Operat zagospodarowania przestrzennego

IInnffrraassttrruukkttuurraa tteecchhnniicczznnaa

mgr inż. Ewa Makosz, mgr inż. Michał Szydłowski

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 199 Operat zagospodarowania przestrzennego

13 INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA 13.1 Drogi 1 Sie ć dróg w Polsce dzieli si ę wg sprawowanego zarz ądu na: • drogi krajowe (pozostaj ące w administracji Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad), • drogi wojewódzkie (na omawianym terenie: Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Łodzi i Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie), • drogi powiatowe (zarz ądzane przez Zarz ądy Dróg Powiatowych w Skierniewicach, Łowiczu i Żyrardowie), • drogi gminne – w zarz ądzie wła ściwych gmin. Obszar Bolimowskiego Parku Krajobrazowego poło żony jest w terenie obsługiwanym pod wzgl ędem transportu przez nast ępuj ące drogi: drogi krajowe: • Warszawa – Mszczonów – Piotrków Tryb. – Wrocław (nr 8) • Łowicz – – Huta Zawadzka (nr 70), • Sochaczew – Żyrardów - Grójec – Góra Kalwaria – Kołbiel – Mi ńsk Mazowiecki (nr 50), drogi wojewódzkie: • Skierniewice – Sochaczew (nr 705), • Skierniewice – Rawa Mazowiecka (nr 707) • Kamion – Żyrardów - Grodzisk Mazowiecki (nr 719). drogi powiatowe: • Arkadia – Dzierzgów – Bełchów (nr 38154), • Łyszkowice – Bełchów (nr 38347), • Skierniewice – Bartniki (nr 1332E), • Raducz - – Wola Polska (nr 1316E), • Ruda – – Kamion (nr 1318E), • Bartniki – Puszcza Maria ńska (nr 38518), • Kowiesy – Zakrzew (nr 1321E), • Bolimów – Nieborów (nr 1322E), • Joachimów-Mogiły – Krasnów (1325E), • Nowy Kaw ęczyn – Jeruzal – Kowiesy (nr 1330E), • Wola P ękoszewska – Kowiesy (nr 1335E), • Mysłaków – Janowice – Bednary – Bolimów (nr 2700E), • Karolew – Łasieczniki – Nieborów (nr 2705E),

1 Ministerstwo Transportu i Budownictwa ( www.mtib.gov.pl ), Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Łodzi (www.zdw.lodz.pl ), Mazowiecki Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Warszawie ( www.mzdw.pl )

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 200 Operat zagospodarowania przestrzennego

• Mrozy – Waleriany – Olszówka (nr 38517), • Wiskitki – Łubno – Franciszków (nr 38138), • Miedniewice – Franciszków (nr 38139), • Puszcza Maria ńska – Mszczonów (nr 38519). • Wola P ękoszewska – Mszczonów (nr 38523) Średni dobowy ruch pojazdów samochodowych (SDR) w 2005 roku na sieci dróg krajowych wynosił 8 224 poj./dob ę. Obci ąż enie ruchem pojazdów samochodowych nie było równomierne dla całej sieci, lecz wzrastało ze wzrostem znaczenia dróg w układzie funkcjonalnym. Na drogach mi ędzynarodowych SDR w 2005 roku wynosił przeci ętnie 13 561 poj./dob ę, za ś na pozostałych drogach krajowych 5 990 poj./dob ę. Wzrost ruchu na drogach krajowych w latach 2000/2005 wyniósł średnio ok. 18%. Wzrost ruchu na analizowanych drogach wojewódzkich w latach 2000 – 2005 wyniósł ok. 15 - 19%. Ruch drogowy w rejonie BPK koncentruje si ę na drodze krajowej nr 8 Warszawa – Piotrków Trybunalski – Wrocław nale żą cej do sieci dróg mi ędzynarodowych (E67) (poza granicami BPK wg aktualnych granic) wynosi na odcinku granica województwa mazowieckiego - Mszczonów ok. 31 120 poj./dob ę, a wi ęc znacznie powy żej przeci ętnych warto ści dla tej kategorii dróg w Polsce (w tym ok. 24% udział samochodów ci ęż arowych). Inn ą istotn ą drog ą w sieci dróg krajowych jest droga nr 50, która jest elementem tzw. Du żej Obwodnicy Warszawy. Strumienie ruchu na tej drodze wynosz ą: na odcinku Korytów - Mszczonów - ok. 10 900 poj./dob ę (w tym ok. 38% samochodów ci ęż arowych), na odcinku Wiskitki - Żyrardów – ok. 13 600 poj./dob ę (w tym ok. 29% samochodów ci ęż arowych). Na tym tle ruch na drodze krajowej nr 70 – przecinaj ącej Park jest niewielki i wg Generalnego Pomiaru Ruchu z 2000 wyniósł ogółem ok. 6 130 poj./dob ę. Potoki ruchu na drogach wojewódzkich przecinaj ących Park s ą jeszcze mniejsze: na drodze wojewódzkiej nr 707 (na odcinku granicz ącym z proponowanym rozszerzeniem BPK – 4265 poj./dob ę, na drodze wojewódzkiej nr 705 (Skierniewice - Sochaczew) – 2 041 poj./dob ę. Dane dotycz ące potoków ruchu wskazuj ą, że obecnie obszar BPK pozostaje poza bezpo średnim wpływem dróg o skoncentrowanym du żym nat ęż eniu. Wobec jednak planowanych inwestycji transportowych (drogowych i kolejowych), przedstawionych pokrótce ni żej, stan ten w perspektywie 2010 – 2030 mo że ulec kardynalnej zmianie. Spo śród wymienionych wy żej dróg publicznych teren Bolimowskiego Parku Krajobrazowego przecinaj ą nast ępuj ące drogi: drogi krajowe: • droga nr 70 Łowicz – Skierniewice – Huta Zawadzka na odcinku o długo ści ok. 7,3 km (+ ok. 3,0 km w enklawie wewn ątrz Parku na terenie gminy Puszcza Maria ńska), • droga nr 8 – Warszawa – Mszczonów – Piotrków Trybunalski – Wrocław - obecnie poło żona poza granicami Parku, w przypadku powi ększenia Parku w kierunku południowo – wschodnim, istniej ąca droga b ędzie przecina ć Park na odcinku o długo ści ok. 11 km. drogi wojewódzkie: • droga nr 705 Skierniewice – Sochaczew – na odcinku o długo ści ok. 9 km, • droga nr 707 Skierniewice – Rawa Mazowiecka - na odcinku o długo ści ok. 5,6 km b ędzie stanowi ć granic ę BPK (południowo – zachodni ą) w przypadku jego powi ększenia,

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 201 Operat zagospodarowania przestrzennego

• droga nr 719 Kamion - Żyrardów - Grodzisk Mazowiecki- na odcinku o długo ści ok. 4,7 km + (5,4 km enklawa), na odcinku ok. 0,75 km granica BPK biegnie drog ą nr 719, a na odcinku ok. 3,8 km przez planowany obszar poszerzenia granic Parku w okolicach Żyrardowa. drogi powiatowe: • droga nr 1332E Skierniewice – Bartniki - na odcinku o długo ści ok. 4 km, • droga nr 38354 Bartniki – Miedniewice - na odcinku o długo ści ok. 7 km • droga nr 1318E Ruda – Samice - na odcinku o długo ści ok. 3 km, • droga nr 1316E Raducz - Jeruzal – Wola Polska - na odcinku o długo ści ok. 8,5 km (+ ok. 7 km enklawa), • droga nr 1325E Joachimów – Mogiły - Krasnów - na odcinku o długo ści ok. 3 km, • droga nr 1330E Nowy Kaw ęczyn – Jeruzal – Kowiesy- na odcinku o długo ści ok. 8 km, • droga nr 38518 Bartniki – Puszcza Maria ńska - na odcinku o długo ści ok. 7,8 km (enklawa), • droga nr 38517 Mrozy – Waleriany – Olszówka - na odcinku o długo ści ok. 2,3 km (+ ok. 4,6 km w granicach planowanego powi ększenia BPK w okolicach miejscowo ści Bednary, Aleksandria, Żuków i Korabiewice), • droga nr 38138 Wiskitki – Łubno – Franciszków - na odcinku o długo ści ok. 5,6 km (+ ok. 2 km w granicach planowanego powi ększenia BPK w okolicach Żyrardowa), • droga nr 38139 Miedniewice – Franciszków - na odcinku o długo ści ok. 8,3 km, • droga nr 38519 Puszcza Maria ńska – Mszczonów - na odcinku o długo ści ok. 4,6 km (+2 km w granicach planowanego powi ększenia BPK w okolicach miejscowo ści Bednary, Aleksandria, Żuków i Korabiewice). Łącznie obszar BPK przecina jedna droga krajowa (nr 70) na odcinku o długo ści ok. 7,3 km, 2 drogi wojewódzkie na odcinkach o ł ącznej długo ści ok. 13,7 km oraz drogi powiatowe na odcinkach o długo ści ł ącznej ok. 60 km. Żadna z dróg przebiegaj ących przez obszar Parku nie posiada instalacji ochronnych dla ssaków, gadów i płazów. Zgodnie z zało żeniami „Strategii przebudowy sieci dróg krajowych w Polsce w latach 2003 – 2013” planuje si ę przebudow ę około 5500 km dróg. Jej celem, obok istotnej poprawy jako ści sieci dróg krajowych, jest poprawa spójno ści społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Uni ą Europejsk ą na poziomie regionalnym i krajowym oraz dostosowanie cz ęś ci sieci dróg krajowych w Polsce do standardu Unii zgodnego z Dyrektyw ą Rady UE Nr 96/53/WE z 25 lipca 1996 roku. Od chwili akcesji z Uni ą Polska musi dopu ści ć ruch o nacisku 11,5 t/o ś na głównych drogach i stopniowo rozszerza ć ten dost ęp a ż do całej sieci dróg. Strategia przebudowy głównych dróg krajowych w Polsce do 2013 r. będzie realizowana poprzez: • budow ę autostrad w oparciu o ustaw ę z dnia 27 pa ździernika 1994 r. o autostradach płatnych (Dz. U. Nr 127, poz. 627 z pó źn. zm.), • budow ę dróg ekspresowych, • budow ę obwodnic, • rekonstrukcj ę nawierzchni dróg sieci TEN, • budow ę, przebudow ę pozostałej sieci dróg krajowych. Przebieg autostrad płatnych w Polsce przedstawia rysunek 42.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 202 Operat zagospodarowania przestrzennego

Autostrady istniejące

Autostrady planowane

Rys. 42. Przebieg autostrad płatnych w Polsce

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przyj ęty w 2002 r. przez Sejmik Województwa Łódzkiego uwzgl ędnia przebieg autostrady A-1 i A-2 oraz kolei o du żych pr ędko ściach. Najbli żej BPK przebiega ć b ędzie autostrada A-2.

Rys. 43. Docelowy przebieg autostrad oraz dróg ekspresowych w województwie łódzkim (źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego , Łód ź 2002, str. 111)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 203 Operat zagospodarowania przestrzennego

Zgodnie z ustaleniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 2 autostrada A-2 od strony zachodniej (od granicy z województwem łódzkim) będzie prowadzi ć do w ęzła „Konotopa” z dalszym przebiegiem jako drogi ekspresowe. Ich korytarz został uwzgl ędniony według obowi ązuj ącego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Warszawy (ustalenia wi ążą ce) i wykorzystuje dawny korytarz rezerwowany w planach zagospodarowania dla autostrady A-2. Analizowane wcze śniej warianty (patrz rys. 44) maj ą dzisiaj znaczenie archiwalne wobec wydanych decyzji administracyjnych ustalaj ących tras ę A-2 i dróg ekspresowych na terenie Warszawy.

Rys. 44. Analizowane warianty autostrady A2 ( źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego)

2 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego – uchwała Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 65/2004 z dnia 7 czerwca 2004 roku (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 217 z 28 sierpnia 2004 r., poz. 5811).

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 204 Operat zagospodarowania przestrzennego

Ustalenie wi ążą ce dotycz ące postulowanych korytarzy dróg przedstawia rysunek 45.

Rys. 45. Rozwój systemu transportowego Warszawy ( źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego )

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 205 Operat zagospodarowania przestrzennego

Odcinek autostrady A-2 Stryków (Łód ź) - Konotopa (Warszawa) Pomimo pewnego opó źnienia w stosunku do przyj ętego wcze śniej harmonogramu przygotowania i realizacji programu autostradowego w Polsce, obserwuje si ę w ostatnim okresie znaczne przyspieszenie prac, co sprawia, że krok za krokiem powi ększa si ę sie ć tych podstawowych, z gospodarczego i ekonomicznego punktu widzenia, dróg. Autostrada A-2 stanowi najkrótsze i najprostsze poł ączenie drogowe centralnej Polski (z Łodzi ą i Warszaw ą) z Niemcami i ich stolic ą - Berlinem. Jest to zatem bardzo wa żne poł ączenia zarówno dla Polski i Niemiec, jak i dla pozostałych członków Unii oraz naszych s ąsiadów na wschodzie: Białorusi i Federacji Rosyjskiej. Obecnie pod ruchem jest odcinek tej autostrady od rejonu Nowego Tomy śla (ok. 90-100 km na zachód od Poznania) do Strykowa (województwo łódzkie). Aktualnie, (sierpie ń 2006 r.) prowadzone s ą przygotowania do budowy autostrady A-2 na odcinku od Strykowa do Warszawy (w ęzeł Konotopa - w ęzeł wprowadzaj ący ruch autostradowy A-2 do Warszawy od strony południowo-zachodniej). Według planów Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad ten fragment autostrady ma zosta ć wybudowany do 2010 r. Odcinek Stryków - Konotopa ma bardzo istotne znaczenie nie tylko dla sieci autostradowej w Polsce, lecz tak że dla uporz ądkowania sieci drogowej, zwłaszcza na terenie na południowy-zachód od Warszawy. Jak zapisano w „Strategii Rozwoju Infrastruktury Transportu na lata 2004 – 2006” i lata dalsze, jej celem jest wydatna poprawa dost ępno ści transportowej Polski poprzez popraw ę poł ącze ń Warszawy ze stolicami europejskimi oraz polepszenie poł ącze ń mi ędzy głównymi regionami kraju. Inwestycje, które powstaj ą i maj ą powsta ć w ramach strategii pozwol ą: - zapewni ć sprawne poł ączenia transportowe dla intensyfikacji wymiany handlowej w Unii Europejskiej, - poprawi ć dost ępno ść głównych aglomeracji miejskich w Polsce, stanowi ących wa żne ośrodki wzrostu gospodarczego, - wspomaga ć rozwój regionów, - poprawi ć bezpiecze ństwo w transporcie, w tym ograniczy ć wysokie koszty społeczne i ekonomiczne wypadków drogowych, - obni żyć koszty oddziaływania na środowisko poprzez zrównowa żenie rozwoju sektora transportowego, - umo żliwi ć rozwój systemów intermodalnych.

