Program ochrony środowiska dla Gminy Piątnica na lata 2017- 2020 z perspektywą do 2024 roku Spis treści
I. Wstęp ...... 4
II. Charakterystyka środowiska Gminy Piątnica ...... 10
2.1. Położenie administracyjne ...... 10 2.2. Warunki życia...... 14 2.3. Klimat ...... 16 2.4. Położenie fizyczno – geograficzne i rzeźba terenu ...... 16 2.5. Użytkowanie gruntów ...... 17 2.6. Budowa geologiczna i zasoby geologiczne ...... 18 2.7. Gleby ...... 20 2.8. Wody powierzchniowe ...... 26 2.9. Wody podziemne ...... 34 2.10. Obszary zagrożone powodzią ...... 38 2.11. Gospodarka wodno-ściekowa ...... 39 2.12. Odpady komunalne ...... 43 2.13. Sieć gazowa ...... 45 2.14. Powietrze atmosferyczne ...... 45 2.15. Pole elektromagnetyczne (PEM) ...... 52 2.16. Hałas ...... 54 2.17. Obszary cenne przyrodniczo ...... 59 2.18. Obszary Natura 2000 ...... 68 2.19. Lasy i zadrzewienia ...... 87 III. Analiza SWOT ...... 88
IV. Cele i kierunki działań ekologicznych ...... 90
V. Instrumenty realizacji Programu ...... 93
5.1. Prawne instrumenty realizacji Programu ...... 93 5.2. Instrumenty oddziaływania społecznego ...... 94 5.3 Instrumenty ekonomiczne ...... 95 5.4. Źródła finansowania zadań ...... 96 VI. Wskaźniki monitorowania ...... 104
2 VII. Wykorzystane materiały ...... 105
Spis tabel ...... 109
Spis rysunków ...... 111
3 I. Wstęp
Podstawą prawną opracowania niniejszego dokumentu jest art. 17 ust 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2017 r. poz.519). Ponadto projekt Programu został opracowany zgodnie z „Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” (Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2 września 2015 r.). Rada Gminy w celu realizacji polityki ochrony środowiska sporządza program ochrony środowiska, uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust. 1 cytowanej Ustawy. Są to: - strategie rozwoju 1. długookresowa strategia rozwoju kraju – dokument określający główne cele, wyzwania i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmujący okres co najmniej 15 lat; 2. średniookresowa strategia rozwoju kraju – dokument określający podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym, obejmujący okres 4–10 lat, realizowany przez strategię rozwoju oraz przy pomocy programów z uwzględnieniem okresu programowania Unii Europejskiej; 3. inne strategie rozwoju – dokumenty określające podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju odnoszące się do sektorów, dziedzin, regionów lub rozwoju przestrzennego, w tym obszarów metropolitalnych i obszarów funkcjonalnych. - dokumenty programowe Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej to dokument, który identyfikuje i hierarchizuje główne cele edukacji środowiskowej, wskazując jednocześnie możliwości ich realizacji. Programem wykonawczym dla Strategii jest Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, wskazujący zadania edukacyjne oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizację. Podstawowe cele Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej to:
4 upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również pracę i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej, wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności, promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.
Program ochrony środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2017-2020 z perspektywą do 2024 roku Tabela 1. Cele, kierunki interwencji i zadania przewidziane do realizacji w ramach Programu ochrony środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2017-2020 z perspektywą do 2024 roku
Lp. Obszar Cel Kierunek interwencji interwencji 1 Ochrona klimatu Spełnienie wymagań w zakresie Modernizacja transportu w kierunku i jakość powietrza jakości powietrza transportu niskoemisyjnego Opracowanie i aktualizacja programów w zakresie ochrony powietrza Monitoring powietrza Edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony powietrza i przeciwdziałania zmianom klimatu Poprawa efektywności Rozbudowa przesyłowej energetycznej i dystrybucyjnej sieci ciepłowniczej i gazowej Poprawa efektywności energetycznej w sektorze publicznym i prywatnym, w tym termomodernizacja i wymiana oświetlenia Wzrost wykorzystania energii ze Pozyskiwanie energii ze źródeł źródeł odnawialnych, jako odnawialnych (słońca, wiatru, wody, działania adaptacyjne do biomasy i biogazu) do produkcji zmian klimatu energii elektrycznej i cieplnej 2 Zagrożenia hałasem Ograniczenie emisji hałasu Uwzględnienie aspektów związanych z ponadnormatywnym hałasem
5 w zagospodarowaniu przestrzennym Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej, realizowana z uwzględnieniem konieczności ograniczenia presji na środowisko oraz życie i zdrowie ludzi (w tym usprawnienie organizacji ruchu) Eliminacja zagrożenia mieszkańców województwa nadmiernym hałasem Opracowanie i aktualizacja programów ochrony przed hałasem (w tym sporządzanie map akustycznych) Monitoring hałasu komunikacyjnego i kontynuacja kontroli jednostek gospodarczych w zakresie emitowanego hałasu 3 Pola Ochrona przed polami Planowanie przestrzenne elektromagnetyczne elektromagnetycznymi z uwzględnieniem ochrony przed polami elektromagnetycznymi Monitoring natężeń pól elektromagnetycznych 4 Gospodarowanie Ograniczanie ryzyka Ochrona zasobów wodnych wodami powodziowego i przeciwdziałanie (w tym ochrona naturalnej suszy i deficytowi wody, jako hydromorfologii cieków) adaptacja do zmieniających się Budowa i odtwarzanie systemów warunków klimatycznych i urządzeń melioracji wodnych (w tym niezbędnych do realizacji zrównoważonego rolnictwa) oraz pozostałej infrastruktury służącej do retencjonowania, regulacji i ochrony zasobów wód Odtwarzanie ciągłości ekologicznej i renaturalizacja rzek Ograniczenie presji rolnictwa na wody Planowanie przestrzenne jako instrument w zakresie gospodarowania wodami Monitoring wód Edukacja ekologiczna w zakresie gospodarowania wodami 5 Gospodarka wodno- Racjonalizacja gospodarowania Rozbudowa i modernizacja ujęć wody ściekowa zasobami wodnymi i zapewnienie oraz stacji uzdatniania dobrej jakości wody pitnej Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej z uwzględnieniem konieczności ograniczania strat wody Uwzględnianie w procesie planowania przestrzennego ograniczeń związanych z zaopatrzeniem w wodę Poprawa jakości wód Realizacja projektów sanitacji
6 powierzchniowych i w zabudowie rozproszonej podziemnych Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej (sanitarnej i deszczowej) Rozbudowa i modernizacja infrastruktury oczyszczania ścieków, w tym realizacja działań w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych Monitoring wód oraz kontrola jakości wody wodociągowej przeznaczonej do spożycia Edukacja społeczeństwa w zakresie gospodarki wodno-ściekowej 6 Zasoby geologiczne Racjonalne i efektywne Ograniczenie presji wywieranej na gospodarowanie zasobami środowisko i ludność lokalną podczas kopalin prowadzenia prac geologicznych oraz eksploatacji i magazynowania kopalin, w tym monitorowanie wydobycia Planowanie przestrzenne z uwzględnieniem zrównoważonego gospodarowania Edukacja społeczeństwakopalinami w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi 7 Gleby Zapewnienie właściwego sposobu Rekultywacja terenów użytkowania powierzchni ziemi zdegradowanych lub zdewastowanych w celu przywrócenia im wartości użytkowych lub przyrodniczych Przeciwdziałanie degradacji gleb i powierzchni ziemi Monitoring gleb i powierzchni ziemi Edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony gleb i powierzchni ziemi 8 Gospodarka Racjonalne gospodarowanie Zapewnienie funkcjonowania systemu odpadami odpadami selektywnego zbierania/odbioru i zapobieganie odpadów komunalnych powstawaniu Zapewnienie sprawnego odpadów funkcjonowania procesów przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i innych procesów odzysku (w tym ograniczenie masy odpadów składowanych) Zapewnienie wysokiej jakości infrastruktury służącej składowaniu odpadów Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest Monitoring gospodarki odpadami
7 Edukacja ekologiczna w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i gospodarki odpadami 9 Zasoby przyrodnicze Zachowanie różnorodności Aktualizacja inwentaryzacji oraz biologicznej, poprzez stworzenie spójnego systemu przywracanie/utrzymanie informacji opartego o technologie, właściwego stanu ochrony informacje informatyczne o zasobach siedlisk i gatunków siedlisk i gatunków przyrodniczych wraz z wyceną wartości środowiska Planowanie działań ochronnych na terenach przyrodniczo cennych Zwiększanie powierzchni obszarowych form ochrony przyrody i krajobrazu Ochrona siedlisk i gatunków Wielofunkcyjna, zrównoważona gospodarka leśna Minimalizacja ryzyka wprowadzenia do środowiska gatunków obcych oraz usuwanie, kontrola i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się gatunków obcych Powiązanie systemów dolin rzecznych (jako naturalnych korytarzy ekologicznych) z zarządzaniem ryzykiem powodziowym, systemem obszarów chronionych i programem zwiększania możliwości retencyjnych, poprzez wykorzystanie naturalnych uwarunkowań terenu Racjonalna gospodarka łowiecka służąca ochronie środowiska Monitoring przyrodniczy różnorodności biologicznej i krajobrazowej Zarządzanie środowiskiem Adaptacja do zmian klimatu Racjonalne powiększanie zasobów w zakresie zasobów leśnych i dostosowanie składu przyrodniczych gatunkowego drzewostanu do siedliska oraz zwiększanie różnorodności biocenoz leśnych, z uwzględnieniem gatunków odpornych na susze i podtopienia Zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami lasów Planowanie przestrzenne jako instrument w zakresie gospodarowania środowiskiem
8 Ochrona krajobrazu naturalnego Wykonanie audytu krajobrazowego - i kulturowego identyfikacja krajobrazów występujących na terenie województwa, określenie ich cech charakterystycznych oraz ocena ich wartości Ochrona krajobrazu Podnoszenie poziomu Podejmowanie działań edukacyjnych świadomości ekologicznej służących ochronie i zachowaniu i zainteresowania środowiskiem różnorodności biologicznej przyrodniczym i dziedzictwa kulturowego oraz zagwarantowanie udziału społeczeństwa w ochronie środowiska i dostępu do informacji o środowisku 10 Zagrożenia Zapobieganie poważnym Wspieranie działania jednostek poważnymi awariami awariom przemysłowym reagowania kryzysowego Doskonalenie systemu Zapobieganie sytuacjom kryzysowym zarządzania kryzysowego poprzez kompleksowe działania prewencyjne Monitoring obszarów Ograniczenie występowania zagrożonych występowaniem poważnych awarii poważnych awarii Program ochrony środowiska powiatu łomżyńskiego na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024 uchwalony przez Radę Powiatu Łomżyńskiego Uchwałą nr XXIII/124/2017 z dnia 9 marca 2017 r.
Misja powiatu łomżyńskiego brzmi:
Od Biebrzy przez Narew po Pisę. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego szansą rozwoju powiatu łomżyńskiego Założone w dokumencie priorytety PRIORYTET 1
Ochrona atmosfery
PRIORYTET 2
Zmniejszenie zanieczyszczenia i ochrona przed zagrożeniami środowiska
naturalnego oraz monitoring środowiska
PRIORYTET 3 Ochrona wód i racjonalna gospodarka wodno - ściekowa PRIORYTET 4
9 Unikanie zagrożeń ekologicznych i racjonalna gospodarka odpadami
PRIORYTET 5 Edukacja ekologiczna i wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa.
II. Charakterystyka środowiska Gminy Piątnica
2.1. Położenie administracyjne
Gmina Piątnica jest gminą wiejską, która administracyjnie przynależy do powiatu łomżyńskiego i jest zlokalizowana w północnej jego części. Natomiast powiat łomżyński jest położony w zachodniej części województwa podlaskiego. Od północy graniczy z Gminą Mały Płock, Stawiski i Jedwabne, od wschodu sąsiaduje z Gminą Wizna, z kolei od południa i zachodu z Miastem i Gminą Łomża. Gmina zajmuje swoim zasięgiem obszar 21 906 ha. Siedziba Gminy Piątnica znajduje się w miejscowości Piątnica Poduchowna i jest terytorialnie podzielona na 45 wsi. Gmina Piątnica jest gminą rolniczą i odznacza się walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi oraz kulturowymi, takimi chociażby jak: rzeka Narew, tereny Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Obszaru Chronionego Krajobrazu "Równina Kurpiowska i Doliny Dolnej Narwi", Rezerwat „Kalinowo”, zabytkowy zespół fortów ziemno- betonowy. Gmina jest usytuowana na styku trzech województw - podlaskiego do którego należy, warmińsko mazurskiego oraz mazowieckiego. Do stolicy powiatu czyli Łomży, Piątnicę dzieli odległość zaledwie niespełna 10 km, natomiast do Białegostoku odległość ta wynosi jedyne 72 km. Analiza poniższej tabeli obrazuje, jak korzystnie w terenie położona jest Gmina. Dobra komunikacja z trzema województwami, jak też takimi miastami wojewódzkimi jak: stolica województwa podlaskiego Białystok, Olsztyn czy Warszawa zawsze może stać się podłożem do efektywnej pod względem ekonomicznym współpracy handlowej, edukacyjnej oraz przede wszystkim społecznej. Co istotne Gmina leży również atrakcyjnie pod względem turystycznym, gdyż w niedalekiej odległości graniczy z wieloma ciekawymi pod tym względem miejscowościami, takimi chociażby jak: Augustów, Ruciane Nida, Ełk czy Goniądz. Poniższa tabela przedstawia lokalizację miejscowości gminnej Piątnica Poduchowna w stosunku do wymienionych miejscowości.
10 Tabela 2. Zestawienie odległości pomiędzy poszczególnymi miejscowościami, a Piątnicą
Lp. Miasto Odległość w km 1 Łomża 9,9 2 Białystok 72 3 Grajewo 60 4 Pisz 56 5 Ostrołęka 45 6 Ostrów Mazowiecka 55 7 Zambrów 34 8 Warszawa 151 9 Olsztyn 159 Źródło: www.google.pl/maps
Układ komunikacyjny Gminy jest zdominowany przez drogi. Poniższa tabela przedstawia ciągi komunikacyjne przebiegające przez terytorium Gminy. Tabela 3. Długość poszczególnych rodzajów dróg na obszarze Gminy Piątnica na koniec 2014 r.
Drogi krajowe Nazwa, nr drogi Długość drogi w km Droga nr 61 (kierunek Augustów) 13,0 Droga nr 63 (kierunek Pisz, Giżycko) 7,5 Droga nr 64 (kierunek Białystok) 10,0 Drogi wojewódzkie Droga nr 668 (kierunek Jedwabne) 12 Drogi powiatowe Łącznie drogi powiatowe z czego: 73,8 - o nawierzchni utwardzonej 61,0 - o nawierzchni nieutwardzonej 12,8 Drogi gminne publiczne Łącznie drogi gminne publiczne 86,4 - o nawierzchni utwardzonej 33,3 - o nawierzchni nieutwardzonej 53,1 Razem 202,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju gminy Piątnica na lata 2015- 2020
Drogi krajowe nr 61 i nr 63 pokrywają się na odcinku Piątnica Poduchowna – Kisielnica o długości 6,8 km. Drogi powiatowe posiadają łączną długość 73,8 km, z czego 61,0 km (82,7%) posiada nawierzchnię utwardzoną, 8,5 km to drogi gruntowe ulepszone i 4,3 km gruntowe nieulepszone. Drogi gminne publiczne o łącznej długości 86,4 km, z czego 33,3 km (38,4%) dróg posiada nawierzchnię utwardzoną, natomiast pozostałe 53,1 km to drogi gruntowe. 11 Dróg dojazdowych o nawierzchni utwardzonej nie posiadają następujące miejscowości: 1. Wyrzyki – droga powiatowa (odcinek łączący drogę wojewódzką nr 668 z drogą krajową nr 64 – 3,3 km), 2. Nowe Krzewo – droga powiatowa (odcinek z Krzewa – 2,3 km), 3. Motyka – droga powiatowa (3 km), 4. Kobylin – droga powiatowa (1km), 5. Kałęczyn – droga gminna (odcinek Kownaty – Olszyny – 3,5 km), 6. Jeziorko (tzw. Nowe Jeziorko) – droga stanowiąca własność gminy (1,5 km). Rysunek 1. Gmina Piątnica na tle powiatu łomżyńskiego
Źródło: www.infopowiat.pl
Gmina Piątnica jest jedną z sześciu gmin wiejskich wchodzących w skład powiatu łomżyńskiego. Gminę tworzą 44 jednostki osadnicze. Pod względem zaludnienia dominuje miejscowość gminna Piątnica Poduchowna. Na tle całej Gminy, którą tworzy 10 718 mieszkańców stanowi znaczny odsetek całej populacji Gminy. Natomiast najmniej zaludnione są wsie Choszczewo i Wiktorzyn. Administracyjnie Gminę tworzą następujące wsie: Budy Czarnockie, Budy – Mikołajka, Czarnocin, Choszczewo, Dobrzyjałowo, Drozdowo, Drożęcin – Lubiejewo, Elżbiecin, Górki – Sypniewo, Górki – Szewkowo, Guty, Jeziorko, Kalinowo, Kałęczyn, Kisielnica, Kobylin, Kosaki, Kownaty, Krzewo, Marianowo, Motyka, Murawy, Nagórki, Niewodowo, Nowe Krzewo, Nowy Cydzyn, Olszyny,
12 Olszyny–Kolonia, Pęza, Piątnica Poduchowna, Piątnica Włościańska, Poniat, Rakowo– Boginie, Rakowo–Czachy, Rządkowo, Stary Cydzyn, Stary Drożęcin, Taraskowo, Truszki, Wiktorzyn, Wyłudzin, Wyrzyki, Zabawka oraz Żelechy. Według danych GUS (stan na 31.12.2015 r.) Gmina Piątnica obejmuje swoim zasięgiem obszar ok. 220 km 2 ,czyli 21 906 ha i zamieszkiwana jest przez 10 718 mieszkańców, co stanowi 49 mieszkańców na kilometr kwadratowy. Pod względem powierzchni Gmina dominuje w powiecie i jest największą Gminą pod tym względem. Dla porównania gęstość zaludnienia w powiecie łomżyńskim jest równa 38 osób/ km 2. Z kolei gęstość zaludnienia w województwie podlaskim jest notowana na poziomie 59 osób/ km 2. Tabela 4. Porównanie gęstości zaludnienia Gminy Piątnica, powiatu łomżyńskiego i województwa podlaskiego - stan na 31.12.2015 r.
Jednostka Ludność ogółem według Powierzchnia Gęstość administracyjna faktycznego miejsca zamieszkania [km2] zaludnienia [osoby] [osób/km2] Województwo 1 188 800 20 187 59 podlaskie Powiat łomżyński 51 439 1 355 38 Gmina Piątnica 10 718 220 49 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
Najbardziej zaludnioną gminą w powiecie łomżyńskim jest Gmina wiejska Łomża. Zamieszkują ją 10 835 osoby. Gmina Piątnica pod tym względem znajduje się na drugim miejscu tj. 10 718 osób. Z kolei najmniej zaludnioną gminą jest Gmina Przytuły. Natomiast terytorialnie Gmina Piątnica zajmuje największy obszar spośród gmin Powiatu i z powierzchnią 220 km2 plasuje się na pierwszym miejscu pod tym względem. Gminą, która zajmuje swoim zasięgiem najmniejszy obszar, jest tak jak w przypadku liczby ludności, Gmina Przytuły. W kategorii gęstości zaludnienia kolejność dwóch gmin o największym wskaźniku w tej kategorii układa się identycznie- Gmina Łomża na pierwszym miejscu, tu ilość osób na metr kwadratowy wynosi 52 osoby, natomiast druga jest Gmina Piątnica z 49 osobami na metr kwadratowy. Analiza wykazała, iż najniższa gęstość zaludnienia jest notowana w Gminie Zbójna - 23 osoby/ km2 . Tabela 5. Zestawienie gęstości zaludnienia w poszczególnych gminach powiatu łomżyńskiego - stan na 31.12.2015 r.
Lp. Gmina w powiecie Ludność ogółem według Powierzchnia Gęstość łomżyńskim faktycznego miejsca [km 2] zaludnienia
13 zamieszkania [osób/km2] 1. Jedwabne 5 423 159 34 2. Łomża 10 835 207 52 3. Miastkowo 4 317 115 37 4. Nowogród 4 089 101 40 5. Piątnica 10 718 220 49 6. Przytuły 2 166 71 31 7. Śniadowo 5 476 163 34 8. Wizna 4 161 133 31 9. Zbójna 4 254 186 23 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
2.2. Warunki życia
Poniższa tabela przedstawia niezbędne do funkcjonowania mieszkańców wyposażenie techniczne i instytucjonalne. Tabela 6. Podstawowe kryteria obrazujące jakość życia w Gminie Piątnica
Lp. Kategoria 2004 2009 2015 1. Ilość mieszkań ogółem 2 673 2 797 2 923 2. Ilość izb ogółem 11 718 12 493 13 702 3. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (m2) 94,9 97,6 103,1 4. Mieszkania wyposażone w wodociąg 2 335 2 459 2 674 5. Mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany 1 787 1 787 2 348 6. Mieszkania wyposażone w łazienkę 1 796 1 921 2 253 7. Mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie 1 625 1 750 2 045 8. Mieszkanie wyposażone w gaz sieciowy 7 65 72 9. Bezrobotni ogółem osoba 638 375 412 10. Bezrobotne kobiety osoba 346 203 227 11. Bezrobotni mężczyźni osoba 292 172 185 12. Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej - 206 215 wg kryterium dochodowego 13. Szkoły podstawowe 8 8 7 14. Szkoły gimnazjalne 1 1 1 15. Średnie szkoły zawodowe 1 1 1 16. Technika 1 1 1 17. Przedszkola 9 8 7 18. Przychodnie lekarskie 4 5 5 19. Apteki 1 1 1 20. Biblioteki 4 3 3 21. Muzea 1 1 1 22. Występy zespołów amatorskich - 5 - 23. Występy artystów i zespołów zawodowych - 4 - 24. Imprezy turystyczne i sportowo – rekreacyjne - 10 14 25. Imprezy - 86 94 14 26. Ilość podmiotów gospodarczych ogółem 553 605 676 27. Ilość podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym 523 577 648 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
Tabela 7. Zestawienie wskaźników porównawczych obrazujących jakość życia na terenie powiatu łomżyńskiego i Gminy Piątnica w 2015 r.
Lp. Kategoria Powiat Gmina Gmina Piątnica na tle łomżyński Piątnica powiatu łomżyńskiego w % 1. Ilość mieszkań ogółem 14 868 2 923 19,66 2. Ilość izb ogółem 67 795 13 702 20,21 3. Przeciętna powierzchnia użytkowa 101,8 103,1 Wynik powyżej średniej mieszkania na 1 osobę powiatu 4. Mieszkania wyposażone w wodociąg 12 925 2 674 20,69 5. Mieszkania wyposażone w ustęp 11 701 2 348 20,07 spłukiwany 6. Mieszkania wyposażone w łazienkę 11 313 2 253 19,91 7. Mieszkania wyposażone w centralne 9 887 2 045 20,68 ogrzewanie 8. Mieszkanie wyposażone w gaz sieciowy 166 72 43,37 9. Bezrobotni ogółem osoba 2 292 412 17,98 10. Bezrobotne kobiety osoba 1 129 227 20,11 11. Bezrobotni mężczyźni osoba 1 163 185 15,91 12. Gospodarstwa domowe korzystające 1 576 215 13,64 z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego 13. Szkoły podstawowe 31 7 20,58 14. Szkoły gimnazjalne 8 1 12,5 15. Średnie szkoły zawodowe 1 1 100 16. Technika 1 1 100 17. Przychodnie lekarskie 18 5 27,78 18. Apteki 6 1 16,67 19. Biblioteki 21 3 14,29 20. Muzea 2 1 50 21. prelekcje, spotkania, wykłady 65 47 72,31 22. koncerty 13 6 46,15 23. Imprezy turystyczne i sportowo - 55 14 25,45 rekreacyjne 24. Imprezy ogółem 229 94 41,05 25. Ilość podmiotów gospodarczych ogółem 3 013 676 22,44 26. Ilość podmiotów gospodarczych 2 891 648 22,41 w sektorze prywatnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
15 2.3. Klimat
W podziale klimatycznym Polski Gmina Piątnica zaliczana jest do dzielnicy podlaskiej charakteryzującej się średnią roczną temperaturą powietrza 6,50C, z najcieplejszym lipcem 11,40C i najzimniejszym lutym: -5,00C. Wysoka amplituda temperatur wynosząca 22,40C świadczy o wpływie kontynentalizmu wschodniego. W ciągu roku notuje się średnio 52 dni mroźnych z temperaturą poniżej 00C oraz 25 dni gorących z temperaturą powyżej 250C. Przeciętnie obserwuje się 131 dni z przymrozkiem, najwięcej w styczniu. Okres wegetacji trwa tutaj około 200-210 dni, rozpoczynając się około 10 kwietnia i kończąc się 25 października. Lato trwa 60-70 dni, a zima 100- 110 dni. Wilgotność względna powietrza wykazuje przebieg podobny do przeciętnego w kraju i w skali rocznej wynosi 82%.
