DOCSLIB.ORG

Redakcja I Korekta Małgorzata Świerzyńska

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Redakcja I Korekta Małgorzata Świerzyńska http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl Redakcja i korekta Małgorzata Świerzyńska Indeks osób Berenika Bunalska-Kardasińska Opracowanie graficzne Marcin Szcześniak © Copyright by Henyk Wisner © Copyright by Wydawnictwo Neriton © Copyright by Instytut Historii PAN ISBN 83–88973–35–5 Tytuł dotowany przez Komitet Badań Naukowych Wydawnictwo Neriton [email protected] Warszawa 2002 Wydanie I Objętość 25 arkuszy wydawniczych Nakład 500 egzemplarzy http://rcin.org.pl Cztery rzeczy nie syte nigdy u każdego: Ucho, język i ręka a serce do tego. Ucho zawsze chce słuchać, język nie ustawa, Ręka chce brać, a serce pragnąć nie przestawa. Jan Żabczyc, Czwartak, 1630 http://rcin.org.pl 6 http://rcin.org.pl Wprowadzenie Elekcja Zygmunta Wazy odbyła się 19 sierpnia 1587 roku, jego korona- cja 27 grudnia, ale Wielkie Księstwo Litewskie, które nie brało udziału w wy- borze, uznało go swoim władcą dopiero miesiąc później, 27 stycznia 1588 roku. Kiedy wstępował na tron, proces formowania Rzeczypospolitej dobiegał końca. Częściowo ustalono zasadę elekcji władcy, bo stało się wiadome, kto wyboru dokonuje, ale nie w pełni, w jaki sposób (zob. rozdział Bezkróle- wie). Określono relacje między monarchą i poddanymi oraz wewnętrzne, między rozróżnioną w wierze szlachtą Rzeczypospolitej. Znana była czę- stotliwość zbierania się sejmów i przeprowadzona częściowa reforma są- downictwa, mianowicie przez ustanowienie trybunałów. W tym jednak wypadku zmiana odbiegała od innych, bo jeśli poprzednie mieściły się w ra- mach społeczeństwa szlacheckiego jednej Rzeczypospolitej, to sąd był ko- ronny albo litewski (zob. Naród). Należy jednak pamiętać, iż Rzeczypo- spolitej Obojga Narodów nie tworzono od podstaw, lecz jedynie zmieniano i uzupełniano to, co wymagało zmiany. Unikano ingerowania, jeśli funk- cjonowało siłą zwyczaju. Tak było w wypadku obrad sejmu. Część rozstrzy- gnięć wymusiły potrzeby chwili, zatem, jak sądzono, miały być stosowane raz, nie nadano im więc formy prawa pisanego. Tak stało się w wypadku elekcji władcy, tyle że jej zasad później już nie zdołano zmienić. Pod berłem Zygmunta Wazy (1587–1632) dokonano zmian w systemach prawnych i skarbowym Rzeczypospolitej. Pod berłem jego syna i następcy Władysława IV (1632–1648) zostały przeprowadzone zmiany w wojsku. Przez ponad sześćdziesiąt lat ich rządów Rzeczpospolita odniosła naj- większe zwycięstwa w swej historii: pod Kircholmem (1605) i Kłuszynem (1610). Jej oddziały dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, a kiedy umarł, przez podczaszego koronnego Stani- sława Lubomirskiego, stawiły pod Chocimiem (1621) opór głównym siłom 7 http://rcin.org.pl tureckim i tatarskim. „Niechajże to wiedzą wszystkie narody, że Turek zwyciężony być może”, pisał anonimowy autor wydanego w tym samym roku Posła z Wołoch, z obozu polskiego. Dwukrotnie, w latach 1609–1618 i 1632–1634, prowadziły zwycięskie wojny z Moskwą. W wyniku pierw- szej terytorium Rzeczypospolitej rozszerzono do rozmiarów, jakich ani wcześniej, ani później nie miało. Drugą ukoronowało zawarcie pokoju, który w zasadzie potwierdzał wcześniejsze sukcesy. Prawda, że niemal jednocześnie najpierw nie potrafiono zwyciężyć Szwe- cji, potem cofano się pod jej naporem, tracąc dziesiątki tysięcy kilometrów kwadratowych terytorium Inflant oraz, ale przejściowo, Prus. W roku 1618 rozejm zawarto w Dywilinie, na przedpolach moskiew- skiej stolicy, a w 1656 pod jedną z własnych, w Niemieży, wówczas wio- sce, dziś części Wilna. W pierwszym przewijał się problem praw królewi- cza Władysława do carskiego tronu, w drugim oddano polski carowi. Nie sposób ustalić, kiedy powstało znane przysłowie, że „Polska nierzą- dem stoi”, ale z pewnością wcześniej niż Rzeczpospolita Obojga Narodów. Oddawała jego treść przestroga przed ścisłym zjednoczeniem Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną, zamieszczona w wydanej około roku 1565 Rozmowie Polaka z Litwinem. Utwór wyrażał lęki litewskie, ale jego autor, to urodzony w Wieluniu, w rodzinie mieszczańskiej, z czasem nobilitowa- ny doktor obojga praw, współautor zbiorów praw Litwy, wójt Wilna Au- gustyn Rotundus. „Swej z dawna zasadzonej a porządnej Rzeczy Pospoli- tej do waszej przystawiając stracić nie chcemy...”