SZKICE ARCHIWALNO–HISTORYCZNE 1 2 ARCHIWUM PAŃSTWOWE W KATOWICACH SZKICE ARCHIWALNO–HISTORYCZNE nr 3 Katowice 2007 3 Komitet naukowy: prof. dr hab. Marek Czapliński, prof. dr hab. Edward Długajczyk, prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek Redaktor naczelny: Piotr Greiner Sekretarz naukowy: Sławomira Krupa Opracowanie redakcyjne: Elżbieta Giszter Opracowanie graficzne: Katarzyna Kwaśniewicz Czasopismo dotowane przez Towarzystwo Przyjaciół Archiwum i Urząd Miasta Katowic © Copyright by Archiwum Państwowe w Katowicach Wydanie I, Katowice 2007 Adres redakcji: Archiwum Państwowe w Katowicach, ul. Józefowska 104, 40-145 Katowice ISSN 1508-275X 4 Spis treści ARTYKUŁY Sławomira Krupa: Metodyka opracowania akt hipotecznych i gruntowych przechowywanych w archiwach państwowych..................................................... 9 Zdzisław Jedynak: Początki miasta górniczego Tarnowskie Góry w świetle dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Katowicach.......................................................................................................... 23 Zbigniew Kiereś: Między panem a plebanem. Materiały do dziejów duchowieństwa ziemi bytomskiej w XVII wieku............................................... 33 Michał Mączka: Problemy Johanna Wolfganga Wielanda z opracowaniem map księstw górnośląskich – w świetle nieznanego dokumentu ze zbiorów byłego Archiwum Miejskiego w Bytomiu........................................ 53 Bożena Husar: „Acta Civitatis Żyviec. Księga ingrossacyi różnych instrumentów od roku 1766” ciekawym źródłem do badań historii prywatnego miasteczka w latach 1766–1770...................................................... 61 Sławomira Krupa: Dzieje rodziny Hohenlohe–Ingelfingen z Koszęcina w świetle dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Katowicach.......................................................................................................... 67 Bożena Husar: Rozwój browarnictwa na Żywiecczyźnie i jego rozkwit w świetle planów architektonicznych Karola Pietschki – architekta arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga......................................................89 Zdzisław Jedynak: Zarys dziejów Górnośląskiej Spółki Brackiej w Tarnowskich Górach (Oberschlesischer Bergknappschaft Tarnowitz) w latach 1857–1922 i jej pozostałość aktowa w Archiwum Państwowym w Katowicach..................... 97 Tomasz Hajewski: Losy archiwaliów rosyjskich na terenie powiatu dąbrowskiego w czasie I wojny światowej......................................................... 105 Robert Sikorski: Materiały archiwalne dotyczące Kościoła rzymskokatolickiego w okresie II Rzeczypospolitej w zespole: Akta Miasta Częstochowy (1759–1945).. 113 Mirosław Węcki: Sprawa nyskiego kreisleitera Rudolfa Meistra a homoseksualizm w NSDAP..............................................................................123 Mirosław Węcki: Źródła do dziejów górnośląskiej NSDAP w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach............................................................ 141 Krzysztof Stopa: Ludność pogranicza polsko–czechosłowackiego w powiecie raciborskim w latach 1945–1950 w świetle dokumentów Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Raciborzu.................... 151 5 MATERIAŁY Roland Banduch: Mapy kopalń rud metali w rejonie Lądka Zdroju i Lutyni, Kletna i Janowej Góry oraz Marcinkowa z lat 1771–1927 w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach............................................................ 167 Marian Gałuszka, Leszek Grochla: Materiały archiwalne do historii wodociągów katowickich w zasobie Archiwum Państwowym w Katowicach.................... 173 Marian Gałuszka, Leszek Grochla: Materiały archiwalne do dziejów regulacji rzeki Rawy w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach..................... 193 Edward Długajczyk: Zestawienie osób aresztowanych i zasądzonych w województwie śląskim w latach 1922–1939 z powodu współpracy z wywiadem niemieckim..................................................................................... 205 KOMUNIKATY Michał Mączka: Cenny nabytek kartograficzny Archiwum Państwowego w Katowicach – rękopiśmienna mapa górnicza z 1769 roku......................... 241 Gabriela Hałgas: Karol Kiebel Kobarski i jego spuścizna w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Cieszynie..................... 243 SPRAWOZDANIA Sprawozdanie Dyrektora Archiwum Państwowego w Katowicach za 2006 rok (Piotr Greiner)........................................................................................................ 247 Andrzej Kołodziej: Przejęcia materiałów archiwalnych dotyczących dziejów górnictwa węgla kamiennego do Archiwum Państwowego w Katowicach w latach 1997–2007............................................................................................................. 