Przemiany Użytkowania Ziemi W Nowej Hucie W Okresie 60 Lat Jej Istnienia

Gospodarowanie nieruchomościami

PRZEMIANY UŻYTKOWANIA ZIEMI W NOWEJ HUCIE W OKRESIE 60 LAT JEJ ISTNIENIA

B o g u s ł a w Lu c h t e r

Wstęp

1949 r. podjęto decyzję odnośnie budowy huty żelaza pod Krako- wem1. Postanowiono zlokalizo- waćW ją na terenie nowo realizowanego, od- rębnego miasta. Opracowany został plan, w oparciu o założenia którego zaczęły po- wstawać pierwsze osiedla mieszkaniowe. W 1951 r. przyłączono do Krakowa 12 wsi (ryc. 1)2, na gruntach których z bie- giem czasu stanął kombinat metalurgiczny i towarzysząca mu dzielnica mieszkaniowa3

1 Por. A. Blok-Iwińska [1967, s. 39] 2 W chwili przyłączenia do Krakowa stały się one na krótko samodzielnymi dzielnicami miasta (tzw. dzielnicami katastralnymi). Dotyczyło to (w nawiasie podano w kolejności: w numeracji arabskiej – numer jednostki katastralnej uwzględniony na ryc. nr 1, oraz w numeracji rzymskiej – numer dzielnicy katastralnej, przyję- ty po przyłączeniu do Krakowa w 1951 r.) : Bień- czyc (2; LVI), Branic (3; LXIV), Grębałowa (7; LIX), Kantorowic (8; LVII), Krzesławic (10; LVIII), Luboczy (11, LX), Mistrzejowic (14; LV), Mogiły (15; LIII), Pleszowa (16; LXII), Ruszczy (21, LXIII), Wadowa (22, LXI), Zesławic (29; LVI). 3 Nowa Huta nie zdążyła przed przyłączeniem do Krakowa uzyskać praw miejskich [Zamor- ska-Przyłuska, 1999, s. 40-45].

4 Świat Nieruchomości Gospodarowanie nieruchomościami

[Mydel, 1994, s. 67]. Stanowiły one zalążek nowej dzielnicy administracyjnej Krakowa – tzw. Nowej Huty, do której włączono tak- że dawne dzielnice katastralne4: Czyżyteny i Łęg5, znajdujące się w granicach Krakowa od 1941 r. Budowa huty i osiedli mieszka- niowych na wschód od historycznego centrum miasta wywarła istotne piętno w jego strukturze przestrzennej. Kraków zmienił swój kształt z centrycznego (do 1951 r.) na wydłużony w układzie równoleżnikowym. W następstwie kolejnego poszerzenia granic Krakowa (1973, 1986) przyłączono do Nowej Huty dalsze wsie6, wschodnie fragmenty byłych dzielnic katastralnych tj. Dą- bia, Rakowic, Prądnika Czerwonego7. Część zachodnią Czyżyn włączono w 1973 r. do