. W roku 1610 na przysłowie powoływali się podczaszy litewski Janusz Radziwiłł oraz kanc- lerz Lew Sapieha: „Wasza Książęca Mość przypominać raczysz dawne ada- gium polskie, że nierządem stoi...”1. Zamieścił je Salomon Rysiński w wy- danym w roku 1618 i kilkakrotnie wznawianym zbiorze Przypowieści polskich. W 1632 wspominał przemawiając z okazji śmierci Zygmunta Wazy pisarz i kaznodzieja jezuicki Jakub Olszewski. Dowodził, że jest nieprawdziwe, wzywał, aby zastąpić je innym, „Polska rządem stoi”. Dla poparcia swych słów wskazywał na przejrzystą strukturę Rzeczypospolitej, na społeczeń- stwo podzielone na stany, na sieć urzędników ziemskich i grodzkich, nad którymi są senatorzy, a nad wszystkimi król. Ten rządzi, chroni słabszych, strzeże, żeby respektowane było prawo – jedno dla ogółu mieszkańców. „Wszystkich równe przez pospolite prawo obowiązanie”. Prawda, że ka- znodzieja przestrzegał jednocześnie, że jeśli Polska nierządem stoi, to i od nierządu zginie2. 1 Lietuvos Mokslø Akademijos Biblioteka. Vilnius (dalej: LMAB), rkps F 9–431, nr 144. Lew Sapieha do Janusza Radziwiłła, 7 VIII 1610 z obozu pod Smoleńskiem. 2 J. Olszewski, Snopek Najjaśniejszego Zygmunta III, Wilno 1632. 8 http://rcin.org.pl Prawdziwości odczuć ludzi, którzy w Rzeczypospolitej żyli, ba, jak Ja- nusz Radziwiłł czy Lew Sapieha, zajmowali w niej ważne miejsce, nego- wać nie można. Należy przecież podkreślić, że pogląd o trawiącym ją nie- rządzie wynikał nie z oceny ustroju, lecz z przekonania o wypaczeniu jego zasad. Dlatego w propozycjach zmian mówiono, a przynajmniej przeważ- nie, jedynie o naprawie Rzeczypospolitej. Tak było w czasie rokoszu Ze- brzydowskiego, gdy w zestawie eksorbitancji, czyli spraw wymagających poprawy, znalazł się tylko jeden postulat o charakterze ustrojowym, mia- nowicie utworzenia skarbu publicznego. Podobne zestawienie sporządzo- ne przez izbę poselską sejmu 1623 roku zawiera jedynie skargi i żale3. Nie ma propozycji zmian o charakterze ustrojowym w programie naprawy Rze- czypospolitej, opracowanym przez zjazd konwokacyjny w roku 1632. Do- strzegając cienie teraźniejszości tym bardziej idealizowano przeszłość, kie- dy ustrój miał, jak wierzono, znakomicie funkcjonować. Tyle że przed uznaniem tego za zaślepienie powstrzymuje świadomość, iż ta nierządna Korona, potem cała Rzeczpospolita, była w Europie spływającej krwią prze- lewaną w toku bratobójczych wojen religijnych, oświetlanej łuną stosów, na których ginęły tysiące nieszczęsnych kobiet oskarżonych o czary, spo- łeczności niszczonych, bo ośmieliły się wierzyć inaczej niż większość, otóż w tej Europie Rzeczpospolita była oazą spokoju i bezpieczeństwa. W rezulta- cie, wracając z podróży po obcych krajach można było przez pokolenia po- wtarzać, że „lepsza mniej porządna wolność niż najdostojniejsza niewola...”4. * * * Rzeczpospolita Wazów nie jest bezpośrednią odpowiedzią na pytanie, w jaki sposób społeczeństwo szlacheckie przebyło drogę od Dywilina do Niemieży. Raczej ma pokazać, jak wówczas, a ściślej od wstąpienia na tron Zygmunta Wazy do śmierci Władysława IV, Rzeczpospolita Obojga Naro- dów funkcjonowała. O wyborze zadecydował przede wszystkim stan ba- dań, ale i względy wydawnicze. W następnym tomie zostanie przedstawio- na dyplomacja, siły zbrojne, sądownictwo, senat jako instytucja i grupa społeczna oraz to wszystko, co mieści się w pojęciu – ideologia szlachecka. Henryk Wisner 3 Biblioteka Jagiellońska. Kraków (dalej: BJ), rkps 110, nr 39. Eksorbitancje od Panów Posłów oddane Królowi Jegomości, 1623. 