2.4. Położenie fizyczno – geograficzne i rzeźba terenu
Pod względem budowy geologicznej Gmina Piątnica położona jest na wyniesieniu mazowiecko- suwalskim w obrębie platformy wschodnio-europejskiej. Krystaliczne podłoże występuje dość płytko pod stosunkowo niewielką pokrywą młodszych skał osadowych mezozoicznych i kenozoicznych. Pod utworami czwartorzędowymi występują osady kredowe w postaci margli i wapieni oraz osady trzeciorzędowe wykształcone jako iły, mułki i piaski. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez plejstoceńskie warstwy akumulacji lodowcowej jako gliny zwałowe przewarstwione utworami akumulacji wodnolodowcowej składającymi się z piasków, żwirów oraz osadów zastoiskowych: pyłów i iłów). Najpowszechniej występującym utworem powierzchniowym są piaski zwałowe pokrywające większa część wysoczyzny w rejonie wsi: Krzewo, Rakowo i Żelechy. Należą do nich piaski gliniaste, pylaste oraz lokalnie pyły o znacznej miąższości. Duży obszar gminy pokrywają również gliny, przeważnie piaszczyste z pyłami (Nowy Cydzyn, Stary Cydzyn, Jeziorko, Kisielnica, Kownaty). Pod względem przydatności dla budownictwa utwory akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej należą do gruntów nośnych, a stopień ich nośności uzależniony jest od stopnia zagęszczenia gruntów piaszczystych oraz od stopnia skonsolidowania glin i piasków gliniastych. Mało korzystne dla budownictwa są również gliny i pyły aluwialno-deluwialne wypełniające dolinki denudacyjne i lokalne zagłębienia terenowe.
16 Rysunek 2. Położenie fizjogeograficzne Gminy Piątnica
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Centralnej Bazy Danych Geologicznych
2.5. Użytkowanie gruntów
Tabela poniższa przedstawia użytkowanie gruntów na terenie Gminy Piątnica. Tabela 8. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Piątnica w 2014 r.
Rodzaj gruntu Powierzchnia w ha Udział w % Użytki rolne łącznie, 16 300 74,41 w tym: Grunty orne 12 424 56,72 Sady 131 0,60 Łąki trwałe 1 539 7,03 Pastwiska trwałe 1 629 7,44 Grunty rolne zabudowane 534 2,44 Grunty pod stawami 9 0,04 Grunty pod rowami 33 0,15 Grunty leśne oraz zadrzewione 4 404 20,10 i zakrzewione Nieużytki 215 0,98 Grunty zabudowane 701 3,2 i zurbanizowane Tereny różne 63 0,29 Powierzchnia ogółem: 21 906 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
17 W obrębie terytorium Gminy Piątnica dominującymi gruntami są użytki rolne, które zajmują 74,41 % ogółu gruntów Gminy. Natomiast wśród użytków rolnych największy odsetek stanowią grunty orne i jest to 56,72% wszystkich gminnych gruntów. Najmniejszy obszar obejmują swoją powierzchnią grunty pod stawami - 0,04 %, grunty pod rowami - 0,15 % oraz tereny różne - 0,29%. Dość duży odsetek - 20,10 % w powierzchni ogółu stanowią grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione. Duża ilość lasów i terenów zakrzewionych jest korzystna z punktu widzenia działań stanowiących podłoże proekologiczne. Taka sytuacja z pewnością podnosi komfort mieszkania w Gminie, z uwagi na liczne sąsiedztwo terenów zielonych oraz wyzwala możliwość uprawiania turystyki weekendowej. Należy zaznaczyć, iż na terenie Gminy Piątnica nie występują grunty zakwalifikowane do kategorii gruntów pod wodami.
2.6. Budowa geologiczna i zasoby geologiczne
W granicach Gminy znajduje się kilka udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego, piasków, piasków ze żwirem oraz torfów i gytii. Są to obszary o różnym stopniu rozpoznania geologicznego. Tabela 9. Wykaz udokumentowanych złóż kopalin w Gminie Piątnica
Lp. Nazwa złoża Zasoby Rodzaj Kategoria Uwagi kopaliny udokumentowania 1. Elżbiecin I 75,6 tys. t. kruszywo kategoria C1 - naturalne 2. Piątnica Włość 151,0 tys. t. kruszywo kategoria C2 - naturalne 3. Nowe - kruszywo kategoria C2 teren w gm. Bożejewo naturalne Piątnica i Wizna 4. Czarnocin 60,0 tys. t. kruszywo - - naturalne 5. Dobrzyjałowo 7,3 mln m3 piaski ze zasoby szacunkowe - żwirem 6. Dobrzyjałowo 36 mln m3 piaski zasoby szacunkowe - drobne 7. Murawy 65,5 tys. t. kruszywo - - naturalne 8. dolina Narwi 773 tys. t. torfy zasoby bilansowe teren w granicach koło Krzewa parku krajobrazowego 9. Kisielnica 537 tys. t Torfy zasoby bilansowe - i gytie
18 10. rejon wsi - kruszywo zasoby teren położony Drozdowo naturalne perspektywiczne w granicach parku Niewodow krajobrazowego o i Rakowo˗ 11. KobylinCzachy - kruszywo - - naturalne 12. Kalinowo - kruszywo - - naturalne 13. Górki˗ 286,3 tys. t. kruszywo kategoria C1 - Sypniewo naturalne 14. Kisielnica 271,3 tys. t. kruszywo kategoria C1 - naturalne 15. Murawy - kruszywo - - naturalne Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rysunek 3. Otwory wiertnicze na terenie Gminy Piątnica
Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny
Na podstawie danych z Państwowego Instytutu Geologicznego na obszarze Gminy Piątnica zlokalizowane są następujące ujęcia: 1. Ujęcie 2960021 Wojsko Fort 1
19 2. Ujęcie 2960022 Kuria Biskupia 3. Ujęcie 2960023 Wojsko Fort 2 4. Ujęcie2960024 Wodociąg wiejski 5. Ujęcie 2960025 OSM 6. Ujęcie 2960026 Badawczy 7. Ujęcie 2960027 Wojsko Fort 3 8. Ujęcie 2960028 Zespół Szkół B .Z-D Rolny 9. Ujęcie 2960029 Wieś 10. Ujęcie 2960030 Szkółka drzewna 11. Ujęcie 2960031 Szkoła podstawowa 12. Ujęcie 2960038 Gospodarstwo rolne B. Skr. 13. Ujęcie 2960040 Wodociąg wiejski 14. Ujęcie 2960047 Ferma drobiu 15. Ujęcie 3350029 Spółdzielnia Kółek Rolniczych 16. Ujęcie 3350030 Szkoła 17. Ujęcie 3350031 Zakład eksploatacji kruszywa 18. Ujęcie 3350031 Wodociąg wiejski D. Kółko roln.
2.7. Gleby
Gleba jest zamiennie definiowana jako grunt, rola czy ziemia. Kształtuje się w różny sposób, w zależności od aktualnych czynników glebotwórczych, gdzie dominujące znaczenie ma skała macierzysta, ale również klimat, ukształtowanie powierzchni, woda, organizmy żywe, wiek gleby jak też działalność człowieka. Systematyka gleb Polski opiera się przede wszystkim o kryterium przyrodnicze, gdzie podstawowe znaczenie ma rozwój gleb, który jest warunkowany procesami geologicznymi i glebowymi, jak też działalnością człowieka. Jednostki systematyki gleb to dział, rząd, typ, podtyp i gatunek. Tabela 10. Rodzaje gleb
Dział Rząd Typ I. Gleby litogeniczne A. Gleby mineralne 1.Gleby inicjalne skaliste (litosole) bezwęglanowe słabo 2.Gleby inicjalne luźne wykształcone (regosole) 3.Gleby inicjalne ilaste (pelosole)
20 4.Gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał masywnych (rankery) 5. Gleby słabo wykształcone ze skał luźnych (arenosole) A. Gleby wapniowcowe 1.Rędziny o różnym stopniu rozwoju 2.Pararędziny II. Gleby A. Gleby czarnoziemne 1.Czarnoziemy autogeniczne A. Gleby brunatnoziemne 1.Gleby brunatne właściwe 2.Gleby brunatne kwaśne 3.Gleby płowe A. Gleby bielicoziemne 1.Gleby rdzawe 2.Gleby bielicowe 3.Bielice III. Gleby A. Gleby 1.Gleby glejobielicowe semihydrogeniczne glejobielicoziemne 2.Glejobielice A. Czarne ziemie 1.Czarneziemie A. Gleby zabagniane 1.Gleby opadowo- glejowe (pseudoglejowe) 2.Gleby gruntowo- glejowe IV. Gleby A. Gleby bagienne 1.Gleby mułowe hydrogeniczne 2.Gleby torfowe A. Gleby pobagienne 1.Gleby murszowe 2.Gleby murszowate V. Gleby napływowe A. Gleby aluwialne 1.Mady rzeczne 2.Mady morskie A. Gleby deluwialne 1.Gleby deluwialne VI. Gleby słone A. Słono- sodowe 1.Sołończaki 2.Gleby sołończakowate 3.Sołońce VII. Gleby A. Gleby kulturoziemne 1.Hortisole antropogeniczne 2.Rigosole A. Gleby industrio- Gleby antropogeniczne o niewykształconym i urbanoziemne profilu Gleby antropogeniczne próchnicze Pararędziny antropogeniczne Gleby słone antropogeniczne Źródło: Podstawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych pod red. Ryszarda Cymermana Olsztyn 2011
Natomiast bonitację gleb przeprowadza się w celu zakładania jednolitej ewidencji gruntów będącej podstawą określenia wymiaru podatku gruntowego, scalania gruntów oraz racjonalnego ich wykorzystania na cele nierolnicze (Cymerman 2011 za Kowaliński 1995). Współcześnie bonitacja gleb jest przeprowadzana jedynie w następujących przypadkach:
21 1. Zmiana sposobu użytkowania gleby 2. Rekultywacja lub zmeliorowanie gleby 3. Występowanie degradacji gleb W przypadku poszczególnych użytków wyróżniono następujące klasy bonitacyjne:
Tabela 11. Klasy bonitacyjne użytków
R Ł Ps Lz i Ls Grunty pod wodami I I I I I II II II II II III a III III III III III b IV IV IV IV IV a V V V V IV b VI VI VI VI V - - - - VI - - - - Źródło: Podstawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych pod red. Ryszarda Cymermana Olsztyn 2011
W przypadku gruntów ornych bonitacja gleb przedstawia się następująco: 1. Klasa I gleby orne najlepsze. Gleby te bogate są we wszystkie składniki pokarmowe. Zlokalizowane są w przeważającej mierze na terenach równinnych. Charakteryzują się łatwością uprawy, są ciepłe i wilgotne, przepuszczalne, przewiewne i niezaskorupiające się. Odznaczają się bardzo dobrymi stosunkami wodnymi i to co wymaga podkreślenia- nie wymagają melioracji. W związku z powyższym odznaczają się bogatym plonowaniem nawet w przypadku najbardziej wymagających odmian roślin. 2. Klasa II gleby orne bardzo dobre. Gleby te charakteryzują się podobnymi właściwościami jak w przypadku gleb klasy I, jednak występują w gorszych warunkach fizjogeograficznych. Przy założeniu średniej kultury rolnej, plony są niższe. Są one zmeliorowane bądź nie wymagają melioracji. 3. Klasa III a gleby orne dobre. Podstawową cechą odróżniającą gleby tej klasy od gleb klasy I i II to gorsze właściwości chemiczne i fizyczne, jak również występowanie w gorszych warunkach fizjogeograficznych. W przeważającej mierze poziom wód gruntowych ulega znacznym wahaniom, są one również zmeliorowane lub nie wymagają melioracji.
22 4. Klasa III b gleby orne średnio dobre. Gleby o gorszych właściwościach chemicznych i fizycznych, jak również położone mniej korzystnie pod względem fizjograficznym. Są okresowo za mokre lub okresowo za suche oraz narażone na erozję. W przeważającej mierze są to gleby uznawane za wadliwe, choć jeszcze dość dobre. 5. Klasa IV a gleby orne średniej jakości. W przypadku gleb tej klasy, aby osiągnąć maksimum plonowania najistotniejsze znaczenie mają ilość oraz rozkład opadów atmosferycznych w okresie wegetacyjnym. Zasadniczo są to gleby zasobne w składniki pokarmowe oraz żyzne, jednak mało przepuszczalne, mało przewiewne oraz zimne. W przewarzającej mierze gleby te wymagają melioracji. Natomiast w okresach upałów wysychają, zaskorupiają się i tworzą kłopotliwe, trudne do usunięcia bryły. 6. Klasa IV b gleby orne średniej jakości, gorsze. Gleby tej klasy są bardzo podobne pod względem właściwości do gleb klasy IV a, jednak są od nich bardziej wadliwe. Są zbyt mokre lub zbyt suche. W tym przypadku zasadnicze znaczenie odgrywają warunki atmosferyczne, a wielkość plonowania waha się w szerokich granicach. Gleby te są z reguły podmokłe, ciężkie do uprawy, zlokalizowane na stromych zboczach, zarodowanych szczytach wzgórz lub zagłębiach terenowych. 7. Klasa V gleby orne słabe. Są to gleby mało żyzne, zawodne, suche i lekkie. Gleby tej klasy są również bardzo mokre, niezmeliorowane lub nie nadające się do melioracji. 8. Klasa VI gleby orne najsłabsze. Cechą charakterystyczną tych gleb jest to, iż odznaczają się niskim plonowaniem i są trudne do uprawy, wadliwe i zawodne. Występuje stały, wysoki poziom wód gruntowych, a melioracja jest trudna do przeprowadzenia. Kompleksy przydatności rolniczej gleb, czyli inaczej kompleksy glebowo- rolnicze stanowią one zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi łączy się odpowiednie rodzaje upraw. Wyróżnia się następujące kompleksy przydatności rolniczej: Tabela 12. Kompleksy przydatności rolniczej gleb
Numer Nazwa Charakterystyka kompleksu 1 Pszenny bardzo Odczyn obojętny, zasobność bardzo wysoka i wysoka, duża
23 dobry zawartość próchnicy, uregulowane stosunki wodne, dobra struktura, stosunkowo łatwe do uprawy, czarnoziemy, mady, lessy. 2 Pszenny dobry Nieco mniej urodzajne niż w kompleksie 1, nieco cięższe do uprawy, wahania poziomu wód gruntowych, okresowo gorzej przewietrzane, możliwe okresowe niedobory wilgotności. 3 Pszenny wadliwy Średnio zwięzłe i zwięzłe, okresowo mogą być za suche, mogą to być cięższe gleby leżące na lżejszych lub 4 Żytni bardzo dobry Najlepsze gleby lekkiena zboczach. zalegające na zwięźlejszych podłożach, gleby strukturalne, dobry poziom próchniczy i właściwe stosunki wodne. 5 Żytni dobry Piaski gliniaste lekkie lub całkowite na mocniejszym podłożu, mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej wrażliwe na susze niż gleby kompleksu 4, łatwo się zakwaszają. 6 Żytni słaby Piaski słabo gliniaste całkowite lub piaski luźne na cięższych podłożach, zbyt przepuszczalne, okresowo za suche i ubogie w składniki pokarmowe. 7 Żytni bardzo słaby Piaski luźne i słabo gliniaste, trwale za suche i ubogie w składniki pokarmowe. 8 Zbożowo-pastewny Gleby mineralne średnio zwięzłe i ciężkie okresowo. mocny Trwale podmokłe. Najlepsze gleby torfowe i murszowe. W latach suchych lub po melioracji odpowiadają kompleksowi pszennemu dobremu lub żytniemu bardzo dobremu. 9 Zbożowo-pastewny Gleby mineralne lekkie (żytnie), okresowo i trwale słaby podmokłe, a także słabo zamulone i niezamulone gleby murszowe. 10 Zbożowo-pszenny Gleby które swoją budową i niektórymi właściwościami, górski odpowiadają glebom zaliczanym na terenach nizinnych i wyżynnych do kompleksu drugiego pszennego dobrego. 11 Zbożowy górski Obejmuje w większości gleby wietrzeniowe powstałe ze skał masywnych, ale najczęściej jeszcze stosunkowo głębokie i charakteryzujące się dość dobrze wykształconym profilem. 12 Owsiano- Obejmuje gleby różnej jakości ale znajdujące się ziemniaczany górski w warunkach klimatycznych bardzo ograniczających uprawę zbóż ozimych. 13 Owsiano-pastewny Obejmuje najwyżej położone gleby orne terenów górskich. górski 14 Gleby orne Do tego kompleksu zalicza się różne gleby masowo przeznaczone pod przydatne jako grunty orne ze względu na silne uwilgocenie użytki zielone lub na położenie na zbyt stromych stokach.
24 Źródło: Podstawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych pod red. Ryszarda Cymermana Olsztyn 2011
Gleby na terenie Gminy wykształciły się z utworów czwartorzędowych, plejstoceńskich piasków, glin i pyłów polodowcowych oraz holoceńskich utworów rzecznych i bagiennych. Zróżnicowanie pokrywy glebowej jest znaczne i wiąże się z różnym składem mechanicznym gleb i stosunkami wodnymi. Dla obszaru wysoczyznowego charakterystyczne są gleby bielicowe i brunatne, dla dolin mady oraz gleby murszowe, torfowe i torfowo-mułowe. Najwyższe walory w skali gminy posiadają gleby brunatne i bielicowe pszenne dobre lub pszenno- żytnie, IIIa-IIIb klasy bonitacyjnej. Charakteryzują się one znaczną zasobnością w składniki pokarmowe, dobrymi warunkami wodno-powietrznymi, dobrą strukturą i są łatwe do uprawy. Przy prawidłowym gospodarowaniu pozwalają uzyskiwać wysokie plony wszystkich gatunków uprawnych. Gleby te występują w okolicach wsi: Kisielnica, Nowy Cydzyn, Drozdowo. W klasie IIIb-IVb pozostają czarne ziemie należące do kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego. Dorównują wyżej wymienionym glebom zawartością składników pokarmowych, ale z uwagi na wadliwe stosunki wodne (okresowe nadmiary lub niedobory wilgotności) ich bonitacja jest niższa. Gleby zbożowo-pastewne mocne wymagają specjalnego doboru gatunków oraz odmian o znacznej tolerancji stosunków wodnych i przy sprzyjającej pogodzie dają bardzo wysokie plony. Poważnym problemem tych gleb, związanym z obszarem ich występowania, jest zjawisko erozji polegającej na rozmywaniu stoków i spłukiwaniu gleb do obszarów niżej położonych. Średnio korzystne warunki do uprawy stwarzają gleby brunatne żytnio-ziemniaczane oraz czarne ziemie w kompleksie zbożowo-pastewnym słabym w IVa-IVb klasie bonitacyjnej. Gleby brunatne są mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej wrażliwe na przesuszanie. Najbardziej nadają się pod uprawy owsa, jęczmienia, koniczyny, saradeli, niektórych warzyw, zwłaszcza marchwi. Czarne ziemie okresowo wykazują nadmiar lub niedobór wilgoci. Uprawa tych gleb musi uwzględniać dokładny dobór gatunków i odmian roślin. Kategorie tych gleb spotyka się we wsiach: Marianowo, Drozdowo, Kosaki, Żelechy, Wyrzyki, Kisielnica. Rejony występowania powyższych gleb w klasach bonitacyjnych III-IV predysponowane są do wysokotowarowej produkcji roślinnej.
25 Pozostałe gleby niepodlegające ochronie prawnej przed zmianą sposobu użytkowania na nierolniczy wykazują mniejszą przydatność rolniczą. W grupie tych gleb wyróżniono m.in. gleby brunatne lub czarne ziemie żytnio-ziemniaczane słabe z niewielkim udziałem gleb zbożowo- pastewnych w V klasie bonitacyjnej charakteryzujące się małą zawartością składników pokarmowych, niezbyt korzystnymi warunkami powietrzno-wodnymi, okresowym niedoborem lub nadmiarem wilgoci. Podniesienie stopnia ich kultury jest bardzo trudne i wymaga melioracji oraz stosowania znacznych ilości nawozów. Przydatne są jedynie pod uprawę żyta, ziemniaków i łubinu żółtego, a na glebach wilgotnych kapusty, brukwi i innych roślin pastewnych. Ponadto wymienić należy najuboższe gleby, do których zaliczono gleby brunatne wyługowane żytnio- łubinowe V-VI klasy bonitacyjnej. Gleby te są bardzo przepuszczalne i ubogie pokarmowo. Brak jest tutaj praktycznych możliwości podniesienia ich wartości rolniczej. Nadają się głównie pod uprawę żyta i łubinu. W warunkach gospodarki drobnotowarowej uprawa tych gleb jest nieopłacalna i w pierwszej kolejności winny być przeznaczane na cele nierolnicze. Spośród użytków zielonych przeważającą powierzchnię zajmują gleby hydrogeniczne w kompleksie średniej przydatności rolniczej, w III i IV klasie bonitacyjnej o dość korzystnych warunkach wodno-pokarmowych dla roślin. Tereny te predysponowane są do wysokotowarowej produkcji paszy. Użytki zielone słabe położone są na bardzo lekkich glebach murszowych lub torfowych w V klasie bonitacyjnej. Na ogół wymagają poprawy stosunków wodnych. Pasze z nich uzyskiwane są gorszej jakości, a plony niższe. Mogą one jednak zaspokajać potrzeby gospodarstw w skali lokalnej. Celowe jest pozostawienie ich w dotychczasowym użytkowaniu ze względu na specyfikę gleb hydrogenicznych oraz rolę, jaką odgrywają w funkcjonowaniu biologicznym ekosystemów łąkowo-pastwiskowych. Na terenie Gminy oraz powiatu łomżyńskiego nie były wykonywane badania jakości gleb ornych w ramach monitoringu WIOŚ.
2.8. Wody powierzchniowe
Zgodnie z art. 9 ust. 4a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2017 r. poz. 1121) grunty pokryte wodami powierzchniowymi to grunty tworzące dna i brzegi cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych, w granicach linii brzegu, a także grunty wchodzące w skład sztucznych zbiorników wodnych, stopni wodnych oraz jezior podpiętrzonych,
26 będące gruntami pokrytymi wodami powierzchniowymi przed wykonaniem urządzeń piętrzących. Z kolei art. 9 ust. 4c tejże samej Ustawy dodaje, iż jednolite części wód powierzchniowych to oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: a) jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, b) sztuczny zbiornik wodny, c) struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, d) morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne; Poprzez stan wód powierzchniowych, według art. 9 ust 13n powyższej Ustawy rozumie się przez to ogólny stan jednolitych części wód powierzchniowych, który określa się w przypadku: a) silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych lub sztucznych jednolitych części wód powierzchniowych – na podstawie potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego, b) jednolitych części wód powierzchniowych innych niż wymienione w lit. a – na podstawie stanu ekologicznego oraz stanu chemicznego– przy czym o ogólnym stanie decyduje gorszy wynik; Gmina Piątnica położona jest w zlewni Narwi, która od południowego – zachodu stanowi jej granicę. Nieuregulowane koryto rzeczne sprawia, że Narew w okresie roztopów wiosennych corocznie wylewa na rozległe tereny terasy zalewowej. Profil podłużny doliny charakteryzuje minimalny spadek nie przekraczający 2 %. Dno doliny leży na wysokości 99 – 101 m n.p.m. W tej części doliny rzeka silnie meandruje, a jej koryto nabiera malowniczego charakteru krajobrazowo- przyrodniczego. W okolicach wsi Niewodowo od głównego koryta rzeki odchodzi odnoga zwana Narwicą, płynąca wzdłuż północnego obrzeża doliny. Liczne zakola i starorzecza tworzą bogatą sieć hydrograficzną. Wahania stanów wód w rzece dla wielolecia dla stacji wodowskazowej w Piątnicy zawierają się pomiędzy maksimum 428 cm i minimum 68 cm, przy średnim rocznym stanie 275 cm. Gmina posiada kilkadziesiąt naturalnych bądź sztucznych zbiorników wodnych. Najliczniej reprezentowane są w okolicach wsi Jeziorko, Poniat, Stary Cydzyn i Górki-Sypniewo. W dolinie Narwi w rejonie Drozdowa, Krzewa, Niewodowa i Kalinowa występują zbiorniki o charakterze starorzeczy. W kilku innych wsiach spotyka się stawy i zbiorniki przeciwpożarowe. Najważniejsze cieki wodne Gminy to: Narew, Łojewek i Penza.
