Gospodarowanie nieruchomościami PRZEMIANY UŻYTKOWANIA ZIEMI W NOWEJ HUCIE W OKRESIE 60 LAT JEJ ISTNIENIA B o g u s ł a w Lu c h t e r Wstęp 1949 r. podjęto decyzję odnośnie budowy huty żelaza pod krako- wem1. postanowiono zlokalizo- Wwać ją na terenie nowo realizowanego, od- rębnego miasta. opracowany został plan, w oparciu o założenia którego zaczęły po- wstawać pierwsze osiedla mieszkaniowe. w 1951 r. przyłączono do krakowa 12 wsi (ryc. 1)2, na gruntach których z bie- giem czasu stanął kombinat metalurgiczny i towarzysząca mu dzielnica mieszkaniowa3 1 Por. A. Blok-Iwińska [1967, s. 39] 2 W chwili przyłączenia do Krakowa stały się one na krótko samodzielnymi dzielnicami mia- sta (tzw. dzielnicami katastralnymi). Dotyczyło to (w nawiasie podano w kolejności: w nume- racji arabskiej – numer jednostki katastralnej uwzględniony na ryc. nr 1, oraz w numeracji rzymskiej – numer dzielnicy katastralnej, przyję- ty po przyłączeniu do Krakowa w 1951 r.) : Bień- czyc (2; LVI), Branic (3; LXIV), Grębałowa (7; LIX), Kantorowic (8; LVII), Krzesławic (10; LVIII), Luboczy (11, LX), Mistrzejowic (14; LV), Mogiły (15; LIII), Pleszowa (16; LXII), Ruszczy (21, LXIII), Wadowa (22, LXI), Zesławic (29; LVI). 3 Nowa Huta nie zdążyła przed przyłączeniem do Krakowa uzyskać praw miejskich [Zamor- ska-Przyłuska, 1999, s. 40-45]. 4 Świat Nieruchomości Gospodarowanie nieruchomościami [mydel, 1994, s. 67]. stanowiły one zalążek nowej dzielnicy administracyjnej krakowa – tzw. nowej huty, do której włączono tak- że dawne dzielnice katastralne4: czyżyteny i Łęg5, znajdujące się w granicach krakowa od 1941 r. Budowa huty i osiedli mieszka- niowych na wschód od historycznego cen- trum miasta wywarła istotne piętno w jego strukturze przestrzennej. kraków zmienił swój kształt z centrycznego (do 1951 r.) na wydłużony w układzie równoleżnikowym. w następstwie kolejnego poszerzenia granic krakowa (1973, 1986) przyłączono do nowej huty dalsze wsie6, wschodnie frag- menty byłych dzielnic katastralnych tj. dą- bia, rakowic, prądnika czerwonego7. część zachodnią czyżyn włączono w 1973 r. do 4 Dzielnice katastralne – to jednostki podziału Rys.1 administracyjnego Krakowa w latach 1867- 1951 (nazwa pochodzi od katastru – tj. wyka- Jednostka ewidencyjna – Nowa Huta (dzielnica administracyjna miasta Krakowa w latach 1973 – 1991) zu podatkowego, spisu i dokładnego oszaco- na tle ogólnej powierzchni miasta i pozostałych byłych dzielnic administracyjnych (obecnie geodezyjnych wania obiektów w celach podatkowych, wpro- jednostek ewidencyjnych): 1 – aktualne granice administracyjne Krakowa (1. 10. 2010 r.), 2 – granice geodezyjnych jednostek ewidencyjnych (w latach 1973 – 1991 dzielnic administracyjnych) miasta Krako- wadzonego w okresie zaborów przez rząd 1 austriacki). W 1867 r. utworzono w Krakowie wa, 3 – granice jednostek katastralnych (dawnych miast i wsi sukcesywnie przyłączanych do Krakowa), 4 – numery całych jednostek katastralnych lub ich części wchodzących w skład jednostki ewidencyj- pierwszych 8 dzielnic katastralnych, które nej Nowa Huta (1 – Batowice [pozostała część na terenie powiatu krakowskiego, w gminie Zielonki], otrzymały numerację rzymską (np. I dzielnicą 2 – Bieńczyce, 3 – Branice, 4 – Czyżyny [pozostała część na terenie Śródmieścia], 5 – Dąbie [pozostała katastralną – było historyczne jądro Krakowa, część na terenie Śródmieścia], 6 – Dziekanowice [pozostała część na terenie powiatu krakowskiego, położone w obrębie Plant – tj. Śródmieście). w gminie Zielonki], 7 – Grębałów, 8 – Kantorowice, 9 – Kościelniki, 10 – Krzesławice, 11 – Lubocza, W następnych latach dzielnicami katastralny- 12 – Łęg, 13 – Łuczanowice, 14 – Mistrzejowice, 15 – Mogiła, 16 – Pleszów, 17 – Prądnik Czerwony mi stawały się wsie i małe miasta (tzw. gminy [pozostała część na terenie Krowodrzy i Śródmieścia], 18 – Przylasek Rusiecki, – Przylasek Wyciąski, katastralne). Po 1918 r., a więc po uzyskaniu 20 – Rakowice [pozostała część w Śródmieściu], – Ruszcza, 22 – Wadów, 23 – Węgrzce [pozostała część niepodległości, zachowano podział admini- na terenie powiatu krakowskiego, w gminie Zielonki], 24 – Węgrzynowice, 25 – Wolica, 26 – Wróżenice, stracyjny na dzielnice katastralne. W 1951 r. 27 – Wyciąże, 28 – Zastów2 [pozostała część w powiecie krakowskim, w gminie Kocmyrzów – Luborzy- po przyłączeniu 12 wsi, tworzących później- ca], 29 – Zesławice), 5 – nazwy geodezyjnych jednostek ewidencyjnych (byłych dzielnic administracyj- szą centralną część Nowej Huty, miasto skła- nych), 6 – rzeka Wisła. dało się z 64 takich dzielnic. W wyniku reformy podziału administracyjnego w Polsce, w Kra- kowie w miejsce dotychczasowych dzielnic katastralnych utworzono 6 dużych dzielnic ad- 1 Po likwidacji dzielnic katastralnych w 1951 r., nowo przyłączone (w 1973 r. i 1986 r.) do ministracyjnych : Grzegórzki, Kleparz, Nową Krakowa wsie oraz dotychczasowe dzielnice katastralne nazwane zostały jednostkami Hutę, Podgórze, Stare Miasto i Zwierzyniec. katastralnymi. Nazwa ta zaczerpnięta została z pracy K. Bromka [1966, s. 9]. 5 Czyżyny stanowiły w latach 1941-1951 XLIV 2 29a fragment Zastowa został przyłączony do Kantorowic (8). dzielnicę katastralną Krakowa, a Łęg – XLV. 6 W 1973 r. w wyniku poszerzenia terytorium miasta Krakowa i reformy podziału administra- cyjnego (w miejsce funkcjonujących od 1951 Źródło : Opracowanie własne na podstawie: Atlas … [1988, s. 8] r. 6 dzielnic administracyjnych – utworzono 4 : Krowodrza, Nowa Huta, Podgórze i Śród- mieście) przyłączono do Nowej Huty wysunię- te daleko na wschód i północny wschód całe wsie, położone dotychczas w powiecie kra- nowo utworzonej dzielnicy administracyjnej dzielnej dzielnicy administracyjnej)10 wynio- kowskim, jak : Łuczanowice, Kościelniki, Przy- 8 lasek Rusiecki, Przylasek Wyciąski, Wolica – śródmieście . ostatecznie powierzchnia i Wyciąże, względnie fragmenty wsi, których nowej huty, obecnie geodezyjnej jednostki – to „obszar gruntów położonych w granicach zasadnicza część w dalszym ciągu znajduje 9 administracyjnych gminy, a w przypadku gdy się poza granicami miasta (Batowice, Dzie- ewidencyjnej (w latach 1951 –1991 samo- w skład gminy wchodzi miejscowość o statu- kanowice, Węgrzce, Zastów). W 1986 r. Nowa sie miasta – również w granicach administra- Huta ostatni raz powiększyła swoją powierzch- cyjnych miasta. W przypadku miasta Krakowa nię wskutek przyłączenia 2 całych wsi z gmi- 8 Tj. dzielnicy o powierzchni 