Sulechów Na Przestrzeni Wieków 300 Lat Fundacji Rodziny Steinbartów
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Sulechów na przestrzeni wieków 300 lat Fundacji Rodziny Steinbartów. Uczniowie i nauczyciele szkół sulechowskich i ich powiązania europejskie Sulechów na przestrzeni wieków 300 lat Fundacji Rodziny Steinbartów. Uczniowie i nauczyciele szkół sulechowskich i ich powiązania europejskie praca zbiorowa pod redakcją naukową Bogumiły Burdy, Anny Chodorowskiej zielona góra 2019 rada wydawnicza Andrzej Pieczyński (przewodniczący), Katarzyna Baldy-Chudzik, Van Cao Long, Rafał Ciesielski, Eugene Feldshtein, Roman Gielerak, Bohdan Halczak, Małgorzata Konopnicka, Krzysztof Kula, Ewa Majcherek, Marian Nowak, Janina Stankiewicz, Zdzisław Wołk, Agnieszka Ziółkowska, Fran- ciszek Runiec (sekretarz) recenzje Jarosław Marek Porazinski Dorota Żołądź-Strzelczyk redakcja Ewa Popiłka projekt okładki Małgorzata Uglik opracowanie typograficzne Anna Strzyżewska Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkol- nictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2016-2019”, nr projektu 0274/NPRH4/H2b/83/2016 – „Halle i Sulechów jako ośrodki pietyzmu i edukacji. Przepływ myśli pedagogicznej i wydawniczej. Rodowody społeczne wychowanków i kadry pedagogicznej oraz ich kariery zawodowe”, pod kierownictwem dr hab. Bogumiły Burdy, prof. UZ, w Instytucie Historii Wydziału Humanistycznego UZ. © Copyright by Uniwersytet Zielonogórski Zielona Góra 2019 isbn 978-83-7842-397-3 oficyna wydawnicza 65-246 Zielona Góra, ul. Podgórna 50, tel./faks (68) 328 78 64 uniwersytetu zielonogórskiego www.ow.uz.zgora.pl, e-mail: [email protected] Spis treści Wstęp 7 Część 1 nie tylko siedem wieków suleChowa Marek Janusz Maćkowiak Geneza nazwy i powstania miasta Sulechowa oraz jego herbu – od legendy do współ- czesności 13 Paweł Stachowiak Odkrycia i badania archeologiczne na terenie Sulechowa i w jego okolicach 37 Bartłomiej Gruszka Starszy okres wczesnego średniowiecza w okolicach Sulechowa w badaniach archeolo- gicznych 49 Arkadiusz Michalak Zwierciadło epoki? Realizm wyobrażeń późnośredniowiecznej kultury materialnej na Ołtarzu Pasyjnym pochodzącym z kościoła Panny Marii w Sulechowie 71 Marlena Magda-Nawrocka Dwa skarby i cztery epizody z dziejów Sulechowa i okolic 89 Tomasz Kalicki Wygląd nowożytnych fortyfikacji Sulechowa na podstawie zachowanych relacji pisanych oraz źródeł ikonograficznych 95 Część 2 300 lat FundaCji Rodziny steinbaRtów i wydawniCtwo FRommannów Bogumiła Husak Gotthelf [Gotthilf] Samuel Steinbart (1738-1809) – Erneuerer des Schulwesens, Gründer des Königlichen Pädagogiums zu Züllichau, Theologe, Pädagoge und Philosoph mit pietistischen Wurzeln 121 Anne Fuchs Waisenhaus, Pädagogium und Verlagsbuchhandlung im 18. Jahrhundert. Familie From- mann in Züllichau 133 Zbigniew Bujkiewicz Organizacja zakładu opiekuńczego Siegmunda Steinbarta w Sulechowie w świetle re- skryptu króla Fryderyka Wilhelma I z 9 listopada 1726 roku 151 Mark Häberlein, Michaela Schmölz-Häberlein Johann Christian Steinbart, Gotthilf August Francke und der Siebenjährige Krieg 157 6 SpiS treści Marceli Tureczek Płyta nagrobna Johanna Christiana Steinbarta i jego pierwszej żony Reginy z domu Lankisch. Przyczynek do