4 LMAB, rkps F 132–6, k. 120. Wymownego polityka przysłowia. 9 http://rcin.org.pl Nazwa. Obszar. Stan szlachecki. Instytucje Nazwa Akt unii, którą Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły 1 lip- ca 1569 roku w Lublinie, odnosił się do nazwy związku i tworzących go części trzykrotnie. Najpierw, w pierwszych zdaniach tekstu ogłaszał, że powstała „jedna wspólna Rzeczpospolita, która się z dwu państw i naro- dów w jeden lud zniosła i spoiła”1. Nie można nie zauważyć poetyckiej ogólnikowości stwierdzenia, bo cóż znaczą słowa o państwach, które prze- kształcają się w lud. Następnie zastrzegał zachowanie nazwy przez Wiel- kie Księstwo Litewskie. „Tytuł Wielkiego Księstwa Litewskiego i urzędy zostawają”. To nie było sprzeczne z poprzednim, jeśli oznaczało, że także drugie państwo zachowuje nazwę odnoszącą się tylko do jego terytorium. Tymczasem w tekście aktu określeń: Korona Polska lub tylko Korona, uży- wano przemiennie z: Rzeczpospolita, jako nazw całości związku. Prawda, że nie było to czymś nowym, bo już 13 marca 1564 roku Zygmunt August, wielki książę od roku 1522, król polski od 1529, zrzekając się dziedzicz- nych praw do tronu Litwy, utożsamiał oba pojęcia. „Zaniechawszy wszela- kiej dziedzicznej sukcesji na Ziemię Litewską [...] dobrowolnie Rzeczypo- spolitej, a tej sławnej Koronie Polskiej, odstępujemy...”2. Zamiast określeń: koronny i litewski, to znaczy wspólny dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, a litewski, czyli odnoszący się tylko do Wielkiego Księstwa, stosowano – koronny. Przykładem może być dwukrot- 1 Volumina Legum (dalej: VL), Petersburg, t. 2, 1859, s. 87. O Księstwie Litewskim. Przy- wilej około unii Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną na walnym sejmie lubelskim od pa- nów rad duchownych o świeckich, i panów ziemskich, Roku Pańskiego 1569 uchwalony. Z tegoż wydania
Load more

Recommended publications
  • Artyku³y Y- Go 0– 27 Rzed- Lstwo Egen- Płacić Rzynaj- Genealo- Mie Pilnego W Świetle Ch I Domowych Dtym Nigdy Od Żad- I Napisał Na Jego , [W:] M
    artyku³y Stefan Dmitruk (Białystok) Geneza rodu Chodkiewiczów Początki rodu Chodkiewiczów są trudne do ustalenia. Dzieje przodków Grzegorza Chodkiewicza (ok. 1520–1572) sięgają przynaj- mniej początków XV w. Genealogia Chodkiewiczów stanowiła przed- miot licznych dyskusji wśród historyków. Przyjmuje się, że genealo- giczne hipotezy o pochodzeniu Chodkiewiczów dzielą się na legen- darne i naukowe. Prekursorem wywodów mitycznych stał się żyjący w latach 1520– 1584 Augustyn Rotundus. W swym dziele Rozmowy Polaka z Li- twinem pisał, że Chodkiewiczowie to ród litewski wywodzący się od „Chocka”1. Podwaliny pod legendę chodkiewiczowską położył Maciej Stryjkowski (ok. 1547 – ok. 1593). Między 1575 a 1579 r. przeby- wał on na dworze kniazia Jerzego III Słuckiego2 i napisał na jego polecenie pracę O początkach, wywodach, dzielnościach... W świetle jego ustaleń w 1306 r. do księcia Gedymina miało przybyć poselstwo od chana zawołżańskiego3. Poseł tatarski zaproponował pojedynek wojowników – Tatara i Litwina. W przypadku wygranej poddanego litewskiego państwo Gedymina (ok. 1275–1341) przestałoby płacić 1 A. Rotundus, Rozmowy Polaka z Litwinem, Kraków 1890, s. 47. 2 J. Radziszewska, Maciej Stryjkowski i jego dzieło, [w:] M. Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemodzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żad- nego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia, opr. J. Radziszewska, Warszawa 1978, s. 8, 10. 3 M. Stryjkowski, O początkach..., s. 239–242. 27 haracz. Na dworze książęcym przebywali Żmudzini. Spośród nich do walki o honor Litwy stanął Borejko. Żmudzinowi udało się pokonać Tatara w pojedynku, przez co zwolnił swoją ojczyznę od płacenia da- niny chanowi. Gedymin nagrodził dzielnego wojownika nadając mu Kazyłkiszki, Zblanów, Sochałów oraz odstąpił mu w dzierżawę Stki- wiłowicz i Słonim.