4 Dzielnice katastralne – to jednostki podziału Rys.1 administracyjnego Krakowa w latach 1867- 1951 (nazwa pochodzi od katastru – tj. wyka- Jednostka ewidencyjna – Nowa Huta (dzielnica administracyjna miasta Krakowa w latach 1973 – 1991) zu podatkowego, spisu i dokładnego oszaco- na tle ogólnej powierzchni miasta i pozostałych byłych dzielnic administracyjnych (obecnie geodezyjnych wania obiektów w celach podatkowych, wpro- jednostek ewidencyjnych): 1 – aktualne granice administracyjne Krakowa (1. 10. 2010 r.), 2 – granice geodezyjnych jednostek ewidencyjnych (w latach 1973 – 1991 dzielnic administracyjnych) miasta Krako- wadzonego w okresie zaborów przez rząd 1 austriacki). W 1867 r. utworzono w Krakowie wa, 3 – granice jednostek katastralnych (dawnych miast i wsi sukcesywnie przyłączanych do Krakowa), 4 – numery całych jednostek katastralnych lub ich części wchodzących w skład jednostki ewidencyj- pierwszych 8 dzielnic katastralnych, które nej Nowa Huta (1 – Batowice [pozostała część na terenie powiatu krakowskiego, w gminie Zielonki], otrzymały numerację rzymską (np. I dzielnicą 2 – Bieńczyce, 3 – Branice, 4 – Czyżyny [pozostała część na terenie Śródmieścia], 5 – Dąbie [pozostała katastralną – było historyczne jądro Krakowa, część na terenie Śródmieścia], 6 – Dziekanowice [pozostała część na terenie powiatu krakowskiego, położone w obrębie Plant – tj. Śródmieście). w gminie Zielonki], 7 – Grębałów, 8 – Kantorowice, 9 – Kościelniki, 10 – Krzesławice, 11 – Lubocza, W następnych latach dzielnicami katastralny- 12 – Łęg, 13 – Łuczanowice, 14 – Mistrzejowice, 15 – Mogiła, 16 – Pleszów, 17 – Prądnik Czerwony mi stawały się wsie i małe miasta (tzw. gminy [pozostała część na terenie Krowodrzy i Śródmieścia], 18 – Przylasek Rusiecki, – Przylasek Wyciąski, katastralne). Po 1918 r., a więc po uzyskaniu 20 – Rakowice [pozostała część w Śródmieściu], – Ruszcza, 22 – Wadów, 23 – Węgrzce [pozostała część niepodległości, zachowano podział admini- na terenie powiatu krakowskiego, w gminie Zielonki], 24 – Węgrzynowice, 25 – Wolica, 26 – Wróżenice, stracyjny na dzielnice katastralne. W 1951 r. 27 – Wyciąże, 28 – Zastów2 [pozostała część w powiecie krakowskim, w gminie Kocmyrzów – Luborzy- po przyłączeniu 12 wsi, tworzących później- ca], 29 – Zesławice), 5 – nazwy geodezyjnych jednostek ewidencyjnych (byłych dzielnic administracyj- szą centralną część Nowej Huty, miasto skła- nych), 6 – rzeka Wisła. dało się z 64 takich dzielnic. W wyniku reformy podziału administracyjnego w Polsce, w Kra- kowie w miejsce dotychczasowych dzielnic katastralnych utworzono 6 dużych dzielnic ad- 1 Po likwidacji dzielnic katastralnych w 1951 r., nowo przyłączone (w 1973 r. i 1986 r.) do ministracyjnych : Grzegórzki, Kleparz, Nową Krakowa wsie oraz dotychczasowe dzielnice katastralne nazwane zostały jednostkami Hutę, Podgórze, Stare Miasto i Zwierzyniec. katastralnymi. Nazwa ta zaczerpnięta została z pracy K. Bromka [1966, s. 9]. 5 Czyżyny stanowiły w latach 1941-1951 XLIV 2 29a fragment Zastowa został przyłączony do Kantorowic (8). dzielnicę katastralną Krakowa, a Łęg – XLV. 6 W 1973 r. w wyniku poszerzenia terytorium miasta Krakowa i reformy podziału administracyjnego (w miejsce funkcjonujących od 1951 Źródło : Opracowanie własne na podstawie: Atlas … [1988, s. 8] r. 6 dzielnic administracyjnych – utworzono 4 : Krowodrza, Nowa Huta, Podgórze i Śród- mieście) przyłączono do Nowej Huty wysunię- te daleko na wschód i północny wschód całe wsie, położone dotychczas w powiecie kra- nowo utworzonej dzielnicy administracyjnej dzielnej dzielnicy administracyjnej)10 wynio- kowskim, jak : Łuczanowice, Kościelniki, Przy- 8 lasek Rusiecki, Przylasek Wyciąski, Wolica – Śródmieście . Ostatecznie powierzchnia i Wyciąże, względnie fragmenty wsi, których Nowej Huty, obecnie geodezyjnej jednostki – to „obszar gruntów położonych w granicach zasadnicza część w dalszym ciągu znajduje 9 administracyjnych gminy, a w przypadku gdy się poza granicami miasta (Batowice, Dzie- ewidencyjnej (w latach 1951 –1991 samo- w skład gminy wchodzi miejscowość o statu- kanowice, Węgrzce, Zastów). W 1986 r. Nowa sie miasta – również w granicach administra- Huta ostatni raz powiększyła swoją powierzch- cyjnych miasta. W przypadku miasta Krakowa nię wskutek przyłączenia 2 całych wsi z gmi- 8 Tj. dzielnicy o powierzchni 1787 ha, której nie podstawowymi jednostkami ewidencyjnymi, sta- ny Kocmyrzów-Luborzyca w powiecie krakow- należy mylić ze Śródmieściem – byłą niegdyś ły się funkcjonujące w latach 1975 – 1991 dziel- skim : Węgrzynowic i Wróżenic. I dzielnicę katastralną, funkcjonującą do 1951 r., nice administracyjne : Krowodrza, Nowa Huta, 7 Dąbie – to w latach 1911-1951 – XX dzielni- obejmującą historyczne centrum Krakowa, usy- Podgórze i Śródmieście). ca katastralna, Rakowice w latach 1941-1951 tuowane w obrębie Plant, o powierzchni 79 ha. 10 W 1991 r. wprowadzono podział na 18 dzielnic – XLIII, a Prądnik Czerwony – także w latach 9 Jednostka ewidencyjna w myśl Rozporządze- samorządowych, wśród których jedna z nich 1941-1951 – XLI. nia z 2001 r. [Rozporządzenie…, 2001, s. 2779] nosi nazwę „Nowa Huta”. Ewidencja gruntów