Przewidywane obci ąż enie ruchem odcinka Stryków (Łód ź) - Konotopa (Warszawa) Opracowane w 2004 r. studium wykonalno ści autostrady A-2 zawiera prognoz ę ruchu na okres do roku 2020. Przybli żone warto ści potoków, które maj ą w przyszło ści obci ąż yć odcinki autostrady A-2 poło żone na obszarze województwa łódzkiego i mazowieckiego na zachód od Warszawy, zostały zamieszczone poni żej na oddzielnych arkuszach, w oryginalnych tablicach. Rozwa żano kilka wariantów pracy autostrady. W zakresie skrajnym była to praca jako drogi bezpłatnej oraz praca w układzie autostrady płatnej.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 206 Operat zagospodarowania przestrzennego

Tab. 39. Przewidywane obci ąż enie ruchem autostrady A-2 na odcinku Stryków (Łód ź) - Konotopa (Warszawa) – wariant autostrady niepłatnej

NO TOLL = Autostrada niepłatna

TOTAL VEHICLES = Pojazdy wszystkie

STRYKÓW- ŁYSZKOWICE- NIEBORÓW- TŁUSTE- PRUSZKÓW- WISKITKI-TŁUSTE ŁYSZKOWICE NIEBORÓW WISKITKI PRUSZKÓW KONOTOPA

2010 52990 46250 46460 48850 78780 104630

2015 69450 64280 69460 77860 114420 142580

2020 80000 76430 80740 88430 132450 165380

HEAVY VEHICLES = Samochody ci ęż kie

STRYKÓW- ŁYSZKOWICE- NIEBORÓW- TŁUSTE- PRUSZKÓW- WISKITKI-TŁUSTE ŁYSZKOWICE NIEBORÓW WISKITKI PRUSZKÓW KONOTOPA

2010 15280 14970 15190 14800 18080 22130

2015 21130 20950 21840 22220 25760 29590

2020 24290 24110 24870 25170 28800 33670

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 207 Operat zagospodarowania przestrzennego

Tab. 40. Przewidywane obci ąż enie ruchem autostrady A-2 na odcinku Stryków (Łód ź) - Konotopa (Warszawa) – wariant autostrady płatnej

TOLL = Autostrada płatna TOTAL VEHICLES = Pojazdy wszystkie

STRYKÓW- ŁYSZKOWICE- NIEBORÓW- TŁUSTE- PRUSZKÓW- WISKITKI-TŁUSTE ŁYSZKOWICE NIEBORÓW WISKITKI PRUSZKÓW KONOTOPA

2010 28550 26610 26990 25630 44230 59520 2015 41440 38900 41520 45720 73330 92900 2020 52570 49010 51820 59370 95370 126120

HEAVY VEHICLES = Samochody ci ęż kie

STRYKÓW- ŁYSZKOWICE- NIEBORÓW- TŁUSTE- PRUSZKÓW- WISKITKI-TŁUSTE ŁYSZKOWICE NIEBORÓW WISKITKI PRUSZKÓW KONOTOPA

2010 9250 9060 9200 8670 10780 13320 2015 13240 13180 13660 13880 16920 19510 2020 16340 16120 16640 17130 20630 25050

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 208 Operat zagospodarowania przestrzennego

Jak wynika z tre ści tablic z prognozowanymi potokami pojazdów rzeczywistych na dob ę, w obszarze obj ętym analiz ą mie ści si ę środkowy mi ędzyw ęzłowy odcinek autostrady A-2 Nieborów – Wiskitki pomi ędzy Łodzi ą (w ęzeł Stryków) i Warszaw ą (w ęzeł Konotopa). Obliczone w wyniku prognozy potoki ruchu dla docelowego roku prognozy, tj. roku 2020, przewiduj ą dla wariantu płatnego potoki rz ędu ok. 51,8 tys. pojazdów na dob ę, za ś dla wariantu bez opłat ok. 80,7 tys. pojazdów na dob ę. Je śli przyjrze ć si ę warto ściom w poszczególnych horyzontach czasowych, to okazuje się, że ju ż w roku 2010, gdyby autostrada była oddana do u żytku, to na omawianym odcinku potoki dobowe byłyby rz ędu 26,9 tys. (wariant płatny) i 46,5 tys. (wariant bezpłatny). Prognozuje si ę do ść znaczny udział pojazdów ci ęż kich (ok. 31 - 32%). Jak si ę zdaje potoki ruchu wg powy ższej prognozy s ą prawdopodobnie nieco zawy żone i nie uwzgl ędniaj ą we wła ściwym stopniu współpracy pozostałych dróg w sieci, które przecie ż nie pozostan ą nieu żytkowane. Wielu u żytkowników będzie nawet ch ętniej ni ż do tej pory z nich korzystało, bowiem po przeniesieniu si ę cz ęś ci ruchu (zwłaszcza ci ęż kiego) na autostrad ę, b ędą na nich lepsze warunki ruchu. Z bardzo ostro żnych szacunków wynika, że ten newralgiczny odcinek w wariancie bezpłatnym b ędzie miał obci ąż enie całkowite w roku 2010 w granicach ok. 80 % wielko ści prognozowanych w w/w studium. Zgodnie z informacjami zawartymi w analizie oddziaływania na środowisko 3, autostrada A-2 przecina BPK na długo ści ok. 1,9 km. Na pozostałym fragmencie, tj. na długości ok. 11,4 km trasa biegnie równolegle do Parku, w jego otulinie (linia rozgraniczaj ąca autostrady jest jednocze śnie północn ą granic ą Parku). Na odcinku ok. 1,9 km projektowana autostrada przechodzi przez fragment „Równiny aluwialnej”, stanowi ącej jednostk ę podstawow ą przyrodniczego systemu BPK.

Pomiary poziomu hałasu w wybranych punktach w bezpośrednim s ąsiedztwie zaplanowanego przebiegu autostrady A-2 na odcinku Stryków - Konotopa. W ramach w/w opracowania w 2004 r. wykonane zostały pomiary poziomu hałasu w 18 punktach obejmuj ących 7 lokalizacji punktów. Pomiary wykonano w porze dziennej oraz nocnej. W rejonie BPK – zlokalizowano punkty pomiarowe 4 i 4a. Punkty 5, 5a i 5b poło żone s ą w sąsiedztwie (rys. 46 i 47).

3 Opracowanie dokumentacji niezb ędnej dla raportu o oddziaływaniu na środowisko – autostrada A-2 – odcinek: węzeł „Stryków” (km 362+700,00) – w ęzeł „Konotopa” (km 456+239,67), Profil Ap. Z o.o. Warszawa, 2004 r.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 209 Operat zagospodarowania przestrzennego

Rys. 46. Rejon lokalizacji zasadniczego punktu pomiarowego nr 4 i dodatkowego (4a)

Tras ę autostrady A-2 wytyczono tu ż po skraju terenu zalesionego. Tak wi ęc od południa wyst ępuje g ęsty las stanowi ący na pewnym odcinku pas ochronny (od strony akustycznej) dla poło żonych dalej na południe terenów.

Fot. 57. Północna ściana lasu Bolimowskiego, Fot. 58. Widok na tereny le żą ce na północ od o któr ą opiera ć si ę b ędzie pas drogowy punktu 4. Widoczny płaski teren ze ścian ą lasu autostrady po stronie zachodniej

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 210 Operat zagospodarowania przestrzennego

Fot. 59. Droga gruntowa prowadz ąca do zabudowa ń znajduj ących si ę pod lasem

Wyst ępuje tu pojedyncza rozproszona zabudowa, która prawdopodobnie ulegnie likwidacji.

Fot. 60. Ostatni budynek mieszkalny pod lasem Fot. 61. Punkt 4a, 2 km na północ od punktu 4. w pasie autostrady Widoczne pojedyncze zabudowania na kierunku południowym (autostra dy)

Fot. 62. Punkt 4a, 2 km na północ od punktu 4. Widoczne pojedyncze zabudowania na kierunku północnym

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 211 Operat zagospodarowania przestrzennego

Rys. 47. Rejon lokalizacji zasadniczego punktu pomiarowego nr 5 i dodatkowych punktów. Wiskitki.

Fot. 63. Widok w kierunku południowo- Fot. 64 . Widok w kierunku zachodnim z punktu 5a wsch odnim z punktu 5a na kierunek autostrady

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 212 Operat zagospodarowania przestrzennego

Fot. 65. Widok w kierunku północnym z punktu 5. Widoczne zabudowania le żą w pasie drogowym projektowanej autostrady

Tab. 41-45. Wyniki pomiarów hałasu w punktach 4, 4a, 5, 5a i 5b

Pkt 4 Start Time units Min Max Leq 13:37'56 28,9 47,8 35,6 14:40’23 31,1 44,0 36,7 00:10'00 dB 15:01’11 29,4 41,7 34,2 22:11’26 25,1 36,4 27,8 Leq – równowa żny poziom analizowanego d źwi ęku w czasie obserwacji

Pkt 4a Start Time units Min Max Leq 13:59'28 32.5 76.7 50.0 14:15’22 33,1 57,8 44,4 00:10'00 dB 15:31’16 34,5 50,3 42,4 22:47’56 27,5 40,5 38,7 Pkt 5 Start Time units Min Max Leq 09:50'48 26,4 43,8 30,3 10:40’23 27,1 41,9 30,8 00:10'00 dB 12:18’34 27,4 39,3 29,9 23:41’14 24,1 34,2 28,3

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 213 Operat zagospodarowania przestrzennego

Pkt 5a Start Time units Min Max Leq 10:20’11 30,8 84,9 62,7 11:15’23 32,4 81,2 62,2 00:10'00 dB 11:34'16 31,0 83,8 63,1 24:17’45 28,3 39,2 30,4 Pkt 5 b Start Time units Min Max Leq 13:16'38 27,0 54,5 41,8 13:32’10 00:10'00 dB 27,5 38,4 31,8 01:10’45 23,7 37,8 28,6

Rys. 48 - 53. Przebieg pomiarów hałasu w pkt 4 i 4a

Punkt 4

50 45 40 35 30 25

dB(A) 20 15 10 5 0 13:37:56 13:38:28 13:39:00 13:39:32 13:40:04 13:40:36 13:41:08 13:41:40 13:42:12 13:42:44 13:43:16 13:43:48 13:44:20 13:44:52 13:45:24 13:45:56 13:46:28 13:47:00 13:47:32 Czas pomiaru

Punkt 4

45 40 35 30 25 20 dB(A) 15 10 5 0 15:01:11 15:01:43 15:02:15 15:02:47 15:03:19 15:03:51 15:04:23 15:04:55 15:05:27 15:05:59 15:06:31 15:07:03 15:07:35 15:08:07 15:08:39 15:09:11 15:09:43 15:10:15 15:10:47 Czas pomiaru

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 214 Operat zagospodarowania przestrzennego

Punkt 4 - noc

40 35 30 25 20

dB(A) 15 10 5 0 22:11:26 22:11:58 22:12:30 22:13:02 22:13:34 22:14:06 22:14:38 22:15:10 22:15:42 22:16:14 22:16:46 22:17:18 22:17:50 22:18:22 22:18:54 22:19:26 22:19:58 22:20:30 22:21:02 Czas pomiaru

Punkt 4a

70 60 50 40 30 dB(A) 20 10 0 14:15:22 14:15:54 14:16:26 14:16:58 14:17:30 14:18:02 14:18:34 14:19:06 14:19:38 14:20:10 14:20:42 14:21:14 14:21:46 14:22:18 14:22:50 14:23:22 14:23:54 14:24:26 14:24:58 Czas pomiaru

Punkt 4a

80 70 60 50 40

dB(A) 30 20 10 0 15:31:16 15:31:48 15:32:20 15:32:52 15:33:24 15:33:56 15:34:28 15:35:00 15:35:32 15:36:04 15:36:36 15:37:08 15:37:40 15:38:12 15:38:44 15:39:16 15:39:48 15:40:20 15:40:52 Czas pomiaru

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 215 Operat zagospodarowania przestrzennego

Punkt 4a - noc

60 50 40 30 dB(A) 20 10 0 22:47:56 22:48:28 22:49:00 22:49:32 22:50:04 22:50:36 22:51:08 22:51:40 22:52:12 22:52:44 22:53:16 22:53:48 22:54:20 22:54:52 22:55:24 22:55:56 22:56:28 22:57:00 22:57:32 Czas pomiaru

Równowa żny poziom hałasu w rejonie wytypowanych punktów pomiarowych w czasie pomiaru utrzymywał si ę poni żej warto ści dopuszczalnych. Warto ść dopuszczalna (dla źródeł – drogi i linie kolejowe na terenie zabudowy mieszkaniowej i terenów rekreacyjnych 4) wynosi 60 dB w porze dziennej (6 00 – 22 00 ) i 50 dB w porze nocnej (22 00 – 6 00 ). W wi ększo ści przypadków aktualnie wyst ępuj ący na tym terenie hałas generowany jest przez prace prowadzone na terenie gospodarstw rolnych oraz innych obiektów działalno ści gospodarczej. Ten rodzaj źródeł hałasu nie jest rozpatrywany ł ącznie z hałasem komunikacyjnym, do którego nale ży emisja hałasu z terenu autostrady. Warto ść dopuszczalna dla takich źródłem wynosi odpowiednio: 55 dB (pora dzienna) i 45 dB (pora nocna). Przedstawione powy żej wyniki pomiarów mo żna traktowa ć jako tło do porówna ń dla stanu po zrealizowaniu autostrady i jej uruchomieniu. Lokalizacja punktów pomiarowych została dobrana w taki sposób, aby wyniki pomiarów mogły stanowi ć materiał do porówna ń z ewentualnymi nast ępnymi pomiarami, w tym np. w ramach analizy porealizacyjnej. W s ąsiedztwie autostrady A-2 i Bolimowskiego Parku Krajobrazowego w korytarzu transeuropejskim II planowane jest zlokalizowanie linii kolejowej – poci ągu o du żej pr ędko ści. B ędzie to linia ł ącz ąca Warszaw ę z Wrocławiem. Tym samym docelowo korytarz zaj ęty na linie drogow ą i kolejow ą mo że mie ć szeroko ść ok. 250 – 300 m. Ponadto, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Łodzi prowadzi obecnie przygotowania do przebudowy drogi krajowej nr 70. Przebudowa jest zwi ązana z przyszł ą budow ą autostrady A-2 (rejon w ęzła Nieborów) i ma polega ć na przesuni ęciu drogi w kierunku zachodnim (poza terenem BPK, wzdłu ż jego zachodniej granicy na północ od pasa drogowego przyszłej autostrady A-2).

4 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 216 Operat zagospodarowania przestrzennego

13.2 Kolej 5 Obszar Parku znajduje si ę pomi ędzy II i VI korytarzem transeuropejskim: • korytarz II – Berlin - Pozna ń - Kutno - Warszawa - Mi ńsk – Moskwa obejmuje lini ę kolejow ą E-20 obj ętą umow ą AGTC (europejska umowa o wa żniejszych mi ędzynarodowych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzysz ących) i planowan ą autostrad ę A-2; w korytarzu tym przewiduje si ę lokalizacj ę postulowanej linii kolejowej poci ągu o du żej pr ędko ści (TGV), • korytarz VI – Gdynia/Gda ńsk - Łód ź/Warszawa - Katowice - Żylina, linia kolejowa CMK.

Rys.Rys. 5 4.

5 Ministerstwo Transportu i Budownictwa ( www.mtib.gov.pl ), PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. (www.plk- sa.pl)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 217 Operat zagospodarowania przestrzennego

Obecnie obszar BPK przecina linia kolejowa nr E20 (Berlin – Warszawa – Terespol) obj ęta umowami AGC i AGTC) z obwodnic ą towarow ą CE20 Łowicz - Skierniewice – Łuków (obj ętą umow ą AGTC). Ł ączna długo ść linii kolejowych w granicach BPK wynosi ok. 13,1 km + ok. 16 km w granicach planowanego powi ększenia Parku.

Rys. 55. Sie ć dróg linii kolejowych w europejskich korytarzach transportowych ( źródło: www.plk-sa.pl)

Linia kolejowa E20 6: Kunowice – Pozna ń – Siedlce – Terespol – wraz z odgał ęzieniem dla ruchu towarowego i osobowego C-E20 Łowicz – Skierniewice – Łuków zaliczona jest do linii kolejowych pa ństwowego znaczenia. Linie o znaczeniu pa ństwowym okre śla Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dn. 7 grudnia 2004 r. w sprawie wykazu linii kolejowych, które ze wzgl ędów gospodarczych, społecznych, obronnych lub ekologicznych maj ą znaczenie pa ństwowe (Dz. U. Nr 273, poz. 2704). Linia E20 wchodzi w skład TEN-T (transeuropejska sie ć transportowa) i TERFN (Transeuropejska Sie ć Towarowego Transportu Kolejowego). Linia ta nie jest wyposa żona w urz ądzenia ochrony środowiska (w tym do odstraszania zwierz ąt). W latach 1992 – 2001 zmodernizowano lini ę E20 na odcinku od Rzepina do Mi ńska Mazowieckiego wraz z wi ększo ści ą stacji. Na odcinku towarowym C-E20 Skierniewice – Łuków linia ta wyposa żona jest w niewystarczaj ący pod wzgl ędem pewno ści zasilania układ energetyczny, który wymaga przebudowy w oparciu o nowe rozwi ązania techniczne. W ramach modernizacji tego korytarza kolejowego realizowany b ędzie m.in. projekt „Modernizacja odcinka Łowicz - Skierniewice – Łuków” (pierwszy etap do Czachówka), o długo ści 89 km. Uj ęta w mi ędzynarodowej umowie AGTC linia CE20 stanowi obwodnic ę Warszawy dla ruchu towarowego po linii E20. Linia wymaga pełnej modernizacji wszystkich elementów infrastruktury kolejowej.