    [Show full text]
  • Bitwa Pod Chocimiem, Józef Brandt, 1867 R
    Śmierć Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą, Walery Eljasz-Radzikowski BIT WA POD CHOCIMIEM 2 września – 9 października 1621 r. W relacjach Polski z Turcją cały wiek XVI upłynął pod znakiem pokoju. Plany rozpoczęcia wojny z Turcją snuł co prawda Stefan Batory, jednak król zdawał sobie sprawę z tego, że szansę powodzenia może stworzyć jedynie zbrojny sojusz głównych europejskich potęg. Zaczepną politykę wobec Turcji próbował kontynuować po śmierci Batorego kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski. Zakładając, że ewentualna przyszła wojna powinna się toczyć na ziemiach mołdawskich, hetman starał się ugrunto- wać polskie wpływy w Mołdawii. W ślad Zamoyskiego szły magnackie rody z Ukrainy, mające w Hospodarstwie Mołdawskim rozliczne interesy, wzmocnione nierzadko związkami rodzinnymi z samymi hospodarami. Niezależnie od planów polityków w stosunkach Polski i Turcji występowały stale dwa punkty zapalne: kozackie rajdy łupieskie na wybrzeża Morza Czarnego – „chadzki morskie po dobro tureckie” i tatarskie najazdy na południowo-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Sytuacja zaostrzała się od początku XVII wieku. Polskie wyprawy na Mołdawię, mające na celu osadzenie na tronie przychylnego hospodara, powtarzały się w 1600 r., 1612 r. i w 1615 r. Turcja uznawała te wyprawy za mieszanie się w jej wewnętrzne sprawy, jako że już od początku XVI wieku Mołdawia była uznawana za część Imperium Osmańskiego. Równie wielkie oburzenie wywoływało tolerowanie przez Rzeczpospolitą kozackich rajdów. Kozacy zaporoscy na lekkich łodziach „czajkach” zabierających ok. 60 ludzi spływali w dół Dniepru, omijali turec- ką twierdzę w Oczakowie i wypływali na Morze Czarne, gdzie rabowali statki handlowe, nadmorskie wsie, miasteczka i porty. Niejednokrotnie atakowali z powodzeniem wojenne galery tureckie. W 1606 r. napadli Warnę, w 1614 r.