27 Największym ciekiem wodnym na terenie Gminy jest rzeka Narew, prawostronny dopływ Wisły I rzędu o powierzchni zlewni 75 175,2 km2. Długość całkowita rzeki wynosi 484 km, w tym długość odcinka płynącego na terenie Polski 454 km. Rzeka bierze początek na terenie Białorusi na bagnach wschodniego skraju Puszczy Białowieskiej. Zlewnie górnej Narwi stanowią tereny stosunkowo słabo uprzemysłowione o charakterze typowo rolniczym oraz duże obszary leśne. Przy granicy białoruskiej zlokalizowano zbiornik zaporowy Siemianówka, pełniący funkcje rekreacyjną. Na terenie województwa podlaskiego rzeka przepływa przez teren Narwiańskiego Parku Narodowego o powierzchni 7 350 ha. Obejmuje on dolinę Narwi od miejscowości Suraż do Rzędzian i jest osobliwością przyrodnicza zwana „Polską Amazonką” w Europie Środkowej. Poniżej Parku Narew płynie zachodnią częścią Niziny Północno - Podlaskiej, która pod względem morfologicznym tworzą od północy Wysoczyzny Kolneńska, od południa Wysoczyzna Mazowiecka, natomiast środek zajmuje Kotlina Biebrzańska, która w kierunku zachodnim przechodzi w wąską, przełomowa Dolina Narwi. Rzeka wykorzystując obniżenie Kotliny Biebrzańskiej, płynie początkowo w kierunku zachodnim. Poniżej ujścia Biebrzy zmienia kierunek na południowo - zachodni, a następnie poniżej Jabłonki na północno - zachodni, wkraczając pod Łomżę w przełomowy odcinek doliny Narwi, rozciągając się poniżej basenu Wizny poniżej Pniewem i Łomżą objęte jest ochrona w ramach Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi (powierzchnia 7 500 ha). Zasady prowadzenia monitoringu wód określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 r. Nr 258 poz. 1550), zaś elementy jakości dla klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, definicje klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz typy wód powierzchniowych z podziałem na kategorie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2011 r. Nr 258 poz.1549). Dla realizacji programu utworzone zostały następujące sieci monitoringowe: monitoring diagnostyczny, którego zadaniem jest głównie kompleksowy przegląd stanu wód w obszarze dorzecza, w wyniku którego możliwe będzie dokonanie klasyfikacji i oceny
28 perspektywicznej zmiany stanu wszystkich JCWP oraz zaprojektowanie przyszłych programów monitoringu, monitoring operacyjny w JCWP zagrożonych nieosiągnięciem określonych dla nich celów środowiskowych, a także w celu kontroli zmian ich stanu wynikających z programów działań dla poprawy jakości tych wód, monitoring badawczy wyznaczony przede wszystkim w celu określenia przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych oraz określenia wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia, monitoring obszarów chronionych, który ma za zadanie ustalenie stanu JCWP na obszarach chronionych oraz ustalenie stopnia spełnienia wymagań dodatkowych określonych w odrębnych przepisach, Sposób klasyfikacji i ocenę stanu JCWP określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 r. poz. 1482). Powyższe rozporządzenie obowiązywało w momencie wykonywania badań. Ocenę stanu wód powierzchniowych prezentuje się poprzez ocenę stanu ekologicznego (w przypadku wód, których charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka – poprzez ocenę potencjału ekologicznego). Stan ekologiczny/potencjał ekologiczny jest określeniem jakości struktury i funkcjonowania ekosystemu wód powierzchniowych, sklasyfikowanej na podstawie wyników badań elementów biologicznych oraz wspierających je wskaźników fizykochemicznych i hydromorfologicznych. Stan ekologiczny JCWP klasyfikuje się poprzez nadanie jej jednej z pięciu klas jakości, przy czym klasa pierwsza oznacza bardzo dobry stan ekologiczny, klasa druga – dobry stan ekologiczny, zaś klasy trzecia, czwarta i piąta odpowiednio – stan ekologiczny umiarkowany, słaby i zły. W przypadku potencjału ekologicznego, klasy pierwsza i druga tworzą wspólnie potencjał „dobry i powyżej dobrego”. O przypisaniu klasy ocenianej JCWP decydują wyniki klasyfikacji poszczególnych elementów biologicznych, przy czym obowiązuje zasada, że klasa stanu/potencjału ekologicznego odpowiada klasie najgorszego elementu biologicznego.
29 Klasyfikacji stanu chemicznego JCWP dokonuje się na podstawie analizy wyników pomiarów zanieczyszczeń chemicznych, w tym tzw. substancji priorytetowych. Podstawą analizy jest porównanie uzyskanych wyników ze środowiskowymi normami jakości (wymienionymi w rozporządzeniu MŚ w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części…). Przyjmuje się, że JCWP jest w dobrym stanie chemicznym, jeżeli żadna z obliczonych wartości stężeń nie przekracza dopuszczalnych stężeń maksymalnych i średniorocznych. Jeżeli woda nie spełnia tych wymagań, stan chemiczny ocenianej JCWP określa się jako „poniżej dobrego”. Stan JCWP ocenia się poprzez porównanie wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. JCWP może być oceniona jako będąca w „dobry stanie”, jeśli jednocześnie jej stan/potencjał ekologiczny jest sklasyfikowany przynajmniej jako dobry, a stan chemiczny sklasyfikowany jest jako „dobry. W pozostałych przypadkach, tj. gdy stan chemiczny jest sklasyfikowany jako „poniżej dobrego” lub stan/potencjał ekologiczny sklasyfikowano jako „umiarkowany”, „słaby”, bądź „zły”, jednolitą część wód ocenia się jako będącą w złym. Ramowa Dyrektywa Wodna- Plany Gospodarowania Wodami. "...woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie..." Cytat z preambuły Ramowej Dyrektywy Wodnej stanowi słowną konkluzję działań Wspólnot Europejskich na rzecz ochrony wód. W związku z tym, Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. ustanowiła ramy działania w dziedzinie polityki wodnej podejmowane przez wszystkie Państwa Członkowskie. Działania te mają na celu skuteczniejszą ochronę wód. Zostaną one wdrażane poprzez wprowadzenie wspólnej europejskiej polityki wodnej, opartej na przejrzystych, efektywnych i spójnych ramach legislacyjnych. Dyrektywa jednocześnie zobowiązuje państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w myśl zasady zrównoważonego rozwoju. JCWP- jednolite części wód powierzchniowych Gmina Piątnica należy do JCWP PLRW20001726352 - nazwa ocenianej jcwp- dopływ z Rządkowa – Piątnica oraz PLR20001726328 - nazwa ocenianej jcwp- Łojewek od źródeł do dopływu w Olszynach. JCWP należy do region wodny Środkowej Wisły i jest to obszar dorzecza Wisły.
30 DOPŁYW Z RZĄDKOWA jest III-rzędowym, niewielkim prawostronnym dopływem Narwi. Długość rzeki wynosi 6,58 km, a wielkość zlewni to 14,85 km2. Rzeka uchodzi do Narwi na 203,5 km jej biegu. Ciek jest odbiornikiem ścieków z oczyszczalni Zespołu Szkół w Marianowie oraz wód pochłodniczych i deszczowych z OSM w Piątnicy. Ocena jakości wód JCWP Dopływ z Rządkowa – ppk Piątnica w 2015 roku zbadano tylko substancje z grupy szczególnie szkodliwych (indeks olejowy) i priorytetowych dla środowiska wodnego (WWA), których stężenia zbadane w 2013 roku, przekroczyły wartości kryterialne dla stanu dobrego. Pozostałe wskaźniki odziedziczono z roku 2013 (monitoring diagnostyczny). Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany Ocenę przeprowadzono na podstawie następujących elementów: biologicznych: klasyfikacja – III klasa – określona w 2013 roku, na podstawie zbadanego wskaźnika MMI (makrobezkręgowce bentosowe); fizykochemicznych: klasyfikacja – poniżej stanu dobrego – stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej wartości średniorocznego stężenia fosforanów; fizykochemicznych wspomagających ocenę – klasyfikacja - II klasa. Powtórzone w 2015 roku badania indeksu oleju mineralnego z grupy specyficznych substancji syntetycznych i niesyntetycznych wykazały, że wskaźnik ten mieścił się w normach wyznaczonych dla stanu dobrego. Pozostałe wartości średnioroczne wskaźników fizykochemicznych mieściły się w klasie bardzo dobrej i dobrej. • Ocena stanu chemicznego – stan dobry; Stan chemiczny, badany w 2013 roku w rozszerzonym zakresie wskaźników, oceniony został jako dobry. W 2012 roku o zakwalifikowaniu jcwp do stanu poniżej dobrego zadecydowały wartości w zakresie tylko jednego wskaźnika z grupy substancji priorytetowych, tj. sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. W 2013 roku wartości te były na granicy stanu dobrego. Badania w tym zakresie powtórzone w 2015 roku wykazały stan dobry. Ocena obszaru chronionego wrażliwego na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych – stwierdzono przekroczenie w zakresie fosforanów, a więc badane JCWP nie spełnia wymagań dla obszarów chronionych.
31 PLRW20001726352 Stan/ potencjał ekologiczny wód określony został w roku 2015 jako umiarkowany, stan chemiczny jako poniżej stanu dobrego, stan ogólny – zły. ŁOJEWEK jest III-rzędowym, prawostronnym dopływem Narwi o długości 24,6 km. Rzeka uchodzi do Narwi na 232,4 km jej biegu. Prawie na całej długości charakteryzuje się bystrym nurtem. Jej środkowy odcinek płynie naturalnym korytem - doliną otoczoną wzniesieniami o stromych stokach. Ta część doliny jest znacznie zabagniona - występują tu rozległe torfowiska źródliskowe. Końcowy odcinek Łojewka to sztucznie wykopane, wyprostowane koryto. Rzeka płynie przez tereny leśne i użytkowane rolniczo. Nie ma tu punktowych zrzutów zanieczyszczeń. Ocena jakości wód JCWP Łojewek od źródeł do dopływu w Olszynach – ppk Kownaty. Ocenę przeprowadzono na podstawie wskaźników zbadanych w 2014 roku w zakresie oznaczeń przewidzianym dla monitoringu operacyjnego i odziedziczono ją na rok 2015. Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany. Ocenę przeprowadzono na podstawie następujących elementów: biologicznych - klasyfikacja III klasa – w 2014 roku zbadano dwa wskaźniki biologiczne tj. fitobentos (FB) - III klasa i makrofity (MIR)- II klasa; fizykochemicznych – klasyfikacja - II klasa. Wartości średnioroczne stężeń wszystkich zbadanych w 2014 roku wskaźników fizykochemicznych wskazywały na dobry stan ekologiczny. Większość wskaźników mieściła się w I klasie. W klasie II mieściły się tylko wartości średnioroczne azotu Kieldahla i azotu azotanowego. • Ocena stanu chemicznego – ze względu na brak punktowych źródeł zanieczyszczeń, które mogą stanowić źródło substancji priorytetowych zanieczyszczających środowisko wodne, nie były one badane . W związku z tym nie oceniano stanu chemicznego JCWP. STAN JCWP określono jako - ZŁY Ocena jakości wód JCWP Łojewek od dopływu w Olszynach do ujścia – ppk Bronowo – JCWP płynąca przez tereny chronione, w związku z tym badana w 2014 roku w pełnym zakresie pomiarowym monitoringu diagnostycznego. W 2015 roku powtórzono tylko badanie w zakresie: indeksu olejowego, rtęci oraz sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu (WWA). Ocenę dla pozostałych wskaźników odziedziczono na 2015 rok.
32 Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany Ocenę przeprowadzono na podstawie następujących elementów: biologicznych – klasyfikacja III klasa - w 2014 roku zbadano cztery wskaźniki biologiczne tj. fitobentos (FB)- II klasa, makrofity (MIR)- II klasa i makrobezkręgowce bentosowe (MMI) – III klasa oraz indeks ichtiologiczny –II klasa; fizykochemicznych – klasyfikacja II klasa - Wartości średnioroczne stężeń wszystkich zbadanych w 2014 roku wskaźników fizykochemicznych wskazywały na dobry stan ekologiczny. Większość wskaźników mieściła się w I klasie. W klasie II mieściły się tylko wartości średnioroczne azotu Kieldahla, azotu azotanowego i zasadowości; wskaźniki fizykochemiczne wspomagające ocenę stanu ekologicznego, określane jako substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego (łącznie ze zbadanym w 2015 roku indeksem olejowym), nie przekroczyły wartości granicznych dla stanu dobrego – klasyfikacja II klasa. • Ocena stanu chemicznego – stan dobry; W 2014 roku zbadano pełną listę wymaganych prawem substancji priorytetowych w jakości wód. O zakwalifikowaniu JCWP do stanu poniżej dobrego zadecydowały wartości w zakresie tylko jednego wskaźnika z grupy substancji priorytetowych, tj. sumy benzo(g,h,i)terylenu i indeno(1,2,3- cd)pirenu. W związku z tym w 2015 roku powtórzono pełną serie pomiarową tych substancji. Uzyskane wartości kryterialne mieściły się w dopuszczalnych normach. STAN JCWP określono jako – ZŁY
PLR20001726328 Stan/potencjał ekologiczny wód określony został w roku 2015 jako umiarkowany, stan ogólny – zły. Tabela 13. Stan wód powierzchniowych na terenie Gminy Piątnica
Lp. Numer punktu Stan ekologiczny Stan chemiczny Stan 1 PLRW20001726352 umiarkowany Poniżej stanu zły dobrego 2 PLR20001726328 umiarkowany Brak danych zły
33 źródło: www.wios.bialystok.pl Mając powyższe na uwadze konieczne jest dążenie do osiągnięcia celów zawartych w „Planie gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły” zatwierdzonym przez Radę Ministrów dnia 22 lutego 2011 roku. Cele w zakresie wód podziemnych: zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych, zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych, (z zastrzeżeniami wymienionymi w RDW), zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych, wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka, Tamże, w zakresie wód powierzchniowych czytamy „Dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym, celem środowiskowym jest utrzymanie tego stanu/potencjału. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód – co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obydwu przypadkach, w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowo utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego.”
2.9. Wody podziemne
Zgodnie z art. 9 ust 22 Ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. 2017 r. poz. 1121) przez wody podziemne rozumie się wszystkie wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia, w tym wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem. Cytowana Ustawa w art. 9 reguluje również między innymi takie kwestie jak: Ust. 19a warstwa wodonośna – rozumie się przez to warstwowane lub niewarstwowane utwory skalne przepuszczalne i nasycone wodą, wykazujące wystarczającą porowatość i przepuszczalność umożliwiającą znaczący przepływ wód podziemnych lub pobór znaczących ilości wód podziemnych. Ust.1j dostępne zasoby wód podziemnych – rozumie się przez to zasoby wód podziemnych stanowiące średnią roczną z wielolecia wielkość całkowitego zasilania wód podziemnych określonej jednolitej części wód podziemnych pomniejszoną o wielkość z wielolecia przepływu
34 wód wymaganego dla osiągnięcia celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych związanych z określoną jednolitą częścią ód podziemnych, tak aby nie dopuścić do: a) znacznego pogorszenia stanu ekologicznego tych jednolitych części wód powierzchniowych, b) powstania szkód w ekosystemach lądowych zależnych od wód podziemnych. Ust. 13i stan wód podziemnych – rozumie się przez to ogólny stan jednolitych części wód podziemnych, który określa się na podstawie oceny stanu ilościowego wód podziemnych oraz oceny stanu chemicznego tych wód, przy czym o ogólnym stanie decyduje gorszy ze stanów. Ust. 1i dobry stan wód podziemnych – rozumie się przez to taki stan jednolitych części wód podziemnych, w którym stan ilościowy wód podziemnych oraz stan chemiczny tych wód jest określony co najmniej jako dobry. Według „Słownika hydrogeologicznego” pod red. A. S Kleczkowskiego i A. Różkowskiego wody podziemne to wody występujące w skałach skorupy ziemskiej. Główna ich część pochodzi z infiltracji odpadów atmosferycznych (niekiedy także wód powierzchniowych), w małym stopniu z kondensacji pary wodnej w skorupie ziemskiej. Również nieznaczna ich część pochodzi z głębi ziemi przez wydzielanie się pary wodnej z roztworów magmowych lub przez odwodnienie minerałów (wody juwenalne), a także z zachowanych w osadach resztek wód z zanikłych mórz i innych zbiorników wodnych (wody reliktowe). Wody pochodzące z infiltracji przemieszczające się przez strefę aeracji tracą nieznaczną część na skutek związania siłami molekularnymi z ziarnami gruntu (woda błonkowata) oraz zatrzymując się na nieprzepuszczalnych lub słabo przepuszczalnych wkładkach (woda zawieszona). Pozostała, główna część, dążąc pod wpływem siły ciężkości w głąb skorupy ziemskiej napotyka warstwy wodoszczelne (np. iły) i gromadzi się nad nimi tworząc poziomy wodonośne (zbiornik wód podziemnych). W zależności od głębokości występowania wód podziemnych oraz rozmieszczenia struktur wodonośnych i utworów otaczających wyróżniamy wody powierzchniowe potocznie nazywane podskórnymi, wody gruntowe, wody wgłębne, wody głębinowe. O gromadzeniu i przewodzeniu wody podziemnej oraz drogach krążenia decyduje charakter litologiczny skał, w których występują wody porowe, wody szczelinowe, wody krasowe, a także złożone wody porowo- szczelinowe i wody szczelinowo - krasowe. Litologia, głębokość i czas przebywania wody w środowisku skalnym kształtuje skład chemiczny i stopień mineralizacji wody-wody słodkie, wody mineralne.
35 W zależności od warunków hydrogeologicznych i klimatycznych kształtują się zasoby wód podziemnych, które w wielu regionach świata stanowią podstawowy surowiec warunkujący rozwój gospodarczy. Pod względem warunków hydrogeologicznych obszar Gminy podzielony jest na trzy rejony o odmiennych warunkach występowania wód gruntowych. Pierwszy rejon obejmuje tereny, gdzie wody gruntowe tworzą ciągły i swobodny poziom utrzymujący się w łatwo przepuszczalnych zasilanych wodami opadowymi, infiltracyjnymi i spływem podziemnym z sąsiednich obszarów. Wody tego poziomu powiązane są ze stanami wód rzecznych, a wahania zwierciadła wód gruntowych uzależnione są od wysokości terenu i intensywności opadów. Odmienne warunki hydrogeologiczne panują na obszarach, gdzie zasadniczy poziom wód gruntowych zalega pod warstwą trudno przepuszczalnych utworów gliniastych (Stary Drożęcin, Elżbiecin, Jeziorko, Kisielnica, Marianowo i Wiktorzyn). Na terenach tych swobodne rozprzestrzenianie się ciągłego poziomu wód może ulegać zakłóceniom i tworzyć zwierciadło o napiętym charakterze. Trzeci rejon hydrogeologiczny występuje w strefie krawędziowej doliny Narwi i innych cieków. Charakteryzuje się on przewagą spływu powierzchniowego nad infiltracją wgłębną. Pierwszy poziom wód gruntowych zalega na głębokości 2-3 m. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku dokonuje corocznego monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Celem monitoringu jest: dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie zmian, sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2016 r., poz. 85), które wyróżnia pięć klas jakości wód: klasa I – wody bardzo dobrej jakości, klasa II – wody dobrej jakości, klasa III – wody zadowalającej jakości,
36 klasa IV – wody niezadowalającej jakości, klasa V – wody złej jakości. Oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej wartości poszczególnych wskaźników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd: stan dobry (klasy I, II i III), stan słaby (klasy IV i V). Wyniki badań wód podziemnych w JCWPd 51 Tabela 14. Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w roku 2010 i w 2012
stan Klasa wód w 2010 Klasa wód w 2012 chemiczny dobry dobry ilościowy dobry dobry Źródło: www.gios.gov.pl Q Czwartorzęd JCWPd- jednolite części wód podziemnych Gmina Piątnica należy do JCWPd o numerze 51. Jednolite Części Wód Podziemnych 51. Swoim zasięgiem obejmuje powiaty: Kolno, Łomża, Łomża-miasto, Ostrołęka, Ostrołęka-miasto, Zambrów, Ostrów Mazowiecki, Maków Mazowiecki, Ostrów Mazowiecka, Wyszków, Pułtusk, Białystok, Wysokie Mazowieckie. Głębokość występowania wód słodkich ok. 250-350 m. Na obszarze całej jednostki występują dwa lub trzy poziomy wodonośne czwartorzędowe oraz jeden (lokalnie dwudzielny) poziom miceński i jeden – oligoceński. Ponadto stwierdzono lokalnie wodonośne utwory kredowe. Poziomy mioceński i oligoceński zazwyczaj występują w bezpośredniej więzi hydraulicznej. Rysunek 4. Jednolite części wód podziemnych 51
37 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.psh.gov.pl
2.10. Obszary zagrożone powodzią
Według Prawa wodnego, powódź rozumie się przez to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Główne zagrożenie powodziowe jest wywoływane dużą prędkością płynącej wody i jej energią, która powoduje niszczenia ciężkiej zabudowy koryt (opaski, mury, progi), a także budowli nad korytem rzek, takich jak kładki, przepusty, mosty i in. Przyczyną podtopień i powodzi są na ogół: bardzo intensywne opady burzowe (określane jako oberwanie chmury), obejmujące najczęściej niewielkie obszary o dużych nachyleniach zboczy, powodujące gwałtowne i krótkotrwałe (do kilku godzin) lokalne wezbrania wód, opady rozlewne tj. trwające kilka dni opady o wysokim natężeniu (od kilkudziesięciu do 100 mm w ciągu doby), obejmujące większa część zlewni. Obszary zagrożone powodziami zostały wyznaczone na podstawie mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Opracowanie nastąpiło również w oparciu o projekt ”Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” stworzony przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB – Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, Poznaniu, Krakowie i we Wrocławiu.
Rysunek 5. Gmina Piątnica na mapie zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego
38 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informatycznego Systemu Osłony Kraju
2.11. Gospodarka wodno-ściekowa
Gminną siecią wodociągową objęte są wszystkie 44 sołectwa. Według stanu na dzień 31.12.2016r. gminna sieć wodociągowa liczy 158,7 km oraz 2 894 szt. przyłączy wodociągowych, 91,5 % budynków ma dostęp do zbiorczej sieci wodociągowej. Należy nadmienić, iż Gmina Piątnica posiada najdłuższą sieć wodociągową w powiecie łomżyńskim. Na terenie Gminy funkcjonuje 5 stacji uzdatniania wody (SUW). Woda na terenie Gminy na cele socjalno- bytowe pobierana jest z następujących ujęć: Piątnica, Jeziorko, Drozdowo, Dobrzyjałowo, pobór częściowo ze Starego Bożejewa (gm. Wizna), a wieś Marianowo zaopatrywana jest w wodę z ujęcia zakładowego zlokalizowanego na terenie byłego PGR-u. Tabela 15. Charakterystyka ujęć wody
Ujęcie wody Średnia Max. Obsługiwane miejscowości – sieć wielkość wielkość wodociągowa produkcji produkcji z m 3/d istniejących ujęć m 3/d Wodociąg Piątnica 476,5 2088 Piątnica Poduchowna Wodociąg Jeziorko 198,5 768,0 Jeziorko, Budy Czarnockie, Elżbiecin, Kalinowo Kolonia, Poniat, Rządkowo,
39 Wyrzyki, Zabawka, Wiktorzyn Wodociąg 453,9 1.464,0 Dobrzyjałowo, Budy Mikołajka, Dobrzyjałowo Choszczewo, Stary Cydzyn, Czarnocin, Drożęcin Lubiejewo, Górki Sypniewo, Górki Szewkowo, Guty, Kałęczyn, Kisielnica, Kobylin, Kownaty, Motyka, Murawy, Nagórki, Nowy Cydzyn, Olszyny, Olszyny Kolonia, Pęza, Stary Drożęcin, Taraskowo, Wyłudzin Wodociąg 271,9 2.592,0 Drozdowo, Niewodowo, Kalinowo, Drozdowo Rakowo Czachy, Rakowo Boginie, Piątnica Włościańska, Krzewo Stare, Krzewo Nowe, Kosaki, Truszki, Żelechy Wodociąg Zespołu Szkół 38,0 brak danych Marianowo Centrum Kształcenia Rolniczego w Marianowie Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Piątnica na lata 2015- 2020
Tabela 16. Zużycie wody na terenie Gminy Piątnica w 2015 r.
Rok Długość Ilość przyłączy Zużycie wody Ilość osób Woda Ilość korzystaj czynnej wodociągowych w gospodarstwach podłączonych dostarczona korzystających sieci domowych na wsi do sieci w gospodarstwom z instalacji rozdzielczej na 1 mieszkańca sztukach domowym wodociągowej 3 3 w km w m w dam w % ogółu
2015 161,6 2 591 30,6 9598 328,5 89,6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
Na terenie Gminy Piątnica wytwarzane są ścieki należące do następujących kategorii: 1. bytowe - powstające w wyniku bytowania człowieka, 2. przemysłowe - powstające w wyniku funkcjonowania technologii stanowiących źródło ich wytwarzania, 3. deszczowe - powstające w wyniku transformacji odpadów atmosferycznych w spływ powierzchniowy na terenach przekształconych antropogenicznie. Zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z Traktatu Akcesyjnego i przyjętą przez Komisję Europejską interpretacją przepisów dyrektywy 91/271/EWG dotyczącą wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej wszystkie aglomeracje o RLM ≥ 2000, wyznaczone zgodnie z definicją aglomeracji, powinny zostać wyposażone do dnia 31 grudnia 40 2015 r. w oczyszczalnie o wydajności odpowiadającej ładunkowi zanieczyszczeń generowanemu przez aglomeracje i w zbiorcze systemy kanalizacyjne, zapewniające obsługę blisko 100 % RLM aglomeracji. Pozostała część obszaru aglomeracji nie obsługiwana systemem kanalizacyjnym powinna mieć zapewnione odprowadzenie i oczyszczanie ścieków przy wykorzystaniu systemów indywidualnych. Ujęcie w zapisach Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych 2015 (AKPOŚK 2015) danej aglomeracji stanowi kryterium do ubiegania się gmin o dofinansowanie i jest podstawą do sformułowania wniosku(ów) do odpowiednich programów pomocowych i funduszy ekologicznych o dofinansowanie programu wyposażenia aglomeracji w system kanalizacyjny i oczyszczalnię ścieków bądź modernizacji i rozwoju tego systemu. Gmina Piątnica należy do aglomeracji Łomża o równoważnej liczbie mieszkańców 119 362 (RLM). Do aglomeracji należą następujące miejscowości na terenie gminy Piątnica: Czarnocin, Kalinowo, Piątnica Poduchowna, Piątnica Włościańska, Drozdowo, Marianowo. Tabela 17. Zestawienie ilości odprowadzanych ścieków komunalnych z terenu Gminy Piątnica w 2015 r.
