Entomofauna van verslag van de 156e zomerbijeenkomst te Ter Apel

In dit verslag worden de vangsten genoemd die Oscar Vorst1 & Jan G.M. Cuppen2 zijn gedaan tijdens de zomerbijeenkomst van de Poortstraat 55 NEV, van 15-17 juni 2001 nabij Ter Apel, Zuid- 3572 HD Utrecht oost-Groningen. Van vijftien ordes werden I 533 taxa geregistreerd. Met name de kevers waren goed vertegenwoordigd met maar liefst 881 taxa en 298 nieuwe soorten voor de provincie. Ook werden er 45 soorten wantsen nieuw voor Gro¬ ningen en 42 soorten spinnen gevonden (van de 64!). Dit geeft zowel een indruk van het gebrek aan entomologische interesse voor deze provin¬ mesthoop. Daarnaast stonden in dit gebied potvallen met cie als voor de rijkdom ervan. mest en aas en bovendien nog enkele bodemvallen zonder Entomologische Berichten 62(3-4): 101-120 lokmiddel. H-■ Het aantal bijzondere soorten in dit deelgebied was erg Trefwoorden: Groningen, fauna groot, met name soorten gebonden aan dood hout en arbi¬ cole fungi. Voorbeelden onder de kevers hiervan zijn de Inleiding ptiliiden Ptinella limbata en P. aptera, de kortschilden van het geslacht Gyrophaena, diverse Euplectus- en Bibloporus- Iets later in het jaar dan gebruikelijk werd van 15 tot 17 juni soorten binnen de pselaphiden, de zwartlijven Eledona 2001 de 156e zomerbijeenkomst gehouden te Ter Apel, in het agricola en Diaperis boleti, en de cucujide Pediacus Groningse Westerwolde. In een tot groepsaccommodatie depressus. verbouwd schoolgebouw 'De Bosrand' brachten 43 entomo¬ Spectaculair was de ontdekking van een broedboom van logen het weekend door. Geholpen door het redelijk gun¬ het rolrond vliegend hert Sinodendron cylindricum (figuur stige weer en de gevarieerde omgeving kon een zeer aan¬ 1). Deze soort was tot nu toe alleen bekend uit de provincie zienlijk aantal insecten en spinnen worden verzameld. Voor Limburg. Hoewel hij in Duitsland een ruime verspreiding velen bleek Westerwolde een onverwacht rijk jachtterrein. In kent was het voorkomen in Groningen een verrassing. het totaal werden 1533 taxa gemeld; het aantal waargeno¬ Sinodendron werd bovendien ook nog gevonden in het Lief- men kevers bereikte met 881 taxa zelfs een recordhoogte. stinghsbroek en Metbroek. De weersomstandigheden tijdens deze zomervergadering Ook de zweefvliegenfauna van dit deelgebied wordt ge¬ waren typisch Nederlands: zon, wolken en regen- en onweers¬ kenmerkt door een aantal soorten waarvan de larven zich in buien wisselden elkaar af bij een temperatuur van 20 °C. dood hout ontwikkelen, te weten Brachypalpoidus lentus, Gelukkig vielen de meeste buien in de late middag en avond. Brachypalpus laphriformis, Chorhina berberina var. Het was nagenoeg windstil en de nachttemperaturen van 15 °C oxycanthae en de fraaie fopwesp Temnostoma vespiforme. waren opvallend hoog, waardoor de lichtvangsten, ondanks Deze fopwesp neemt in Nederland in het laatste decennium de neerslag, zeer goed waren. De voornaamste entomologi¬ in aantal en verspreiding toe en lijkt te profiteren van het sche activiteiten hebben dit jaar plaatsgevonden in de landelijke natuurbeleid om dode bomen te laten liggen (NJN volgende vijf deelgebieden: 1998). Ter Apel is thans de meest noordelijke vindplaats van deze soort in Nederland (pers. comm. John Smit - databank Omgeving van 'De Bosrand' (ago) Nederlandse Zweefvliegen). Het landschap in de omgeving van 'De Bosrand' ten zuiden Bij De Bosrand werd ook uitgebreid op licht gevangen. en oosten van Ter Apel bestaat uit oud loofbos, vooral eik, Dit leverde een zeer aanzienlijke lijst van vlinders op. Op¬ met een rijke ondergroei van onder andere salomonszegel merkelijk is de vangst van Euphyia unangulata: op de en dalkruid, en oude houtwallen. In beide landschapsele¬ regenachtige avond van 15 juni verscheen een exemplaar menten komt veel dood hout voor; het betreft hier zowel van dit spannertje op het vanglaken. Totdat in 1981 te Reu¬ liggend hout als nog rechtopstaande ruïnes. Hierdoor zijn sel het tweede Nederlandse exemplaar werd gevangen was arbicole fungi goed vertegenwoordigd (onder andere zwavel- deze soort alleen bekend van Zuid-Limburg van voor 1866. zwam). Een zeer karakteristiek landschapselement zijn ook Vanaf 1987 volgden de waarnemingen in Noord-Brabant el¬ de inmiddels niet meer in functie zijnde vloeivelden van de kaar op (Nagel et al. 2001). De waarneming in Oost- Gronin¬ aardappelzetmeelfabriek met plassen, moerasland en dijk¬ gen was dan ook een verrassing. Tijdens de najaarsbijeen¬ jes. Kleinere landschapselementen die hier bemonsterd komst van de sectie Ter Haar toonde Henk Hunneman een werden betroffen onder andere hoopjes gazonmaaisel van exemplaar van E. unangulata van Katlijk (bij Heerenveen) en diverse leeftijd, strohopen en, bij een boerderij, een grote meldde Henk ten Holt een vangst uit Overijssel. De versprei- ding lijkt inmiddels dus ruimer dan werd aangenomen.

De bossen in de omgeving van Sellingen lijken veelal sterk op de aangrenzende Drentse bossen. Loofbossen met vooral eik en berk worden afgewisseld door dennenbossen, terwijl het terrein gelardeerd wordt door diverse natte en droge heideterreinen, vennen (figuur 2) en een vochtig gebied dat de indruk wekt een pingoruïne te zijn. De nadruk van de vangtechnieken lag in dit deelgebied vooral op kloppen en slepen en een waterbemonstering; ook stonden er potvallen met vis en mest. Er werd tevens intensief op licht verzameld. De waterkeverfauna wordt gekenmerkt door acidofiele en acidobionte soorten als Hydroporus scalesianus, H. mela- narius, Agabus labiatus en Ilybius aenescens. Het lieveheers¬ beestje Calvia decemguttata werd hier voor het eerst in het noorden van Nederland verzameld. Verdere bijzonderheden in dit gebied zijn de loopkevers Amara kulden Agonum viri- dicupreum, de aaskever Ablattaria laevigata en de colydiide Figuur 1. Fraaie dode beuk in de omgeving van Ter Apel: broedboom van Synchita humeralis. het rolrond vliegend hert. In totaal werden hier achttien soorten xylodetri- cole kevers verzameld, waaronder Pteryx suturahs, Paromalus flavicornis, Bibloporus bicolor, B. minutus, Euplectus infirmus, E. karsteni en Dit natuurontwikkelingsproject van Staatsbosbeheer ligt Melandrya caraboides. langs de oever van de Ruiten-Aa. Een recent afgeplagd ter¬ Dead beech near Ter Apel, Groningen: breeding site of the beetle Sinoden- rein met zowel een bloemrijke als een schrale vegetatie en dron cylindricum. Eighteen tree-dwelling beetles were collected at this site, een recent gegraven poel vormen de voornaamste biotopen. among which Pteryx suturalis, Paromalus flavicornis, Bibloporus bicolor, Ondanks de beperkte ouderdom en de geringe hoeveelheid B. minutus, Euplectus infirmus, E. karsteni and Melandrya caraboides. vegetatie in de poel werden hier toch veel soorten waterke- vers verzameld, met als meer bijzondere soorten onder andere Agabus labiatus, Hydrochus angustatus en diverse diverse hulpmiddelen grondig onderzocht. Aangrenzend aan aan zuur water gebonden Hydroporus-soorten. In het aan¬ het bos werden balen stro, gedeeltelijk onder zwart plastic grenzende schrale en gedeeltelijk afgeplagde grasland waren gelegen, gezeefd. de loopkevers Amara kulti en Harpalus rubripes opmerkelijk, Niet verwonderlijk is dat juist hier naast xylofage, xylo- benevens de zeer talrijke byrrhide Morychus aeneus. Ook detricole en fungicole soorten talrijke andere bijzondere herbergde deze vegetatie de zeldzame bodembewonende insecten gevonden werden. Naast de soorten die in de om¬ wantsen Coriomeris denticulatus en Conostethus roseus. geving van Ter Apel (ago) werden gevonden kunnen hier Deze laatste is karakteristiek voor open, spaarzaam begroei¬ genoemd worden Hallomenus binotatus, Orchesia minoren de zandbodems waar hij op buntgras en zilverhaver leeft. O. undulata, Prionychus ater, Mycetochara linearis, Hylecoe- Op de Ruiten-Aa werd de schaatsenrijder Aquarius palu- tus dermestoides en Scaphisoma boleti. dum verzameld. Dit is tot nu toe in ons land de meest noordelijke waarneming van deze soort, die zijn areaal re¬ Al met al vond de 156e zomerbijeenkomst plaats in een cent naar het noorden heeft uitgebreid. fraaie omgeving met veel verschillende biotopen. In combi¬ natie met het relatief gunstige weer leverde dit een opmerkelijk lange soortenlijst op. Dat meer dan de helft van Weinig bemeste graslanden op lemige bodem, poelen en de waargenomen soorten tot de orde der kevers behoort bosschages langs de oevers van de zwak meanderende Rui- (57%) zal minstens gedeeltelijk te danken zijn aan het rela¬ ten-Aa vormden hier de voornaamste onderzochte biotopen tief hoge aantal coleopterologen dat aan deze (figuur 3). Wat betreft de kevers werden hier, op enkele uit¬ zomerbijeenkomst deelnam. zonderingen na (onder andere Amara kulti, de Zoals reeds gezegd was vooral de ontdekking van het beekoeverbewonende Ochthebius bicolon en enkele staphyl- rolrond vliegend hert Sinodendron cylindricum in drie ver¬ iniden) voornamelijk gewone soorten gevonden. Bijzonder schillende bosgebieden bijzonder. Het betreft hier in dit deelgebied was de vondst van de zeldzame mineervlieg ongetwijfeld geen recente vestigingen maar bestaande popu¬ Phytomyza plantaginis op smalle weegbree. laties die tot nu toe over het hoofd gezien zijn. Dit maakt weer eens duidelijk dat onze entomologische kennis van dit deel van het land nog steeds gering is: er werden dan ook Het Liefstinghsbroek of Liefstinghsbos vormt wellicht het meer dan 400 soorten voor het eerst van Groningen gemeld. meest bijzondere deelgebied: een bijna-oerbos onder onze Ook laat het zien dat de (loof)bossen in deze omgeving, on¬ bossen en desondanks in de rest van Nederland nauwelijks danks hun geringe omvang, van grote entomologische bekend (figuur 4). Kenmerkend waren oude hoge eikenbo¬ betekenis zijn. Dit zal voornamelijk te danken zijn aan een men met veel dode rechtopstaande stammen, arbicole fungi combinatie van de grote hoeveelheid dood hout en de hoge en een rijke ondergroei. Daarnaast elzenbroekbos en stukjes leeftijd van sommige bossen. moerasland met zeggen. Midden in het bos ligt een fraai vochtig schraalland. Met name deze biotopen werden met de

102 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 lie Vlagtwedde; Weende; Liefstinghsbroek; poel elzenbroekbos, doolhofzwam, Polyporus Oagol Vlagtwedde; Ter Apel; Agodorp; ‘t sulphureus, Fomes fomentarius, Piptorus be- ODONATA - libellen tulinus, gesleept en geklopt schraal grasland, Schot; omgeving kampeerboerderij De J. van Tol, met bijdrage van J.A.H. Smits Bosrand; op licht, eikenlanen, jonge aanplant, bos- rand en wegberm, geklopt dode takken, achter schors en in molm staande dode Quer¬ gemengd bos, boter-bloemweide, kanaal, gek¬ LESTIDAE cus, gezeefd balen stro. AC 271 -558. lopt Quercus, Fomes fomentarius, Lestes barbarus: bor2 met Vlagtwedde; Ellersinghuizen; Metbroek- zwavelkopjes voet Quercus, gezeefd hopen Lestes sponsa: bor2, wol bosch; handvangst, achter schors Quercus, gazonmaaisel van verschillende leeftijd, COENAGRIONIDAE geklopt bomen en struiken, gesleept ruderaal gezeefd (paarden)mesthoop, achter schors Coenagrion lunulatum. bor5 grasland, koeienvlaai, tijdelijke sloot, malaise- Coenagrion puella: bor2, bor5 staande dode Fagus sylvatica en Quercus, op val. AC 269-560. Coenagrion pulchellum: bor2, bor5, wol schutting. AC 269-543. rijl Vlagtwedde; Sellingen; Rijsdam; natuur¬ Enallagma cyathigerum-, bor2, bor5 ago2 Vlagtwedde; Ter Apel; Agodorp; ontwikkelingsproject langs Ruiten-Aa; Erythromma najas: wol vloeivelden; ruigte, vlierstruweel, gemengd gesleept heischraal grasland, gespoeld oever Ischnura elegans: bor2, bor5, wol bos, open dennenbos, bramenvegetatie, Ruiten-Aa. AC 272-554. Fyrrhosoma nymphula-, bor2, bor5, wol achter schors Quercus robur, verse Polyporus rij2 Vlagtwedde; Sellingen; Rijsdam; natuur¬ AESHNIDAE ontwikkelingsproject langs Ruiten-Aa; bodem sulphureus op Quercus, permanente en ti¬ Anax imperator: bor5 heischraal grasland, gesleept, poel, gespoeld jdelijke poel, potval, gezeefd gras, gezeefd CORDUL1IDAE oever poel. AC 273-554. balen stro, gesleept, geklopt, in paardenvij¬ Cordulia aenea: bor2, bor5 seb Vlagtwedde; Sellinge; Sellingerbeetse; gen. AC 270-543. Somatochlora metallica: wol rondom zandwinning; handvangst, gesleept LIBELLULIDAE ago3 Vlagtwedde; Ter Apel; Agodorp; Polder¬ ru-deraal terrein, geklopt bosrand, Coriolus Leucorrhinia dubia: bor5 putten; gesleept bosrand, schraal grasland, versicolor, uitvloeiend sap en achter schors Libellula quadrimaculata: bor2, bor5, gezeefd hoop houtspaanders, gezeefd verse Picea abies, ven. AC 269-551. wol grashoop, sloot. AC 269-542. twi Vlagtwedde; Ter Apel; Ter Haar & Ter Orthetrum cancellatum: bor2 ago4 Vlagtwedde; Ter Apel; Agodorp; Wisch; agrarisch gebied, eikenbosje, kanaalo¬ Synpetrum sanguineum: bor2 ever, wegbermen, zware eiken op zanddijk. kanaaloever, wegberm, handvangst, op dode Het gebied rond Ter Apel is voor libellen vos, pot- vallen in grasland met mest (mo) en AC 269-546, 269-547, 269-548 & 270-549. wol Vlagtwedde; Wollinghuizen; dal Ruiten- relatief goed onderzocht in vergelijking vis (vo), potvallen in eikenbos met mest (mb) Aa; gesleept hooiland, handvangst, poel, met de rest van Groningen. Het is dan en vis (vb). AC 269-544- Ruiten-Aa, gespoeld oever Ruiten-Aa, gezeefd ook betrekkelijk rijk door de afwisse¬ ago5 Vlagtwedde; Ter Apel; Ruiten-Aa kanaal; vers gemaaid gras, geklopt houtwal. AC 272- ling van stromend water, zure vennen kanaaloever, schrale wegberm. AC 270-544 558 en (enkele vondsten) AC 272-559. en andere watertypen. Het goede weer en AC 270-545. werkte positief uit op de vangsten. ago6 Vlagtwedde; Ter Apel; ruigte langs bos¬ gebruikte symbolen Van de vangsten zijn Coenagrion rand, visvijver, wegberm. AC 268-544 en < op licht lunulatum en Lestes barbarus opval¬ enige vonsten in AC 268-543. % malaiseval lend. De eerste soort is de afgelopen 20 bor I Vlagtwedde; Sellingen; Ter Borg; ven, G nieuw voor Groningen jaar veel algemener geworden in heide- langs Ruiten Aa, handvangst, lichtval. AC vennen. Door de schaarse aanwezig¬ 272-552. heid van deze biotoop in Groningen is bor2 Vlagtwedde; Sellingen; Ter Borg; heide¬ de soort in deze provincie weinig alge¬ veld, gesleept en geklopt in bos en B. Aukema, C. van de Berg, L.H.M. Blom- meen. Lestes barbarus wordt als een kruidenrijke wegberm, gezeefd heidestrooisel, mers, P. Boer, J.G.M. Cuppen, M.B.P. onregelmatig voorkomende soort be¬ geklopt en achter schors Quercus, geklopt Drost, W.N. Ellis, Mw. A.C. Ellis-Adam, schouwd. De soort plant zich in de L.J. van der Ent, J.D. Fokker, T. Heijer- takkenbossen, in koeienvlaai, 'mosweide', Poststruiken (bor2) voort; er werden man, W.R.B. Heitmans, D.J. Hermes, J. pollen pitrus, handvangst. AC 271 -55 I en diverse vers uitgekomen exemplaren Huijbregts, Mw. S. Kofman, J. Krikken, enkele vondsten uit AC 272-55 I. gezien. De soort was in Groningen nog J.H. Küchlein, Mw. C.M. Kuchlein-Nijsten, bor3 Vlagtwedde; Sellingen; Ter Borg; Laude Mw. M. van den Munck-hof-Heunen, H. niet van het vasteland gemeld. en Poststruiken; handvangst, in koeienvlaai, Nieuwenhuysen, H. Pijpers, Mw. J.D. Prin¬ sloot-kant, potval in grasland met mest (mo) sen, J.C.P.M. van de Sande, S.G. Sinnema, BLATTARIA - kakkerlakken en vis (vo), potvallen in eikenbos met mest Mw. J.W. Sinnema-Bloemen, J. Smit, W.R.B. Heitmans & J.C.P.M. van de Sande (mb) en vis (vb). AC 271 -550. J.A.H. Smits, Mw. A.S.W. Span, A.P.J.A. bor4 Vlagtwedde; Sellingen; Ter Borg; Den¬ Teunissen, Mw. M.F.H.H. Teunissen-van BLATTELLIDAE G Ectobius Iapponicus (noordse kakker¬ nenweg; hooiland, oude heide, lichtval. AC Zon, A.J. Threels, S. Tiemersma, J. van lak): ago. Op voormalige trambaan. 272-553. Tol, A. van der Veen, G. Vierbergen, R. Vis, bor5 Vlagtwedde; Sellingen; Rijsdam; houtw¬ D.O. Visser, O.F.J. Vorst, Mw. F. de Wilde, DERMAPTERA - oorwormen al, ven in gemengd bos, gagel, naaldhout, J. Winkelman, Mw. M.H. Zevenboom & C. J. Zwakhals. P. Boer & W.R.B. Heitmans heide, kaalzand. AC 272-555 en enkele vond¬ sten uit AC 273-555. FORF1CULIDAE bou Vlagtwedde; Bourtange; vestingwerken. Forficula auricularia (gewone oorworm): AC 276-559. ago, bor2 lab Vlagtwedde; Ter Apel; Ter Haar; Langes LAB1IDAE Bos; zuigval in wegberm en populierenaan- Labia minor (kleine oorworm): agol. Ge¬ zeefd uit mesthoop. Deze soort is plant, Polyporus sulphureus, hoop halfrotte waarschijnlijk nieuw voor Groningen. aardappelen. AC 267-546 & 268-546.