Świat Nieruchomości 5 Gospodarowanie nieruchomościami

Tabela 1. Zmiany użytkowania ziemi na terenie jednostki ewidencyjnej Nowa Huta1 w latach 1950– 2010

1 dzielnicy administracyjnej Krakowa w latach 1973– 1990 2 w podziale użytków pierwszego stopnia szczegółowości (na tzw. kategorie) 3 w podziale użytków drugiego stopnia szczegółowości (na tzw. grupy) 4 przyrosty udziału powierzchni w punktach procentowych 5 ubytki udziału powierzchni w punktach procentowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Wydziału Geodezji Urzędu Miasta Krakowa oraz prac: B. Luchter [1997, s. 149-161 oraz 1999, s. 109– 123]

sła w 1986 r. – 11 073 ha – tj. ok. 34% po- która miała się stać niegdyś samodziel- Użytkowanie ziemi wierzchni miasta (por. ryc. 1)11. nym miastem. Śledzenie procesu przemian na terenie Nowej Huty Celem niniejszego artykułu jest prezen- w latach 1949 – 2009 możliwe jest dzięki przed rozpoczęciem realizacji tacja przemian użytkowania ziemi na ob- istniejącym źródłom kartograficznym (tuż kombinatu metalurgicznego szarze tej byłej dzielnicy administracyjnej, przed rozpoczęciem budowy Nowej Huty opracowana została dla części Polski mapa Wprawdzie mapa gospodarcza „Uży- gospodarcza „Użycie powierzchni ziemi”, cie powierzchni ziemi” opracowana została jest jednak prowadzona w dalszym ciągu we- dług byłych dzielnic administracyjnych które która swym zasięgiem objęła całe teryto- ok. 1950 r., jednak stan użytkowania ziemi stały się pomocniczymi jednostkami ewiden- rium współczesnej Nowej Huty12), a także zaprezentowany na niej pochodzi z okresu cyjnymi (na terenie Krakowa urzędy geodezyj- 13 ne wyróżniają 4 jednostki ewidencyjne, w la- statystycznym . wcześniejszego. Dowodem na to są arku- tach 1973 – 1991 dzielnice administracyjne sze tej wykonanej w skali 1 : 10 000 mapy, Krakowa : Krowodrza, Nowa Huta, Podgórze, Śródmieście). 12 Por. B. Luchter [1997, s. 149-161]. 11 W 2010 r. – powierzchnia geodezyjna jednost- 13 Regularnie co roku (mniej więcej od 1992 r., tj. ki ewidencyjnej Nowa Huta – wyniosła 11 072 po zmianach podziału administracyjnego mia- zestawienia ewidencji gruntów [Zestawienie.. , ha (por. Zestawienie … [2010]). sta) sporządzane są przez urzędy geodezyjne 2010].