ROK 2015 Ilość Przepusto Wielkość Ludność Bio- Z Ścieki Ścieki Stopień oczyszcza - – wość oczyszczalni korzysta- logi- podwyż. odprowa- oczyszczo skanali- lni (biolog.) komuna- jąca czne usuwa- dzone - ne zowania m3/dobę lnych z oczyszcza niem ogółem biologicz w RLM -lni biogenów w dam3 nie ogółem w dam3 1 56 348 2 920 400 2 520 92,0 9 24,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
W wyniku działalności oczyszczalni w roku 2015 wytworzonych zostało 2 Mg osadów ściekowych. Osady zostały zastosowane do rekultywacji, w tym do celów rolnych. Tabela 18. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód lub do ziemi z tytułu działalności oczyszczalni komunalnej
Ładunek 2014 kg/rok 2015 kg/rok BZT5 83 659 ChZT 275 2 123 Zawiesina ogólna 58 781 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
41 Jednak podstawowym systemem odprowadzania ścieków na obszarze Gminy są lokalne urządzenia kanalizacyjne, najczęściej zbiorniki ściekowe tzw. szamba, z których osady są wywożone do miejskiej oczyszczalni ścieków w Łomży, a czasami również do miejsc przypadkowych. Na terenie Gminy w 2015 r. zlokalizowanych było 1 765 szamb. Na obszarze Gminy znajduje się 1 oczyszczalnia ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów, której przepustowość w 2016 r. wynosiła 3 000 m 3/dobę. W wyniku działalności oczyszczalni wytworzonych zostało 491 Mg osadów ściekowych, wszystkie do zastosowania w rolnictwie. W wyniku działań kontroli WIOŚ Białystok Delegatura w Łomży, stwierdzono nieprawidłowości w gospodarowaniu osadami ściekowymi w oczyszczalni przy Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Piątnicy. Jak wynika z Informacji Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu łomżyńskiego za rok 2015: w latach 2013-2014 nie badano gruntów, na które wywożone były osady ściekowe, nie była zachowana częstotliwość badań, nie jest ustalana dawka osadu ściekowego stosowana na gruntach w rolnictwie. Stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej dawki osadu ściekowego stosowanego w okresie 2012-2014 na 7 działkach rolnych, Tabela 19. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód lub do ziemi z tytułu działalności oczyszczalni przemysłowych
Ładunek 2015 kg/rok BZT5 2 660 ChZT 23 869 Zawiesina ogólna 8 868 Azot ogólny 6 725 Fosfor ogólny 739 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
Niepokojąca jest duża różnica między stopniem zwodociągowania, a stopniem skanalizowania Gminy, która wynosi 65,1%. Może to mieć odzwierciedlenie w złym stanie wód podziemnych i powierzchniowych.
42 2.12. Odpady komunalne
Zgodnie ze znowelizowaną ustawą z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (Dz. U 2017 r. poz. 1289) Gmina Piątnica od 1 lipca 2013 r. objęła nowym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi wszystkich właścicieli nieruchomości zamieszkałych. Oznacza to, że Gmina ponosi koszty związane z odbiorem, transportem i zagospodarowaniem tych odpadów, jak również prowadzi nadzór nad funkcjonowaniem systemu. Rada Gminy Piątnica podjęła szereg uchwał, które stały się podstawą systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Ustawa umożliwiła m.in. wybór metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Podjęta przez Radę Gminy Piątnica uchwała stanowi iloczyn liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość oraz stawki opłaty zależnie od zadeklarowanego rodzaju zbierania odpadów w sposób selektywny lub nieselektywny (zmieszany). W zamian za uiszczoną opłatę przez właściciela nieruchomości, przedsiębiorca wyłoniony w drodze przetargu przez gminę, obowiązany jest do odbioru odpadów komunalnych według ustalonego harmonogramu. Natomiast odbiór odpadów z nieruchomości niezamieszkałych (podmioty prowadzące działalność gospodarczą, instytucje i inne) odbywa się na dotychczasowych zasadach tzn. na podstawie zawartej umowy z wybraną firmą wywozową, która posiada wpis do rejestru działalności regulowanej. Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami Województwa Podlaskiego na lata 2012 – 2017 Gmina Piątnica znajduje się w Regionie Zachodnim – Obszar Czartoria. Wobec tego system gospodarowania odpadami komunalnymi w gminie Piątnica oparty jest o regionalny zakład zagospodarowania odpadów – Zakład Przetwarzania i Unieszkodliwiania Odpadów w Czartorii (gm. Miastkowo). Oznacza to, że odpady komunalne zebrane z terenu gminy przekazywane są do tego zakładu. W ramach gospodarki odpadami zorganizowano także Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). Mieszkańcy mogą we własnym zakresie oddawać do punktu PSZOK tzw. odpady problemowe np. wielkogabarytowe (meble) czy zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Dodatkowo firma wywożąca odpady komunalne z posesji zamieszkałych odbiera także te odpady w ramach tzw. okresowych zbiórek (wystawek). Rozporządzenia wykonawcze do Ustawy nałożyły na gminy obowiązek osiągnięcia w kolejnych latach wymaganych poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających
43 biodegradacji kierowanych na składowiska oraz zwiększenie poziomu recyklingu i odzysku odpadów zebranych selektywnie. Tabela 20. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła wyrażone w % do osiągnięcia przez gminy
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 10 12 14 16 18 20 30 40 50 Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych
Tabela 21. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia innych niż niebezpieczne odpady budowlane i rozbiórkowe wyrażone w % do osiągnięcia przez gminy
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 30 36 38 40 42 45 50 60 70 Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych
Na podstawie złożonych sprawozdań od firm wywozowych o ilości, rodzaju odebranych odpadów i według wzorów określonych w rozporządzeniach, obliczane są osiągnięte poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów zbieranych selektywnie (papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła), odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazanych do składowania. Tabela 22. Osiągnięte poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia oraz ograniczenia masy odpadów ulegających biodegradacji w latach 2013-2016
Rok Poziom Poziom Poziom recyklingu ograniczenia masy recyklingu i i przygotowania do odpadów przygotowania do ponownego użycia i odzysku komunalnych ponownego użycia innymi metodami innych niż ulegających papieru, metali, niebezpieczne odpadów biodegradacji tworzyw budowlanych przekazanych do sztucznych i szkła i rozbiórkowych w % 2013 składowania53,92 w % 13,56w % 0,00 (II półrocze) 2014 52,90 27,40 0,00
44
2015 55,90 35,36 100,00
2016 0,00 22,89 100,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Piątnica Rokrocznie sporządzana jest analiza systemu gospodarki odpadami komunalnymi, która jest publikowana w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP).
2.13. Sieć gazowa
Na terenie Gminy część mieszkańców korzysta z gazu sieciowego. Są to mieszkańcy miejscowości Piątnica Włościańska i Piątnica Poduchowna. Łączna długość sieci gazowej na terenie Gminy wynosi 8 188 metrów bieżących, 122 gospodarstw domowych korzysta z gazu sieciowego, w tym 116 gospodarstw domowych ogrzewa mieszkania gazem. Ogólną charakterystykę sieci gazowej na terenie Gminy Piątnica przedstawia poniższa tabela. Tabela 23. Sieć gazowa na terenie Gminy Piątnica
Sieć gazowa na terenie Gminy Piątnica 2013 2014 2015 Długość czynnej sieci ogółem w m 8 188 8 188 8 188 Długość czynnej sieci rozdzielczej w m 8 188 8 188 8 188 Czynne przyłącza do budynków ogółem 118 134 137 (mieszkalnych i niemieszkalnych) Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych - 111 114 Gospodarstwa będące odbiorcami gazu 100 116 122 Gospodarstwa będące odbiorcami gazu- ogrzewające mieszkania gazem 98 110 116 Zużycie gazu w tys. m3 207,2 188,6 213,9 Ilość osób korzystająca z sieci gazowej 372 428 448 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m3 204,9 184,3 209,0 Korzystający z instalacji gazowej w % ogółu ludności 3,5 4,0 4,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl 2.14. Powietrze atmosferyczne
Badania stężeń zanieczyszczeń w powietrzu prowadzi się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 r. poz. 1032) dla następujących substancji: dwutlenku siarki, dwutlenku
45 azotu, tlenków azotu, ozonu, pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2.5, tlenku węgla, benzenu oraz ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10. Zgodnie z art. 89 ustawy POŚ wojewódzki inspektor ochrony środowiska dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji, dokonuje klasyfikacji stref, w których poziom odpowiednio: przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, przekracza poziom dopuszczalny lecz nie przekracza poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, nie przekracza poziomu dopuszczalnego, przekracza poziom docelowy, nie przekracza poziomu docelowego, przekracza poziom celu długoterminowego, nie przekracza poziomu celu długoterminowego. Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów: określonych w celu ochrony zdrowia ludzi - klasyfikowane są wszystkie strefy, określonych w celu ochrony roślin - z klasyfikacji wyłączone są strefy - aglomeracje powyżej 250 tys. mieszkańców oraz strefy-miasta powyżej 100 tys. mieszkańców. Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w strefie jest określenie klasy strefy dla zanieczyszczenia. Każdej strefie przypisuje się jedną klasę dla każdego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin (z wyjątkiem stref wyłączonych z klasyfikacji pod kątem ochrony roślin). W przypadku zanieczyszczeń, dla których wartości normatywnych stężeń określone są dla dwóch parametrów, klasyfikacji dokonuje się dla każdego z nich. Klasyfikacji dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie jego stężeń występujących w rejonach, gdzie stężenia te są najwyższe na obszarze strefy. Zaliczenie strefy do gorszej klasy (klasa C lub, dla PM2,5, klasa C lub B) nie oznacza, że jakość powietrza na terenie całej strefy nie spełnia określonych kryteriów. Przypisanie strefie klasy C nie oznacza także konieczności prowadzenia intensywnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarze całej strefy. Oznacza natomiast potrzebę podjęcia odpowiednich działań w odniesieniu do wybranych obszarów w strefie (z reguły o ograniczonym zasięgu) i dla
46 określonych zanieczyszczeń - włączając opracowanie programu ochrony powietrza (POP) o ile program taki nie został już opracowany dla danego zanieczyszczenia i obszaru. W ocenie wyróżniono 3 podstawowe klasy stref: Klasa A: poziom stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekracza odpowiednio poziomu dopuszczalnego, poziomu docelowego, poziomu celu długoterminowego; Klasa B: poziom stężeń jest powyżej wartości dopuszczalnej, lecz nie przekracza tej wartości powiększonej o margines tolerancji (z uwzględnieniem dozwolonej częstości przekroczeń dla przypadków, gdy są one określone), Klasa C: poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji (z uwzględnieniem dozwolonej częstości przekroczeń dla przypadków, gdy są one określone), poziom docelowy, poziom celu długoterminowego. Zaliczenie strefy do danej klasy wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza w przypadku (gdy nie są dotrzymane wartości kryterialne) lub utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). W szczególności dotyczy to klasy C, gdzie skutkiem takiej klasyfikacji strefy jest konieczność opracowania dla niej Programu ochrony powietrza (POP) zawierającego określone decyzje ekonomiczne. Natomiast przekroczenie celu długoterminowego powinno skutkować zapisaniem odpowiednich działań w wojewódzkich programach ochrony środowiska. Powiat Łomżyński wraz z pozostałymi 15 powiatami został włączony do strefy Podlaskiej. Tabela 24. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery w strefach województwa podlaskiego
strefa Wielkość emisji (Mg/rok) dwutlenek azotu dwutlenek tlenek węgla dwutlenek pył ogółem siarki węgla Strefa Podlaska 983,3 1 022 2 437,4 841 792 586 Aglomeracja 1 373,6 899,4 564,4 936 581 121,2 Białostocka Powiat 20,5 23,9 42,8 19 633 18,9 łomżyński Źródło: Publikacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku
Jak wynika z powyższego zestawienia, występujące na terenie powiatu łomżyńskiego zanieczyszczenie powietrza jest niższe niż przeciętne dla Strefy Podlaskiej. Jednocześnie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku przedstawia wykaz największych 47 źródeł zanieczyszczeń do atmosfery, jeden z podmiotów gospodarczych z terenu Gminy Piątnica nie jest umieszczony na tej liście- Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Piątnicy. Na podstawie wyników badań zakwalifikowano poszczególne strefy do odpowiedniej klasy. Tabela 25. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia
Lp. Nazwa Kod strefy strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 As Cd Ni BaP PM2,5 1 Strefa PL2002 A A A A A A A A A A C C podlaska Źródło: Publikacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku
W klasyfikacji ze względu na kryterium – ochrona zdrowia w 2014 r. stwierdzono przekroczenia normy pyłu zawieszonego PM2,5 w Strefie Podlaskiej (gdzie obszarem stwierdzonych pomiarami przekroczeń jest miasto Łomża). Do klasyfikacji strefy ze względu na kryterium ochrona roślin wykorzystano wyniki ze stacji tła wiejskiego w Borsukowiźnie. Jest to stacja automatyczna, reprezentatywna dla obszaru całego województwa podlaskiego. Wszystkie otrzymane serie pomiarowe spełniały wymagania jakości dla pomiarów intensywnych. Nie odnotowano przekroczeń dwutlenku siarki dla roku i pory zimowej oraz przekroczeń rocznego dopuszczalnego stężenia tlenków azotu – Strefę Podlaską zakwalifikowano do klasy A. Uwzględniając wyniki modelowania, pod względem dotrzymania poziomu docelowego ozonu Strefę Podlaską zaliczono do klasy A, a ze względu na niedotrzymanie poziomu celu długoterminowego, strefie nadano klasę D2. Podsumowanie W Strefie Podlaskiej (do której należy powiat łomżyński) stężenia zanieczyszczeń gazowych były niskie i nie przekraczały dopuszczalnych norm. W Strefie Podlaskiej w 2015 roku stwierdzono ponownie, podobnie jak w latach 2011–2014, przekroczenia normy dopuszczalnej pyłu zawieszonego PM2,5 oraz wartości normowanych pyłu zawieszonego PM2,5 dla II fazy. Obszarem przekroczeń jest - wg przeprowadzonych badań - miasto Łomża. Biorąc pod uwagę wyniki modelowania emisji pyłu wysokie wartości tego zanieczyszczenia widoczne są również w wielu mniejszych miastach strefy, gdzie pomiary nie były prowadzone.
48 W Strefie Podlaskiej zanotowano przekroczenia normy 24 – godzinnej pyłu PM10, jednakże liczba dób z przekroczeniami była mniejsza niż dopuszczalna. Należy zaznaczyć, że do zachowania normy w dużej mierze przyczyniła się stosunkowo ciepła zima. W klasyfikacji ze względu na kryterium: ochrona roślin nie wystąpiły na terenie województwa podlaskiego strefy z przekroczeniami poziomów dopuszczalnych zarówno dwutlenku siarki i tlenków azotu jak również ozonu.
PRZEKROCZENIA POZIOMÓW DOCELOWYCH I CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH W 2015 r. w Strefie Podlaskiej stwierdzono : przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu (kryterium ochrona zdrowia), gdzie największymi obszarami przekroczeń są: wszystkie miasta powiatowe województwa podlaskiego oraz inne mniejsze miejscowości. W poprzednich latach sygnalizowano w ocenach problem z dotrzymaniem normy dla benzo(a)pirenu. Kontynuowane w 2015 r. badania potwierdziły występowanie ponadnormatywnych stężeń benzo(a)pirenu w obu strefach województwa. Wynika stąd konieczność podjęcia działań na rzecz ograniczenia emisji benzo(a)pirenu. Rysunek 6. Rozkład emisji benzo(a)pirenu w województwie podlaskim (modelowanie)
Źródło: www.wios.bialystok.pl
49 Przekroczenia poziomów celów długoterminowych dla ozonu (kryterium - ochrona roślin oraz kryterium - ochrona zdrowia). Dużym zagrożeniem dla zdrowia są również wysokie stężenia ozonu troposferycznego. Ozon jest silnym utleniaczem fotochemicznym, który powoduje poważne problemy zdrowotne, niszczy materiały i uprawy rolne. Narażenie człowieka na nieznacznie podwyższone stężenia ozonu może prowadzić do reakcji zapalnych oczu, dróg oddechowych, a także zmniejszenia wydolności płuc. Jest powodem występowania objawów senności, bólu głowy i znużenia oraz powoduje spadek ciśnienia tętniczego krwi. Przy wyższych stężeniach występują objawy złego samopoczucia, nasilają się bóle głowy, rośnie pobudliwość, zmęczenie i wyczerpanie, objawy apatii. Ozon troposferyczny (przyziemny) powstaje w wyniku reakcji fotochemicznych tlenków azotu i lotnych związków organicznych i posiada zdolność przenoszenia się na duże odległości, dlatego stężenia tego zanieczyszczenia na obszarze Polski zależą w dużej mierze od jego stężenia w masach powietrza napływających nad teren Polski - głównie z południowej i południowo- zachodniej Europy. Za pozostałe przyczyny występowania wysokich stężeń 8-godzinnych ozonu, przekraczających poziom 120 μg/m3, uznaje się: przemiany fotochemiczne prekursorów ozonu pod wpływem promieniowania UVB; niekorzystne warunki meteorologiczne, a także naturalne źródła emisji prekursorów ozonu. Na terenie Gminy przeprowadzono również działania kontrolne w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Piątnicy. W zakładzie znajduje się kotłownia parowa, zasilana gazem ziemnym GZ-50, pracująca na potrzeby technologiczne i grzewcze spółdzielni. W kotłowni zainstalowane są: kocioł parowy typu VITOMAX 200 HS o mocy 5,2 MW, kocioł parowy typu TURBOMAT RN-HD o mocy 2,6 MW (w 2014r. kocioł nie był użytkowany), OSM w Piątnicy użytkuje również: 2 agregaty kogeneracyjne typu Caterpilar G3512E o mocy po 1,8 MW, zasilane gazem ziemnym, wytwarzające energię elektryczna i parę do celów technologicznych. OSM w Piątnicy zobowiązana jest do 2-krotnych w ciągu roku automonitoringowych pomiarów emisji zanieczyszczeń ze źródeł energetycznych. Przeprowadzone w 2015 r. przez firmę
50 zewnętrzną posiadającą akredytację PCA, pomiary emisji nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w odprowadzanych gazach. W 2015 r. Delegatura WIOŚ w Łomży prowadziła kontrolę kompleksową obejmująca zagadnienia ujęte w pozwoleniu zintegrowanym. W zakresie ochrony powietrza stwierdzono naruszenia dotyczące nie przekazywania wyników automonitoringowych pomiarów emisji do właściwych organów, w tym do Delegatury WIOŚ w Łomży. Jak wynika z opracowanego w roku 2015 Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Piątnica, największym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest niska emisja pochodząca z tytułu spalania paliw stałych przez gospodarstwa domowe.
Tabela 26. Prognozowana emisja w Mg CO2/ rok na terenie Gminy Piątnica z poszczególnych źródeł
Prognozowana emisja w Mg CO2/ rok na terenie Gminy Piątnica z poszczególnych źródeł R Emisja Emisja - Emisja-budynki Emisja - Emisja - Emisja - Suma o - drogi gospodarka użyteczności energia podmioty gospodarstwa emisji k wodna publicznej publiczne elektryczna gospodarcze domowe 2 3 837,3 317,6 879,51 16 147,183 12 098,53 24 281,67 57 0 561,793 1 5 2 3 317,6 905,89 16 663,893 12 461,49 24 281,67 58 0 853,14 483,683 1 6 2 3 317,6 933,07 17 197,138 12 835,35 24 281,67 59 0 867,97 432,798 1 7 2 3 317,6 961,06 17 747,446 13 220,4 24 281,67 60 0 882,67 410,846 1 8 2 3 317,6 989,89 18 315,364 13 617,01 24 281,67 61 0 898,73 420,264 1 9 2 3 317,6 1019,59 18 901,456 14 025,52 23 641,98 61 0 915,37 821,516 2 0 Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Piątnica
51 Drugim zasadniczym źródłem emisji jest emisja związana z poborem energii elektrycznej. Mając na uwadze powyższe, konieczna jest promocja odnawialnych źródeł energii wśród podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych oraz pomoc Gminy w pozyskiwaniu dofinansowania.
2.15. Pole elektromagnetyczne (PEM)
Wyróżniamy dwa rodzaje źródeł pól elektromagnetycznych w środowisku: naturalne (promieniowanie Ziemi czy Słońca) oraz sztuczne (np. urządzenia elektryczne). Głównym źródłem sztucznie wytwarzanych pól elektromagnetycznych w środowisku są elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia oraz instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające programy radiowe i telewizyjne. Linie i stacje elektroenergetyczne są źródłami pól o częstotliwości 50 Hz, natomiast urządzenia radiokomunikacyjne wytwarzają pola o częstotliwościach od około 0,1 MHz do około 100 GHz. Linie i stacje elektroenergetyczne nie powodują istotnego, negatywnego oddziaływania na środowisko, gdyż natężenia pól elektrycznego i magnetycznego szybko maleją wraz ze wzrostem odległości od linii elektroenergetycznych, a stacje elektroenergetyczne budowane są zwykle na otwartych terenach i poza ogrodzonymi, niedostępnymi dla ludności obszarami stacji, nie występują pola elektromagnetyczne o wartościach zbliżonych do dopuszczalnych. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych są stacje bazowe telefonii komórkowych. Według wyszukiwarki stacji bazowych telefonii komórkowej GSM i UMTS (btsearch.pl) na terenie Gminy Piątnica zlokalizowane są następujące stacje bazowe telefonii komórkowej, sieci: Tabela 27. Stacje telefonii komórkowej zlokalizowane na terenie Gminy
Lp. Sieć Lokalizacja 1. Aero 2 Piątnica, ul. Stawiskowska 10 - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
2. Aero 2 Wiktorzyn - gm. Piątnica, maszt własny
3. Aero 2 Kisielnica - gm. Piątnica, maszt Plusa
4. Aero 2 Karwowo - gm. Piątnica, maszt własny
5. NetWorkS! Piątnica, ul. Stawiskowska 10 - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
6. NetWorkS! Truszki - gm. Piątnica, maszt własny
52
7. NetWorkS! Jeziorko - gm. Piątnica, maszt Orange blisko DW668
8. NetWorkS! Marianowo - gm. Piątnica, maszt własny
9. NetWorkS! Kownaty - gm. Piątnica, ul. Sikorskiego 222 - maszt T-Mobile
10. NetWorkS! Karwowo - gm. Piątnica, maszt Orange blisko DK61
11. Orange Piątnica,ul. Stawiskowska 10 - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
12. Orange Marianowo - gm. Piątnica, maszt własny
13. Orange Jeziorko - gm. Piątnica, maszt Orange blisko DW668
14. Orange Truszki - gm. Piątnica, maszt własny
15. Orange Kownaty - gm. Piątnica, ul. Sikorskiego 222 - maszt T-Mobile
16. Orange Karwowo - gm. Piątnica, maszt Orange blisko DK61
17. Plus Piątnica, ul. Stawiskowska 10 - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
18. Plus Wiktorzyn - gm. Piątnica, maszt własny
19. Plus Kisielnica - gm. Piątnica, maszt Plusa
20. Plus Karwowo - gm. Piątnica, maszt własny
21. T-Mobile Piątnica, ul. Stawiskowska 10 - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
22. T-Mobile Truszki - gm. Piątnica, maszt własny
23. T-Mobile Jeziorko - gm. Piątnica, maszt Orange blisko DW668
24. T-Mobile Marianowo - gm. Piątnica, maszt własny
25. T-Mobile Kownaty - gm. Piątnica, ul. Sikorskiego 222 - maszt T-Mobile
26. T-Mobile Karwowo - gm. Piątnica, maszt Orange blisko DK61
Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.btsearch.pl
53 Rysunek 7. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej na terenie Gminy Piątnica
Źródło: Opracowanie własne na podstawie beta.btsearch.pl
W ostatnich latach nie były przeprowadzane badania natężenia pole elektromagnetycznego (PEM) na terenie Gminy Piątnica.
2.16. Hałas
Hałas jest jednym z najbardziej uciążliwych czynników środowiskowych negatywnie wpływającym na organizm ludzki, powodujący ogólnoustrojowe zaburzenia i dolegliwości. Klimat akustyczny w województwie podlaskim kształtowany jest głównie przez trasy komunika- cyjne oraz zakłady przemysłowe. Największym zagrożeniem jest hałas drogowy wynikający z narastającej presji motoryzacji. Hałas kolejowy ma mniejsze znaczenie, gdyż jest on związany z pojedynczymi zdarzeniami i oddziałuje lokalne. Hałas przemysłowy to hałas generowany na ogół przez źródła stacjonarne, zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz różnego typu obiektów działalności gospodarczej. Obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez maszyny i urządzenia linii technologicznych dużych zakładów, jak również instalacje i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Źródłami hałasu przemysłowego są także urządzenia nagłaśniające w lokalach gastronomicznych i rozrywkowych. Hałas przemysłowy jest zwykle przyczyną skarg ludności. Hałasem nazywamy każdy dźwięk, który w danych warunkach może być uciążliwy lub zagrażać zdrowiu. Natomiast dźwiękiem nazywamy rozchodzące się zaburzenie (drgania) cząsteczek 54 powietrza. Można je opisać ciśnieniem oraz częstotliwością drgań. Za względu na sposób słyszenia dźwięków przez człowieka (człowiek słyszy dźwięki w skali logarytmicznej) wprowadzono pojęcie poziomu ciśnienia zdefiniowanego jako L=10log(P2/P02) [dB]. Ze względu na źródło pochodzenia hałas możemy podzielić na następujące rodzaje: 1. hałas drogowy, 2. hałas przemysłowy. Hałas drogowy Na hałas drogowy składa się przede wszystkim dźwięk generowany w związku z poruszaniem się pojazdu i hałas powstający na styku opony z nawierzchnią drogową. Przy prędkości pomiędzy 55- 60 km/h hałas będący wynikiem tarcia opon o nawierzchnię drogi przewyższa hałas silnika. Hałas drogowy wywoływany przez ruch pojazdów jest funkcją wielu zmiennych m.in.: liczby pojazdów przejeżdżających w jednostce czasu, dobowej struktury natężenia ruchu pojazdów, rodzaju pojazdów i ich stanu technicznego, rodzaju, jakości i stanu nawierzchni dróg, układu sieci drogowej na danym obszarze, liczby pasów ruchu i ich odległości od zabudowy mieszkaniowej, organizacji ruchu na danym obszarze związanej np. z obowiązującymi ograniczeniami szybkości, znakami STOP, liczby skrzyżowań regulowanych za pomocą sygnalizacji świetlnej, czasu trwania cyklu zmiany świateł. Większość z wymienionych zmiennych to czynniki zależne od pory dnia, tygodnia, miesiąca i pory roku, stanu pogody i innych przypadkowych zdarzeń. Do podstawowych czynników wywołujących nadmierny hałas drogowy można zaliczyć: nadmierną prędkość pojazdu i jego zły stan techniczny, duży udział pojazdów ciężkich w strukturze ruchu, brak płynności ruchu pojazdów, zły stan techniczny i niewłaściwą strukturę nawierzchni drogowej.