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 103 Gerris lacustris: ago3, bor2, borl ORTHOPTERA - sprinkhanen en krekels HETEROPTERA - wantsen Gerris odontogaster bor2 W.R.B. Heitmans B. Aukema, J.G.M. Cuppen & D.J. Hermes SALDI DAE Chartoscirta cincta: ago2, borl, wol TETTIGONOIDEA (sabelsprinkhanen) Het overzicht omvat naast waarnemin¬ Saldula orthochila: lab, lie, rij2 Tettigonia viridissima (grote groene sa- gen van de auteurs ook gegevens Saldula pallipes: rij2 belsprinkhaan): bor verzameld door P. Boer, Th. Heijerman, Saldula saltatoria: ago2, lie TETR1GIDAE (doornsprinkhanen) Sj. Tiemersma, G. Vierbergen, O. Vorst TINGIDAE Tetrix subulata (zeggedoorntje): bor en C. Zwakhals. De nomenclatuur en G Acalypta carinata: lie. Niet algemeen, in Tetrix undulata (gewoon doorntje): bor volgorde zijn volgens 'The Catalogue of mos. ACRIDIDAE (veldsprinkhanen) the Heteroptera of the Palaearctic Re¬ G Acalypta parvula: seb. Algemeen, in Chorthippus brunneus (bruine sprink¬ gion' (B. Aukema & Chr. Rieger eds), mos. haan): bor (4 nimf) waarvan inmiddels vier van de vijf de¬ Tingis ampliata: bor2, borl, seb Myrmeleotettix maculatus (knotsspriet¬ len zijn verschenen. Voor de nog Tingis cardui: borl, lie je): bor (2 nimf, lm) ontbre- kende families (het tweede deel MICROPHYSIDAE van de Pentatomomorpha) wordt Auke¬ Loricula elegantula: borl, lie, seb THYSANOPTERA - tripsen ma (1989) ge- volgd. De met G G Loricula pselaphiformis: ago2, lie. Niet G. Vierbergen; met bijdrage van B. Auke- aangeduide soorten waren tot dusverre zeldzaam, op stammen van loofbomen. ma. nog niet uit de provincie Groningen 0 Myrmedobia exilis: lie. Niet zeldzaam, vermeld. AEOLOTHR1P1DAE in mos. MIRIDAE Aeolothrips albicintus: ago2 (1 Lil) NEPIDAE THRIP1DAE Nepa cinerea: ago2, ago3, borl, rij2, wol Bryocoris pteridis: ago2, ago3, lie Aptinothrips rufus: ago2 (6$, 2 9 Lil), Ranatra linearis: bor2, rij2 Dicyphus globulifer seb G Deraeocoris olivaceus: met%. Een ago6 (79), lab (49, 1LII9), twi (69, CORIXIDAE 1L1I9) Micronecta minutissima: wol vrouwtje van de melanistische vorm in Aptinothrips stylifer. ago2 (5 9) Cymatia coleoptrata: borl de ma- laiseval. Baliothrips dispar. ago2 (2 9 ) Callicorixa praeusta: ago2, bor2, rij2, seb Cap sus aten borl, rij2 Chirothrips manicatus: ago2 (4 9, 13d), Corixa punctata: ago2, rij2 G Closterotomus fulvomaculatus: ago2. ago6 (5 9), lab (1 9), twi (1 9) Hesperocorixa linnaei: ago2, wol Niet zeldzaam op bomen en struiken, Frankliniella intonsa: lab (16, 1L1I9), twi Hesperocorixa sahlbergi: ago2, borl, lie, vaak op Rhamnus frangula. (19) wol Closterotomus norwegicus: lab Frankliniella tenuicornis: ago2 (ld) G Sigara nigrolineata: seb. Uit zandwin- G Dichrooscytus rufipennis: seb. Niet Limothrips cerealium: lab (2 9 ) ningsplas. Algemeen op de zeldzaam, op Pinus sylvestris. Limothrips denticornis: twi (19) zandgronden. Liocoris tripustulatus: borl Odontothrips biuncus: ago5 (13 9, 46, 3 0 Sigara limitata: rij2. Een mannetje en Lygocoris pabulinus: ago2, lab, lie, seb Llld) een vrouwtje in een recent gegraven Lygocoris rugicollis: seb Thrips albopilosus: ago2 (4 9, 3d) poel in een natuurontwikkelingsproject Lygocoris contaminatus: ago2, seb Thrips fuscipennis: ago2 (69,3d), ago6 langs de Ruiten-Aa. Voornamelijk in Lygus gemellatus gemellatus: lab (1 9, ld), twi (1 9, 2d) vennen en hoogvenen. Op 11 mei 1992 Lygus maritimus: lab Thrips major. ago2 (8 9, ld, 1LII9), lab verzamelde H. Vallenduuk deze wants Lygus pratensis: lab (12 9, 2d), twi (269, 4d, 1LII9, 1 LI9) in een ven te Sellingen. Lygus rugulipennis: lab Thrips minutissimus: ago2 (3 9, 3LII9), Sigara semistriata: rij2, wol Rhabdomiris striatellus: ago2, ago3, twi (1 9) Sigara striata: rij2, wol borl, twi Thrips sambuci: ago2 (19) Sigara falleni: rij2, wol G Acetropis carinata: seb. Niet zeldzaam, Thrips tabaci: ago5 (1LII9), lab (8 9), twi Sigara distincta: rij2 op grassen. (39) Sigara lateralis: rij2 Acetropis gimmerthalii gimmerthalii: seb Thrips trehernei: ago2 (1 9), lab (1 9, ld) NAUCOR1DAE Leptopterna dolabrata: lab, borl, seb, Thrips urticae: ago5 (19), twi (2 9, ld) Ilyocoris cimicoides: ago2, ago3, borl, wol Thrips validus: ago2 (8 9, 9d), ago5 rij2, wol Leptopterna ferrugata: bor2, lab, seb (109, 2d), lab (29) NOTONECT1DAE Megaloceroea recticornis: ago2, lab, lie, Thrips vulgatissimus: lab (19), twi (119, Notonecta sp.: ago2, ago3, rij2, wol seb 4LII9, 2LI9) PLEIDAE Notostira elongata: borl, lie, seb PHLAEOTHRIP1DAE Plea minutissima: rij2, wol Pithanus maerkelii: bor2, lie, rij2, seb Haplothrips aculeatus: ago2 ( 1 LII), ago6 MESOVELIIDAE Stenodema calcarata: borl, lab, seb, wol (1 9), twi (29) Mesovelia furcata: wol Stenodema holsata: lie Haplothrips distinguendus: lab ( 1 9 ) HEBRIDAE Stenodema laevigata: ago2, borl, lab, lie, Haplothrips leucanthemi-groep: ago6 Hebrus pusillus: ago2, wol seb (19), lab (39) Hebrus ruficeps: ago2, ago3, borl, wol Teratocoris antennatus: lie, wol Haplothrips subtilissimus: twi (2 9, 2LII) HYDROMETRIDAE Trigonotylus caelestialium: bor2, lab, rij2 Hoplothrips fungi: ago2 (3 9, 2d, 18LII) Hydrometra gracilenta: ago2, borl, wol G Orthocephalus coriaceus: lab, seb. Al¬ Hydrometra stagnorum: borl, lie, wol gemeen, in kruidenrijke vegetaties. In Hoplothrips fungi (Zetterstedt) werd in VEL1IDAE 1998 door K.J. Huisman in Sellingen een kleine kolonie gevonden op de Microvelia reticulata: ago2, borl, rij2, verzameld. vloeivelden, levend in een door een wol Orthocephalus saltaton lie houtboorder aangetast takje van een c Velia caprai: bor 1. Algemeen, op stro¬ G Strongylocoris luridus: lab. Zeldzaam, aan de voet van Jasione montana. dode boom van minder dan 1 cm door¬ mend water. Blepharidopterus angulatus: ago2 snede. De feloranje gekleurde larven GERRIDAE Aquarius paludum: rij 1 Cyllecoris histrionius: ago2, twi, bor2, lie verraadde de aanwezigheid van de trips. Diyophilocoris flavoquadrimaculatus: bor 1

104 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 G Heterocordylus tibialis: lab. Algemeen, stoelen, vaak onder schors, hoofdzake¬ G Neottiglossa pusilla: seb. Algemeen, op op Sarothamnus scoparius. lijk van loofbomen. Eerder door T. grassen in droge biotopen. G Orthotylus tenellus: ago2, borl, lie. Heijerman te Marum gevonden op 29 G Palomena prasina: ago2. Algemeen en Niet zeldzaam, op Quercus. april 2001. polyfaag, echter vaak op Urtica dioica G Amblytylus nasutus: ago2, lab. Alge¬ LYGAEIDAE en Rubus. Eerder door K. Alders te meen, op grassen. G Nysius ericae ericae: lab. Algemeen in Delfzijl (1995 en 1997), Glimmen (1996) Chlamydatus saltitans: lab, lie, rij2 zandige biotopen, bodemdier. Eerder in en Uithuizen (1996) gevangen. Chlamydatus pulicarius: lab, seb de provincie verzameld door K. Alders Dolycoris baccarum: bor2 G Chlamydatus pullus: lab, bor2, rij2. Al¬ in Onnen en Winschoten in 1996 en 0 Eurydema oleraceum: bor2, borl. Alge¬ gemeen, op de bodem op grazige door T. Heijerman te Harenermolen in meen, op verschillende cruciferen. plaatsen. In 1996 al door K. Alders in 1999. Eerder door K. Alders te Appelbergen Hoogezand verzameld. Nysius senecionis senecionis: lab (1997) en Sellingen (1996) gevangen. G Conostethus roseus: rij2. Zeldzaam, op Nysius thymi thymi: lab, rij2 Pen ta torna rufipes: bor2 open, spaarzaam begroeide zandbo¬ Kleidocerys resedae: bor2, lie Picromerus bidens: borl dems op Corynephorus canescens en Cymus claviculus. lab, lie, seb Arma custos: borl Aira caryophyllea. Cymus melanocephalus: lie, seb ACANTHOSOMATIDAE G Europiella artemisiae: lab, lie. Alge¬ lschnodemus sabuleti: ago2, borl, lab, Elasmucha fieberi: seb meen, op Artemisia vulgaris. In 1996 al seb, wol door K. Alders in Glimmen en Scheem- Drymus ryeii: ago2, bor2, lie da verzameld. G Eremocoris plebejus: bor2 De wantsenfauna van Groningen is G Harpocera thoracica: agol. Algemeen, G Gastrodes grossipes grossipes: bor2. sterk onderbemonsterd: Aukema (1989) op Quercus. Op 12 mei 2000 al door B. Algemeen, leeft van zaden in dennen¬ vermeldt slechts 144 soorten uit deze Aukema in de Wilp verzameld. appels. Eerder te Harenermolen (1998 provincie. De zomerbijeenkomst van Oncotylus punctipes: lab en 1999, T. Heijerman), Marum (2001, 1998 te Pieterburen leverde 109 soor¬ G Phoenicocoris obscurellus: bor2. Alge¬ T. Heijerman) en Sellingen (1996, K.J. ten op, waarvan 43 nieuw voor Gro¬ Huisman) gevangen. meen, op Pinus sylvestris. ningen (Aukema et al. 1999). De bijeen¬ G Phylus melanocephalus: ago2, borl, Scolopostethus affinis: lie, seb komst in Ter Apel resulteerde in niet lie, seb. Niet zeldzaam, op Quercus. Scolopostethus thomsoni: agol, ago2, minder dan 137 soorten, waarvan er 45 G Plagiognathus chrysanthemi: lab. Alge¬ ago3, bor2, borl, lie nog niet eerder uit de provincie werden meen, in kruidenrijke vegetaties. In Aphanus rolandri: ago2 1996 al door K. Alders in Hoogezand en Trapezonotus arenarius arenarius: lab vermeld. Het aantal gepubliceerde Winschoten verzameld. G Plinthisus brevipennis: borl. Bodem¬ vondsten bedraagt nu dus 232, maar G Plesiodema pinetella: bor2. Algemeen, dier, algemeen in strooisel en tussen vooral door de activiteiten van Kees Al¬ op Pinus sylvestris mos. ders en Theodoor Heijerman komen Psallus perrisi: ago2, bor2 Peritrechus geniculatus: seb daar nog ongepubliceerde waarnemin¬ Psallus variabilis: ago2 BERYTIDAE gen van 26 soorten bij, zodat er op dit Psallus wagneri: ago2, seb G Berytinus minor minor. lab. Niet zeld¬ moment gevens zijn over het voorko¬ G Psallus albicinctus: lab, lie. Zeldzaam, zaam, op de bodem aan de voet van men van 258 soorten in de provincie grassen. Eerder in de provincie verza¬ op Quercus. Groningen. Ter vergelijking: uit Neder¬ G Psallus confusus: agol, ago2, bor2. Al¬ meld door K. Alders te Winschoten land zijn 609 soorten bekend, uit gemeen, op Quercus. (1996) en door T. Heijerman te Beerta Friesland 392 en uit Drenthe 354. Psallus lepidus: borl (1998) en Harenermolen (1999). De omgeving van Ter Apel kent een Psallus varians varians: agol, ago2, G Berytinus signoreti: lab bor2, borl, lie, seb COREIDAE grote diversiteit aan biotopen en is NABIDAE Coreus marginatus: borl, ago2, lab, lie, daardoor relatief rijk aan soorten Himacerus mirmicoides: ago2, bor2 seb wantsen. Tussen 1989 en 2000 werden Himacerus apterus: agol, ago2, lie G Coriomeris denticulatus: rij2. Niet alge¬ tijdens de zomerbijeenkomsten gemid¬ Nabis flavomarginatus: seb meen, bodemdier, doorgaans onder deld 98 soorten gevangen en alleen tij¬ Nabis ericetorum: bor2 Trifolium en verwante vlinderbloemi¬ dens het weekeinde te Hunsel werden G Nabis pseudoferus pseudoferus: lab, gen. meer soorten waargenomen dan in Ter seb. Minder algemene roofwants van ALYDIDAE Apel (152; Aukema et al. 2000). G Alydus calcaratus: lab. Enkele larven kruidenrijke vegetaties. Eerder in de ja- De meest opmerkelijke soorten zijn met de zuigval gevangen. Bodemdier, ren 1995-1997 in de provincie Aquarius paludum, een schaatsenrijder verzameld door K. Alders te Delfzijl, leeft van zaden en mogelijk geassoci¬ die zijn areaal in Nederland recent aan¬ Glimmen, Onnen en Winschoten. eerd met mieren. In 1996 al door K. zienlijk uitbreidde, Conostethus ANTHOCORIDAE Alders in Glimmen, Hoogezand en On¬ roseus, Strongylocoris luridus en Cori¬ Anthocoris nemoralis: ago2 nen op Anthocoris nemorum: agol, ago2, borl spoordijken/stationsemplacementen omeris denticulatus, die afgezien van G Temnostethuspusillus: borl, seb. Alge¬ verzameld. de Waddeneilanden nog nooit zo noor¬ meen, op stammen van loofbomen. RHOPALIDAE delijk werden aangetroffen, en Alydus GXylocoris cursitans: borl. Niet zeld¬ G Myrmus miriformis: bor2, lab, seb. Al¬ calcaratus, die tot voor kort nog niet in zaam, onder schors van dode loof- en gemeen, op grassen. Noord-Nederland was waargenomen. naaldbomen PENTATOMIDAE REDUV1IDAE G Aelia acuminata: lab, seb. Algemeen, HOMOPTERA - bladluizen G Empicoris culiciformis: ago 1. Zeld¬ op grassen. In 1996 al in de provincie J.D. Prinsen zaam, op stammen van bomen. verzameld door K. Alders in de Appel- ARADIDAE bergen. CALLAPHIDIDAE G Aradus depressus depressus: bor2. Niet G Aelia klugi: bor2, seb. Niet zelzaam op Drepanosiphum platanoidis: met zeldzaam, leeft van mycelia van padde¬ grassen in schrale, zandige biotopen.