    [Show full text]
  • Pamięć O Heroicznych Czynach I Cnotach Rycerskich Sławnych Obrońców Ojczyzny Utrwalona W Kazaniach Funeralnych Fabiana Birkowskiego OP
    Napis XXV 2019 37 doi: 10.18318/napis.2019.1.3 Pamięć o heroicznych czynach i cnotach rycerskich sławnych obrońców ojczyzny utrwalona w kazaniach funeralnych Fabiana Birkowskiego OP Michał Kuran orcid: 0000-0002-0378-2453 (Uniwersytet Łódzki) Będą drudzy twym kościam grób zacny budować I twarz twoję w miedzi lać, i w marmurze kować, Między któremi snadź też miejsce będą miały Rymy moje – na łasce bogiń aby trwały1. Literacki pomnik, jaki wystawił Jan Kochanowski dwudziestotrzyletniemu Janowi Baptyście Tęczyńskiemu (1539/1540–1563) w Pamiątce wszytkiemi cnotami hojnie obdarzonemu Janowi Baptyście, hrabi na Tęczynie2, to przykład spersonalizowanych zmagań z zapomnieniem o ludziach, którzy byli – bądź mogli stać się – bohaterami swoich czasów3. Jak wiadomo, podobnie w Muzie Kochanowski podkreślał rolę bogiń sztuki, będących źródłem natchnienia dla poety-epika, który wziął na siebie misję zachowania w zbiorowej pamięci heroicznych czynów i zdarzeń ważnych dla danej społeczności, mając na myśli dzieła Homera i Wergiliusza oraz dokonania Agamemnona i Hektora, Turna, Kamilli, Lausa i Palanta4. Kochanowski podkreślił 1 J. Kochanowski, Pamiątka wszytkiemi cnotami hojnie obdarzonemu Janowi Baptyście, hrabi na Tęczynie, bełskiemu wojewodzie i lubelskiemu staroście, w: idem, Poematy okolicznościowe, oprac. R. Krzywy, War- szawa 2018, „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”, t. 37, s. 117, w. 5–8. 2 Zob. R. Krzywy, Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Ko- chanowskiego, Warszawa 2008, s. 196–200. 3 Szczegółową analizę utworu przedstawił Roman Krzywy (ibidem, s. 245–246). 4 Zob. M. Wichowa, „Jako pamięć o przeszłości i dobrą sławę o sobie czynić”. Staropolscy autorzy o upły- wie czasu, pielęgnowaniu tradycji i kreowaniu własnego wizerunku dla potomnych, od Galla Anonima do Benedykta Chmielowskiego, „Literaturoznawstwo” 2014/2015, nr 8/9, s.
    [Show full text]
  • The Use of Books in 16Th-Century Vilnius
    TERMINUS t. 15 (2013), z. 2 (27), s. 167–184 doi:10.4467/20843844TE.13.013.1570 www.ejournals.eu/Terminus THE USE OF BOOKS IN 16TH-CENTURY VILNIUS JAKUB NIEDźWIEDź Uniwersytet Jagielloński, Kraków Abstract The main goal of the paper is to answer the question of what was unique about the use of books in Vilnius between 1522 and 1610. The reason to take a closer look at the capital of the Grand Duchy of Lithuania is the fact that it has always been a multi-cultural, multi-ethnic and multi-religious city. This observation allows the author to assume that the use of books there could have been different than in other European cities of the time. To find possible answers to the question posed, the author traces the changes in production, distribution and reading of books in the city. The research is based on sev- eral sorts of sources, such as printed books, manuscripts and documents from Vilnius archives (mainly the municipal archive, the Catholic chapter, the castle court etc.). He was supported by contemporary studies about early modern Vilnius scriptoria and printing houses (Kawecka-Gryczowa, Topolska, Nikalaieu), bookbinders (Laucevičius), book writing (Ulčinaitė, Narbutienė, Narbutas) and the history of the city (Frick). At the beginning of the paper the author recalls the main facts about Vilnius in the 16th century. The city had increasingly grown in importance as a political, economical and cultural centre of the Jagiellonian monarchy. The central part, divided in four chronologically arranged chapters, focuses on several problems, among them: the beginnings of Cyrillic prints and Skaryna’s print- ing house, languages and alphabets of books (Latin, Ruthenian, Polish, Lithuanian, German, Hebrew, Yiddish and Arabic), book production, dissemination, storage and reading.
    [Show full text]
  • Litewsko-Polskie Związki W Pieśni Nowej Kalijopy Sarmackiej. Zamknięcie Sporu Aleksandra Brücknera Z Karolem Estreicherem O
    http://rcin.org.pl Pamiętnik Literacki CVIII, 2017, z. 3, PL ISSN 0031-0514 DOI: 10.18318/pl.2017.3.10 JAN OKOŃ Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera, Kraków LITEWSKO-POLSKIE ZWIĄZKI W „PIEŚNI NOWEJ KALIJOPY SARMACKIEJ” ZAMKNIĘCIE SPORU ALEKSANDRA BRÜCKNERA Z KAROLEM ESTREICHEREM O AUTORSTWO* Na europejskim szlaku W tomie 18 słownika biograficznego Biographie universelle, ancienne et moderne, wydawanym w początkach w. XIX w Paryżu pod egidą Stowarzyszenia Literatów i Uczonych (Société de Gens de Lettres et de Savants) ukazała się informacja o ta- jemniczym poecie polskim z w. XVII, Chryzostomie Golniewskim. On to, jak czyta- my w biogramie, „w języku swego kraju” („dans la langue de son pays”) napisał poemat („un poème”) o zwycięstwie pod Kircholmem, „które Chodkiewicz, najsław- niejszy spośród polskich wodzów, odniósł nad Szwedami, dowodzonymi przez Karola Sudermańskiego, późniejszego króla Szwecji”. Tak brzmiała owa informacja, konkretna i z pewnością oparta na autopsji: uwzględniała miejsce i czas druku (Wilno 1605), a nawet format (4o) 1. O samym autorze zresztą nic więcej nie napi- sano i nie ulega wątpliwości, że całe hasło, tylko na pozór biograficzne, znalazło się w słowniku jedynie z uwagi na ów przedstawiony tak pokrótce poemat. Biographie universelle była kontynuatorką wielkich oświeceniowych encyklo- pedii, w tym Wielkiej encyklopedii francuskiej Denisa Diderota i Jeana d’Alemberta, w szczególności jednak naśladowczynią wielkiego niemieckiego leksykonu Johan- na Heinricha Zedlera z lat 1731–1754 (Grosses vollständiges Universal-Lexicon), zespołowego dzieła uczonych, które aż w 64 tomach zbierało po raz pierwszy bio- grafie osób z całego świata, tyle że osób żyjących. W odróżnieniu od owych leksy- konów, Biographie universelle stawała się jeszcze bardziej „uniwersalna”, gdyż uwzględniała nie tylko osoby żyjące, ale i historyczne.
