Biuletyn Ogrodów Botanicznych, 15: 117–120, 2006
KOLEKCJE ODMIAN JAB¸ONI W GOSPODARSTWIE DOÂWIADCZALNYM W FELINIE
Apple cultivars collection in Agricultural Experimental Station Felin near Lublin
Pawe∏ MICHALSKI, Janusz LIPECKI, Pawe∏ KRAWIEC
Katedra Sadownictwa Akademii Rolniczej, ul. Leszczyƒskiego 58, 20-068 Lublin e-mail: [email protected], e-mail: [email protected]
W sadzie Gospodarstwa DoÊwiadczalnego dzi z Normandii, gdzie odnotowano jà oko∏o wFelinie nale˝àcym do Akademii Rolniczej 1600 roku, ‘Krótkonó˝ka Królewska’ jest zna- wLublinie istniejà kolekcje odmian ró˝nych na od roku 1613, ‘Królowa Renet’ oraz ‘Pepina gatunków drzew i krzewów owocowych, zak∏a- Ribstona’ pojawi∏y si´ wAnglii tak˝e wXVII dane i utrzymywane przede wszystkim dla ce- wieku, podobnie jak ‘Fameuse’ w Kanadzie. lów dydaktycznych. Mogà one spe∏niaç rów- ‘Kantówka Gdaƒska’ i ‘Glockenapfel’ by∏y nie˝ rol´ banku genów, a tak˝e interesowaç co- uprawiane wNiemczech i Holandii wXVIII raz liczniejsze osoby lub instytucje zajmujàce wieku. WÊród odmian, których pochodzenie si´ na przyk∏ad starymi odmianami. datuje si´ na koniec XVIII lub poczàtek XIX Najstarszà i dominujàcà pod wzgl´dem licz- wieku, Simirenko (1961) wymienia mi´dzy in- by odmian jest tzw. „kolekcja skierniewicka”. nymi: ‘Babuszkino’ (Rosja), ‘Nathusius Taube- Drzewa jab∏oni wchodzàce w jej sk∏ad zosta∏y napfel’ (‘Go∏àbek’), ‘Renet´ Harberta’ i ‘Ry- odkupione od Instytutu Sadownictwa i Kwia- szard ˚ó∏ty’ (Niemcy), ‘Northern Spy’, ‘Rhode ciarstwa w Skierniewicach i posadzone na tere- Island Greening’ i ‘Pepina Linneusza’ (USA), nie GD Felin wLublinie na poczàtku lat osiem- ‘Adams Pearmain’ (Anglia), ‘Renet´ Szampaƒ- dziesiàtych ubieg∏ego wieku. Podk∏adkà jest skà’ (Francja lub Niemcy). Oko∏o po∏owy lub M.26. Wed∏ug stanu na dzieƒ 11 grudnia 1984 w koƒcowych latach XIX wieku pojawi∏y si´ roku kolekcja liczy∏a 236 drzew jab∏oni, w tym wed∏ug wymienionego autora mi´dzy innymi: 228 odmian (niektóre z nich by∏y reprezento- ‘Bismarck’ (Nowa Zelandia), ‘Berner Rosenap- wane przez 2 drzewa). Stan obecny – w roku fel’ (Szwajcaria), ‘Lanes Prince Albert’, ‘Ga- 2006 – wynosi 207 odmian. Przyczynà zmniej- skoƒskie Szkar∏atne’, ‘Lord Burghley’ (An- szenia liczby odmian by∏y przypadki losowe, glia), ‘Akero’ (Szwecja), ‘Reneta Weidnera’ g∏ównie wy∏amania drzew. (Niemcy). W „kolekcji skierniewickiej” znajdujà si´ Rumuƒska „Pomologia” (1964) podaje, ˝e drzewa pochodzàce z ró˝nych krajów, mi´dzy amerykaƒska odmiana ‘Wagener’ pojawi∏a si´ innymi z Anglii, Australii, Austrii, Danii, Fran- wstanie Nowy Jork wroku 1791; to samo êró- cji, Litwy i krajów nadba∏tyckich, Niemiec, No- d∏o opisuje te˝ rumuƒskà