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 105 Hypena proboscidalis: agol <, borl <, bor4< Rivula sericealis: agol <, borl, bor2, bor4< Diachrysia chrysitis: agol <, bor4< Autographa gamma: bor2 Protodeltotepygarga: agol <, bor2, bor4< Deltote deceptoria: borl, bor2, bor4, bor4<, bor5 Deltote bankiana: agol <, bor5 Charanyca trigrammica: agol <, bor4< Dypterygia scabriuscula: bor4< Rusina ferruginea: agol <, borl <, bor4< Trachea atriplicis: bor4< Phlogophora meticulosa: agol <, bor4< Eupsilia transversa: bor2 Apamea crenata: agol <, bor4< Figuur 2. Heideven met brede pitrusgordel in de omgeving van Ter Borg: vindplaats van de kort- Apamea remissa: ago 1 < schildkever Stenus kiesenwetteri. Apamea sordens: ago 1 < Heatland pond with Juncus effusus vegetation near Ter Borg, Groningen, where the beetle Stenus Oligia strigilis: ago 1 < kiesenwetteri was captured. Oligia latruncula: agol <, bor4< Oligia fasciuncula-, agol <, bor4< LACHNIDAE Aids repandata: borl < Discestra trifolii: bor4< Sto3maphis quercus: lab Hypomecis roboraria: bor4< Lacanobia thalassina: bor4< Hypomecispunctinalis: agol <, bor4< Mythimna comma: agol <, bor4< Parectropis similaria-, agol<, bor2, Orthosia cruda: bor2 MACROLEPIDOPTERA - grote vlinders bor4< Orthosia cerasi: bor2 S.G. Sinnema, J.W. Sinnema-Bloemen, R. Ematurga atomaria: bor2, bor4, bor4< Pachetra sagittigera: bor4< Vis & D.O. Visser; met bijdrage van J.H. Cabera pusaria: agol <, borl, borl <, Axylia putris-, agol <, bor4< Küchlein. bor4< Ochropleura plecta: agol <, bor4< Cabera exanthemata: agol <, bor4< Diarsia mend ica: agol < HEPIALIDAE Lomographa bimaculata: agol <, borl <, Diarsia rubi: ago 1 < Phymatopus hecta: ago 1 < bor4< Noctua pronuba: agol <, borl, bor4< PSYCHIDAE Lomographa temerata: agol <, bor4< Lycophotia porphyrea: bor4< Taleporia tubulosa: bor2, bor4 Campaea margaritata: agol <, bor4< Xestia c-nigrum: agol <, bor4< Psyche casta-. bor2, bor4 Perconia strigillaria: bor2, bor4, bor4< Xestia triangulum: agol < COSSIDAE Timandra griseata brykaria: agol < Anaplectoides prasina: bor4< Cossus cossus: bor4< Xanthorhoe designata: borl, bor4< Agrotis puta-, agol < LAS IOCAM PID AE Xanthorhoe spadicearia: agol <, bor4< Agrotis exclamationis: agol <, borl <, Malacosoma neustria: bor4 Xanthorhoe montanata: agolc, bor2, bor4< SPHINGIDAE bor4<, bor5 Panthea coenobita: bor4< Smerinthus ocellata: borl Epirrhoe alternata: agol <, bor4 LYMANTRIIDAE Hyloicuspinastri: borl, bor4< Camptogramma bilineata: bor2, bor4 Calliteara pudibunda: agol <, bor4< Deilephila elpenor. borl, bor4< Ecliptopera silaceata: bor4< Orgyia antiqua: bor2 Deilephila porcellus: bor4< Chloroclysta truncata: borl <, bor4< Euproctis similis: bor2, bor4 HESPERIIDAE Thera obeliscata: borl, bor4< NOLIDAE Ochlodes venata: bor4 Electrophaes corylata: agol <, bor4< Nola confusalis: bor4< LYCAENIDAE Colostygia pectinataria: bor2, bor4< Pseudoipsprasinana: agol <, bor4< Lycaena tityrus: bor4 Hydriomena impluviata: agol <, borl, ARCTI1DAE Callophrys rubi: bor2 bor4< Atolmis rubricollis: agol <, borl, borl <, NYMPHAL1DAE Euphyia unangulata: agol < bor2, bor4<, bor5 Vanessa atalanta: bou Perizoma alchemillata: bor4< Eilema sororcula: agol <, borl, borl <, Coenonympha pamphilus: bor2, bor4 Eupithecia intricata: agol < bor4< Maniola jurtina: bor2, bor4, bou Eupithecia subfuscata: agol <, bor4< Spilosoma lutea: agol <, borl, bor4< DREPANIDAE Rhinoprora rectangulata: agol < Spilosoma lubricipeda: agol <, borl, Tetheella fluctuosa: bor4< NOTODONTIDAE bor4< Drepana curvatula: bor4< Furcula bicuspis: bor4 < Drepana falcataria: bor4< Notodonta dromedarius: agol < GEOMETRIDAE Drymonia dodonaea: ago 1 <, bor4 < MICROLEPIDOPTERA - kleine vlinders Lomaspilis marginata-, agol < Pheosia gnoma: bor4 < J. H. Küchlein, C. M. Kuchlein-Nijsten, J.W. Ligdia adustata: agol < Pterostoma palpina: ago 1 < Sinnema-Bloemen, F. de Wilde & J. B. Wol- Macaria notata. borl Peridea anceps: borl < schrijn; met een bijdrage van W.N. Ellis. Macaria alternata: bor4< Stauropus fagi: agol <, bor4< Macaria liturata: bor4< NOCTUIDAE De gegevens hebben betrekking op Cepphis advenaria: bor4< Moma alpium: borl, bor4< Opisthograptis luteolata: agol <, bor4< Herminia grisealis: agol <, borl adulten, tenzij anders wordt vermeld. Odontopera bidentata. bor4< Zanclognatha tarsipennalis: bor4< De getallen achter de vindplaatscodes Biston betularia. ago 1 < Euclidia glyphica: bor4 geven de waargenomen aantallen weer.

106 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 De volgorde van de soorten en de no¬ Phyllonorycter sorbi: bor2 (6) (1), bor4< (1) menclatuur zijn volgens de naamlijst Phyllonorycter salictella: wol. Op Salix G Teleiodesparipunctella: borl < (1) alba. van Küchlein & De Vos (1999). Behalve G Pseudotelphusa scalella: borl < (10), Phyllonorycter esperella: borl (1 mijn op agol < (2), bor4< (1) door de auteurs is materiaal voor deze Carpinus betulus) TORTRICIDAE bijdrage verzameld door mevrouw N. Phyllonorycter rajella: wol. Op Ainus glu¬ Cochylis dubitana: ago 1 < ( 1 ) Wolschrijn-Groeneveld en de heren R. tinös a Spatalistis bifasciana: bor4 (1) Vis en C.J. Zwakhals. Gegevens uit de Phyllonorycter stettinensis-, wol. Op Ai¬ Tortrix viridana: borl (1), borl < (1), provincie Drenthe zijn niet in dit over¬ nus glutinosa agol < (1), bor3 (1), bor4 (1), bor2 (3) zicht opgenomen. Phyllonorycter froelichiella: wol. Op Ai¬ Capua vulgana-, bor2 ( 1 ) nus glutinosa Archips xylosteana: bor2 ( 1 ) MICROPTERIGIDAE Phyllonorycter kleemannella: agol< (1), Pandemis cerasana: agol < (2) Micropterix aruncella: borl (41), bor2 bor3 (2) Clepsis spectrana-, ago 1 < ( 1 ) (10), bor4 (50) YPONOMEUTIDAE Bactra lancealana: borl < (1), bor4 (1) ERIOCRANIIDAE Yponomeuta evonymella-, agol < (100) Hedya nubiferana: borl < (1), bor4 (1) Eriocrania subpurpurella: bor3, bor5. Op Yponomeuta padella-, bou ( 100) Orthotaenia undulana-, bor2 (1) Quercus robur. G Ocnorostoma piniariella: bor2 (1) Pseudohermenias abietana-, agol < (1) G Eriocrania sparrmannella: bor2 (op Be¬ Argyresthia brockeella: bor2 ( 1 ) Awgyroploce lacunana: borl < (3), agol < tula pubescens), wol (3 mijnen op B. Argyresthia retinella: borl (3), agol< (1), (1), met% (1), bor2 (1) pendula) bor3 (2), bor4 (3), bor4< (1), bor2 (5) Olethreutes arcuella: bor5 (1), bor2 (1) Eriocrania semipurpurella: bor2. Op Be¬ G Argyresthia fundella: bor4 (3) G Lobesia reliquana: bor4 (1) tula pubescens. Argyresthia conjugella-, borl < (4), agol < G Ancylis mitterbacheriana-, bor2 (1) OPOSTEG1DAE (2), bor3 (9), bor4 (5), bor2 (13) Epiblema uddmanniana: borl< (1) Opostega salaciella: bor4 (2) PLUTELLIDAE Epiblema rosaecolana: borl (1), borl < G Pseudopostega crepusculella: bor3 ( 1 ) Plutella xylostella: bor4 (1) (4) NEPTICULIDAE GLYPHIPTERIGIDAE Eucosma cana-, agol < (1) Stigmella lapponica: bor2 (1 mijn op Be¬ Glyphipterix thrasonella-, bor3 (94) G Pammene albuginana: ago 1 < ( 1 ) tula pendula), bor3 (19 mijnen op Glyphipterix simpliciella: bor4 (2) Dichrorampha plumbana: bor4 (1) Betula pendula) OECOPHOR1DAE CHOREUTIDAE Stigmella confusella: bor2 (1 mijn op Be¬ Agonopterix heracliana: bor2 (2) Anthophila fabriciana: bor3 (2), bor4 (5), tula) Agonopterix arenella: agol< (1) bor2 (10) Stigmella floslactella: borl (1 mijn op Hofmannophila pseudospretella: borl < Prochoreutis myllerana: bor4 (1) Corylus avellana) (1) PYRALIDAE Stigmella plagicolella: borl (1 mijn op ELACHISTIDAE Aphomia sociella: agol < (1) Prunus spinosa) G Perittia obscurepunctella: bor2 (6 mij¬ Dioryctria simpliciana: bor4< (1) Stigmella lemniscella: bor2 (1 mijn op nen op Lonicera), bor5 Scoparia ambigualis: borl < (15), agol < Ulmus) Elachista maculicerusella-, agol < (1), (4), met% (1), bor4 (5), bor4< (2), bor2 Stigmella ruficapitella: borl (4 mijnen op bor3 (2) (13) Quercus robur) G Elachista serricornis. bor3 (1) (zie com¬ Dipleurina lacustrata: bou (1) Stigmella samiatella. borl (2 mijnen op mentaar) Chrysoteuchia culmella: bor4 (21), Quercus robur) COLEOPHORIDAE bor4< (5), bor2 (10) Stigmella roborella-, borl (1 mijn op Coleophora gryphipennella: borl (1 mijn Crambus pascuella: bor4 (40) Quercus robur) op Rosa) Crambus pratella: bor4 (10), bor4< (1), Ectoedemia albifasciella-, borl (4 mijnen Coleophora flavipennella-, borl (1 zak op bor2 (37) op Quercus robur) Quercus robur) Crambus lathoniellus: bou (50), bor4 ADELIDAE Coleophora limosipennella: bor 1 (1 zak (10), bor4< (1) Nemophora degeerella-, borl (6), agol < op Ulmus) Donacaula mucronella: bor4< (1) (1) , bor5 (1), bor3 (5), bor4 (10), bor2 Coleophora serratella: bor2 (1 zak) Elophila nymphaeata: borl < (1), agol < (13) Coleophora spinella-, bor2 ( 1 zak) (1) , bor3 (25), bor4 (2), bor4< (1) G Adela croesella: bor4 (1) Coleophora lusciniaepennella: bor3. Op Cataclysta lemnata. bor4< (2) PRODOXIDAE Salix aurita. Evergestis pallidata-, ago 1 < ( 1 ) G Lampronia luzella: met% (1) G Coleophora juncicolella-, bor2 (1) Ostrinia nubilalis: agol < (1) TISCHERIIDAE G Coleophora mayrella: bor4 (1), bor4< Eurrhypara hortulata: borl < (2), agol < Tischeria ekebladella: bor3 (4), bor4 (4), (1) (2) ' bor2 (6) Coleophora albidella: bor3. Op Salix au¬ Tijdens de zomerbijeenkomst van 2001 GRACILLARIIDAE rita. zijn goede resultaten behaald met de Caloptilia alchimiella-, borl (5), bor4< (1) Coleophora betulella: bor2 (2 zakken op Acrocercops brongniardella-, bor2. Op Betula) micro's. Het weer was weliswaar wis¬ Quercus robur G Coleophora pyrrhulipennella: bor2 (1) selvallig maar heeft onze verzamel¬ Parornix scoticella: borl (1 mijn op Sor- Coleophora laricella: borl < (5), bor3 (1) activiteiten overdag noch 's nachts bus aucuparia) Coleophora glaucinella: borl< (1), bor3 nauwelijks gehinderd. In totaal zijn 105 Parornix betulae: borl< (1), bor3 (1 mijn (1), bor4 (1) soorten kleine vlinders waargenomen op Betula pendula) Coleophora alticolella: borl (32) en dat is een aantal dat op de zomer- GELECHIIDAE Parornix devoniella-, borl (2 mijnen op bijeenkomsten sinds jaren niet meer is Monochroa tenebrella: borl< (3), bouR Corylus avellana) bereikt. (1) Phyllonorycter harrisella: bor2 (1), bor4 Uit de provincie Groningen was tot G Monochroa lucidella: bor3 ( 1 ) (2) twintig jaar geleden op het gebied van Phyllonorycter quercifoliella: bor5. Op Bryotropha terrella: RSA (5) de micro's faunistisch vrijwel niets be- Quercus robur G Teleiodes luculella: borl < (1), agol <

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 107 ago4, ago6, met% kend. Rond I860 werd door De Gavere soorten: Lampronia luzella, die niet be¬ Cheilosia bergenstammi-, ago6 kend was uit Groningen, Drenthe en op de grotere micro's gelet, maar daar¬ Cheilosia illustrata-, ago2 een groot deel van Friesland, Argy¬ na is het misgegaan. Er waren geen Cheilosia variabilis: ago2, ago6 Groningers meer die zich met de kleine resthia fundella, die binnen een tiental Chrysotoxum cautum-, ago3, ago6 vlinders bezig hielden en verzamelaars jaren achtereenvolgens in Gelderland, Criorhina berberina var. oxycanthae-, van buiten de provincie Groningen me¬ Overijssel, Drenthe en dus nu in de ago6 den dit stuk Nederland. provincie Groningen is gevonden, als¬ Epistrophe nitidicollis-, agol Sedert 1980 is daarin echter veran¬ mede Coleophora mayrella en Episyrphus balteatus-, agol, ago2, ago3, dering opgetreden: er is een Groningse Pammene albuginana, waarvan de ago4, ago6, met% vlinderwerkgroep in het leven geroepen dichtstbijzijnde vindplaatsen in Twente Eristalinus sepulchralis: ago2, ago3, en ook door verzamelaars van buiten en Oost-Friesland liggen. In deze ge¬ ago4, ago6 Eristalis anthophorina-, ago6 de provincie werd Groningen op mi¬ vallen is kolonisatie waarschijnlijk. Bij Eristalis arbustorum-, ago2, ago3, ago4, cro's doorzocht. We mogen dan ook twee soorten, die het vermelden alles¬ ago6 wel zeggen dat de provincie Groningen zins waard zijn, zijn we wat voorzich¬ Eristalis horticola-, ago2, ago4, ago6 tiger. Dat is in de eerste plaats wat de micro's betreft nu redelijk goed Eristalis intricaria: agol, ago4, ago6 bekend is. Daartoe hebben twee evene¬ Ocnerostoma piniariella, die nu voor Eristalis nemorum-, ago2, ago3, ago4, menten van onze vereniging zeker het eerst benoorden de lijn Den Hel- ago6 mede bijgedragen, namelijk een meer¬ der-Almelo is gevonden; we moeten Eristalis pertinax-, agol, ago2, ago3, daagse excursie van de sectie Snellen maar eens afwachten hoe zich dit ver¬ ago4, ago6 in 1996 naar de omgeving van Sellin- der ontwikkelt. De andere soort is Eristalis pratorum-, agol, ago2 gen, die een lijst van maar liefst 159 Elachista serricornis, die voorheen uit Eristalis tenax: ago4, ago6 soorten opleverde (Küchlein 1998), en Nederland alleen bekend was van Vlo- Eumerus strigatus-, ago4 de zomerbijeenkomst van 1998 te Pie- drop-Station in de provincie Limburg. Eupeodes corollae-, ago2, ago3, ago6 Helophilus pendulus-, agol, ago2, ago3, terburen (Noordwest-Groningen), waar De determinatie van deze soort is vrij¬ ago4, ago6, met% we niet verder dan 38 soorten micro's wel zeker maar dient nog te worden Helophilus trivittatus: agol, ago2, ago4, kwamen (Küchlein 1999). bevestigd door een genitaalpreparaat. ago6 De gevonden soorten zijn afkomstig Leucozona lucorum-, ago2, ago6 DIPTERA - vliegen en muggen uit de bossen en in mindere mate van Melangyna umbellatarum-, ago4 L. Blommers, W.N. Ellis, J. Huijbregts; de heide en natte veenterreinen. Daar¬ Melanogaster hirtella-, agol, ago2, ago6 met bijdrage van J.A.H. Smits. bij is een relatief groot aantal soorten Melanostoma mellinum-, ago2, ago6, dat niet eerder in de provincie Gronin¬ met% TIPULIDAE (langpootmuggen) gen was gevonden, namelijk achttien. Melanostoma scalare-, ago4 Nephrotoma crocata-, ago 1 Deze nieuwe soorten zijn: Eriocrania Meliscaeva cinctella-, ago 1 CECIDOMYIIDAE (galmuggen) sparrmannella, Opostega crepusculella, Merodon equestris var. flavescens-, agol Dasineura urticae: wol. Op Urtica dioica Merodon equestris var. narcissi: agol Lampronia luzella, Adela croesella, Oc- Macrodiplosis dryobia-, bor3, bor5. Op Merodon equestris var. nobilus-, agol, nerostoma piniariella, Argyresthia Quercus robur ago6 funddla, Perittia obscurepunctella, Ela- Massalongia rubra-, bor2. Op Betula pu- Merodon equestris var. validus-, ago2, chista serricornis (onder voorbehoud), bescens ago4 Coleophora juncicolella, Coleophora STRATIOMYIDAE (wapenvliegen) Myathropa florea-, agol, ago2, ago3, mayrella, Coleophora pyrrhulipennella, Chloromyia formosa-, ago2, ago6 ago4, ago6 Microchrysa polita-, met% Teleiodes paripunctella, Pseudotelphu- Parasyrphus vittiger. ago4 Odontomyia ornata-, ago4, ago6 sa scalella, Teleiodes luculella, Parhelophilus versicolor-. ago4, ago6 ASILIDAE (roofvliegen) Monochroa lucidella, Lobesia reliqua- Pipiza noctiluca-, met% Dioctria atricapilla-, ago2, ago6 na, Ancylis mitterbacheriana en Platycheirus albimanus-, ago2 Dioctria hyalipennis: ago2, ago3, bor2, Pammene albuginana. Platycheirus fulviventris-, ago2 met Hoe is dit grote aantal aanwinsten Platycheirus scutatus-, agol Dioctria oelandica-, ago2, ago6, bor2 Rhingia campestris-, ago2 voor de Groningse lijst te rijmen met de Dysmachus trigonus: bor2 Scaeva pyrastri-, ago4 mededeling van zoeven dat de provin¬ Laphria flava-, bor2 Scaeva selenitica-, ago3 cie Groningen kan worden aangemerkt Neoitamus cyanurus: ago3, bor2 Sericomyia silentis-, ago2, ago6 als redelijk goed bekend wat de micro's Cerdistus geniculatus-, ago2 Sphaerophoria scripta-, ago2, ago6 betreft? Voor een deel zullen deze PHORIDAE Syritta pipiens: agol, ago2, ago3, ago4, soorten inderdaad standvlinders zijn PHORIDAE spp.: ago4 (op dode vos) ago6 waarop we in de provincie Groningen CONOPIDAE Syrphus ribesii: ago2, ago4, ago6 Sicus ferrugineus-, ago3 niet eerder de hand hebben weten te Syrphus vitripennis-, ago4, ago6 TEPHRITIDAE leggen. Van een groot gedeelte van de¬ Temnostoma vespiforme-, ago6 Urophora cuspidata-, bor5. Op Centaurea ze soorten schuift door onze vondsten jacea. Tropidia scita-, agol, ago2, ago3, ago6 de areaalgrens een stukje naar het Volucella bombylans var. typicus-, ago6, SYRPHIDAE (zweefvliegen) noorden of noordoosten op (en dit op¬ met% Anasimyia contracta-, ago6 schuiven zou best een realiteit kunnen Volucella bombylans var. plumata-, ago2, Anasimyia interpuncta-, agol, ago2 ago6, met% zijn). Tenslotte zijn er soorten die blij¬ Anasimyia lineata-, ago4 Volucella pellucens: agol, ago2, ago6, kens onze vondsten een flinke sprong Brachypalpoides lentus: ago6 met% voorwaarts hebben gemaakt. Wij noe¬ Brachypalpus laphriformis-, ago4 Xylota segnis-, agol, ago2, ago6, met% men van deze laatste categorie vier Cheilosia albitarsis-, agol, ago2, ago3,