1787 ha, której nie podstawowymi jednostkami ewidencyjnymi, sta- ny Kocmyrzów-Luborzyca w powiecie krakow- należy mylić ze Śródmieściem – byłą niegdyś ły się funkcjonujące w latach 1975 – 1991 dziel- skim : Węgrzynowic i Wróżenic. I dzielnicę katastralną, funkcjonującą do 1951 r., nice administracyjne : Krowodrza, Nowa Huta, 7 Dąbie – to w latach 1911-1951 – XX dzielni- obejmującą historyczne centrum Krakowa, usy- Podgórze i Śródmieście). ca katastralna, Rakowice w latach 1941-1951 tuowane w obrębie Plant, o powierzchni 79 ha. 10 W 1991 r. wprowadzono podział na 18 dzielnic – XLIII, a Prądnik Czerwony – także w latach 9 Jednostka ewidencyjna w myśl Rozporządze- samorządowych, wśród których jedna z nich 1941-1951 – XLI. nia z 2001 r. [Rozporządzenie…, 2001, s. 2779] nosi nazwę „Nowa Huta”. Ewidencja gruntów Świat Nieruchomości 5 Gospodarowanie nieruchomościami Tabela 1. Zmiany użytkowania ziemi na terenie jednostki ewidencyjnej Nowa Huta1 w latach 1950– 2010 1 dzielnicy administracyjnej Krakowa w latach 1973– 1990 2 w podziale użytków pierwszego stopnia szczegółowości (na tzw. kategorie) 3 w podziale użytków drugiego stopnia szczegółowości (na tzw. grupy) 4 przyrosty udziału powierzchni w punktach procentowych 5 ubytki udziału powierzchni w punktach procentowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Wydziału Geodezji Urzędu Miasta Krakowa oraz prac: B. Luchter [1997, s. 149-161 oraz 1999, s. 109– 123] sła w 1986 r. – 11 073 ha – tj. ok. 34% po- która miała się stać niegdyś samodziel- Użytkowanie ziemi wierzchni miasta (por. ryc. 1)11. nym miastem. śledzenie procesu przemian na terenie Nowej Huty celem niniejszego artykułu jest prezen- w latach 1949 – 2009 możliwe jest dzięki przed rozpoczęciem realizacji tacja przemian użytkowania ziemi na ob- istniejącym źródłom kartograficznym (tuż kombinatu metalurgicznego szarze tej byłej dzielnicy administracyjnej, przed rozpoczęciem budowy nowej huty opracowana została dla części polski mapa wprawdzie mapa gospodarcza „uży- gospodarcza „użycie powierzchni ziemi”, cie powierzchni ziemi” opracowana została jest jednak prowadzona w dalszym ciągu we- dług byłych dzielnic administracyjnych które która swym zasięgiem objęła całe teryto- ok. 1950 r., jednak stan użytkowania ziemi stały się pomocniczymi jednostkami ewiden- rium współczesnej nowej huty12), a także zaprezentowany na niej pochodzi z okresu cyjnymi (na terenie Krakowa urzędy geodezyj- 13 ne wyróżniają 4 jednostki ewidencyjne, w la- statystycznym . wcześniejszego. dowodem na to są arku- tach 1973 – 1991 dzielnice administracyjne sze tej wykonanej w skali 1 : 10 000 mapy, Krakowa : Krowodrza, Nowa Huta, Podgórze, Śródmieście). 12 Por. B. Luchter [1997, s. 149-161]. 11 W 2010 r. – powierzchnia geodezyjna jednost- 13 Regularnie co roku (mniej więcej od 1992 r., tj. ki ewidencyjnej Nowa Huta – wyniosła 11 072 po zmianach podziału administracyjnego mia- zestawienia ewidencji gruntów [Zestawienie.. , ha (por. Zestawienie … [2010]). sta) sporządzane są przez urzędy geodezyjne 2010]. 6 Świat Nieruchomości Gospodarowanie nieruchomościami obejmujące swym zasięgiem nową hutę, na wiązało się to z występowaniem w tej części ska na pograniczu rakowic