odmian´ ‘Patul’. wej Zelandii, Rosji, Szwecji, USA i innych kra- W kolekcji znajduje si´ kilka starych od- jów, jest te˝ kilka odmian pochodzenia polskie- mian, wymienianych i polecanych do uprawy go. Sà wÊród nich równie˝ odmiany bardzo sta- przez Jankowskiego (1900) lub Brzeziƒskiego re (‘Bursztówka’ i wiele innych), których rodo- (1929). Sà to mi´dzy innymi: ‘Antonówka’ (3 wód jest trudny do odtworzenia, a wiek nie- typy), ‘Bursztówka’ (z dodatkiem ‘Polska’), mo˝liwy do dok∏adnego ustalenia. Simirenko ‘Cytrynowe Zimowe’, ‘Kardynalskie P∏omieni- (1961) podaje na przyk∏ad, ˝e odmiana ‘Old ste’, ‘Kronselska’, ‘Reneta Szara’ [jedna z gru- Nonpareil’ pochodzi prawdopodobnie z Fran- py ‘Renet Szarych’, opisywanych przez Simi- cji, gdzie by∏a notowana w wieku XVI, a w An- renk´ (1961)], ‘Reneta Blenheimska’, ‘Reneta glii pojawi∏a si´ w roku 1724. Wed∏ug tego au- Landsberska’ (2 typy), ‘Ontario’ (krzy˝ówka tora, odmiana ‘Kalwila Ânie˝na Bia∏a’ pocho- ‘Northern Spy’ x ‘Wagener’).
117 Pawe∏ Michalski, Janusz Lipecki, Pawe∏ Krawiec
Fot. 1. Odmiana ‘Adam Mickiewicz’ (fot. Pawe∏ Fot. 2. Odmiana ‘Babuszkino’ (fot. Pawe∏ Krawiec) Krawiec)
Fot. 3. Odmiana ‘Baron Red’ (fot. Pawe∏ Krawiec) Fot. 4. Odmiana ‘Bellfluer Kitajka’ (fot. Pawe∏ Krawiec)
Z ciekawych, ale ma∏o lub zupe∏nie niezna- Niektóre z nich znajdujà si´ wkolekcjach feliƒ- nych odmian nale˝y wymieniç: ‘Adam Mickie- skich. Sà to mi´dzy innymi: ‘Bankroft’, ‘Befo- wicz’, ‘Baron Red’ i inne. Sà te˝ odmiany rest’, ‘Boiken’, ‘Pi´kna z Boskoop’, ‘Cortland’ rosyjskie (np. wspomniana ju˝ poprzednio (trzy ostatnie odmiany sà sporadycznie spoty- ‘Babuszkino’, ‘Arkad ˚ó∏ty’, ‘Biezsiemianka’, kane tak˝e wm∏odych sadach), ‘Grafsztynek ‘Pobieda’ i inne), wtym tak˝e hodowli Miczu- Inflancki’, ‘Koksa Pomaraƒczowa’, ‘McIn- rina (‘Bellfleur Kitajka’, ‘Pepina Szafranowa’, tosh’, ‘Pi´kna z Herrnhut’, ‘Pi´kna z Rept’, ‘S∏awianka’ i inne), które opisuje Simirenko ‘Reneta Sudecka’, ‘Victory’. (1961). W kolekcji „skierniewickiej” rosnà te˝ drze- Pierwsze powojenne wydanie „Pomologii wa oko∏o 60 odmian, których nazwy, niekiedy Polskiej” (1952) zaleca∏o do uprawy w Polsce z krótkimi opisami, wyst´pujà w amerykaƒ- wiele odmian wówczas b´dàcych nowoÊciami, skim katalogu “A Survey of Apple Clones in a obecnie spotykanych ju˝ jedynie wstarych the United States” z roku 1963. Opracowanie to sadach lub wnasadzeniach przydomowych. wymienia mi´dzy innymi takie odmiany (w na-
118 Kolekcje odmian jab∏oni w gospodarstwie doÊwiadczalnym w Felinie
Fot. 5. Odmiana ‘Bursztówka Polska’ (fot. Pawe∏ Fot. 6. Odmiana ‘Glockenapfel’ (fot. Pawe∏ Krawiec) Krawiec)