108 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 DRYOMYZIDAE Pollenia rudis: bor3mo, bor3vo, met% land vrij zeldzame soorten zweefvlie¬ Dryomyza analis: bor3 SARCOPHAGIDAE (dambordvliegen) gen bij Ter Apel waren Eristalis antho- AGROMYZIDAE (mineervliegen) Metopia sp.: met% phorinus en Leucozona lucorum s.str.. Agromyza alnibetulae: bor3. Op Betula Brachicoma devia: met% pubescens Helicophagella melanura: ago4mo, Eristalis anthophorinus komt in Neder¬ Agromyza alnivora: wol. Op Ain us gluti- ago4vo land alleen boven de lijn Landsmeer- nosa Helicophagella agnata: met% Zwollevoor (NJN 1998). Bovendien Agromyza nana: bor3. Op Trifolium pra- Parasarcophaga caerulescens: bor3vo wordt naar verluid de soort hier steeds tense & T. repens Ravinia pernix: ago4mo, ago4vo sporadischer aangetroffen. Leucozona Liriomyza artemisicola: wol. Op Artemi¬ Sarcophaga carnaria: ago4vo, met% lucorum s.str. is in de drie noordelijke sia vulgaris. Sarcophaga lehmanni: ago4vo provincies slechts bekend van Olterterp Liriomyza congesta: bor2. Op Trifolium Sarcophaga subvicina: met% en Schiermonnikoog (pers. comm. pra tense. Sarcophaga schulzi: bor3vo John Smit - Databank Nederlandse Paraphytomyza hendeliana: agol, bor2, TACHIN1DAE (sluipvliegen) Zweefvliegen; zie ook Van Steenis & bor3, bor5. Op Lonicera periclymenum Bessa selecta: met% Zeegers 1999). Ook vermeldenswaard Phytomyza chaerophylli: bor3, wol. Op Anthriscus sylvestris is de vangst van de sterk op een Phytomyza ilicis: agol. Op Ilex aquifoli¬ Wat betreft de zweefvliegen vormt de Stratiomys spp. gelijkende wapenvlieg um. omgeving van Ter Apel een zogenaam¬ Odontomyia ornata, omdat dit in Phytomyza lonicerae: agol, bor5. Op Lo¬ de witte vlek in het verspreidingson- Nederland buiten het normale versprei¬ nicera periclymenum derzoek van de Nederlanse zweefvlie¬ dingsgebied ligt (Brugge 1987). Phytomyza milii: bor3. Op Holcus mollis. gen (Reemer & Smit 2001). Voorheen Calyptrate vliegen zijn maar zeer Phytomyza nigra: bor3. Op Holcus waren slechts twee soorten zweefvlie¬ beperkt verzameld. Het betreft enkele mollis. gen bekend van Ter Apel (gegevens uit handvangsten op stinkzwammen en Phytomyza periclymeni: bor5. Op Loni¬ Databank Nederlandse Zweefvliegen); een dode vos en bijvangsten uit malai¬ cera periclymenum daar zijn nu 51 soorten aan toege¬ se- en potvallen. Dit heeft echter toch Phytomyza plantaginis: wol. Op Plantago voegd. De weersomstandigheden geleid tot een substantiële lijst van lanceolata. Een zeldzame soort! waren niet optimaal voor zweefvliegen, mest- en aasvliegen. Speciale vermel¬ Phytomyza ranunculi: bor2, bor3. Op Ra¬ nunculus repens maar tussen de regen- en onweersbui¬ ding verdient de paddenbromvlieg HELEOMYZIDAE en door waren enkele zeer goede vang- (Lucilia bufonivora). Eieren van deze HELEOMYZIDAE sp.: ago4 (dode vos) omstandigheden. Helaas is rond het soort worden afgezet in de neusholte SCATHOPHAGIDAE (mestvliegen) tijdstip van de zomervergadering de van levende padden, waar de maden Chylizosoma medium: bor3. Op Poly- voorjaarspiek van zweefvliegen net zich vervolgens met fatale gevolgen gonatum multiflorum. voorbij waardoor een aantal kenmer¬ voor de gastheer ontwikkelen. Hoewel Scathophaga furcata: ago4mo, kende voorjaarssoorten zijn gemist. aantasting van amfibieën niet onge¬ bor3mo Zweefvliegen zijn frequente en oppor¬ woon is lijkt de volwassen vlieg Scathophaga lutaria: ago4mo, met% tunistische bloembezoekers en rond opvallend zeldzaam. Scathophaga stercoraria: ago4mo, Ter Apel zijn de meeste individuen ge¬ Zeer interessant is het grote aantal bor3mo vangen op zevenblad en kruipende Hydrotaea- en Fannia-soorten op de ANTHOMYIIDAE boterbloem. dode vos. Deze werden door Joop Prijs Pegomya nigritarsis: agol, bor3, bor5, wol. Op Rumex acetosa & R. obtusifoli- Opmerkelijk was de aanwezigheid op naam gebracht maar omdat nog us van een aantal niet-algemene soorten niet alle soorten formeel uit Nederland FANNIIDAE zweefvliegen waarvan de larven in hout vermeld zijn, zijn ze hier niet volledig Fannia manicata: ago4 (dode vos) leven, te weten Brachypalpoidus opgenomen. Fannia similis: ago4 (dode vos) lentus, Brachypalpus laphriformis, Cri- Bijzonder was ook de vondst van de MUSCIDAE (echte vliegen) orrhina berberina var. oxycanthae en agromyzide Phytomyza plantaginis. Hydrotaea aenescens: ago4 (dode vos) Temnostoma vespiforme. De fraaie Hydrotaea armipes: ago4 (dode vos) fopwesp Temnostoma vespiforme Hydrotaea dentipes: ago4 (dode vos) neemt in Nederland in het laatste de¬ HYMENOPTERA SYMPHYTA - bladwespen Polietes domitor. met% cennium in aantal en verspreiding toe L. Blommers, W.N. Ellis & L.J. van der Ent Polietes lardaria: ago4mo, bor3, met% en lijkt te profiteren van het landelijke Polietes meridionalis: ago4mo TENTHREDINIDAE natuurbeleid om dode bomen te laten Muscina levida: bor3vo, ago4vo Dolerus aeneus: met% liggen (NJN, 1998). Ter Apel is thans de Muscina prolapsa: bor3vo Tenthredopsis litterata: bor2 meest noordelijke vindplaats van deze Phaonia sp.: bor3 Tenthredo atra: lie CALLIPHORIDAE (vleesvliegen) soort in Nederland (pers comm. John Tenthredo colon: lie Bellardia sp.: met% Smit - Databank Nederlandse Zweef¬ Tenthredo maculata: ago2 Calliphora vicina: bor3vb vliegen). Een andere soort met een Macrophya annula ta: bor2 Calliphora vomitoria: bor3, bor3vo, landelijk positieve trend die bij Ter Apel Macrophya punctumalbum: met% bor3vb is gevangen is Cheilosia illustrata. Min¬ Athalia cordata: met% Cynomya mortuorum: ago4vo, met% der dan tien jaar geleden kwam deze Ametastegia equiseti: met% Lucilia ampullacea: bor3, bor3vb, met% soort vrijwel alleen in Zuid-limburg Eutomostethus ephippium: met% Lucilia bufonivora: bor3, bor3vo voor maar nu lijkt hij vrijwel geheel Fenusella nana: bor2. Op Betula pube¬ Lucilia caesar, agol, ago4vo, bor3, scens. Nederland te hebben veroverd (NJN bor3vo Profenusa pygmaea: bor2. Op Quercus 1998, Renema 2001). Lucilia illustris: ago4vo, bor3vo robur Lucilia sericata: ago4mo, ago4vo Andere opmerkelijke en in Neder¬

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 109 * Tachysphexpompiliformis: bor (lv) Profenusa thomsoni: bor3, bor5. Op Be¬ waarvan twee dateren van voor 1970. Trypoxylon attenuatum: bor (lv) tula pubescens Huidig weekend leverde negentien Scolioneura betuleti: bor2. Op Betula pu¬ Argogorytes mystaceus: ago2 soorten op. Leptothorax nylanderi was bescens * Mellinus arvensis: bor (3v, lm) benoorden de lijn Zwolle-Ommen Pontania bridgmanni: bor2, wol. Op Salix Diodontus minutus: bor2 slechts een maal eerder waargenomen aurita & S. cinerea * Mimesa equestris: bor (>10v) Pontania pedunculi: wol. Op Salix aurita in de buurt van de stad Groningen. Mimesa lutaria: bor2 Pontania proxima: wol. Op Salix alba Lasius brunneus was in de drie noord¬ Mimumesa beaumonti: met% SIR1CIDAE oostelijke provincies slechts een maal Passaloecus singularis: met% Urocerus gigas: bor2 in Drenthe waargenomen. Deze boom- Pemphredon lugubris: bor2 XIPHIDR1IDAE mier bleek opmerkelijk algemeen in de * Cerceris arenaria: bor (3v) Xiphydria camelus: bor2, met omgeving van Ter Apel. Myrmica lonae Cerceris quinquefasciata: bor (lv) Cerceris rybyensis: bor (lv) CEPH1DAE was tot nu toe onbekend in noordoost Philanthus triangulum: bor (> 10v) Cephus spinipes: met% Nederland. Oxybelus bipunctatus: bor2 HYMENOPTERA PARASITICA - sluipwes¬ Oxybelus uniglumis: bor2, met% HYMENOPTERA ACULEATA p.p. - angel- pen Ammophila pubescens: bor2 dragers: bijen en wespen W.N. Ellis Ammophila sabulosa: bor (4v, 2m) L. Beukeboom, L. van der Ent, W.R.B. APIDAE (bijen) Heitmans, H. Nieuwenhuijsen, J. Smit, CYNIPIDAE Andrena haemorrhoa: ago2 J.A.H. Smits & C. Zwakhals. Liposthenes latreillei: wol. Op Glechoma Andrena minutula: met hederacea. Panurgus banksianus: bor2, lie * = niet tijdens de excursie maar of later Nomada striata: lie in 2001 of een of twee jaar eerder gevan¬ HYMENOPTERA ACULEATA p.p. - angel- Nomada succincta: bor2 gen dragers: mieren Bombus lapidarius: lie, met P. Boer, M. van den Munckhof-Heunen, Bombus pascuorum: bor2, lie CHRYSIDIDAE (goudwespen) J.A.H. Smits & B. Vierbergen; met bijdra¬ Bombus campestris: lie Cleptes semiauratus: bor gen van J. Krikken en J. Huijbregts. Bombus sylvestris: bor2, lie, met * Hedychrum nobile: bor (lv) Halictus confusus: bor2 Trichrysis cyanea: bor ( 1 m) FORMICIDAE (mieren) Halictus tumulorum: lie Chrysis angustula-, lie (2v) Myrmica rubra: agol, ago2, ago5, bor2, Lasioglossum calceatum: bor2, met Chrysis ignita: bor2, met% twi, twi Lasioglossum leucozonium: bor2, lie SAPYGIDAE (knotswespen) Myrmica ruginodis: agol, ago2, ago5, Lasioglossum prasinum: bor2 Sapyga clavicornis: bor ( 1 v) bor2, lie, twi Sphecodes ephippius: bor2 Sapyga quinquepunctata-, agol (lv) Myrmica sabuleti: agol, ago2, ago5, Sphecodes gibbus: lie TIPH1IDAE (keverdoders) bor2, twi Sphecodes monilicornis: bor2, lie Methocha ichneumonides: bor2 Myrmica scabrinodis: ago2, ago5, bor, Chelostoma rapunculi: lie POMPILIDAE (spinnendoders) twi Osmia rufa: seb, met Caliadurgus fasciatellus: bor2 Myrmica lonae: ago5 Dasypoda hirtipes: bor2 Dipogon subintermedius: bor (lm) Leptothorax acervorum: bor2 Priocnemis parvula: bor2 Leptothorax muscorum: bor2 Agenioideus apicalis: bor (lv) Leptothorax nylanderi: ago2 De gebieden Ter Borg en Liefstinghs- Agenioideus cinctellus: bor (lv, lm) Tetramorium caespitum: bor2, bor3, twi broek zijn voor aculeaten goede Anoplius infuscatus: bor2 Lasius brunneus: agol, lie, twi terreinen. Men dient er (voor deze die¬ Anoplius viaticus: lie (2v) Lasius niger: agol, ago2, ago5, bor2, ren althans) wel voor te zorgen dat de Arachnospila spissa: bor2 bor3, lab schaarsbegroeide en kale zanderige Episyron ruftpes: bor (2m) Lasius platythorax: agol, ago2, bor2, Evagetes crassicornis: bor2 landschapselementjes behouden blij¬ twi, twi Pompilus cinereus: bor2 ven. De lage gele composieten die Lasius psammophilus: bor2 VESP1DAE (plooivleugelwespen) langs de zandpaden groeiden werden Lasius flavus: agol, ago2, bor2, bor3 Allodynerus delphinalis: ago2 druk bezocht door verschillende soor¬ Lasius fuliginosus: agol, ago6, bor2, Eumenes pedunculatus: bor2 ten bijen. bor3, twi, twi Dolichovespula media: ago2 Formica fusca: agol, ago2, ago5, bor2, In Lieftinghsbroek is er op het wei¬ Vespa crabro (hoornaar): ago2 bor3, twi landje tussen het echte bos en het Vespula germanica (Duitse wesp): bor3 Formica rufa: ago2, bor2 fietspad, dat pas aan het gebied is toe¬ (3v) Formica pratensis: bor2 gevoegd, een leuke soort wespbij Vespula rufa: ago2 Formica sanguinea: ago2, bor2 gevonden: Nomada striata. Deze was in Vespula vulgaris (gewone wesp): agol Oost-Groningen één keer eerder - tus¬ (lv) Commentaar SPHECIDAE (graafwespen) sen 1950 en 1980 - waargenomen. Van Vóór dit N EV-weekend was van de mie¬ Crabro cribrarius: bor2 belang voor graafbijen en -wespen zijn renfauna van de provincie Groningen Crabro peltarius: bor2 in dit weitje de zanderige 'kopjes'. In¬ erg weinig bekend. Slechts op de wad¬ Crabro scutellatus: bor2 dien dit weitje echter dichtgroeit zullen deneilanden Rottumerplaat en Rottu- Crossocerus megacephalus: met% deze aculeaten verdwijnen. Op diverse meroog (Boomsma et al. 1987) en het Crossocerus ovalis: met, met% locaties zijn hoornaars waargenomen. Lauwersmeergebied (Boer 2000) is ooit Crossocerus varus: bor2, met Een andere leuke waarneming is de naar mieren gekeken. Zuidelijk van de Crossocerus wesmaeli: bor2 vangst van enkele Allodynerus delphi¬ Lindenius albilabris: met% lijn Groningen - Winschoten waren tot nalis een soort die uit de drie noor¬ Rhopalum coarctatum: bor (2v) nu slechts acht soorten gevonden, delijke provincies alleen bekend is van

