha, w tym: wykonywanie ci ęć r ębnych oraz 3. Nadl. Lubin 2016 – 2019 ok. 15 000 bud żet Nadl. Lubin wprowadzanie nowego pokolenia lasu. [informacja udzielona przez podmiot] Piel ęgnacja upraw le śnych o pow. ok. 10 ha – wykaszanie chwastów na uprawach 4. le śnych, wykonywanie czyszcze ń Nadl. Lubin 2016 – 2019 ok. 7 000 bud żet Nadl. Lubin wczesnych. [informacja udzielona przez podmiot] Ci ęcia piel ęgnacyjne w drzewostanach o pow. ok. 20 ha (wykonanie zabiegów 5. czyszcze ń pó źnych, trzebie ży wczesnych, Nadl. Lubin 2016 – 2019 ok. 35 000 bud żet Nadl. Lubin trzebie ży pó źnych) [informacja udzielona przez podmiot] VI. Ochrona i racjonalne u żytkowanie zasobów wodnych Bie żą ce utrzymanie i konserwacja cieków wodnych oraz utrzymanie rowów ok. szczegółowych na terenie miasta (rzeka 100-200 tys. bud żet miasta, Zimnica, Baczyna, Potok Małomicki, rów UM na bie co rocznie 1. żą bud żet województwa odwadniaj ący Osiedle Ustronie) oraz (zale żnie od innych rowów melioracyjnych. potrzeb) [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Bie żą ce utrzymanie, usuwanie awarii ok. 2. i remonty kanalizacji deszczowej. UM na bie żą co 800 tys. bud żet miasta [zad. własne: rozdział 90001 bud żetu] rocznie Propagowanie zachowa ń sprzyjaj ących oszcz ędzaniu wody przez działania 3. edukacyjno-promocyjne skierowane do UM cyklicznie wg potrzeb bud żet miasta wszystkich grup społecznych. [propozycja autorska] VII. Ochrona gleb i powierzchni ziemi

Usuwanie dzikich wysypisk ok. 50 000 1. MPO na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 90003 bud żetu] rocznie

VIII. Gospodarowanie zasobami geologicznymi proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 205 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł]

Wykonywanie opinii do planu ruchu 1. KGHM „Polska Mied ź” SA O/ZG Lubin. UM 2016 – 2019 ok. 10 000 bud żet miasta [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Usuwanie szkód górniczych powstałych na skutek działalno ści wydobywczej 2. KGHM na bie żą co b.d. środki własne KGHM „Polska Mied ź” SA O/ZG „Lubin” [informacja udzielona przez podmiot] Rozbudowa systemu monitoringu wpływu 3. eksploatacji górniczej na środowisko. KGHM 2016 – 2019 b.d. środki własne [informacja udzielona przez podmiot] IX. Poprawa jako ści powietrza atmosferycznego

Komunikacja miejska - świadczenie usług ok. 23 mln przewozowych w komunikacji miejskiej na UM 2016 – 2018 bud żet miasta 1. rocznie terenie Gminy Miejskiej Lubin. [139]

Utrzymanie dróg powiatowych na terenie ok. 900 tys. dotacja celowa miasta Lubina. [zad. wspólne: rozdział UM na bie żą co 2. rocznie z bud żetu powiatu 60014 par. 4270 bud żetu].

Bie żą ce utrzymanie dróg gminnych. ok. 3 mln 3. UM na bie żą co bud żet miasta [zad. własne: rozdział 60016 bud żetu] rocznie