55 Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy występuje w otoczeniu terenów zakładów przemysłowych, wytwórczych i rzemieślniczych. Źródłami hałasu przemysłowego są maszyny i urządzenia przemysłowe, procesy technologiczne, a także różnego rodzaju instalacje oraz transport wewnątrzzakładowy. Najwyższe poziomy hałasu powodowane są przez przepływy gazu z dużą prędkością (np. wentylatory, zawory ciśnienia pary) lub procesy związane z uderzeniami (np. tłoczenie, nitowanie, praca młotów pneumatycznych). Poziom hałasu przemysłowego zależny jest przede wszystkim od rodzaju i właściwości stosowanych maszyn i urządzeń np. maszyny typu obrotowego i tłokowego generują dźwięk, którym dominują składniki cykliczne, z kolei sprzęt pneumatyczny wytwarza najczęściej dźwięki przypadkowe szerokopasmowe. W rejonach przemysłowych hałas z reguły pochodzi z ogromnej ilości różnorodnych źródeł, spośród których wiele wytwarza hałas o złożonej strukturze. Na podstawie Dyrektywy 2002/49/WE „hałas w środowisku” - oznacza niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez działalność człowieka na wolnym powietrzu, w tym hałas emitowany przez środki transportu, ruch drogowy, ruch kolejowy, ruch samolotowy, oraz hałas pochodzący z obszarów działalności przemysłowej, jak określono w Załączniku 1 do Dyrektywy Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. Tabela 28. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Środowiska z dnia 15 października 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
Lp. Rodzaj terenu Dopuszczalny poziom hałasu w [dB]
Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu L Aeq D L Aeq N L Aeq D L Aeq N przedział przedział przedział czasu przedział czasu czasu czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy 8 najmniej równy równy równy korzystnym godzinom 1 najmniej 16 8 dnia kolejno korzystnej godzinom godzinom po sobie godzinie następującym nocy
56 1. a) Strefa ochronna „A” 50 45 45 40 uzdrowiska b) Tereny szpitali poza miastem 2. a) Tereny zabudowy 55 50 50 40 mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach 3. a) Tereny zabudowy 60 50 55 45 mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej c) Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe d) Tereny mieszkaniowo- usługowe 4. Tereny w strefie 65 55 55 45 śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.wios.warszawa.pl Ustawa Prawo Ochrony Środowiska nakłada na Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska obowiązek ochrony stanu akustycznego środowiska i obserwację zmian w ramach państwowego monitoringu środowiska. Ostatnie badania natężenia hałasu na terenie Gminy Piątnica wykonywane były w 2012 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku wykonał pomiary hałasu w ramach realizacji zadań Programu Państwowego Monitoringu Środowiska. W programie wojewódzkim wyznaczony cel badań polegał na określeniu uciążliwości akustycznej dróg krajowych i wojewódzkich przebiegających przez wybrane miejscowości: Bielsk Podlaski, Wysokie Mazowieckie, Sztabin, Supraśl, Knyszyn, Łapy, Jeleniewo, Bargłów Kościelny, Piątnica oraz Przytuły. Zastosowana metodyka pomiarów była zadana rozporządzeniem Ministra Środowiska oraz wytycznymi Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na terenie Piątnica
57 wykonywane były badania krótkookresowe. Tożsame badania wykonywane były w Supraślu,
Knyszynie, Łapach, Jeleniewie, Bargłowie Kościelnym i Przytułach.1 Inspektorat wykonał badania hałasu w celu określenia wartości wskaźników LAeq Doraz LAeqN, mających zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby. Przeprowadzone pomiary pokazały prawie we wszystkich zbadanych miejscowościach przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu (w porze dziennej i nocnej). Wyjątkiem było jedynie Jeleniewo, gdzie w porze nocnej nie odnotowano wystąpienia przekroczenia wartości dopuszczalnej hałasu. Zmierzona wartość wskaźnika LAeqN w tym punkcie wyniosła 48,4 dB przy wartości dopuszczalnej równej 50 dB. W odniesieniu do norm przypisanych dla jednej doby, najwyższe przekroczenia dla pory dziennej odnotowano kolejno: w Piątnicy (12,7 dB), Bargłowie Kościelnym (10,6 dB), Knyszynie (7,1dB). W porze nocnej największe przekroczenia uzyskano w: Piątnicy (18,2 dB), Bargłowie Kościelnym (17,7 dB) i Knyszynie (10,9dB). W trakcie mierzenia poziomu hałasu, prowadzono każdorazowo rejestrację natężenia ruchu w danym punkcie (z wyszczególnieniem pojazdów ciężkich). WNIOSKI
1. Przeprowadzone w 2012 r. pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie województwa podlaskiego wykazały występowanie przekroczeń wartości dopuszczalnych hałasu. 2. W porze dziennej w Supraślu, Knyszynie, Łapach, Jeleniewie, Bargłowie Kościelnym, Piątnicy i Przytułach przekroczenia mieściły się w granicach od 2,4dB (w Jeleniewie) do 12,7dB (w Piątnicy). 3. W porze nocnej przekroczenia wystąpiły w Supraślu, Knyszynie, Łapach, Bargłowie Kościelnym, Piątnicy, Przytułach. Jedynie w Jeleniewie nie odnotowano przekroczeń poziomu dopuszczalnego hałasu. Przekroczenia występujące w porze nocnej (najbardziej uciążliwe na przylegających do dróg terenach zabudowy mieszkaniowej) mieściły się w granicach od 3,9 dB (w Przytułach) do 18,2 dB (w Piątnicy).1 Na podstawie przeprowadzonych pomiarów
1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem (Dz. U. z 2011 r. nr 140 poz. 824)
58 w 2012 r. wyliczono wartości poziomów długookresowych natężenia dźwięku dla pory dzienno –wieczorno – nocnej i nocnej (LDWNi LN) w Bielsku Podlaskim, Wysokiem Mazowieckiem i Sztabinie. W każdym przypadku oba wskaźniki przekroczyły wartości dopuszczalne. Uzyskane dane powinny mieć zastosowanie w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem w tych miejscowościach. W kolejnych latach nie były na terenie Gminy przeprowadzane badania natężenia hałasu. Można jednak założyć, że natężenie hałasu nasila się ze względu na coraz większe natężenie ruchu pojazdów na drogach.
2.17. Obszary cenne przyrodniczo
Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi
Łomżyński Park Krajobrazowy został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 4/94 poz. 99 Wojewody Łomżyńskiego z 10 grudnia 1994 r. Zajmuje powierzchnię 7 368,22 ha. Położony jest w województwie podlaskim, w powiecie łomżyńskim na terenie gmin: Łomża (4 102,45 ha), Piątnica (2 888,40 ha), Wizna (353,81 ha) oraz miasta Łomża (23,56 ha). Powierzchnia otuliny Parku Krajobrazowego obejmuje obszar 12,228.5801 ha. Położona w powiecie łomżyńskim na terenie gmin: Łomża (4 212,45 ha), Piątnica (3 953,31 ha), Wizna (1 945,84 ha) oraz w powiecie zambrowskim na terenie gmin: Rutki (1 803,62 ha), Zambrów (373,36 ha). Do szczególnych celów ochrony Parku należy: 1. ze względu na wartości przyrodnicze: a. zachowanie swobodnie meandrującej nizinnej rzeki Narew oraz jej nieregularnego koryta i doliny z dużą ilością starorzeczy, które wraz z dopływami i rowami tworzy skomplikowaną sieć wodną, b. zachowanie chronionych i rzadkich gatunków zwierząt i roślin związanych z siedliskami charakterystycznymi dla Parku; 2. ze względu na wartości historyczne i kulturowe: a. ochrona tożsamości kulturowej obszaru, b. ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego, c. odtwarzanie i ożywianie lokalnych tradycji,
59 3. ze względu na walory krajobrazowe: a. zachowanie i ochrona zespołów krajobrazu otwartego, stanowiącego walor wizualny współistnienia gospodarki człowieka z naturalnymi elementami środowiska, b. ochrona wyróżniających się w środowisku wizualnych form geomorfologicznych, c. przywracanie obszarom o krajobrazie niekorzystnie przekształconym ich potencjalnych walorów krajobrazowych i przyrodniczych, d. zachowanie i tworzenie mozaiki krajobrazów. W Gminie Piątnica granica Parku krajobrazowego przebiega od mostu na Narwi w Piątnicy Poduchownej, wzdłuż drogi krajowej nr 64 Piątnica–Jeżewo, dalej wzdłuż drogi Piątnica– Bronowo obejmując grunty rolne i leśne położone w strefie krawędziowej oraz dno doliny Narwi w następujących wsiach: Piątnica Włościańska, Kalinowo, Drozdowo, Niewodowo, Rakowo - Czachy i Rakowo - Boginie, Krzewo, Kosaki i dalej w kierunku Bronowa w gminie Wizna. Na terenie Parku obowiązują następujące zakazy: 1. lokalizacji obiektów i instalowania urządzeń mogących mieć wpływ na przyrodę Parku oraz naruszających ukształtowane walory przyrodnicze i krajobrazowe bez wykonania oceny oddziaływania na środowisko (zakaz nie dotyczy zgodnego z prawem budowlanym lokalizowania obiektów indywidualnych gospodarstw rolniczych); 2. lokalizacji wylewisk i wysypisk komunalnych poza miejscami wyznaczonymi planami zagospodarowania przestrzennego; 3. zmiany stosunków wodnych bez zgody dyrektora Parku; 4. odprowadzania do wód lub ziemi ścieków lub innych zanieczyszczeń w stanie surowym lub oczyszczonych w stopniu niższym od wymaganego przepisami przy odprowadzaniu ścieków do wód I klasy czystości (zakaz nie dotyczy racjonalnego z punktu widzenia gospodarki rolnej nawożenia obornikiem, gnojówką i gnojowicą); 5. eksploatacji kruszywa i innych surowców mineralnych i organicznych bez zasięgnięcia opinii wojewódzkiego konserwatora przyrody; 6. wykonywania prac ziemnych naruszających naturalną rzeźbę terenu; 7. wykonywania prac pogłębiających erozję rzeki, m.in. bagrowania dna, likwidacji naturalnych progów wodnych, usuwania lub niszczenia kompleksów roślinnych, naruszania brzegów rzeki; 8. wypalania roślinności i posuszu roślinnego;
60 9. biwakowania poza miejscami wyznaczonymi do tego celu; 10. sieciowego połowu ryb nas całym odcinku Narwi, starorzeczach i dopływach w granicach Parku; 11. wędkowania na starorzeczach w okresie od 15 marca do 15 czerwca. Wokół Parku utworzono strefę ochronną zwana otuliną, której granicę w gminie Piątnica wyznacza most na Narwi, droga krajowa nr 64 Piątnica–Jeżewo oraz droga Wiktorzyn–Żelechy– Truszki i dalej w kierunku wsi Janczewo w gminie Wizna. Na terenie otuliny zabrania się: 1. wprowadzania zmian stosunków wodnych mogących ujemnie oddziaływać na obszar Parku; 2. odprowadzania do wód lub ziemi ścieków lub innych zanieczyszczeń płynnych lub oczyszczonych w stopniu niższym niż wymagany przepisami przy odprowadzaniu ścieków do wód I klasy czystości; 3. lokalizacji obiektów przemysłowych mogących powodować degradację środowiska przyrodniczego; 4. wypalania roślinności i posuszu roślinnego. Dla Parku i jego otuliny sporządzono plan ochrony zatwierdzony Rozporządzeniem Nr 11/99 Wojewody Podlaskiego z dnia 27 kwietnia 1999 roku (Dz. Urzędowy Województwa Podlaskiego Nr 16 z dnia 14 maja 1999 r.). W granicach Parku i jego otuliny wyróżniono cztery strefy ochrony walorów przyrodniczych: 1. strefę PI ochrony ścisłej, do której zaliczono istniejące i projektowany rezerwaty przyrody oraz stanowiska lęgowe ptaków drapieżnych; 2. strefę PII ochrony całkowitej obejmująca zalewowe dno doliny Narwi w granicach parku, strefę krawędziową parku z istniejącymi lub projektowanymi mniejszymi formami ochrony: użytkami ekologicznymi, ziołoroślami, szuwarami, olsami, lasami grupy I, miejscami obserwacji żółwia błotnego; 3. strefę P III z wysoczyznową częścią parku, dolinową częścią otuliny i korytarzami ekologicznymi; 4. strefę P IV, w skład której wchodzi wysoczyznowa część otuliny. [Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Piątnica]
61 Rezerwat przyrody „Kalinowo”
Rezerwat został utworzony na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23 czerwca 1972 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody. Zajmuje łączną powierzchnię 69,76 ha. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu grądowego oraz innych zbiorowisk leśnych i murawowych w przełomowym odcinku rzeki Narwi. Rezerwat obejmuje kompleks leśny należący do Nadleśnictwa Łomża położony na południowym zboczu doliny Narwi pomiędzy Kalinowem i Drozdowem. Ze względu na specyficzny układ topograficzny związany z dużym nachyleniem terenu (deniwelacje rzędu 40 m) rezerwat posiada wiele cech swoistych. Celem ochrony jest zachowanie w stanie naturalnym wielogatunkowego lasu liściastego z zespołami grądu czyśćcowego i grądu typowego oraz dąbrowy świetlistej z rzadkimi roślinami tworzącymi murawy kserotermiczne. Na terenie rezerwatu występuje 6 gatunków podlegających ochronie prawnej: lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, zawilec wielokwiatowy, rojnik pospolity, gnieździk leśny i podkolan biały. Na obszarze rezerwatu zabrania się: 1. wycinania drzew z wyjątkiem uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, które określone są w planie urządzania rezerwatu, po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem przyrody; 2. dokonywania zmian stosunków wodnych bez uzyskania zezwolenia od właściwego organu ds. gospodarki wodnej w porozumieniu z właściwym organem ds. ochrony przyrody (zmiana stosunków wodnych w rezerwacie przyrody może nastąpić tylko w przypadku, gdy nie spowoduje ona zasadniczej zmiany w warunkach środowiska przyrodniczego; 3. zbioru owoców oraz nasion drzew i krzewów z wyjątkiem nasion na potrzeby odnowienia lasu, których pozyskanie może odbywać się na warunkach uzgodnionych z wojewódzkim konserwatorem przyrody; 4. zbioru ziół leczniczych oraz innych roślin lub ich części; 5. pozyskiwania ściółki leśnej i wypasu zwierząt gospodarskich; 6. niszczenia gleby i pozyskiwania kopalin; 7. zanieczyszczenia terenu i wzniecania ognia; 8. niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin;
62 9. chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia gniazd, wybierania jaj i piskląt wszystkich gatunków ptaków; 10. umieszczania tablic, napisów i innych znaków z wyjątkiem tablic i znaków związanych z ochroną rezerwatu; 11. wznoszenia budowli oraz zakładania i budowy urządzeń komunikacyjnych i innych urządzeń technicznych; 12. przebywania poza miejscami wyznaczonymi w planie ochrony rezerwatu. [Studium uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Piątnica]
Obszar Chronionego Krajobrazu „Równina Kurpiowska i Dolina Dolnej Narwi” Został utworzony na mocy Uchwały Nr X/46/82 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łomży z dnia 27 kwietnia 1982 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa łomżyńskiego. Ochrona Obszaru realizowana w ramach racjonalnej gospodarki rolnej i leśnej, polegająca na zachowaniu różnorodności biologicznej siedlisk przyrodniczych występujących w dolinach meandrujacych rzek Narwi i Pisy, z licznymi starorzeczami oraz na terenie kompleksu leśnego Puszczy Kurpiowskiej o łącznej pow. 48 994,1 ha. Południowo-zachodnia część gminy położona jest w Obszarze Chronionego Krajobrazu Równiny Kurpiowskiej i Doliny Dolnej Narwi, w którym obowiązują zasady gospodarowania określone w Rozporządzeniu Wojewody Łomżyńskiego z dnia 19 maja 1998 roku w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa łomżyńskiego (Dz. Urz. Woj. Łomżyńskiego Nr 6, poz. 56 z dnia 15 czerwca 1998 r.). Zgodnie z rozporządzeniem w skład obszaru wchodzą tereny wsi: Piątnica Poduchowna, Czarnocin, Pęza, Drożęcin Stary, Nagórki, Drożęcin Lubiejewo. Łącznie w granicach obszaru znalazło się 1 246 ha (2,5 % ogółu powierzchni), tym 1 115 ha użytków rolnych, 32 ha lasów i 75 ha wód. W myśl rozporządzenia celem ochrony jest zachowanie wyróżniających się krajobrazowo terenów o różnych typach ekosystemów. Na obszarze chronionego krajobrazu zabrania się: 1. niszczenia nor, żeremi, legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i niszczenia jaj; 2. niszczenia gleby i naturalnego ukształtowania terenu;
63 3. wysypywania, zakopywania, wylewania odpadów i innych nieczystości, innego zanieczyszczania wód, gleby i powietrza poza miejscami do tego wyznaczonymi w planach zagospodarowania przestrzennego; 4. zmiany stosunków wodnych z wyjątkiem zabiegów renaturalizacyjnych; 5. lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami do tego wyznaczonymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; 6. zabudowy pasa terenu o szerokości 25 m od linii brzegowej rzek. [Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Piątnica]
Pomniki przyrody
Pomnikami przyrody są wyróżniające się twory przyrody ożywionej lub nieożywionej o szczególnej wartości pod względem przyrodniczym, naukowym, historycznym, pamiątkowym lub krajobrazowym. Zgodnie z rejestrem pomników przyrody na terenie Gminy Piątnica występują następujące obiekty: 1. lipa drobnolistna z 36 drzewami w wieku 120 - 150 lat i obwodzie 140 - 300 cm rosnące wzdłuż drogi Kalinowo - Drozdowo i na prywatnej posesji (nr rejestru 70); 2. dąb szypułkowy o obwodzie na wysokości 1,3 m - 430 cm i wysokości około 22 m rosnący we wsi Wiktorzyn przy przystanku PKS (nr rejestru 28); 3. aleja grabowa z 392 drzewami o obwodzie na wysokości 1,3 m - od 15 do 110 cm wraz z dwoma grupami świerków rosnących na krańcach alei o długości 200 m we wsi Drozdowo (nr rej. 33); 4. jesion wyniosły o obwodzie na wysokości 1,3 m - 243 cm i wysokości około 30 m rosnący we wsi Drozdowo „Dolny Dwór” (nr rej. 34); 5. dąb szypułkowy o obwodzie na wysokości 1,3 m - 240 cm i wysokości około 25 m rosnący we wsi Drozdowo „Górny Dwór” (nr rej. 35); 6. dąb szypułkowy o obwodzie na wysokości 1,3 m - 424 cm i wysokości około 27 m i w wieku około 200 lat rosnący w Nadleśnictwie Łomża, Leśnictwo Drozdowo, oddział 159d (nr rej. 175);
64 7. dąb szypułkowy o obwodzie na wysokości 1,3 m - 337 cm i wysokości około 26 m i w wieku około 200 lat rosnący w Nadleśnictwie Łomża, Leśnictwo Drozdowo, oddział 172r (nr rej. 176); 8. dąb szypułkowy o obwodzie na wysokości 1,3 m - 453 cm i wysokości około 28 m i w wieku około 300 lat rosnący w Nadleśnictwie Łomża, Leśnictwo Drozdowo, oddział 159d (nr rej. 178); 9. sosna zwyczajna o obwodzie na wysokości 1,3 m - 250 cm i wysokości około 25,5 m i w wieku około 200 lat rosnąca w Nadleśnictwie Łomża, w pobliżu wsi Nagórki, około 50 m od Narwi (nr rej. 179); 10. sosna zwyczajna o obwodzie na wysokości 1,3 m - 290 cm i wysokości około 26 m i w wieku około 200 lat rosnąca w Nadleśnictwie Łomża, w pobliżu wsi Nagórki, około 50 m od Narwi (nr rej. 180); 11. sosna zwyczajna o obwodzie na wysokości 1,3 m - 290 cm i wysokości około 23,5 m i w wieku około 200 lat rosnąca w Nadleśnictwie Łomża, w pobliżu wsi Nagórki, około 55 m od Narwi (nr rej. 181); 12. sosna zwyczajna o obwodzie na wysokości 1,3 m - 240 cm i wysokości około 24 m i w wieku około 180 - 200 lat rosnąca w Nadleśnictwie Łomża, w pobliżu wsi Nagórki, około 50 m od Narwi (nr rej. 182).
Zgodnie z Rozporządzeniem Wojewody Łomżyńskiego Nr 5/96 z dnia 14 maja 1996 r. w sprawie uznania niektórych tworów przyrody na terenie województwa łomżyńskiego za pomniki przyrody oraz skreślenia z rejestru pomników przyrody na obszarze gminy istnieją następujące pomniki przyrody: 1. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 263 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 30 m od rzeki Narew; 2. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 236 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 35 m od rzeki Narew;
65 3. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 210 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 45 m od rzeki Narew; 4. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 224 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 65 m od rzeki Narew; 5. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 257 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 80 m od rzeki Narew; 6. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 216 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 85 m od rzeki Narew; 7. sosna zwyczajna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m - 205 cm, wysokości 25 m i w wieku około 200 lat rosnąca na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwa Łomża, Leśnictwo Drozdowo (oddział 1a) w pobliżu wsi Nagórki, około 95 m od rzeki Narew.
W stosunku do obiektów poddanych ochronie zakazuje się: 1. niszczenia, uszkadzania, przemieszczania i wycinania; 2. zanieczyszczania terenu wokół nich; 3. wzniecania ognia i rozpalania ognisk w ich sąsiedztwie; 4. umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ich ochroną; 5. wznoszenia obiektów i budowy urządzeń w odległości mogącej prowadzić do ich zniszczenia lub uszkodzenia; 6. wykonywania innych czynności mogących doprowadzić do ich zniszczenia lub uszkodzenia. Projektowany rezerwat przyrody "Krzewo" Projektuje się objąć ochroną rezerwatową u żytek zielony uroczyska Krzewo o powierzchni około 4,5 ha, położony na południowy-wschód od zabudowań wsi Krzewo Stare. Celem ochrony rezerwatu będzie zachowanie murawy psammofilnej z chrobotkami i lepnicą zielonawą. Na obszarze rezerwatu wystąpi konieczność objęcia aktywnymi formami ochrony roślinność
66 murawową poprzez powstrzymywanie zalesień zboczy. Niezbędna będzie również ochrona przed pokrywaniem muraw kserotermicznych monokulturowymi nalotami sosny oraz kontrola zmian w zespołach roślinnych. W rezerwacie obowiązywać będzie zakaz: 1. naruszania naturalnej rzeźby terenu i pozyskiwania kopalin; 2. niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania; 3. zanieczyszczenia terenu i wzniecania ognia; 4. zbioru ziół leczniczych oraz innych dziko rosnących roślin; 5. stosowania środków chemicznych w gospodarce rolnej; 6. umieszczania tablic, napisów i innych znaków z wyjątkiem tablic i znaków związanych z ochroną rezerwatu; 7. wznoszenia budowli oraz innych urządzeń technicznych; 8. wstępu do rezerwatu poza miejscami wyznaczonymi w planie ochrony rezerwatu.
Użytki ekologiczne
Zgodnie z planem ochrony parku krajobrazowego planuje się objęcie ochroną przyrody kilku użytków ekologicznych położonych w dolinie Narwi. Są to: 1. stanowisko roślinności murawowej i kserotermicznej ze skalnicą ziarenkowatą występujące na powierzchni 9,74 ha na południe od zabudowań wsi Niewodowo; 2. bogate gatunkowo zbiorowiska murawowe występujące na wschód od Drozdowa i na północ od Niewodowa na powierzchni 22,7 ha; 3. koryto Narwicy oraz zespoły roślinności wodnej i bagiennej położone na prawym brzegu Narwicy na odcinku od Kalinowa do Niewodowa na powierzchni 116,1 ha; 4. starorzecza Narwi z zespołami roślinności wodnej. W obrębie użytków ekologicznych należy zabronić: 1. pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin; 2. zbioru wszystkich dziko rosnących roślin; 3. niszczenia nor i legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj; 4. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, innego zanieczyszczenia wód i gleby oraz powietrza; 5. wydobywania torfu i innych kopalin;
67 6. niszczenia gleby oraz zmiany sposobu jej użytkowania; 7. palenia ognisk; 8. zmiany stosunków wodnych; 9. użytkowania łodzi motorowych; 10. wędkowania w okresie od 15 marca do 15 czerwca; 11. chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjącej zwierzyny. Lasy ochronne
Kompleks leśny „Olszyna Krzewska” o powierzchni 208 ha położony na prawym zboczu doliny Narwi oraz jej części bagiennej na południowy-wschód od wsi Krzewo Stare, przewidywany jest do nadania statusu lasu wodochronnego i glebochronnego. Obejmuje on olsy i łęgi olszowe na glebach torfowych oraz lasy na siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego z drzewostanami sosny, dębu, brzozy w różnych klasach wieku. Na haliznach wykształciła się roślinność psammofilna.