Fot. 7. Odmiana ‘Grafsztynek Inflancki’ (fot. Pawe∏ Fot. 8. Odmiana ‘Kandil Sinap’ (fot. Pawe∏ Krawiec) Krawiec) wiasach podano ich pochodzenie), jak: ‘Bezsie- Z odmian znanych i popularnych wró˝nych mianka’ (Rosja), ‘Democrate’ (Nowa Zelan- okresach XX wieku i znajdujàcych si´ w kolek- dia), ‘Franklin’ (USA, ‘McIntosh’ x ‘Delicio- cji nale˝y wymieniç: ‘Close’, ‘Fantazja’, ‘Ja- us’), ‘Fukunishiki’ (Japonia, ‘Ralls’ x ‘Delicio- mes Grieve’ wraz z mutacjami ‘Lired’ i ‘James us’), ‘Golden Noble’ (Anglia), ‘Gyllenkrok’ Grieve Red’, kilka odmian zaliczanych do ‘Re- (Szwecja), ‘Idajon’ (USA, ‘Wagener’ x ‘Jona- net’, ‘S∏awa Pobieditielam’, ‘Wealthy’. Obec- than’), ‘John Standish’ (Anglia), ‘Korei’ (Japo- nie wsadach produkcyjnych mo˝na jeszcze nia, ‘Golden Delicious’ x ‘Indo’), ‘Malinda’ spotkaç drzewa takich odmian, jak ‘Akane’, (USA, oceniana jako bardzo mrozoodporna), ‘Alkmene’, ‘Delikates’, ‘Empire’, ‘Fireside ‘Milton’ (USA, ‘Inflancka’ x ‘McIntosh’), ‘Pe- Red’, ‘Holiday’, ‘Jester’, ‘Lobo’, ‘Summerred’, derstrup’ (Szwecja), ‘Redgold’ (USA, ‘Golden ‘Paulared’. Sà te˝ wkolekcji odmiany bardzo Delicious’ x ‘Richared Delicious’), ‘Twenty obecnie popularne, jak ‘Idared’ i ‘Gala’, a tak- Ounce’ (USA, jedna ze starszych odmian ame- ˝e uwa˝ane za nieprzydatne do uprawy w wa- rykaƒskich, z 1883 roku) i inne. runkach klimatycznych Polski (zw∏aszcza
119 Pawe∏ Michalski, Janusz Lipecki, Pawe∏ Krawiec wschodniej) z uwagi na wra˝liwoÊç na niskie Nale˝y podkreÊliç, ˝e drzewa w kolekcji temperatury i du˝e wymaganie cieplne. Przy- skierniewickiej liczà ju˝ ponad 20 lat i wszyst- k∏adem sà australijska ‘Granny Smith’ oraz jej kie – ∏àcznie z odmianami uwa˝anymi za wra˝- mutacja krótkop´dowa (spur), japoƒska ‘Mut- liwe na mróz – przetrwa∏y zim´ 1986/1987. su’ (‘Crispin’) i mutacje odmiany ‘Golden De- Byç mo˝e przyczyni∏ si´ do tego specyficzny licious’ (‘Smoothee’). mikroklimat Felina, gdy˝ podczas wspomnia- Niektóre z odmian znajdujàcych si´ wko- nej zimy uwa˝anej za jednà z „zim stulecia” lekcji by∏y wró˝nych oÊrodkach u˝ywane do wwieku XX, nie zmarz∏o wsadzie ˝adne drze- celów hodowlanych. Oto kilka przyk∏adów wo jab∏oni, przy stratach w kraju okreÊlanych (w nawiasach podano nazwy odmian otrzyma- na kilkadziesiàt procent. nych przy ich udziale): ‘Clivia’ (‘Pinova’, ‘Pi- Pe∏na lista odmian znajdujàcych si´ wkolek- lot’), ‘Lundbytorp’ (‘Delbard Jubile’), ‘Stark cjach wGD Felin jest dost´pna u autorów. Jongrimes’ (‘Primegold’, ‘Delbarestivale’), ‘Ingrid Marie’ (‘Elstar’), ‘Akane’ (‘Festival’), SUMMARY ‘Kidd’s Orange Red’ (‘Gala’), ‘Glockenapfel’ (‘Gloster’), ‘Honeygold’ (‘Honeycrisp’). Wiele Trees of more than 220 apple cultivars z odmian, których nazwy zamieszczone sà including very old cultivars