Bie żą ce remonty dróg wewn ętrznych ok. 50 000 i dojazdowych na terenie miasta. UM na bie żą co bud żet miasta 4. rocznie [zad. własne: rozdział 60017 bud żetu] Letnie i zimowe utrzymanie porz ądku i czysto ści w pasie drogowym na terenie ok. 5 mln 5. MPO na bie żą co bud żet miasta miasta Lubina. rocznie [zad. własne: rozdział 90003 bud żetu] Bie żą ce remonty budynków gminnych, w szczególno ści: pokry ć dachowych, 6. stolarki okiennej, instalacji elektrycznych i UM na bie żą co wg potrzeb bud żet miasta instalacji centralnego ogrzewania. [zad. własne: rozdział 70095 bud żetu] Opracowanie aktualizacji Zało żeń do W 2015 r. planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę 39 360 7. elektryczn ą i paliwa gazowe dla obszaru UM 2016 – 2019 (nast ępna bud żet miasta Gminy Miejskiej Lubin. [wymóg art. 19 aktualizacja ustawy Prawo energetyczne [19]] w 2018 r.) Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu - zadania z zakresu art.400a ustawy Prawo ochrony środowiska [28], w tym realizacja POP – dofinansowanie ok. 100 000 kosztów inwestycji zwi ązanych z UM cyklicznie bud żet miasta 8. rocznie udzieleniem dotacji dla podatników realizuj ących inwestycje ograniczaj ące emisje zanieczyszcze ń powietrza. [zad. własne: rozdział 90005 bud żetu] Czyszczenie ulic na mokro na terenie miasta Lubina w okresie kwiecie ń – ok. 350 000 bud żet miasta, 9. MPO cyklicznie bud żet powiatu wrzesie ń (działanie nr 5, wynikaj ące rocznie lubi ńskiego z wojewódzkiego POP [97]) Rozwój zintegrowanego systemu kierowania ruchem ulicznym w Lubinie. ok. 200 000 10. UM 2016 - 2019 środki własne (działanie nr 6, wynikaj ące rocznie z wojewódzkiego POP [97]) proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 206 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] Prowadzenie stałego monitoringu wpływu emisji z szybu wydechowego L-III Zakładu KGHM 2 x na 11. ok. 30 000 środki własne O/ZG „Lubin” KGHM PM SA. O/ZG „Lubin” kwartał [informacja udzielona przez podmiot] Budowa magistrali ciepłowniczej z rur preizolowanych w izolacji PLUS od MPEC planowanego bloku energetycznego do 2016 – 2019 b.d. środki własne 12. „Termal” osiedla mieszkaniowego – ruroci ąg 2c Dn 300 długo ść 1,5 km.

Budowa Instalacji Oczyszczania Spalin w środki własne, „Energetyka” 2016 – 2017 ok. 50 mln 13. Wydziale EC-1 w Lubinie kredyt komercyjny

X. Ochrona jako ści wód powierzchniowych i podziemnych Badanie jako ści wód opadowych na wylotach z kanalizacji deszczowej do ok. 1. cieków wodnych (w ramach bie żą cego UM cyklicznie 18-19 tys. bud żet miasta utrzymania kanalizacji deszczowej) rocznie [zad. własne: rozdział 90001 bud żetu] Kontynuacja monitoringu na zrekultywowanym składowisku odpadów ok. 10 000 2. UM cyklicznie bud żet miasta komunalnych w Lubinie. rocznie [zad. własne: rozdział 90095 bud żetu] Monitoring wód powierzchniowych rzeki ok. 450 Zimnicy przed i po zrzucie ścieków. MPWiK na bie żą co środki własne 3. rocznie [informacja udzielona przez podmiot] Monitoring uj ęć wód podziemnych: - monitoring studni gł ębinowych - monitoring wody w piezometrach ok. 54 000 - pozostały zakres analityczny (woda MPWiK na bie żą co środki własne 4. rocznie surowa dopływaj ąca do ZUW oraz woda uzdatniona) [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Małomic obj ętego 5. MPWiK 2016 250 000 środki własne planem miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Starego Lubina 6. MPWiK 2016 200 000 środki własne obj ętego planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie sieci kanalizacji sanitarnej 7. w ul. Traugutta i Łokietka. MPWiK 2016 350 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w ul. 8. Sienkiewicza. MPWiK 2016 310 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej do 9. pawilonów handlowych przy ul. Drzymały MPWiK 2016 420 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej 10. w ulicach Reja, Prusa i Odrodzenia. MPWiK 2016 550 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 207 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 do oczyszczalni ścieków w 11. MPWiK 2016 5 mln kredyt komercyjny Lubinie - I etap. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Małomic obj ętego planem 12. MPWiK 2016 150 000 środki własne miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie I etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Starego Lubina obj ętego 13. MPWiK 2016 100 000 środki własne planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] Budowa sieci wodoci ągowej w ul. 14. Sienkiewicza, Traugutta, Łokietka. MPWiK 2016 850 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Budowa sieci wodoci ągowej do 15. pawilonów handlowych przy ul. Drzymały MPWiK 2016 250 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Budowa sieci wodoci ągowej w ulicach 16. Reja, Prusa i Odrodzenia. MPWiK 2016 300 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Budowa sieci wodoci ągowej w ulicy 17. Wierzbowej - I etap. MPWiK 2016 310 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Wykonanie II etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Małomic obj ętego 18. MPWiK 2017 380 000 środki własne planem miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci kanalizacji sanitarnej dla obszaru Starego Lubina 19. MPWiK 2017 240 000 środki własne obj ętego planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] Modernizacja bezwykopowa sieci 20. kanalizacji sanitarnej. MPWiK 2017 350 000 środki własne [informacja udzielona przez podmiot]