    [Show full text]
  • „Golden Age”: Introduction Into the 1803–1832 Epochs
    ARCHIWUM EMIGRACJI Studia – Szkice – Dokumenty http://dx.doi.org/10.12775/AE.2018-2019.008 Toruń, Rok 2018/2019, Zeszyt 1–2 (26–27) ___________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ UNIWERSYTET W WILNIE THE UNIVERSITY OF VILNIUS AND ITS „GOLDEN AGE”: INTRODUCTION INTO THE 1803–1832 EPOCHS Alfredas BUMBLAUSKAS (Vilnius University) ORCID: 0000-0002-3067-786X Loreta SKURVYDAITĖ (Vilnius University) ORCID: 0000-0002-4350-4482 1. WHAT IS THE UNIVERSITY OF VILNIUS? It is a paradoxically simple question. Though it will not seem so simple if we ask another question — what is Vilnius? Today it is the capital of the Republic of Lithuania, a member state of the European Union. However, at the beginning of the 19th century, the epoch of great importance to us, it was turned into a provincial town of the Russian Empire. Prior to that, for a long time, it was the capital of the Grand Duchy of Lithuania, which existed in the 13th–18th century. In the 20th century, after the reestablishment of the Polish and Lithuanian states, it did not become the capital of Lithuania (the city of Kaunas became its provisional capital); Vilnius was incorporated into Poland and became a city of the Polish province. In 1939, on Stalin’s initiative, it was taken away from Poland and returned to Lithuania, at the same time annexing Lithuania to the Soviet Empire. All this has to be kept in mind if we want to understand the question what the University of Vilnius is. And what was it during the period between 1803 and 1832? 79 At first glance the answer seems simple — this is an institution founded by the Jesuits and Stephen Bathory in 1579.
    [Show full text]
  • Articles the Attitude of Ruthenian Magnates
    ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXXIV — ROK 2019 Zeszyt 4 Articles http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.36 TOMASZ KEMPA (Nicolaus Copernicus University in Toruń) The Attitude of Ruthenian Magnates and Nobles toward the Union of Lublin (1569) and the Problem of the Autonomy of Ukrainian Lands* within the Polish-Lithuanian Commonwealth Key words: magnates, nobles, Ruthenia, Ukraine, Union of Lublin, law, Orthodoxy, Po lonization, Catholicization The Polish-Lithuanian Union, signed in Lublin in 1569, has long aroused great interest among successive generations of historians. It is caused not only by the importance of this event, but also by the fact the Union was being con- sidered through the prism of historical debate, which was contested among Poles and Lithuanians in the era of the Sejm of Lublin and also after its con- clusion. This approach to the problem ensured that scholars often overlooked the important issue of the attitude towards the Union of Lublin of the Ruthe- nian nobility from the Ukrainian lands, which, before 1569, belonged to the Grand Duchy of Lithuania, and which were incorporated into the Kingdom of Poland at the Union of Lublin in 1569. All these territories had much in * The term ‘Ukraine’ (or the ‘Ukrainian lands’) usually referred the Kyiv and Bratslav voivodeships in the last decades of the 16th and in the first half of the 17th century. Volhynia was treated as a separate region. After incorporating the land of Chernihiv into the Commonwealth (after the war with Muscovy in 1619), it was also considered as a part of the Ukrainian lands.