originated in differ- w nawiasach, to obecnie czo∏owe odmiany pro- ent countries throughout the world as well as dukcyjne na Êwiecie, a tak˝e w Polsce (Kru- modern, recently cultivated in commercial czyƒska, 2002). orchards were planted in AES Felin near Lublin Bardzo ciekawà odmianà znajdujàcà si´ in 1984. Some of the most interesting cultivars wkolekcji i opisanà wopracowaniu “A Cata- are listed in this paper. A complete list of these log of New and Noteworthy Fruits” w USA za cultivars is available at the Pomology lata 1981–1982 jest ‘Burgundy’ o niespotyka- Department of Agricultural University of nej barwie, bardzo ciemnych owocach. Jest to Lublin, Poland. This collection is continuously krzy˝ówka odmian ‘Monroe’ x NY 18491 enriched with new cultivars, mainly to fulfill (‘Macoun’ x ‘Antonówka’). Interesujàca jest the didactic demands. tak˝e stosunkowo nowa, wczesna odmiana ‘Raritan’ (USA), majàca pi´kne i smaczne, LITERATURA czerwone owoce. Powsta∏a ona w wyniku krzy˝owania odmian (‘Melba’ x ‘Sonora’) A Catalog of New and Noteworthy Fruits. x [‘Melba’ x (‘Williams’ x ‘Starr’)] i by∏a ba- 1981–1982. New York State Fruit Testing Co- dana poczàtkowo jako New Jersey 25, a do operative Association, Inc. Geneva, NY, USA, produkcji zosta∏a wprowadzona w 1966 roku str. 35. (Brooks i Olmo, 1968). A Survey of Apple Clones in the United States. W sadzie wGD Felin kolekcje odmian ja- 1963. Agricultural Research Service, USDA, b∏oni (oraz innych gatunków) sà uzupe∏niane str. 324. na bie˝àco wzale˝noÊci od mo˝liwoÊci naby- Brooks R. M., Olmo H. P. 1968. Register of New cia drzewek interesujàcych odmian oraz sytu- Fruit and Nut Varieties. List 23. Proc. Amer. acji finansowej Katedry. W kolekcjach sadzo- Soc. Hort. Sci., 93: 879-897. nych ju˝ wpoczàtku XXI wieku znajdujà si´ Brzeziƒski K. 1929. Polska pomologja. Wyd. 2, mi´dzy innymi drzewa odmian opisanych Lwów, Ksi´garnia Wydawnicza H. Altenberga, przez Jankowskiego (1900) lub Brzeziƒskiego str. 392. (1929), na przyk∏ad: ‘Âmietankowe’ [Simi- Jankowski E. 1900. Ogród przy dworze wiej- renko (1961) podaje, ˝e odmiana ta pochodzi skim. Wyd. 2, Warszawa, nak∏adem Autora, prawdopodobnie z Litwy], ‘Kosztela’, ‘Oliw- str. 499. ka Czerwona’(jedna z najstarszych odmian Simirenko L. P. 1961. Pomo∏ogia. T. I – Jab∏onia. letnich, pochodzàca z Rosji, znana jako Kijów, str. 579. ‘Astrachaƒskie Czerwone’), ‘Glogierówka’ Pomologia Republicii Populare Romine 1964. (‘Pepinka Litewska’), ‘Malinowa Oberland- t. II Marul. Ed. Acad. Rep. Pop. Romine, str. 1007. ska’ oraz szereg nowszych i zupe∏nie nowych Zaliwski S., Rejman A. (red.). 1952. Pomologia odmian. Polska, wyd. I, PWRiL Warszawa, str. 295.
120