15322393.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
SPIS TREŚCI WSTĘP ............................................................................................................................ 5 ROZDZIAŁ I Księstwa śląskie Korony Czeskiej u progu ery nowożytnej ............................ 16 1. Ustrój publiczno-prawny Śląska............................................................. 16 2. Księstwo głogowskie w strukturze lennej Śląska ................................... 30 ROZDZIAŁ II Wykształcenie się stanu szlacheckiego w księstwie głogowskim................... 45 1. Ewolucja struktur społeczności rycerskiej.............................................. 45 1.1. Pochodzenie rodzin głogowskich ................................................ 45 1.2. Nowa rola dworu głogowskiego.................................................. 49 1.3. Emancypacja stanu szlacheckiego (osadnictwo rycerskie, kształtowanie stosunków lennych i prawa spadkowego) .............. 54 2. Wyznaczniki kulturowe ......................................................................... 60 2.1. Herb, nobilitacja, nazwiska, „domy”............................................ 61 2.2. Stratyfikacja stanu szlacheckiego ................................................. 71 2.3. Siedziby szlacheckie ................................................................... 79 3. Edukacja ................................................................................................. 88 ROZDZIAŁ III Szlachta w życiu politycznym księstwa głogowskiego.................................. 101 1. Reprezentacje stanowe szlachty ............................................................101 1.1. Udział szlachty w życiu politycznym Śląska............................... 101 1.2. Zgromadzenia stanowe szlachty głogowskiej ............................. 107 2. Szlachta na urzędach księstwa głogowskiego .......................................115 2.1. Szlachta w aparacie administracji księstwa. Urząd starosty ziemskiego. Inne urzędy królewskie i stanowe........................... 116 2.2. Urzędy sprawowane drogą wykupu dzierżaw królewskich ........ 128 2.2.1. Lenna zamkowe (Burglehen).................................................... 129 Kożuchów............................................................................................ 130 Świebodzin .......................................................................................... 132 2.2.2. Dobra zastawne (Pfandschillinggüter) ....................................... 134 Góra ..................................................................................... 134 Szprotawa ............................................................................. 135 Zielona Góra ......................................................................... 138 Polkowice.............................................................................. 139 3. Militarny aspekt życia szlachty .............................................................141 3 ROZDZIAŁ IV Gospodarka szlachecka....................................................................................... 157 1. Majątek ziemski.....................................................................................157 1.1. Drobna i średnia własność ziemska ........................................... 157 1.2. Wielka własność ziemska.......................................................... 166 2. Struktura społeczno-prawna majątku szlacheckiego ............................173 2.1. Podstawy funkcjonowania wsi szlacheckiej................................ 174 2.2. Rola szlachty w życiu miast i miasteczek prywatnych................. 185 3. Formy aktywności gospodarczej ...........................................................193 3.1. Uprawnienia i powinności fiskalne nobiles.................................. 194 3.2. Osadnictwo, uprawy i hodowla................................................. 200 3.3. Winiarstwo, warzelnictwo piwa ................................................ 206 3.4. Warzelnictwo soli, wydobycie i obróbka rudy darniowej ............ 209 ROZDZIAŁ V Religijność szlachecka ......................................................................................... 212 1. Wpływ szlachty na postęp reformacji w księstwie głogowskim...........212 2. Stosunek szlachty głogowskiej do kontrreformacji ...............................219 3. Miejsce szlachty w życiu Kościoła .........................................................234 ZAKOŃCZENIE........................................................................................................ 241 WYKAZ SKRÓTÓW ................................................................................................. 250 SPIS DÓBR ZIEMSKICH I ICH WŁAŚCICIELI Z ROKU 1718........................... 