2.18. Obszary Natura 2000
Na obszarze Gminy Piątnica występują następujące obszary chronione należące do Natura 2000:
Dolina Dolnej Narwi PLB140014 Obszar ten swoim zasięgiem zajmuje powierzchnię 26527.92 ha
Tabela 29. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG
Grupa Nazwa naukowa Typ Jednostka Jakość danych B Actitis hypoleucos r i M B Alcedo atthis r i M B Anas clypeata r i M B Anas crecca r i M B Anas r i M platyrhynchos B Anas querquedula r i M B Anas strepera r i M B Anser anser r p M B Anthus campestris r i M B Aquila chrysaetos c i M B Aquila pomarina c i M
68 B Botaurus stellaris r i M B Bucephala r i M clangula B Burhinus r M oedicnemus B Calidris alpina c i M B Carpodacus r i M erythrinus B Charadrius dubius r i M B Charadrius r i M hiaticula B Chlidonias r i M hybridus B Chlidonias c i M leucopterus B Chlidonias r i M leucopterus B Chlidonias niger r i M B Ciconia ciconia r i M B Circaetus gallicus c i M B Circus aeruginosus r i M B Circus cyaneus r M B Circus pygargus r i M B Coracias garrulus r i M B Crex crex r i M B Cygnus cygnus c i M B Cygnus cygnus r i M B Cygnus cygnus r i M B Cygnus cygnus c i M B Cygnus olor r p M B Dryocopus martius p i M B Emberiza r i M hortulana B Gallinago r i M gallinago B Gallinago media i M B Gavia arctica c i M B Grus grus r i M B Haliaeetus albicilla r i M B Haliaeetus albicilla w i M B Lanius collurio r i M B Larus minutus c i M B Limosa limosa r i M B Lullula arborea r i M B Luscinia svecica r i M B Mergus albellus c i M B Mergus merganser r i M
69 B Milvus migrans r i M B Numenius arquata r i M B Pandion haliaetus c i M B Philomachus c i M pugnax B Philomachus r i M pugnax B Pluvialis apricaria c i M B Porzana parva r i M B Porzana porzana r i M P Pulsatilla patens p M B Rallus aquaticus r i M B Riparia riparia r i M B Sterna albifrons r i M B Sterna hirundo r i M B Sylvia nisoria r i M B Tetrao tetrix tetrix p i M B Tringa glareola c i M B Tringa totanus r i M B Upupa epops r i M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000
Grupa: B = ptaki, P = rośliny Typ: p = osiadłe, r = wydające potomstwo, c = przelotne, w = zimujące Jednostka: i = osobniki pojedyncze, p = pary lub inne jednostki według standardowego wykazu jednostek Jakość danych: M = „przeciętna" Charakterystyka obszaru: Obszar leży na Nizinie Północnomazowieckiej pomiędzy Łomżą a Pułtuskiem - długości nurtu rzeki wynosi ok.140 km, a szerokość doliny zmienia się w zakresie 1,5-7 km. Niemal na całym odcinku rzeka silnie meandruje. Brzegi rzeki są generalnie strome, szerokość nurtu wynosi 80-100 m, występują tu wypłycenia i łachy, liczne są starorzecza. W dolinie występują zadrzewienia wierzbowe i olchowe oraz niewielkie połacie borów sosnowych. Obszary leśne są poprzeplatane terenami otwartymi, na których dominują pastwiska. Jakość i znaczenie: Występuje co najmniej 35 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasie, 19 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Bardzo ważna ostoja ptaków wodno-błotnych, szczególnie w okresie lęgowym. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej
70 (C3,C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK), błotniak łąkowy, dubelt (PCK), kraska (PCK), krwawodziób, kulik wielki (PCK), kulon (PCK), łabędź krzykliwy, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka rzeczna, sowa błotna (PCK), zimorodek. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C3) bataliona oraz stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga rybitwa białoskrzydła.
Mokradła Kolneńskie i Kurpiowskie PLH200020 Obszar ten swoim zasięgiem zajmuje powierzchnię 1446.57 ha Tabela 30. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru
Kod Pokrycie [ha] Jakość danych 3150 1,45 M 3160 5,79 M 6410 14,47 M 6510 14,47 M 7110 4,34 M 7120 4,34 M 7140 72,33 M 7230 43,4 M 91D0 43,4 M 91E0 5,79 M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000
M = „przeciętna" Tabela 31. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG
Grupa Nazwa naukowa Typ Kategoria Jakość A Bombina bombina p P M M Castor fiber p P M F Cobitis taenia p P M M Lutra lutra p P M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000
Charakterystyka obszaru
"Mokradła Kolneńskie i Kurpiowskie" to obszar Natura 2000 o charakterze dyspersyjnym, obejmujący 15 rozrzuconych po Wysoczyźnie Kolneńskiej i Równinie Kurpiowskiej obiektów o charakterze mokradłowym, wśród których znajdują się: fragment doliny rzeki Rybnicy, 3 niewielkie jeziora dystroficzne oraz kilkanaście zagłębień wypełnionych torfami przejściowymi
71 i wysokimi. Najcenniejszym obiektem na terenie całego obszaru jest pełniąca funkcję ważnego korytarza ekologicznego dolina rzeki Rybnicy. Na odcinku od granicy województwa do miejscowości Kolonia Szablaki ma ona naturalny charakter. Jej szczególną cechą jest meandrujące, nieregulowane koryto, miejscami rozgałęziające się na kilka odnóg, powiązanych ze sobą siecią drobnych, anastomozujących połączeń i kanałów. Występują tu także zakola i starorzecza z otwartą tonią wodną lub porośnięte helofitami. Szczególnie dobrze system wielokorytowy jest widoczny w północnej części obszaru. Dolina jest tu stosunkowo wąska i głęboko wcięta a jej zbocza strome, powyżej krawędzi porośnięte borami sosnowymi lub zajęte przez młode odnowienia po zrębach i katastrofalnych huraganach z początku bieżącej dekady. Wysoki, utrzymujący się cały sezon poziom wody w dolinie warunkuje bardzo dobre uwilgotnienie zalegających tu złóż organicznych. Na szczególną uwagę zasługują zachowane w doskonałym stanie siedliska reprezentujące torfowiska przepływowe (7230-3), występujące w formie kikudziesięcioarowych bądź nawet kilkuhektarowych "platform", rozlokowanych wzdłuż osi doliny Rybnicy i okolonych ze wszystkich stron korytami lub starorzeczami, co czyni je niedostępnymi bezpośrednio z lądu. Porastają je zbiorowiska wąskolistnych turzyc z dużym udziałem mszaków. Fizjonomicznie zbiorowiska te wyróżnia obecność licznych, rachitycznych sosen i brzóz. Część doliny położona na północ od mostu na trasie Czerwone-Leman jest najbardziej naturalna i dzika. Na południe dolina rozszerza się w rozległą zatorfioną nieckę (jeszcze 50-60 lat temu występowało tu jezioro o powierzchni około 15 ha), zajętą od strony zachodniej przez torfowiska przepływowe (7230-3) (głównie szuwar trzcinnika prostego Calamagrostietum strictae), a od strony wschodniej przez silnie uwodnione torfowiska przejściowe (7140-1) z obecnością Menyanthes trifoliata, Dryopteris cristata, Carex lasiocarpa, a także znaczącym udziałem torfowców i gatunków wysokotorfowiskowych, m. in Drosera rotundifolia. W wielu miejscach podłoże ma tu charakter unoszącego się, mało stabilnego pła. Sokołowski (1993) podaje z tego obszaru szereg bardzo rzadkich gatunków roślin, m. in. Carex dioica, C. limosa i Salix myrtilloides. Całościowy obraz przyrody obiektu uzupełniają przylegające doń od strony północno-zachodniej zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (6410), a także torfowiska przepływowe (7230-3) z Carex panicea i C. lepidocarpa i kilkoma rzadkimi gatunkami roślin, m. in. Epipactis palustris. Regulacja koryta Rybnicy i melioracje doliny poniżej miejscowości Szablaki przyśpieszają odpływ wody z torfowisk położonych w dolinie rzeki, coodzwierciedla się wkraczaniem gatunków drzewiastych do otwartych zbiorowisk i formowaniem się we wschodniej części doliny lasów bagiennych z dominacją brzozy i sosny (91D0-6). W rzece Rybnicy, słynącej 72 niegdyś z dużej ilości ryb i tarlisk, z cenniejszych gatunków ostatnio zaobserwowano niestety jedynie ciernika (Gasterosteus aculeatus) (Godula 2008) oraz kozę Cobitis taenia (1149) (Fankulewski R. 2008). Za równie cenne należy uznać zanikające na tych terenach ekosystemy jeziorne:
1. Jeziora Łacha, odgrywające znaczącą rolę jako jedna z nielicznych na południowym przedpolu Pojezierza Mazurskiego ostoja gatunków ptaków wodno-błotnych. Na obszarze Równiny Kurpiowskiej jest to jedyne jezioro, co stawia sprawę jego ochrony jako priorytetową. W strefie brzeżnej rozciąga się silnie uwodnione pło porośnięte zbiorowiskami przejściowotorfowiskowymi (7140-1) z udziałem Comarum palustre, Menyanthes trifoliata oraz ze storczykami i licznymi gatunkami mszaków. Jest ono szczególnie dobrze rozwinięte w zachodniej części obiektu. Zachowanie tego ekosystemu wymaga działań z zakresu ochrony czynnej powstrzymujących postępujące lądowacenie i wkraczanie gatunków drzewiastych na pło jeziorne. 2. silnie wypłycone jezioro dystroficzne w okolicach wsi Józefowo (gm. Mały Płock) ze skompresowaną w wyniku okresowego przesychania gytią w dnie; wokół tafli wody rozciąga się torfowisko przejściowe (7140-1) z udziałem Carex rostrata, C. elata, Eriophorum vaginatum, E. angustifolium, Dryopteris cristata, przechodzące w środkowych partiach w torfowisko wysokie (7110), 3. jezioro dystroficzne niedaleko miejscowości Poniat (gm. Piątnica) z piaszczystymi brzegami, pokrytymi cienką warstwą utworów organicznych, bez pła w otoczeniu - w jego miejscu szuwary Caricetum rostratae i Equisetetum fluviatilis. Pozostałe obiekty, wchodzące w skład obszaru, obejmują swymi granicami bardzo rzadkie w krajobrazie Kurpiowszczyzny i Kolneńszczyzny siedliska torfowisk przejściowych (7140-1) oraz borów bagiennych (91D0-2) (Dudziec 1936, Faliński 1965), w tym największy na terenie Puszczy Kurpiowskiej kompleks torfowisk wysokich w rezerwacie Łokieć (Sokołowski 2006). Pierwszą grupę siedlisk reprezentują: 1. z wolna zarastające sosną i brzozą zagłębienie nieopodal miejscowości Ruchołek, porośnięte przez Carex rostrata, C. nigra, Menyanthes trifoliata, a w niektórych miejscach zdominowane
73 przez gatunki wyoskotorfowiskowe: Eriophorum vaginatum, Oxycoccus palustris i Andromeda polifolia. 2. dobrze uwilgotnione zagłębienie bezodpływowe koło miejscowości Poryte (gm. Stawiski) z torfowiskiem przejściowym (7140-1) zdominowanym przez Comarum palustre, Lysimachia thyrsiflora i Thelypteris palustris; miejscami widoczna silna ekspansja brzozy i wierzb, formujących inicjalne stadium sosnowo-brzozowego lasu bagiennego (91D0-6), 3. rozległe zagłębienie wytopiskowe koło wsi Bronaki-Olki (gm. Jedwabne) z torfowiskiem przejściowym (7140-1) z udziałem Dactylorhiza maculata i Valeriana dioica oraz torfowiskiem wysokim (7110), w partiach środkowych przechodzącym w bór bagienny (91D0-2); wśród gatunków dominujących Ledum palustre, Drosera rotundifolia, Eriophorum vaginatum, Andromeda polifolia, Vaccinium uliginosum, Oxycoccus palustris; obecne rzadkie elementy brioflory: Sphagnum fuscum, Tomentypnum nitens, Helodium blandowii; obiekt z licznymi zarastającymi torfiankami oraz świeżymi śladami działalności bobrów, 4. "pojeziorne" torfowisko przejściowe nieopodal wsi Niksowizna (gm. Kolno) z szuwarami niskoturzycowymi (7140-1) budowanymi przez Carex lasiocarpa, C. rostrata, C. nigra, C. canescens, Comarum palustre, Lysimachia thyrsiflora i Eriophorum vaginatum. Stosunkowo dobrze zachowane torfowiska wysokie zachowały się w rezerwacie przyrody Łokieć, położonym na terenie Leśnictwa Dobrylas (oddziały leśne 44-48) w Nadleśnictwie Nowogród. Na jego obszarze występują trzy obniżenia bezodpływowe o łącznej powierzchni około 8 ha (oddziały 44i, m, 45m, 48j) wypełnione torfem wysokim i porośnięte inicjalną postacią sosnowego boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum ledetosum (91D0-2). Reprezentuje go średnio zwarty drzewostan sosnowy o niskiej bonitacji (IV-V klasa) w wieku 59-74 lat. Warstwę krzewów tworzą głównie podrosty Picea abies, a runo leśne facjalnie buduje Ledum palustre i Vaccinium uliginosum. Mniej licznie spotyka się tu Oxycoccus palustris i Andromeda polifolia. W warstwie mszystej występują torfowce i mchy właściwe. Od 1989 roku, zarówno w rezerwacie, jak i na całym terenie Równiny Kurpiowskiej w kierunku południowym od miejscowości Krusza, obserwuje się niekorzystne procesy osuszania i obniżenia poziomu wód gruntowych, co decyduje o znacznym spadku wartości systematycznej grupy gatunków klasy Oxycocco-Sphagnetea i wzroście udziału gatunków klasy Vaccinio-Piceetea. Obniżenie się poziomu wody sprzyja rozwojowi facji borowej i powodujeregresję roślinności bagiennej. Wprzesuszonych
74 fitocenozach obserwuje się spadek udziału torfowców i wzrost znaczenia gatunków borowych - Vaccinium myrtillus, Trientalis europaea, Pteridium aquilinum, Lycopodium annotinum i Pleurozium schreberii. Podobne tendencje, silnego przesuszenia siedlisk pod wpływem zaburzeń naturalnych (suche, bezdeszczowe lata) i antropogenicznych (utworzenie odwadniającej sieci rowów melioracyjnych wokół Uroczyska Łokieć), stwierdzono również nie tylko w pozostałych płatach sosnowego boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum ledetosum (91D0-2) wyróżnionych w Leśnictwie Gawrychy (oddziały 199n, 220i) i Leśnictwie Krusza (oddziały 220g, 222hf, 221ig, 211i, h, 212c), ale również w identyfikowanych torfowiskach wysokich (7110) i torfowiskach wysokich zdegenerowanych (7120) oraz w łęgach jesionowo-olszowych (91E0-3) na południe od miejscowości Krusza. Torfowiska wysokie wyróżnione na terenie leśnictwa Krusza (odziały leśne 217f, c, 192f, 193f), obok silnego przesuszenia wierzchniej warstwy torfu (oddział 217c) i koniecznych już zabiegów regeneracyjnych, reprezentują też płaty roślinności ze śladami widocznej eksploatacji torfu (oddział 192f). Mniej zniekształcone mszary torfotwórcze typu wysokiego mają średnio dobrze zachowaną strukturę kępkowo-dolinkową ze zwartym kobiercem torfowców - Sphagnum magellanicum, S. rubellum i S. fuscum. Często są to siedliska z luźno rosnącą Pinus sylvestris, wykazujące tendencje sukcesyjnego rozwoju w kierunku sosnowych borów bagiennych. W runie dominuje bagno zwyczajne Ledum palustre. Obok niego, na kępach najczęściej występuje Eriophorum vaginatum, rzadziej Andromeda polifolia, Oxycoccus palustris i Drosera rotundifolia, a w dolinkach gatunki bagienne związku Scheuchzerietalia palustris. Poszczególne obiekty wchodzące w skład obszaru Mokradła Kurpiowskie i Kolneńskie odgrywają w rolniczym krajobrazie tej części Polski rolę refugiów gatunków związanych z terenami bagiennymi i torfowiskowymi.
Jakość i znaczenie Na wysokie walory przyrodnicze obszaru wpływa znaczne, wewnętrzne zróżnicowanie siedliskowe na stosunkowo niewielkiej powierzchni, jak i rzadkość tego typu elementów w krajobrazie Wysoczyzny Kolneńskiej i Równiny Kurpiowskiej. Stwierdzono tu 10 typów (wraz ze zróżnicowaniem na podtypy) siedlisk przyrodniczych. Niektóre z nich należą do siedlisk rzadkich na terenie obu mezoregionów (zwłaszcza bory bagienne 91D0-2, sosnowo-brzozowy las bagienny 91D0-6), a niektóre są rzadko spotykane w całej północno-wschodniej Polski (jak
75 doskonale tu zachowane torfowiska przepływowe 7230-3). Znajduje się tu także, największy w Puszczy Kurpiowskiej kompleks torfowisk wysokich. Obiekty z otwartymi wodami, w tym głównie dolina Rybnicy, są biotopami występowania bobra europejskiego Castor fiber (1337), wydry Lutra lutra (1355). Wśród licznych gatunków płazów występuje kumak nizinny Bombina bombina (1188) - gatunek wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W trakcie prac terenowych zaobserwowano ponadto występowanie kilku gatunków ptaków wymienionych w I Załączniku Dyrektywy Rady 79/409/EWG, m.in. żurawia Grus grus (A127), bociana czarnego Ciconia nigra (A030), łabędzia niemego Cygnus olor (A036), czapli siwej Ardea cinerea (A028)oraz dzięcioła czarnego Dryocopus martius (A236). Ponadto, w granicach obszaru, oprócz chronionych roślin występujących na torfowiskach, w otaczających je borach sosnowych znajdują się stanowiska innych rzadkich przedstawicieli rodzimej flory, m.in. goździka piaskowego Dianthus arenarius. Obszar jest ostoją 8 gatunków uwzględnionych w POLSKIEJ CZERWONEJ KSIĘDZE ROŚLIN (Kaśmieraczakowa, Zarzycki 2001), w CZERWONEJ LIŚCIE ROŚLIN I GRZYBÓW POLSKI (Mirek i in. 2006) lub też CZERWONEJ LIŚCIE MCHÓW ZAGROŻONYCH W POLSCE (Ochyra 1992). Rosną tu również 22 gatunki objęte ochroną ścisłą w Polsce i rzadkie w północno-wschodnim regionie. Ostoja Narwiańska PLH200024 Obszar ten swoim zasięgiem zajmuje powierzchnię 18604.96 ha. Tabela 32. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru
Kod Pokrycie [ha] Jakość danych 2330 18,61 M 3150 372,1 M 3160 18,61 M 3270 18,61 M 4030 18,61 M 5130 74,42 M 6120 344,89 M 6210 409,31 M 6230 37,21 M 6410 55,82 M 6430 18,61 M 6440 111,63 M 6510 3534,95 M 7140 18,61 M 9170 130,24 M 91E0 372,1 M
76 91F0 37,21 M 91I0 18,61 M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000 Tabela 33. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG
Grupa Nazwa naukowa Typ Jednostka Jakość danych B Acrocephalus r M paludicola P Agrimonia pilosa p M B Alcedo atthis r p M B Anas acuta r p M B Anas clypeata r p M B Anas crecca r p M B Anas penelope c i M B Anser anser r p M B Anthus campestris r M B Aquila pomarina r p M B Asio flammeus r p M F Aspius aspius p M A Bombina bombina p M A Bombina bombina r M B Botaurus stellaris r i M B Bubo bubo r p M M Castor fiber r M M Castor fiber p M B Chlidonias r M hybridus B Chlidonias r p M leucopterus B Chlidonias niger r p M B Ciconia ciconia r p M B Ciconia nigra r p M B Circus aeruginosus r p M B Circus pygargus r p M B Crex crex r p M B Dendrocopos r p M leucotos B Dendrocopos r p M medius B Dryocopus martius r M B Emberiza r M hortulana R Emys orbicularis p M F Eudontomyzon p M mariae F Eudontomyzon p M 77 spp. B Ficedula parva r p M B Gallinago media r M B Grus grus r p M B Haliaeetus albicilla r p M B Ixobrychus r p M minutus B Lanius collurio r M B Limosa limosa r p M B Lullula arborea r M B Luscinia svecica r p M M Lutra lutra p M I Lycaena helle p M F Misgurnus fossilis p M M Myotis dasycneme p M M Myotis myotis p M B Pernis apivorus r M B Philomachus c i M pugnax B Philomachus r i M pugnax B Picus canus r M B Porzana parva r M B Porzana r p M porzana P Pulsatilla p M patens F Rhodeus p M sericeus amarus B Sterna albifrons r p M B Sterna hirundo r M B Sylvia nisoria r M P Thesium p M ebracteatum B Tringa glareola c M B Tringa totanus r M A Triturus p M cristatus A Triturus r M cristatus I Unio crassus p M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000 Grupa: A = płazy, B = ptaki, F = ryby, I = bezkręgowce, M = ssaki, P = rośliny, R = gady Typ: p = osiadłe, r = wydające potomstwo, c = przelotne, w = zimujące
78 Jednostka: i = osobniki pojedyncze, p = pary lub inne jednostki według standardowego wykazu jednostek Jakość danych: M = „przeciętna"
Charakterystyka obszaru Narew jest największą rzeką północno-wschodniej Polski. Jej źródła znajdują się na terenie Białorusi w kompleksie torfowisk Dzikie Błoto. Odcinek doliny od źródeł do ujścia Biebrzy określa się terminem Dolina Górnej Narwi, natomiast odcinek poniżej Kotliny Biebrzańskiej wyróżnia się jako Dolinę Dolnej Narwi (Kondracki, 1978). Dolina Górnej Narwi jest szerokim obniżeniem terenowym leżącym pomiędzy Wysoczyzną Białostocką, Równiną Bielską i Wysoczyzną Wysokomazowiecką. Od źródeł do Suraża rzeka płynie równoleżnikowo, pod Surażem skręca na północ, zatacza wraz z doliną trzy szerokie łuki, po czym ponownie zmienia swój bieg na równoleżnikowy i wkracza do Kotliny Biebrzańskiej. Poniżej Wizny dolina zatacza szeroki łuk i zmienia kierunek na północny, by poniżej Nowogrodu zmienić ostatecznie bieg na południowo- zachodni. Ostoja Narwiańska obejmuje przeważającą część dna i zboczy doliny Narwi na odcinku pomiędzy ujściem Supraśli na wschodzie i ujściem Szkwy na zachodzie. Pomiędzy Zółtkami (ujściem Supraśli) i Tykocinem dolina jest częściowo wypełniona torfami, a na znacznej jej powierzchni występują "wyspy" mineralne, w większości wydmy i miejscami kemy, zbudowane z piasków drobnoziarnistych. Dolina jest przekształcona i w przeważającej części zmeliorowana i zagospodarowana. Dominują gleby torfowo-murszowe słabo i średnio zmurszałe (MtI i MtII). Poniżej Tykocina dolina Narwi wykorzystuje obniżenie Kotliny Biebrzy Dolnej. Dolina jest wykształcona na powierzchni plejstoceńskiego stożka napływowego i ma charakter madowy. Przeważają mady piaszczyste lekkie i bardzo lekkie. Powierzchnię madowiska urozmaicają liczne "wyspy" starszego tarasu zalewowego i zarośnięte lub zarastające starorzecza. Na najwyższych odsypach korytowych nie przykrytych przez gleby aluwialne występują wydmy. Są to formy małe, o łukowatym kształcie naśladującym w planie kształt form fluwialnych. Torfy występują jedynie sporadycznie w obniżeniach terenowych przy krawędzi doliny i w zarastających starorzeczach. Dolinę cechuje bogata mikrorzeźba, której odzwierciedleniem jest duże zróżnicowanie siedliskowe. Od połączenia z Biebrzą Narew zmienia swój bieg na południowo-zachodni i wpływa w Kotlinę Wizny, która rozciąga się od równoleżnikowej doliny
79 Narwi na północy do zwężenia doliny pod Pniewem. Całkowita powierzchnia Kotliny wynosi około 10 tys. ha, z czego około 8 tys. ha jest zajęte przez torfowiska, w przewadze zmeliorowane i znajdujące się w fazie decesji. Torfowisko tworzy tu zwarty kompleks powierzchniowy graniczący od północy i północnego-zachodu z madową doliną Narwi, od południa z krawędzią Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, a od wschodu z formami polodowcowymi, na których położone są wsie Strękowa Góra, Góra Strękowa, Maliszewo i Grądy Woniecko. Aluwialną dolinę Narew wytworzyła jedynie w wąskiej północnej części Kotliny. Średnia wartość przepływu Narwi w Wiśnie SSQ wynosi 68 m3 s-1. średni wysoki przepływ z wielolecia osiąga 280 m3 s-1, przy maksymalnej zarejestrowanej wartości 992 m3 s-1. W okolicy Pniewa dolina zwęża się gwałtownie do 1,5-2,0 km i na długości około 12 km ma charakter "przełomowy". Na zachód od Łomży dolina ponownie rozszerza się do 4-5 km. Dolina jest tu stosunkowo głęboko wcięta w otaczające wysoczyzny. W okolicach Łomży i Nowogrodu powierzchnia jej dna zalega 45-50 m niżej od terenów bezpośrednio przylegających, na zachód od Nowogrodu głębokość doliny jest znacznie mniejsza i nie przekracza 10-20 m. Pomiędzy Łomżą i Nowogrodem centralną część doliny zajmuje wydłużona jednostka morfologiczna, tzw. poziom jednaczewski, wznoszący się ponad dno doliny na 2,5-9,0 m (102,0-109,0 m n.p.m.), zbudowana z piasków ze żwirami i głazikami. Jest to najprawdopodobniej pozostałość stożka napływowego usypanego przez wody płynące strefą obecnej doliny Pisy i Narwi. średnia wartość przepływu Narwi w Nowogrodzie SSQ wynosi 99 m3 s-1. średni wysoki przepływ z wielolecia osiągnął 355 m3 s-1, a maksymalny zarejestrowany 1290 m3 s-1. Niemal na całym odcinku "aluwialnym" poniżej Tykocina Narew silnie meandruje. Jej brzegi są w przewadze strome, choć na wielu odcinkach występują brzegi płaskie przechodzące w piaszczyste ławice odsłanianie przy niskich stanach wód, szerokość nurtu wynosi 50-100 m. Meandrująca rzeka odznacza się występowaniem wypłyceń, łach meandrowych i licznych starorzeczy. Taras zalewowy Narwi leży około 1-2 m nad poziomem rzeki. Cechuje się on obecnością licznych doskonale widocznych form fluwialnych: odsypów korytowych, wałów meandrowych i koryt przelewowych. Dominującymi utworami powierzchniowymi są piaski drobno-i sporadycznie średnioziarniste zawierające często wkładki mułków, szczątki roślinne i skorupki mięczaków. Poniżej Nowogrodu w aluwiach zawierających dużą ilość szczątków organicznych spotykany jest bursztyn. Seria piaszczysta zwieńczona jest glebą madową. W odsłonięciach przykorytowych można napotkać rudę darniową zalegającą kilkadziesiąt
80 centymetrów pod powierzchnią terenu. Niektóre fragmenty łachy meandrowej budują ciemno zabarwione silnie organiczne muły rzeczne. Utwory organiczne, głównie płytkie torfy i muły występują stosunkowo rzadko w podmokłych obniżeniach terenowych i zarastających, nieaktywnych starorzeczach. Taras nadzalewowy Narwi jest położony około 3-4 m nad średnim poziomem rzeki. W wielu miejscach jest on zachowany fragmentarycznie. Powierzchnia tarasu jest urozmaicona przez obniżenia po wyschniętych starorzeczach, szczególnie charakterystyczne są ślady dużych staroholoceńskich meandrów o średnicy 1-1,5 km, oraz wydmy i pola piasków przewianych. Antropogeniczne przekształcenia rzeki i związanych z nią mokradeł są stosunkowo duże, ale natężenie przekształceń jest różne w różnych odcinkach doliny. Narew została uregulowana pomiędzy Nowogrodem i Jankowem, oraz na odcinku od ujścia Biebrzy do okolic wsi Rzędziany. Znaczne fragmenty doliny zostały zmeliorowane. Duże zwarte obszary dawnych terenów podmokłych, obecnie osuszonych i wykorzystanych jako łąki, pastwiska i tereny uprawne znajdują się w lewobrzeżnej części doliny poniżej Łomży, pomiędzy poziomem jednaczewskim i krawędzią wysoczyzny. Intensywnie zagospodarowane łąki i pastwiska występują także po zewnętrznej stronie wału przeciwpowodziowego usypanego między Łomżą i Jednaczewem, całkowicie osuszono 8 tys. ha torfowisk w Kotlinie Wizneńskiej; obszary te jednak znajdują się poza granicami Ostoi Narwiańskiej. Pomiędzy Tykocinem i Rzędzianami zmeliorowane zostało ponad 2,4 tys. ha mokradeł, a w korycie rzeki wybudowano szereg jazów regulujących stany wód. Pomimo przekształceń stosunków hydrologicznych wezbrania są nadal istotnym elementem reżimu hydrologicznego doliny Narwi. Dolina w każdym roku podlega zalewom rzecznym, przy czym zawsze są to zalewy wiosenne, po roztopach, a w niektórych latach zalewy związane z obfitymi opadami deszczu latem i jesienią.