6 Świat Nieruchomości Gospodarowanie nieruchomościami

obejmujące swym zasięgiem Nową Hutę, na Wiązało się to z występowaniem w tej części ska na pograniczu Rakowic i Czyżyn, a także których nie uwidoczniono obiektów realizo- Krakowa i Polski bardzo dobrych i dobrych fabryki tytoniu w Czyżynach i in21. wanych w 1949 r.14 gleb gruntów ornych17. Na wody przypadało 1,2%, grunty leśne W 1949 r. w przeddzień budowy kom- Użytki techniczne18 (tereny zabudowa- oraz zadrzewione i zakrzewione – 0,9%, te- binatu metalurgicznego i towarzyszącej mu ne + tereny komunikacyjne + użytki kopal- reny różne i pozostałe – 0,8% i nieużytki – dzielnicy mieszkaniowej terytorium współ- ne)19 zajmowały zaledwie 5% powierzchni 0,35% (por. tab. 1). czesnej Nowej Huty prezentowało się jako tej dzielnicy20. Na terenie wsi, wchodzących obszar typowo rolniczy. Ok. 92% powierzch- w skład późniejszej Nowej Huty przeważała Zmiany użytkowania ziemi ni stanowiły użytki rolne (a więc relatywnie zabudowa mieszkaniowa zagrodowa. Jedy- w Nowej Hucie więcej niż na obszarze Krakowa w aktualnych nie na pograniczu z ówczesnym Krakowem w latach 1950 -201022 granicach administracyjnych15). Największy (tj. w granicach sprzed 1951 r., obejmują- udział w powierzchni użytków rolnych miały cych terytorium miasta o powierzchni 165 W latach 1950 – 2010 nastąpiły duże grunty orne, które zajmowały ponad 77% ich km2) spotkać można było więcej użytków zmiany na terenie tej drugiej pod względem powierzchni16. Spośród 4 jednostek ewiden- o „poza rolniczym” charakterze. Dotyczyło powierzchni jednostki ewidencyjnej Kra- cyjnych (dzielnic administracyjnych Krako- to między innymi zabudowań byłego lotni- kowa23. W podziale użytków pierwszego wa w latach 1973-1991) na obszarze Nowej Huty zarejestrowany został najwyższy odse- 21 Opracowane w okresie centralnie sterowanej gospodarki socjalistycznej arkusze mapy go- tek gruntów ornych w powierzchni ogólnej spodarczej „Użycie powierzchni ziemi” mia- (ok. 71%). Znacznie mniejszą powierzchnię ły charakter poufny lub tajny. Stąd tez wiele 17 Badania przeprowadzone na terenie Polski obiektów o charakterze strategicznym (komu- zajmowały one w Krowodrzy (54%), Podgó- przez IUNG (Instytut Upraw Nawożenia i Gle- nikacyjnych, militarnych, przemysłowych) zo- boznawstwa) w Puławach oraz instytucje geo- rzu (50%) i w śródmieściu (zaledwie 21%). stało na niej przedstawionych w postaci in- dezyjne w Krakowie wykazały, że na terenie nych form użytkowania ziemi, najczęściej użyt- miasta gleby I klasy przyrodniczej bonitacji ków rolnych, gruntów leśnych, zadrzewionych gleb gruntów ornych (najlepsze) zajmowały i zakrzewionych, bądź nieużytków). W celu 14 23 czerwca 1949 r. rozpoczęto robić wykopy ponad 7% powierzchni ogółu gleb gruntów prezentacji faktycznego stanu ich użytkowa- pod fundamenty pierwszych domów mieszkal- ornych, a na obszarze Nowej Huty – ok. 15% nia i zasięgu autor musiał sięgnąć do różnych nych, a 18 grudnia tegoż roku przekazano do (wobec 0,4% – średnio dla Polski [Luchter źródeł o historycznym już dzisiaj znaczeniu użytku pierwszy budynek mieszkalny na os. 1987, s. 231, tab. 13]). [Luchter, 1997, s. 149-161, 1999, s. 109-123]. Wandy (ówcześnie ul. Hibnera, dzisiaj Mierz- 18 Nomenklatura wprowadzona do literatury geo- 22 W rzeczywistości zmiany użytkowania ziemi wy 14 [Zamorska-Przyłuska, 1999, s. 41]). graficznej przez K. Bromka [1966, s. 83]. obejmują okres 1949 – 2009, a więc dokładnie 15 W ogólnej powierzchni Krakowa w dzisiej- 19 Tereny zabudowane, tereny komunikacyjne, obrazują przeobrażenia w okresie 60-lecia ist- szych granicach administracyjnych użytki rol- użytki kopalne – to formy użytkowania ziemi nienia Nowej Huty. Dane dla 1949 r. pochodzą ne zajmowały ponad 81% (na terenie odpowia- przyjęte na podstawie Zarządzenia z 1969 r. z wyliczeń dokonanych na podstawie pomiarów dającym obszarowo współczesnej jednostce w sprawie ewidencji gruntów [Zarządzenie … powierzchni użytków dokonanych przez autora ewidencyjnej Podgórze – 82%, Krowodrza – 1969, s. 223-224]. na mapie gospodarczej „Użycie powierzchni zie- ok. 75% i Śródmieście – 41%). 20 Udział powierzchni zajmowanej przez użytki mi” z 1950 r. Natomiast dane za 2009 r. uzyska- 16 Spośród 4 funkcjonujących w latach 1973- techniczne w Nowej Hucie, był spośród geo- ne zostały w Wydziale Geodezji Urzędu Miasta 1991 dzielnic administracyjnych (obecnie jed- dezyjnych jednostek ewidencyjnych – najniż- Krakowa z zestawień ewidencji gruntów sporzą- nostek ewidencyjnych) grunty orne zajmowały szy. W Podgórzu użytki techniczne stanowiły dzonych według stanu na dzień 1. 01. 2010 r. w Nowej Hucie największy odsetek powierzch- w 1950 r. – 7% ogółu powierzchni tej byłej 23 Największą pod względem powierzchni jed- ni użytków rolnych. W Krowodrzy stanowiły dzielnicy administracyjnej, w Krowodrzy – nostką ewidencyjną miasta jest Podgórze. Jej one 73%, Podgórzu – 62%, a w Śródmieściu 13%, a w najbardziej zurbanizowanym Śród- obszar wynosi 13 090 ha (tj. ponad 40% ogółu – tylko 51%. mieściu – 48%. terytorium Krakowa).