1 10 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 het Bargerveen. Ook is er één recente Carabus problematicus: ago4vo, bor3mb, 4 Pterostichus anthracinus: wol vangst (1980-2000) op Texel. De overi¬ met Pterostichus minor. ago2, bor3mo, lie, Carabus granulatus: bor3mo, bor3vo, lie ge waarnemingen komen uit Zuid- wol Carabus nemoralis: lie Limburg. Pterostichus strenuus: agol, ago2, lie 4 Leistus rufomarginatus: borl, bor3mb Pterostichus diligens: ago2, bor2 Leistus terminatus: ago2, borl, lie Calathus fuscipes: agol, ago4mo, Nebria livida: seb. Een vrij zeldzame pio- ago4vo, bor2 COLEOPTERA - kevers niersoort van de oevers van G Calathus ambiguus: ago4vo J.G.M. Cuppen, O. Vorst, T. Heijerman, zandwinplassen. Calathus melanocephalus: agol, ago2, M.B.P. Drost, J. Huijbregts, C. van de Sande, Nebria brevicollis: agol, ago2, ago5, lie, ago3, bor2, wol S. Tiemersma, A.P.J.A. Teunissen, J.K. Win¬ seb, wol Calathus cinctus: bor2, rij2 kelman, P. Boer, B. Aukema &J. Krikken Notiophilus palustris: agol, ago2, bor2 Agonum sexpunctatum: bor2 Notiophilus substriatus: rij2 G Agonum viridicupreum: bor3mo. Een De volgorde van de families en de 4 Notiophilus rufipes: ago2 zeldzame soort van de hogere zand¬ soorten is zo veel mogelijk gebaseerd Notiophilus biguttatus: agol, lie gronden en Zuid-Limburg met weinig op Brakman (1966), de naamgeving op 4 Elaphrus cupreus: ago2, lie, rij2 recente waarnemingen. de meest recente overzichten (Lucht 4 Elaphrus riparius: rij2, wol Agonum gracile: borl 1987, Hansen 1996, Köhler & Klausnit- 4 Loricera pilicornis: lie, rij2 Agonum fuliginosum: ago2, borl, lie zer 1998). Clivina fossor. rij 1, wol Agonum thoreyi: ago2, borl, wol Door Brakman (1966) worden 3830 Clivina collaris: lie Limodromus assimilis: lie, wol soorten kevers uit Nederland gemeld, Dyschirius thoracicus: rij2, seb, wol Oxypselaphus obscurus: ago2, bor2, lie waarvan slechts 182 soorten (<5%) uit Dyschirius politus: wol Anchomenus dorsalis: seb Gro- ningen. Tijdens de zomervergade¬ Dyschirius globosus: bor3mo, bor3vo Lebia chlorocephala: ago2 ring van de NEV in 1998 naar het Omophron limbatum: seb, wol Demetrias atricapillus: met Lauwersmeergebied konden daar 575 4 Broscus cephalotes: bor2 Demetrias imperialis: ago2, borl 'nieuwe' soorten kevers aan worden Bembidion lampros: bor2, lie, rij2, seb Paradromius linearis: lab, wol toegevoegd (Cuppen et al. 1999). Ook Bembidion properans: lab, rij2, wol Dromius quadrimaculatus: ago2, bor2 tijdens de excursie van de sectie Everts Bembidion varium: seb Calodromius spilotus: bor2 naar Noordlaren in 2000 werden nog Bembidion tetracolum: lie, rijl, rij2, wol Philorhizus melanocephalus: bor2 zeer veel 'nieuwe' soorten voor Gronin¬ Bembidion assimile: ago2 4 Syntomus truncatellus: ago2, ago5, lab, gen verzameld (Vorst et al. 2002). De 4 Bembidion doris: ago2, lie rij 2 onderstaande lijst vermeldt 881 taxa (± Bembidion articulatum: rij2 Odacantha melanura: ago2 23% van de Nederlandse soorten), Trechus obtusus: (ago2), ago3, ago5, lie, HYGROBIIDAE waarbij uitsluitend soorten die in de wol 6 Hygrobia hermanni: ago2. De derde drie bovengenoemde publicaties niet Oodes helopioides: ago2, borl waarneming uit de provincie Groningen gemeld worden voor Gronin- gen als Pseudoophonus rufipes: bor3vb, lab, lie betreft een derde stadium larf in een 'nieuw' voor deze provincie beschouwd 4 Harpalus latus: ago2, bor2 (voormalig) vloeiveld. Vanuit het zuid¬ worden. Deze soorten worden in de 4 Harpalus laevipes: bor3mb westen heeft Hygrobia de afgelopen lijst voorafgegaan door een G of door 4 Harpalus rubripes: rij2 eeuw geheel Nederland gekoloniseerd een cijfer. Deze cijfers verwijzen naar Stenolophus teutonus: ago2, wol (Cuppen, 2000). overige publicaties waarin de soorten 4 Stenolophus mixtus: ago2, borl HALIPLIDAE (watertreders) uit Groningen werden gemeld, of naar 4Acupalpus flavicollis: ago2, borl, rijl, Peltodytes caesus: ago3, rij2, wol persoonlijke waarnemingen: 1 : Vorst wol Haliplus ruficollis: ago2, (ago3), rij2, wol 1995; 2: Cuppen 1993; 3: Schilthuizen Acupalpus parvulus: ago2, borl, lie Haliplus fluviatilis: ago3, wol & Vallenduuk 1998; 4: Turin 2001; 5: 4 Acupalpus exiguus: bor3mo Haliplus immaculatus: ago3, (rij2) Huijbregts 1982; 6: Cuppen 2000; 7: Bradycellus harpalinus: ago2 Haliplus flavicollis: ago3, rij2, wol Sterrenburg 1997; 8: Sterrenburg 1997; Trichocellus placidus: ago2, lie NOTERIDAE 9: Vorst 1997; 10: Cuppen & de Oude 4 Anisodactylus binotatus: ago2, bor3vo, Noterus crassicornis: ago2, ago3, borl, 1996; 99: persoonlijke waarnemingen J. lie, rij2 rij2, seb, wol Cuppen, T. Heijerman of O. Vorst. De Amara sp.: ago2 Noterus clavicornis: ago3, rij2, wol met een G gemerkte soorten zijn, voor Amara plebeja: ago3, bor3vo, lie, wol DYTISCIDAE (waterroofkevers) zover bekend, nog niet eerder in de G Amara kulti: ago4vo, rij2, wol. Een Laccophilus minutus: ago2, ago3, rij2, provincie Groningen verzameld; de met zeldzame soort van de hogere zand¬ wol '99' gemerkte soorten zijn, voor zover gronden met weinig recente Hyphydrus ovatus: ago3, borl, rij2 bekend, wel na 1966 in Groningen ver¬ waarnemingen. Hydroglyphus pusillus: rij2 zameld maar (nog) niet gepubliceerd. Amara communis: ago5 Hygrotus impressopunctatus: ago2, met, Het totaal aantal niet gepubliceerde en Amara aenea: ago4mo, ago4vo, rij2 seb, wol nieuwe soorten voor de provincie Gro¬ Amara spreta: rij2 Hygrotus versicolor: rij2 ningen bedraagt bijna 350. Uit het 4Amara familiaris: borl, bor2, met, wol Hygrotus inaequalis: ago2, ago3, borl, onderstaande overzicht blijkt dat voor 4 Amara fulva: lie rij 2, wol sommige populaire groepen als loop¬ G Poecilus cupreus: bor3mo Hygrotus decoratus: ago2, borl, rij2, kevers en waterkevers nog nauwelijks Poecilus versicolor: ago2, lie, seb seb, wol nieuwe soorten voor de provincie wer¬ Pterostichus vernalis: bor3mo, bor3vo Hydroporus scalesianus: borl den waargenomen. Voor de meeste Pterostichus oblongopunctatus: ago4mb, Hydroporus angustatus: ago2, lie, met, andere groepen is de aanvulling op de ago4vb, bor3mb, bor3vb rij2, wol soortenlijst echter aanzienlijk. Pterostichus niger. agol, ago2, bor3mb Hydroporus neglectus: borl, lie, seb Pterostichus melanarius: agol, lab, wol Hydroporus umbrosus: ago2, borl, met, CARAB1DAE (loopkevers) Pterostichus rhaeticus: lie seb, wol 4 Cicindela campestris: bor2 4 Pterostichus nigrita: wol Hydroporus tristis: borl, met, rij2, wol

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 1 1 1 worden (Van Berge Henegouwen, 1989; Vorst et al., 1999). Sphaeridium lunatum: bor3, met Cercyon ustulatus: ago2, wol G Cercyon obsoletus: bor3, met 5 Cercyon impressus: bor3, met Cercyon melanocephalus: bor3 Cercyon lateralis: agol, ago4, ago4mb, bor3, bor3mb, bor3vb, bor3vo 5Cercyon terminatus: agol Cercyon pygmaeus: bor3 Cercyon unipunctatus: met 5 Cercyon nigriceps: ago 1 Cercyon tristis: ago2 Cercyon convexiusculus: ago2, borl, lie, wol Cercyon analis: agol, ago2, ago3, lie Megasternum concinnum: agol, ago2, Figuur 3. De meanderende loop van de Ruiten-Aa nabij Wollinghuizen. De zeldzame oeverbewo- borl, bor2, bor3mb, lie, met, rij2, wol nende kortschild Bledius femoralis werd hier van een zandig oevergedeelte gespoeld, tezamen met Cryptopleurum minutum: agol, ago3, lie andere ripicole soorten, waaronder Omophron limbatum, Dischirius thoracicus, D. politus, Ochthe- Hydrobius fuscipes: ago2, ago3, borl, bius bicolon en B. pallipes. lie, rij2 The meandering river Ruiten-Aa near Wollinghuizen, Groningen, on which' sandy banks the rare Anacaena globulus: ago2, ago3, lie, rij 1, beetle Bledius femoralis was found. Other wol ripicolous beetles collected here were Omophron limbatum, Dischirius thoracicus, D. politus, Ocht- Anacaena limbata: ago3, lie, wol Anacaena lutescens: ago2, ago3, borl, hebius bicolon and B. pallipes. lie, met, rij2, wol Laccobius minutus: ago3, rij2, wol Hydroporus gyllenhalii: lie, rij2 Colymbetes fuscus: ago2 Laccobius bipunctatus: ago3, wol Hydroporus palustris: ago3, lie, wol Hydaticus seminiger. ago2, bor3vo, lie, Helocharespunctatus: ago3, borl, rij2, Hydroporus incognitus: lie met, wol seb, wol Hydroporus striola: lie G Graphoderus zonatus: ago2. Eerste Enochrus ochropterus: bor3vo Hydroporus erythrocephalus: ago3, borl, waarneming uit Groningen, nota bene 99 Enochrus quadripunctatus: ago2 met, seb, wol in een voormalig vloeiveld. 99 Enochrus fuscipennis: met Hydroporus planus: ago2, ago3, borl, lie, wol Graphoderus cinereus: ago2, borl, wol Enochrus testaceus: borl, rij2, wol Hydroporus pubescens: ago2, ago3, met, Dytiscus spec.: ago2, ago3, borl, wol Enochrus affinis: ago2, rij2, seb wol GYRINIDAE (schrijvertjes) Enochrus coarctatus: ago2, borl, wol Hydroporus nigrita: met 99 Gyrinus substriatus: ago3 Cymbiodyta marginella: ago2, lie, met, 99Hydroporus melanarius: borl HYDRAENIDAE rij2, wol Hydroporus memnonius: lie 2 Hydraena testacea-, lie Chaetarthria seminulum: rijl, wol Graptodytes pictus: ago3, wol G Ochthebius bicolon: wol. Een bewoner Hydrochara caraboides: ago2, ago3, wol 99 Agabus chalconatus: (ago2), lie van de hogere oeverdelen van laag¬ SILPHIDAE (aaskevers) Agabus bipustulatus: ago3, borl, lie, rij2, land- en bergbeken, die door spoelen Nicrophorus humator ago4, ago4vb, wol verzameld kan worden ago4vo, bor3vb 99 Agabus striolatus: lie. Zeldzame soort HELOPHORIDAE Nicrophorus vespilloides: ago4, ago4mb, van moerassen, semipermanente en tij¬ Helophorus aequalis: agol, ago2, ago3, ago4vb, ago4vo, bor3mb, bor3mo, delijke sloten, meestal met veel Carex borl, lie, met, rij2, seb, wol bor3vb, bor3vo en op een venige bodem. Helophorus nubilus: rij2. Deze terrestri¬ Nicrophorus vespillo: agol, ago4, Agabus sturmii: borl, seb, wol sche Helophorus werd verzameld in ago4mb, ago4vb, ago4vo, bor3, 99 Agabus uliginosus: lie een droog, zandig en schraal grasland. bor3mb, bor3vb, bor3vo Agabus affinis: lie Helophorus brevipalpis: ago2, ago3, lie, Thanatophilus sinuatus: ago4vo 99Agabus unguicularis: ago2, bor3mo, met, rij2, wol 3 Oiceoptoma thoracica: ago2, ago4, bor3vo Helophorus obscurus: ago2, ago3, lie, ago4vb, bor3mb, bor3vb, bor3vo Agabus congener, bor 1 met G Xylodrepa quadrimaculata: ago4mb, Agabus undulatus: lie, rij2 Helophorus minutus: wol ago4vb, bor3mb, bor3vb. Het betreft G Agabus labiatus. borl, met, rij2 HYDROCHIDAE hier uitsluitend waarnemingen van (tal¬ Copelatus haemorrhoidalis: ago2, borl, Hydrochus carinatus: ago2, lie, rij2 rijke) larven in de potvallen in de lie, seb, wol G Hydrochus angustatus: rij2, wol bosgebieden. 09 llybius fenestratus: rij2, wol SPERCHEIDAE G Silpha tristis: ago 1, ago5, bor3vo, lie llybius aten agol, ago2, bor3mo, bor3vo, Spercheus emarginatus: ago2, borl, wol G Ablattaria laevigata: bor4 wol HYDROPHIL1DAE (spinnende watertor¬ ° Phosphuga atrata: ago2, bor2, bor3mb, llybius subaeneus. ago2, rij2 ren) bor3vb llybius quadriguttatus: ago3 Coelostoma orbiculare-, ago2, ago3, CHOLEV1DAE 99 llybius guttiger. bor 1 borl, rij2, wol Nargus velox. ago4vb llybius aenescens: borl, seb, wol Sphaeridium bipustulatum: ago4mo, Choleva oblonga: wol Nartus graph: ago3, lie, wol bor3, met Sciodrepoides watsoni: ago4, ago4mb, Rhantus suturalis: rij2, wol G Sphaeridium marginatum, agol. Het ago4vb, bor3mb, bor3vb, bor3vo 99 Rhantus exsoletus. ago2. ago3, rij2, wol Nederlandse materiaal van de kleine' Sciodrepoides fumatus: ago4, ago4vb, Sphaeridium's dient gereviseerd te bor3mb, bor3vb, bor3vo