Wykonanie kolektora sanitarnego Ø 1200 do oczyszczalni ścieków środki własne, 21. MPWiK 2017 5 mln w Lubinie - etap II. kredyt komercyjny [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Małomic obj ętego planem 22. MPWiK 2017 220 000 środki własne miejscowym nr 15. [informacja udzielona przez podmiot] Wykonanie II etapu sieci wodoci ągowej dla obszaru Starego Lubina obj ętego 23. MPWiK 2017 350 000 środki własne planem miejscowym nr 9. [informacja udzielona przez podmiot] XI. Ochrona przed hałasem i PEM

Wprowadzenie środków trwałego ok. 200 000 uspokojenia ruchu na drogach. UM 2016 - 2019 bud żet miasta 1. rocznie [propozycja autorska] proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 208 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

Lata Jednostka Koszty Źródła L.p. Przedsi ęwzi ęcie realizacji realizuj ąca finansowania od do [zł] Utrzymanie nawierzchni w dobrym stanie technicznym oraz wprowadzenie środków trwałego uspokojenia ruchu na ul. Marii ok. 2. GDDKiA do 2017 środki własne Skłodowskiej Curie, ul. Zielonogórskiej, 2 203 000 al. Komisji Edukacji Narodowej oraz ul. Legnickiej [103, s. 528-529] XII. Poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego Realizacja zada ń z zakresu zarz ądzania kryzysowego przez Miejski Zespół ok. 800 000 bud żet miasta 1. UM cyklicznie Zarz ądzania Kryzysowego rocznie (rezerwa celowa) [propozycja autorska] Zakup materiałów i wyposa żenia zwi ązanych z dora źnymi potrzebami i ok. 1 000 2. UM cyklicznie bud żet miasta zagro żeniami, w ramach obrony cywilnej. rocznie [zad. zlecone, rozdział. 75414 bud żetu] XIII. Gospodarowanie odpadami komunalnymi Świadczenie usług publicznych w zakresie gospodarki odpadami ok. 16 mln komunalnymi (zgodnie z umow ą MPWiK na bie żą co bud żet miasta 1. rocznie pomi ędzy GML a MPWiK) [zad. własne, rozdział. 90002 bud żetu] Zamkni ęcie i rekultywacja w kierunku rekreacyjnym kwatery nr 1 składowiska środki własne, 2. MUNDO 2016 – 2019 ok. 8 mln odpadów w Lubinie. środki UE [informacja udzielona przez podmiot] Zakup: - 2 pojazdów - bramowców (nadwozie wraz z podwoziem), ok. - 2 ciągników rolniczych z przyczepami, MPO 2016 – 2019 środki własne 3. 2 236 000 - pojazdu – śmieciarki - pojazdu myjko – śmieciarki [informacja udzielona przez podmiot] Budowa bloku energetycznego zasilanego frakcj ą energetyczn ą (RDF) MPEC 4. 2016 – 2017 b.d. środki własne odpadów komunalnych w Lubinie. „Termal” [informacja udzielona przez podmiot]

proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 209 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

9. INFORMACJE ŹRÓDŁOWE

9.1 Akty prawne

1. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz.U. 2011 nr 8 poz. 31) 2. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz.U. 2013, poz. 38) 3. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U. 2004 nr 71, poz. 649, ze zm. ) 4. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. 2012, poz. 1109) 5. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz.U. 2014, poz. 112) 6. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1800) 7. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz.U. 2012, poz. 914) 8. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 22 pa ździernika 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz.U. 2014, poz. 1482) 9. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. 2008 nr 143, poz. 896) 10. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska (Dz.U. 2009 nr 124, poz. 1033, ze zm.) 11. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. 2012, poz. 1031) 12. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 645) 13. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. 2003 nr 192 poz. 1883) 14. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 2014 poz. 1923) 15. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz.U. 2002 nr 165 poz. 1359) 16. Rozporz ądzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r . w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. 1999 nr 43 poz. 430, ze zm.) 17. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz.U. 2007, nr 61, poz. 417, ze zm.) 18. Uchwała Sejmiku Województwa Dolno śląskiego Nr VII/67/15 z dnia 26 lutego 2015 r. w sprawie zmiany uchwały nr XXIV/617/12 w sprawie wykonania Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolno śląskiego 2012 (Dz. Urz. Woj. poz.1011 z dnia 9.03.2015 r.). 19. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. 2012, poz. 1059, ze zm.) 20. Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2014, poz. 1101). 21. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. 2014, poz. 1789) proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 210 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

22. Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porządku w gminach (t.j. Dz.U. 2013, poz. 1399) 23. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013, poz. 21) 24. Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2003 nr 46 poz. 392) 25. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o krajowym systemie ekozarz ądzania i audytu (EMAS) (Dz.U. 2011 nr 178, poz. 1060) 26. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2013, poz. 627) 27. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (t.j. Dz.U. 2004 nr 3, poz. 20) 28. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r . Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2013, poz. 1232) 29. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2015, poz. 199) 30. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówie ń publicznych (Dz.U. 2013, poz. 907) 31. Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. 2013, poz. 1235) 32. Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz.U. 2014, poz. 1649) 33. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (t.j. Dz.U. 2013, poz. 594) 34. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. 2015, poz. 196)

9.2 Literatura

35. Aktualizacja zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla obszaru Gminy Miejskiej Lubin, Energoprojekt-Katowice SA, 2011 r. 36. Analiza porealizacyjna dla przebudowy dróg powiatowych nr 1230D (ul. Piłsudskiego) i nr 1190D (ul. Le śna) w Lubinie, EKKOM Sp. z o.o., Kraków, grudzie ń 2013 r. 37. Analiza porealizacyjna w zakresie klimatu akustycznego oraz stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego dla wybudowanej obwodnicy południowej miasta Lubina, BAASA Acoustics s.c., Świdnica, listopad 2014 r. 38. Analiza porealizacyjna w zakresie klimatu akustycznego oraz stanu zanieczyszczenia powietrza dla inwestycji pn. „Przebudowa drogi powiatowej nr 1193D ul. Paderewskiego w Lubinie, BAASA Acoustics s.c., Świdnica, kwiecie ń 2014 r. 39. Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy Miejskiej Lubin za 2014 r. (KOREKTA), MPWiK w Lubinie, 2015 r. 40. Atlas hydrogeologiczny Polski, w skali 1:500 000; red. B. Paczy ński, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1995. 41. Badania klimatu akustycznego dla ul. Wierzbowej na odcinku od skrzy żowania z ul. Parkow ą do skrzy żowania z ul. Jana Pawła II oraz dla ul. Jana Pawła II na odcinku od skrzy żowania z ul. Wierzbow ą do skrzy żowania z ul. Cisow ą, , BAASA Acoustics s.c., Świdnica, listopad 2014 r. 42. Badania poziomów pól elektromagnetycznych w wybranych punktach województwa dolno śląskiego w 2014 r., WIO Ś we Wrocławiu, Wrocław, kwiecie ń 2015 rok. 43. Badania poziomów pól elektromagnetycznych w wybranych punktach województwa dolno śląskiego w 2011 r., WIO Ś we Wrocławiu, Wrocław, kwiecie ń 2012 rok. 44. Baza danych o wyrobach i odpadach zawieraj ących azbest: http://www.bazaazbestowa.gov.pl 45. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, wg stanu na 31 XII 2012 r., Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ISSN 2299-4459, Warszawa 2013 r., http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl 46. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, wg stanu na 31 XII 2013 r., Pa ństwowy Instytut Geologiczny`, http://geoportal.pgi.gov.pl/surowce 47. Biuletyn Informacji Publicznej Gminy Miejskiej Lubin: www.bip.um-lubin.dolnyslask.pl 48. Cz ęść opisowa do sprawozdania z wykonania bud żetu miasta Lubina za 2007 r., Zarz ądzenie P.0151 - 125/2008 Prezydenta Miasta Lubina z dnia 20 marca 2008 r. 49. Cz ęść opisowa do sprawozdania z wykonania bud żetu miasta Lubina za 2008 r., Zarz ądzenie P.0151 - 111/2009 Prezydenta Miasta Lubina z dnia 20 marca 2009 r. 50. Cz ęść szczegółowa Planu Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2005 – 2007, Rozdział 2.26, KGHM „Polska Mied ź” SA, Lubin, 2004 r. 51. Cz ęść szczegółowa Planu Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2008 – 2010, KGHH „Polska Mied ź” SA; Lubin, czerwiec 2007 proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 211 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