6 Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 - Strategia Wykorzystania Funduszu Spójno ści - Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej – 2003 r.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 218 Operat zagospodarowania przestrzennego

Modernizacja tego korytarza transportu kolejowego poci ągnie za sob ą inne projekty, które zostały odło żone po roku 2006. Uko ńczenie ich budowy b ędzie oznaczało zako ńczenie prac na całej linii E20. Linia kolejowa Warszawa - Łód ź stanowi podstawowe poł ączenie dwóch najwi ększych aglomeracji miejskich w Polsce. Linia ta na odcinku Łód ź – Skierniewice le ży w ci ągu linii AGTC, ł ącz ącym linie C-E65 (korytarz VI) z lini ą C–E20 (Skierniewice - Łuków). Przewozy mi ędzy warszawsk ą i łódzk ą aglomeracj ą miejsk ą wynosz ą od 11 tys. do 25 tys. pas./dob ę.7 Czas przejazdu poci ągu pospiesznego w relacji Warszawa Centralna – Łód ź Fabryczna (długo ść odcinka 133 km) wynosi 1 godz. 40 min. Pr ędko ść handlowa poci ągu wynosi ok. 80 km/godz. Aby uzyska ć pr ędko ść techniczn ą do 160 km/godz. konieczna jest modernizacja torów i rozjazdów oraz likwidacja ogranicze ń pr ędko ści na przejazdach kolejowych. Konieczne jest równie ż podwy ższenie standardu taboru, poprzez modernizacj ę obecnie eksploatowanych 12 poci ągów (66 wagonów) oraz zakup nowego taboru. Pełna modernizacja linii (I i II etap, tj. odcinek Łód ź Fabryczna – Warszawa Zachodnia) zostanie zako ńczona do 2012 roku. Przeprowadzenie modernizacji umo żliwi jazd ę poci ągów z pr ędko ści ą 140 – 160 km/h, skrócenie czasu jazdy do 65 minut, ograniczenie hałasu i drga ń, popraw ę bezpiecze ństwa na przejazdach kolejowych oraz zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń. Obecnie przebudowywane linie kolejowe najcz ęś ciej projektuje si ę z bezstykowych szyn, uło żonych na podkładach strunobetonowych z przytwierdzeniem spr ęż ystym na podsypce tłuczniowej. Taka technologia zapewnia mniejsz ą emisj ę hałasu do środowiska w porównaniu do obecnie stosowanych. Zmodernizowana linia kolejowa, zapewniaj ąc szybkie i bezpieczne poł ączenie aglomeracji łódzkiej z warszawsk ą, jest równie ż niezb ędna z racji konieczno ści zapewnienia społeczno ści aglomeracji łódzkiej dost ępu do transportu lotniczego (mi ędzynarodowe lotnisko Warszawa - Ok ęcie). Od dłu ższego czasu prowadzone s ą dyskusje na temat wyboru lokalizacji nowego lotniska w centralnej Polsce. Taka potrzeba wynika z braku mo żliwo ści dalszej rozbudowy (ponad aktualnie prowadzon ą) lotniska na Ok ęciu w Warszawie. Na podstawie wst ępnej oceny 8 do dalszych analiz zarekomendowano w pierwszej kolejno ści lokalizacje nowego lotniska w rejonach Mszczonowa i Sochaczewa. Zdaniem ekspertów, niezale żnie od zapewnienia skomunikowania nowego lotniska z istniej ącym układem linii kolejowych, zasadne byłoby poł ączenie nowego portu lotniczego z Warszaw ą i Łodzi ą oddzieln ą lini ą kolejow ą, przy zało żeniu, że czas przejazdu poci ągiem z lotniska do ww. miast nie powinien przekracza ć 30 minut. Brak jest dost ępnych informacji na temat ewentualnych powi ąza ń kolejowych planowanego lotniska z Łodzi ą i Warszaw ą w przypadku wyboru lokalizacji lotniska w rejonie Mszczonowa. Nie mo żna jednak wyklucza ć potrzeby budowy nowej linii. Niejako odpowiedzi ą na takie zapotrzebowanie (w perspektywie do 2030 roku) jest program 9 budowy nowej linii du żych pr ędko ści Zachód- Wschód, tj. (Londyn, Pary ż, Berlin) zachodnia granica RP – Pozna ń – Łód ź –Warszawa – wschodnia granica RP – (Mi ńsk Białoruski, Moskwa) z odgał ęzieniem na odcinku Łód ź – Wrocław. Przewidywana magistrala du żych

7 Sektorowy Program Operacyjny: Transport na lata 2004 - 2006 8 Raport Mi ędzyresortowego, Interdyscyplinarnego Zespołu ds. wyboru lokalizacji lotniska centralnego dla Polski, Warszawa, 2003 r. 9 Materiały analityczne do zało żeń Narodowej Strategii Rozwoju Transportu na lata 2007-2013 Warszawa, lipiec 2004 r.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 219 Operat zagospodarowania przestrzennego pr ędkości b ędzie lini ą przeznaczon ą wył ącznie dla przewozów pasa żerskich o pr ędko ści 350 km/h.

Poci ąg o du żej pr ędko ści (TGV) Obecnie eksploatowane w Europie poci ągi TGV (poci ąg o du żej pr ędko ści) s ą zespołami trakcyjnymi nap ędzanymi energi ą elektryczn ą pobieran ą z napowietrznej sieci trakcyjnej. Pojedynczy poci ąg TGV składa si ę z dwóch lokomotyw, zwanych głowicami nap ędowymi oraz wł ączonych mi ędzy nie 8, 10, 16 lub 18 wagonów, zale żnie od typu poci ągu. Podstawow ą cech ą odró żniaj ącą TGV od „klasycznych” poci ągów jest wysoka pr ędko ść tak maksymalna, jak i handlowa. Eksploatowane we Francji poci ągi pierwszej generacji TGV maj ą pr ędko ść eksploatacyjn ą wynosz ącą 270 km/h (niewielka liczba starszych i niezmodernizowanych jednostek) oraz 300 km/h i 320 km/h (tabor drugiej i trzeciej generacji). Tak wysokie pr ędko ści maksymalne pozwalaj ą na uzyskiwanie bardzo wysokich pr ędko ści handlowych, przekraczaj ących 200 km/h i dochodz ących nawet do 260 km/h.

Fot. 66. Poci ąg TGV Sud-Est.

13.3 Wpływ planowanej infrastruktury transportowej na środowisko Parku

Autostrada A-2 przetnie obszar BPK na odcinku o długo ści ok. 1,9 km. Autostrada zajmuje zazwyczaj pas o szeroko ści ok. 100 – 120 m, zaj ęto ść terenu ok. 12 - 15 ha/km. 10 Oznacza to, że inwestycja mo że zaj ąć obszar Parku o powierzchni ok. 30 ha, a ł ącznie z szybk ą kolej ą do 60 ha. Autostrada b ędzie posiada ć równie ż obustronne ogrodzenie o wysoko ści ok. 2,20 m. Stanowi ć wi ęc b ędzie przeszkod ę uniemo żliwiaj ącą migracj ę zwierz ąt.

10 P rzeci ętna powierzchnia zajmowana przez drog ę klasy A - autostrada (lub S – ekspresowa) wynosi ok. 12 – 15 ha na kilometr drogi. Co oznacza, że ka żdy kilometr drogi o w/w klasie technicznej powoduje konieczno ść zaj ęcia powierzchni terenu ok. 12 – 15 ha dot ąd u żytkowanego w inny sposób. Szczegółowe u ści ślenie tego parametru mo że by ć wykonane na etapie projektu budowlanego. Projekt budowlany A2 na odcinku przylegaj ącym do Bolimowskiego Parku Krajobrazowego nie został dotychczas opracowany. Podana warto ść wynika z analizy dotychczas wykonanych projektów dróg o podanej klasie technicznej sporz ądzanej na potrzeby raportów o oddziaływaniu na środowisko.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 220 Operat zagospodarowania przestrzennego

Krajowe przepisy nie okre ślaj ą szczegółowych wymaga ń dotycz ących przej ść dla zwierz ąt wskazuj ąc jedynie, że ich lokalizacja powinna wynika ć z naturalnych szlaków migracyjnych. Zgodnie z § 10 pkt 1 rozporz ądzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć drogowe obiekty in żynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735) dla zwierz ąt dziko żyj ących powinno by ć zapewnione bezkolizyjne przemieszczanie si ę z jednej na drug ą stron ę drogi klas A, S, GP i G w miejscach nasilonej migracji, a w szczególno ści w wi ększych kompleksach le śnych oraz obszarach bagiennych i innych przeci ętych drog ą siedliskach rzadkich i zagro żonych gatunków, wskazanych przez wła ściwe organy administracji rz ądowej lub wła ściwe jednostki samorz ądu terytorialnego. Powinno to by ć realizowane jako: 1) przej ścia w tunelach w poprzek korpusu drogi, 2) przej ścia po kładkach (wiaduktach) nad drog ą. Brak jest szczegółowych wytycznych dotycz ących parametrów technicznych, w tym szeroko ści przej ść realizowanych nad drog ą jako wiadukty. W literaturze zagranicznej ( Habitat fragmentation due to transportation infrastrukture – Wildlife and traffic. A European handbook for identifying conflicts and designing solutions ) znajduj ą si ę przykłady rozwi ąza ń stosowanych w poszczególnych krajach. Zalecana wg w/w poradnika szeroko ść przej ścia nad drog ą winna wynosi ć 40 – 50 m, ale nie mniej ni ż 20 m. Przej ście powinno zapewnia ć w miar ę naturalne warunki (pokrywa glebowa z ro ślinno ści ą). Grubo ść warstwy gleby zale żna jest od rodzaju pokrywy ro ślinnej: przy nasadzeniu krzewów – 0,6 m, obsianie traw ą – 0,30 m.

Tab. 46. Maksymalne odległo ści pomi ędzy przej ściami dla zwierz ąt zalecane do stosowania w Czechach [ Habitat Fragmentation due to Trasportation Infrastructure ] Obszar Gatunek ssaków kategoria obszar jele ń sarna lis I szczególnie cenny 3 – 5 km 1,5 - 2,5 km 1 km II o wysokim znaczeniu 5 - 8 km 2 - 4 km 1 km III o średnim znaczeniu 8 - 15 km 3 - 5 km 1 km IV o małym znaczeniu nie konieczne 5 km 1 km V nieistotny nie konieczne nie konieczne 1 - 3 km

Parki krajobrazowe zazwyczaj zalicza si ę do obszarów o średnim lub wysokim znaczeniu w zale żno ści od ich walorów, natomiast obszary Natura 2000 do szczególnie cennych. Wg projektu wst ępnego w rejonie Parku planuje si ę w km 399+270 autostrady obiekt nr WA 262A (PZ) przej ście dla zwierz ąt dolne (pod autostrad ą) o wysoko ści w świetle 4,0 m i szeroko ści 21 m. Podobny obiekt WA-264A (PZ) zlokalizowano w km 403+475,14 autostrady o wysoko ści 4,8 m i szeroko ści 23 m. Autostrada przetnie rzek ę Rawk ę. Technicznie przeprawa ta zostanie zrealizowana jako most autostradowy MA 268 (PZ) w km 406+984. Rozpi ęto ść obiektu - 441,5 m, a jego wysoko ść 4,5 - 7,0 m (w przekroju). Obiekt o tak znacznych rozmiarach zapewni ochron ę koryta i doliny rzeki Rawki oraz umo żliwi swobodne przemieszczanie si ę zwierz ąt dziko żyj ących. W km 409+640 autostrady planuje si ę obiekt PZ-269A - przej ście dla zwierz ąt (dolne) o szeroko ści ok. 52 m i wysoko ści 6 m.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 221 Operat zagospodarowania przestrzennego

Zatem na odcinku ok. 9,5 km wzdłu ż granicy BPK zostan ą wybudowane 4 obiekty, które umo żliwi ą przemieszczanie si ę zwierz ąt. Inne oddziaływania autostrady to: hałas, wprowadzanie wód z odwodnienia, zmiany w krajobrazie. Osobnym źródłem oddziaływa ń jest infrastruktura towarzysz ąca autostradzie (w ęzły, miejsca obsługi podró żnych, obwody utrzymania autostrady itp.), która generuje urbanizacj ę przylegaj ącego terenu. Negatywne oddziaływania mog ą by ć skutecznie minimalizowane. Jednak że niektóre środki minimalizowania negatywnych oddziaływa ń w jednym komponencie środowiska powoduj ą wzrost niekorzystnych w innym (hałas ekrany zmiany w krajobrazie). W zakresie oddziaływania na środowisko ci ągów komunikacyjnych, nale ży stwierdzi ć, że dotychczasowe przepisy prawne nie nakazywały prowadzenia monitoringu dróg. Oczywist ą spraw ą jest, że komunikacja jest źródłem hałasu i emisji zanieczyszcze ń gazowych (głównie dwutlenku azotu). Od 2004 r. wprowadzono obowi ązek prowadzenia monitoringu dróg krajowych w zakresie ich oddziaływania na środowisko. Monitoring ma polega ć na pomiarach hałasu podczas generalnego pomiaru ruchu (tzn. co 5 lat) oraz pomiarach jako ści ścieków odprowadzanych do środowiska (tj. z systemów kanalizacyjnych). Obowi ązki te (poza drogami krajowymi) nie b ędą dotyczyć zarz ądców pozostałych dróg. Planowane inwestycje transportowe b ędą miały niew ątpliwy wpływ na środowisko Parku. Niezb ędne wi ęc b ędzie podj ęcie działa ń celem złagodzenia ich oddziaływa ń. Zgodnie z art. 75 ustawy Prawo ochrony środowiska jeżeli ochrona elementów przyrodniczych w trakcie wykonywanych prac budowlanych nie b ędzie mo żliwa, inwestor realizuj ący przedsi ęwzi ęcie jest obowi ązany do podj ęcia działa ń maj ących na celu naprawienie wyrz ądzonych szkód, w szczególno ści przez kompensacj ę przyrodnicz ą.