Jakość i znaczenie Dolina Narwi na odcinku pomiędzy ujściem Szkwy i ujściem Supraśli należy do nielicznych w kraju dolin cechujących się mało zmienionym systemem rzecznym z licznymi meandrami i starorzeczami. Rezultatem zachowania naturalnego reżimu rzecznego są coroczne zalewy obejmujące znaczne partie doliny. Dynamika zalewów rzecznych odgrywa wielką rolę w kształtowaniu i utrzymaniu różnorodności siedlisk hydrogenicznych (lotycznych i lenitycznych)
81 oraz semihydrogenicznych, reprezentujących różne stadia rozwojowe i sukcesyjne, zależne od natężenia czynników naturalnych oraz antropogenicznych. Znaczenie doliny Narwi jako ostoi Natura 2000 wynika z dużego zróżnicowania przyrodniczego, w tym obecności wielu typów siedlisk, reprezentowanych w niektórych przypadkach przez kilka podtypów. Wiele z nich występuje w postaci reprezentatywnych, doskonale zachowanych i wielkopowierzchniowych płatów, które są już rzadko spotykane i często niedostatecznie chronione w obrębie innych obszarów sieci Natura 2000 w Polsce północno-wschodniej. Należy do nich zaliczyć w pierwszej kolejności starorzecza, jałowczyska oraz murawy napiaskowe i kserotermiczne, a także różne typy łąk oraz dąbrowy świetliste. Dolina Narwi pełni również istotną funkcję korytarza ekologicznego i refugium gatunków związanych z ekosystemami nieleśnymi w rolniczym krajobrazie Niziny Północnopodlaskiej i Północnomazowieckiej. W ostoi odnotowano obecność 18 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Na agradowanych płaskich odcinkach koryta występują muliste zalewane brzegi rzek z ciborą brunatną Cyperus fuscus, uczepem trójlistkowym Bidens tripartita oraz rzepichą błotną Rorippa palustris. Licznie występują starorzecza we wszystkich stadiach rozwoju: od połączonych jeszcze z nurtem rzeki do wypłyconych i okresowo wysychających. Są one bardzo zróżnicowane pod względem trofizmu, powierzchni (od zbiorników dużych o powierzchni >3 ha, do niewielkich akwenów o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych) i głębokości. Wody i mokradła doliny Narwi są siedliskiem trzynastu gatunków płazów, w tym kumaka nizinnego Bombina bombina i traszki grzebieniastej Triturus cristatus. Stwierdzono tu występowanie żółwia błotnego Emys orbicularis oraz pięciu gatunków ryb wymienionych w Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej - m.in. minoga ukraińskiego Eudontomyzon maria, bolenia Aspius aspius, piskorza Misgurnus fossilis i różanki Rhodeus sericeus. Dużą i stabilną populację tworzy bóbr Castor fiber, dość częsta jest także wydra Lutra lutra. Największy udział powierzchniowy w ostoi mają bogate florystycznie ekstensywnie użytkowane łąki świeże i wilgotne z występującymi lokalnie płatami łąk selernicowych zajmujących silniej uwodnione obniżenia terenu. Dolina Narwi pełni kluczową rolę jako ostoja ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych (6120) i muraw kserotermicznych (6210-3) w północno- wschodniej Polsce. Zbiorowiska te jednak ze względu na suboptymalne warunki klimatyczne występują tu w postaci zubożałej. Murawy mają wyraźnie antropogeniczny charakter,
82 a czynnikiem powodującym ich powstanie i stabilizację jest ekstensywny wypas, który jest dominującym sposobem użytkowania terenu w dolinie. Dzięki wypasowi zbiorowiska murawowe mają, w odróżnieniu od wielu innych regionów Polski, stabilny charakter, a ich perspektywy ochrony są bardzo dobre. Szczególnie bogate florystycznie płaty muraw występują na zboczach doliny na odcinku przełomowym pomiędzy Pniewem i Łomżą oraz w dolnie poniżej Nowogrodu. W ich składzie gatunkowym występują m.in. Dianthus carthusianorum, Filipendula vulgaris, Seseli annuum, Phleum phleoides, Anemone sylvestris. Wyżej położone i suchsze, wypasane fragmenty tarasu zalewowego i nadzalewowego zajmują jałowczyska (5130) z wrzosem, macierzanką piaskową, rozchodnikiem ostrym i kocanką piaskową. Ich najrozleglejsze płaty znajdują się przy ujściu Nereśli pod Tykocinem. Duże powierzchnie zarośli jałowcowych spotyka się również w okolicach Czartorii pod Nowogrodem, aczkolwiek występują tam w mozaice z ciepłolubnymi murawami napiaskowymi i szczotlichowymi na wydmach. Niewielkie powierzchnie doliny zajmują zbiorowiska leśne: łęgi i grądy; część z nich jest silnie zdegradowana na skutek wypasu i pozyskiwania drewna. Na wyżej położonych fragmentach tarasu nadzalewowego i na stokach doliny miejscami występują świetliste dąbrowy oraz płaty grądów. Zbiorowiska leśne, zwłaszcza dąbrowy są niejednokrotnie w znacznym stopniu przekształcone, co przejawia się w rozdrobnieniu płatów i ich zubożeniu florystycznym. Tym niemniej należą one do najlepiej zachowanych zbiorowisk tego typu północno-wschodniej części kraju. Na okrajkach dąbrów, m.in. na południowych obrzeżach kompleksu leśnego chronionego w rezerwacie Rycerski Kierz (na W od Łomży) występuje leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum - gatunek z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Dolina Narwi pełni rolę ostoi różnorodności florystycznej o znaczeniu co najmniej krajowym. Występuje tu 14 gatunków z PCKL i/lub PCKR, m.in. uważane do niedawna za wymarłe storczyk cuchnący Orchis coriophora i pszeniec grzebieniasty Melmpyrum cristatum, a także czarcikęsik Kluka Succisella inflexa, goryczuszka błotna Gentianella uliginosa, podejśrzon rutolistny Botrychium multifidum, kosaciec syberyjski Iris sibirica, pięciornik skalny Potentilla rupestris.
Przełomowa Dolina Narwi PLB200008 Obszar ten swoim zasięgiem zajmuje powierzchnię 7649.17 ha
83 Tabela 34. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru
Kod Pokrycie [ha] Jakość danych 3150 7.65 M 6120 76.49 M 6210 7.65 M 9170 126.98 M 91E0 315.15 M 91F0 38.25 M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000 M = „przeciętna" Tabela 35. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG
Grupa Nazwa Typ Jednostka Jakość danych naukowa B Acrocephalus r i M paludicola P Agrimonia p M pilosa B Alcedo atthis r i M B Anas acuta r i M B Anas clypeata r i M B Anas crecca r i M B Anas penelope c i M B Anas r i M querquedula B Anser anser r i M B Anthus r M campestris B Aquila r i M pomarina B Asio flammeus r i M F Aspius aspius p M A Bombina p M bombina B Botaurus r i M stellaris B Bubo bubo p i M M Castor fiber p M B Chlidonias r i M hybridus B Chlidonias r i M leucopterus B Chlidonias niger r i M B Ciconia ciconia r i M
84 B Ciconia nigra r i M B Circus r i M aeruginosus B Circus r i M pygargus B Crex crex r i M B Dendrocopos p i M leucotos B Dendrocopos p i M medius B Dryocopus p i M martius B Emberiza r i M hortulana R Emys p M orbicularis F Eudontomyzon p M spp. B Ficedula parva r i M B Gallinago r i M media B Grus grus r i M B Haliaeetus r i M albicilla B Ixobrychus r M minutus B Lanius collurio r i M B Limosa limosa r i M B Lullula arborea r i M B Luscinia r i M svecica M Lutra lutra p M I Lycaena helle p M F Misgurnus p M fossilis M Myotis p M dasycneme M Myotis myotis p M B Pernis apivorus r M B Philomachus c M pugnax B Philomachus r M pugnax B Picus canus p M B Porzana parva r i M B Porzana r i M porzana F Rhodeus p M
85 sericeus amarus B Sterna albifrons r i M B Sterna hirundo r i M B Sylvia nisoria r i M B Tringa glareola c i M B Tringa totanus r i M A Triturus p M cristatus I Unio crassus p M Źródło: Opracowanie własne na podstawie Natura 2000 Grupa: A = płazy, B = ptaki, F = ryby, I = bezkręgowce, M = ssaki, P = rośliny, R = gady Jednostka: i = osobniki pojedyncze, p = pary lub inne jednostki według standardowego wykazu jednostek Typ: p = osiadłe, r = wydające potomstwo, c = przelotne
Charakterystyka obszaru Ostoja obejmuje 16 km odcinek rzeki Narwi między miejscowościami Bronowo i Piątnica oraz jej bogato urzeźbioną strefę krawędziową. Dolina rzeki zwęża się na tym odcinku od kilku kilometrów do maksymalnie 1200 m w rejonie Łomży. Dolina ma podłoże głównie mineralne, miejscami duże fragmenty podłoża torfowego. Teren jest płaski, na wysokości 98,5-102 m n.p.m. otoczony wysoczyzną sięgającą ponad 148 m n.p.m. Narew płynie na tym odcinku nieuregulowanym korytem, tworząc liczne meandry, starorzecza i rozgałęzienia, które wraz z dopływami i rowami składają się na skomplikowaną sieć wodną. Na charakter terenu, układ gleb i bogatą roślinność silnie wpływają coroczne wylewy Narwi. Szata roślinna ostoi jest bardzo urozmaicona; obok siebie występuje tu roślinność wodna, szuwarowa, łąkowa, zbiorowiska turzycowo-mszyste, a także murawy napiaskowe i kserotermiczne. Wyraźna jest specyficzna strefowość roślinności w poprzek doliny. Większe obszary leśne, o charakterze olsów i łęgów, spotyka się tylko we wschodniej części omawianego terenu. Na stokach doliny występują miejscami świetliste dąbrowy, a nad nimi płaty grądów.
Jakość i znaczenie Ostoja ptasia o randze europejskiej E 26. Występuje co najmniej 40 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 20 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi
86 (PCK).Stwierdzono tu występowanie 178 gatunków ptaków, w tym co najmniej 125 lęgowych; ważna ostoja lęgowych bataliona, dubelta (powyżej 2% populacji krajowej) oraz wodniczki. Obszar własny dla migrujących ptaków w okresie wiosennym, szczególnie dla bataliona (>5000i). W okresie lęgowym obszar zasiedla dubelt (PCK) - około 4% populacji krajowej (C6), batalion (PCK) i rybitwa białoskrzydła (PCK) co najmniej 2%-3% populacji krajowej (C6, C3), krwawodziób - 1,5%-2% populacji krajowej (C3), wodniczka (PCK) - powyżej 1% populacji krajowej (C6) oraz rożeniec (PCK), płaskonos, sowa błotna (PCK), rycyk i rybitwa czarna - co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6). Stosunkowo licznie (C7) występują: podróżniczek (PCK) i strumieniówka. W 1993r. na obszarze gnieździł się jeszcze kulon, którego gniazdowanie nie zostało później potwierdzone. W okresie wędrówek występuje batalion w koncentracjach do 5000 osobników.
Dokumenty obejmujące ustalenia ochronne dla powyższych obszarów: 1. Plany Zadań Ochronnych dla Obszarów Natura 2000 2. Plan Zadań Ochronnych Dolina Dolnej Narwi PLB140014 3. Plan Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Mokradła Kolneńskie i Kurpiowskie PLH20020 4. Plan Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Ostoja Narwiańska PLH20024 5. Plan Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 Przełomowa Dolina Narwi PLB200008.
2.19. Lasy i zadrzewienia
Na terenie Gminy lasy zajmują zaledwie około 19 % powierzchni, z czego znaczna ich część stanowi kategorię lasów pełniących szczególną rolę w kształtowaniu środowiska przyrodniczego: lasy ochronne oraz lasy położone w strefie krawędziowej Narwi. W strukturze własności przeważają lasy prywatne – około 2/3 ogólnej powierzchni. Lasy Nadleśnictwa Łomża występują głównie w uroczyskach Wiktorzyn, Krzewo, Drozdowo, Jeziorko i Elżbiecin. W obrębie Nadleśnictwa Łomża występują lasy uznane jako ochronne: lasy wodochronne (8 ha siedlisk wilgotnych, w których drzewostany stanowią ciągi hydrologiczne - oddział 140 ab), lasy położone w odległości do 10 km od miast powyżej 50 tys. mieszkańców (965 ha - oddziały: 121a, 140c, 144-154, 159-180, 182-187, 160),
87 Tabela 36. Powierzchnia gruntów leśnych na terenie Gminy Piątnica
Powierzchnia gruntów leśnych w ha 2014 rok ogółem 4 353,75 Lesistość w % 19,8 grunty leśne publiczne ogółem 1 434,04 grunty leśne publiczne Skarbu Państwa 1 434,04 grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w zarządzie 1 429,21 Lasów Państwowych grunty leśne prywatne 2 919,71 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
Tabela 37. Powierzchnia lasów na terenie Gminy Piątnica
Powierzchnia lasów w ha 2014 rok lasy ogółem 4 336,27 lasy publiczne ogółem 1 416,56 lasy publiczne Skarbu Państwa 1 416,56 lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów 1 411,73 Państwowych lasy publiczne Skarbu Państwa w zasobie Własności 0,35 Rolnej SP lasy prywatne ogółem 2 919,71 Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
III. Analiza SWOT
W rozdziale tym przedstawione zostaną : Mocne strony, czyli zaznaczające się zjawiska i procesy pozytywne dla perspektywicznego rozwoju, które należy kontynuować i wzmacniać. Słabe strony, czyli zjawiska i procesy ograniczające możliwości rozwojowe, które należy zmniejszać i niwelować. Szanse wynikające z naturalnych warunków przyrodniczych, a także z wyjątkowej sytuacji, jaką stwarza dla poprawy stanu środowiska możliwość korzystania ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Zagrożenia wynikające z warunków fizjograficznych, klimatycznych a także zaznaczającej się degradacji środowiska naturalnego poprzez postępującą degradację i niewystarczające środki finansowe na zatrzymanie tego procesu.
88 Czynniki wewnętrzne Mocne strony 1. Wysoki stopień zwodociągowania Gminy; 2. Zmniejszające się zużycie wody; 3. Korzystne położenie przy drogach wojewódzkich, 4. Wystarczające zasoby wód podziemnych; 5. Dobre zasoby wód powierzchniowych; 6. Brak dużych emitorów zanieczyszczenia powietrza; 7. Możliwość rozwoju sieci gazowej w Gminie; 8. Dobra jakość wód podziemnych; 9. Położenie na terenach atrakcyjnych przyrodniczo; Słabe strony 1. Brak 100% skanalizowania Gminy; 2. Zła jakość wód powierzchniowych; 3. Przekroczone normy natężenia hałasu; 4. Stosunkowo niski poziom lesistości Gminy; 5. Ograniczony budżet Gminy na działania ekologiczne; 6. Większość budynków jednorodzinnych opalanych paliwem stałym; 7. Ograniczenia związane z położeniem na obszarach NATURA 2000;
Czynniki zewnętrzne Szanse 1. Możliwość pozyskania dodatkowych środków finansowych na inwestycje proekologiczne; 2. Wdrożenie instrumentów prawno-ekonomicznych mobilizujących do realizacji inwestycji pro- środowiskowych wynikających ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych; 3. Możliwość rozwoju gospodarczego dzięki korzystnemu położeniu między województwami; 4. Możliwość rozwoju turystycznego i rekreacyjnego poprzez dogodny dojazd ze wszystkich kierunków i walory środowiska przyrodniczego; 5. Możliwość podłączenia do zbiorczej sieci gazowej;
89 6. Możliwość rozwoju rolnictwa ekologicznego ze względu na stosunkowo dobrą jakość środowiska; Zagrożenia 1. Częste zmiany przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska; 2. Skomplikowane procedury ubiegania się o środki pomocowe; 3. Tendencje do ograniczania roli samorządu terytorialnego w decydowaniu o swoich sprawach; 4. Brak wyników badań jakości powietrza atmosferycznego na terenie Gminy; 5. Niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa; 6. Wzrost liczby pojazdów na drogach publicznych;
IV. Cele i kierunki działań ekologicznych
Podstawą zasadniczą przyjętą w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Piątnica na lata 2017- 2020 z perspektywą do 2024 roku jest realizacja polityki ochrony środowiska, stanowiąca zespół działań mających na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Na podstawie kompleksowych danych o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagrożenia, poniżej przedstawiono propozycję działań programowych umożliwiających spełnianie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości Gminy w perspektywach kilkunastu lat i umożliwia aktywizację lokalnego społeczeństwa - zwiększenie inicjatyw i wpływu społeczeństwa na realizację działań rozwojowych. Cele i działania proponowane w Programie powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w Programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie Gminy. Założenia powyższego dokumentu są zgodne z dokumentami wyższego szczebla, a w szczególności z powiatowym programem ochrony środowiska. Misja Gminy Piątnica w zakresie ochrony środowiska jest zgodna z misją powiatu i brzmi:
90 OD BIEBRZY PRZEZ NAREW PO
PISIĘ Ochrona i zrównoważone wykorzystanie unikalnych zasobów środowiska przyrodniczego
drogą rozwoju powiatu łomżyńskiego
PRIORYTET 1
OCHRONA ATMOSFERY
- ograniczenie zanieczyszczeń atmosfery - redukcja zanieczyszczeń do powietrza,
- wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych,
- redukcja zużycia energii finalnej oraz zmniejszenie zapotrzebowania na energię pierwotną,
- redukcja do 2020 roku emisji gazów cieplarnianych,
- termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej oraz budynków inwestorów prywatnych,
- budowa czy też modernizacja systemów grzewczych w obiektach użyteczności publicznej oraz budynkach prywatnych z możliwością wykorzystania – gdzie to możliwe – odnawialnych źródeł energii (np. drewno, wody geotermalne, energia słoneczna, biomasa, biogaz),
- modernizacja procesów technologicznych na energo i wodooszczędne oraz niskoemisyjne, a ponadto stosowanie urządzeń technicznych ograniczających bądź eliminujących hałas, wibracje i promieniowanie niejonizujące.
PRIORYTET 2
ZMNIEJSZENIE ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA PRZED ZAGROŻENIAMI ŚRODOWISKA NATURALNEGO ORAZ MONITORING ŚRODOWISKA
- budowa płyt gnojowych, zbiorników na gnojówkę i gnojowicę w rodzinnych gospodarstwach rolnych o skoncentrowanej produkcji zwierzęcej i wyposażenie tych gospodarstw w specjalistyczne urządzenia do zagospodarowania tych nawozów,
- racjonalne czerpanie z zasobów środowiska naturalnego,
- bieżąca aktualizacja informacji o stanie środowiska i jego ochronie, 91 - ocena stanu sanitarno-epidemiologicznego i weterynaryjnego na terenie powiatu,
- ocena stanu ochrony środowiska i ochrony roślin na terenie powiatu.
PRIORYTET 3
OCHRONA WÓD I RACJONALNA GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA
- zapewnienie oczyszczania ścieków zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi,
- budowa kanalizacji sanitarnej, modernizacja lub budowa oczyszczalni ścieków,
- rozwiązanie gospodarki wodno-ściekowej we wsiach o rozproszonej zabudowie np. poprzez budowę przydomowych oczyszczalni ścieków,
- modernizacja sieci wodociągowych,
- budowa kanalizacji deszczowej,
- modernizacja ujęć wody pitnej zmierzająca do spełnienia wymogów aktualnych rozporządzeń,
- budowa zbiorników małej i średniej retencji,
- przywrócenie prawidłowego funkcjonowania melioracji terenów zagrożonych deficytem wodnym.
PRIORYTET 4
UNIKANIE ZAGROŻEŃ EKOLOGICZNYCH I RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI
- kompleksowa gospodarka odpadami,
- bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych,
- wymiana eternitowych pokryć dachowych zawierających azbest na materiały pokryciowe nie zawierające azbestu,
- uruchomienie właściwego systemu zagospodarowania padliny,
- wdrożenie przez wytwarzających odpady nowoczesnych sposobów postępowania z odpadami,
92 - spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach składowania materiałów niebezpiecznych,
- spełnianie wymogów regionalnego systemu wczesnego ostrzegania i wspieranie służb ratownictwa.
PRIORYTET 5
EDUKACJA EKOLOGICZNA I WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ SPOŁECZEŃSTWA
- zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu,
- edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży oraz osób dorosłych,
- propagowanie zasad zrównoważonego rozwoju,
- tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,
- upowszechnienie ekologicznych metod gospodarowania w rolnictwie, leśnictwie,
- promowanie ekologicznej działalności gospodarczej,
- upowszechnienie zasad gospodarowania wynikających z Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej.
V. Instrumenty realizacji Programu
5.1. Prawne instrumenty realizacji Programu
Do tej grupy instrumentów zalicza się wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzają: normy o charakterze ogólnym (przepisy odnoszące się do zarządzania środowiskiem, monitoringu itp.) normy szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np., jakości powietrza, normy emisji zanieczyszczeń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.). W związku z wstąpieniem Polski do UE w maju 2004 r., Polska jest zobowiązana do dostosowania krajowych przepisów prawnych do prawa obowiązującego w UE. Polska jest
93 w trakcie procesu dostosowywania prawodawstwa do wymogów stawianych w UE. Podejmując jakiekolwiek działania rozwojowe na szczeblu Gminy, należy uwzględnić zarówno aktualne przepisy polskiego prawa ochrony środowiska jak i wymagania i standardy, do których Polska dąży - jako członek Unii.
5.2. Instrumenty oddziaływania społecznego
Do grupy tej należą wszystkie narzędzia, które kształtują świadomość proekologiczną ludzi, grup społecznych, narodów, a także te narzędzia, które są przejawem tej świadomości. Wszystkie te instrumenty razem wzięte powinny służyć uspołecznieniu realizacji Programu Ochrony Środowiska, do instrumentów tych należą: edukacja i propaganda ekologiczna, negocjacje, umowy, porozumienia, formy nacisku bezpośredniego i bezpośrednie inicjatywy społeczne, instrumenty lobbystyczne, narzędzia usługowe. Podstawowe znaczenie w realizacji Programu Ochrony Środowiska ma prawo i dostęp do informacji. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska to gwarantuje. Mając zapewnione prawo i dostęp do informacji, kluczową sprawą staje się edukacja i propaganda ekologiczna. Poziom stanu świadomości społecznej i gotowość jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji programu decydują o jego sukcesie. Negocjacje są jednym z najważniejszych instrumentów demokratyzacji życia i jednocześnie metodą przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od niedawna znajdują zastosowanie i są doceniane jako narzędzie przy tworzeniu ustaleń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp. Narzędzia nacisku bezpośredniego, to różnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty. Jeśli poparte są rzetelną wiedzą i wspólną świadomością ekologiczną ludzi biorących w nich udział, mogą być instrumentem przy pomocy, którego zwrócona zostanie uwaga na poważne zagrożenie środowiska. Bezpośrednia inicjatywa społeczna, to nic innego jak krótkotrwałe włączenie się lokalnych społeczności do rozwiązywania określonego problemu.