52. Cz ęść szczegółowa Planu Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2011 – 2013, Rozdział 2.26, KGHM Polska Mied ź SA, Lubin, 2010 r. 53. Cz ęść szczegółowa Planu Ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2014 – 2016, KGHM Polska Mied ź SA, Lubin, 2013 r. 54. Długookresowa strategia rozwoju kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 11 stycznia 2013 r. 55. Dokumentacja hydrogeologiczna okre ślaj ąca warunki hydrogeologiczne w rejonie zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych w Lubinie, EKO-PROJEKT, Pszczyna maj 2005 r. 56. Ekspertyza dotycz ąca edukacji dla zrównowa żonego rozwoju w Polsce - Raport ko ńcowy, na zamówienie Ministerstwa Środowiska: ITTI sp. z o.o., Pozna ń, listopad 2012 r. 57. Ekspozycja na pola elektromagnetyczne w środowisku komunalnym i mo żliwo ści jej ograniczenia, Aniołczyk H., Krajowa Konferencja Radiokomunikacji, Radiofonii i Telewizji. Gda ńsk, 12-14 czerwca 2002 r. 58. Electromagnetic Fields (300 Hz to 300 GHz), WHO Environmental Health Criteria, Nr 137, Geneva, 1993. 59. Giecewicz J., „Obszary rolne jako czynnik przyrodniczej rewitalizacji miasta”, Zakład Architektury w Krajobrazie, Politechnika Warszawska, Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych O.L. PAN, 2005 r. 60. GUS, Bank Danych Lokalnych: http:// http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks 61. Januchta-Szostak A. „Usługi ekosystemów wodnych w miastach”, Zrównowa żony Rozwój — Zastosowania, nr 3, Politechnika Pozna ńska, 2012 r. 62. Klimat akustyczny w wybranych punktach województwa dolno śląskiego w 2011 r., WIO Ś we Wrocławiu, Wrocław, 2012 r. 63. Koncepcja monitoringu lokalnego dla Miejskiego Wysypiska Odpadów stałych w Kłopotowie koło Lubina, Biuro Usług Techniczno – Projektowych Ekspert S.C., Wrocław, stycze ń 1995 r. 64. Kondracki J., Geografia Regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 r. 65. Krajowy plan gospodarki odpadami 2014, przyj ęty uchwał ą Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie „Krajowego planu gospodarki odpadami 2014” (M.P. nr 101, poz. 1183) 66. Model ruchu kołowego województwa dolno śląskiego wraz z prognoz ą na lata 2018, 2023, 2028. MODELAB Bartosz Chuderski, Jaworzno, 2013 r. (http://modelab.pl/portfolio/wojewodztwo- dolnoslaskie) 67. Monitoring zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych w Lubinie (zlokalizowanego u zbiegu ul. Zielonej i drogi nr 337, ł ącz ącej Lubin ze Ścinaw ą). Raport za 2014 r., SGS EKO- PROJEKT, Pszczyna, 2015 r. 68. NIK – Informacja o przeładowanych pojazdach i niszczeniu dróg, marzec 2012 r., http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-przeladowanych-pojazdach-i-niszczeniu-drog.html 69. NIK – Informacja o wynikach kontroli „Ochrona mieszka ńców du żych miast przed hałasem”, 24 czerwca 2014 r., LBI-4101-11-00/2013, http://www.nik.gov.pl/plik/id,7116,vp,8988.pdf 70. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2004 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2005 r. 71. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2005 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2006 r. 72. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2006 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2007 r. 73. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2007 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r. 74. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2008 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2009 r. 75. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2009 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2010 r. 76. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2010 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2011 r. 77. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2011 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2012 r. 78. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2012 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2013 r. 79. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2013 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2014 r. 80. Ocena jako ści powietrza na terenie województwa dolno śląskiego w 2014 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2015 r. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 212 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