13.4 Zagro żenia

Teren BPK jest przeci ęty licznymi drogami. W wi ększo ści s ą to drogi o do ść niskim obci ąż eniu ruchem. Nie nios ą wi ęc istotnych negatywnych oddziaływa ń na stan zasobów przyrodniczych Parku. Prowadzone badania wód spływaj ących z dróg krajowych (o znacznym obci ąż eniu ruchem) wykazuj ą, że nie s ą przekraczane dopuszczalne warto ści st ęż enia zanieczyszcze ń (zawiesina i substancje ropopochodne). Niestety, przepisy nie okre ślaj ą dopuszczalnego st ęż enia zanieczyszcze ń, których źródłem mog ą by ć substancje stosowane do zimowego utrzymania dróg i zapobiegaj ące ślisko ści. Brak jest krajowych danych w tej sprawie. Wyniki bada ń zagranicznych wykazuj ą, że rodzaj i skład stosowanych preparatów mo że mie ć znaczenie zwłaszcza dla biologii drzew. Obszar BPK znajduje się w poło żeniu, które w perspektywie najbli ższych 10 – 15 lat ulegnie istotnym zmianom. Zmiany te wynikaj ą z przebiegu strategicznych korytarzy transportowych. Od północy – korytarz transeuropejski II (z autostrad ą A-2), od wschodu – VI (z drog ą nr 8) od zachodu – obecnie posiadaj ąca stosunkowo małe znaczenie i przenosz ąca niewielkie potoki ruchu droga krajowa nr 70, która wobec powi ązania jej z autostrad ą prawdopodobnie zyska na znaczeniu. Dodatkowo, obszar BPK przecinają drogi o znaczeniu wojewódzkim i powiatowym oraz wa żne linie kolejowe. Wobec zamierze ń samorz ądów gmin dotycz ących umo żliwienia lokalizacji centrów logistycznych w rejonie skrzy żowania autostrad A-2 i A-1 (poło żonego wprawdzie z dala od omawianego obszaru Parku) mo żna prognozowa ć zwi ększone zainteresowanie inwestorów rejonem m.in. Skierniewic i Łowicza, co mo że wpływa ć na urbanizacj ę tych terenów.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 222 Operat zagospodarowania przestrzennego

14 INFRASTRUKTURA KOMUNALNA Poziom rozwoju infrastruktury technicznej, uznawany jest powszechnie za jeden z najistotniejszych czynników wpływaj ących na podejmowanie decyzji lokalizacyjnych przez inwestorów. Jednocze śnie, stopie ń rozwoju infrastruktury wpływa w sposób istotny na kształtowanie warunków bytowych ludno ści, a tak że ma ogromne znaczenie dla ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego. Na infrastruktur ę techniczn ą składaj ą si ę urz ądzenia, sieci przesyłowe i zwi ązane z nimi obiekty świadcz ące niezb ędne i podstawowe usługi dla okre ślonej jednostki przestrzenno- gospodarczej (osiedla, dzielnicy, miasta, zakładu przemysłowego itp.) w zakresie energetyki, dostarczania ciepła i wody, usuwania ścieków i odpadów, transportu, teletechniki itp. W niniejszym opracowaniu przedstawiono diagnoz ę stanu infrastruktury dla obszaru gmin, na terenie których poło żony jest Bolimowski Park Krajobrazowy. Zebrano informacj ę z zakresu: • zaopatrzenia w wod ę; • gospodarki ściekowej; • szeroko poj ętej energetyki, w tym: sieci energetyczne, zaopatrzenia w energi ę ciepln ą oraz stopie ń zgazyfikowania; • gospodarki odpadami. Diagnoz ę stanu infrastruktury komunalnej opracowano na podstawie istniej ących opracowa ń i dokumentów, w tym: • Program ochrony środowiska dla powiatu skierniewickiego (2004); • Plan gospodarki odpadami dla powiatu skierniewickiego (2004); • Strategia rozwoju powiatu skierniewickiego na lata 2000-2006 (z pó źniejszymi zmianami); • Program ochrony środowiska dla powiatu żyrardowskiego (2004); • Plan gospodarki odpadami dla powiatu żyrardowskiego (2004); • Strategia rozwoju powiatu żyrardowskiego (2005); • Plan rozwoju lokalnego powiatu żyrardowskiego (2005); • Program ochrony środowiska powiatu łowickiego (2004); • Plan gospodarki odpadami dla powiatu łowickiego (2004); • Strategia rozwoju powiatu łowickiego – wersja skrócona (2002); • Program ochrony środowiska dla gminy Kowiesy (2004); • Plan gospodarki odpadami dla gminy Kowiesy (2004); • Strategia rozwoju gminy Kowiesy do roku 2013 – Program rozwoju lokalnego (2004); • Plan gospodarki odpadami dla gminy Nieborów (2005); • Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nieborów (2004); • Program ochrony środowiska dla gminy Nowy Kaw ęczyn (2004); • Plan gospodarki odpadami dla gminy Nowy Kaw ęczyn (2004); • Plan rozwoju lokalnego gminy Nowy Kaw ęczyn na lata 2004-2013 (2004); • Program ochrony środowiska dla gminy Puszcza Maria ńska (2005);

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 223 Operat zagospodarowania przestrzennego

• Plan gospodarki odpadami dla gminy Puszcza Maria ńska (2005); • Strategia rozwoju lokalnego gminy Puszcza Maria ńska - streszczenie (2002); • Plan rozwoju lokalnego gminy Puszcza Maria ńska na lata 2004-2006 oraz na nast ępny okres programowania Unii Europejskiej – na lata 2007-2013 (2004); • Program ochrony środowiska dla gminy Skierniewice (2004); • Plan gospodarki odpadami dla gminy Skierniewice (2004); • Strategia rozwoju gminy Skierniewice (2004); • Plan rozwoju lokalnego gminy Skierniewice na lata 2004-2013 (2004); • Program ochrony środowiska dla gminy Wiskitki (2004); • Plan gospodarki odpadami dla gminy Wiskitki (2004); • Plan rozwoju lokalnego gminy Wiskitki na lata 2004-2013 (2004); • Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Skierniewice w latach 2004-2011; • Strategia rozwoju miasta Skierniewice na lata 2000-2015 – synteza (2000 r.); • Studium uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych w województwie mazowieckim: Bolimowski Park Krajobrazowy (2005); • Diagnoza województwa łódzkiego, Tom III – Sfera funkcjonalno-przestrzenna (2005). Dane liczbowe zostały zaczerpni ęte tak że z baz danych regionalnych Głównego Urz ędu Statystycznego. Do wszystkich gmin wysłano ankiet ę dotycz ącą infrastruktury komunalnej. Wypełnione ankiety otrzymano tylko od czterech gmin. Nie pozwoliło to na pokazanie stanu zaopatrzenia Usunięto: trzech w infrastruktur ę fragmentów gmin wchodz ących w granice Parku. Dane z ankiet zostały uwzgl ędnione w zestawieniach tabelarycznych oraz w opisach.

14.1 Gospodarka wodno-ściekowa

Na komunaln ą infrastruktur ę techniczn ą w zakresie gospodarki wodno-ściekowej składaj ą si ę: − urz ądzenia wodoci ągowe obejmuj ące: uj ęcia wody ze stacjami wodoci ągowymi (stacje uzdatniania wody) i system wodoci ągowy z przył ączami do indywidualnych odbiorców, − urz ądzenia kanalizacyjne obejmuj ące sie ć kanalizacyjn ą oraz oczyszczalnie ścieków. Oprócz w/w urz ądze ń komunalnych wyst ępuj ą obiekty zakładowe (zakładów u żyteczno ści publicznej i przedsi ębiorstw).

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 224 Usunięto: bd

Sformatowano ... [1] Usunięto: bd Operat zagospodarowania przestrzennego Sformatowano ... [2] Usunięto: Bd

14.1.1 Zaopatrzenie w wod ę Sformatowano ... [3] Usunięto: bd

Tab. 47. Zestawienie danych dotycz ących infrastruktury technicznej w zakresie zaopatrzenia w wod ę Sformatowano ... [4] 3 3 Powiat Liczba Liczba stacji Długo ść sieci Liczba przył ączy Liczba Zu życie wody [dam ] Usunięto: 709 … ... [5] mieszka ńców wodoci ągowych wodoci ągowej [km] mieszka ńców Sformatowano korzystaj ących z ... [6] 3 sieci Usunięto: 225 … ... [7] Ogółem Na Ogółem Na Ogółem Na Ogółem Na Ogółem Na Ogółem Na Sformatowano ... [8] terenie terenie terenie terenie terenie terenie Usunięto: bd Parku i Parku i Parku i Parku i Parku i Parku i Sformatowano otuliny otuliny otuliny otuliny otuliny otuliny ... [9] Usunięto: 160 3 Skierniewicki 49 000 360 3 1 0 153,8 2 11 3 3895 2 65 3 45020 2 350 3 1597,7 2 12,4 3 (grodzki) Sformatowano ... [10] Skierniewicki 38202 1427 3 27 0 604,2 2 53,1 3 9085 2 650 3 29354 2 9993 1005,8 2 27,2 3 Usunięto: bd (ziemski) Bolimów 4080 1 252 1 21 0 89,7 1 19,8 1 1356 1 276 1 4080 1 252 1 181,4 1 11,2 1 Sformatowano ... [11] 88,9 2 1342 2 3425 2 119,4 2 Usunięto: bd 1 1 1 2 1 2 3 Skierniewice 6740 306 2 0 132,4 13,2 1456 218 4756 450 113,2 3,8 Sformatowano ... [12] Nowy 3324 1 372 1 3 0 93,5 2 15,6 1 873 1 132 1 2687 1 173 1 102,2 1 6,4 1 Usunięto: bd 2 Kaw ęczyn 809 Sformatowano ... [13] Kowiesy 3070 578 3 2 0 51,7 2 4,5 3 487 2 79 3 659 2 124 3 30,8 2 5,8 3 Usunięto: bd 3 2 3 2 3 2 3 2 3 Żyrardowski 74328 3884 24 3 553,5 40 9066 1332 58411 2607 2180,4 92,9 Sformatowano ... [14] Wiskitki 9358 2464 3 1 0 210 26 3 1939 2 720 3 6559 2 1698 3 272 2 70,4 3 Usunięto: - 3 2 3 2 3 3 2 3 Puszcza 8046 1420 8 3 99,6 14 1955 612 6036 909 149,2 22,5 Sformatowano ... [15] Maria ńska Usunięto: bd Łowicki 83408 179 3 155 1 1057,8 2 73 14597 2 62 3 73025 2 152 3 3285 2 8,0 3 Sformatowano ... [16] 3 2 3 3 2 3 2 3 Nieborów 9500 179 6 1 129 7 2372 62 8210 152 436,1 8,0 Usunięto: bd 1 – dane z ankiet Sformatowano ... [17] 2 – GUS 2005 Usunięto: bd 3 – dane szacunkowe Sformatowano Pozostałe dane z programów ochrony środowiska dla gmin ... [18] Usunięto: bd

Sformatowano ... [19] Usunięto: bd Sformatowano ... [20] Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 225 Usunięto: bd

Sformatowano ... [21] Usunięto: -

Sformatowano ... [22] Operat zagospodarowania przestrzennego

Tab. 48. Główne uj ęcia wody na cele komunalne Powiat Miejscowo ść Lokalizacja w Poziom Zasoby Wydajno ść Gmina Parku i otulinie wodono śny dyspozycyjne [m 3/ /h] 3 Tak / Nie [m /h] [m 3/d] Skierniewicki (grodzki) Skierniewice Nie Q bd 258,0 m 3/h Nie T bd 140,0 m 3/h Nie K bd 147,0 m 3/h Nie K bd 350,0 m 3/h Skierniewicki (ziemski) Bolimów Bolimów Nie Q 43,0 21 m 3/h – 25 m3/h Kol. Wola Szydłowiecka Nie Q 42,0 42 m 3/h Skierniewice Dębowa Góra Nie Q 48,0 33 m 3/h 48,0 209 m 3/d Józefatów Nie T 9,6 30 m 3/h 30,0 187 m 3/d z miasta Skierniewice Nie bd bd 92,1 dam 3 Nowy Nie T 30,0 30 m 3/h Kaw ęczyn 552 m 3/d Nie Q 80,0 47,6 m 3/h 664 m 3/d Nowy Kaw ęczyn Nie T 33,0 33 m 3/h 600 m 3/d Kowiesy Uj ęcia prywatne - 17 uj ęć bd bd 299,6 (19 studnie) Michałowice Nie bd bd 19 m 3/d Nie bd bd 952 m 3/d Żyrardowski Wiskitki Feliksów Nie Q 325,0 100,0 m 3/h Kozłowice Nowe 80,0 m 3/h Sokule Nie Q 3 (uj ęcie dla miasta 1034,0 500,0 m /h Żyrardowa) Puszcza Bartniki Nie Q 54,0 54,0 m 3/h Maria ńska Budy Zaklasztorne Nie Q 18,0 18,0 m 3/h Kamion (2) Nie Q 8,5 8,5 m 3/h Łajszczew Stary Nie Q 20,0 10,5 m 3/h Michałów Nie Q 18,0 18,0 m 3/h Mrozy Tak Q 100,0 36,3 m 3/h Olszanka (2) Tak Q 4,0 4,0 m 3/h Puszcza Maria ńska (2) Tak Q 28,0 11,0 m 3/h

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 226 Operat zagospodarowania przestrzennego

Łowicki Nieborów Bełchów Nie bd 72 30 m 3/h 42 m 3/h Mysłaków Nie bd 50 50 m 3/h Sypie ń Nie bd 18 18 m 3/h Kompina Nie bd 55 55 m 3/h Bobrowniki Nie bd 42 42 m 3/h Nieborów Tak bd 44,7 44,7 m 3/h Dane z ankiet oraz programów ochrony środowiska

Porównuj ąc dane GUS z 2005 roku oraz z poprzednich lat, a tak że z danymi z programów i strategii wida ć wyra źny wzrost wska źników dotycz ących zbiorowego zaopatrzenia w wod ę. Poni żej przedstawiono wykres przedstawiaj ący zró żnicowanie poziomu zwodoci ągowania poszczególnych gmin (wraz z powiatami) oraz wykres przedstawiaj ący relacj ę długo ści sieci wodoci ągowej do liczby ludno ści korzystaj ącej z sieci. Dla wi ększo ści gmin stopie ń zwodoci ągowania jest zbli żony do wska źników dla województwa mazowieckiego (61,5% dla obszarów wiejskich) oraz województwa łódzkiego (78,3%). Jedynie ma ni ższy wska źnik – około 43%. Z wykresów mo żna tak że wyci ągn ąć wniosek, że istniej ąca sie ć wodoci ągowa w gminach nie jest jeszcze w pełni obci ąż ona.

Rys. 56. Stopie ń zwodoci ągowania gmin i powiatów w porównaniu do długo ści sieci wodoci ągowej

1200 100

90 1000 80

70 800 60

600 50 % km

40 400 30

20 200 10

0 0 Powiat Powiat Powiat Powiat Łowicki Gmina Wiskitki Gmina Gmina Puszcza Gmina Nowy Gmina Nieborów Gmina Kowiesy Gmina Bolimów Żyrardowski Skierniewicki Skierniewicki Skierniewice Maria ńska Kaw ęczyn (ziemski) (grodzki)

dlugo ść sieci stopie ń zwodoci ągowania

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 227 Operat zagospodarowania przestrzennego

Rys. 57. Relacja długo ści sieci wodoci ągowej do liczby korzystaj ących mieszka ńców

1200 80000

70000 1000

60000

800 50000 cy ń 600 40000 km

30000 mieszka 400

20000

200 10000

0 0 Powiat Powiat Powiat Powiat Łowicki Gmina Wiskitki Gmina Gmina Puszcza Gmina Nowy Gmina Nieborów Gmina Kowiesy Gmina Bolimów Żyrardowski Skierniewicki Skierniewicki Skierniewice Maria ńska Kaw ęczyn (ziemski) (grodzki) długo ść sieci mieszka ńcy korzystaj ący z sieci

Tab. 49. Roczne zu życie wody Powiat Gmina Roczne zu życie wody z sieci wodoci ągowej [m 3 na jednego mieszka ńca/rok] Skierniewicki (grodzki) 35,4 Skierniewicki (ziemski) 34,3 Bolimów 34,8 (24 1) Skierniewice 23,8 Nowy Kaw ęczyn 38,0 (na terenie Parku i otuliny – 37,1 1) Kowiesy 15,9 1 Żyrardowski 37,3 Wiskitki 41,5 Puszcza Maria ńska 24,7 Łowicki 45,0 Nieborów 53,1 1 – dane z ankiet Pozostałe dane na podstawie danych GUS 2005

Roczne zu życie wody na jednego mieszka ńca w województwie łódzkim dla terenów wiejskich wynosi 27,9 m 3, natomiast dla województwa mazowieckiego wska źnik ten wynosi 21,5 m 3 (Dane GUS 2004). Porównuj ąc powy ższe dane z ostatni ą tabel ą mo żna zauwa żyć, że wska źnik ten jest wy ższy dla omawianych gmin, natomiast dla dwóch gmin (Wiskitki – 41,5 m3 oraz Nieborów – 53,1 m 3) jest bardziej zbli żony do wska źników zu życia wody dla obszarów miejskich (dla województwa łódzkiego wynosi on 40,2 m 3, natomiast dla województwa mazowieckiego 45,1 m 3). Poni żej przedstawiono wykres przedstawiaj ący zale żno ść rocznego zu życia wody przez jednego mieszka ńca korzystaj ącego z sieci wodoci ągowej do stopnia zwodoci ągowania w gminie.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 228 Operat zagospodarowania przestrzennego

Rys. 58. Roczne zu życie wody z sieci w przeliczeniu na jednego mieszkańca na tle stopnia zwodoci ągowania

100 60

90 50 80

70 40 m

60 3 /rok /rok

% 50 30

40 20 30

20 10 10

0 0 Powiat Powiat Powiat Powiat Łowicki Gmina Wiskitki Gmina Gmina Puszcza Gmina Nowy Gmina Nieborów Gmina Kowiesy Gmina Bolimów Żyrardowski Skierniewicki Skierniewicki Skierniewice Maria ńska Kaw ęczyn (ziemski) (grodzki) stopie ń zwodoci ągowania zu życie wody na jednego mieszka ńca

Powiat skierniewicki Gmina Kowiesy Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosi 51,7 km. Do sieci przył ączonych jest obecnie jedynie około 40% gospodarstw (wg danych GUS za 2005 rok stopie ń zwodoci ągowania w gminie to jedynie 22%). Na terenie Gminy Kowiesy zarejestrowanych jest 17 uj ęć prywatnych (19 studni) oraz 2 uj ęcia wód podziemnych na potrzeby sieci wodoci ągowej zlokalizowane w Michałowicach oraz Starym Wylezinie. Na terenie wsi Stary Wylezin znajduje si ę stacja wodoci ągowa, która wykorzystywana jest w ok. 40%. Uj ęcia wód na potrzeby sieci oraz stacja wodoci ągowa znajduj ą si ę poza obszarem Parku.