    [Show full text]
  • Rejestr Pospolitego Ruszenia Księstw Oświęcimskiego I Zatorskiego Z 18 Października 1621 Roku
    RES HISTORICA 42, 2016 DOI: 10.17951/rh.2016.42.353-377 Jacek Pielas (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach) Rejestr pospolitego ruszenia księstw oświęcimskiego i zatorskiego z 18 października 1621 roku The Registry of the General Levy in the Duchies of Oświęcim and Zator, 18 October 1621 STRESZCZENIE Przedmiotem edycji źródłowej jest nieznany dotąd rejestr pospolitego ruszenia księstw oświęcimskiego i zatorskiego spisany 18 października 1621 r. pod Lwowem w związku z przeprowadzonym popisem. Jak wiadomo, rejestry z popisów stanowią pod- stawowy rodzaj źródeł, służący badaniu organizacji, liczebności i funkcjonowania po- spolitego ruszenia w dawnej Polsce. Ich wartość polega przede wszystkim na ukazaniu organizacji i liczebności pospolitego ruszenia powiatów, ziem i województw. Publiko- wany rejestr jest jedynym dotąd rejestrem pospolitego ruszenia z terenu województwa krakowskiego z okresu wojny chocimskiej 1621 r. Według niego obowiązek stawienia się w pospolitym ruszeniu osobiście wypełniło 67 szlachciców, 26 wystawiło poczty, ale nie brało osobistego udziału w wyprawie, 19 pocztów przysłały wdowy w związku z użytko- waniem dóbr mężowskich, z zamieszkanych przez drobną szlachtę dwu wsi wystawiono 2 konie, natomiast 3 miasta położone w obrębie obu księstw, tj. Oświęcim, Kęty i Wadowi- ce dostarczyły łącznie 13 pieszych. Słowa kluczowe: szlachta, pospolite ruszenie, rejestr, popis, księstwa oświęcimskie i zatorskie Przedmiotem niniejszej edycji źródłowej jest rejestr pospolitego rusze- nia księstw oświęcimskiego i zatorskiego spisany 18 października 1621 r. pod Lwowem w związku z przeprowadzonym popisem. Rejestry z popisów (także z okazowań) stanowią podstawowy rodzaj źródeł służący badaniu organizacji, liczebności i funkcjonowania pospoli- 354 J PEACEK I LAS tego ruszenia w dawnej Polsce1. Ich wartość polega przede wszystkim na ukazaniu organizacji i liczebności pospolitego ruszenia powiatów, ziem i województw.
    [Show full text]
  • Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500-1700
    Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500–1700 In the sixteenth and seventeenth centuries Muscovy waged a costly struggle against the Crimean Khanate, the Ottoman Empire, and the Polish-Lithuanian Commonwealth for control of the fertile steppe above the Black Sea. This was a region of great strategic and economic importance – arguably the pivot of Eurasia at the time. Yet, this crucial period in Russia’s history has, up until now, been neglected by historians. Brian L. Davies’s study provides an essential insight into the emergence of Russia as a great power. The long campaign took a great toll upon Russia’s population, economy, and institutions, and repeatedly frustrated or redefi ned Russian military and diplo- matic projects in the West. The struggle was every bit as important as Russia’s wars in northern and central Europe for driving the Russian state-building process, forcing military reform and shaping Russia’s visions of Empire. Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500–1700 examines the course of this struggle and explains how Russia’s ultimate prevalence resulted from new strategies of military colonization in addition to improvements in army command-and-control, logistics, and tactics. Brian L. Davies is Associate Professor of History at the University of Texas at San Antonio. His publications include State Power and Community in Early Modern Russia: The Case of Kozlov, 1635–1649 (2004). Warfare and History General Editor Jeremy Black Professor of History, University of Exeter Air Power in the Age of Total War Modern Chinese Warfare, Warfare in Atlantic Africa, 1500– John Buckley 1795–1989 1800: Maritime Confl icts and the Bruce A.