Świat Nieruchomości 7 Gospodarowanie nieruchomościami

Tabela 2. Średnioroczne zmiany użytkowania ziemi w Nowej Hucie w latach 1950– 2010 na tle Krakowa – ogółem oraz pozostałych jednostek ewidencyjnych

1 według kategorii użytków (w podziale pierwszego stopnia szczegółówości użytków) 2 według grup użytków (w podziale drugiego stopnia szczegółowości użytków)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Wydziału Geodezji Urzędu Miaste Krakowa oraz prac: B. Luchter [1997, s. 149– 161; 1991, s. 109-123]

stopnia szczegółowości (na tzw. kategorie)24 zmiany były już niewielkie i osiągnęły śred- na tle pozostałych jednostek ewidencyjnych średnioroczne zmiany wyniosły 0,66 punktu nio w ciągu roku odpowiednio : 0,12 i 0,10 relatywnie najmniejszy (o ok. 5 punktów procentowego. Pod względem tempa zacho- punktów procentowych26. procentowych – tj. z 1,21% w 1950 r. do dzących przemian Nowa Huta ustępowała Zmiany te wiązały się z ogromnym spad- 5,96% w 2010 r.). Nieznacznie wzrosła też tylko Śródmieściu (por. tab. 2). Było ono kiem w latach 1950 – 2010 powierzchni użyt- powierzchnia pozostałych terenów komuni- jednak nierównomierne. Największe prze- ków rolnych (o ponad 40 punktów procen- kacyjnych (największe tempo ich przyrostu obrażenia zarejestrowane były na terenie towych), największym spośród wszystkich zanotowano w latach 1950 -1977)30. Nowej Huty w latach 1950 – 1977. Średnio- b. dzielnic administracyjnych27 (por. tab. Wśród pozostałych użytków technicz- roczne tempo zmian wyniosło 1,21 punktu 1). Ubytkowi powierzchni użytków rolnych nych na uwagę zasługuje stały, choć niewiel- procentowego. Nowa Huta odznaczała się towarzyszył przyrost powierzchni terenów ki przyrost powierzchni użytków kopalnych. w tym okresie największymi przekształcenia- osiedlowych28, a zwłaszcza terenów zabudo- Podobnie jak w przypadku ogólnej po- mi w użytkowaniu ziemi spośród pozostałych wanych (przyrost o 28 punktów procentowy- wierzchni miasta zarejestrowany został dzielnic Krakowa25 – por. tab. 2). ch)29. Za silnym rozwojem terenów zabudo- wzrost powierzchni gruntów leśnych oraz W następnych latach tempo to wyraźnie wanych, związanym z realizacją kombinatu zadrzewionych i zakrzewionych. Należy jed- zmalało. Już w latach 1977 – 1992 wyniosło metalurgicznego i towarzyszącej dzielnicy nak zaznaczyć, że spośród przyjętych w sta- ono tylko 0,44 (pod tym względem Nowa mieszkaniowej, nie nadążały tereny komuni- tystykach jednostek ewidencyjnych był on Huta ustępowała wyraźnie Krowodrzy i Pod- kacyjne, zwłaszcza drogi. Przyrost powierzch- w sumie najniższy (na terenie Śródmieścia górzu). W okresie 1992 – 2003 i 2003 – 2010 ni tej ostatniej formy użytkowania ziemi był zarówno w 1950 r. jak i w 2010 r. – nie było na terenie Nowej Huty w latach 1950 – 2010 użytków o charakterze leśnym). Nastąpił też nieznaczny przyrost po- 24 Zgodnie z obowiązującą do 2001 r. klasyfika- wierzchni wód i terenów różnych (por. tab. cją geodezyjną przyjęto dla celów porównaw- 26 Z uwagi na przyjęcie tej samej powierzchni dla czych podział użytków zawarty w Zarządzeniu 1). Nowa Huta odznaczała się najwyższym Nowej Huty zarówno dla 1950 jak i dla 2010 r. z 1969 r., uwzględniający 8 kategorii użytków zmiany te można było przyjąć w procentach. (w podziale pierwszego stopnia szczegółowo- spośród byłych dzielnic administracyjnych ści użytków) : użytki rolne, grunty pod lasami 27 Ubytki te dla pozostałych jednostek ewiden- przyrostem powierzchni nieużytków (spadek oraz zadrzewieniami i zakrzewieniami, grunty cyjnych (według malejącej kolejności zmian) pod wodami, użytki kopalne, tereny komunika- wyniosły : dla Śródmieścia – ponad 34 punkty ich powierzchni w latach 1950 – 2010 zaob- cyjne, tereny osiedlowe, tereny różne i nieużyt- procentowe, Podgórza – ok. 34, a dla Krowo- serwowano w Podgórzu i Śródmieściu). ki [Zarządzenie… 1969, s. 223-224]. drzy – 27 punktów procentowych. 25 W podziale drugiego stopnia szczegółowości 28 Do terenów osiedlowych geodezyjne zestawie- użytków na tzw. grupy Nowa Huta ustępowa- nia ewidencji gruntów zaliczają : tereny zabu- 30 Trudno jest ocenić przemiany powierzchni ła w tym okresie Śródmieściu, gdzie w latach dowane, tereny niezabudowane i tereny ziele- terenów kolejowych w ostatnich latach, gdyż 1950 – 1977 odnotowano najwyższe zmiany ni (rekreacyjnej). statystyki geodezyjne nie rozróżniały przed na terenie Krakowa (1,29 punktu procentowe- 29 Pod względem relatywnego przyrostu po- 1999 r. tego typu użytków osobno (por. Geod- go, podczas gdy dla Nowej Huty wyniosły one wierzchni terenów zabudowanych Nowa Huta 02…. [1998], Rocznik Statystyczny Krakowa… 1,22 punktu). ustępowała tylko Śródmieściu. [2000, s. 72, tab. 1 (7)]).