Gmina Nowy Kaw ęczyn Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosi 82,4 km. Do sieci podłączonych jest 84% wszystkich gospodarstw domowych oraz wszystkie cztery działaj ące w gminie zakłady produkcyjne. Stan techniczny sieci na długo ści 73,6 km jest dobry, natomiast pozostała cz ęść (8,8 km) zbudowana jest z rur azbestowo-cementowych, które nale ży wymienić. Gmina posiada 3 uj ęcia poboru wód podziemnych dla zbiorczych wodoci ągów wiejskich. Wszystkie eksploatowane uj ęcia znajduj ą si ę poza granicami Parku i otuliny. Uj ęcie Krasowiec - wydajno ść eksploatacyjna wynosi 30 m³/h. Uj ęcie składa si ę ze studni wierconej o gł ęboko ści 138 m ujmuj ącej wod ę z utworów trzeciorz ędowych. Uj ęcie Trzcianna - wydajno ść eksploatacyjna wynosi 80 m³/h. Uj ęcie składa si ę ze studni wierconej o gł ęboko ści 47 m ujmuj ącej wod ę z utworów czwartorz ędowych. Uj ęcie Nowy Kaw ęczyn - uj ęcie składa si ę z dwóch studni wierconych ujmuj ących wody z poziomu trzeciorz ędowego: Nr 1 o gł ęboko ści 150,0 m i wydajno ści eksploatacyjnej Q e = 38,6 m³/h, Nr 2 o gł ęboko ści 158,0 m i wydajno ści eksploatacyjnej Q e = 33,0 m³/h.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 229 Operat zagospodarowania przestrzennego

Gmina posiada równie ż 5 aktualnie nie eksploatowanych studni gł ębinowych w nast ępuj ących lokalizacjach: wydajno ść 25,5 m³/h, wydajno ść 15,5 m³/h, Rawiczów wydajno ść 5,5 m³/h, Stary Rz ędków wydajno ść 17 m³/h, Raducz wydajno ść 90 m³/h. Ponadto, na terenie gminy znajduj ą si ę dwa uj ęcia zakładowe, s ą to: uj ęcie O środka 3 Szkoleniowego Biura Ochrony Rz ądu w Raduczu (o wydajno ści: Q śr.d = 254 m /d, Q maxh = 24 m3/h) oraz uj ęcie Kwiaciarskiego Zakładu Do świadczalnego Instytutu Sadownictwa 3 i Kwiaciarstwa Nowy Dwór S.A. w Nowym Dworze (o wydajno ści Q śr.d = 36 m /d – studnia 3 Nr 1 i Q śr.d = 155 m /d – studnie Nr 2 i 3 ). Zasoby wód podziemnych w gminie zaspokajaj ą potrzeby bytowe jej mieszka ńców, jak równie ż pozwalaj ą prowadzi ć zrównowa żon ą gospodark ę roln ą oraz działalność produkcyjno - usługow ą. Gospodarka zasobami wodnymi winna by ć jednak oszcz ędna, a lokalizowanie na terenie gminy inwestycji wodochłonnych nie jest wskazane. Z trzech eksploatowanych uj ęć tylko uj ęcie Trzcianna posiada jeszcze zapas dyspozycyjny.

Gmina Skierniewice Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosi 132,4 km. Z sieci tej korzystaj ą mieszka ńcy 24 wsi. Bez sieci wodoci ągowej w obecnej chwili pozostaj ą wsie: Pami ętna, Wólka Strobowska oraz wsie w granicach Parku i otuliny: , Borowiny i Ruda. Źródłem zaopatrzenia w wod ę s ą stacje wodoci ągowe we wsiach D ębowa Góra i Józefatów – obie lokalizacje poza granicami Parku i otuliny. Stacja w Józefatowie zasila w wod ę nast ępuj ące wsie: Józefatów, Julków, , Nowy Ludwików, Brzozów, Pruszków, Rzeczków, Żelazna, Stare Rowiska, , Zalesie i słu ży głównie do pokrycia zapotrzebowania na wod ę mieszka ńców w/w wsi, inwentarza, zakładów usługowych i przemysłowych, szkoły oraz o środka zdrowia. Rzeczywista średnioroczna produkcja wody w roku 2003 ukształtowała si ę na poziomie 187 m3/dob ę. Uj ęcie wodoci ągu wiejskiego w Józefatowie składa si ę obecnie z dwóch studni wierconych ujmuj ących wod ę z otworów trzeciorz ędowych, o gł ęboko ści odpowiednio: 77,0 m i 152,50 m. Stacja we wsi D ębowa Góra pokrywa aktualnie potrzeby socjalno – bytowe mieszka ńców wsi Dębowa Góra, Ludwików, Rzymiec, Strobów, Balcerów oraz zlokalizowanych na ich terenie obiektów u żyteczno ści publicznej, a tak że kilku firm. Rzeczywista średnioroczna produkcja wody w roku 2003 ukształtowała si ę na poziomie 209 m 3/dob ę. Uj ęcie wód podziemnych wodoci ągu wiejskiego w D ębowej Górze składa si ę z dwóch studni gł ębinowych ujmuj ących czwartorz ędowy poziom wodono śny. Mieszka ńcy północnej cz ęś ci gminy Skierniewice, tj. miejscowo ści: , Mokra, , Samice, Miedniewice, Miedniewice Topola, , zasilani s ą przez stacje uzdatniania wody zlokalizowane na terenie miasta Skierniewice, a administrowane przez Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji WOD-KAN Sp. z o.o. jest odbiorc ą wody od Zakładu WOD-KAN, a nast ępnie dostarcza j ą na potrzeby

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 230 Operat zagospodarowania przestrzennego swoich mieszka ńców. Długo ść sieci rozdzielczej na tym terenie wynosi 41,0 km. W 2003 roku zakupiono ł ącznie 105,94 dam 3 wody, z czego woda dostarczona dla odbiorców ukształtowała si ę na poziomie 92,1 dm 3. Stacja te zlokalizowana jest w bliskim s ąsiedztwie otuliny Parku. Liczba przył ączy indywidualnych do miejskiej stacji wynosi 910 i jest prawie dwukrotnie wy ższa ni ż ł ączna liczba przył ączy ze stacji w Józefatowie (282) i D ębowej Górze (264).

Gmina Bolimów Na obszarze gminy Bolimów około 100% ludno ści przył ączonej jest do sieci wodoci ągowej (dane na podstawie ankiety, z danych GUS za 2005 r. wska źnik ten szacowany był na poziomie 84%). Sie ć wodoci ągowa zaopatrywana jest z 2 uj ęć znajduj ących si ę poza granicami Parku. Wszyscy mieszka ńcy na terenie Parku zaopatrywani s ą w wod ę z sieci, z której dodatkowo korzystaj ą tak że działkowicze. Zu życie wody z sieci na terenie Parku wynosi zaledwie 6,2% całkowitego zu życia wody w gminie.

Powiat żyrardowski Gmina Puszcza Maria ńska Obecnie ok. 60% mieszka ńców gminy korzysta z wodoci ągów sieciowych, których długo ść wynosi 99,6 km. Gmina posiada bogate zasoby wód podziemnych głównie pochodzenia czwartorz ędowego, szczególnie w rejonie wsi Mrozy (na obszarze Parku). Rozkład zasobów jest zró żnicowany i w niektórych rejonach gminy odczuwalne mo że by ć ograniczenie wydajno ści istniej ących uj ęć wody. Tak jest m.in. w rejonie Starego Łajszczewa, Kamiona i Puszczy Maria ńskiej, gdzie konieczne było uj ęcie wód trzeciorz ędowych. Wody podziemne s ą z reguły dobrej jako ści i wymagaj ą jedynie usuni ęcia zwi ązków żelaza i manganu wyst ępuj ących w nadmiernych ilo ściach. Stacje Uzdatniania Wody s ą zlokalizowane w Bartnikach, Budach Zaklasztornych, Puszczy Maria ńskiej, Michałowie, Olszance, Łajszczewie, Kamionie i Mrozach. Trzy z nich, zlokalizowane w Puszczy Maria ńskiej, Olszance i Mrozach le żą na terenie Parku. Około 1500 mieszka ńców korzysta z wodoci ągów lokalnych wydobywaj ąc płytko zalegaj ące wody tzw. podskórne charakteryzuj ące si ę podwy ższon ą zawarto ści ą zarówno żelaza i manganu, jak i azotanów.

Gmina Wiskitki We wszystkich miejscowo ściach gminy Wiskitki istnieje sie ć wodoci ągowa (łaczna długo ść 210 km); stopie ń zwodoci ągowania gminy wynosi 70%. Teren gminy zaopatrywany jest w wod ę ze stacji wodoci ągowych zlokalizowanych we wsiach: Sokule, Feliksów i Nowe Kozłowice. Stacje wodoci ągowe zlokalizowane s ą poza obszarem Parku. Wybudowana sie ć wodoci ągowa w cało ści zaspokaja potrzeby mieszka ńców i pozwala na dystrybucj ę wody w wymaganej ilo ści i pod odpowiednim ci śnieniem, a do najmniej korzystnie zlokalizowanych rejonów obszaru zasilania woda doprowadzana jest dwustopniowym systemem pompowania.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 231 Operat zagospodarowania przestrzennego

Powiat łowicki Nieborów Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosi 129 km. Pokrycie zapotrzebowania na wod ę zapewnia 6 uj ęć (tabela 50).

Tab. 50. Uj ęcia wody na terenie gminy Nieborów Wyszczególnienie Uj ęcia Bełchów Mysłaków Sypie ń Kompina Bobrowniki Nieborów Pozwolenie na pobór: 3 -Qmax / m /h 37,3 41,0 13,8 18,1 42,0 42,3 3 -Qmax / m /d 437,0 553,0 156,0 259,0 801,0 581,0 Zasoby zatwierdzone - 72 50 18 55 42 44,7 m3/h Wydajno ść studni m 3/h: - nr 1 30 50 18 55 42 44,7 - nr 2 42 55 42 40 Gł ęboko ść studni w m: - nr 1 88 128 31 75 88 31,5 - nr 2 83,5 66,5 90 40 Uj ęcie w Nieborowie zlokalizowane jest na obszarze Parku. Wszystkie uj ęcia posiadaj ą 8-metrowe strefy ochronne.

Aktualnie wykonywana jest sie ć wodoci ągowa w Michałówku i Chyle ńcu, ostatnich wsiach, w których takich sieci nie było. Obie wsie le żą w obr ębie Parku i otuliny. Obiekty Muzeum Narodowego w Nieborowie zaopatrywane s ą z własnego uj ęcia wody o niewielkiej wydajno ści. Sie ć Muzeum Narodowego jest spi ęta z sieci ą Nieborowa, umo żliwiaj ącą okresowe zasilanie w sytuacji niedoborów we własnym uj ęciu.

Miasto Skierniewice Stan zwodoci ągowania miasta wynosi 94%. Długo ść sieci magistralnej wynosi 1,3 km, natomiast rozdzielczej 144,2 km (wg danych GUS długość całej sieci miejskiej wynosi 153,8 km). Ogólny pobór wody w ci ągu 2002 r. wyniósł 3011,6 tys. m 3. Do 2007 roku planowana jest budowa 7,8 km sieci wodoci ągowej, co pokryje 100 % zapotrzebowania miasta w wod ę. Miasto posiada jedn ą stacj ę uzdatniania wody o wielko ści poboru do 600 m 3/h. Jednym z działa ń w zakresie poprawy czysto ści wód jest modernizacja stacji uzdatniania wody planowana do roku 2009. Wynikaj ący z modernizacji efekt ekologiczny polega na podwy ższeniu jako ści wody, obni żeniu hałasu oraz oszcz ędno ści w zu życiu energii elektrycznej. Poni żej przedstawiono wykres pokazuj ący długo ść sieci wodoci ągowej w omawianych gminach oraz wska źnik zu życia wody w m 3/km sieci. Wska źnik ten dla wi ększo ści gmin jest bardzo zbli żony mimo ró żnej długo ści sieci w gminie. Wyra źnie tak że wida ć, że w mie ście Skierniewice oraz w gminie Nieborów sie ć jest zag ęszczona w wi ększym stopniu ni ż w innych gminach.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 232 Operat zagospodarowania przestrzennego

Rys. 59. Długo ść sieci wodoci ągowej oraz wska źnik zu życia wody w m 3/km sieci

1200 12000,0

1000 10000,0

800 8000,0 m 3 600 6000,0 /km km

400 4000,0

200 2000,0

0 0,0 Powiat Powiat Gmina Bolimów Gmina Gmina Nowy Gmina Kowiesy Powiat Gmina Wiskitki Gmina Puszcza Powiat Łowicki Gmina Nieborów Skierniewicki Skierniewicki Skierniewice Kaw ęczyn Żyrardowski Maria ńska (grodzki) (ziemski) długo ść sieci [km] zu życie wody m3/km sieci

14.1.2 Gospodarka ściekowa

W ci ągu ostatnich kilkunastu lat nast ąpiło zwi ększenie ilo ści ścieków wytwarzanych w gospodarstwach domowych na terenie gmin. W kolejnych latach nale ży spodziewać si ę stałego systematycznego wzrostu ilo ści wytwarzanych ścieków na obszarze gmin, na co b ędą składały si ę nast ępuj ące czynniki: - wzrost zu życia wody na cele bytowe w zwi ązku z rozwojem sieci wodoci ągowej; - wzrost liczby mieszka ńców w wyniku realizowanych inwestycji mieszkaniowych i letniskowych w niektórych gminach; - poprawa wyposa żenia gospodarstw domowych w urz ądzenia zu żywaj ące wod ę. Budowa urz ądze ń do odbioru i oczyszczania ścieków nie towarzyszy jednak w odpowiedniej skali budowie wodoci ągów. Ze wzgl ędu na fakt, że proces budowy sieci wodoci ągowych w zasadzie dopiero obecnie jest w wi ększo ści gmin mocno zaawansowany lub ko ńczony, nale ży przewidywa ć stopniowy rozwój inwestowania w zakresie gospodarki ściekowej. Jest to o tyle istotne, że cz ęść ścieków powstaj ących na terenie gmin w sposób nie kontrolowany trafia bezpo średnio do środowiska – jest wywo żona na pola, do lasów, rowów melioracyjnych. Tak że cz ęść szamb nie jest w pełni szczelna i ścieki z nich trafiaj ą do gleby zanieczyszczaj ąc wody powierzchniowe i gruntowe. Na terenie gmin pozostaje nadal nierozwi ązany problem oczyszczania i odprowadzania wód deszczowych. Rosn ący stopie ń motoryzacji oraz bardzo intensywny ruch samochodowy powoduje, i ż wody opadowe po spłyni ęciu z chodników, jezdni i utwardzonych dróg s ą silnie zanieczyszczone produktami ropopochodnymi. Oprócz tego typu zanieczyszcze ń wody te zawieraj ą tak że szereg innych zwi ązków spłukiwanych z powierzchni nieprzesi ąkliwych, co powoduje, i ż po przedostaniu si ę do gruntu, wpływaj ą negatywnie na stan czysto ści wód podziemnych.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 233 Operat zagospodarowania przestrzennego

Tab. 51. Zestawienie ogólne dotycz ące infrastruktury gospodarki ściekowej Powiat Gmina Komunalne oczyszczalnie ścieków Długo ść sieci Przykana- Ludno ść kanalizacyjnej liki korzystaj ąca [km] z sieci Skierniewicki Urz ąd Miasta w Skierniewicach 103,3 2 2906 2 41557 2 (grodzki) Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji „WOD-KAN” Sp. z o.o. Oczyszczalnia ścieków w Mokrej Prawej Skierniewicki 22,1 2 636 2 2511 2 (ziemski) Bolimów Bolimowska Wie ś 7,3 1 312 2 906 1 Urz ąd Gminy w Bolimowie 9,6 2 796 2 Skierniewice - 0 0 0 Nowy Nowy Dwór 0,4 1 51 114 1 Kaw ęczyn Urz ąd Gminy Nowy Kaw ęczyn Kowiesy - 0 0 0 Żyrardowski 113,1 2 2548 2 39447 2 Wiskitki - 0 0 0 Puszcza 2 oczyszczalnie: w Bartnikach i 19,5 2 355 2 1172 2 Maria ńska Puszczy Maria ńskiej Łowicki 83,4 2 2130 2 28061 2 Nieborów - 0 0 47 2 (lokalne sieci) 1 – Dane z ankiet 2 – GUS 2005

Rys. 60. Stopie ń skanalizowania oraz długo ść sieci kanalizacyjnej

90,0 120

80,0

100

70,0

60,0 80

50,0

% 60 km 40,0

30,0 40

20,0

20

10,0

0,0 0 Powiat Powiat Powiat Powiat Łowicki Gmina Wiskitki Gmina Gmina Puszcza Gmina Nowy Gmina Nieborów Gmina Kowiesy Gmina Bolimów Żyrardowski Skierniewicki Skierniewicki Skierniewice Maria ńska Kaw ęczyn (ziemski) (grodzki)

długo ść sieci kanalizacyjnej stopie ń skanalizowania

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 234 Operat zagospodarowania przestrzennego

Rys. 61. Porównanie stopnia zwodoci ągowania i skanalizowania w gminach

100

90

80

70

60

% 50

40

30

20

10

0 Powiat Powiat Powiat Powiat Gmina Gmina Gmina Gmina Nowy Gmina Gmina Gmina Żyrardowski Skierniewicki Skierniewicki Łowicki Wiskitki Skierniewice Puszcza Kaw ęczyn Nieborów Kowiesy Bolimów (ziemski) (grodzki) Maria ńska

stopie ń zwodoci ągowania stopie ń skanalizowania

Z powy ższych wykresów wynika, że dla gmin priorytetem powinno by ć uregulowanie gospodarki ściekowej, zwłaszcza w zwi ązku z dalsz ą rozbudow ą sieci wodoci ągowej oraz wzrostem zu życia wody. Spo śród gmin, które posiadaj ą ju ż sie ć kanalizacyjn ą stopie ń skanalizowania jedynie gmina Nowy Kaw ęczyn ma ni ższy wska źnik skanalizowania (3,3 %) ni ż średnio dla gmin w województwie łódzkim (9,1 % dla obszarów wiejskich). Gmina Bolimów znacznie przekracza ten wska źnik (22%), podobnie jest w przypadku gminy Puszcza Maria ńska (14%), która przekracza średni wska źnik dla województwa mazowieckiego (10,3%).