81. Ocena jako ści wód podziemnych na obszarach uprzemysłowionych, nara żonych na oddziaływanie punktowych źródeł zanieczyszcze ń w województwie dolno śląskim w 2014 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2015 r. 82. Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolno śląskiego za 2013 rok, Wrocław, 2014 r., WIO Ś we Wrocławiu. 83. Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolno śląskiego za 2014 rok, Wrocław, kwiecie ń 2015, WIO Ś we Wrocławiu. 84. Ocena stanu czysto ści wód podziemnych województwa dolno śląskiego za 2014 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław kwiecie ń 2015 r. 85. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolno śląskim w 2014 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław kwiecie ń 2015 r. 86. Oficjalny portal internetowy miasta Lubina: www.lubin.pl 87. Opinia do planu ruchu na lata 2008 – 2010 KGHM Polska Mied ź SA – O/ZG „Lubin”, Downorowicz S. i in.; Lubin, pa ździernik 2007 88. Opinia do planu ruchu O/ZG „Lubin” na lata 2005 – 2007, Downorowicz S. i in.; Lubin, pa ździernik 2004. 89. Opracowanie ekofizjograficzne miasta Lubina, J. Biero ński, Wrocław 2004 r., 90. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, zatwierdzony przez Rad ę Ministrów dnia 22 lutego 2011 r. (M.P.2011, Nr 40, poz. 451), Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej, Warszawa 2011 r. 91. Plan rozwoju i modernizacji urz ądze ń wodoci ągowych i kanalizacyjnych na lata 2012 – 2014, Miejskiego Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji Spółka z o.o. w Lubinie, przyj ęty Uchwał ą Rady Miejskiej w Lubinie NR XX/169/12 z dnia 1 lutego 2012 r. 92. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolno śląskiego, Uchwała nr XLVIII/873/2002 Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 30 sierpnia 2002 roku w sprawie uchwalenia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolno śląskiego 93. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolno śląskiego. Perspektywa 2020, Instytut Rozwoju Terytorialnego, Zał ącznik nr 1 do uchwały nr XLVIII/1622/2014 Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 27 marca 2014 r. 94. Podsumowanie wyników bada ń odczynu i zasobno ści gleb przeprowadzonych w latach 2008 - 2009 na terenie Gminy Lubin, Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wrocławiu, Wrocław 2009 r. 95. Poradnik dla u żytkowników wyrobów azbestowych, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008 r., dost ępny na stronie MG: http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/1BC0EF2E-E2BC-4792-AD1E- A9476E4C4E5D/53037/PoradnikDlaUzytkownikowWyrobowAzbestowych.pdf 96. Program eksploatacji zło ża rud miedzi w filarze ochronnym m. Lubina w latach 2005 – 2007, KGHH „Polska Mied ź” SA; Lubin, lipiec 2004. 97. Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego, przyj ęty uchwał ą Nr XLVI/1544/14 Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 12 lutego 2014 r. (Dziennik Urz ędowy Województwa Dolno śląskiego z dnia 25 lutego 2014 r. poz. 985). 98. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019, marzec 2012 r., Przedsi ębiorstwo Konsultingowe „Hydrogeometal” w Lubinie, przyj ęty uchwał ą Nr XX/170/12 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 01 lutego 2012 r. 99. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin, CITEC SA, Katowice wrzesie ń 2002 r., przyj ęty Uchwał ą Nr XVI/92/03 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 26 sierpnia 2003 r. 100. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin, proGEO Wrocław, listopad 2007 r., przyj ęty do realizacji uchwał ą Nr XXXI/117/08 Rady Miejskiej Lubina z dnia 29 lipca 2008 r. 101. Program ochrony środowiska dla powiatu lubi ńskiego na lata 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016, przyj ęty uchwał ą nr 235 Rady Powiatu w Lubinie z dnia 28 maja 2009 r., Atmoterm S.A., Opole 2008 r. 102. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolno śląskiego na lata 2009 – 2013, Zał ącznik do Uchwały Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 29 kwietnia 2010 r. Nr LIV/951/10, Wrocław 2010 103. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa dolno śląskiego na lata 2013 – 2017, przyj ęty uchwał ą nr LI/1832/14 Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 26 czerwca 2014 r. 104. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010, Zał ącznik do uchwały Nr 39/2010 Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. 105. Program Ograniczania Niskiej Emisji dla miasta Lubina (PONE), opracowany w Katowicach, w grudniu 2012 r., przez Fundacj ę na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, przyj ęty Uchwał ą Rady Miejskiej w Lubinie NR XXXIV/258/13 z dnia 26 lutego 2013 r. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 213 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