8 Świat Nieruchomości Gospodarowanie nieruchomościami

Zmiany struktury własnościowej użytkowania tereny miesz - ziemi w Nowej Hucie - komunika (tereny

tereny Zmiany struktury własnościowej w no- zabudowane),

wej Hucie można prześledzić, zresztą jak inne i i dla całego Krakowa, dopiero od momentu zabudowane tereny wprowadzenia przez instytucje geodezyjne inne kolejowe

tereny regularnej sprawozdawczości statystycznej. Mapa gospodarcza „Użycie powierzchni zie- tereny mi” tego typu informacji nie zawierała. Stąd obejmują: przemyslowe, (drogi, pierwsze dane pochodzą z początku lat 90. XX w., a dokładniej 1992 r. tereny

techniczne W latach 1992 – 2010 zaobserwowane zostały na obszarze Nowej Huty tendencje kaniowe, Przyrosty udziału powierzchni procentowych w punktach udziału powierzchni procentowych w punktach Ubytki Użytki komunikacyjne s. 2791] 2001, [Zarządzenie… cyjne) i użytki kopalne charakterystyczne dla ogólnego terytorium 3 4 5 miasta. Spadkowi udziału powierzchni

należącej do Skarbu Państwa towarzyszył - fizycz - powia istotny wzrost udziału powierzchni nale- handlowego osób żącej do gmin i związków międzygminnych (własności komunalnej) oraz nieznaczny prawa wyznaniowe, wzrost powierzchni gruntów należących do 31 spółki osób fizycznych i pozostałych właścicieli związki

międzygminnych, (por. tab. 3). Pomimo tych przeobrażeń Nowa Huta kościoły,

województwa, odznaczała się nadal wysokim udziałem związków i gruntów należących do Skarbu Państwa gmin

spółdzielnie, (33% – w 2010 r.), najwyższym spośród powiatów, uwzględnionych w zestawieniach geodezyj- m.in. tj nych jednostek ewidencyjnych32. W dalszym związki Państwa, i s. 2781 i inne podmioty 2001, [Rozporządzenie... ewidencyjne ty nych– bu ciągu głównie do Skarbu Państwa należały wody (w 77%), zwłaszcza płynące (w 96%), tereny różne (74%), tereny komunikacyjne

- (67%)33, a wśród terenów zabudowanych – Skar

zgodnie tereny przemysłowe (91%). nieruchomości przyjęte stanowiący: nie właścicieli władających i 31 Do pozostałych właścicieli, zgodnie z przyję- właściciele tymi w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju Re- gionalnego i Budownictwa z 2001 grupami re- zostali rejestrowych jestrowymi właścicieli nieruchomości i włada- jących, należy zaliczyć : spółdzielnie, kościoły nieruchomości grup i związki wyznaniowe, powiaty i związki powia-

zaliczeni tów, województwa, spółki prawa handlowego i in.[Rozporządzenie … 2001, s. 2781]. 32 Udział powierzchni gruntów należących do właścicieli

pozostałych Skarbu Państwa dla pozostałych jednostek

wladających ewidencyjnych wyniósł w tym czasie : dla Grupy s.2781] [2001, z Rozporządzeniem… Do i Śródmieścia – ok. 32%, Krowodrzy i Podgórza – niecałe 21% (średnio dla Krakowa – ponad 1 2 25%). latach 1992– 2010 1992– Hucie w latach w Nowej gruntów własnościowej struktury 3. Zmiany Tabela Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Wydziału Geodezji Urzędu Miasta Krakowa Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Wydziału 33 Przykładowo tereny kolejowe należą w ponad 97% do Skarbu Państwa.