Powiat skierniewicki Gmina Kowiesy W gminie Kowiesy nie uregulowano do tej pory gospodarki ściekowej – brak jest zbiorczej sieci kanalizacyjnej. Powstałe ścieki gromadzone s ą w 598 zinwentaryzowanych zbiornikach bezodpływowych, z których korzysta około 3000 mieszka ńców. Na terenie gminy nie funkcjonuj ą tak że przydomowe oczyszczalnie ścieków. W najbli ższych latach (w perspektywie do ko ńca 2007 r.) planowane jest wybudowanie 20 km sieci kanalizacyjnej wraz z oczyszczalni ą ścieków w Kowiesach. Na obszarach z rozproszon ą zabudow ą planuje si ę inwestowanie w przydomowe oczyszczalnie ścieków (do 2007 roku planuje si ę realizacj ę 20 takich obiektów).

Gmina Nowy Kaw ęczyn Według uzyskanych informacji z ankiet długo ść komunalnej sieci kanalizacji sanitarnej na obszarze gminy wynosi jedynie 0,4 km. Jest to była sie ć przyzakładowa przy oczyszczalniach KZD Nowy Dwór i BOR w Raduczu, która została przej ęta i jest obsługiwane przez gmin ę (ł ączna długo ść sieci przyzakładowej wynosi 3,6 km). Przepustowo ść oczyszczalni wynosi 50 m3/d, a ilo ść przyjmowanych ścieków to 26 m 3. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Rawka.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 235 Operat zagospodarowania przestrzennego

Na terenie gminy zlokalizowane s ą oczyszczalnie zakładowe: • oczyszczalnia O środka Szkolenia Biura Ochrony Rz ądu w Raduczu o przepustowo ści 70 m 3/d; oczyszczalnia jest w dobrym stanie technicznym i jest wykorzystywana w niewielkim stopniu; obecnie s ą prowadzone rozmowy nad mo żliwo ści ą wykorzystania oczyszczalni do oczyszczania ścieków z terenu gminy; • oczyszczalnia SKR-u w Nowym Kaw ęczynie o przepustowo ści 25 m 3/d; obsługuje tylko budynek administracyjny SKR, w którym znajduje si ę równie ż siedziba Urz ędu Gminy. Ze wzgl ędu na znikomy stopie ń skanalizowania gminy przy równoczesnym du żym stopniu zwodoci ągowania budowa sieci kanalizacyjnej jest jednym z priorytetów gminy na przyszłe lata.

Gmina Skierniewice Na terenie gminy Skierniewice, we wsi Mokra Prawa zlokalizowana jest du ża oczyszczalnia ścieków zarz ądzana przez Miasto Skierniewice i poł ączona z sieci ą kanalizacji sanitarnej i 3 ogólnospławnej w tym mie ście. Aktualnie przepustowo ść jej wynosi Q max = 34 000 m /d w porze suchej. Na terenie gminy Skierniewice nie ma sieci kanalizacji sanitarnej. Istnieje natomiast kilka małych oczyszczalni ścieków pracuj ących na potrzeby lokalne (tabela 52).

Tab. 52. Lokalne oczyszczalnie ścieków w gminie Skierniewice Lp. Typ oczyszczalni Lokalizacja 3 1. Osadnik OGM-7 + filtr piaskowy Q max = 20m /d Ośrodek Wypoczynkowy Chor ągwi ZHP w Skierniewicach w Budach Grabskich 3 2. TURBOREAKTOR Q max = 55 m /d Ośrodek „Sosenka“ w Budach Grabskich 3 3. Filtr piaskowy Q max = 7,5 m /d Gimnazjum w Żelaznej 3 4. KOS-2 Q max = 50 m /d Sadowniczy Zakład Do świadczalny w D ąbrowicach 3 5. ENERGOPOL-125 Q max = 30 m /d Pa ństwowy Dom Dziecka „Znicz” w Strobowie

Utylizacja ścieków w gminie, w przewa żaj ącej mierze, oparta jest o szczelne zbiorniki bezodpływowe, z których ścieki wywo żone s ą do oczyszczalni ścieków w Mokrej Prawej. Tworzona przez Urz ąd Gminy ewidencja w/w zbiorników zawiera dane o 450 takich zbiornikach oraz o 26 przydomowych oczyszczalniach ścieków. Z oczyszczalni korzysta 100 mieszka ńców, w tym 15 z terenów Parku i otuliny (4 oczyszczalnie). Usunięto: Tworzona przez Urz ąd Gminy ewidencja w/w zbiorników na koniec 2005 roku Gmina Bolimów zawiera dane o ponad 450 takich zbiornikach oraz o 20 Przez sie ć kanalizacyjn ą obsługiwane jest zaledwie 20% ludności gminy (na podstawie przydomowych oczyszczalniach danych z ankiety – 22,2 %), a ł ączna ilo ść ścieków odprowadzana w 2005 r. wyniosła 28,6 ścieków. ¶ dam 3. Na obszarze gminy jest jedna oczyszczalnia ścieków w Bolimowskiej Wsi zarz ądzana przez Urz ąd Gminy w Bolimowie. Oczyszczalnia znajduje si ę poza granicami Parku.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 236 Operat zagospodarowania przestrzennego

Projektowana przepustowo ść wynosi 240 m 3/d, natomiast przyjmowanych jest 130 m 3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Rawka. Na terenie gminy funkcjonuj ą 2 przydomowe oczyszczalnie ścieków (poza granicami Parku), z których korzysta 8 mieszka ńców, w tym czterech z terenu Parku i otuliny.

Powiat żyrardowski Gmina Puszcza Maria ńska Ścieki powstaj ące na terenie gminy s ą doprowadzane do istniej ących oczyszczalni poprzez sie ć kanalizacyjn ą o ł ącznej długo ści 19,5 km lub gromadzone w zbiornikach bezodpływowych i st ąd wywo żone do oczyszczalni ścieków w Bartnikach lub Puszczy Maria ńskiej. Oczyszczalnie te zapewniaj ą 90% redukcj ę ładunku zanieczyszcze ń. Przepustowo ść oczyszczalni ścieków w Puszczy Maria ńskiej wynosi 150 m 3/dob ę, w Bartnikach 216 m 3/d. Obydwie wymagaj ą modernizacji – pierwsza ze wzgl ędu na przestarzał ą technologi ę, druga – ze wzgl ędu na wzrost ilo ści ścieków.

Gmina Wiskitki Na terenie Gminy Wiskitki brak jest sieci kanalizacji komunalnej, istniej ą jedynie zakładowe sieci kanalizacyjne wraz z oczyszczalniami ścieków. Ścieki z gospodarstw domowych są odprowadzane do bezodpływowych zbiorków – szamb, a nast ępnie wywo żone wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków na terenie miasta Żyrardowa. Gmina planuje budow ę sieci kanalizacyjnej wraz z oczyszczalni ą ścieków w Wiskitkach. Alternatywnym rozwi ązaniem jest tak że budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzaj ącej ścieki z gminy do miejskiej oczyszczalni ścieków w Żyrardowie.

Powiat łowicki Gmina Nieborów Utylizacja ścieków sanitarnych oparta jest o zbiorniki do gromadzenia ścieków z wywozem do najbli ższych oczyszczalni (Łowicz, Skierniewice, Bolimów) lub z utylizacj ą w obr ębie areałów własnych gospodarstw rolnych. Dla niektórych obiektów u żyteczno ści publicznej zastosowano urz ądzenia gromadz ące i podczyszczaj ące ścieki sanitarne wspólne dla kilku budynków poł ączonych lokaln ą sieci ą kanalizacyjn ą (szkoły podstawowe i Muzeum Narodowe). Niewielkie odcinki kanalizacji, odprowadzaj ące podczyszczone wody popłuczne ze stacji uzdatniania wody wyst ępuj ą w Sypieniu i Kompinie. Pozostałe tereny, w cz ęś ci b ędące w graniach Parku i otuliny: Nieborów Wschodni, Nieborów Zachodni, Mysłaków - Janówek, Karolew, Michałówek, Chyleniec, zabudowa rozproszona w Bobrownikach, Bednarach Kolonii, Mysłakowie i Arkadii, pozostaj ą poza systemami komunalnymi. Utylizacja ścieków w tych obszarach wymaga budowy indywidualnych zbiorników do gromadzenia lub indywidualnych przydomowych oczyszczalni.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 237 Operat zagospodarowania przestrzennego

Miasto Skierniewice Komunaln ą oczyszczalni ę ścieków obsługuj ącą miasto eksploatuje Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji „WOD – KAN” sp. z o.o. Oczyszczalnia zlokalizowana jest w miejscowo ści Mokra Prawa, nad rzek ą Łupi ą. Przepustowo ść oczyszczalni wynosi 20000 m 3/db, oczyszczalnia mo że zgodnie z projektem obsługiwa ć maksymalnie 75 250 równowa żnych mieszka ńców (MR), za ś obsługuje średnio w ci ągu roku wi ęcej, bo 92 000 MR (2002 r.). W zwi ązku z powy ższym, podj ęto realizacj ę rozbudowy i modernizacji istniej ącej oczyszczalni. Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ma na celu wdro żenie wysokoefektywnej technologii oczyszczania ścieków ze zintegrowanym biologicznym usuwaniem zwi ązków organicznych i biogennych oraz technologi ę beztlenowej stabilizacji osadów w zamkni ętych komorach fermentacyjnych z wykorzystaniem biogazu oraz utylizacji przefermentowanych, odwodnionych i higienizowanych lub kompostowanych osadów do celów rolniczych. Udział ludno ści korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej w mie ście wynosi 89%. Długo ść sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej wynosi 25,8 km, a sieci sanitarnej: 60,3 km. W latach 2004- 2007 planuje si ę budow ę sieci kanalizacji sanitarnej o długo ści 26,8 km. Długo ść kanalizacji deszczowej wynosi 10 km. Do 2011 r. planowana jest rozbudowa systemu. W oczyszczalni ścieków powstaje rocznie 7-7,5 tys. ton osadów ściekowych. Jest to osad ustabilizowany tlenowo, odwodniony i zhigienizowany popiołem z w ęgla brunatnego. Dotychczasowe badania wykazywały, że osad pod wzgl ędem wła ściwo ści fizycznych, chemicznych i sanitarnych spełnia wszystkie warunki do wykorzystania zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami, w zwi ązku z czym 100% osadu przekazywane jest aktualnie do wykorzystania w rolnictwie (do nawo żenia pól). Plany modernizacji oczyszczalni ścieków zakładaj ą, że osad b ędzie stabilizowany w procesie fermentacji mezofilnej w zamkni ętej komorze fermentacyjnej „WKF”, a nast ępnie odwadniany mechanicznie. Odwodnione osady poddawane b ędą procesowi higienizacji (popiołem z w ęgla brunatnego lub wapnem) albo kompostowania. Zakłada si ę, że wytworzony, zhigienizowany osad ściekowy lub kompost nadal w cało ści b ędzie przekazywany do wykorzystania w rolnictwie.

14.2 Energetyka

Opis infrastruktury energetycznej skupiono na trzech czynnikach: • zaopatrzenia w ciepło; • zaopatrzenia w gaz i stopie ń gazyfikacji; • sieci energetyczne. Przez teren gmin przechodz ą linie średniego napi ęcia (15 kV) oraz wysokiego napi ęcia (110 kV, 220 kV i 400 kV). Linie energetyczne ograniczają mo żliwo ść zabudowy terenu. Dla linii przesyłowych wielko ści terenów wył ączonych z zabudowy wynosz ą: • dla linii o napi ęciu 15 kV – 5 m od skrajnego przewodu, • dla linii o napi ęciu 110 kV – 15 m od skrajnego przewodu,

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 238 Operat zagospodarowania przestrzennego

• dla linii o napi ęciu 220 kV – 26 m od skrajnego przewodu, • dla linii o napi ęciu 400 kV – 33 m od skrajnego przewodu. Przez tereny gmin planowane s ą nowe trasy gazoci ągów. Przy projektowaniu i realizacji ruroci ągów gazowych nale ży uwzgl ędni ć wymagane strefy kontrolne zgodnie z § 9 Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe (Dz. U. Nr 97, poz. 1055), dla których przepisy ustalaj ą: a) gazoci ągi powinny by ć układane w ziemi lub nad ziemi ą, z uwzgl ędnieniem wymaga ń okre ślonych w odr ębnych przepisach; b) dla gazoci ągów układanych w ziemi i nad ziemi ą powinny by ć wyznaczone, na okres eksploatacji gazoci ągu, strefy kontrolowane, których linia środkowa pokrywa si ę z osi ą gazoci ągu; c) w strefach kontrolowanych operator sieci gazowej powinien kontrolowa ć wszelkie działania, które mogłyby spowodowa ć uszkodzenie gazoci ągu; d) w strefach kontrolowanych nie nale ży wznosi ć budynków, urz ądza ć stałych składów i magazynów, sadzi ć drzew oraz nie powinna by ć podejmowana żadna działalno ść mog ąca zagrozi ć trwało ści gazoci ągu podczas jego eksploatacji. Dopuszcza si ę, za zgod ą operatora sieci gazowej, urz ądzanie parkingów nad gazoci ągiem; e) je żeli w planach uzbrojenia podziemnego nie przewidziano, dla gazoci ągów układanych w pasach drogowych na terenach miejskich i wiejskich, stref kontrolowanych o szeroko ści okre ślonej poni żej, nale ży je ustali ć w projekcie budowlanym gazoci ągu; f) szeroko ść stref kontrolowanych, których linia środkowa pokrywa si ę z osi ą gazoci ągu, powinna wynosi ć: • dla gazoci ągów podwy ższonego średniego ci śnienia i gazoci ągów wysokiego ci śnienia, o średnicy nominalnej oznaczonej symbolem „DN”: − do DN 150 wł ącznie - 4 m, − powy żej DN 150 do DN 300 wł ącznie - 6 m, − powy żej DN 300 do DN 500 wł ącznie - 8 m, − powy żej DN 500 - 12 m, • dla gazoci ągów niskiego i średniego ci śnienia - 1 m.