106. PROJEKT Planu zrównowa żonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Miejskiej Lubin oraz gmin, które zawarły z Gmin ą Miejsk ą Lubin porozumienia w sprawie wspólnej realizacji publicznego transportu zbiorowego, kwiecie ń 2015 r. 107. Przegl ąd celów strategii Europa 2020: http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/targets_en.pdf 108. Raport Europejskiej Federacji Transport & Environment, 2008 r. „Can you hear us? Why it is finally time for the EU to tackle the problem of noise from road and rail traffic”, T&E 08/1 http://www.transportenvironment.org/sites/te/files/media/2008- 02_traffic_noise_can_you_hear_us.pdf) 109. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2003 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2004 r., 110. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2004 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2005 r., 111. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2005 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2006 r., 112. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2006 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2007 r., 113. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2007 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2008 r., 114. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2008 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2009 r. 115. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2009 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2010 r. 116. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2010 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2011 r. 117. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2011 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2012 r. 118. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2012 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2013 r. 119. Raport o stanie środowiska w województwie dolno śląskim w 2013 r., Wojewódzki Inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2014 r. 120. Raport z realizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin za lata 2012 – 2013, proGEO sp. z o.o., Wrocław, lipiec 2014 r. 121. Raport z wykonania Programu ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin za lata 2007 – 2009, proGEO sp. z o.o., Wrocław, marzec 2010 r. 122. Sprawozdanie z bada ń monitoringowych wykonanych na zrekultywowanym wysypisku odpadów komunalnych w Lubinie, proGEO Sp. z o.o., Wrocław, sierpie ń 2001 r. 123. Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami w Gminie Miejskiej Lubin, proGEO sp. z o.o., Wrocław, luty 2007 124. Sprawozdanie z wykonania prac terenowych i laboratoryjnych na nieczynnym i zrekultywowanym wysypisku miejskim k/Lubina, Ekokonrem Sp. z o.o., Wrocław, 1995 r. 125. Sprawozdanie Zarz ądu z działalno ści Miejskiego Przedsi ębiorstwa Energetyki Cieplnej „Termal" Spółka Akcyjna w Lubinie za okres od 1 stycznia 2013 roku do 31 grudnia 2013 roku. 126. Sprawozdanie Zarz ądu z działalno ści MPEC „Termal” SA w Lubinie za okres od 01.01.2010 r. do 31.12.2010 r. 127. Strategia Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko – perspektywa do 2020 r., przyj ęta uchwał ą Nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. 128. Strategia Edukacji dla Zrównowa żonego Rozwoju, Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, Ministerstwo Środowiska; Warszawa 2008 129. Strategia miasta Lubina „Lubin 2020”, przyj ęta Uchwał ą Rady Miejskiej w Lubinie Nr XXX/173/04 z dnia 30 kwietnia 2004 r. 130. Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego 2020, przyj ęta przez Sejmik Województwa Dolno śląskiego Uchwał ą Nr XXXII/932/13 z dnia 28 lutego 2013 r. 131. Strona internetowa Edukacyjnej Ście żki Przyrodniczej z Elementami Bioró żnorodno ści „w Dolinie Zimnicy” na Terenie Miasta Lubin: http://www.dolinazimnicy.pl 132. Strona internetowa EMAS - system ekozarz ądzania i audytu: http://emas.gdos.gov.pl/ 133. Strona internetowa Ministerstwa Środowiska dla nauczycieli: http://nauczyciele.mos.gov.pl 134. Strona internetowa MPWiK Sp. z o.o. w Lubinie (http://www.mpwik.lubin.pl) 135. Strona internetowa Urz ędu Zamówie ń Publicznych, zakładka Zielone zamówienia publiczne: http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/?F;291 136. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lubina, przyj ęte Uchwał ą Rady Miejskiej w Lubinie NR XXXII/241/12 z dnia 18 grudnia 2012 r. proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 214 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

137. Szczegółowa dokumentacja wszystkich punktowych źródeł zanieczyszczenia wód rzeki Zimnicy na terenie miasta Lubina; PRO-EKO dr J. Krajewski, luty 2005, Wrocław 138. Średniookresowa strategia rozwoju kraju 2020. Aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne pa ństwo. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesie ń 2012 r. 139. Uchwała Nr II/14/14 Rady Miejskiej w Lubinie z dnia 19 grudnia 2014 r. w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Miejskiej Lubin na lata 2015 – 2033. 140. Wojewódzki plan gospodarki odpadami dla województwa dolno śląskiego 2012, przyj ęty uchwał ą Sejmiku Województwa Dolno śląskiego Nr XXIV/616/12 z dnia 27 czerwca 2012 r. w sprawie uchwalenia Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolno śląskiego 2012 (Dz. Urz. Woj. 2012.3039 ze zm.) 141. Wojewódzki program ochrony środowiska województwa dolno śląskiego na lata 2014 – 2017 z perspektyw ą do 2021 r., BFF Sp. z o.o., Wrocław 2014 r., przyjęty przez Sejmik Województwa Dolno śląskiego Uchwał ą Nr LV/2121/14. 142. Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r. 143. Z. Koszarny, W. Szata, Nara żenie ludno ści Warszawy na hałas uliczny cz. I i II, Roczniki PZH, 1987, nr 1 i 2. 144. Zintegrowany plan rozwoju transportu publicznego miasta Lubina na lata 2007 – 2013, Urz ąd Miasta, Lubin sierpie ń 2007 r. 145. Zintegrowany plan rozwoju transportu publicznego miasta Lubina, Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG S.A., Lubin, stycze ń 2005 146. Zrównowa żony Rozwój — Zastosowania nr 4, 2013 (Polski poradnik TEEB dla miast), Równowa żenie rozwoju urbanistycznego z ochron ą bioró żnorodno ści na miejskich terenach niezagospodarowanych — Sie ć Dróg Kolejowych w Monachium , Rieke Hansen, Technische Universität München (http://www.sendzimir.org.pl/magazyn)