265 Sabina Klimkiewicz: Sprawozdanie z prac nad projektem „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”............................. 279 Piotr Lis: Dokumentacja o czasowym okresie przechowywania w Archiwum Państwowym w Katowicach....................................................... 283 Izabela Lentowicz: Bibliografia publikacji pracowników Archiwum Państwowego w Katowicach i oddziałów zamiejscowych za lata 2000–2006 (z uzupełnieniem za rok 1999)............................................................................................... 287 ZUSAMMENFASSUNGEN........................................................................................ 299 SUMMARIES............................................................................................................................. 309 NOTY O AUTORACH..................................................................................................... 316 6 ARTYKUŁY 7 8 Sławomira Krupa METODYKA OPRACOWANIA AKT HIPOTECZNYCH I GRUNTOWYCH PRZECHOWYWANYCH W ARCHIWACH PAńSTWOWYCH Dokumentacja hipoteczna i gruntowa stanowi ważną część zasobu archiwów państwowych. Tylko te materiały, które zostały wyodrębnione w zbiorach, stanowią ok. 5000 mb tego zasobu, do tego należy doliczyć akta znajdujące się w zespołach archiwalnych sądów oraz te, nadal pozostające w archiwach zakładowych instytu- cji wymiaru sprawiedliwości, pomimo że – zgodnie z obowiązującymi przepisami – od lat powinny znajdować się w archiwach państwowych. Brak wytycznych regulujących sprawy opracowania akt hipotecznych i grun- towych spowodował, w skali całego zasobu archiwów państwowych, znaczne roz- bieżności w metodyce postępowania z tego typu dokumentacją. Przede wszystkim według odmiennych zasad rozgraniczono zespoły, niejednorodnie rozwiązywa- no problem sukcesji, stosując różne kryteria, utworzono zbiory akt hipotecznych czy gruntowych, dodatkowo wymieniona dokumentacja wyodrębniona w zasobie w postaci zbiorów lub zespołów otrzymała różne nazwy, np.: Hipoteka powiatu kieleckiego, Hipoteka janowska, Hipoteka w Łukowie oraz Akta wieczyste Sądu Rejonowego w Gnieźnie, Archiwum Ksiąg Wieczystych Sądu w Wąbrzeźnie, Akta gruntowe Sądu Powiatowego w Sępólnie czy Zbiór akt gruntowych sądów w Pszczynie lub nawet Urząd Ksiąg Gruntowych Sądu Okręgowego w Sanoku lub Pruski Sąd Obwodowy Wydział Hipoteczny w Olecku. Dotychczasowe, wprowadzone przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Pań- stwowych, normatywy dotyczące akt wytworzonych przez instytucje wymiaru sprawiedliwości i ochrony prawa nie obejmowały akt hipotecznych i gruntowych. Sytuacja uległa zmianie w roku 007, kiedy to decyzją NDAP zostały wprowadzone Artykuł jest zbiorczym zestawieniem informacji i doświadczeń zebranych w toku prac zespołu naukowego ds. dokumentacji wytworzonej przez sądy, prokuraturę i notariat w składzie: Elżbieta Billing, Urszula Gawuć, Rafał Gelo, Janusz Gołaszewski, Agata Kowalewska, Barbara Patynowska, Lucyna Pomerenke, Hanna Staszewska–Katolik, Mieczysław Szylko oraz Maciej Dalecki (ekspert). Informacje na podstawie bazy danych: System Ewidencji Zasobu Archiwalnego (SEZAM), we- dług stanu na dzień 31 grudnia 005 r. Zarządzenie Nr 0 NDAP z 5 lipca 998 r. w sprawie opracowywania akt notarialnych w ar- chiwach państwowych; Decyzja Nr 0 NDAP w sprawie wprowadzenia wskazówek metodycznych w sprawie ustalania nazw i granic chronologicznych zespołów archiwalnych prokuratur, wytworzo- nych od XIX do XXI wieku; Decyzja Nr 22 NDAP w sprawie wprowadzenia wskazówek metodycz- nych w sprawie ustalania nazw i granic chronologicznych zespołów archiwalnych sądów, wytworzo- nych od XIX do XXI wieku przechowywanych w archiwach państwowych. 9 Sławomira Krupa wskazówki metodyczne dotyczące zasad opracowania akt stanu prawnego nieru- chomości przechowywanych w archiwach państwowych. Literatura w zakresie metodyki opracowania tego typu dokumentacji nie jest zbyt bogata. Problematykę porządkowania akt hipotecznych i gruntowych poru- szało niewielu badaczy, chociaż zarówno ilość tej dokumentacji w zasobie archi- wów państwowych, jak i zawarte w tych materiałach informacje wydawałyby się gotowym tematem artykułu bądź nawet większej pracy5. Ustalenie jednolitych zasad postępowania z wymienioną dokumentacją napo- tyka na kilka istotnych przeszkód. Należy przede wszystkim uwzględnić odmienne na różnych obszarach obecnego państwa polskiego przepisy regulujące powstawa- nie omawianych akt, następnie sukcesję czynną związaną z kontynuowaniem tych materiałów niezależnie od zmian w organizacji sądownictwa czy zmian państwo- wości. Problemem jest też występowanie w archiwach państwowych historycznie ukształtowanych zbiorów. Normatywem regulującym powstawanie akt stanu prawnego nieruchomości na terenie państwa niemieckiego był kodeks cywilny niemiecki