Powiat skierniewicki Gmina Kowiesy Zaopatrzenie w ciepło na terenie gminy odbywa si ę poprzez indywidualne źródła oparte o tradycyjne no śniki energii, nie ma zbiorczego systemu zaopatrzenia w ciepło. Gaz propan – butan rozprowadzany jest przez prywatnych po średników. Zaopatrzenie gospodarstw domowych w energi ę ciepln ą wg stanu na koniec 2002 r. przedstawiało si ę nast ępuj ąco – dane szacunkowe (na 1000 gospodarstw): • ogrzewanie w ęglowe – 98,5% (ogrzewanie mieszane w ęgiel + koks + drewno)

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 239 Operat zagospodarowania przestrzennego

• ogrzewanie drewnem – 1,5%.

Tab. 53. Sposób ogrzewania budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej (szacunkowo) w % (dane z ankiet) Węglowe Olejowe Gazowe Elektryczne Inne (np. drewno) W gminie 56,6 0,2 0,1 0,1 43,0 Na terenie Parku 58,0 - - - 42,0 i otuliny

Gmina Kowiesy nie posiada sieci gazowej. Przez teren gminy przechodzi gazoci ąg wysokiego ci śnienia relacji Mory – Piotrków o nominalnym ci śnieniu 4,0 MPa. Obecnie z gazoci ągu zasilani s ą odbiorcy w Skierniewicach, Żyrardowie, Mszczonowie i Rawie Mazowieckiej. Przez teren gminy przebiega równie ż druga nitka tego gazoci ągu o ci śnieniu nominalnym 6,3 MPa. Odgał ęzienie w kierunku Skierniewic nast ępuje we wsi . Przez teren gminy przebiegaj ą dwie linie elektroenergetyczne 110 kV relacji GPZ Mszczonów – GPZ Huta Zawadzka i GPZ Huta Zawadzka – GPZ Tarczyn. Linie te zasilane s ą przez GPZ Huta Zawadzka.

Gmina Nowy Kaw ęczyn Na obszarze gminy nie ma zbiorczego systemu zaopatrzenia w ciepło zarówno mieszka ńców, jak i obiektów u żyteczno ści publicznej i drobnej przedsi ębiorczo ści. Zaopatrzenie w ciepło odbywa si ę przewa żnie poprzez paleniska piecowe, a w nowszych budynkach - lokalne instalacje centralnego ogrzewania. W obiektach u żyteczno ści publicznej (szkoły) rozpocz ęto proces modernizacji systemów grzewczych i wprowadzania oleju opałowego. Dotychczas zmodernizowano kotłownie w Gimnazjum w Strzybodze, Szkole Podstawowej w Nowym Dworze oraz Szkole Podstawowej w Trzciannie. We wszystkich tych obiektach zainstalowano kotły olejowe. Niezmodernizowana kotłownia w ęglowa nadal funkcjonuje w budynku Urz ędu Gminy w Nowym Kaw ęczynie.

Tab. 54. Sposób ogrzewania budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej (szacunkowo) w % (dane z ankiet) Węglowe Olejowe Gazowe Elektryczne Inne (np. drewno) W gminie 93 1 1 - 5

Gospodarstwa domowe oraz zakłady produkcyjne nie s ą podł ączone do sieci gazoci ągowej. Przez teren gminy na długo ści 12,5 km przechodzi gazoci ąg wysokopr ęż ny (DN 150) relacji Skierniewice - Chrzczonowice. We wsi Rawiczów projektowane jest odej ście nitki gazoci ągu do stacji redukcyjnej w Miedniewicach. Obszar gminy zasilany jest w energi ę elektryczn ą z istniej ącej napowietrznej sieci średniego napi ęcia 15 kV z głównych punktów zasilania zlokalizowanych w Skierniewicach (GPZ 110/15 kV Skierniewice) oraz cz ęś ciowo (GPZ 110/15 kV) w Rawie Mazowieckiej. Do sieci

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 240 Operat zagospodarowania przestrzennego przył ączonych jest 1435 odbiorców. Na terenie gminy przewidziano realizacj ę magistralnej linii energetycznej wysokiego napi ęcia – 110 kV.

Gmina Skierniewice Na terenie gminy nie funkcjonuj ą systemy centralnego ogrzewania. Zaopatrzenie w ciepło na terenie gminy odbywa si ę poprzez indywidualne źródła oparte o tradycyjne nośniki energii, głównie opalane paliwem w ęglowym. Wszystkie budynki szkolne posiadaj ą kotłownie olejowe . Budynek Urz ędu Gminy został podł ączony do miejskiej sieci ciepłowniczej miasta Skierniewice. Sformatowano: Nie Tab. 55. Sposób ogrzewania budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej i Wyróżnienie zagrodowej (szacunkowo) w % (dane z ankiet) Węglowe Olejowe Gazowe Elektryczne Inne (np. drewno) Sformatowano: Nie Wyróżnienie W gminie 70 10 5 - 15

Na terenie gminy Skierniewice w chwili obecnej nie ma sieci gazowej średniego ci śnienia. Istnieje natomiast mo żliwo ść zgazyfikowania gminy poprzez budow ę sieci rozdzielczej średniego ci śnienia: 1. ze stacji PR 01 - wsie: Strobów, D ębowa Góra, Balcerów, Ludwików; 2. ze stacji PR 02 - wie ś : Rowiska Stare; 3. ze stacji PR 03 - wsie: Mokra Lewa, Mokra Prawa, Mokra, Sierakowice Lewe, Sierakowice Prawe; 4. ze stacji PR 04 - wsie: Miedniewice, Pami ętna, Samice, Ruda, Budy Grabskie.

Gmina Bolimów Na terenie gminy nie funkcjonuj ą systemy centralnego ogrzewania. Zaopatrzenie w ciepło na terenie gminy odbywa si ę poprzez indywidualne źródła oparte o tradycyjne no śniki energii.

Usunięto: 55 Tab. 56 . Sposób ogrzewania budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej (szacunkowo) w % (dane z ankiet) Węglowe Olejowe Gazowe Elektryczne Inne (np. drewno) W gminie 98 1 1 - - Na terenie Parku 98 1 1 - - i otuliny

Przez teren gminy przechodz ą trzy linie energetyczne relacji: Skierniewice-Sochaczew (110 kV), Janów-Mory (220 kV), Rogowice-Miłosna (400 kV). Na terenie gminy nie ma zbiorczej sieci gazowej ani te ż ruroci ągów przesyłowych.

Powiat żyrardowski Gmina Puszcza Maria ńska

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 241 Operat zagospodarowania przestrzennego

W zakresie zaopatrzenia w ciepło wi ększo ść obiektów u żyteczno ści publicznej jest wyposa żona w kotłownie z piecami olejowymi zainstalowanymi w ci ągu ostatnich lat. Mieszka ńcy do celów grzewczych w przewa żaj ącej wi ększo ści u żywaj ą indywidualnych źródeł ciepła opalanych w ęglem, rzadko drewnem. W niewielkim stopniu, cho ć na coraz wi ększa skal ę (nowe realizacje w budownictwie mieszkaniowym), wykorzystywany jest gaz płynny gromadzony w zbiornikach na terenach posesji. Brak jest na terenie gminy sieci gazowych. W rejonie wsi Adamowice na terenie gminy Mszczonów planowana jest budowa odgał ęzienia sieci wysokiego ci śnienia, budowa stacji redukcyjno-pomiarowej w rejonie Olszanki i poł ączenie jej z SR-P w Żyrardowie. Plany te musz ą zosta ć zweryfikowane pod k ątem ekonomicznej efektywno ści po przeanalizowaniu efektywnego popytu na gaz ziemny. W zakresie zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą teren gminy jest zasilany sieci ą elektroenergetyczn ą napowietrzn ą średniego napi ęcia 15 kV z GPZ w Żyrardowie i GPZ w Skierniewicach. Przez teren gminy nie przechodz ą linie wysokiego napi ęcia.

Gmina Wiskitki W gminie Wiskitki głównym źródłem energii cieplnej s ą kotłownie indywidualne opalane w przewa żaj ącej wi ększo ści w ęglem kamienny. W budynkach u żyteczno ści publicznej istniej ące kotłownie w ęgłowe poddawane s ą modernizacji ukierunkowanej na zmian ę systemu opalania na olejowe. Na terenie gminy brak jest sieci gazowej.

Powiat łowicki Gmina Nieborów Źródłem energii do ogrzewania s ą paleniska piecowe, a w budynkach mieszkalnych w dobrym stanie technicznym lokalne instalacje centralnego ogrzewania. Głównym czynnikiem grzewczym jest w ęgiel i produkty w ęglopochodne. Sporadycznie wyst ępuj ą instalacje centralnego ogrzewania oparte na oleju opałowym. Na obszarze gminy nie wyst ępuj ą przemysłowe źródła ciepła. W obiektach u żyteczno ści publicznej modernizacje urz ądze ń grzewczych polegaj ą na wprowadzaniu jako czynnika oleju opałowego (szkoły, obiekty Muzeum Narodowego). Na obszarze gminy nie wyst ępuj ą sieci i urz ądzenia do przesyłu gazu ziemnego. Rozpowszechniona jest forma zaopatrzenia w gaz (propan-butan) w 11 kg butlach. Dystrybucj ę wspomaga g ęsta sie ć punktów wymiany butli – minimum jeden punkt na wie ś. Zgodnie z koncepcj ą rozwoju sieci gazoci ągowej dla byłego województwa skierniewickiego projektowana jest realizacja gazoci ągu wysokiego ci śnienia DN 200 relacji Skierniewice- Łowicz-Kutno. Projektowany gazoci ąg mo że by ć podstaw ą gazyfikacji całego obszaru gminy poprzez budow ę w rejonie Bełchowa stacji redukcyjnej lub w oparciu o stacj ę redukcyjn ą gazu w Łowiczu oraz sieci rozprowadzaj ącej średniego ci śnienia do poszczególnych wsi. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą obszaru gminy oparte jest o nast ępuj ące urz ądzenia i sieci: • główny punkt zasilania poło żony w północnej cz ęś ci miasta Łowicza,

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 242 Operat zagospodarowania przestrzennego

• dwie linie elektroenergetyczne średniego napi ęcia wychodz ące z GPZ Łowicz na kierunku do Kompiny (Sochaczew) i Bełchowa (Skierniewice) spi ęte w pier ście ń lini ą biegn ącą od Kompiny poprzez tereny Bednar, Sypienia, Nieborowa i Bełchowa, • liczne odgał ęzienia linii elektroenergetycznych średniego napi ęcia ze stacjami transformatorowymi (67 obiektów) o dostatecznej g ęsto ści, • urz ądzenia i sieci posiadaj ą rezerw ę mo żliwo ści dostarczenia energii odbiorcom. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą nie stanowi problemu o decyduj ącym znaczeniu dla rozwoju gminy. Obszar gminy przecinaj ą linie elektroenergetyczne przesyłowe wysokich napięć , w tym: • Rogowiec - Płock z odgał ęzieniem w kierunku południowym o napi ęciu 400 kV (obszary wsi Arkadia, Mysłaków, Kompina i Patoki), • Mory - Janów o napi ęciu 220 kV (obszary wsi Piaski, Dzierzgów, Dzierzgówek), • Boryszew - Widok o napi ęciu 110 kV (obszary wsi Karolew, Sypie ń, Nieborów, Chyleniec), • Łowicz 1 - Sochaczew o napi ęciu 110 kV (obszary wsi Kompina i Patoki).

Miasto Skierniewice Ogrzewanie miasta zapewnia kotłownia w ęglowa o mocy zainstalowanej 102 MW. Wykorzystanie mocy (wg stanu na koniec 2002 r.) wynosi 78,2 MW. Do wytwarzania energii stosuje si ę miał w ęglowy. Długo ść sieci przesyłowej wynosi ogółem 37,82 km, w tym sieci wysokoparametrowej – 27,04 km i sieci niskoparametrowej - 10,78 km. Nie istnieje problem osiedlowych kotłowni w ęglowych przeznaczonych do likwidacji. Zasilanie w energi ę gazow ą miasta Skierniewice odbywa si ę z magistrali gazu ziemnego wysokometanowego Mory – Piotrków Trybunalski. Od magistrali tej we wsi Chrzczonowice wybudowany jest gazoci ąg odgał ęź ny wysokiego ci śnienia DN 150 Pn = 3,2 MPa, który obecnie doprowadza gaz do stacji redukcyjno-pomiarowych I o: • przy ulicy Rawskiej o przepustowo ści 6000 m 3/h, • przy ulicy Łódzkiej o przepustowo ści 3000 m 3/h, • realizowanej stacji I o „Łowicka” (w Mokrej Lewej) o przepustowo ści 3000 m 3/h, a nast ępnie sieci ą średniego ci śnienia do trzech stacji redukcyjnych II 0: • przy zbiegu ulic Rawskiej i Kopernika o przepustowości 1600 m 3/h, • przy ulicy Konstytucji 3 – Maja o przepustowo ści 600 m 3/h, • przy ulicy Widok o przepustowo ści 600 m 3/h. Długo ść czynnej sieci gazowej wynosi 95,473 km, w tym: • 51,155 km stanowi sie ć rozdzielcza średniego ci śnienia, • 27,070 km stanowi sie ć rozdzielcza niskiego ci śnienia, • 5,202 km przył ącza gazowe średniego ci śnienia, • 12,046 km przył ącza gazowe niskiego ci śnienia.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 243 Operat zagospodarowania przestrzennego

14.3 Gospodarka odpadami komunalnymi Odpady komunalne to odpady powstaj ące w gospodarstwach domowych, a tak że odpady nie zawieraj ące odpadów niebezpiecznych pochodz ące od innych wytwórców, które ze wzgl ędu na swój charakter lub skład s ą podobne do odpadów powstaj ących w gospodarstwach domowych. Mieszka ńcy gmin to główni wytwórcy odpadów komunalnych. Ich ilo ść jest uzale żniona od liczby mieszka ńców i poziomu życia. Wzrost stopy życiowej mieszka ńców powoduje zwi ększenie ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wpływa na zmian ę ich składu. Z danych uzyskanych z ankiet wynika, że na terenie Parku powstaje relatywnie mały procent sumy odpadów komunalnych z całych gmin, a tak że że wi ększo ść mieszka ńców z terenów Parku obj ęta jest selektywn ą zbiórka odpadów oraz ma uregulowany system wywozu odpadów. Jednocze śnie z tych danych wida ć, i ż mimo funkcjonuj ącej selektywnej zbiórki udaje si ę tym sposobem odzyska ć jedynie niecały 1% ze strumienia odpadów komunalnych powstaj ących w gminach. W mie ście Skierniewice wska źnik ten oscyluje na poziomie 10%.