    [Show full text]
  • Music Migration in the Early Modern Age
    Music Migration in the Early Modern Age Centres and Peripheries – People, Works, Styles, Paths of Dissemination and Influence Advisory Board Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Alina Żórawska-Witkowska Published within the Project HERA (Humanities in the European Research Area) – JRP (Joint Research Programme) Music Migrations in the Early Modern Age: The Meeting of the European East, West, and South (MusMig) Music Migration in the Early Modern Age Centres and Peripheries – People, Works, Styles, Paths of Dissemination and Influence Jolanta Guzy-Pasiak, Aneta Markuszewska, Eds. Warsaw 2016 Liber Pro Arte English Language Editor Shane McMahon Cover and Layout Design Wojciech Markiewicz Typesetting Katarzyna Płońska Studio Perfectsoft ISBN 978-83-65631-06-0 Copyright by Liber Pro Arte Editor Liber Pro Arte ul. Długa 26/28 00-950 Warsaw CONTENTS Jolanta Guzy-Pasiak, Aneta Markuszewska Preface 7 Reinhard Strohm The Wanderings of Music through Space and Time 17 Alina Żórawska-Witkowska Eighteenth-Century Warsaw: Periphery, Keystone, (and) Centre of European Musical Culture 33 Harry White ‘Attending His Majesty’s State in Ireland’: English, German and Italian Musicians in Dublin, 1700–1762 53 Berthold Over Düsseldorf – Zweibrücken – Munich. Musicians’ Migrations in the Wittelsbach Dynasty 65 Gesa zur Nieden Music and the Establishment of French Huguenots in Northern Germany during the Eighteenth Century 87 Szymon Paczkowski Christoph August von Wackerbarth (1662–1734) and His ‘Cammer-Musique’ 109 Vjera Katalinić Giovanni Giornovichi / Ivan Jarnović in Stockholm: A Centre or a Periphery? 127 Katarina Trček Marušič Seventeenth- and Eighteenth-Century Migration Flows in the Territory of Today’s Slovenia 139 Maja Milošević From the Periphery to the Centre and Back: The Case of Giuseppe Raffaelli (1767–1843) from Hvar 151 Barbara Przybyszewska-Jarmińska Music Repertory in the Seventeenth-Century Commonwealth of Poland and Lithuania.
    [Show full text]
  • The Phenomenon of Clientage and the Organisation of Diplomatic Activities in the Grand Duchy of Lithuania of the Second Half of the Sixteenth Century*1
    / T J R E M D S Marius Sirutavičius Vytautas Magnus University THE PHENOMENON OF CLIENTAGE AND THE ORGANISATION OF DIPLOMATIC ACTIVITIES IN THE GRAND DUCHY OF LITHUANIA OF THE SECOND HALF OF THE SIXTEENTH CENTURY*1 Abstract Researchers of the sixteenth-century European diplomacy discuss diplomatic networks and daily life activities of ambassadors conditioned by the development of residential diplomacy. At the same time, historians of the Polish-Lithuanian Commonwealth study diplomatic phenomena of a different kind since a resident mission system was not developed in Poland-Lithuania. The practice of temporary legations persisted and led to the development of distinctive features of envoys’ diplomatic activities during their missions. It also is possible to see different circumstances when looking into the question of the professionalization of Polish-Lithuanian diplomats and their personal qualities relevant to their diplomatic missions. The study of this problem reveals that, in the case of the Grand Duchy of Lithuania, a relatively strong patron-client relationship occurred as well as close links between the patronage system and organisation of diplomatic activities. Research into the practice of assigning envoys to diplomatic missions makes it possible to establish that almost all lower-rank envoys between the mid- and last decade of the sixteenth century were clients of the Radziwill family, dominating the political life of the Grand Duchy of Lithuania at that time. One of the main tasks of the Radziwill clients nominated as diplomatic envoys was to supply information to their patrons. At the same time, we can also see an attempt to control diplomatic communications with foreign countries.
    [Show full text]
  • Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės Monetos Coins of the Grand Duchy
    Vincas RUZAS Lietuvosmonetos Didžiosios KunigaikštystėsLietuvos banko KATALOGASPinigų muziejuje / CATALOGUE Coins of the Grand Duchy of Lithuania at the Money Museum of the Bank of Lithuania Vilnius 2015 UDK 737(474.5)(091) Ru218 Fotografai / Photographers Rolandas Ginaitis, Eugenijus Ivanauskas Dizaineris / Designer Romanas Tumėnas Piešinių autorius / Author of the drawings Dainius Mikalauskas Redaktorė / Lithuanian text edited by Ramutė Macienė Į anglų kalbą vertė / Translated into English by Dalia Šatienė © Lietuvos bankas, 2015 © Vincas Ruzas, 2015 ISBN 978-9986-651-84-0 Turinys / Contents Įvadas / Introduction ......................................................................................................... 5 Lietuviški piniginiai lydiniai / Lithuanian currency bars .............................................................................. 55 Jogaila ................................................................................................................. 72 Vytautas .............................................................................................................. 94 LDK sritinės kunigaikštystės / Regional duchies of the GDL ...................................................................... 115 Kazimieras Jogailaitis / Casimir Jagiellon ...............................................................................................124 Aleksandras / Alexander ......................................................................................................... 146 Žygimantas Senasis / Sigismund
    [Show full text]