94 Narzędzia lobbystyczne to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp. zapewniające działania władz dla realizacji określonych celów. Działania komplementarne oznaczają na ogół działanie organizacji pozarządowych o charakterze uzupełniającym do istniejących procedur programów itp. Mogą to być narady, publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp. Narzędzia usługowe, to głównie prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udostępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych. Zadaniem władz administracyjnych Gminy jest dołożenie wszelkich starań, aby konsultacje społeczne dotyczące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji, obejmowały jak najszerszy krąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji. W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzystać należy strony internetowe oraz elektroniczne listy adresowe.
5.3 Instrumenty ekonomiczne
Głównym celem instrumentów ekonomicznych powinno być inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania z zasobów i walorów środowiska. Instrumenty ekonomiczne stanowią pośrednie narzędzie oddziaływania na podmioty gospodarcze, wpływając na ich wyniki finansowe. Do podstawowych instrumentów regulacji pośredniej stanu ochrony środowiska zalicza się: opłaty za korzystanie ze środowiska np. eksploatacja cennych złóż, opłaty za ilościową degradację środowiska np. przeznaczenie na cele nierolnicze gruntów rolnych, opłaty za zanieczyszczenie środowiska np. emisja gazów i pyłów do powietrza atmosferycznego, podatki ekologiczne na emisję do środowiska szkodliwych substancji lub za używanie obciążających środowisko dóbr, kary pieniężne za nieprzestrzeganie norm emisji i koncentracji zanieczyszczeń oraz innych regulacji prawnych, ubezpieczenia ekologiczne,
95 systemy depozytowe na dobra szczególnie uciążliwe w fazie poprodukcyjnej od dóbr konsumpcyjnych, opłaty użytkowe za korzystanie z publicznych urządzeń technicznych ochrony środowiska np. opłaty za wywóz śmieci, zachęty podatkowe, zastawy ekologiczne dla zabezpieczenia realizacji zobowiązań ekologicznych przez podmioty gospodarcze, rynek zbywalnych uprawnień do emisji zanieczyszczeń. Instrumenty ekonomiczne zastosowane łącznie z instrumentami prawnymi stanowią wysoce skuteczne i efektywne narzędzie realizacji polityki ekologicznej państwa.
5.4. Źródła finansowania zadań
Realizacja zadań Programu ochrony środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz Budżet Gminy. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który jest największą instytucją finansującą przedsięwzięcia ochrony środowiska w Polsce. Celem działalności NFOŚiGW jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Strategia Narodowego Funduszu Ochrony środowiska w Warszawie na lata 2013 - 2016 „Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – lider systemu finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Polsce nastawiony na EFEKT”– to zapis wizji w realizowanej obecnie Strategii działania NFOŚiGW na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020. Oznacza to, że NFOŚiGW będzie dążył do tego, aby być instytucją: E – ekologiczną (respektującą i promującą zasady zrównoważonego rozwoju), F – finansującą (efektywnie wspierającą finansowo działania w zakresie środowiska i gospodarki wodnej),
96 E – elastyczną (dostosowującą się do potrzeb odbiorców), K – kompetentną (w sposób kompetentny i rzetelny wypełniającą obowiązki instytucji publicznej), T – transparentną (realizującą swoje zadania w sposób etyczny, jawny i przejrzysty). Cel generalny Strategii działania NFOŚiGW „Poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku” jest realizowany w ramach czterech priorytetów: Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi Ochrona atmosfery Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów W ramach powyższych priorytetów horyzontalnie realizowane są również działania związane z edukacją ekologiczną, ekspertyzami, innowacyjnością, niskoemisyjną i zasobooszczędną gospodarką oraz monitoringiem środowiska i zapobieganiem zagrożeniom, a także wspieraniem systemów zarządzania środowiskowego.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Białymstoku Lista przedsięwzięć priorytetowych na rok 2017 Priorytety ochrony środowiska i gospodarki wodnej przyjęte przez Fundusz na 2017 r. Priorytet 1: Adaptacja do zmian klimatu i gospodarka wodna 1. Wspieranie budowy i modernizacji urządzeń oraz obiektów hydrotechnicznych poprawiających bezpieczeństwo przeciwpowodziowe i obiektów małej retencji, a także służących gospodarowaniu zasobami wodnymi. 2. Działania związane z ograniczeniem skutków oddziaływania zjawiska suszy, w tym opracowanie planów przeciwdziałania skutkom suszy w regionie wodnym. 3. Wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska. Działania polegające na przeciwdziałaniu i likwidacji skutków klęsk żywiołowych oraz poważnych awarii 1. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami związkami azotu ze źródeł rolniczych. 2. Działania wynikające z aktualizacji Programu wodno - środowiskowego kraju.
97 Priorytet 2: Ochrona powietrza 1. Poprawa efektywności energetycznej. 2. Zwiększenie udziału OZE w zużyciu energii końcowej. 3. Zmniejszenie/uniknięcie emisji do powietrza. 4. Likwidacji niskiej emisji. 5. Efektywne korzystanie z zasobów, w tym z surowców pierwotnych. Priorytet 3: Ochrona wód 1. Budowa, rozbudowa, modernizacja systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków komunalnych, zwłaszcza ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. 2. Budowa podłączeń budynków do istniejącej sieci kanalizacyjnej. 3. Budowa lokalnych i przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacyjnej jest nieuzasadniona ekonomicznie, tj. poza granicami aglomeracji wyznaczonej zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska. Priorytet 4: Gospodarka odpadami 1. Zadania inwestycyjne wynikające z aktualnych planów gospodarki odpadami. 2. Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów, w tym niebezpiecznych oraz działania na rzecz ich odzysku, unieszkodliwiania, gospodarczego wykorzystania, ze szczególnym uwzględnieniem działań związanych z usuwaniem i unieszkodliwianiem azbestu. 3. Rekultywacja zamkniętych składowisk i wysypisk odpadów. Priorytet 5: Różnorodność biologiczna 1. Zachowanie różnorodności biologicznej. 2. Ochrona obszarów cennych przyrodniczo poprzez wykonywanie zadań ochronnych i monitoringowych na tych obszarach. 3. Przedsięwzięcia w zakresie czynnej ochrony rodzimych zwierząt, roślin i grzybów objętych ochroną gatunków. Priorytet 6: Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju 1. Konkursy, olimpiady i inne imprezy o zasięgu ponadlokalnym upowszechniające wiedzę ekologiczną i przyrodniczą.
98 2. Programy edukacyjne, kampanie informacyjne, konferencje, warsztaty z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 3. Rozwój infrastruktury służącej edukacji ekologicznej.
Bank Ochrony Środowiska S.A., który istnieje od 1991 r., jest uniwersalnym bankiem komercyjnym, specjalizującym się w finansowaniu przedsięwzięć służących ochronie środowiska i współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank współfinansuje szerokie spektrum zadań z zakresu: ochrony wody i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi. EkoFundusz, którego zadaniem jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. EkoFundusz wyklucza możliwość dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest ponadto ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.
Program LIFE 2014-2020 Program LIFE to kontynuacja realizowanego w okresie 2007-2013 programu LIFE+. Jest to jedyny instrument dedykowany wyłącznie środowisku i zapewniający środki finansowe na jego ochronę. Komisja Europejska zaproponowała, aby w perspektywie 2014-2020 budżet programu wyniósł 3,2 miliarda euro. Oprócz większych niż do tej pory nakładów finansowych Komisja obiecuje również zwiększenie elastyczności i uproszczenie zasad. W nowym okresie finansowania w ramach LIFE wyróżnione zostały dwa podprogramy dedykowane: podprogram na rzecz środowiska i podprogram na rzecz klimatu. Priorytety LIFE obejmą: obszary Natura 2000, woda, odpady i powietrze, a duży nacisk kładziony będzie na projekty komplementarne z innymi projektami unijnymi i krajowymi instrumentami finansowymi oraz większą skalę terytorialna. Beneficjentami programu mogą być:
99 przedsiębiorcy administracja publiczna organizacje pozarządowe Program na rzecz środowiska będzie wspierać działania w następujących dziedzinach: ŚRODOWISKO I EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA ZASOBÓW – innowacyjne rozwiązania w zakresie lepszego wdrażania polityki w dziedzinie środowiska i integracji celów związanych z ochroną środowiska w innych sektorach RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA – opracowanie najlepszych praktyk służących powstrzymaniu utraty różnorodności biologicznej i przywróceniu usług ekosystemowych, z zachowaniem głównego celu, jakim jest wspieranie sieci Natura 2000, szczególnie poprzez zintegrowane projekty zgodne z traktowanymi priorytetowo ramowymi programami działania państw członkowskich ZARZĄDZANIE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA I INFORMACJA – propagowanie wymiany wiedzy, rozpowszechnianie najlepszych praktyk, działanie na rzecz lepszego przestrzegania przepisów oraz kampanie na rzecz podnoszenia świadomości społecznej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Celem programu jest: Wsparcie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjającej spójności terytorialnej i społecznej. Cel główny POIiŚ wynika z jednego z trzech priorytetów Strategii Europa 2020, którym jest zrównoważony wzrost rozumiany jako wspieranie gospodarki efektywnej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, w której cele środowiskowe są dopełnione działaniami na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Priorytet ten został oparty na równowadze oraz wzajemnym uzupełnianiu się działań w trzech podstawowych obszarach: czystej i efektywnej energii, w tym efektywności energetycznej, ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, rozwoju energii ze źródeł odnawialnych oraz integracji i poprawy funkcjonowania europejskiego rynku energii;
100 adaptacji do zmian klimatu oraz efektywnego korzystania z zasobów, wzmocnieniu odporności systemów gospodarczych na zagrożenia związane z klimatem oraz zwiększeniu możliwości zapobiegania zagrożeniom (zwłaszcza zagrożeniom naturalnym) i reagowania na nie; konkurencyjności, w tym wnoszeniu istotnego wkładu w utrzymanie przez UE prowadzenia na światowym rynku technologii przyjaznych środowisku, zapewniając jednocześnie efektywne korzystanie z zasobów i usuwając przeszkody w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych Osie priorytetowe dotyczące Programu: Oś priorytetowa I:Zmniejszenie emisyjności gospodarki Oś priorytetowa II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu Oś priorytetowa III: Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i ważnej w skali europejskiej Oś priorytetowa VI: Ochrona i rozwój dziedzictwa Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego 2014-2020 Środki, w ramach całego programu, zostały podzielone na 10 tzw. osi priorytetowych – odpowiadających najważniejszym dziedzinom życia społecznego regionu. Oś I Wzmocnienie potencjału i konkurencyjności gospodarki regionu Oś II Przedsiębiorczość i aktywność zawodowa Oś III Kompetencje i kwalifikacje Oś IV Poprawa dostępności transportowej Oś V Gospodarka niskoemisyjna Oś VI Ochrona środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami Oś VII Poprawa spójności społecznej Oś VIII Infrastruktura dla usług użyteczności publicznej Oś IX Rozwój lokalny Oś X Pomoc techniczna
101
Działania dotyczące Programu: działanie 1.5. Wspieranie przedsiębiorczości i zatrudnienia w gminach, których rozwój uwarunkowany jest siecią Natura 2000 działanie 5.1. Energetyka oparta na odnawialnych źródłach energii działanie 5.2. Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach działanie 5.3. Efektywność energetyczna w sektorze mieszkaniowym i budynkach użyteczności publicznej działanie 5.4. Strategie niskoemisyjne działanie 6.1. Efektywny system gospodarowania odpadami działanie 6.2. Ochrona wody i gleb działanie 6.3. Ochrona zasobów bio- i georóżnorodności oraz krajobrazu
Tabela 38 . Zadania inwestycyjne do realizacji
Lp. Nazwa zadania Okres Źródła realizacji finansowania 1. Budowa lub modernizacja dróg lokalnych. 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 2. Utwardzenie nawierzchni na ponad 52 km publicznych 2015-2020 Budżet Gminy dróg gminnych /środki UE 3. Rozbudowa infrastruktury około drogowej, w tym 2015-2020 Budżet Gminy ścieżek rowerowych. /środki UE 4. Obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji 2015-2020 Budżet Gminy produktów lokalnych /środki UE 5. Rozwój i udostępnienie terenów inwestycyjnych 2015-2020 Budżet Gminy w Gminie Piątnica /środki UE 6. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych 2015-2020 Budżet Gminy źródeł w produkcji energii w Gminie /środki UE 7. Program termomodernizacji budynków 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 8. Montaż mikro instalacji fotowoltaicznych 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 9. Wymiana oświetlenia ulicznego na energooszczędne 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 10. Budowa ścieżek rowerowych na terenie gminy 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 11. Program gospodarki wodno-ściekowej - ochrona 2015-2020 Budżet Gminy wody i gleb. /środki UE
102 12. Budowa indywidualnych systemów oczyszczania 2015-2020 Budżet Gminy ścieków /środki UE 13. Budowa kanału sanitarnego łączącego Marianowo 2015-2020 Budżet Gminy z systemem kanalizacji sanitarnej w Piątnicy /środki UE 14. Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody 2015-2020 Budżet Gminy na terenie gminy (Jeziorko, Drozdowo, Piątnica). /środki UE 15. Modernizacja systemu wodociągowego w Marianowie - 2015-2020 Budżet Gminy przyłączenie do Jeziorka /środki UE 16. Efektywny system gospodarki odpadami. 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 17. Likwidacja dzikich wysypisk śmieci. 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 18. Inwentaryzacja materiałów zawierających azbest 2015-2020 Budżet Gminy /środki UE 19. Zachowanie cennych zasobów przyrodniczych Gminy 2015-2020 Budżet Gminy Piątnica /środki UE 20. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii 2015-2020 Budżet Gminy w gospodarstwach rolnych. /środki UE 21. Remont budynków szkolnych w Dobrzyjałowie, 2015-2020 Budżet Gminy Kisielnicy, Jeziorku, Rakowie Boginiach, Olszynach /środki UE oraz w Drozdowie. 22. Remont otoczenia zewnętrznego przy Szkole 2015-2020 Budżet Gminy Podstawowej w Jeziorku. /środki UE źródło: Informacje uzyskane z Urzędu Gminy Piątnica
Termomodemizacja budynków może wywierać negatywny wpływ na niektóre gatunki ptaków gniazdujących m.in. w szczelinach ścian, otworach, na strychach i w stropodachach (jak jerzyki, jaskółki, mazurki, wróble) jak również na siedliska nietoperzy (bytujące np. na strychach budynków, wieżach kościelnych, w szczelinach budynków. Ponadto przed rozpoczęciem prac termomodernizacyjnych zarządca budynku powinien zlecić doświadczonemu ornitologowi lub chiropterologowi wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej w zakresie występowania gatunków chronionych w celu uniknięcia nieumyślnego zniszczenia ich schronień. Jeżeli zostanie potwierdzone występowanie gatunków chronionych, należy wystąpić do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z wnioskiem o uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazu niszczenia siedlisk stwierdzonych gatunków zwierząt chronionych. Decyzja RDOŚ w tej sprawie jest niezależna od decyzji związanych z wymogami prawa budowlanego.
103 VI. Wskaźniki monitorowania
Wskaźniki monitorowania można podzielić na 3 grupy: Wskaźniki produktu - opisujące rozmiar podejmowanych przedsięwzięć w ramach danego projektu, na przykład liczba zamkniętych dzikich wysypisk. Wskaźniki rezultatu - związane z bezpośrednimi i natychmiastowymi efektami przedsięwzięcia (projektu). Informują one o zmianach, jakie nastąpiły tuż po wdrożeniu danego przedsięwzięcia. Efekty bezpośrednie mogą być mierzone wartościowo i ilościowo, w tym ilość zutylizowanych odpadów. Wskaźniki oddziaływania - opisujące efekty odległe w czasie lub efekty pośrednie nie ograniczające się do korzyści beneficjentów (korzyści zewnętrzne). Pomiar tego typu efektów pośrednich jest tylko częściowo możliwy na wybranych przykładach, dających się zidentyfikować i zmierzyć. Całość efektów pośrednich może nie być jednoznacznie określona, może być jednak szacowana, np. % zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska. Wskaźniki monitorowania projektowanych przedsięwzięć powinny być realne, trafnie dobrane, mierzalne - umożliwiające porównania, wiarygodne i dostępne. Na przykładzie monitorowania działań będzie możliwe tworzenie warsztatu oceny oddziaływania na środowisko. Stworzenie w miarę pełnego indeksu wskaźników monitorowania projektów może stanowić podstawę do określenia monitorowania całe Programu. Powinny mieć wpływ na korekty układu priorytetów, opartych na diagnozie stanu istniejącego. Lista oczekiwanych wskaźników monitoringu: Liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk, % zmniejszenia zanieczyszczenia atmosferycznego, % wzrost świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży, % wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa dorosłego, Liczba nowych przyłączy wodociągowych, Liczba nowych przyłączy kanalizacyjnych, Długość wybudowanej sieci wodociągowej, Długość wybudowanej sieci kanalizacyjnej, Liczba osób podłączonych do sieci wodociągowej
104 Liczba osób podłączonych do sieci kanalizacyjnej, Liczba zmodernizowanych kotłowni, Liczba zmodernizowanych kotłowni z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii,
VII. Wykorzystane materiały
1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2017 r. poz. 519) 2. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (Dz.U.2017 r. poz. 1289) 3. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. 2017 r. poz. 286) 4. Ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. 2017 r. poz. 568) 5. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2017 r. poz. 1405) 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. 2016 r. poz. 2167) 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie przypadków, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia (Dz. U. z 2010 r. Nr 130 poz. 881) 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. 2010 r. Nr 130 poz. 880) 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012 r. poz. 1031) 10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014 r. poz. 112)
105 11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. 2002 r. Nr 179 poz. 1498) 12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. 2005 r. Nr 263 poz. 2202) 13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 maja 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. 2007 r. Nr 105 poz. 718) 14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. 2005 r. Nr 157 poz. 1318) 15. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących rejestru zawierającego informacje o stanie akustycznym środowiska (Dz. U. 2008 r. Nr 82 poz. 500) 16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie ustalenia wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz. U. 2010 r. Nr 215 poz. 1414) 17. Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 30 stycznia 2007r. w sprawie określenia zakresu informacji wymaganych do wydania decyzji o wprowadzeniu ograniczeń lub zakazów wykonania operacji lotniczych w celu ograniczenia hałasu emitowanego na lotnisku (Dz. U. 2007 r. Nr 21 poz. 133) 18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 września 2001 r. w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. 2001 r. Nr 120 poz. 1285) 19. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 8 września 2015 r. w sprawie wysokości stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu, na rok 2016 (M.P. 2015 r. poz. 904) 20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie dróg, linii kolejowych i lotnisk, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie
106 akustyczne na znacznych obszarach, dla których jest wymagane porządzenie map akustycznych oraz określenie granic terenów objętych tymi mapami (Dz.U.2007 r. Nr 1 poz.8) 21. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dni 19 maja 2004 r. w sprawie zakazów lotów dla statków powietrznych niespełniających wymogów ochrony środowiska w zakresie ochrony przed hałasem (Dz. U. 2004 r. Nr 140 poz. 1486) 22. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia i innych danych oraz terminów i sposobu ich prezentacji (Dz. U. 2008 r. Nr 215 poz. 1366) 23. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 sierpnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U.2013 r. poz. 1232) 24. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. 2010 r. Nr 130 poz. 880) 25. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie zgłoszenia instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne (Dz. U. 2010 r. Nr 130 poz. 879) 26. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. 2007 r. Nr 221 poz. 1645) 27. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o kompatybilności elektromagnetycznej (Dz.U.2007 r. Nr 82 poz. 556) 28. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i trybu dokonywania oceny zgodności aparatury z zasadniczymi wymaganiami dotyczącymi kompatybilności elektromagnetycznej oraz sposobu oznakowania aparatury (Dz. U. 2002 r. Nr 238 poz. 2023) 29. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 r. Nr 192 poz. 1883) 30. Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2017-2020 z perspektywą do 2024 roku 31. Raporty Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku na lata 2011-2015
107 32. www.wios.bialystok.pl 33. www.wios.warszawa.pl 34. www.isap.sejm.gov.pl 35. www.gddkia.gov.pl 36. www.ekoportal.gov.pl 37. Mały słownik geologiczny Grażyna Niemczunow, Jan Burchart Warszawa 1963 r. 38. Słownik Hydrogeologiczny Pod redakcją Antoni S. Kleczkowski, Andrzej Różkowski Warszawa 1997 r, 39. Geografia Regionalna Polski Jerzy Kondracki Warszawa 1998 r. 40. Podstawy rolnictwa i wyceny nieruchomości rolnych pod red. Ryszarda Cymermana Olsztyn 2011 r. 41. www.psh.gov.pl 42. warszawa.rzgw.gov.pl 43. www.stat.gov.pl- Bank Danych Lokalnych 44. Strona internetowa Gminy Piątnica www.ugpiatnica.doc.pl 45. Materiały uzyskane w Urzędzie Gminy Piątnica 46. Strategia Rozwoju gminy Piątnica na lata 2015-2020 47. Program ochrony powietrza dla strefy podlaskiej 48. Plan gospodarki niskoemisyjnej gminy Piątnica na lata 2015-2020 Dokument sporządzono m. in. w oparciu o dane GUS za rok 2013, 2014 i 2015. Informacje GUS za 2016 r. nie były dostępne podczas opracowywania Programu.
108 Spis tabel
Tabela 1. Cele, kierunki interwencji i zadania przewidziane do realizacji w ramach Programu ochrony środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2017-2020 z perspektywą do 2024 roku ...... 5 Tabela 2. Zestawienie odległości pomiędzy poszczególnymi miejscowościami, a Piątnicą ...... 11 Tabela 3. Długość poszczególnych rodzajów dróg na obszarze Gminy Piątnica na koniec 2014 r ...... 11 Tabela 4. Porównanie gęstości zaludnienia Gminy Piątnica, powiatu łomżyńskiego i województwa podlaskiego - stan na 31.12.2015 r ...... 13 Tabela 5. Zestawienie gęstości zaludnienia w poszczególnych gminach powiatu łomżyńskiego - stan na 31.12.2015 r ...... 13 Tabela 6. Podstawowe kryteria obrazujące jakość życia w Gminie Piątnica ...... 14 Tabela 7. Zestawienie wskaźników porównawczych obrazujących jakość życia na terenie powiatu łomżyńskiego i Gminy Piątnica w 2015 r ...... 15 Tabela 8. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Piątnica w 2014 r ...... 17 Tabela 9. Wykaz udokumentowanych złóż kopalin w Gminie Piątnica ...... 18 Tabela 10. Rodzaje gleb ...... 20 Tabela 11. Klasy bonitacyjne użytków ...... 22 Tabela 12. Kompleksy przydatności rolniczej gleb ...... 23 Tabela 13. Stan wód powierzchniowych na terenie Gminy Piątnica ...... 33 Tabela 14. Zestawienie punktów badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG w roku 2010 i w 2012 ...... 37 Tabela 15. Charakterystyka ujęć wody ...... 39 Tabela 16. Zużycie wody na terenie Gminy Piątnica w 2015 r ...... 40 Tabela 17. Zestawienie ilości odprowadzanych ścieków komunalnych z terenu Gminy Piątnica w 2015 r...... 41 Tabela 18. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód lub do ziemi z tytułu działalności oczyszczalni komunalnej ...... 41 Tabela 19. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód lub do ziemi z tytułu działalności oczyszczalni przemysłowych ...... 42 Tabela 20. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metalu, tworzyw sztucznych i szkła wyrażone w % do osiągnięcia przez gminy ...... 44 Tabela 21. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia innych niż niebezpieczne odpady budowlane i rozbiórkowe wyrażone w % do osiągnięcia przez gminy ...... 44
109 Tabela 22. Osiągnięte poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia oraz ograniczenia masy odpadów ulegających biodegradacji w latach 2013-2016 ...... 44 Tabela 23. Sieć gazowa na terenie Gminy Piątnica ...... 45 Tabela 24. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery w strefach województwa podlaskiego ...... 47 Tabela 25. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ...... 48
Tabela 26. Prognozowana emisja w Mg CO2/ rok na terenie Gminy Piątnica z poszczególnych źródeł... 51 Tabela 27. Stacje telefonii komórkowej zlokalizowane na terenie Gminy ...... 52 Tabela 28. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Środowiska z dnia 15 października 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku ...... 56 Tabela 29. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG ...... 68 Tabela 30. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru ...... 71 Tabela 31. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG ...... 71 Tabela 32. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru ...... 76 Tabela 33. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG ...... 77 Tabela 34. Typy siedlisk przyrodniczych występujących na terenie obszaru ...... 84 Tabela 35. Gatunki objęte art. 4 dyrektywy 2009I147IWE i gatunki wymienione w załączniku II do dyrektywy 92I43IEWG ...... 84 Tabela 36. Powierzchnia gruntów leśnych na terenie Gminy Piątnica ...... 88 Tabela 37. Powierzchnia lasów na terenie Gminy Piątnica ...... 88 Tabela 38 . Zadania inwestycyjne do realizacji ...... 102
110
Spis rysunków
Rysunek 1. Gmina Piątnica na tle powiatu łomżyńskiego ...... 12 Rysunek 2. Położenie fizjogeograficzne Gminy Piątnica ...... 17 Rysunek 3. Otwory wiertnicze na terenie Gminy Piątnica ...... 19 Rysunek 4. Jednolite części wód podziemnych 51 ...... 37 Rysunek 5. Gmina Piątnica na mapie zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego ...... 39 Rysunek 6. Rozkład emisji benzo(a)pirenu w województwie podlaskim (modelowanie) ...... 49 Rysunek 7. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej na terenie Gminy Piątnica ...... 54
111