Katalogu inskrypcji województwa lubuskiego 181 Marie-Luise Adlung Die Geschichte der Züllichauer Leichenpredigten im Geheimen Staatsarchiv PK. Von des- sen Entdeckung bis zur Benutzung 189 Brigitte Klosterberg Halle als Vorbild? Das Verlagsprofil der Buchhandlung des Waisenhauses zu Züllichau nach dem Katalog von 1740 197 Brigitte Klosterberg Leser und Empfänger hallischer Bücher in Züllichau und in Schlesien im 18. Jahrhun- dert 229 Markus Berger, Holger Zaunstöck Bollwerke im Reich Gottes? Pietistisch beeinflusste Waisenhäuser an den Grenzen zu und in Schlesien im 18. Jahrhundert 257 Część 3 Uczniowie i nauCzyCiele szkół suleChowskiCh oRaz iCh powiązania euRopejskie Jan-Hendrik Evers Schüler und Lehrer aus der Neumark und aus Schlesien an Franckes Schulen, 1695-1806. Eine statistische Auswertung der Matrikelverzeichnisse aus dem Archiv der Franckeschen Stiftungen 287 Andrzej Stroynowski O koncepcjach Stanisława Konarskiego i praktyce Realschule w Sulechowie 303 Bogumiła Burda, Małgorzata Szymczak Ubi sunt? Uczniowie Królewskiego Pedagogium w Sulechowie (do 1911 r.). Znaczenie ośrodka sulechowskiego dla rozwoju edukacji na pograniczu na przestrzeni wieków (XVIII/XIX) 319 Joanna Marciniszyn, Joanna Klecha-Zygadło Sulechów jako ośrodek edukacyjny po 1945 roku 335 Ewa Elżbieta Majcherek Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie jako kontynuacja tradycji eduka- cyjnych miasta 345 Claudia Schnurmann „A family congress” voller „toasts and laughing” in Züllichau. Francis Lieber und seine Züllichauer Familie im atlantischen Austausch, 1827-1844 357 Zakończenie 391 Aneks 393 Biogramy autorów 411 sulechów na przestrzeni wieków 300 lat fundacji rodziny steinbartów. uczniowie i nauczyciele szkół sulechowskich i ich powiązania europejskie Wstęp Rok 2019 jest bardzo ważny dla Sulechowa Jest to rok jubileuszy: 700-lecia pierwszej wzmianki o tym mieście, a także minęło 300 lat od czasu, gdy Sigismund Steinbart – igielnik pochodzący z Zielonej Góry, pietysta, a od 1701 r związany z Sulechowem (Züllichau) – założył w Sulechowie silny ośrodek edukacyjny Niniejsza monografia ma na celu ukazanie kilku kart z historii Sulechowa na prze- strzeni siedmiu wieków, jak ważne wydarzenia toczyły się w mieście i jego najbliższej okolicy, jak silne istniały więzi z ośrodkami w Halle, Berlinie, czy też z innymi ośrod- kami pietyzmu, jak Cieszyn Publikacja ta wpisuje się w prowadzone obecnie badania na terenie Sulechowa Ośrodek sulechowski rozwijał się prężnie przez cały okres XVIII-XIX stulecia Do 1945 r funkcjonowały tu różne placówki edukacyjne Również po 1945 r Sulechów zachował swój edukacyjno-wychowawczy charakter Obecnie mieści się tutaj Filia Uniwersytetu Zielonogórskiego Przedstawienie sulechowskiego kompleksu edukacyjnego w XVIII w , jak i ukazanie wspólnych działań dotyczących kształtowania się i wpływów myśli pedagogicznej oraz wydawniczej w kontekście rozwoju idei pietyzmu w Halle i Sulechowie było realizo- wane w ramach projektu naukowego: Halle i Sulechów jako ośrodki pietyzmu i edukacji. Przepływ myśli pedagogicznej i wydawniczej. Rodowody społeczne wychowanków i kadry pedagogicznej oraz ich kariery zawodowe, który jest finansowany w ramach NPRH na lata 2016-20191 Projekt miał też na