1 12 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 G Catops subfuscus: ago4vb ago4mb, borl, bor2, lie, rij 1, rij2, seb 99 Stenus fornicatus: ago2 Catops coracinus: ago4mb, ago4vb, Scaphisoma boleti: ago2, lie G Stenus flavipes: borl bor3mb STAPHYLINIDAE (kortschildkevers) Stenus nitidiusculus: ago3, met, wol Catops kirbii: bor3vb G Micropeplus fulvus: lie Stenus bifoveolatus. borl, lie Catops mono: bor3mo, bor3vo Phloeocharis subtilissima: agol, ago2, G Stenus picipes: met 3 Catops fuliginosus: lie lie, seb G Stenus brevipennis: wol Catops picipes: agol, bor3vb, lie G Metopsia clypeata: rij2 Stenus impressus: agol, ago2, bor3, lie, G Fissocatops westi: ago4mb, ago4vb Megarthrus depressus: ago 1 met, seb, wol COLONIDAE Megerthrus denticollis: agol, bor3 Stenus palustris: lie G Colon angulare: ago2, ago4vo Pro t ei nu s brachypterus: agol Euaesthetus ruhcapillus: ago2, borl, lie LEIODIDAE Proteinus laevigatus: agol, ago2, lie, rij2, Paederus riparius: ago2, ago5, borl, met, Leiodes sp.: ago4vo wol wol G Anisotoma humeralis: ago2, lie Phyllodrepa ioptera: lie G Astenus pulchellus: ago2 G Anisotoma castanea: ago2 Omalium rivulare: ago4, seb Rugilus rufipes: agol, ago2, ago4, ago5 G Amphicyllis globus: ago4vb G Omalium oxyacanthae: agol Rugilus orbiculatus: agol, ago3, lie Agathidium laevigatum: ago2 G Omalium exiguum: agol G Rugilus erichsoni: ago 1, ago5 Agathidium varians: bor3mb, lie G Phloeonomus punctipennis: ago2 G Lithocharis ochracea: agol G Agathidium convexum: ago2 G Xylodromus depressus: lie 7Lithocharis nigriceps: agol G Agathidium confusum: ago2 G Xylodromus brunnipennis: lie G Lathrobium multipunctum: ago3 CLAMB1DAE G Anthobium unicolor. wol Lathrobium terminatum: ago2, borl G Calyptomerus dubius: ago2 Anthobium atrocephalum: wol G Lathrobium elongatum: ago2, lie G Clambuspunctulum: agol Lesteva sicula heeri: borl, wol 8 Lathrobium fulvipenne: ago2 G Clambuspubescens: agol Syntomium aeneum: lie Lathrobium brunnipes: ago2, lie, wol SCYDMAENIDAE Carpelimus bilineatus: agol G Lathrobium fovulum: lie Neuraphes elongatulus: ago2, bor3mb, Carpelimus rivularis: rij2 Lathrobium impressum: ago2, lie lie G Carpelimus impressus: lie Cryptobium fracticorne: borl G Neuraphes angulatus: ago2 Carpelimus corticinus: ago2 G Phacophallus parumpunctatus: agol G Neuraphes plicicollis: lie Carpelimus elongatulus: ago2, lie, wol 8 Leptacinus pusillus: agol G Scydmoraphes helvolus: lie Anotylus rugosus: ago5, bor3mo, bor3vo Leptacinus intermedius: agol, lie 9 Stenichnus scutellaris: agol, ago2, lie Anotylus sculpturatus: agol, ago4mo Gyrohypnus fracticornis: agol 9 Stenichnus collaris: ago4mb, bor3mb, Anotylus mutator: ago4mb, bor3mb Gyrohypnus angustatus: agol, ago2, lie lie Anotylus tetracarinatus: agol, ago4, G Xantholinus laevigatus: ago3 Euconnus hirticollis: ago2, bor3mo, lie ago4mo, bor3mb, rij2, wol Xantholinus linearis: ago5, wol G Euconnus fimetarius: ago2 Oxytelus laqueatus: agol, bor3mb, met Xantholinus longiventris: ago5, rij2 9Scydmaenus tarsatus: agol, lie 8 Oxytelus sculptus: agol Erichsonius cinerascens: ago2, borl, lie CORYLOPHIDAE Platystethus arenarius: bor3, met Erichsonius signaticornis: wol G Sericoderus lateralis: lie G Bledius pallipes: wol Philonthus splendens: bor3, bor3vb, met PTILIIDAE Bledius gallicus: rij2 8 Philonthus laminatus: ago5 G Ptenidium laevigatum: lie G Bledius femoralis: wol. Een zeer zeld¬ Philonthus succicola: ago4, ago4mo, Ptenidium fuscicorne: borl, lie, wol zame soort, waarvan geen ago4vo, bor3vo G Ptenidium pusillum: ago 1, ago2 waarnemingen bekend zijn sinds 1966. Philonthus tenuicornis: agol, ago3, G Ptenidium nitidum: agol, ago3 Stenus juno: ago2, ago3, borl, lie bor2, lie G Oligella foveolata: agol G Stenus lustrator: ago2, borl 7 Philonthus rectangulus: agol G Ptiliola kunzei: ago 1 Stenus clavicornis: ago2, (ago3), bor3, Philonthus decorus: ago2, ago4mb, G Ptiliolum spencei: lie (lie), met ago4vb, bor3mb G Nephanes titan: agol Stenus bimaculatus: ago2, lie, wol Philonthus cognatus: ago5, lie, met, wol G Ptinella limbata: (ago2), lie Stenus boops: ago2, bor3mo, lie, met, Philonthus longicornis: agol G Ptinella aptera: ago2 rij2, wol Philonthus varians: ago4mo, bor3vo, wol G Ptinella errabunda: lie Stenus melanarius: ago2, borl, rij2 G Philonthus alpinus: bor2. Voor het Pteryx sutural is: ago 1 Stenus canaliculatus: borl, lie eerst uit Nederland gemeld door Vorst Acrotrichisgrandicollis: agol Stenus nitens: ago2, borl, lie (1992) uit Baarn, Amsterdamse Water¬ G Acrotrichis montandonii: ago2, lie G Stenus argus: ago2 leidingduinen, Lexmond en G Acrotrichis thoracica: ago 1, lie G Stenus europaeus: bor3mo, lie, met Valkenburg. Waarschijnlijk niet zeld¬ Acrotrichis atomaria: agol, ago2, borl G Stenus humilis: lie zaam. Acrotrichis sitkaensis: ago2, borl, lie, Stenus carbonarius: ago2 Philonthus hmetarius: agol, ago3, ago4, wol Stenus brunnipes: ago2 ago4mb, bor3mb, lie Acrotrichis henrici: borl, lie, rij2, wol Stenus latifrons: borl, wol G Philonthus cephalotes: agol. Philont- 99 Acrotrichis insularis: ago2. In 1986 Stenus fulvicornis: lie hus-soorten worden vaak in gras- en door Jansen & Van Heijnsbergen voor G Stenus tarsalis: met mesthopen aangetroffen; Philonthus het eerst uit Nederland gemeld Stenus similis: met cephalotes is één van de zeldzamere Acrotrichis intermedia: agol, ago2 Stenus solutus: ago2 soorten. Acrotrichis cf fascicularis: agol, ago3 Stenus cicindeloides: ago2, ago3, borl, Philonthus sordidus: agol G Acrotrichis sericans: ago 1, ago3 lie, met, seb, wol Philonthus umbratilis: ago2 Acrotrichis cognata: agol G Stenus kiesenwetteri: borl. Typische Philonthus ventralis: agol Acrotrichis dispar. ago 1, lie soort van Juncus effusus-vegetaties Philonthus discoideus: agol SCAPHIDIIDAE langs de oevers van vennen en venen Philonthus quisquilarius: ago2 Scaphidium quadrimaculatum: ago2, met fluctuerende waterstand; de soort Philonthus nigrita: ago2, borl borl, bor2, lie bevindt zich dan voornamelijk in de in Philonthus marginatus: ago4 G Scaphisoma agaricinum: ago2, het water staande pollen en bulten. Gabrius splendidulus: ago2, borl, lie

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 113 Gabrius trossulus: ago2 G Gyrophaena angustata: ago2, lie G Thiasophila angulata: borl, seb Gabrius piliger. ago 1 G Gyrophaena strictula: lie G Haploglossa villosula: met Gabrius breviventer. ago2 G Bolitochara bella: seb Aleochara lanuginosa: bor2, met c Platydracus fulvipes: ago2. Een zeldza¬ G Bolitochara obliqua: ago2, lie PSELAPHIDAE me soort waarvan zeer weinig recente Leptusa pulchella: met G Euplectus piceus: lie vondsten bekend zijn Autalia impressa: agol, ago4, ago4vb, Euplectus sanguineus: ago 1 G Ocypus brunnipes: ago2 bor3vb, lie G Euplectus infirmus: agol, lie Ocypus aeneocephalus: ago5 Autalia rivularis: agol, ago2, bor3 Euplectus karsteni: ago 1, ago2 G Heterothops dissimilis-. ago2 Thinonoma atra: ago2 Bibloporus bicolor. agol, ago2, lie G Quedius cruentus: lie Amischa analis: ago 1, wol Bibloporus minutus: agol, ago2, lie G Quedius mesomelinus: agol G Aloconota longicollis: lie G Bibloplectus ambiguus: bor3mo, lie G Quedius maurus: lie G Dochmonota clancula: lie 1 Brachygluta fossulata: ago2, lie G Quedius cinctus: ago3 Dinaraea angustula: seb Rybaxis longicornis: ago2, lie Quedius fuliginosus: ago2, ago5, Dinaraea aequata: ago2, lie G Bryaxis puncticollis: lie, wol bor3mb, bor3vb G Dinaraea linearis: agol Bryaxis bulbifer. ago2, bor3mo, lie Quedius tristis: rij2 Pachnida nigella-, lie, wol HISTERIDAE (spiegelkevers) Quedius molochinus: ago2, lie Acrotona sp.: lie Saprinus semistriatus: ago4, ago4vo, G Quedius sein bilans: seb Acrotona pygmaea: lie bor3vo G Quedius lucidulus: agol, ago3 Acrotona aterrima: agol Carcinops pumilio: wol G Quedius semiaeneus: ago2 G Atheta palustris: agol, ago2, ago3, rij2, GParomalus flavicornis: agol, ago2, lie G Quedius aridulus: lab, rij2 seb G Hister unicolor. bor2, bor3, lie Habrocerus capillaricornis: ago2, lie G Atheta elongatula: wol G Margarinotus striola: ago4, bor3mb, Ischnosoma splendidum: bor3vo, lie Atheta malleus: ago2 bor3vb Lordithon lunulatus: lie G Atheta corvina-, seb G Margarinotus neglectus: lie Sepedophilus testaceus: agol, ago2, lie GAtheta ravilla: agol 3 Margarinotus ventralis: ago4, bor3 Sepedophilus marshami: ago2 GAtheta amicula: agol, lie 3 Margarinotus carbonarius: ago4vo, lab G Sepedophilus immaculatus: lie GAtheta nigricornis: agol GAtholus duodecimstriatus: agol G Sepedophilus pedicularius: ago2. Deze GAtheta harwoodi: agol CANTHARIDAE (soldaatjes) zeer zeldzame soort werd in grote aan¬ GAtheta coriaria: agol Cantharis fusca: met, wol tallen verzameld in de vloeivelden. In Atheta gagatina-, agol, seb G Cantharis nigricans: ago4 tegenstelling tot de andere soorten van G Atheta pallidicornis: lie Cantharis pellucida: ago2, ago4, bor3mb, dit geslacht is S. pedicularius een be¬ Atheta crassicornis: agol, ago2, lie bor3mo, bor3vb, lie, met woner van moerassige plaatsen G Atheta paracrassicornis: met. Deze Cantharis livida: agol, ago3, ago4, met, Sepedophilus bipunctatus: agol soort werd door Berger & Poot (1970) wol Tachyporus nitidulus: ago 1 als nieuw voor Nederland gemeld G Cantharis figura ta: wol Tachyporus obtusus: agol, ago3, lie Atheta britanniae: lie Cantharis pallida: ago2, wol Tachyporus solutus: ago3, lie, rij2, seb G Atheta trinotata: ago2, lie Cantharis cryptica: wol G Tachyporus chrysomelinus: bor2 Atheta aeneicollis: lie Cantharis fulvicollis: wol 7 Tachyporus transversalis: borl Atheta graminicola: borl, lie G Rhagonycha testacea: borl, lie Tachyporus hypnorum. lie, wol 99Atheta atramentaria: rij2 G Rhagonycha lignosa: bor4 Tachyporus pusillus: rij2 GAtheta macrocera: agol, wol G Rhagonycha gallica: seb, wol. Deze G Tachinus lignorum: ago2 Atheta dadapora: agol soort wordt door Dahlgren (1979) zon¬ Tachinus humeralis: agol, ago4, Atheta sordidula: ago 1 der nadere aanduiding uit Nederland ago4mb, bor3mb, bor3vb, lie Atheta celata: ago 1 gemeld G Tachinuspallipes: agol GAtheta nigra-, agol G Rhagonycha atra: met G Tachinus fimetarius: lie, wol Atheta longicornis: agol, ago3, lie Malthodes sp.: lie Tachinus signatus: ago2, ago4mb, Atheta fungi: agol, ago2, ago3, bor2, lie, MALACHIIDAE ago4vb, ago5, met, wol met, rij2, seb, wol Malachius bipustulatus: lie, met Tachinus laticollis: agol, ago2, ago4mb Atheta laticollis: agol, ago3, lie, wol MELYRIDAE (bastaardweekschilden) Tachinus marginellus: agol, ago2, ago4, Ousipalia caesula: rij2 G Dasytes aerosus: met ago4mb, bor2, bor3mb, bor3vb G Trichiusa immigrata: agol, lie. Door Dasytes plumbeus: ago3, ago4, borl, lie, Tachinus corticinus: ago5, wol Vorst (1992) voor het eerst gemeld uit met, rij2, seb, wol G Cilea silphoides: agol Nederland. Niet zeldzaam in com- CLER1DAE G Myllaena dubia: ago2 posthopen. G Korynetes caeruleus: twi Myllaena intermedia: borl, seb, wol Phloeopora testacea: lie, seb LYMEXYLIDAE Myllaena minuta-, lie, wol Ilyobates subopacus: ago2 G Hylecoetus dermestoides: lie Oligota sp.: agol G Calodera protensa: bor4 ELATERIDAE (kniptorren) G Oligota inflata: lie G Amarochara forticornis: ago4mb GAgrypnus murina: borl, bor2, rij2, wol Oligota parva: ago 1 G Meotica pallens: ago2, wol G Ampedus pomorum: bor2, lie G Encephalus complicans: met G Deubeliapicina: borl G Ampedus balteatus: bor2 G Gyrophaena affmis: ago2, lie. Alle Gyr- Ocyusa maura: ago2, lie, wol Dicronychus cinereus: agol, ago2, ago3, ophaena-soorten werden Oxypoda opaca: ago 1 ago4, borl, bor2, lab, seb, wol waargenomen op arbicole fungi, vooral Oxypoda elongatula: borl Melanotus rufipes: agol, ago2, bor2, met op Polyporus sulphureus. G Oxypoda lentula: lie G Kibunea minuta: rij2 G Gyrophaena nana. lie G Oxypoda brevicornis: ago3 Hemicrepidius niger. ago3, borl, lab, lie, G Gyrophaena gentilis: ago2, lie G Oxypoda alternans: lie rij2, met, seb, wol Gyrophaena bihamata: ago2 G Oxypoda haemorrhoa: lie, wol Athous haemorrhoidalis: borl, bor2, lie, G Gyrophaena joyioides. lie, seb Dexiogyia corticina-, ago2 met, wol G Gyrophaena minima: agol, ago2, lie G Ischnoglossa prolixa: ago2

114 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 Athous subfuscus: agol, ago2, ago3, Meligethes Iugubris: bor2 G Enicmus histrio: ago2, ago3, wol bor2, lie, met, seb G Omosita depressa: ago4 Dienerella elongata: agol, lie G Mosotalesus nigricornis: lie. Recent G Epuraea unicolor. bor3, seb G Dieneralla ruficollis: agol weinig waargenomen soort. G Soronia grisea: wol G Corticaria longicollis: ago2, lie G Aplotarsus incanus: lie Glischrochilus hortensis: ago2, bor2, lab, Corticaria impressa: ago2 99 Prosternon tessellatum: bor2 lie Cortinicara gibbosa: agol, ago2, ago3, G Hypoganus inunctus: lie. De larven van 10 Glischrochilus quadrisignatus: ago5, borl, lie, met, rij2, seb, wol de vrij zeldzame Hypoganus leven ach¬ bor3mo. De meeste waarnemingen van MYCETOPHAG1DAE ter de schors van loofbomen op deze soort komen (nog steeds) uit het Litargus connexus: bor 1 vochtige standplaatsen noorden van Nederland (Cuppen & de Mycetophagus sp.: ago2 99 Ectinus aterrimus: ago3, bor3, seb Oude 1996) G Mycetophagus piceus: bor2, lab Agriotes lineatus: ago2 RHIZOPHAGIDAE G Typhaea stercorea: agol Agriotes obscurus: ago3, met, seb, wol G Rhizophagus depressus: ago2 COLYDIIDAE Dalopius marginatus: ago2, bor2, bor4, G Rhizophagus picipes: ago2, seb Synchita humeralis: bor2 seb, wol Rhizophagus bipustulatus: ago2, lie, met G Bitoma crenata: borl G Adrastus pallens: lie Rhizophagus dispar: ago2, (bor2), lie CERYLONIDAE "Denticollis linearis: agol, ago3, bor2, MONOTOMIDAE Cerylon histeroides: agol, ago2, lie, rijl, lie, wol G Monotoma picipes: ago 1, lie seb THROSCIDAE G Monotoma longicollis: agol, lie Cerylon ferrugineum: agol, lie, met G Trixagus dermestoides: agol, ago4mb, G Monotoma quadricollis: ago 1. Deze COCCINELL1DAE (lieveheersbeestjes) ago4vb, bor2, seb soort werd recent door Vorst (1999) af¬ Coccidula scutellata: rij2 BUPRESTIDAE (prachtkevers) gesplitst van Monotoma bicolor. Alle Coccidula rufa: ago2, wol G Agrilus angustulus: seb hier genoemde Monotoma-soorten zijn Anisosticta novemdecimpunctata: ago2, G Trachys minutus: met, seb kenmerkend voor grashopen e.d. wol SCIRTIDAE CUCUJIDAE Tytthaspis sedecimpunctata: bor2 G Microcara testacea: ago2, bor2, lie, seb G Ahasvérus advena: lie Adalia decempunctata: bor2, seb Cyphon coarctatus: bor2, met Uleiota planata: ago2, borl, bor2, lie Adalia bipunctata: lab Cyphon ochraceus: ago2, ago4mb, lie, G Pediacus depressus: ago2 Coccinella septempunctata: bor2, bor2, met EROTYLIDAE rij 2 99 Cyphon variabilis: ago2 G Tritoma bipustulata: ago2 G Calvia decemguttata: bor2 Cyphon laevipennis: ago2, wol G Triplax russica: bor2. Vrij zeldzame Calvia quatuordecimguttata: borl Cyphon pubescens: ago2, wol soort van arbicole fungi. G Halyzia sedecimguttata: agol, ago2, Cyphon padi: ago2, ago3, borl, bor2, lie, Dacne bipustulata: lie borl, seb wol CRYPTOPHAGIDAE Psyllobora vigintiduopunctata: lab, lie, Cyphon hilaris: borl Telmatophilus typhae: rij2, wol met, seb Scirtes hemisphaericus: wol Cryptophagus sp.: agol, lie SPH1NDIDAE DRYOPIDAE Cryptophagus dentatus: ago2, lie G Arpidiphorus orbiculatus: ago2, lie, seb Dryops luridus: ago3, met, rijl, wol Cryptophagus pseudodentatus: lie CISIDAE HETEROCER1DAE G Cryptophaguspallidus: agol Cis nitidus: agol, lie Heterocerus hispidulus: rij2 Cryptophagus lycoperdi: bor3mb, G Cis boleti: ago2, seb DERMESTIDAE bor3vb, lie G Cis hispidus: bor2, met GAnthrenus pimpinellae: rij2, seb G Antherophagus nigricornis: bor3mb, G Orthocis festivus: bor2, (lie) BYRRHIDAE bor3vb. Een bewoner van de nesten Ennearthron cornutum: agol, ago2, lie, Simplocaria semistriata: wol van hommels met G Morychus aeneus: ago4mo, lab, rij2 Atomaria mesomela: ago2, borl, wol ° Octotemnus glabriculus: seb Cytilus sericeus: met, rij2 Atomaria fuscata: ago 1, ago3, bor2 ANOBIIDAE (klopkevers) G Byrrhus fasciatus: rij2 Atomaria atricapilla: agol, ago2, lie G Hedobia imperialis: ago 1 G Byrrhus pustulatus: lab GAtomaria lewisi: agol, ago3 G Xestobium plumbeum: seb G Curimopsis nigrita-, ago2. Een vrij zeld¬ Atomaria testacea: agol, ago3, lie G Xestobium rufovillosum: bor2, lie zame bodembewonende soort van Atomaria nigrirostris: ago2 G Anobium punctatum: lie vochtige habitats in hoog- en laagveen- Ephistemusglobulus: agol, lie G Ptilinus pectinicornis: met gebieden, maar ook langs beek- en PHALACRIDAE PTINIDAE (diefkevers) rivieroevers (Sterrenburg & Brugge G Olibrus aeneus: rij2 G Ptinus rufipes: agol, ago3, borl, seb 1999) G Olibrus millefolii: seb OEDEMERIDAE BYTURIDAE G Olibrus pygmaeus: rij2 G Oedemera virescens: rij2 Byturus ochraceus: ago3, lie G Olibrus affinis: rij2 Oedemera lurida: ago4, lab, lie, met, seb, Byturus tomentosus: ago2, met, seb Stilbus testaceus: lie rij2, wol KATERETIDAE Stilbus oblongus: ago2 SALPINGIDAE Kateretes rufilabris: rij2 LATRIDIIDAE G Salpingus planirostris: bor2, lie Brachypterus glaber. met Stephostethus lardarius: agol, bor2, PYROCHROIDAE (vuurkevers) Brachypterus urticae: ago3, met, rij2, seb bor3mo, lie, met, seb, wol G Pyrochroa coccinea: ago2, bor3, lie. NITIDUL1DAE Cartodere nodifer. agol, bor3mb, lie Niet eerder verzameld in Groningen G Meligethes coracinus: ago3 G Cartodere bifasciata: agol. Deze uit¬ (Huijbregts & Vorst 1997). Naast vol¬ Meligethes aeneus: ago3, bor2, bor2, lie, breiding naar de provincie Groningen wassen dieren werden tal van larven met, rij2, seb, wol komt niet onverwacht, op basis van de verzameld achter de schors van dode G Meligethes viridescens: ago2, ago3, lie, expansie van deze soort (Vorst & Cup¬ rechtopstaande zomereiken (Quercus seb, wol pen 2000) robui). G Meligethes brunnicornis: met Latridius minutus: (agol), lie Meligethes carinulatus: rij 1 Enicmus transversus: agol, wol