Usunięto: 56 Tab. 57 . Gospodarka odpadami Powiat Gmina Ilo ść wytworzonych Selektywna Rok Mieszka ńcy obj ęci odpadów zbiórka rozpocz ęcia selektywn ą zbiórk ą [Mg] odpadów selektywnej zbiórki w Ogółem Na terenie W Na gminie W Na Parku i gminie terenie gminie terenie otuliny [TAK / Parku i Parku i NIE] Otuliny otuliny [TAK / NIE] Skierniewicki 9262,2 61 Tak Tak bd 90% 90% 1 (grodzki) 44600 Skierniewicki Bolimów 1511 355 Tak Tak 2003 62% 60% (ziemski) 2548 152 Skierniewice 400 32,5 Tak Tak 2004 100 % 100 % Usunięto: 12 1 Nowy 218 22 Tak Tak 2003 2384 372 Usunięto: 90 Kaw ęczyn (100%) (72%) Usunięto: 1 Kowiesy 200 50 Tak Tak 2005 95% 1 95% 1 Usunięto: 90 Żyrardowski Wiskitki 936,4 249 1 Tak Tak bd 85% 1 80% 1 Usunięto: 1 Puszcza 804,6 142 1 Tak Tak bd 92% 1 88% 1 Maria ńska Łowicki Nieborów 1200 22 1 Tak Tak bd 33% 30% 1 1 – dane szacunkowe

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 244 Operat zagospodarowania przestrzennego

Tab. 5 8. Obsługa w zakresie wywozu odpadów (dotyczy tylko sołectw poło żonych w obr ębie BPK) Usunięto: 7 Powiat Gmina Indywidualne umowy Kontenery zbiorcze Brak systemu Liczba ilo ść powstaj ących Liczba ilo ść powstaj ących Liczba ilo ść powstaj ących mieszka ńców odpadów [Mg/rok] mieszka ńców odpadów [Mg/rok] mieszka ńców odpadów [Mg/rok] Skierniewicki (grodzki) 92% 1 5,0 1 bd bd bd bd Skierniewicki (ziemski) Bolimów 60% 210 1 100 + 409 bd bd działkowicze Skierniewice 66 % 25 bd bd bd bd Usunięto: 61 1 Nowy Kaw ęczyn 48% 24,1 bd bd 52% bd Usunięto: 1 Kowiesy 80% 50,1 bd bd 20% 1 bd Usunięto: 8,0 1 Żyrardowski Usunięto: 2,0 1 1 1 1 Wiskitki 90% 220 bd bd 10% bd Usunięto: 22% 1 ń 1 1 Puszcza Maria ska 60% 86 bd bd 40%1 bd Sformatowano: Nie Indeks Łowicki górny/ Indeks dolny 1 1 1 Nieborów 35% 8,0 bd bd 65% bd Usunięto: 17%1 1 – dane szacunkowe Sformatowano: Nie Indeks bd – brak danych górny/ Indeks dolny

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 245 Operat zagospodarowania przestrzennego

Powiat skierniewicki Gmina Kowiesy Z terenu gminy odpady odbierane s ą na podstawie umów podpisanych przez wła ścicieli posesji z firm ą wywozow ą. Obecnie takie umowy podpisało 80% mieszka ńców gminy. Na terenie gminy Kowiesy uruchomiono program selektywnej zbiórki odpadów w 2005 roku, według danych wst ępnych do programu zbiórk ą t ą obj ętych jest 95% mieszka ńców, w tym równie ż mieszka ńcy z terenu Parku. Gmina nie posiada własnego składowiska odpadów i nie planuje w przyszło ści budowy takiego obiektu na swoim terenie.

Gmina Nowy Kaw ęczyn Na terenie gminy brak jest składowiska odpadów. Natomiast powierzchnia zlokalizowanych ośmiu dzikich wysypisk wynosi 0,09 ha. Na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego mog ą znajdowa ć si ę nowe dzikie wysypiska, które w miar ę mo żliwo ści s ą sukcesywnie likwidowane. Selektywna zbiórka odpadów, jako segregacja u źródła, na terenie gminy została wprowadzona w 2003 roku. Mieszka ńcy otrzymali worki na gromadzenie makulatury, metali, szkła i tworzywa. Segregacj ą zostali obj ęci mieszka ńcy gminy, którzy posiadaj ą podpisane umowy na odbiór odpadów zmieszanych. Wielko ści segregowanych odpadów s ą niewielkie. Nie istnieje równie ż system odbioru od mieszka ńców odpadów niebezpiecznych. Odpady wywo żone s ą na składowisko odpadów komunalnych w Julkowie (gm. Skierniewice).

Usunięto: 8 Tab. 5 9. Selektywne zbiórka odpadów w gminie Nowy Kaw ęczyn Rodzaj odpadów Ilo ść zebranych odpadów [Mg] W gminie Na terenie Parku i otuliny Szkło 3,99 0,10 1 Plastik 1,23 0,04 1 Makulatura 0,82 - Baterie - - Inne (jakie)metal 0,24 - 1 – dane szacunkowe Cele i działania w zakresie gospodarki odpadami w gminie okre ślono w oparciu o wytyczne planów gospodarki odpadami wy ższego szczebla oraz aktualn ą sytuacj ę w zakresie gospodarki odpadami w gminie i prognoz ę dotycz ącą wytwarzania odpadów.

Najwa żniejsze zadania w zakresie gospodarki odpadami w gminie do 2007 r.: • obj ęcie 100% mieszka ńców zorganizowan ą zbiórk ą odpadów; • pozyskiwanie odpadów opakowaniowych;

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 246 Operat zagospodarowania przestrzennego

• pozyskiwanie odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych oraz ulegaj ących biodegradacji; • zbiórka odpadów budowlanych; • organizacja gminnego punktu zagospodarowania odpadów (GPZO); • nawi ązanie współpracy mi ędzygminnej w zakresie gospodarowania odpadami; • bie żą ca kontrola i likwidacja dzikich wysypisk odpadów.

Gmina Skierniewice Istniej ące w Julkowie składowisko odpadów ma powierzchni ę 3,9 ha i jest wykorzystywane od lat 70. Jest to składowisko podpoziomowo-nadpoziomowe i jest cz ęś ciowo ogrodzone. Na składowisko kierowane s ą odpady komunalne w ilo ści ok. 70 tys. m 3/rok (dane w m 3 ze wzgl ędu na brak wagi) powstaj ące w mie ście Skierniewice i okolicznych gminach od populacji około 90 tys. osób. Składowisko nie posiada uszczelnienia dna. Odpady obecnie składowane s ą na wysoko ści około 4,0-5,0 m n.p.t. Wokół składowiska znajduje si ę pi ęć studni piezometrycznych o gł ęboko ści około 30 m. Do składowiska doprowadzony jest wodoci ąg. Składowisko eksploatowane jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Skierniewicach, Sp. z o.o., b ędący własno ści ą miasta Skierniewice, odr ębnej jednostki samorz ądowej od gminy Skierniewice. U żytkowanie prowadzone jest na podstawie umowy dzier żawy zawartej mi ędzy stronami w 2000 r. W chwili obecnej wysypisko wypełnione jest w około 80% i przy obecnym tempie jego zapełniania za ok. 3 lata mo że osi ągn ąć maksimum swoich mo żliwo ści. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy Skierniewice przewidziano powi ększenie istniej ącego składowiska na gruntach własnych gminy o powierzchni 8,48 ha we wsi Żelazna oraz Brzozów. Gmina Skierniewice bierze pod uwag ę nast ępuj ące kierunki działania pozwalaj ące na dalsze korzystanie z wysypiska: • zapewnienie zgodnej z wymogami prawa eksploatacji pierwszej kwatery składowiska; • wybudowanie, a nast ępnie eksploatacja drugiej kwatery składowiska; • dokonanie wyboru jednej z dwóch preferowanych form organizacyjnych realizacji przedsi ęwzi ęcia poprzez utworzenie wspólnie z miastem Skierniewice spółki z o.o., w której gmina obejmie udziały w zamian za wniesione tereny, a wybrany oferent obejmie udziały za poniesione nakłady inwestycyjne albo wydzier żawienie od gminy terenów w zamian za czynsz dzier żawny; • podj ęcie stara ń zwi ązanych z opracowaniem systemu recyklingu odpadów oraz jego wdro żenie. Od 2003 r. we wszystkich wsiach w gminie zostały rozmieszczone pojemniki na odpady, których odbiorc ą jest Zakład Gospodarki Komunalnej w Skierniewicach, Sp. z o.o. Jednocze śnie, w 2004 r. samorz ąd gminy podpisał umow ę na odbiór od mieszka ńców gminy segregowanych odpadów komunalnych umieszczonych w workach foliowych w czterech kolorach: szkło – worek zielony, puszki – worek ró żowy, papier – worek niebieski, plastik –

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 247 Operat zagospodarowania przestrzennego worek żółty. Odbiór dokonywany jest raz w miesi ącu, po wcze śniejszym uzgodnieniu terminu z sołtysem wsi. Gmina Skierniewice w maju 2003 r. podpisała ze Spółką Akcyjn ą ReKoPol Organizacj ą Odzysku z Warszawy porozumienie, którego przedmiotem jest wspomaganie finansowe selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych organizowanej przez gmin ę. W zamian Spółka oferuje przedsi ębiorcom obsługuj ącym system zbiórki selektywnej na terenie gminy, dopłaty w celu podniesienia efektywno ści systemu i poprawy warunków ekonomicznych jego funkcjonowania. Sformatowano: Nie Tab. 60. Selektywne zbiórka odpadów w gminie Skierniewice Wyróżnienie Rodzaj odpadów Ilo ść zebranych odpadów [Mg] Sformatowano: Nie W gminie Na terenie Parku Wyróżnienie i otuliny Szkło 43,9 2,5 Plastik 15,6 1,6 Makulatura 37,9 3,4 Baterie - - Inne (jakie)metal 0,30 0

Gmina Bolimów Na terenie gminy funkcjonuje selektywna zbiórka odpadów od 2003 r. W gminie nie funkcjonuj ą żadne instalacje do unieszkodliwiania odpadów (składowiska odpadów, sortownie, zakłady utylizacji). Gospodarka odpadami realizowana jest poprzez umowy indywidualne w zakresie wywozu odpadów oraz system kontenerów zbiorczych. Indywidualne umowy na wywóz odpadów ma podpisanych 637 posesji (tj. około 2548 mieszka ńców), z których odbierane jest ok. 73% odpadów. Reszta odpadów gromadzona jest kontenerach zbiorczych. Tereny wykorzystywane rekreacyjnie na terenie gminy obj ęte s ą kontenerowym systemem zbiórki odpadów. Szacunkowo około 60% mieszka ńców z terenów wchodz ących w skład Bolimowskiego Parku Krajobrazowego jest obj ętych selektywn ą zbiórk ą odpadów oraz posiada podpisane umowy na wywóz odpadów.

Usunięto: 59 Tab. 61 . Selektywna zbiórka odpadów w gminie Bolimów Rodzaj odpadów Liczba pojemników Ilo ść zebranych odpadów [Mg] W gminie Na terenie Parku i W gminie Na terenie Parku i otuliny otuliny Szkło 4 brak danych 6,1 4,0 1 Plastik Worki dostarczane mieszka ńcom 5,2 3,2 1 Inne: Worki dostarczane mieszka ńcom brak danych Aluminium 0,82 wielomateriałowe 0,011 1 – dane szacunkowe

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 248 Operat zagospodarowania przestrzennego

Powiat żyrardowski Gmina Puszcza Maria ńska Władze gminy uregulowały w latach 90. zeszłego stulecia kwesti ę usuwania odpadów komunalnych poprzez zawarcie porozumienia z gmin ą Mszczonów. Odpady stałe po zebraniu w pojemnikach usytuowanych w miejscach publicznych wywo żone były na składowiska w Krzy żówce – Słabomierzu i we wsi Marków – Świnice. Na podstawie wydanych zezwole ń podmioty prywatne zawarły umowy z wła ścicielami posesji na wywóz odpadów stałych. Pomimo to, stwierdza si ę wyst ępowanie jeszcze „dzikich” wysypisk śmieci w terenach poeksploatacyjnych w Korabiewicach, w dawnym wysypisku gminnym we wsi Zatorek, liczne s ą niewielkie tego typu obiekty na obrze żach lasów. Stanowi ą one potencjalnie niebezpieczne źródło zanieczyszcze ń wód podziemnych. W latach 70. w mogilnikach we wsi Kamion były składowane przeterminowane środki ochrony ro ślin. Obiekt ten znajduje si ę pod nadzorem PSSE w Żyrardowie.

Gmina Wiskitki Na terenie gminy Wiskitki w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi działa Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej „ Żyrardów”, Sp. z o.o. w Żyrardowie, z którym mieszka ńcy gminy maj ą podpisane umowy na odbiór odpadów. Gmina Wiskitki prowadzi selektywn ą zbiórk ę szkła do 6 kompletów pojemników. Prowadzona jest równie ż workowa zbiórka odpadów. Zgodnie z danymi zgromadzonymi w bazie danych w WIO Ś wszystkie wytwarzane na terenie gminy odpady przemysłowe s ą odzyskiwane, głównie w drogownictwie i na potrzeby własne. Niewielka cz ęść odpadów jest transportowana poza teren gminy.

Powiat łowicki Gmina Nieborów Na terenie gminy w zakresie zbierania i transportu odpadów prowadz ą działalno ść 3 firmy, a mianowicie: • P.H.U. „SANITEX” z miejscowo ści Miedniewice Topola 23 a, 96-100 Skierniewice • Zakład Gospodarki Komunalnej w Skierniewicach • Przedsi ębiorstwo Oczyszczania Miasta „EKO-SERWIS”, Sp. z o.o. w Łowiczu. P.H.U. „SANITEX” oraz Zakład Gospodarki Komunalnej zebrane odpady transportuje na składowisko odpadów w Julkowie, gm. Skierniewice. EKO-SERWIS korzysta ze składowiska m.in. w gminie Łowicz w Jastrz ębi. Na terenie gminy nie ma składowisk odpadów, ani instalacji odzysku i unieszkodliwiania. Według Planu gospodarki odpadami w 2003 r. 33% mieszka ńców miało podpisane umowy na wywóz odpadów i taki sam procent był obj ęty selektywn ą zbiórk ą odpadów. System selektywnej zbiórki odpadów zakłada segregację wytworzonych odpadów w gospodarstwie domowym. W typowych pojemnikach gromadzone s ą odpady do regularnego

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 249 Operat zagospodarowania przestrzennego odbioru. W worki i rozstawione na terenie gminy pojemniki dzwonowe gromadzone s ą odpady opakowaniowe i surowce. Okresowo metod ą od drzwi do drzwi selektywnie zbierane s ą odpady niebezpieczne i wielkogabarytowe. Prowadzona jest akcja popularyzacyjna kompostowania przydomowego celem wyeliminowania wywo żenia odpadów organicznych.

Miasto Skierniewice Zakres odbioru odpadów komunalnych z gospodarstw domowych jest nast ępuj ący (dane za rok 2003): • liczba mieszka ńców – 44 460, • w % ogółu mieszka ńców - 90%, • liczba gospodarstw domowych – 11 100, • w % ogółu gospodarstw - 91,7 %. Miasto Skierniewice eksploatuje składowisko odpadów w Julkowie, które jest zarz ądzane przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Skierniewicach, Sp. z o.o., a wła ścicielem terenu jest gmina Skierniewice. Prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów w systemie ulicznym, workowym oraz dodatkowo segregacja odpadów na składowisku odpadów w Julkowie w nast ępuj ących kategoriach: szkło, tworzywa sztuczne, makulatura, metale i opakowania z tworzyw sztucznych. Planuje si ę rozszerzenie selektywnej zbiórki poprzez zwi ększenie liczby pojemników do segregacji odpadów oraz liczby miejsc, w których b ędą rozstawione pojemniki. W domach jednorodzinnych przewiduje si ę intensyfikacj ę systemu workowego. Przewiduje si ę rozszerzenie selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych poprzez zwi ększenie liczby punktów zbiórki zu żytych baterii oraz rozszerzenie zbiórki o inne strumienie odpadów.

Usunięto: Tab. 62 . Bilans ł ącznej masy wyselekcjonowanych surowców wtórnych z terenu miasta 60 Skierniewice [Mg] Surowce wtórne 2002 2003 Tworzywa sztuczne 169,7 181,4 Szkło 247,1 227,6 Makulatura 334,2 387,3 Złom metali 42,5 70,5 Razem: 793,5 836,8

Planuje si ę równie ż wprowadzenie zbiórki odpadów wielkogabarytowych.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 250 Strona 225: [1] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:24:00 Indeks górny

Strona 225: [2] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:25:00 Indeks górny

Strona 225: [3] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:24:00 Indeks górny

Strona 225: [4] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:25:00 Indeks górny

Strona 225: [5] Usunięto Michał Szydłowski 20061031 11:26:00 709 3

Strona 225: [5] Usunięto Michał Szydłowski 20061031 11:27:00 -

Strona 225: [6] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:27:00 Indeks górny

Strona 225: [7] Usunięto Michał Szydłowski 20061031 11:19:00 225 3

Strona 225: [7] Usunięto Michał Szydłowski 20061031 11:20:00 bd

Strona 225: [8] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:20:00 Indeks górny

Strona 225: [9] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:20:00 Indeks górny

Strona 225: [10] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:23:00 Indeks górny

Strona 225: [11] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:24:00 Indeks górny

Strona 225: [12] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:26:00 Indeks górny

Strona 225: [13] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:24:00 Indeks górny

Strona 225: [14] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:26:00 Indeks górny

Strona 225: [15] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:27:00 Indeks górny

Strona 225: [16] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:24:00 Indeks górny

Strona 225: [17] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:26:00 Indeks górny

Strona 225: [18] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:25:00 Indeks górny

Strona 225: [19] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:26:00 Indeks górny

Strona 225: [20] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:25:00 Indeks górny

Strona 225: [21] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:26:00 Indeks górny

Strona 225: [22] Sformatowano Michał Szydłowski 20061031 11:25:00 Indeks górny