Świat Nieruchomości 9 Gospodarowanie nieruchomościami

Osoby fizyczne posiadały w 2010 r. prze- było z budową huty żelaza i towarzyszącej tomiast tereny mieszkaniowe – tylko 22%. ważnie użytki rolne (w 75% 34), a zwłaszcza jej dzielnicy mieszkaniowej, na dotychczas Wprawdzie udział powierzchni zajmowanej sady (w 88%35)36 i grunty orne (w ok. 80%). rolniczych terenach, zajętych pod ich reali- przez tereny mieszkaniowe wzrasta, ale dziel- Niewielkie znaczenie odgrywają nadal zację. Od 1992 r., a więc momentu rozpo- nica ta w ostatnich latach jest postrzegana pozostali właściciele. W 1992 należało do częcia wdrażania zasad gospodarki ryn- jako najmniej korzystna do zamieszkania39. nich 1,5% powierzchni analizowanej jednost- kowej, zmiany na terenie Nowej Huty były Brak zatwierdzonych i obowiązujących miej- ki ewidencyjnej, a współcześnie – ponad 5%. najmniejsze spośród pozostałych jednostek scowych planów zagospodarowania prze- Spośród czterech jednostek ewidencyjnych ewidencyjnych miasta. Jest to zjawisko o tyle strzennego40 przyczynia się do pogłębiania Krakowa – Nowa Huta odznaczała się naj- niepokojące, że na terenie tej niegdyś prężnie dysproporcji przestrzennych, tej niegdyś, niższym udziałem powierzchni gruntów nale- rozwijającej się dzielnicy doszło do zachwia- planowanej z dużym rozmachem jednostki żących do właścicieli nieruchomości nie sta- nia proporcji w zakresie przemian struktury osadniczej. nowiących Skarbu Państwa, osób fizycznych przestrzennej. Za przykład może posłużyć oraz gmin i związków międzygminnych. komunikacja, zwłaszcza drogowa. Przyrost powierzchni tych użytków był w ostatnich Uwagi końcowe ok. 20 latach niewielki. Można również za- uważyć wyraźne dysproporcje w przypadku Dr Bo g u s ł a w Lu c h t e r Analiza poszczególnych etapów proce- terenów zabudowanych. O ile na obszarze Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Gospodarki Regionalnej su przemian użytkowania ziemi Nowej Huty pozostałych geodezyjnych jednostek ewi- Zakład Geografii Ekonomicznej wykazała znaczne zróżnicowanie w okresie dencyjnych tereny zabudowy mieszkaniowej 60 lat jej istnienia. Początkowo, tj. w okre- wyraźnie przeważały nad terenami przemy- sie centralnie sterowanej gospodarki so- słowymi37, o tyle w Nowej Hucie odwrotnie. cjalistycznej zaobserwowano bardzo duże Tereny przemysłowe stanowiły tam aż 57% zmiany w rozwoju tej dzielnicy, co związane powierzchni terenów zabudowanych38, na- rze Nowej Huty stanowiły w 2010 r. aż 72% ogółu terenów przemysłowych Krakowa (por. Zestawienie … [2010]). 37 W Krowodrzy – tereny mieszkaniowe zajmowa- 39 Ceny mieszkań na terenie Nowej Huty należą 34 W 1992 r. – w 72% ły ponad 54% powierzchni terenów zabudowa- do najniższych na terenie miasta [Sobańska, 35 W 1992 r. – w ok. 90% (spadek związany był nych (w Podgórzu – ok. 54%, w Śródmieściu – 2008, s. 5 (Rynek)]. z przejmowaniem sadów pod różnego rodzaju ok. 47%), natomiast tereny przemysłowe – nie- 40 Na terenie Krakowa obszary, dla których inwestycje). całe 5% (w Śródmieściu – ponad 8%, a w Pod- uchwalono miejscowe plany zagospodaro- 36 Najmniejszy udział wykazywały pastwiska – górzu – ponad 17%). wania przestrzennego stanowiły ok. 24% po- bo tylko 22% – wobec ok. 17% w 1992 r. 38 Tereny przemysłowe znajdujące się na obsza- wierzchni miasta [Cel … 2010, s. C-4].