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 115 Oulema duftschmidi: lie, seb G Crioceris asparagi: seb Cryptocephalus bipunctatus: bor2 G Cryptocephalus nitidus: bor2, seb G Cryptocephalus moraei: lab Bromius obscurus: borl Chrysolina polita: lie Chrysolina oricalcia: wol G Chrysolina fastuosa: ago2 Gastrophysa polygoni: ago4, seb G Gastrophysa viridula: borl, lie, met Phaedon cochleariae: ago3, met, rij2, wol Phaedon armoraciae: bor 1 G Linaeidea aenea: lie Gonioctena olivacea: bor2, seb Gonioctena quinquepunctata: bor2, met, seb. Deze soort is voornamelijk uit het Figuur 4. Lieftinghsbroek: let op staande dode eiken, een fraai biotoop voor vele soorten xylode- noorden van Nederland bekend. tricole soorten. Phratora vulgatissima: lie, seb Lieftinghsbroek, Groningen. Note the dead oak trees, which provide a suitable habitat for many G Phratora laticollis: bor2, lie, met xylodetricolous insects. Phratora vitellinae: bor2, lie, met, seb G Galerucella nymphaeae: met ANTHICIDAE Aphodius ater ago2, bor2 Galerucella lineola: met G Notoxus monoceros: lab, seb G Aphodius rufus: bor2, bor3 G Galerucella calmariensis: rij 2 Omonadus floralis: agol, wol G Oxyomus sylvestris: agol, ago4mb Lochmaea caprea: bor3, met, seb Omonadus formicarius: agol G Amphimallon solstitiale: lab G Lochmaea suturalis: bor2, seb MORDELLIDAE GMelolontha melolontha: borl, met G Luperus longicornis: bor3, bor4, seb G Mordella holomelaena: bor2 G Anomala dubia: bor2 Agelastica alni: borl, met, rij2, wol SCRAPTIIDAE Phyllopertha hordeola: ago 1, ago3, ago4, G Phyllotreta undulata: n}2, wol G Anaspis frontalis: ago3, lie bor2, wol G Phyllotreta ochripes: rij2, wol G Anaspis thoracica: lie LUCANIDAE (vliegende herten) 99 Phyllotreta exclamationis: bor3mo, Anaspis maculata: lie, rij2, seb GSinodendron cylindricum: agol, lie, bor3vo G Anaspis rufilabris: lie met. Zeer opmerkelijke vondst van Aphtona nonstriata: lie M ELAN DRY1 DAE meer dan 30 exemplaren op drie vind¬ Aphtona cf euphorbiae: rij2 G Hallomenus binotatus: ago2, lie plaatsen achter schors van Fagus Altica sp.: bor2, lab, seb, wol G Orchesia minor, lie sylvatica en Quercus. Het rolrond vlie¬ G Altica quercetorum: bor2, seb G Orchesia undulata: borl, bor2, lie gend hert was uitsluitend bekend uit G Lythraria salicariae: ago2, bor2 GMelandrya caraboides: agol Limburg Asiorestia transversa: bor2, lie, met, rij2, LAG RI I DAE CERAMBYCIDAE (boktorren) seb, wol G Lagria atripes: borl G Asemum striatum: bor2 Asiorestia ferruginea: ago3, bor2, rij2 Lagria hirta: bor2 G Rhagium inquisitor. bor2, wol G Crepidodera fulvicornis: met, rij2 ALLECULIDAE Grammoptera ruficornis: bor2, lie, rij2 Crepidodera aurata: lie, met, seb, wol G Prionychus a ter. lie G Pseudovadonia livida: rij2 Epitrix pubescens: met, seb G Mycetochara linearis: lie G Pachytodes cerambyciformis: ago3, G Chaetocnema mannerheimi: ago2 TENEBRIONIDAE (zwartlijven) ago4, borl G Cassida vibex: bor2 Melanimon tibiale: rij2 G Stenurella melanura: ago3, bor3, rij2, Cassida rubiginosa: seb G Eledona agricola: ago2, lab seb G Cassida sanguinosa: bor2 G Diaperis boleti: ago 1, bor2 G Stenurella nigra: rij2 G Cassida denticollis: seb Scaphidema metallicum: ago2 G Stenopterus rufus: lie G Cassida sanguinolenta: lie G Nalassus laevioctostriatus: borl, bor2 Phymatodes alni: lie BRUCH I DAE GEOTRUPIDAE Clytus arietis: bor2, lie, seb G Bruchidius villosus: seb G Anoplotrupes stercorosus: ago 1, ago4, G Pogonocherus hispidus: borl, bor2 CURCULION1DAE (snuilkevers) ago4mb, ago4vb G Leiopus nebulosus: borl, bor2, lie, wol Otiorhynchus raucus: ago3 SCARABAEI DAE (bladsprietkevers) Agapanthia villosoviridescens: ago2, seb 99Otiorhynchus singularis: agol, bor2, Onthophagus similis: ago2, ago4mo, Saperda scalaris: bor2 seb borl, bor2, bor3, bor3mo, bor3vo, met Tetrops praeustus: ago2, lie, seb Otiorhynchus ovatus: lab, rij2 G Onthophagus coenobita: ago2, CHRYSOMELIDAE (bladhaantjes) Phyllobius argentatus: agol, ago2, ago4mb, ago4mo, bor3mb, bor3mo, Donacia clavipes: met, wol ago4mb, borl, bor2, bor3mb, lab, lie, bor3vb, bor3vo Donacia semicuprea: agol, met, rij2, wol seb, wol Aphodius fossor. ago2, bor2, bor3, met G Donacia marginata: agol 99Phyllobiuspyri: borl, bor2, lie, seb Aphodius haemorrhoidalis: bor3 G Donacia vulgaris: rij2, wol G Phyllobius betulinus: ago2 G Aphodius depressus: bor2 G Donacia simplex: ago 1 Phyllobius viridearis: lab, lie, seb, wol Aphodius ruftpes: bor2, bor3, bor3mb G Zeugophora subspinosa: bor2, lie. Deze Phyllobius calcaratus: borl, lie, seb Aphodius sticticus: ago4mb soort wordt voornamelijk aangetroffen Phyllobius pomaceus: ago2, borl, bor3, Aphodius pusillus: bor2 op jonge opslag van Populus tremula. lie, seb ° Aphodius coenosus: ago4mo Oulema gallaeciana: ago3, borl, lab, lie, Phyllobius maculicornis: ago2, borl, lab, G Aphodius fimetarius: bor2, met seb lie 99 Trachyphloeus bifoveolatus: ago4mo, lab

116 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 G Polydrusus flavipes: lie bor3mo Pselaphorhynchites tomentosus: seb Polydrusus sericeus: ago2, lab, lie, rij2, Ceutorhynchus erysimi: borl, lie, rij2, G Pselaphorhynchites longiceps: lie, seb seb, wol seb Pselaphorhynchites nanus: seb Polydrusus cervinus: bor2, bor3, lab, rij2, Ceutorhynchus chalybaeus: lab SCOLYTIDAE seb Curculio glandium: lie ° Scolytus intricatus: lie Barypeithes pellucidus: ago3, lie Curculio crux: ago2 G Dryocoetes autographus: seb Strophosoma melanogrammum. agol, 99 Curculio salicivorus: ago2, lie, rij2, seb Dryocoetes villosus: bor3mo, lie, met ago2, ago3, ago4mb, ago5, borl, bor2, Curculio pyrrhoceras: lie GXyloterus signatus: agol lie, met, rij2, seb, wol 99 Furcipus rectirostris: bor2, seb G Xyleborus monographus: bor2, lie Strophosoma capitatum: agol, ago3, lab, 99 Anthonomus rubi: bor2, lie, wol GXyleborus dryopgraphus: agol lie 99 Sibinia primita: lab Door het grote aantal in kevers geïnte¬ Philopedon plagiatus: ago4mo, ago4vo, G Cionus scrophulariae: lie resseerde deelnemers konden ook dit borl, bor2, lab, lie, rij2 G Cionus hortulanus: lie jaar weer zeer veel waarnemingen van Sitona griseus: lab, rij2 G Tychius juncius: ago2 kevers worden gedaan, resulterend in 99 Sitona cambricus: lie Tychius picirostris: lab, lie, met, seb, wol 881 taxa. Meer keversoorten werden 99 Sitona regensteinensis: bor2, lab, seb Gymnetron pascuorum: lab, lie, seb, wol Sitona lineatus: lab, lie, seb 99 Gymnetron antirrhini: lab, seb nog nooit eerder verzameld tijdens de G Sitona humeralis: rij2 99 Rhynchaenus quercus: ago2, bor2, zomervergadering van de NEV. Het re¬ Chlorophanus viridis: agol, ago3, borl, bor5, wol cordaantal van 801 taxa van de zomer¬ bor2, lab, lie, met, rij2, seb, wol 99 Rhynchaenus pilosus: ago2 vergadering van Ommen in 1997 (Cup- Larinus planus: seb Rhynchaenus fagi: lie, met, seb pen et al. 1998) is met nog eens 80 taxa Hypera nigrirostris: seb Tachyerges salicis: ago2 overtroffen. De spectaculaire lijst vormt G Hylobius abietis: seb Tachyerges stigma: ago2, lie dan ook een welkome aanvulling op de G Magdalis phlegmatica: bor2 G Rhampus pulicarius: seb, wol soortenlijst van provincie Groningen. 99 Magdalis cerasi: wol 99Notaris acridulus: borl, lie De voornaamste coleopterologische G Magdalis barbicornis: bor2 G Dorytomus Iongimanus: ago2 activiteiten hebben dit jaar plaatsge¬ Magdalis flavicornis: ago2, lie, wol Dorytomus taeniatus: lie, wol vonden in de volgende deelgebieden: 99 Magdalis ruficornis: bor2, lie Dorytomus melanophtalmus: ago2, lie, 99 Anoplus plantaris: bor2, wol seb 1) de directe omgeving van 'De Tanysphyrus lemnae: ago2, borl, lie, wol APIONIDAE Bosrand' ten zuiden en oosten van Ter G Mononychuspunctumalbum: borl G Oxystoma pomonae: lab, lie, seb Apel (met de code ago). In dit deelge¬ G Pelenomus waltoni: lie Oxystoma craccae: bor2, lab, lie, met, bied werden 459 taxa verzameld, voor¬ Rhinoncus castor: bor2, lab, rij2 wol namelijk in vier kilometerhokken. Dit 99 Rhinoncus bruchoides: bor2, lie, seb Perapion violaceum: borl, lab, lie, wol aantal is hoger dan ooit te voren waar¬ Rhinoncuspericarpius: borl, lab, lie, Perapion curtirostre: ago2, borl, bor2, genomen tijdens de zomervergadering. met, wol lab, met, seb, wol Het vorige record stond op 454 taxa in Rhinoncus perpendiculars: lab, seb 99 Perapion marchicum: bor2, lab, lie, het Noord-Hollands Duinreservaat rij 2 Poophagus sisymbrii: bor 1, rij 1, wol (Cuppen et al. 2001), echter in veel G Tapinotus sellatus: lie Ceratapion gibbirostre: seb. Deze soort, meer kilometerhokken. G Micrelus ericae: seb levend op distels, is in het verleden Het aantal bijzondere soorten in dit Nedyus quadrimaculatus: ago2, ago3, vaak aangezien voor C. carduorum deelgebied was erg groot, met name borl, bor2, bor3, lie, met, seb, wol (Heijerman & Alders 2001). In Neder¬ 99 Coeliodes erythroleucos: rij2, seb land blijkt C. soorten gebonden aan dood hout en Trichosirocalus troglodytes: ago3, lab, gibbirostre zeer algemeen te zijn. In arbicole fungi. Voorbeelden hiervan lie, seb voorgaande verslagen van de NEV-zo- zijn Sinodendron cylindricum, de ptilii- G Trichosirocalus barnevillei: lab. Tweede merver- gadering hebben den Ptinella limbata en P. aptera, de waarneming uit Nederland. Een man¬ waarnemingen van Ceratapion sp. be¬ kortschilden van het geslacht netje werd op 10 juli 1967 door P. Poot trekking op C. gibbirostre. Gyrophaena, diverse Euplectus- en verzameld op een kalkgrashelling te Exapion fuscirostre: lab, seb Bibloporus- soorten binnen de psela- Bernden (Brakman 1968) Apion haematodes: lab, rij2, seb phiden, de zwartlijven Eledona agricola Apion cruentatum: met 99 Sirocalodes mixtus: seb. Door Heijer- en Diaperis boleti, en de cucujide man & van den Berg (1995) voor het Apion frumentarium: ago2, borl Pediacus depressus. Daarnaast lever¬ eerst gemeld uit Nederland. Door de Apion rubens: lab, seb den met name de gras-, stro- en uitbreiding van de voornaamste voed¬ Protapion fulvipes: lab, lie mesthopen nog tal van bijzonderheden selplant, Corydalis claviculata, ten Protapion nigritarse: met, seb gevolge van verzuring tegenwoordig Protapion apricans: ago3, rij2, seb, wol en karakteristieke soorten op. De fami¬ vrij algemeen. Protapion assimile: lie lies der Ptiliidae, Cryptophagidae en G Mogulones raphani: ago2 Eutrichapion ervi: bor2 Latridiiidae waren nog nooit zo rijk Hadroplontus litura: bor2 99 Stenopterapion tenue: lab vertegenwoordigd als hier. Tot de ken¬ Microplontus rugulosus: lab Ischnopterapion loti: lie merkende soorten behoorden tal van 99 Datonychus angulosus: ago2 Trichapion simile: bor2, lie, seb Staphylinidae zoals Omalium exiguum, Parethelcus pollinarius: ago2, wol ATTELABIDAE O. oxyacanthae, Astenus pulchellus, Glocianus distinctus: lab Attelabus nitens: bor3 Lithocharis ochracea, L. nigriceps, Deporaus betulae: ago2, borl, bor3, lie, Ceutorhynchus floralis: borl, lab, lie, seb Autalia rivularis, Cilea silphoides en Ceutorhynchus pyrrhorhynchus: lab, seb rij2, seb, wol Quedius-, Philonthus- en Atheta-soor¬ Ceutorhynchus querceti: borl, rij2, seb Rhynchites cupreus: borl, bor2 ten. Ceutorhynchus obstrictus: borl, lie G Caenorhinus germanicus: ago3 2) de omgeving van Sellingen (met Ceutorhynchus atomus: lab, rij2, seb 99 Caenorhinus aequatus: rij2, wol de code bor). De nadruk van de vang- 99Ceutorhynchuspallidactylus: borl, G Lasiorhynchites sericeus: bor2