celu przedstawienie przepływu uczniów i kadry pe- dagogicznej z Sulechowa i Halle w XVIII-XIX w Nie brakowało tu uczniów z Litwy czy też Moraw, Łużyc, Czech, Wielkopolski, czy Galicji, jak też z innych miejsc, np Lubeki, Berlina, Hamburga, Rygi, Petersburga, Nowej Marchii, nawet odległej Argentyny Granice państwowe nie stanowiły przeszkody w poznawaniu i zdobywaniu wiedzy Sulechów, mimo iż leżał w Brandenburgii, to jednak był bardzo otwartym ośrodkiem edukacyjnym Szybko idee tego Zespołu Kształceniowego docierały do wszystkich tych, którzy chcieli zdobywać wiedzę Spotykamy tutaj uczniów różnych wyznań, zarówno protestantów, w tym synów pastorów, jak też uczniów pochodzenia żydowskiego, ale i katolików Pochodzenie społeczne uczniów było bardzo różne, w Królewskim Gimnazjum Pedagogicznym dużą grupę stanowili synowie szlachty polskiej, mieszczan, 1 Projekt naukowy finansowany w ramach NPRH na lata 2016-2019, nr projektu 0274/NPRH4/ H2b/83/2016 8 wStęp synowie dowódców wojskowych czy pastorów Natomiast w szkole realnej, która była wzorowana na szkole z Berlina, Wrocławia, naukę pobierali przyszli rzemieślnicy, dzieci oficerów, mieszczan czy kupców Celem projektu jest też zebranie i bibliograficzne usys- tematyzowanie publikacji drukowanych i wydawanych przez sierociniec w Sulechowie oraz ukazanie ich dostępności w bibliotekach polskich i niemieckich2 Przygotowana publikacja składa się z trzech części Część pierwsza dotyczy wy- branych aspektów historii miasta, które są aktualnie przedmiotem badań i odgrywają istotną rolę w poznaniu i przybliżeniu dziejów miasta W części pierwszej – Nie tylko siedem wieków Sulechowa – skupiono się na przedstawieniu dziejów miasta i najbliższej okolicy do końca XVII w W tę część wprowadza nas tekst autorstwa Marka Janusza Maćkowiaka z Sulechowskiego Towarzystwa Historycznego, dotyczy on Genezy na- zwy i powstania miasta Sulechowa oraz jego herbu – od legendy do współczesności Autor przedstawił legendy i zapiski kronikarskie odnoszące się do wyjaśnienia nazwy i herbu Sulechowa Dalej Paweł Stachowiak z Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Świdnicy przedstawił tekst pt Odkrycia i badania archeologiczne na tere- nie Sulechowa i w jego okolicach Pierwsze badania archeologiczne były prowadzone w Sulechowie i okolicach już w czasach nowożytnych Ważne dla przemian rozwojo- wych miasta były badania archeologiczne, które realizowano już w XIX w O znaczeniu Sulechowa w czasach wczesnośredniowiecznych dowiadujemy się z tekstu Bartłomieja Gruszki – Starszy okres wczesnego średniowiecza w okolicach Sulechowa w badaniach archeologicznych. Bardzo interesujący jest tekst Arkadiusza Michalaka z Muzeum Archeologicznego Środ kowego Nadodrza w Świdnicy, dotyczący malowidła ołtarzu w kościele w Sule cho- wie: Zwierciadło epoki? Realizm wyobrażeń późnośredniowiecznej kultury materialnej na Ołtarzu Pasyjnym pochodzącym z kościoła Panny Marii w Sulechowie Natomiast 2 Kierownikiem projektu jest dr hab Bogumiła Burda, prof UZ, z Instytutu Historii, Zakładu Dydaktyki Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego Wspólne przedsięwzięcie skupiło wiele osób, pracowników Uniwersytetu Zielonogórskiego, studentów i doktorantów, pracowników Państwowej Wyższej Szkoły