10 Świat Nieruchomości Gospodarowanie nieruchomościami

Literatura:

Atlas Miasta Krakowa [1988], Instytut Geogra- Luchter B. [1987], Kierunki przemian użytkowania Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego fii UJ, Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami ziemi w aglomeracji krakowskiej, Akademia Eko- i Budownictwa z dn. 29 marca 2001 r. w sprawie Urzędu Miasta Krakowa, Państwowe Przedsiębior- nomiczna, Kraków, praca doktorska, maszynopis. ewidencji gruntów i budynków [2001], DzU RP, nr stwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Home- 38, poz. 454. ra, Kraków-Warszawa. Luchter B. [1997], Wykorzystanie mapy gospodarczej „Użycie powierzchni ziemi” w gospodarce Sobańska B. [2008], Kupujemy coraz mniejsze Blok-Iwińska A. [1967], Z problemów lokalizacyj- gruntami na przykładzie Krakowa [w:] Problemy mieszkania, Polska Gazeta Krakowska, nr 141. nych huty im. Lenina, UJ, Zeszyty Naukowe, nr gospodarki regionalnej, AE, Kraków. 165. Zamorska-Przyłuska E. [1999], Zbudować hutę, Luchter B. [1999], Użytkowanie ziemi w Krakowie wyczarować miasto, Architektura i Biznes, nr 7-8. Bromek K. [1966], Użytkowanie ziemi w Krakowie w świetle mapy gospodarczej „Użycie powierzchni i przyległych częściach powiatu Krakowskiego ziemi” z 1950 r., Akademia Ekonomiczna w Krako- Zarządzenie Ministrów Rolnictwa i Gospodarki około 1960 r., UJ, Zeszyty Naukowe, nr 128. wie, Zeszyty Naukowe, nr 527. Komunalnej z dn. 20 lutego 1969 r. w sprawie ewidencji gruntów [1969], Monitor Polski, DzU PRL, Cel – połowę Krakowa objąć planami [2010], Mydel R. [1994], Rozwój urbanistyczny miasta nr 11, poz. 98. Dziennik Polski, nr 180 (20 103). Krakowa po drugiej wojnie światowej, „Secesja”, Kraków. Zestawienie zbiorcze według stanu na dzień 1 Geod-02 : Roczne sprawozdanie : wykaz gruntów stycznia 2010 r. : województwo – małopolskie według stanu na dzień 1. 01. 1998 r.: wojewódz- Rocznik Statystyczny Miasta Krakowa 2000 powiat – miasto Kraków : gmina – Nowa Huta two krakowskie : miasto – Kraków [1998], Urząd [2000], Urząd Statystyczny w Krakowie, Kra- [2010], Urząd Miasta Krakowa : Wydział Geode- Miasta Krakowa : Wydział Geodezji, Kraków ków. zji, Kraków.

Przemiany użytkowania ziemi Changing patterns of land use w Nowej Hucie w okresie 60 lat in Nowa Huta over 60 years jej istnienia of its existence (Streszczenie) (Summary)

Celem artykułu jest prezentacja przemian użytkowania zie- The aim of the paper is to present how the land use in mi na obszarze Nowej Huty, byłej dzielnicy administracyjnej Nowa Huta, former administrative district of Krakow, has been Krakowa, obecnie geodezyjnej jednostki ewidencyjnej – jednost- evolving over the whole period of 60 years of its existence (i.e. ki przestrzennej o powierzchni 11 072 ha, w okresie 60 lat jej between 1949 and 2009). Nowa Huta is now geodesy registry istnienia (tj. w latach: 1949-2009). entity, with the area of 11 072 hectares. Mowa Huta powstawała początkowo jako odrębne miasto Nowa Huta was initially built as separate town adjacent pod Krakowem, w którym zdecydowano się zlokalizować hutę to Krakow, where the steel and iron work was located. In 1951 żelaza i stali. W 1951 r. została ona przyłączona do Krakowa Nowa Huta was joined to Krakow and as it happened very quic- i przez to nie zdążyła uzyskać praw miejskich. kly, never acquired town rights of its own. Jej szybki rozwój w okresie tuż po przyłączeniu do Krako- Rapid pace of development, over period Wright after unifi- wa przyczynił się do deformacji struktury przestrzennej miasta. cation with Krakow, contributed to deformation of urban spa- Miasto wydłużyło swój kształt w kierunku wschodnim. W pierw- ce of the whole city of Krakow. The city stretched to east. In szej fazie, tj. w latach 1951 – 1980, przemiany użytkowania the first phase, i.e. between 1951 – 1980, patterns of land use ziemi były w stosunku do innych dzielnic Krakowa największe. In Nowa Huta, were changing fastest i comparison to other W ostatnich latach ich tempo radykalnie zmalało. Spośród 4 Krakow districts. Recently, the pace of changes decreased si- jednostek ewidencyjnych Krakowa, zmiany na terenie Nowej gnificantly. Of 4 Krakow registry entities, land use transfor- Huty są zdecydowanie najmniejsze. Prowadzi to kolejnych de- mation in Nowa Huta were definitely least. And this leads to formacji w strukturze przestrzennej miasta. further deformations in spatial structure of the city.

Świat Nieruchomości 11