9.3 Wykaz skrótów

ß b.d. – brak danych ß CEP – Centrum Edukacji Przyrodniczej w Lubinie ß DODR – Dolno śląski O środek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu ß DSRK – Długookresowa strategia rozwoju kraju ß DUW – Dolno śląski Urz ąd Wojewódzki ß EKG ONZ - Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych ß EMAS – System Ekozarz ądzania i Audytu (ang. Eco-Management and Audit Scheme) ß EZR (ESD) – edukacja dla zrównowa żonego rozwoju ( Education for Sustainable Development) ß GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad ß GML – Gmina Miejska Lubin ß GUS – Główny Urz ąd Statystyczny ß GZWP – Główny Zbiornik Wód Podziemnych ß ISO – Mi ędzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ang. International Organization for Standardization) ß IUNG - Instytut Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach ß JCWP - jednolita cz ęść wód powierzchniowych ß JCWPd - jednolita cz ęść wód podziemnych ß JST – jednostka samorz ądu terytorialnego ß KGHM – Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi Polska Mied ź SA ß KOBiZE – Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarz ądzania Emisjami ß KPGO – Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 ß LGOM – Legnicko-Głogowski Okr ęg Miedziowy ß LP – Lasy Pa ństwowe ß MPEC – Miejskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej „Termal” ß MPK – Miejskie Przedsi ębiorstwo Komunikacyjne Sp. z o.o. w Lublinie ß MPO – Miejskie Przedsi ębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o. w Lubinie ß MPWiK – Miejskie Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lubinie ß MPZO – mobilny punkt zbiórki odpadów ß mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ß MŚ – Ministerstwo Środowiska proGEO Sp. z o.o. Program ochrony środowiska dla Gminy Miejskiej Lubin 215 na lata 2016 – 2019 z perspektyw ą na lata 2020 – 2023

ß MUNDO – Miejskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Odpadami „MUNDO” Sp. z o.o. w Lubinie ß Nadl. – nadle śnictwo ß NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ß OO Ś – ocena oddziaływania na środowisko ß O/ZG – Oddział Zakłady Górnicze ß OSChR – Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza ß OUOW – obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych ß PEE – program edukacji ekologicznej ß PEM – pole elektromagnetyczne ß PGN – plan gospodarki niskoemisyjnej ß PGNiG – Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA ß PM10 – pył zawieszony o granulacji do 10 µm ß PM Ś – Pa ństwowy Monitoring Środowiska ß POKA – Program Oczyszczania Kraju z Azbestu ß POP – program ochrony powietrza ß PO Ś – program ochrony środowiska ß PPK – Przej ściowy plan krajowy ß PSP – Pa ństwowa Stra ż Po żarna ß PSSE – Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ß PSZOK – punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych ß PTTK – Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze ß PZD – Powiatowy Zespół Doradców w Lubinie, oddział DODR we Wrocławiu ß RIPOK – regionalna instalacja przetwarzania odpadów komunalnych ß SM – spółdzielnia mieszkaniowa ß SP – starostwo powiatowe ß SRWD – Strategia rozwoju województwa dolno śląskiego ß ŚSRK – Średniookresowa strategia rozwoju kraju ß SZ Ś – System Zarz ądzania Środowiskowego ß UE – Unia Europejska ß UM – urz ąd miejski ß US – urz ąd statystyczny ß UW – urz ąd wojewódzki ß WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ß WIO Ś – Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska ß WPEC - Wojewódzkie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej w Legnicy SA ß WPF – Wieloletnia prognoza finansowa ß WPGO – Wojewódzki plan gospodarki odpadami dla województwa dolno śląskiego ß WSSE – Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ß WUG – Wy ższy Urz ąd Górniczy ß zad. – zadanie ß ZUW – zakład uzdatniania wody