252 Weichbild głogowski (z dawnym polkowickim) ............................................ 252 Weichbild kożuchowski...................................................................................... 257 Weichbild górowski ............................................................................................ 258 Weichbild szprotawski ....................................................................................... 260 Weichbild zielonogórski..................................................................................... 262 Weichbild świebodziński.................................................................................... 263 BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................... 265 INDEKS NAZWISK ............................................................................................296 INDEKS MIEJSCOWOŚCI .................................................................................309 ZUSAMMENFASSUNG ....................................................................................317 4 Rozdział I G KSIĘSTWA ŚLĄSKIE KORONY CZESKIEJ U PROGU ERY NOWOŻYTNEJ 1. Ustrój publiczno-prawny Śląska redniowieczny Śląsk doświadczył wielu przekształceń ustrojowych, któ- Ś re nie tylko zwiększyły jego atrakcyjność jako terytorium prowincji pań- stwowej, ale również pozwoliły na krystalizowanie się świadomości i spe- cyficznych postaw społeczeństwa śląskiego. Wchodząc w skład Królestwa Czeskiego wraz z Czechami, Morawami oraz Łużycami, stanowił o jego integralności jako tworu państwowego, jednak brak ścisłej współpracy po- szczególnych krajów czeskich, jak i silnej zwierzchniej władzy śląskiej wy- tworzyły adekwatny całemu królestwu, specyficzny partykularyzm poli- tyczny księstw zarówno Dolnego, jak i Górnego Śląska. Na drodze unifika- cji wewnętrznej poszczególnych krajów czeskich stały silne abrewiacje prawne, gospodarcze, ale przede wszystkim wykształcenie się na terenie poszczególnych ziem czeskich nieadekwatnych względem siebie jednostek administracyjnych. Jednak najważniejszym czynnikiem oddalającym Śląsk od całości ziem korony św. Wacława musiało być, warunkowane specyfiką historyczną, ewoluowanie niespotykanych nigdzie indziej form organów stanowych oraz instytucji i urzędów, a także bezpośrednie zwierzchnictwo króla Czech, co w efekcie jeszcze bardziej alienowało Śląsk z życia politycz- nego Cesarstwa Rzymskiego1. 1 W. Irgang, W. Bein, H. Neubach, Schlesien, Bielefeld 1995, s. 91; M. Weber, Das Verhältnis Schlesiens zum Alten Reich in Früher Neuzeit, t. 1, Köln-Weimar-Wien 1992, s. 49-53, 75; G. Wąs, Śląsk we władaniu Habsburgów, [w:] Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław 2002, s. 119; M. Weber, Das Verhältnis Schlesiens zum Alten Reich in der Frühen Neuzeit, Köln 1992, s. 19-161. 16 Strukturę Śląska u progu dziejów nowożytnych tworzyło szesnaście księstw o dwojakich ramach ustrojowych. Pierwsze z nich tworzyły lenna książęce, drugie pozostawały w bezpośredniej zależności od monarchy i nosiły status dziedzicznych. Przynależność księstw lennych do Śląska, mi- mo szerokiego władztwa stojących na ich czele książąt, nie była podawana w wątpliwość i stanowiły one faktycznie jego część składową2. Potomek książęcy, reprezentant danej dynastii, pozostawał więc w stosunku lennym do panującego, miał obowiązek dopełnienia aktu hołdu, jaki książęta owi zobowiązani byli składać królowi każdorazowo po objęciu tronu książęce- go, oraz innych wynikających z tego powinności. Do końca XVI w. księstwa lenne starały się uprawiać samodzielną politykę, respektowaną jeszcze wówczas przez Habsburgów. Wśród tego typu księstw należy wymienić piastowskie księstwa legnickie, brzeskie oraz wołowskie Fryderyka II, cie- szyńskie i opawskie Kazimierza II i opolsko-raciborskie Jana II. Pod rząda- mi Podiebradowiczów pozostawało księstwo oleśnicko-ziębickie, natomiast karniowskim rządził margraf brandenburski Jerzy von Ansbach Hohenzol- lern. Do tego grona należy zaliczyć także biskupa wrocławskiego jako pana na księstwie Nysa-Grodków, Jerzego saskiego na Żaganiu oraz Joachima I brandenburskiego na Krośnie. Późniejsi właściciele księstw, jak np. w XVII w. rodzina von Lobkowitz na Żaganiu, należeli często do szlachty ści- śle związanej z aparatem cesarskim, pozbawionej niezależności politycznej3. Księstwami dzierżonymi bezpośrednio przez Habsburgów w 1526 r. były księstwa głogowskie, świdnicko-jaworskie i wrocławskie4. Księstwa dziedziczne Korony Czeskiej były rządzone przez bezpośrednich reprezen- tantów korony, a godność księcia na ich terenie pozostawała w rękach mo- narszych. Taki stan rzeczy gwarantowały najczęściej umowy lenne realizo- wane wraz ze zmierzchem śląskich linii dynastycznych. Zjawisko to 2 ÖS, HHSA, Staatskanzelei (5): Provinzen, Schlesien, Krt. 4, Faz. 8: Kurzer Ver- merk Sowohl der Ehemäligen