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 117 sten lag in dit deelgebied vooral op lingerbeetse met karakteristieke pio- de Phytoseiidae was beperkt, maar le¬ kloppen en slepen, een waterbemon- niersoorten van oevers en veel fytofage verde toch een nieuwe soort voor stering en er stonden potvallen met vis soorten van ruderale terreinen en bos¬ Nederland op; Neoseiulus brevispinus en mest. In het deelgebied werden 301 randen, een schrale wegberm (Langes (Kennett). Volgens Karg (1993) komt taxa verzameld. Bos) met opnieuw veel fytofagen, en deze mijt voor in Oost-Europa en De waterkeverfauna wordt geken¬ tenslotte het Metbroek. Dit laatste ge¬ Noord-Amerika. De spintmijt Neotetra- merkt door acidofiele en acidobionte bied vertoont waarschijnlijk een rede¬ nychus rubi (Trägardh) was slechts soorten als Hydroporus scalesianus, H. lijk grote overeenkomst met het Liefs- éénmaal eerder gemeld: IJhorst (Helle melanarius, Agabus labiatus en Ilybius tinghsbos getuige de aanwezigheid van & Bolland 1967). De soort leeft op aenescens. Het lieveheersbeestje Cahia Sinodendron. framboos en braam en komt voor op decemguttata werd hier voor het eerst Er gaat niets boven Groningen. het vasteland van Europa. in het noorden van Nederland verza¬ meld. Verdere bijzonderheden in dit MYRIAPODA - duizendpootachtigen OPILIONIDA - hooiwagens gebied zijn de loopkevers Amara kulti P. Boer, M. van den Munckhof-Heunen, P. Boer & J.D. Prinsen en Agonum viridicupreum, de aaskever J-A.H. Smits, B. Vierbergen & D. Hennes Ablattaria laevigata en de Colydiidae NEMASTOMATIDAE Dl PLO PO DA - miljoenpoten Nemastoma dentigerum-, ago2 Synchita humeralis. Verder waren in dit BLANIULIDAE PHALANGIIDAE deelgebied vooral fytofage soorten tal¬ Proteroiulus fuscus: ago2 Rilaena triangularis: ago2, met rijk. JULIDAE OLIGOLOPHIDAE 3) Rijsdam (code rij). In dit deelge¬ Ommatoiulus sabulosus: ago2, twi Lacinius ephippiatus. agol bied werden tijdens een kortstondig Cylindroiulus punctatus-, ago2, twi bezoek 134 taxa verzameld. Ondanks Cylindroiulus latestriatus: agol ARANEIDA - spinnen de beperkte ouderdom en de geringe Julus scandinavius. ago 1 J.D. Prinsen hoeveelheid vegetatie in de poel wer¬ PO LYD ES MI DAE den hier toch veel soorten waterkevers Polydesmus dentaculatus: agol, ago2, AMAUROBIIDAE verzameld met als meer bijzondere ago5, twi Amaurobius similis: agol soorten onder andere Agabus labiatus, DICTYNIDAE ACARI - mijten Hydrochus angustatus en diverse aan G Dictyna arundinacea-, bor2, bor5 W.N. Ellis & G. Vierbergen; met bijdragen G Lathys humilis: bor2 zuur water gebonden Hydroporus- van P. Boer & J.D. Prinsen. SEGESTRIIDAE soorten. In het aangrenzende schrale G Segestria senoculata-, ago3 en gedeeltelijk afgeplagde grasland wa¬ IXODIDAE (teken) GNAPHOS1DAE ren de loopkevers Amara kulti en Ixodes ricinus. ago2 (1 nimf), bor2 Haplodrassus süvestris: ago2 Harpalus rubripes opmerkelijk, bene¬ PHYTOSEIIDAE LIOCRANIDAE vens de zeer talrijke Byrrhidae Amblvseius obtusus: ago2 (19) G Phrurolithus festivms: ago2 Morychus aeneus. Anthoseius baken-, twi (1 9) CLUBIONIDAE 4) Wollinghuizen (code wol). In dit Anthoseius rhenanus: agol (1 9), twi (1 9, G Cheiracanthium erraticum-, bor2, bor5 deelgebied werden 186 soorten kevers ld) Clubiona phragmitis: ago2 verzameld. Op enkele uitzonderingen Euseius fmlandicus: ago6 (2 9, twi (3 9, 23) ZORIDAE na (onder andere Amara kulti, de beek- Neoseiulus brevispinus: ago5 (19) Zora spinimana: bor2, bor5 Neoseiulus reductus. ago2 (2 9 ) oeverbewonende Ochthebius bicolon THOM1SIDAE Paraseiulus soleiger. ago2 ( 1 9 ) en enkele Staphylinidae) waren het G Ozyptila praticola-, met TETRANYCHIDAE Xysticus cristatus: bor2 voornamelijk gewone soorten. Bryobia lachodechiana. ago5 (19) PHILODROM1DAE 5) In het Liefstinghsbroek (22 ha) Neotetranychus rubi: ago2 (49) G Philodromus aureolus. bor2, bor5 en aangrenzend cultuurland werden Oligonychus quercinus. ago6 (19), twi (49) G Philodromus collinus. bor2 maar liefst 311 soorten verzameld. Oligonychus ununguis. agol (3 9) G Philodromus dispar. ago2 Onder de waterkevers waren hier Tetranychus urticae-, twi (69) G Tibellus oblongus: bor2 Agabus striolatus, A affinis, A. ERIOPHYIDAE SALTICIDAE uliginosus en A. chalconatus opmerke¬ Aceria brevitarsus: bor3. Op Alnus G Euophrys frontalis: bor2 lijk. In het stro was de kortschild glutinosa. GMarpissa muscosa: agol, bor2, bor5 Micropeplus fulvus zeer talrijk. Niet Aceria calycophthira-. bor3. Op Betula pube- ° Neon reticulatus: bor2 verwonderlijk is dat juist hier xylofage scens G Salticus cingulatus: bor5 Aceria rudis rudis. bor3. Op Betula pube- en xylodetricole soorten, tezamen met G Sitticus littoralis. bor5 scens fungicole soorten, talrijke bijzondere LYCOSIDAE Aceria tetanothrix craspedobia. wol. Op Sa¬ cArctosa perita: bor5 soorten kenden. In aanvulling op de lix alba Pardosa amentata: bor5 soortenlijst van de omgeving van Ter Eriophyes inangulis. bor3. Op Alnus gluti¬ Pardosa lugubris. bor5 Apel kunnen nog genoemd worden nosa 0 Pardosa nigriceps. bor2 Hallomenus binotatus, Orchesia minor Eriophyes laevis laevis. bor3. Op Alnus glu¬ Pardosa pullata-, bor2 en O. undulata, Prionychus ater, tinosa G Pirata hygrophilus. ago2, bor5 Mycetochara linearis, Hylecoetus Eriophyes lissonotus: bor2. Op Betula pu- Trochosa terricola. ago dermestoides en Scaphisoma boleti. bescens AGELENIDAE Andere deelgebieden die slechts Eriophyes sorbi. bor2, bor3, bor5. Op Sor- G Agelena Iabyrinthica. bor5 door enkele deelnemers werden be¬ bus aucuparia THERIDIIDAE zocht zijn een zandafgraving bij Sel- Het verzamelde aantal roofmijten van G Achaearanea simulans. met

118 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 G Anelosimus vittatus: bor2, bor5 60: xix-xxii. thinini). In: Die Käfer Mitteleuropas 6: G Enoplognatha ovata-. agol, bor5, lie, met Berge Henegouwen AL van 1989. Sphaeridi- 16-39. Goecke & Evers. G Steatoda phalerata: bor2 um marginatum reinstated as a species Hansen M 1996. Katalog over Danmarks bil¬ G Theridion sisyphium: bor2, met distinct from S. bipustulatum (Coleopte- ler. Entomologiske Meddedelser 64: Theridion varians-. ago2, bor5 ra: Hydrophilidae). Entomologische 1-231. G Neottiura bimaculata: bor2, bor5 Berichten 49: 168-170. Heijerman T & Alders K 2001. Het voorko¬ G Paidiscura pallens-. agol, ago4, bor5, met Berger CJM & Poot P 1970. Nieuwe en zeld¬ men van de snuitkevers Ceratapion TETRAGNATHIDAE zame soorten voor de Nederlandse gibbirostris en C. carduorum in Neder¬ G Metellina mengei: met keverfauna 1. Entomologische Berichten land (Coleoptera: Apionidae). G Metellina segmenta ta: lie 213-221. Nederlandse Faunistische Mededelin¬ Tetragnatha extensa: bor2 Boer P 2000. Addendum verslag 154e zo¬ gen 15: 7-11. G Tetragnatha obtusa: bor2 merbijeenkomst te Hunsel, 4 t/m 6 juni Heijerman T & Berg K van den 1995. Het ge¬ ARANEIDAE 1999- Formicidae - mieren. Entomologi¬ nus Sirocalodes in Nederland G Araneus diadematus: agol sche Berichten 60: xl. (Coleoptera: Curculionidae). Entomolo¬ G Araneus quadra tus: bor2 Boomsma JJ, Mabelis AA, Verbeek MMG & gische Berichten 55: 177-181. G Araniella cucurbitina-. bor2 Los EC 1987. Insular biogeography and Helle W & Bolland HR 1967. Karyotypes and Araniella opistographa: ago4, bor2 distribution ecology of ants on the Frisi¬ sex-determination in spider mites (Te- G Gibbaranea gibbosa: bor2 an islands. Journal of Biogeography 14: tranychidae). Genetica 38: 43-53. Larinioides cornutus: bor5 21-37. Huijbregts J 1982. De Nederlandse soorten Nuctenea umbratica: agol, bor2, bor5 Brakman PJ 1966. Lijst van Coleoptera uit van het genus Cercyon Leach (Coleopte¬ ERIGON1DAE Nederland en het omliggend gebied. ra: Hydrophilidae). Zoologische G Entelecara acuminata: bor5 Monographieën van de Nederlandsche Bijdragen 28: 127-173. Erigone atra: bor5 Entomologische Vereeniging 2: i-x, 1- Huijbregts J & Vorst O 1997. De Nederlandse Erigone dentipalpis: lie 219. vuurkevers (Coleoptera: Pyrochroidae). G Pocadicnemis pumila. ago2 Brakman PJ 1968. Korte coleopterologische Entomologische Berichten 57: 29-37. G Saxignia frontata: ago2 notities VIII. Entomologische Berichten Jansen RPh & Heijnsbergen S van 1986. Vijf Tiso vagans: bor2 28: 108-114. soorten van het genus Acrotrichis Mot- LINYPHIIDAE Brugge B 1987. Wapenvliegentabel. Jeugd- schulsky nieuw voor de Nederlandse Bathyphantes gracilis: bor2 bondsuitgeverij. fauna (Coleoptera: Ptiliidae). Entomolo¬ Lepthyphantes tenuis: bor5 Cuppen JGM 1993. Distribution and ecology gische Berichten 46: 7-8. Lepthyphantes zimmermanni: bor2 of Hydraena Kugelann in The Nether¬ Karg W 1993. Raubmilben. Acari (Acarina), Linyphia hortensis: lie lands (Coleoptera: Hydraenidae). Milben. Parasitiformes (Anactinochaeta). G Linyphia triangularis-, agol, bor2, bor5 Tijdschrift voor Entomologie 136: 1-10. Cohors Gamasina Leach. 2., überarbei¬ G Macrargus rufus: met Cuppen JGM 2000. Distribution, phenology, tete Auflage. Die Tierwelt Deutschlands G Meioneta affinis: bor2 food and habitat of Hygrobia hermanni und der angrenzenden Meeresteile nach G Meioneta innotabilis: bor5 in The Netherlands (Coleoptera: Hygro- ihren Merkmalen und nach ihrer Le¬ G Microlinyphia pusilla: bor2 biidae). Entomologische Berichten 60: bensweise 59: 1-523. G Neriene montana-. lie 53-60. Köhler F & Klausnitzer B 1998. Verzeichnis Saaristoa abnormis: met Cuppen, JGM & Oude JE de 1996. The genus der Käfer Deutschlands. Entomologi¬ Glischrochilus in The Netherlands (Cole¬ sche Nachrichten und Berichte optera: Nitidulidae). Entomologische (Dresden), Beiheft 4: 1-185. Er is weinig gepubliceerd over de spin¬ Berichten 56:1-6. Küchlein JH 1998. Micro's gevonden tijdens nen van Groningen, zelfs de zeer Cuppen JGM, Vorst O, Heijerman T, Drost de meerdaagse Snellen-excursie (28-30 algemene kruisspin (Aranaeus diade¬ MBP, Sande C van de, Huijbregts J, Ed- juni 1996) met als standplaats Sellingen matus) is nooit eerder voor deze zes HT, Blommaart JJA, Teunissen AJPA, (prov. Groningen). Franje 2: 5-6. provincie gemeld. De lijst bevat geen Langeveld SC, Berg K van den, Fliervoet Küchlein JH 1999. Microlepidoptera - Kleine uitgesproken zeldzaamheden. De Sel- LH, Heetman AJ & Krikken J 1998. Ver¬ vlinders. In: O. Vorst. Verslag van de lingerheide leverde een aantal typische slag van de 152e zomervergadering van 153e zomerbijeenkomst te Pieterburen, heidesoorten op. De verzamelintensi- de Nederlandse Entomologische Vereni¬ 5 t/m 7 juni 1998. Entomologische Be¬ ging, 30 mei t/m 1 juni 1997, te Ommen richten 59: xxi-xxii. teit was echter te gering om te zeggen (Overijssel). Coleoptera - kevers. Ento¬ Küchlein JH &Vos R de 1999. Geannoteerde of dit terrein armer is dan een ge¬ mologische Berichten 58: xxii-xxxiv. naamlijst van de Nederlandse vlinders: middeld heideterrein op de Veluwe. Cuppen JGM, Vorst O, Heijerman T, Huij¬ 1-302. Backhuys Publishers, Leiden. bregts J, Drost MBP, Maanen B van, Lucht WH 1987. Die Käfer Mitteleuropas. Literatuur Edzes HT, Sande C van de, Langeveld Katalog: 1-324. Goecke & Evers, Krefeld. SC, Vondel B van & Krikken J 1999. Ver¬ Nagel H, Vos R de & Post F 2001. Euphyia Aukema B 1989. Annotated checklist of He- slag van de 153e zomerbijeenkomst te unangulata opnieuw in Nederland (Le- miptera-Heteroptera of The Pieterburen, 5 t/m 7 juni 1998. Coleop¬ pidoptera: Geometridae). Netherlands. Tijdschrift voor Entomolo¬ tera - kevers. Entomologische Berichten Entomologische Berichten 61: 60-62. gie 132: 1-104. 59: xxiii-xxxiv. NJN 1998. Voorlopige atlas van de Neder¬ Aukema B, Cuppen JGM & Hermes DJ 1999. Cuppen JGM, Vorst O, Heijerman T, Drost landse zweefvliegen (Syrphidae). Verslag van de 153e zomerbijeenkomst MBP, Langeveld SC, Huijbregts J, Tie- EIS-Nederland & NJN. te Pieterburen, 5 t/m 7 juni 1998. mersma Sj, Sande C van de, Maanen B Reemer M 2000. Zweefvliegen veldgids (Dip- Heteroptera - wantsen. Entomologische van & Krikken J 2001. Verslag van de tera, Syrphidae). Jeugdbondsuitgeverij. Berichten 59: xix-xxi. 155e zomerbijeekomst te Egmond, 26 Reemer M & Smit JT 2001. Stippen en gaten Aukema B, Cuppen JGM & Hermes DJ 2000. t/m 28 mei 2000. Coleoptera - kevers. in verspreidingskaarten - Een overzicht Verslag van de 154e zomerbijeenkomst Entomologische Berichten 61: xxviii- van de Databank Nederlandse Zweef¬ te Hunsel, 4 t/m 6 juni 1999. Heteropte¬ xxxvii. vliegen. Zweefvliegennieuwsbrief 5(2): ra - wantsen. Entomologische Berichten Dahlgren G 1979. Cantharidae (ohne Mal- 12-22. EIS-Nederland.

Entomologische Berichten 62(3-4) 2002 119 Renema W 2001. Wat bracht het jaar 2001 ? Zweefvliegennieuwsbrief 5(2): 5-6. EIS- Summary Nederland. Report of the 156th summer Schothuizen M & Vallenduuk H 1998. Kevers op kadavers. Wetenschappelijke Mede¬ meeting of the Netherlands delingen KNNV222: 1-148. Entomological Society near Ter Steenis W van & Zeegers T 1999. Een tweede Apel, Groningen soort Leucozona. Zweefvliegennieuw¬ In this report a list of the invertebra¬ sbrief 3(2): 8. EIS-Nederland. te fauna near Ter Apel, Southeast- Sterrenburg FCF 1997. Ergänzungen zur Groningen, is presented. During the Staphylinidenfauna der Niederlande 1 meeting, 15-17 June 2001, a total of (Coleoptera: Staphylinidae). Nederland¬ 1533 taxa was identified from fifteen se Faunistische Mededelingen 7: 15-26. orders, among which 881 beetles Sterrenburg FCF 1997. Ergänzungen zur Coleoptera. Apart from 298 beetle Staphylinidenfauna der Niederlande 2 species new to this province, there (Coleoptera: Staphylinidae). Nederland¬ se Faunistische Mededelingen 7: 27-30. were also 45 new species of bugs Sterrenburg FCF & Brugge BJH 1999. De ge¬ Heteroptera and 42 species of spi¬ nera Curimopsis en Syncalypta in ders Araneidae (out of a total of only Nederland (Coleoptera: Byrrhidae). 641). This is an indication of lack of Entomologische Berichten 59: 7-9. interest of Dutch entomologists for Turin H 2001. De Nederlandse loopkevers. this province, but also of its' rich¬ Verspreiding en oecologie (Coleoptera: ness. Carabidae). Nederlandse Fauna 3: 1- 666. Vorst O 1992. Enige Staphylinidae nieuw voor de Nederlandse fauna (Coleoptera). Entomologische Berichten 52: 101-103. Vorst O 1995. An annotated list of the Dutch Pselaphidae (Coleoptera). Entomologi¬ sche Berichten 55: 85-101. Vorst O 1997. An annotated list of the Dutch Scydmaenidae (Coleoptera). Entomolo¬ gische Berichten 57: 185-196. Vorst O 1999. Monotoma quadricollis Aubé, an overlooked species (Coleoptera: Monotomidae). Koleopterologische Rundschau 69: 154-156. Vorst O & Cuppen JGM 2000. Distribution and ecology of Cartodere bifasciata and C. nodifer in The Netherlands (Coleopte¬ ra: Corticariidae). Entomologische Berichten 60: 137-142. Vorst O, Maanen B van, Fleijerman T, Huij- bregts J & Oude J de 2002. Excursieverslag Noordlaren - 1-3 sep¬ tember 2000. Sektie Everts Info 55: 3-8. Vorst O, Nunen F van, Edzes H, Ee G van, Teunissen APJA, Huijbregts J & Muilwijk J 1999. Excursieverslag Huis ter Heide - 9 mei 1998. Sektie Everts Info 45: 5-9.

Geaccepteerd 15 juni 2002.

120 Entomologische Berichten 62(3-4) 2002